طؤظاركَيىكى ِرؤشنبيرى طشتى ئازادة لة كؤية دةردةضآ ذمارة 3 خاوةنى ئيمتياز رةهبةر سةيد برايم سةرنووسةر ثكَيشرةوى سةيد برايم
كةكؤن كةكؤنةكةم لنىكى طةرم و طوِرى مناكَليم كةكؤن يةكةم دايىكى بةسؤزو ميهرةبانم ى شيرين و كةكؤن نةكةم لةبيرم ض كَ
ج كَيطرى سةرنووسةر
تاكَليم
لكَيوذة جةل ل عةبدولىكةريم
كةكؤن مةكةم قيبلةى نوكَيوذو شادةى
دةستةى نووسةران
زمانم
هاوذين صليوة عيسا
لةبكَيشىكة تاسةر هةورازم
ثةيوةست خؤشناو
ئاين و ثةيام و ِركَيبازم
هكَيمن ئيلنجاغى
يةكةم خواو دواخواى لةمكَيوذم
قاسم محةمةد مستةفا
ثةرستطةى قيبلةى نوكَيوذم
نةخشةساز
ي وبانةم خؤرى شةوى ئةم ِر كَ
سةردةشت كوردستانى
طورزى ِرؤستةمى تةنطانةم
ئةكرةم خامؤش
ى سةرهةكَلطرى شوكَين ثكَيت ضةن كَ هةكَلدةطرم Mobile: 07501145013 Email: kakon.koya@yahoo.co.uk
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
با يادى ِراثةِرين لة كؤية بؤ ثرؤذةو ِراذة
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
طوزارى ب يتبببببيد ببببةركَ س رةهبب
ابراهيم ى هةموو ساكَلكَي ك يادى ِراثةِرين بة قارةمانيةتى و خؤهةكَلىككَيشانى ناكر كَ ى تاقافى قيامةت لةسةر هكَيس ك و ثروسىكى ِراثةِرين خؤمان بىكةينةوة ،ناب كَ ى ى بدةينةوة، بوذين و هةر بيكَلكَين و بيكَلكَينةوة وةك قةوانكَيىكى سواو ل كَ ى ى شانازية بؤثكَيشمةرطةو جةماوةر هاوشان و هاوكارو لةِراستيدا ج كَ لم هكَيندة بةناِرةوايى بةشدار بوون لةِراثةِرين دذ بة ِرذكَيمى بةعس ،بة كَ ى باك دةبكَيوذن :يةكةم ى ثةرواو ب كَ زيادة ِرةوى بةِراثةِرين نةكةين زؤرهةن ب كَ تةقةمان كرد ،يةكةم كةس بووين ضووينة ناومةنزةمةى،يةكةم كةس ى :دووةم كةس بووم!! ِراثةِرين و ...جاركَي ك لة ِراثةِريوةكمان نةبيست ببكَيوذ كَ هةمووى هةر يةكةم كةس بووة،ئةمةش ناهةقية لةمكَيوذووى ِراثةِرين دةكركَيت بؤية بؤيادى ِراثةِرين لةكؤية ضةند ثكَيشنيازكَي ك دةكةم لة /9/3ى هةر ل و هيمةت بىكةين بؤئةوةى كؤية جوانتر شارستانةتر بكَيت، ساكَلكَي ك هةو كَ ي ثكَيويستة لةدكَلسؤزان و ِروناكبيران بؤئةوةى يادى ِراثةِرين لةكؤية ثيرؤزتر ب كَ و ثةرؤشدارةكانى شارى كؤية دةستةيةك دروست بىكركَيت بؤ بةدواداضوون و هيمةت نواندن و كاراكردن بؤزياتر ِراذة طوزارى و ثرؤذة ،جاركَي ك طةر ليةتى و بة ثةرؤشى شارى كؤية مامؤستا مامؤستاى ضاكسازى كؤمة كَ ى بة ِرؤذى ى9/3ى هةر ساكَلكَي ك بىكر كَ ى ِركَيطام بدات ِرؤذ كَ ئيبراهيم سابير وةل كَ كؤية لةو ِرؤذة جةلدو قولدو قةسابةكانى بةعس شاربةدةر كران و دةرثةِركَينران!! ى نةكران ،تونكَيكَلةكةى ى بةج كَ وةك ديارة لةكؤية دووثِرؤذةى طةورة ج كَ )هةيبةسوكَلتان( كةكون نةكراو نةبووة ِركَيطا! هةم ثِرؤذةكةى ئاوى )بؤطدو كلكَيسة( بؤ كؤية كةبةبنارى دةشتى كؤيةدا دةهات ،هيمةت بىكركَيت ئةو دوو ى كردنةوة ،ناهةقيةك كرا ثِرؤذةية زيندوو بىكركَيتةوة بخركَيتة بوارى جيكَ بةج كَ دةرهةق بةو دةظةرة بؤلةباربردنى ئةو دوو ثرؤذة نازدارة!! ى و خزمةتطوزارى ديىكة بؤكؤيةدابين بىكةين بؤ ئةوةى هةقة ثرؤذةى نو كَ طةشتر ببوذكَيتةوة ،هةروةك بة دوو سايد كردنى ِركَيطاى سةرةكى كؤية – هةولكَير كة خؤى تاخوار )كةس نةزان( دوو سايدة! ض نيعمةتكَي ك و ئاسانىكاريةك بوو بؤ سةلمةتى هاتووضؤو نزي ك بوونةوةو كؤية طةش دةبؤوة! كؤية لة مكَيوذة شارة،مكَيوذووى دروست بوونى ديار نية ،ذيان و ذيار لة ى بىكركَيت نةكركَيتة ثاركَيزطا ،كؤية كؤنى كؤنةوة هةية ،ئةى بؤ خةمساردى ل كَ لة كؤن ،سنجاق و ليوا بووة ،لة ثاش ِراثةِرينيش دام و دةزطاى ثاركَيزطاى ى ثةِريوة ،ئةى بؤ كؤيي يةكان طوشار ي بووة ،بةو مكَيوذووةو ئةزموونة ت كَ ل كَ دروست ناكةن ،هةرضةند جاران هةر كاربةدةست و طةورة ثياوكَي ك ِرووى ى ،خةكَل ك تكَيىكِرا هاواريان دةكرد: لة كؤية كردب كَ كؤية شو كَين كَيىكى زؤر بةرزة هةقة بىكر كَيتة محافةزة لم ئكَيستا ئةو حةماسةت و داواكارية كز بووة ،هةقة ئةو داواكارية بة كَ ل ئةوةش ى نةهكَينركَيت! لةطة كَ زيندوو بىكركَيتةوة ،بىكركَيتة ِراستى و وازى ل كَ ى بة)ناحيةى ى بة قةزاو ضنارؤك بىكر كَ شارؤضىكةى )تةق تةق (بىكر كَ طةشتيارى(و بِرازكَيتةوة بة ظكَيالو هوتكَي ل و موتكَي ل و طازينؤو خواردنطةو ياريطاو شنطلبان. ى هةية بةقةد دةشتى كؤية خزمةت طوزارو نانبدة بكَيت! قؤناغ و كةم ج كَ سةرةرىكَ و كاروانسةراى هةموو ثكَيشمةرطةكانى كوردستان بووة ،بةو نةدارى و كةم دةرامةتيةى خؤيانةوة ،ثاروى دةمى خؤيان داوةتة ل شؤِرش و جولنةوةى كوردايةتى بووين ثكَيشمةرطة ،هةردةم لةطة كَ ل ئةو دكَلسؤزى و خزمةت طوزارةى خؤيان ِرووناك كةضى لةطة كَ ى كارةباو ِرووناكى سةرةكى ى دةشتى كؤية ب كَ نةكراوةتةوة بةكارةبا ،ناكر كَ نةبكَيت!! بؤية هةقة كارةباى سةرةكى هةبكَيت ،ضونىكة مكَيخى ستونى ى ِرووناكية ،ئةمةش كارةبا لةناو زطى ضةقكَيندراوة ،كةضى طوندةكانى ب كَ ى باكية ))زةحمةتة جؤبار ئةو ئاخةى بؤ ذكَير خاكى ية!!(. ى خةمى و ب كَ ب كَ ى كة طوندةكانى ثكَيىكةوة دةشتى كؤية هةقى خؤيةتى جادةى قيرى هةب كَ ببةستكَيتةوة ،دةشتى كؤية وشىكو برينطة ،كةم دةرامةتة ،ئكَيستاش بؤ ى يةكى جوان و نزي ك و زؤرو ضؤِرةك ئاوى خواردنةوة تكَينووة ،كةضى ز كَ زةبةند بة تةنيشتى ِرةت دةبكَيت هةقة بةراو بىكركَيت بة ِرووبارو جؤبار، ئاوة، دةشتى كؤية بىكر كَ ى بة شينايى و باخ و دارو درةخت ،بة ِراككَيشانى ئةو 2
هةواكَلةكانى كؤية
روونىكردنةوةى ثاراستنىخو ل- ينمايى وكردنةوةى بةدركَيوذايى 4000مةتر. مندالن دانرا سةنتةرى بناغةى ثكَينجةم:ر كَ ر ككَيكَلطةيى هةنط لةطوندى /29دةشتى كؤيةهةروةها روونىكردنةوةى ككَيكَلطةيى 2/3/2009خولى ..كردنةوةى يوةسةن لةسةر مريشىكى هكَيلىكةكةر 20مريش ك لةطوندى س كَ ِ ديدةوان رؤذى ئا: بةخكَيوكردنى هةنط بؤماوةى ِ10رؤذ لةبنىكةى ِركَينمايى كؤية بؤ عدنان لةليةن بةِركَيز جوتيارطوندةكانى 20ذنةجوتيار،وةسةردانى ككَيكَلطة بؤماوةى يةك رؤذبؤ 20 وةزيرى محمدكَ قادر تةقتةقيش ينمايى ،لةبنىكةى ر جوتياران هةنط يتى ِرونىكردنةوةى لطةى /29دةشتى كؤيةبؤككَي كَ دابةش دةراسة تراكتؤرو يةك كَ دووجوتيار كؤمةليةتى ئةنجامدانى دووِرونىكردنةوةى ككَيكَلطةى لةسةرمريش ك كاروبارى سودمةندبوون بةسةردابةشىكراوةووة تا عةلةفيانكؤية لةساكَلى 2007 كوردستان لقى جوتيارانى لةطوندةكانى يةككَيتى يطردكان 22 ضؤمحةيدةرو س كَ كؤية، لةشارى سةيارةى هةزار مانطى 3ى 2009نزيىكةى 1000 دةكات ضةندين بةئامادةبوونى دةبكَلى ل و نيظاراى لةجؤرةكانى نيسان ثيىكابى تاك و دةب كَ شارى بةرثرسى حىكومىلقى سةرؤكى بةسةرجوتياران دابةشىكردووة،انوةرنادرخدر كةلةساكَلى رايطةياند وةزارةتى كؤيةى يةككَيتى جوتيارانى كوردستان كؤية، بةسةرجوتياران سةيارة 2007وة بةردةوامين لةدابةشىكردنىكاروبارى كؤمةليةتى و لةوماوةيةدا 150بيىكابى نيسانى تاك بةنرخى 11500 تايبةتدا 100يىكى لةمةراسيم كَ بيىكاب دؤلربةسةرجوتياران دابةشىكراوة هةروةها قةندي ل ِ325رةكى لة طة بيىكابنيسانى ل بةنرخى 13300دؤلر و نيسانى دةب كَ يت سةنتةرى بناغةى بوودجةى بةردىدةكر كَ لطةش(جكَيبةج كَ ى كؤمثانياى)د كَ بةسةرجوتياران 12800دؤلر دةبكَلى ترى بةنرخى لى مندالن كَ نيظاراى دةب تةرخانىكراويش 150بيىكاب دابةشىكردوة ,جطة لةمانةش ثاراستنى ى) سةنتةرةكة بؤثرؤذةبيناى دؤلر 18000 بةنرخى ترى بةنرخى 17500دؤلرو كةلةليةن (250دينارة لةكؤية كردنى داناجكَيبةجيكَ كةماوةى 784671380 دابةشىكردووة،هةروةها سةرؤكى جوتيارانى كؤية ئةوةشى يت لة هةروةها سةنتةرةكة ثكَيىكد كَ ِراطةياند كةلةمِ 365رؤذة سةيارةبةسةرجوتياراندا دابةشىكردنةى جوتيارةكانى سنورى قةزاى كؤيةو ناحيةكانى دةورووبةرى جيهان زانىكؤكانى يىكخراوى بوونلةو ثِر كَ كَ كؤية زانىكؤى وةرطيراوةو دواى ثارةكة يشةكيش سودمةند طةيشتونةتة دةستى سةيارةكان ضةندمانطكَي ك لةكؤنطرةيةكى سةرؤكايةتى زانىكؤ 1/3لة ثكَيش نيوةِرؤى رؤذى كؤمثانياى يطةى زانىكؤىلةِر كَ سةيارانة جوتيارةكان،هةروةها ئةم ئةوةى كؤية سةرؤكى ِرؤذنامةنوسيدا د.خدرمةعسوم كوردستان جوتيارانى بةهاوكارى يةككَيتى نؤكان و زانىكؤى كؤيةدان وةرطرتنى سةرداركَلة لةهةوكَلى روونىكردةوة،ماوةى دووسا ِ لقى سةرؤكى هةروةها كراون. دابين بؤجوتياران كؤية لةركَيىكخراوىلقى زانىكؤكانى جيهان و هةموو مةرجةكانى بوون بة ئةنداميشيان كؤية دةربارةى ضالكيةكانى لقةكةيان لةماوةى ساكَلى زانىكؤى لةضارةسةركردنىكَلى رؤذى 28/2ش هةوا يىكردووةو ِ لة زانىكؤكةدا ج كَ وةرطيرانىيشةى نزيىكةى 35ك كَ بووة يبةجدا كَ بريتى 2008 كؤيةيان ثكَيِراطةياندراوة ،طوتيشى وةرطرتنى زانىكؤى كؤية لةِركَيىكخراوى يت كَ و زانستى دادةنر كَ طةورةى ضالكيةكانىيىكى زانىكؤكانى جيهان بةدةستىكةوت كَ لى كؤية كشتوكا يوةبةرايةتى بةِر كَ زانستى بة ركردن ِ باوة يشةى كَ ك زانىكؤية ئةو دةرضووانى ضونىكةلةليةك ى سةعيد بةِركَيوةبةرى بةِركَيوةبةرايةتى فةق كَ سةربةست كؤية زانىكؤى وةرطرتنى تريش لةليةكى و يت كَ ين كَ نام روانامةكةيان بوونى ب ِ كشتوكاكَلى كؤية ضالكيةكانى بةركَيوةبةرايةتيةكةيانى لةساكَلى ناسراوى جيهان تكَييدا 170زانىكؤى يى كة جيهانيةدا لةو ركَيىكخراوة ئةندامنكَيوةية يوةبةرايةتيةكةيان بةم ش جياجياكانى بةر كَ بةشة 2008بةث كَ داتايى يرى كَ كارط زانستى مةجةركانى كؤية كةزانىكؤى ئةوةية نيشانةى ثكَيِراطةياندين .يةكةم:سامانى ئاذةكَلى -دابةشىكردنى عةلةف رؤذنامةنووسيةكةشدا سةرؤكى يىكى ترى جيهانى تكَيداية ،لةبةش كَ كؤنطرة ناحيةكانى تةقتةق سنورى كؤيةو لةطوندةكانى عةلةف كة و714000 يطرتىكان ،سىكتان،شؤِرش ،ئاشتى،س كَ تةنخوكَيندنى وةزارةتى ليةنةثةيوةندارةكان لةطة كَ ل زانىكؤى كؤية طوتى 1896جوتيار لكَيى يتةوةو دةطر كَ كردنةوةىكة 106طوند دابةشىكراوة لةشارؤضىكةى لى داين كشتوكا كَ ثةيمانطايةكى بال كَ لة هةوكَلى سودمةند بووينة.هةروةها دابةشىكردنة 1000تةن كةثةك، كوردستان ثةرلةمانى لكَيوذنةى قةزاى كةلةسنورى ئاوةدانىكردنةوةىثةلةوةريةكان وةثكَيدانى طازواي ل بةطكَيكَلطة كؤيةن لةبةِركَيوةبةرايةتى طشتى كشتوكاكَلى هةولكَير-سامانى كردووةو مؤكَلةتيان نو كَ ى كةجوجىكةيان داخي ل ل ئةوانةى ئاذة كَ ئاوةدانىكردنةوةىكرد كؤييةيان سةردانى كوردستان ثةرلةمانى يىكى ل كَ ِرؤذى 12/4وةظد كَ لةميانةى هةروةها يوذنةىكَينمايةكان بوون ، ثابةندى ِر كردؤتةوةو ئاوةدانىكردنةوةو يثرسراوى لكَيوذنةى زرارتاهير ل كَ كة ثكَيىكهاتبوو لة ئارامكؤية و سنورى بردراوة بؤطوندةكانى ئاوى ئاذة كَ ل ووشىكةساكَلى ئةرسةلن و محمد يوذنةوسوارة كَ ل يثرسراوى كَ ل يطرى كَ ج مةمةند رةسو ل لةبةروارى 10/8/2008تاكو 31/12/2008بةردةوام بووة لةليةن ئةكبرةو خةمان زرارو ئيسماعي ل و غةفورو عةبدولرحمان عةلىكراوة... موحسينبةج كَ ى وبازةوة ج كَ ى كؤمثانياكانى سؤفى كردو كؤيةيان شارى سةردانى يوذنةكة، كَ ل ئةندامانى ي خدر سارا فةق كَ دووةم:دابةشىكردنى طةنم وثةين -دابةشىكردنى طةنم شانة حةميدرىكةريم لةهؤكَلى كؤيةو كؤية كوردؤعومةرقائمقامى بةئامادةبوونى 600340 وئاشتى بةب ِ تةقتةق لةطوندةكانى سنورى يوةبةرو سةرجةم بةرِ كَ سنوورةكةو ناحيةكانى تةنبةرى لةطة ل بةركَيوة سودمةند جوتيارلكَيى يتةوةو 5113 طوند دةطر كَ طةنم كة 90 كؤبوونةوةكةدا هةروةهاكؤبوونةوة، فةرمانطةكان لةسةرةتاى تةن ثةينى يؤريا دابةشىكردنى 231350 لكَيثرسراوى بوون قةزاكةى دارايةكانى ئيدارى و زارةكيداككَيشة قائيمقامى كؤية لةِراثؤرتكَيىكى بةكارهكَينانىرووةك1 : ييةم:ثاراستنى ِ بةسةرجوتياراندا ...س كَ دووةمى لةبةشى ملياردينار روونىكردةوة بايى ئةوةشى ِ طةنم 454تةن طةنم بؤ ٌ 12كوركى قةلضؤكردنى دةرمانى خستةِروو و 726كغم خراوةتة كؤية ثرؤذةلةسنوورى يمةكان كَ هةر يدانى بوودجةى ثةرة ث كَ كةدةكاتة ِرووبةرى 26332دؤنم وة 524جوتيارسودمةندبوون لة كةضى تا دةكةن يشينةكانيان يندةركانيش دواى يىكردنةوةو بةل كَ جكَيبةج كَ ينةرةكان دؤنم،لةقرت كَ 2590 قةلضؤكردنىث كَِرووبةرىطوند 2 ، 123 طرفتة ئةو ئةطةر و نةكراوة رةوانة ِ ديارنيةو ثارةية برة ئةو ئكَيستا بةبةكارهكَينانى بِرى 78.5كغم فؤسفيدى زن ك بؤ 69جوتيار لة 39 يت.ثاشان دةوةست كَ كارةكانيان ثرؤذانة ضارةسةر نةكر كَ كيمياوى ركةرى 2351ليتر ق ِ ئةو بِرى سةرجةمينانى يت-3بةكاره كَ طوند. بؤقةلضؤكردنى مكَيروو نةخؤشى كشتوكاكَلى لةِرووبةرى كؤية- شارىطوند4 . جوتيارسودمةندبوون لة 112 ثيشةكارىوة 998 10246 37دؤنم دةستى بةتةمةنى كراو دروست حةميدىكَيى شةهيددانة شةم هةنط 1997 رؤذىبةخ كَ لةبوارى شانة، كةريم يوكردنىهؤلى 13/4لة ثكَيش نيوةِرؤى ِ هةنطةوان لة كؤيةىنو كَ ى سندوقى لةناو وةبةكارهكَينانى 56يىكاران و دراوةتة كر كَ سةنديىكاى لقى بةهاوكارى قايمقاميةتى كؤية بؤقةلضؤكردنى بةكارهاتووة شريت كي ك وةيز395 طوند، ثيشةوةرانى 29 رةنطينيان مايت و دةست ِ لةماندووبون طرتن بؤ ِر كَ كؤية، ناوضةكة. هةنطةوان37لة 32 يزل كَبؤ 61 قرتة)ظاروا( ثندى باكَلة طوندىثيشةوةرى كاسبىكارو ينانى بةخشية تايبةتيدا ديارى ر كَ لةمةراسيمكَيىكى 4000سنةوبةرى ضوارةم:دارستانو ِ رةزطةريوثاوان-تةفريدكردنىزؤريان كةلةبوارة جياجياكاندا خزمةتكَيىكى بةتةمةنى شارى كؤية ئةونةمامى ضاندنى 2500 شارى14700سةروو زاويتةو هةروةها كة بؤ سؤياكةسانةش يوئةو كؤيةكردووة ،لةن كَ بةدانيشتووانى نةمام بة ضاندنى ِ17000 جوانىكارى وةكو نيشانبةردارو جؤراوجؤرى يدابوو رةشيد(ى ت كَ بةناوى)نةزيف كرابوون ،ذنكَي ك خةلتىكردنة دةست ضةندين نةمام هةروةها ثكَيدانى جةرطةىبةتؤ وة 26000نةمام سىكَلةم كة ماوةى قة دوكانداربووة و شارى كؤية ل لةناو سا وكَ ئةوزةيتون يدانى وشارةوانىيىكؤية وث كَ شؤرش و دارستانى بةلقى ئاماذةية دانيشتووة ،ج كَ ثيرى لةما كَ ل بةهؤى ضةندساكَلكَيىكيشة يىكارو كَ بلدؤزةر ئاطربِر بةكر كَ وةدروست كردنى لطةكان بةخاوةن كَككَي كَ يرنطةرو ئاسنطةرو ز يىكهاتبوون لة دانرابوون ث كَ لتىكردنة كةسانةى بؤ ئةو خة
3
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
جةليزادة كة كردةوة ئةسعةدى مةلثزيشىكى تيشىكى مزطةوتى سةنتةرى يتةوة دةكر كَ نؤذةن ئةسعةدىكَلة سا مةل214 تةمةنى كرد كؤيةى شارى سةردانى ئةحمةد لةسةر جةليزادةى كؤية عيماد مزطةوتى
بةركَيز 26/4 نيوةرؤى رؤذى يتةوة، نؤذةندةكر كَ يش جةل ل بوودجةى تايبةتى بةركَيزث كَمام سةرؤكى يطرى كةلةسةردةمىئةحمةد ج كَ عيماد بابان و لةو ثاشاى عبدالرحمن ئةومزطةوتة دةكات شارى كؤية سةردانى كاتةى كةثاشاى بابان بووةو كوردستان بة يمى حىكومةتى هةر كَ لةطةث كَ كَ ل 1795زاينى بةرانبةر لةساكَلى 1210ى كؤضى يىكهاتبوو حىكومى كة وةظدكَيىكى ياوةرى زانايانى ئاينى كؤدةبكَيتةوة بؤمةلعبدالرحمن كاكى جةلى وةزيرى عوسمان نؤذةنى دةكاتةوة ،لة د.زريان جةلى و دواى كاكى دةيخاتةبةردةستى دةكات ،بةرة لة بةركَيوة تةندروستى وذمارةيةك سةرثةرشتى ئةويش مةل ئةسعةدى جةليزادة شارىث كَكؤيةى سةردانى لةماوةى دووسةدةى ِطشتيةكان يطةيةكى مزطةوتة رابردووشدا ئةو )حاجى بوةوكةسانى وةكو ئاينى و زانستى و تايبةتدا كة كؤمةليةتى مةراسيمكَيىكى كردو لة قادرى كؤيى و كةيفى جوانرؤيى و شكَي خ ِرةزاى تاكَلةبانى و سةنتةرىوتيشىكى بةركَيوةضوو، حزبى يثرسراوانى ضةندان عبدللةى جةلى ( حىكومىمةل مةلو خاليد و عةلى و بةئامادةبوونى ل كَشكَي خ فاتيمة دايىكى ثزيشىكى لة شةهيد د .مةجيدى دكتؤركردووة، شةهيدتةواو لةومزطةوتة ثورةيندنيان ليةن خو كَ زاناى ئاينى شاعيرو 1984ةوة بةيةكةىلةساكَلى يةكةكؤنيةوة بةهؤى لم كرايةوة كَ بة دةرطاكانىكرانةوة سةنتةرةكة بةسةر بةشةكانى ،ثاشان مةجيدةوة يطةى كَ ِ ر لة بؤيةش . دةضوو دارمان بةرةو و داخرابوون دواتريش لة هؤلى سةنتةرةكةدا ضةند وتةيةك ثكَيشىكةشىكران ،لةسةرةتاشدا داوا ئاينيةكانةوة ، بةرىو شو كَ ينةوارى رؤستةمشو خةمخؤرانى بوارى كؤية ينة تةندروستى طشتى بةر كَكَيوة وتةيةك لة ليةن دكتؤر ئارام لةبةركَيز مام جةل ل كرا بوودجةيةك تةرخان بىكات بؤ ئةوةى ثكَيىكةشىكراو باسى لة طرنىكى ئةو سةنتةرةكردو باسيشى لةثرؤذة ل ئةو تةندروستيةكانى ترى سنوورةكة كرد وداواكاريشبوو لةثا كَ قادرلدرا حاجى ثةردةلةسةرثةيىكةرى ثرؤذةتةندروستيانة هةوكَلى دابينىكردنى دكتؤرى ثيوًكَيويست بدركَيت و هةروةك خانمى بةئامادةبوونى 13/4/2009 رؤذى سوثاسى كؤمثانياىئكَيوارةى ِ سةنتةرةكةيان وةك دياركَي ك و كرد كةبيناى طةللةشى يزطارى كَ ثار نةوزادهادى و يرؤخان كَ ه يراق يةكةمى ع كَ تةندروستى دروستىكردووة .ثاشان بةركَيز عيمادئةحمةد بكَيبةرانبةر بؤ وةزارةتى طوتيشى هةروةها يشىكةشىكردوكوردستان هونةرمةندى و ئةديب سةدان جكَيطرى سةرؤكىهةولكَيرو حىكومةتى هةركَيم وتةيةكى ث كَ كوردستان و شارةكانى لةميوانانى زؤرزؤر ذمارةيةكى لمانداوة لة ترىو هةو كَ دةدات تةندروستى بة بوارى حىكومةتى هةركَيم طرنطى حاجى ثةيىكةرى لةسةر ثةردة كؤية زؤرى يىكى جةماوةر كَ طرنطى زؤر بة رةوشى تةندروستى بدةين و خؤشحالى هةموو ناوضةكاندا لةمةيدانى يندرايةوةو طؤرانى) ضةند وتاركَي ك لدرا، هاوكارى تةندروستى و خو كَواطرنطى ثرؤذةيةكى يىكردنى قادركَيبةج كَ خؤشى دةربرى بة ج كؤرسةوة كؤية لةليةن لةليةن تيثى بةهارة( دواتريش دووثاتىكردةوة، باواجىزياتر خزمةتطوزارى يمشى بؤ زياترى حىكومةتى هةر كَ قادردواى حاجى ثةيىكةرى ، كرا بةئامادةبوان يشىكةش ث كَ عوسمان وةزيرى تةندروستى لة وتةيةكدا ئاماذةى بةو ثرؤذانةدا كة دكتؤر زريان فراوانىكردنى بةمةبةستى لدرا خؤى ينةكةى كَ لةشو ئةوةى لةبوارى تةندروستى لة سنوورى قةزاى كؤية دروستدةكركَين ،وةك زانىكؤى بودجةى رؤذةو شةفافيةت ث تةقتةق ، نةخؤشخانةى ددان ِ و خدربةو كؤمةكَلطاى د .سةرينى نةخؤشخانةى سةد بةولةنةخؤشخانانة كؤلكَيوذى بةثشت بةستن (2/5/2009 طوتيشى هةوكَلدةدةين لة داهاتوودا ِرؤذى ) روو خستة ِ كؤنطرةيةكىيتةوة وئةوةشى ِروونىكردةوة كة زانىكؤى كؤيةدا بىكر كَ لة ددان و كؤلكَيوذى ثزيشىكى يز كَ ِ ر بة رؤذنامةوانيدا ِ هةندكَي ك ئةو ئامكَيرانة لةجؤرى زؤر ثكَيشىكةوتوون و لة عكَيراق و هةركَيمى هةروةكخدر رؤفيسؤر دكتؤر كوردستان بؤ يةكةمين جارة دةخر كَث ِ باسيشى لةِرؤلى شةهيد ينةكار. معصوم سةرؤكى كراوةو يةككَي ك بووة لة زانىكؤىبةناو دكتؤر مةجيد عةول كرد كة سةنتةرةكةى كؤية بة بؤتة ثكَيشمةرطةو لةساكَلى دواتريش رةنجدةران كَ و ِركَيىكخستنةكانى كؤمةكَلةى شةفاف يوةيةكى ش كارةكانى هةرثِرؤذةو طشت برينةكةى كؤضى دواى بةكاريطةرى 1981برينداربووة دواى ضةند سالكَي ك رووىكَ دارايى و كردووة .سةنتةرةكة يةككَيىكة لة لة ِ يشىكةوتووةكانى ثزيشىكى و ضةند سةنتةرة ث دةزطاى رؤذنامةو ِ ضةندين كة روونىكردةوة. كارطكَيِريةوة ِ دروستىكراوةو ضةندئامكَيركَيىكى ثكَيشىكةوتووى ثزيشىكى بؤ بينايةكى تايبةتى بؤ داتاشؤ يرى كَ ئام بة بابةتةكان طشت وة بوون. ئامادة راطةياندنكَيم .ئار.ئاى( بؤ وكَينة طرتنى مكَيش ك بربرةى ثشت دابينىكراوة لةوانة ِئامكَيرى )ئ نمايش كرا ،كة هةريةك لة بةِركَيوةبةرى كارطكَيِرى و بةِركَيوةبةرى جومطةكان ئام كَ يوةبةرى هةناو ينة كَ طرتنى )سى.تى.سىكان( وئامكَيرى يرى دارايى لة يوةبةرايةتى ياسايى و بةِر كَ يندكارانبؤوو كَبةِر خو كَ )مامؤطرافى( طورجيلةوئامكَيرى سةرؤكايةتىبةردى و)ليسؤتريثسى(بؤشىكاندنى بةدةستئةم ماوةتةوة بلكَيين ئامادةبوون, زانىكؤى كؤية تكَييدا (بؤهةناو بينين يدان و بةرز ئيندؤسىكؤث يرى)طرينطى ث كَ يطاي وئام كَ كؤية ج كَ زانىكؤى ذنان هةنطاوةىمةمىكى نيشانىكردنى نةخؤشيةكانى يرىضونىكة لة راطةياندن، يىلةكانى ِ كةنا كَ وةرطرتنى بوو لة )سؤنةرئيىكؤى( نازورةوةو ئام كَ ليةنلةر كَ نةشتةرطةرى وئامكَيرى )ثرؤسىكؤث( بؤ بةش كَي ك لة طةراجى كؤية بةهؤكارى ثكَيشىكةوتووئامكَيرى )سي.ئار.م( سىكركَينى تيش ك لةطة ل دابينىكردنى دوومؤليدة و يشىكةوتووانة خولى تايبةتى كارمةندتانيش بؤ راهكَينانى دكتؤرةكان و ئام -كَ-4 رؤذىبة24 ِ يرة ث ِكَرؤضووة سروشتى 2009 بةهؤىكَينج سةد هةزار دؤلرى تكَيوضووة. مليؤن و ث كراوةتةوة .سةنتةرةكةش نزيىكة ثكَينج هؤكار كَ يىكى قايمقاميةتى كؤية لةطة ل قايمقام لةديوانى ثاشان جكَيطرى سةرؤكى حىكومةتسروشتى ي ك لةلة ضؤنيةتى بةركَيوةضوونى كارو باس و بةركَيوةبةرى ناحيةكاندا كؤبؤوةوةبةش كَ طةراجى كؤية حةميدى كةريم شانة جكَيطرى سةرؤكى ثرؤذةكانىكرا .دواتريش لةهؤلى شةهيد دةكةوكَيتة كة وةزيرى و داراى و محةمةد تالةبانى حىكومةت بة ئامادةبوونى شكَي خ بايزتةنيشت لةطة ل سةرجةم بةركَيوةبةرو وةزيران يشتخانةكة قةرةداخى سىكرتكَيرى ئةنحومةنى ض كَ رؤضووة ِ كؤية كؤبؤوةو لةسةرةتاى سنوورى لكَيثرسراو ئةفسةرانى ثؤليسى بة نزيىكةى كؤبوونةوةكةشدا كوردؤعومةرقائمقامى كؤية لة ِراثؤرتكَيىكى زارةكيدا باسى ديارى يستا هؤكارةكةى باسة تا ئ كَ لةثرؤذةخزمةتطوازاريةكان(مو كدةبكَيت . ليى )6 قو كَ داواى يريةكانى شايةنىكارط كَ يشةدارايى و قةزاكةكردو خؤى كة دةكَلكَين كاتى بؤضوونكَي ك ضةند لمكَ بة ثكَيى نةكراوة ،بة كَ كرد ِكة هةركَيم حىكومةتى بووة ،وةظدى وةزيران و لةجكَيطرى سةرؤكى رمانى سةرسو يطاى ئةمةش بؤتة ج كَ ئةنجومةنىيزى ئاو شوكَينةكةى كار كَ زؤركَي ك بينينى وة دةضن بؤ بةردةوام كةوبةش كَ يشةىكَلىكى ضارةسةرى ك كَ خة هةوللةكَير ب سماقولى و دؤلى يوةيةكى ركَيطاى ثرؤذةكانى داراى الوكردؤتةوة . لة ميديا و ِراطةياندنةكان ئةو هةواكَلةيان ب كَ
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
4
د.بةرهببةم خوكَينببدكارانى ثببرؤذةى هيببوا ى ِرؤذى بةسةركردةوة 11/5/2009
هةواكَلى وةرزشى ياريطايةك بؤ ثةيمانطاى وةرزشى دروست دةكركَيت
بةِركَيز د. بةرهةم ئةحمد صالح سةردانى شارى كؤية و زانىكؤى كؤيةى كرد و ئكَيوارةى هةمان ِرؤذ لةطة كَ ل ئةنجومةنى زانىكؤى كؤيةو سةرؤكايةتى زانىكؤى كؤية و كؤبؤوة بة
ئامادة بوونى ِراطرايةتى سةرجةم كؤلكَيوذةكان ،لةو كؤبوونةوةيةدا ضةندين داواكاري و ثكَيشنيازى طرينطى زانىكؤى كؤيةى ثةسند كرد ،دواتر لة كؤبوونةوةيةكى ماوة كورتدا لة هؤكَلى سةرؤكايةتى زانىكؤى كؤيةدا لةطة كَ ل خوكَيندكارانى ثرؤذةى هيوا كؤبؤوة دواتر لة ئكَيوةرة خوانكَيىكدا كة لة كافترياى سةرؤكايةتى زانىكؤى كؤية سازكرابوو بؤ ل سةرجةم خوكَيندكارانى ماوةى زياتر لة دوو كاتوذمكَير لةطة كَ
هةواكَلى هونةرى
لةميانةى ئةو طرينطى دانةى ليةنةثةيوةندارةكان بة بزاوتى وةرزشى دةدةن لة سنوورى شارى كؤية ،دواى ئةوةى لةساكَلى 2008دا دووياريطاى فوتسا ل لةليةن شارةوانيةوة لة طةرةكةكانى كؤية دروستىكران ،لةسةرةتاى سالى 2009وة لة تةنيشت ثةيمانطاى وةرزشى كؤية دةستىكراوة بة جكَيبةجكَيىكردنى ثرؤذةى دروستىكردنى ياريطايةكى تايبةت بؤثةيمانطاكة،تائكَيستا ثةيمانطاكةياريطاى تايبةتي نةبووة ،بؤية بةبِرى)سكَيسةدوبيست(مليؤن دينار ثرؤذةى دروستىكردنى ياريطايةك خراوةتة بوارى جكَيبةجكَيىكردنةوة ،كةثكَيهاتووة لة ي، ياريطايةكى شةش ياريزانى بؤ ياريةكانى بالةوباسىكةو تؤثى ث كَ ل بةشى كارطكَيرى و ذوورى خؤطؤرين بؤكوضان و كوِران و لةطة كَ هؤلكَي ك بؤ كؤبوونةوةو كؤطاودووسكَيت طةرماو و ، w.c
يةكةى وةرزشى زانىكؤى كؤية ثكَيشبِرككَييةكى مةلةوانى ئةنجامدا
دةمام ك لة كؤية نمايشىكرا ِرؤذى 7/3بةشى هونةرى شانؤ لة ثةيمانطاى هونةرة جوانةكانى شةهيد جةعفةر لة كؤية لة هؤلى ثةيمانطا شانؤيى ) دةمام ك( ى نمايشىكرد ،دةقى شانؤييةكةلة نووسينى شةفيق محةمةد وكار نامةى دةرضوون و دةر هكَينانى خوكَيندكار متةليب سالح عةزيز بوو ،هةريةك لة خوكَيندكارانى شانؤكار )لنةسةردار ،خدرمحمد ،شالو عةلى ،دابان ئاراس ،هةوراز حةمةد ،هةلمةت بيال ل(بةشداربوون. هةريةك لة)م.سالم مةجيد ،م .ركَيبين مةحمود ،م .ئارام
ِرؤذى شانؤى جيهانى لةكؤية ِرؤذى شانؤيى جيهانى ِرؤذكَيىكة كةلةسةرتاسةرى دونيادا بةمبؤنةيةوة شانؤكارانى جيهان ضالكى جؤراوجؤردةكةن بؤيادى ئةم ِرؤذة ،ديارة لةكوردستانيش ئةم ِرؤذة فةرامؤش نةكراوة بةلم حىكومةت زياتر بؤئةم مةبةستة طرينطى بةمةكَلبةندى شارةطةورةكان دةدات وخةرجى كارة كانيان بؤدابين دةكات ،سةِرةِراى ئةمانة شارى كؤية سالنة تاكو بؤى ى ئةم هةرسور كَ ِرؤذةفةرامؤش ناكات يادى دةكاتةوة هةربؤبةرز ِراطرتنى ئةم ِرؤذة ثيرؤزةلةِرؤذانى -29 30/3/2009هةكَلسا بةنمايشىكردنى شانؤيى)ماكَلى قرذاكَلةكان( ،لةنوسينى)نةجات نورى( ،ئامادةكردنى)بةشداران( ،دةرهكَينانى )شوان سعيد(، كارةهونةريةكانيشى بةم شكَيوةيةبوو :بةِركَيوةبةرى بةرهةم:كةيفى احمد ،بةركَيوةبةرى هونةرى:جبرائي ل عةلى، دةرهكَينةرى ياريدةدةر:فةرةيدون حمدامين ،بةِركَيوةبةرى شانؤ: فةرمان محمود ،مؤسيقا:رزطارِ ،روناكى:هةذار،
ِرؤذى 23/4/2009يةكةى وةرزشى زانىكؤى كؤية ل كؤليوذى ثةروةردةى وةرزشى زانىكؤى بةهةماهةنطى لةطة كَ كؤية ثكَيشبِرككَييةكى ثاكَلةوانيةتى مةلةوانى سازكرد لة هؤكَلى نكَيودةوكَلةتى بلو لةهةولكَير بؤزانىكؤكانى كوردستان كةتيايدا زانىكؤكانى سلكَيمانى و كؤية وكةركوك و هةولكَيرى ثزيشىكى و دهؤك بةشداريان كرد ،كة لةثاكَلةوانيةتيةكةدا زانىكؤى كؤية ثلةى دووةمى بةدةست هكَيناو زانىكؤى دهؤك ثلةى يةكةم و سليمانى
سميناركَي ك بؤ حسن عسمان ئةندام ثةرلةمانى يراق ط كؤليوذى ثةروةردةى ع كَ يردرايوذةى ئةو وةرزة كؤية كَلةدر كَ وةرزشى ِرؤشنبيريةى كردويةتيةوة ِرؤذى 10/5/2009لةهؤكَلى ئةندازيارى زانىكؤى كؤية سميناركَيىكى سازكرد بؤبةِركَيز حسن عسمان محمود ناسراو بةعبدالىكريم ناوبراو ئةندامى ثةرلةمانى عكَيراقة لةسةر ليسى هاوثةيمانى كوردستان و ئةندامى ليوذنةى وةرزش و لوانة لةثةرلةمانى عكَيراق ،لةسمينارةكةدا وةرزشوان و خوكَينىكارو مامؤستايانى زانىكؤى كؤية بةشداريان كردو سمينارةكةش بريتى ى تةوةر* تةوةرى دةركةوتنى لو ثكَيشىكةوتنى بوو لةباسىكردنى س كَ لةناوةوةو دةرةوة*.حسن عسمان بةهؤيى ئةوةى لةولتى سويد ى بؤية لةتةوةرى دووةمدا ذياوة تةجروبةيةكى هةية لةو كَ بةراوردكَيىكى كرد لةنكَيوان ئكَيرةو سويد ،تةوةرى سكَييةمى تةرخانىكرد 5
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
مردووةكانى كؤية
رووبارى كؤية...يان ِ -ذناوى سيانىسا كَلى لةداي ك بوونناونيشانبةروارى مردنهؤكارى مردن1
234567هيواى عةبدة تةها 89سةردةمانكَي ك لة كؤية ِروباركَيىكى 10روون هةبوو ،لة حةمامؤكةوة ثاك و ِ11- رةزةكانى كؤية دةهاتة بةدؤكَلى ِ 12ى13-، هاذةى ئةو ِرووبارةو خوار كَ دةنطى14- بولبو ل و قيِرةى قوِراويلىكةو 15تابلؤيةكى جوانى دةنةخشاند، بؤقان 16- رةزةوانةكان هاوينان كاتكَي ك دةضونة ِ 17رةزةكانيان زؤربةيان ئاوى ِ سةر 1819بةكاردةهكَينا و دةيانِروباريان 20خواردةوة ،هةندكَيىكيان بؤخؤشى 21ى( 22كَيمة ئاو لة)كانيية دركَيوذ كَدةيانطؤ ئ دةخؤينةوة ،هةندكَيىكيشيان دةم ل حبيب احمد خانةطو كَ ل نةبي ل خةيا كَ ل و ِركَيحان رووبارةكةيان بة طو كَ ِ محمود كريم محمود دادةضاندو ِرايةخيان ِرادةخست و شوكةت يحيا سادق ى دادةخست بؤ سةماوةريان ل كَ شةوكةت زاهير عبدللة ميواندارى و كات بةسةربردن ،ئةمة منيرة تةها حسن لةسةيرانطاى )ئؤمةر قوضان( جطة ئؤمةرمةعروف رحمة عبداللة محمود كافية يىكى زؤر بةهاران ِروويان كةخةكَلىك كَ يىكى بةينؤ بةينؤبةينؤ ،ئةم ِرؤ قي ِرى دةكةينؤ سبةى ت كَ عبدللةقادرئاوى ِرووبارةكةيان لةكةدار شىكرية تكَيدةكردو !!!... دةكرد،تةها كافية عبدللة ئةم تابكَلؤ جوانة كارى فتاح امين بةشة لةشاعيرة هةست ناسىكةكان دةكرد سةيرة لةكؤية ستونةطؤشةيةكة هةرجارةو بابةتكَيىكى كةمكَي ك سةير يان زؤرسةيرى فاتم حمدمحمود كؤية دةردةخات ،سةيربةماناى عةنتيىكة ،ئكَيمةش نامانةوكَيت ئةم شتةسةيرو عةنتيىكانة هةكَلبكَلكَين ،هةروةك حاجى كةث كَ ييدااحمد رعناحمدامين ابراهيمكَيمة لةكؤية ِرووبدةن بؤيةهةرجاركَي ك هةردياردةيةكى سةيروسةمةرة لةكؤية ِرووبدات ئ ى) :نمونةى جةنةتة شيوى ايسماعي ل كَ رسو لدةفةرمو ين كَ كَ ل دةش فارس شةريف ئامادةين قسةى خؤمان لةسةرى هةبكَيت و لةم طؤشةية بلوى بىكةينةوة بؤية نخشين رةزانى-بةهارى شامة ئةيامى ِ سةير يان عةنتيىكة مةبةستمانة بكَلكَيين نةدةبواية لةشارى كؤية ِرووبدات ئةوشارةى مستةفا عمر شىكرة ى: رمزان يان عاصى دةفةرمو كَ خةزانى(، شانازى بةخؤي دةكات وبةشاركَيىكى ثكَيشىكةوتو وِرؤشنبير ناوبانطى دةركردووة دةيانئام كَيز محمد كةكؤيةم سةيرى من كةن سابير من ) سةركردةو ثياوماقولى لكَيهةكَلىكةوتووة كةلةشوكَينانيش باسى كؤية دةكةيت خةكَلىكى بايز نادر باغ و مةنزةرم -بكَيت و لوبنان قةسرو بةووردبينيةوة سةيرت دةكةن و دةتدوكَينن و هةمان بؤضونيان دةربارةى كؤيةو بةشير عبدللة حسن ى وةرم ( ،وة صديقبكَيشىكة دةطر كَ صمد ببين كَ ى كؤيةكان هةية بؤية هةرشتكَيىكى سةير ِرووبدات لةكؤية يان بةسةركؤيةكان دابكَيت ئاوات من تةها ِخاليد رووبارة ضةند طؤمكَيىكى تيابوو جكَيطاى طومانةو دةبكَيت كؤيى يانة بكَلكَيي سةيرة لةكؤية! لةذمارةكانى ثكَيشوو ضةند رزطار ئةم بةدياردةيةكى حمدامين منيجة ى ئاشناكردن كة هةرذمارةيةو تايبةت بوو دياردةيةكى سةرى كؤيةمان ث كَ لنى كؤية بؤ خؤ علىلوان و منا كَ هاوينان سةير كةلةكؤية ِرووى دابوو بةلم لةم ذمارةيةوة بةِرووداوو بةسةرهاتى زياتر 1938 كردنةوة و ِرابواردن مةلةيان فكَين ك 1937 ئاشناتان دةكةين ضونىكة لةكؤية واهةست دةكةيت كة شتى سةيرتر ِروودةدةن ،بؤية كردووة جارجارة ِراوى ماسى ل كَ ى 1941 ى سةيرة لةكؤية!! ئةمانةى خوارةوة ضةند بةرامبةر هةريةككَيىكيان ثكَيويستةبطوتر كَ ى دةكرد وةك )طؤمى طوضىكةشيان ل كَ 1935 دياردةيةكى سةيرن كةلةكؤية ِروويان داوة* .لةئكَيوارةيةى 20/3لةئاهةنطى نةورؤز 1928 طةرموك( )طؤمى كةونة ثردو( كةكؤمةكَلكَي ك ِركَيىكخراوى حزبى وحىكومى و جةماوةرى كؤية سازياندا لةطة لكَ ِرؤيشتنى جةماوةر لةثاركى ناوبازارةوة بؤقشكَلة خةكَلىكى لةجياتى طو كَ 1929شةمة( و لةخوارةوةى ى ى لةطؤرانية ناسىكةكةى )طؤمى 1935 حةسةن زيرةك و شعرى ترى تايبةت بةجةذنى نةورؤزى نةتةوةيى كوردبكَيت ،كةضى )1928طؤمى لولةى زايةرى ( يان كؤيةش طوكَيبيستى شيعروشتى تردةبوون كة هيض ثةيوةندى بةنةورؤزةوة نةبوو سةيرة زايةرى ،هةروةها ضاكى1937 لةكؤية!* .هاوينى ِرابردوو ضاندنى ضيمةن لةنكَيوان دوسايدى ئيسىكان دةستى ثكَيىكرد ضاخانةيةكى زؤرخؤشيش لةكانيلة 1934 هةروةها ضيمةنةكةش خةرجيةكى زؤرى خوارد كةضى بؤيةك ككَيبكَلى كارةبايى هةبوو1929 هةرلةسةر ئةوِرووبارةو بةضيمةنةكة هةموويان بةحةفارة هةكَلىكةندةوة كةدةتوانرا بةدووكركَيىكار كةزةرةد 1942ثردى ئازادى ضاخانةكى تةنيشت ريةوة ِ د ليان كَ هة نةطةيةنن كارةكةبىكةن بةلم لةم ضةند ِرؤذةى دوايى سةرتانسةر 1937 لم سةد حةيف و 1968هةبوو بة كَ ى ديىكةش ى دواكةوتن و ب كَ بةبةثرسكَيىكيان طوت ئةمةبؤ طوتى قوربان ساكَلثار ئيشةكان بةثةلةو ب كَ ل لةسةرةخؤو بةدواكةوتووى و بةثالنةوةية كةسيش نازان كَ ى ثالن بوو بةلم ئةمسا كَ كةلةسةر ثردى ئازادى سةير مخابن1946 دووسايدى يطاى كَ ِ ر لة يثالنى كَ ث كَ ي ب يوةش كَ ش وةبةهةمان ضةندى تكَيدةضكَيت، دةبينى ئةو تابكَلؤ جوانة هةست بىكةى 1948 هةيبةسوكَلتان-طةِرةكى ئازادى دواى ئةوهةمووساكَلة لةخزمةتىكردنى نةمامةكان 1996 يستا بؤتة ديمةنكَيىكى زؤر دز كَ ي بزوكَينة ئ كَ ى ضةندى تكَيوضووة كةضى وضاندن وئاودان وِركَيىكخستنيان كةتائكَيستا كةس نازان كَ 1928و ثيس كة كةس ناتوانىكَ و ناشرين لةبيستوضوارسعاتدا بةمةبةستى فراوانىكردنى ِركَيطاكة تكَيىكوثكَيىكيان دا هةوةها ِركَيطاى 1917 ى لة بةر ئةوةى 1996كَيثةر كَ بةلى دا ت دوسايدى ئيسىكان بةردةوام هةكَلى دةكةنن و ثِري دةكةنةوة بةمةبةستى زكَيراب و 1977 6 1925 كؤية .بةفريقةند ى ذمارة ،3حوزةيرانى 2009 ضوارقورنة كؤية -بايزاغا كؤية -سةرباخ كؤية -جمعية
!زكَيرابى كؤية
!!سةيرةلةكؤية
كؤية -جمعية كؤية -سةرباغ كؤية .بةفريقةندى كؤية – ئيسىكان كؤية -قةلت كؤية -ئازادى كؤية -قةلت كؤية -هاموون كؤية -حمامؤك كؤية – قسر كَ ى كؤية – سةرباغ كؤية – سةرباغ كؤية -قةلت كؤية – ئازادى كؤية – ئيسىكان – 15/7/2006قندي ل كؤية راستةى ليةنى ِ ئا تايبةت بةذمارةى لةبةروارى ث .ى .د .ولي ئةم بابةتة ضةندة دةورى لن دةزانن ئةم شارة هةظا كَ 9002/1/31 دةربارةى ئةندامان راوبؤضوونى دةربِرينى ِ محمود حمد ثةيوةنديداركراوة وةك ميللةتةكةمان بزووتنةوةكانى شؤرش و كاريطةرى لة 9002/1/81ككَلكَيسةو كؤية ئاوى رؤذةى ِ ث يسةوكؤية(. كَ )كل ئاوى رؤذةى وةك هةموو ليةك ئاطادارن كة ثِرؤذةى 9002/1/22 راوة، ِراطرتنى ث ِ طكَي ِ 9002/1/92سةبارةت ئاوى خواردنةوةى كؤية )تةق تةق – داربةِروو ثِرؤذةيةكى زيندووستراتيوذية بؤشارى كؤية ماوةيةكة بلو بوو ئةودةنطؤية برادةران،بةهؤى بةِراوةستانى -ئةوثِرؤذةية لنكَي ك لةمةوبةر – كؤية( بؤ كاتى خؤى كة سا كَ 9002/2/31 سةركردةى ضةندة ئةوةىلةلية كة سةرذمكَيريتان 9002/2/21 رؤذى ِ كةلة بةتايبةتى و حزب جةماوةرى يطةى كَ وث ئةندام يوان كَ لةن ئاوى بةضاكى ئةم ثِرؤذةية ئةنجام دراوة شؤرشةكانى بوكَير و قارةمانى ئةم شارة تةظلي 9002/2/91 قائيمقامى بةئامادةبوونى كؤية شارةوانى سةرؤكى 19/6/2006 لنى كَ سا لة ضونىكة شارةكةى دابين دةكرد 9002/2/22بةرثرسةكان و ميللةتةكةمان بوون و خوكَينيان بةخشى. ئاوى مةشروعى كةوا راطةياند ِ ئةوةى زؤر يىكى كَ وجةماوةر كؤية رؤذةية ِ ث ئةم بوونى لة ِرابردوو لة ليةك جطة 9002/2/22رووبارى خوكَينى خةمخؤرةكانى ميللةتةكةمان ثكَيم واية ِ و يدةكةين كَ ث هةست يزارى كَ وب رةزايى ِ نا راطيراوة ِ يسة-كؤية كَ كَ ل ك يت كَ ببةستر بارين باران يوذةى دةتوانرا ثشت بة ِر كَ 9002/2/52قةت خةكَلىكةكةى شةهيدانى كؤية بايى ئةوةندة هةية كة لىكةوة. كَ خة لةلى كردوة دروست زؤرى دةروونى ييةكى كَ طر لة ضاك زةوى ير كَ ذ و عةمباركَيىكى ئاوى 9002/2/72 لنةمان و ئةم تينوى ئاو نةبووناية ضونىكة خوكَينى ئةم ِرؤ كَ 9002/2/72 تربدةينةوة-: لةشارةكانى ي ك كَ ِ ر طةرئاو * لةليةكى وة هةبوون، حمامؤك و تؤثزاوا ميللةتةكةمان ِرذاوة قارةمانانةى كة بؤ ذيانى ئةمِرؤى 9002/3/2 ضةند لةبةرنامةداية هةيةو دووكان يمانى كَ سل ئاوى يىكى كَ خةت يمانى كَ سلشارةكة قةبارةى و دانيشتوان تريش ذمارةى لىكى شارةكة ئاوا لة خوكَينةكة طران بةهاية و نابواية خة كَ 9002/3/6 يدابىكةن. كَ ت كارى تريش يىكى كَ خةت يوذةيةى كَ ِ ر ئةو ئةودةم و ئةوكاتة كةم بوو بؤية روانى هيمةتي طرفتى كةم ئاوى بهكَيكَلركَيتةوة .ضاوة ِ 9002/3/8 رؤذةىكَ ل لةطة ئاو يىكى كَ خةت هةروةها بيرو ئاوى يىكى كَ ضةندمةشروع ير كَ هةولشارةكة لة ئاو طرفتى كة يت كَ كَ ل كَ ي نةه ئاو دةكرا 9002/3/52طةياندنى ث ِ هةموو ليةكين لة هةموو بةرثرسانى دةبات. ئاو )خةبات(كة سيستةمى دةبواية )هةرضةندة بدات. ِروو 9002/3/62 ئاوى ككَلكَيسة ،ضونىكة طرنطترين ثِرؤذةى ثكَيويستى كؤيةية. 9002/3/62 ل -رانيية لةدةربةندةوة ئاو دةبات كارى تكَيدا دةكركَيت. كؤكردنةوة و دابةشىكردنةوةى ئاو دةمكَي ك سا كَ 9002/3/82ئاماذة ثكَيبىكةين لةمةوبةر ياخود لةوكاتةى لةسةرتاى كة لةم بؤئةو مةبةستة بةثكَيويستمان زانى ئةو داتاو ئامارانة 9002/3/92بةوثرؤذةية كؤية بؤبةرضاو ِروونيتان ،طرينطى وثكَيويستى شارى دةقةدا ئيشارةتمان بة مكَيوذووى بوونى 9002/3/92 نزيىكدا. لةئايندةيةكى ي ك كَ ث و ي ك كَ ِركَيوذةيةكى باشى ئاو كردووة لةكؤية ِر 9002/3/13 لةسةرووى)(63646كةسة –ذمارةى دانيشتوانى شارى كؤية بواية ضونىكة دةكرا سوود لة بةرزاييةكانى نةخؤشى وثيرى نةخؤشى بةثكَيوةرى % 49.57 سكَيجا دةوروبةرى كؤية وةربطيراية لةلى باكوورى بةرهةمهكَينانى ئاو لةكؤية )(12000م نةخؤشى ثكَيويستيةكانى خةكَلىكى شارى كؤية ثِردةكاتةوة ،ئةوة جطة لةزانىكؤو كؤطاى باشى طةورة دروست بىكراية دواتر سوتان رؤذةثيشةسازيانةى ِ ئةوث نةخؤشخانةو ثةيمانطاو هةردوو ئةوةى دابةش بىكرابواية بة ناو شار وة لةبةر نةخؤشى كؤية شاركَيىكى هكَيندة طةورة نةبوو لة سةرةتا كةلةدةوروبةرى شارةكةهةية. نةخؤشى نةتوانراوة دابين بىكركَيت كؤنترؤكَلى ثكَيوةر و تؤ ِ رةكانى ئاو كاركَيىكى ئاسان ئكَيستا لةشارى كؤيةوةك ثكَيويست ئاو نةخؤشى نةخؤشى دواى ضةند ساكَلكَيىكى تر بؤهةموو ماكَلكَي ك بة ثيكَيى ثكَيويستى ِرؤذانة ،ئةى بوو( .بةداخةوة دةكَلكَيم طرفتى ئاو و سوتانخةمالندنيش لةساكَلى ) ضؤن ئةو كةم وكورية ثِردةكركَيتةوة ؟ وةك دابةشىكردنى بة عةدالةت و بة يةكسانى نةخؤشى يتة ) (92744كةس نةخؤشىكَ بةسةر طةِرةكةكان و ماكَلةكان ضةند ساكَلكَيىكة (2010ذمارةى دانيشتوانى شارى كؤية دةب تةنيا دةتوانركَيت %34.59 بةرثرسانى حزبي و حىكومى تاِرادةيةك إحراج بةوب ِ رةئاوةى كةئكَيستا بةرهةم دةهكَينركَيتض كَلدة يوذةى كةمى ئاو %60.40 واتة ِر كَ ثكَيويستيةكانى ئاوى كؤية دابين بىكات لم حالى حازر لةليةك كؤية كردووة .بة كَ وثيرى نةخؤشى نةخؤشى دةب كَ ى طةورة و فراوان بووة و طؤِرانى كةش و ِر كَيوذة بةرهة ِر كَيوذة نةخؤشىبةرهة ِر كَيوذة بةرهة ِر كَيوذة دانيش ئاوى بةره سا هةوا و كةمى باران يةكان طيربووة وة ى ئاو م ى% سوتان م ى% م ى ئاو ةمى ث كَيوي توان كَ ل سيستةمى دابةشىكردنى ئاو و % دواى ِر كَيوذة بةدووب نةخؤشى دواى % ئاو ست 3 هؤي بؤتة و كؤنة كؤكردنةوةكةشي بة شكَيوازى ثيرى ِر كَيوذة ثالوت ى ثالوت ارة ِر كَيوذة ى م دروست بوونى طرفتى كةم ئاوى لةم شارة. ى طةى بوون زيادكر نةخؤشى طةى ى ِرؤذا بوون تةقتة ى ئاو ج كَلدة تةقتة دنى بوون نة ل ئةمةشدا ماوةيةكة ككَيشةى ِراككَيشانى لةطة كَ ى ئاو ق ثيرى ق تةقتة ى ئاو معة بؤ يسةوة كَ كَ ل ك لة واتة بوضووك ى كَ ي ز ئاو لة 600m3/ نةخؤشى300m3/ ق دةل
ئاوى شارى كؤية طرفتى
كؤميتةى 2ى ركَيىكخستنى كؤية
طةورةى دانيشتوانى شارة
لةسةر ِراطرتنى ئاوى ككَلكَيسة-كؤية
)ثِرؤذةى ستراتيوذى شارةكةية( ثرؤذةيةك ئاراستةى ليةنةبثةيوةنديدارةكان
بةرزاييةكانى هةيبةت سوكَلتان )مام محمودة( ئينجا بةستنةوةى بة تؤرى دابةشىكردنى ئاو هةموو خةكَلىكى كؤيةى تووشى دكَلة ِراوك كَ ى ي ودةي كردووة ضونىكة ئةمةى باس دةكر كَ بيستين باوةِرناكةم هيض ثِرؤذةيةكى ذيارى و خزمةت طوزارى بة دةردى ئةم ثِرؤذة ثكَيويستة ي و ئاوا دةستى دةستى و مامةكَلةى ضووب كَ ي. لةطةكَلدا كراب كَ -ئاخر ئيمرؤ ني ية كؤية شارة،
7
ى يالن ة
600m3/ h
h
20 06
636 46
277 31
120 00
44.8 %
2068 0
77.3 4%
20 07 20 08 20 09 20
704 28 781 20 854 02 927
295 79 328 10 358 68 389
120 00 120 00 120 00 120
40.2 8% 35.8 4% 33.4 5% 30.7
2068 0 2068 0 2068 0 2068
64.4 2% 61.8 5% 57.6 5% 53.7
9600 9600 9600
h
28.7 % 26.7 % 24.6
1684 0 1684 0 1684
50.3 6% 46.4 4% 42.2
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
مةلى طةورةى كؤية لةشانؤى هاوضةرخى كوردى )هونةرى )ديدى ئةدةب جةواد حةمةد بةط*
ديارة هونةرى شانؤ لةمزطةوت و كلكَيسةو ثةرستطاو شوكَينةئاينيةثيرؤزةكان و كؤش ك و تةلرى ثاشايان و ئاغاو كوكَيخاو ِريش سثيان سةرى هةكَلداوةو طةشةى كردوة، دانيشتوانى كوردستان بةرلةهاتنى ئايينى ثيرؤزى ئيسالم لةسةرئاينى زةردةشتى بوونة ،لةثةرستطاكانيان لةكاتى خواثةرستى و بؤنةو مةراسيمةكانيان جؤرةها نواندنيان نمايشىكردوة ،لةكاتى ئاطركردنةوةشدا لةدةورى تةندورو ئاطردانى ثةرستطاكان كؤبوونةتةوة و ضةندان لسايان ئةنجامداوة ،دواى دةركةوتنى ئيسالميش فرة ئايينى ترو ئاينزا هةبووة ضةشنى ديان و جولةكةو ئكَيزيدى و كاكةيى وهةرئاينكَيىكيش بؤنةو مةراسيمى تايبةتى خؤى هةية ،بةجؤرة نمايش كردن و نواندنكَيىكةوة تايبةتمةندى ئةو مةراسيم و تةِراتيالنةى ئةنجامداوة، مةراسيمةكانى ئايينى مةسيحى كةلةكةنيسةكانى كوردستان تاِرؤذطارى ئيمِرؤشمان نمايش دةكركَين ،كةسةكان بةجؤركَي ك خؤدةنوكَين و ِرؤكَلةكان دةطكَيِرن ل نواندن و طةر بةراورد بىكركَين لةطة كَ شانؤى سةردةم و هاوضةرخ، طةربةهكَيزترو باشتر نةبن كةمتريش نينة، جياوازيةكى ئةوتؤ لةنكَيوانيان بةدى ناكركَيت ،دةكركَيت بكَلكَيين :ضةشنى شانؤطةريةكى ئةكاديمى بةرهةم هكَينراون .شارى كؤية مةكَلبةندكَيىكى ديارى كوردستان بووة ،تةكيةو مزطةوتى زؤرى هةبووة ،زاناى لكَيهاتوو ثِرعيلمى لكَيهةكَلىكةوتووة ،حوجرةى مزطةوتةكان هةميشة جمةى هاتووة لةفةقكَييان، لةهةمووليةكى كوردستانةوة زانست خوازان ِروويان تكَيىكردووة ،هةرلةبةر ئةم هؤيانةش بووة لةدكَير زةمانةوة بة)دارولعيلم( ناسراوة ،ئةم دياردةية مكَيوذوويةكى دوورو دركَيوذى هةية، طةيشتؤتة مةل عةبدولرحمانى جةلى زادةو كوِرو وةضةكانى واتا مةلئةسعةدو حاجى مةل عةبدولى جةلى زادةو مةلى طةورة و شكَي خ نورةدين ،ثاشانيش بازنةى ئةم بنةماكَلةيةى طوزةركردوةو طةيشتؤتة بنةماكَلةى موفتى و مةلشكَي خ سديق ومةلسالحى خةتيب ومةلحاميدى عةسىكةرى ومةلقادرى كانى دةربةندى و تادةطاتة مامؤستامةلمةعسوم ،لةم
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
كاتانةدا سالنة دةرضوونى ضةند مةليةك و ثكَيدانى دةستوورى مةليةتى )الجازةالعلمية( لةمةراسيمكَيىكى شىكؤداردا كةسيكَ ِرؤذى دةخايةندوو زانايانى ئاينى لةهةمووليةكةوة ِروويان لةكؤية ي جؤرة دةكرد ،لةم ظيستيظاكَلةدا س كَ ضالكى نمايش دةكرا ،وةرزشى، شانؤ ،طؤرانى ومؤسي ك ل ئةمانةشدا )ئامكَيرةِرؤحيانيةكان( ،لةثا كَ ى( وةضةندانى هةكَلثةِرككَيى)ئايشؤك كَ ترنمايشدةكران ،ضالكى شانؤ بريتى بوولة :لسايى كردنةوةى ى، ضةندتابلؤيةك وةك :ئاشئاشان كَ ى ،مةيمون و ورض ،دكَيو ميرميران كَ ئاشةوان وضةندانى تر ،كةطشتيان دةخركَينةناو خانةو جوغزى شانؤى سةردةمةوة ،ئةم جؤرة ظيستيظالنة تاناوةِراستى شةستةكان برةوى هةرهةبووة ،بةكؤضى دوايى زاناى طةورةى كورد مامؤستا) مةلمةعسوم( كزو خامؤشى بةخؤيةوة بينيوة ،ديدو بؤضوونى ئةركَييى )ايجابى( زانايانى ئايينى شتكَيىكى نامؤ وسةرسوِرهكَينةرنةبووة ،ضونىكة شانؤ لةمزطةوت و شوكَينةثيرؤزةكان سةرى هةكَلداوة و طةشةى سةندووةو لةذكَيرِرككَيف و ضاودكَيرى زانايانى ئاينى بووة ،لكَيرةدا ئاماذة بةديدو هةكَلوكَيستى بةِركَيز مةلى طةورةى كؤية دةكةين بةبؤنةى ئةوةى كةلووتىكةيةك بووة بةسةرهةموو لوتىكةكانى دانؤِريوة، قازى دادطابووة ،بِرياردةربووة طةرككَيشةيةك يان شرعكَي ك ككَيشةى تكَيبىكةوتاية يان ِراوبؤضوونى هةمةجؤرةى لةسةربوواية لةهةرليةكى كوردستان بوواية ،دواين بِريار بؤجةنابى مةلى طةورة دةطةِرايةوةو يةكالى دةكرايةوة، ل نمايشىكردنى يةكةم شانؤى لةطة كَ هونةرى كؤية لةبةهارى)(1931 لةنهؤمى دووةمى قوتابخانةى كؤية بةناوى )ثيرؤزخان كوضى يةكةمى )(1 كوردستان( ثياو ماقولنى كؤية لةسةرووى هةموويانةوة جةنابى)مةلى طةورة( بانطكَيشت كرابوون ،ئامادةى بينينى ئةم شانؤطةريةو شانؤطةريةكانى دواتر بوونة ،ئةوةى طوزارشت لةبيروباوةِرى ثكَيشىكةوتوو خوازى مةلى طةورة دةكات و دةيسةلمكَين كَ ى كةباوةِرى بةطؤِرانىكارى بووةو
دؤستى سةرجةم هونةرةكان بووةو هيض كام لةهونةرةكانى دذبةئايينى ثيرؤزى ئيسالمى نةزانيووة، بةكَلطةكانيش ئةمانةن-1 :مؤسيقاو ديىكؤرى شانؤطةريةكة لةليةن مامؤستاى هونةرمةند )جةل ل حةوكَيز(ئامادةكرابوون ،كةبةهؤى ئامكَيرى عودةوة مؤسيقاى شانؤطةريةكةى خستةِروو ،جةنابى مةلى طةورة بةمؤسيقاكةى نيطةران نةبووة ،هيض كاردانةوةيةكى نةركَييى-سلبى-لةسيمايدا دةرنةكةوتووة-2 ..لةيةكةم شانؤطةرى هونةرى)كوضى كورد يان ثيرؤزخان كوضى كوردستان( ئةحمةدمستةفاى غةفورى ِرؤكَلى كوضى بينيبوو ،جلى ذنانى لةبةركردبوو، ئارايشى بؤكرابوو ،زكَيرى بةخؤوة كربوو عيشق بازى دةكرد، وةلةدووةمين شانؤطةريش )نيِرون(، بةهةمان شكَيوة مامؤستا)فةتحولعةبدول( ِرؤلى ذنى بينى نشانؤطةريةكة مؤسيقاى بؤئامادةكرابوو ،هةروةها لةشانؤ طةرى )جوتيارى كورد(كوضكَيىكى عازةب ِرؤكَلى ذنى جوتيارى كوردى بينى ،وةلةشانؤطةرى)كوضى داوكَين ثاك( كةلةساكَلى )(1938 لةقوتابخانةى ناوةندى كؤيةنمايشىكرا كةنؤبةرةى ئةم قوتابخانةيةبوو دوو قوتابى كوِر بوونة ذن و ِرؤكَليان بينى ئةم شانؤطةرية سةرجةم ى دةهاتةدى، مةرجةهونةريةكانى ل كَ لةهيض يةك لةمانة جةنابى مةلى طةورة نيطةران نةبووة ،دذى هةكَلوكَيستى بةرامبةريان نةبوو بةثكَيوضةوانةوة هونةرى شانؤى يويستيةكى ِرؤشنبيرى و)فروض بةث كَ )(2 الىكفاية( داناوة ،واتة فةرزكَيىكة ضةند تاككَي ك دةتوانن لةجياتى سةرجةم تاكةكانى تر ئةنجامى بدةن ،بؤية لةئاستى خؤمةوة جةنابى مةلى طةورةى كؤية لةِركَيزى ثكَيشةوةى ئةم كةسانة دادةنكَيم كةهاندةرى شانؤبوونة ،طؤتةو ِرةفتارةكانى كاريطةرترين فاكتةربوونة بؤضةسثاندن و طةشة سةندنى دراماو شانؤ لةكؤيةو كوردستاندا. لكَيرةدا ئاماذة بةضةند هةكَلةيةكى نووسينةكةى مامؤستاى بةِركَيزمان، مامؤستا )مةغديدحاجى(دةكةم، مامؤستا مةغديد سالنكَيىكى دوورو دركَيوذة خامةِرةسةن و نةدؤِراوةكةى
8
بؤخزمةتى طةلةكةى خستؤتة كار و لةبوارة هةمةجؤرةكانى نوسيندا شوكَين ثةنجةى ديارة ،مامؤستاى بةِركَيزمان لةطؤظارى سينةماوشانؤ ،لةذمارة)(2ى 1988لثةِرة)(45نوسينةكةى حوزةيرانى جةلى زادة دوين بةناونيشانى )مةلى طةورة(هونةرى هةرضةندةِرؤشنبيرى يويستيةكى نةتةوةىبة ث كَ شانؤى نةتةوةيةكى كورد الىكفاية(ى و)فروض ذكَيردةست و زكَور دواكةوتوو بووةو هيض مسعود محمد داناوة،لةسةرزووبانى كاك يةكطرتووى لتكَيىكى كاتكَي ك خكَوى لةو كَ كؤيسنجق يت):لةقوتابخانةى دةكَل كَ لوى هةردةم شا كَ سةربةستدا نةديووةو نمايشىكراوة،و شانؤطةرييكَوكردن و زوكَلم لض دووضيرؤكىشةرى قة كَ داطيركردن و لى) ثاك(كةلةسا كَ دامةن يةكةميانو )كوضى يةكجار نةخوكَيندةوارى هةذارى و زكَوردارى دووةميش يشىكةشىكراوة، (1930ث كَ لم لةوكاتةشدا ناوناوة يشانيان كردووة ،بة كَ ثةر كَ يشىكةش ل ث كَ كَ بووبكَ دووسا رؤن(كةدواى يةك )ني ِ )3 ى ،نركةى كوردستان لةهةر( سوضكَيىكى مةردايةتىلدانى ئةمةية ،سةرهة كَ راستيةكةى كرا(كَي كِ .، قارةمانكَي ك، كردةوةى دلكَير يتةوة كَ ِ ر دةطة كؤية شانؤى هونةرى سةركردةيةكِ ،راثةرينى هكَوزكَي ك ،ضينكَي ك يان ،(1930 ساكَلى) زانايةك ،نةك بؤبةهارى)(1931 شاعيركَي ك، دةنطى بيروباوةِرى ين كَ داو )كوضى كةشانؤطةرىدواكةوتووى زكَورلكَيىكراويان طةلى كوردى (نمايشىكراوة، 1930 لى) ثاك(لةسا كَ )(4 هةروةها بوونةتة وتةوة، وشياركرد كَ ه كَ ( 1938 ) لى كَ لةسا شانؤطةرية بةكَلىكوئةم سةرضاوةى بزووتنةوةى ِرزطارى خوازى ،بة )يةكةم نؤبةرةى يوذوويى ئةو نمايشىكراوةو وئاواتى م كَ ثكَيى ثكَيويست كوردمان .كؤيةبوو، نةتةوى ناوةندى كارى(قوتابخانةى سةردةمةى يىكى دةره كَ ئامادةكردن و ينانى:عةلىكورد كاروانى ِركَوذطارى شكَوِرةسوار كَ ئةكتةرةكانيش بريتى موزةفةربووة، نةتةوةكةمان و شةوةزةنطى لةقكَوناغكَيىكى لى كَ رؤ ِ لة جان زاهيرنورىبوونة لة: لةباوةشىِ1رذكَيمكَيىكى دةرةبةطى بكَوطةنداو لشادى كَ د2 ين)دامةن(ثاك. كَ داو كوضىكَوِرة سوارة لة بنةماكَلةيةكى ناودارو ئةو ش ناميقكارةكةر. رؤكَلى رةسولى ثةروةر3 ،وةك زانست لة ِو ثةروةر ِكورد ثرشنطدار- يرةيةكىتؤفيق5 . عبدولىكريم4 يزى. كَ عبدولحةو ضرايةكى ِرووناك و ئةست كَ بةهجةت-7 . ئاسمانى -كامي ل عومةرحبيب 6 . درةوشايةوةو كوردستاندا لةئاسكَوى شوان. لى كَ رؤ ِ لة هؤرمز جةمي ل حةقى طيانى كورد ثةروةرى و بةهةست و طةورة)مةلموحةمةدى مةلى مخابن نةك تةنيا هةزاران كةسى وظايةتى مر كَ كؤضى (1943 لةساكَلى ) لةخةوىزادة( جةلى هكَوشيار نةطبةتى دا نةزانين و خزمةتكَيىكى دواى دوايى لوى ئةوةىطةنج و هةزاران كرد،بةكَلىكو وتةوة، كرد كَ نةتةوةكةى طةياند، و بةطة ل طةورةى ميللةتةكةشى بةسكَوزى شيعرة شاعيرو رةوس، ضى كَوةك:فرياد ِ وش و يناوةتة ج كَ وذطارييةكانيةوة ه كَ ثِرئام ئوستادى ئاينى، زاناى مامؤستاو بيرمةند ،ثكَيشىكةوتن و ميللةت ثةروةريةوة خرؤشى وشاعيرىو دادوةرو قازى رةسوارةكؤية، )دارولعيلمى( زاناى بليمةت ئةوشؤ ِ كةرةوة، يةكاليى بِرياردةرو كوردثةروةرى ثكَيشىكةوتن خواز ،خوالكَيخكَوش كؤيى قادرى لةحاجى هةرطيزناشتوانم مةل حاجى كوِرى موحةمةدى كؤيى بوو مةل كةفةرموويةتى):بةغةيرى عةبدولىكَيكَبكَلكَيم، زياترى ث جةليزادةى ناودار بة)مةلى بناغةى جةدى ى تةنيا يهةدانا-لةكوردستان كَ يوةك كَمةلى طةورة وةنةب طةورة(ئ كَبوو. دانا( عيلمى شاعيركَيىكى طةورةى نيشتمان ثةروةرى يادت لةطيانت بكَيت سلو هةزاران بةس،وبةكَلىكو ىو وى بووب كَ سةردةمى خ كَ رلةنوور. ِ ث رت ِ طؤ بةخكَيرو زانايةكى بليمةت و مركَوظكَيىكى مةزن و سةرضاوةكان لتى تكَيىكؤشةركَيىكى ثكَيشىكةوتن خوازى ككَومة كَ وطةشةسةندنى سةرهة كَ مكَيوذووى1 لدان طيانى و بيرو هةست و كةهةردةم بوو، جةواد لىكى2007 درامالةكؤية،ثةرتوك، شانؤو كوردستان لنى خة كَ وشى لةلى ككَومة كَ ه كَ 25،26ئ(كَيش و ئازارى حةمةدبةط ،ل)لةطة كَ ل بووةو هةميشة سينةماوشانؤ،ذمارة) طؤظارى2 دواكةوتن و هةذارى نةتةوةكةى ديلييةتى و طةورة مةلى 1988 (حوزةيرانى 2 ذياوةو بةدركَيوذايى ذيانى باسى ئةو واقيعة رؤشنبيرى يويستيةكى ِ شانؤى كردوة. بةث كَكوردةوارى ومةكَلى هونةرىلةى ك كَ تفت و تا كَ مةغديد الىكفاية(داناوة،نوسينى و)فروض رةنطدانةوةيةكى لبةستةكانى كت ومت ِ هة كَ 43 حاجى ،ل سةردةمةى طةلى كوردمانة نةك تةنيا ئةو ذمارة -3هةمان لةتكَي)ِرايى سةرضاوةىبطرة لةكوردستانى خواروودا، طةورة 45 حاجى ل شانؤ،مةغديد 2 ناوى مةلى (سينةماو طةورةشدا، كوردستانى (ى 1 ذمارة) سةرضاوةى هةمان4 )موحةمةد كوِرى مةل عةبدولى كوِرى مةل لدان كَ سةرهة يوذووى كَ م سةرةوة، ئةسعةد(ة ،دايىكى ناوى )عائشة(ية كوضى درامالةكؤية ،ل شانؤو وطةشةسةندنى يزيية ،لةبنةماكَلةيةكى حةو كَ حاجى بىكراغاى 27 كوردثةروةرو زانيارى خوازو زانست ثةروةرة ل خةريىكى ى سةد سا كَ كةبةدركَيوذايى س كَ *جةوادحمدبةط كَ سالح يندةوارين لةكوردستاندا. الوكردنةوةى خو ب كَ -لةساكَلى 1946لةكؤية لةداي ك بووة
مةلى طةورة وِ.......رةوتى ثكَيش كةوتن خوازى
9
حاجى قادرى ككَويى لة ئةستةمبكَولةوة ئةم ثارضة شيعرةى بكَوحاجى مةل عةبدولى جةلى زادة ى-: ناردووة و دةكَل كَ بة غةيرى جةدى ئ كَيوة ك كَيهة دانا لة كوردستا ن بناغةى عيلمى دان ا ئةم زاتة طةورةية )كة ناسراوة بة مةلى طةورة( لةساكَلى 1293ككَوضى بةرامبةر ساكَلى 1876زايينى لةشارى ككَوية هاتكَوتة دنياوة لةتةمةنى ثكَينج ساكَلى دايىكى ككَوضى دوايى دةكات لةتةمةنى حةوت ساكَلييةوة دةستى كردوة بةخوكَيندن ،دةورى فةقكَييةتى زوو بةسةر بردووةو لةتةمةنى )(14 ساكَليدا لى باوكى دةخوكَينكَيت.لةتةمةنى )(18 ى .كة ى وةردةطر كَ ساكَليدا ئيجازةى زانستى ل كَ باوكى لةساكَلى 1908زايينى كؤضى دوايى دةكات نازناوى سةركَوكى زانايانى )رئيس العلماء( ى ئيتر لةوة بة دواوة بة)مةلى وةردةطر كَ طةورة(لة هةموو كوردستاندا ناوبراوةو ناسراوة هةروةها ِرؤذانة بةشكَيوةيةكى بةردةوام لةهةردوو مزطةوتى طةورةو حاجى مةلئةسعةدى جةليزادة بةضِرى دةرسى بةو خوكَيندكارانة طوتووة كةلةهةموو ليةكى كوردستان ِروويان لةكؤية كردووة ،لةساكَلى 1916دا بووة بةئةندامى ئةنجومةنى )وليةت( لةشارى موص ل ،لةساكَلى 1913لةسةر داواى مةلى طةورة يةكةمين قوتابخانة لةشارى ككَوية كراوةتةوة لةسةرخواست و ِروولكَينانى لةدةوكَلةت. هةروةها لة ساكَلى 1912زايينى دةبكَيتة موفتى شارى كؤية ،وة لةساكَلى 1919زايينى دةبكَيتة )قازى ككَوية( لة دادطاى ككَوية ،وة لةساكَلى ى بةئةندام 1924زايينى هةكَلدةبوذكَيردر كَ لةئةنجومةنى دامةزراندنى عيراق)المجليس التأسيس العراقى(وةلةوكاتةوة كة لة ئةنجومةن دابووة بةهةموو توانايةكى يةوة ماف و بةرذةوةندى نةتةوايةتى كوردى دلكَيرانة خستكَوتة بةرضاوان و ئةنداكَمىكى كارامةو لكَيهاتوو ديار بووة. دواى ئةندامكَيتى لة ئةنجومةنى دامةزراندن لةبةغدا كة ماوةكةى شةش مانط بووة هةر بةثلةى قازيةتى )دادوةرى(ماوةتةوة تا ساكَلى 1928ى زايينى ،ئينجا دواى ئةم ساكَلة بةيةكجارى وازى لةفةرمانى ميرى هكَيناوةو هةموو ساتةكانى خكَوى بؤ كتكَيب دانان و دةرس طوتنةوة و خوكَيندنةوةو شيعر تةرخان كردووة) ،مةلى طةورة(لة ناخى دةرونيةوة بكَو هكَوشيار كردنةوةى نةوةى كوردى نوستوو هاوارى دةكردو بيرى لةِركَيطاى ِرزطاربونيان دةكردةوة لةضنط ذكَيردةستى و هةذارى و نةخوكَيندةوارى ،مةلى طةورة بؤ كورد بووةو بكَو كورد ذياوةو تكَيىككَوشان و ل خكَويا ئاخ و غةمى ميللةتى طةلى كوردى لةطة كَ بردكَوتة ذكَير خاك بة دكَلسكَوزى و غةمخكَورى ذيانى تفت و تاكَلى ككَومةكَلى كوردةوارى بووة ،وة ض خكَوشييةكى دنياى بكَوخكَوى نةويستووة ،وةك ى-: دةبينين لةم شيعرة دةكَل كَ ) من يةخةى خ كَوم لة ب كَوية دادةدرم ئ كَيوة نابن بة هيض من دةمرم ى من كةيفى ضيم بة دنيا ب كَ ى دةب كَ
ى( قةومى من وا رةزي ل و رةسوا ب كَ وة هةميشة هةر ضرثاندوويةتى لة ى-: طوكَيى ركَوكَلةكانى كوردو دةكَل كَ بة قةولى جاهيالن خ كَوتان مةط كَورن ى بش كَورن ل لة دنياي كَ بة ضاوى د كَ بؤيةدةتوانين بلكَيين كةوا مةلى طةورة تةواوكةرى بيرى حاجى قادر بووة، مةلى طةورة هةميشة بة ميللةتى كورد ى هةكَلداوةتةوة، شانازى كردووة خكَوى ث كَ وة زياتر لة تورك و عةجةم ئةمةى ئةنجام داوة ،وةك لة شيعركَيىكيدا ى-: دةفةرمو كَ ) ميللةت كَيىكة لة قةومى تور ك و عةجةم صاحيبى حةزم و رةزم و بةزم و كةرةم( مةلى طةورة سةبارةت بة كةركوك و نةوتى كةركوك بة شيعر هةكَلويستى خكَوى ئاشىكرا كردووة لةكاتكَي ك دا كة هيض حزبكَيىكى سياسى كورد ِراى خكَوى لة بارةى ِركَيىكىكةوتنةكةى نةوت لة بةروارى 9/3/1937دةرنةبِريوة ،ئةوة بؤمان دةردةخا كة مةلى طةورة لم مركَوظكَيىكى لكَيهاتوو مةزنى كورد بوة بة كَ لة ِرؤذطاركَيىكى تاريىكى كورددا ذياوة. ) ئةى كاكى نةفامى طةوج ى م ل هو ِر بنوا ِرة لة دةورى بابة طو ِر طو ِر
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
مةلمحةمةدى )دلوةر( 1970-1909 كةريم شارةزا
دلوةر نازناوى شاعيرى لكَيهاتووى كورد مةلمحةمةدى كوِرى مةلبرايمى عةودالنية ،بة ِرةضةكَلةك دةضكَيتةوة سةر زاناى طةورةو ناودارى كورد )ِرةسو ل زةكى( كةلةطوندى بكَيتوشدا ذياوة ئةم شاعيرو زاناية لةساكَلى 1909دا لةكؤية لةداي ك بووةو لةتةمةنى حةوت ساكَليدا خوكَيندنى ئاينى لةلى باوكى دةست ثكَيىكردووةو سةرةتاى زانستةكانى ئايين فكَيربووة تاكو طةيشتؤتة كتكَيبى )جامى( دواى كؤضى دوايى باوكى ضؤتة لى )مةل عةلى باداوةيى(ى ئيمام ومامؤستاى مزطةوتى منارة لةكؤية بؤماوةيةكيش لةلى مةلسادقى مةل ئةحمةد خوكَيندوويةتى ولةدوايدا ضؤتة طوندى )هةرتة ل(ى خؤشناوةتى و لةلى )مةل فةتحولى هةرتة ل(خوكَيندوويةتى ئينجا ماوةيةك لةلى مةل بةهائةدينى شكَي خ تةيب و ماوةيةكيش لةلى مةلى طةورةى كؤيةى خوكَيندووةو بووةتة مةليةكى دوانزة عيلم و ئةم مةل زاناو شاعيرة لكَيهاتووة لةِرؤذى 13/12/1970دا كؤضى دوايى دةكات .دلوةر شاعيركَيىكى بةهرةدارى شيعرى واقيعى بووة وطةلكَي ك شيعرى ثتةوى لةسةر واقيعى دواكةوتووى ميللةتةكةى خؤى نووسيووةو زمانة شيعريةكةى طةلكَي ك ثاراوو ِرةوان بوو ،خؤيى بةتةواوى بةزمانى ئةدةبى كوردى كرمانجى خواروو بةستبووةوة،لةشاعيرة
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
طةورةكانى كورد هؤنراوةكانى نالى وكوردى وحاجى قادرى كؤيى و مةحوى و وةفايى ل بوو .لةشيعرى غةزةلدا زؤربةد كَ نموونةى ناسىكى بةككَيشى سووك هةية لةسةر شكَيوةيةكى دكَلدارى ل و وةسفى سروشت و طو كَ ل بةيةكتر دةكات طوكَلزار تكَيىكة كَ ودةيان بةستكَيتةوة بةوةرزى ذيانةوةو ِرؤذى نةورؤزى جةذنى نةتةوةى كوردو لةسةرةتاى ى-: هؤنراوةيةكى دا دةكَل كَ ت وخوا طو كَلةكةى بةهارى وةختى شةونم دةبارى ى؟ داخوا بةبير ت داد كَ كزةو سؤزى هوزارى. توخو ا ب كَل كَين بةنةسرين ثةخشانى كاثرضى ضين ضين فةس كَلى ذيان ذياوة، بةباى نةورؤزى ِرةنطين!! دواى ئةم سةرةتاية ثيرؤزة ،شاعير دةكةوكَيتة دةربِرينى نيشانةجوان وِرازاوةكانى نةورؤزو بةهارو خةمكَلينى فةرشى ككَيو و دةشتةكانى وولتةكةى و ل و دةروونى كاركردنيان لةد كَ ئادةميزادى ئاشقى ئافرةت و ى-: جوانى سروشت و دةكَل كَ فةرشى ك كَيو ِرازاوةية طو كَلى شين ذيايةوة قيوذةى قازو مراوى لةد كَلى دةنطى دايةو ة نةسري ن بةهةواى نةورؤز زولفى سونبو ل بوو ئا كَلؤز ى كوليةوة! سةرلةنو كَ برينى ئاشقى د كَلسؤز!! دلوةرى هةست ناسىكمان هةر لةشيعرى وةسفى سروشت وبؤنةى نةتةوةى ميللةتةكةى خؤيةوة لةهؤنراوةيةكى ديىكةى كةبةبؤنةى نةورؤزى ساكَلى 1934 ى-: داي ناوة دةكَل كَ ئةم جةذنةكةنةورؤزة سةحرا وةكو ثيرؤزة نةشئةى بةجوبةى سةوزة نؤنةخشةوو ثيرؤزة!! لةسةرككَيشى دركَيوذيش هؤنراوةى ثتةوى بةبيرى فةلسةفى ئاودراومان ى ميللةتى بؤدةهؤنكَيتةوةودةيةو كَ كورد طةنجى ثكَيشىكةوتوو بيرى ى تاكو زاناو تكَيطةيشتووى هةب كَ ِرزطارى بىكات لةدةردى دواكةوتن ى بةبيرى ى هةكَلىكةو كَ وزاناى واى ل كَ ى ناوناخى بةرد ضى تيوذى بزان كَ
عةلى بةردةشانى محمد دارياس
شيعرى ميللى جؤرة شيعركَيىكى باوة لةناو هةموو طة ل ونةتةوةيةكى جيهان كةلةزؤر شوكَين و زؤر كات بةم ستايلة ى شاعيرانى ئةم شكَيوازة زياتريان شيعر دةطوتر كَ نةخوكَيندةوارن و بةهرةى شيعر ووتنيان هةية،بةلم ئةم جؤرة شيعرة لوازى و كةم وكوِرى و ناِركَيىكى ثكَيوةديارة لةبارةى ككَيش وسةرواو داِرشتنةوة ،واتة لةِرووى روخسارو ل ئةمةش دةوةستكَيتة سةرتواناو ناوةرؤكةوة ...بةهةرحا كَ وةستايى خووى شاعيرةكة كةتا ض ِرادةيةك دةتوان كَ ى ى و دةستةواذةو ماناكانى ووشةو ِرستةكان بةجوانى دابِركَيوذ كَ ِركَي ك بخات دةتوانم بكَلكَيم مةرجة ئةكاديميةكانى شيعر نووسين ى وزؤر لةم شكَيوة شيعرةدا زؤربةكةمى دةبيندر كَ سادةوساكارة لةهةمان كات جارى واهةية ثارضة شيعركَيىكى ل و مييللى دةكةوكَيتة بةر ضاو كاريطةريةكى زؤر لةد كَ ى لةِرووى سؤزو طوزارشت و دةروونى خوكَينةر بةجكَيدةهكَيكَل كَ ماناوة عةلى بةردةشانى يةككَيىكة لةشاعيرانى بابةتةكةمان كةزؤر شيعرى لةمالو ئةول بلوبؤتةوة و مكَيوذووةكةى ل بةرلةمِرؤ واتة دةطةِركَيتةوة بؤنزيىكةى دووسةد سا كَ سةردةمى ميرنشينى بابانةكان خةكَلىكى دةوروبةرى ناحيةى مةرطةى ناوضةى ثشدةرةو لة هؤزى بةردةشانة ،حاجى ى-: قادرى كؤيى لةم ِرووةوة دةكَل كَ
دوو) عةلي( ن شاعيروةكو حةسان بةردةشان و حةريرة مةسىكةنيان
لكَيرةدا دوو ثارضة شيعرى ميللى ئةم شاعيرة بلو دةكةينةوة كة كاتى خؤى لةكاك رؤستةم حةوكَيزى شاعيرم وةرطرتووة ل دوو ضةثىكة طو لكَ بؤسةر مةزارى بةرلةمردنى لةطة كَ هةردوو شاعير كاك ِرؤستةم و عةلى بةردةشانى .
وةستا طيان تفةنطةكم بؤبىكة تةمةشاى مةكة تةمةشاى ناوى تةمةشاى مةكة بةقلينوضى ضاوى ى وةستاى تةواوى عالة م دةزان كَ ى كةئاسنى زؤر ب ىكَ تفةنطةكم ناو كَ يا ِرةق و ِرووتى هةردةرمان خؤرب ىكَ منةتى لةسةرشانى من زؤرب كَ ى ى ئاسنى ضاب كَ ى تفةنطةكم دةو كَ طوللة طوضىكؤكةى زؤر كةم خوراب كَ ى ياخواسةدجارت ) عةلى( قوربان ب كَ ى ى لةبةرى ث كَيرسىك كَ ى ى دان كَ نيشان كَ ى بشىك كَ ى ى طؤزةى شةربةى ث كَ باو كَ ى لةبانى ئةسريلىك كَ ى نو ِرة نو ِرى ب كَ ى لةبةرى ب كَيرةكان نيشانةى دان كَ ثر كَيشىكى طؤزةى بوضتة فةلةكان داخوازى بىكا ميرى با كَلةكان ئةمةضةكى) عةلى( يةوسةرثشىكى ضةكان.
ى وةستاى ضةخماخى داواى حةق دةست كات كَ لة)عةلى(دةكات بابكَيين و بزانين بةردةشانى ضؤن وةلم دةداتةوة
) حةق دةست( نةوةستايةكم لةر كَيزى ئةتؤ نةحاكمةكم لةكانى بةلىكؤ
10
مامؤستا عةدنان جةما ل: باواجى قوتابخانةيةك بوو بؤ ئةوانةى ئكَيستا يةكةمين مؤسيقا ذةنى سةر
ئامادةكردنى كةكؤن
كات كَي ك ئ كَيمة سةردانمان كرد ئةو لةبةيانيةوة ضاوة ِروةانى دةكردين ئ كَيمة هةرضةندة بةمةبةستى ل كَيثرسينةوةو ساغى و سةلمةتى و ئةحوا كَلى تةندروستى لةهةول كَيرلةما كَلةكة ى خؤى سةردانمان كرد ضونىكة ئةو كةم كَي ك تةندروستى باش نةبوو بؤية ويستمان بةسةرى بىكةينةوةو لةتةندروستى بثرسين .ئةو هونةرمةندو مامؤستايةكى مةزنى بوارى خزمةتىكردنى هونةرو زانست بووة يةك كَي ك بووةلةئةندامة سةرةتاكانى دامةزراندنى تيثى مؤسيقاى باواجى كؤيةو لةبوارى هونةريدا خزمةت كَيىكى مةزنى ث كَيشىكةشىكردوة ،بؤية لةم بةسةركردنةوةيةماندا ئةو باسى سةرةتاكانى ذيانى خؤي و ت كَيىكة كَلبوون بةهونةرو هةروةها ضؤنيةتى دامةزراندنى تيثى مؤسيقاى باواجى كؤية بؤطؤظارى كةكؤن دةط كَي ِر كَيتةوة. بةرلةوةى جوابى ضةندثرسياركَيىكمان بداتةوة لةسةرةتاوةبةم شكَيوةية ووتتى)هةمووكاتكَيىكتان خؤشى وشادى ب كَ ى هةرلةكؤيةوة هةتا ئكَيرة بةخكَيربكَين زؤرسوثاس بؤئةوبةسةركردنةوةيةى سوثاسودةست خؤشييةكى طةرم بؤطؤظارى كةكؤن كةلةسةرةتادايةو ناوكَيىكى ثيرؤزى هةية ضونىكة ئةم شوكَينةوارة واتةئةوشوكَينةى ناوى كةكؤنة شوكَينةواركَيىكى مكَيوذوويى يةكةشاعيرى طةورةى كورد مامؤستاى طةلى كورد دواى ئةحمةدى خانى هةكَلطرى بيرى نةتةوةةيى ى لة)مابةينى كةكؤن و هةيبةسوكَلتان شنةى ئكَيواران كوردة كةدةكَل كَ و سايةى سبةينان(ئةوةجكَيطاى شانازيةو دواترلةخودا ى ئيالهى )هةكَليىكةى بةيرةقى كوردى دةثاِركَيتةوةو دةكَل كَ لةدةوران-لةمابةينى كةكؤن وهةيبةسوكَلتان( جطة لةمةش كةمةرقةدى طةورةو ثيرؤزى شاعيرى طةورةى كوردستان ى،ئينجا ج كَ ي خاوةنى ئةى ِرةقيب هاتةوة ئةو كَ مةزارطةوسةردةستةى شةهيدان كاكة جةعفةر كةكؤنى ثيرؤزتركرد دوبارة دةستخؤسى ئةوطؤظارة ثيرؤزةتان لكَيدةكةم( ئينجا طفتوطؤيةكةمان دةست ثكَيىكردوئةووةلمى ثرسيارةكانى داينةوة. ث /باسي سةرةتاى ذيانى منداكَليمان بؤبىكةو ساكَلى ضةندو ى لةداي ك بووى؟ ئةدنان جةما ل :ئةمن لةدايىكبووى لةكو كَ 16/2/1945شارى حاجى قادرم شانازيةبؤمن كةلةم شارة ضاوم بةدونيا هةكَلكَيناوة ،لةطةِرةكى بةفرى قةندى كةدةكةوكَيتة
11
دامكَينى كؤلنكَي ك كةبةِركَيىكةوت واِركَيىكةوتوة سةرةِراى بوونى زاناو مامؤستاى ئاينى كؤلنةكةهةمووى ئةديب و ِرؤشنبيربوون،لةكؤلنةكةمان ماكَلى زةكى ئةحمةدهةنارى هةبوو هةروةها لوكَيىكى ترئةمن نةمديتبوو ناوى كامي ل بةهجةت بوو هونةرمةندكَيىكى شانؤكارى خؤرسىكبوو دةرضووى هيض ثةيمانطايةك نةبوو بةلم لةبوارى شانؤدا زؤربةتوانابوو لةكؤلنةكةمان ماكَلى عةونى شاعيرو ماكَلى دكَلدارى شارى لكَيبوو، هةرةوها هةرلةوبةرى كؤلنةكةمان ماكَلى هونةرمةندو مامؤستاى مقاماتى كوردى تايةرتؤفيق بوو ئينجا لةتةنيشت ئةوانيشةوة ماكَلى خةباتىكةروتكَيىكؤشةروِرؤشنبير كاكةخاليددلكَيربووبراى شةهيدجةعفةرعبدالواحيد .هةرلةهةمان ل ئةحمةدى حةمةى طةِرةك ماكَلى شاعيرمةجيدى ئاسنطةرو ما كَ مةل باوكى كاك وريا كةثياوكَيىكى دةنط خؤشو ناسراوقسةخؤش بوو ئةوة شوكَينةوارى سةرةتاى ذيانى من .ئةمن هةرلةتةمةنى ل هةورازترنازانم واتكَيدةطةيشتم كةدونيا هةمووى ي سا كَ س كَ هةرئاوازو طؤراني وخؤشية تاكة سةرضاوةيةكيش كةهةبووب كَ ى ئكَيزطةى كوردى بةغدابوو كةطؤرانيةكانى لكَيدةدا بةتايبةتى طؤرانيةكانى مامةسكَيوةى هةتا سةرئكَيسقان كارى تكَيدةكردم هةتادوايى خؤم لةقوتابخانةكةى ئةو ديتةوة ئةوزؤرزؤركاريطةرى كرد لةمن لةسةرشارى كؤيةش كاريطةرى هةبوو سؤزو فةرامؤشيةكى دةبةخشى بةسةرئةم شارةدا ب كَ ي ى دةكرد ضونىكة لةطةرى ذيابووين و وكَينة ،ئيمة دووجارتامان ل كَ ي بةخشين كةلةسةرةتاى دروست ديبومان خودا ئةوتةمةنةى ث كَ بوونى تيثى باواجى لةضةندئاهةنطكَي ك بةشداريمان كرد ئينجا لةمةولودى ثكَيغةمبةرى با لةهةربؤنةويادو سةيرانطايةك با دةنط خؤشةكانى كؤية طؤرانيان دةطوت هةتا ئكَيستاش دةنطو سةداى ئةوطؤرانيانة لةمكَيشىكو طيانم ماون ،كةخوكَيندنى سةرةتايم تةواوكردو ضةندقوتابيةك كةدةنطمان خؤش بووهةكَلبوذاردراين ئةمن بووم كاك سةلح محمدو كوِركَيىكى ترناوى عةباس بووباوكى بةفةرمانبةرى لةهةولكَيرةوة هاتبوةكؤية ،ئةوةى كةبوووينة بناغةى تيثى باواجى كؤية ئةمةش بؤمكَيوذووباس دةكةم كة ساكَلى 58دواى شؤِرى ضواردةى تةموز كةمامؤستا باكورى وةك مامؤستاى ئينطليزى هاتةكؤية بيرؤكةى تيثكَيىكى ى ناونةنرابووباواجى ضةندكةسةكى دةست لطةلكَلةبوو جار كَ نيشانىكرد ،طؤرانى بكَيوذةكان بريتى بوون لةكاك سةلح و يوسفى براى و خوشىككَيىكى كةناوى ماريةبوو كةيةكةم ئافرةت بوو لةكؤية هاتةسةرشانؤى هةروةها ضةندقوتابيةكيش دةست نيشانىكرا بؤفكَيربوونى مؤسيقا لةوانة زاهيرمحمدو ابراهيم فةرةجول كةمان و اكرةم باقى عودو نةشئةت حميد و جانا تؤماس دةف ..تةنهاو تةنها كاك سةردارئةحمةد كةهةتائكَيستاش بةردى بناغةى ئةوتيثةيةو وازى لةم تيثة نةهكَيناوةوبةردةوامةو ضةندين كةسى ثكَيطةياندووة ضةندين خولى مؤسيقاى كردؤتةوةو ضةندين قوتابى بةهرةوةرى ثكَيطةياندووة هةرلةخؤمةوةبطرة كةكارى فةرمانبةرى بةولو بةولى داداين ئةوةى بةدواى ثلةوثايةكةوتين ئةو هةرمايةوة. ث /باسى قؤناغةكانى خوكَيندنمان بؤبىكة؟ عةدنان جةما ل/ سةرةتاوناوةنديم لةكؤية تةواوكردو بةهؤى بارى شؤرش لةشؤرشى ئةيلو ل وةكو هةربنةماكَلةيةكى كورد بةرةو قةلدز كَ ى ى ذيانمان بردةسةر دواتركةطةِراينةوة ماكَلمان ِرؤيشتين ولةو كَ ضووة بةغدا دواناوةندى بةشى زانستيم لةقوتابخانةى شةرقيةتةواوكرد دواترلةزانىكؤى بةغدا كؤليوذى ئاداب بةشى ى دةستم بةجموجؤكَلى هونةرى كرد ئينطليزى وةرطيرام لةو كَ بةوزانيارةى لةتيثى باواجى فكَيرى بووبوم لةبةغداش هاتووضؤى ئكَيزطةم دةكرد لةبؤنةكانى زانىكؤى بةغدا كةزؤربةيان كؤيى بوون تيثكَيىكم دروست كردبةناوى تيثى زانىكؤ لةوانة خوالكَيخؤشبوو كاك لةشىكرحةسةن ومحمدحسن وئازادبيال ل وضةتؤشةفيق وضةندقوتابيةكى هةولكَيروشةقلوة ئكَيمة بالدةست بووين ئةطةربراعةرةبةكانيش بؤنةيان هةبا ئكَيمةيان بانطدةكرد .ئةوةى ى ِرةنطى دايةوة لةقوتابخانةى تيثى باواجى فكَيرى بووم لةو كَ
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
بيرةوةرى
وةستا سمىكؤى ئوتوضى ى تازة دةستى بةم كارة 53ساكَلة ئوتوضى يةو وادةزان كَ كردووة
سمىكؤ تةهامحمد لةساكَلى 1953لةطةِرةكى هةواوان لةكؤيةلةداي ك بووة ،لةساكَلى 1942 ضؤتةقوتابخانةى ئولى كؤيةو بووة بةقوتابى و هةتاثكَينجةمى سةرةتاى خوكَيندووة خوكَيندةواريةكةى بايى ئةوة هةية كةثكَيى ى و بخوكَينكَيتةوة ،باوكى وةستاسمىكؤى بنوس كَ ئوتوضى واتة وةستا تةهاى حاجى حمةرؤمى بةرطدروو وةستايةكى باش وبةرطدروويةكى لكَيهاتووبووة لةبارةى باوكييةوة وةستا سمىكؤطووتى)باوكم وةستايةكى باش وبةرطدروويةكى لكَيهاتوو بووة لةكؤية خةكَل ك دةيناسن و ثكَيشىكةوتووبوو ضاكةتوثانتؤرى ئةفةنديان و كةواو سةكَلتةى مةليايانى دةدوورى( ..وةستاسمىكؤى ئوتوضى لةباوكى يةوة فكَيرى ئوتوكردن دةبكَيت و ئةو ئوتووةى ل هةى كةيةكةم جار ثكَيش 53سا كَ بووةوبةِرةذوو ئيشى كردية ئكَيشتاش ماويةتى ى ماوة هةرضةندة لةباوكى يةوة بؤى بةج كَ باوكى وةستا سمىكؤ بةرطدروو بووة بةلم وةستا سمىكؤ نةبؤتة بةرطدروو بةكَلىكو بؤتة ئوتوضى دةربارةى بةرطدروويى وةستا سمىكؤ دةكَلكَيت )ئةمن دةمزانى بدرووم نةمدةزانى بِريارى بىكةم واتة قوماشوشتةكان ببِرم وبِريارى بىكةم ،هةربؤيةش نةبوومة بةرطدرو و ِركَيوضىكةى باوكيشم نةطرتةبةر بةلم لةباوكمةوة فكَيرى ئوتوكردن بووم ،ئةوكاتة فكَيربوونى ئوتوكردن كاركَيىكى زؤر طران بوو بةهةمووكةس نةدةكرا ضونىكة ئوتوو بةِرذو ئيشى دةكرد دةبوو زؤر وريابى جلةكان نةسوتكَينى( ،وةستا سمىكؤ سةرةِراى ئةوى ئةو ئوتوةى هةرماوة كةيةكةم جار ئوتوى ثكَيىكردووة ،هةروةها ئةومكَيزةشى هةرماوة كةكارى ئوتوكردنى لةسةردةكات كةتةمةنى زياتر لة 100ساكَلة وةستاسمىكؤلةم ِرووةوة طوتى )ئةومكَيزةى كةئكَيستائوتوى لةسةردةكةم هى باوكم بوو باوكم كارى بِريارى وبِرينى قوماشى لةسةردةكرد ،زياتر لة 50سا كَ ل دةبووهةيبوو هةرضةندة نازانم كةباوكم
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
مواليدى ضةندبوو بةلم من لة 1956وة ئوتوى لةسةردةكةم باوكم زؤر دةمكَي ك بوو هةيبوو ل زياترة كةمترنى بةِراستى تةمةنى لة 100سا كَ ية( ..كاتكَي ك كارةبا دكَيتة كؤية كارةبايةكة هى مةكينةبووةو ئةوتاقةيةى نةبووة كة ئوتوى كارةبايى كارى ثكَيبىكات بؤية وةستا سمىكؤ هةربةئوتوة ِرذوةكة كارى كردوة تائةوكاتةى لةشةستةكان كارةبا لةكؤية متةوةفير دةبكَيت و كارةباى نيشتمانى فو ل دةبكَيت ئينجا ئوتوةكى كارةبايى دةكِركَيت كةئكَيستاش هةركارى ل زياترة ،وةستا ثكَيدةكات كةتةمةنى 40سا كَ سمىكؤ كةدةست دةكات بةئوتوكردن لةدوكانكَيىكى بوضووك لةنزي ك منارةى مزطةوتى طةورة لةسةرركَيطاى طشتى ناوبازار كةئيستاش لةهةمان دوكان بةردةوامة، ل بةرلةئكَيستا لةكؤية ذمارةيةكى كةم 53سا كَ لةخةكَلىكى جلوبةرطيان ئوتوكردوة لةمبارةيةوة وةستا سمىكؤ طوتى )لةكؤيةنزيىكةى 20كةس جلوبةرطةكانيان ئوتودةكرد ئةويش ئاغاوات و ثياوماقو ل ومامؤستاكان بوون خةكَل ك بةطشتى فةقيربوو زؤركةم جلوبةرطةكانى خؤيان ئوتو دةكرد ،مامؤستاهةبوو دةرضووبوو ضاكةت وثانتؤرةكى نةبوو بةقةردوقيست دروستيان دةكرد يان دةيانىكِرى ،قات بةدوودينارى بوو ئةمن بةثةنجافلسى قاتم ئوتو دةكردو كراسيش بةدةفلسى هةروةها ئةو دوكانةى ى سةدفلسى بةكركَيم كةكارى لكَيدةكةم بةس كَ طرتبوو كةهةتا ئكَيستاش كركَية لةشارةوانى وةرمطرتية( ،وةستاسمىكؤى ئوتوضى لةبةرئةوةى تاكةكةس بووة كةلةكؤية دوكانى ئوتوكردنى هةبووة هةرضى بةرثرس هةبووة لةكؤية جلوبةرطةكانيان بردؤتة لى ئةو بؤئوتوكردن ئةوباس لةوةدةكات كةدةيان جار شةهيدى سةركردة د.خاليد لةدوكانةكةى لى دانيشتوةو جلى بؤئوتوكردوة هةروةها جلى مةلمستةفاى بارزانى ومام جال ل تاكَلةبانيشى ئوتوكردية دةربارةى ئةمة وةستا سمىكؤ طوتى)كؤنفرانسى ثارتى بوولةساكَلى 1963جةنابى مةلمستةفاى بارزانى و مام جال ل تاكَلةباني لةكؤيةبوون ،يةككَي ك هات طوتى ئةو ضاكةتة هى جةنابى مةلية ئوتوى بىكة منيش طوتم بةسةرضاو شوشتم ئينجا ئوتوم كرد كابرا طوتى هةقى ضةندة من طوتم ثةنجا فلس كابراطوتى ثكَينج هةندت ى كةم نية بدةم كَ ئيدى ثكَينج
ى، ى منيش طوتم بةزيادب كَ ثةنجايى دام كَ هةرهةمان ِرؤذ يةككَي ك ِرانىكوجؤغةركَيىكى هكَينابوو طووتى هى مام جاللية ئوتوى بىكة منيش ئوتومىكرد مام جال ل كةضوو بؤكؤنفرانس بةثكَييان بةناوبازاردا ِرؤيشت(. وةستاسمىكؤى ئوتوضى بةشدارى كارى سياسى و حيزبايةتى نةكردوة بةلم ثشتطيرى هةموو كاركَيىكى باش دةكات ئةطةرهةركةسكَي ك و هةرلينكَي ك بيىكات لةم ِرووةوة طوتى )لةسةردةمى بةعس ِرؤذانة هةزاران جار ِرووبةِرووى مةرط دةبووينةوة من ثكَيشمةرطايةتيم نةكردية بةلم لكَيرة لةناوشار زؤرلةثكَيشمةرطة ئازاتربووين ضونىكة ي ئازادبوون و دةست ثكَيشمةرطة لةدةر كَ بةسةرنةبوون بةلم ئكَيمةِرؤذانة هةميشة ِرووبةِروى ترس وتؤقاندن ومةرط دةكراينةوة( وةستا سمىكؤ شايةدى ضةندين ِرووداوة كةلةناوكؤية ِروويانداوة بةهؤى ئةوةى شوكَينةكةى لةناو ضةقى بازارى كؤيةية ئةو هةموو ِرووداوةكانى زؤرباش لةيادة وةكو ئاهةنط طكَيران بةبؤنةى 14تةموزى 1958و هةروةها كارةساتى 1963و ضةندين ِرووداوى تر .وةستا سمىكؤى ئوتوضى بةهؤى ثيشةكةى ِرووبةِرووى ضةندين ككَيشة بؤتةوة بةلم هةرطيز بيرى لةوة نةكردؤتةوة وازلةكارةكةى بهكَينكَيت لةم ِرووةوة طووتى)جاركَيىكيان ئةمنكَي ك هات زابتيش بوو طوتى ئةو ثانتؤرةم لؤئوتوبىكة ،لةكاتى ئوتوكردنةكةثانتؤرةكةى سوتا منيش طوتم خواية ضى بىكةم بةخوداى ئةو زاكَلمانة ئكَيستا ئيعدامم دةكةن لةخواوة ِرزطارم بوو،ثانتؤرةكةم لؤ ثكَيوضاوةو كةهات دامىكَ ِرؤيشت ،هاتةوة طوتى وةستا ئةمة بؤواى لكَيهاتوة منيش طوتم تازة قةوما ضيبىكةم طوتم كاكة كةخؤت هينات بؤخؤى سوتابوو،شوكر هيوضى نةكردونةطوت و ِرؤيشت و نةهاتةوة(. خةكَلىكى كاتكَي ك جلوبةرطةكانيان دةبةن بؤئوتوكردن ضةندين جار واِركَي ك دةكةوكَيت كة
12
د.ئيبراهيم مام خدر يةكةم كؤيى لةسويد
ى لةكوضةكانم لةذنة سويديةكةم " لةخؤشةويسى دايىكم يةك كَ ناوناوة )ِرةعنا("
د .ئيبراهي م مام خدرلةسا كَلى 1955ةوة كوردستانى بةج كَيه كَيشتووة، لةسا كَلى 1965دةطاتة سويد بةمةش يةكةم كؤيى دةب كَيت لةولتى سويد .بؤئةوةى خو كَينةرانى ) كةكؤن( لةذياننامةى ئةوكةسايةتية ئاطاداربىكةينةوة ث كَيوةنديمان ث كَيوةكردو ئةويش ئةو زانياريانةى لة ضةثةوة بؤ راست :فاتح سةعيد ) كةركوك( ،خوا ل كَيخؤشبوو بةسوثاسةوةبؤناردين هةروةها سة عيد ئاورةحمان ،حةسةن محةمةد عةلي) كةركوك( ، ى زانيارى دى، سودم وةرطرت لةهةند كَ ئيبراهيم سابير خدر) كؤية( ،حةمة سة عيد ورط ز ل ئيستانبؤ ل كةلةسةردان كَيىكى د .ئيبراهيم دا بؤشارى بةرلين لة 2002دا لةما كَلى د .حسن محمد على ضاوث كَيىكةوتن كَيىكمان ل سازدابوو بؤزانيارى خؤم دةربارةى ئةوكؤيانةى كةماوةيةكى لةطة كَ دوورو در كَيوذة لةهةندةران دةذين.
لةدايىككَيىكى بنةماكَلة سالحى بةناوى ِرةعناولةباوككَيىكى غةفوورى بةناوى حاجى سابيرمام خدرلةساكَلى 1933كوِركَيىكيان لةطةِرةكى قةلت لةشارى كؤية لةداي ك ى وناوى لكَيدةنكَين ئيبراهيم ،كةلةئةوروثا بةدكتؤرئيبراهيم مام خدر ناسرا، دةب كَ هةرلةكؤية خوكَيندنى سةرةتايى تاثؤلى ثكَينج لةقوتابخانةى)الثانية(م تةواوكرد لةخانوةكةى حمةشين بوو نزي ك مزطةوتى منارة لةطةِرةكى قةلت ،لةناوقوتابيان ى دةناسرا ،ضونىكة لةوقوتابخانةية ثؤلى شةشى تكَيدانةبوو ،بؤية بةقوتابخانةى سةر كَ بةناضارى دةضكَيتة قوتابخانةى خوارةوةلةشوكَينى كتكَيبخانةى كؤيةى كؤنبوو، كةئكَيستابؤتةباخوضةيةكى خنجيالنةى ناوبازاربة)الولى(بةناوبانطبوو،يةكةم ى مام جالليش لةوقوتابخانةية بووة ،لةساكَلى قوتابخاننةى فةرمى كؤية بوو،لةو كَ 1946سةرةتايى تةواو دةكةن و دةضنةقوتابخانةى ناوةندى كةهةتاثؤلى سكَيى هةبوو ،بؤدواناوةندى لةبةرئةوةى لةكؤية نةبوو دةضنةكةركوك ،لةساكَلى 1954لقى زانستى لةكةركوك تةواودةكا بةثلةيةكى باش ،ضونىكة لةلى ثؤليسو دةزطاكانى ئاسايشى ئةوسةردةمةبةشيوعى ناسرابوو،بؤية بةكَلطةنامةى ِرةفتارباشيان نةداية ى ،ئةودةكَل كَ ى ى و نةلةهيض شوكَينكَيىكيش دامةزر كَ ى ئةوةش نةى دةتوانى بخوكَين كَ ب كَ هةرمن نةبووم بةكَلىكوبؤماوةى ساكَلكَي ك من و حةوكَيزوةهاب و بةكرمةعروف بووين ى ئةوةى دامةزركَين هةرخةريىكى كةهةردوكيان مامؤستايةتيان تةواوكردبوو ،ب كَ دامةزراندن بووين ،دواى ساكَلكَي ك بؤهةمان بةكَلطةنامةضووم بؤبةغدا لةناوةندى ثؤليسخانةيةك داواى ئةوبةكَلطةنامةيةم كرد،كةضى ياريدةدةرى ثؤليسخانةكة كابرايةكةى عةرةبى نةتةوةثةرست بووهةرخةري ك بوولكَيشمدا دةرى كردمة دةرةوةو هةزارجنكَيويشى بةكورد دا .بةِركَيىكةوت لةبةغدا توشى كاك عمرجال ل حةوكَيزى بووم لكَيى ثرسيم ضدةكةم لكَيرة منيش مةسةلةكةم بؤطكَيِرايةوة ،بؤِرؤذى دوايى ثاسةثؤرتةكى بؤهكَينام كةدةتوانم ثكَيى بوضم بؤتوركيا لة 1955هاتمة ئيستانبؤ ل ،دواى ئةوةى تاقيىكردنةوةكةيان ثكَيى ئةنجام دام ناوى خؤم لةكؤليوذى ى ضةندكوردكَيىكى عيراق و ئكَيران و توركيام ناسى ثزيشىكى تؤماركردو وةرطيرام لةو كَ وةك )موساعةنتةر،مةدةدسةرحةد،سةعيدكرمزى تؤثراك ناسراو بةدكتؤرشوان،سةعيد عبدالرحمن،محمدسعيدعباس،عمران فةيلى ،فوئاددةروكَيش،تةلعةت شةريف،جما ل علمدار،حسةن محمدعلى،غازى دزةيى،حةسةن شةتةوى،خةجؤى موسا،نةجات ِرئوف قةرةداغى،فايةق ئؤجان ..هتد(ثكَيىكةوة كؤمةكَلةى قوتابيانى كوردمان دامةزراند خؤشم سىكرتكَيرةكةى بووم تاكو ،1962ضونىكة دةمويست خوكَيندنةكةم تةواو بىكةم لة 1963بووم بةثزيش ك و يةكسةر وةك ثزيشىكى ثراكتي ك لةبةشى نةشتةرطةرى وهةناو دةست بةكاربووم،دوايش ئةزمونى نةشتةرطةريم داو دةرضووم. ل كؤمةكَلةى لةوماوةية ضةندين ضالكيمان ئةنجام داوة هةوكَلكَيىكى زؤرمان لةطة كَ خوكَيندكارانى كورد لةئةوروثا تالة 1963دا بةئةندام وةرطيراين بةم بؤنةيةوة د.كما ل فوئادنامةى وةرطرتنةكةى بؤناردين ،تائةوكاتة كؤمةكَلةى خوكَيندكاران دانيان ثكَيدانةدةناين ضونىكة د.كما ل دةى زانى من شوعيم !دواى وةرطرتنمان لةكؤمةكَلة ل ئابوونةكةمان سالنة لةِرؤذى نةورؤزدا يادى سوثاسنامةيةكمان بؤناردلةطة كَ ئةوِرؤذةمان دةكردةوة ضوارسالن لةنةورؤزدا كؤدةبووينةوة) ،1958 ،1957 ، 1959 (1960مةبةستى سةرةكى ئكَيمة نوكَيىكردنةوةى هةستى نةتةوايةتى كوردبوولةتوركيا لة 6ى حوزةيرانى 1963بةيانيةكةى ئةوةى راوةستاوةكان: لة دووثؤليس هاتنة ماكَلةوةو فةرمانى ى دكتؤر ئيبراهيمة ناوةراست كَ ثشىكنين و طرتنيان
13
قائيمقامى كؤية خةلتى ذنى نموونةيى وةردةطركَيت
ِرؤذى 8ى مارسى 2009ركَيىكخراوى تواناسازى ئافرةتان بةهاوكارى وةزارةتى مافى مرؤظ )خةلتى تواناسازى بؤئافرةتانى نموونةى( لةِرؤذى جيهانى ذنان ركَيىكخست لةشارى هةولكَير،كةئةم خةلتة تايبةت كرابوو وةك ل ودةستىكةوتةكانى ئافرةتى ِركَيزلكَينانكَي ك لةهةو كَ نموونةيى بؤخزمةتىكردنى كؤمةكَلطاى كوردستان
بؤ ئةو ئافرةتانةى كةلةبوارى خزمةتطوزاريدا تواناى خؤيان بةكارهكَيناوةو خزمةتكَيىكى بةرفراوانيان وةكو ذن ثكَيشىكةشىكردوة ،بةِركَيز كوردؤعمرعبدللة قائيمقامى كؤيةئةم خةلتى ِركَيزلكَينانةى ثكَيشىكةشىكرا وةك ذنكَيىكى نموونةيى كة لةبوارى خزمةتطوزاري كؤمةكَلطاى كوردستاندا خزمةتكَيىكى بةرفراواني وةكو ذن ثكَيشىكةشىكردوة ، شايةنى باسة كةبةِركَيز كوردؤعمر ضوارةمين جارة كة ِركَيزلكَينان وخةلتى لةوشكَيوةيةية وةردةطركَيت ....كوردؤ عمر لةساكَلى 1961لةباخةكانى حةمامؤك لةكؤية لةداي ك بووة خوكَيندنى سةرةتايى وناوةندى لةكؤية تةواو كردوة ئامادةيى ثيشةسازى لةهةولكَيرتةواو كردوة ،كؤليوذى ثةروةردة-بةشى مكَيوذووى لةساكَلى 2006لةزانىكؤيى كؤيةتةواوكردوة،لةساكَلى 1980 ثةيوةندى بةِركَيىكخستنةكانى كؤمةكَلةى ِرةنجدةرانةوة كردوة،ساكَلى 1980لةفةرمانطةى ى لةساكَلى 1985بةهؤى بةريد لةكؤية دادةمةزر كَ كارى سيلسى لةليةن دائيرةى ئةمنى بةعس طيراوةو لةسةركارةكةى لبراوة،لةساكَلى 1991لةشانةضةكدارةكانى بروس ك كارى كردوة
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
ئةحمةد دلزارى شاعير ى من ثكَيم شيعر نية،ئةطةر ى وةزن دادةن كَ زؤركةس شيعرى ب كَ ى ئاوازى تكَيدابكَيت ى دةب كَ شيعرئازاديش ب كَ
ل يادى لةداي ك بوونى رِؤذى 8/1/2009كةسا كَ مامؤستاى شاعير ئةحمةد دلزاربوو ستاف كَيىكى طؤظارى كةكؤن كةث كَي ك هاتبوون لة ل كَيوذةجةل ل و هاوذين صليوةو ثةيوةست خؤشناو سةردانى بة ِر كَيز مامؤستايان كرد لةهةول كَير لةما كَلةكةى ل يادى لةداي ك بوونى خؤى كةبةبؤنةى سا كَ سةردانيان كردو ضةثىكةطو كَلى ئةوسا كَليادةيان ث كَيشىكةشىكردو هيواى تةمةندر كَيوذى وساغوسةلمةتيان بؤخواست ،هةرلةو كَيدا ل ئةنجامدا كةمامؤستا ضاوث كَيىكةوتن كَيىكيان لةطة كَ باسى ذيانى خؤيى و كؤيةو ئةدةب و ِرؤشنبير ى و قؤناغةكانى كرد بةهؤى زؤرى تةمةن و ئةزمونى لةم بوارةدا هةرضةندة مامؤستا ئةو ِرؤذة هةشتاونؤيةمين مؤمى تةمةنى داطيرساند كةبةم تةمةنةوة ئةو هةرئامادةبوو ى،كةكؤن لةسةرذيان و ئةدةبيات بدو كَ بةخؤشحا كَلى يةوة ئةم ضاوث كَيىكةوتنةبلودةكاتةوةو هيواى تةمةن در كَيوذى بؤمامؤستاى شاعير دةخواز كَيت.
كةكؤن :مامؤستا باسكَيىكى كورتى سةرةتايى ذيان و لوي خؤتمان بؤبىكة؟ ئةحمةددلزار :زؤرجار طوتوومة لةئكَيوارةى هةشتى مانطى يةكى ساكَلى 1920بةرلةِراوةستانى شةرى يةكةمى جيهان بةضوار مانط ئينجا ئةمن ضاوم كردةوةوشعورم ثةيداكرد، سةيرم كرد باخوضةكةمان زؤرداروبارى جوان و طوكَلى تكَيدابوو
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
ديمانة :كةكؤن
باوكم زؤرحةزى بةطوكَلوطوكَلزار دةكرد ،هةرلةماكَلى خؤمان كتكَيبخانةيةكى هةبوو كتكَيبى زؤرباشى تكَيدابوو زؤربةيان فارسى بوون و وةزؤردةستخةتيشيان تكَيدابوو ئةوكتكَيبةى زؤربةكةكَلىكو باشبوو كتكَيبى شانامةى فيردةوسى بوو كتكَيبةبةناوبانطةكةى جةللةدينى ِرؤمى بوو كةلةبارةى فةلسةفة نوسيويةتى مةسنةوى مةعنةوى و ئينجا باوكم ل و بةدةنط دةيخوكَيندةوة ،شانامةباسى ِرؤستةمى زا كَ جؤرةها شتى تكَيدابوو بؤى شى دةكردينةوة ،كوردى بةلى ى خؤشبوو حةزم دةكرد ِرؤذكَي ك لةِرؤذان ببمة منةوة زؤرم ث كَ شاعير بةلى من وابوو كةشاعيرثكَيغةمبةرة ضؤن ثكَيغةمبةر وةحى بؤدكَيت شاعيريش بةهةمان شكَيوة ،بؤيةزؤرم حةزدةكرد ببمة شاعير ئةوةيةككَيىكيان ،دووةميشيان بنةماكَلةى ئكَيمة شيعردؤست بوون نةنىكى من دايىكى باوكم خوشىكى ئةميناغا كوضى حاجى بةكراغاى شاعيربووة نةنىكة )سوراحى(م وةنؤبراى هةبووة هةرنؤبرايان كةم وزؤر شاعيربووين بةتايبةتيش )ئةميناغاى ئةختةر( شاعيركَيىكى زؤرناس ك بووة ،باوكى ئةمانةش حاجى بةكراغا ناوبانطى شيعرى قاسيدة وةيةككَي ك بووة لةشاعيرة طةورةكان لةِركَيزى شاعيرة طةورةكانى سةعدى و حافزى و ئةوانة بووة، مسعودى مةلى طةورةش باسى كردووة ،مةلشوكريش ئةوانيش شارةزان و دةزانن شيعرةكانى زؤربةئةهميةتة ديوانكَيىكى دؤزراوةتةوة بةوئاخيرةى هةمووى شيعرى فارسية بةلم شيعرى جوانى تكَيداية تةخميسى حافيزى شيرازى كردووة ،جائةمانةو لةو جةوةدا خؤى كؤية جوانةو خؤتان ى بةرةوطوتنى شيعر كؤيين ودةزانن خةكَل ك ِرادةككَيش كَ ِراستةشيعر ويراسى نية نةق ل ببكَيت لةيةككَيىكةوة بؤيةككَيىكى تر، واتا بؤماوةيى نية بةكَلىكو بةهرةيى ية لةجةوةكى باش نةبى و ى زؤركةس ي و دةثوككَيتةوة ودةرناكةو كَ ى دةكةو كَ خزمةت نةكر كَ ي دةكةن بةلم لةزروفى ناخؤش دانةيةكيان باش دةست ث كَ ى. دةكةو كَ كةكؤن :هةرلةسةرئةم وةلمة دةبينين فايةق بكَيىكةس شاعيربووة شكَيركؤى كوِركَيشى شاعيرة لةخانةوادةى ئكَيوةش خوشىكة فريشتةو مامؤستاكةريم شارةزاو بؤخؤت و كوِرةكةشت شاعيرن ئايةئةمةبؤضى دةطةِركَيتةوة؟دةب كَ ى ى لةسةرئةم شتانة ياخود دروست ويراسى كاريطةرى هةب كَ بوونى ئةم بيئةية وادةكات هةرلةهةرزةكاريةوة شيعرخؤشةويست بكَيت؟ ئةحمةددلزار :بؤئةوةى دةطةِركَينمةوة ئينسان دةب كَ ى ى جةويشت ى ئةطةربةهرةت نةب كَ بةهرةى شيعرى هةب كَ ى ناتوانى شيعربنوسى ،ئةما ئةوبةهرةية بةضى بؤبِرةخس كَ ثةروةردةدةبى ،بةبيئة ،تؤلةذينطةيةك بى هةموو دةوروبةرت شاعيربى شيعرِرةواجى هةبكَيت لةم بةم شكَيوةيةش برةوى هةبكَيت لةدوايشدا تةبيعةت خؤش بى زياتر ئينسان ِرادةككَيشكَيت بؤشيعر ووتن ،بؤية بةبةنةماكَلةوة ئكَيمة من
14
وكةريمى برام و خوشىكم و ئازادى كوِريشم شيعرمان هةية بيئة تةئسيرى زؤرة . كةكؤن :يةكةم شيعرت كةى نوسيوةو كةى بلو كراوةتةوة؟ ئةحمةددلزار :يةكةم شيعر ،شيعرم زؤرووتوة ،هةند كَ ى شتى بةسيتم ووتوة كةسةرةتاى شيعرةو هكَيشتاوةكو شاعيردةرنةكةوتووم ،ئةووة لةمتةوةستةى كؤية بووين كةكراوةناوةندى لةكؤية من يةكةم كةس بووم ضوومةئةو كَ ى ،ئينجائةوانةى كةلةطةكَلم بوون ناميقى عةلغاى بوو،نافيزى جةل ل ئاغاى بوو مام ئةسعةدبوو)ئةسعةدمحمد(مةجموعةيةك كةضووين ساكَلى يةكةم هةرلةمةكتةبى ئول نزي ك مزطةوتى جومعة بوو ،ساكَلى دووةم ضووينة طةِرةكى سةرةوةماكَلى حاجى سليمانى ى كةتازة ،ساكَلى سكَييةم 1940-1939هاتينة مةكتةبكَيىكى نو كَ دروست كرابوو كة وةختى خؤى تةويلة بوو هى حمة زياداغاى ئينجا بةطةض يةك ذوورى دركَيوذيان بؤكردوو ئةوكاتة ى خةرجىكردوة سةددينارى ئةوكاتى وتيان سةد ديناريان ل كَ ى بووين لةناكاو ِرمةى هات زؤربووئينجا ئكَيمة لةو كَ ى دروست كرابووئينجا ى كةنو كَ هةمووخانوةكة هاتة خوار كَ ئةوة ل شت بكَيتة يادم ئةوة بوو وتم: مةكتةبةكةى دةرى شار ى تةويلةى ثار يةعنى ج كَ ل كَيى خةرج كرا سةددينار بةتاقةوة بةديوار هةموو ِرم ا بةيةك جار ئةوة سةرةتاى شيعرنووسين بوو دواتر كةدةستم بةشيعر نوسين كرد قوتابى سكَيى متةوةستةبووم ئةوة ل شيعرم ئةوةبوو كةبةكورديو عةرةبى شتكَيىكم نووسى بوو ضةندم ووت خو كَيندن بةسة يائوهيلة ل مةدرةسة زانين ض ثارة ناكا هةي ا ئيال ميىكنةسة ضونىكة كوضة ما كَلينتان ئةول منة ل هةندةسة ئيشىكردنتان باشترة من تةشريحة ت سةرحةسة
15
سةرو ما كَلى يةكدى مةخؤن ب ل غةدرى خةترةسة ئةوة ئةوها دةستم ثكَيىكرد جالةوةو دوا شيعرم دانا بةكوردى ل توانيم شيعرى مةزبووت ركَي ك بخةم. لةزةمةنى يةك سا كَ كةكؤن :زؤرجاردةكَلكَين شاعير سةرةتا بةشيعرى دكَلدارى ى بؤبوارةكانى ترئةوة ي دةكات دواتر ثة ل دةهاو كَ دةست ث كَ ضؤن دةبينى تؤضؤن دةستت ثكَيىكرد؟ ئةحمةددلزار :شيعرى دكَلداريم زؤرنوسيوة نيشتيمانيم نووسيوة هةرلةساكَلى يةكةم شيعرى دكَلداريم زؤرنووسيوة ل بوو. ديوانةكةم زؤرشتى تكَيداية.ئةوكاتة تةمةنم بست سا كَ كةكؤن:دياردةى كاريطةرى شاعيركَي ك بةسةرشاعيرانى ترةوة،شاعيران سودلةيةكتروةردةطرن بيروبةهرةى يةكترهةكَلدةموذن بةجؤركَيىكى ترهةكَلى دةشكَيلنةوةو دايدةِركَيوذنةوة واتة ثكَي ك ضوونى وكَينة لةنكَيوان دووشاعير تاضةندثةسندة ،ضؤن لةوةدةِروانى شاعيركَي ك بيروبةهرةى شاعيركَيىكيتر وةربطركَيت لةقالبكَيىكى تردايركَيوذتةوة. ى ئةوةى خؤم باسبىكةم ئةوةى ئةحمةددلزار :باجار كَ كةتةئسيرى كردة سةرمن كردمية شاعيربةثلةى يةكةم باوكم تةشجيعى كردم باشترين داستانى شانامةى بؤدةخوكَيندينةوة وديىكردة كوردى باسى ثاكَلةوانيةتى و ئازايةتى وئةوانةى دةكرد.ئةوةزؤرتةئسيرى لكَيىكردم وةك ثكَيم ووت هةرلةمنايوًكَليى يةوة حةزم لةشيعردةكردو شاعيرم بةثكَيغةمبةر دةزانى تةئسيرى دووةم دةوروثشتم وةكو طوتم نةنىكم و ئةوان شاعيربوون و باوكيشم شيعرى بؤدةخوكَيندينةوة ئةوشيعرانةش تةئسيرى تكَيىكردم ثاشان لةضوارى سةرةتايى ل بوو لةو كَ ى بووم ساكَلى 1934بوو عومرم ضواردةسا كَ لةزمانى كوردى وشيعر خوكَيندنةوة باشترين قوتابى بووم،مامؤستاكةمان ناوى )عبدولعزيز(بووئكَيستاكوِرةكانى ى شيعرم ماون لكَيرة كتكَيبخانةيان هةيةهةمو جار كَ دةخويوضندةوة ثكَيى دةوتم ئافةرين ئةوئافةرينة ثكَيم لةهةمووشتكَيىكى خؤشتربوو تةقديركَيىكى زؤربوو بةنيسبةت منةوةوئةوةتةئسيرى لكَيىكردم كةشيعربخوكَينمةوة دواترلةثؤلى يةكى متةوةستةبووم كةشيعرى عةرةبيان ثكَيى لةبةركردين شيعرى عةرةبيم كةدةخوكَيندةوة جوانم ئةدا دةكرد)محمدحةماس( كةركوكى بووكوردبوومديرى مةكتةبةكةمان بووزؤرتةقديرى دةيىكردم ئينجا وام لكَيهات ى عةرةبيم زؤردةخوكَيندةوة شيعرى جاهيلى لةمةكتةب كَ شيعرى عةسرى ئيسالم هى ئةمةوى هى عةباسى ....ئةوانةم دةخوكَيندةوةو تةئسيرى زؤرى تكَيىكردم ئةم شتانةش ،دةتوانم بكَلكَيم ئةوةانة منى كردة شاعير كتكَيبم زؤردةخوكَيندةوة ئةوكتكَيبة فةرةنسيانةى كرابوونة عةرةبى وةختى خؤى زؤركتكَيبى باش هةبوو ئةوانةم دةخوكَيندةوة شيعرى غةربيشم دةخوكَيندةوة لةم تةرجومانة ،ئةوةتةئسيرى تكَيىكردم شيعرم دانا .بةلم هةمووشاعيركَي ك كةشيعردةنووسىكَ شاعيرى باش ئةوةية كةديوانى شيعرى زؤربخوكَينكَيتةوة ئةطةرديوانى زؤرنةخوكَينيتةوة شارةزايت زؤرنابكَيت. لةبةرئةوةى من زؤرئةوشتانةم خوكَيندؤتةوة هةرشيعركَيىكى جوان تةئسيرى لكَيدةكردم ضةند كةليمةيةكم لكَيوةردةطرت لةبةرئةوةى دةتوانم بكَلكَيم هةمووشاعيرانى ئةووةختى تةئسيريان لةمن كردوة بةلم ثةيِرةوى يةك شاعيرم نةكردوة ى ،من ضةندجارثكَييان طوتووم خؤم شكَيوازى خؤم هةبووة.بةكَل كَ كةتؤدووشيعرت وةكى طؤرانةو ووتومة كامةو كاميان ووتويانة ئةوةى باسى ئةوتاظطةيةى سؤلظ دةكةى كةدةكَلكَيم-: ئةم لكةذ كَيىكة ئةولكةذ كَيىكة جوان و سةخت وبةرز لةناوة ِراستة دؤ كَلى سؤلظة
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
لة يادى دانانى كةذاوةى ثةيىكةرى حاجى نةمر 29/11/1973 ئاراس عبدالخالق عبد الحميد*
ِرؤذكَي ك لةو ِرؤذانةى كةخواوةندى طةورة بةم جيهانةى بةخشيوةو رووناكى داوةتة شىكؤمةندى شارى كؤية ،بريتيية لة ِرؤذكَيىكى درةوشاوةو سةرسةخت كة مايةى سةرفرازى و شىكؤمةنداريية ى ِرؤذطار قةت لةبيرى نةكات كةئةب كَ و هةميشة ويردى سةرزمانان بكَيت، ى ِرؤذكَي ك بوو لةِرؤذانكَيىكى بةكَل كَ ثاييزكَيىكى سةرةتا كةكةش و لت بةرةو ساردو سؤكَلى هةواى وو كَ ي دةكةوتِ ،رؤذكَي ك لةم زستان بةر كَ ِرؤذانةى كةشار دةهات بةرطى خةمليوى بةخؤى دا بىكات بؤبةرطرى كردن لةكةذكَيىكى توندى سةر ماوةرزى زستان. ديمةنكَي ك لة شارى كؤية ،لة ناوةِراستى شاردا ،واتةلة طؤِرةثانى كة ناسراوة لةدواى ئةم ِرؤذة مكَيوذووييةدا بةطؤرةثانى حاجى ى ديمةنكَي ك بوو ،هةكَلوةستةيةك بوو ،روداوكَي ك قادرى نةمر ،بةكَل كَ بوو لةسةروةرييةكانى ئةم شارةدا تؤمار كرا لةليةن خةكَلىكانكَيىكى بة ئةمةك و بة وةفاى شةيدايانى قوتابخانةى حاجى نةمرةوة. ي خةكَل ك ،كؤمةكَلكَي ك نووسةرى قةكَلم ثِر شت و دةبينين كؤمةل كَ ماندوو نةناس ،دةستةيةك لة شاعيران و بوكَيران ،دةستةيةك لة ثياو ماقولن و خةم خؤرانى ِركَيطاى ئازادى و بة وةفاى ئةم شارة ،لة طؤِرةثان و ناوةندى شار لة ِرؤذى )(29/11/1973 واتةسةرتاثاى ئةم ِرؤذة ،ئةم خةكَل ك و حةشاماتة ،هةكَلسان بةئامادةكردنى شوكَينكَي ك ،مةزاركَي ك ،شوكَين شانؤيةك ،كة بتوانن ئةم وةفادارو هةوادارانةى حاجى نةمر ،تكَيرتكَير بة بكَلند طكَوى زمانكَيىكى ثاراوى خكَويان ،هاوار بىكةن بةيةك دةنط و بةيةك ى ى بكَلكَين ل ،ث كَ ئةستةنبكَو كَ لةشارى ِرةنط بكَو ئارامطاى حاجى نةمر كةران خانى حاجى توخوا روحت شادكة ،توخوا سةرفرازبة ،ئةوةتا نةوةكانت ،كوِران و كوضانى شار لة طكَوِرةثانى سةركى ئازادى شارى كؤية ،ئاهةنط دةطكَيرن و يادت دةكةنةوة وكَينةيةكيش لة ثةيىكةرى نةشكَيواوى تكَويان ،لة ناوةراستى شاردا بكَوت داناوة ،تا روحت شاد بىكةنةوة بة هةموو كةس و كارو دكَوستانى)بايزاغاو لتى(شارى ككَوية ،ضونىكة دةردى دوورى و حةسرةتت لةدواى قة كَ خكَوت بةجكَيهكَيشت كة تا دوايى زةحمةتة ئكَوقرة بطركَيت لةويجدانى هةموو كةسكَيىكى بة ئةمةك و وةفاى ِركَيبازةكةت ،ئةم شوكَين شانكَوييةى كةئامادة كرابوو بكَو دكَوستان و ِرةقيبانى تكَو ،بووبووة جكَيطاى نزاو ثارانةوةى طشت ثياو ضاكان و بةرطرى كارانى ِراستى بكَيوذان ،ئةوةى كة بةرانبةر ئةم شوكَينةش وةستابوو، دةيزانى لة ضاوةنوارى ِروودانى هةكَلوةستةيةكة ،ياخود لة ثكَيشبينى شتكَيىكى ضاوةِروان كراوى ئامكَيز ثةرستة ،كة بةرةو ثيريان ى ئةم وكَينةية ،وكَينةى دكَيت و دةبكَيتة جيطاى سةرسورمان!! .بةكَل كَ ِركَوذطاركَيىكى مكَيوذوويى ئةم شارةية ،وكَينةى دكَيرينى كةلةثورى طشت بةسةر هاتوو ِرووداوةكانى ئةم خةكَلىكةية كةخكَوى ى ئةم وكَينةية لة ِركَوذى ى لةكةسى حاجى نةمرةوة .بةكَل كَ دةنوكَين كَ 29/11/1973طيراوة لة كاتى سازدانى ئاهةنطةكة بة بكَونةى ي خةكَلىكى جطةر سكَوز و دانانى ثةيىكةرى حاجى نةمرةوة ،ككَومةكَل كَ نيشتمان ثةروةر و خكَوِراطر لةم شارةدا ،ئةم ئاهةنطةيان سازداوة ،بة تايبةتى ئةركى و ككَوششى مامؤستا ل هاوةكَلةكانى كة كورسى و مكَيزى )جةوادحةمةدبةط( لةطة كَ طازينكَوى كةريم سليم يان ئامادة دةكرد بكَو دانيشتنى ميوانةكان لةسةر تابلكَوى شانكَوكةيان ،كة دةكاتة شوكَينى ئيستاى طازينكَوى كركَيىكاران ،ئةم شوكَينةى كة تةرخان كرابوو بؤ ئةم كةسانةى كةووتةو شيعرو ووتاريان دةخوكَيندةوة ،دةبينين لةوكَينةكةدا )
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
(5ثكَينج وينةى طةورة هةكَلواسراوة بةضوار دةورى شوكَينى هةذارى شانؤيةكة ،كةوةك ناسنامةو سةروةريةك دائةندركَيت بؤ يادى بةِركَيوةضوونى ئاهةنطةكة ،وكَينةى يةكةم تايبةتة بة وكَينةى حاجى قادر ،وكَينةى دووةم وكَينةى )بارزانى نةمر(ة ،وكَينةى سكَييةم وكَينةى سةرؤك كؤمارى عكَيراقة )احمد حسن بىكر( ،وكَينةى ضوارةم جةنابى مةلى طةورةية ،وكَينةى ثكَينجةميش وكَينةى دكَلدارى شاعيرة خاوةنى ئةى رةقيب .نابكَيت ئةوشمان لة بير بوضكَيت كةِرؤلى مامؤستا )مسعود محمةد( كاريطةرى سةرةكى هةبووة لةدروست كردنى ثةيىكةرةكة ،واتا لةسةر ِراسثاردةو جةختى بةركَيزيان ئةم ثيىكةرة دروست كراوة ئةوةتا لةِرؤذى 1/4/2007لة يادى كؤضى دوايى مامؤستايى بيرمةندى طةورة )مسحود محمد( لة هةولكَير -لة هؤلى هةورامان ،مامؤستايى مكَيوذوو نوسى طةورة )د.كما ل مةزهةراحمد( لة بكَلند طؤيةك هاتة دوان و بةو خةكَلىكةى ِراطةياند كةمامؤستا )مسعودمحمد( لةسةر هيمةتى ئةم زاتةبوو ئةم ثةيىكةرة دروست كراوةو لةشارى كؤية دانراوة بكَيجطة لةسةلماندن بؤ ِراستى و دروستى قسةكانمان ،ئةوةتا مامؤستا هكَيمن مهابادى كاتكَي ك كةلة بكَلند طؤى تةختى شانؤيةكة ،هاتة سةر دووان و شيعركَيىكى بة ثاراوةيى
ثكَيشىكةش بةم خةكَلىكة بةوةفايةكرد لةم ِرؤذة ثرشةنطدارةدا: ى -كة حاجى ث ىكَ ى ى خاكى شار كَ ) ضلؤن بؤ رسورمة ناش كَ ى( . .ئةمانة طشتيان بةكَلطةى حاشا ى جار كَ لةسةر داناب كَ ى لةسةر جةستةى هةكَلنةطرى ئةم ِرؤذة دكَيرينةية ،ناتوانر كَ ى ،ئةمة بكَيجطة هةمووخامةيةك باز بداو قسةى لةسةرنةكر كَ لةقسة ناودارو بةثكَيزةكانى مامؤستاى طةورة-بيرمةندى كورد)مسعودمحمد(كةزاتى خؤى ووتةيةكى بةزمانى عةرةبى ثكَيشىكةشىكرد لةبةرامبةر ميوانة بةِركَيزةكانى كةلةشارةكانى عيراقدا هاتبوون بؤكؤية ،تا بتوانن بةشدارى ئةم بؤنةية طةورة بىكةن ،دوا بةدواى ئةوانيش مامؤستا )د .احسان شكَيرزاد( كة ئةوساكة وةزير بوو ووتةيةكى ثكَيشىكةش كرد ،واتة ئةمانةى كة بةشداريان كرد لةم بؤنةيةدا ،بريتى بوون لة )مامؤستا مسعود محمد( و )مامؤستا هكَيمنى شاعير و عةونى شاعير( بكَيجطة لة لنى دةيان شاعيرو نوسةرى كوردستان ،لةخةكَلىكانى ثياو ماقو كَ شاريش خوالكَيخؤشبوو )كاكة زيادى حةماغاى غةفورى( و )مامؤستا عبدالمجيد نورالدين( و )مامؤستا سيف الدين – عبدالمجيد موفتى( و ) مةل نافع مةل صبوح جةلى زادة – كةلةسةر كورسيةك دانيشتوة لةسةر تةختى شانؤيةكة بةتةنها ، ل )مامؤستا واتة زؤر بة ئاسانى لة وكَينةكةدا ئةناسركَيتةوة لة طة كَ تاهيراحمد حوكَيزى ومامؤستا تاهيرسعيد( هةروةها ئةو
16
مامؤستا هكَيمن عبدالحميد
لة ئةرشيفى تيثى شانؤى
عودةكةم لةنامةى ماستةرةكةم
)كؤية )2
ئا :هاوذين سلكَيوة
!خؤشتردةو كَ ى
مامؤستا هكَيمن ئةو خوكَينىكاركَيىكى تيثى مؤسيقاى باواجى كؤيةية لةضةندين كارى و شاكارى مةزنى ئةم تيثة بةشداربووة ضؤن خؤى لةسةردةستى مامؤستاكانى قوتابخانةى تيثى باواجى بؤتة مؤسيقاذةن بةهةمان شكَيوة ئةو دواتر خؤى بؤتة مامؤستاى ضةندين لوى نةوةكانى دواترو ضةندين خو ل و دةورةى بؤفكَيرخوازانى مؤسيقا كردؤتةوةو دركَيوذة ثكَيدةرى مامؤستاكانى بووة لةتيثى باواجى و دامةزركَينةرى ضةند تيثكَيىكى تايبةت بةلوان بووة ئةو ئكَيستا بةهؤى ئةوةى كةمامؤستاى زانىكؤى كؤيةية كةمتر دةردةكةوكَيت و دوركةوتؤتةوةلة مؤسيقا هةرضةندة ئكَيستاش ئةو دةكَل كَ ى من بةهكَيمنى مؤسيقا ناسراوترم.. لةضاوثكَيىكةوتنكَيىكى طؤظارى كةكؤن دا ِراشىكاوانة وةلمى داينةوة. ى؟ ث/بةكورتى لةبارةى ذيانى خؤت بدو كَ و /بة حوكمى ئةوةى باوكم فةرمانبةر بوو ، ماكَلمان لة )سةنطةسةرِ ،رانية، طردجان(دواتريش هاتوينةتةوة كؤية ، ساكَلى 1974لة شارى ِرانية لة داي ك بووم ثؤكَلى ثكَينجةمى سةرةتايم لة قوتابخانةى بيتوكَين تةواو كردووة ،لة ثؤلى شةشةمى سةرةتاييةوة لة كؤيةم ،لة ساكَلى 1993 ثةيمانطاى مةكَلبةندى مامؤستايانى هةولكَير، ليةتيم تةواو كرد ،لةساكَلى 2004بةشى كورديى كؤليجى بةشى كؤمة كَ ثةروةردةى زانىكؤى سلكَيمانيم تةواو كرد ،لةساكَلى 2006ماستةرم لة زمانى كوردى لةزانىكؤى كؤية تةواو كرد ،ئكَيستا مامؤستاى ياريدةدةرم لة بةشى كورديى كؤليجى زمانى زانىكؤى كؤية. ى هاندةرو يارمةتى دةرت بوو بؤ فكَير بوونى مؤسيقا ضؤن فكَير ث /ك كَ بويت؟ و /ساكَلى ) (1987لةخولكَيىكى فكَيربوونى مؤسيقا بةشداربووم لةطة لكَ ى طةنجى تر كةزؤربةيان بةكارى هونةرييةوة خةريىكن كةمامؤستاى كؤمةكَل كَ نةوةكان بةِركَيز )م.سةردار ئةحةمةد( سةرثةرشتى دةكردو وانةى مؤسيقاى ي وتم، ي دةوتين ،مامؤستا )سةرتيث ئةحمةد( ماوةيةكى باش وانةى ث كَ ث كَ خاكَلم مامؤستا ) سعدا محمد ( هؤكاركَيىكى سةرةكى بوو بؤحةزكردنم لةمؤسيقا ضونىكة يةكةم جار بةشكَيوةيةكى ِراستةوخؤ ئامكَيرى مؤزيىكم بينى ي بيستى بووم )بةدزيةوة( دةستىكاريم كرد ،لةِركَيطةى ئةوةوة بوو، و طو كَ داي ك و باوكى بةِركَيزم هاندةرى سةرةكيم بوون و ِركَيطة خؤشىكةر بوون بؤبةردةوام بوونم. ث /لةنكَيوئامكَيرةكانى مؤسيقادا بؤعودت هةكَلبوذارد ؟ و /ئاشناييةكى ل )عود(دا هةبوو ،وةكو ثكَيشتر باسم كردبوو جار دووربةدووريم لةطة كَ بةجارلةماكَلةوة )بةمنداكَلى(دةمديت و طوكَيم لكَيدةبوو ،ئيتر حةزم لكَيبوو لم واِركَيىكىكةوت ئةطينا ئكَيستاش ى ،بة كَ وةنةبي حةزم لةئامكَيرى تر نةبوب كَ حةزم زياتر لة) فلوت(ة. ل تيثى باواجى كؤية بةشداريت ث /يةكمجار بؤض بؤنة و ئاهةنطكَي ك لةطة كَ كرد؟هةستت بةضى دةكرد؟ و /لةساكَلى 1989بؤيةكةمجار لةستؤديؤ ل تيثى مؤسيقاى باواجى كارم كرد لةدوو طؤرانيدا )كوكَلبةى لةطة كَ ئةحزان(و)قوذى زةرد( ،خؤشى و ترس سةركةوتن و ترس لةكةوتن ل ئةوةشدا بِرينى قؤناغكَيىكى باش بوو. لم لةطة كَ داطيريان كردبووم ،بة كَ ث /تا ئكَيستا ضةند ئاوازت داناوة؟بؤ كام طؤرانى بكَيوذ؟ و /بةهؤى ئةوةى لنم هةن ضةند ساكَلكَي ك لةضالكى قوتابخانةكان مامؤستا بووم ،كارى مندا كَ هةمووشيان لةتةلةفيزيؤنى طةلى كوردستان – كؤية كاريان بؤكراوة، ى كارى تريشمان كردوة لةوانة بؤ هونةرمةندان ئيسماعي ل شةيدا و هةند كَ شنؤ ابراهيم ،هةروةها مارشى ثةيمانطاى تةكنيىكى كؤية...هتد هةندكَي ك ئامادةكاريشم كردوة بؤهةندكَي ك كارى تر. ث /ضةند كةس لةسةر دةستى تؤ فكَيرى مؤسيقا بوون ،بةشدارى ضةند خولى مؤسيقات كردووة؟ و /ديارى كردنى كةس بةذمارة تاِرادةيةك طرانة ل هونةرمةند ِرةوةز مةولود خولكَيى مؤزيىكمان لم ساكَلى 1996لةطة كَ ،بة كَ كردةوة لةمةكَلبةندى لوان ،دواترلةضةند خولكَيىكى ترى فكَيركردنى موزيىكدا لنى 2001-1999تيثى موزيىكى ) هةنطاو (م دامةزراند مامؤستا بووم ،سا كَ لن بوو سةربةضالكى قوتابخانةكانى كؤية ،ساكَلكَيىكيش كةتيثى موزيىكى مندا كَ
17
ئامادةكردنى :رةوةز مولود
))شانؤطةرى ))شكَيتةكانى ئةم ِرؤذطارة
نوسينى :ديمترى باساناس ،وةرطكَيرانى :ئازاد حمة شةريف ،دةرهكَينانى :فةرةيدون حمدامين ،بةِركَيوةبةرى شانؤ :كةيفى ئةحمد ،ديىكؤر : ئةندامان ،ئارايشت :عبدالخالق ساكَلح ،مؤسيقا : مشير حاجى رةزاِ ،رووناكى:طؤران لح..ئةكتةرةكانى ئةم شانؤطةرية :كةيفى سة كَ ئةحمةد لة دةورى )دكتؤر( ،عبدالخالق ساكَلح لةدةورى )ئةكسيالوس (ِ ،رؤذان حسين لة دةورى )ماريا( ،بةختيار سةمةد لة دةورى )شكَيتى يةكةم (، رزطار حمدامين لةدةورى )شكَيتى دووةم(، سةركةوت جةما ل لة دةورى ) شكَيتى سكَييةم (، رزطار سةمةد لة دةورى )شكَيتى ضوارةم( ،ئاراس زكَيندين لة دةورى )شكَيتى ثكَينجةم( ،يوسف ئةحمةد لة دةورى )شكَيتى شةشةم( .....ئةم شانؤطةرية لة ) (15/2/1992لةشارى كؤية نمايشىكراوة و بؤ يادى ) هةكَلةبجةى شةهيد ( لة ) (19/3/1992لةهؤكَلى )هونةرمةندان( لة سلكَيمانى بةشدارى فكَيستظاكَلى يةكةمى ) هةكَلةبجةى شةهيد (ى كردووة.
مةركةزشةباب-كؤية 6/1/1987
كؤية 1989
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
وةرزشى
كؤليوذى ثةروةردةى وةرزشى كؤية ثكَينج ساكَلة هةيةو بؤخوكَيندنى وانةيةك سةردانى هةولكَيردةكةن كؤليوذى ثةروةردةى وةرزشى زانىكؤى كؤيةلةسةرةتادا بةشكَي ك بووة بةناوى بةشى وةرزشى لةكؤليوذى ثةروةردةى زانىكؤى كؤيةو لةسكَالى 2004 كراوةتةوةو دواتر بةفةرمانكَيىكى زانىكؤيى لة 7/5/2006دةبكَيتة د .وشيار كؤليوذكَيىكى سةربةخؤ بةناوى كؤليوذى ثةروةردةى وةرزشى زانىكؤى كؤيةو بؤساكَلى خوكَيندنى 2008-2007يةكةم وةجبةى خوكَيندكارانى دةرضوون و بؤئةم ساكَليش وةجبةى دووةميان لة كؤتايى خوكَيندندان و ئةم ل لةهةبوونى تاكو ئكَيستا كؤليوذة ) بةشى وةرزشى( دواى ثكَينج سا كَ بةطةلكَي ك طيرو طرفتى نةبوونى دةناكَلكَينكَيت وةكو نةبوونى بينايةى تايبةت بةكؤليوذى ثةروةردةى وةرزش و نةبوونى هؤكَلى داخرا و ياريطاى تايبةت بةيارية جياجياكان و نةبوونى شوكَينى خؤطؤِرين و حةمام وخؤشؤردن و هةروةها نةبوونى مةلةوانطة و تةنانةت ئةم ى مةلةوانطةيى كؤليوذة هةفتانة بؤخوكَيندنى وانةيةك بةهؤى ب كَ دةضنة هةولكَيروضةندين كاتوذمكَيربةِركَيطاوة دةبن و سةربارى مةترسيةكانى هاتووضؤ و خةرجى كركَيى مةلةوانطة لةهةولكَير ، هةروةها ئةم كؤليوذة هؤلكَيىكى هةية بةلم تةندروست نيةو طؤِرةثانةكةى ضةمةنتؤيةو تاتان و ضيمةن نية و هةروةها ياريطايةكى تري هةية كةئةويش خؤكَلةو لةكاتى باران دةبكَيتة قوِرو هةروةها ضةندين طرفتى تر .سةرةِراى ئةمانةش ئةم كؤليوذة ل وتكَيىكؤشانةكانى بؤثةروةردةكردنى كاديرو بةردةوامة لةهةو كَ مامؤستاى وةرزشى و هةروةها بةهؤى بةشداريان لةضةندين ثاكَلةوانيةتى ئةنجامى مةزنيان بةدةست هكَيناوةِ ،راطرو مامؤستايان و خوكَينىكارانى ئةم كؤليوذة باس لةطرفت و ككَيشىكانيان دةكةن و داواكارن لةبةرثرسان كةداواكانيان بؤجكَيبةجكَيبىكةن ،وةكو دروستىكردنى بينايةكى تايبةت بةكؤليوذةكةو مةلةوانطةو ياريطاى تايبةت بة ياريةجياجياكان و هؤكَلى داخراو ضةندين داواكارى تر... كةكؤن بؤئةم مةبةستة سةردانى كؤليوذى ثةروةردةى وةرزشى كؤيةى كردوو ِراطرى كؤليوذةكة بةِركَيز )د.وشيار عبدالرحمن( دواى دةربِرينى خؤشحاكَلى خؤى بؤبةسةركردنةوةيان لةليةن طؤظارى كةكؤنةوة هةروةها باسى لةطرفت و ككَيشةكانى كؤليوذةكةى كردو ِراشىكاوانة وةلمى ضةند ثرسياركَيىكى داينةوةو داواكاربوو كة داواكانيان بةتةواوةتى بطةيةنينة خوكَينةرو بةرثرسان بؤئةوةى داواكاريةكانيان بؤجكَيبةجكَيبىكةن ،بةركَيزيشيان لةوةلمى ضةند ثرسياركَيىكمان بةم شكَيوةية وةلمى داينةوة. ث /طيرو طرفتةكانى كؤليوذى ثةروةردةى وةرزشى ضين؟ و/ طيروطرفتى كؤليوذةكةى ئكَيمة ئةوةية هةتاكو ئكَيستا بينايةكى تايبةت بةكؤليوذى ثةروةردةى وةرزشمان نية ،ياريطامان نيية بؤياريةكانى طؤِرةثان و مةيدان وةهؤكَلى داخراومان نيية وةنزيىكةى ثكَينج سا كَ ل دةبكَيت سود لةهؤكَلى داخراوى نةوزاد وةردةطرين كةهى يانةى ل ياريطاى كؤية ئةمة طيروطرفتةكى زؤرة بةسةيارةى كؤيةية لةطة كَ تايبةتى كؤليوذةكةمان خوكَينىكارةكان دةبةين بؤياريطاى كؤيةو دةيانطةِركَينينةوة هةروةها مةلةوانطةشمان نية هةفتانة ِرؤذى ثكَينج شةموان سةردانى هةولكَير دةكةين بةهاوكارى مامؤستايان كوِران وكوضان دةبةن بؤهةولكَير بؤخوكَيندنى وانةى ثراكتيىكى مةلةوانى. ى؟ و /ئةمة ل ضى دةطةيةن كَ ث /نةبوونى مةلةوانطة دواى ثكَينج سا كَ كةموكورتيةكى زؤرة مةترسى ِركَيطا هةيةلةكاتى هاتوضووندا، قايمقامى كؤية لةم بوارةدا هاوكارى كردووين ئكَيمة خةري ك بوو مةلةوانطةى كؤية وةربطرين بةلم كةموكورتى زؤرى تكَيدابوو وةرمان نةطرت ئكَيستا لةهةوكَلدانداين بؤئةوةى مةلةوانطةى هةوارطةى تايةر تؤفيق وةربطرين و بيخةينة سةرزانىكؤوتةواوى ي بىكةين و بؤخؤمان سودى ل كَ ى بىكةين و كةموكورتيةكانى جكَيبةج كَ ى بةكَلىكو ى تةنها موكَلىكى ثةروةردةى وةرزش ب كَ ببينين وةئكَيمة نامانةو كَ ى هاوكارى طشت هاولتيانى شارى كؤية بىكةين و بؤشارى دةمانةو كَ كؤية بكَيت.
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
ث/خوكَيندكارةكانى قؤناغى ضوارةم لةِرووى ثراكتيىكيةوة وانةى مةلةوانيان خوكَيندوة؟ و/ئةمانةى ئكَيستا قؤناغى ضوارن تةنها بةتيؤرى خوكَيندويانة بةثِراكتيىكى نةيان خوكَيندوة ضونىكة ئكَيمة ساكَلى يةكةم نةمان توانى لةبةرئةوةى بودجة نةبووكةمبوو سةيارة نةبوو ى قؤناغةكانى دواى ئةوان خوكَيندوويانة. بؤطواستنةوةيان بةلم س كَ ى ثراكتيىكى تةنها تيؤرى هؤكارة بؤفكَيربوون؟ ث /ئايةلةوةرزشدا ب كَ ي كةموكورتى دةبكَيت و/هةموو شتكَي ك ئةطةر بةتةواوى ئةنجام نةدر كَ ئةم خوكَيندكارانة يان ئةم يارى كةرانة ئةطةر دةورةى ثراكتيىكى ئةم وانةية نةبينن ناتوانن بؤثاشةِرؤذ خزمةتكَيىكى تةواوى ئةم وانةية بىكةن ضونىكة ثراكتيىكى ليةنكَيىكى طرينطو سةرةكية. ث /دةربارةى هةبوونى ياريطاكانى تايبةت بةيارية جياجياكان و كةلوثةلى وةرزشى كةموكورتيةكانتان ضؤنن؟ و /دةربارةى كةلوثةلى وةرزشى كؤليوذةكةمان زؤرباشة بةلم لةِرووى ياريطاو هؤلى داخراو كةموكورتمان زؤرة داواكارين بةرثرسان كةياريطاو هؤكَلى داخراوى تايبةت و مةلةوانطة بؤكؤليوذةكةمان دروست بىكةن. ى بةجكَينةكراوة؟ و /ئكَيمة ث /هؤكار ضيية ئةمانة نةكراوة يان ج كَ ماستةرثالنمان ثكَيشىكةشىكردوة نةخشةى جوانوِركَيىكوثكَيىكمان هكَيناوة ى هةروةها بؤئةوةى بينايةى كؤليوذى وةرزش دروست بىكر كَ بةرزكراوةتةوة بؤسةرؤكايةتى ئةنجومةنى وةزيران بةلم ئكَيمة بؤماوةى ضوارساكَلة ضاوةِروانين بةلم بةهؤى نةبوونى بودجةى زؤروتابةت ئةم كارةمان بؤنةكراوة. ث/تاكوئكَيستاحةمام وشوكَينى خؤطؤِرينتان نية ئاية ئةمانةتان بةطرينط نةزانيوة يان لةبةر ئةوةى بينايةى كؤليوذةكةتان تايبةت نية بةوةرزش؟ و /ئةمانةشتى سةرةكين حةمام وشوكَينى خؤطؤِرين دةبكَيت لةثكَيش تةواوبوونى ياريطا دروست بىكركَين ،ئكَيمة تةنها 8 ذوورمان هةية ئةوانيش ذوورى تايبةتى وانةخوكَيندنى تيؤرين يةك ذوورى تايبةتمان نية بؤخؤطؤرين يان حةماممان نية بةِراستى ئةمانة كةموكورتين خوكَيندكارةكان لةماكَلةوة خؤيان دةطؤِرن ،ئكَيمةش ناتوانين دةستىكارى ئةم بيناية بىكةين كةموكَلىكى ثةروةردةى وةرزش نية ناتوانين كارى لكَيبىكةين و حةماموشوكَينى خؤطؤرين دروست بىكةين و ثاشانيش لكَيرة بِرؤين. ث/لةكؤليوذةكةتان هةمووبةشةكان هةية؟ و /بةشى تةندروستى و ل هةية لةكؤليوذةكةمان هةموو وانةكان بةشةياريةكانى تاك و كؤمة كَ ى بةثراكتيىكى و تيؤريةوة بؤنموونة هةندكَي ك وانة هةية دةخوكَيندر كَ ى لةكؤليوذةكةى ئكَيمةش دةخوكَيندر كَ ى لةكؤليوذى ثزيشىكى دةخوكَيندر كَ وةكو تةندروستى وةرزشى و زانستى ِراهكَينان و دةرونزانى و بايؤميىكاني ك و جطة لةياريةكانى تؤثى ى و بالةو باسىكةو دةست و تؤثى ث كَ ياريةكانى تر. ث/لةِرووى هةبوونى مامؤستاوة ضؤنن؟ و /وةك مامؤستا ميالكمان زؤرة 19ماستةرو 6دكتؤرامان هةية زؤرِرازيم لةمامؤستاكان و هةوكَلى زؤردةدةن و خؤيان ماندودةكةن بؤئةوةى خؤيان و خوكَينىكارةكان ثةروةردةبىكةن.
د .شةريف
ث /بةشدارى ثاكَلةوانيةتيةكان دةكةن؟ و /ئكَيمة وةكو زانىكؤي كؤية بةشداريمان كردية ،لةضةندين ثاكَلةوانيةتى ئاستى بةرزمان بةدةست هكَيناوة بؤنمونة)بالةى كوضان-يةكةم،بالةى كوِران-دووةم ،تؤثى ثكَيى بوضوكى كوضان-دووةم ،تؤثى دةستى كوِران-دووةم ،تؤثى سةرمكَيز- دووةم...هتد( هةروةهالةساكَلى 2006لةميسر وةكوتيثى كوضان بةشدارى ثاكَلةوانييةتى زانىكؤكانى عةرةبمان كرد توانيمان ثلةى سكَييةم بةدةست بهكَينين ئكَيمةبةشدارى هةموو ئةو ثاكَلةوانيةتيانة دةكةين كةئةنجام دةدركَين كاتكَي ك داوةتمان دةكةن وة سوثاسى خوكَيندكاران و ِراهكَينةرو مامؤستاكانيان دةكةم بؤبةدةست هكَينانى ئةم ئاستانة ،ضونىكة لةم ماوة كةمةى ئةم كؤليوذة دامةزراوةو بةدةست هكَينانى ئةم ئاستانة شتى طرينطن ،هةروةها ئكَيمة سةيارةى تايبةتيشمان هةية بؤطواستنةوةى خوكَينىكاران و سةرؤكايةتى زانىكؤش زؤر هاوكارمانة...بةِركَيز ِراطرى كؤليوذى ثةروةردةى وةرزشى لةدواوتةى طووتى)هيوادارم كةِراطةياندنةكةتان ِركَيىكوثكَي ك بكَيت لةطواستنةوةى دواكاريةكانمان وطيرو طرفتةكانمان بؤبةرثرسان و هةروةها ِراطةياند هؤكاركَيىكة بؤئةوةى كة وةرزش ثكَيشبىكةوكَيت ضونىكة دةورى ثاكَلنةرى دةبينكَيت بؤوةرزشوانان كةهةميشة هةو كَ ل د .بةحرى
18
بدةن( .هةروةها )د.شةريف قادر(سةرؤكى بةشى وةرزش لةهةمان كؤليوذ سةربارى دوثاتىكردنةوةى هةبوونى كةمووكوِرى بةلم ئاماذةبةلكَيهاتوويوئاست بةرزى مامؤستاو خوكَيندكارانى هةمان كؤليوذدةكات و طوتى))ئةمانة هةموو بةربةستن ئكَيمةناتوانين كةموفرةداتةكانمان وةكوخؤى جكَيبةجكَيبىكةين بةلم ئةوةى جكَيطاى دكَلخؤشية وانةكان بةطشتى و بةتايبةتى ثراكتيىكيةكان بةطيانكَيىكى لةخؤبورديةوة جكَيبةجكَيدةكركَين كةلةوانةية لةزانىكؤكانى تر ئةمةوانةبكَيت و نةتوانن بةم شكَيوةية وانةكانيان بكَلكَينةوة ضونىكة مامؤستاكانمان ِرؤذةكان لةبةر باران و لةناو قوِر وانةثراكتيىكيةكانيان دةكَلكَينةوة ئةمة شتكَيىكى شاراوةيان تكَيدا بةدى دةكات ئاخؤخؤيان بةقةردارى زانىكؤى كؤية دةزانن كة لكَيرة بِروانامةى ماستةرو دكتؤرايان بةدةست هكَيناوة يان خؤشةويستيانة بؤزانىكؤي كؤية يان شتى ترهةية وةك بكَلكَيين كةزانىكؤى كؤية دياريةكى بةِركَيز مام جةللة بؤشارى كؤية واى لةمامؤستايان كردوة كةبةطيانكَيىكى واكاردةكةن بؤئةوةى ئاستى زانىكؤيى كؤية بةرزبىكةنةوة، ى ئةوةى لةخؤبايى بوون لةِرووى ثراكتيىكى ئكَيمة ككَيشةمان هةية بةلم لةِرووى تيؤريةوة بةب كَ ى يان لةئاستى خؤمان دةربوضين مامؤستاكانمان لةبةكارهكَينانى داتاشؤو ئؤظةرهكَيدو ياخود ب كَ ي دةبةستن هةرِركَينمايةك كةلةوةزارةتةوة بكَيت لةشكَيوازة نوكَيىكانى ووتنةوةى دةرس ثشتى ث كَ ى لةئةنتةرنكَيت وةردةطرن زؤرلةمامؤستاى زانىكؤكانى تر سةردانيان كردووين و زانيارى نو كَ بةتايبةتى كةهاتوون سةيرى ئةو كتابانة دةكةن كةئكَيمة دةيان خوكَينين ،وةكوكؤليوذى وةرزشى كتكَيبخانةيةكى باشمان هةية كةكتابى طرينطى تكَيدايةو ئةمانة واى كردوة سةربارى كةموكورتى لةِرووى ثراكتيىكى بةلم مامؤستاكان توانييتيان لةِرووى تيؤريةوة قةرةبوويان بىكةنةوة ،وةخوكَيندكارةكانيشمان لةئاستى باشدان ساكَلثار يةكةم وةجبةمان دةرضوون ئكَيستا ى بةرهةم هاتووةو ئكَيستا زؤربةيان وةرزشةوانى باشن ياخود مامؤستاي زيرةكيان ل كَ لةسةنتةرةكان كار دةكةن .هةروةها دواكاريةكانيشم ئةوةية بينايةكمان بؤدروست بىكةن هةرضةندة سةرؤكى زانىكؤو قائيمقاميةتى كؤية دركَيخيان نةكردوة لةدابينىكردنى كةموكورتيةكان بةلم بةهؤى شوكَينى جوطرافي زانىكؤ بةهؤى ئةوةى كة بةرزونزمى زؤر ل لةهةبوونى كؤليوذى وةرزشى ونةبوونى تكَيداية شوكَينكَي ك نيةبيىكةنة ياريطا(* ...دواى ثكَينج سا كَ مةلةوانطة مامؤستاى بابةتى مةلةوانى بةِركَيز )د.بةحرى حسن خؤشناو( لةوةلمى ثرسيارى نةبوونى مةلةوانطة ض كاريطةريةكى سلبى كردؤتة سةرئاستى خوكَيندكاران بةم شكَيوة وةلمى داينةوة):نةبوونى مةلةوانطة بةِراستى ككَيشةيةكى زؤرى بؤناينةتةوة بةلم لةطة كَ ل ئةوةش دةستةوئةذنؤ دانةنيشتووين هةوكَلمان داوة لةكؤى ئةو ثكَينج ساكَلةى ِرابردوو تاكو ئكَيستا ى قؤناغى خوكَيندن بابةتى مةلةوانيان بةثراكتيىكى خوكَيندوة دووقؤناغى خوكَيندنيش تةنها س كَ بةشكَيوةى تيؤرى خوكَيندويانة بؤئةمةش لةِركَيطةى ثةيوةندى كردن بةسةرؤكايةتى بةش و لةوكَيشةوة بؤسةرؤكايةتى ئةنجومةنى كؤليوذو لةوكَيشة بؤسةرؤكايةتى ئةنجومةنى زانىكؤ بِريارياندا كةتةنها تيؤريةكةيان بؤحساب بىكركَيت ،هةروةها جطة لةمةش كاتكَي ك بةقؤناغةكانى تريش خوكَيندومانة لةِركَيطاى ضوونمان بووة بؤهةولكَير ِركَيطاى هةولكَيريش يةك سايدة كؤى ل ئةوةش خوكَينىكاران لة 40زياترة لةثاسكَيىكدا كةلةوانةية شوكَينى 35كةس ببكَيتةوة لةطة كَ ل هةموو ئةمانةش بكَلكَيين دانيشتبين ي دةيطرين لةطة كَ مةلةوانطة لةهةولكَير بةئيجاروبةكر كَ دانةنيشتووين و هةوكَلمان داوةو سةرؤكايةتيش بةضاوى ِركَيزةوة سةيرى بابةتى مةلةوانيان ل لةِرووى ى سا كَ كردوة بةثشتطيرى سةرؤكايةتى بةش و ِراطرى كؤليوذ توانيومانة بؤماوةى س كَ ثِراكتيىكيةوة جكَيبة جكَيى بىكةين ،وةئكَيمة بةردةوام داوا لةزانىكؤ دةكةين بةلم ئةو كاتانةى زانىكؤ بودجةى نةبووة يان كةم بووة زؤرترين زةرةد بةخوكَينىكاران طةيشتووة ضونىكة مةلةوانى ى ثراكتيىكى فكَيرى ببى هةروةك زاناي ئةكَلمانى)نيىكؤلس(لةكتابةكةى)فن ى بةب كَ شتكَيىكة ناتوانر كَ ى دةبىكَ ى فكَيربىكر كَ المحادثة السباحة(تاكيد لةسةرئةمة دةكاتةوة ،كةواتةخوكَيندكار بةكتاب ناتوانر كَ ى .خوكَيندكارةكانى قوناغى يةكةمى ئةم ساكَلمان سودمةندترين ل داب كَ ثراكتيىكيشى لةطة كَ خوكَيندكارن لةِرووى ثِراكتيىكى لةبابةتى مةلةواني .وةئكَيمة بؤئةمة داوامان كردوة لةزانىكؤ لةِركَيطةى قايمقام لةكؤميتةى زانىكؤ لةِركَيطةى مةكَلبةندةوة كة زةختكَي ك لةوةزارةتى خوكَيندنى ي بىكركَيت ضونىكة شارى كؤية بالبىكةن بؤئةوةى كؤليوذكَيىكى نموونةيى وةرزشى لةكؤية جكَيبةج كَ شاركَيىكى طةشتيارية بؤئةوةى زانىكؤي كؤيةش كؤليوذى وةرزشيةكةى نموونةيى بكَيت بؤئةوةى وةرزش هةم لةكؤيةو هةم لةكوردستانيش ثكَيشبخةين(( .هةبوونى ئةم طرفتانةو نةبوونى خزمةتطوزارى وةرزشى لةكؤليوذى ثةروةردةى وةرزشى-زانىكؤى كؤية هةندكَي ك لةخوكَيندكارةكانى كؤليوذى ثةروةردةى وةرزشى نيطةران كردووةو ئةوانيش ِرةخنةو طلةيى ئاِراستةى بةرثرسان دةكةن لةنةبوونى ئةم ثكَيداويستيانة لةم ِرووة خوكَيندكاركَيىكى قؤناغى يةكةم طوتى) :كةموكورتيةكان زؤرزؤرن لةوانة قاعةيةكى داخراومان نية كةثراكتيىكيةكانى ليكَ ئةنجام بدةين جكَيى خؤشؤرين نية جكَيى خؤطؤِرين نية داواكارم شتكَيىكمان بؤبىكةن تةنانةت هؤكَلةكانى تيؤريشمان بةثكَيى ثكَيويست نين دةربارةى ئةو هةموو كةموكورتيانة هةوكَلى زؤريش دةدةين بؤفكَيربوون( ،هةروةها خوكَيندكاركَيىكى ترلةقؤناغى دووةمى هةمان كؤليوذ طوتى) :من طلةيم زؤرلةكاربةدةستانة كةخزمةتطوزارى بةثكَيى ثكَيويست ثكَيشىكةش بةكؤليوذةكةمان نةكراوة ضونىكة زؤركةم وكورتى هةية كةبةمافى خؤمانى دةزانين و زؤرثكَيويستيشة ئةوداواكاريانةمان بؤجكَيبةجكَيبىكةن وبؤمانى دابين بىكةن لةياريطا لةهؤكَلى داخراو لةمةلةوانطة تةنانةت
يانةى كؤية و كةمى تيثى كوضان
يةيىككَي ك لةِرووةكانى ثكَيشىكةوتنى هةرطة ل و نةتةوةيةك بوارى وةرزشة كةشانبةشانى بوارةكانى تر رؤكَلى خؤى دةبينكَيت و شارستانى بونى كؤمةكَلطا نيشان دةدات ،وة ئكَيستا لةجيهاندا وةرزش بؤتة يةككَي ك لة ثاية لتان و طرنطةكانى بوارى ئابورى و كَ سةرضاوةيةكى طرنطى داهات .وة ثكَيشىكةوتنى وةرزشيش ِرؤذ بةِرؤذ لة بةرةو ثكَيشوضوندايةو طرنطى ثكَيدةدركَيت وهةردوو ي جياوازى لةم ثكَيشىكةوتنة ِرةطةزةكةش ب كَ ل ئةوةى زؤركَي ك لة يارية بكَيبةش نةبون .لةطة كَ وةرزشيةكان لةسةرةتادا بةس ِرةطةزى لم ئكَيستا ئةم كوِران ئةنجاميان دةدا بة كَ جياوازية نةماوةو كوضانيش بة هكَيزو توانايةكى زؤر باشةوة بونى خؤيان سةلماندوة و بةذدارى زؤركَي ك لةو ياريانة دةكةن كة توانايةكى جةستةيى زؤرى دةوكَيت وةك تؤثى ي و بةرزكردنةوةى قورسايى و ياريةكانى ث كَ كؤنطفؤو تايىكواندؤو ضةندين يارى بةهكَيزى ل لةدواى تر،خؤشبةختانة لةكوردستانيش سا كَ ل طرنطى و ثكَيشىكةوتنى زياترى وةرزشى سا كَ كوضان دةبينركَيت و بةتايبةتى لةم ضةند لنةدا كة ئةنجامى زؤر باش لةليةن سا كَ كوضانةوة بة دةست هاتوة ض لة يارية تاكةكان بكَيت ياخود يارية كؤمةكَلةكان وة لةسةر ئاستى كوردستان و دةرةوةش بةذدارى كاراى كوضانمان بينيوة ،ئةوةى لة هةمووى زياتر جكَيطاى خؤشحاكَلية ئةو طؤِرانةية كةبةسةر ِروانينى كؤمةكَلطةدا هاتوة بةرامبةر بة وةرزش كردنى كوضان ئةوةى تكَيبينى كراوة لةم ضةند ساكَلةى دوايداو جكَيطةى قسة لةسةر كردنيشة هاتنة مةيدانى ي و بةذدارى كردنى ئةو كوضانة بؤ يارى تؤثى ث كَ لنة سازدةكركَيت و ثاكَلةوانكَيتيانةش كة سا كَ لةهةمووشى طرنطتر كة باسى بىكةين ئةوةية كة حةزكَيىكى زؤرى كوضان ئةبينركَيت بؤ ئةم ياريةو هةروةها توانايةكى باشى ياريىكردنيشيان هةية ،ئةوةى من لكَيرةدا مةبةستمة باسى بىكةم نةبوونى تيثكَيىكى تؤثى ثكَيى كوضانة لةشارى كؤية و بةتايبةتى يانةى كؤية ئةوةشى كةهةموومان بينيمان و بووة جكَيى تكَيبينى وةرزشىكاران ئةو ثاكَلةوةانيتية بوو كة لةدةظةرى ثشدةرو بتوكَين ركَيىكخرا ذمارةيةكى زؤر تيثى كوضانى دةظةرةكة بةذداريان كرد بةداخةوة تةنها كوضانى كؤية ل ئةوةى لةو ثاكَلةوانكَيتية بكَيبةشبوون لةطة كَ شارى كؤية لةِرووى ثكَيشىكةوتن ورؤشنبيريةوة لة زؤربةى ناوضةكانى ترى كوردستان جياوازةو كلتوركَيىكى رؤشنبيرى و هونةرى و وةرزشى باشى هةية وة كوضانيىكى زؤريش هةن لة شارى كؤية كة ئامادةن ئةم يارية ئةنجام بدةن بةتوانايةكى باشةوة بةكَلطةشمان بؤ ئةوة كوضانى ثةيمانطاى ثةروةردةى وةرزشي كؤيةية كة بة ئاستكَيىكى زؤر باشةوة بةذدارى ثاكَلةوانكَيتى ثةيمانطاكةيان كرد كة يانةى كؤية ئةيتوانى سود لةم خوكَيندكارانة وةربطركَيت بؤ خولةكة تا شارى كؤيةش بكَيبةش نةبكَيت لة ثكَيشىكةوتنى لنى ثكَيشو كؤية وةرزش وةك ضؤن لةسا كَ لةِريزى ئةو شارانة بوو كة جموجؤكَلكَيىكى وةرزشى باشى تيا بوو .وةكو ئةوةى ئكَيمةش و كَينةى دةرضووان ب كؤليوذى ثةروةردةى وةرزش ،زانىكؤى كؤية ب سا كَلى خو كَيندنى بيستومانة ذمارةى يانةكانى كوردستان كةم دةكركَيتةوةو هةروةها بودجةى يانةكانيش 2008ب 2009
19
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
شوكَينةوارى قةيسةريان بةشكَي ك لة ِرابردوو و ئومكَيدكَي ك بؤ داهاتوو
هةر ضةندة ناوى قةيسةرى هةر لة كؤنةوة بةوبازارانة طوتراوة ،كةبةشكَيوةى طومةزكارى و سةرداخراوى دروستىكراون و طوزةرى جياجياو س كَ ي كوان و دوو كوانيان تكَيدابووة و زؤربةى قةيسةريةكانى كؤنيش بةشكَيوةى تاق و كةوانةيى و لة بةردو قس ل و طةض دروستىكراون و كالو ِرؤذنةيان بؤ دروستىكراوة .بة كورتى قةيسةرى هةميشة بةوشوكَينة لم ئةو قةيسةريةى ئكَيمة لكَيى دةطوتركَيت كة جةرطةى بازارةكانن.بة كَ دةدوكَيين بةثكَيوضةوانةوةية ،ضونىكة بةدوورى دةكيلؤمةتر كةوتؤتة دةرةوةى شارى كؤية لة ذكَير زنجيرة ضياى هةيبةسولتان و لة دؤلةشاخكَيىكى بوضووك و لة نزي ك جادةى طشتى كؤية ب دوكان داية. كاتكَي ك دةكَلكَيين ئةوقةيسةريية جياية لة قةيسةريةكانى تر ،مةبةستمان ئةوةية كةئةوقةيسةرية لة دةرةوةى شارداية ،ئةطةر نا ،هةموو شكَيوةكانى ترى لةقةيسةرى ِراستةقينة دةضكَيت ،ضونىكة شكَيوةى دروستىكردنى لةشكَيوةى قةيسةريةكانى تر دةضكَيت .ئةوبيناية كة مكَيوذووى دروستىكردنى بةتةواوى نةزانراوة لةضوار طومةز وتاق و ضوار دينطةى بةرد و دوانزة كةوانةو دوو دةرطاو هةشت دةلقة ثكَيىكهاتووةو تةواوى بيناكةش لةبةردو قس ل و طةض دروستىكراوةو بؤ ِرووناكى دةريش ضةند كالوِرؤذنةى بؤ هكَيشتراوةتةوة ،واتا شكَيوةى دروستىكردنةكةى هةر لة شكَيوةى قةيسةرى دةضكَيت ِ ،رةنطة هةر ئةوةش وايىكردبكَيت كةئةو بيناية بةناوى قةسةريان ناو نرابكَيت و لةوةش زياترتةواوى ئاقارو طوندةكى نزي ك ئةو شوكَينةوارةش هةر بةناوى قةيسةرى ناوزةند كراون. لةنزي ك ئةو شوكَينةوارةشدا ج كَ ي بناغةى ضةندان خانووهةية، كةهةندكَيىكيان تا ئكَيستاش بةشكَيىكى ديوارةكانيان بةثكَيوة ماوة كةئةوانيش لةبةرد دروستىكراون ،ئةوةش بةكَلطةى ئةوةية كة ئةو شوكَينةوارة لة دؤكَلةشاخةكة بة تةنيا نةبووة ،بةكَلىكو لة ناوةِراستى طوندكَيىكى ئاوةداندابووة . فةرمانطةى شوكَينةوارى كؤيةش لة ساكَلى 2004بؤ ثاراستنى ئةو شوكَينةوارة شورةيةكى دروستىكردووة و
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
مزطةوتى طةورةى كؤية نوىكَ دةكركَيتةوة هونةرسةلم
ئةطةر سةيرى شارى كؤية بىكةين لةسةرةتاى دروست بونيةوة ئةوا ثشىكى شكَيرى بةردةكةوكَيت لةسةرئاستى كوردستان لةِرووى ئةدةب و هونةرو ِرؤشنبيريةوة مةيدانكَيىكى فراوانى ئةدةبى كوردى داطيركردوة نموونةش وةكو )حاجى قادرو ئةختةرو دكَلدارو دلزارو ل و ....هتد( لةِرووى ئايينى و وزانستيشةوة سامى عةودا كَ ئةوا ثكَيشةنط بووة باشترين نموونةش مةلى طةورةى كؤيةية كةخزمةتكَيىكى بةرضاوى زانستى ية لةناوضةكة.جطةلةمانة ئةطةرباسى شوكَينةوارةكانى كؤية بىكةين ،دةبينين لةسةرةتاى دروست بوونى شارى كؤية هونةرى بيناسازى هونةركَيىكى جوانى خةكَلىكى ئةم شارةية.
كةتائكَيستاش ضةندين ئاسةوارى جوانى هةية كةدةبكَيت كورد شانازى ثكَيوة بىكات كةمكَيوذووةكى كؤنيان هةيةو لةكةرةستة سةرةتايةكانى ئةو سةردةمة دروست كراون، بةلم تائكَيستاش ِروويةكى جوانى ئةم شارة بةدةردةخةن لةِرووى هونةرى تةلرسازيةوةو هةست دةكةى كةشارستانيةت لةِرابردوو لةمشارةدا هةبووة ،نموونةش )قشكَلةى كؤيةوخانى حماغاو خانى محموداغاو قةيسةرى حةوكَيزى و ضةلةبيةكان و مزطةوتى طةورةو....هتد( ئةم شوكَينةوارانة لةسةردةمى ِرذكَيمى بةعسدا دةشكَيوكَينران و هةندكَيىكيان كرابوونة سةربازطةو بةرةو لةناوضوون دةضوون .خؤشبةختانة دواى بةهارى 1991و دروست بوونى حىكومةتى هةركَيمى كوردستان طرينطيةكى باش بةم شوكَينةوارانة دراوة بةتايبةتى لةليةن فةخامةتى بةِركَيز)مام جال ل تاكَلةبانى( سةرؤك كؤمارى عكَيراقى فيدِرالةوة كةضةندين جارثارةى تةرخان كردووة بؤنوكَيىكردنةوةو نؤذةنىكردنةوةيان تاوةكو ئاسةوارةدكَيرينةكانى ئةم شارة لةناونةضن وةكو)قةيسةرى حةوكَيزى وضةلةبيةكان( ...ئةوةى من دةمةوكَيت لكَيرة باسى بىكةم مزطةوتى طةورةى كؤيةية كةزياتر لةسةدةونيوكَي ك ثكَيش ئكَيستا بؤزياترثكَيشخستنى ئايين وزانست لةناوضةكة)بابةكر ئاغاى حةوكَيزى( لةساكَلى 1260ى كؤضى بةهونةرةكى جوانى تةلرسازى هةكَلساوة بةدروستىكردنى كةكةرةستةسةرةتايةكانى وةك ل ومةِرمةِرى بةكارهكَيناوة ،بؤماوةى يةك سا كَ ل بةردو قس كَ ل بؤهاتوة مةِرمةِرى بؤتاشراوةو وةستاى لةسنةو موس كَ يةكةم مةلش كةلةم مزطةوتة وتارى خوكَيندبكَيتةوة لةسةردةمى عوسمانيةكان بووةولةساكَلى 1226لةليةن سوكَلتانى عوسمانى عبدالعزيزخان فةرمانى خيتابةت وتدريساتى لةبؤ كاك اسعدجلى زادة دةركردية ..ئةم مزطةوتة تائكَيستا ضةندين كةسى ثكَيطةياندووةو هةروةها
20
ل كؤية ميوان خانةى هةبووة كةضى ئكَيستا بةرلة 150سا كَ ني يةتى
كؤية يةككَيىكة لةشارةدكَيرينةكانى هةركَيمى كوردستان ،سةردةمانكَي ك لدزو الوةو ِرانيةو قة كَ شةق كَ بةهةولكَيريشةوة سةربةكؤيةبوونة، لةزؤربؤنةو نوسراويش ناوى شارى كؤية دةبةن
بةشارؤضىكة ئةمةخؤى لةخؤيدا ئةمانة حاكَلى نةبوونة بةمكَيوذووى كؤية دةنا بةم شكَيوةية ناويان نةدةهكَينا .لةِرووى جوطرافياشةوة ئةو شارة دكَيرينة تايبةتمةندى خؤى هةبووة لةبوارى بازرطانى و ئابووريةوة جطة لةبارةى زانست ل بةر وزانياريشةوة .لةساكَلى)1277هجرى( واتة)(153سا كَ لةئكَيستا كؤية ثكَيطةيةكى بةهكَيزى بازرطانى بووة جطة ى وةك )ئكَيران لتانى دراوس كَ لةسنورى خؤى بةكَلىكو لةنكَيوان وو كَ و توركياو سورياو بةخوارووى عكَيراقيشةوة(ثِربايةخ بووة، بةكَلطةش خانةى طةورةى كؤيةية كة نزيىكةى 150سا كَ ل لةمةوبةر هةبووة ،ئةميش مةحمودائاغاى غةفورى باوكى حةماغاى سةخاوةتى كؤية دةكاتة باثيرى كاكةزيدى كؤية دروستى كردووة ،ئةم خانةش ثكَي ك هاتووة لةدوو نهؤم و لةوةختى خؤى لةبةرد وقووِر دروست كراوة .نهؤمى خوارةوة بؤ كاروبارى بازرطانى بووة و نهؤمى سةرةوةش ماوةيةك بؤتة ميوانخانة بؤ ئةو خكَيزان وكاروان ضيانةى ِروويان لتى كؤية كردووة .هةروةها هةربازرطانكَي ك هاتبكَيتة ئةم لةوو كَ شارة شوكَينى حةوانةوةى خؤى و كةلوثةلةكانى لةيةك شوكَين بووة بؤئةوةى نمايشيان بىكات وئاطادارى بكَيت لةفرؤشتن و لخةكانيان جيا بووة ،ضونىكة كِرينى ،شوكَينى حةوانةوةى وو كَ ئةوكات ماشكَين وابةم شكَيوةى ئكَيستانةبووة هةرنةش بووة، ي محمود ئاغاى هةروةها جطةلةخانى طةورة كةهى ماكَل كَ بووة هةرلةم سةردةمانةدا كؤية ضةندين ميوان خانةى ترى هةبووة كةثكَييان طؤتية )خان( وةكو خانى قادرياسينى وخانى ى كةمغديدى قةساب ى مةلى طةورةو خانى يازبكَيد كَ ماكَل كَ سةرثةرشتى كردية هةروةها خانى حةوكَيزى وةسمانى. طرينطى ئةمانة بةلى منةوة لكَيرةدا ئةوةية كةضؤن كةساتية دكَلسؤزةكانى شارى كؤية لةو سةردةم دا هةركاركَيىكيان كردبكَيت طةرسودى بؤخؤشيان هةبووبكَيت ،ئةوةندةش سوديان ل ئةمانةشدا دةروازةيةكى بةجةماوةر طةياندووة ،لةطة كَ طةورةى بازرطانيان لةسنوركَيىكى بةرفراوان بؤ ئةم دةظةرة هكَيناوةتة بةرهةم ،بةكَلطةيةكى تريش مزطةوتى طةورةى ى ية حاجى بىكرئاغاى حةوكَيزى كةمزطةوتى طةورةى كؤي كَ كؤية دروست دةكات ،بةمحمود ئاغاى دةكَلكَيت ئةوا مزطةوتكَيىكى طةورةم بؤ كؤية دروست كردووة هةم ئةبكَيتة شوكَينكَيىكى ل ئةوةش ئةبكَيتة جكَيطاى زانست و زانيارى جطة ديندارى لةطة كَ
21
ى كةدكَينة ئةم شارة بةم ناوة بؤ كؤيةش بؤ كةسان كَ لمدا موحمودئاغاى غةفورى وكَيِراى طوزةردةكةن ،لةوة كَ دةست خؤشى ،دةكَلكَيت منيش شتكَيىكى وادروست دةكةم ى وةر بطركَيت و ميواندارى طشت هةموو كةس سودى ل كَ كةسكَيىكيش بكَيت ،ئيتر خانةى كؤية دروست دةكات ،ئةمانة ضؤن ى ِرادةطريت لةوكاتةدا مكَيوذوو ناويان وون دةكات!!! كاتكَي ك طو كَ كة دةكَلكَين شارى كؤية لةوةختى خؤى وابووةو وايان كردووة؟؟؟ ئينجا ئكَيستاش ئةب كَ ى لم!!!........؟؟؟ وابىكةين....وادةكةين....واش بةتةماين ...بة كَ كؤية لةدواى ئازادبوونى كوردستان بةطشتى و دروست بوونى حىكومةتى هةركَيمى كوردستان ،كاتكَي ك كؤية وةك ثاركَيزطاى
هةولكَير كارى بؤ دةكرا ،بوذانةوةيةكى بازرطانى وئيدارى وئابورى كؤيةى تةواو طرتبؤوةو طؤِرانى بةسةرداهات تاكو ى بةدةست ى وةيا هؤدةيةك بةكر كَ طةيشتةئةوةى خانوو بؤكر كَ نةدةكةوت ،مقؤمقؤ كةوتبووة ناو كؤيةكانى دةرةوةى شارى لم كؤية ووردةووردة بطةِركَينةوة بؤ شوكَينى باوباثيرانيان ،بة كَ ل ثكَيش ئةوةى بةحةماغاو مةحمودئاغاى كؤية كرا )(153سا كَ ئكَيستا ،ئايا ئةمانةى ئكَيستا بةم شكَيوةية توانيان بؤ ِرؤذطارى ئكَيستا بيقؤزنةوةو بةم ئاستة ِرايطرنء ثةرة بةم سنوورةبدةن!!! هةندكَي ك شت هةية لةفةرمانطةكانى ى ئةدركَيت داخيلى سج ل دةكركَيت، كوردستان طرينطى ث كَ ى ى ئةكَلكَين هةندكَيىكى كةهةية زؤر بةم شكَيوةية نية زؤر جار ث كَ ى و سةرفيش بكَيت ))تحت تسرف(( واتة داخي ل سج ل ناكر كَ هكَيندة طرينط نية .بوذاندنةوةى شارى كؤيةش بةم ى بىكركَيت كارطةو كؤطاى شكَيوةيةبوو نةتواندرا دركى ث كَ طةورةو شتى تربةدةست بهكَيندركَيت و سودى بؤ طشتى هةبكَيت تاواى لكَيهاتووة ئةوانةى هاتوونةتة ئةم شارة هكَيدى هكَيدى بةجكَيى دةهكَيلكَين ،بةكَلطةش دةبينينين ضةندين خانوو بةتاكَلة.
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
بوضووكترين دؤزينةوة لةزانستى بيركارى ،جؤركَيىكة لةداهكَينان ل زكَيِر دةردةهكَينكَيت( )مرؤظى ذير لةخؤ كَ
مةم ك قادر بةشدار
*حميد ميرخان عبداللة
خودا مةمىكى ضاند
لةمكَيوذووةكانى ثكَيش زاينى دا ،زاناكانى زانستةسروشتيةكان هيض ئامكَيركَي ك و هؤكاركَيىكي ئةوتؤيان نةبووة لةدؤزينةوة و داهكَينانة طرينىكةكانيان كةبةهؤيانةوة كؤمةكَلطاى بةشةريةت لةسةرتاثاى جيهان لةثكَيشىكةوتنى زانست و زانيارى و تةكنةلؤجيا طؤى زةويان كردؤتة طوندكَيىكى تاطةورةبووم بوضوك لةقؤناغى ئيمِرؤدا. و زانست زانىكؤى يرينترين كَ د يبخانةى كَ كت ئةميندارى ث.ز( 194 204 )ئةراستؤتين زاناى ناودار كةطةورةبووم ديسان مةم ك زانيارى بووة )زانىكؤى ئةسىكةندةرية( لةولتى ميسر ،هةرلةم سةردةمة ئةم زانا بليمةتة توانيويةتى تيرةى طؤى زةوى و ضيوةكةى بدؤزكَيتةوةو ئةذمكَيريشى بىكات .زانىكؤى شيلةى دابةحةزى طةنجيم و )ئةسىكةندةرية( زاناو فةيلةسوفةكانى وةك):ئيفالتون ،سوقرات ،ئيقليديس (....بةِركَيوةيان دةبرد ضكَيوذى ثيتانى ثكَيبةخشيم لةكردةوةكانى )فتوحاتى ئيسالمى ( ئةم مةكَلبةندة زانستةيةوِرؤشنبيية سوتكَينرا لةسةردةستى)عةمروئيبن ئةلعاس ،طرق تدريس الرياضيات يحيا هيندام ،محمد ابو سكَيف(. لةثيتانى نكَيوان حةزى مةم ك و مندا بةلم ئةوةندة توانرا كةهةندكَي ك لةسةرضاوةطرينطةكان و كتكَيبة زانستيةكان دةربازبىكركَين مرؤظى ترخوكَلقايةوة بةسوارى وولغ بؤشوكَينةكانى تر ،لةوانة كيتابةكةى )الصو ل-ئةقليدس( كةبؤشارى باب ل ِرةوانة كرا هةروةها زاناى ناودار)بةتليمؤس( كةلةساكَلى 168ز كؤضى دوايى كردوة ى طريا كات كَ بةخوكَلقكَينةرى)ئةندازةى وةسفى( دةناسركَيت )هيبارتس(يش بةدامةزركَينةرى ديسان مةم ك بةشيلةى سؤز )سكَيطؤشةكارى(دةناسركَيت .مكَيوذووى زانستةسروشتيةكان زؤردةوكَلةمةندة بةذمارةى زاناكانيةوة، دةوكَلةمةندة بةِرووداوة سةيرو سةمةرةكانيةوة هةموومان دةزانين زاناى ناودار)طاليلؤ( وةلمى طرينى دايةوة دؤزةرةوةى شكَيوةخولطةى سوِرانةوةى طؤى زةوى بةدةورى خؤردا ضى؟بةسةرهات لةسةردةستى قةشة )ئؤطستين(لةسةردةمى ئيمثراتؤريةتى ِرؤمانيةكان كةئةوسا دةسةلت مةم ك و داي ك و مةم ك و خوش ك و لةدةستى )ئاين(دابوو ضؤن جةستةى ئةم زانا بليمةتة لةثكَيش ضاوى خةكَلىكى سوتكَينرا! مةم ك و ئةوين لةسةرئةوةى كةداهكَينانةكةى ئةم كةكَلةزاناية دذبةبنةما ئاينيةكةبووة!! هةرلةم ترسةش زاناى بليمةتوناودار)فيساطرؤس( كةبةداهكَينةرى سيستةمةكانى ذمارةكان دةناسركَيت ،هةلت و ِرووى ئةطةر مةم ك زةوى تؤوى ِروانمان كردة ككَيوان و بةرةو ولتى )ميزؤثؤتاميا(ِراى كرد )تاري خ العلم الجزءالو ل(ولةوكَيشةوة بيردؤزة ب كَ ى ناودارةكةى لةسةر سكَيطؤشةى طؤشةوةستاو سةلماندو لةخؤشيا)طايةكى(سةربِرى و كردية قوربانى سةلماندنةكةى .زؤرِرووداوى سةيروسةمةرةى ترهةية دةربارةى بةسةرهاتةكانى ى ...؟ ئةى بؤدةب كَ ل ذمارةكان لى زاناكان بةلم ناكركَيت بةلثةِرةيةكو دوولثةِرة ثِربىكركَيتةوة ،بةهةرحا كَ طةورةزاناى بيركارى )فيساطرؤس(سيفات و نهكَيني تايبةتى خؤى هةبووة بؤنموونة: بةدةست ئكَيمةى كوكَيرة حاكم -1ذمارةتاكةكان )(......5 ،3 ،1لى فيساطرؤس سيفاتى )نكَيرينةيان( هةبووة، هةردةم بطرى ذمارةجوتةكانيش سيفاتى)مكَيينةيان(هةبووة. داوةو (نيشانى Logic – يوذى كَ بة)ذيرب بووةو ذمارةكان -2ذمارةى )(1يش سةرضاوةى هةموو ى؟ ئةى بؤدةب كَ ذمارة )(2ش )ِرا( بووة. ى لةوةوةب كَ ى ئةطةر حةز كَ -3ذمارة ) (3هكَيزةو ذمارة ) (4يش عةدالةتة. -4ذمارة )(5يش هكَيماى)ذن هكَينان(بووة ،ضونىكة طواية )(5ثكَي ك دكَيت لة)نكَيرينةى يةكةم( سةرى بِرين و)مكَيينةى يةكةم( لةذمارةكان واتة )(2+3هةرخؤشى نهكَينى ِرةنط بووة. -5ذمارة )(6يش نهكَينى )سةرسوِرمانة( ،ذمارة) (7يش نهكَينى) تةندروستى( بووة. طةر ئةو بىكوذين -6ذمارة ) (8يش هكَيماو نهكَينى)خؤشةويستى(بووة ،ضونىكة ثكَي ك هاتووة لةدووذمارةى تاكى ضؤن ضؤن ببين ، لةدواى يةكتر واتة ) (5+3دواى هكَيماى سةرضاوةى ذمارةكان ئةويش ذمارة)(1ة ،ذمارة )(8 يش ماناى هكَيزو ذنهكَينان دةطةيةنكَيت . ضؤن طةورة بين -7منيش دةكَلكَيم ذمارة ) (9ش ذمارةيةكى) سيحراوى ية(ئةوسيفةتو خاسيةتانةى لةذمارة )(9 كةطةورةش بوووين و ضةندجارةكانى هةية لةهيض ذمارةيةك و ضةندجارةكانى نية وةك! سةرجةمى )كؤى( ِرةنووسةكانى ضةندجارةكانى ذمارة)(9هةردةكاتة) 9=1+8 ،18 .(9و 9=2+7 ،27و +9 ،729 لةئاست ئاهى ئةو مةمىكانة .9=1+8 ،18=7+2زؤرشتى سةيرترو سةمةرة وسيحراوى تريش هةية لةسيفات و خاسيةتةكانى ذمارة ) ،(9ئةطةر ئارةزووتان زانينى زؤرشتى تربوو دةربارةى ذمارة ) (9ثكَيتان ضؤن قوتارو ِرادةطةيةنم. ى سةرهةكَلبِرين. لةِرومان ب كَ -8ذمارة ) (10ثكَي ك هاتووة لةسةرضاوةو سيحر واتةداهكَينان لةخاسيةتةكانى ذمارةكان و لةتواناكانى دابةشبوونيان بةسةرذمارةكانى ) (......، 8، 7، 6، 5، 4 ،3 ،2تاكو ذمارة ) (11هةنة لةهوو مةنهةجةكانى بيركارى بةدركَيوذايى مكَيوذووى زانستى بيركارى ،بةلم تاكوئةم ِرؤش بةهيض ش كَيوةيةك و لةهيض بةرنامةيةك ى خو كَيندن ى بيركار ى باس لة ِر كَيساى تواناى دابةشبوونى ذمارةيةك بةسةرذمارةكان ى ) (....، 23 ، 19، 17، 13وة ك ذمارةى
ئةويش شيلةى دا بةهةنطى ِرؤحم
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
22
خؤبةخشPrime Numbers- نةكر اوةو لةم مةيدانةوة هيض ئاماذةيةكى ثكَينةدراوة .من وةك مامؤستايةكى بيركارى لةخوكَيندطا ناوةندى و ئامادةيةكان لةشارى كؤية ل توانيومة: بؤماوةى زياتر لة) (30سا كَ ِركَيسايةك بدؤزمةوة بؤتواناى دابةشبوونى خوكَينةرى بةركَيز مةبةسةت لةنوسينى ئةم باتة قورخىكردنى هةرذمارةيةك بةسةر ذمارة خانةوادةو ثكَيدا هةكَلدانى خانةوادة نية تةنها ئةوة نةبيت خؤبةخشةطةورةكان لةذمارة )(13ةوة خستنةرووى ضةند ِراستيةكى ئةم بنةماكَلة وةستا كارةى ِ وةكو لةذمارةكانى ثكَيشو ئاماذةمان خؤبةخش، ريارمانداذمارةى طةورةترين شارى كؤيةية لةِرووى بيناسازى و طركَيدراوى ئةم بنةماكَلةية تاكو هةرجارةى بؤكرد وب ِ ينةرانذمارة) بةسةر ذمارةيةك بؤنموونة :ا بةمكَيوذووى كؤية كةتاكو ئكَيستا ئةم ِراستيانة ثةراوكَيزن و بؤخو كَ لةكى -نازناوكَي ك ِرةضة كَ ئةطةر: يت كَ دةب دابةش (13 فةرامؤش كراون بةداخةوة تاكوئكَيستا كةس ئةم حةقةى بخةينةِروو هةروةها ئاشنايان بىكةين يةكانى بةخؤى نةداوة كةئةم باسة بىكات بؤية بة ثكَيويستم زانى خانةى لةكوكَيوة ضوارئةوةندةىنازناوانة بةوةى ئاخؤ ئةم بخةمة ى ضةند ليةنكَيىكى مكَيوذووى ئةم بنةماكَلةية هيض نةب كَ ذمارةكة ثاشماوةى + ذمارةكة سةريان هةكَلداوةو لةضييةوة دروست سةرةتاى سةمين( وةستاشاكر محمدئةمين )وةستا ِروو. : خؤى بىكاتةوة يان ( 13 ) بىكاتة بوون و ضؤن بةسةر خاوةنةكانيان ئةوة بؤ كؤية بؤشارى بؤ لةية كَ بنةما ئةم يوذووى كَ م هاتنى يت كَ دةب دابةش ( 26 ) ذمارة بؤنموونة: دابِراون ،ئةمىكارةى ئكَيمة هةرضةندة . 26 ى=2+24 نةوةى2+ ضونىكة 6×4 طرينطة(13 دةطِركَيتةوة لةسةردةمى دةسةلتى عوسمانيةكان كة فةرمان ِرةوا بوونة لة كوردستان بةسةر) ئاشنابن نو= كَ بؤئةوةى بةهؤى شؤرشطكَيرى و تكَيىكؤشةرى ئةم بنةماكَلةيةو دذايةتى كردنى عوسمانيةكان بىكةرةوة(. تريش )بؤذمارةكانى تاقىبوونى ئةم دروست هؤكارى بةهؤو لةطوندى قولى بةطى ناوشوان هةكَلدةكةندركَين و دكَين بؤشارى كؤية بؤ ئةوةى لةم مةترسيداريشة+8 ضونىكة=31+2×4 : (312 ذمارة) وةك طرانةو بةلم نازناوانة ى حةوانةوةو دوورلةضاوى فةرمان ِرةواى عوسمانى دووربن ئةمةش شارة ج كَ ناخؤشة ضةندجارةى بوضوكى ئةمةشنازناوةكانيان ،39هةندكَي ك ضونىكة =31 لةسةرِراسثاردةى )مامى وةستا شاكر(دةبكَيت بةهؤى ئةوةى دؤستايةتى بةسةرياندا يان وةئةطةر سةرزةنشتى،(26 بؤتوانج(يةو دواى ذمارة ) ذمارة )13 ل)حمةئاغا(ى كؤية دةبكَيت ثاش ئةوةى لةكؤية جكَيطير دةبن دةست دةكةن لةطة كَ بؤطةيشن ثرسياركردن ئةوة( هةم بِراوة بةثكَيى وةربطرين ئةوا ذمارة )39 بةخةبات كردن و تكَيىكؤشان لةثكَيناو ذيان دةبن بةوةستا كارى بيناسازى بؤية ئةطةر طرانةو دروست بة ِ بوونى ئةمةش 39=3+ لةكى36=3+ رةضة كَ9×4 يساكة: ِر كَ بةشوينةوارة كؤنةكانى شارى كؤيةدا بِروانين زؤربةى بيناو كؤش ك و تةلرةكانى شارى بؤخؤى.مةترسيدارة بلوكردنةوةشى ى ثةنوضة ِرةنطينةكانى )وةستا هةم ى ثةنوضةى ئةم بنةماكَلةيةى ثكَيوة ديارة بةتايبةتى ج كَ كؤية ج كَ ب-ذمارةيةك دةكاتة ذمارةكة نازناوانة لةم ضونىكة زؤر ى ثةنوضةى بةشارى كؤيةوة محمدئةمين( ئةمةش بةكَلطةيةكى حاشا هةكَلنةطرةو ج كَ هةنكَيت ئةطةر: دابةش دةب (17 ذمارة ) بةسةر ييان خاوةنةكانيان ث كَ دياربووة ،بؤنموونة كاركردن لة قةسرى كاكة زياد و دروست كردنى )طوومبةتى(ياخود ناخؤشة ،خانةى رةنووس ى دووئةوةندةى ِ و نازناو كؤية لل كَ ماشة كَ ى )قووبةى (خانووةكانى كؤية بةب كَ ى ئةوةندة ى ثاشماوةى بةضاوةوةنةب كَ ى ئةوةى هيض شيوازكَيىكى ئةندازةيى ئةكاديمى هةبكَيت يةكانى +س و دةست بةكارى تةنها مةبةستة ئةم بؤ هةبيت ياخود هيض قالبكَيىكى ئةندازةيى لةخاوةنةكانيان ي ك كَ هةند زؤرة لةقةبى ذمارةكة خؤى بىكاتةذمارة)(17 ميوذوويةك يتة كَ بب وايىكردووة ئةمةش كراوة نةتةوةيية ئةندازيارة ثةنوضةِرةنطينةكانى ئةم ناخؤشةو ييان كَ ث يىكيش كَ هةند خؤشةو ييان كَ ث بؤنموونة :ذمارة) (17بؤخؤى بةثكَيى بؤشارى كؤية لةكارى بيناسازى بؤية ئةطةر سةيرى قشلةى كؤيةبىكةين دةبينين بانطيان خؤيان كةبةنازناوةكانى ي ك كَ كات ِركَيساكة 17=3+14=1×3+7×2 :يان ى سةردةمى جياوازدا ثةثنجة ِرةنطينةكانى ئةم لةنؤذنىكردنةوةى ئةم قشلةية لةس كَ بىكةى يان باسيان بىكةى ،هةرضةندة ئةم ذمارة ) (102وةربطرة +4= (10)3+2×2 نةتةوايةتيةكة بةئةندازةى يداكردووة كَ ت وةستايان خؤكارى بنةماكَلةيةى ثكَيوة ديارةو وةك نازناوانة هؤكاركَيىكى طرينط وخؤشِركَيطان ى هيض طوِرانىكاريةك نؤذةن كراوةتةوة ئةمةش بةثةنوضة ِرةنطينةكانى )وةستاشاكر ، 34=30ذمارة )(34يش بطرة بةثكَيى بةب كَ بؤناسين و ناسينةوةى كةسايةتيةكان رابردوو17 لةذمارةكانى= ِ=9+8 يساكة3×3+4×2 : ِر كَ ى ئةم ى كةئةمةش ئةوة دةطةيةن كَ و وةستا محمدئةمين و وةستاعمر(خودا لكَييان خؤشب كَ ئاشنامان لةكؤية، هةرذمارةيةك دابةشبوونى وةبؤتواناى كارة بيناسازية بؤتةكةلتوركَي ك لةباوكةوة بؤ كوِر ئةمةش بةهؤى ئةوكارةوة ضةندين سةلىكان )جانةوةر و بةنازناوةكانى كردن سةربوردةو سةرطووشتةى خؤش دةطكَيِرنةوة لةكاتى كاركردن و دروست كردنى ئاشناتان،19 خؤبةخشةكانى وةك) بةسةرذمارة و جةيدي( لةم ذمارةيةدا ، خانووةكانى كؤية بؤيةجاركَيىكيان دةطكَيِرنةوة لةكاتى كاركردن لةقةسرى كاكةزياد رشتووة ِ دا يسايةكم كَ ر (...... 23 دةكةين بةنازناوى ) بالة( بالة يةككَيىكى كةدةكاتة كاكةزياد دوالة )وةستامحمدئةمين(دةكات و دةكَلكَيت مةلئةسعةدم بؤتووِرةبىكة ئةنجامةكان راستى ِ هةمووشيان ترة لةنازناوةكانى كؤية ،هةندكَي ك لمداوةستامحمدئةمين بةكاكةزياد دةكَلكَيت وازى لكَيبكَينة زاواى وةستا )محمدئةمين(لةوة كَ تايبةت يىكى كَ لةدةفتةر و دةكةن ثاساودان لةخةكَلىكى لةوانةي نازناوى بالة دةضكَيتة كاتةدا لةو يت، كَ دةب بةردةوام خؤى داوايةكةى لة كاكةزياد لم ى دةهكَيكَليت بة كَ كارةكةبة ج كَ يويست ،ئةطةر سةرناوةكانيانكردوون بةخؤم تؤمارم ياخودث كَوا وادةزانن وةستا ئةسعةد مةل بةشاطردى بىكةن دروست ديواريىكة يت كَ كةدةيانةو وةستامحمدئةمين دةكةمةوة. كةبلو كرائةوانيش ياريىكةرى يارى بالةن ئةوة تكَيدةطةن
وةستا محمد ئةمينى وةستا شاكر ،وةستاكارو بيناسازى
ِرةضةكَلةكى
كؤية
نازناوةكانى كؤية "بالة"
محمدئةمين بةمةلئةسعةد دةكَلكَيت هةردة بةرد كاتكَي ك مةلئةسعةد بةردةكة دةداتة دةست وةستا ،وةستاش دةكَلكَيت ئةم بةردةخراثةو ئةو بةردة خراثةو ئةم بةردة بةكةل ك نايةت ،ئةم كارة ضةند جاركَي ك بةمةلئةسعةد دووبارةدةكاتةوة مةلئةسعةديش تووِرةدةبكَيت و دةكَلكَيت وةرة خوارةوة لةسةرديوار تؤوةستايت ياخوود زةنطيانة بةداوةوة دةكةيت ،هةروةها بةهؤى بةتواناى وةستا محمدئةمين لةكاركردن و ئةندازيارى لةكاتى ى بةكةس نةدةدا تةنها كاركردندا يان كاتكَي ك نةخشةيةكى دانابا بؤ خانويةك ئةوا طو كَ ي ِراست بوو ،دةطكَيِرنةوة دةكَلكَين بؤضوون و كارى خؤى ث كَ كاتكَي ك لةخانووى خانةوادةيةكى كؤية كاري كردوة ساحكَيب خانوةكة بةوةستا محمدئةمينى طووتوة دةبكَيت ديوارةكة وابكَيت و دةبكَيت بةم شكَيوةية بيىكةى ،وةستا محمدئةمينيش دةكَلكَيت باشة بةلم لةكاتى دةستىكردن بةكاركردن وديواردروست كردن وةستا بةشاطردةكةى طووتوة بينة بةرد بينة ككَيض باساحكَيب خانوو بؤخؤى......هةنطوينى بخوا .خانوو شوكَينةوارةكانى كؤية بةكَلطةى حاشةهةكَلنةطرى كارامةى و دةست ِرةنطينى ئةم خانةوادةيان ثكَيوة ديارة و بةشداربوونة لة سةروةتكَيىكى مكَيوذووى شوكَينةوارى ئةم شارو ئةم كوردستانةبؤية ثكَيويستة لةيادو بؤنةكانى ئةم شارة ئةم بنةماكَلةية لةياد نةكركَين ،جطة لةمةش ئةم بنةماكَلةية لةشارى كؤية خاوةن مكَيوذوونةلةِرووى تكَيىكؤشان لةثكَيناو ذيان وةلةثكَيناو
23
و يان لةِرابردوو ياريزانى يارى بالة *سةرثةرشتيارى ثسثؤ ِ بيركارىبةبالة رى لةكؤية كةسةى بووينة ،بةلم ئةو كؤية بالة بؤتةنازناوى ئةوا ى يان ثةروةردةى كَ بانط دةكر ياريزانى يةو يبينى:ضواوةروانى نى ئارةزوى لةيارى بالة يىكى تربن نوسين كَ ت كَ نازناوة بةكَلىكو ئةم بالةش نةبووة، لةبوارى وهينديةكان( لةسةر)كوردةكان تردةطةِركَيتةوة ) .حةمةدةمينى يىكى بؤشت بيركارى. زمان كَ و بالةى( من خؤشم وام لكَي ك دابؤوة كةئةوة ِرةنطة بةطةنجى بةهؤى ئةوةى كة بةذن و بالى دركَيوذة لةوانةية ياريىكةركَيىكى باشى بالة بووبكَيت ،بةلم كاتكَي ك ِراستةوخؤ لةخودى خؤيم ثرسى ئينجا بؤم ِروون بؤوة كة ئةو نازناوة دةطةِركَيتةوة بؤدركَيوذى بةذن و بالكةى بةلم نةك بؤئةوةى كةياريىكةرى بالة بووبكَيت .بةكَلىكو دةطةِركَيتةوة بؤشتكَيىكى تر وةك ئةوةى كةخؤى طووتى)) :كاتى خؤى لةثةنجاكان و شةستةكان ئةمن طةنج بووم بةذنم دركَيوذبوو زؤر لوازيش
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
لةكؤية طرتنى مامؤستاى تايبةت بؤ ووتنةوةى وانة بؤتة ضاولكَيىكةرى
ئا :بؤتان جاف مامؤستايةك :طرتنى مامؤستاى تايبةت بؤ ووتنةوةى وانةلةكؤية بؤتة ضاول كَيىكةرى خو كَيندكار كَي ك :مامؤستاى تايبةت تةنيا كات بةفي ِرؤ
ل بةرةو ثكَيشوضوونى ِرةوتى ذيان و سةرهةكَلدانى خوكَيندن لةطة كَ بةسةرجةم قؤناغةكانى و ئةو طؤِرانىكاريانةى تكَييدا ِروويداوة لةبةرةو ثكَيشبردنى خوكَيندن و طةيشتن بةو ئاستة بةرزةى ئةمِرؤ هةر لة دروستبوونى قوتابخانةو زانىكؤكان دةبينين ثةيوةنديةكى ل هةبووة لةنكَيوان مامكَوستاوخوكَيندكار بةتين وتووندوتؤ كَ ئةوثةيوةنديةش لةسةر بنوضينةى ثةروةردةو فكَيركردن بووة ،لةوكَيدا لكردووةو مامؤستا دةرطاى زانياريةكانى بةِرووى خوكَيندكاراندا وا كَ خوكَيندكاريش تةنيائةركى سةرشانى فكَيربوونى خوكَيندةوارى وطةيشتن بةئةنجامكَيىكى باش و ئاشنابوون بووة بةدنياى مؤدكَيرن سةرةِراى ئةو ككَوسث و تةطةرانةى هاتؤتةثكَيش لةبوارى خوكَيندن و سةرجةم بوارةكانى تر بةهؤى سياسةتة خراثة يةك لةدواى يةكةكانى سةركردايةتى عكَيراق كةضى كورد ثشتى لةخوكَيندن نةكردووةو دركى بةو ِراستية كردوة كةتةنيا خوكَيندن كليلى ى دةرطاى خكَوش بةختى بةِروى هةمودةرطاكانة خوكَيندن دةتوان كَ ئاوات و ئامانجةكانى طةلى كورد دابىكاتةوة ئةوةى جةختى لةسةر دةكةينةوة بابةتى ثةروةردةو فكَيركردنة كة ئةم ئةركة ثيرؤزة دةكةوكَيتة سةرشانى مامؤستايانى بةِركَيز كةسةرةتا هةكَلدةستن بةثةروةردةكردنى خوكَيندكار ثاشان فكَيركردنى كةئةمةش دروشمى وةزارةتى ثةروةردةية واتة )التربية والتعليم(طرتنى مامؤستاى ى لةسةرى بدوكَيين تايبةت كِرؤكى باسةكةمانة كةدةمانةو كَ يى مامؤستاي تايبةت ئةو ناوة ثيرؤزةية كةزكَوربةى خوكَيندكاران ث كَ ئاشنان بةتايبةت خوكَيندكارانى قؤناغى)نؤى بنةِرةتى ودوانزةى ئامادةيى(لةسةردةمى ئةمِرؤماندا مامؤستاى تايبةت بؤتة فريادِرةسى خوكَيندكاران لةبةدةست هكَينانى نمرةى بةرز ئاخؤ هؤكةى ضى بكَيت؟ كةخوكَيندكاران مامؤستاى تايبةت دةطرن لةكاتكَيىكدا هةمان مامؤستا لةخوكَيندنطادا وانةكان شيدةكاتةوة، لكَيرةدا ِراى ضةند خوكَيندكارو مامكَوستايةكمان وةرطرتووة سةرةتابابزانين خوكَيندكاران ِرايان ضى ية؟دةربارةى ئةم دياردةية-: خوكَيندكار)زانا أحمد(لةقؤناغى دوانزةى وكَيوذةى :بةِراى من طرتنى مامكَوستاى تايبةت شتكَيىكى زيادةية ضونىكة هةمان مامكَوستا لةثؤلدا لم من ئةم ى بة كَ وانة دةكَلكَيتةوة ِرةنطة تاِرادةيةك جياوازى هةب كَ جياوازية بؤمامؤستاكان دةطةِركَينمةوة بةهكَوى كاريطةرى ئةو بِرة ثارةيةى كةدةدركَيت بةمامكَوستا ضونىكة ئةم بِرة ثارةية ثارةيةكى كةم نية ئةمة دةبكَيتة هكَوكاري ك بؤئةم جياوازية كةوادةكات مامؤستاكة طرينطى زياتر بةوانةكة بدات ،خوكَيندكاركَيىكى تركة ى محمد(لةقؤناغى دوانزةى زانستى هةمان ِراى هةية)هاوِر كَ دةكَلكَيت :من ثكَيم واية مامؤستاى تايبةت سودى نية ضونىكة ئةطةرخوكَيندكار مةبةستى خوكَيندن بكَيت بؤخكَوى بةجوانى دةرس لةوانةكانى بىكات دةتوانكَيت سةركةوتوبكَيت مامؤستاى تايبةت تةنيا كات بةفيِرؤ دان و بةفيِرؤدانى ماددةية .خويندكار)داليا خان(لةقؤناغى يانزةى زانستى خانمكَيىكى بةشداربوو بةم جؤرة ِراى خؤى دةربِرى :بةبؤضوونى من ئةطةر خويندكار ِرؤذبةِرؤذ ئةركوواجبى خؤى بىكات و لة ثؤلدا طويِرايةلى مامؤستاكةى بكَيت وةلة كاتى وانة وتنةوة ياخود وانة شيىكاركردن ئةءا ثكَيم واية ثكَيويست بة مامؤستا طرتن ناكات وة ئةطةر لةثؤلدا تةنها ضةند خوكَيندكاركَيىكى كةم واتة يةك يان دووخوكَيندكار لةوانة نةطةيشت ئةوا ديارة خةتا لة ى لةو خوكَيندكارة ئةو كات ثكَيويست دةكات كة مامؤستاى تايبةت بطر كَ وانةية .يةككَيىكى تر لةوخوكَيندكارة بةشداربووانة خاتوو)ساوكَين(بوو
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
لةقؤناغى دوانزةى وكَيوذةيى بةم جؤرة دوا :بةِراى من ثكَيويستة لةسةرخوكَيندكاربة ئةرك و ماندوو بوونى واجبى ِرؤذانةى بىكات نةك ثةنا بةركَيتة بةر مامؤستا طرتن ،هةروةها خوكَيندكار)سنورخان(لةقؤناغى دوانزةى زانستى دةكَلكَيت :بةِراى من كةخوكَيندكاركَيىكى ئامادةيى كوضانم مامؤستاى تايبةت زيادةية ئةطةر ل مامؤستا دةرسى كردو طرينطى دا خوكَيندكار لةثؤلدا لةطة كَ بةدةرسةكان ئةوا سةركةوتوودةبكَيت ضونىكة هةمان مامؤستان كةدةرسى تايبةتى دةكَلكَينةوة بةس ئةطةر خوكَيندكاركَي ك لةناو )(32 خوكَيندكار لةدةرسكَي ك تكَينةطات ئةوا مامؤستاى تايبةت دةتوانكَيت ي بطةيةنكَيت بةس لةناو ئكَيمةدا طرتنى مامؤستاى تايبةت سودى ث كَ ضاولكَيىكردنة دةكَلكَيى دةرمانى نمرةهكَينانة ئةطةر مامكَوستا نةطرى نمرةى بةرز ناهكَينى كةضى هيض وانية .خوكَيندكار )ئاريان عبداللة(لةقؤناغى دوانزةى زانستى كةمامؤستاى تايبةتى هةية لةضةندوانةيةك ِرايةكى ثكَيوضةوانةى هةية ثكَيى واية مامؤستاى تايبةت دةتوانكَيت سودكَيىكى زؤر بةخوكَيندكار بطةيةنكَيت ضونىكة ى خوكَيندكار لةثؤلدا باش لةوانةكان ناطات بؤية لةم بارةوة هةند كَ طوتى من هؤكارةكةدةطةِركَينمةوة بؤخوكَيندكاروبؤمامؤستا بةلم ئةوةشمان لةياد نةضكَيت كةهةندكَي ك مامؤستا لةثؤلدا بةخكَيرايى ل دةدات بؤ تةواوبوونى مةنهةج وانةكان شيىكار دةكةن تةنيا هةو كَ بةلم لةماكَلةوة بةثكَيى ويستى خوكَيندكار وانةكان شى دةكةنةوة. خويندكاركَيىكى تر كةتاِرادةيةك هةمان ِراى هةبوو خوكَيندكار)هةوا كَ ل فازي ل(لةدوانزةى وكَيوذةيى كةيةككَيىكة لةو خوكَيندكارانةى كةمامؤستاى تايبةتى هةية دةكَلكَيت :بةبؤضوونى من مامؤستاى تايبةت دةتوانكَيت سوودى زؤر بةقوتابى بطةيةنكَيت ئةمةش دةطةِركَينمةوة بؤكؤمةكَلكَي ك هكَوكار لةوانة :مامؤستاى تايبةت لةكةشكَيىكى ئارامدا وانة دةكَلكَيتةوة دوورة لةذاوةذاوى خوكَيندكارى تكَيىكدةر هةروةها بةهؤى ئةو بِرة ثارةيةى كةدةدركَيت بةمامؤستا لةليةك مامؤستا خوكَيندكارةكة باش تكَيدةطةيةنكَيت لةليةك
)) دوبارةبوونةوةى عةشق (( سةهةندكؤيى
دةكَلكَين عةشق دةبكَيتة يادطاري و لةبيرناضكَيتةوة بةلم كام عةشق؟ عةشقى ثِرثةيظين و خةندة ثِروةفاو خؤزطة يائةوعةشقة هةرزةكارانةى لةضاوثكَيىكةوتنتةوةدةست ثكَيدةكاو لةوكَيستطةى سوكة توِرةبوونكَي ك ى ودةبِركَيتةوة تةواودةب كَ عةشق هةية سةرةتاى هةيةوكؤتايى نا عةشقيش هةية سةرةتاى هةيةوبةكؤتايش دةطا كةعةشق كؤتايى هات زؤرئاستةمةدوبارةبكَيتةوة طةميةى ئةم عةشقة ى وةفايى مةسثكَيرة بةطكَيوذةن وثكَيوضى زةرياى ب كَ
24
هاوولتيان و نةخؤشخانةى شةهيد دكتؤر خاليد ئا :وريا ساكَلح زادة كةكؤن :ثكَيمان خؤشة بزانين جةنابت ضؤنة سةردانى نةخؤشخانةت كردووة ؟ ال :ئةوة مناكَلكَيىكمان نةخؤش بوو هكَينامان م .تةه ا عةبدو كَل كَ فةحسى بؤ دةكةين و مناكَلةكة طوضىكةية و هةم ولدةيةو ى عيالجى بؤ وةرطرين . دةمانهةو كَ كةكؤن :كارةكانتان باش دةِرواتة ثكَيش ؟ ى خؤشحاكَلين وسوثاسيان دةكةين ال :زؤر ث كَ م .تةها عةبدوكَل كَ لةبةر ئةوةى زؤر ماندوون و ئةرككَيىكى زؤرى لةسةرة و ئةم نةخؤشخانةية بةناوى شةهيد دكتؤر خاليدة وقةرةباكَلغيةكى زؤرى كةوتووةتة سةر ،هةم دكتؤرةكان و هةم كارمةندةكان ئيشةكان زؤر بةجوانى و ِركَي ك وثكَيىكى بةِركَيوة دةبةن و سوثاسيان دةكةين بة طشتى زياتر لة ماندوبوونى خؤيان ئةركيان ككَيشاوة .بةس هيوادارين دكتؤرو كارمةندكَيىكى زياترى بؤ دابين بىكةن ضونىكة نةخؤشخانةيةكى قةرةباكَلغة . كةكؤن :ئةو خةكَلىكانةى سةردانى نةخؤشخانة دةكةن زؤر ى طرتنى سةرة خؤيان كةكَلةكة دةكةنةسةر يةكترى تؤ جار بةب كَ ى دةلكَيى؟ ضيان ث كَ ال :من ئكَيستا بؤ خؤم ضووم ثسوولةيةك م .تةها عةبدو كَل كَ لة دكتؤركَيىكةوة بؤ دكتؤركَيىكى تر تةحوي ل بىكةم لةبةر ئةوةى ئافرةتةكان ثشكَيويان دروست كردبوو ِركَيطام نةبوو كارةكةم ى بىكةم ضونىكة سرةيان نةطرتبوو ِ ،ركَيزم هةية بؤ ى بةج كَ ج كَ لم ئةو ذنان ضونىكة دةكَلكَين مافيان هةية و دكَيتة سةرمان بة كَ قةرةباكَلغيةى ذنان دروستيان كردبوو لى ثياوةكان بةثكَيوضةوانةوة بوو .ئةوان هةر بةكؤمة ل خؤيان بةذوورى ى دةشكَيوا ئةطةر بىكراية دكتؤر دا دةكرد و دكتؤريش سةرى ل كَ ى بةج كَ ى بةشكَيوةيةكى ركَي ك و ثكَي ك و شارستانيانة كارةكانيان ج كَ بىكرداية باشتر بوو. كةكؤن :ثكَيتواية كةم وكوِرييةكانى نةخؤشخانة ضيية؟ ال :لةليةنى ئاو و كارةباوة باشة ئيشاكَلال كَ م .تةه ا عةبدو كَل كَ باشتريش دةبكَيت ثكَيشنيارم ئةوةية كة ئةطةر نةخؤشكَي ك درةنط هات يان قةرةباكَلغى دروست بوو ،دكتؤرةكان نةبكَيتة دكَلطرانيان و دةربوضن وبكَلكَين ئكَيمة ئيش ناكةين بةهؤى ى ئةوان زياتر لكَيبوردة بن و بةثةرؤشةوة بن قةرةباكَلغى ،دةب كَ بؤ خةل ك لةبةر ئةوةى ضينى ئكَيستا لةدواى ِراثةرينةوة ضينكَيىكى ِرؤشنبيرة بةلم ئةوانةى ثكَيشوتر زؤر شارةزانين لة سيستةمى كارة ئيدارييةكان و خوكَيندنةوةيان بؤ شتةكان لوازة . كةكؤن :بابزانين بةِركَيزت بةض مةبةستكَي ك سةردانى نةخؤشخانةت كردووة كة لة طوندى باوةجانةوة هاتووى؟ ل قةيد دةكةم سافية عةمةر :وةكَلال كَ هاتووم ناوى منا كَ فؤرمةكةم لةبةر دةستيان داية ناويان دةنووسم ودةطةركَيمةوة كة زؤر مةمنونيانم ضونىكة ئةمِرؤ هاتووم
25
ناوةكة قةيد دةكةم و دةطةِركَيمةوة سوثاسى كارمةندةكانيش دةكةم كة زؤر بةتةنط خةلىكةوة دكَين و خةم خؤرن . كةكؤن :هيض ككَيشة يان بةر بةستكَي ك نابينى ؟ لم سافية عةمةر :نا كارمةندةكان زؤر باشن و بة كَ خةكَلىكةكة خؤيان شكَيواوى دروست دةكةن لةنةخؤشخانةدا و دةبنة ِركَيطر لةبةر دةم بةرةو ثكَيش بردنى كارةكان . كةكؤن :وا ديارة نةخؤشتان ثكَيية ولكَيرة ضاوةروانن ، ى بؤمان بدوكَيى ؟ دةكر كَ ديار مةولوود :ديارة كةسكَي ك سةردانى نةخؤشخانة ي ئكَيمة ئةو منداكَلةمان نةخؤشة ى نةخؤشى هةب كَ دةكات دةب كَ هاتووينة نةخؤشخانةى كؤية بؤ ضارةسةر كردنى بؤ لى لم ضةند طيرو طرفتكَي ك دةبينين لكَيرة هةر لة يةك دكتؤر بة كَ ى وةرةقةى بؤ نةخؤشخانة دو جؤر دكتؤر دانيشتووة دةب كَ ى ،ئةوضة ل بكَييةوة ى بىكةين لةو كَ بنوسين و 3سةعات ضاوةر كَ خةستةخانةى ئكَيرة ،بةطشتى خةكَلىكةكة هةمووى ناِرةزايةتى لةو ئيحالة كردن و لةو دوو نةخؤشخانةية كةلة يةك بينا دا ى بةس هةر يةكة ى دكتؤر دادةنيش كَ هةن هةية .دوو دكتؤر س كَ ى بكَيى لة ئيمزاى خؤى هةية ،ئةو ئيمزاى ئةو ناخوكَينتةوة دةب كَ وكَيندةر ئيحالةى بىكةى و لةول بيبةية لى دكتؤرى تايبةت . كةكؤن :واتة ككَيشةكان لةلى هاولتيانةوة دروست نابىكَ ؟ ى بة دكَلنياييةوة ككَيشةكان لةليةن ديار مةولوود :بةكَل كَ كارمةندانةوة دروست دةبكَيت جا هةر لة دكتؤر لة ثؤليس لة ى .ككَيشةكان كارمةندانةوة واتة لة هةموانةوة دروست دةب كَ لةليةن هاوولتيانةوة نية بة ئيسثاتةوة ئةو قسانة بؤ مكَيوذوو دةكةم خةكَلىكةكان هيض عةيبيان نية ،تةنها كارمةندان و ثؤليسى نةخؤشخانةية ئةو ككَيشانة دروست دةكةن. كةكؤن :ئايا هيض كردةوةيةكى ناشيرن لة كارمةندانةوة بينراوة ،ضونىكة نةخؤش ثكَيويستى بةكةشكَيىكى دةروونى هةية ؟ ديار مةولوود :من بةضاوى خؤم نةمديتووة ،نةخؤش وةك بؤ خؤت دةكَلكَيى ثكَيويستى بة كةشكَيىكى ئارام هةية نةك دكتؤركَي ك يان معاون طبى يةك لة ماكَلةوة ميزاجى تةواو ى بينراون . نةبكَيت و بةنةخؤشةكةى دةربِرى ئةو شتانةش بةكَل كَ كةكؤن :ثكَيتواية كةم و كورتيةكان و دوواين ثكَيشنيارت ضية ؟ ديار مولوود :نة بونى دكتؤرى تايبةت ،ئكَيستا شاركَيىكى وةك كؤية يةك دكتؤرى ئكَيس ك و مندالنى هةية ،بؤخؤت دةزانى شار وردة وردة لة طةورة بوون و فراوان بوون داية ي بكَيت ئةوة ساكَلى 92و 93و ئةوانة نيية كؤية 20مالكَيىكى ل كَ ئكَيستا كؤية سوكة محافزةيةكة ،بةراستى ثكَيت بلكَيم دكتؤرى موختةس و زؤرى دكتؤر ثكَيمواية ككَيشةكان ضارةسةر دةكات ، ثكَيشنياريشم ئةوةية هةم دكتؤرو كارمةندانى نةخؤشخانة بة روويةكى خؤشةوة ثكَيشوازى لة نةخؤشةكان بىكةن و ئةو ككَيشانة كة هةيانة بة نةخؤشةكان دةرى نةبرن و دابين
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
ثالر بةوكَينةوة
!!!!فةرمانطةيةك لةيةك كاتدا سةر بةدوو وةزارةتة دةبآ بودجةكةشى وابكَيت؟
ى ض ؟ فةرمانطةيةك بكَيت تابلؤكةى كا كَ ل ئةمةدةب كَ
ئةوذمارة تةلةفؤنانة بؤفرؤشتنة
بؤتةوة
باخى ثشوى ئكَيواران بؤتة ياريطاى منالن ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
26
ِريزى دووةم-1 :رةئيس رةفيق حاجى تؤفيق -2 مةلفةتاحى مةلعزةت)مةلفةتاحى كارةبا( -3نةناسراو -4 حةميدى بلدية -5فتح اللة كشتوكا ل -6كاكة اغاى مةلئةحمةدئاغا -7ميرزا حةمةدئةمين -8مةلتاهيرى ضةلةبى -9حةوكَيزى مام يحيى. ِريزى سكَييةم :مام يلدا، وةستا حوسكَينى نةجار، يةعقوبة فةندى، ئةحمةدحةمةمةل ،غةفور اغا)غةفورمحى الدين(. ِريزى ضوارةم :وةستا سةلمى نانةوا ،نةناسراو، مام تةهاى ثةنير فرؤش، حةمةدبةطى ئةسعةدة سوور ،حةمةدى فةقى ئةم وكَينةية لةساكَلى 1956لةكؤيةطيراوة ،هةروةها لةليةن كاك محمدى مةلمةعسوم عيسمةتى ،مام هةمزةى ي تىكاية ثكَيمان طةيشتووة بةطؤظارةكةمان ئةوانة ناسراونةتةوة ،هةركةسكَي ك ئةوانى تردةناس كَ ثةنيرفرؤش ،فةتاحى ى ضونىكة وكَينةيةكى مكَيوذووى ية : ِرابطةيةن كَ حاجى تؤفيق ،تاهير عزيز، لةضةثةوةِ ،ريزى يةكةم-1 :سوبحى يةعقوبى )قائمقام ( -2مةلمةعسوم -3مقدم اسماعي ل عبدالخالق ضةلةبى. هرمز)زابت تجنيد( -4مولزم او ل عسمان)زابت شرتة( -5سةيد حسين -6كةريمةفةندى )اوقاف( ِريزى ثكَينجةم :عةلى -7سةيد فاتح )مامور نفوس(. كلؤ)مةئمور زراعى(، مةلنافيع ،معتصم
طيراوة لةناو 1691 ئةبببببم وكَينةيبببببة لةسببببباكَلى وةزارةتبببببببى بةرطرى عكَيراق لةشارى بةغدا، كاتكَيببب ك سبببةرؤك كؤمارى ئةوسببباكةى عكَيراق بانطهكَيشتببببى كؤمةكَلكَيبببب ك كةسببببايةتى و ثياوى شياووطةورةببببببى كردوة لةكؤبوونةوةيةببببببك لةسبببببةرسفرةى نانخواردنبببببى ئكَيوارةيةبببببك لةئكَيوارةكانبببى شارى بةغداى دكَلطيبببر ،جائةبببم كةسببايةتيانة بريتيببن لةببم بةِركَيزانببة كةهيوضيان صببديق شنشبب للةذياندا نةماون :لةِراسببتةوة 1 بب الرائدالركبن بب )وةزيرى كشتوكايوًكَلبى عكَيراق(2 ، ماجيدحمدامين-كوردةوخةكَلىكبى خانةقينبووة3- ، الزعيم الركن عبدالىكريم قاسم يةكةم سةرؤك كؤمارى عكَيراق 4- ،مامؤسببببتا مسببببعودمحمد جةلبببببى زادة بيرمةندى طةورةبببببى كورد5- ، حاكمببى عةسببىكةرى احمدسببالح عةبدى .ئةببم وكَينةيبببة يةكةبببم جارة بلبببو دةكركَيتةوة كةلةناو ئةرشيفبى خانةوادةبى جةليزادنةوة بةدةسبتمان طةيشتوة لةليةن حاكم ئاراس عبدالخالق ةوة 27سوثاسى دةكةين.
ئةم وكَينةية ناوةِراستى شارى كؤيةية شوكَينى فولىكةى ب 41 حاجى قادر لة ى طيراوة 8591 تةمووزى كةخةكَلىكى كؤية بةطةورةو بوضوك بة طةنج و لو و ثيرو ل ِرذاونةتة سةر ذن و مندا كَ شةقام و كؤلنةكان بةمةبةستى ئاهةنط طكَيران ودةربِرينى خؤشى و شادى بةبؤنةى ِرووخانى ِرذكَيمى مةلةكي و هاتنة سةرتةختى ِرذكَيمى كؤماري
.
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
هةمةِرةنط
)ناحيةى ئاشتى( طوندى خةرابة
شكَي خ ئازاد قازبةطيانى* ناحيةى ئاشتى يةككَيىكة لةو ناحيانةى كةسةر بةكؤية.دةكةوكَيتة دةشتى كؤية لةسةرةتا ئةم ناحيةية طوند بووة طوندكَيىكى طةورةى ئةم ناوضةيةبووة بةلم لةساكَلى 1998ئةم طوندة ى ى بوضووك)(25كم لةشارى كؤيةوة دوورة تةنها ) بووةبةناحية،ئةم ناحية دةكةوكَيتة سةر ز كَ ل ئةم طوندانة دةطةِركَيتةوة طوندى (22طوند سةربةم ناحيةيةن،سنورى ناحيةى ئاشتى لةطة كَ طؤمةشين لةباكوورى ِرؤذهةلتيةوة،طوندى كاولن دةكةوكَيتة ِرؤذهةلتى ئةم ناحيةية،طوندى كانى هةنجيردةكةوكَيتةِرؤذئاواى ئةم طوندة،طوندى قوكَلقوكَلة دةكةوكَيتة باشورى ِرؤذئاواى ئةم طوندة،سةرضاوةئاويةكانى ئةم ناحيةية،كاركَيزى سالحةشين،كاركَيزى خةزان،كاركَيزى تووِرةشة،كاركَيزى قولةِرةشىكةئةم كاركَيزة لةسةر ِركَيطةى قولقولةية،هةروةها بوونى كؤمةكَلكَي ك بيرى دةستىكرد لةناحيةكةهةروةها بوونى حةوزكَيىكى طةورةى ئاو بؤئةوةى ئاوكَيىكى زؤرى تيادا خةزن بىكركَيت لةوكَيوة بةشكَيوةى تؤرى ئاو دابةش كراوة بةسةر ناحيةكةدا هةروةها هةكَلىكةندنى بيركَي ك لةسنورى طوندى قازبةطيان كةبةبؤِرى طةيةنراوةتة ناحيةكة بؤمةبةستى بةكارهكَينان هةروةها ِراككَيشانى ثرؤذةيةكى ترى ئاو بؤناحيةكة كةلةسةدابةنجاى كارى ئةم ثرؤذةية لةتةواوبووونداية.تؤِرى ئاو بةشكَيوةيةكى باش جكَيبةجكَيىكراوة.لةِرووى ِركَيطاو بانةوة ناو ناحيةكة هةمووى بةشكَيوةيةكى باش قيرتاوكراوة لةِرووى كارةباوة ثشت بةمؤليدة دةبةستكَيت .بةلم والةكؤيةوة كارةباى سةرةكى بؤدةضكَيت وطوندةكانى سنورى ئةم ناحيةية سودمةند دةبن وكارةكانى لةتةواوبوون داية،لةم ناحيةيةدابينايةى ناحيةو ثؤليس و ئاسايش كراوة.هةروةها ى قوتابخانةش لةم ناحيةية دروست كراوة ل وشارةوانى تةواو بووة،س كَ بينايةى بنىكةى كشتوكا كَ لةقؤناخةكانى بنةِرةتى و هةتا دوا قؤناغةكانى ئامادةيى تكَيداية،لةِرووى تةندروستيةوة بنىكةيةكى بؤدروست كرابوو ثكَيشبوون بةناحية،بةلم ئكَيستا نةخؤشخانةيةكى )(50قةلةوكَيرةيى بؤدروست كراوة هةروةها كؤمةكَلكَي ك خانوودروست كراوة بؤئةو فةرمانبةرانةى كةلةو كَ ى ى بوون .لةبةربلوى ناحيةكة دوومزطةوت لةم ناحيةية هةية بةلم بةداخةوة نيشتةج كَ ى ياريدةدةرى دكتؤرو يةك دكتؤرى هةية ،هةندكَي ك زةوى لةم ناحيةية نةخؤشخانةكةى تةنها س كَ دابةشىكراوة بةسةر هةموو ضين و توكَيوذةكاندا ِرووبةرى هةموو ناحيةكة كةمقاتعةى )(53ية نزيىكةى 3600دؤنم زةوى لةسنورى ئةم ناحيةية هةية ذيانى دانيشتوانى ئةم ناحيةية ل ئةوةى كارى كشتوكاكَلى خؤيان جكَيبةج كَ ي زؤرينةيان لةدامودةزطاكان دامةزراون لةطة كَ دةكةن.ئةطةر سةيرى مكَيوذووى ئةم ناحيةية بىكةين ئةوانةى كةلةم طوندة ذياون و ئةوانةى كةحىكوم ِرانى ئةم طوندةيان كردووة ثكَيش بوونى بةناحية زةمانكَي ك تورك حوكم ِرانى ئةم طوندةيان كردووة،ناوى لكَيثرسراوى توركةكان كة حوكم ِرانى ئةم طوندةى كردووة)عزيز ئومياشى(بووة كةثياوكَيىكى طةورةى تورك بووة،بةلم لةسةردةمى توركان ئةم طوندة كراوةتة ناحية لةو سةردةمانة كؤمةكَلكَي ك كةس زةفتية بوون زةفتيةوةكو ثؤليس وابوون لةوانةى كةزةفتية بوون وةكو مام ِرةسو ل كةخةكَلىكى طوندى كانى كوردة بووة زةفتيةى دووةم بةناوى)هةيدر مهاجير(بووة ئةم هةيدةرة لةكةركوك كؤضى دوايى كردوة بةلم عزيز ئؤمباشى سةركردةى توركةكان زؤر غةدرى لةخةكَلىكى ئةم ناحيةيةكردووة بؤيةئةوكاتةى كةتورك شىكاوة خةكَلىكى ئةم ناوضةية كوشتويانة بةلم ثكَيش توركان ثاشاية حوكم ِرانى خرابةى كردووة ،طردى ل كةبةخةكَلىكيان هكَيناوة دروستىكراوة شايةدى قةلتى خةرابة هةمووى بةتورةكةو طونية خؤ كَ ئةم ِراستية بوونى كؤمةكَلكَي ك لوولة لةشكَيوةى بؤرى كةلة قسكَلو طةض دروستىكراوة ئكَيستاش ئةم لولنة لةم طردةدا بةدى دةكركَيت ئةم ثاشاية لةشةشسةدةكان حوكم ِرانى ئةو طوندةى كردوة ل نةوةى ئةم ثاشايانة حوكمى ئةو طوندةيان كردووة ديارة ئةم طوندة ضوار سةد سا كَ شوكَينكَيىكى زؤرطرينط بووة ثاش ئةمة هةمةوةنديةكان حوكم ِرانى ئةم طوندةيان كردووة دواى ل ئةم هةمةوةند )تؤفيق ئاغا(ى شكَي خ بزكَينى حوكمى ئةم طوندةى كردووة،ماوةى )(30سا كَ طوندة لةذكَير دةستى تؤفيق ئاغاى شكَي خ بزكَينى بووةدواى ئةمة حةماغاى كؤية بةلةشىكرى خؤيى خةكَلىكى دةشتى كؤية لةشىكرى بكَلباس و ئاكؤ تؤفيق ئاغايان لةطوندى خةرابة دةركردبةشةِر ثاش دةرضوونى تؤفيق ئاغا ،سالحاغاى عولغا حوكم ِرانى طوندى خةرابةى كةوتة دةست ثاش سالحاغا عزيز ئاغا وةكو بنةماكَلةيةكى بةِركَيز كةثلةو ثايةى كؤمةليةتى طةورةيان هةية ئةشرافى * ئازاد ش كَي خ عبدللةمحمود ناوضةكةن هةرلةم ناحيةى ئكَيستا دادةنيشن .لةطوندى لةساكَلى 1968لةقازبةطيان لةداي ك بووةي بووة بةناوةكانى خةرابة ضةند ماكَلة جولةكةيةكى ل كَ سةرةتايى لةطوندى شيوةشان و)شةلةوز مةجوو,هاروون ,ئيسحاق,براهيم (ئةمانة لةم ناوةندى وئامادةيى لةكؤيةتةواوكردوة. طوندة ئيشى خميان كردووة واتة جلو بةرطيان ِرةنط )معهد فنى_قسمى الدارة(كردووة بةلم ئةم جولةكانة لةساكَلى 1930هةتا 1950 لةحةويجة لةساكَلى 1990تةواوكردوة. ساكَلى 2008كؤليوذى ياساى بةشى ئكَيوارانى لةم طوندة ئسلوبى قةناعةتيان زؤر بةهكَيز بووةتوانيويانة زوو قةناعةت بةخةكَل ك بهكَينن .هةروةها كؤيةى تةواوكردوة. كؤمةكَلكَي ك سةيد لةم طوندة دانيشتون كةثايةى ئةندامى يةككَيتى ماف ثةروةرانىكؤمةليةتي طةورةيان هةبووة،ئكَيستا قةبرستانى مام كوردستانة. سةيدكةدةكةوكَيتة ِرؤذهةلتى ناحيةى ئاشتى مام سةيد خاوةن ضةمكَيىكى زؤرطةورة بووة كةدارى سثينداروبيى
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
هةكَلدانةوةى ضةند لثةِرةيةكى مكَيوذووى
قاسم محمد مستةفا
دواى ئةوةى كؤية
كةخدر بةطى كوِرى ئةلياس بةط سةرةنجامى خؤبةدوورطرتن ى
لةشةِرووثكَيىكدادان لةطة كَ ل لةشىكرى عوسمانى ،لةطة لكَ ضةندشارو ناوضةيةك يةك لةم شارانة)كؤية(ى بةجكَيهكَيشتووة ،ئيتر دةسةلتى ميرنشينى بابان شارى)كؤية(ى لةسنورى دةسةلتيدا دةرضووةو دواتردةسةلتى ميرنشينى سؤران قةكَلةمِرةويةكةى )كؤية(ى طرتةوة ،سنورى دةسةلتى ئةم ميرنشينة ،وةك لونطري ك لة)ضوارسةدة لةمكَيوذووى نوكَيى عكَيراق( ئاماذةى بؤكردوة، كةوتبووة باكوورو ِرؤذهةلتى)كؤية( ،بةلم ئةم ميرنشينةى)سؤران(يش دةسةلتكَيىكى واتوندى بةسةرشارى كؤيةدا نةبووة بةتايبةتى لةنيوةى يةكةمى سةدةى هةذدةهةمدا ،ضونىكة )(1 كؤيةو ولتةكةى ببووة ثاشاكَل غ وناوضةى نشينطةى ثاشايةكى كوردى سةربةويليةتى بةغدا، )نيثوور(ى طةِريدة لةطةشتةكةيدا بؤعكَيِراق و كوردستان لةسةدةى هةذدةهةمدا لةبارةى كؤيةوة نووسيويةتى )كؤية بة 12سعات ى كةوتؤتة ِرؤذهةلتى ر كَ ى(( هةتا ثكَيشى كؤثى))ثرد كَ ضةندساكَلكَي ك )واتة ثكَيشى 1766ى مكَيوذووى طةشتةكةى (هةولكَيروو ى( سةربةو ئاكَلتون كؤثرى )ثرد كَ )(2 )ثاشال غ(ةبوون ،ميرمحةمةدى ِرةواندز ناسراو بةثاشاى طةورةى ِرةواندز ،دواى ئةوةى كة قةلةمِرةوى دةسةلتةكةى، دواى ثةلماردانى بؤسةر هكَيزةكانى بابانةكان كةبةب كَ ى
28
شةِر)كؤية(يان ضؤلىكردو دواتر ميرمحمد بةرةو ِرانية ضوو ،دواى طرتنى كؤية ِرووى كردة دةظةرى بادينان و شارى ئاكركَيى طرت .لةطة لكَ ئكَيزيديةكان كةوتة شةِر و ضةند هةزارى بةديلى ل خؤى هكَينايةوة بؤِرةواندز .سةرةنجامى لةطة كَ ئةو فراوانيةى دةسةلتى ثاشاى طةورة كةئةو هةموو دةظةروشارانةى طرتةوةو سنورى ى( .وةك بةهةند ميرنشينةكةى طةياندة )ثرد كَ وةرطرتن و دركىكردن بةطرينطى و شىكؤيى)كؤية( لةسةرتؤثةكانى ئةم ِرستةيةى دةنووسى ،كةوةستا ِرةجةب دايدةِرشت لةكاولؤكانى خوار شارى ِرةواندز )-:نصرمن اللةوفتح قريب .ألمير المنصور محمدبيط متصرف رواندزو كويسنجق وحرير(. تؤماركردنى ناوى شارى كؤية بةهةند هةكَلطرتنكَيىكة بؤمةزنى و قورسايى ئةم شارة دواى ئةوةى كةحاجى بةكراغاى حةوكَيزى كؤيى بةشدارى طاريطةرى كردبوو لةشةِرى دذبة داسنيةكاندا .وةك د.جةما ل نةبةز لة))المير الىكوردى محمد ثاشا(( ئاماذةى بؤكردوة )هيبؤخان(ى خوشىكى عةلى بةطى داسنى دةدركَيت بةحاجى بةكراغاى حةوكَيزى كؤيى. حاجى تايةرئاغاى حةوكَيزيش كةئةمين عاسيمةى بةغداى ثايتةخت بووةو ئةندامى دادطاى بازرطانى بةغدا بووة كوِرى ئةم )(3 )هيبؤخان(ةبووة .لةدركَيوذةى ئةم تيشىكة تؤمارة كورتةى شارى )كؤية( ثكَيويستة ئاماذة بؤئةم ضةند طيانفيدايانةى شارةكة بىكةين كةبةخةنجةر هكَيرش دةبةنة سةر تؤبوضيةكان و سةربازةكانى دةوروبةريان كةطةمارؤى شارى )كؤية(يان دابوو ئةم طةمارؤيةش لةسةردةمى محمد ئاغاى باوكى حاجى بةكراغابووة. كةشازادةيةكى ئيران بةناوى)محمد على ميرزا( هكَيرش دكَينكَيت بؤسةر شارى كؤية .دواى ئةوةى كةناتوانن شارةكة داطيربىكةن .بةهؤى بةرطرى خةكَلىكةكة لةم شارة ئيتر طةمارؤى شارى كؤية دةدةن ،لكَيرةدا ئةم محمد ئاغاية كةزؤردةوكَلةمةند بووة بةشكَيىكى هةرة زؤرى خةرجيةكانى شةِرةكة ئةو دةيدات و سةرةنجام كؤية خؤبةدةستةوةنادات .وةِركَيىكةوتنكَي ك لةنكَيوانيان مؤردةكركَيت ،لةم شةِرةدا ئةو هةكَلوكَيستة بةجةرطة ثكَيشمةرطانةية دةبكَيت بةئاوى زكَير بنوسركَيتةوة كة لةشىكرى عةجةم لةباكوورى شار لةسةرطردى ))كؤنةطكَيوضةر((ضةند تؤثكَي ك دادةمةزركَينن بؤتؤث بارانىكردنى شارى كؤية ئةم ضةند طيانفيدايةى شارةكة كةئاماذةمان ثكَيىكرد لةكاتكَيىكى شياو غافكَلطيرانة دةستةو يةخة هةموو تؤثوضيةكان )(4 دةكوذن .ئةطةر ئاوِركَيىكى خكَيرا بةمكَيوذووى دكَيرينى كؤية دا بدةينةوة ئةوا وةك)محمدامين زةكى( دةكَلكَيت :دةورى ِرووبارى )كؤية( مةكَلبةندى سةرةكى طووتيةكان بووة
29
!!!!! تىكا دةكةم
مولود ذاكاو
لة ذكَير ضةترى ئةم ئازاديةى كةلة سايةى خوكَينى شةهيدانةوة بؤمان لتمان بؤ ِركَي ك هاتؤتة كايةوةو حىكومةتى هةركَيمان هةيةو كارو بارى و كَ دةخا ،بةم هؤيةوة كوردستان هةميشة بةرةو ثكَيشةوة دةِرواو لةطةشةكردن و بوذانةوةو ئاوةدان كردنةوة داية بؤية ئكَيمة هةتا ى شانازى ثكَيوة بىكةين و هارى كارى بين .ديارة ئةم دةتوانين دةب كَ طةشةكردنة كةم يا زؤر هةموو بوارةكانى ذيانى سةردةمى طرتؤتةوة الو كردنةوةو ثةخش و ضاثةمةنية و زؤر يةككَي ك لةم بوارانة بوارى ب كَ بوونى رؤذنامةو طؤظار و حةفتة نامةو وةرطكَيِرانة ،ئةديب و نووسةرةكانمان قؤكَليان لكَيهةكَلماكَليوةو نووسينى بة ثكَيز و جوان و ِركَي ك بةزمانكَيىكى ِرةوان و كورديةكى ثةتى لة سةر طشت بابةتكَي ك دةنووسن، ى لةم نووسينانةى ئكَيمة ئةطةر ضى زمانكَيىكى يةكطرتووشمان نية وةل كَ ل دراوة كةسود لة هةموو شكَيوة كةدةكةوكَيتة ثكَيش ضاومان هةو كَ زاراوةكانى زمانى كوردى ببينن ولة نووسينةكانيان بةكارى بكَينن ديسان ئةوةش هةرمايةى شانازى و دةست خؤشية و بةرةو زمانكَيىكى ى زؤر ووشة و دةستة واذةى يةكطرتوومان دةبات ،يا هةر هيض نةب كَ زاراوةكانى تر فكَير دةبين و بطرة فكَيريش بووين .وةكَلى :تىكا و ى ى براى ئةديب و نووسةر كات كَ نيطةرانيةكةى من لةوة داية كة هةند كَ دةيا نةوىكَ نووسينةكانيان بة دكَيرة شعركَي ك ياضةند دكَيرة شيعركَيىكى ناودارى كورد برا زكَينةوة بؤ ئةوةى مةبةستةكةيان باشتر بثكَيىكن ،هانا ل لةمةوبةر ئةز دةبةنة بةر ئةز بةركردنى ئةو شعرانةى كة ضةند سا كَ بةريان كردووة ،ناطةركَينةوة سةردةقى شيعرةكة لةسةرضاوةى خؤى كة ديوانى شاعيرةكةية بؤية بةداخةوة دةكةونة هةكَلةوة ،ئةو هةكَلة زةقانة جطة لةوةى ناشيرينةو لة ووتارةكة كةم دةكاتةوة ِرؤحى شاعيرةكةش ِرادةضكَلةككَينى ،مخابن من لةو سةرنجانةى خؤم زؤرم لنة بةدى كردووة لة ناوطؤظار و ِرؤذنامةو لةم جؤرة شعرة هة كَ ى لةم هةفتة نامةو تةنانةت لةمكَيزطةرديشدا .هةر بؤ نموونة هةند كَ هةكَلة زةقانةتان دةخةمة ثكَيش ضاو ،ئةوةتا نووسةركَي ك نمونة بة ى)ذيان ميسلى ى :وةك حاجى قادر دةكَل كَ شعرى حاجى دكَينكَيتةوة و دةكَل كَ لم دةزانين ِراستيةكةى سكَيبةر و تاوة-ئةوةى بمكَينكَيت تةنها هةرناوة( بة كَ ى هةرناوة( ئاواية ) مةرط و ذين مثلى سكَيبةر و تاوة-ئةوةى باقى بمكَين كَ تةنانةت هةفتة نامةى بةدرخانيش كةوتؤتة ئةم هةكَلةوة كة دةنووس كَ ى ) بةدرخانى و لةسةرلضى لةمةوثاش-لة طشت لوة دةتان هاِرن ى لة) هةر لوة( .ديسان لة وةكو ئاش( كةضى حاجى دةكَل كَ ى بةرطية كة هةتيو ى ثيرةمكَيرد فةرموويةتى) :ب كَ مكَيزطةردكَيىكدا كاكم دةكَل كَ ى كة ئةم شيعرة هى مةيلى هةتاوة( كةضى هةموو كةس دةزان كَ حةزرةتى نالى ية كةدةقةكةى بةم جؤرةية) هةرضةندة كة ِرووتم بةخودا مايلى ِرووتم-بكَيبةرطية عيللةت كة هةتيو مةيلى هةتاوة( بؤية تىكا دةكةم بؤ ئةم شعرانة بطةِركَينةوة سةرضاوةكانيان بؤ ئةوةى ى.... لةهةكَلة بة دووربين و طيانى شاعيرا نيشمان شادب كَ ى لةم بؤ طؤظارى كةكؤنى هكَيوذائةوا لةسةر شكَيوازى خؤتان هةند كَ ووشة كؤنانةتان بؤ دةنووسم كةلةكةسانى لةخؤم بةتةمةنتر طوكَيم لكَيبوة،لةكؤيةودةوروبةرى):ساتمة( لة )صدمة(ى عةرةبيةوة وةرطيراوة) ،مةرجانا(لة)مجانا( وةرطيراوة ) ،ميروستان( واتة شانة
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
ثشووى
كةكؤن Sudoku 1
سؤدؤكؤ
3 4 7 78 1 59 4 2 3 5
سؤدؤكؤ يارييةكي بيركاري ذاثؤنيية .ضوارطؤشةيةكة لة نؤ ضوارطؤشةي بوضووك ث كَي ك هاتووة، هةر ضوارطؤشةيةكي بوضووك دةتواني لة ذمارة يةكةو تا نؤ لة خانةكان دايبنآ ،بةمةرجآ دووبارة نةب كَيتةوة ،لة ضوارطؤشة بوضووكةكةدا ،هةروةها لة ستوني و ئاسؤيي ضوار طؤشة
2 4 9 5 1 41 8 2 5 8 9
شيىكاري ذمارةي ثكَيشوو !!دةبزانم دةزاني؟
شاعيركَيىكي كؤيية لة 5ثيت ثكَي ك هاتووة: جؤبار ثيتي :1+4+3 :باج ثيتي :2+1 :جؤ ثيتي :5+2+ 3:بؤر ثيتي :2+3 :بؤ ثيتي :3+2+5 :رؤب 2 4 5 3 9 1 7 8 6 7 6 8 2 4 5 3 1 9 1 3 9 8 7 6 4 2 5 3 8 2 9 1 4 5 6 7 5 9 6 7 3 8 2 4 1 4 7 1 6 5 2 9 3 8 8 5 3 1 2 7 6 9 4 6 2 7 4 8 9 1 5 3 9 1 4 5 6 3 8 7 2
!!ِراثرسى؟
لة
ئةنجامى راثرسى راستيةكان هةكَلدةهكَينجيركَيت طؤظارى كةكؤن لةئةنجامى ِراثرسيةك لةسةر ثةيوةندى نكَيوان خوكَيندكارو مامؤستا لةثةيمانطاى تةكنيىكى كؤية كةسةد كةس لةخوكَيندكارانو مامؤستايان بةشداري ِراثرسيةكةيان كردوة كةتيايدا دووثرسيار ئاِراستةى بةشداربوان كراوة كةثرسيارةكانيش ئةمانةن-1 : تاضةند ِرازيت لة هاوكارى و ينىكار ِلة ن مامؤستاو خو رازيكَيو كؤ كةم كَكَي ك ثةيوةندى زؤر جؤرى نيم و رازيم دورى هؤكارى رازيم-تؤ ؟2 . ِ ثةيمانطا ِ وةلم مامؤستاو خو كَ ثةيوةندى سستى يندكار%1 %8 %32 % 60 ِر كَيوذةى بؤضى دةطةركَينيتةوة؟ 00 وةلم
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
جؤرى وةلم ِر كَيوذةلى وةلم
دةبزانم ةى دةزانيشةوضةر ى
ةرى ةحمانى بانطد ى مةل ئاور ى 6 2 مزطىةوتى طىةورةى كؤية ،هةزار ذنة نازناوي رةحمىةت لىة طؤِرةكةى ،لة كاتى 6 7 3 شاعيركَيىكي بانطدان وكةباردا دةنطو 8 كالسيىكي كؤيية سةدايةكى طةلةك خؤشى 2 4 هةبوو،كة سةرنجى هةتا لة شةش ثيت ثكَيىكهاتووة.نوكَيوذكةرانيشى ِرادةككَيشا.ماكَليان ثيتةكاني :وةك ضاك بةبيرم دكَيت كةوتبووة 4 9 6 69 7 كوضةثؤستى كؤن وطؤِرةثانى =كَيوان 3+4+5ن 3 5 جاسماغا ثياوكَيىكى كورتةبال كةواو كوردة يىكي كَ ئاشق سةكَلتةى مةليانى لةبةردةكرد ل كةشيدةى سثى. =1+2+3لةطة كَ ئةوسةردةمةى تؤثى ِرةمةزان :ئايا دةزاني لةسةر طردى قشكَلة )كةكؤن(لةبةردةم دواي ئةوةي هةولكَير لة 1/11/1919بوو بة قشكَلةدابوو،نةريتكَيىكى ِرةمةزانانةى جوان هةبوو بؤئةوةى لةو ليوا كؤية خراية سةر هةولكَير .ثكَيشتر كؤية و ِرؤذانةدا خةكَلىكى كؤية بزانن ل بوون .بانطى داوة مةلئاوِرةحمان ثكَيش هةولكَير سةر بة وياليةتي موس كَ ِرؤذووشىكاندن دةهاتة سةر خوكَيندكاراني كؤية لة سةرةتاي دةست طونبةتةكةى مزطةوتى طةورة.لةوكَيوة حةمةعةبؤى ثكَيطىكردني خوكَيندن لة ساكَلي 1936بة هؤي بةرثرسى تةقاندنى تؤثى ِرةمةزانى دةدى .كةكاتى نةبووني كتكَيبي كوردي بؤ خوكَيندن و بانطدان هاتبا مةلئاوِرةحمان كةشيدةكةى سةرى ِرادةوةشاند ثكَيداويستيةكاني خوكَيندن مانيان لة خوكَيندن ئاطادارى حةمةعةبؤى دةكردةوة بانطة ،ثكَيشتر حةمةعةبؤ كاتى اربي ل طرت .د .ئيسماعي ل شوكر لة كتكَيبةكةيدا ) ِرؤذانة باروتى لةشارةوانى وةردةطرت لةناو تؤثةكةى دادةنا ،(1958-1939كة بة عةرةبي نووسيويةتي لة ،مندالنيش ثةِرؤو ثاتاكَلى كؤنيان مبارةيةوة دةكَل ":ئةوة يةكةمين جارة لةدةهكَيناو دةياندا بةئةو ئةويش لةكونى تؤثةكةى دةئاخنى مكَيوذووي بزووتنةوةي خوكَيندكاراني كوردي، بةداركَيىكى ئةستور تابؤى كرابا دةى ثةستةوة بةشكَيوةيةك لةوانةية لة هةموو عكَيراقيش" رووي دابآ. نةفةس بِر دةبوو كةفةرمانى لةمةلئةورةحمان وةردةطرت بةلم خاكَلة ناميق )ناميق عةبدوكَلل تاهير ئاغا تؤثةكةى طِردةداو بةمةش بة كراغا حةوكَيزي كة بة عةميد ناميقيشدةنطكَيىكى طةورةى ل كَ ي ثةيدادةبوو دواى ئةوة مةل ياداشتنامةكةيدا ناسراو بوو )(2005 - 1921لة رةحمان بانطى دةداو ئاو ِ خةكَلىكيش ِرؤذةكةيان دةشىكاند بووة ،كة ،لة و كاتةي ئةو ثكَينجي سةرةتايي لةناوة ِراستى شةستةكان . لةئاخرو ئؤخرى مانطى ِرةمةزاندا نزيىكةي ساكَلي 1933دةكا يان 1932ئاماذة مةلئاوِرةحمان دةبواية ضاوةِروانى قسةى قازى بةوة دةكا ،كة مانيان لة خوكَيندن طرتووة، شةرعى بةغدا بىكا كةلةئكَيستطةكان بلو دةكرايةوة، ضونىكة ميري ضوار ثكَينج مامؤستاي عةرةب بؤئةوةى ِرؤذى جةذن ديارى بىكا دواىو ئةوةى دووشاهكَيد دةهاتنة زمانيان بؤ هكَيناون ئةوانيش داواي خوكَيندن لى سوكَينديان دةخوارد مامؤستاي كورديان كردووة .لةسةر ئةوكةمانطيان بينيووة، لةوِرةمةزانةدا بةهةموو حساب و مانطرتنةش كة ضةند رؤذكَيىكي خاياندووةو كتابى مةلئةورةحمانى بؤسبةى عالفةيةو دواِرؤذى ِرةمةزانة طةيشتؤتة مةسةلةكة ت كَي ِروانينى كةمتةر سيست دووايشلةثِر قازى بةغداي كَ ى قايمقاميكؤكؤية كةضى خراث خةمى ةم و بِريارى دا بةيانى جةذنة .ئةم بؤخو كَيندكا ثةروة قسةى بةدكَلى مةل ئةوِرةحمان ر ردة نةبوو بةلم ضاريشى نية دةب كَ ى %10 %75 %10 %5بكَيتة سةر ميىكِرةفؤن جاِربدا 0كةبةيانى جةذنة .بةخةم و
30
بةزمي مام مؤت ك
ى و ئةدى ئةر كَ
ى بؤنةضينة مةلةوانطةى تايةر تؤفيقى حةزم لةمةلةوانى ئةر كَكردنة! مام مؤت ك وةك دةزانن لة سةردةمي خؤي قسة زان و ضوضوضى؟ ضى؟! ككَيندةر ...بزانين ِراوكَيوذكارو بة تةطبير بووة ،هيوضي لبآ عاسآ نةدةبوو ،دةبا مةلةوانطةى تايةر تؤفيق!مام مؤتىكي )كاك( ضؤن وةلمي خةم و نيطةرانيةكانمان ى هيض لؤ ئكَيمة جطة لةلولةى زاهيريان وكانى سؤرك وطةرموك كَجكَييةكمان هةية بؤمةلةوانى! دةداتةوة .ئةم طؤشةية تايبةتة بة ثرسيارةكانتان بؤمان بنووسن ،تا مام مؤت ك بة قسة نةستةق و وةلمة عةنتيىكةكاني -ئا..ئا ..ئةدى مةلةوانطةى تايةر تؤفيقت نةبيستى ية؟! بؤ تايةر تؤفيق لعيب و غةواس بووة مةلةوانطةيان بةناوةوةشةرعمان بؤ بىكا. كردوة؟ *ئةرآ مام مؤت ك ) (Oي ئينطليزي بة كوردي ضؤن دةنوسرآ؟ ى ضجاى نا ؟؟! نا ..نةمزانية هةرحةزيشى لةِريازة بووب كَ) تازة زاوايةك( مةلةوانى,بةلم ئاوايان ناونابوو مام مؤت ك :بِرؤ تةماشاي ئةو نووسينة بىكة ،كة لة هؤكَلي ) ئةمة كةى ناونرابوو مةلةوانطةى تايةر تؤفيق (OSCARي ئاهةنط و بؤنةكان لةسةر ركَيطاي حةمامؤك نزي ك ساكَلى دوو هةزار؟؟!!!ى دةشكَيوكَينى تؤ باسى دوو هةزار ي كاكة بؤسةرم ل كَ ئ كَهةكَلواسراوة ،ئةوان ضاك دةزانن .برادةر نووسراوة )هؤكَلي دةكةى,بةلم ئكَيستا دووهةزارو نؤية! اوسىكار( ،كةضي بة كوردي ئؤسىكارة! ى باشة باثكَيت بركَيم خؤتائكَيستاش تةواو نةبووة ناوةكةشيان * من لةم رؤذانة لة ناو ثيىكابكَيىكي دةب ل قةمةرةم و لة شةقامي -ئ كَ كرديتة هةوارطةى طةشت وطوزارى تايةرتؤفيق طشتي ناو بازاري كؤية سآ حةيوانة كيوييم بيني بة نكَيرو مآ و باشة باش هةوارطة هةرباشترة .بوون، ي كالشينىكؤفي تكَيدا بكَيوضوةكةيانةوة ،ثيىكابةكةكةش كؤمةكَل كَ ى ئةوة خؤهةوارطةكةش تةواو نةبووة؟!!! -ضييى ؟؟؟ئةر كَئةوة ضي بوون؟ نؤساكَلة تةواو نةبووة!ئةدى ضيان كردية؟! ) ذينطةثار كَيز كَي ك( مام مؤت ك :بؤ ئةوةندة سةربزكَيؤي .ئةوة كالشينىكؤفي مةسئولكَيىكي داماو بوو تازة لة ِراوكردن هاتبؤوة! سةيرة لة كؤية *ئةرآ بؤ هةندآ لة كورسيةكاني بةرامبةر سةروضاوةي حةمامؤك لبران؟ هاوين قيِرى دةكةنء ثايز تكَيىكى دةدةن و... ) موشتةري دايمي سةيرة لةكؤية ستونةطؤشةيةكة هةرجارةو بابةتكَيىكى كةمكَي ك سةير يان ئةو كورسيانة( زؤر سةيرى كؤية دةردةخات ،سةيربةماناى عةنتيىكة ،ئكَيمةش نامانةوكَيت لة حىكومةت قابيلة يداية، كَ ت يىكي كَ حيىكمةت ئةوة مام مؤت ك: ئةم شتةسةيرو عةنتيىكانة لةكؤية ِرووبدةن بؤية هةرجاركَي ك خؤِرايي شتي وا بىكا! رؤكَلة حىكومةت بؤ خؤي ضاك دةزانآ ضي هةردياردةيةكى سةيروسةمةرة لةكؤية ِرووبدات ئكَيمة ئامادةين قسةى خؤمان لةسةرى هةبكَيت و لةم طؤشةية بلوى بىكةينةوة بؤية دةشكَلكَين دةكا! سةير يان عةنتيىكة مةبةستمانة بكَلكَيين نةدةبواية لةشارى كؤية ِرووبدات * ئةرآ بؤ شةوانة زؤربةي شؤفكَيرةكان فو ل ليت ثكَيدةكةن و بة ئةوشارةى شانازى بةخؤي دةكات وبة شاركَيىكى ثكَيشىكةوتوو ِرؤشنبير ئاماني خواي نايىكؤذيننةوة؟ ناوبانطى دةركردووة دةيان سةركردةو ثياوماقولى لكَيهةكَلىكةوتووة ) شؤف كَير كَيىكي تازة( كةلةشوكَينانيش باسى كؤية دةكةيت خةكَلىكى بة ووردبينيةوة سةيرت مام مؤت ك :ئةدي نةتزانيوة هةندآ لةو شؤفكَيرة داماوانة بةشةو دةكةن و دةتدوكَينن و هةمان بؤضونيان دةربارةى كؤيةو كؤيةكان هةية بؤية هةرشتكَيىكى سةير ِووبدات لةكؤية يان بةسةركؤيةكان دابكَيت جكَيطاى نةزةريان زةعيفة! هةندكَيىكي ديش دةكَلكَين كارةباي خؤمة و بة طومانةو دةبكَيت كؤيى يانة بكَلكَيي سةيرة لةكؤية! لةذمارةكانى ثكَيشوو كةيفي خؤم سةرفي دةكةم!! ى ئاشناكردن كة هةرذمارةيةو ضةند دياردةيةكى سةرى كؤيةمان ث كَ * دةزاني خةكَلىكي كؤية رايان لة تةخشان و ثةخشاني تايبةت بوو بةدياردةيةكى سةير كةلةكؤية ِرووى دابوو بةلم لةم ذمارةيةوة بةِرووداوو بةسةرهاتى زياتر ئاشناتان دةكةين ضونىكة لةكؤية دابةشىكردني خةلتةكاني زانىكؤي كؤية نةبوو؟ واهةست دةكةيت كة شتى سةيرتر روودةدةن ،بؤية بةرامبةر ) ع .ش .ك( ى سةيرة لةكؤية ،ئةمانةى خوارةوة ضةند هةريةككَيىكيان ثكَيويستةبطوتر كَ مام مؤت ك :جا بؤ بةمن دةكَلي! بِرؤ بة كؤميتةي زانىكؤي كؤية دياردةيةكى سةيرن كةلةكؤية ِروويان داوة* .لةئكَيوارةيةى 20/3 بكَل! لةئاهةنطى نةورؤز كةكؤمةكَلكَي ك ِركَيىكخراوى حزبى وحىكومى و جةماوةرى ل ِرؤيشتنى جةماوةر لةثاركى ناوبازارةوة بؤقشكَلة كؤية سازيان دا لةطة كَ *ئةرآ ثكَيوةر ضيية بؤ ثكَيشمةرطةي دكَيرين؟ ى ى لةطؤرانية ناسىكةكةى حةسةن زيرةك و خةكَلىكى لةجياتى طو كَ ) مامؤستا شعرى ترى تايبةت بةجةذنى نةورؤزى نةتةوةيى كوردبكَيت ،كةضى د كَيرين( طوكَيبيستى شيعروشتى تردةبوون كة هيض ثةيوةندى بةنةورؤزةوة مام مؤت ك :هةركةسآ كؤميتةي زانىكؤي كؤية تةزكيةي بىكاو نةبوو سةيرة لةكؤية* ..هاوينى ِرابردوو ضاندنى ضيمةن لةنكَيوان دوسايدى ئيسىكان دةستى ثكَيىكرد هةروةها ضيمةنةكةش خةرجيةكى خةلتبي بداتآ ئةو ثكَيشمةرطةي دكَيرينة!! * باشة بؤ فلن كةس خةلتي كؤميتةي زانىكؤي وةرنةطرت ،خؤ زؤرى خوارد كةضى بؤيةك ككَيبكَلى كارةبايى هةموويان بةحةفارة هةكَلىكةندةوة كةدةتوانرا بةدووكركَيىكار كة زةرةد بةضيمةنةكة نةطةيةنن ثكَيشمةرطةي دكَيرين و مامؤستاي زانىكؤ بوو؟ كارةكةبىكةن بةلم لةم ضةند ِرؤذةى دوايى سةرتانسةر هةكَليان دِريةوة ) خزمي فلن( بةبةثرسكَيىكيان طوت ئةمةبؤ طوتى قوربان ساكَلثار ئيشةكان بةثةلةو ب كَ ى ل لةسةرةخؤو بةدواكةوتووى و ى ثالن بوو بةلم ئةمسا كَ دواكةوتن و ب كَ مام مؤت ك :ل حةولة وةل قوةتة ئيال بيلال .وةكَللهي ئةم ى ضةندى تكَيدةضكَيت ،وةبةهةمان شكَيوةش بةثالنةوةية كةسيش نازان كَ ي دادةخةي! ئآ كةسي كاكي ئةو فلنةي باسي طؤظارةمان ث كَ ي ثكَيثالنى لةِركَيطاى دووسايدى هةيبةسوكَلتان طةِرةكى ئازادى دواى ئةو ب كَ بوو! ساقيت زانىكؤ كؤميتةي يوةري دةكةي بة ث كَ هةمووساكَلة لةخزمةتىكردنى نةمامةكان وضاندن وئاودان وركَيىكخستنيان *ئةرآ ئةوة بؤ كةس لة سةر كؤية بة جواب نايآ؟ ى ضةندى تكَيوضووة كةضى لةبيستو كةتائكَيستا كةس نازان كَ ) حةميد كَي ضوارسعاتدابةمةبةستى فراوانىكردنى ِركَيطاكة تكَيىكوثكَيىكيان دا هةوةها ِركَيطاى دوسايدى ئيسىكان بةردةوام هةكَلى دةكةنن و ثِري دةكةنةوة ك(
31
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
كةلووةكان
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009
ئةستكَيرةى بةختي شار سةت كَ ل 21/1تا 19/2 نةهةنط 20/2تا 20/3 كاو ِر 21/3تا 20/4
طاجووت 41/4تا 21/5 جم ك 22/5تا 21/6 قرذال 22/6تا 23/7 ش كَير 24/7تا 23/8
كوِري ضاك تا ئكَيوارآ لة لي ئةم و ئةو بكَلي فلن كوضم خؤش دةوآ ،بآ كةكَلىكة. غيرةتت هةبآ خؤت ئازا كةو لبآ نزي ك ببةوةب تا رؤذكَي ك دادآ بة ئاشىكرا ثآي دةكَل: تؤم خؤش دةوآ .بابةكةم ئةدي نةت زانيوةو بة طؤراني نةتبيستووة ،كة يةكةم: هةنطاوي هي كوِر بووة ،نازي كوضي هةكَلطرتووة .رؤذي بةختت رؤذاني دةوام لة ثةيمانطا. ى مةكة .ترسي ركَيطات ئةوةندة هةبآ ،كة سةفةركَيىكت بؤ ثةيدا دةبآ ،دوو دكَلي لب كَ ى مةخوِرة .بزانة نة ركَيطايةكةي بة ووريايي و بة خكَيرايةكي زؤر ئؤتؤمبي ل لب كَ كؤيةو هةولكَير باشةو نة ئؤتؤمبيلىكةشت ساروخة .ضوون و هاتن بة دةست خؤت .رؤذاني هةيني زكَيتر ئاطادار بة. بة ركَيىكةوت تووشي كوِركَي ك دةبي .بؤت ثكَيدةكةنآ تؤش سةرةتا رادةمكَيني، دوواي بة خةندة وةلمي دةديتةوة .داواي ذمارةي مؤبايلةكةت لبآ دةكا ،تؤ يةكسةر مؤن دةبي ،بةلم جاركَيىكي دي بة خةندةيةكي فراوانترو ناسىكتر وةلمي دةدةيتةوة .نةكةي ذماركةتي بدةيتآ دةنا طكَيوذت دةكا بة تةلةفؤن كردن و نامة ناردن .دةوكَلةمةندة طوآي لبآ نيية ،هةميشة وةحدةي فوولة. بةلم عةقكَلي!!.. خةونكَي ك دةبينآ ،بة تةنيا لة دؤكَلكَي ك داي ،لة ثِر طاشةبةردكَيىكي خِر بةرةو رووت دآ. بؤ بةياني دةضي بؤ زانىكؤ ،طةر خؤت ضاك ئامادة نةكردبآ ،لة مني وةربطرة دةر ناضي .ئةو كةسةي تؤي خؤش دةوآ ،كة زاني دةر نةضووي وازت لبآ دكَينآ. رؤذي بة ختت رؤذاني ثكَيش ئةزمونةكانة. ثكَيت دةكَلكَين ئؤمةري .نةك هةر لة ذنةكةت ،بةلىكو لة منداكَلةكانيشت دةترسآي. طوآ مةدةيآ ،هةر ئةوان بة كةلىكت دكَين ،جا ئؤمةر بى يان عةنتةر .برادةر سةردةم سةردةمي ئؤمةريانة ،نةكةي رؤذاني بة ختت ،كة رؤذاني ثشووة بكَييتة دةرةوة .لةناو مال و منداكَلي خؤت بيطوزةركَينة. بيانوويةكت ثآ دةطرن ،بةلم مةشكَلةذآ و وةزع لة خؤت تكَي ك مةدة .ئةوةي ئةوان مةبةستيانة ووريابة بؤيان جآبةجآ مةكة ،ضونىكة دوايي لة ثاش ملة هةر باست دةكةن .وا ثآ دةضآ هةرطيز لكَيت رازي نةبن .كاري خؤت و ئةركةكانت بآ ثرتةو بؤكَلة ئةنجام بدة .رؤذي بيانووةكان رؤذاني يةكشةمةية. ئةو بارو دؤخة سياسيةي ناو يةككَيتي و كوردستان بةو هةكَلوكَيستةي ،كة ثآي ناسراوي بة تؤ ضارةسةر ناكرآ .باشترة ديبلؤماسييةت بةكاربهكَينى .لة هةموو طيزانيش ئةسىكو مةبة .بة ثآي بةِرةكةشت لقت راككَيشة .رؤذي نيطبةتيت ئةو رؤذانة تووشي دانوستاني عةنتيىكة دةبى.
لة رؤذي ظالةنتاين ،هةلكَيىكي ضاك و بةدةطمةنت بؤ رةخسا بؤ ئةوةي لةو كض كوضةي دكَلت طرتوويةتي لبآي نزي ك بيةوةو قسةي لةطةكَلدا بىكةيت ،كةضي لة 24/7تا 23/9دةستت دا ،كاكيلة قة ل بة ضةند ساكَلكَي ك جاركَي ك لةسةرت دةنيشآ .ئةو برادةري بِروات ثكَييةتي ئامؤذطاري لبآ وةربطرة .ضونىكة ثكَيت دةكَل رؤذي ذنان ماوة ،كة 8/3ية.. لة يةككَيىكي ئازيزةوة دياريةكت بؤ دآ ،بةلم نازاني بة ض بؤنةيةكةوة بؤي تةرازوو ناردووي .طةر يةككَي ك داواي دياريةكةت لبآ دةكا ،تؤش نايدةيتآ ،ئةوةش 24/9تا 23/10حةقي خؤتة ،بةلم طةر لكَيت عادز بوو طلةيي لبآ مةكة ،ضونىكة زؤر بة ناخؤشي وةلمت دايةوة ،كة نايدةيتآ. لة نكَيوان خؤت و دكَلدارةكةت ،ككَيشةيةكي بوضووك دروست دةبآ .طةر بة هكَيز دووثش ك نةبي ،لكَيت دةبكَيتة ككَيشةيةكي دةرووني تا ماوةيةك ثكَيوةي دةناكَلي .باشترة دان بة كةم و كوِريةكاني خؤت بنآ بة طوكَلكَيىكي سوور ئاشتي بىكةيتةوة .بةلم توخوا 1 24/0تا با طوكَلةكة نايلؤن نةبآ .رؤذي بةختت ضوارشةمة سوورةية.
22/11
نيطايةكي ئةوين ،كة تيلةضاوكَيىكي ثِر سؤزو عةشقة ،وةك تيركَي ك ناو ضةقي كةوان دكَلت دةثكَيىكآ .بؤ تاوكَي ك هةست دةكةي لة ئاسماني حةزدا دةفري .ووريا بة لة كاتي نيشتنةوة تووشي شؤك ) صدمة( نةبي .لةلي كةس باسي مةكة .طةر 23/11تا دةستي شيعرت هةية شيعركَيىكي بؤ بنووسة ،طةر دةستي نووسينت هةية 21/12 ثةخشانكَي ك ،طةر نيطارككَيشي تابلؤيةكي جوان ،طةر ئةوانةت نيية هةول دة بة ثؤشتةو ثةرداخي لة شوكَيني نيطايةكة بيبينيةوة. دةطرآ .ئازايةتي لةوة دانيية شةِركَي ك يةخةت دةطرآ و بةردةرطاي ماكَلت 32 بةران حوزةيرانى ذمارةلة،3 كؤل خؤتي سةرككَيش و لملي تكَيدا بىكةي .تا ثكَيت دةكرآ بة قسةو دانوستان 12 / 22تا بىكةوة .طةر وانةكةي ضارةنووس لة شوكَينكَيىكي خراث دووضارت دةبي.ئةو 2009 كاتةش ضارةسةركردني ئاستةنط دةبآ .رؤذي لكَيقةومانت سآ شةمووانة. 21/1