Lucas Adriaenssens Redacteur LVSV Gent
Visie
Goût de liberté Lucas Adriaenssens Onze redacteur probeert in dit artikel klare wijn te schenken met betrekking tot de invulling van het vrijheidsbegrip. Hij bespreekt daartoe de verschillende opvattingen die over vrijheid bestaan waardoor hij een aantal belangrijke concepten kan identificeren die mogelijks onderdeel uitmaken van vrijheid. Vervolgens bouwt hij met de verzamelde bouwstenen een eigen visie op van wat vrijheid bij voorkeur dan wel volgens hem zou moeten inhouden. “Geen enkel woord heeft zo veel uiteenlopende betekenissen gekregen en de mensen op zo veel verschillende manieren geraakt als het woord vrijheid.” Montesquieu (2006, p. 216) Vrijheid is een verwarrend begrip. Doorheen de geschiedenis is de interpretatie van het woord meermaals veranderd. In de inleiding van boek XI van De l’Esprit des Lois uit 1748 noemt Montesquieu al een aantal verschillende mogelijke betekenissen op en de tijd heeft sindsdien niet stilgestaan. Zijn geestelijke opvolger Benjamin Constant hakt de hele vrijheidstraditie in twee. In de 20ste eeuw komt Isaiah Berlin ook nog eens aanzetten met een tweesplitsing die in de tussentijd ontstaan was. Annelien De Dijn leidt ons in haar boek Freedom. An unruly history (2020) langs de belangrijkste veranderingen van het idee ‘vrijheid’, wat een zeer interessant verhaal is, maar koppelt hier een antiliberaal standpunt aan. In dit artikel zet ik de liberale vrijheidstraditie in grove lijnen uiteen en eindig ik met een nieuwe visie op vrijheid.
vrijheid populariseerde Isaiah Berlin de concepten negatieve en positieve vrijheid. Deze zijn absoluut noodzakelijk om het liberalisme in al zijn facetten te kunnen begrijpen. Daarom zou dit basiskennis moeten zijn voor iedere liberaal. Daarnaast vormt de nadruk op de ene of de andere opvatting een waardevolle richtingaanwijzer om onderscheid te maken tussen de diverse liberale stromingen: klassiekliberalen zullen de klemtoon vrijwel uitsluitend op de negatieve opvatting leggen, terwijl sociaalliberalen ook zullen experimenteren met het positieve idee. Negatieve vrijheid De negatieve opvatting betekent het gebied waarbinnen het individu kan doen wat het wil; daar waar het geen bewuste dwang van buitenaf ondervindt. Dit heet noninterventie: iemand kent geen beperkingen van zijn vrijheid wanneer niemand hem tegenhoudt iets te doen. Milton Friedman (2002, pp. 721) bouwt deze opvatting op rond de twee onlosmakelijke begrippen economic freedom en political freedom. Omdat het negatieve concept een streefdoel is voor iedere liberaal kunnen we met deze twee Engelstalige begrippen de relatie van het ene individu ten opzichte van het andere en dus vrijwel het hele liberale mens en maatschappijbeeld verklaren.
Twee opvattingen van vrijheid “Toen ik vroeg of Open Vld niet te veel nadruk legt op negatieve vrijheid en te weinig op positieve vrijheid, keek u [Gwendolyn Rutten] alsof u (…) een nijlpaard zag voorbijvliegen. U antwoordde, lichtjes ontdaan: ‘Euh, voor een liberaal is vrijheid altijd positief.’” (De Ceulaer, 2019). In een lezing uit 1958 De mens vormt binnen zijn negatieve ruimte een die gepubliceerd werd als Twee opvattingen van atoom, een eilandje als het ware, maar zoals haast
23
