zk. 475 2022ko uztailaren 15a www.goiberri.eus
iritzia Idoia Luzuriaga Garcia. Antsietatea, egoera ala ondorioa?
03
10-11
Erreportajea
‘Bi buruko aizkora’, Ezkioko Iturbe anaia aizkoragileen lana gogoratuz
04
Ibiltari
14-15
Brinkolatik Otañura, tunelik luzeenetik tontorrik airosoenera
Erramun Amundarain _Herri eragilea
«GURE GURASOEK ERAKUTSI ZIGUTEN ZER DEN AUZOLANA»
02 Publizitatea # 475 • 2022ko uztailaren 15a
Iritzia 03 Idoia Luzuriaga Garcia • Berdintasun aholkularia
2022KO UZTAILAREN 15A
# 475 Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL
Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga
Kudeatzailea: Miren Sudupe
Erredakzio-burua: Loinaz Agirre
Itzain
Antsietatea, egoera ala ondorioa?
Idoia Luzuriaga Garcia Berdintasun aholkularia
Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)
Banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011
Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.
Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.
Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus
Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus
Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus
Bezero arreta, harpidetzak: 943-30 30 35 hitzakide@hitza.eus
Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Legorreta, Mutiloa, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga
Azaleko irudia: Gorka Gomez
M
aiz entzuten ari naiz «Antsietate zuzena denaren tirania ere izan liteke? Honen puntutxo batekin nabil azkenal- aurrean, gero eta jende gehiagok jotzen du prodian» esaldia. Batez ere, eta neurri fesionalen laguntza bilatzea. handi batean, gazteen ahotik. Eta Behingoz, ari gara gai emozionalei bere gaesaldi horren aurrean, hainbat pentsamendu rrantzia ematen, eta gorputzeko beste arazo fietortzen zaizkit. Zeri deitzen diogu gaur egun siko batean aurrean egiten dugun bezala, lagun«antsietate puntutxo bat?» Jakin badakigu, tza profesionala modu naturalean bilatzen. Baiizendatzea besterik ez dagoela, abstraktoak di- na zein izan da lehenago? Gabezia edo arazo baren pentsamendu edo sensazioak errealitate ku- ten inguruan ohartaraztea edo gabezia edo aratsua hartzeko… zo jakin hori sakontzen ari izana? Hau da, Eta zergatik etzuten da hain maiz antsietate- aurretik zegoenari izena jartzeak ekarri du anaren gai hori? Zergatik jasaten dugu antsietatea? tsietatea, eta batez ere, nerabe eta gazteek jasaGu gazteagoak ginenean, antsietatea bagenuen ten duten egoera horri buruzko gero eta albiste edo «joe ez dakizu ze kaka gertatu zaiten eta no- gehiago topatzea? Zer nahi dugu, zer behar dula nagoen» deitzen genion? Edo gizarteak gaur gu, zer dugu faltan edo soberan pixka bat hobeto egun exijitzen duen maila jakin baten ondorio al bizitzeko? Aurreko batean, adineko gizon baten da egoera hori? Ikasketak, edohileta elizkizunean nengoela eta ta ikasketa jakin batzuetara apaizak kontatzen zuena hamaiiristeko behar den notak, adika aldiz entzunda «deskonexioabidez? Lan munduko eskakiri» ekin nionean, horrelako zerzunek? Instagram eta gainerabait pentsatzen nuen: nolako biBehingoz, ari gara zitza izango zuen honek bere atal ko sare sozialek islatu eta islatuarazten duen bizitzak agian? intimoan? Etxekoan esan nahi gai emozionalei Edo berez gure egokitzeko gaidut. Berak edo bere ingurukoek bere garrantzia tasunarekin zerikusia izango «antsietate puntutxoa» izango ematen, ote du? Bizitzaren abiaduraren ote zuen? Nola kudeatuko ote gorputzeko beste zuen bere inguruko belaunaldi ondorio ote da? Edo egunean zehar abian jarri behar ditu- arazo fisiko batean bakoitzak bere garaiari dagozgun rol horien guztien baterakion erronkak? Eta gure gazteak aurrean egiten ezintasunaren emaitza? Eskuatal emozionalaren zaintzaren dugun bezala raezinak diren eredu batzuen aurrean, zer dira, abanguardia baldintzak, akaso? Politikoki edo biktima?
04 Hitz-aspertuan Erramun Amundarain • Herri eragilea
# 475 • 2022ko uztailaren 15a
Elkarrizketa
Erramun Amundarain Herri eragilea
«BEHAR DUENARI LAGUNTZEA, LANA BAINO, GOZAMENA DA» Testua: Ariane Vierbücher
Argazkia: Gorka Gomez
Erramun Amundarain Otegi (Itsasondo, 1951) pertsona aski ezaguna da Goierrin duen izaera polifazetikoagatik. Irakasle erretiratua, politikagintzan aritua, herrigintzan aktibista nekaezina, musikaria eta sukaldaria, baina batez ere, saltsa guztietako perrexila. Umorez begiratzen dio bizitzari eta egiten duen guztia gozatuz egiten du.
Hitz-aspertuan 05 2022ko uztailaren 15a • # 475
Erramun amundarain • Herri eragilea
Ordizian bizi, baina Itsasodoarra zara berez. Nola oroitzen duzu haurtzaroa? Polita gure eskasian ere. Gure aitonaamonek baserri bat zeukaten, eta baserriko giroa ezagutu genuen, mendia, animaliak... Garai hartan kalean igarotzen genituen ordu asko, mutur joka askotan, gure artean. Itsasondon, bederatzi urte arte, komunio txikia egin arte, bizi izan nintzen eta ondoren, Ordiziara, La Sallera. Eta esango nuke, hori izan zela aro beltzenetakoa, niretzako zelako erabateko arrotza. Erdera ere ez nuen ondo menderatzen. Bederatzi urterekin-edo ikasi nuen erderaz hitz egiten. Ondoren, joan nintzen internadora, Tolosara. Han nituen beste bi anaia, eta haiek animatuta joan nintzen. Noizbehinka hartzen genituen kaskarreko batzuk, ziurrenik askotan merezita ere bai, nahiko bihurriak izan baikinen.
Ikasten jarraitu zenuen? Bai, handik, Bilbora joan nintzen, Deustura, Filosofia eta Letrak ikastera. 1970. urtea zen eta garai hartan, langileen semeak gutxi ginen Deustun, ehunetik hiru-edo. Jende gehiena zen diruduna. Garai haietan, gauean beti erretiratzen ginen berandu, 01:00ak aldera, ia egunero, eta gaupasaz ere, askotan. Baina berandu erretiratuta ere, goizean goiz arraindegira joaten nintzen, eta han elkartzen nintzen klasekideen amekin. Harrituta geratzen ziren, haien semeak ohetik altxatu ezinda geratzen zirelako.
Nondik datorkizu sukalderako zaletasuna? Amarengandik, asko. Familia luzea ginen, zazpi senide, eta ilobak-eta jaiotzen hasten direnean, ezinezkoa da etxe txiki batean 20-25 pertsona elkartzea, eta amari esaten nion hobe zela elkartean juntatzea. Baina gainera, esperientzia oso ona izan nuen soldaduskan. Marinan egon nintzen, Ferrolen, eta ko-
06 Hitz-aspertuan Erramun Amundarain • Herri eragilea
# 475 • 2022ko uztailaren 15a
Zein da?
mandantea zen bizkaitar bat. Garai hartan, marinel bakoitzeko dieta zen 45 pezeta, horrekin gosaria, bazkaria eta afaria eman behar zen. Egun batean komandanteari esan nion, ‘Eman niri 45 pezetak eta ni konponduko naiz’. Diru hori ondo administratuz gero, lortzen genuen kristona egitea. Gero, batzuk, mareatu egiten ziren, ni ez, ordea. Asko ikasi nuen. Soldaduskatik atera eta ikasketa garaian ere, ni beti sukaldari, eta beti poteatzen. Utzi kazuela denak sutan, kalkulatu zenbat denbora beharko nuen eta nire pisukide guztiak uzten nituen beldurtuta, pentsatzen zuten egunen batean zerbait gertatuko zela. Nik beti esaten nien egoteko lasai, kontrolatuta zegoela dena.
Gauza askorengatik zara ezaguna eskualdean, eta beste toki askotan, seguru. Adibidez, zure lanbideagatik, irakasle izandakoa baitzara.
Saltseroen artean saltseroena
S
altseroen artean curriculum beteena ez badu, gertu egongo da. Erramun Amundaraini medaila bat jarri behar balitzaio, polifazetikoarena jarri beharko litzaioke, zalantzarik gabe. Irakasle erretiratua, politikagintzan aritua, aktibista nekaezina, musikaria eta sukaldaria, beste gauza askoren artean; Ordiziako Olentzeroa, Kaldereroen sustatzailea, paellak egiten maisua... Azkeneko urte xelebre hauen ondoren herrietako festak berreskuratzen ari garen honetan, poteatzaile ona izateko coach-a ere badela esatea ez da gehiegi esatea, mindfulness-aren aroan. Hark eta haren kuadrillak osatu zuten duela urte batzuk ‘Txikitero eta tabernariaren hamaikalogoa’, zeina bizitzaren alderdi guztietan aplikagarria den: Bat, txikiteroak inoiz ez dio muzin egingo tabernariaren gonbidapenari; bi, tabernaria,
mama goxoaren banatzaile denez, begirunez tratatu; hiru, tabernariak ez badu berehala eskatutakoa ateratzen, itxaron, txintxo-txintxo; lau, ardo ona gaseosarekin eskatzen duenarentzat kastigua izango da; bost, bezeroren bati goranzko usaia badatorkio, begiratu beste aldera; sei, tabernariak beste taberna batera joaten denean bere bezeroak gonbidatuko ditu eta ‘Gora zu’ oihukatuko diote; zortzi, tabernari bat ardo txarra saltzen badu zigortua izango da; bederatzi, inolaz ere ez da onartuko eskua oliben ontzian sartzea edo pintxo bat probatu eta berriz uztea; hamar, armonia ona eta giro atsegina lortzeko, parrandazaleentzat material ugaria edukiko du tabernariak, mozorrotzeko, besteak beste; eta hamaika, eta azkenaurrekoa, txikiteoan ez baitago azkenekorik.
Beasaingo Ikastolan hasi nintzen irakasle lanetan. Han egon nintzen 1982 urtera arte, eta ondoren, Ordiziara, Goierri Eskolara joan nintzen. Goierri Eskolak zeukan niretzat berezitasun polit bat; ikasteko balio ez zuten ikasleak bertara bidaltzen zituzten, edo hori esanda bidaltzen zituzten behintzat, eta horregatik, jendea etortzen zen pixka bat akonplejatuta. Hara iristean gauza aski kuriosoa gertatzen zen; aurreko ikasturteetan suspenditu, etorri guregana eta ez dakit gure merituagatik, ziurrenik ikaslearena berea izango zen gehiago, dena aprobatzen zuten. Ikasleen etxekoek deitzen ziguten harrituta, ez zuten sinisten; nola zen posible bost eta sei suspentso atera, Goierrira iritsi eta dena aprobatzea!
Nola gertatzen zen hori? Goierrira joaten ziren askok hartzen zuten rol bat bere jatorrizko eskolan edo herrian, baina rol horrek ez zien balio Goierri Eskolan, zeren han elkartzen da herri askotako jendea. Agian lider dena bere eskolan, Goierrin ez da lider. Eta gero, nik uste dut eduki nuela zorte handia. Garai hartan sartu baitzen pedagogia berria; hau da, testuak memorizatzea baino gehiago zen ikasleari uztea proiektuetan-eta parte hartzen, deskubritzen uzten. Uste dut positiboa izan zela, ikasleek ere gustura hartu zuten. Bide horretan lanean, GoienArt izena zuen talde batean egon nintzen. Ostiraletan juntatzen ginen Eubako (Biz-
Hitz-aspertuan 07 Erramun Amundarain • Herri eragilea
2022ko uztailaren 15a • # 475
kaia) konbentuan igande arratsaldera arte. Oso interesgarria izan zen!
Ezaguna zara baita ere, Ordiziako Laguntasuna errondailako abeslaria zarelako. Ba juxtu gertatu zen, German Telleria errondailako abeslaria hil zela, eta orduan taldea zegoen minimotan. Hori gertatu eta gutxira, Zumarragan, Geltokietako jaietan zuten emanaldia, eta inor ez zutenez abesteko, kuadrillako denak joango ginelakoan ni bakarrik agertu nintzen. Klabelitos ere ez nekien! 1993an izan zen hori. Gero sartu zen beste abeslari bat, J.J. eta urte hauetan guztietan egin ditugu gauza oso politak; Europa aldera bidaiak, ezkontzak…
Politikan ere ibilia zara... 1987an sartu nintzen, 1986an gertatu zen Yoyesena. Erabat gaiztotuta zegoen giroa. 1991ean berriro aurkeztu nintzen Herri Batasuneko zerrenda buru Ordiziako Udalerako, baina ez ziguten utzi alkatetzan sartzen. Ilegalizatuta pasa genituen urte asko, baina nahiz eta zinegotzia akta ezin jaso, lanean segi genuen. Frankismoa sufritu dugu, euskara mailan sufritu duguna, Guardia Zibilaren eta poliziaren aldetik jaso ditugun jipoiak... Ni abertzalea naiz, uste dut subiranotasuna lortu beharko genukeela, eta badakit inork ez diola bere subiranotasunari uko egin bere gogoz. Beti izan da arma bidez inposatutako zerbait, ikusi besterik ez dago kolonialismoek eta inperialismoek nola egin duten munduaren banaketa… Konpromiso politiko nahiko indartsua dut, bai!
Nolako esperientzia izan zen politika barrutik ezagutzea? Niretzako izan zen unibertsitate onena ikustea nola funtzionatzen duen politikak, udaletxe batek... Ni behintzat gustura ibili nintzen.
Gaur egun zerrendak-eta osatzeko arazoak izaten dira, sarri. Nik ikusten dut jendea beldurtuta. Beldurtuta, norbera den bezalakoa agertzeko. Kuadrilakoekin ez haserretzeagatik , ezkutatuta. Eta gero dago dedikazioa. Bai, dedikazio handia eskatzen du politikak, baina eta ikasten duzuna?
Auzolanaren pertsonifikazioa zarela esan daiteke. Uste dut, gure gurasoek erakutsi zigutela zer den auzolana, zentzu zabalenean. Oraindik gogoan dut alargundu zen emakume bat, eta aita eta biok nola joan
ginen pisu aldaketarekin laguntzera. Emakume hori duela gutxi hil da eta haren alabak ere errespetu handia digu oraindik. Beste batean, Igorren, erori zen harria, Ordizian gertu zen antzera, eta teilatu denak apurtuta geratu ziren. Ni orduan nenbilen lanean GA Iberica enpresan, udan nola ez geneukan dirurik ba diru pixka bat irabazteko. Harria erori zelako lantegia egon zen itxita hiru egunez eta etxez etxe ibiltzen ginen ea nork behar zuen laguntza, altzariak mugitu, toldoak ipini… Lana bai, baina esker onekoa. Herri guztian ezagunak egin ginen.
Laguntzearena, gustuz egiten duzun zerbait da... Egiten dudan hori ez da lana, beti giro oso onean, giro oso goxoan, egiten den zerbait da, eta gelditzen zaizkizun oroitzapenak dira oso-oso onak. Juxtu gaur, Seguran topo egin dut Sebastian Lizasorekin. Duela 30 urte ezagutu nuen, Seguran bertan. Ni elkartean nengoen
afaria prestatzen, jarri nuen bakailaoa eta Iñaki Muruak esan zidan: ‘Hik ze nahi dek, muturrera botakoik arraie, nola jango dik Sebastianek arraie!’ Eta jan egin zuen. Nik egindako plater berezi guztiak probatu egiten ditu.
Laguntzeko grinak ekitaldi oso garrantzitsuak barru-barrutik bizitzeko eta jende oso interesgarria ezagutzeko aukera emango zizun. Bai, hala da! Hori da gauza bat oso-oso handia, eta nik ikaragarri ondo pasatzen dut. Adibidez, BEC-era joatea, Euskal Herriko Bertso Txapelketaren finalera. Bitan izan naiz, antolakuntzak ipintzen duen sukaldean. Duela zortzi urte, 500 lagunentzako bazkaria prestatu behar izan genuen. Bertsolariei aparte ematen zaie. Lehengo uztailean izan ginen Muskildako santuarioan, Otsagabian, Donostiako Orfeoiari zerbitzatzen. 30 pertsona zeuden izena emanda eta azkenean 100 bat pertsona egon ziren afaltzen, mendian, argirik gabe.
Zeintzuk dira zuretzat ekitaldi kuttunenetakoak?
«Amarengandik ikasi nuen sukaldean, baina soldaduska ere esperientzia oso ona izan zen zentzu horretan» «Niretzako izan zen unibertsitate onena ikustea nola funtzionatzen duen politikak» «Oso ekitaldi garrantzitsuetan egoteko eta oso jende interesgarria ezagutzeko aukera izan dut sukaldeari esker»
Oso zaila da esaten, asko baitira garrantzitsuak, baina batzuk aipatzearren, adibidez, Kilometroak Tolosan egin zenekoa. Mila txartel saldu ziren eta azkenean emango genituen 1.150 bazkari, eta jende oso interesantea zegoen tartean. Antolakuntzan aritzen dena ere normalean izaten da, oso jende dinamikoa eta dakitenak jendea animatzen. Iparra Hegoan ere laguntzen dut. Azkeneko aldian 80 bat ikasle etorri ziren handik. Oso giro polita sortu zen. Errigora ere nabarmendu nahiko nuke, delako niretzako oso garrantzitsua. Hainbeste dira, guztiak zerrendatzea ia ezinezkoa dela!
Beti esan izan da, herri txikietan jendea prestuagoa agertzen dela. Herri txikia izan edo handia izan asko nabaritzen da. Ez da berdina Beasain eta Ordizia, edo Gabiria edo Segura bera. Herri txikietan, askoz ere jende gehiago inguratzen da laguntzera. Herri txikietan giroa bereziki polita da. Jendeak parte hartzeko jarrera erakusten du. Eta gero herri batetik bestera ere, aldea dago. Seguran laguntzaile guztiak izaten dira neskak, eta Zaldibian, mutilak. Normalean lehenengo egiten dugu hamaiketakoa. Ni beti joaten naiz eta giro oso polita izaten dugu saltsan elkartzen garenon artean. Gure artean astakeria batzuk esan eta ederki pasatzen dugu!
08 Herri jakintza Sendabelarrak
# 475 • 2022ko uztailaren 15a
Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus
Hitzen ganbara
Esaera zaharra
Efemerideak
Ipurtaulkie: Eserlekua, pertsona bakarrarentzat, eta bizkarrik nahiz besolekurik gabea. ‘Banqueta’. Joxe Migel Barandiaranek Ataunen jaso zuen harrizko eserlekutzat. Urbiako artzain txaboletan ere jaso zuen hitza (AEF 1927).
«Erroiaren arrautzak usakumerik ez»
1857-7-14. Juan Jose Telleria organista eta konpositorea jaio zen, Beasainen. 1990-7-15. 15. Martin Irizar Aranburu musikari beasaindarra hil zen, 29 urterekin, istripuz, Villabona parean zikloturista martxa batean zihoala.
Jatorriaren arabera, gauza asko izendatuta edo bideratuta etortzen dira. Erroia belearen familiako hegaztia da. Usoaz bestela, maltzur eta kaltegarritzat jo izan da erroia.
Sendabelarrak
Plantaina Antiinflamatorio eta espektoratzaile moduan dituen ezaugarriengatik erabiltzen da batez ere.
» Izen herrikoia Plantaina / Zain-belarra.
» Izen zientifikoa Plantago lanceolata L. / Plantago media L. / Plantago major L. (Plantaginaceae)
» Ezaugarriak Hiru plantaina mota erabiltzen dira: bat, Plantago lanceolata, hosto luze eta estuak dituena; Plantago media edo ertaina, hosto zabal eta txikiak dituena; eta azkena, Plantago major edo handia, hosto zabal eta obalatuak dituena. Hiruren kasuan hostoak errosetan biltzen dira oinaldean, eta nerbio luze markatuak dituzten –hortik zain-belarra izena–. Loreak hostorik gabeko zurtoinen muturretan hazten dira. 30 eta 50 zentimetro arteko garaiera har dezake. Erraz aurki daitezke bide, ezponda, larre eta belardietan. Europan, Amerikan eta Asia mendebaldean hazten da zain-belarra. Egiptoarren garaitik da ezaguna plantainarekin ukendua egiteko errezeta. Gazteleraz Llanten izenarekin da ezaguna. Euskal Herrian hosto luzekoa erabiltzen da batez ere, eta he-
rri sendagintzan gehien erabilitakoen artean dago.
» Atal erabilgarriak Hostoak erabiltzen dira. Loretan dagoenean bildu behar da landare hau, eta leku ospel batean lehortu.
» Propietateak eta erabilpenak Infusio edo jarabe moduan erabiltzen dira eztul, katarro, eztarriko min eta arnasbideetako gaitzetarako, oro har, espektoratzaile moduan. Giltzurrun eta gernu-hodietarako inflamazioetarako ere erabiltzen da, beherakoetan, suspergarri moduan.... Infusioa: 30 gramo landare egosi litro bat uretan, eta bizpahiru aldiz edan egunean. Begitxindor edo konjuntibitis kasuetan ere infusioarekin garbitu begiak.
Kataplasma:Landare fresko edo egosia erabili behar da, antiinflamatorio erabilera emateko. Hortzoiak, flebitisa, okerdurak, barizeak, belarriko mina, intsektuen ziztadak, almorranak, erredurak eta beste sendatzeko baliagarria da. Kataplasma egunean bizpahiru aldiz berritu behar da. Ukendua: Olioa eta argizariarekin egiten da ukendua, eta kataplasmarekin tratatzen diren gaitz berak sendatzeko balio du.
» Kontraindikazioak Haurdunaldian ez da erabili behar.
Iturria: Legorretako Udalak kaleratutako ‘Ez zela kajoi batean gordetzekoa’ liburua.
Bertsoa • Kate motzean 09 Maddi Aiestaran Iparragirre • Pablo Sesma
2022ko uztailaren 15a • # 475
Gaiak hala dio
Kate motzean Pablo Sesma • Gaintzan bizi den legorretarra
«Ordezkatzen gaituztenek ahaztuta gauzkate» Maddi Aiestaran Iparragirre
Gaia: Bizitza bueltan Neurria: Hamabiko txikia Doinua: Gizakia (Kupela) Txin-txin bat garagardo lata bat eskutan, hizketa-gaupasa bat Aizkorriko puntan, desio kolektibo bat San Joan sutan, ta maitasun aitortzak goizeko ordutan, bizitza-zale 'mood'-a dut orain batzutan; ze gutxi behar den ta ze falta geneukan. Lehen bizitzak gauza txikietan zetzan, marianito bat hartu, belarretan etzan. Nahiz ahoa itxita eduki genezan etxeratu, ta iraun txorien legez han, bizitza itzuli da hemen iraun dezan ta_ez diezagutela ezin denik esan.
HURRENGOA » Bertsolaria: Hodei Munduate Etxeberria
Testua eta argazkia: Mikel Albisu
Pablo Sesma (Legorreta, 1958) eta Maria Luisa emaztea Ordizia utzi eta Gaintzara joan ziren bizitzera, «etxetik atera gabe espazio berdea behar genuen, eta inori molestatu gabe zaletasunak aurrera eraman ahal izatea». Baina Sesmaren ustez, dena ez da lasaitasuna eta ikusmira paregabea, orokorrean «zerbitzuen erregulartasuna» faltan sumatzen baitu. «Ordezkatzen gaituztenek ahaztuta gauzkate. Landa eremua ez hustutzeaz aritzen dira, baina, ez dute nahikoa esfortzu eta nahikoa diru bideratzen bertan bizitzea bultzatzeko. Zergadunaren dirua publizitatea ematen duen obra handietan xahutzen da».
Mocedades eta Julio Iglesias.
Abesti bat. La vida sigue igual (Julio Iglesias). Kolore bat. Urdina.
Oporretako leku bat. Oporretan edozein leku da ona.
Zer gosaltzen duzu? Kafea olo edariarekin.
Jaso duzun oparirik bereziena. Nire 60. urtebetetzea familiarekin ospatzeko ezusteko oparia.
Inoiz ahaztuko ez duzun egun bat. Ezkontza eguna eta alaben jaiotza.
Amets bat.
Ze zaletasun dituzu?
Norvegiara joatea, izokina arrantzatzera.
Brikolajea, arrantza, paseatzea...
Bizitzako plazer txiki bat.
Pelikula edo telesail bat. Vascos por el mundo. Liburu bat. El nombre de la rosa. Musika talde edo abeslari bat.
Lagunekin sagardotegira joatea.
Goierriko txoko bat. Legorretako Iturri Haundi.
Gaintzan biziko ez bazina. Legorretan.
10 Erreportajea Joxe eta Agustin Iturbe aizkoragileak
# 475 • 2022ko uztailaren 15a
Erreportajea
AIZKORA ONENAK, EZKIOKO ITURBE ANAIENAK Testua eta argazkia: Asier Zaldua
Joxe eta Agustin Iturbe aizkoragile ezkiotarrek aizkolari onenentzat lan egin zuten. Haiei buruzko liburua argitaratu dute.
G
arai batean etxe guztietan zeuden aizkorak, ez baitzegoen argindarrik eta gasik, eta egurra behar baitzen sua egiteko. Iturbe anaien aitona izan zen aizkorak egiten hasi zena, Ezkioko Mitxenea etxean. Aitak jarraipena eman zion, eta Joxe eta Agustin oso gaztetan hasi ziren ofizio horretan lanean. Zortzi bat aizkora egiten zituzten egunero. 100.000 baino gehiago egin zituzten. Inguruko ferietan saltzen zituzten eta Bizkaira, Nafarroara, Kantabriara, Madrilera... ere bidaltzen zituzten. Aizkolari gehienen aizkorak ere beraiek egiten zituzten. Euskal Herriko ekoizle nagusien artean zeuden. Lurdes Azpiazu Zumalakarregi museoko koordinatzailea Joseba Urretabizkaia argazkilari eta editorearekin harremanetan jarri zen, Joxeren eta Agustinen tailerraren berri emateko. Urretabizkaiak hainbat liburu argitaratu ditu Alvaro Bermejo idazlearekin eta biak Ezkiora etorri ziren. Ezkioko bi anaien tailerra eta lana asko gustatu zitzaien eta Bi buruko aizkora. Iturbe anaiak aizkoragileak liburua egin dute. Liburua aizkoraren historiari buruz-
ko testu batekin hasten da. «Aizkora neolitikoa baino lehen azaldu zen gure lurraldean. Altxerrin, Ekainen... aizkorak aurkitu dira. Aizkora oso garrantzitsua izan da. Tximista baserriaren gainera eror ez zedin, aizkora bat ateratzen zen atarira ahoz gora, eztei-gauean aizkora bat jartzen zen ohe azpian ugalkortasuna bultzatzeko, ate atzean aizkora bat jartzen zen sorginak uxatzeko... Aizkora, ikusten dena ebakitzeko ez ezik, ikusten ez dena mozteko ere erabiltzen zen», azaldu du Bermejok.
Ezkiotik Zegamara Liburuan olez eta olagizonez ere hitz egiten da. Izan ere, horien ondorengoak dira Ezkioko Mitxenea etxean lan egin duten guztiak. Mitxeneako lehen errementaria Juan Migel Berasategi izan zen, Joxeren eta Agustinen aitona. «Ezkion ez zegoen errementaririk eta Zegamara joan zen lanbidea ikastera. Oinez joaten zen eta astea han pasatzen zuen. Ofizioa ikasi zuenean, Mitxenea ireki zuen, 1878an. Tailerra ikusi beharra dago, errementarien lana zein gogorra zen ikusteko. Tailerraren ondoan bizi ziren eta 12-13 ordu ematen zituzten lanean. Egun, hori ulertezina iruditzen zaigu». Berasategiren alaba bat Carlos Iturbe errementariarekin ezkondu zen. Alargun gelditu zen, eta Melchor Labartza Iturberen anaiordearekin ezkondu zen. Iturberekin bi seme eduki zituen, Joxe eta Agustin, eta hauek Labartzaren eskutik ikasi zuten ofizioa. Aizkorak egiten espezializatu ziren
«Iturbe anaien tailerra santutegi bat bilakatu zen: aizkolari onenak bertara joaten ziren aizkora bila» «Patrizio Etxeberriak, altzairu berria jasotzen zuenean, Iturbe anaiei ematen zien haiek ona zen ala ez esan zezaten» Alvaro Bermejo Idazlea
Erreportaje 11 Joxe eta Agustin Iturbe aizkoragileak
2022ko uztailaren 15a • # 475
Iturbe anaien ondorengoak, gustura
I
turbe anaien ondorengoei asko gustatu zaie liburua. Gorka Carro Iturbe (Zumarraga, 1980) Agustinen biloba izan zen Urretabizkaiari eta Bermejori tailerra erakutsi ziena. «Joxek eta Agustinek garrantzi gutxi ematen zioten tailerrari, baina dagoeneko inork ez du beraiek lan egiten zuten moduan lan egiten. Tailerra mantendu dugu, nahiz eta guk ez diogun tradizioari eutsi. Tresneria martxan dago». Carro Iturbetarren etxean bizi da egun, Mitxenea tailerraren parean. «Pandemia garaian tailerra txukundu nuen eta beraiekin lotutako materiala antolatu nuen: egunkarietako erreportajeak, ETBko dokumentalak...». Aipatzekoa da, baita ere, liburua gazteleraz idatzia izan dela eta Uemak, Udalerri Euskaldunen Mankomunitateak, euskaratu duela. Izan ere, Ezkio Uemako kidea da.
Joxe eta Agustin Iturbe anaia aizkoragileak, Ezkioko Mitxenea tailerrean ateratako argazkian, 2007. urtean.
eta, hala, beraien txarteletan Iturbe Hermanos. Fabrica de hachas jartzen zuen. «Beraien tailerra santutegi bat bilakatu zen: aizkolari onenak bertara joaten ziren aizkora bila». Hain ondo lan egiten zuten, non Patrizio Etxeberria enpresari legazpiarraren konfiantzazko gizonak bilakatu ziren. «Altzairu berria jasotzen zuenean, Iturbe anaien etxera bidaltzen zuen, horiek altzairu hori ona zen ala ez esan ziezaioten».
Australiako aizkorak hobetu Izan ere, Joxe eta Agustin Iturbe sekulako profesionalak ziren. Altzairuarekin primeran lan egiten jakiteaz gain, egun hainbestetan aipatzen diren berrikuntza eta garapena oso aintzat zituzten. «Australiako aizkolariak lehenengoz etorri zirenean, proba guztiak irabazi zituzten. Proba luzeetan ez zuten esperientziarik, baina beraien aizkorei esker irabazi zuten. Probak amaitu zirenean, Iturbe anaiak aldageletara sartu ziren
eta australiarrei beraien aizkorak ikusteko baimena eskatu zieten. Australiarren aizkorak begiratzeaz gain, ahal zituzten guztiak erosi zituzten». Hurrengo txapelketan Euskal Herriko aizkolariak nagusitu ziren. Zergatik? «Iturbe anaiek australiarren aizkorak kopiatu eta hobetu zituztelako. Australiatik aizkorak bidaltzen zizkieten, hobetzeko». Iturbetarren tailerrak berebiziko garrantzia du aizkora munduan. Zorionez, familiak tailerra bere horretan mantendu du. «Bisitak merezi du. Koba beldurgarri bat da. Apenas sartzen da argirik eta bertako armiarma sareak arkeologikoak dira. Iturbe anaien ondorengoek tailerra bere horretan utzi zuten eta erabaki bikaina izan zen. Sutegiak 100 urte baino gehiago ditu, beraiek asmatutako makinak daude... Ikusgarria da», aipatu du Bermejok. Tailer hori museo bezala egokitu beharko litzatekeela uste du. «Gipuzkoan ez dago garai hartako beste lantegirik.
Txukuntzea merezi du, oso ondare baliotsua baita. Tailer hori museo bilakatzeko ez da asko behar: panel batzuk jarri, argi pixka bat... Silizioaren garaian, bi anaia haiek burdinarekin nola lan egiten zuten ezagutzera ematea oso garrantzitsua da». Bi anaien ekarpena sekulakoa izan zela dio. «50 urte inguru eman zituzten elkarrekin lanean eta 100.000 aizkora inguru egin zituzten... artisauen eran! Ni Donostiakoa naiz eta nire aitak Iturbe anaien aizkora bat zuen. Iturbe anaiek Ezkioren izena toki askotara eraman zuten». Liburua ekainaren 26an aurkeztu zuten Ezkion. «Alkateak harrera bikaina egin zigun eta herriak oso ondo erantzun zuen. Eraman genituen ale guztiak saldu egin ziren. Iturbe anaiak oso maiteak zirela ikusi dugu. Liburu asko argitaratu ditugu eta inoiz ez dugu halako harrerarik izan», amaitu du Donostiako idazleak.
12 Erretratua Irudi baten istorioa
# 475 • 2022ko uztailaren 15a
Erretratua
UDAKO EGUN BEROAK...
Beñat Zubeldia Zerain
1997ko uztailaren 28a. Oroimen ona daukat, baina tranpa egin dut, onartu beharrean nago. Erretratuaren atzealdean jartzen zuen data, etxean ditugun beste ehunka argazkitan bezalaxe.
E
ta horregatik dakit. Nire ama zen horretan abila. Argazkiak atera eta atera pasatzen zituen egunak. Afizio izugarria zuen. Ez gintuen bakean uzten gainera. Edozein aitzakia erabiltzen zuen poltsatik argazki-kamera atera eta botoia sakatzen hasteko. Bien bitartean, hor egoten ginen gu hamar bat segundoz pausatuta, berak lanak noiz bukatuko. Momentuan bekokia zimurtzen genuen, baina orain, urte batzuk pasata, oso gustura ikusten ditugu garai hartan jasotako irudiak. Karreteak eta karreteak betetzen zituen amak, eta ondoren, argazkiak es-
1997ko uztailaren 28an, Hondarribiko hondartzan. Beñat Zubeldiak utzia
kuartean zituenean, bakoitza zein egunetan atera zuen oroitzeko gai zen. Boligrafoa hartu eta erregistratuta uzten zituen den-denak. Hori da hori burua! Hau, zehazki, Hondarribian ateratakoa da. 11 bat urte izango nituen hor. Guk ez geneukan Salou edo Oropesara joan beharrik oporretan. Zoriontsu ginen Onddarbin . Etxe familiar bat genuen bertan eta han egoten ginen udan. Ez uda guztia, baina bai zati handi bat behintzat, sendiko gehiagok ere joan nahi izaten baitzuten hara. Alde zaharreko harresia bisitatu, izozkia janez itsasertzean paseatu, barkuz Hendaiara joan, gauetan Grand Prix del verano ikusi... horrela ibiltzen ginen, ez genuen askoz gehiago behar!
Hondartzan hitzordua Egun beroetan, aldiz, hondartzarekin genuen hitzordua negoziaezina zen guretzat. Orduak ematen genituen eguzkipean txigortuz, «paipo» oholarekin olatuak hartuz edo hondarretan zuloak eginez. Irudian bezalakoak eta baita handiagoak ere.
Hondartza aipatuta, badut pasadizo xelebre bat, irribarre batekin gogoratzen dudana. Behin, hondartza jendez lepo aurkitzen zen batean, osabak ur bila bidali ninduen iturrira. Sekulako beroa egiten zuen, berrogei gradu ez ziren urruti izango. Ni, nire plastikozko botilatxoa hartu eta iturrirantz abiatu nintzen zintzo demonio. Hala ere, jende artean ezkutatu orduko, nire noranzkoa aldatu eta iturrian partez, itsasoan bukatu nuen. Itsasoko ur gaziarekin botila goraino bete eta poz-pozik etxekoak zeuden tokira bueltatu nintzen. Osaba egarri zen, egarri bizia zuen. Egarri denari edaten eman behar omen zaio eta botila luzatu nion nik. Egundoko tragoa egin zuen hark! Halakoxeak izan ziren nire barre algarak ere. Handik aurrera, ez dut oroitzapen argirik. Jende artean ikusten naiz korrika, osaba atzetik dudala. Ez ninduen gehiago ur bila bidali. Argazkiko zuloak osabarengandik babesteko ere balioko zuen, ala? Jakin izan banu...
Gaztejira 13 Endika De las Heras Fernandez • Leire Perlines Apalategi
2022ko uztailaren 15a • # 475
«Momentu oso onean iritsi naiz lasterketara» ENDIKA DE LAS HERAS FERNANDEZ • Korrikalaria
Testua: Maider Insausti
Argazkia: Zabalafoto
@zabalafoto
Nolakoa izan zen lasterketa honetarako prestaketa?
Beti esaten da bukatzea eta disfrutatzea dela helburua, baina hala ere, beti dugu buruan markaren bat edo beste gainditzeko. Nik beste urteetako emaitzak begiratu ditut eta nire entrenamenduetako denborak ere kontuan izan ditut aipatzen ez dugun helburuzko marka hori aurreikusterakoan. Haatik, ondo pasa dut, benetan disfrutatu dut lasterketaz, ibilbideaz, giroaz… Ahalik eta ondoen egiten saiatu naiz eta esango nuke lortu dudala nire aurreikuspenetara gerturatu edota gainditzea.
Emaitza bikaina lortu duzu Marimuru-
@leireperlines
O
E
Ezarri al diozu zure buruari helburu jakinik lasterketa honetara begira marka aldetik edo?
Hitz batzuk Etxaguenetik
Koloreak
ndika De las Heras Fernandez (Beasain, 2002) korrikalaria da, eta joan den astean Marimurumendi Maratoiko 25 urtez azpiko lehenengoa izan zen helmugako marra zeharkatzen 4 ordu eta 47 minutuko denborarekin, korrikalari gazteenetakoa izanik.
Urtarrilean hasi nintzen Marimurumendi maratoia prestatzen. Oso motibatuta hasi nintzen eta asko entrenatu dut. Hala ere, beti izaten dira gorabeherak animo aldetik ere, eta motibazioa izan arren lasterketara indartsu eta prest iristeko, zenbaitetan momentu txarrak ere izaten dira entrenamenduetan, gogorrak izaten baitira. Horrez gain, beti ez gara berdin egoten, denboraldi onak eta txarrak izaten ditugu, baina esan dezaket momentu oso onean iritsi naizela lasterketara, honi aurre egiteko prest eta gogotsu.
LEIRE PERLINES APALATEGI
mendi maratoian, 25 urtez azpikoetan lehena izanez helmuga zeharkatzen eta sailkapen orokorrean lehen 30etan. Espero zenuen halakorik? Ez nekien 25 urtez azpikoetan lehena izan nintzenik, eta benetan pozgarria da hau jakitea. Egia esan, urtean zehar egindako lanaren erakustaldi bikaina izan da lasterketa honetan egindakoa eta sailkapenean emaitza hori lortzea, gainera 4 ordu eta 37 minutuan eginda ibilbidea, hau da, lehenengotik 58 minutura. @endikaa__
Elkarrizketa osoa: www.goiberri.eus
hikoak dira nire ustez koloreekin zerikusia duten esaldiak: «Dena beltzez jantzi zara, triste zaude gaur ala?», edo, biziagoa den beste koloreren bat janztean: «Zer ospatzen da gaur ba?», bezalakoak. Kolore bakoitzak zer sentimendu sorrarazten duen entzuna dut behin baino gehiagotan: gorriak maitasuna, laranjak zoriontasuna, beltzak tristura... baina, egia ote pertsona batek zer jantzi erabakitzeko garaian sentipenei egiten diela kasu? Zalantzak argitzeko, bilaketa lanei ekin, eta erantzun hau lortu dut: janzten garenean, inkontzienteki bada ere, momentuan sentitzen dugunaren arabera egiten omen dugu. Normalean, pertsona bat negatibo esnatzen bada, burumakur eta indargabetuta sentitzen da, eta horren ondorioz, kolore itzaliak eta ilunak aukeratzeko probabilitate handiagoa izango du. Haatik, pozik, gustura eta umore onez esnatzen bagara, kolore biziak eta alaiak aukeratzeko joera izango dugu. Gainera, egun horretan nola sentitzen zaren jakinda eta egun horretan egingo zenukeenaren aurkakoa eginda, aukeratutako kolorearen arabera aldartea aldatzeko gaitasuna dugula diote adituek. Horretarako, nola sentitzen garen aztertu, eta nola egon nahiko genukeen aztertu behar omen dugu.
14 Ibiltari Brinkolatik Otañura
# 475 • 2022ko uztailaren 15a
Brinkolatik Otañura
TUNEL LUZEENETIK TONTORRIK AIROSOENERA Testua eta irudiak: Gotzon Aranburu
Erreka zulotik mendi tontorrera, Brinkolatik Otañura, baserri eta baso artean. Honelaxe laburbildu daiteke gaurko Ibiltari, Legazpiko sailetan egindakoa. Aldapa dezente igo behar, baina bide erosoa eta goian saria; ikusmira paregabea hain zuzen ere.
B
rinkola auzoan hasten da txangoa. Inguru hauetako zeinek ez du ezagutzen bertako zubi handia? Baina nortzuk egin zuten, hori ez da hain jakina. Izan ere, duela mende bat baino gehixeago (1905) altxatako zubia oñatiarrek eraiki zuten, hango lantegietarako lehengaiak –txokolatea egitekoak, esate baterako– trenez ekarri ahal izateko. Valentziako laranjak ere deskargatzen ziren Brinkolan, inguruko herrietan saltzeko. Arreta merezi duen besterik ere badago Brinkolan, Igaralde errota kasurako. Legazpiko zaharrenetakoa da, eta gaur egun osorik segitzen duen bakarra, hain ondo zaindu dute jabeek eta hain da bikaina eraikin horren hargin-lana. Tibur okinak egiten duen ogia ere bikain nota merezi duen horietako da. Urak errotak mugitzen ditu, baina ez irina egitekoak bakarrik, burdina ekoiztekoak ere bai. Eta horretan badakite zerbait legazpiarrek. Egun, Mirandaola da ezagunena, baina gaurko bidean Olazar aipatu behar. Urola ibaiak eta Barrendiola errekak bat egiten duten puntuan eraiki zuten eta 1513rako martxan zegoen. XIX. mende erdiraino funtzionatu zuen. Bertan urtzen zuten Aizkorriko meategietatik ateratako beru-
na, II. Karlistaldian; gerora zerrategi eta zentral hidroelektrikoa ere izan zen. Bidean aurrera, baserri eta zelai artean doan bidetik, oraindik goraka batere egin gabe, Guriditegi baserria azalduko da, bere armarri handiarekin. Ondoan, Etxeaundi baserria, leiho arkudun eder askoarekin. Aurreraxeago, Norteko trenbideko Tunel Handia, Oazurtzakoa. Duela 158 urte ireki zuten tunel honen kontuekin aldizkari osoa bete daiteke, baina hona bospasei datu soilik: 3.000 metro dauzka, zuzen-zuzena denez hasiera eta bukaera momentu oro ikusten dira, pikatxoz zulatu zuten, dinamita erabili gabe –ezin, Alfred Nobelek 1866an asmatu baitzuen–, hogei urtez Estatu espainiarreko luzeena izan zen (Pajares-ekoak ehun metro gehiago dauzka) eta adituek diotenez izugarri ondo eginda dago, ez baitu inoiz arazo aipagarririk eman.
Zokoa utzi eta gorantz Pistaren eskubialdean, kartel batek Gibola dio. Azkenaldian famatua egin da baserri hori, Ane Odriozola idazleak eskaini dion trilogia dela eta. Ospitalea izan zen, baita oso gertu dagoen Brinkolazar ere, frantsesak trenbidean lanean aritu ziren garaian. ‘Frantsesaroa’ dei-
Aizkorri, Aralar, Anboto, Udalatx, Gorbeia... horiek denak ikusten dira Otañu gainetik; behean Aztiria du, eta beherago Aizpea
tzen zaio Legazpin, Aitor Azpiazuk eta Jose Luis Ugartek jasoa dutenez. Iritsi da zokoa utzi eta goruntz hasteko unea. Jonmikel Intsausti gidariak badaki non dagoen gaurko unerik bitxienetako bat, nahiz eta itxura batera ez eman. Aipatu dira lehen trenbidea eta berau egiteko lanak eta Intsaustik erakutsitako Plaentxiren txabolaren ondoko zulo hau –estalita dago orain–zuzenean lotuta dago lan haiekin. Izan ere, mendian barreiatutako hamabi putzu bertikal horiek trenbideraino iristen dira, eta horietatik materialeak igo eta jaisten zizkieten langileei; jatekoak berotzeko suarentzat tximinia moduan ere erabiltzen ziren, Estanis Agirreren arabera. Tuneletik erauzitako lur eta harriak ateratzeko mando
Ibiltari 15 Brinkolatik Otañura
2022ko uztailaren 15a • # 475
KONTUAN HARTZEKO » Arrobizabaleko ‘arkue’ Ez da aurkitzen erraza, baina bai oso deigarria Arrobizabaleko ‘arkue’, Otañuko maldetan. Arkuek harrizko txabola kupularrak dira, eta garai batean artzainek eta ikazkinek erabiltzen zituzten babesteko. Landu gabeko harriz egindako paretak ditu, eta itxura eta berezia hartzen dute. Arrobizalekoa egoera oso onean dago.
Otañuko gainak ikuspegi panoramika ederra eskaintzen du. Eskubian, Guriditegi baserriaren etxaurrea eta metal ura ematen duen iturria.
bat zuloari biraka izaten zuten beharginek. Lanak bukatu eta gero, lurrinezko lokomotoreen kea ateratzeko balio izan zuten. Sakonera handieneko putzua Zegamatik hasi eta bosgarrena da, tunelaren mailatik 264 metroraino iristen baita. Plaentxiren hau seigarrena da Brinkolatik hasita. Jakina, mendiaren formaren arabera daukate zuloek sakonera motz edo handiagoa. Tunelarekiko garaiera txikieneko putzua Brinkolazarretik gertuenekoa da, Brinkola aldetik lehena eta Zegama aldetik hamabigarrena, tunela baino 35 metro gorago irekitzen delako.
Otañuko ikuspegi panoramikoa Pista zabala doa Otañu aldera. Justu Salibieta aurretik, Kortaburu mendiaren ekialdeko magalean korostidi aberatsa dago. Ehiza-postu ugariren artean ere egiten da aurrera tarte horretan. Salibieta lepoan, eskubirantz ehunen bat metro igo behar dira beste borda batera iritsi arte, bertatik basoan gora egiten duen bidezidorra hartzeko. Inguru horietan zepadi ugari dago, horietako asko Burdinola elkarteko kideek aurkitutakoak eta dokumentatutakoak. Haizeolak ere ez gutxi. Mugarriak ere bai, horietako batzuk L(egazpi), Z(erain) eta
M(utiloa) letrak dituzte aldamenetan zizelkatuta. Aldapa gogorra igo ondoren berehala iristen da Otañu gainera. Ikusmira panoramiko aparta zabaltzen da begien aurrean: Goierriko zati handi bat, Aizkorri mendikatea, Aralar, Ataungo domoaren zati bat, Anboto, Udalatx, Gorbeia… horiek denak ikusten dira. Eta han behean, Gabiriako Aztiria auzoa, eta are beherago Zeraingo mea labeak. Tontorra zelaia eta arbolik gabea da, eta erpin geodesikoaz aparte aizkoradun buzoia eta Akerra mendizalearen oroimenezko eskultura besterik ez dago. Beheraka jotzeko ez da igoerako bide berbera hartu behar, baizik eta Salibieta lepoko bordaren ondoan eskubira beherantz jo, eta pinudia bota berri dutenari esker Brinkola, Telleriarte eta Legazpiko ikusmira ederraz gozatuko du ibiltariak. Jakina, igotako bidetik edota beste bidezidor askotatik jaits daiteke, baina hori da biderik seguruena. Pagadiak eta belardiak nagusi dira bizkar honetan, baita metal ura ematen duten iturriak ere. Agirrezabal baserria eta Bergaretxe landa-hotela pasata, Korta Azpikoa baserrira darama bideak, eta hortik gutxira, berriro Brinkolan bukatzen da gaurko ibilbidea.
» Peabideak Peabideak mea garraiatzeko bideak ziren. Burdin ekoizpenerako labeak meategietatik hurbil egotetik bailaran zehar zihoazen ibaietatik gertu egotera pasa zirenean, lehengaiak garraiatzeko bide horiek sortu ziren. Brinkolara Santa Marina, Biurrain eta Teniolatik barrena ekartzen zuten burdinkia.
» Burdinolaren ikerketak Legazpiko peabide, zepadi, labe, ola… horien guztien berri luze eta zabal nahi duenak Burdinola elkartearekin harremanetan jartzea besterik ez dauka, ikerketa eta dokumentazio lan eskerga egin eta argitaratu baitu Txinparta aldizkarian. Legazpiko Udalaren webgunean sortua duten atalean aurki daiteke informazio hori guztia. https://www.legazpi.eus/burdinola
FITXA TEKNIKOA • Iraupena: 4 ordu • Luzera: 12,5 kilometro • Desnibel metatua: 1.100 metro • Zailtasun teknikoa: Ertaina
16 Eszena Goierriko kultur plaza
# 475 • 2022ko uztailaren 15a
Dantza
Asteburuko proposamenak Mikel Sarriegi Dantzaria
Elle dansait!
B
ittor koadrilako lagunak ekarri digu eskura Interneteko bideo xamur bat (bilatu Colette un siècle de piano sarean). Bertan 107 urteko Colette ikusten da, pianoa jotzea eta dantzan egitea maite duen emakumea. Bizitzaren eta luze bizitzearen sekretuak kontatzen ditu. Esaten digu bere ama beti izan zela zahar, baina hara non dioen amona, aldiz, ezetz, askoz gazteagoa izan zela… dantzan egiten zuelako! Ez da inondik ere sekretua bizimodu aktiboa lagungarria dela osasun egoera onari eusteko. Jarduera fisikoari musika eta dantzatzearen plazera gehitzen badiogu, zahartze prozesua atzeratzeko formula ezin hobea topatuko dugu. Geroz eta ikerketa gehiagok baieztatzen dute dantzaren onurak adinekoen egoera fisiko-psikikoan duen eragina nabarmena dela. Orain gutxi euskal dantza tradizionalaren praktikak zahartzaroan dituen onurak ikertu ditu Maialen Araolaza fisioterapeutak. Medikuek gehien agintzen duten jarduera oinez ibiltzea izaten da eta, egitate hori abiaburu hartuta, beste jarduera batzuk onuragarriagoak izan daitezkeen ikertu nahi izan du, dantza eta ibiltzearen arteko desberdintasun sentsorio-motore eta neuropsikologikoak neurtuz. Euskal dantza tradizionalean aritzen direnek emaitza hobeak lortu dituzte zahartze prozesuan lehen kaltetu ohi diren funtzio kognitibo-motorretan, oreka eta arreta kasu. Gregory Maqoma koreografo hegoafrikarrak gogorarazi digu: «Gure gorputzekin dantzatzen garen bitartean, espazioan eroriz eta elkarrekin nahastuz, mugimendu-indar bihurtzen gara, bihotzak ehunduz, arimak ukituz eta hain beharrezkoa dugun sendabidea emanez». Horien guztien jakitun, zenbait herrialdetan medikuak hasiak dira dantza errezetatzen. Egunean behin txotis bat, bals bat, bi jauzi eta hiru arin-arin, medikamentu merkeak eta eskuratzen errazak.
Punk doinuak, festaurrea girotzeko Ordizian asteburu honetan hasiko dituzte festetako aurreneko ekitaldiak, eta jaiak girotzeko, Ordiziako Gazte Asanbladak Goierri Punk jaialdiaren 13. edizioa antolatu du. Larunbatean, Tirokatuak (irudian), Iltze, Espectro Sonoro, Demencio eta Varicela a los 40 taldeak ariko dira, besteak beste, gaztetxean. Jaialdia 18:30ean hasiko da eta sarrera doan da.
Oargiko musika gauak bueltan dira, saio bikoitzarekin Ataungo Torto gazte asanbladak antolatutako Oargiko Gauak kontzertu bikoitzarekin datoz. Gaur, 22:00etan hasita, Añube eta No Limits ariko dira (5 euro). Hurrengoa abuztuaren 6an izango da, Tatxers, Lukiek eta Zikin taldeekin.
‘Reziklantes’, udaleko musikalen bukaeran Zumarragan udaleku musikalak egiten ari dira, eta horiek girotzeko, bi kale ikuskizun egingo dituzte. Gaur, Turukutupa taldeak Reziklantes ikuskizuna egingo du, 20:00etan, Zelai Arizti plazako pilotalekuan jarri duten karpan. Gaur zortzi, berriz, udalekuetako ikasleen emanaldia izango da, Zelai Arizti aretoan.
Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak
2022ko uztailaren 15a • # 475
Ingurumena Leire Garmendia • Laia Ingurumen Zerbitzuak (Beasain)
Mugikortasun ohiturak aldatuz
G
oierriko eskualdea harremanetarako eta komertziorako zirkuitu nagusietan erabat txertatua dago. Komunikazio bide nagusia Madril-Irun N1a da, esanguratsua da ere Beasain-Bergara-Durango bide komarkala, biak trafiko handikoak, guneko industria garapenaren ondorioz.Zerbitzu sektorean kontsumitzen da petroliotik eratorritako (gasolina, gasolioa, fuelolioa) energiaren %88,7 eskualde mailan eta horietatik %99 garraioan kontsumitu da, pribatuan, publikoan eta merkantzietan. Honela, joera murrizten ari bada ere, mugikortasuna da gaur egun energia gehien kontsumitzen dugun sektorea. Berotegi efektuko gasen erantzule nagusia da, eta beraz, klima aldaketaren eragile nagusia ere bai eskualde mailan. Eskualdean 20.514 ibilgailu daude (2018), kamioi eta furgonetak kontutan izan gabe. Horiek isuritako berotegi efektuko gasak 60.957 tona CO2 dira, 198,10 g CO2/km (DGT, 2015). Garraioa beraz funtsezko elementua da gizartea deskarbonizatzeko. Horren aurrean, udal mailan hainbat neurri har daitezke: - OInezko eta bizikleta bidezko mugikortasuna ahalbidetu eta bultzatu, oineztatzeak eta bidegorri sareak egokituz.
- Garraio publikoaren zerbitzu eraginkor bat eskaintzea, horren erabilera sustatuz. - Lantokietarako garraiobide jasangarrien sustapena. - Bertako produktuen kontsumoa lehenetsi (km 0). - Motordun ibilgailuak erregai alternatibo eraginkorragoak eta gutxiago kutsatzen dutenengatik aldatu.
- Garraiobide elektriko eta erregai alternatiboei zerbitzua emateko instalakuntzak sortzea. - Gure ohitura aldaketek ere lagundu dezakete deskarbonizazioan: - Bidaia laburretan, oinez egin edo bizikletaz baliatu, ekonomikoagoa energia aldetik, gutxiago kutsatzen du eta osasungarriagoa da. - Hirian, erabili garraio publikoa zure joan etorriak egiteko eta utzi autoa aparkatuta. - Bidaia ertain eta luzeetan, garraio publikoa autoa baino sei aldiz eraginkorragoa da. - Automobila hartzeko beharra baldin baduzu, ahal dela, partekatu. - Kontuan hartu modu eraginkorrean gidatzeko teknikak, martxa luzeak erabiliz eta biraketa gutxirekin gidatuz. - Ikuskatu gurpilen presioa aldianaldian, kendu erabiltzen ez dituzun osagarriak, ez eraman alferrikako pisurik, aire girotua neurriz erabili eta ez gidatu abiadura handian. Era horretan, erregaia aurreztearekin batera, segurtasun handiagoz ibiliko zara. - Bidaia planifikatu hegaldiak ahal den heinean ekidinez. - Motordun ibilgailua erosteko asmoa baduzu, igorpen gutxi eragiten duen bat aukeratu.
18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian
# 475 • 2022ko uztailaren 15a
Komikia
Aliritzian Marian Velasco Mekanizazio teknikaria
Nosferatu
G
aur infernutik idazten dizuet. Hilekoaren aurreko sindromearen infernutik. Gainera, kasualitatez, txakurtxo herren bat mendian topatu eta etxera ekartzearekin bat etorri da. (Labradorea, emea, ile beltza, 5 bat hilabete. Uztailaren 3an Zaldibian agertua, ezagutuz gero jar zaitezte nirekin harremanetan). Gajoa, eguna beldurrez eta minez pasatzen du (femurra pitzatuta dauka eta kaiola batean sartu dut hanka mugi ez dezan), negar batean, eta aurretik etxean ditudan bi katuen amesgaizto bihurtu da. Eta nik ezin diot negarrari eutsi. Txakurrak pena handia ematen didalako. Nire katuen konfiantzari traizio egin diodalako. Paradoxa honek ez didalako lorik egiten uzten. Izan ere, hormonek, nire garuna bonba nuklear bihurtzen dute, eta edozein tontakeriarekin lehertzen da, muki eta malko kilotoiak askatuz. Egun hauetan gainera, amorruarekin, haserrearekin eta gorrotoarekin erraztasun harrigarriaz konektatzen dut. Irudime-
na erabiliz jendea akatzen dut. Trainspotting-eko haurra naiz, sabaian katuka dabilena. Exorzista-ko neskatoa naiz, hizkuntza galduetan orroka. Nosferatu naiz, lehenik nire itzala ikusten duzu eta ondoren sartzen naiz ni. Berez, esan daiteke, nire itzala dela lerro hauek idatzi dituena, hilekoaren aurreko sindromearekin naizenaren itzala besterik ez bainaiz. Nire aura astunaren pisuak mundua gelditu dezan, eta txokolatezko bizkotxo baten jabe naizela, bertatik jaistea baino ez dut nahi. Ohean sartu eta hibernatu. Eta ez, ez nago Gaur infernutik erotuta. Guztiz ohikoak dira sentimendu zein idazten dizuet. sentsazio hauek emakuHilekoaren aurreko meen artean. Baina hilesindromearen rokoa eta honek ekartzen infernutik dituen dolentziak bigarren mailako gaitzak dira oraindik, beraz, ibuprofenoa edo antangila ultzera bat sortzerainoko kantitateetan irenstea baino ez zaigu geratzen. C'est la vie. Emakumezko aktore onenaren Oscar saria merezi dugu trantze hau disimulatzen egiten dugun paperagatik. Ze ostia, bakearen Nobel Saria merezi dugu, minez eta gorrotoz gainezka gaudela egunerokotasunarekin jarraitzen dugunean.
Publizitatea 19 2022ko uztailaren 15a • # 475