zk. 462 2022ko apirilaren 8a www.goiberri.eus
Iritzia
03
Xegun Altolagirre. ‘Fake’ ala gerra!
Maite R. Otxotorena _Idazlea
Erreportajea
10-11
Ordiziako Oianguren parkeko harizti zaharrean orekaren bila
04
«TXIKITAN BETI ESATEN NUEN IDAZLE IZAN NAHI NUELA»
Gure lurra
14-15
Aramako Urretabizkaia haztegia, lau hamarkada lore eta landare artean
02 Publizitatea # 462 • 2022ko apirilaren 8a
Iritzia 03 Xegun Altolagirre • Gidoilaria eta sortzailea
2022KO APIRILAREN 8A
# 462 Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL
Itzain
‘Fake’ ala gerra!
Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga
Kudeatzailea: Josu Iñigo
Erredakzio-burua: Loinaz Agirre
Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)
Banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011
Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.
Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.
Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus
Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus
Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus
Bezero arreta, harpidetzak: 943-30 30 35 hitzakide@hitza.eus
Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Legorreta, Mutiloa, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga
Azaleko irudia: Gorka Gomez
G
Ez dakit zer daukagun buaur goizean jaiki naiz eta betiko errutinari ruan, odolean, hezurretan, muiheldu diot. «Hoixe, Sinaren muinean, baina mundu ri… Euskadi irratia!» honetan gaudenetik harriak, Eta magia, Iñaki Guridi legazgeziak, ukabilkadak, kanoikapiarra, Euskadi irratiko esataria, dak, ezpatakadak, tiroak… bota nire zai balego bezala eguneko dizkiogu elkarri edozein aitzaXegun Altolagirre berriak botatzen hasi da, bata kiarekin! Eta horrek ez dauka Gidoilaria eta sortzailea bestearen ondoan. Berriak… zakonponbiderik nahiz eta bakoiharrak… zaharrak berri alegia. tzak bere intimitatean kontrako Gerra han, bortxaketa hemen, jarrera sutsua dugun, eta hori jipoia hari, istripua… zaplaztehorrela da, eta kontra egiten diEdozer sinisten koa, ukabilkada, bultzada… fudanari… ikusten? Berotu naiz. dugu, egia ote den Hortxe fandangua! rra, furra! ‘Fake’ ala gerra! Albiste falSuerte onean , iritsiko da zalantzan jarri gabe egun hori non albiste horiek altsua edo gezurrezko berria, biste izateari utziko dioten edo maiz ingelesez: fake news, bere horrelakoak egiteari utziko diogun. Baina egia al horretan mailegatua, desinformatzeko helbuda diodan hau? Edo benetan ezinbestekoak ditu- ruarekin hedabideen edota sare sozialen bidez gu gure egunerokoan? Zergatik harrapatzen gai- nahita zabaltzen den gezurrari deritzo. Amentuzte horrelako berriek zintzurretik eta kapazak omen mota bat da. Gezurtiek hainbat trikimailu gara telebistari begira orduak eta orduak emate- erabiltzen dituzte gezurrezko albiste batek egiazko? Uholde, sumendi, tsunami… hortxe duzu fan- koa irudi dezan. Adibidez, esanak desitxuratu dangua! edo testuingurutik kanpo jarri, informatzaile Tanke bat topatu dut twiter ireki eta berehala egiatien izen onaz baliatu, eta abar. Furra, furra! jaso dudan lehen txioan. Ukrainako herri txiki baBaina nik badaezpada zalantzan jartzen ditut tean harrika jaso omen dute tankea bertako hau- guztiak, izan ere ederki dakite komunikabideek rrek jolas orduan eskolako parkean. Tankeak zer saldu behar diguten beti gaudelako horrelakoak irensteko prest. Telebistan, twiterren, han buelta eman eta alde egin omen du. Furra, furra! Neure kafesnean kafe asko eta esne gutxi iza- edo hemen pantailaratzen diguten edozer sinisten da. Kafe zalea naiz, baina belztasun hori esne ten dugu. Egia ote den zalantzan jarri gabe. Eta apur batekin haustea gustatzen zait. Dena ez zer egiten dut nik? Egin dut puzkerra! Gaur goizean jaiki naiz suerte onean, tanke bat omen da beltza ala zuria, erdian kolore asko omen dago, baina bakoitzak bere kolorea du gustuko topatu dut nire kafesnean, ez dakit zer daukagun eta kapazak gara muturka hasteko gure hori de- ‘fake’ ala gerra, baina nik badaezpada egin dut puzkerra! fendatzeko. Gure gustukua!
04 Hitz-aspertuan Maite Rodriguez Otxotorena • Idazlea
# 462 • 2022ko apirilaren 8a
Elkarrizketa
Maite R. Otxotorena Idazlea
Planeta argitaletxea atzetik izatea gauza handia da idazleentzat. Maite R . Otxotorenaren kasua da (Donostia, 1970). Hainbat lan bere kabuz argitaratu eta gero, ‘La mensajera del bosque’ nobelak etxe handi horren interesa piztu zuen. Sakelako edizioa atera berritan, hurrengo eleberria noiz kaleratu zain dago.
Hitz-aspertuan 05 Maite Rodriguez Otxotorena • Idazlea
2022ko apirilaren 8a • # 462
«OSO ZAILA DA HONETAZ BIZITZEA, ILUSIO HANDIA DUT LORTU DUDALAKO» Testuak: Tere Madinabeitia
Argazkiak: Gorka Gomez
Zer ezkutatzen da R hizkiaren atzean? Ez dago ezer, Rodriguez abizena da. Nire ama Isabeli nabarmentasun handiagoa eman nahi nion, eta Rodriguez ahozkatzea saihestu nahi nuen, trabatu egiten naizelako. Gainera Otxotorena ez da hain arrunta, eta euskalduna da. Baina Rodriguez ez nuen erabat ezabatu nahi, eta R hizkiarekin geratu naiz.
Ormaiztegin bizi zara orain. Bai. Duela bost-bat urte etorri nintzen, hemengoa den Jon nire bikotearengana. Asko mugitu naiz Ormaiztegira iritsi aurretik. Haurtzaroa eta gaztaroa Donostian egin nituen, eta gero, bizitzak hala eramanda, Harora (Errioxa) joan nintzen. Lan kontuak tarteko, Gasteizera ondoren, Madrilera ere bai... Eta Harora itzuli nintzen azkenean, 44 urterekin. Orduan eman nuen idazle izateko pausoa.
Zergatik orduan? Beti idatzi izan dut, eta txikitan beti esaten nuen idazle izan nahi nuela. Haroko bigarren egonaldian iritsi zen unea, eta erabakia orduan hartu nuen.
Baina idazle izatera iritsi aurretik, egin dituzu gauza gehiago. Idaztearekin lotutako zerbait ikasteko gogoa nuen, baina orduan ez zegoen orain bezala literatur tailerrik edo uni-
bertsitate ikasketik. Gainera, idaztea ez zegoen ondo ikusia, musika bezala. «Horretaz nola biziko zara?» eta horrelakoak galdetzen zizkizun jendeak, baita nire gurasoek ere. Horregatik, Zuzenbidea ikasten hasi nintzen, baina utzi egin nuen, hura ez zelako niretzat. Nik oso argi nuen zer izan nahi nuen, baina ez nintzen planteatzera ere ausartzen, eragiten zuen gutxiespenagatik.
Zer egin zenuen karrera utzitakoan? Andoaingo Zine eta Bideo Eskolaz jakin nuen, eta zinema, istorioak kontatzea eta sormena lotura egin nuen neure buruan, eta aurrera egin nuen. Gero konturatu nintzen hura ez zela nik pentsatutakoa, ikasketa haiek ez zeudela zinemaren munduari begira, handik gehiago ateratzen zirelako telebistarako kamerariak, soinu eta argiztapen teknikariak, errealizadoreak... Baina asko ikasi nuen, gidoiak egiten erakusten zutelako, eta gidoiak istorioak kontatzeko modu bat dira. Zentzu horretan ondo etorri zitzaidan.
Bideojokoen munduan sartu zinen. Eskola amaitutakoan, zer egin ez nekiela, bideojokoak egiten zuen talde batekin egin nuen topo. Nik marraztu ere egiten nuenez, grafista eta gidoilari gisa lan egiteko eskatu zidaten. Abentura
«44 urterekin eman nuen idazle izateko pausoa. Beti idatzi izan dut, eta txikitan beti esaten nuen idazle izan nahi nuela» «Ni orduan ez nintzen kontziente izan, baina bideojokoen sektorean lan egin zuen lehenetako emakumea izan nintzen»
06 Hitz-aspertuan Maite Rodriguez Otxotorena • Idazlea
# 462 • 2022ko apirilaren 8a
kutsuko bideojokoak egiten zituzten, eta horrek gidoi bat eskatzen du, pertsonaia guztiak sortu, gertatzen den guztia... Kontua da interesatu zitzaidala, oso bitxia iruditu zitzaidala, eta probatzea erabaki nuen. 1990eko hamarkadaren hasiera zen, orduan ari zen mundu hura hasten. Zazpi urte egin nituen taldean, eta Madrilgo Dinamic Multimedia eta Bartzelonako Gaelco enpresentzako lan egin genuen.
hartu zuen, eta oso zaila izan zen. Horregatik proiektua ez zen ondo atera. Gainera, ni garai hartan oso gaizki ari nintzen pasatzen maila pertsonalean, harreman toxiko baten erruz, eta besterik aurkitu ez, eta komertzial lanetan hasi nintzen, telefonia alorrean lehenik eta bideozaintzarako kameren enpresa batean gero. Hura garai iluna izan zen niretzat, baina orduan mamitu nuen lehen eleberria, El secreto de la Belle Nuit.
Bideojokoena gizonezkoen mundua dela esan ohi da. Hala da?
Idazle bihurtu zinen azkenik.
Ni orduan ez nintzen kontziente izan, baina sektore horretan lan egin zuen lehenetako emakumea izan nintzen.
Zein bideojoko egin zenuen? Biomechanical Toy. Grafikoak garatu eta gidoia egin nuen bideojoko hartarako. Gero Dinamic Multimendia enpresarentzat lanean hasi ginen, beste proiektu bat garatzen, baina hiru urte eta gero enpresa hura itxi egin zuten eta ezer gabe geratu ginen.
Beste lan batean hasi zinen orduan? Taldekook pelikulak saltzen hasi ginen, DVDn grabatutakoak, on line. Hura ere gauza berria zen, jendeak oso mesfidati
«500 liburu haiei irteera emateko, komertzial izandakoan ikasitakoa baliatuz, banan bana saltzen hasi nintzen» «Beste nobela bat dut amaituta orain, eta Planetaren eskuetan dago. Ea gustatzen zaien. Oso istorio indartsua da»
Bai! Hura ‘Nahikoa da!’ esatea bezala izan zen. Beti izan nahi nuen idazle, eta neure buruari gai nintzela erakusteko garaia iritsi zen, eta, aldi berean, ni suntsitzen ari zen egoera hartaz ihes egiteko garaia ere bai. Askapena izan zen niretzat liburua idaztea eta kaleratzea, eta istorio bat hasieratik bukaerara arte idazteko gai nintzela erakustea.
Komertziala zinenean idatzi al zenuen? Ez! Aurretik idatzita nuen, eta lau urtez kajoi batean gordeta izan nuen. Komertziala nintzela ezin nuen ezer idatzi, lanak sormen zantzu txikiena ere eragozten zidan, hain da absorbatzailea... Ez nuen idazteko denborarik ezta indarrik ere. Komertzial bezala ona nintzen, baina ez zitzaidan gustatzen, eta oso zorigaiztokoa nintzen. Hala ere, lau urte egin nituen hala! Azkenean bota egin ninduten, eta orduan erabaki nuen liburua argitaratzea.
Emaitza onak lortu zenituen, beraz. Bai, eta haren ondoren atera nuen bigarren zatia, La sombra de Fourneau, eta hirugarrena ere bai, laugarren liburua gero... Eta orduan, Amazon aurkitu nuen.
Amazonen ere saltzen zenituen liburuak? Oso erraza zela ikusi nuen, dena erraztasunak dira. Zure testuak igotzen dituzu, azala ere bai... eta dena egiten dizute. Zuk zure nobela argitaratzen duzu, eta haien liburu sarean sartzen dute, eta gero zure lana da promozioa egitea, batez ere sare sozialetan, jendea zu eta zure lana ezagutzen has dadin. Ordura arte nituen liburu guztiak sartu nituen Amazonen, paperean eta e-book formatuan, eta ateratzen joan nintzen guztiak ere bai. Donde habita el miedo idatzi nuen garai hartan, eta harekin arrakasta izan nuen eta literatur munduan ni ezagutzen hasi ziren. Ondoren La mensajera del bosque idatzi nuen.
Liburu horrekin salto handia eman zenuen. Ordurako Editabundo literatur agentziak nigan begiak jarrita zituen. Nire ibilbidearen berri zuten, eta liburu bat bidaltzeko eskatu zidaten, nire agenteak izan nahi zutelako. La mensajera bidali nien, eta ikaragarri gustatu zitzaien. Kontratua sinatu nuen, eta haien bitartez lortu nuen Planeta etxearekin argitaratzea.
Zein izan zen prozesua?
Planeta, besterik ez.
Bartzelonako argitaletxe batera bidali nuen, eta gustatu eta argitaratzea erabaki zuten. 500 ale inprimatu zituzten, ez zen asko, baina idazle ezezaguna izateko ez zegoen gaizki. Baina krisia etorri zen, eta argitaletxea itxi egin zuten. Orduan, 500 liburu haiei irteera emateko, komertzial izandakoan ikasitakoa baliatuz, banan bana saltzen hasi nintzen argitaletxekoekin adostuta.
Pauso bat gehiago izan da. Zure liburuak Amazonen edukitzea handia da, unibertso bat delako, baina horrelako argitaletxe batekin edozein liburudendan daude. Oraindik ezin dut sinetsi!
Banan bana? Bai. Orduan Haron bizi nintzen berriz, eta kotxea hartu, liburuak orga batean sartu, eta Gasteizera joaten nintzen adibidez. Kalez kale ibiltzen nintzen, negozioz negozio: arropa dendak, ile apaindegiak, tabernak... Nire burua idazle bezala ezagutzera eman nahi nuen, eta liburuak saldu. Jendea harrituta geratzen zen nire proposamenarekin, baina nik kontatzen niena entzuteko prest egoten ziren gehienak, eta saldu nituen. Haiek izan ziren nire lehen irakurleak.
Orain arte liburuak saltzeaz hitz egin duzu. Eta idazteaz? Noiz hasi zinen? Txikitan hasi nintzen. Kontakizun laburrak idazten nituen... 10 urterekin koaderno handi bat erosi nuen, eta abenturaz bete nuen. Errelato laburrak idatzi nituen, nobela bat ere bai, dena eskuz. Asko idazten nuen, eta asko marrazten nuen. Nire bi pasioak ziren, baita istorioak kontatzea ere. Eskolatik etxerako bidean ipuinak kontatzen nizkien lagunei, asmatu ahala, lagun haiek protagonizatutakoak. Imajinazio handia nuen, eta hura zen munduarekin komunikatzeko nire modua, sentitzen nuena adierazteko modua.
Proiektu seriogoei heldu zenien gero. Bai, eta El secreto de la Belle Nuit idatzi
Hitz-aspertuan 07 Maite Rodriguez Otxotorena • Idazlea
2022ko apirilaren 8a • #462
nuen, 2015ean. Artikulu bat irakurri nuen pederastiari buruz, eta aldi berean Frantziako Iraultzari buruzko beste bat. Biak elkartu, eta istorio bat osatzen joan nintzen. Nire eleberri guztiek mezu bat dute atzean, eta kasu hartan pederastia zen. Dokumentazio lan handia egin behar izan nuen, historiarekin ahalik eta fidelena izateko eta kontatzen nuen guztia sinesgarria izateko. Lan asko egin nuen, baina aldi berean zoragarria eta pasio handikoa izan zen.
Pasio hori ez duzu galdu. Ez. Orduz gero beste hainbat eleberri idatzi ditut, eta azkenarekin, La mensajera-rekin, oso pozik nago. Planetaren bultzadari esker, oraintxe atera dugu
sakelako edizioa, eta oso ondo funtzionatzen ari da.
hitz egiteko nire era, gauzak modu intentsoagoan trasmititzeko modua.
Liburu guztiek mezu bat dutela diozu. Zein da ‘La mensajera’-rena?
Beste thriller bat. Misterioa eta beldurra dituzu gogoko?
Naturaren aldeko laguntza eskaera bat da. Gure mundua zaindu behar dugu, gure etxea da eta ez dugu gehiagorik. Ingurunea gehiago errespetatu behar dugu.
Bai, ikaragarri! Agatha Christye, Alejandro Dumas, Edgar Alan Poe edo Stephen King oso gustuko ditut. Estilo eta genero desberdinetakoak dira guztiak, baina misterioa dute komunean, eta hori asko gustatzen zait. Egunen batean nobela historikoa idatziko banu ere, ziur misterioa ere erantsiko niola.
Zer ari zara idazten orain? Beste nobela bat dut amaituta, eta Planetaren eskuetan dago. Ea gustatzen zaien. Oso istorio indartsua da. Ezin dut asko aurreratu, bakarrik esango dut Antartidan gertatzen dela, eta thriller bat dela, La mensajera bezala. Fantasia puntu bat du, hori delako gai batzuetaz
Bai, eta hori da orain nire lanbide bakarra. Oso zaila da honetaz bizitzea, baina saiatzen ari naiz eta jarraituko dut, ilusio handia dut lortu dudalako.
joaten ziren, askotan bideko baserri batean butano bonbona hartzeko geratuz. Brinkolan oraindik gogoan dute familia hura, ‘Donostiarrak’ bezala ezagutzen zituzten: Luis Rodriguez, Isabel Otxotorena eta haien seme-alabak. Maite oso eskertuta dago aitarekin, mendian naturarekin kontaktuan bizitzeko aukera eman ziolako, berari eta anaia-arrebei. Aitari eskaini dio, hain zuzen, izadia protagonista duen La mensajera del bosque liburua.
Garai hartan ikasi zuen Maitek natura maitatzen, eta bizi den lekutik oso gertu duen arren, etxe ondo-ondoraino eramaten saiatzen da. Horregatik du lorez beteta eta hain ederki zainduta etxe aurreko loratokia; iaz Ormaiztegiko Udalaren saria ere irabazi zuen. Mendira ere asko joaten da, txakurra lagun duela, eta udako oporretarako Pirinio inguruak ditu gustuko bikoteak. Furgonetan joan ohi izan dira bazter haiekin gozatzera.
Azkenean lortu duzu idazle izatea.
Zein da?
Ormakioko asteburu eta uda haiek Donostian, Gasteizen, Madrilen eta Haron bizitzen egon eta gero, herri txikiago batera etorria da Maite R. Otxotorena, Ormaiztegira, baina horrelako toki txikietan eta natura gertu dutenetan ondo moldatzen dela dio, «hala hazi naiz ni». Izan ere, txikitan eta gaztetan, Donostian bizi arren, mendian igarotzen zuen denbora asko. «Legazpira joaten ginen asteburuetan eta udan, Brinkolako txabola batera». Irribarre bat marrazten zaio aurpegian Maiteri garai haietaz hitz egitean. «Hasieran Peña familiaren txabolara joaten ginen, Brinkolazar baserritik gertu, baina hura aldapez inguratuta zegoen, eta aitak mendian gora egin zuen, Ormakioraino. Han, lursail bat eta txabola bat erosi zituen beste familia batekin batera. Hasieran denok txabola horretara joaten ginen, baina gero aitak berea eraiki zuen lursailaren beste muturrean. Hura gurea izan da, duela gutxira arte». Abentura kutsua zuten egonaldi haiek. Donostiatik kotxean etorri, Brinkolan pabilioi batean gordeta zuten Land Rover bat hartu eta mendian gora
08 Herri jakintza Ondare materiala
# 462 • 2022ko apirilaren 8a
Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus
Hitzen ganbara
Esaera zaharra
Efemerideak
Odoie: ‘Odeie’. Hodeia. Goierrin, trumoi ekaitzari esaten zaio ‘odoiek jotzea’. Euri edo txingor asko egin ohi du. «Martxoko sugea eta martxoko odoie, ojo!», diote zaharrek, ez direlako garai onak ez bat, ez bestea agertzeko.
«Esan asko eta egin gutxi, gosez hil zen auzoko Patxi»
2017-4-8. Joxe Urteaga Oria trikitilaria hil zen, 90 urterekin, Zumarragan. 2017-4-9. Iker Irribarriak binakako txapelketa irabazi zuen, Rezustarekin. 1960-4-11. Luis Urteaga organista eta konpositore ordiziarra hil zen.
Euskalduna ez da izan asko hitz egitekoa. Gaizki ikusia zegoen, gainera. Jario handia eta lanerako apeta txikia, berriz, galzorirako errezeta.
Ondare materiala
Lizarrustiko baso trenbide zaharra Lizarrustitik Lareora bidean, Akerretako tunela, garai bateko trenbiderako 1916an irekia. Behean, Quifosako etxea, mendatetik behera Etxarrirantz. Aimar Maiz
zuen Quimica Forestal SA. Zerrategia izan zen lehenbizi, eta alkohola egiteko fabrika bihurtu zuen gero. Azido azetikoa ateratzen zuten, pago egurra destilatuta. Aranak tinta fabrika zeukan Beasainen, XIX. mendearen azken aldera jarria, XXI. menderaino iritsi zena, Hunolt izenarekin.
Akerretako tunela, ikurra
Testua: Aimar Maiz
B
aso ustiapen neurri gabearen aztarna da Lizarrusti inguruan gaur egun oinezkoen ibiltoki atsegin den bidea. XX. mendearen bigarren harmakadan, trenbide txiki bat ireki zuten Lizarrusti mendate gainetik Lareo ingururaino, hango pago zuhaitzak industri erabilerarako ateratzeko. Quifosa lantegia zegoen baso ustiapen eta trenbide azpiegitura haren atzean. Elkorri sakonean, Lizarrustitik beste alderako jaitsieran, Etxarri Aranazko partean jada, Jose Martin Arana Arregi beasaindarrak (1846-1921) eraiki
Zuhaitzak garraiatzeko, tren txiki batentzat bidea ireki zuten, Lizarrustitik Lareora. Akerreta deritzon parajean, harkaitzean tunel bat zulatu behar izan zuten, eta gaur egun oinezko bidearen ezaugarri ezagunenetako bat da. 1916an zulatu zuten tunela, eta trena 1917an hasi zen zerbitzua ematen. Lizarrusti, Alleko eta Akaitz inguruetan baso ustiapena azkartu zuen. Lehentxeagora arte, toki apartatua eta isolatu samarra zen, basoaren ustiaketa komertziala atzerarazi zutenak. Lizarrustiko errepidea 1882tik 1885era eraiki zuten, eta 1917an trenbidea hara lotu zuten. Lehenago, ikazkintzarako bidea izan zen. Hiru kilometro inguruko luzera du trenbide zaharraren trazatuak. Lizarrustin 621 metroko garaieran abiatzen da, eta Maizegi errekaraino –Lareoko urtegiaren barrenean– 660 metroraino soilik igotzen da.
Bertsoa • Kate motzean 09 Maitane Legarreta Etxezarreta • Eneko Solana
2022ko apirilaren 8a • # 462
Gaiak hala dio
Kate motzean Eneko Solana • Baserritarra
«John Dealer da nire musika talde kuttuna» Maitane Legarreta Etxezarreta
Gaia: Korrika Neurria: Hamarreko handia Doinua: Gure aurreko guraso zaharrak Eguzki, elur, haize zein euri tipi-tapa korrika fin aldapan gora segi aurrera sarri eginagatik min Korrika honek emandakoa luzerako izan dadin gure herria euskaldundua irudikatu hitzekin bide zuzena hatatu eta egunerokoan ekin Norberarena bada ardura ezingo dugu ukatu baina guztia ezin da izan borondatearen patu euskara doan ikasi behingoz denoi bidea erraztu neurriak hartu, legeak sortu eskubideak bermatu lekuko honek eskurik esku denok batu behar gaitu
HURRENGOA » Bertsolaria: Iker Zubeldia Katarain Gaia: Vicente eta Larrañagaren arteko aizkora apustua
Testua eta argazkia: Asier Zaldua
Eneko Solanak (Legazpi, 1991) Eraikuntza Metalikoen goi mailako moduloa ikasi zuen zuen, eta Ebakilan enpresan egin zuen lan. Duela hiru urte, enpresa utzi eta Hariztizabal baserria hartu zuen. «Beti natura gustatu zait, osabak baserria du...». Hariztizabalen, ogia egiten dute eta 30 sagar barietate dituzte. Horretaz gain, eguzki plakak dituzte etxeko kontsumorako eta energia saltzeko, eta Natur Eskola Bizia proiektuko ikastaroak ematen dituzte.
Zeintzuk dira zure zaletasunak? Baratzea, eta herrira jaistea eta lagunekin egotea.
Nekazaritzari buruzkoak irakurtzen ari naiz. Ez naiz oso liburu zalea. Urduria naiz, eta irakurtzeko eserita egon beharra dago.
Oporretarako toki bat? Almeria. Cabo de Gata. Furgonetan.
Zer gosaltzen duzu? Kafe bat. Ez dut ezer jaten.
Inoiz ahaztuko ez duzun eguna. Aita eta osaba espetxetik atera zirenekoak. Bi egunen bueltan atera ziren, lehenengo osaba eta hurrengo egunean aita. Aita atera zen egunean elkar besarkatu ahal izan zuten.
Sekula egin dizuten opari bereziena?
Pelikula edo telesail bat? Origen. Asko pentsarazten du. Abeslari bat edo musika talde bat?
Lagun bati esker, nire bizitzan egin nuen norabide aldaketa.
John Dealer. Legazpikoak dira. Nire adin ingurukoak. Oso onak.
Hegan egitea.
Abesti bat?
Zerain.
Mikel Laboaren Gure bazterrak.
Itsason biziko ez bazina...
Liburu bat?
Itsasoa eta mendia dituen herri batean.
Amets bat. Goierriko txoko kuttuna.
10 Erreportajea Oianguko hariztiaren kontserbazioa
# • 2022ko apirilaren 8a
Erreportajea
OIANGUKO HARIZTI ZAHARREAN OREKAREN BILA Testua eta argazkia: Ariane Vierbücher
Ordiziako Oiangu parkeko basoaren azterkena egin du Aranzadi Zientzia Elkarteak, naturaren eta gizakiaren arteko orekaren bila. Kontserbazio lana egitea proposatzen dute adituek.
O
rdiziak duen arnasgune bakarretako bat da Oiangu parkea. Arnasgune, eta naturgune preziatu ere bai; interes berezia duten basoak aurki daitezkeelako bertan. Hori nabarmendu du Aranzadi Zientzia Elkarteak, Oianguko basoaren azterketa egin eta gero. Bertan dauden zuhaitzek dituzten ezaugarriak aztertu dituzte; 400 bat zuhaitzenak, haritzak batik bat. «Eguzkitasunari buruzko datuak jaso ditugu, zuhaitzaren bizitasun-egoerari buruzkoak, bizirik dauden ala ez, koroaren zati bat galdu duen ala ez, poluzio-sintomak dituen ala ez, eta hilda daudenen kasuan, zutik dagoen, erorita dagoen, adarren egoera zein den...», azaldu du Aranzadi Zientzia Elkarteko Alberto de Castrok, egin duten lan handiaren arrastoak emanez. «Zuhaitz zahar bakarrak» direla ondorioztatu du, horregatik, «kontserbazio lana» egitea proposatzen dute. Oiangukoak, «behar baino lehenago zahartu diren arbolak» direla baieztatu
du De Castrok. «Zuhaitz zaharren ezaugarri horiek dituzte: irregulartasun asko dituzte, azal oso emankorrak, flora eta fauna asko bizi daitezkeenak, animalia-espezie asko dituzten barrunbeak dituzte, onddo-landareenak, eta handiagoak direnez, azalera handiagoa dute bizia hartzeko». Gainera, «landareak eta likenak ere badituzte, epifito izenekoak, hau da, zuhaitzaren azalean bizia dago, eta horrek biodibertsitate handiagoa erakartzen du». Landare horiek daudenez, «badira haietaz elikatzen diren animaliak, badira haietan babesten diren beste organismo batzuk ere». Egur hil ugari ere badute, zuhaitz gazteek ez dutena. Eta hildako egur horretaz elikatzen diren onddoak. Eta hori ere garrantzitsua da. Hilik dauden edo diruditen arboletan ere, bizia dago, eta hor dago hain zuzen ere zuhaitz zahar hauek babestearen garrantzia.
Ez dute ordezkorik Oiangun dauden zuhaitz zahar horiek «ez dute ordezkorik», eta hori, «arazo bat» dela dio De Castrok. «Zuhaitz zaharrak ez dira ordezkatzen ari, eta eremuaren biziraupenerako baliagarria litzateke hori». Aranzadik proposatzen du, «zuhaitz berriak landatu, eta zuhaitz autoktonoak hazten joan daitezen espezie exotikoak ezabatzea, dauden zuhaitz gazteei heltzeko denbora emateko». Zuhaitz zaharrekin, berriz, mantentze plan bat proposatzen du; «zuhaitz zahar horien bizitza ahalik eta gehien luzatzeko».
«Oiangun dauden zuhaitz zaharrak bakarrak dira, eta horregatik, kontserbazio lana egitea proposatzen dugu» «Eremu bakoitzak balio desberdin bat du, bi eremuak elkarren osagarri dira eta horrek ere badu bere garrantzia» Alberto De Castro Aranzadi Zientzia Elkartea
Erreportajea 11 Oianguko hariztiaren kontserbazioa
2022ko apirilan 8a • # 462
Praktikara jauzia natur eskolaren bidez
O
iangu parkea, fauna eta floraren bizitoki berezi den eremu hori, ikasgela bihurtuko dute beste urtebetez, Oiangu Natur Eskola laster jarriko baitute martxan. Aranzadi Zientzia Elkarteko kideek Urdanetako eta Jakintzako ikasleekin lan egiteko aukera izango dute berriro. Funtzionamendua orain artekoaren berbera izango da: Ordiziako ikastetxeetako haurrak Oiangura igoko dira Aranzadiko begiraleen gidaritzapean, eta bertan egun osoa irauten duten jarduerak egingo dituzte, jolas librerako astia ere utziz. Jarduerak jolas eta tailerretan oinarritzen dituzte, eta ikasleak beraiek izaten dira Oianguko bitxikeria eta natur altxorrak deskubritzearen protagonistak. Ikasgela barruko teoriatik praktikara jauzia egiteko espazioa izango da Natur Eskola.
Ordiziako Oiangu parkeko harizti zaharraren ikuspegia. Kimaketa lanak egiten aritu dira azken asteetan.
Oiangu parkean sartu eta ezkerraldeko luzera guztian kokatzen den zuhaiztiaz gain, Altamirako putzu inguruan dagoen basoaz ere jardun du. «Hori bai, hori bai da basoa», adierazi du De Castrok. Bertan aurki daitekeena, «40-45 urteko basoa da, modu naturalean, ukitu gabe hazitakoa, eta bertan aurki daitezke zuhaitz oso gazteak, ez dira handiak, baina goragoko aldean baino askoz ere aniztasun handiagoa aurki daiteke bertan, ez delako haritza soilik, mota desberdinetako zuhaitzak daude». Oianguko harizti zaharrean gertatzen denaren kontra, «baso zahar natural batean guztia elkarrekin egongo» litzatekeela esaten du Aranzadiko kideak: «Putzuaren inguruko basoan falta dena da zuhaitz zaharrak egotea. Dena den, eremu bakoitzak balio desberdin bat du, bi eremuak elkarren osagarri dira eta horrek ere, badu bere garrantzia». Haritz zahar horiek, gaur egun, bitxi-
keria bat dira. Eta aberastasun bat dute. Aranzadik eman berri duen lanak erakusten duenez, garai batean mendi eta bailaretan zeuden haritz-multzorik ia ez da geratzen. Eta baso horiei lotutako fauna, eta bereziki haritz zaharrenei eta haien enborren barrualdeari lotutakoa, onddoek poliki-poliki degradatua, desagertzeko arrisku larrian dago.
Udalaren esku-hartzea Horregatik da hain garrantzitsua haritz zahartuen eremu horiek kontserbatzea, gaur egungo aleak kontserbatzea eta etorkizunean horien presentzia aurreikustea. Baina, aldi berean, parke publiko bat da Oiangu, eta zuhaiztiak segurua izan behar du erabiltzaileentzat. Bi helburu horiek onartu eta bateragarri egiteko konpromisoa hartu du Ordiziako Udalak. Zeregin horretan Kimu Bat enpresaren laguntza izango du. Hala, haritz zahar bakoitza ondo identifikatu dute, kokapen eta zenbaki
zehatzekin, ondo jakiteko zer zuhaitz den, eta haren bilakaeraren, jardueren eta abarren jarraipena egiteko. Hala, Kimu Batek, haritz zahar bakoitzaren eta garapen handieneko haritz amerikar batzuen GPS posizionamendua egin du, eta plano batzuetan jaso. Berezia da Oiangu, naturak eta gizakiek elkarbanatzen duten espazioa baita. Biak zaindu eta batak bestearekin talka egin ez dezaten, esku-hartuko da. Adibidez, kimaketa lanak egin dituzte. Guztira 14 zuhaitz kimatu dituzte, guztiak haritzak. «Segurtasunagatik», zehaztu du Maitane Alvarez, Ordiziako alkateordeak. «Zuhaiztiaren azterketan ondorioztatu da hainbat zuhaitz ez zeudela egoera onean, eta gainera arriskutsuak zirela. Altuera handia hartu dute, baina oinarria ez dute egonkorra, usteltze fasean dago», gaineratu du. Natura eta gizakia. Kontserbazioa eta segurtasuna. Bien arteko oreka izango da giltza.
12 Erretratua Irudi baten istorioa
# 462 • 2022ko apirilaren 8a
Erretratua
TTIPI-TTAPA, TTIPI-TTAPA
Josune Mujika Alustiza Beasain
1987ko apirilaren 7an Joxe Miel Barandiaranek Beasainen eraman zuen Korrikaren lekukoa, Amaia Arratibel (ezkerrean) eta Josune Mujika (eskuinean) Goiztiri AEK-ko irakasleek lagunduta. Deia egunkaria
T
tipi-ttapa, ttipi-ttapa hemen da Korrika. Gaur, apirilak 8, Goierrira iritsiko zaigu beste behin ere Korrika. Egun berezia izango da dudarik gabe, emozioz betea, belaunaldiz belaunaldi, euskara maite dugunontzat. Aurten ere ez dugu hutsik egingo, petoa prest daukagu. Aspaldiko partez, ostiral iluntzean iritsiko da gainera Beasainera. Korrikari buruz daukadan lehen oroitzapena ikastola garaikoa da. Gogoratzen naiz, hasierako Korrika batean, Alkartasuna Lizeoan nenbilela, Txispas irakasleak euskararen aldeko Korrika zetorrela eta nork joan nahi zuen galdetu zigula. Gure gelatik ni bakarrik apuntatu nintzen. Pentsa ze korrikalaria eta kirolaria izan naizen ni, baina euskararen aldekoa zenez, bi aldiz pentsatu gabe izena eman nuen.
Barandiaranen ondoan Baina oroitzapenen tarte honetara ekarri dudan argazkia 1987ko apirilaren 7an Beasaingo Kale Nagusian aterata-
koa da. 5. Korrika zen, Beasainen AEK sortu zen urtean. 18 urteko AEKko irakaslea nintzen. Joxe Migel Barandiaranek lekukoa hartu behar zuela eta, berari laguntzen bi irakasle jarri gintuzten, Amaia Arratibel eta biok, parean tokatu ginelako. Hurrengo egunean, egunkari bateko azalean atera zen argazkia. Amak erosi egin zuen, baina nik zakarretara bota nuen. Hura lotsa! Dena den, amak gorde egin zuen argazkia fotokopiatuta. Ganbaran egongo da nonbaiten. Orain dela hiru-bat urte Koldo Mitxelenara joan nintzen alabekin, azal haren bila. Argazkiak atera eta gorde egin nituen.
hainbat ekitaldi egiten zen: Kilometroak saltzea, Korrika Laguna... Korrikaren aurka zeudenak baziren orduan ere, eta era askotako erantzunak entzun behar izaten genituen sarri. Beasaingo plaza azpian eskualdeko Korrika afaria ere antolatzen genuen. Goierriko elkarte gastronomikoen arteko txapelketa egiten zen, arrain zopa eta haragi gixatua nork goxoago prestatu. Elkarteek prestatutakoa izaten zen afariko menua. Postrerako, berriz, gozotegiek ijito besoa ematen zuten; okindegiek ogia eta edari banatzaileek edaria. Sekulako giroa sortzen zen, eskualdeko 300-400 pertsona elkartzen ginen.
Afarian 300-400 lagun AEKn hasi berriak ginen eta Korrika antolatzea berria zen guretzat, antolatzen genuen lehenengo Korrika zen, baina oso ondo atera zen. AEK-ko euskaltegientzat dirua lortzeko helburuarekin sortu zen Korrika, garai hartan erakunde nagusiek ez baitzieten dirurik ematen. Beraz, dirua biltzeko eta girotzeko,
Euskararengatik, militantziaz Goiztiri AEK euskaltegian ibilitako urteak oso politak izan ziren. Hasieran lagun talde bat ginen. 18 urterekin hasi nintzen [8 bat urtean aritu nintzen] AEKn euskara eskolak ematen, magisteritza ikasten ari nintzela, euskararengatik, militantziaz.
Gaztejira 13 Ernairen Gazte Martxa
2022ko apirilaren 8a • # 462
Ernairen Gazte Martxa bueltan da Testua: Aitor Garmendia
E
rnai ezker abertzaleko gazte antolakundeak Gazte Martxa antolatu du Aste Santurako. Apirilaren 14an Zugarramurditik abiatu eta Elizondo izango dute helmuga hilaren 16an, Nafarroan. Hurrengo egunean, autobusez Iruñera joan eta Aberri Eguna ospatuko dute. Goierritik ere Gazte Martxara autobusez joateko aukera egongo da. Bostehun eta zutik! lelopean itzuliko da Ernairen Gazte Martxa. Amaiurko gazteluaren setioak 500 urte beteko dituelako erabiliko dute leloa. Gainera, arrazoi beragatik, Baztan inguruan egin nahi izan dute ekitaldia. Aste Santuko jai egunak baliatuz, apirilaren 14tik 16ra, Zugarramurditik Elizondora bitarteko ibilbidea osatuko dute gazteek. Kizkitza Ormaetxea Goierriko Ernaiko kideak Gazte Martxaren garrantzia nabarmendu du: «Bilerak eta antzeko ekitaldiak astunak izan daitezke. Gazte Martxak, ordea, festa giroa sortzeko aukera ematen du. Giro horretan, harreman berriak egin, harremanak sendotu eta kide berriak erakartzeko aukera dago». Gainera, aurtengoa berezia izango da, pandemiaren osteko lehen Gazte Martxa izango baita: «Gazte independentisten topalekua izan ohi da udaberriko ekitaldia. Aurten, bi urteko geldialdiaren ostean, berriro elkartzeko unea izango da». Apirilaren 14an, Ostegun Santuan, ekingo diote ibilbideari. Zugarramurditik Erratzura joango dira, eta bertan kontzertuak egongo dira. Ostiralean, Erratzutik Elizondorako bidea osatuko dute eta bi gau igaroko dituzte bertan. Kontzertuez gain, zenbait tailer eta hi-
@ernaigoierri
@ernai.goierri
Beasainen Gazte Martxako murala margotu dute. Ernai
tzaldi politiko antolatuko dituzte Elizondon. Azkenik, igandean, apirilaren 17an, Iruñera joango dira autobusez, han Aberri Eguna ospatzeko.
Goierritik autobusa Goierritik Zugarramurdira autobusa abiatuko da apirilaren 14an, goizeko zazpi eta erdietan. Ostera, apirilaren 17an, Iruñetik itzultzeko ere autobus zerbitzua egongo da. Izena Lazkaoko zein Ordiziako Herriko Tabernetan eta Beasaingo Arranon eman daiteke. Gazte Martxak eskaintza musikala eta politikoa uztartzen ditu mendi martxarekin batera. Bertan arituko dira, besteak beste, Sua, Dupla, Hieskide, McOnak edota Skakeitan bezalako taldeak. Beste talde batek, Ibil Bedi nafarrak egin du, Lil Buruleunekin batera, martxako kantua: Poesia bat. Gainera, Ibil Bedi taldeak ere kontzertua emango du, zehazki, apirilaren 16an, Elizondon.
Apirilaren 14tik 16ra Zugarramurditik Elizondora bitarteko ibilbidea osatuko dute gazteek
14 Gure lurra Aramako Urretabizkaia lore eta landare haztegia
# 462 • 2022ko apirilaren 8a
Gure lurra
ATARI, LEIHO ETA BALKOIAK KOLOREZ JANZTEKO GARAIA Testua eta argazkia: Iñaki Gurrutxaga
Aramako Urretabizkaia haztegian lau hamarkada daramatzatze lore eta landare hazkuntzan eta salmentan. Apiril bukaera-maiatz hasiera baliatzen dute bezero gehienek apaingarri koloretsu hauek etxean landatzeko.
M
aria Dolores Mendizabalen senar eta Maria Rosario Urretabizkaiaren anaia zena, Martin Urretabizkaia, izan zen Aramako Agarre baserri-jaiotetxean lore eta landare haztegi bat jartzeko urratsa egin zuena. «Nik 45 urte badaramatzat hemen, eta ordurako Martinek bazituen bi berotegi txiki krabelinekin», gogoratu du Mendizabalek; Urretabizkaiak, ondotik, honakoa: «Martinek horrelako muntaia bat nahi zuen, berotegia egin nahi zuen, etorkizuna ikusten baitzion klima aldaketarengatik-eta». Hasierako berotegi haiek tuneletakoak ziren. Gerora plastikozko berotegiak jarri zituzten, baina kazkabarra, haizea eta elurra zela, «oso postura txarrean» ibili behar izaten zutela dio Mendizabalek, eta orain dela 30 bat urte egungo haztegia eraikitzea erabaki zuten. «Martin eta biok ibiltzen ginen hemen, koinata ere bai, seme-alabak ere bai... Martin hil
zenean, Haritzek, seme zaharrenak, urte batzuetan segitu zuen, inbertsio handiak eginda baikeunden». Urte haietan ia egunero ateratzen ziren feriara; orain Ordiziakora bakarrik joaten dira astero, eta gero etxean ematen diete arreta bezeroei. «Eta urtean dozena erdi bat feria berezitara joaten gara, azkena Segurara. Oso ondo saldu genuen». Feria horietara joateko Asier Muñagorri suhiaren laguntza izaten du Mendizabalek, besteak beste.
Ordiziako plazan salmenta bolada «baju samarra» daramatela azaldu du Mendizabalek: «Pentsatzen dugu suspertuko dela, baina kostatzen ari zaio. Orain jendearen erdia ibiltzen da plazan». Muñagorrik honakoa gehitu du: «Ikusten da loreak zeinek erosten dituen. Gazteek gutxi. Hona ere etortzen dira, baina gazteak ez dira asko. Ikusi besterik ez dago gazte jendea bizi den
etxeetan zenbatek dauzkaten loreak!». Asteroko feria gehiagotara ez joateko erabakia haiena da, «etxetik poliki» lan egiten duela baitio Mendizabalek: «Urte asko daramatzagu honetan, eta jendeak ezagutzen gaitu. Etxera etorriz gero beti dago aukera gehiago. Jendeari erraztasunak eman behar zaizkio». Bezeroen lorontzietan landaketak haztegian bertan egitea da eskaintzen duten zerbitzuetako bat: «Urte batzuk izan ditugu landaketarako izugarriak. Jendeak lorontziak ekarri, lurrak eta denak aldatu, bitaminak-eta ondo jarri... Bezeroak gehiago ordaindu behar du noski, baina asko eskertzen du», zehaztu du Urretabizkaiak. Etxerako zerbitzua ere ematen dute, Muñagorrik azaldu duenez: «Makina bat etxetan izan
«Urte asko daramatzagu honetan, eta jendeak ezagutzen gaitu. Etxera etorriz gero beti dago aukera gehiago»
«Urte batzuk izan ditugu landaketarako izugarriak. Jendeak lorontziak ekarri, lurrak eta denak aldatu, bitaminak-eta jarri...»
«Ikusten da loreak zeinek erosten dituen. Ikusi besterik ez dago gazteak bizi diren etxeetan zenbatek dituzten loreak»
Maria Dolores Mendizabal
Maria Rosario Urretabizkaia
Asier Muñagorri
Urretabizkaia landareak
Urretabizkaia landareak
Urretabizkaia landareak
Susperraldia noiz iritsiko
Gure lurra 15 Aramako Urretabizkaia lore eta landare haztegia
2022ko apirilaren 8a • # 462
Asier Muñagorri, Maria Rosario Urretabizkaia eta Maria Dolores Mendizabal, Aramako Agarre baserriko Urretabizkaia landare haztegian.
jarri eta urtetarako dauzkazu! Ur gutxi behar dute gainera, eta horrek ere laguntzen duela uste dut». Muñagorrik nabarmendu du Segurako lore eta landare azokan «lore bereziak» erosi zituela jendeak: kaktusak, krabelinak... Erosketa ohitura horren aldaketa zaintza kontuekin lotuta egon daitekeen galdetuta, ez dute ezetzik esaten Aramako Agarrekoek. «Landarea jarri bai, baina gero kasu egin behar zaie. Ura eman, botikak ere bai tarteka...». Eta berriz ere bezeroen profila atera da mahai gainera. «Jende gaztea urtero etorriko zaizu berriak erostera, baina adin batetik aurrerakoek kasu egiten diete oraindik loreei», azaldu du Mendizabalek. Urretabizkaiak, umore finez, honakoa: «Gazteek galdetzen dutenean loreak nola zaintzen diren, amonarik ba ote duten galdetzen diet nik. Amoneketa ez zuten urtero landarea erosten, adarretatik ateratzen zuten dena».
KONTUAN HARTZEKOAK Lore edo landareren bat erosterakoan kontuan hartu beharrekoak.
Denboraldi betea hasteko zain
» Landaketa-zaintza gomendioak Orientazioa. Lore edo landarea non jarri behar den pentsatu. Egun guztikoa eguzkia, goizezko eguzkia, egun guztiko itzala... Horren arabera aukeratu behar da. Goizeko eguzkia. Uda-udan edozein lorek berez nahikoa du goizeko eguzkia (diplademia, begonia, geranioa, huntzak...). Egun guztiko eguzkia. Eguzkiloreen familiakoek, kaktusek, geranio txinatarrek, astromeliak... ondo eusten diote. Ureztatzea. Jendeak ur asko botatzeko ohitura txarra dauka. Ur asko botaz gero, sustraiak usteldu egiten dira. Behatza lurretan sartu, eta segituan antzematen da hezetasunik baduen ala ez. Ureztatzean, hobe barrenetik bota goenetik baino. Barruko landareak. Behin berogailua kendutakoan, etxeko barruko landareak hamar egunean behin nahikoa du ura. Barruko landareek argitasuna behar dute.
gara lorontziak eramaten! Azkenean zerbitzu bat gehiago da. Guk dena egin, etxera eraman eta bere tokian jarri gainera».
Bezeroa landare berezien bila Mendizabalek adierazi duenez, geranioak eta huntzak izan dira «urtetan eta urtetan oso ondo saldu» direnak Goierrin, baina hori aldatzen ari da: «Mozorrok erraz jotzen dituen landareak dira, eta orduan bada... Orain, diplademiak saltzen dira asko, begonia altu bat ere landare oso jatorra da, iraupen handikoa da, kaktusen familiako batzuek ere arrakasta handia izan zuten Seguran...». Urretabizkaiak gaineratu du kaktus mota horietakoak landare «oso gogorrak» direla. «Murko batean
Urretabizkaia lore eta landare haztegia ez zegoen bete-bete eginda erreportaje hau egiteko garaian –martxoaren 31–, baina apiril azkenerako-maiatz hasierarako egoera bestelakoa izango da oso. «Hau dena lorez beteta edukiko dugu. Huntzetan igoal egongo dira zortzi kolore diferente, geranioetan ere zeresanik ez... Orain arte banaka batzuk etorri zaizkigu, baina Aste Santuaren ondoren, dena asentatzen denean, orduan hasiko da. Gu behintzat saiatzen gara aukera eta genero ona edukitzen». Landareak Carcartik (Nafarroa) ekartzen dizkiete azkeneko urte askoan. Maria Dolores Mendizabal adin batera iritsia da dagoeneko, eta etxekoen laguntza badu ere, bera da negozioaren titularra. «Bizitza osoa honetan ohituta, mina ematen dit atea ixtea. Jendearekiko hartuemana oso polita, eta utziz gero denak falta! Ordiziara ere gustura joaten naiz asteazkenero. Osasunak laguntzen duen bitartean segituko dut!».
16 Eszena Goierriko kultur plaza
# 462 • 2022ko apirilaren 8a
Literatura
Asteburuko proposamenak Irati Goikoetxea Asurabarrena Idazlea
Zulo bat zilborrean
F
esta. Ezer ez eta asko. Gozoki bat; zupa eta zupa irentsi nahi horretan plazera irentsi aurretik ematen dizuna. Eta gero-gerokoak. Izan daiteke lebitazioa. Izan daiteke desoreka. Izan daiteke «Zergatik zulatzen didazu zilborra?». Izan daiteke hori: zulo bat zilborrean. Idazleak egiten duena biluzik eskaintzen duenean, bere burua nahierara janzteko aukera du irakurleak. Nekez ederragorik. Balio erantzia aforismo liburua argitaratu berri du Ekaitz Goikoetxeak Balea Zuria argitaletxearen eskutik. Han eta hemen lo orduak lapurtzen ari da honezkero. Opari bat da. Bildukirik gabea. Eta, hala ere, sorpresa eta ezustez betea. Begiak hori baitu on, halako liburuekin ikusten ez dena ere ikusteko gaitasuna duela horretarako aukera ematen bazaio. Liburuaren hitzaurrean Felipe Juaristik dio Ekaitzek hitza jartzen duela jokoan, baina ez dela hitz-joko hutsean gelditzen. Ekaitzek hizkuntzaren lauak eta koskak ezagutzen dituela. Irakurleak adi heldu beharko dio ibiliari estropezurik egin nahi ez badu. Pausoak banaka ematea komeni baita lauak eta koskak, guztiak eta bakoitza, ondo gozatu eta dastatzeko. Egunean bat irakurtzen dut nik, egunean aforismo bat. Eta hausnarrean igarotzen dut eguna hausnarketarako tarteak goxatuz. Liburuari Eleder ilobaren zenbait aforismo-burutazioateraldi-jolasekin eman dio hasiera Ekaitzek. Ume bat dena da eta hizkuntza bere egiten duenean, bizitzak beste kolore bat hartzen du. Koloretsua da Ekaitzek eskaintzen diguna, garai bateko ipuinen hasierak asmatzera eramaten gaitu. Nekez ederragorik. Eta bai, bat egiteko bi behar dira. Ekaitz bi horietako bat da, zuk behar zenuke bestea, irakurle.
Unidad Alavesa Legorretako antzokian Artza Records zigilupean iaz kaleratutako Made in Germany diskoaren aitzakian herriz herri eta kontzertuz kontzertu dabiltza Unidad Alavesa taldekoak. Oraingoan ez dira oso urrutira joango, Legorretako Herri Antzokian joko baitute gaur, hilak 8, 22:30ean hasita. Sarrerak Legorretako Jubilatuen tabernan eta Lazkao Ansoategi Herrikoan daude salgai, 8 euroan.
Ekain pailazoaren ‘Alejop’ ikuskizuna Urretxuko Labeagan Urretxu eta Zumarragako udalek antolatutako ikuskizun eszenikoen zikloaren barruan, Ekain pailazoak Alejop ikuskizuna egingo du igandean Urretxuko Labeaga aretoan (17:00). Ume nahiz helduentzako saioa da. Sarrerak 5 euro balio du.
Goierriko sei bertsolari kantuan Ataunen Ataungo Etxerat elkarteak antolatutako II. Bertso saioa egingo da larunbatean, hilak 9, Herri Antzokian (17:00). Honakoak dira Aitzol Barandiaranen agindutara kantuan ariko diren bertsolariak: Aitor Sarriegi, Maialen Akizu, Eneko Araiztegi, Iker Zubeldia, Aratz Igartzabal eta Iban Urdangarin. Sarrera, 6 euroan.
Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak
2022ko apirilaren 8a • # 462
Maskotak Irati Apalategi • Neu albaitaritza (Beasain)
Iupi, oporrak! Lehenik eta behin, oso garrantzitsua da bere dokumentazio guztia eramatea eta eguneratuta edukitzea
O
ndo merezitako oporrak gainean dauzkagu, eta maskotak ditugunok, beraiekin joan nahi izaten dugu. Lehenik eta behin, oso garrantzitsua da bere dokumentazio guztia gainean eramatea, eta horrez gain, eguneratuta edukitzea. Autonomia erkidego bakoitzak bere arauak ditu, eta begiratu egin beharko dugu leku bakoitzean zer behar den. Euskal Autonomia Erkidegoan, adibidez ez dugu derrigorrezko txertorik, Nafarroan ordea, amorruaren kontrako txertoa jarrita edukitzea derrigorrezkoa da eta muga pasatu behar badugu Ipar Euskal Herrira joateko, han ere amorruaren txertoa jarrita edukitzea eskatuko digute. Beste probintzia batzuetan barruko desparasitazioa eguneratua izatera derrigortuko gaituzte. Ondo informatu! Bestalde, Gipuzkoan ez dauzkagun gaixotasunak ere badaude beste probintzietan, Leishmania izeneko parasito hau adibidez. Bera ekiditeko pepittak eta koilareak dauzkagu, formatu eta kolore askotarikoak. Bihotzeko xixarea edo filariosia ere badaukagu Kanariar Uharteetan eta Mediterraneoan. Bera ekiditeko ez daukagu produkturik, baina opor goxo hauetatik itzultzean pastilla bat hartzea nahikoa izango da xixare hori hiltzeko.
har dituzte. Guk uhala ixten dugun tokian, hor bertan bere arnesera lotutako petral edo soka homologatu bat jarri beharko dugu. Bestela maletategian transportin batean joan beharko du eta transportin horrek neurri egokiak izan beharko ditu, gure maskotari egokituak. Kotxean goazela 2 edo 3 orduz behin geldialditxo bat egitea ere gomendagarria litzateke, gure txakurrak pixa eta kaka egiteko, eta katua edo untxia bada, pixka bat ateratzeko. Ura ere eskura eduki beharko dute, gehienbat bero handia egingo balu.
Mozala garraio publikoan Txakurren segurtasuna autoan Behin dokumentazioa prest daukagula eta gaixotasunak ekiditeko produktuak hartuta dauzkagula, kotxean jezarriko gara denok bidaia hori egiteko. Guk segurtasun uhala daukagun modura, txakurrek ere bere segurtasun neurriak be-
Hegazkinez, trenez, autobusez edo gurea ez den garraiobide batean bagoaz, transportina eta mozala jarrita edukitzera derrigortuko gaituzte, Hala ere, interesgarria da konpainia bertara kontsultatzea dauzkaten arauak/legeak. Besterik gabe, goxo pasa oporrak!
18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian
# 462 • 2022ko apirilaren 8a
Komikia
Aliritzian
Herri eragileen beharraz
P
andemiaren egoera normalizatu ahala, gurean bata bestearen atzetik datoz ekitaldi eta herri jarduera ezberdinak. Pasa berriak, hartzaren esnaera, txirrindulari probak, kofradiak, musika nahiz dantza emanaldiak, mendi irteerak, lore azoka, Iparra-Hegoa, Korrika batzordeak… eta badatozenak, kinto eguna, Aste Santua, hazi bedeinkatzea, beheko barrioko eguna, Sanson proba, San Ixidrorena, Santa Barbarakoa, sanjoanak… Herri bizi eta aktibo baten seinale. «Beti badau zerbaitt herri hontan», askotan aditu izan dugu. Zerbait hori, ordea, ez da egina etortzen. Norbait edo norbaitzuk badira atzean. Arlo kulturalean, sozialean, politikoan, erlijiosoan, kiroletan, elkarte nahiz erakunde mailan… borondate hutsez eragile diren herritarrak. Hauetako asko urte luzez. Al-
Joseba Telleria Irakasla eta ikaslea
«Beti badau zerbaitt herri hontan», askotan aditu izan dugu. Zerbait hori, ordea, ez da egina etortzen. Norbaitzuk badira atzean
diroko ekitaldi eta jarduerak burutzera beharturik baleude bezala, bizitza osorako ardurak balira bezala… Burutazioak, antolaketa, ardura, lana… eta ahozapore txarren bat ere bai, normalean ezertan parte hartzen ez dutenen kritika edo exigentziengatik. Urteak aurrera egin ahala gainera, eragile horietako asko, eurak hasi behar errelebo eske eta bila. Lan nekeza hori ere. Batzuk teknologiak ordezkatuak, beste batzuk, Aste Santuko batzordea, futboleko zuzendaritza, Iparra-Hegoa, txirrindulari taldea… kostata, baina ari dira txandakatzeak gauzatzen. Banaka nahiz taldeka, batean edo bestean inplikatu izan diren eta inplikatzen ari diren herri eragileak eskertzea, datozenak laguntzea eta berriak erakartzen saiatzea ezinbestekoa da, herri biziagoak eta aktiboagoak izan ditzagun.
Publizitatea 19 2022ko apirilaren 8a • # 462