GoiBerri 454. zenbakia

zk. 454 2022ko otsailaren 11 www.goiberri.eus

Iritzia

03

Xabin Fernandez Zubeldia.

Gerozaleak

Elkarrizketa

Barbara Rivas: «Baloratuagoak sentitzen gara aktoreok Iparraldean»

ODOLA, 5 MINUTUERO NORBAITEK BEHAR DUEN GAI PREZIATUA Odola emateko dei berezia gazteei

10-11

04

Gure lurra

14-15

Otsaila, zuhaitz eta fruta arbolak landatzeko bete-beteko garaia

02 Publizitatea # 454 • 2022ko otsailaren 11

Iritzia 03 Xabin Fernandez Zubeldia • Kazetaria

2022KO OTSAILAREN 11

# 454 Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL

Itzain

Gerozaleak

Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga

Kudeatzailea: Josu Iñigo

Erredakzio-burua: Loinaz Agirre

Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)

Banaketa: Bidera zerbitzuak.

Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.

Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki).

20700.

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus

Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus

Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus

Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Legorreta, Mutiloa, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

Azaleko irudia: Gorka Gomez

B

ai. Aitortuko dizut. Ni za are garrantzitsuagoak jarere horietakoa naiz. tzea gomendatzen dute. HorreGauzak gero egingo la, goikoa ez egiteagatik, lehen dituen horietakoa. garrantzitsuena zena egingo Edo geroxeago behintzat. Ez genuke. Nahi baduzu, saiatu. presarik sartu niri. ProkrastiNiri ez dit ezertarako balio izan. natzailea naiz. Edo gerozalea.

Baina zergatik gertatzen Eta zu? zaigu hau? Bada, azken urteoXabin Fernandez Zubeldia tan, teoria ugari topatu dut hoEtxeko lanak azken orduraKazetaria ko uzten zituen horietakoa al nen guztiaren inguruan. Bazinen? Ni, tamalez bai. Ikasi tzuen ustez, alferkeria hutsa da behar zen momentu jakin hogauzak geroratzeko behar hori rretan gela txukuntzen hasten sentitzea. Beste askoren iritziz Benetako pisua zen hura nintzen ni. Uniberordea, ez du zertan nagitasunaduena ez tsitateko lan garrantzitsu bat rekin inolako harremanik izan egiteagatik, entregatu bezperan, gitarra jobehar. Eta nik behintzat nahiatzen hasi nahi zuen hura; eta zerrendako bigarren go dut azken teoria hori, nola behin lana entregatuta, gitarra ez. edo hirugarren jotzearena beste egun bateraDirudienez, zenbait ikereginbeharra ko uzten zuen hura ere, ni nintzaileren esanetan, garunaren aukeratzen dugu tzen. barnean aurki genezake eranKirola egiten laster hastetzuna. Psychological Science koa zena; aspaldiko lagun hari aldizkarian argitaratutako eta bixitan joateko tarterik topatzen ez zuena edota 264 pertsonarekin egindako ikerketa baten onprokrastinazioaren maila gorenera helduta, go- dorioek erakutsi dute, kopetaren atzealdean ezsea izan arren, geroxeago jango zuena. Hura ere kutatzen dugun almendra itxurako amigdalani nintzen. Eta ez pentsa gaizki sentitzen nin- ren tamainak eragin dezakela prokrastinitatea. tzenik hori egiteagatik. Banituen horretarako Beraz, esan genezake, nire almendra, gauzak beerramintak. Gauza garrantzitsuenak atzeratze- har diren momentuan egiten dituzten horiena ko aitzakiak topatzeko gaitasuna ere badugula- baina handiagoa dela. Eta zer nahi duzu esatea, nik sinisgarritasun osoa ematen diot emaitzari, ko gerozaleok.

Hain garrantzitsuak ez diren egitekoetara jo- almendra majo askoa baitut lepagainean.

Zientziak badu orain ere azalpena. Eta ni tzen dugu. Benetako pisua duena ez egiteagatik, zerrendako bigarren edo hirugarren eginbeha- behintzat, lasaiago geratzen naiz.

Hemen utziko dut. rra aukeratzen dugu. Aditu batzuek badute hoGero jarraituko dut. rretarako irtenbidea. Zerrendaren hasieran gau-

04 Sakonean Odol emaile gehiago behar da

# 454 • 2022ko otsailaren 11

Erreportajea

EDONORK EDOZEIN UNETAN IZAN DEZAKE ODOLAREN PREMIA

Testuak: Tere Madinabeitia Argazkiak: Gorka Gomez

Euskal erkidegoko Odol Emaileen Elkarteak deialdi berezia egin du urtarrilean, odola eskatuz, Covid-aren eraginez erreserbak asko jaitsi direlako. Deialdiak erantzun ona izan du, baina odola behar da oraindik.

H

ileko azken astearteetako arratsaldeetan mugimendu berezia sumatzen da Zumarragako Zelai Arizti kultur etxean. Odol ateraldien eguna da, eta kanpo aldean Gipuzkoako Odol Emaileen Elkarteko furgonetak daude, odola ematera joandako Urretxuko eta Zumarragako odol emaileen gai preziatu horren zain.

Urretxun eta Zumarragan egindako azken deialdiari, urtarrilaren 25ekoari, 60tik gora lagunek erantzun zioten.

Deialdi berezia izan zen hura. Euskal Autonomi Erkidegoko Odol Emaileen Elkarteak odolaren premia handia zegoela zabaldu zuen aurreko egunetan, COVID-19aren eraginez odol emateak asko jaitsi direlako. %30 gutxitu dira, eta odol erreserbetan eragina nabarmena izan du horrek.

Mezua larria dela dirudi, baina egoera ere halakoa zen orduan. Odola behar zen, beti behar da, baina azken aste horietan besteetan baino gehiago. Izan ere, COVID-19an positibo emandakoek

Sakonean 05 Odol emaile gehiago behar da

2022ko otsailaren 11 • #454

Odol emaileen kopurua jaisten ari da, eta odola beti behar den gaia da. Ekintza erraza da, oso denbora gutxi hartzen duena.

berrogeialdia egin behar zuten odola ematen hasteko, eta ateraldiak egiten diren tokietan edukierak mugatuta daude oraindik ere eta jende gutxiago sartzen da. Ondorioz, odol emate gutxiago egiten ari dira azkenaldian.

Horri aurre egiteko, EAEko ordezkaritzak erkidego mailan bi asteetan 5.000 odol emate lortzeko erronka bota zuen, eta deialdiak izandako erantzunari esker, 5.024 odol emate lortu dira.

Ondorioz, erreserbak handitzea eta egonkortzea lortu da.

Odola, gai preziatua Baina odol premia ez da desagertu, eta ez da desagertuko, etenganbe behar da.

Zenbaterainokoa den odol premia? Hemen datu batzuk: Euskal Autonomi Erkidegoan, bost minuturo norbaitek behar du gai hori, egunero 400 pertsonek jasotzen dute odola Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, eta urtero 100.000 transfusio egiten dira. Beste datu garrantzitsu bat: edonori gerta dakioke edozein momentutan odola behar izatea, inor ez da horretaz salbu.

Zorionez, euskaldunen artean badago odola emateko ohitura eta kontzientzia, baina kontzientzia hori areagotzea ez litzateke gaizki etorriko. Gogoratu, ekintza erraza dela odola ematea, eta trukean asko egiten duela. Baldintzak ere ez dira asko: 18 urte baino gehiago izan behar dira, 50 kilo baino gehiago pisatu behar dira, eta gaixotasun larririk ez da izan behar. Horren ondotik, analisiak egiten dira, odola egokia dela frogatzeko.

Pauso hori lehen aldiz ematekotan direnek zalantzak izaten dituzte maiz, baina informazio ugari dute eskura www.donantes2punto0.eus webgunean, edo 900 30 34 04 telefono zenbakian. Herrietan aldiro-aldiro egiten diren odol ateraldietara hurbilduta ere, eska dezakete nahi beste informazio.

Odola emateko ohitura dutenei haien esperientziaz galdetzea ere lagungarri izan daiteke azken pauso hori emateko. Zumarragako ateraldian horretaz hitz egiteko prest zeuden batzuk.

Animo hitzak besterik ez zituzten izan.

Odola behar da, beti behar da. Euskal Autonomi Erkidegoan, adibidez, bost minuturo behar du norbaitek gai preziatu hori

Hurkoa laguntzeko ekintza Jon Elgarresta da odol emaile horietako bat. Urretxun duela 65 urte jaioa, Zumarragan bizi da gaur. Bertan eman zuen odola urtarrilaren azken asteartean.

Odola ematea oso ekintza erraza dela adierazi zuen amaieran, indarrak berritzeko mokadu bat hartzen ari zen bitartean. Erraza, eta aldi berean, «atsegingarria».

Elgarresta aspaldi hasi zen odola ematen, gaztea zela, baina ez du gogoratzen zehazki noiz, «ezkondu eta gero, 24 urterekin edo». Zumarragako Ospitalean lan egiten zuen, mantenimendu sailean, eta bertatik bertara ezagutzen zuen odolaren beharra zer den. «Hasieran piska bat kostatzen zitzaidan, orratzaren zaztadari errespetua niolako, baina gero pasatu egin zitzaindan, eta orain normal-normal joaten naiz».

Odola ateratzen aritzen diren osasun langileak oso profesional onak direla ere nabarmendu du, eta «oso giro ona» izaten dela ere bai.

Odola zenbat alditan eman duen kontua galduta du, «baina asko dira, urtean lau alditan ematen dut normalean... urte batean edo bestean bost ere tokatu dira!».

Prozesua oso sinplea dela dio. Odol emate batetik bestera gutxienez bi hilabete igaro behar direnez, eta urtean gehienez lau alditan eman dezakeenez, badaki noiz joan daitekeen. Hala, aurrez telefonoz deitu, txanda eskatu, eta esandako orduan joaten da, azken aldian Zelai Arizti kultur etxeko areto nagusira (Legazpin eta Gasteizen ere eman izan du). Atean izena hartzen diote, eta berehala mediku kontsultara sartzen da: tentsioa hartu eta burdina nola duen begiratzen diote, besteak beste.

Gero, azken asteetako osasun gorabeherei buruz egiten dizkioten galderak erantzun eta gero, eta medikuak oniritzia ematen badio, ondoko gunera igarotzen da. Ohatilan etzanda dagoela, besoa prestatu eta erizainek egiten dute operazio guztia, «minik ez du ematen, eta oso denbora gutxiko kontua da, 1020 minutu artekoa guztira». Emaitza, 450 cc odol, Elgarrestaren kasuan, Amotakoa.

Gero, indarrak berreskuratzeko modakutxo bat eskaintzen diete beti odol emaileen elkarteko kideek: «gailetak, ogitartekoak, ardoa, freskagarriak...».

Elgarrestak oso gustura ematen du odola, eta «sentsasio gozoarekin» irteten du. Oraindik beste bost urte geratzen zaizkio 70 urteko mugara iristeko, eta ordura arte aurrera jarraitzeko asmoa du.

06 Sakonean Odol emaile gehiago behar da

# 454 • 2022ko otsailaren 11

18 urte beteta izatea, 50 kilo baino gehiago pisatzea eta gaixotasun larririk ez izatea dira odola emateko baldintzak

Odol ematea ekintza boluntarioa dela dio, norberak erabaki behar duela eman edo ez. «Ni ez naiz inor besteei zer egin behar duten esateko, baina animatu bai, animatu egiten dut jendea odola ematera. Ekintza on bat da, hurkoa laguntzeko balio duena».

Goierrin 14 herritan egiten dira odol ateraldiak, baita hainbat lantegitan eta ikastetxetan ere

Elkartean laguntzen Juani de Miguelek utzita du odola ematea, 70 urteko muga gainditu duelako, baina titulu handiarekin amaitu zuen ibilbidea, 60 alditan odola eman izanak ematen duen emaile handiaren tituluarekin, alegia. Elkartasun ekintza horri lotuta jarraitzen du, ordea, eta UrretxuZumarragako odol emaileen elkartean boluntario lanak egiten ditu duela bost urte.

Odola eman zuen lehen aldia Inauteri astearte bat zela gogoratzen du De Miguelek: «Zumarragako anbulategi zaharrera joan nintzen lehen aldiz. Gero, anbulategi berrira joaten nintzen, eta azken urteetan Zelai Ariztira etortzen nintzen».

Zelai Ariztira joaten jarraitzen du, baino elkarteko boluntario gisa orain.

Odol emaileei harrera egitea da bere lana, eta odola eman ondoren jaten eta edaten dutena erostea eta antolatzea, elkarteko beste kideekin batera. Horrez gain, udalek ematen dizkieten diru laguntzak ere kudeatzen dituzte boluntarioek, eta urtean behin odol emaileei ematen zaizkien sariak ere antolatzen dituzte. Sei boluntario ari dira lanean elkartean.

Lan horrek Urretxuko-Zumarragako odol emaileen profila ondo ezagutzeko aukera eman dio De Migueli, eta gehienak pertsona nagusiak direla dio, 40 urtetik gorakoak gehienak. Profil hori oso orokorra dela gehitzen du, eta horregatik gazteei dei berezia egiten die, «ez dira animatzen odola ematera, baina beharrezko ekintza bat dela jabetu beharko lirakete, odola etengabe behar delako». 18 urte beteta izan behar dira odola emateko.

Gazteak bakarrik ez, adin guztietako jendea behar da odola emateko, jaisten

Jon Elgarresta

Marta Agirrebeña

Juani de Miguel

Urretxu-Zumarraga, odol emailea

Urretxu-Zumarraga, odol emailea

Urretxu-Zumarraga, boluntarioa

«Animatu egiten dut odola ematera. Ekintza on bat da, hurkoa laguntzeko balio du»

«Oso pozgarria da, laguntzen ari zarelako. Odolarekin batera, asko ematen duzu»

«Zuk zeuk ere edozein unetan izan dezakezu odolaren beharra»

Gaztetan hasi zen Jon Elgarresta odola ematen, gai horren premiaz kontzientzia ondo hartua zuenean. Ez du zenbatu gaur arte zenbat alditan eman duen, baina ateraldi bakoitzean 450 cc ematen dituela kontuan hartua, litro batzuk odol izan dira guztira. Urtean lau aldiz joaten da, eta beti «sentsazio gozoarekin» ateratzen da, hurkoari laguntzeak ematen duen sentsazioarekin. Animatu egiten du jendea odola ematera, oso denbora gutxi eskatzen duelako, minik ematen ez duelako, eta «ekintza ona» delako, trukean asko ematen duena; bizitzak salbatzea, besteak beste.

Oñatin unibertsitatean ikasten ari zela joan ziren odol elkarteko kideak bertara, eta orduan eman zuen odola lehen aldiz Marta Agirrebeña gazteak. Bi urte igaro dira ordutik, eta hainbat alditan eman du odola dagoeneko. Orain 22 urte ditu, eta oso barneratuta dauka odola emateak duen garrantzia. Horregatik animatzen du jendea, batez ere etxekoak eta bera bezala gazte direnak. Onura handiak dituen ekintza dela adierazi du, eta «oso pozgarria» dela. Odola soberan dugula dio, eta gutxi kostatzen dela ematea. «Odolarekin batera, asko ematen duzu».

Gazte-gaztetan hasi zen Juani de Miguel odola ematen, eta 60 alditan baino gehiagotan eman eta gero, emaile handiaren titulua eskuratuta erretiratu zen 70 urteko mugara iritsi zenean. Orain, beste era batera, baina jarraitzen du ekintza horri lotuta, odol emaileen elkarteko Urretxu-Zumarragako ordezkaritzako boluntarioa delako. Odol emaileen kopurua jaisten ari dela eta, odola emateko adin guztietako jendea behar dela dio, eta gazteei egiten die dei berezia. «Edozeinek, baita gazteek ere, edozein unetan izan dezakete odolaren beharra».

Sakonean 07 Odol emaile gehiago behar da

2022ko otsailaren 11 • # 454

GOIERRIKO HITZORDUAK Odola emateko aurrez hitzordua hartu behar da: 943 00 78 84 edo 943 00 78 85.

» Ataun Noiz. Otsailak 8, ekainak 13, irailak 26.

Tokia. Joxemiel Barandiaran Ikastetxea.

» Beasain Noiz. Hilero behin, eta hil bakoitietan bi aldiz.

Tokia. Urbi etxea.

Harremanetarako. 943 31 70 91.

Zumarragan Zeiai Arizti kultur etxeko areto nagusian egiten dituzte odol ateraldiak hilero.

» Idiazabal Noiz. Ekainak 1, urriak 5.

Tokia. Pilarrenea.

» Itsasondo Noiz. Apirilak 27 eta urriak 20.

Tokia. Udaletxea.

» Lazkao ari delako emaileen kopurua. «Lehen 80-82 ateraldi egiten ziren hemen, eta azkenaldian asko jaitsi da, nahiz eta azken ateraldira, deialdi bereziaren eraginez 60 etorri diren», nabarmendu du De Miguelek. Urretxu-Zumarragan 2017an egin zen azken zenbaketa, eta datuek ez zuten zenbaki makala erakutsi: 752. «Baina 752 odol emaile horietatik asko eta asko ez dira etortzen, beti berdinak etortzen dira. Batzuk urtean behin etortzen dira bakarrik, baina emakumeak hiru aldiz etorri daitezke, eta gizonak lau aldiz. Ea gehiagotan ematera etortzen diren».

Odola emateko gonbitea eginez amaitu du De Miguelek: «Ez da ezer kostatzen, oso erraza da. Zaztada txiki bat egiten dizute bakarrik, odola analizatzen dizute, eta badakizu zure odolak on egin diezaiokeela behar duen horri.

Zuk zeuk ere edozein unetan izan dezakezu odolaren beharra!».

Gazteak behar dira Juani de Miguelek adierazi duen bezala, gazteak behar dira, baina gazte batzuek ematen dute odola dagoeneko. Marta Agirrebeñak 22 urte besterik ez ditu, eta odol emailea da duela bi urtetik. Lau alditan eman du odola epe horretan. Unibertsitatean hasi zela gogoratu du: «Oñatin ikasten ari nintzela unibertsitarea joan ziren odola ateratzera, eta orduan animatu nintzen».

Animatu, eta jarraitu. Hilabete batzuk kale egin eta gero, berriz ere hasi

da. Agirrebeñak ere urtarrileko azken astearteko deialdiari erantzun zion, eta Zelai Ariztin eman zuen odola. «Okerrik ez dio inori egiten, odola soberan dugu, eta ez da ia ezer kostatzen. Etxekoak ere animatzen ditut». Okerrik ez, alderantziz. Onura besterik ez duen ekintza da, eta gainera «oso pozgarria da, laguntzen ari zarelako modu batera edo bestera. Odolarekin batera, asko ematen duzu».

Eskola eta lantegietan ere bai Zumarragan bezala, Goierrin beste toki askotan egiten dituzte odol ateraldiak, maiztasun desberdinarekin: hilean behin, bi hilean behin edo hiru hilean behin. Hamalau herri dira guztira, eta bakoitzak zehaztuta du tokia, eguna eta ordua, baina ia beti iragartzen dute hitzordua kartelen bidez, komunikabideen bidez edo sare sozialen bidez.

Aukerarik ez da falta, beraz. Hori bai, komeni da aurrez ordua eskatzea, eta 943 00 78 84 edo 943 00 78 85 telefono zenbakietara deitu behar da horretarako. Beasainen 943 31 70 91 zenbakira, Legorretan 659 587 529ra, eta Olaberrian 647 586 514ra ere deitu daiteke). Gainera, Goierrin hainbat ikastetxetan eta lantegitan ere egiten dituzte odol ateraldiak, eta hurrengoak noiz izango diren zehaztuta dituzte: Goierri Eskolan otsailaren 16an eta 17an egingo dituzte, Ampon martxoaren 1ean, Orklin martxoaren 8an eta Laulagunen maiatzaren 10ean.

Noiz. Hil bakoitiak, hirugarren asteartea.

Tokia. Kultur Etxea.

» Legazpi Noiz. Hilero, lehen ostirala.

Tokia. Gizarte Zentroa.

» Legorreta Noiz. Otsailak 15, ekainak 21, urriak 18.

Tokia. Herri Antzokia.

Harremanetarako. 659 587 529

» Olaberria Noiz. Otsailak 28, uztailak 4, azaroak 28.

Tokia. Jubilatuen elkartea.

Harremanetarako. 647 586 514.

» Ordizia Noiz. Hil bakoitietan, lehen edo bigarren astelehena.

Tokia. Udaletxea.

» Ormaiztegi Noiz. Ekainak 16, urriak 6.

Tokia. Udaletxea.

» Segura Noiz. Apirilak 22, abuztuak 26, abenduak 9 Tokia. Osasun etxea.

» Zaldibia Noiz. Martxoak 11, uztailak 22, azaroak 4.

Tokia. Lardizabal eskola.

» Zegama Noiz. Maiatzak 27, irailak 30.

Tokia. Olaran Gizarte Zentroa.

» Zumarraga Noiz. Hilero, azken asteartea.

Tokia. Zelai Arizti kultur etxea.

08 Herri jakintza Gertaera

# 454 • 2022ko otsailaren 11

Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus

Hitzen ganbara

Esaera zaharra

Efemerideak

Erroa: Animalien titiburua, ugatza.

Hortik eratorriak dira behiaren ‘errapea’, erroak dauden behea; ‘erreberoa’. esnea, jetzi berria; eta ‘errostikoa’, txahalak esnea edaten ari denean jotzen duten ostikoa edo burukoa.

«Baserritarra, beti aprendiz»

1954-2-10. Mikel Irizar euskalgintzako eragilea jaio zen, Ormaiztegin.

1963-2-12. Mikel Aizpuru historialaria eta irakaslea jaio zen, Gabirian.

1800-2-13. Jose Antonio Azpiazu maisu eta hizkuntzalaria jaio zen, Seguran.

Baserriko bizimoduan eta lanetan ez dira agortzen ikasi beharrekoak. Beti izaten da zer edo zer berria, pertsonak ez dakiena. Hainbeste jakintza biltzen ditu baserriak bere baitan, izan ere.

Gertaera

Gerra Zaldibian zapuztu zenekoa Testua: Aimar Maiz

B

i karlistaldien artean bada historiara hots handirik gabe igaro zen beste gerra-saiakera bat, 1848-1849koa. Horri II. Karlista Gerra deitzen dionik ere bada. Ez zuen 1830eko eta 1870eko hamarkadetako guduek adinako jarraipenik izan, baina izan ziren sarraldiak, borrokak eta jazarpenak. Zaldibia bihurtu zen karlistaldi hartako leku aipagarri bat.

Joaquin Julian Altzaa Gomendio abokatu, zuzenbide-irakasle eta militar oñatiarra izan zen Goierrin 1848ko uztailaren hasieran gertatu zenaren protagonista. Carlos Borboikoa erregetzara eramateko komentzimenduz, 1848ko ekainaren 23an zeharkatu zuen Bidasoa. Ipar Euskal Herrian bizi zen 1839tik, I. Karlistaldia galdu, eta errendizioaren baldintzak ez zituelako onartu. Joaquin Elio jeneral karlista nafarraren intsurrekzio deiari erantzuten lehenengoetakoa Altzaa izan zen.

Gipuzkoara talde armatu txiki batekin sartu zen, baina ez zuen aurkitu matxinadarako sustengu herrikoirik. Gerrarako gogo gutxi zegoen berriz, nonbait, hamar urte lehenagokoa artean gogoan. Altzaak batetik bestera ihesean hasi behar izan zuen, Espainiako Gobernuaren armada atzetik zuela.

Uztailaren 2an Ataungo mendietan harrapatu zuten Altzaa, Baiarrate mendian. Zaldibiara eraman zuten presaka,

Ezkerrean, Zaldibian fusilatu zuten Julian Altzaa militar oñatiar karlista. Eskuinean, Zaldibian jaimistek 1923an haren omenez egin zuten gorazarre-festaren kartela. Goiberri

eta epaiketarik egin gabe, biharamunean fusilatu zuten hango plazan, uztailaren 3an. Matxinada zapuztea zen gobernuaren helburua.

Altzaaren harrapaketa eta fusilaketa gidatu zuena Antonio Urbiztondo militar donostiarra izan zen, Hego Euskal Herriko lau probintzietako kapitain jenerala. Kurioski, aurreko gerran Altzaaren kide izana zen, karlisten alderdian.

Gerra galdutakoan, alderdi isabeldarrera pasatu zen.

Gipuzkoan akabera Altzaaren saiakera hutsalak hoztu zuen Gipuzkoan gerrarako grina. Nafarroan

jarraitu zuen, eta dozena erdi bat talde altxa ziren armetan. 1849 hasieran ere 150 gizoneko beste gudaroste bat sartu zen Irundik, baina ez zuten orduan ere altxamendu orokorraren txinparta pizterik lortu.

Altzaaren heriotzak dolu adierazpen ugari eragin zituen, ideologia guzietako jendeengan. Oñatiko Unibertsitatean zuzenbideko irakaslea izan zen aurrez.

Urbiztondok berak ere bukaera tragikoa izan zuen. Gerrako ministro zela, 1857ko apirilean. Madrilgo Errege Jauregian, guztiz argitu ez zen gertakari batean hil zuten, Erreginarengana batbatean iristeko ahaleginetan.

Bertsoa • Kate motzean 09 Aratz Lasa Galparsoro • Imanol Arangoa

2022ko otsailaren 11 • # 454

Gaiak hala dio

Kate motzean Imanol Arangoa • Araman bizi den leitzarra

Aratz Lasa Galparsoro

«Nazioarteko taldeak entzuten ditut batez ere»

Gaia: Ezkutuko pandemia Neurria: Hamaseiko berdina Doinua: Norbere mundu intimo Bere burua hil duen gazte baten notizia itsasoan hil den beste migrante baten berria lan istritipu bat gehiago dioen egunkaria odol gorriz zikindu da berriz ere lantegia miseria bihurtu da eguneroko ogia ta ez diogu jarri izan nahi egiari aurpegia sinistu dugun tartean gutxi batzuen egia pare paretik pasa zaigu ezkutuko pandemia Mundu aurrerakoiean desjabetuak berantza gizarte honen praktikan zenbat duda ta zalantza dekadentziarantz doa gazteon iparorratza baina oraindik ez dugu bota azkeneko hatsa aspaldi galdu izan arren aldaketen esperantza inkonformismo izpi bat jaiotzera doa antza batasunaren indarraz har dezagun konfidantza ta beste aldera itzuli gizarte honen balantza

HURRENGOA » Bertsolaria: Iraitz Sarasola

Testua eta argazkia: Asier Zaldua

Imanol Arangoa leitzarrak 33 urte ditu.

Bikotea aramarra du eta han bizi da joan deneko zortzi urteetan. «Saiatu nintzen bikotea Nafarroara eramaten, baina alferrik izan zen, ez nuen lortu». CAF enpresan lan egin du, baina gaur egun langabezian dago. Bere zaletasunak mendian ibiltzea, mendiko bizikletan ibiltzea eta musika dira. Bateria jotzen du.

«Beti kuadrilla giroan jo dut», nabarmendu du.

Pelikula edo telesail bat?

Prison break ikaragarri gustatu zitzai-

Berdea.

Oporretarako toki bat?

Cambrils.

Zer gosaltzen duzu?

Zukua, eta ondoren, kafesnea bi tostadekin.

Zein izan da zure bizitzako egun bereziena?

Mutikoa jaio zen eguna. Lehenengoa berezia da. Bi seme-alaba ditugu: Izei eta Xuhare. Izei 2016ko azaroan jaio zen eta Xuhare 2020ko ekainean.

Jaso duzun oparirik bereziena?

dan.

Seme-alabek egin dizkidaten opariak.

Musika talde bat edo musikari bat?

Amets bat?

Euskal taldeak asko gustatzen zaizkit, baina nazioartekoak entzuten ditut batez ere. Korn da gehien gustatzen zaidan taldea.

Euskal Herria librea eta independentea izatea.

Abesti bat?

Goierriko txoko kuttuna.

Su Ta Gar taldearen Gau iluna amaitu da.

Arama.

Kolore bat?

Leitzan.

Bizitzako plazer txiki bat.

Etxekoekin denbora libreaz gozatzea.

Araman biziko ez bazina...

10 Elkarrizketa Barbara Rivas Aranburu • Aktorea

# 454 • 2022ko otsailaren 11

Itzuli konpainiak ‘Oihana’ antzezlana estreinatu berri du Angelun (Lapurdi). Lan honetako protagonistetako bat da Barbara Rivas (Zumarraga, 1987) aktorea.

Rivas ‘Go!azen’ telesailaren eskutik egin zen ezagun.

Egun Hendaian bizi da eta Ipar Euskal Herriko eszena primeran ezagutzen du.

‘Cyrano’ antzezlanean ere lan egiten ari da.

Testua: Asier Zaldua Argazkia: Asier Corera

Antzerki mundua beti gustatu al zaizu?

Lau urterekin gimnastika erritmikoa egiten hasi nintzen. Ondoren, beste dantza estilo batzuk egin nituen. Gimnastika erritmiko taldean, Gabonetan, musikalak egiten genituen. Antzeztu beharra zegoen. Baina ez nituen antzerki eskolak hartu. Goenkale telesailean hasi nintzenean hasi zen dena. Orduan hasi nintzen antzezpen mundua ezagutzen eta eskolak hartzen.

Elkarrizketa Barbara Rivas Aranburu Aktorea

«IPARRALDEKO LAN EGITEKO MODUA ASKO GUSTATZEN ZAIT»

Nolatan hasi zinen ‘Goenkale’ telesailean?

Casting m0duko bat egin nuen figurante moduan parte hartzeko. Oker ez banaiz, eszena haiek Marbellan grabatu genituen. Lau figurante eta hamar bat aktore joan ginen. Aktoreen lana oso erakargarria iruditu zitzaidan eta zuzendariak casting baterako deituko zidala esan zidan. Ez nintzela gai izango pentsatu nuen, baina handik hilabete batzuetara deitu egin zidaten, castinga gainditu nuen eta urtebete eman nuen Goenkale telesailean. Oso interesgarria izan zen. Asko ikasi nuen. Goenkaleko denboraldia bukatzen ari ginenean, Euskal Herriko lehen musikala grabatu behar zutela entzun nuen. Lagunek animatu egin ninduten, dantzaria naizelako. Baina ez nuen abesteko ohiturarik, ordea. Hala ere, aurkeztu egin nintzen eta hartu egin ninduten. Go!azen peli-

Elkarrizketa 11 Barbara Rivas Aranburu • Aktorea

2022ko otsailaren 11 • # 454

kula grabatu genuen eta ondoren telesaila egin genuen. Madrilera joatea erabaki nuen, antzerki eskoletara joateko beharra bainuen.

Nola suertatu zen ‘Goenkale’ telesailean figurante lana egiteko aukera?

Hori proposatu zizunari asko zor diozu...

Hala da. Nire gurasoek taberna bat zuten eta gurasoen lagun batek EITBn lan egiten zuen. Lagun hori, Raquel Busca, izan zen figuranteak behar zituztela esan zidana.

‘Go!azen’ telesailaren eskutik, Euskal Herria osoan ezagun egin zinen. Haurren idoloa zinen.

Pasada bat izan zen. Sekulako arrakasta.

Pelikulak arrakasta handia izan zuen, baina telesaila hasi zenerako sare sozialak oso hedatuta zeuden eta horien bitartez telesailak sekulako presentzia lortu zuen. Oso polita izan zen: dantza, kanta, euskaraz... Garai hartan, gainera, haurrei beste garai bateko Euskal Herriko musika erakutsi genien.

Nondik nora ibili zara Madrilera joan zinenetik?

Bost urte eman nituen Madrilen. Real Escuela Superior de Arte Dramatico-n ikasi nuen. Londresera ere joan nintzen, Erasmus egitera. Londresko konpainia batekin lan batzuk egin nituen. Suitzara ere joan nintzen. Bertan, tailer batzuk egin nituen eta frantsesa ikasi nuen. Azkenaldian, antzerkian lan egin dut batez ere. Telebistan egin dudan azken lana Altsasu da.

Non bizi zara egun?

Duela lau urte Hendaiara joan nintzen.

Bi aldeetan lan egiten dudanez, oso toki egokia da.

zait eta Donostiatik eta Zumarragatik oso gertu nago.

Igandean ‘Oihana’ ikuskizuna estreinatu zenuten Angelun.

Maryse Urruti da zuzendaria. Cyrano lanean ezagutu nuen, eta duela hiru urte beste obra hau idazten hasi zen. Parte hartzea eskaini zidan eta baietz esan nion, noski. 2020ko ekainean hasi ginen prestatzen. Iparraldean prozesuak Hegoaldean baino luzeagoak dira eta, gainera, Covidak are gehiago luzatu du.

Oso pozik gaude azkenean ikusleekin elkartu garelako.

Zer diozu istorioaz?

Hiru belaunalditako hiru emakume gara. Oihanean dauden hiru heroi. Musika originala da eta Paula Olazek sortu du.

Heroiez ari garenean gizonezkoak etortzen zaizkigu burura, baina emakumeak ere heroiak izan gaitezke eta gara. Istorioari dagokionez, etorkizun hurbil batean gertatzen den zientzia fikzioa da. Hiru emakumeak oihan sakratu bat babesteko borrokatzen diren hiru militante dira. Multinazional batek zuhaitz guztiak moztu nahi ditu, eta hiru emakumeak horren aurka borrokatzen dira, bakoitza bere modura. Antzerkia eta dantza nahasten dira. Hizkuntzaren transmisioaren gaia ere lantzen da.

Oihanean hizkuntza propio bat dugu, belaunaldi batek ez zion besteari pasa, baina azkenean pasako da.

Zer gehiagotan zabiltza?

Hecho en Casa konpainiarekin Cyrano ikuskizuna egiten ari naiz berriro. Duela urte batzuk euskaraz egin nuen eta orain frantsesez eta gazteleraz egiten

Nolatan erabaki zenuen Hendaiara joatea?

Angeluko Hecho en Casa konpainiarekin casting bat egin nuen 2016an. Hiru urte zeramatzaten Cyrano lana frantsesez egiten eta euskaraz egin nahi zuten.

Hartu egin ninduten. Emanaldi gehienak Iparraldean izan ziren. Hegoaldera behin bakarrik joan ginen eta pena apur bat eman zigun, oso ikuskizun ederra baita. Oso esperientzia ona izan zen.

Frantzian oso zaindua sentitzen naiz aktore bezala. Horregatik, eta etxeak merkeagoak direlako, Hendaiara joatea erabaki nuen. Iparralderekin maitemindu naiz. Iparralde asko gustatzen zait eta bertako lan egiteko modua ere bai. Gainera, frantsesa asko gustatzen

«Heroiez ari garenean gizonezkoak etortzen zaizkigu burura, baina emakumeak ere heroiak izan gaitezke eta gara» «Iparraldean garrantzi handiagoa ematen diote gure lanari, baloratuagoak sentitzen gara»

ari naiz. Beste bi egitasmotan ere parte hartzen ari naiz. Bata genero indarkeriari buruzkoa da eta bestea bullyingari buruzkoa. Bi lan horiek ikastetxeetan egiten ditugu. Genero indarkeriarena Nafarroan egin dugu. Bullyingari buruzkoarekin, berriz, Donostiako ikastetxe ia guztietan egon gara. Aurten Kultura Eskola katalogoan sartu gara eta emanaldi dezente egin behar dugu.

Duela hiru aste Urretxun egon ginen, Joxe Mari Iparragirre institutuan. Ilusioa egin zidan. Lan horrek oso ondo funtzionatzen du. 15 minutuko lan bat antzezten dugu gazteentzat eta ondoren ikasleekin antzerki tailer bat egiten dugu.

Zein rol duzu ‘Cyrano’ antzezlanean?

Edmond Rostand-en lan ezagunean oinarritutako gazteentzako album ilustratu batetik sortu da gure antzezlana.

Albuma Rebeca Dautremer eta TaiMarc Le Thanh-ena da. Denok ezagutzen dugun istorioa Japonian lekutu dute. Cyrano eta Christian samuraiak dira, eta Roxanne geisha. Hiru emakumek hiru gizonen rola egiten dugu. Roxanne-ren rola egiten dut eta gizonezko batena ere bai. Beste bi neskek ere gizonezkoen rolak egiten dituzte. Zuzendariak maitasun istorio hau emakumeek kontatzea nahi zuen. Maskarak erabiltzen ditugu. Oso jolas polita da.

Iparraldean aktoreak oso ondo zaintzen dituztela esan duzu. Alde handia al dago Iparraldeko eta Hegoaldeko egoeren artean?

Hegoaldean oso konpainia eta aktore onak daude, baina Iparraldean gehiago lan egin dut. Honetatik bizitzea zaila da, baina Frantzian intermitentzia delakoa dugu: urtean zehar ordu kopuru bat lan egiten baduzu, lanik ez duzun hilabeteetan langabezia kobratzeko aukera duzu. Horrela, hilabete horietan lasai egon zaitezke: sortu, beste proiektu batzuk landu... Iparraldean nagoenetik, ez dut beste lanbide batzuetan lan egin. Lehen, proiektu bat bukatzen zenean, taberna batean edo arropa-denda batean lan egin beharra nuen. Langabezia kobratu ahal izatea oso garrantzitsua da, lanbide honetan sortzeko denbora ere behar baita. Eta sortzeko denbora duzunean beste lan bat ere egin behar baduzu alokairua edo hipoteka ordaindu ahal izateko... Hemen garrantzi handiagoa ematen diote gure lanari. Baloratuagoak sentitzen gara.

12 Erretratua Irudi baten istorioa

# 454 • 2022ko otsailaren 11

Erretratua

MANOLO ETA PELE

New Yorken 19 82an Edson Ar antes do Nasc brasildarrareki imento ‘Pele’ n ateratako ar futbolari gazkia.

Pello Agirrezab alek utzia

M

Pello Agirrezabal Segura

Argazkiaren eskuinaldean dagoena aski ezaguna da.

Pele futbolaria. Historiako futbolari onena askoren ustetan. Eta ezkerrekoa?

Gizon hori Manolo Etxeberria Idigoras da, zegamarra jaiotzez eta brinkolarra bihotzez.

Aurten 86 urte beteko ditu.

anoloren aita, Eugenio Etxeberria Azurmendi, 1936ko gerra hasieran hil zen eta ama, Juliana Idigoras Agirre, Brinkolako Garrotxiki baserrian jaioa zen. Ama ere Manolo ume zela hil zitzaion, eta umezurtz gelditu zen.

Orduan, Brinkolako Garrotxiki baserrira ekarri zuten osaba-izebengana (Patrizio Idigoras eta Maria Ormazabal) eta bertan bizi izan zen osaba, izeba eta lehengusuekin.

Garai hartako lagunak Bittor Agirre, Jesus Alberro, Iñaki eta Ximon Azarola, Inazio Olmo, Jose Ramon Eriz (apaiza), Karmen Iñurritegi, Karmen Peñagarikano, Prudentxi Agirre, Karmen Balerdi eta Pilar Etxeberria izan ziren, besteak beste. Eta nola ez, Paxkual Zabaleta, haren bizilagun eta lagun mina izan zena.

Hamabi urterekin Antzuolako maristen eskolara eraman zuten, eta handik, 20 urterekin, Venezuelara joan zen, Caracas hirira (50eko hamarkada bukaeran).

Han egin ditu bere urte gehienak, irakaskuntzan.

Manolok beti izan du futbol zaletasuna. Caracasko San Agustin kolegioan

hainbat mutiko entrenatu zituen urtetan zehar. Milaka ziurrenik. Kolegio horretan 56 urte egin zituen eta izen handia zeukan.

El profe deitzen zioten. Bertan bi futbol-zelai daude eta batek bere izena darama, Jose Etxeberria Idigoras . Venezuelan Jose deitzen zioten eta Brinkolan berriz Manolo da.

Pelerekin argazkia San Agustin kolegioaren izenean atzerrira ere ateratzen ziren mutikoekin.

Euskal Herrira behin baino gehiagotan etorri zen Donosti Cup torneoa jokatzera bere gazte taldearekin.

Argazkian New Yorken ageri da, 1982 urtean. Pelek antolatzen zuen txapelketa batera gonbidatu zituzten eta hortxe ageri da Manolo Pelerekin.

Jubilatutakoan Legazpira itzuli Jubilatu eta urte batzuetara Caracastik Euskal Herrira itzuli zen, herrira, Legazpira. Realzale amorratua da eta oso gertutik jarraitzen du bai hemengo zein Venezuelako futbola. Aupa Manolo, segi horrela!

Gaztejira 13 Unax Garcia Rubio • Ioar Aizpurua Barriola

2022ko otsailaren 11 • # 454

«Lasterketa ona egitea beste helbururik ez dut» UNAX GARCIA RUBIO • Atleta

IOAR AIZPURUA BARRIOLA Musikaren taupadak @ioar.eus

Testua eta argazkia: Aitor Garmendia

tzen. Ohi baino maila altuagoa egon zen, baina lasterketa ona egin nuen.

Pasa den igandean, Uliako 10Km Gimnastika lasterketan parte hartu zenuen Donostian.

Eliteekin batera aritu nintzen, nahiz eta, normalean, nire adinekoen kategorian lastertzen dudan. Ez nintzen oso gustura geratu, nahiko nekatuta heldu nintzen. Azkenaldian, lasterketa askotan hartu dut parte eta ez nago ohituta.

Aurreko urteetan baino gehiago ari naiz lastertzen. Gainera, astean zehar entrenamendu gogorrak egin nituen, Oiangukora indartsuago heltzeko.

Igandean Txindoki krosean parte hartuko duzu, Oiangun. Zein helbururekin zoaz?

Egia esan, ez dakit. Gipuzkoako txapelketa da eta jende oso ona joango da. Ez daukat helburu finkorik, lasterketa ona egin nahi dut. Gainera, etxean da. Asteburu batzuetan bertan entrenatu izan dut.

K

Oraingoan ez duzu elitekoekin batera parte hartuko, ezta?

ros denboraldiari itxiera emango dio igandean Oianguko Txindoki krosak, Ordizian.

Unax Garcia Rubiok (Ordizia, 2003) denboraldia aho zapore onarekin amaitu nahi du herriko lasterketan.

Ez, nire mailan. 20 urtez azpikoan parte hartuko dut eta 18 urtez azpikoak ere gurekin batera irtengo dira. 5.700 metro inguruko lasterketa izango da, beste batzuk baino motzagoa.

Kros denboraldia amaitzear da. Zein da zure balorazioa?

Etxeko lasterketa da zuretzat. Berezia da?

Ona. Nire helburua, edo helburua baino gehiago ametsa, Espainiako txapelketara joatea zen eta lortu dut. Esperientzia motza, baina oso polita izan zen. Euskadiko txapelketan laugarren postua lortu nuen 20 urtez azpiko mailan eta hor jabetu nintzen Espainiakora joateko aukerak izango nituela.

Bai. Gainera, kros denboraldiko azkena izango da. Beti gustatu izan zaidan lasterketa da, ongi moldatu izan naiz.

Etxeko jendea ere animatzen aritzen da eta hori motibazio gehigarria da. Kros denboraldia gustura bukatzen saiatuko naiz.

Bi horietaz gain, zein izan da gehien gustatu zaizun lasterketa?

Krosak gogoko ditut, baina Ordiziako San Silbestrea gustuko dudan lasterketa da. Aurten, bertan behera geratu ez den San Silbestre lasterketetako bat izan da Ordiziakoa eta asko poztu nin-

@uuunax

Unax GARCIA RUBIO

Elkarrizketa osoa: www.goiberri.eus

Adina eta bildumak egiteko ohitura

H

aurrak ginenean, objetu ezberdinekiko erakargarritasuna sentitu izan genuen guztiok seguru; egunero-egunero, joaten ginen lekura joanda, gure eskuek askatuko ez zuten objetu harekiko sentimendua hain zuzen ere. Urteak bete hala, bilduma ezberdinak osatzeko ohitura hartu izan dugu. Puxtarriak alde batetik, kromoak bestetik, musika taldeen disko edota posterrak… Zeren bildumak ez ditugu egin?

Frankfurteko unibertsitateak egindako ikerketa batean arabera, adinean aurrera goazen bitartean, ordea, gero eta gutxiago gara halako ohituretara jotzen dugunak. Baina zergatik? Gizakiok, ez dugu animaliekiko berdintasunik horretan?

Hauetako batzuek esaterako, beraien bizitza osoan zehar osatzen dituzte bildumak, objektu edota izkina batean topatzen duten edozerekin.

Guztiaren modura, alde positiboa eta negatiboa bila geniezaioke honi guztiari. Baina norbere begiekin ikusi arte, ez gara ohartuko. Munduko biztanleria 2022 honetan 7,8 mila milioi pertsona ingurukoa da, eta guztiok honetara joko bagenu, zenbat material beharko genuke, bakoitzak norbere bildumatxoa gure etxean izan dezagun? Agian, marterial horren inguruan hitz egin eta pentsatzen jartzeko garaia da. Gaur edo bihar, izango duelako eragina.

14 Gure lurra Zuhaitzak landatzeko garaia

# 454 • 2022ko otsailaren 11

Gure lurra Beti esan da izan da otsaila dela zuhaitzak landatzeko garairik aproposena, negua bukatzear dela. Gabiriako Altzibar lorandendak fruta arbolen eskaintza zabala du.

FRUTA ARBOLAK LANDATZEKO GARAI BETEA Altzibar loradendako Pilar Maritxalar, zuztarreko sagarrondo landarez inguratuta.

Patroi handikoak saltzen dituzte batez ere.

Testua eta argazkia: Iñaki Gurrutxaga

E

z dira asko Goierrin landaketarako zuhaitz eta fruta landareak saltzen dituztenak. Ataun San Gregorioko Zelabear baserriko Justo Dorronsoro izan da urte askoan Ordiziako azokan zeregin horretan aritu dena, harik eta orain urtebete inguru joateari utzi zion arte. Etxean jarraitzen du zeregin horretan, baina aurtengoa azken kanpaina izango duela iradokiz amaitu du telefono bidezko elkarrizketa laburra. Hura baino gazteagoak dira Gabiriako Alegia auzoko Altzibar baserriaren lurretan mintegia eta loradenda duten Edorta Atin eta Pilar Maritxalar senar-emazteak.

Atinek orain 25 urte inguru erabaki zuen etxeko lurretan proiektu hori martxan jartzea. Lorezain modura aritzen zen –orain ere horretan jarraitzen du–, eta Pilar Maritxalar emazteak eta biek kudeatzen dute negozioa. Askotariko lore eta landare salmentaz gain, lorezaintza lanak, zuhaitz landaketak eta beste hainbat zerbitzu eskaintzen dizkiete partikular nahiz erakunde publi-

koei, baita aholkularitza eman ere hala eskatzen duenari. Negua badoa pixkanaka, eta zuhaitzak landatzeko garai betea denez, horri buruz aritu da luze eta zabal Maritxalar aldizkari honekin.

Zuztarrekoa edo edukiontzikoa «Oraintxe da bai zuhaitzak landatzeko garaia. Beti esaten dugu otsaila dela hilabeterik aproposena, negu bukaera aldera, udaberriaren atarian, izotzik handienak pasatuta... Eta gero zaharrek esaten duten bezala, giroari ere begiratu behar zaio». Fruta eta fruitu arbolen eskaintza zabala dute Altzibarren: sagarra, udarea, gerezia, harana, melokotoia, albertxikoa (albarikokea), mizpera, intxaurra, hurritza... «Modernoagoetan, kakiak, kiwiak ere dezente saltzen dira, eta badaude bestelako eskaera batzuk horren klasikoak ez direnak». Barietate gehiena, hala ere, sagarretan dute, bereziki errezilean.

Tradizioari eutsi zaleak dira Altzibarren, eta zuztarreko landarearekin egiten dute lan. «Zuztarra agerian daka-

rren landare gaztea da. Hau izan da beti modu tradizionala landaketa egiteko.

Landare hau formatu gabea da. Aurrenekoz aldiz fruta arbola bat landatu nahi dutenei aholkularitza ematen diegu, landare hauek formatu egin behar baitira: puntak moztu, adar nagusiak aukeratu...». Zuztarreko landare hauek 6 euro balio dute, «ez dira garestiak».

Duten beste aukeretako bat edukiontziko landareena da, «formatutakoa» esaten zaiona. «Landarea bere lorontzi eta bere lurrarekin dator. Landare horiek formazioa eginda dakarte, eta zuztarrekoekin alderatuz urte pare bateko aldea badute, erraz. Lehen kimaketa egina dute, eta makiltxoa moztu diotenean adar batzuk atera zaizkio, adar nagusienak izango direnak, eta beheko denak kendu egin zaizkio». Formatutako landareek 20 euro inguru balio dute.

Bezeroek zeinek alde egin ohi duten galdetuta, «denetatik» dagoela erantzun du Maritxalarrek. «Guri gehiago gustatzen zaigu jendeak ikas dezala, eta zuztarreko landarea proba dezala. Lan

Gure lurra 15 Zuhaitzak landatzeko garaia

2022ko otsailaren 11 • # 454

Fruitudun zuhaixken eskaria handitzen ari da

S

agarra, udarea, gerezia eta arana dira, batez ere, Goierrin gehien landatu ohi diren fruta arbolak. Limoiondo, eta mandarina eta laranjaondoen eskaria ere handituz doa urtez urte, nahiz eta ez izan bertako espeziea. «Lekua ondo aukeratzeko esaten diet bezeroei, izotzarekin galdu egiten dira eta».

Baina horiez gain badira urtetik urtera eskaera handiago dutenak, fruitudun zuhaixkak: Ahabia (arandanoa), mugurdia (frambuesa), andere mahatsa (grosella)... «Beste aukera bat dira, eta askok osasun ikuspegitik ere erosten dituzte. Jendeari esango nioke animatzeko, aukera ona direla». Kiwiak eta kiwi nanoak ere tiradizoa dute – «oso ondo ematen dute hemen»–, eta aurtengo berritasunetako Aronia dela dio: «Landare oso berezia da hau».

Sagarra, udarea, gerezia eta arana izan dira inguruotan gehien sartzen diren fruta arbolak, baina baita bestelakoak ere Altzibarren patroi handiko sagarrondoa landatzeko ohiturari eusten diote.

Arbola handiagoa da, eta gehiago irauten du

gehiago du zuztarrekoak, baina landare gehiago eros ditzakezu, eta gustu pixka hartzeko eta ikasteko balio du. Formatutakoa eginda dator, landatu eta zaintzea, besterik ez du behar. Garaian baldin bagaude, gure ustez, hobea da zuztarrekoa hartzea».

Patroi handia eta patroi nanoa Kontuan hartu beharreko beste alderdi bat landarearen patroia da, batez ere sagarrondoetan. «Pixka bat irakurrita etortzen denak galdetu ohi du patroiengatik». Landare hauek denak txertatuta etortzen dira: oina hartu, zuztarra, eta oin horretan sartzen da interesatzen den barietatea. «Hori egiteko hainbat

«Zuztarra agerian dakarren landare gaztea izan da beti landaketa egiteko modu tradizionala Goierri inguruan» Pilar Maritxalar Altzibar loradenda

modu eta teknika daude. Oin horri deitzen zaio patroia, eta hor ere hainbat korriente edo moda daude».

Garai batean hazitik ateratako sagar landarea moztu eta barietatea txertatzen zitzaion, «patron franco» bezala.

Gaur egun, hainbat patroi komertzial daude, eta hor diferentziarik handiena da patroi handia edo patroi nanoa. «Sagardotegirako produkziorako patroi nanoa (M9) erabili ohi da. Landare txikiagoak dira, eta segituan hasten da ematen. Baina ahulagoak ere badira, zuztar aldetik eskasagoak, eta tratamendu gehiago behar dute». Altzibarren patroi handiaren (106) aldekoak dira: arbola handiagoa da eta 6-8 urte behar ditu itxurazko aleak emateko, baina «interesgarriagoa» iruditzen zaie.

Bezeroen profilari dagokionez ere, «denetatik» dago. Badituzte baserri mundukoak urtean bi-hiru sagarrondo sartzen dituztenak. «Eusten zaio landatzeko ohitura horri, batez ere berritzeko». Lursail txikiren bat duten bikote gazteei ere aipamena egin die. «Hor ere nabaritzen da mugimendua. Sagarrondoren bat dutenek, adibidez, landare exotikoagoak ere bilatzen dituzte».

Landatzeko egutera eta haize-babesa den eremua komeni da, eta behin hori eginda, zaintza hasten da: formazioari kasu egin, ongarritu, landare helduei kimaketa egin, txupoiak kendu... Beste urrats bat da hori, eta hor ere askotariko joerak daude. Altzibargoek zeregin horretan ere aholkatzen dituzte bezeroak.

16 Eszena Goierriko kultur plaza

Antzerkia

#gozatuantzerkia

# 454 • 2022ko otsailaren 11

Bide urratzaileak Los Babys (Legazpi)

B

izitza izeneko bidaia honetan zehar milaka pertsona topatzen ditugun moduan, antzerkia izeneko mundu miresgarrian ere hamaika pertsonaiarekin batera bizi behar du aktore batek. Bizitzan bezala denak ez dira interpretearen gustokoak izango, baina beraiekin biziGorka Lariz tzen jakin eta haien parte izatea lortu Aktorea eta Urrup behar du honek. taldeko kidea Pertsonaia bakoitzak zerbait berezia du, askotan bere barrenean ondo murgildu behar da pertsonaia ezagutu ahal izateko eta honen ezaugarriak zugan barneratzeko. Nire kasuan taularatu ditudan pertsonaia guztiek utzi dute beraien marka nigan, bizitzan zehar topatzen dituzun lagunik onenek bezalaxe. Esanguratsuenak aipatzearren; Romeo eta Julietako Mercuccio, Seis Personajes en Busca de Autor antzezlaneko aitaren papera edo Desio Izeneko Tranbia obrako Stanley Kowalski. Batzuetan hain nituen barneratuta, kanpotik ikusita ezin zela jakin taula gainean nork zuen jabetza, aktoreak edo pertsonaiak. Horrelako gauzak pertsonaia indartsuekin gertatzen dira gehienbat.

Hala ere, ezin aipatu gabe utzi izugarri maite ditudan beste biak, besteen gainetik maite ditudanak alegia; bata urtero Gabonak iristear daudenenan bere baitan hartzen nauen ikazkina da; bestea berriz, orain, Kalderero garaian bisitatuko gintuen Zozomikotea. Tamalez, azken horrek aurten ere ezin izango ditu Ordiziako kaleetan zehar bere bihurrikeriak gauzatu.

Azken urte hauetan bi pertsonaia horiek bilakatu dira antzerki munduko nire lagunik zintzoenak, batez ere umeengan duten eraginagatik; haurren irribarrea, ilusioa eta poztasuna ikusteak ez duelako preziorik. Haurrak haur direlako, eta kritika aldetik hauek izaten direlako zale eta ikusle exigente eta esker onekoenak. Umeek pertsonaia hauekin gozatu egiten dute, eta beraiekin pertsonaiak eta aktoreak ere gozatu egiten du.

Eta hori da bizitzaren grina, gozatzea! Gozatu bizitza eta gozatu antzerkia.

‘Brit’ modako legazpiarrak

B

rit modak eta Ingalaterra aldetik zetozen Pop doinu berriek eragina izan zuten Goierriko gazteen artean, eta Legazpin ere, sortu zen estilo horretako talderik. Los Babys boskotea izan zen horren adibiderik garbiena; musikaz gain, moda hartako janzkera ere hartu zuten. Hirurogehiko hamarkadaren bukaeran, Javi Cantero, Javi Vaquero, Jose Angel Rodriguez, Alvaro Garcia eta Gregorio Viana lagunak entseatzen hasi ziren, Antonio Sarasola erretoreak Legazpiko elizaren ondoan utzitako lokal batean. Musika ekipoak erostera Zarautzera joan ziren, eta diru guztia han xahututa, auto-stopean itzuli behar izan zuten.

Aurreneko emanaldiak Altsasun eta Beasainen egin zituzten, 1969ko martxoan. Legazpin, berriz, urte hartako maiatzean egin zuten lehen kontzertua, herriko musika taldeen jaialdi batean. Herriko festetan ere jo zuten, eta pilotalekuko dantzaldiak egiteko ardura izan zuten bi urtez, 1970-71 urteen artean. Arrasaten egiten zen Noche de Promesas jaialdian bi urtez parte hartu zuten, eta 1970ean, final erdietara iritsi ziren. Taldeak aurrera jarraitu zuen, eta 1973an, aldaketa batzuk egin zituzten, soinu-jole bat eta tronpeta eta saxofoi jotzaile bana hartuta. Taldea Los Babys Group izatera pasa zen orduan.

Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak

2022ko otsailaren 11 • # 454

Irakaskuntza Carol Soto eta Ana Urieta • Ikaskide Akademia (Beasain)

Etorkizuna hemen da?

E

z da gauza berria azken urteotan online irakaskuntzak hartu duen indarra. Ez bakarrik irakaskuntzaren eremuan, baita osasun-arretan, lan-esparru desberdinetan, kulturan... Bizi dugun egoera berezi honek bultzatuta, denok, edo ia denok, mundu digitalean mugitzen ikasi behar izan dugu. Horrek, gauza guztiek bezala, bere alde onak eta txarrak ditu, noski, denok ez baitugu trebezia bera ordenagailuaren aurrean. Dena den, oraindik ikasi ez duenak, hobe du erne ibili, lehenago edo beranduago ezinbestekoa izango da eta.

Eta horrela, guztion egunerokotasuna goitik behera aldatu zen egunera gatoz, 2020ko martxoaren 14ra. Hasiera batean 15 eguneko iraupena izango zuen konfinamenduak...

Segituan, etxe eta pisuek oso itxura bitxia hartuko zuten egun haietan: haurrak, logelan sartuta, online klasea jasotzen; helduok, bat sukaldean, bestea egongelan, bakoitza bere lanetan, bideodeietan, eta tarteka Patry Jordan-ekin gorriak ikusten...

Irakaskuntzan ere aldaketak Irakaskuntzari dagokionez, 2020ko konfinamenduan, ikastetxeek, batzuk hobe eta beste batzu nekez, online klaseak antolatu zituzten. Esperientzia hark gogoeta egitera bultzatu gintuen gutako asko. Orain dela hamarkada batzuk, Interneta eta ordenagailu pertsonalik ere ez geneukanean, etorkizunari begiratzean, liburu digitalen antzekoak imaginatzen genituen, eta agian, klaseak pantaila baten bidez jasotzea ere,

zenbait filmetan ikusten zen bezela.

Hori, guztiz utopikoa zen garaian, sekulakoa zirudien. Etxetik irten gabe klasea jasotzea, ene! Zein modernoa!

Ba iritsi zen eguna, bai horixe. Baina gure gaztaroan imaginatzen genuen errealitate ziraragarri horren usainik ez nion nik hartu. Egia da ikastetxe guztiek, nik dakidan artean behintzat, izugarrizko esfortzua egin zutela erantzun egokiena ematearren; egia da, maiz bapatekotasunez eta inprobisazioz ere jokatu zutela; egia da, irakaslegoa ez zegoela horrelako egoera baterako prestatuta... Orokorrean, ondo erantzun zuten gure irakasleek.

Hala ere, gaur egun, inoiz baino urrutiago ikusten dut garai batean

amestutako heziketa futurista, esperientziak irakatsi digu irakatsi beharrekoa, eta horrenbestez, presentzialtasunaren garrantzia beste guztiari gainjarri zaio.

Arreta presentziala galtzen Ez da berdin gertatu beste hainbat eremurekin; burura datorkit oraintxe banketxeekin gertatzen ari dena: arreta presentziala galtzen ari da, bulegoak ixten ari dira eta langileak kaleratzen...

Adin batetik aurrerako bezeroen kexuak entzungo al dituzte?

Gurera itzuliz, espero dezagun gure ikastetxe, akademia eta unibertsitateen etorkizuna guztiz presentziala bermatu eta urte askotarako izan dadin!

18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian

# 454 • 2022ko otsailaren 11

Komikia

Aliritzian

Marian Velasco • Mekanizazio teknikaria

Hausnarketa

S

intesi gaitasuna nahiko garatua dut, hau da, han hemenka atzematen ditudan ideiak elkar lotzeko erraztasuna dut. Azkenaldian entzun/irakurri ditudan esaldi batzuk partekatu nahi dizkizuet, hausnarketarako gonbidapen bat luzatzeko asmoz: 1. Zoom bidez dei bat egiten badakit, baina ez dakit patata bat lurretik nola atera. Eskolan, lurra ereiten irakatsi beharko ligukete. 2. Frankismoa, azken gai gisa programatuta dagoenez eta ikasturte amaieran irakastea tokatzen denez, denbora faltagatik institutu gehienetan ez da ukitu ere egiten. Eta horrela, Grezia eta Erromaren historiaren jakitunak bai, baina euren herriko errealitatea ezagutzen ez duten neska-mutilak hezten ditugu. Berdin jokatzera kondenatzen ditugu. 3. Matxismoa eta genero-indarkeria errotik desagerrarazteko, txikitatik berdintasunean heztea funtsezkoa da. Era berean, sexu-heziketa on bat eman beharko litzateke. 4. Arreta gabezia-

ren nahasmena eta hiperaktibitatea duten pertsonentzat oso garrantzitsua da hezkuntza sistemaren eraldaketa. Ikasteko zailtasuna dut eta eskolan alferra deitzen zidaten. Sistema ez zegoen prestatuta orduan, eta oraindik ere ez dagoela uste dut. 5. Jendeak ez daki zergak ze demontre diren, ezta zergatik ordaintzen diren ere. Institutuan, nolako garrantzia duten eta zertan erabiltzen diren erakutsiko baligute, ez genituzke hainbeste ustelkeria-delitu jasango. 6. Dugun ogibidea, gure abizena izan dadin hezten gaituzte, adibidez: Kaixo, Juana naiz, okina. Unibertsitatean produktiboak izateko hezten gaituzte, eta ez gizaki edo pertsona gisa. 7. Ez gaituzte egunerokotasunerako zuzenbidean hezten, edo, bestela esanda: «Itxaron. Zerbait ez dabil ondo. Gertatzen ari zaidan / egiten ari didaten hau, legezkoa da?» 8. Dependentziarako diru-laguntza bat eskatzeko tramitazioa amesgaizto bihurtzen da.

Geure burua burokraziaren aurrean defendatzen eskolatik erakutsi beharko ligukete. 9. Gazteen artean, suizidioa da bigarren heriotza-kausarik handiena. Zergatik jarraitzen dugu eskoletan osasun mentalerako hezkuntza programarik gabe?

Eraldaketaren giltza lokalizaturik dugu. Baino berriro ere, ez digute irakatsi (ezta ikasten utzi nahi ere) nola egin aipatutako egoerak aldatzeko. Hau da egin beharreko hausnarketa: Zeinek, zergatik eta zertarako nahi gaituzte bidegabekeria hauek jasaten?