zk. 442 2021eko azaroaren 12a www.goiberri.eus
Iritzia
03
Xabin Fernandez Zubeldia. ‘Esti guaje de quién ye oh?’
Elkarrizketa
10-11
Iñaki Uribe-Etxeberria: «Penatuta eta amorratuta utzi dut kargua»
Erreportajea
14-15
LHko ikasleek patioan maskara erabiltzearen aurka borrokan
EKOLOGIKOA SUSTRAITUZ 04
Biolur elkarteak ‘Gure lurriña’ bazkidetza kanpaina abiatu du
02 Publizitatea # 442 • 2021eko azaroaren 12a
Iritzia 03 Xabin Fernandez Zubeldia • Kazetaria
2021EKO AZAROAREN 12A
# 442 Argitaratzailea:
Itzain
‘Esti guaje de quién ye oh?’
Goierriko Hedabideak SL
Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga
Kudeatzailea: Josu Iñigo
Erredakzio-burua: Loinaz Agirre
Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)
Banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011
Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.
Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.
Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus
Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus
Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus
Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus
Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Legorreta, Mutiloa, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga
Azaleko irudia: Gorka Gomez
E
sti guaje de quién ye oh? Eta Nievesen kantuak, nahiz eta Ye el nietín de Luisina y nik bat bera ere osorik ikasi ez. Como gochus jartzen ginela esan daiSabino. Hori izan naiz ni. Guaje bat. Edo guajín bat. teke, zentzu guztietan. Baino nireGero mocín izatera pasako nintzat yera muy prestosu. tzen, eta egun yá ye un home. BaiNi ere saiatzen nintzen bertako na beti Luisinarena eta Sabinorehitzak eta esamoldeak nire hizkena izan naiz.Eta izango naiz. ran txertatzen, ingurukoen gozaXabin Fernandez Zorionez, bizitza osoan ezagumenerako. Ez zaio inoiz ahaztuko Zubeldia tu dut nik asturiera edo bablea. Sanire familiari esaterako, Renuevan Kazetaria ginela, Los pitos, los pitos! oihuka bino Fernandezen seme, biloba hasi nintzen egun hura, Loliren pieta birbiloba izateak izan du hoBeti ezagutu izan ta-k errepide ingurura gerturatu rren errua, eta hirurak Asturiasen dut han ere zirelako. Haiek algarak egin zituejaioak izateak ere izango zuen noski eraginik. Meca! txikiaren borroka, nak osaba Segundok. Txiki-txikitatik izan naiz ber- nagusiaren itzalean Betidanik ezagutu ditut nik, Astan. Oporraldi gehienak La Frecha turiasko herri sarreretako seinalelekutxo bat egiteko ak spray beltzez zuzenduta. Pola herrixkan igaro ditugu anaiak eta biok, eta han beti izan gara Los de Lena sarreran, La Pola Llena gaiVascus. Llanestik urruti, badaeznetik idatzita; edota Uviéu, Oviedo pada diot. Puertu Payares azpian, mendi eta mineru idatzita zegoenean. Finean, beti ezagutu izan duartean hazi gara gu nolabait. Asturias zaharrean. dala han ere txikiaren borroka, nagusiaren itzalean Etxe ondoko pumará-ra joaten ginen baloiare- lekutxo bat egiteko. Agian ez da gurea bezalako bokin jolastera eta cuando orbayaba, Tenientearen rroka izan, ixilagoa izan den heinean. Agian Bablegaleria azpiko bankuan esertzen ginen, Chonen bi- ak edo asturierak ez du izan egunerokoan gurean lobekin. Chigre-ra joaten ginen gurasoak han zire- euskarak izan duen babesa, nahiz eta guri askotan nean, culín batzuk hartzera. Eta tarteka, espicha horrela ez iruditu. Baina zorionez badirudi, ofizialegiten genuen lagunen baten etxean. tasunerako noranzkoan, bidelagun berriak topaMaite nituen caldereta egunak, horrek esan nahi tzen ari dela azkenaldian. Eta ezin harroago sentibaitzuen jende asko etorriko zela amonaren etxera, tzen naiz. Asturiarra ez baita aldeanu-en eta nekaeta ondo fartucos amaituko genuela. Aitona Sabi- zal inguruetako ezjakinen hizkera soila. Bablea ez noren si gustais que aproveche gracias batek ema- baitute pueblin-etako lau raposu-k erabiltzen. ten zion beti hasiera jaiari. Eta orduan hasten zen Agian ez da izango Europako hizkuntza zaharredena. El mi mineru favoritu zinen, aitona. na. Baina bizirik egon nahi du. Egon behar du. BertaGogoan ditut izeba Tentaren kontakizunak, koa delako. Eta bertakoek bizirik nahi dutelako. Oficialidá de la llingua Asturiana! Eta chute! nahiz eta jakin erdiak ez zirela guztiz benetakoak.
04 Sakonean Biolur elkartearen ‘Gure lurriña’ kanpaina
#442 • 2021eko azaroaren 12a
Erreportajea
EKOLOGIKOA LOGIKOA DA Testua: Tere Madinabeitia
Biolur elkarteak ekoizpen ekologikoari babesa ematen dioten 44 bazkide ditu Goierrin, eta horietatik gehienak ekoizleak dira. Seguran egin berri duten topaketarekin bat egin dute ‘Gure lurriña’ bazkidetza kanpainarekin.
Z
opazoka izenarekin Seguran ostegun arratsaldeetan egiten hasi berri den feriaren hitzordua baliatuz, ekologikoan ekoizten duten Goierriko nekazariak familia argazkia ateratzeko elkartu dira urriaren amaieran. Argazkia ateratzea baino, helburua beste bat zen, ordea: babes eta elkargune duten Biolur elkartearen Gure lurriña kanpaina aurkeztea. Gizarteari elkartearen berri ematea, eta bazkide berriak erakartzea dira kanpainaren helburuak. Gipuzkoako nekazaritza ekologikoaren aldeko irabazi asmorik gabeko elkartea da Biolur, 1993an sortutakoa. Ibilbide luze horren ondoren, modu ekologikoan lan egiten duten lurraldeko nekazarien, abeltzainen eta okinen erreferente nagusia da gaur egun. Guz-
tira 278 bazkide ditu, eta horietatik 125 bazkide ekoizleak edo baserritarrak dira, eta beste 153ak, bazkide herritarrak. Goierrin, 44 dira Biolurreko kide, eta Gipuzkoako gainerako eskualdeei dagokienez, hauxe da banaketa: Debagoienean 56, Urolan 47, Debabarrenean 31, Tolosaldean 23 eta Donostialdean 55. Gipuzkoatik kanpora elkartea babesten duten beste 22 biolurkide ere badira.
‘Gure lurriña’ zabaltzea Elkartea indartu nahi du orain Biolurrek, eta nahi horretan kokatzen da Gure lurriña kanpaina. Jendeari bere jardunaren berri eman eta bazkide egiteko gonbitea luzatu die, «euskal herrian elikadura burujabetza lortzeko eta agroekologiaren bidea egiteko». Gaurko krisi ekologikoaren eta sozialaren testuinguruan, «eragile zein norbanako bakoitzak ditugun erantzukizunez jabetzeko eta ekintzetara pasatzeko» garaia dela uste du elkarteak. Elikadura burujabetza lortzeko bidean lau erronka ikusten ditu Biolurrek: elikadura osasungarria eta eskuragarria bermatzea, nekazaritza jasangarria garatzea eta landa eremu biziak sustatzeko lehen sektoreko erreleboa edota nekazarien lanaren duintasuna bermatzea. Gipuzkoako elkarte horrek «elikadura osasungarria sortzetik eta nekazaritza iraunkorretik» heltzen die erronka horiei, baina modu kolektiboan heldu behar zaiela uste du. Hortik dator bazkide gehiagoren beharra. Bazkidetza kanpainari Gure lurriña izena jarri diote, «gure lurriña zabaltzea, gehitzea eta saretzea nahi dugu». Elikadura burujabetza ardatz hartuta,
ekonomia sozial eraldatzailea, tokikoa, jasangarria eta bertako lurrean eta herrietan errotua garatzea da Biolurren jarduna, eta horretan bidelagun izateko gonbidapena luzatzen du.
Lau lan lerroko jarduna Orokortasunetik zehaztasunera etorrita, Biolurrek hiru teknikari ditu eguneroko lanari heltzeko. Horiez gain, baserritarren lan boluntarioa eta beste hainbat kideren laguntza du. Guztien artean, lau lan lerro jorratzen dituzte. Baserritarrei arloz arloko aholkularitza teknikoa eta formakuntza da bat. Baratzegintzan, abeltzaintzan, frutagintza, okintzan... ekoizpenari lotutako arazoren bat daukanean, dagokion teknikariarengana edo gainontzeko baserritarrengana jo dezake. Teknikariek, gainera, tarteka bisitak egiten dituzte baserrietara eta formakuntza saioak ere antolatzen dituzte bazkide zein ez bazkideentzat. Bestetik, jardueraren bat martxan jarri nahi duenari «babes handia» eskaintzen diote, teknikarien aldetik eta gainerako baserritarren aldetik, «guk argi baitaukagu, zenbat eta ekoizle edo baserritar gehiago, hobeto». Nekazaritza ekologikoaren aldeko sentsibilizazio lana da bigarren lan ildoa. Hala, ekoizpen eredu horrek naturan eta kontsumitzaileen osasunean eragiten dituen onuren berri emateko hainbat ekimen egiten ditu urtean zehar, azoka ekologikoak horien artean. Hirugarrenik, erakundeekiko harremana dago, «baserritarren eta erakundeen arteko bitartekari lana, eta agroekologiaren aldeko apustu politikoa». Azkenik, EHKOlektiboa, ENEEK-Ekolu-
Sakonean 05 Biolur elkartearen ‘Gure lurriña’ kanpaina
2021eko azaroaren 12a • # 442
Biolurren biltzen diren Goierriko ekoizle ekologikoak Seguran elkartu dira, ‘Gure lurriña’ kanpainari babesa emateko. Gorka Gomez
278 BIOLURKIDE
rra, Neiker edo Lurgintza bezalako eragile batzuekin, arloz arloko proiektu ezberdinetan hartzen du parte, eta, besteak beste, gazteen instalazio prozesuetan ere laguntza eskaintzen du, Gipuzkoako Foru Aldundiarekin elkarlanean. Aleka, Duina baratze ekologikoen bideragarritasunerako lanketa kolektiboa, Zaldibiako Goizane eraldaketa zentroaren dinamizazioa edo Hazitik Ogira dira Biolurrek babestutako proiektuetako batzuk.
Herritarrak Biolur babestuz Filosofia eta teoriatik harago, giza faktorea da Biolurrek duen beste zutabe bat, bazkideak hain zuzen. Bi eratako bazkideak ditu, ekoizleak alde batetik, eta bestetik, kontsumitzaileak edo bazkide herritarrak.
Lazkaon bizi den Rosa Bueno legorretarra da azken horietako bat. Duela 15 bat urte Zumarragako azokara senarrarekin batera joandako batean hartutako erabakia da. Han ikusi zuten nekazariak «zein pertsona konprometituak diren, lurreko produktuekiko duten errespetua...», eta bazkide izateko aukera zegoela jakinda, hala hartu zuten erabakia. «Jaten duguna inportantea da gure bizitzarako, eta kontuan izan behar dugu lurretik bizi garela. Alde handia dago baserritar hauek ekoizten dituzten eta denda handietan erosten dituzun produktuen artean. Lasaiago jaten dituzu». Biolurren filosofiarekin bat egitetik harago doa Buenok duen konpromisoa, eta kontsumo talde bateko saskia jasotzen du astero. Horrez gain, elkarteak
Biolur elkarteak modu ekologikoan lan egiten duten lurraldeko nekazariak, abeltzainak eta okinak biltzen ditu. Guztira 278 bazkide ditu, eta horietatik 125 bazkide ekoizleak edo baserritarrak dira, eta beste 153ak, bazkide herritarrak.
» Gipuzkoan Goierrin 44 Debagoienean 56 Debabarrenean 31 Urolan 47 Tolosaldean 23 Donostialdean 55
» Gipuzkoatik kanpo Hainbat tokitan banatuta 22
» Bazkide egiteko, hiru modu Webgunea www.biolur.eus Telefono zenbakia: 943 76 14 47 E-posta: biolur@biolur.eus
06 Sakonean Biolur elkartearen ‘Gure lurriña’ kanpaina
442 • 2021eko azaroaren 12a
Rosa Bueno
Judit Garcia
Bazkide herritarra (Lazkao)
Behieko esnekiak (Olaberria)
Iñaki Intxausti Mendarte barazkiak (Zerain)
«Ekoizleen lurrarekiko errespetuak bultzatuta egin ginen Biolurreko bazkide»
«Biolur tresna garrantzitsua da lurraldean nekazaritza ekologikoa hedatzeko»
«Ekologikoa logikoa da, ez dago beste biderik eta hori denborak erakutsiko digu»
Zumarragako azokara joandako batean izan zuen Biolurren berri Rosa Bueno herritarrak, eta «elkartearen atzean dauden ekoizleen lurrarekiko errespetuak bultzatuta egin ginen bazkide». Lazkaon bizi den legorretar hau herritar bazkidea da, eta elkartearen filosofiarekin bat egitetik harago darama bere konpromisoa. Kontsumo talde bateko kide da eta Biolurrek antolatzen dituen ikastaro eta tailerretan ere parte hartzen du. Ekoizle ekologikoek egiten duten lanarentzako hitz onak besterik ez ditu: «Gustura eta lasaitasunez jaten dituzun produktuak ekoizten dituzte».
Behi esnekien alorrean egiten du lan Judit Garciak, Olaberrian egoitzetako bat duen Behieko proiektuaren inguruan. «Marka horren azpian hiru ekoizle daude. Gu Olaberriko Etxeberri Goiko baserrian gaude, eta behi gazta mota ezberdinak egiten ditugu. Beste biak Tolosaldean daude, Altzon jogurta egiten dute». Produktuak herriko dendetan, Ordiziako azokan eta kontsumo taldeetan saltzen dituzte, «ahalik eta salmenta zuzenena egiten saiatzen gara». Biolurreko kide dira: «Tresna oso garrantzitsua da gure lurraldean nekazaritza ekologikoa hedatzeko».
Barazki ekologikoak ekoizten ditu Iñaki Intxausti segurarrak Zeraingo Mendarte baserrian. Duela hiru urte hasi zen ekoizpen «nahiko sendoarekin», kontsumo taldeak eta Ordiziako eta Segurako azokak hornitzeko. Beti izan du garbi modu ekologikoan lan egingo zuela: «Ekologikoa logikoa da, ekologikoa da bidea, ez dago beste biderik, eta denborak hori erakutsiko digu». Hasieran inguruko baserritarren laguntza jaso zuela dio. Biolurreko kideak ziren, eta izaera eta pentsaera bera zutela ikusita, bera ere Biolurreko partaide egin zen. Asko lagundu dio elkarteak.
kaleratzen duen Gure lurriña aldizkaria ere jasotzen du, eta parte hartu izan du hainbat bilera eta tailerretan.
tza ekologikoa hedatzeko gure lurraldean». Bestetik, kontsumitzaileak ekologikoa kontsumitzean «zer bultzatzen ari diren» ikustea ere garrantzitsua dela uste du, eta alde horretatik dei egiten die kontsumo ohiturak aldatzera eta, bide batez, Biolurreko kide egitera.
eta «elkarren berri izateak ahalbidetzen du erosketa komunak egitea, herri ezberdinetan egiten diren gauzak konpartitzea beste tokiren batean aplikatu ahal izateko... Oso baliagarria da». Bestalde, Biolurrek gizarte mailan ekologikoa sustatu, eta ekologikoa den guztietan indarra jartzen duela dio Intxaustik. «Guk ekologikoan ekoizten dugu, baina kontsumitzailea konbentzitu egin behar da ekologikoan kontsumitzeko. Ekologikoa logikoa da, ekologikoa da bidea, ez dago beste biderik eta denborak hori erakutsiko digu, azken finean hori delako jasangarria den ekoizpen mota bakarra. Nik uste dut bertakoa, ekologikoa eta printzipio koherente batzuk edukitzea dela bidea».
Babesa eta aholkularitza Herritar honek babesten dituen ekoizle horietako bat da esnekiekin lan egiten duen Judit Garcia. Olaberrian dute ustiategia, hamar esne behirekin. Aurrekoengandik baserria «jaso» zutenean eman zuten alta ekoizpen ekologikoan. «Ekoizpen ekologikoak produktu ekologiko hori erosten duenari bermatzen dio ekoitzi dela kimikorik gabe, trasgenikorik gabe, animalien ongizatea zainduta...». Trantzisioa «nahiko erraza» izan zela gogoratu du, eta Biolurrek emandako aholkularitza eta laguntza azpimarratu du. Elkarteak antolatzen dituen ikastaroek eta tailerrek, azoka ibiltariek, bisitek edo topaketek duten garrantzia ere aipatu du. Biolurrek «babesa» ere ematen die, eta horrelako elkarte batean egotea «ezinbestekoa» dela dio, ekoizle ekologikoen arteko sarea indartzen delako, eta hori «oso inportantea da nekazari-
Ekoizpen mota jasangarri bakarra Zeraingo Mendarte baserrian ekoizten ditu barazkiak Iñaki Intxaustik. Duela hiru urte hasi zen «ekoizpen nahiko sendoarekin», eta «oraindik bidea egiten» ari da. Hasieratik egin zuen ekologikoaren aldeko hautua: «Inguruko baserritarrak ezagutu eta haien laguntza jaso nuen. Biolurrekoak ziren, eta ni ere pentsakera berekoa nintzela ikusi nuen: ekoizpen txikia, agroekologia...». Bera ere Biolurren sartu zen. Biolurrek «laguntza tekniko sendoa» ematen dietela nabarmendu du, eta horrez gain, «ekoizleok elkarren berri izateko» topaleku bat ere badela dio. Elkartean hainbat taldetan daude banatuta, frutazaintza, barazkizaintza, okintza eta ganaderitza, besteak beste,
Konbentzionaletik ekologikora Mutiloako Beñat Telleria gaztagilea inguruko ekoizle gazteenetarikoa eta Biolur elkartean sartu den azkenetarikoa da. Behi gazta ekologikoa ekoizten du Odio baserrian, eta prozesu osoa ekologikoan egiten du, elikaduratik hasi eta salmentaraino. Duela hiru urte
Sakonean 07 Biolur elkartearen ‘Gure lurriña’ kanpaina
2021eko azaroaren 12a • # 442
Ekoizleei laguntza teknikoa emateaz gain, nekazaritza ekologikoaren aldeko sentsibilizazio lana ere egiten du Elkartearen baitan elkartasuna eta laguntasuna aurkitzen dutela diote Biolurreko bazkide ekoizleek
egin zuen aldaketa ekoizpen konbentzionaletik ekologikora, «garai bateko sistema delako». Alde horretatik, hemengo baserritar batzuek zigilu ekologikoa ez badute ere, ekologikoan bezala ekoizten dutela esan du. Biolurrek aholkularitza eskaintzeaz gain, «forrajea edo pentsua erosteko kontaktuak, albaitari baten zerbitzua edo azoketan parte hartzeko aukera» ere ematen dio, «ekologikoan ekoizteko bidea errazten dizu, lagundu egiten du. Laguntasuna eta gure arteko elkartasuna da elkartean topatzen duzuna».
Ekologikoa, betikora itzultzea Hariztizabal baserriko erreleboa hartzean, Itsaso Olabidek eta haren familiak ez zuten inolako zalantzarik izan
Beñat Telleria
Itxaso Olabide
Telleria gaztak (Mutiloa)
Hariztizabal okindegia (Itsaso)
«Inguruko ekoizleen artean gazteena naiz, eta Biolurren sartzen azkenetarikoa»
«Elkartasuna eta aberastasuna ikusten dugu elkarteko kideon artean»
Beñat Telleriak behi gazta eta haragi ekologikoa ekoizten ditu Mutiloako Odio baserrian. Salmenta etxetik egiten du, baina azoketan ere ibiltzen da, Ordizian eta Seguran, eta Beasaingo hileko lehen larunbatetakoan, baita azoka berezietan ere. «Txikitatik gustatu izan zait baserria eta esne behiak. 16 urte nituenean Fraisorora joan nintzen, eta bi urteko ikasketak egin ondoren, aurrera!. Ez naiz damutzen, hiru urte daramazkit eta oso gustura!». Gaur 22 urte besterik ez ditu, «inguruko ekoizleen artean gazteena naiz», baita Biolurren ere, «hor, azkenetarikoa izan naiz sartzen».
Itsaso Olabidek eta familiak Itsasoko Hariztizabal baserriko erreleboa hartu zutenenetik laster dira hiru urte. Ogigintza eta frutagintza dira legazpiar hauen jardunak, zukuak ere egiten dituzte. Zumarraga, Urretxu, Legazpi, Ordizia, Arrasate, Antzuola eta Donostia aldeko denda batzuetan, Legazpiko kontsumo taldean eta Segurako azokan saltzen dute. Hariztizabalgo Xabi Akizu eta Marilu Gardokiren jarduera ekologikoarekin jarraitzeaz gain, haiek Biolurren zuten bazkidetza mantentzea ere erabaki zuten. «Elkartasuna eta aberastasuna ikusten dugu elkarteko kideon artean».
ekoizpen ekologikoarekin jarraitzeko. Horrekin batera etorri zen Biolur elkarteko bazkidetzari eustea ere. Itsasora iritsi aurretik bazuten ekoizpen ekologikoarekin harremana, kontsumo talde bateko kide baitziren Legazpin.Produktu ekologikoak kontsumitzetik ekoizle ekologikoak izatera igaro ziren, «lehendik bat egiten genuen filosofia horrekin, baina orain barrutik ezagutzen dugu zer lan dagoen horren atzetik». Laster egingo dute hiru urteko bidea Hariztizabalen eta Biolurren barruan, eta «momentu oso gogorrak izan dituen arren, bizitzak berak ere hala ditu, oso une atseginak ere baditu, denok elkartzen garenean adibidez. Biolurren duela gutxi egin genuen batzarra, eta kide guztiak elkartu gi-
nen, oso aberasgarria izan zen, elkartasuna ikusten duzulako, aberastasuna». Biolur «baserritarretatik sortu den elkarte bat da, gure artean laguntzeko», eta elkartasunaz gain, laguntza teknikoa ere aipagarria deritzo, «kristoren jendea dago hor». Kontsumitzaileak ekologikoan kontsumitzeko konbentzitu beharraz ere hitz egin du. «Nire kasuan, okin bezala esan behar dut ogian alde handia dagoela pestizidarik gabe hazitako gari edo zereal bat erabiltzen bada, era natural batean hazitakoa, lur ez nitrogenatuekin...». Azken finean, «ekologikoa da gure arbasoek, beste tresna batzuekin erabiltzen zuten metodo berdina. Ekologikoaren aldeko hautua egitea betikora bueltatzea da».
08 Herri jakintza Gertaera
# 442 • 2021eko azaroaren 12a
Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus
Hitzen ganbara
Esaera zaharra
Efemerideak
Sakatsa: (edo zakatza). Goierrin, zarpaila, gaizki jantzia, itxura kaxkarrekoa, eskasa neurriz eta mamiz. «Gizon koxkor, sakats bat da». Hedaduraz, konnotazio negatiboekin jarraituz, gaiztoa edo maltzurra adierazteko.
«Gizon pobrea eta txerri gosea, biak goizean goiz jaiki»
1970-11-11. Idurre Eskisabel Larrañaga kazetaria eta antropologoa jaio zen, Beasainen. 1854-11-14. Serapio Mujika historialaria, idazlea eta artxibozaina jaio zen, Ormaiztegin.
Beharrak mugiarazten duela, alegia. Daukanak ez dauka ahalegin handirik egin beharrik, gosea ez baldin bada behintzat daukan hori.
Gertaera
Sumendia zirudiena Ormaiztegin Lurpetik lurrun kea irteten hasi zela sumatu zuten 1862an Ormaiztegin. Beroa ematen zuen, eta gauetan argitasuna zabaltzen.
Testua: Aimar Maiz Norteko trenbidearen lanak 1863an, Zumarraga eta Beasain artean. 1858tik 1864ra ireki zuten, tunelak zulatuz, zubiak altxatuz, sakonuneak berdinduz eta mendiak ebakiz. Trenbidearen Museoa
G
oierrin jatorri bolkanikoko harriak aurkitu dituzte zenbait adituk. Urretxutik Azkoitiarako bidean, eta handik mendebalderantz Bergara-Elgoibar-Eiba-Kalamu eremuan daude halakoak. Baina duela 100 bat milioi urteko aktibitate geologikoek sortuak dira. Ez Goierrin, ez Gipuzkoan, sumendirik gertatu izanaren testigantza dokumentalik ez da ezagutzen. Baina 1862an, Ormaiztegin, halakoren bat lehertu ote kezkatu ziren. Norteko trenbidea eraikitzen ari ziren garai hartan, Altsasu eta Tolosa bitartean. Ormaiztegin, bero handia ematen zuen bapore-laino bat hasi zen lurraren barrutik irteten. Gauetan argitasun handia sumatzen zen, gainera. Sei hilabete iraun zuen fenomeno bereziak,
eta sumendiarekin lotu zuten hasieran –urte batzuk geroago ere, artean Sumendia deitzen zioten tokiari–. Puska batean, ondoren ere inguratzerik ez zen izan, bero handia botatzen segi baitzuen toki hark. Hoztu zenean, lurrazala kolore gorrizta batekin margotuta gelditu zen, erabat erreta. Kiskalitako lur hura erabili zuten trenbideko lanetarako morteroa egiteko. Horma batzuk gorriztak direla idatzi zuten XX. mende hasieran. 1876an, Manuel Saenz kimikariak ikertu zuen. Jatorri bolkanikoa baztertu, eta lurrazpiko lignito edo harrikatz geruzak su hartu zuela ebatzi zuen.
Inguru arbeltsua Adan de Iartzak ere ontzat jo zuen Saenzen hipotesia. Toki hartan karbono as-
koko arbelak egotea horren sendogarri zela erantsi zuen. Serapio Mujikak 1918ko Geografia de Guipuzcoa lanean datu gehiago idatzi zituen: lurpeko sute hori Ormaiztegiko trenzubitik goraxeago, karrilaren barrenean gertatu zen. Mendiari 100 metro luze, 12 zabal eta 10 sakoneko zatia kentzen ari zirela, Kretazeo garaiko arbel geruza handi batekin topo egin zuten, burdin-piritaz oso aberatsa. Hondakinak behera bota eta lurrak mugitzerakoan, piritak deskonposatu, su hartu, eta telera bat osatu zuten. «Hilabetetan» egon zen sutan, osagai sulfurosoak ahitu arte. Arbel errezko lur haiek laborantzarako oso aberatsak suertatu ziren. 1905ean, handik goragoko harrobi batean, lignitoa komertzialki erauzteko ikerketak egin zituzten.
Bertsoa • Kate motzean 09 Ane Beloki Lopez • Andrea Aranburu
2021eko azaroaren 12a • # 442
Gaiak hala dio
Kate motzean Andrea Aranburu • Kazetaria
«Amamaren etxea da nire txoko kuttuna» Ane Beloki Lopez
Gaia: Zerri guztiei heltzen zaie San Martin eguna Neurria: Hamarreko handia Doinua: Misiolari baten moduan Nola San Martin eguna ondo ospatzen duen herriak aspaldi hontan protagonista dira abere berriak: hauen habitat natural dira kaleak zein baserriak begien bistan maiz izan ditut holakoak igerriak buztana tente izaten duten bi hankatako zerriak Kurrin-kurrinka agertzen dira eta edozein unetan baserrietan, etxe giroan lanean zein tabernetan baina San Martin aitzaki hartuz aitortuko dut benetan txorizo eta txistorrak egin nahi ditut horien bueltan behingoagatik jaso ditzaten odolkiak ordainetan
Testua: Asier Zaldua
Andrea Aranburuk (Beasain, 1997) Ikusentzunezko Komunikazioa ikasi zuen Mondragon Unibertsitatean. Gaztea irratian, Goierriko Hitza-n eta ETBn lan egin du. Egun, Gaztean aritzen da.
Zeintzuk dira zure zaletasunak? Musika entzutea, musikaren inguruko gauzak irakurtzea eta entzutea, lagunekin ibiltzea, kontzertuetara joatea...
Gustuko irrati esataria? Edurne Garmendiak irakatsi dit dakidan ia guztia. Oso harreman polita dut berarekin.
Gustuko kontzertua? Ibil Bedi talde nafarra bi aldiz entzun nuen aste berean: Gabirian eta Donostian. Sekulako musikariak dira eta musika ezberdina egiten dute.
Gustuko liburua?
HURRENGOA » Bertsolaria: Mikel Urteaga Azkue Gaia: Dezimo bila
Amets Arzallus eta Ibrahima Balderen Miñan.
Pelikula bat? Zineman ikusi dudan azkena El buen
patron da. Asko gustatu zitzaidan. Musika talde bat edo musikari bat? Fanatismoak txarrak dira, eta gainera, egunero ez gara berdin esnatzen. Abesti bat? Azkenaldian Anariren Vinu, cantares y amor askotan entzun dut. Oporretarako toki bat? Munich. Izeba Bakarne bertan bizi da. Zer gosaltzen duzu? Tostada bat hozkailuan dudanarekin, kafesnea eta kiwia. Zure bizitzako egun bereziena? Azaroaren 1a. Aitaren aldeko familia urtero egun horretan elkartzen da. Jaso duzun opari bereziena? Bekaldia bukatu nuenean, lankideek Cork-era hegaldia oparitu zidaten kuadrillako bat bisitatzera joateko. Goierriko txoko kuttuna. Amamaren etxea, Idiazabalen. Beasainen biziko ez bazina... Lazkaon.
10 Elkarrizketa Iñaki Uribe-Etxebarria Santander • Mendi lasterketetako Euskal Selekzioko hautatzaile ohia
# 442 • 2021eko azaroaren 12a
Elkarrizketa Iñaki Uribe-Etxebarria Santander Mendi lasterketetako Euskal Selekzioko hautatzaile ohia
«ERA BATERA EDO BESTERA MUNDU HONI LOTUTA JARRAITUKO DUT»
Iñaki Uribe-Etxebarria Santanderrek (Eskoriatza, Gipuzkoa, 1987) urri hasieran utzi du hautatzaile kargua, denboraldia amaitu gabe zela. «Triste» utzi du. «Korrikalariek gure lana asko baloratzen zutela sentitzen nuen, gurekin oso gustura zeudela» Testua: Kerman Garralda Zubimendi Argazkia: I. Uribe-Etxebarria Santander
Euskal Selekzioko hautatzaile kargua utzi duzu zazpi urteren ondoren. Zer moduz zaude? Triste. Penatuta eta amorratuta utzi dut. Urte askotan bertan egon ostean taldearen nondik norakoak oso argi geneuzkan eta jarritako helburuak betetzen genituen. Baina aurten zuzendaritza aldatu da eta kide berriekin izandako tira-bira batzuen ondorioz utzi egin behar izan dut. Pena, gehienbat, korrikalariengatik. Eurek gure lana asko baloratzen zutela sentitzen nuen, gurekin oso gustura zeudela.
Azkar pasa zaizu denbora? Urteotan mendi lasterketen munduan sekulako eztanda egon da. Euskal Herrian bertan ere bai. Duela zazpi urte korrikalari kopurua askoz ere murritzagoa zen. Geroz eta jende gehiago zegoen, eta hautatzailearen lana geroz eta zailagoa zen. Baina gustura jardun dut urte hauetan guztietan.
Estimu berezia diozun une bat? Ez nintzateke ausartuko bat esatera. Edozein bidaia esango nuke. Sekulako abenturak bizi izan ditugu: behin Suitzara joan ginen eta alokatutako kotxearen giltzak galdu genituen, adibidez. Halako mila suertatu zaizkigu, baina beti umore onarekin. Zorte handia izan
Elkarrizketa 11 2021eko azaroaren 12a • # 442
dut ezagutu dudan jendearekin. Horrekin geldituko naiz, betirako lagunak baitira.
Momentu garratzak ere izango ziren. Inoiz ahaztuko ez zaidan momentu bat da Espainiako txapelketa batean, Malagan, sekulako aurreikuspenak zituen korrikalari batek min hartu eta erretiratu egin behar izan zuenekoa. Euskal Selekzioarekin lehiatzeko zuen ilusioarekin sekulako inpotentzia sentitu zuen. Lesioak oso gogorrak dira, fisikoak eta mentalak. Korrikalariek presio larregi izaten dute, helburua emaitza onak lortzea delako, baina inor ez da honetatik bizi.
Euskal Selekzioaren helburua irabaztea da? Selekzioaren helburu nagusia da Euskal Herriko korrikalarien maila hemendik kanpo erakustea, baina, horretaz gain, talde-giro polita sortzea eta korrikalari berriak erakartzea.
Norbaitek min hartzen duenean hautatzaileak ere mina sentitzen du? Irabazten denean poztu egiten zara eta aurkakoa denean penaz bizitzen duzu.
Hautatzailearen ardurak zeintzuk dira? Urte hasieran taldea egin beharra dago, eta gero talde hori kudeatu. Urte hasieran egindako aurreikuspenak askotan aldatu egiten dira, lesioak direla edo jendearen lan baldintzak aldatu direla. Gero lehiaketetara ere joaten gara. Lan nekeza da, baina oso gustura ibili naiz.
Taldea osatzea lan erraza da? Ez da erraza. Korrikalari balioaniztunen bila joan behar izaten dugu, era askotako lasterketak egin behar direlako. Zoritxarrez, ez dago denontzako lekurik eta bateren bat kanpoan utzi behar duzu. Aurreko denboraldiko markak hartzen ditugu erreferentzia moduan eta askotan suertatu zaigu hautatu ez dugunen batek sekulako hazkundea izan eta irabazten hastea. Edo, alderantzizkoa.
Goierritar bat baino gehiago hautatu zenituen. Nolako maila dago eskualdean? Ez dut ustea munduan egongo denik lurralderen bat hiru milioi biztanlekoa eta halako maila handia duenik. Eta Goierrin bertan ere oso maila altua dago. Ikusi besterik ez da egin behar zenbat jende ibiltzen den korrika. Edo inguruko edozein lasterketa txikitan zenbat jendek eta zein mailatakoak hartzen duen parte.
Maila hobetu daiteke? Zer falta da?
Iñaki Uribe-Etxebarria Santander • Mendi lasterketetako Euskal Selekzioko hautatzaile ohia
Emaitza onak lortzen dituzten gazte askok utzi egiten dute seniorretara pasatzerakoan. Garai zailak dira: ikasketak, beste ardurak... baina askok uzten dute ezin dutelako irabazten jarraitu, salto handia dagoelako. Erakutsi behar diegu dena ez dela irabaztea, hemezortzi urterekin dominak irabaztea ez dela normalena. Hori landu egin behar da. Uste dut hori dela defektu handienetakoa. Baina ez dakit zein den formularik zuzenena, ahaleginak egin genituelako eta ez zuelako espero genuen emaitzarik eman.
Bakoitzak hautatzaile bat izaten du barruan. Zure erabakiak epaituak direla sentitu duzu? Nire Facebooka itxi behar izan nuen, jendeak sekulako astakeriak esaten zituelako. Ez da atsegina, eta irabazteko ezer asko ez nuenez kendu nuen. Askoz lasaiago bizi naiz orain.
Mendi lasterketek ere baditu bere ‘hooliganak’? Mendi lasterketek orokorrean izan dute hazkundea: korrikalari gehiago dago, maila asko igo da, lasterketa gehiago daude... zaleak ere gehiago dira, eta azken urteotan jarraipena asko handitu da. Eta sare sozialen garaiotan muturra edonon sartu daitekeenez, ba...
Nola hasi zinen hautatzaile lanetan? 2008an-edo hasi nintzen korrika, nire kabuz. Garai hartan hautatzaile zen Eneko Aiende ezagutu nuen. Orduan korrikalari gutxiago ginen eta denok ezagutzen genuen elkar. Enekok taldea bion artean kudeatzeko proposatu zidan, eta hala hasi zen dena. 2013a izango zen. Enekorekin 2018ra arte ibili nin-
tzen, eta handik aurrera beste talde batekin: Asier Arregiren, Gaizka Barañanoren eta Ibai Belokiren laguntza izan dut urte hauetan.
Pertsona bakarrarentzat lan handiegia da? Sekulako lana da. Korrikalarien jarraipena egitea lan handia da, eta bidaia asko egin behar dira. Urtean agian 20 bidaia baino gehiago izan daitezke. Horrek esan nahi du urtean 20 asteburu baino gehiago etxetik kanpo, eta lana dela, familia... ez da posible. Garai batean errazago egiten nuen, baina familiarekin uztartzea oso zaila da.
Hautatzaileak korrika egiteko denbora izaten du? Hasierako urteetan bai. Gero taldea handitzen joan da eta azkenerako ez zen erraza.
Nahi baino gutxiago joaten zara mendira? Tarteren bat hartutakoan ohitura badaukat mendira joateko. Behintzat, Usurbera bizkor-bizkor igo eta jaitsi.
Gustuko txokoa duzu? Goierri esan beharra daukat? [Barreak] Degurixa esango nuke, Eskoriatza eta Aretxabaleta inguruan dagoen goi-ordeka bat. Urbia estilokoa da.
Nahiz eta Goierrira ezkondu [Beasainen bizi da], mantentzen duzu debagoienatar sena. Denbora izango banu, entrenatzera bertara joango nintzateke. Hango denbora denak buruz dakizkit. Tira, herrimin piska bat ere izan daiteke.
Lehian nola hasi zinen? Mendian betidanik ibili naiz. Eskoriatzako lagun batzuk ideia zoro bat izan zuten: gaueko mendi lasterketa bat. Laguntza eske etorri ziren, eta parte ere hartu nuen. Hala hasi nintzen.
Etorkizunerako proiekturik baduzu?
«Goierrin bertan ere oso maila handia dago. Ikusi besterik ez da egin behar zenbat jende ibiltzen den korrika»
Era batera edo bestera mundu honi lotuta jarraituko dudala argi daukat. Gustatuko litzaidake berriz ere fundamentuz entrenatzen hasi, Europako lasterketa bat hautatu eta familiarekin bertara joan. Ez dakit aukera egongo den, baina hori dut buruan.
Europa Goierri baino nahiago?
«Nire Facebooka itxi behar izan nuen, jendeak sekulako astakeriak esaten zituelako. Ez da atsegina»
Marimurumendin berriz ere parte hartzen saiatuko naiz. Eta gero Zegama daukagu, munduko erreferente bat. Inoiz ez dut fundamentuzko Zegama bat egin, baina bertan bizitakoa beste inon ez dut bizi. Gustatuko litzaidake berriz ere hor egotea.
12 Erretratua Irudi baten istorioa
# 442 • 2021eko azaroaren 12a
Erretratua
NOLA ALDATZEN DIREN GAUZAK, KAMARADA!
Aitor Calvillo Zurutuza Ordizia
H
alaxe zioen Hertzainak taldearen kanta batek. Eta horren lekuko, argazkia kusi besterik ez. XX. mendeko 60ko hamarkadakoa delakoan gaude zenbait auzotar eta ez gara urruti ibiliko. Ordiziak biztanleria gorakada handia izan zuen orduan eta Alde Zaharreko harresitik kanpo, Oria ibaiaz bestaldera, etxeak eta auzoak eraikitzeko erabakiak hartu zituzten orduko politikariek. Buztuntza eta Altamira baserriek bizilagun berriak izango zituzten laster batean. Erabakiak hartu eta egin, 10 urtetan erabat aldatuko zen bertako paisaia, guztia erabat urbanizatuz eta etxebizitzaz betez. Lekua aurretik ezagutu zutenek ere bestelako argazki bat aterako liokete gune horri. Diotenez, guztia soroz betea... Baina laster iritsiko ziren N-1 errepidea eta trenbidea, eta gunea itxuraz aldatzen hasi. Tren-pasabidea Buztuntza baserri ondoan, Goardia Zibilen koartela, futbol-zelaia Aranatik Altamirara (argazkian jada itxura hartzen). Eta esan bezala, urbanizazioa. Buztuntza auzoan egun ezagutzen ditugun etxebizitza gehienak 1972rako eraiki ziren eta egun herriko auzorik populatuena da.
Buztuntza, Otegi Enea eta Altamira auzoko bistak orain 60 urte inguru. Aitor Calvillok utzia
Buztuntza auzoa diot nik, baina bada Poligono de la Paz izena ere ematen diona, honek berarekin dakartzan pikeekin . Pasadizo bat kontatuko dizuet: orain gutxi Buztuntza auzoan jaio edota bizitakoek euren eguna antolatu zuten eta zerrenda egiterakoan «Zu ez Aitor, zu ez zara Buztuntzakoa (baserri ondoko jatorri etxeetakoa), zu Poligonokoa zara eta ezingo duzu bazkarian parte hartu». Eta horrelako hamaika!
1982tik aurrea Ordizia Tira, Ordiziak urte gutxitan izan duen bilakaera horren beste zantzu bat bertako estolderietan ikus dezakegu. Berauetan egun oraindik hor irakur daiteke Villafranca de Oria. Izan ere, ez ahaztu 1970a urtera arte hala zuela izena herriak; gero Villafranca de Ordizia izena hartu zuen eta 1982tik aurrera Ordizia. Buztuntzako jaiak ere antolatu ziren
70eko amaieran eta 80ko hasieran. Tarteka segida izan dute bi epetan. Buztuntza auzoko tabernetako giroa ere aparta izan da beti, herritarren inbidia askorentzat, Altamiran ere 7 taberna (eta putetxe bat edo beste) izan zirenekoa ere gogoan dute askok (egun 3). Altamira eta Otegi Enea auzoetan ere jarraitzen dute oraindik auzoko festak antolatzen. Buztuntza baserria (idatzi zaharretan Bozuntza) XX. mende amaieran eraitsi zuten. Gipuzkoan ezagutzen den batzar-gunerik zaharrenetarikoa izan zen Bozuntza baserria eta batzarrak bertan zegoen intxaurrondoaren azpian burutzen ziren. Toponimia aldetik aldaera desberdinak ezagutu ditu baserriak: Bozunza, Buzunza, Bazunza, Buzuntza, Bustunza, Boztontza, Bustuntza, Boztantza, Bustiunza eta Bozuntza. Gaur egungo argazkia erakutsiko bagenio!
Gaztejira 13 Beñat Senar Apalategi • Urko Garmendia
2021eko azaroaren 12a • # 442
«Guztia borobiltzeko modua izan da txapela» BEÑAT SENAR APALATEGI • Pilotaria
URKO GARMENDIA
Ekintzailetasuna bultzatuz @garmendiaurko
Inflazioak euroan ze eragin du?
I
Testua eta argazkia: Aitor Garmendia
B
eñat Senar Apalategi (Ataun, 2001) buruz buruko munduko pilota txapelduna da 23 urtez azpiko mailan. Urriaren amaieran lortu zuen garaipena Valladoliden, Mexikoko ordezkaria garaituta. Lauzpabost urte zituela aita eta aitonarekin hasi zen pilotan jolasten. Gerora, Ataungo pilota eskolan jardun zuen eta, gaur egun, Lazkaoko taldean dabil. Uda min hartuta igaro ostean, munduko txapelketa orain arte lortu duen garaipenik «bereziena» izan da.
Zein izan dira munduko pilota txapelketara heltzeko urratsak? Guztia ekainean hasi zen. Espainiako selekzioak aurretiko aukeraketa bat argitaratu zuen, eta bertan nire izena zegoen. Hasieran, hamabi izen egoten dira eta, azkenean, seik osatzen dute selekzioa. Udan entrenamendu eta proba fisiko batzuk pasa behar izan genituen. Irailaren erdialdean esan ziguten zein izango zen selekzioko zerrenda, eta ordutik aurrera, selekzioarekin lotura osoa izan dugu txapelketara arte.
baina eguneko gainontzeko orduak ere eurekin igaro ditugu. Selekzioko kideekin ere harreman oso ona izan dut. Bat errioxarra zen eta gainontzekoak euskaldunak, hiru gipuzkoar eta bi nafar.
Gainera, txapelketa irabazita itzuli zara. Irabaztea guztia borobiltzeko modu bat izan da. Uda osoan min hartuta egon naiz, eta ordutik, irabazi dudan lehen txapelketa izan da. Uda oso polita zetorren, baina, azkenean, munduko txapelketa irabaztea uda guztia lanean aritzearen ordainsaria izan da.
Halere, pilotan, munduko txapelketak ez du beste kirol batzuetan bezalako oihartzunik. Zergatik? Espainia izaten da urtero erreferentziazko selekzioa eta desberdintasun handia egon ohi da gainerakoekin. Mexikarrak izan dira, aurtengoan, gehien gerturatu direnak. Binakakoan lan pixka bat eman zieten, baina gainontzean lehiakortasun gutxi egon da. Esaten dutenez, iristea zailagoa da irabaztea baino.
Zer nolako esperientzia izan da munduko txapelketa?
@benatsen_
Esperientzia oso polita izan da. Aurretik ezagutzen ez genituen kultura batzuetako pilotarien aurka jokatu dugu. Partidak ordubete ingurukoak izaten dira,
Elkarrizketa osoa: www.goiberri.eus
nflazioak ondorengoa esan nahi du, erabiltzen dugun diruak (euroak) erosketa ahalmena galtzen duela denbora pasatzen doan heinean. Gaurko egunean euro batekin ogi barra bat erosi badezakegu, eta hemendik 4 urtetara euro berberarekin barra erdia soilik, seguraski inflazioak eragin du aldaketa hori. Eta nola sortzen da inflazioa? Nondik dator? Oso azalpen erraza du atzean. Banku zentralek dute euroaren boterea, hau da, eurek erabakitzen dute noiz eta zenbat euro imprimatu. Eta zer gertatzen da bankuek bilioika euro imprimatzen dituztenean? Zirkulazioan billete gehiago daudela, eta ondorioz diruaren balioa jaitsi egiten dela. Jakin beharra dugu, guk euroak gordetzen baditugu –aurrezki kontu batean adibidez–, urteak pasa ahala eros ahalmena galtzen joango direla, euroak urtero bere erosketa ahalmenaren %2 galtzen baitu gutxi gorabehera. Lan ordu askoren ondoren lortutako soldatak erosketa ahalmena galtzen duela ohartzean, ziur nago ez zaizula justua irudituko. Baina ze aukera ditugu inflazioari aurka egiteko? Datorren iritzi testuan kontatuko dizuet gehiago.
14 Erreportajea Lehen Hezkuntzako haurrak eta musukoaren erabilera
# 442 • 2021eko azaroaren 12a
Erreportajea
MUSUKOAREN AURREAN PLANTO Hezkuntza protokolo berriak esaten du 6-12 urte bitarteko haurrek musukoa erabiltzen jarraitu behar dutela eskolan, nahiz eta aire zabalean egon. Horren aurrean, elkarretaratzeak egin dituzte, Haurrak ere bai! Euskal Herriko familien sareak deituta.
Testua: Ariane Vierbücher
H
aurrek maskarak eraman behar dituzte ikastetxeetan une oro, baita aire zabalean ere, jolastokian. Joan den martxoko arau batek markatzen du, transmisioa altua zenekoa. Oraindik beharrezkoa da? Politikak eztabaida publiko bihurtu du, pandemiaren ondorioz geratzen den osasun-murrizketa bakanetako bat den hau. Horren adierazle da, EAEko 50 ikastetxeetako atarietan, Haurrak ere bai! plataformak deituta egin dituzten elkarretaratzeak. Goierriko hainbat ikastetxeetan ere bat egin dute deialdiarekin, Seguran adibidez. Haurrak ere bai! Euskal Herri mailako familien sareak, konfinamendu testuinguruan sortu zenetik, 2020ko martxoan, modu aktiboan erakutsi du –mobilizazioen bidez, proposamenak eginez...– COVID-19a saihesteko ezarritako hainbat neurrik haurrengan izan
dezaketen ondorioek kezka sortzen dietela. «Guraso arduratsuak gara», esan du Oihana Torrealdea plataformako kideak. «Lehenik eta behin, argi eta garbi utzi nahi dugu onena nahi dugula gure seme-alabentzat, sekula ez genuke eskatuko haientzat kaltegarria den zerbait, kontrara, gure haurrentzat onena nahi dugu, eta uste dugu, gobernuek ez dutela txikienen ongizatean pentsatu, ongizate fisiko eta mentalean, hori erakusten digute azkeneko urte eta erdian ezarri dituzten hainbat neurrik».
Aldaketa gutxi protokolo berrian Hori oinarrian, «eta egoera nolakoa den ikusita», azkeneko asteetan mobilizazioak ugaritu dituzte. Arrazoia da, urriaren 6an osasun larrialdia indargabetzeko dekretua argitararatu eta egun gutxira, Hezkuntzan ere egoera berrira moldatzeko urratsa eman zela, proto-
kolo berri bat ezarriz. Baina protokolo berriak, ez ditu aldaketa asko ekarri. Lehen Hezkuntzako ikasleek patioan ere maskara erabiltzen jarraitu beharko dute. Orain arte bezala, une oro jantzita eduki beharko dute, hamaiketakoa egiten ari diren momentuan izan ezik. Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako eta Batxilergoko ikasleek, ordea, aire zabalean eta metro eta erdiko distantzian badaude, maskara kentzeko aukera izango dute. Era berean, eurentzat maskara ez da beharrezkoa izango kanpoaldean jarduera fisiko bizia egiten, jaten edota edaten ari direnean. Lehen Hezkuntzan, burbuila taldeetan dago aldaketa nagusia. Ikasgelan daudenean, mantendu egin beharko dituzte; aire zabalean, ordea, maila bereko ikasleen artean harremanak edukitzea baimendu dute. Orain arte, soilik, burbuilako kideekin elkar zitezkeen.
Erreportajea 15 Lehen Hezkuntzako haurrak eta musukoaren erabilera
2021eko azaroaren 12a • # 442
Segurako Haitz Lehor Herri Eskolako hainbat ikaslek eta gurasok bat egin zuten Haurrak ere Bai! plataformaren deiarekin. A. Vierbücher
«Onena nahi dugu gure seme-alabentzat, sekula ez genuke eskatuko haientzako kaltegarria den zerbait» «Premia berezikoa iruditzen zaigu maskara eskolaz kanpoko espazioetan erabiltzea derrigorrezkoa ez izatea» Oihana Torrealdea Haurrak ere bai! plataforma
Ikasturte hasierarekin batera, ikasgeletan lau edo bost ikasleko taldeak osatzeko, kideen artean distantziarik eduki gabe, baimena eman zuen Eusko Jaurlaritzak. Orain arte, taldeen artean metro eta erdiko tartea mantendu behar zuten; urriaren 11tik aurrera, 1,2 metroko distantzia eduki behar dute talde batetik bestera. Haurrak ere bai! plataformatik adierazi dute, protokoloak dioena, «diskriminatzailea» dela. Elkarretaratzeekin, beraz, Lakuako Gobernuak maskara kasu horietan mantentzeko hartutako erabakiari erantzuten diote, «Olatu berri baten beldur dira?» esan dute Haurrak ere bai!-tik. Horri dagokionez, Sagardui sailburuak adierazi zuen urriaren 18ko mobilizazioen ostean, 12 urtetik beherako haurrak direla «kalteberenetakoak, ez dagoelako eman ahal izan den pediatriako txertorik».
Plataformak dioenez, «familia arduratsuak» diren aldetik, «haurren zuhurtasunaren eta ongizatearen arteko oreka bilatzen dugu. Jakin badakigu pandemia hasi zenetik gaur egun arte ahalegin handia egin dela osasun-krisi honi aurre egiteko». Torrealdearen ustez, «haurtzaroarekiko begirada falta izan da, eta hartutako neurriak, haur horiekiko ekitatiboak eta proportzionalak ez izateaz gain, gure seme-alaben osasuna modu integralean zaintzetik urrun daudela iruditzen zaigu. Eta horrek asko kezkatzen gaitu». «Maskara erabiltzeari ekin genion 12 urtetik beherakoen artean, eta premia berezikoa iruditzen zaigu maskara eskolen kanpoko espazioetan erabiltzea derrigorrezkoa ez izatea, bai eta espazio irekietan ere, oro har, batez ere, egungo egoera ikusita». Gainera, argitu du, «ebidentzia zietifikorik ez dagoela, 6-12 urte bitarteko haurrek, egoera horretan maskara erabili behar izateko». Hasiera batean «birusaren super-kutsatzaileak zirela uste bazen ere, denborarekin ikasi dugu, ez dela horrela, eta asko dira, bide horretan adierazpenak egin dituztenak, adibidez, Felix Zubia Donostia Ospitaleko Larrialdi burua, eta Fernando Simon bera ere».
Beste ahots batzuk Baina ez da Haurrak ere bai! plataforma neurri horren kontra agertu den bakarra. Hezkuntza protokolo berriak hau-
Justizia auzitegiek tramitera onartu dituzte helegiteak
S
emillas auzolanean, Liberum eta Bizitza elkarteek eskola-protokoloak bertan behera geratzeko eskatu dute, arauak egiteko ezarritako prozedura ez delako kontuan hartu (EAEn ez dute maila juridikorik) eta batik bat, umeei eta gazteei kalte fisiko eta psikologiko larriak eragiten dizkielako, eta adingabeen eskubideak eta askatasunak mugatzen dituztelako. Horregatik, kautelazko neurriak eskatu dituzte, eskoletako protokoloak eta haien neurri guztiak berehala gelditzeko. Urriaren 25ean, errekurtso bana aurkeztu zuten EAEko eta Nafarroako Auzitegi Nagusietako Administrazioarekiko Auzien Salan. Hiru taldeek elkarlanean egin dute lana, biologo, mediku eta psikologo-pedagogoen txosten tekniko eta sanitarioen ezinbesteko babesarekin eta Bilboko Montes abokatuen laguntzarekin. EAEko Justizia Auzitegiak, Nafarroako Justizia Auzitegiak bezala, onartu egin du Bizitza, Semillas Auzolanean eta Liberum elkarteek bultzatutako eskola protokoloen aurkako administrazioarekiko auzi-errekurtsoa.
tsak harrotu ditu eta beste erakunde batzuk haien iritzia publiko egin dute, Ikastolen Elkartea eta STEE-EILAS sindikatua kasurako. Azken asteetan albiste izan da bi erakunde horiek egindako adierazpenak. Eskatu dute 6-12 urte bitarteko haurrek musukoa erabili behar ez izatea eskolako espazio irekietan. Bizitza Plataformak ere, aspaldi eskatu zuen. Zumarragako Diego Calvo Bizitza Plataformako kideak esan duenez, «iaz, bederatzi hilabetez aplikatu ziren protokolo bertsuak jarri dituzte mahai gainean gobernuek», eta galdetzen du «ze ikerketa egin dute denbora horretan, neurri horiek erangikorrak diren ala ez jakiteko?». Ebidentzia zientifikoak oinarri, «haur txikiek helduek baino gutxiago kutsatzen dute, beraz, zergatik jantzi behar dute musukoa eskolan aire zabalean?».
16 Eszena Goierriko kultur plaza
# 442 • 2021eko azaroaren 12a
Dantza
Bide urratzaileak Potrotaino (Ordizia) Antton Fernandez Dantzaria
GenEroaz
J
oan genEroa ikustera, baina ez ikusle soil; hausnar dezagun nolako kimuak sortu nahi ditugun gure bizitzetan. Halatsu bukatu zuen Oihane Vicentek irailaren 17an atal honetan argitaratutako zutabea, Kimua kolektiboaren genEroa emanaldira ikuspegi kritikoz joan gintezen aholkatuz, eta gomendioari zintzo demonio kasu eginda etorri natzaizue gaur. Hasteko, nabarmen ditzadan genEroa ikuskizunean parte hartzen duten goierritarrak: Eneko Galdos Etxaniz eta Ekaitz Goikoetxea Asurabarrena. Izan ere, bete-betean asmatu dute genero gaiek (euskal) dantzetan izan duten (eta duten) eragina plazan irudikatzen, eta, gorputza erabiliz, salaketa egiten. Erreferentzia historikoz, prosaz eta bertsoz hornitutako ikusgarrian, ederki landu dituzte itxurarekin lotutako nesken elikadura nahasmenduak, gizonezko dantzari ugarik gainditu beharreko bullying homofobikoa, edota transexualitate kontuak (arrosa edo urdina baino kolore gehiagoko paleta erakutsiz). Era berean, Goierriko dantza munduan txalogarria da oso azken urteotan Legazpiko, Zumarragako eta Beasaingo ezpata dantzetan emakumeek gizonezkoen pare parte hartu ahal izatea. Azken bietan, izan neska, izan mutil (edo ez binario), tankera bereko arropa jantzita plazaratzen dira, gainera. Segurako dantza suelto txapelketan ere aldatu zuten bikoteak derrigor mutil eta neska banak osatzeko araua, eta horren lekuko dira elkarrekin gozatzen ditugun Legazpiko Sustraiak dantza taldeko Irati Olaizola eta Idoia Narbaiza. Zorionak, beraz, guztiei, eta segi dezagun bide horretan aurrera.
Eta punka Goierrira iritsi zen
P
unk mugimendua 80ko hamarkada hasieran iritsi zen Euskal Herrira. Kortatu, RIP edo Hertzainak bezalakoekin batera, Goierrik ere izan zuen bere ordezkaria: Potrotaino. Ordizian sortu zen, 1984an, Txapu eta Miguel elkartzen hasi eta taldea sortzea erabaki zutenean. «80ak oso gogorrak izan ziren. Krisi handia zegoen eta ostia txarra nonbaitetik atera behar zen». Hala gogoratzen du sorrera garaia Txapuk, taldeko gitarrajoleak. Taldea osatzeko, Pedro, Txapuren anaia, eta Toño, lehen abeslaria, sartu ziren. Aurreneko kontzertua Ordizian egin zuten 1986an, Kortaturen telonero. Urte hartan etorri ziren lehen aldaketak; Miguelek utzi eta Toño soldadutza egitera joan zen; Delirium Tremensen aritutako Anton etorri zen, eta Pedro hasi zen abesten. Bi maketa grabatu zituzten: Hasta los cojones (1987) eta Beraien adierazpen askatasuna (1990), ordurako Estibi eta Gorka Morenin taldekide zirela. Aurreneko disko luzea 1991n iritsi zen: Muerte al violador. Diskoetxearekin arazoak izan zituzten, ordea, eta bigarren diskoa, Potrotaino (1994) Bizkaian grabatu zuten. Hainbat ezbehar tarteko, apalaldia izan zuen taldeak. Urte batzutara berragertu ziren La verdad comienza aki (2002) diskoarekin. Ezbeharrek eta osasun arazoek etenaldi luzea ekarri zuten, ordea. 2015ean taldea atzera berpiztu zuten Txapuk eta Estibik, Marssal eta Urko taldekide berriekin batera.
Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak
2021eko azaroaren 12a • # 442
Osasuna Ainitze Jauregi • Oreka fisioterapia zentroa (Segura)
Komeni al da ariketa aerobikoa egitea?
O
hikoa da pazienteak lesio edo minen bat sentitzean, fisioterapeutarengana jotzea. Gehienetan, saio gutxiren ondoren osatuak suertatzen dira, eta berriro ere bekatu berdinean ez erortzearren, gehienek proposamen onak izaten dituzte pentsamenduan: luzaketak egin, kirola egin, tartean mantenu tratamenduren bat egin fisioterapeutarenean… Behin osatzean, ordea, berriro hain sarri minik ez izateko jarduera osasungarri bat izan behar zuenak, intentsitate handiko ariketa izatera pasatzen da, adibidez aerobic-a edo zumba. Beti ez, baina sarri gertatzen da, mota horretako kirol taldeak, adin tarte eta esperientzia denbora ezberdineko pertsonez osatzen direla. Esperientzia handiko kirolariek ez dute intentsitate moteleko ariketarik nahi izaten, eta arazoa, hasi berrientzat izaten da, besteen erritmoa jarraitu nahian, behar ez diren esfortzuak egiten dituztenean. Taldeko 20-25 urteko gazteak, ziurrenik, hasi berria izan arren, laster lortuko du besteen parean izatea, baina 50-55 urte ingurukoak, oraindik inolaz ere heldua izan gabe, koordinazio gaitasun berdina ez duelako, artrosi punturen bat edo beste izan dezakeelako… orokorrean ezingo du
berdin erantzun. Eta erantzuteko saiakera horretan, sarri gertatzen da lesioa egitea. Kirol mota hori, alaia da, musikaz lagundua, izerdi asko ateratzea eragiten duena (batzuen ustez horregatik azkarrago argaltzen laguntzen du)… eta tentazio handikoa beraz, baina oso kontuz egin beharrekoa ere bai.
Ordubeteko paseoa ere kirola da Ez nuke ariketa mota horien aurka egin nahi, baina gure egunerokoan, asko dira holakoetan egindako gehiegikerien on-
dorioz lesionatu eta artatu beharrekoak. Kirola egitea osasungarria eta gomendagarria da, ezer egin gabe baina askoz hobea, baina kirola egitea, egunero ordubeteko paseotxoa ematea ere bada. Alegia, arnasa aire librean hartu, inguruko parajeez gozatu, egunean zehar pilatutako tentsioak uxatu eta erlaxatuz alegia,eta garrantzitsuena, osasunari batere kalterik egin gabe, kirola egitea da.
18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian
# 442 • 2021eko azaroaren 12a
Komikia
Aliritzian Asier Iriondo Hizkuntza aholkularia
Buru-notak
Y
outuberen bideoak ikusterakoan agertzen diren iragarkietan bada bat, azkenaldian, sarri samar agertzen zaidana: emakumezko bat etsita, buruan darabilen doinu bati ezin antzemanda. Estilo batean baino gehiagotan tralaratzen ahalegintzen da, baina emaitza ezin ekarri, eta, iragartzen den aplikazioaren bidez azkenean, lortzen du ebaztea kanta Natalia Figueroa idazle donostiarraren senarrarena dela. Ez dakit bideoa denei agertzen zaien edo, algoritmoren batek aginduta, niri baino ez. Hori argitzeko probek GOIBERRI-ren webguneko Aliritzian ataleraino eraman naute. Gure artikuluen ikustaldi kopuruak ere ageri direla ikusi dut. Lehiakor-lehiakorra ez naiz, baina herenamona aizkolariren bat banuen Arriaran aldean, eta nire irakurle kopuruak besteenekin konparatzen hasi naiz, ia
nahi gabe. Ondorioa mingarri samarra: nireak dira gutxien irakurtzen direnak. Hasieran pentsatu dut gai interesgarriagoei buruz idatzi beharko dudala, baina, irakurtzen ez nauenak nola jakingo du gai interesgarria dela? Beraz, irakurtzen ez banaute, entzun nazatela. Hiru urte eta erdi daramatzat doinu bat burutik ezin kenduta. Egunean zehar ez dut askotan entzuten, baina ia gauero bai. Musika ezagutza txikiarekin eta mugikorreko teklatutxoek lagunduta, esango nuke 4x4ko konpasean sar daitekeela, eta hauek liratekeela lehenengo notak: Sol (zuria), sol (zuria), Hiru urte eta erdi sol-la (kortxeak), daramatzat doinu bat sol-fa (kortxeak), mi burutik ezin kenduta. (zuria), do (beltza), si (beltza), la (zuria, onEgunean zehar ez dut dorengoari lotua), la askorik entzuten, (beltza, aurrekoari baina ia gauero bai lotua), do (beltza), sol (zuria) eta jarraitzen du. Elhuyarrek edo IXA taldeak edo Codesyntaxek-edo euskaldunon buruko musikei aterabiderik ematen ez dieten bitartean, hemen utziko ditut nire neuronotak.
