zk. 438 2021eko urriaren 15a www.goiberri.eus
Iritzia Miren Estensoro Garcia. Errealitate paraleloak
03
Elkarrizketa
10-11
Aitor Montes: «Naturara hurbilketa egiteko balio du argazkilaritzak»
Gure lurra
14-15
Zopazoka sortu dute Seguran, beste elikadura eredu baten alde egiteko
IKASTEAK EZ DU ADINIK 04
Helduen Hezkuntza Iraunkorreko zentroak ezagutzen
02 Publizitatea # 438 • 2021eko urriaren 15a
Iritzia 03 Miren Estensoro Garcia • Ekonomia ikertzailea
2021EKO URRIAREN 15A
# 438 Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL
Itzain
Errealitate paraleloak
Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga
Kudeatzailea: Josu Iñigo
Erredakzio-burua: Loinaz Agirre
Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)
Banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011
Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.
Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.
Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus
Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus
Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus
Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus
Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Legorreta, Mutiloa, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga
Azaleko irudia: Gorka Gomez
P
andemia aurretik egiBelaunaldi bakoitzaren ezauniko ikerketa batean garriek pertsonen jarrera, bizitza ondorio nagusietako eredu, lehentasun eta balioetan bat izan zen: gure lan eragina dute. Aldaketa historiko merkatuan pertsonen gaitasuedo sozialek eragiten dituzten nen eskaintza eskaria baina belaunaldi aldaketak. Gaur egun, handiagoa da. Hau da, lan egiten gizartean eta lan merkatuan Miren Estensoro duten pertsonek dituzten gaitagehiengoa Baby Boomer-ak dira Ekonomia ikertzailea (1946-1964 artean jaiotakoak). sunak ez dira behar bezala apro2035ean, aldiz, Millenials-ak betxatzen. Askotan, beraz, ez da (1980-1994) eta Z Belaunaldia gaitasunak falta direla, baizik Lan egiten duten (1995-2010) izango dira lanean eta dagoenaren eta behar denapertsonen arituko direnak eta ikasten beren arteko doikuntza da gakoa. Paradojikoa da. Gero eta gaigaitasunak ez dira rriz Alpha eta Beta belaunaldiak (2010etik aurrera jaiotakoak). tasun zehatz eta disruptiboagobehar bezala Millenial, Z, Alpha eta Betek ak dituzten pertsona talentuduaprobetxatzen badituzte indartzen ari diren nak behar direla entzuten dugu zenbait ezaugarri partekatu. eta, bestalde, ez ditugu pertsona askoren gaitasunak baliatzen. Ez dirudi horren Mundu digitalaren influentzia handitzen doa bezaila, ez? Behar dena ondo identifikatu eta horri launaldiz belaunaldi eta gazteenak hiperkonektierantzuteko formakuntza eskaini, ala? Baina argi bitatearen munduan biziko dira. Horri lotuta, sare sozialen garrantzia eta pribatutasunaren balio dago erantzuna ez dela horren sinplea. Goierrin %9ko langabezia tasa dugu oraintxe. galtzea. Gizartearen aldaketarako konpromiso Gure eskualdeko langabetuen argazkiari errepa- handiagoa dute (aldaketa klimatikoa edo feminiratuta, langabetu gehien emakumeak eta gazte- moa, kasu) eta kolektibo ezberdinetakoak izanda ak edo 45 urtetik gorakoak dira. Langabezia da- inklusiboagoak dira. Online formakuntza edota tuak denboran zehar aztertuta agerian geratzen edozein une, toki eta dispositiboetatik eskuragai da bi abiadura sortzen ari direla gurean ere: ongi- dauden eta bisualak diren edukiak kontsumitzen zaterako baldintzak kolokan dituzten gazteak eta dituzte. Honek lanerako oso gaituak egotea dakar, adindunak, eta landunen gehiengoa diren eta on- baina ez dute edozein lan nahi. Esaterako, gizartegizaterako baldintzak asetuta dituzten adin er- aren erronkei lotuta, xede edo jomuga bat duten tainekoak. Arrakala horri aurre egiteko aukereta- lanpostuak bilatzen dituzte. Orain ekarri burura gure inguruko enpresetan ko bat aipaturiko lan merkatuaren doikuntzan dago. Horretan, giltzarri den elementu bati errepara- gaur lanean ari direnak eta euren lanpostuak. tu nahi nioke: gazte belaunaldi ezberdinen intere- 2035ean Alpha belaunaldiko goierritar gazte batek sartu nahiko du enpresara eurekin lan egitera? setara moldatzen den lan eskaintza sortzea.
04 Sakonean Helduen Hezkuntza Iraunkorra
# 438 • 2021eko urriaren 15a
Erreportajea
INOIZ EZ DA BERANDU Arrazoi batengatik eta bestearengatik, ikasketarik burutu ezinik geratu izan dira asko eta asko. Helduen Hezkuntza Iraunkorreko (HHI) eskolak bigarren aukera bat eskaintzen die ikasten jarraitu nahi dutenei. Beasaingo eta Zumarragako HHI eskoletan, 450 ikasle dabiltza. Testuak: Loinaz Agirre
B
izitzak buelta asko ematen ditu. Inoiz ez da berandu. Etengabe ikasi behar da. Burua landu behar da. Gogoarekin eta ahaleginarekin emaitzak lortzen dira. Bigarren aukera aprobetxatu behar da. Aurrera egiteko ateak irekitzen ditu. Egunerokoan maiz erabiltzen dira esamolde horiek guztien arteko nahasketaren emaitza da Helduen Hezkuntza Iraunkorra (HHI) zentroa. 18 urtetik gorakoei ikasten jarraitzeko aukera ematen die helduen hezkuntza zentroak, askori, etorkizun hobeago bat izateko tresnak eskainiz. Beasaingo zentroko Arantxa Menendezen esanetan, «hainbatek bere garaian ikasteko aukera galdu zuten, arra-
zoi desberdinengatik. Adineko pertsonen kasuan, adibidez, ikastea ez zegoen jende guztien eskura». Edo eskola porrotaren jasan dutenen kasua ere badago. Baina bizitzak buelta asko ematen dituenez eta ikasteko inoiz ez denez berandu, etengabeko irakaskuntzarekin, «bizitzan aurrera egiteko bide garrantzitsua da askorentzat HHI». Kasu horretako ikaslearen profila oso anitza, baina gaur egun, gehienak, %80, etorkinak dira. «HHIaren egitura ez da gehiegi aldatu, baina giroa asko aldatu da azken urteetan. Gu, egia esanda, oso pozik gaude. Maila baxuetan hasten diren ikasleak oso esker onekoak dira, ahalegin handia egiten dutenak. Poz handia ematen du aurrera egiten dutela ikustea». Horietako askok, Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako (DBH) titulua ateratzea izaten dute erronka, ondoren, beste ikasketaren bat
450 Ikasle dabiltza Beasaingo eta Zumarragako Helduen Hezkuntza Iraunkorreko eskoletan: 325 lagun hezkuntza arautuan, eta 125 hezkuntza ez arautuan.
21
Irakasle. Irakasleei eta orientatzaileei dagokionean, Beasaingo zentroan 11 langile ari dira, Zumarragan 10; batzuk lanaldi osoan daude, eta beste batzuk erdian.
Sakonean 05 Helduen Hezkuntza Iraunkorra
2021eko urriaren 15a • # 438
Goierriko zentroak, Beasainen eta Zumarragan
G
oierrin Helduen Hezkuntza Iraunkorreko bi ikastetxe daude: Beasainen eta Zumarragan. 18 urtetik gorakoei zuzendutako irakaskuntza eskaintzen dute. Hezkuntza arautuaren barruan, hasierako ikaskuntzak eta bigarren hezkuntza (DBHko tituluak) sartzen dira. Hezkuntza ez arautuan berriz, . Zumarragan, goi mailetako zikloetarako sarbidea, euskara, ingelesa eta 45 urtetik gorakoentzatko unibertsitaterako sarbiderako prestakuntza eskaintzen dute. Beasainen, berriz, ingelesa, frantsesa eta informatika gizarte zientzietan aplikatuta. Hiru edo lau orduko saioak edukitzen dituzte mailaren arabera, goizez edo arratsaldez, astelehenetik ostegunera. Matrikulazioa lau hilabeteka egiten da: irailetik urtarrilaren amaierara lehenengoa eta otsailetik ekainera bigarrena. Doako zerbitzua da.
Beasaingo Helduen Hezkuntza Iraunkorreko zentroko gela bat. 260 ikasle eta 11 irakasle dabiltza Beasainen. Gorka Gomez
egin eta lanbide bat ikasteko helburuarekin. Bestalde, Zumarragako egoitzan, unibertsitatera joan nahi duten 25 eta 45 urtetik gorakoentzat prestakuntza ematen dute. Mari Carmen Molledo Beasaingo eta Zumarragako orientatzailearen esanetan, «beste eskolekin ez du zerikusirik. Hau beste mundu bat da. Egia esan, oso beharrezkoa». Hala ere, gustatuko litzaieke «Hezkuntza Sailan HHI zer den jakitea». Izan ere, «askotan zenbakietan bakarrik oinarritzen dira. Gutxienez 17 ikasle behar dira gela bat osatzeko. Baina oso profil desberdineko ikasleak dira, eta ikasle horiek taldekatzea batzuetan oso zaila da». Gela baten adibidea jarri du Molledok: «Jo dezagun, gaztelera ikasi nahi dutela. Marokotik datorren batek batxilergoa egina izango du eta irakurtzen eta idazten jakingo du; ohituta dago ikasten. Beste batek,
«Bizitzan aurrera egiteko bide garrantzitsua da askorentzat Helduen Hezkuntza Iraunkorra» Arantxa Menendez Beasaingo ikasketa burua
berriz, ez daki idazten ez irakurtzen, inoiz ere eskolara joan gabea delako. Eta beste batek, arabieraz bakarrik daki idazten eta irakurtzen, gure alfabetorik ez daki. 15 ikasle baldin badaude gela batean, 15 mundu dira». Baina irakasleen eta ikasleen gogoarekin eta eguneroko ahaleginarekin emaitzak lortzen dira. DBHko titulua lortuta lan munduan sartzeko ate asko irekitzen dira, Lanbide Heziketako erdi mailako zikloak ikasteko aukera izaten baita. «Geroz eta gehiago daude DBHko titulua ateratzen dutenak. Poz handia ematen du horrek, merezi du, erdi mailako zikloak ikasten has daitezke. Lanbide Heziketako erdi mailako zikloa titulu on bat da lana bilatzeko».
Ez arautuaren garrantzia Tituluetatik harago, ikasten jarraitu eta hobetu nahi duten herritar ugari dago,
06 Sakonean Helduen Hezkuntza Iraunkorra
ikasitakoa ez ahazteko eta gauza berriak ikasteko prest dagoena, mentalki eraginkor mantentzen diren bitartean. Hori da HHIak eskaintzen duen hezkuntza ez arautuaren helburua. Ingelesa, frantsesa eta informatika dira horietako hiru aukera. Alfabetatzea, irakurtzen edo idazten ikastea ere bai. Oraintsu 80 urteko goierritar bat hurbildu zaie adibidez, idazten ikastera. Hezkuntza ez arautuan, batez ere bertako jendea dabiltza, asko jubilatuak. «Oso aberasgarria da». Hala ere, hezkuntza ez arautuaren eskaintza zalantzan izaten da. «Urtero Hezkuntza Sailetik murrizketak ditugu. Oso ondo funtzionatu du tertulia literarioa, artea eta informatika uztartzen dituen moduluak, baina beti zalantzan egoten da. Urte askotan dugun taldea. Talde horretara, batez ere, 60 urtetik gorako emakumezkoak etortzen zaizkigu. Oso gustura etortzen dira. Beraientzat harremantzeko beste bide bat da».
Lan sozial handia Irakaskuntzaz harago, lan sozial handia egiten du helduen eskolak. «Emakume
# 438 • 2021eko urriaren 15a
«Emakume askorentzat etxetik ateratzeko eta beste emakume batzuekin harremantzeko gune bakarra da» Mari Carmen Molledo Beasaingo eta Zumarragako Orientatzailea
askorentzat etxetik ateratzeko eta beste emakume batzuekin harremantzeko gune bakarra» da HHI eskola, berdintasuneranzko eta ahalduntzeko urratsak eginez. Gainera, hezkuntza arautuan zein ez arautuan berdintasuna, kultur artekotasuna eta euskara dituzte HHIn zeharlerroak. Eskolak gazteleraz ematen badituzte ere, –euskara ikasgai be-
zala ematen dute DBHn– «euskara beti presente edukitzen dugu. Euskara ahalik eta gehien erabiltzen saiatzen gara, beraiek ere ikus dezaten euskara hemengo hizkuntza dela. Gehienek presente daukate, seme-alabek euskaraz ikasten dutelako. Batzuk gainera herri txikietan bizi dira». Elkarri laguntzeko eta elkarrekin ikasteko tokia ere bada HHI. «Aurreiritzi asko ditugu ezjakintasunetik. Hemen, murgiltzen zarenean, gauza asko ulertzen dituzu. Arazoren bat badute laguntza eskatzen digute». Arropa edo jostailu bilketak egin izan dituzte, beharrean daudenen artean banatzeko. «Edo gertatu izan zaigu, medikuarenean edo Lanbiden ordua hartzen lagundu behar izatea, edo medikuak deitutakoan hark esandakoa ulertu ez, eta guk bitartekari lana egitea. Lan sozial handia egiten dugu».
Lekukotasunak Arantxa Olanok, Begoña Fernandezek eta Alle Diengek helduen eskolan bizi izan duten esperientziaren berri eman dute ondorengo lerroetan, HHIaren lanari balio handia emanez.
ARANTXA OLANO (ORDIZIA, 1948)
«Jubilatu naizenetik egin dudan gauzarik onena da HHIra joatea» Noiz hasi zinen Helduen Hezkuntza Iraunkorrera joaten? Zazpi bat urte izango dira hasi nintzela, jubilatu ondoren. Jubilatu naizenetik egin dudan gauzarik onena izan da eta denbora daukan jende guztia animatuko nuke. Etxean geratzea da azkena. Aukera oso ona da. Zein helbururekin hasi zinen? Zahartze aktiboa da niretzako ongizaterako gakoa. Adituek ere horrela gomendatzen dute, baina jaurlaritzan ez daukate gogo handirik HHIko hezkuntza ez arautuarekin jarraitzeko. Zu zeu, hezkuntza ez arautuan zabiltza, ingelesa ikasten. Bai. Informatikan ere ibili izan naiz. Baina beti zalantzan ibiltzen gara ea ikasten jarraitzeko aukera izango ote dugun. Izan ere, jaurlaritzatik hezkuntza ez arautua
kendu nahian dabiltza. Duela bi urte Gasteizera joan ginen protesta egitera eta Arartekoari ere bidali genion gutuna, guretzat zein garrantzitsua den jakinaraziz. Beti beldurrez gaude, baina momentuz ematen du gelditu egiten dela... Momentuz hor jarraitzen dugu. Zuentzat, oso garrantzitsua da. Oso aberasgarria da. Batetik, ezagutzak handitzeko; eta bestetik, sozializatzeko ere oso tresna oso garrantzitsua da. Burua lanean edukitzeaz gain, beste pertsona batzuekin erlazionatzeko aukera ematen digu. Eskualde osoko ikasleak joaten gara. Ordiziatik oinez joaten gara gainera. Autoestimurako ere garrantzitsua da. Gu ere, gauza asko egiteko gai gara. Erraz ahazten zaigu ikasitakoa, hori nabaritzen da, baina beti ikasten da zerbait. Ingelesez moldatzen zara?
Ingelesez irakurtzeko eta ulertzeko gai gara. Hizketan egiteko arazo gehiago dukagu. Ez da umeek bezala, hanka sartzeko lotsa izaten dugu. Beldur hori kendu beharko genuke. Azterketarik egiten duzue? Ez daukagu azterketarik egin beharrik. Etxeko lan batzuk bai, baina ez dira gauza zailak. Iaz ez, baina irteerak ere egiten ditugu. Oso garrantzitsuak dira irteera horiek. Hilero irteera bat egiten genuen.
Sakonean 07 Helduen Hezkuntza Iraunkorra
2021eko urriaren 15a • # 438
BEGOÑA FERNANDEZ (ITSASONDO, 1973)
«Jende askorentzat ikasteko bigarren aukera da HHIa»
Ikasketei dagokionez, zein da aurretik izan zenuen esperientzia? Ikasketak bukatu gabe lanean hasi nintzen. Eskola Graduatua banuen. Errioxarra naiz eta oinetakogintzarekin lotutako enpresa asko daudenez, larruarekin lotutako lanbide heziketako modulo bat ikasten hasi nintzen. Bost urte ziren eta lehenengo urtea egindakoan utzi egin nuen. Inoiz ez naiz ikasle oso ona izan eta enpresa berean aritu nintzen lanean 13 urte eta erdian. Baina lana utzi egin nuen, hona ez-
kondu nintzen eta. Bi seme ere baditut. KZ Gunean hasi nintzen informatika ikastaro bat egiten eta han gomendatu zidaten DBHko titulua ateratzea HHIn. Noiz hasi zinen berriz ikasten? 2020ko urtarrilean joan nintzen Beasaingo HHI eskolara. Goizetan 3. eta 4. DBHko talderik ez zegoenez, 2. DBHn hasteko gomendatu zidaten, edukietara egokitzen joateko. Pandemia etorri zen martxoan eta eten egin zen. Hurrengo ikasturtean, irailetik urtarrilera 3. DBH gainditu nuen eta otsailetik ekainera bitartean 4. DBH. Zein ikasgai izan dituzu? Gaztelera, gizartea, matematika, fisika, kimika, ingelesa eta euskara. Gogorra egin al zaizu? Oso intentsoa izan da, lan asko egin behar izan dut, baina oso pozik nago. Gaztetan agian ez nion ikasteari behar adinako garrantzirik ematen. Baina gogo handiarekin
heldu nion, nahiz eta lan asko egin behar izan dudan eta baxualdiak eduki. Hala ere, irakasleak beti hor izan ditut laguntzeko eta animatzeko. Gogoarekin eta ilusioarekin hartzea da gakoa. Zergatik erabaki zenuen DBHko titulua ateratzea? DBHko tituluak ate asko irekitzen ditu. Jende askorentzat ikasteko bigarren aukera da HHI. Aukera oso ona da, edozein arrazoiengatik ikasketak amaitu ez dituztenek ikasten jarraitzeko aukera da. DBHko titulua eskuan edukita, ikasten jarraitzeko asmoa duzu? Bai ikasten jarraituko dut. Erdi mailako graduak egin ditzaket orain, adibidez. Online ere aukera handia dago. Ilusio handiarekin nago, aurrera egiteko eta zerbaiten alde borrokatzeko gogoarekin. Aurten, euskara ikasteko helburua jarri diot nire buruari.
ALLE DIENG (SENEGAL, 1987)
«DBHko titulua aterata, aukera berri bat ireki zait nire etorkizunerako»
Noiz iritsi zinen Lazkaora? Zein oroitzapen duzu? Ikasketarik bazenuen? 2016ko ekainaren 5ean Ceutara (Espainia) iritsi nintzen. Lau hilabete egin nituen etorkinen zentroan. Handik, Gipuzkoara etorri nintzen. Gogoratzen naiz, Goierrira etorri nintzenean, hiru egunean euria egin zuela atertu gabe. Bi hizkuntza hitz egiten zirela konturatu nintzen, biak oso desberdinak. Soldadurako ikasketak egiten ari nintzen Senegalen.
Soldaduratik jarraitu nahi zenuen? Bai, Goierri Eskolara joan nintzen ikastaro bat egitera, baina gaztelerarik eta euskararik ez nekien. Beraz, HHIra joatea eta zerotik hastea erabaki nuen. Gaztelera, euskara pixka bat, informatika.... Orain badakit ordenagaluan ibiltzen eta Interneten nabigatzen. DBHko titulua ateratzen ere saiatu zara, eta baita lortu ere! Bai, gogorra izan da, baina oso irakasle jatorrak daude eta asko laguntzen dute. Ulertu egiten gaituzte. Badakite lana egin beharrean gaudela etxearen alokairua ordaintzeko eta jan ahal izateko. Askotan ez nuen denborarik izaten etxeko lanak egiteko. Gainera, seme bat ere izan nuen. Uztekotan egon nintzen momentu batean. Ez dakit nola, baina lortu nuen bai titulua ateratzea.
Klasera joatea garrantzitsua da. Bai, eta ahal nuenetan saiatzen nintzen eskolara joaten eta klaserik ez galtzen, haria ez galtzeko. Matematikak asko kostatu zaizkit. HHIn oso gustura ibili naiz. DBHko titulua eskuan duzula, ikasten jarraitzeko aukera daukazu. Bai, badaukat ikasten jarraitzeko asmoa. HHIko orientatzaileak dauzkagun aukeren berri eman digu. DBHko tituluarekin aukera berri bat ireki zait nire etorkizunerako Euskara ere ikasi nahi dut... Lanbide Heziketako erdi mailako ziklo bat egingo dut ziurrenik, baina horretarako matrikula egin behar da ikasturtearen amaieran. Baina lana egin beharra daukat: hemen familia bat daukat mantentzeko eta Senegalen beste bat. Lau senidetan zaharrena naiz eta nire anaientzat adibide izan nahi dut, haiek ikasketarik utzi ez dezaten.
08 Herri jakintza Ondare materiala
# 438 • 2021eko urriaren 15a
Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus
Hitzen ganbara
Esaera zaharra
Efemerideak
Murkoa: Ura hartzeko eta edukitzeko lurrezko ontzi itxi txikia. Txarroa. Iturrira eramateko eta ekartzeko, heldulekua zuen gainaldean. Buztin egosiz egina, udako berotan ura fresko mantentzen zuen. Gaztelaniaz, ‘botijo’.
«Zintzarri mihigabea, horman hondatuko»
1897-10-15. Joxe Kerejeta organista jaio zen, Ataunen. 1865-10-16. Jose Galo Zudaire konpositorea jaio zen, Idiazabalen. 1977-10-16. Ikastolen alde lehen Kilometroak egin zen, Beasain-Lazkaon.
Balio ez duena, baztertu egiten da. Eta baztertutakoa, usteldu. Nahiz itxuraz erabilgarri izan, funtsezko edukirik edo mamirik ez badu, ezertarako ez.
Ondare materiala
Segurako udaletxe zaharra eta kartzela
Segurako udaletxe zaharraren ezkaratzea, bi kaletara irekitako arkuekin. Hondoan, ezkerrean, kartzelako atea. Rafa Berasategiren maketa, Erraztiolatza museoan. Goian, udaletxe eta eskola zaharra. Aimar Maiz
Testua: Aimar Maiz
O
rain 40 urte bota zuten Seguran udaletxe zaharra. XVII. mendeko jauregi batena zeukan beheko partea, nahiz goialdea geroago egina izan. Hiru arku handi zeuzkan, Kale Nagusirantz bat (estalita), bolaleku aldera bestea, eta barrukoa. Eskailera zabal batzuetatik igotzen zen lehenengo pisura. Osasun etxea eraiki zuten haren lekuan. Mantentzea mereziko zuketen elementu asko zituen udaletxe zaharraren behealdeak. Horietako bat, ezkaratzeko arkua eta ezker aldean zeukan herriko kartzela, burdinezko atea, serraila eta guzti. Eraikin haren beheko oina nolakoa zen irudikatu du orain Rafa Berasategik, Erraztiolatza museoan Segurako etxeei buruz egin duen 14. maketarekin.
Kartzelak ere Kale Nagusi aldera ematen zuen, leihotxo batekin. 1980ko hamarkadaren hasieran, eraikina eraitsi zutenean, kartzelako atearen serraila askatzea eta salbatzea lortu zuen Berasategik. Prontxio Ariztimuño aguazilaren bitartez, berriz, kartzelako 20 bat grillete eta burdinezko kate jaso zituen. Atea bere lekutik kentzerik ez zuten lortu, egituran eta harri zuloetan txertatuta zegoelako. Harrezkero, ate hura aurkitzeko peskizan ibilia da, bai Gordailuan, bai Etxeberria bildumazaleari Lazkaoko Udalak hartu zion burdinezko 12 ateren artean. Baina ez dute aurkitu. Museoan dauzka serraila eta grilleteak. Eraikinari dagokionez, Seguran beste etxe gehiagotan bezala (Arrue etxea, Osiña etxea), eraikinaren goi partea erre izango zen. Behekoa bakarrik salbatu zen suntsipenetik, eta material eta
egikera ohikoagoekin altxatu zuten berriro, XVII.ekoaren gainean. Kale nagusiko multzo hori, 2006an Arkeolanen indusketek frogatu zutenez, sutegi eremua zen; udaletxe zaharraren eta behealdeean zegoen bi dorredun Zarautz jauregiaren tarteko patioan lur errea aurkitu dute, baita agirietan ere. Litekeena da sutea handik zabaldu izatea.
Eskola aldamenean, erantsia Udaletxe zaharraren alboan haurrentzat eskola egokitu zuten. Gerora eraikin guztia bateratuta ezagutu baldin badute ere, bi etxe aparte ziren eurez. 1922an egin zuen Segurako Udalak mutilentzat eskolaren proiektua, eta alboko etxearen jabeari Madrilera gutunez azaldu zion erosteko interesa. Militarren Goiburu familiak, ordea, ez zuen saldu nahi izan. Geroago, baina, udalak lortu zuen eskuratzea eskola jartzea. Erraztiolatzan dago historia osoa.
Bertsoa • Kate motzean 09 Maddi Aiestaran Iparragirre • Andoni Zarandona
2021eko urriaren 15a • # 438
Gaiak hala dio
Kate motzean Andoni Zarandona • Elektrikaria
«La Pollaren abestiek ez dute baliorik galdu» Maddi Aiestaran Iparragirre
Gaia: Kontrako eztarria Neurria: Hamarreko txikia Doinua: Bederatzi hilabete / Jardin bat zuretzat Begiradak, ahotsak direnean dardo, esperantzak, beldurrak, pozoindu den ardo arnasa bihurtzen da ukiezinago. Kontrako eztarria, trago bat, bi trago, nire kasuan behintzat beteegi dago. Arnas hartu ezina gehien-gehienean disimulatzen dugu lotsaren menean. Eztul egin behar da modu ozenean, hitz bat, ogi puska bat gure barrenean kontrako eztarrira joaten denean.
HURRENGOA » Bertsolaria: Hodei Munduate Etxeberria Gaia: Lehiakortasuna
Testua eta irudia: Asier Zaldua
Andoni Zarandona zumarragarrak elektrikari ikasketak egin zituen eta Irizar enpresan lan egiten du. 17 urte daramatza Ormaiztegiko enpresan. Lehenago, lau eman zituen Fagorren. Aisialdian kirol emankizunak ikustea gustatzen zaio, batez ere saskibaloia eta txirrindularitza. Izan ere, saskibaloian jokatu zuen, Goierri eta Andraitz taldeetan.
Apocalypse Now , adibidez. Arrastoa utzi zidan.
Musika talde bat edo musikari bat? Euskal rock erradikala. Garai hartakoak gara eta ez dugu eboluzionatu.
Abesti bat? La Polla Records taldearen edozein. Ez dute baliorik galdu.
Kolore bat?
Gustuko saskibaloi taldea?
Urdina.
Baskonia.
Oporretarako toki bat?
Gustuko saskibaloi jokalaria?
Oporretarako, toki guztiak dira onak.
Gaztetan Ramon Rivas gustatzen zitzaidan. Ni nintzen Rivas jokalari kuttuntzat zuen bakarra.
Zer gosaltzen duzu?
Gustuko liburua? El nombre de la rosa, nahiz eta kasu ho-
Lehen umea jaiotzen ikusi nuenekoa.
netan pelikula liburua baino hobea den ia. Lehenengo liburua irakurri nuen eta ondoren pelikula ikusi nuen.
Amets asko ditut, baina hankak lurrean eduki behar dira. Umeak tartean daudenean, egunean egunekoa.
Pelikula bat?
Goierriko txoko kuttuna.
Asko. Zinemazalea naiz. Garai bateko pelikulak gustatzen zaizkit, batez ere.
Ezkio. Umeak hara joaten dira eskolara eta oso gustura egoten gara bertan.
Dagoena... eta azkar. Ordu horietan...
Zure bizitzako egun bereziena? Amets bat?
10 Elkarrizketa Aitor Montes Arrondo • Natura argazkilaria
# 438 • 2021eko urriaren 15a
Elkarrizketa Aitor Montes Arrondo Natura argazkilaria
«NATURA GIZARTEAK DUEN ONDAREA DA» Testua eta irudia: Kerman Garralda Zubimendi
Aitor Montes Arrondok (Segura, 1991) lana eta zaletasuna uztartzen ditu: biologoa da ikasketaz eta bere afizioa naturari argazkiak ateratzea da. Paisaiak eta animalia basatiak erretratatzen ditu, bereziki. Biologo lanetan ikasitakoa argazkiak ateratzeko erabiltzen du, eta alderantziz. «Argazkigintzak baditu beste rol batzuk, beste ekarpen batzuk». 2022rako egutegia prest du dagoeneko.
Biologoa ala argazkilaria. Zer doa aurretik? Biak, parean. Biologoa eta argazkilaria izateak bi gauzak uztartzea ahalbideratzen dit. Argazkilaritzak aukera ematen dit oso digitalizatutako eta geroz eta urbanizatuagoa den gizarteari erakusteko natura benetan hor dagoela; hurbiltzeko. Natura gizarteak duen ondare bat da. Eta bere onurak ditu.
Segurarra izateak eraginik izan du? Halako herri txiki batean jaiota natura hurbilago duzu. Gainera, Segura bi parke naturalen erdian dago; Aizkorri eta Aralar. Baina tokiarena baino gehiago gurasoen ekarpena azpimarratuko nuke. Ia beti ateratzen gintuzten naturara eta hori oso garrantzitsua izan zen. Natura asko interesatzen zaien lagunak ere baditut.
Nola hasi zinen argazkiak egiten?
Duela hamar urte baino gehiago hasi nintzen. Progresatzen zoazen heinean nahi duzu zure obrak modu batekoak izatea, eta horrek lanketa bat eskatzen du. Eta hortik, emaitzak.
ari dela, eta espezie horiek ez dauzkagu hemen. Egiten ari garen lanen helburua da ea lortzen dugun espezie horiek erakartzea, seinale ona izango delako.
Eta biologia? Bokazioz ikasi zenuen?
Bai, baina epe luzeko proiektuak dira: hamar urte, hogei...
Txikitatik gurasoekin asko joan naiz mendira, eta horrek ondare naturalaren inguruko interesa piztu zidan. Betidanik izan naiz kuriositate handiko pertsona. Unibertsitateak eman zidan aukera biodibertsitatearen inguruan gehiago ikasteko.
Nolakoa da Goierriko biodibertsitatea? Biodibertsitatea krisian dago, Goierrin, Gipuzkoan eta Euskal Herrian: baliabide naturalen ustiapen intentsuak ekarri du ekosistema desitxuratzea. Eta kezkatzeko arrazoiak ditugu: espezie indikatzaile batzuk daude esaten dutenak ekosistema benetan ongi funtzionatzen
Baikorra zara?
Argazkiek lagundu dezakete? Hiriburuetan naturara hurbiltzeko gaitasun asko ez dago: urrun daudelako, hiri bizitza asko egiten delako, natura hurbiltzeko denborarik ez duelako... Argazkilaritzak, gutxienez, hurbilketa hori egiteko balio du, edertasuna azpimarratzeko.
Goierriko txoko gustukoren bat baduzu argazkiak egiteko? Lokalizazioak bertan dauden espezien arabera aukeratzen ditut. Adibidez, pinudiak edo larre estentsiboak ez zaizkit asko interesatzen; aldiz, baso ertzak, sa-
Elkarrizketa 11 Aitor Montes Arrondo • Natura argazkilaria
2021eko urriaren 15a • # 438
«Gizartera hain ongi egokituta dagoen espezie bat gainbeheran egotea ez da batere seinale ona» «Argazkilaritzak hurbilketa hori egiteko balio du, edertasuna azpimarratzeko»
Gazteek eskopeta hartu beharrean argazki kamera hartzen dute? Argazkilaritza modan dago? Ciudad Realen (Espainia) badago finka bat garai batean ehizarako asko erabiltzen zena. Orain iberiar katamotza inguratu da hara. Finka horretako langileek ikusi dute jende gehiago joaten dela katamotzari argazkiak egitera ehizatzera baino. Rolak aldatu dira.
Argazkien atzean aurretiazko laneketa bat dagoela esan duzu. Nolako argazkia nahi duzun galdetu behar duzu: zer interesatzen zait? Animalia bera aurkeztea? Animalia bizi den ingurua? Plano orokorrak? Motzak? Hausnartu egiten dut eta horren arabera diseinatzen dut nora joan, zein teknika erabili...
Eta zorteak nolako garrantzia du? gastiak, harkaiztiak... askoz aberatsagoak dira eta gehiago gustatzen zaizkit.
Zein espezieren bila jotzen duzu? Okilak gustatzen zaizkit niri gehien. Basoko danbor jotzaileak dira, eta oso animalia estilizatuak. Gainera, oso funtzionalak dira. Euren habientzako egiten dituzten zuloak bihurtzen dira beste espezie batzuentzako gordeleku bihurtzen dira.
Enarak dituzu tatuatuta, baina. Hegaztien munduan oso polita da edukitzea komunitate ezberdinak urtaroaren arabera. Udazkenean hemen zeudenak joan egiten dira; neguan iparraldekoak etorri; udan beste batzuk... migratzaileak dira eta oso mundu dinamikoa da. Eta argazkien bidez saiatzen naiz mugimendu guzti hori jasotzen.
Adituek diote geroz eta txori gutxiago dagoela. Hemen ere krisia?
SEOk argitaratu zuen ikerketa baten arabera, txolarreak, hemen arruntenak diren hegaztiak, gainbeheran daude. Gizartera hain ongi egokituta dagoen espezie bat gainbeheran egotea ez da batere seinale ona. Zeintzuk diren arrazoiak? Gizakia, poluzioa, aldaketa klimatikoa, ehiza...
Ehizak eta argazkilaritzak badituzte antzekotasun batzuk. Argazkiekin tiro egiten da, baina ez duzu hiltzen. Badaude espezie asko ez dutenak ezertarako merezi hiltzeak. Adibidez, birigarroak. Basurdeak, orkatzak... horrelako animaliek ez dituzte erregulatzaile naturalak eta kalteak eragin ditzakete eta nolabait kontrolatu behar dira. Baina beste espezieekin ez du zentzurik. Gizartean horren errotutako afizio hori pixkanaka aldatzeak bere onurak ekarriko ditu.
Askotan gertatzen da lanketa osoa egin, orduak igaro zain,ezkutatuta, eta animalia ez dela agertzen. Baina normalean aurretik prismatikoekin joaten naiz eta ikusten duzu espezie hori hortik dabilen. Horrek ere aberasten zaitu: lurraldea askoz ere hobeto ezagutzen duzu eta espezie bakoitzaren presentzia ezagutzen duzu leku bakoitzean. Datu horiek zientzian ere oso erabilgarriak izan daitezke. Argazkigintzak baditu beste rol batzuk, beste ekarpen batzuk.
Hamabi argazki hautatu eta 2022rako egutegia sortu duzu. Aurretik beste bi egutegi egin nituen eta harrera ona izan zuten. Jendeari gustatzen zaio natura gertu izatea. Gainera, argazkiak garbi eta papel onean inprimatuko ditut, gerora ere erabilgarri izan daitezen. Aurten aitormontes.com helbidearen bidez salduko ditut.
12 Erretratua Irudi baten istorioa
# 438≠ • 2021eko urriaren 15a
Erretratua
KORUKO MUTILAK
1967ko abendua. Legazpi, Urretxu eta Zumarragako Eskolarteko Gabon Kanta Lehiaketa. Koruko mutilen artean dago beheko lerroen egilea. Foto Luz.
Joxe Mari Gabiria Zumarraga
L
es Choristes (Koruko mutilak) filma ikusi eta etxera bidean nindoala erabaki nuen lerro hauek, edo antzekoak, idaztea egunen baten. 2004an plazaratua. Bigarren Mundu Gerraren ostean, Frantziako landerri bateko eskolako gorabeherak eta bertako ikasleek pairatu beharreko egoera samin-gordinak kontatzen ditu filmak.
Koruko mutil erretratukoek, lau urtez, egunez egun ezagutu zituzten maisuengandiko agintekeria, irainak, tratu txarrak eta… Mutil horien garai horretako pelikulan lau irakasle izan ziren protagonista, bi fraile eta bi seglar; hauek, Zaragozakoak biak; haiek, biak euskaldunak, bizkaitarra bata, gipuzkoarra bestea. Maisu zaragozanoekin eman nituen bi ikasturteetan ez dakit haiek banatutako makila-saldarik hartu gabeko egunik izango nuen. Burla moduan «Gavilán» deitzen ninduen La Almunia herrikoak. Piramidearen bolumenaren formula ez dakizula? Jarri eskua! Boli Kostako hiriburuaren izena ez duzula gogoan? Jarri eskua! Fraile gipuzkoarrarekin trenean egin nuen topo handik hogei bat urtera. Oso urduri ipini zen. Ez zela nitaz akordatzen esan zidan. Egin zizkigun txarkeriak gogoratu nizkion nik, eta betira-
ko izango nituela gogoan bere izena eta irudia esanda joan nintzen berriz nire lekura. Eskola hartakoak amaitu eta institutuan genbiltzala, auto istripuan hil zen bizkaitarra. Koruko mutil argazkikoak ez nuke esango poztu egin zirenik, baina pena handirik hartuko ez zutelakoan nago. Agintekeria, irainak eta tratu txarrak eragiteaz gain, adin horretako mutilei egin dakizkiekeen txarkeria gordinenak egiten baitzituen gurekin: sexuabusuak. Batzuk, agerian, gelan bertan, eserita ginela, atzetik etorri eta igurtzi lizunak eginez kokotean, sorbaldan eta bularretan. Bere bulegoa izaten zen lizunkeria handienen txokoa. Ez ninduen inoiz hara deitu, baina han izandakoren bati entzunda dakit negarrari eutsi ezinik irteten zela handik. Erretratuan koruko mutilen zuzendari ageri den frailea, hori zen bizkaitarra.
Gaztejira 13 Mikel Apaolaza Parga • Josune Gil
2021ko urriaren 15a • # 438
«Polita da euskararekin errimen bidez idaztea» MIKEL APAOLAZA PARGA • Rap abeslaria
JOSUNE GIL
Ezkerreko eserlekutik
Testua: Ane Garmendia
@JosuneGil
Osasun mentalaz
D
M
ikel Apaolaza Parga (Mutiloa, 1996) rap abeslariak txikitatik orri zurian azaleratu izan ditu bere pentsamendu eta buruhausteak. Lau urte agertokitik kanpo igaro ondoren, berriro ere bueltan da, oraingoan Apanrapa izen artistikoarekin eta eskuartean dakarren proiektu handi batekin.
Zein izan den zure ibilbidea rap munduan? 10 urterekin hasi nintzen idazten. Gaztelerako klasean poesia lantzen ari ginela, konturatu nintzen arazo pertsonalen aurrean hausnartzeko tresna baliagarriena orria zela. Nire anaia zaharrenak ekarri zuen rap musika etxera, eta berari esker hainbat artista ezagutzeko aukera izan nuen. Hasiera batean abestiak niretzako idazten nituen arren, egun batean Ziribuliotarrek beraien etxeko ateak ireki zizkidaten. Ziribulio Sound kolektiboarekin, rap eta reggae musika estiloak batuta, Euskal Herri osoa zeharkatu nuen kontzertuak eskainiz. Alabaina, nire ibilbidea rap klasikoago batera zuzentzeko gogoa neukan, eta halaxe egin dut.
Lau urteren ondoren, bueltan zara. Izen artistikoa ere aldatu duzu. Esan daiteke aldaketa bat egon dela zure lehenengo abestietatik hona? Bai, nabarmenena dudarik gabe euskararen presentzia da, izan ere, gaztelaniaz gain, euskaraz ere idazten dut orain. Aipatu bezala, Ziribulio kolektiboarekin alde batetik bestera ibili nintzen, euskerazko abestiekin, eta orduan ikasi nuen zein ezberdina, polita eta aberasgarria den gure hizkuntzarekin errimen bidez idaztea.
‘Kontzientziaren ahotsa’ deitu diozu zure abestiari.
Pertsonek ditugun barne borroka eta buruhausteak mahaigaineratzea zen asmoa, galera baten ostean, ondoan geratzen diren horiek nor diren ikustea, familia identifikatzea. Azken finean, bizitzaren alde txarrei, hauetatik irakaspen bat ateratzeko ematen diguten aukera eskertzea. Hala ere, idazterako garaian, askotan ez da zer esaten den, baizik eta nola, metaforen bidez errealitatea koloreztatuz esaterako.
Abesti hau proiektu baten aurrerapen bat dela azaldu duzu. Oraindik ez dut sare sozialetan kontatu, baina proiektuaren izena Sakon izango da. Bertan 8 abesti datoz, 4 euskaraz eta beste 4 gaztelaniaz. Era berean, bi kolaborazio egongo dira; Skank da bat, Ormaiztegitik indartsu datorren rap abeslaria da. Bigarrena Fox gasteiztarra izango da. Proiektu honetan barnetik ateratako letrak entzun ahal izango dira, baina badaude abesti gogorragoak ere, kritika soziala egiten dutenak. @apanrapa1
ApanRapa
uela urte bete, zutabe honetan bertan, pandemiak gazteon osasun mentalean eragindako arazoen eta honen inguruko estatistika izugarrien inguruan hitz egin nuen. Momentu hartan ikerketa batek emandako zenbaki altuak aipatu nituen, eta dagoeneko nire ingurukoen aurpegietan islatuta ikusten nituen ikerketa horietan eta beste askotan azaldutako zenbait arazo: antsietatea, depresioa, estresa, lo egiteko arazoak, etorkizunera begirako pesimismoa, beldurra… Eta beste gauza batetaz konturatu naiz azken boladan: honelakoak normalizatzen ohitu garela eta laguntza eskatzea kostatzen zaigula, laguntza benetan gaizki daudenentzat dela uste dugulako. Pandemiak lehen existitzen ziren arazo psikologiko horiek guztiak nabarmendu besterik ez ditu egin eta osasun mentalaren garrantzia geroz eta gehiago izaten ari da kontuan bai komunikabideetan islatuta eta baita jendartean ere. Honek guztiak kalitatezko osasun mentala bermatzeko sistema publiko baten beharra argitara atera du. Bitartean, ahal den neurrian eta bakoitzak dituen baliabideekin, gure inguruan ditugun profesionalengana jotzea ezer txarra ez dela barneratu behar dugu, azken finean, laguntza eskatzea behar dugunean.
14 Gure lurra Segurako Zopazoka
# 438 • 2021eko urriaren 15a
Gure lurra
OSTEGUNEROKO PLAZA Testua: Iñaki Gurrutxaga
mika horren lehen erakusleihoa ostegunero antolatzen hasi diren Zopazoka da –Zopajaleak dira segurarrak, eta hortik datorkio izena–. Irailaren 30ean egin zuten aurrenekoa, eta artikulu hau publikatzerako hiru izango dituzte eginak. «Lehen biek behintzat harrera oso ona izan dute», nabarmendu du Arkaitz Sudupe elkarteko kideak. Zopazokaren helburu nagusia herritarrei kalitatezko bertako produktuak kontsumitzeko aukera ematea da, ekoizleen eta kontsumitzaileen zuzeneko salmentaren bidez. Horrez gain, Aizkorpe bailarako eta inguruko ekoizleei babesa ematea, lehen sektorea garatzen laguntzea, ingurumena eta lurra zaintzea, eta elikadura ohitura osasungarriak sustatzea ere badituzte helburuen artean.
Lau ekoizlerekin hasi dute azoka
Irailaren 30an Errebote plazan egin zen lehen Zopazokaren argazkia. Goierriko lau ekoizlek jartzen dituzte salmahaiak. Madura elkartea
Seguran Zopazoka egiten hasi dira ostegunero Errebote plazan, Madura Elikadura Elkarteak antolatuta. Goierriko lau ekoizleren produktuak eskaintzen dituzte oraingoz. Asmoz, ordea, harago doaz.
E
likadura jasangarriaren inguruan zerbait egiteko nahiari 20 orduko ikastaro batek jarri zion oinarria. Herritar talde batek eta Segurako Udalak Ekonomia zirkularra, sukaldaritza eta produktu lokala ikastaroa antolatu zuten, eta hortik abiatuta, eta elikaduraren garrantzia ardatz izanik, Madura Elikadura Elkartea sortu dute bederatzi lagunek. Dina-
Legezko betebeharrak indarrean izateaz gain, hiru dira Zopazokan saldu ahal izateko irizpideak: ekoizlea izatea, Aizkorpen erroldatua egotea eta ustiategia ere bailaran edukitzea. Aurreko bi baldintzak betetzen ez dituzten ekoizleen kasuan, beste bi baldintza zehatz jarri dituzte: Aizkorpe bailaran ekoizten ez den produktu bat ekoiztea eta ekoizpen ekologikoko ziurtagiria edukitzea. Zeraingo Mendarte baserriko Iñaki Intxausti eta Amaia Lopez –barazki ekologikoak–, Mutiloako Odio baserriko Beñat Telleria –behi gazta eta gazta urdin ekologikoa–, Ageda Zeberio –Aizkorpeko eztia– eta Itsasoko Hariztizabal baserriko Eneko Solana eta Itxaso Olabide –ogia, gozoak, sagarrak eta zuku ekologikoa– dira Zopazokan salmentan hasi diren ekoizleak. Horrez gain, bestelako ekoizle batzuen produktuak ere aurkituko dituzte kontsumitzaileek postu horietan, jatorria eta ekoizlea zein den argi adierazita: Zeraingo Oiharteko sagardo ekologikoa, Nafarroan ekoitzitako garbantzuak eta arroza, eta Arabako dilistak,
Gure lurra 15 Segurako Zopazoka
2021eko urriaren 15a • # 438
Ganadu feriak bai, asteroko azokarik ez
H
«Azoka antolatzeaz gain, elikadurak gure osasunean eta inguruan zer eragin daukan plazaratu nahi dugu»
«Azokan egoteak zure burua eta zure produktua jendeari ezagutaraztea suposatzen du, plaza bat gehiago salmentarako»
Arkaitz Sudupe
Beñat Telleria
Madura Elikadura Elkartea
Behi gazta ekoizlea
horiek ere zigilu ekologikoa dutenak. «Artzainekin ere hitz egin dugu, eta Zeraingo Garoakoek parte hartzeko nahia adierazi dute», gehitu du Sudupek. Aizkorpeko ardi gaztaren kasuan, Artzai Gaztako izendapena izatea eskatuko diete, baina bailaraz kanpokoek zigilu ekologikoa izan beharko dute. Izan ere, produktu ekologikoei emango diete lehentasuna Zopazokan. «Ekologikoan ekoizten ez duenak bost urteko epea izango du ziurtagiri ekologikoa eskuratzeko, eta epe hori pasata zigilua lortu ezean, ezin izango du azokan saltzen jarraitu». Azokan parte hartzeko interesa duten ekoizleak posta elektroniko bidez jar daitezke harremanetan elkartearekin: zopa.azoka@gmail.com.
ditzakete erosketak gurasoek. Osteguna pintxopote eguna ere izaten da, eta horrek ere lagunduko du. Kokapen aldetik plaza izan da beti elkargunea Seguran, eta orain, Errebote plaza egin den honetan, beste patxada bat eman digu, eta lekua ere oso aproposa da eguraldi onarekin». Beñat Telleria ere gustura dago aurreneko azokan izan zuen harrerarekin. «Nire kasuan gehiena saldu nuen, ez nuen inondik inora espero. Hariztizabalekoek ere asko saldu zuten». Asteazkenetan Ordiziara jaisten da gaztagile mutiloarra, eta orain, ostegunez, beste plaza bat du, eta etxetik gertuago gainera. «Azokan egoteak suposatzen du zure burua eta zure produktua jendeari ezagutaraztea, eta salmenta zuzenerako plaza bat gehiago izatea. Azkenean, etxean egonda, ez da generoa irtetzen. Gertutasun hori ikaragarri baloratzen du jendeak. Guretzako abantaila handia da, eta erostunen aldetik begiratuta ere hala dela uste dut».
Espero gabeko salmentak Madura elkartekoak «gustura» daude lehen azokek eman dutenarekin. «Lehen aldia izateko oso gustura gaude, ikusi genuelako ekoizleek produktua saldu zutela. Eguraldia ere alde izango dugu, eta jende asko gerturatu da». Zopazoka arratsaldean egiteari (16:0019:30) ere garrantzia ematen dio Sudupek. «Goizetan zailagoa da jendea libre egotea, baina arratsaldean, umeak eskolatik hartu aurretik edo ondoren egin
Asmo gehiago esku artean Abiapuntua izan da elkarteko kideentzat Zopazoka antolatzea –udalaren laguntza dute–, «ikusten genuelako inbertsio handirik gabe azoka bat egitea
istoria luzeko herria da Segura zalantza izpirik gabe, eta pentsa zitekeen garai batean asteroko azokaren bat izango zuela herriak. Paper zaharretan arakatzen hasita, Laureano Telleriak ez du halakorik topatu. «Nik ez dut ezagutu astero egiten zen azokarik Seguran. Ganadu feriak bai, urtean bi-hiru, oso feria inportanteak gainera. 75 urte izango dira horiek galdu zirela». Adinekoek Ganadu plaza deitzen dioten eremuan egiten ziren feria horiek, komentuaren aurrean, gaur egun umeen jolastokia dagoen tokian. «Ganadua lotzeko argollak –burdin uztaiak– zeuden, eta baita ganaduak ura edan ahal izateko aska ere». Ganadua salerosteko feriak ziren, eta baserrietako tresneria ere saltzen zen, baina «jan konturik» saltzeko asteroko azokarik ez.
nahikoa erraza» zela, baina herrian «kontzientziazio lana» egitea ere bilatzen dute. «Elikadurak gure osasunean eta ingurumenean zer eragin daukan plazaratu nahi dugu, eta ikusarazi azokan produktu bat erostea ala saltoki handi batean erostea ez dela gauza bera». Hitzaldi batzuk antolatzeko asmoa badutela dio Sudupek, eta azokan bertan errezeta batzuk ere proposatu nahi dituzte jendeak gauza berriak prestatzeko aukera ezagutu dezan. «Pintxo poteko pintxoak ere bertako produktuekin egindakoak izateko ideia ere badaukagu buruan. Azoka zerbait dinamikoa izatea nahi dugu». Bestelako helburu bat ere badute: eredu honetako produktuen denda bat zabaltzea Seguran.
16 Eszena Goierriko kultur plaza
# 438 • 2021eko urriaren 15a
Literatura
Laburrean Antxiñe Mendizabal Idazlea eta editorea
80ko hamarkadak etorkizunerako prestatu zituen
L
iburu honi banda-soinua jartzeko- ta nor duen aitortu behar dion kazetaria, tan, Typical girls (neska jatorrak) besteak beste. izeneko kantak beharko luke izan, Narrazio guztiak dira pop kulturaren Londreseko The Slits neska-taldea- alabak. Protagonista guztientzat argazrena (Baginak), 1976ko punk-rock mugi- kiak, abestiak, musika, artegintza edo estemenduaren leherketan ezaguna egin zena. tika bizitzeko era bat dira, munduan egoteYurre Ugarte ezagutzeko modu bat izan ko eta mundua ulertzeko modu bat. Ia guzdaiteke 80eko hamarkadan liluratu zuten tiak sormen-lanetara emanak daude, edo literaturak eta musikak ezagutzea, Bizi nahi dute, edo iraganean egon ziren, prekondaira literario-musikal bat izeneko li- karietatean bizi direlarik gehienak. buru honetako azken narrazioan jasota Nostalgiarik gabeko liburu bat izan daudenak. arren, memoria ariketa bat Gainerako beste zazpi ere bada liburu hau, izan ere narrazioetan, eguneroko protagonista gehienek atzera bizitzan ez hondoratzeko libegiratzen dute uneren batelura helduleku bakarra duan. Idazleari interesatzen ten pertsonaiak dira protazaio pertsonaiek euren bugonistak, edota gaztarako ruari eta besteei iragana konlilura batean harrapatuta tatzeko aukeratzen duten bizi direnak: etxerik gabe errelatoa, zalantzan jarriz geratu den diseinatzaile zenbateraino den egiazkoa. ohia, popari buruzko tesia Halaber, liburuak bide aurkeztera doan doktoreematen du hainbat artista gaia, kultur kudeatzaile pop esanguratsu ezagutzeko, bihurtutako iraganeko aridazleen artean: Lyidia Izenburua: Lilurabera tista, nerabezaroko adiskiLunch, Angela Carter, MargaEgilea: Yurre Ugarte Ardearen eraginaz ohartzen re Atwood, Alice Munro, edogitaletxea: Alberdania den argazkilaria, alabari aita Janet Frame.
Musikari ezagunen saioak Zelai Ariztin Zumarragako Zelai Arizti aretoak zuzeneko lau musika emanaldi antolatu ditu datozen aste eta hilabeteetarako. Gaur (19:00), Sonakay taldea ariko da, hilaren 29an El Drogas, azaroaren 26an Los Brazos, eta abenduaren 30ean Willis Drummond. Sarrerak salgai daude.
Antzeztaun zikloko saioak asteburuan Antzeztaun antzerki zikloak hainbat saio eta ikuskizun dakartza aurten ere. 10. urtemuga du jaialdiak eta gaur (16:30) zirko emanaldi berezia egingo dute eskolan. Igandean, Ameli eta Xirrikituen jostunak ariko dira.
Zaldibiako IV. Zapi janztea, bihar zortzi Zaldibiako Zapiak Bat laugarren urtez antolatu du Zapi Janztea bertso bazkaria. Aurten, Andoni Egaña iazko irabazlearekin batera, Jon Maia, Maialen Akizu eta Nerea Ibartzabal ariko dira. Sarrerak 25 euroan daude salgai Joxepanen eta Illatin.
Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak
2021eko urriaren 15a • # 438
Osasuna Jon de la Cuesta Barrutia • De la cuesta farmazia (Beasain)
Udazkeneko ile erortzea
U
dazkenean bete-betean sartuta gaude, zuhaitzetan hasi da jada hosto erortzea eta aldi berean buruko ileena. Lehenengoak eguzki-izpi murrizpena du kausa, aldiz, ile galeraren arduraduna gure fase telogenoa da, hau da, ilearen azken hazkuntza fasea. Ilea etengabe berritzen dugu baina udazkenean prozesu natural hau nabariagoa da pertsona anitzetan, erori aurreko azken hazkuntza fase edo fase telogenoan ile gehiago aurkitzen baitira. Ile bizi-ziklo osoa 16 eta 84 hilabeteen artekoa da eta egunean 50-100 ile eror daitezke. Alabaina, fase telogenoak 2-3 hilabete iraun ditzake eta egunean 200-300 ile galdu. Galera edo berritze prozesu hori berdina da gizon zein emakumeetan, nahiz eta batzuetan ile luzeagoa dutenek erortze esanguratsuagoa antzematen duten. Aipatzekoa da ere COVID-19a pairatu duten pertsona batzuek ile galera bortitzagoa jasan dutela gaixotasunaren ondorio moduan. Prozesu naturala bada ere, oreka mantendu eta galera ez dadin gehiegi areagotu hainbat neurri hartu daitezke, esaterako; ilea ur epelarekin eta xanpu suabeekin garbitzea, lehorgailua edota plantxak gehiegi ez erabiltzea, orrazi naturalekin suabe orraztea, tindagai eta dekoloratzaileekin kontuz ibiltzea,
tuak lagungarri ere dira ilea zaintzerako orduan, medikuaren preskripzio edo errezeta gabekoak izanik botikan aholkatu eta gomendatu daitezkeenak. Anpulu moduan formulatutako prestakinak dira eraginkorrenak, oso kontzentratuta baitaude eta zuzenean denbora luzez jardun ahal baitute, folikulua indartuz ile galera ez bortizteko eta oreka mantentzeko. Xanpu estimulatzaileen eta aho bidezko prestakinen erabilera ere oso lagungarria da, kapsula edo konprimituak dieta desorekatu eta urriak jarraitzen dituzten pertsonentzako gomendagarriak izanik. Ilearen keratina eta kolageno proteinen parte diren aminoazidoez osatuta daude, esaterako, arginina, zisteina eta metionina.
Aukera ugari
edota ile hezea mototsetan biltzea saihestea. Horrez gain, estresa murriztu eta dieta orekatua jarraitu behar da, non B taldeko bitaminetan, burdinan eta antioxidatzaileetan (adibidez, C bitamina eta beta-karotenoak) aberatsak diren jakien kopurua handitzea eta gantz, alkohol, tabako eta kafe kopurua murriztea garrantzitsua den. Bestalde,ilearen nutrizioa handitu eta folikulua estimulatuko dituzten produk-
Horrez gain, EPA eta DHA omega 3 gantz azido antiinflamatorioak, selenio, burdin, kobre, zink, magnesio eta kaltzio mineralak, B, C, D eta E bitaminak, eta likopeno eta beta-karoteno moduko antioxidatzaileak ere izan ditzakete. Azkenik, folikulua estimulatu eta energia ematen duten printzipio aktiboak, adibidez, Ginkgo biloba eta kinina landare-estraktuak, odol baso zabaltzaileak diren ginseng eta erromero landare-estraktuak, ile erortze prozesua moteltzen duen Serenoa serrulata estraktua, edota ile-zurtoina gogortzen duen aminexil konposatua ere oso baliagarriak dira.
18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian
# 438 • 2021eko urriaren 15a
Komikia
Aliritzian
Marian Velasco • Mekanizazio teknikaria
Errepidearen erregeak
G
auza bat aitortu behar dizuet: Gida- Gidatzeak gure pentsamenduak ez ziren batere politak izan. tzeari beldur ikaragarria izan diot «Baino nola ostia egiten du hori», «A ze inutibarrunbe ilunenetik beti. Jada sei urte dira gidabaimena la!», «Ia kolpea izan dugu anormal honengaatera nuela, eta oraindik nire ira- dugun okerrena tik», eta abar luze bat. Baina bat-batean, penkaslea zenaren perfume kiratsak tripak na- ateratzen du tsamendu batek zaplazteko gogor baten antzehasten dizkit. Halako handia zein primarioa ra jo ninduen: Marian, zuk ere beldurra diozu da sentimendu hau. Beraz, beldur horri potroabiadurari eta zuk ere frenatu egiten duzu kuretatik heldu eta autoeskolara bueltatzea eraba batzuetan. Ze ostia ari zara marmarrean? baki nuen duela gutxi. Eta onartu nahiko nituzkeen baino klase Bai, nik ere egiten dudan zerbaitengatik epaitu berri dut norpraktiko gehiago eman eta gero (Mila esker Alo), uztailaren hasie- bait. Ni bezalako pringatuenak ere handitasun kutsua du erreran nire lehen kotxea erosi nuen. Ez naiz gidari txarra, baino prak- pidean. Are gehiago, gidatzeak gure barrunbe ilunenetik dugun tika falta nabaria da. Gainera, nahiko traketsa naizela onartu be- okerrena ateratzen duela esatera ausartzen naiz. Errepidea suhar dut. Hau da, kaosaren lau osagai nagusiak garraiatzen ditut dur parean guretzako bakarrik zabaltzen zaigun alfonbra gorria nirekin kotxea hartzen dudan bakoitzean: praktika falta, trakes- dela uste dugu, besteek baino hobeto gidatzen dugulakoan. Eta keria, urduritasuna eta beldurra. Hala ere, egunak pasa ahala, nire edozein arau-hauste zein akats jasatean, lehergailu indartsuena bilakatzen gara. Molotov koktelak umeen jolasak baino ez diburua gidatzera behartzearen ondorioz, abilago ikusten naiz. Hurrengo egoera uler dezazuen kontatu dizuet ximaur hau ra gure parean. Erregeak gara, txo, errepidearen erregeak! Jakin banekien edozein esparrutan higuingarriak garela, guztia: Duela bi egun, Idiazabal pareko autobide zatian, arrazoirik gabe eta bereziki azkar joan gabe, kurba batzuetan frenatzen baino hau berria zait. Nire etxea den bunker honetatik ateratzezuen pertsona batekin topo egin nuen. Harentzako nire lehen ko geroz eta aitzakia gutxiago topatzen ditut.