zk. 437 2021eko urriaren 8a www.goiberri.eus
Iritzia Iñaki Dorronsoro Plazaola. Benetan, gizakiok ezer gutxi gara
03
Errainuak
10-11
‘Berpizkunde aurreko apokalipsia’, Argizpiko Lourdes Losadaren irudia
Teresita Irizar Aranburu _Dendaria
04
«POZIK UTZIKO DUT, BAINA NOSTALGIA ERE BADUT, NOSKI!»
Erreportajea
14-15
Atzegik asteon ekin dio ikasturteari, boluntarioen beharra nabarmenduz
02 Publizitatea # 437 • 2021eko urriaren 8a
Iritzia 03 Iñaki Dorronsoro Plazaola • Erretiratu aktiboa
2021EKO URRIAREN 8A
# 437 Argitaratzailea:
Itzain
Benetan, gizakiok ezer gutxi gara
Goierriko Hedabideak SL
Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga
Kudeatzailea: Josu Iñigo
Erredakzio-burua: Loinaz Agirre
Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)
Banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011
Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.
Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.
Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus
Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus
Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus
Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus
Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Legorreta, Mutiloa, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga
Azaleko irudia: Gorka Gomez
C
harles Darwinek esan Gurearen antzeko galaxiak zuenean Homo Sapiengutxi gorabehera 200.000 milioi sa beste espezie bateko izan daitezke. Erosoena Magallaanimalia bat besterik ese Lainoak 150.000 argi-urte disez zela, jendea irainduta sentitu tantziara aurkitzen da. Uniberzen. Ez zen berriketarako kontsoaren neurrigabetasuna ez da tua, kosmosaren erdigunea izahor gelditzen. 1920ko hamarkaIñaki Dorronsoro tetik eboluzio kaotikoaren ondaren bukaeran unibertsoaren Erretiratu aktiboa dorio bat izatera mugatu zuen espantsioa aurkitu zuten ziengizakia. Gaur egun ere, askok eta tzialariek. Eta harrigarriagoa, askok ez dute onartzen hori. unibertsoa mugagabea izanik, Kosmosaren Garai haietatik unibertsoaorain dela 13.800 milioi urtetik ren ezagutza izugarri garatu da, erdigunea izatetik, hedatze azeleratuan dagoela. eta gaur dakigunez, lurtarrok Lurra bera txiki-txikia da eta eboluzio galaxia espiral baten ertzean koez daukagu ideiarik ere beste tokaotikoaren katzen gara, galaxiaren erdiguki batean bizitzarik ote dagoen, ondorio bat izatera baina horrek ez digu eragozten netik 26.000 argi-urte distantziara, eta 220 kilometro segunhemen batzuek beti saiatzea mugatu zuen doko abiaduran biraka gabiltza. gizakia Darwinek besteak garbitzen. Bola txiki hoGogoratu argi-urtea 9,46 bilioi netan duela 2,5 milioi urte ingukilometro direla. Galaxiaren erru agertu ziren lehenik oraingo digunean 4 milioi eguzki-masagizakiaren oso antzekoak ziren ko zulo beltz bat dago bere inguruan pasatzen animaliak. Hori ere ez da gauza izugarria. Esate den oro irentsiz. Erdigune hortatik 10.000 argi- baterako, inurriak gu baino askoz lehenagokoak urteko distantzia arteko eremua esfera modukoa dira, 170 milioi urte daramazte Lurrean eta toki da eta izar zaharrez beteta dago. Eta gure galaxia- guztietan daude, Antartidan izan ezik. ko 200.000 milioi izarrak 50.000 milioi argi-urteGizakiok ere, izarrak bezala, jaio, bizi eta hil egiko espazioan zabaltzen dira. ten gara, 60, 80 edo 100 urteko bizi-ziklo labur baEguzkia bera, hain beharrezkoa guretzat, izar ten ondoren. Guretzat bizitza ñimiño hori da dena, bat besterik ez da. Izarrak ere jaio, bizi eta hil egi- baino ezer gutxi unibertsoaren osotasunarentzat. ten dira. Denbora gehiena helioa lortzeko hidro- Gutxi izate horrek garrantzi pixka bat hartzen du, genoa erretzen igarotzen dute, hidrogeno bonba sexuaren bitartez, gure espezie-jarraipenaren eta erraldoiak baitira. Eguzkiak gutxi gorabehera kultur transmisioaren eboluzioak ezarritako oina5.000 milioi urte daramatza hori egiten eta lite- rrizko kate-maila funtzioa betetzen dugulako. Baikeena da beste 5.000 edo 6.000 urte horrela ja- na sexua bera ere ez da beharrezkoa uko egin dioten rraitzea desagertu arte. organismo askok erakusten duten bezala.
04 Hitz-aspertuan Teresita Irizar Aranburu • Aranburu Oinetakoak
Elkarrizketa
Teresita Irizar Aranburu Dendaria
# 437 • 2021eko urriaren 8a
Hitz-aspertuan 05 Teresita Irizar Aranburu • Aranburu oinetakoak
2021eko urriaren 8a • # 437
Testuak: Ariane Vierbücher
Argazkiak: Gorka Gomez
Beasaingo denda zaharrena ez bada, zaharrenetakoa da Aranburu Oinetakoak; 1917ko urrian ireki zuten Florentino Aranburuk eta Manuela Aiestaranek. Familia bereko hiru belaunaldik gidatu dute negozioa. Azkeneko 50 urteetan fundatzaileen biloba Teresita Irizar Aranburuk eraman du, baina erretiroa hartzeko garaia iritsi zaio. Pertsiana jaitsi aurretik eskerrak eman nahi izan dizkie bezero guztiei.
«EROSKETAK BEHARRA IZATETIK AISIALDIA IZATERA PASA DIRA» Aranburu Oinetakoak dendak 104 urte bete ditu, Beasainen. Nire aitona Florentino Aranburu Zubiriak eta Manuela Aiestaran Erauskinek ireki zuten. Aitona, Aginagakoa –Usurbil– zen. Amona, lazkaotarra. Aitona, bere lanbidea ikastera joan zen, Donostiara, Barriola etxera, eta han ikasi zuen zapatak eskuz egiten. Donostian ezagutu zuen amona, zerbitzatzera joanda zegoena. Rogelio Gordon margolariaren etxean lan egin zuen urte askotan. Elkar ezagutu, Goierrira etorri eta ireki zuten denda 1917. urteko urrian, eta ezkondu ziren 1918an, urtarrilean. Ezohikoa zen hori!
Nolakoa izan zen hasiera? Denda txiki bat zuten, tailerra ere bertan zuten, mostradore txiki bat ere bai, eta lanerako oinetakoak saltzen zituzten, batik bat, alpargatak, abarkak, gomazko oinetakoak…
Aitonak egiten zituen oinetakoak eskuz. Garai hartako istorio ugari kontatzen zuten. Gogoan dut nola esaten zuten, Azpeitiatik zetorkiola bezero bat, 48 zenbakiko zapatak behar zituena, eta behin, Azpeitiatik bizikletaz etorri, taberna batera joan zerbait hartzera etxera bueltatu aurretik, eta bitartean, bizikletan txintxilika zituen zapata parea lapurtu zizkiotela. Pentsatzen dut garai hartan, behar handia zegoela, eta horren ondorioz.
Denda bera, asko aldatu al da? Toki berean egon da beti, baina erreformak egin dira. 50eko hamarkadan egin zuten lehenengo erreforma, beharrak aldatu zirelako; hasi ziren mekanizatuak saltzen, zapatak fabriketan egiten... eta ordura arte, bi erakusleiho txiki edo lehiatila besterik ez zituzten, baina ordutik aurrera bai, erakusleihoa behar izan zuten.
Erakusleihoaz gain, etxeko logela bat erantsi zioten dendari. Ez dut kontatu, garai hartan, dendaren atzeko aldean zegoela familiaren etxea. Eta behean zuten ikuilua.
Aitona-amonek erabiltzen zuten material edo oinetakoak gordeta dituzu? Tresneria eta makinak ditugu. Tresneria dendan bertan ikus daiteke. Bestalde, aitonak egiten zituen zapatak, botak... ere baditut, Borzegiak esaterako. Mendiko bota itxura dute, txahalaren narruarekin egindakoak dira, material sendoa da, eta zola ere narruzkoa zuten, horregatik, irrist ez egiteko, txintxeta modukoak jartzen zitzaizkion zolan.
Zenbat denbora behar zuen horrelakoak egiteko? Kontatzen zuen, asko egiten zituela, enkarguz, baina ez dakit esaten zenbat denbora behar zuen, asko, seguru!
Norentzat egiten zituen Borzegiak?
06 Hitz-aspertuan Teresita Irizar Aranburu • Aranburu oinetakoak
# 437 • 2021eko urriaren 8a
«Aitonarengana etorri ziren Senperen zeuden militarrak botak behar zituztela, eta eginarazi egin zizkioten»
«Izeba egon zenean, erabat aldatu zen martxa. Ez zen oinetakorik egiten eta hasi ziren biajanteak etortzen»
Etxean entzundako pasadizoa da, gerra garaian, militarren destakamentu bat egon zenean Senpereko lautadan, aitonarengana etorri zirela militarrak, botak behar zituztelako, eta eginarazi ziotela. Horren bueltan, bada istorio bat. Militar haientzat borzegiak egiten, josteko makina matxuratu egin zitzaion, eta pentsatu zuen, aitzakia ona zuela gehiago ez egiteko, baina hala ere ez zen libratu. Kartzelan sartu zuten Beasaingo beste zapatari baten makina ekarri zioten. Aitonak, lanak bukatu eta ondoren, makina hura zaindu eta gorde zuen. Jabea kartzelatik atera zenean itzuli egin zion makina, eta lanean jarraitu ahal izan zuen.
tuen. Kontuan izan behar da, 60ko hamarkadako desarrollismoa bizi izan zuela, eta gerra ondorengo gabeziak gaindituz, langileek kontsumorako aukerak izan zituztela… Hori dena komertzioan islatzen da. Garai hartan, hasi ziren biajanteak etortzen, gaur egun komertziala dena, garai hartan biajantea esaten baizitzaion. Trenez etortzen ziren, eta muestrarioak ekartzeko, trenetik dendaraino etortzeko, karretileroaren laguntza izaten zuten. Tren geltoki guztietan egoten zen karretileroa. Nik ere ezagutu nituen biajanteak. Baina bakoitza bere kotxearekin etortzen zen, oso elegante jantzita... eta oinetako etxe ospetsuenetakoak, txoferrarekin etortzen ziren. Baina aspaldiko kontuak dira! Ondoren, dendara etorri beharrean, hoteletara etortzen dira muestrarioa erakustera.
Noiz arte egin zituen oinetakoak? Oinetakoak egiten, 50eko hamarkadara arte, eta konponketa lanak egiten 60ko hamarkadara arte. 1962an eskubiko alde guztia paralizatuta geratu zitzaion. Gizajoak, ezin etsi, joaten zen tailerrera, beste eskuarekin, mailua hartu eta hasten zen zerbait egin nahian, baina ezin zuen. 69an hil zen.
Hori baino lehen, zure izeba hasita zegoen dendan lanean... Izebak, Juanita Aranburuk, bazeramatzan urte batzuk. 1920an jaio zen, eta esaten zuen 14 urterekin-edo hasi zela dendan. Aitonari pena ematen zion ikasketa gehiago egin ez izana eta irakasle partikular bat ipini zion matematika ikas zezan, negozioari begira. Izebak, urte piloa egin ditu dendan, 50 urte bai. Eta behin erretiroa hartuta ere, 87 urte bete zituen arte dendara etortzen zen, nekaezina bera. Esan behar dut, osaba Antonio ere Juanitarekin batera urte batzuetan bertan aritu zela.
Nolakoa zen martxa izebak dendaren ardura zuenean? Erabat aldatu zen. Izebak nagusiki fabriketan eginiko oinetakoak saldu zi-
Garai hartan, non zeuden oinetako enpresa garrantzitsuenak? Balear Uharteetan, Alacanten... Lanerako oinetakoak eta oinetako arruntagoak, berriz, Zaragozan, Toledon eta Errioxan. Zapatilak eta gomazko oinetakoak ere egiten zituzten Errioxan, baina ez orain ezagutzen ditugunak bezalakoak, beranduago hasi zen hori.
Zure izebaren ondoren, zuk izan duzu negozioaren ardura. Hirugarren belaunaldia zara. 21 urte nituela, ikasketak utzi eta dendan geratu nintzen, profesionalki. Baina banuen hemengo berri; txiki-txikitatik, erakusleihoak egiterakoan kaxak hausten edo etxeko besteen atzetik zapatak jasotzen nituen... Negozioaren ardura hartu nuenerako, ikasia nuen hemengo martxa. Autonomoak normalean oso gaizki ibiltzen gara bajak-eta hartzeko, beraz horrelako egoera iristen bada, zaila da kaleko
norbait ekartzea; almazena erakustea momentu batetik bestera ezinezkoa da, aldiz badaukazu etxeko norbait, gutxi gorabehera zurekin lanean noizbehinka ibili dena, hark bai, gaitasuna du hortan sartzeko.
Nolakoa izan da eboluzioa zu egon zaren urteetan... Ordutegia, adibidez, 20:00etan istera derrigortuz. 60ko hamarkadan izan zen hori. Aurretik, astelehenetik igandera ia edozein ordutan etortzen ziren bezeroak; dendako atea itxita bazegoen ere, atzeko atea jotzen zuenik ere bazen. Erosketa ohiturei dagokienez, lehen, familia osoarentzat zapatak erostera etortzen zen jende asko. Guztiak hornituta zeudenean, faktura egin eta pasatzen zitzaien, eta aldi batean ordaindu ezin zuenak, pixkana-pixkana ordaitzen zuen... Hori ere desagertu zen kreditu txartelak erabiltzen hasi ginenean, eta orain, mobilarekin ere ordaintzen dute batzuk! Beste klasiko bat, dendariaren libreta, hori ere desagertzen da kreditu txartelarekin. Bestalde 2000. urtean, dendari gaur duen itxura eman genion.
Zer gehiago aldatu da? Lehen, bakoitzak bere herrian erosten zuen. Gero, gehienera, ondoko herrira; Beasaindik Ordiziara, edo alderantziz, Lazkaokoak Beasainera… Hori ere begira nola aldatu den! Buru belarri kontsumoan sartu ginenean, hasi ziren merkatalgune handiak zabaltzen, eta jendea batera eta bestera hasi zen mugitzen erosteko. Erosketak, lehen, behar bat betetzeko ziren, gaur egun, aisialdi aukera bihurtu da.
Eta saltzeko modua bera ere erabat aldatu da Interneten iritsierarekin. Horren aurka ez dago zer eginik. Eta bai, hasi dira herri mailan ere saltoki txikientzat plataformak-eta sortzen, bai-
Hitz-aspertuan 07 Teresita Irizar Aranburu • Aranburu oinetakoak
2021eko urriaren 8a • # 437
na guk, dugun espazioa dugu… Gurea bezalako negozioentzat oso zaila da!
Zein da?
Eta hori aldatzea, kontsumo erritmoa etetea, ia ezinezkoa... Ari dira sortzen poliki-poliki kontsumismo basati hortatik aldendu nahi duen mugimendu bat, baina horri benetan batzeko, konpromiso maila oso handia duen jendea behar da, ingurumenarekin oso sentsibilizatuta daudenak, kontsumo jasangarriaren alde dagoena. Gero eta jende gehiago dago kontsumo eredu basatiaren aurka, baina oso zaila da azken urteetako gurpiletik ateratzea. Gu inoiz ez gara korronte hortan sartu. Saiatu gara bezeroaren beharra asetzen, lehentasuna eman diogu beti erosotasunari, kalitateari, oinak zaintzeari...
Gauzak horrela izanda ere, 104 urte bete dituzue, eta erretiroa hartzeko adina iritsi zaizulako jaitsiko duzu pertsiana. Bai, hala da eta oso pozik nago! Pozik, lanak ondo egin izanaren sentsazioa dudalako, eta oso harro, historia handiko negozioari jarraipena eman diodalako. Dena den, nostalgia ere badut, noski!
Agurtzeko momentua iritsi da... Urte hauetan guztietan dendara gerturatu diren beasaindarrei eta inguruko herrietakoei, eskerrik asko! Haiek gabe ez ginen 104 urte betetzera iritsiko. Haiei esker jarraitu dugu hemen. Gurekin izan duten fideltasuna badute, herrietako dendak mantenduko dira, zeren, dendarik gabe, herriak hil egingo dira. Norkbere inguruan erosten badu, herriak bizirik jarraituko du!
«21 urte nituela, ikasketak utzita nituen, dendan geratu nintzen, profesionalki. Baina banuen hemengo berri» «Bezeroek gurekin izan duten fideltasuna beste batzuekin badute, herrietako dendak mantenduko dira»
Oinak dira gorputzaren euskarri
E
rretiroa hartzeko garaia du Teresita Irizar Aranburuk (Beasain, 1956), eta laster jaitsiko du Aranburu Oinetakoak Beasaingo denda historikoaren, herriko denda zaharrena denaren pertsiana. Egindako lanagatik «pozik» eta familiaren negozioak 104 urte bete dituela esan dezakeelako «harro», bizitzako kapitulu garrantzitsuenetako bat itxi, eta berri bati hasiera emango dio. Lehenengo Mundu Gerraren garaiak ziren Aranburu oinetakoak denda ireki zutenean; «ez ziren garai errazak, ez!». Denbora ere polikiago igarotzen zela irudi zezakeen garaia zen; moda kontuetan behintzat bai, benetako ‘slow fashion’-aren aroa zen. Ordutik, asko baino gehiago aldatu dira gauzak; Beasaingo kaleak, Aranburu oinetakoak denda bera, produktua, saltzeko modua... Hala izanda ere, beti-
ko esentzia galdu ez duen horietakoa izan da. Horretan saiatu dira behintzat Teresita bera eta bertan lan egin duten familiako aurreko bi belaunaldiek. Denda etxea ere bazen garaiak ezagutu dituzte, eta horrek betiko balio du; negu gorrian, eskuak hotzak apurtzeko puntuan, bezeroak sukalderaino sartu eta amona Manuelak sutan zuen eltzeko salda eskaintzen zien garai haietakoak. Bezeroak benetan zaintzen ziren, eta ez zen egiten konpententziara joango ziren beldur, ez! Egiteko beste modu bat zen. Bezeroak, eta haien oinak mimatu dituzten tokia; askotan ahazten den zerbait bada ere, oinak dira belaunak, aldakak, bizkarra... gorputz guztia eusten dutenak. Aranburu oinetakoak zapata denda soil bat baina askoz gehiago ere izan dela, ez dago zalantzarik.
08 Herri jakintza Toponimia
# 437 • 2021eko urriaren 8a
Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus
Hitzen ganbara
Esaera zaharra
Efemerideak
Lamarea: Lurrina edo bapainua. Eguraldia heze eta beroa dagoenean sortzen den beroaldi handia. Gaztelaniazko ‘llamarada’-tik (sugarra) letorke. Labearen atea irekitzean, adibidez, «hau lamarea!» datorrena.
«On eginaren damurik ez izan»
1987-10-7. Gorka Izagirre txirrindularia jaio zen, Ormaiztegin. 2018-10-7. Kilometroak jaia ospatu zuten Urretxun eta Zumarragan. 1955-10-11. Joxe Mari Iurrebaso txirrindularia jaio zen, Urretxun.
Nahiz gero kontra etor daitekeen, inori lagundu izana ez da sekula zalantzan jartzekoa. Bekaizkeriak eta gaiztakeriak utzita, egiten dena onerako eginez gero, horrek ez du gero zamarik izaten.
Toponimia
Aldatuko ez den hori Testua: Antonio Berasategi
G
ertuko sentitzen dudan leku bat aipatu nahi dut. Nik badakit gure herriko jende askok –gehienak, beharbada– Errebueltatxikia entzun eta pentsatu egin behar duela zein lekuz hitz egiten ari zaion konturatzeko. Entzunago izango du Gatzaren kurba esamoldea, Etzegarate aldeko lehen bihurgune itxia izendatzeko (han diputazioko langileek gatz gordailu handi bat daukatelako, neguan erabiltzen dutena). Ez dut esango penaren mailara iristen denik sentitzen dudana, gure izen zaharra galbidean eta beste bat nagusitzen ikusten dudalako, baina zer pentsatua ematen dit. Pentsatzen dut, izan ere, gure aurrekoren batzuek noraez bera sentituko zutela, beretzat Oriolatzako parajea zena, beste batzuek Errebueltatxikia zela ziotenean. Guk geuk, gure gertuko ingurua ezagutzeko lehen pausoak eman genituenean izen zaharraren berririk ez genuen jaso; Oriolatza galduta ez zegoen, baina ezezaguna zen guretzat. Eta makina bat horrelako. Hori baita bizitzako legea, aldaketa etengabea. Beasainera joaten hasi ginenean, hango ume eta gaztetxoentzat kaleko mundua utzi eta beste leku batera joatea Cuatro caserios-era igotzea zen. Guk sumatzen genuen baserri haietako bakoitzak bere izena izango zuela, baina haientzat ez zegoen hura baino izen na-
izan zen, horratik, jendearentzat. Gaur, ordea, Aristrainen itzal handiak itzali ez zuena, Carrefourrek menderatzeko arriskuan ikusten dut. Batzuetan izen aldaketak ondo pentsatu eta hausnartuta etorri ohi dira. Zenbat kale izen ez ziren aldatu Franco hil eta lehen udalbatza demokratikoak aukeratu zirenean! Aurretik beste batzuek aldatuak zituzten bezalaxe.
Herrien izenak ere aldatuz
Segura, Goierriko hiru hiri zaharretako bat. Tere Madinabeitia
turalagorik. Ez dakit, harrezkeroztik, izen berria jendearen hizketan errotu den, baina seguru nago gutxik ezagutuko dituztela lau etxeen izenak. Bernedo-renean, aldiz, ez dago lehenagoko Bernedorik, baina izena lekuaz nagusitu eta berak iraun du; galdu zen lantegia, baina (beste izen baten ezean) beasaindarrek eutsi izen berri-zaharrari. Ihurre, horra kili-kolo samar dagoen beste izen bat. Jose Maria Aristrainen izena eman zioten auzoari, baina Ihurre
Baita herrien izenak berak ere. Goierriko hiribildu zaharren artean gertatu zen hori. Ordiziako prozesua –korapilatsu eta luzea, zinez– ezagutzen dut ondoen. 1981ean udalak hasierako izena berrartzea erabaki zuen; Ordizia > Villafranca (XIII. mendea) > Villafranca de Oria (1916) > Villafranca de Ordizia (1970) > Ordizia (1982) zikloa borobildu zen horrela. Bitxia izan zen ‘Ordizia’ osagai horren azken aldiko bilakaera, XX. mendearen lehen zatian ia erabat utzia egotetik nagusi bihurtzeraino. Gaztelaniaz bezala euskaraz ere Villafranca esan ohi zen (edo Billafranka, nahi baduzue); konparazio bat eginez, Lapurdiko Villefranque euskaraz Milafranga den bezala. Kontzientzia politiko baten ondorioz etorri zen Ordizia erabiltzen hastea, eta, gero, udalak aldaketa ofiziala egitea. Badakit, aldaketa egitearen aldeko izan arren, zinegotzi batek baino gehiagok sentitu zuela pena beste izena alde batera uztearekin. Antzekoa izan zela uste dut Villarrealekin gertatutakoa. Eta gure hirugarren hiribildua? Bera izango da hiruretan euskaldunena... baina hor aldaketarik ez. Betiko izango ote da Segura?
Bertsoa • Kate motzean 09 Aratz Igartzabal Bidegain • Arantxa Garmendia
2021eko urriaren 8a • # 437
Gaiak hala dio
Kate motzean Arantxa Garmendia • Olaberrin bizi den itsasondoarra
«Behin kotxean lore bat azaldu zitzaidan» Aratz Igartzabal Bidegain
Gaia: ‘Castejon-Itsaso’ autopista elektrikoa Neurria: Zortziko handia Doinua: Gure herriko bikariuak Castejonetik Itsasoraiño torre ikeragarriak. Honen atzean dauden bakarrak Negozio izugarriak Benetan behar deguna ez da, Esan dezala herriak. Hemen benetan behar ditugunak Energi iturri berriak. Goierri berde ta turismoa Aipatzen da ahobete Gero holako proiektuekin, Ahulenei jo eta ke. Estaltzen ditu zazpi baserri Ta zazpi terreno merke Igartza gaindik pasako balu Beste kontu bat litzeke.
HURRENGOA » Bertsolaria: Maddi Aiestaran Iparragirre Gaia: Kontrako eztarria
Testua eta argazki: Mikel Albisu
Badira 21 urte Arantxa Garmendia itsasondoarra Olaberrian bizi dela. Bertan integratu da, eta herriko hainbat saltsatan parte hartzea gustatzen zaio. Gaur egun Beasaingo harategi batean lan egiten badu ere, aurretik urte luzez ostalaritza munduan aritutakoa da. Ostalaritza geroz eta okerrago dagoela dio, «lan baldintzak asko okertu dira». Orain gustura ari da harategiko lanean. «Janari prestatu asko egiten dugunez, bai sukaldean, bai jende aurrean egiten dut lan. Beraz, ez da hain desberdina, agian bezero mota da aldatzen dena».
Musika talde edo abeslari bat.
Ze zaletasun dituzu?
Kotxean lore bat azaldu zitzaidan.
Paseatzea, lagunekin egotea, irakurtzea...
Amets bat.
Pelikula edo telesail bat. Azkena ikusi dudana Vikingos izan da. Liburu bat. Azkenekoa El cuento de la criada. Hasie-
Bizitzako plazer txiki bat.
ran kostatu zitzaidan, baina gustatu zait.
Olaberrin biziko ez bazina...
Azken aldian alabarekin En Tol Sarmiento entzuten dut.
Abesti bat. Metallicaren Nothing else matters.
Kolore bat. Berdea.
Oporretarako leku bat. Lanzarote.
Zer gosaltzen duzu? Kafea.
Inoiz ahaztuko ez duzun eguna. Alaba jaio zen eguna.
Jaso duzuen oparirik bereziena.
Pandemia betirako bukatzea. Kafea.
Goierriko txoko bat. Urkia. Itsasondon.
10 Errainuak Lourdes Losada Prado
BERPIZKUNDE AURREKO APOKALIPSIA
# 437 • 2021eko urriaren 8a
Lourdes Losada Prado Argizpi elkartea (Beasain)
Errainuak 11 Lourdes Losada Prado
2021eko urriaren 8a • # 437
Betidanik gustatu izan zait argazkilaritza. Gure ama argazki zaharren bildumazalea zen, eta asko erakartzen ninduen horrek. Ourensen (Galizia) jaioa naiz, 28 urterekin etorri nintzen Beasainera, eta orain sei urte Argizpin sartu nintzen nire argazki zaletasunari bide emateko.
Irudiko argazkia oraintxe berritu duten Dolarea parke zaharrean ateratakoa da. Parke hartan Igartzako jauregia enkuadratu zitekeen, arkitektura tradizionala eta graffitidun markoa uztartuz. Lainoek mugimendua ematen diote argazkiari, giro apokaliptiko hori sortuz.
Datu teknikoak Nikon D5200 • F8 • 6" • ISO 100
12 Erretratua Irudi baten istorioa
# 437 • 2021eko urriaren 8a
Erretratua
HERRI ANTZERKIAK BADITU SUSTRAIAK ZALDIBIAN
Mila eta Malores Etxeberria Arrese Zaldibia Ezkerretik eskuinera: Joxemiel Gurrutxaga, Joxemari Etxeberria, Begoña Arrese, Josetxo Arizkorreta, Patxi Irastortza, Pepita Sukia eta Justo Lasa. Manuel Etxeberria Sukia
E
uskal antzerkiak loraldi polita izan zuen Euskal Herrian 1960ko hamarkadan, eta horren eragina iritsi zen Zaldibiara ere. Manuel Etxeberria Sukia apaiz zaldibiarraren bildumatik ateratako argazkia da artikulu hau ilustratzen duena, eta bertan ageri dira herriko gazteak antzezlan baten amaierako agurrean. Antzerki lanak elizako saloietan egiten ziren. Teatroaz gain, hantxe ikasten genuen musika eta ikusten genuen zinea igande arratsaldeetan, deskantsu garaian saski txikia hartuta igotzen zen Jazinto Pajaresi pipa, karamelo, azeituna eta piruletak erosita. Francoren diktaduraren zanpaketa itogarritik ateratzeko mugimendu asko hasi ziren sortzen herrietan. Mugimendu politiko-sozialak nahiz kulturalak. ETA sortu berria lehen ekintzak egiten hasia zen, eta euskal kulturaren inguruan, ezkutuka gehienetan, abiatuak ziren lehen ekimenak: euskalduntze-alfabetatzeko gaueskolak, lehenengo ikastolak, euskara batuaren bilerak
Arantzazun, eta baita euskal antzerkia ere. Obra bat baino gehiago taularatu zituzten argazkian agertzen diren gazteek eta beste hainbatek, tartean Juan Manuel Galarraga, Arantxa Etxeberria eta Joxe Beloki (Joxe Zapateroa), guk dakigula. Antzezlanen artean bada bat nabarmendu nahiko genukeena, Gizon Zuzenak izenekoa. Albert Camus idazle frantses-algeriarrak idatzia zen, Les Justes, eta Xalbador Garmendia Etxeberria zaldibiarrak, apaiza garai hartan, itzuli zuen euskarara. Hona obraren argudioa bi hitzetan: Errusian, 1905ean talde sozialista iraultzaile batek Duke Nagusia hiltzeko egindako atentatua oinarri hartuta, komandokideek dituzten eztabaida, kezka, iritzi kontrajarri
eta sentimenduak biltzen ditu. Les Justes Parisen estreinatu zen 1949an. Gai sakona Xalbador Garmendiak itzultzeko hautatu zuena, komedia arinetara ohitua zegoen antzerki kostunbristaren aurrean beste era bateko galderak eta gogoetak eragiteko balio zuen antzerkia erreibindikatuz. Testua Egan aldizkariak argitaratu zuen 2017an, Patri Urkizuren edizio lana tarteko. Bertan jasotzen denez, Donostiako Antzoki Zaharrean estreinatu zuen obra 1967an Jarrai taldeak. Baina, jakin dugunez, Zaldibian ere egin zen obra hau, tartean herriko antzerkilariak zirela. Obra famatu honetan parte hartu zuten zaldibiarren bizipenak biltzea ederra litzateke. Ea animatzen ditugun kontatzera.
Gaztejira 13 Ainhoa Urkiola eta Yeray Mujika • Julen Azpeitia eta Irati Arratibel
2021eko urriaren 8a • # 437
JULEN AZPEITIA IRATI ARRATIBEL Sua da zeruan
Gazteria jomugan AINHOA URKIOLA - YERAY MUJIKA • Furgonetaz bidaiatu zaleak
«Ametsak betetzeko dira» Testua: Ane Garmendia
Argazkia: Growing in the van
A
inhoa Urkiola (Gabiria, 1997) eta Yeray Mujikak (Ormaiztegi, 1994) bi urte inguru igaro dituzte euren furgoneta kanperizatzen. Prozesu honi amaiera eman ostean, errepidera irten dira beraien ametsak betetzeko asmoz
Noiz eta nola jaio zen ‘Growing in the van’ proiektua? Gure harremana hasi zenetik oso presente egon zen furgoneta bat gure kabuz kanperizatzearen ideia. Gure lehenengo helburu bateratua izanik, bagenekien lehenago edo beranduago lortuko genuela, baina furgoneta kanperizatzeko prozesua ez zaigu batere samurra egin. Lehenik eta behin furgoneta bat erosi behar genuen, eta hor hasi ziren lehen gorabeherak. Azkenean 2015eko bat erosi genuen Bartzelonan.
Nolakoa izan da kanperizazio prozesua? Furgoneta denbora luzeak pasatzeko behar genuenez, argi geneukan etxebizitzako behar gehienak betetzea ezinbestekoa zela, baina gure furgonetak bost metro koadro soilik izanik, buruhauste ugari izan genituen. Prozesua oso luzea eta zaila izan da. Kanperizazioaz gain,ikasten eta lanean ere aritu gara, eta horrek dakartzan eztabaida, denbora bateratzea eta jarraipen konstantea izatea ez zaigu samurra egin. Hasiera batean uste genuena baino denbo@growinginthevan
ra gehiago iraun dugu kanperizatzen, furgoneta ekarri genuenetik guztia homologatzera heldu arte gutxi gorabehera bi urte pasa dira. Dena den, ibilbide korapilatsua izan arren, egindako esfortzu guztiaren fruituez benetan gozatzen ari garelakoan gaude, gauzatutako lanari zentzua emanez.
Zergaitik deitu diozue ‘Growing in the van’ zuen proiektuari? Gure helburua ez da bidaiatze hutsa, ezta opor batzuetan murgilduta egotea ere, pertsona moduan haztea eta garatzea baizik. Beste herrialde batzuk ezagutu, bertako kultura eta jendearekin hezi eta bizitzeko era aldatzea da gure nahia, betiko errutina eta materialtasuna alde batera utziz.
Dagoeneko errepidean zaudete. Zer moduz doa esperientzia? Hilabete bat daramagu gure furgonetan bizitzen, eta une honetan Toscanan gaude. Lehen egunak Espainian igaro genituen, eta ondoren Sardiniara joan ginen, udako azken izpiak disfrutatzeko eta era berean. Ez daukagu ibilbide finkorik. Italiaz gain, beste herrialde batzuk ere ezagutu nahi ditugu, baina gure behar eta nahien arabera sortzen dugu ibilbidea. Printzipioz, lau hilabete igaroko ditugu kanpoan.
Zer esango zeniokete horrelako esperientzia bat bizi nahi duenari? Aurrera egin dezala! Arriskatzen ez duenak ezer gutxi du lortzeko, eta are gehiago benetan egin nahi duzun zerbait bada. Ametsak betetzeko daude, eta ez amets hutsean soilik geratzeko.
A
zken bolada honetan denen ahotan bolo-bolo dabilen gaia bilakatu da gazteriaren jarduna. Komunikabideek darabilten gai bakarra da, pandemiaren ondorioz ezarri diren arau murriztaileen hastapenetatik. Egiten dugunaz, egiten ez dugunaz eta egin beharrekoaz mintzo dira une oro, erru guztia subjektu berari egotziz. Hala eta guztiz ere, horren atzean bada ezkutuko arrazoirik. Pandemiaren testuinguruan botere exekutiboak (Eusko Jaurlaritzak) egindako gestio tamalgarria zuritzeko erabilitako estrategia hutsaz ari gara. Kudeaketa txar horren inguruko arreta desbideratzeko errudun bat identifikatu beharra zeukaten, eta hori arrazoitzeko, gazteon jokabidearen baitan aurkitu dute irtenbiderik errazena. Gazteok bizi dugun prekaritate egoerari irtenbidea eman beharrean, jazarpen polizialaren bidez kolektiboa modu batera edo bestera kriminalizatzea izan da instituzioek hartu duten erabakia, horren atzean estrategia mediatiko bat ehunduz eta mezu faltsuak helaraziz. Orain, normaltasun berriaren atarian gauden honetan, eta pandemia poliki-poliki amaitzen ari dela dirudienean, galdera hau egiten diogu geure buruari: zer aitzakia jarriko du oraingo honetan botereak gazteonganako kriminalizazioarekin jarraitzeko?
14 Erreportajea Boluntarioen beharra Atzegiko erabiltzaileen aisialdia bermatzeko
# 437 • 2021ko urriaren 8a
Argazki nagusian, Beasaingo Txolarteko topaketa bat. 20 bat lagun dira denera, baina gutxitan elkartzen dira guzti-guztiak. Beheko argazkian, Legazpiko kuadrilla. Atzegi
Erreportajea
AISIALDIAN, AISIA Testuak: Kerman Garralda Zubimendi
Atzegiko erabiltzaileek aste honetan hasi dute ikasturtea. Baina aisialdiaz gozatzeko boluntarioen lana «ezinbestekoa» da. Herritarrei laguntzeko deia egin diete, norberak bere aisialdia baztertu gabe besteena ere ahalbideratu dezan.
A
tzegiko erabiltzaileentzat boluntarioak «ezinbestekoak» dira aisialdi-ekintzak egin ditzaten. «Aisialdian egiten ditugun ekintza guztiak posible dira ditugun boluntarioei esker», azpimarratu du Marta Esnaola Lakuntza Atzegiko Goierriko aisialdi-arduradunak. «Lagun artean kalera irteteko beharrezko makuluak dira. Kasu askotan bakarrik ezin dute planik egin. Behar dute beraiekin egongo den jendea, eta planak antolatzen lagunduko diena». Asteburuetan behar dute laguntza, bereziki. «Asteburuetan Txolarteetan biltzen gara, kuadrillan», hasi da Esnaola. Pandemiaren erruz txolarteak txikitu egin behar izan zituzten, eta ondorioz, boluntario gehiagoren beharra du-
te. Edonola ere, ez dira gelditu. Eta orain, pandemia bukatzen ari dela dirudien honetan, aisialdiaz gozatzeko gogo gehiago dute. «Edozein lagun-taldek egiten dituen planak egiten ditugu: zer edo zer hartu, paseatu... Euria-edo egiten badu elkartean pelikularen bat ikusi edo eskulanak egiten aritzen gara». Aldian-aldian, ekintza bereziagoak ere egiten dituzte: egunpasak, Gabonetako juntadizo berezia, ikasturte amaierako festa... Edonor izan daiteke boluntario. «Edozeinen laguntza dator ondo», nabarmendu du. «Talde heterogeneroak dira: boluntarioak, normalean, gazteak izaten dira. Baina parte-hartzaileak ez dira horren gazteak izaten. Gainera, planak lasaiak direnez, jende heldua-
Erreportaje 15 Boluntarioen beharra Atzegiko erabiltzaileen aisialdia bermatzeko
2021eko urriaren 8a • # 437
rentzat ere aproposak dira», gaineratu du. «Ez da inolako formakuntzarik behar, gogoa besterik ez», esanez osatu du. «Hasi aurretik Atzegik eskaintzen du formakuntza-saio bat». Bakoitzaren aisialdiari uko egin gabe, gainerakoen aisialdia bermatzea da helburua. Horretarako, hasi baino lehenago bakoitzaren konpromiso maila neurtzen dute, bakoitzaren ahalmenera egokitzeko. «Ikusi egin behar da bakoitzak zer eskain dezakeen. Boluntarioak dira, azken finean. Agian norbaitek hilabetean asteburu bat eskain dezake. Ondo dago, arazorik gabe». Hori bai, hitza bete egin behar da. Boluntario bilakatzeko Atzegirekin harremanetan jarri behar da. Goierrin Legazpin eta Beasainen dituzte egoitzak. 943 42 39 42 da telefono orokorra. «Boluntario askok beraien kabuz deitzen digute, lagundu nahi dutelako. Bestela, lagunek animatuta, sare sozialetan ikusi gaituztelako... jotzen dute guregana», aipatu du aisialdi-arduradunak.
«Ditugun boluntarioei esker dira posible aisialdian egiten ditugun ekintza guztiak. Ezinbestekoak dira» «Edozeinen laguntza dator ondo. Agian norbaitek hilabetean asteburu bat eskaini dezake. Ondo dago» Marta Esnaola Lakuntza Atzegiko Goierriko aisialdi arduraduna
Eman eta hartu «Zerbait aportatzeko intentzioarekin hasi nintzen, baina berehala ohartu nintzen ematen dudana baina askoz ere gehiago jasotzen dudala: ilusioa, goxotasuna, laguntasuna... zoriontasuna!», dio Iñigok, boluntarioteko batek. Esnaolak ere bat egin du: «Boluntariontzat ere aberasgarria da», esan du. «Oso harreman politak sortzen dira. Azkenerako, kuadrilla bat osatzen dute: gauzak kontatzen dizkiote elkarri, une asko konpartitzen dituzte... norbaitek bo-
luntariotza utzi behar duenean penatan egiten du». Aste honetan hasi dute ikasturtea. Aste barruan formakuntzari lotuagoak diren ekintzak egiten dituzte, arduradun eta gidari formatuagoekin: sukaldaritza tailerra, kultur eta kirol jarduerak, autonomia handitzeko ariketak... Astean zehar gogotik lan egin ostean irrikaz egoten dira asteburua heldu eta dibertitzeko.
60. urteurreneko ospakizuna, 61. urteurrenean
A
tzegik 60 urte bete zituen iaz, pandemia bete-betean. Ekintza txikiak eta solteak egin zituzten urteurrena ospatzeko, baina kandelei putz egin gabe geratu ziren. Festa handia abenduaren 20an egingo dute, Donostiako Kursaal aretoan. Urte hauetan guztietan elkartearekin era batera edo bestera kolaboratu duten guztiak omendu nahi dituzte. Atzegi, 60 urte bidelagunak biltzen izendatu zuten kanpaina. Aurrera begirako leloa ere bada, bidelagun gehiago bildu nahi baitituzte. Goierrin 150 bidelagun inguru daude. Guztiak, baina, ez daude aisialdi-ekintzekin lotuta. Adimen desgaitasunen bat duten eta Atzegiko parte diren 95 goierritar daude berriz, 86 familiatakoak. Gipuzkoa osoan zenbakiak potoloagoak dira: adimen desgaitasuna duten 2.140 pertsonak dira erabiltzaileak, gutxi gorabehera, 2.000 bat familiatakoak; elkartearen bueltan 15.000 lagun inguru ibiltzen dira. Guztien lanara esker urte hauetan guztietan «gauzak asko aldatu» direla diote Atzegikoek. «Lehen pentsaezinak ziren helburuak lortu dira esparru ezberdinetan: hezkuntza, egoitzak, lana, aisialdia… eta, orohar, eskubideak. Besteak beste, botoa ematekoa eta modu independentean bizitzekoa», diote. Halere, «aurretik beste erronka asko» geratzen direla gogoratu dute: «Horiek gauzatzeko Gipuzkoako gizartearen babesa ezinbestekoa izango da».
16 Eszena Goierriko kultur plaza
# 437 • 2021eko urriaren 8a
Telesailak
Urriak dakarrena Aratz Albisu Telesail zalea
Euskal Encodings
A
zkeneko hilabete hauetan bolo-bolo ibili dira EITBren azken proiektua, euskal netflixa deitu dioten hori, eta Pantailak Euskaraz ekimena, txalotzekoak biak. Baina inor ez al da orain arte konturatu horrelako plataforma bat badela Interneten? Euskalencodings.com (‘.eus’ laster). Web orri hau herritik eta herriarentzat sortu den euskal gune bat da. Bertan 2.000 inguru serie, pelikula, anime eta marrazki bizidun daude, gu txiki ginenekoetatik hasita aurten atera direnetaraino. Eta denak musutruk! Telesail gehienak euskarazko audioarekin daude, originala izan edo bikoiztua izan. Pelikuletan, aldiz, gehiago dira bertsio originalean euskarazko azpitituluekin. Baina horrek ere badu bere xarma, eta horrela oraindik ere zinema-aretoetan ematen ari diren pelikula batzuk ikus daitezke. Orain gainera euskarazko audioa dutenak ere azpititulatzen hasi dira, euskaldun berriei laguntzeko asmotan. Horregatik, auzolanean eraikitako proiektu hau gure hizkuntzaren aldeko lanik handienetariko bat dela esan daiteke, beste behin erakutsiz, euskara ez dela atzean geratuko. Interneteko Argia Saria irabazi zuten, eta horrek beraien izena zabaltzen lagundu bazien ere, nire txoko hau beraientzako esker oneko hitzez bete nahi nuke. Gaizki dagoena kritikatzeaz gain, ondo dagoena txalotu eta goraipatu ere egin behar delako. Orrian bertan ondo adierazi dute bertako ikus-entzunezkoak nola ikus daitezkeen. Baina gozatzeaz gain, laguntzera ere bultzatu nahi zaituztet, horrelako lanak denen artean errazagoak baitira, eta hau nola egin ere ondo asko azalduta dago webguneko foroan. Beraz animatu, parte hartu eta gozatu euskaraz!
ZZrock jaialdiaren bosgarren edizioa ZarraparraZ taldeak antolatutako jaialdian, Bamms, Mocker’s eta Capsula taldeak ariko dira bihar, besteak beste. Eguna: Larunbata • Lekua: Zelai Arizti Parkea • Ordua: 18:00
Amak taldea, udazken koloretan Zaldibian antolatu duten udazkeneko kultur egitarauaren barruan, Amak taldeak kontzertua egingo du. Eguna: Urriak 15 • Lekua: Resti pilotalekua • Ordua: 18:30
GazteTour bira, Zumarragan Foru Aldundiak antolatutako GazteTour birak Foyone eta Sofia Gabanna Hip-Hop kantariak ekarriko ditu Zumarragara. Eguna: Urriak 16 • Lekua: Izazpiko kantxa • Ordua: 18:15
Ordiziarrock jaialdia, adinez nagusi Aurten 18. urtemuga beteko du Ordiziako jaialdiak, eta Oki Moki, Bamms, Noir Socha, Ezpalak, Sua eta Grises ariko dira. Egunak: Urriak 22 eta 23 • Lekua: Beti Alai pilotalekua
Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak
2021eko urriaren 8a • # 437
Osasuna
Publierreportajea
Kaiku
Gipuzkoako baserritar familien esnea aiku proiektua abeltzain familiek osatzen dute eta due-
Bizikletan ibiltzearen onurak eta aukerak
E
uropako Mugikortasunaren Astearen barruan, Idiazabalen, eta Uggasa garapen agentzia osatzen duten lau herrietan (Urretxu, Zumarraga, Legazpi eta Ezkio etaItsaso), mugikortasun jasangarria, osasungarria eta segurua aldarrikatu zuten irailaren amaieran, Zaindu osauna, mugi zaitez modu jasangarrian goiburupean. Bizikleta da mugikortasun jasangarrirako tresna baliagarri horietako bat. Txikienen jostailu edo kirola egiteko tresna izatetik harago, bizikletan ibiltzeak onura ugari baititu osasunerako, Uggasak azpimarratu duenez. ·Gaixotasun koronarioen arriskua murrizten du, eta obesitatea, diabetea edota arazo muskulueskeletikoak gutxitzen dira. ·Endorfinak aktibatzen ditu. Zenbat eta endorfino gehiago aktibatu, orduan eta zoriontsuagoa sentitzen da. ·Loa hobetzen du. ·Antsietateari eta depresioari aurre egiten laguntzen du. ·Autoestimua handitzen du. ·Estresa ezabatzen du. ·Kontzentrazioa hobetzen du.
Bakoitzaren beharren eta gustuen arabera Bizikleta bakoitzaren beharretara eta gustuetara diseinatu eta egokitzeko aukera ugari dago, gainera. Uggasaren webgunean (uggasa.eus) ideia ugari jaso daitezke. Bizikletaren koadroa pegatinekin edo irudiekin pertsonalizatzeaz gain, erosketak edo beste objektu batzuk eramateko sistemak jartzea da beste aukeretako bat. Besteak beste, parrillan fruta-kaxa edo eskulekuan edukiontzi gisa poltsaren bat edo motxilaren bat jarriz.
Bizikleta elektriko bihurtzea Bizikleta konbentzionala elektriko ere bihur daiteke erabilera errazteko, bateria, motor, sentsore eta pantaila batez osatutako kita instalatua. Uggasaren webgunean eskura daitezke azalpenak.
K
la 60 urte baino lehenagotik konpromiso sendoa du sektorearekin. Horri esker, abeltzain familiek beren jarduera garatzen jarrai dezakete, maiz ahaztua izan den baina gure gizartearentzat eta hurbileneko inguruarentzat funtsezkoa den sektorean. Aktibitate honek landa-inguruneko lanpostuen sorrera eta ekonomia zirkularra sustatzen ditu, eta gazteek hirietara lan bila joateko joera ere murrizten du, herriak bizirik mantenduz. Gipuzkoan 258 familia baino gehiago ari dira abeltzaintzan Kaikuren proiektuaren barne. Kaikuko abeltzain-familia horietako bat Idoia Zeberiorena da. Idoiak, senarrarekin batera, Elduainen duten familia-ganadutegian egiten du lan. Urteek aurrera egin ahala, Idoiak eta Ignaciok berrikuntzak egin dituzte beren baserrian, eta, horri esker, jarduera profesionalizatu eta animalien ongizatea hobetu ahal izan dute. Besteak beste, tenperatura eta hezetasuna kontrolatzeko klimatizazio-sistema bat jarri dute. Sistema horrek ukuiluko giroa erregulatzen du eta behientzat optimoa izango dela ziurtatzen du; izan ere, behiek estresa jasaten dute 24 gradutik gora. Elduain inguruko zelaiak zaintzen eta ereiten dituzte, beren bazka ekoizteko eta behiak modu erabat naturalean elikatzeko. Hala, paisaian sasitzarik ez izatea lortzen dute: «Azken urteetan, zenbait ganadutegi itxi egin direnez, antzeman dugu gure ingurua zikindu eta narriatu egin dela. Guk hura mantentzeko egiten dugu lan, baina garrantzitsua da baserri gehiago egotea denon artean garbi manten dezagun eta ez dadin sute-arriskurik izan», dio Idoiak. Idoiak eta Ignaciok bezala, Gipuzkoako beste abeltzain familia batzuek ere teknologiaren aldeko apustua egin dute, jasangarritasunaren, energia berriztagarrien eta animalien ongizatearen alde eginez. Aurrerapen hauetako batzuk eguzki-energiarekin funtzionatzeko plaka fotovoltaikoak, behiak eskariaren arabera jeztea ahalbidetzen duen jezte-sistema robotizatua edo mindak bereizteko makinak dira. «Erabat naturala den elikadura eta behien ongizatea funtsezko faktoreak dira kalitate oneneko eta zapore handieneko esnea lortzeko. Horrez gain, teknologiak gure lanean ingurunea gehiago errespetatzeko aukera ematen digu», ziurtatu du Jose Luisek, Asteasun bere anaiarekin bat lanean aritzen den Kaikuko abeltzainak. Kaikuko familia-abeltzainen lanari eta ahaleginari esker, gertutasuneko produktua lortzen da, Gipuzkoan bizi diren familiek ekoitzitakoa, uste baino askoz hurbilagokoa. QR kode hau eskaneatuz gero, zure inguruan zenbat ganadutegi dauden ikusi eta Kaiku Km0 ekoizpen arduratsuko brikesne bakoitzaren atzean dauden familiak ezagutu ahalko dituzu.
18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian
# 437 • 2021eko urriaren 8a
Komikia
Aliritzian Naroa Elortza Eraldatzaile soziala
Motorrak berotzen
A
rgindarraren prezioa. Zahar egoitzetako baliabide eta arreta falta. Segregazioa. Arrakala sozialak. Prekarietatea. Emakumeon aurkako indarkeria. Laneko heriotzak. Amaigabeko zerrenda, baina kaleak hotz ditugu. Haserre eta amorrurik ez da nabari, zenbait bilkura, greba eta pankartez harago. Iluntasunera ohitu garelako izango da akaso. Nekea izango da bestela. Etsipena. Eta etsipen horretan, amestea ere ahaztu zaigu. Irudikatzea, sortzea, eraikitzea. Beharrez betetako garaiak ditugu, baina tresnak falta zaizkigula dirudi. Hain zuzen ere, kooperatibismoaren rola beharrak estaltzea izan da bere hastapenetatik. Hor kokatu behar ditugu, esaterako, industrializazio garaian biderkatutako kontsumo kooperatibak: oinarrizko produktu eta elikagaiak langileen eskura jartzeaz gain, ehun soziala berreskuratzeko tresnak zi-
ren beren baitan, komunitatea eraikitzeko erremintak. Kontsumo kooperatiben rol garrantzitsua ikusteko, baina, ez dugu zertan XIX. mendeko Ingalaterrako Rochdale hirira jo behar. Gertuago ere baditugu kontsumoa kooperatibizatzeko hainbat esperientzia sendo: energian, teknologian eta elikaduran, besteak beste. Goierri bera bada ekintzailea kontsumoa kooperatibizatzen... eta politizatzen. Izan ere, sendotu diren proiektuen oinarrian bada helburu poKaleak hotz ditugu. litiko bat, bizirauteaz harago doana: kontsuAmorrurik ez da moa eraldatu nahi da, nabari. Iluntasunera demokratizatu, bizitza ohitu garelako erdigunera eraman. izango da, akaso Gehiengoaren beharrak larriagotzen ari diren honetan, ezinbestekoa dugu alternatibak josten eta eraikitzen joatea, eta Goierrik arrakastarako osagai asko ditu. Baditu kontsumo kooperatibak, bai, baina baita ere lan elkartuko kooperatibak, eragile sozialak, komunitarioak, ehun industrial kooperatibo zabala... eta badu eskualde izaera, nortasuna. Horregatik, ezin diogu aukerari ihes egiten utzi. Eraikitzeko garai berriak datoz, freskoak, ilusioz betetakoak, eraldatzaileak, saregileak.
Publizitatea 19 2021eko urriaren 8a • # 437