zk. 429 2021eko uztailaren 16a www.goiberri.eus
Iritzia Idoia Luzuriaga Garcia. Albiste hipokalorikoa
03
Erreportajea
10-11
Baso biziak, begiratua aldatuz lurra babestea helburua duen elkartea
Ibiltari
14-15
Gipuzkoan lehendabizi homologatu zuten ibilbide laburra: Aramako bira
04
Irene Paredes _Futbolaria
«FUTBOLEAN HASI NINTZENEAN NI NINTZEN NESKA BAKARRA»
Iritzia 03 Idoia Luzuriaga Garcia • Berdintasun aholkularia
2021EKO UZTAILAREN 16A
# 429 Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL
Itzain
Albiste hipokalorikoa
Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga
Kudeatzailea: Josu Iñigo
Erredakzio-burua: Loinaz Agirre
Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)
Banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011
Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.
Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.
Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus
Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus
Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus
Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus
Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Legorreta, Mutiloa, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga
Azaleko irudia: Gorka Gomez
K
azetari lanean hasi nintzenean, ez ze- rako jarduera, noiz bilduko diren, zer espero daigoen Internetik, faxa bai. Ez zegoen te- tekeenaren inguruko espekulazioa, nork emanlefono mugikorrik, bilagailua edo bus- go duen horren berri, Urkullu agertuko den ala ca erabiltzen genuen. Komunikabide ez, eta azkenean, hartutako erabakiak zeintzuk arduradunak apenas zeuden erakundeetan. Hau diren. Eta honekin guztiarekin albistegi edo da, ez zegoen prensa oharra nork egingo zuenik; egunkariaren %70 bete dugu. Orokorrean, prensa oharra ez zen aintzat hartzen, ezta enti- prentsa ohar eta datu ofizialak iturri hartuta. tatearen komunikazio politika. Bete, diot, zenbaitetan hori biKazetariak berak egiten latzen dela sumatzen baitut. Ez zuen albistea, bertan ikusi eta informatzea, tartea, orduak eta entzundakoa oinarri hartuta, orriak betetzea baitzik. Eta ez, horregatik, bere ikuspegi eta ez da kazetariaren ardura edo abilezia edo profesionaltasuna profesionaltasun ezagatik; oso garrantzitsua zen. Kazetahortaz ez dut zalantzarik. Uste ria kalera joaten zen; batzuetan dut komunikazioaren monsgertakaria zegoelako, beste batruo handiek ezarritako ereIdoia Luzuriaga Garcia duaren ondorioa dela. tzuetan albiste bila, pertsonaia Berdintasun aholkularia bila, protagonistaren atzetik… Bestalde, kazetariari, profeOrain, eta batez ere pandesionalari, zenbait arlotako almian ikusi dudanagatik, datu bisteak kontatzeko gidak eszaparrada iristen da erredakkaintzen zaizkio, kazetaria izaZiur nago, zioetara. Edo iristen ez bada, teko formakuntzak eta jardukazetariak, prensa arduradunari deitu eta nak emandako ofizioak ezertakazetaria denean rako balio ez balu bezala. Ziur berehala bidaltzen ditu. Horreeta salbuespenak nago, kazetariak, kazetaria dela, datu horiek irakurri eta albistea kozinatzen da. Artikulu nean eta salbuespenak salbuessalbuespen, luzea, grafikaz betea, datuz jopen, badakiela albistea nola badakiela albistea idatzi edo jakin beharko luke sia eta pixka bat sakonago egin nola idatzi nahi bada, epidemiologian adibehintzat, hori baita bere ogibitu baten iritziekin osatzen da. dea. Beste gai bat da, horretaraEguneko datuak, txertoa jasoko medioak aukera emango tzen ari direnen adina, asteburuko boteiloiak, dion eta irakurleak, ikusleak edota entzuleak eta aldian aldiko koronabirusarekin lotutako al- gehitzeko zer eta nola kontatu eskatuko dion. bisteak, adibidez, zenbat gazte etorri den kutsa- Benetako albiste kontsumitzailea, aldiz, jaki tuta Mallorca, Salou eta Conil-etik. Eta noski, prozesatu baten aurrean dagoela sentitzen du; Labi biltzen den egunetan, badaukagu aste oso- light-a gainera.
04 Hitz-aspertuan Irene Paredes • Futbol jokalaria
# 429 • 2021eko uztailaren 16a
Elkarrizketa
Irene Paredes Futbol jokalaria
«INPORTANTEA DA TXIKIEK GERTUKO ERREFERENTE BAT IZATEA» Parisko PSG taldea utzi eta Bartzelonekin fitxatu duela iragarri berri du Irene Paredes futbol jokalariak. Frantziako liga irabazita dator, Espainiako Liga, Kopa eta Txapeldunen Liga irabazi dituen beste talde handi batera. Kirolari bezala unerik onenean dago 30 urteko legazpiarra, eta aurrera begira dituen erronkei ilusio handiarekin heltzeko prest. Legazpitik, eta Legazpin dituen familiatik eta lagunetatik, gertuago izango da aurrerantzean.
Testua: Tere Madinabeitia Argazkia: Gorka Gomez
Maila pertsonaleko kontuak lehenengo: ezkondu berria zara, ama izango zara irailean... Zorionak! Eskerrik asko! Dena oso ondo doa eta egia da azken aldian albiste oso onak izan ditudala esparru pertsonalean eta kirol esparruan. Beraz, oso pozik nago.
Kirol mailako albisteei helduta, liga irabazi duzue. Bai, Frantziako liga irabazi dugu PSGkook, lehenengo aldiz gainera, taldea-
ren lehen liga da, eta historian idatzi dugu. Oso zaila zen, azken 10 urteetan Lyongo Olimpiquek irabazi duelako, baina lortu dugu.
Zu izan zara, gainera, garaipen horren aurpegia. Azkenean kapitaina izanda garrantzi pixka baduzu taldearen barruan... Egia esan, denboraldi txukuna egin dut, eta gainera, azkeneko partidan gola sartu nuen; beraz, konpleto! Oso pozik nago.
Hitz-aspertuan 05 Irene Paredes • Futbol jokalaria
2021eko uztailaren 16a • # 429
zaio, partida asko direlako eta ia partida guztiak irabazi behar direlako. Aurten ez dugu partida bakar bat ere galdu eta bi berdindu ditugu bakarrik. Azken finean, lortu dugu hainbeste nahi genuen kopa. Eta argazki horrek hori dena jasotzen du.
Zu ligako kopa altxatuz eta musu emanez ikusten den argazkia bolo-bolo ibili da. Zer sentitzen da horrelako une batean? Lehenengo aldia zen horrelako une bat bizitzen nuena. PSG-n jokatu dudan bosgarren liga izan da, eta aurrekoetan beti geratu gara txapelketa irabazteko atarian, gol bategatik edo partida bategatik. Oso zaila izan da, eta gainera, liga honi garrantzia handiagoa eman behar
Langa oso altua jarri zenuten hurrengo denboraldietarako. Bai. Klubaren helburuen barne zegoen liga irabaztea, eta urtero bezala asko saiatu gara, ligan Lyongo Olimpique aurkari izanda oso zaila zelako. Baina lan asko egin dugu, eta lortu dugu. Hori eginda dago, eta hemendik aurrera aurrerapausoak eman beharko dira.
PSG-n 2016an hasi zinen, Legazpin urteko Kirol Saria jaso eta hurrengo
urtean. Ordutik zure kirol ibilbideak jauzi handia egin duela esan daiteke? Legazpiko saria jasotzean Athletic-en nenbilen, eta handik joan nintzen Parisera. Une hartan aldaketa izugarria izan zen, maila bat igotzea bezala izan zen hura. Hara iritsi nintzenean, PSG-k daukan prestigioarekin... Jokalari oso onak eta garrantzitsuak zeuden taldean, eta ni egoera hartara moldatu behar izan nintzen, nire erosotasunetik ateratzea izan zen. Beste futbol mota bat jokatzen da han, futbol azkarragoa da, entrenamenduak ere diferenteak dira, jokalariak ere bai, kalitate gehiago dago, hizkuntza ere aldatzen da... Nik frantzesa ez nuen hitz egiten orduan! Dena desberdina zen, eta denbora bat behar
06 Hitz-aspertuan Irene Paredes • Futbol jokalaria
izan nuen moldatzeko. Baina egia esan, oso azkar moldatu nintzen, eta hilabete gutxira eroso nengoen han, eta primeran joan da dena.
# 429 • 2021eko uztailaren 16a
Zein da?
Parisera joate hutsa aldaketa handia izango zen. Paristik oso gertu dagoen Saint Germain herrian bizi nintzen, eta dena oso desberdina zen, egiteko era, ohiturak... dena ikasi behar izan nuen. Baina niri gustatzen zait hori, gauza berriak ikastea, ikustea, kultura eta erlijio ezberdinak ezagutzea... Erraz moldatu nintzen.
Zein da bost urteetako balorazioa? Oso positiboa. Urte bakoitzak bere gauzak izan ditu, eta lehena egokitze urtea izan zen, horrek eskatzen duen denborarekin. Eta beste urteetan, jende ezberdina egon da taldean, baina guk beti gure irabazteko helburuarekin jarraitu dugu, eta 2017an Kopa irabaztea lortu genuen. Porrota ere bizi izan dugu, baina hori futbolaren parte da baita ere. Guk ez dugu etsi, urtero egon gara hor garaipena oso gertu izanda, baina Lyongo Olimpiquekin oso zaila izan da, azken denboraldira honetara arte. Aurten denboraldi oso txukuna egin dugu, jokalari guztiek aurrerapauso bat eman dugu, eta behingoz lortu dugu.
Zu kapitaina izan zara. Zergatik? Nik uste dut garrantzitsua dela atzerritarrez betetako talde batean harremana izatea taldekide guztiekin, zaila delako. Baina nik gaztelera, ingelesa, frantzesa eta portuges pixka bat hitz egiten dut, euskaraz gain, eta hori denekin harremanak izateko baliagarria izan zait. Horrez gain, oso langilea naiz, eta esperientzia dezente daukat futbolean. Nik uste dut horregatik aukeratu nindutela kapitain.
Zein unetan zaude fubtol jokalari bezala? Uste dut unerik onenean nagoela. Oso gustura nago, 30 urte ditut, esperientzia dezente daukat, talde desberdinetan ibili naiz, txapelketa ia guztiak jokatu ditut... Pozik nago eta gogoarekin oraindik.
Zer falta zaizu egiteko eta lortzeko? Gauza asko: Eurokopa, Mundiala, Olinpiar Jokoak, Txapeldunen Liga... Gustatuko litzaidake titulu horiek lortzea.
Denbora emango al dizu? Saiatuko gara, hori ziur.
Barçak fitxatu zaitu datozen urteetarako. Erronka bat izango da hori ere. Bai, zurrumurru asko zebilen, eta azke-
Legazpi, txakurra eta furgoneta
G
azte gehienek bezala, Irene Paredesek (Legazpi, 1991) instagram kontua du, eta hori jarraitzen dutenek badakite nazioarte mailako futbol jokalari honek zenbat maite duen Legazpi. «Oso etxezalea naiz, eta ahal dudan guztietan herrira etortzen naiz. Udan eta Gabonetan fijo, eta noizean behin astebururen batean ere bai; hemen dut familia, baita lagunak ere». Familiarekin eta betiko lagunekin elkartzeaz gain, herrira etortzen denean, eta denborarik badu behintzat, beste gauza batzuk egitea ere gustatzen zaio: «Inguruko mendietara joatea, ostiraleko azokara joatea, Kale Nagusiko tabernetan zerbait hartzea...». Mendian, Lakiola inguruan eta Korostin ibiltzen da batez ere. Txakurzalea ere bada Irene, Ari izeneko boxer bat dauka. Duela hiru urte adoptatu zuen Parisen zegoela, eta «gu-
rekin etortzen da toki guztietara». Furgoneta zuri bat ere badu, eta horretan bidaiatzea gustatzen zaio, leku batetik bestera ibiltzea. Hala ere, oporretarako nahiago du hondartza inguruan egonalditxo bat egitea. Denbora libre askorik ez duela dio Irene Paredesek, eta zaletasun gutxi ditu horregatik, baina tarte bat hartzen duenean, irakurtzea gustatzen zaio, eta «ondo jatea ere bai!». Zaletasunik handiena etxera etortzea dela aitortzen du, familiarekin egotea. Laster familia hori gehitu egingo zaio, bere bikotekidearekin batera ama izango delako irail aldera. Nolako ama izango den galdetuta, ez dakiela dio, baina argi duena zera da: «Haurra errespetuan haztea gustatuko litzaiguke». Mutila izango dela aurreratu du, eta «mutil feminista bat» hazten saiatuko direla agindu du.
Hitz-aspertuan 07 Irene Paredes • Futbol jokalaria
2021eko uztailaren 16a • # 429
«Parisera PSGn jokatzera joatea aldaketa izugarria izan zen niretzat, maila bat igotzea bezala izan zen hura» «Unerik onenean nago. 30 urte ditut, esperientzia daukat, hainbat taldetan ibili naiz, txapelketa ia guztiak jokatu ditut...»
doa, eta ondorioz azkarrago pentsatu behar duzu, erabakiak azkarrago hartu. Horretara ohitu naiz, eta orain Espainiara etorrita... Eskerrak bien arteko aldea ez den lehen bezain handia.
Hemen, gainera, ligari profesional izaera aitortu diote duela gutxi. Bai, behingoz legea aldatu dute, eta nik uste dut lehenengo urtean edo urteetan kostatuko dela gauzak igartzea, baina oinarri hori izanda, eta aurreko urtean sinatutako lan hitzarmenarekin gutxieneko batzuk ezarri ziren, eta hortik aurrera gorakada eman behar dugu. Baina horrek ere prozesu bat dakar, gauzak ez dira egun batetik bestera aldatuko.
Emakumeen futbola ikusgarritasun handiagoa hartzen ari da egunetik egunera Espainian. Eta Frantzian?
nean, ofizial egin du Barçak uztailaren 8an. Egia esan ez da batere erraza izan erabakia hartzea, PSG-n horrenbeste denbora egin eta gero, eta taldean neukan pisua eta hango nire bizitza kontuan hartua. Baina Barçak daukan proiektua asko gustatzen zait, eta PSGrekin azken liga irabazi eta gero, pentsatu nuen momentu ona zela handik irteteko, handitzen jarraitzeko eta beste futbol mota bat berriro bizitzeko.
Zerk bultzatu zaitu erabaki hori hartzera? Bartzelona oso indartsu dabil, Europako talde onenen artean dago, azken denboraldian Txapeldunen Liga, Kopa eta Liga irabazi ditu. Ni bertara noa nik dauzkadan ezaugarriak eskaintzera.
Aurretik ezagutzen duzu Espainiako liga. Desberdina al da Frantziakotik? Bai, lehen gehiago gainera. Orain Espainiako liga dezente aldatu da, batez ere talde batzuk, eta diferentzia txikiagoa da, baina hango erritmoa hasieran niri iruditzen zitzaidan sinesgaitza, jendea askoz ere indartsuagoa eta azkarragoa da, eta orduan futbola ere azkarragoa
Han ere gauzak hobetzen doaz. 2019an mundiala jokatu zen, eta hark bultzada handia eman zion. Baina Frantzian liga amateurra da, eta hori aldatzen saiatzen ari dira. Ligan hiru-lau klub profesional besterik ez dago, eta beste guztiak amateurrak dira. Beraz, maila ezin da ona izan, jokalarien egoerak eta baldintzak ez badira onak. Jendea badago lanera doana eta zortzi ordu eta gero entrenatu behar duena, belar artifizialeko zelai batean... normala da gauzak ondo ez ateratzea. Zorionez, hori ez da PSGren kasua, eta ni guztiz profesionala izan naiz. Klubean gosaldu, entrenatu eta bazkaldu egiten genuen, fisiora joateko aukera ere izaten genuen. Han dena genuen. Eta hemen ere, horretarako bideak irekitzen ari dira.
pozgarria izan da niretzat ikustea zenbat neska etorri diren. Ni futbolean hasi nintzenean bakarra nintzen, eta ez zen batere erraza izan, batzuetan kanpoan geratu behar izan nuelako neska izateagatik. Zer esaten diedan neska-mutiko horiei? Batez ere ikas dezatela eta disfrutatu dezatela. Oso zaila da ni bezala goi errendimendura iristea, eta horregatik niretzat inportantea da txikiek, batez ere neskek, erreferente bat izatea, gertukoa, eta ez Neymar bezalako bat, hain urruti dagoena. Niri hori falta izan zait beti, erreferente bat izatea, neska, eta gertukoa.
Orain oporretan zaude, baina aurretik Espainiako selekzioarekin ere izan duzu hitzorduren bat. Hamar egun egon ginen kontzentratuta lagunarteko bi partida jokatzeko, Belgikaren eta Danimarkaren kontra. Aurten ez dugu ezer, baina datorren urtean Eurokopa dator, eta sailkatuta gaudenez, hori prestatzen ere hasita gaude. Horrez gain, irailean Munduko txapelketarako sailkapenekin hasiko gara.
Selekzioan ere kapitaina zara. Bai, kasu honetan hizkuntzak ezagutzeak ez du horrenbesteko garrantzia, baina nik uste dut kontuan hartu dutela gainerako jokalariekin harreman ona izatea, esperientzia eta erabaki garrantzitsuak hartzeko dudan ahalmena. Eta lan egitea ere asko gustatzen zait. Pozik nago selekzioan.
Orain dela gutxi futbol campusa eman duzu Legazpin, eta zu zeu bertan izan zara. Ekainaren 21etik 25era izan da, hirugarren edizioa, eta oso arrakastatsua izan da. Kartelak atera baino lehenago toki guztiak bete dira, eta 100dik gora txikik hartu dute parte. Nire campusa da, eta zerbait nire izenarekin badago, nik ere parte hartu behar dut, eta gainera, gustatzen zait. Ume askok ematen dute izena nigatik, eta niretzat pentsaezina da futbol zelaitik ez agertzea. Egia da bi egunetan bakarrik joan ahal izan naizela, oraindik oporretan ez nengoelako eta Paristik joan-etorrian ibili naizelako, baina neska-mutikoekin egoteko aukera izan dut.
Zer esan diezu campusean bildu diren haur eta gaztetxoei? Nik ez nuen halako aukerarik izan, eta
«Ni futbolean hasi nintzenean neska bakarra nintzen, eta beti falta izan zait erreferente bat, neska, eta gertukoa» «Barçak daukan proiektua asko gustatzen zait... Nik uste dut PSG uzteko momentu ona zela, handitzen jarraitzeko»
08 Herri jakintza Pertsonaia
# 429 • 2021eko uztailaren 16a
Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus
Hitzen ganbara
Esaera zaharra
Efemerideak
Tarratarea: Arropa edo oihala partzialki haustea, urratzea. Adibidez, ertz zorrotz batekin jantzia nahi gabe ebakitzen denean, edo eroriko batean belaunean irekitzen denean. Seguran ‘arratarea’ forma erabiltzen da.
«Lehen negarrez, orain barrez, saguxarrarekin ezkondu nahiez»
1944-7-16: Eusebio Igartzabal bertso-
Orain honela, gero bestela, aldarte guztiak une batetik bestera berehala igarotzen dituena, zer nahi duen ere ez dakienean.
1979-7-16: Zugaitz Ayuso txirrindula-
laria jaio zen, Gabirian. ria jaio zen, Itsasondon. 1936-7-20: Joseba Intxausti historialaria eta idazlea jaio zen, Seguran.
Pertsonaia
Zepai bertsolaria, umorearen ahotsa eta XX.ekoen arteko zubi izan zen Zepai, bere koinatu Eusebio Eizmendi Txapelekin batera. Txirrita, Gaztelu eta Frantsesa hil zirenean, eta bertsolaritza galtzera zihoala zirudienean, Zepaik eta Txapelek bete zuten hutsunea. Dei asko jasotzen hasi ziren herrietatik, eta haiek mantendu zuten bertsolaritzaren sugarra piztuta eta katea hautsi gabe.
Testua: Aimar Maiz
G
oierriko bertsolaritzako biografietan urteurren borobil asko dira 2021 honetan. Jesus Lete Ibaiertz bertso jartzaile eta idazle itsasondoarra jaio zela ehun urte beteko dira, abuztuaren 27an. Inozentzio Olea zeraindarraren jaiotzako mendea, berriz, abenduaren 28an da. Zepai hil zela, aldiz, 50 urte dira hurrengo larunbatean, uztailaren 24an. Gertuenekoari helduko diogu, Akilino Izagirre Amenabar Zepai-ri, alegia. Azpeitiko kalean jaio zen Zepai, 1906ko urtarrilaren 15ean. Errezilgo Zepai baserrian hazi zen ordea, eta handik zetorkion izengoitia. Idiazabalera ezkondu zen, 1946ko urtarrilaren 31n Urtsuarango Agustina Mujika Intxaustirekin esposatuta. Gaztetan baso lanean jardun zen, eta gero hargintzan. Donostiako garagardo lantegian lan egin zuen, bost urtean, Uztapide lagun zuela. Bertsotan gazterik hasi zen, 16-17 urterekin. Urte gutxian oso sonatu bihurtu zen. Gerra aurreko bi txapelketetan kantatu zuen, 1935ean eta 1936an, Bertsolari Egunak deituetan; bietan hirugarren izan zen. Umore handiko pertsona zen, eta giroa jartzen aparta. Umore fina eta zorrotza zeukan, bai bertsotan, bai ateraldietan. Bertsolari bezala, berriz, txapelketetakoa eta gaiari lotuta aritzekoa baino gehiago, lagun artean eta gai li-
Zepai taberna eta ostatua
Zepai, Bautista Kortajarena eta Uztapide bertsolariak, festaren batean argazkilariaren postuan, gaztetan. Bertsolari aldizkaria
brean aritzekoa zen. «Esana libre behar zuen», idatzi zuen Antonio Zabalak, Auspoa 107an, Zepairen biografian. Eztarri indartsua zeukan, ahots altua eta garbia, tenore boz oso ona. Bertsokide bat baino gehiago azpiratu zituen horrekin bakarrik, mikrorik eta bozgorailurik gabe kantatzen zuten garaietan arma boteretsua baitzen ahotsa. Kantari ona bai, baina musikaria ez zen: doinu gutxi menperatzen eta erabiltzen zituen bertsotarako. XIX. mendetik zetozen bertsolarien
Idiazabalen Zepai kalearen izenak gogoratzen du bertsolaria. Eta senaremazteek zabaldu zuten pentsioa da beste aztarna bat. 1946ko apirilean ireki zuten, Etzegaraterako kamioaren hasieran, ezkerrera. «Jantoki ona, ostatu ona», Basarriren iritziz. Txofer asko geratzen ziren. On parle français kartela ere bazuen atalaurrean: «Aizu, Akilino, hemen zeinek egiten du ba frantsesez?», galdetzen zioten. «Hemen frantsesez? Sartzen diren frantses guztiek, dotore asko!», erantzuna Zepaik. Komuneko atean, berriz, Egin ezak lasai jarri zuen, kartel batean. Komuna zela izenik erabili gabe ulertarazteko aproposa. Bere umorearen beste tanta bat: tabernako neskamea, erratza galduta, bila galdezka zebilen batean: «Eskoba non egongo den, ba? Kirtenean!». Azkeneko urteetan, plazetako martxatik erretiratuta zegoen, tabernako lanari emana. Donostiako Loiolara urtero joan ohi zen, San Inazio egunez. 1971ko uztailaren 24an hil zen, gibeleko gaitz batek jota. Jendetza bildu zen biharamunean Idiazabalen, hiletan.
Bertsoa • Kate motzean 09 Gorka Azkarate Torner • Urko Larrea
2021eko uztailaren 16a • # 429
Gaiak hala dio
Kate motzean Urko Larrea • Ampo enpresako langilea
«Kirola egiteko lokal bat jarriko nuke Zerainen» Gorka Azkarate Torner
Gaia: Aizkorriko tontorretik begira Neurria: Hamarreko handia Doinua: Sentimentua sartu zitzaidan Zein den biderik magikoena ez da errez esatea, Arantzazutik igo daiteke bertan aurkituz bakea, Kataberatik, zein Sandratitik izanez borondatea, heltzen denari zabaltzen zaio nahiz ta pilatu nekea, bihotza pozez beteko dion paradisuko atea. Punta-puntatik ikus daiteke gure eskualde dena, baina tarteka suerta liteke behelaino itxiena… Giro haizetsu, euritsu edo neguko giro hotzena, halakoetan izan ohi dugu ikuspegi ederrena, norberak bere baitan bilduta ikusi dezakeena.
Testua eta argazkia: Asier Zaldua
Urko Larrea segurarra Zerainen bizi da 2000. urtetik. «Auzoan», dio txantxetan. Izan ere, emaztea Zeraingoa du. Bi seme-alaba dituzte, 12 eta 10 urtekoak. Larreak Idiazabalgo Ampo enpresan lan egiten du, kalitate arloan. Zerainen «oso gustura» bizi dela dio. «Segurarekiko alde bakarra dago, bistak: Zeraindik Segura bete-betean ikusten da», aipatu du. Zaletasunei dagokionez, kirola gustatzen zaio batez ere: futbola, pilota, txirrindularitza, eskia... Makina bat txirrindularitza martxa egin ditu: Irati Xtreme, Orbea Gran Fondo, Quebrantahuesos... Ehiza ere gustatzen zaio. «Gauza asko gustatzen zaizkit eta guztiak egiteko denbora falta...».
Gustuko liburua?
HURRENGOA » Bertsolaria: Maialen Akizu Bidegain
Dan Brown idazlearen El codigo Da Vinci. Pelikula edo telesail bat? Duela gutxi Vikingos ikusi nuen eta asko gustatu zitzaidan, barbaro samarra
den arren.
Musika talde bat edo musikari bat? Hertzainak.
Abesti bat? Hertzainak taldearen edozein.
Kolore bat? Berdea.
Oporretarako toki bat? Azken urte hauetan etxekoak Peñiscolara joan gara. Aurten ere bertara joango gara.
Zer gosaltzen duzu? Kafea eta jogurta.
Zein da jaso duzun opari bereziena? Seme-alabak, zalantzarik gabe. Araitz eta Adei dute izena.
Zerainen biziko ez bazina, non biziko zinateke gustura? Seguran.
Zeraingo alkatea izango bazina... Herriko lokal bat kirola egiteko egokituko nuke. Bertan gimnasia egiteko makina batzuk jarriko nituzke.
10 Erreportajea Bertako basoaren aldeko elkartea
# 429 • 2021eko uztailaren 16a
Erreportajea
BASO BIZIA, BERTAKO BASOAREN ETA LURRAREN AUZIA Goierriko bi ingurumen talde batu zaizkio Baso Biziak plataformari. Eukaliptoen landaketa ekiditea du lehen egitekoa.
Testua eta argazkia: Aimar Maiz
G
izarte bateko egoera sozioekonomikoen eta are soziologikoen arabera aldatzen da basoen eta, oro har, ekosistemen egoera ere. 1900ean Euskal Herriaren azaleraren %42,2 belardiak ziren, %35,8 basoa, eta %19,9 nekazaritzako lurrak. 2010ean, berriz, iraulita zeuden ordurako buruko bi postuetako ordenak: basoa %44,3 zen, belardiak %30,7, eta nekazaritza alorrak %19,6. 1936ko gerraren ondorenetik 1990eko harmakdara arte, nekazaritzako lurren portzentajea %23raino igo zen, goseagatik eta autohorniduraren beharrengatik. Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta garapenerako behategiak Euskal Herriko lurren gainean egin duen azterketaren emaitzak dira horiek. Datuak
oraindik muturrekoagoak dira Goierri kokatzen den isurialde atlantikoan. Gaur egun, eta azkeneko 60 urteetan ia berdintsu, basoa %54,3 da; nekazaritza lurrak %5,7 bakarrik. Lurren jabetzaren nolakotasuna ere jokoan sartzen da: Gipuzkoan, basoa dagoen lurraren %21,1 besterik ez da lur publikoa. Industrializazioak ekarri zuen lehenik baso ekoizpenaren ugaltzea, eta Europako nekazaritza politika bateratuak sektorearen mehetzea. Hirigintzaren hedatzea ahaztu gabe. Basoen ekosistema ere aztertu du Gaindegiak. Euskal Herriko basoen %66,6k ekosistemarekiko osotasun maila apala dute. Isurialde atlantikoan basoen %82,5era igotzen da tasa; osotasun maila gutxiko lurrek 3.246 kilometro koadro hartzen dituzte.
Lurraren galeraz kezkatuta Euskal Herriko lurren eta basoen kalitateaz kezkatuta, Baso Biziak plataforma
sortu dute hainbat ingurumen elkartek. Tartean dira Goierriko Landarlan eta Ataungo Otsotarrak. Diman (Bizkaia) aurkeztu zuten plataforma ekainean, Bizkaitik iritsitako eukaliptoaren arazoari erantzuteko premiaz. Gipuzkoara ere iritsi da landaketa horren ohitura, batik bat intsinis pinuak azken urteetan jasan duen xingola marroi gaitzaren ordezkapen gisa. Eukalipto landaketak bertan behera uzteko lan egitea da Baso Biziak elkargoaren lehenengo egitekoa. Behin betiko galaraztea nahi dute, zenbait foru erakunde eta udal atzerapenak ezartzen hasi diren bidetik, eta eukaliptoa espezie inbaditzaileen zerrendan sartuta. Baina hasiera besterik ez da hori, basogintza eredua, larrialdi klimatiko garai honetan bioniztasuna berreskuratzea eta lurra babestea baitira xedeak. Basoaren ikuspegia aldatu beharra dagoela esan du Baso Biziak elkarteak. Landaketa jardueraren atzetik etekin
Erreportajea 11 Bertako basoaren aldeko elkartea
2021eko uztailaren 16a • # 429
ekonomikoen nahia eta, ondorioz, basogintzaren intentsifikazioa datorrela ohartarazita. Epe motzeko ikuspegiarekin jardunda, bioniztasuna eta basoek dakarten onura soziala galtzen dira. Monolaborantzak saihestu –izan intsinisarena, izan eukaliptoarena edo besterik–, eta bioaniztasun handiagoko baso sailak sortzera jo beharraz mintzatu da Baso Biziak. «Bestelako basogintza eredu bat bultzatu nahi dugu, baserritar, lurjabe, herritar eta administrazioaren artean elkarlanean eraikitakoa, monolaborantzatik kanpo. Gonbidapen bat egiten diegu baserritar eta lurjabe orori gurekin batera bioaniztasunean, agroekologian, abeltzaintza ez intentsiboan eta jasangarritasunean oinarritutako basogintzan urratsak egin ditzagun», azaldu du elkargoak aurkezpen agirian. Diru laguntza publikoak ere helburu horretarako izan beharko liratekeela defenditu du, bertako basoa zabaltzeko eta indartzeko, alegia. Gaur egun egurzale enpresek agintzen dutela dio.
Eukaliptoaren herrenak
Ausa Gaztelu eta Txindoki gailurrak, Aralarren, Lazkao-Ataun-Zaldibia aldeko baso lur komun ohietatik ikusita. Aimar Maiz
Goierriko Landarlan eta Ataungo Otsotarrak sartu dira Baso Biziak elkargo berrian. Basogintza eredua hartu dute langai Lehenego jarduna eukalipto landaketen aurka egitea hartu du. Lur galeran dakarren kalteaz ohartarazi dute
Pil-pilean den gaira itzulita, eukalipto landaketen erabat aurka azaldu da Baso Biziak. Eukaliptodietako lurra pobretu eta lehortu egiten dela aurreratu dute, ura lurrera iragazten ez duelako uzten. Matarrasak egitea da beste arazo ekologiko larri bat, eta basoa ateratzeko irekitzen diren pistak ere bai, lur lerradurak eta erorketak eragiten dituelako. Funtsean, lurraren galera dator gehiegizko esplotazioaren atzetik. Basamortizazio efektua eragiten du lurra galtzeak. Gaur egun, lurraren galera ez dela zenbatzen eta aintzat hartzen salatu du Baso Biziak, eta Lurzoruaren Legerik ez egotea arazotzat jo du. Zentimetro bateko lur geruza sortzen ehun urte behar direla esan dute. Galtzeko, aldiz, aski dela hamabost urteko zikloa duen eukalipto landaketa bat. Hala, eukaliptoari atea irekita uztea izugarrikeriatzat ulertu dute. Are gehiago: 2018an EHUk eta Aranzadi zientzia elkarteak egindako ikerketa baten arabera, eukaliptoa landatu duten gertuko lurraldeetan «hondamendi ekologikoa» gertatu dela ebatzi zuten. Kaltea gehiago zabal ez dadin, espezie arrotz inbaditzaileen zerrendan sartzeko eskatu dute berriro; eta, bitartean, eukalipto landaketei atzerapen
Gure Baztarrak elkartea sortu dute Zaldibian
E
kologismoak eta abeltzaintzak «eskutik» joan behar dutela sinetsita, azken boladako urruntze edo aurkaratze saiakera interesatuak gaindituta, eta aurrera begira ikuspegi luzea jarrita, Gure Baztarrak ingurumen elkartea sortu dute Zaldibian. Helburu berak dituztela bi kolektiboek erantsi dute, hitzaldi batekin jende aurrean aurkeztuta. Landa eremuaren nolakotasunaz, zertarakoaz eta nahiaz hitz egiteko foro ireki bat izatea nahi dute, gauza «txikiak» aztertzen hasita: herri bideak, errekak, herriko basoak, eraikitzeko moduak... Ingurumenaren eta kontserbazioaren alde jardutea izango da, oroz gain, gida-lerroa. Taldean parte hartzeko deialdi zabala egingo dute. Urteko ekintza-programa bat egingo dute: hitzaldi ziklo bat,eta naturan zuzeneko lanketa, garbiketak, landaketak, bide garbiketak burututa.
administratiboak ezartzeko, hedatzea gerarazi eta sartuta dagoen lekuetan atzerabidea hasteko. Eremu sozialago batean ere jarri dute arreta: herritarren artean natura gaiekiko dagoen deskonexioa. Larrialdi klimatiko aitortuan egonagatik, gizartean inplikazioa eta hausnarketa falta dela iritzi diote. Sentsibilizazioa eta pedagogia egitea jarri dituzte erremedio. Administrazio publikoak, bere aldetik, diru laguntzen politika aldatu beharra daukala iritzi diote. Landaketek bakarrik jasotzen dituzte diru laguntzak, eta bertako basoa etortzen utzi eta landu nahi duenak ez du jasotzen. Naturabaliabideetatik erakunde publikoek dirurik ez luketela irabazi behar ere iradoki dute. Udalen mailan, berriz, lehenengo lur publikoetan pedagogia egiten hasi beharra ikusi dute, ondoren lur pribatuetara pasatzeko. Krisi hori globala dela ohartarazi du Baso Biziak plataformak.
12 Erretratua Irudi baten istorioa
# 429 • 2021eko uztailaren 16a
Erretratua
LATXARTEGI FUTBOL ZELAIA, GURE MUNDUAREN ERDIGUNEA
1990. urtean desagertu zen futbol zelaia. Etxeak eta parkea eraki ziren. Lander Zabeletak utzia
E
Lander Zabaleta Legazpi
1970eko hamarkadan Legazpin jaio ginenok gogoan izan dugu oraindik herriaren erdian kokatua zegoen futbol-zelai hura. Haren inguruan hazi ginen umeontzat, gainera, munduaren erdigunea zen, haren inguruan aurrera eramaten baikenituen gure denborapasa gehienak.
txetik oso eroso ikusi genitzakeen hamaika entrenamendu eta partida, eta noski, nola ahaztu noizbehinka baloikada batek etxeko kristalen bat apurtzen zueneko iskanbila. Zelaia bera bizikletan ibiltzeko oso toki aproposa zen eta miniaturazko kotxeentzako zirkuitu ezin hobeak egin zitezkeen, ura eta zelaiko itsas-hondarra laua uzteko makila erabiliz. Haizeak eta euriak zelaitik hondar asko eramaten zutenean, ez dakigu zein lekutik hainbat kamioikada itsas-hondar iristen ziren eta futbol-zelaian hainbat pilatan uzten zituzten; hura gozamena haiek bizikletaz gainetik pasatzerakoan eta hondarraren artean itsasoko malkorrak aurkitzean... Futbol zelaiaren ondoan ikastola zegoen, eta honek albo batetan lorategia zuen, 10 pinu izugarrirekin; horien azpian, bizikletentzako ibilbide dotore bat zegoen. Beste aldean ikastolaren patioa zegoen, eta honen mutur batetan, Ezkerraren taberna zaharra, 5 pezetako gaseosekin eta asteburu eguerditan alda-
menean zuen bolatokiak ematen zion giro bereziarekin. Bola jokoak beti izan ditu jarraitzaile asko herrian. Bolatokitik aurrera, ikastola atzeko frontoia (zenbat frontenis, pilota eta futbito partida!), eta honen errebotearen bestaldean, futbol-zelaiko «kaseta»; zikina, zaharra eta ziur ur berorik ez zuena! Kasetak bere ondoan zikinkeriaz beteriko txoko luze bat zuen; han ibiltzen ginen altxorren bila edo ahal zenari sua ematen… Bertan ere, harri kozkorrak paretatik kolpeka ateratzen genituen «meategia» zegoen, eta honen gainean, talai baten gisan, zapaburuen putzua. Goraxeago San Martin auzoko zelaia (kondairak dio bertan zizak biltzen zirela), eta haren parean Itxaropen auzoko zelai mitikoa, udan kilkerrak harrapatzeko aproposa zena eta neguko elurteetan herriko eski estazio inprobisatu bilakatzen zena.
Auzoko bilgune garrantzitsua Handik jaitsita, Kultur Etxe inguruko zokoak beti ziren interesgarriak, eta nola ez, futbol zelaitik metro batera, ikastolaren kontrako aldean, Eslesa zinema zegoen. Bud Spencer eta Kungfu-ren pelikulak ikusi ondoren nor ez zen zinematik ateratzen horien kolpeak imitatu nahian? Zinema aurreko bankuak ziren auzoko bilgune garrantzitsuena; han joaten zen ordu piloa kontu kontari… Eta eguraldi txarra eginez gero, han, bestaldeko kornerraren parean, aitonaren «bodega» geneukan, aitona zenaren txokoa, arotza izan zeneko erreminta eta traste zaharrez beteta, bertan mahai handi bat eta aulkiak genituen, beste askorik ez, izan ere, denborapasarako beste askorik ez baikenuen behar garai haietan. Amaitzeko, esan beharra daukat, basati xamar hazi baginen ere, azkenerako ez garela oso okertuak atera… Edo bai?
Gaztejira 13 Alex Eskisabel • Oier Fernandez
2021eko uztailaren 16a • # 429
«Taldea handitzeko asmotan gabiltza» ALEX ESKISABEL • Zanpaldunak taldeko joalduna
Testua: Ane Garmendia
OIER FERNANDEZ Beltza kolore
Argazkia: Andrea Aranburu
Agian oso azkar ahaztu zara nitaz?
A
lex Eskisabelek (Beasain, 2000) betidanik izan du zanpantzarrekiko miresmena. Herrian jartzen zuten giro alaia ikusirik, bera ere animatu, eta Beasaingo Zanpaldunak taldeko kide izatera pasa da beasaindar gaztea.
B
Zanpantzarrak ikustea ohikoa den arren, askotan ez dakigu zer den hauek errepresentatzen dutena. Kondaira bat baino gehiago dago, baina guk betidanik entzun izan dugu neguko espiritu txarrak uxatzeko eta udaberriari ongi etorria emateko ateratzen direla kalera joaldunak.
Zanpaldunak Beasaingo Joaldunak taldean zabiltza. Zein izan da taldearen bilakaera? Taldearen izena hitz joko batetik dator, izan ere, jende askorentzat zanpantzarrak garen arren, beste askorentzat joaldunak gara, eta bi hitz horiek nahastuz sortu zen Zanpaldunak taldea. Beasaingo gazteek hutsune bat ikusten zuten esparru honetan; hemen inguruan ez zegoen horrelako talderik, eta herriko festetan ibiltzen ziren joaldunak kanpotik etortzen ziren. 2011n Gazte Antolakundeak antolatutako zanpantzar tailerrean parte hartu zuten herriko gazte batzuk, eta bertan ikasitakoa 2012ko Beasaingo festetan erakustea erabaki zuten lehenengo aldiz. Hasierako lau urteetan zenbait ekitalditan parte hartu zuten arren, duela hiru urte taldea serioski berrartzea erabaki zuten, bi urte geldirik egon ostean. Gaur egun 8 mutil eta 3 neskek osatzen dugu taldea, eta handitzeko asmotan gabiltza.
Taldeko gazteena zara. Egia esan, pena handiz esaten dut ni neu naizela gazteena, izan ere, denbora aurrera doan heinean gero eta zailagoa da horrelako ohiturei eustea. Taldeko bigarren gazteena ni baino 5 urte zaharragoa dela eta taldeko nagusienak ni baino dozena bat urte gehiago dituela ikustean, etorkizunari begira taldea bizirik
oierfernandez_
mantentzea zaila izango dela sentitzen dut. Joaldunen ohiturari dagokionez, ordea, indarra hartzen ari dela esango nuke. Goierrin, zanpantzar talde bat sortu da Lazkaon, eta Beasaingoa martxan jarri dugu berriro ere. Zer esanik ez Nafarroan dagoen kastari buruz, 6 urteetatik joale bezala ibiltzen dira bertako asko eta asko.
Eta jendeari zer mezu eman nahiko zenioke? Oso albiste pozgarria iruditzen zait azken urteetan Goierrin asko galdu den ohitura bat izan eta gero berriro ere honen bueltan martxan jartzea. Izugarria izango litzateke Lazkao eta Beasaingo taldeak batu eta zerbait antolatzea. Azkenik, jendeari animatzeko esan nahiko nioke, probatzeko eta zer den ikusteko. Guk ez dizkiogu inori ateak ixten, eta guztiak ongi etorriak izango dira. Taldean beti esaten dugun moduan: ‘Joaleen burrunbak kaleak aztora ditzala!’. alex_eskisabel
adira hilabete batzuk elkar ezagutu genuela... hasieran betirako lagunak izango ginela ematen zuen arren, badira aste batzuk elkarrengandik banatu garela. Kostatu zitzaizun ni janztea, eta hori horrela da. Hasieran poltsikoan eramaten ninduzun, tabernara sartzeko esperoan. Orduan ateratzen nintzen zulo beltz hartatik paseora. Garai txar eta zailak izan ziren biontzat. Zuk etxean zeneramatzan egun haiek ahaztezinak ziren zuretzat. Baina ni, inoiz kutxa batetik atera gabe nengoen. Ondoren etorri ziren garai politak niretzat, zuretzat zailagoak izan ziren arren. Uneoro zure arnasa kilimaka nabaritzen nuen nire azalean, eta kalean zehar ni bezalako asko ikusten hasi nintzen. Pozgarria zen niretzat eta itogarria zuretzat. Gure rolak guztiz aldatu ziren. Beharrezkoa al nintzen? Hori galdetzen zion mundu guztiak bere buruari. Bakoitzak edukiko du horren erantzuna, ni pozik ateratzen nintzen paseora. Erabilgarria naizela diote adituek, baina erabiltzaileek ez naute maite. Zurekin ere kostata egin nintzen lagun. Orain hitz hauek idazten dizkizut, eta gauza bat argi geratzea nahi dut. Ez naiz zure irribar polit hori estaltzeko etorri, inoiz desagertu ez dadin ekiditeko baizik. Bihotzez, zure musukoa.
14 Ibiltari Arama-Altzagarate-Arama
# 429 • 2021eko uztailaren 16a
Arama-Altzagarate-Arama
LEHEN BIDE OFIZIALEAN Gipuzkoan lehendabizi homologatu zen ibilbide laburra da (PR-Gi 1) Araman hasi eta bukatzen den bide hau, nahiz eta zatirik handienean Altzagako lurretan ibili. Altzagarateko gainak Goierriren ikuspegi ederra eskaintzen du.
Testua eta irudiak: Iñaki Gurrutxaga
T
xikia bai, txikiena ere bai, baina eskasa ez». Aramarrek harro darabilten esaldia da hori. 1.3 kilometro koadroko azalerarekin Goierriko udalerririk txikiena da, eta 200 biztanle pa- satxo ditu. Eta badu harro egoteko beste arrazoirik, herriko plazan hasi eta bukatzen baita Gipuzkoan homologatutako lehen ibilbide laburra (PR-Gi 1): Arama-Altzagarate-Arama zirkularra. 6,8 kilometro ditu, eta Aramaz gain, Altzaga eta Itsasondo udalerriak zeharkatzen ditu. Gaintzako muga ere gertu du ibilbidearen zati batean. Erritmo onean eta eten gutxirekin, bi ordu pasatxo behar dira Aizkorriren eta Aralarren bestelako ikuspegiak ezkutatzen dituen ibilbidea egiteko. Kasu honetan jaitsiera Sarasola auzotik egin denez, kilometro bat gehiago erantsi behar zaio bideari. Bi aramar ezagun, Joxe Mari Arizmendi eta Asier Mujika, dira Ibiltari honetako bide erakusleak, parajeok ezkereskubi ondo baino hobeto ezagutzen dituztenak biak ala biak. Aramako plaza da abiapuntua (160 metro), eta lehen helburua Etxeberri baserrira iristea da (198 metro). Hara ailegatzeko etxeen artetik igarotzen den baserri-bidea hartu
behar da eskuinerantz. Aldapatsua da hasiera. Etxeberrira iristean, lehen seinaleak, eta oinezkoen bideen bidegurutzeak. Batak Ordiziara, besteak Zaldibiako Zaldibarrenera, eta baserri bideari segiz Altzagaraterantz –4,3 kilometrora dago–. Ordu laurden bateko ibiliaren ondoren, Artsuaga parez pare (240 metro), XX. mendearen hasieran taberna izan zen baserria. Han, lau basabideren hasieran puntuak elkartzen dira. Gora egiten duena hartu behar da.
Abalia auzotik Gaztaintxotara Bost minitura, Barrutihaundiko bidegurutzea dago –pistan gora jarraitu beharra dago–. Eskubi aldera, Loitzaga mendi magala dago, Aramako lurretan dagoen basorik handiena. Toponimo horretatik datorkio izena Aramako frontoi dotoreari. Eta beste hamar minutuan, Basobeltzera iristen da. Pinudia atera berria da, eta narras antzera
Ibiltari 15 Arama-Altzagarate-Arama
2021eko uztailaren 16a • # 429
Argazki nagusian, Arimendi eta Mujika, Abaligoena baserrira iristen. Behean, Altzagako Sarasola haundi baserriaren armarria.
dago ingurua. Puntu honetan azti. Goikoetxeberri baserrira daramaten arrasto zuri-horiak utzi, eta segi bidean gora Txirbistu basora arte (390 metro). Orain baso zena larre zen garai batean, orduko umeen futbol zelaia. Altzagako Abalia auzora beste bost minutuan iristen da baserri bidean gora eginez. Ganadu pabiloia ezkerrean utzi, eta parez pare azaltzen dira baserriak. Eta landare-hesi batean ezkutuan, bere egunean Kolestin Garmendia zenak ezagun egin zuen autobusa, ZaldibiaOrdizia linea egiten zuena. Paisaia erabat aldatzen da Abalian, zabaldu, Aralar pare-parean dela. Abaliagoenetik (425 metro) zeharrik zehar joanez, Gaztaintxotara (465 metro), Gaintzako herri lurrekin mugan. Bostaritzetako bidegurutzea da hurrengo jomuga. Aurrera eginez, bide erosoan, ordu erdi batean Altzagarate auzora iritsiko da oinezkoa, apenas altuerarik galdu gabe.
Altzagaratetik Sarasola auzora
Arama, Altzaga eta Itsasondo udalerrietako lurrak inguratzen ditu ibilbideak, Gaintzakoak gertu dituela Arrasto zuri-horidun Ibilbide ofizialari izkin egin eta saihesbide bana har daitezke gorakoan zein beherakoan
Gain aparta da Altzagarate. Aralar, Aizkorri, Murumendi eta Hernio ikusten dira Andra Mari ermitaren ondoko begiratokitik, eta behean, barrenean, Ordizia eta Beasain zirrindara luze batean. Taberna-jatetxea itxita dago iaztik. Pena, leku ederra baitzen mokadutxoa egiteko. Parkean ura edateko aukera badago, hala ere. Eta puntu honetan, desbideratzea dator berriz ere. PR ofizialak Iparragirre baserri ondoko arrastoei segitzeko agintzen du Altzagarantz jaisteko, baina Altzagaratera iritsi aurrean azaltzen den Sarasola auzorantz jaisteko erabakia hartu dute gidariek. Bide hori hartzeko joera nagusitzen ari omen da inguruko herritarren artean. Hamar minutuko jaitsiera da, eta izen bereko hiru baserri daude auzunean: Sarasola Goikoa, Sarasola Haundi eta Sarasola txiki. Azken bi baserri horien artean zabaltzen den eskailera-bidean behera eginez, bost minutuan, Itsasondoko Iturriotz baserrira iristen da. Eta paisaia erabat aldatzen da berriz ere. Ezkerrean Aramako herri kaskoa, eskubian Itsasondo, eta tartean N-1 errepidea. Haren kontra egin beharra dago abianpuntura iristeko falta den azken kilometroa. Goian sentitutako bakea erabat puskatzen du ibilgailuen zaratak. Bengoetxenea baserria eskubira utziz, eta azken maldatxoa igota, bertan da atzera Aramako plaza.
KONTUAN HARTZEKO » Gaztaintxota gaina Leku-izen hori baliatu zuten aramarrek herriari bizia emateko orain urte batzuk sortu zuten kultur elkartea izendatzeko. Herrian urtez urte errepikatzen diren kultur ekitaldiak dinamizatzeko gunea da. Gaztain buru bat eta mendi muino bat dute elkartearen ikurtzat.
» Bostaritzeta Toponimo horren jatorria argi ez badago ere (Postatik datorrela diote zenbait ahotsek), Baliarraingo San Joan iturri aldera joateko bidegurutzea har daiteke bertan. Basoko bidezidor bati jarraituz Altzagaratera itzul daiteke.
» Sarasola oinetxeko armarria Sarasola Haundi baserriko sarreran dagoen armarriak jasotzen duenez, sute batek erabat kiskali zuen eraikina 1924. urtean, eta haren jabe F. Sarasolak berreraiki zuen hurrengo urtean.
» Toki-alai eta Olagi Ibilbidea otordu batekin borobildu nahi duen bisitariak bi aukera ditu. Aramako plazan Toki-Alai tabernajatetxea dago –astelehena dute atseden eguna–, eta Altzagakoan Olagi sagardotegia. Nekazalturismo etxea ere bada azken hori.
FITXA TEKNIKOA • Iraupena: Bi ordu eta laurden • Luzera: 7,60 kilometro • Desnibel metatua: 610 metro • Zailtasun teknikoa: Erraza
16 Eszena Goierriko kultur plaza
# 429 • 2021eko uztailaren 16a
Literatura
Kultur proposamenak: Imanol Mercero Haur eta Gazte Literatura teknikaria
Iñaki Zubeldia
E
uskal haur liburugintzaren aitaponteetako bat da Iñaki Zubeldia. Ofizioan sartu zenetik testu liburu ugariren atzean egon da, Sirimiri edota Zipristin mitikoak bi aipatzearren. Baina hemen interesatzen zaiguna Ikaztegietako seme honek haur literaturari egin dion ekarpena da, ugaria izan delako, eta denon gogoan iltzatuta geratu diren izenburuen egilea delako. Erraz esaten da, baina 1982an Euskaldun bat Marten argitaratu zuenetik 2020ko Siberiako neskatila ausarta (Ibaizabal) arte, 40 titulu zenbatu dizkiot. Landu duen generoa narrazioa izan da. Ez du ez poesia, ezta antzerkia argitaratu. Bere estiloa oso markatua da, eta hasieratik gaur egun arte mantendu du: ahozko baliabide erretorikoak erabiltzen ditu kontakizunak eraikitzeko. Nolabait esatearren, bere literaturak ozen irakurtzeko egina dirudi. Hala izanik, ez da harritzekoa ahozko memoria kolektibotik jasotako gertakari gogoangarriak agertzea. Besteen artean, ezaugarri hauekin nabarmentzen dira Nire aita ezin izan nuen salbatu (Ibaizabal, 1997) Ernio magaleko Santa Ana ermitan gertatutako lapurreta lazgarri baten kronika, flashback eran artzain batek hiru mutikori kontatua. Pako belea (Ibaizabal, 1998) Zaldibian bizi izan zen bele etxekotu bihurri baten pasarteekin. Eta Zestoako loroa (Erein, 2016), herri hartan joan den mendearen erdialdera tren geltokian izan zuten loro baten pasadizoak kontatzen dituen liburua. Bere obran oso ohikoak dira ere animaliekin sortutako abenturak, esaterako Tximu bat klinikan (Elkar, 1991) eta Txerrikumeen abenturak (Ibaizabal, 2008). Azkenik, ezin aipatu gabe utzi Estibalitz Jalonekin batera sortu zuen Katalina kontalari (Pamiela, 2010) album ilustratua, Etxepare saria merezi izan zuena.
Tximistaren indarrarekin Tximista batek jo zuen Zumarraga ekainaren lehenean, eta haren indar berarekin dator ZarraparraZ kolektiboak antolatu duen Tximista jaialdia. Uztailaren 24an egingo dute, Izazpi parkeko kantxan. Lie Detectors, Kaskezur eta Oxi Moxi taldeek joko dute. Sarrerak entradium.com webgunean daude salgai.
Eguzki izpiak ere instrumentu bihurtuta Tximistaren indarretik eguzkiaren energiara. Ekirock egitasmoak musika saio ibiltaria dakar Ordiziara. Hilaren 22an, Esanezin eta Aitana Cabido ariko dira, 18:00etatik aurrera, herriko hainbat puntutan zuzeneko saioak eskaintzen.
Urrup antzerki taldearen saio berezia Antzerkizaleek ere badute hitzordu bat datozen egunetarako. Urrup Antzerki Taldeak saio berezia antolatu du, hilaren 22rako. Tennessee Williams idazlearen Larkpur lozioaren markesa eta Zapaldutako petunien kasua lanak antzeztuko ditu. Emanaldia 22:00etan hasiko da, Ordiziako Herri Antzokian.
Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak
2021eko uztailaren 16a • # 429
Ogasuna Ibon Calvillo • Biok Zerbitzuak (Ordizia)
Adi! TicketBai sistema berriarekin, aro digitalaren pauso garrantzitsua dator TicketBai sistema garaiz 2022ko urtarrilaren 1erako jartzen ez bada, isunak beldurgarriak dira
la, betetzen zituzten berain betebehar fiskalak, baino aldaketa honek aro digitalean murgiltzea behartzen dituzte. Ogi bat erosi, egunkaria, ileapaindegira joaten garenen, tabernan kontsumitzen dugunean... QR kodea duen faktura sinplifikatua eman beharko digute, eta guk konprobatu ahal izango dugu ogasunera bidali duten ala ez.
Negozioek inbertsioak
E
npresa eta negozio guztiek egiten dituzten faktura guztiak TicketBai sistemaren bitartez. Ogasunak kontrolatuko ditu, egin eta inprimatu bezain pronto. Gutxi falta da TicketBai indarrean sartzeko. 2022ko urtarrilaren 1etik hasi eta jarduera ekonomiko guztiak sartuko dira datorren urtean zehar.
Zer da? Hiru foru aldundiek, Eusko Jaurlaritzarekin batera iruzur fiskalari aurre egiteko sortu duten tresna bat da. Fakturak egiteko erabiltzen diren programek, TicketBai sistemak eskatzen dituen betebehar guztiak asetu beharko dituzte. Horrela ogasunari ahalbideratuko dio zergadunen jarduera ekonomikoen diru sarrerak kontrolatzea. Ez dago beste aukerarik. Fakturazio programa desberdinak egokitu egin beharko dira behar berrietara.
Zein da bere funtzionamendua? 1. Faktura egiten denean, bertan QR kode bat agertuko da, eta fakturarekin batera salmentak kontrolatuko dituen informazioa duen fitxategi bat sortuko da. 2. Dendariak edo enpresak, ogasunera bidali beharko du fitxategia hori faktura egin bezain pronto eta horretarako ezinbestekoa izango da sinadura digital bat edukitzea eta Interneteko sarbidea. 3. Bezero guztiek, beraien mugikorrarekin adibidez, QRa kodeari argazkia aterata, konprobatu ahalko dute, jaso duten faktura hori benetan ogasunean deklaratu dela. Badakizue, klik batekin ikuskatzaile edo inspektore zereginak beteko ditugu. Hain erraza ematen duen sistema honek, sekulako aldaketa suposatzen du, gehienbat, dendak eta negozio txikiak dituztenentzat. Orain arte hala no-
Horretarako, denda eta negozioek inbertsio garrantzitsuak egin beharko dituzte lehenik behar hauetara egokitzeko. COVID-19 pandemiaren ondorio latzak jasan eta gero, eta honi buelta eman aurretik, orain TicketBai datorkigu. Ez dut uste garai onenean datorrenik. Orain dela urte bat atzeratu zutenean, jakin izan bazuten pandemia honek hainbeste iraun behar zuela, ziur nago gehiago luzatuko zutela. Baina, usteak erdi ustel, urtarriletik aurrera derrigorrezkoa izango da.
Isun handiak Edozein jarduera ekonomikoa duten guztiek jarri behar dute martxan sistema hau, laguntzak daude horretarako eta garaiz iristen ez badira, isunak beldurgarriak dira. TicketBai hitza trending-topic bihurtuko da, orain arte dendarien artean hasi da zurrumurrua, martxan jartzen denerako denon ahotan egongo da foro aldundiek sortu duten anglizismo eta euskara nahastutako hitz itsaskor hau.
18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian
# 429 • 2021eko uztailaren 16a
Komikia
Aliritzian Naroa Elortza Eraldatzaile soziala
Loteak
Z
enbait dendatan aurkitu ditzakegu loteak. Esaterako, babarrun platerkada prestatzeko barazki sorta: porru erdi bat, kipula bat, piper eta azenario pare bana, eta patata bat. Pertsonalizatzeko aukera ere badugu: prestatu gabeko barazkien artean aukeratu, eta batu erosketa orgatxora. Saltzailearentzako aukera ona da, sukaldean pretentsio handirik ez edota kozinatzeko denbora apenas daukan publikoarengana iristeko modu erraza baita. Bereziki sektore ahulenetan salmentarako berrikuntzak ezinbestekoak ditugula jakin arren, argi izan behar dugu zein den sorta hauen atzean dagoen helburua: saltzea. Plastiko poltsatxoetan salduta ez dugu merkatuaren logikarik aldatuko, ez dugu eredua eraldatuko. Biziraupena epe motzeko estrategia da, eta alboan behar du epe motz eta ertaineko begirada. Europako diru-laguntzekin eta energia burujabetzarekin gauza bera gertatzen ari zaigu azken aldian. Loteak ari zaizkigu
nonahi eskaintzen. Egitura juridiko sozialaren diskurtsoarekin produktu huts bat saltzen ari zaizkigu, negozioa egiteko helburu bakarra duena. «Zatoz, kontrata gaitzazu eta guk sortu eta kudeatuko dizugu komunitate/kooperatiba bat». Atzean ez dago eraldaketa proiekturik, hitz egin dezagun garbi. Gure asmo onak negoziorako erabiltzeko asmoa dago soilik. Energia burujabetza eta trantsizioa kontu konplexua da, ideologizazio eta ahalduntzea eskatzen du. Loteek gauzak erraztu ditzakete, baina oinarriak bestelakoak dira. Oinarrian dagoena baita herritarrak eta komunitateak ahalduntzea, ideologizaEnergia burujabetza tzea, antolatzea. eta trantsizioa kontu Helburua ez da kookonplexua da, peratiba instruideologizazio eta mentalak sortzea eta sorkuntza koahalduntzea eskatzen du lektiboa bultzatzea. Helburua da energia trantsizio eta burujabetza geure egunerokora ekartzea, unean uneko eta lekuan lekuko estrategiak lantzeko gaitasuna lortuz. Eta hori ez da lote komertzial hutsak kontratatuta lortzen.