zk. 425 2021eko ekainaren 18a www.goiberri.eus
Iritzia
03
Iñaki Dorronsoro Plazaola. Ardiak eta ahuntzak
Naiara Goia Imaz _Arantzazulab
Erreportajea
10-11
Irrintzia, komunikaziorako ez ezik, osasunerako balekoa den oihua
04
«GIZARTE BEZALA TAMAINA HANDIKO ERRONKAK DITUGU»
Ibiltari
14-15
Olatako bira Ataunen, kondaira, artadi, leize eta mailo arteko bidean
02 Publizitatea # 425 • 2021eko ekainaren 18a
Iritzia 03 Iñaki Dorronsoro Plazaola • Erretiratu aktiboa
2021EKO EKAINAREN 18A
# 425 Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL
Itzain
Ardiak eta ahuntzak
Koordinatzailea: Iñaki Gurrutxaga
Kudeatzailea: Josu Iñigo
Erredakzio-burua: Loinaz Agirre
Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)
Banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011
Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.
Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.
Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus
Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus
Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus
Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus
Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Legorreta, Mutiloa, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga
Azaleko irudia: Gorka Gomez
U
harte Donibanekoa metafora erabiltzen zuen he1529 eta 1588 tartean rria mantsotzeko. Baina gizonbizi izan zen. Badiruemakume batzuen jakin-mina di ordurako zientziabizitza material, sozial eta kulren aire ufada berriak iristen turalaren ezagutza sortzen haari zirela gure herrialdeetara. sia zen eta mendeak iraun zuen Beste askoren artean Uharteeta irauten duen gatazka gogoren gogoeta bitxi eta sakon ba- Iñaki Dorronsoro Plazaola rra abiatu zuten. Gero beste Erretiratu aktiboa tean erreparatu nahi nuke, ia ideologia batzuk garatu eta na500 urte geroago zentzu guztia gusitu dira. Hasieran eraldaizaten jarraitzen duelako. Bere iritzian zientzian tzaileak, gero beraien ordena mantentzearen albi jarrera nagusi egoten dira. Bata ardiarena , dekoak. mantsoaren hanka-arrastoetatik behin ere irteDagoen egoeratan eroso sentitzen ez direnak, tzen ez dena, eta beti ere biderik gabeko bazter ba- errealitatea sakonki ezagutu eta ulertu nahi dutekartietan ibiltzea ausartzen ez dena. Alderantziz, nak, lurralde eta zeruertz berriak ezagutu, kritika ondo zapaldutako bide-zidorretan dabilena, eta oinarrituak bideratu eta ekintzaileak direnak beti batez ere aurretik norbait daukala joan ohi dena. tentsioak sortu dituzte eta sortzen dituzte heBestea ahuntzarena da, zerbait berriaren bila rrialdeetan, enpresetan, giza komunitateetan eta puntarik punta dabilena. Toskanar hizkuntzan, edonolako erakundeetan. Ordena zaleak, aurretik ibiltzeko eta larrean aritzeko eran ahuntzarekiko jorratutako bideen jarraitzaileak eta dagoena usdaukaten parekotasunagatik asmamen handiko tiatzen ondo sentitzen direnak arriskutsu eta aurpertsonei caprichosos deitzen omen diete. Ahun- kari bezala jotzen dituzten bitartean, batipat idetza ez da sekula lur lauetan egonean egoten, alde- ologia nagusiei eta intelektual organikoei zirrikirantziz, gehienetan harkaitz eta toki garaietan ba- tuak azaldu eta beste aukera posibleak badirela aikarrik ibiltzea gogokoa izaten du. Baita sakonera tortzerakoan. handiko eremuetan murgiltzea ere, inongo biAhal dugun heinean segurtasuna eta babesa dexkarik jarraitu gabe, ezta inguruan lagunik lortzea da gizon-emakumeon funtsezko joera, izanda ere. Buru ondo antolatu eta ausart bat dau- arriskuak eta ezustekoak saihestuz. Baina histokanean aurkitzen omen da horrelako gaitasuna riak azaltzen digun bezala ahuntzaren jarrerak abere-arrazionalean. Egitasmoa arrisku handikoa beharrezkoak izan dira garapenerako eta erabeizan daiteke, baina esploratzaileak burutsua izan rritzerako. Egun ere, inoiz baino gehiago, haiek behar omen du. bezala atsedenik hartu gabe dena ipurtarin irtenHitz hauek zientziaren eremuan kokatu zituen bide berrien bila ibiltzea ezinbestekoa da. gure pentsalariak, baina gizarte osora ere egokitu Inoiz ere atsedenik ez inolako begiratze hutsedaitezke. Ez da kasualitatea, garai haietan nagusia tan, dena da gauza berrien bila, jakin eta ulertzezen ideologiak Artzain ona eta bere artaldearen ko, ibiltzea ipurtarin.
04 Hitz-aspertuan Naiara Imaz Goia • Arantzazulab proiektuko zuzendaria
#425 • 2021eko ekainaren 18a
Elkarrizketa
Naiara Goia Imaz Arantzazulab egitasmoko zuzendaria
«HERRITARREN INPLIKAZIOTIK JORRATU NAHI DITUGU GIZARTE ERRONKAK» Arantzazulab Gizarte Berrikuntzako Laborategiak duela hilabete gutxi batzuk hasi du jarduera Gandiaga Topagunean Naiara Goia Imaz (Segura, 1978) zuzendari nagusi duela. Segurarrak eskarmentu handia du eraldaketa, berrikuntza eta lidergoa eskatzen duten egitasmoetan, eta Arantzazulab goitik behera egokitzen da parametro horietara. Gizarte lehiakorrago, kohesionatuago eta gizatiarrago bat lortzea du helburutzat proiektuak.
Testuak: Tere Madinabeitia Argazkiak: Gorka Gomez
Arantzazun lan egiten duzu, Gandiaga Topagunean, baina Goierrin bizi zara.
Goierritik alde egin aurreko urteetaz zer gogoratzen duzu?
Bai, Seguran jaioa eta hazia naiz, eta 18 urterekin Bilbora ikastera joan nintzenetik kanpo aldean ibili banaiz ere, orain Beasainen bizi naiz.
Oso oroitzapen onak ditut. Edozein gazte bezalakoa nintzen, eta kirolzalea. Beasaingo nesken lehen futbol taldean jokatu nuen. Neska arrunta nintzen, baina aldi berean, banuen kezka bat-edo, kanpora irteteko eta gauza berriak ezagutzeko grina. Horregatik, Bilbora joateko urratsa oso natural egin nuen, eta gero atzerrira joatean ere bai.
Zer ikasi zenuen? Segurako herri eskolatik Beasaingo Alkartasuna Lizeora joan nintzen, eta handik Bilbora, Telekomunikazio ingeniaritza ikastera.
Hitz-aspertuan 05 Naiara Goia Imaz • Arantzazulab proiektuko zuzendaria
2021eko ekainaren 18a • # 425
Etxekoek lagundu al zizuten kanpora joate horretan? Oso harro nago gurasoek eman didaten heziketaz. Beti lagundu didate, ikasteko aukera eman didate eta balio ugari transmititu dizkidate: familia, herria maitatzea, kultura, norberak bere bizitzaren ardura hartzea, ausardia… Hori guztia txikitatik jaso dut, eta atzerrira joateko animatu izana beti estimatu izan dut.
Zergatik aukeratu zenuen Telekomunikazio ingeniaritza?
tuaz gain, praktikak ere egin nituen unibertsitateko departamendu batean.
Garai hartan, 1990eko hamarkadan telekomunikazioen boom-a ari zen gertatzen, orduan hasi zen telefonia, Internet… Promesa handiak zeuden, deskubritzeko zegoen arloa zen, mundua hortik zihoan. Erronka puntua ere bazegoen, karrera gogorra zen, eta nik, 18 urterekin, hura egiteko gai nintzela ikusi nuen. Erronka hark eta testuinguruak lagunduta egin nuen aukeraketa.
Atzerrian jarraitu zenuen gero.
Zer moduz joan ziren ikasketak? Egin nituen, erronka gainditu nuen. Bost urteak amaitzean, karrera amaierako proiektua egitera Frantziara joan nintzen, Bretainiako unibertsitate batera. Urte bat egin nuen han eta proiek-
Nik argi neukan nire ibilbide profesionala atzerrian hasi nahi nuela, modu bat delako burua irekitzeko, beste jende bat, beste egiteko modu batzuk, beste bizitzeko modu batzuk ezagutzeko… Horregatik, Suediako Goteborg hirira joan nintzen lanera. Ikerketa zentro bat zen, nanoteknologia esparrukoa, eta nire lana Europako Agentzia Espazialaren hainbat proiektutan zen.
Baina lan ibilbidea beste alor batzuetan garatu duzu. Egia da. Esparrua gustatu arren, nire karreran gehiago joan naiz kudeaketaren alorretik. Eraldaketa, berrikuntza eta li-
06 Hitz-aspertuan Naiara Goia Imaz • Arantzazulab proiektuko zuzendaria
dergoa eskatzen zuten egitasmoetan egin dut lan.
# 425 • 2021eko ekainaren 18a
Zein da?
Horrelako al zen Itelazpikoa? Suedian bi urtez egon nintzen eta atzerrian jarraitzeko gogoarekin segitzen banuen ere, Euskal Herrira itzuli nintzen, sortu berria zen Itelazpi Eusko Jaurlaritzaren sozietate publikoan lan egiteko. Telekomunikazio azpiegituren alorrekoa zen bere jarduna, eta Konekta Zaitez proiektuaren buru izateko zortea izan nuen; proiektu aitzindaria zen, landa eremura Internet banda zabala eramateko helburua zuena, nazioarte mailan saritua eta erreferentea. Aurrerago beste proiektu batzuetan lan egin nuen. Itelazpin 12 urte egon nintzen, Zamudioko parke teknologikoan.
Kooperatiben mundua ezagutu zenuen gero. Mondragon Korporaziora joan nintzen ondoren, kooperatiben sarean berrikuntza sustatzeko eta enpresen eraldaketarako estrategiak bultzatzeko proiektuak gidatzeko. Kooperatiba sarea oso gertutik ezagutzeaz gain, bertako eta nazioarteko eragile erreferenteekin gizarte berrikuntzako ekimen aitzindarietan lan egiteko aukera izan nuen, etorkizuneko erronken aurrean gizarteko eraldaketak bideratuz. Berrikuntza teknologikoa eta soziala indarra hartzen ari zen garaia zen.
Arantzazulab izan da zure hurrengo geldialdia. Nire izaerarekin lotuta dago erronka berriak bilatzea, eta aukera hau sortu zenean, baiezkoa eman nuen. Egitasmo berri bat da, erronka handiko proiektu bat, eta hasieratik diseinatzeak asko motibatzen ninduen, baita egitasmoaren inguruan biltzen diren eragileek, erakundeek… ere. Gainera, ezin ahaztu egitasmo honen azken helburua gizarte lehiakorragoa, kohesionatuagoa, gizatiarragoa lortzea dela.
Nondik sortzen da Arantzazulab? Arantzazulab edo Arantzazuko Gizarte Berrikuntzako Laborategia Arantzazu Gaur Fundazioko kideek sortu zuten uztailean, hau da, Gipuzkoako Foru Aldundiak, Mondragon Korporazioak, Kutxa Fundazioak, Oñatiko Udalak eta Frantziskotarren Probintziak . Arantzazuren etorkizunaren inguruko hausnarketan du jatorria. Frantziskotarren komunitatearen jarraipenaren inguruan kezka sortu zen, eta gero Arantzazutik aurrerantzean euskal
Erronkak gustuko dituelako
I
kasketen aukeraketatik hasi eta gaur arte. Naiara Goia Imaz segurrararren bizitzan erronkak bata bestearen atzetik etorri dira, eta horiek gainditzeak dakarren satisfazioa ere bai. Telekomunikazio ingeniaria da ikasketaz, baina lan teknikoa gehiegi gustatzen ez zitzaionez, kudeaketaren alorrean garatu du bere lan jardun ia osoa. Enpresa zuzendaritzan egindako masterra eta atzerrian ikasi eta lan egin zuen garaian pilatutako esperientzia lagungarri izan zaizkio horretan. Erronkazalea izanik, erronka handia du gaur egun ere esku artean Goiak, Arantzazulab Gizarte Berrikuntzako Laborategi sortu berriari forma ematea eta martxan jartzea. Iazko uztailean sortu zuen egitasmoa Arantzazu Fundazioak, eta urrian hartu zuen zeregin handi horren ardura, Arantzazun bertan dagoen Gandiaga Topagunean. Sei-zaz-
pi hilabeteren bueltan egitasmo berritzaile horrek egin ditu lehen urratsak. Laster ikusiko dira emaitzak. Arantzazulab Naiara Goiaren ibilbide profesional oparoaren azken geldialdia da momentuz. Egitasmo aitzindaria da hori ere, aurretik Eusko Jaurlaritzaren Itelazpi enpresa publikoan edo Mondragon Korporazioan garatu dituenak bezala. Eraldaketa, berrikuntza eta lidergoa eskatzen zuten egitasmoak ziren guztiak, nazioarte mailan lekua eta, batzuetan, baita erreferentzialtasuna zutenak ere. Erronka guztien atzean beti dago pizgarri bat, eta Arantzazulabeko lanak segurarrari eskaintzen diona egitasmoaren azken helburua da: gizarte lehiakorragoa, kohesionatuago eta gizatiarragoa lortzea. Horretarako, gizakia erdigunean jartzea ezinbestekoa da. Horixe omen da gakoa.
Hitz-aspertuan 07 Naiara Goia Imaz • Arantzazulab proiektuko zuzendaria
2021eko ekainaren 18a • #425
«Oso harro nago gurasoek eman didaten heziketaz. Beti lagundu didate, eta balio ugari transmititu dizkidate» «Egitasmo berri bat da, erronka handiko proiektu bat, eta hasieratik diseinatzeak asko motibatzen ninduen»
tzailearekin erantzuna ematea. Baina gizarte berrikuntza oso zabala da, erpin ugari ditu, eta hemendik sustatu nahi duguna bi balioekin lotzen da . Herrigintza edo garapen komunitarioa da bat, azken batean agenda publikoan herritarren partehartzea nahi dugu sustatu, eta horretarako tresna berriak prestatu behar dira, parte hartzeko modu eraginkorrak prestatu. Eta beste balioa da lankidetzazko gobernantza, uste dugulako hori dela gobernuek, administrazio publikoek eta gizarteak beraien artean harremantzeko eta komunikatzeko duten harreman modu berria.
Zein esparru landuko dituzue?
gizarteari egin dakiokeen ekarpenaren inguruko kezka bihurtu zen, lurraldearen etorkizuneko erronken inguruko kezka.
Eta zer ekarpen egingo du Arantzazulabek horretan? Egungo gizarteak erronka aldakor eta konplexuak ditu: populazioaren zahartzea, migrazio mugimenduak, demokraziaren krisia, aldaketa klimatikoa, digitalizazioa... Egia da horiei erantzuteko lana hasita zegoela, baina giza faktorean gutxi zentratzen zen, ez zen kontuan hartzen aldaketa horiek gizakiari nola eragiten dien. Horregatik, bizi dugun eraldaketa sakoneko garaian herri bezala ditugun gizarte erronka konplexuei ikuspegi berriarekin aurre egiteko xedea du laborategiak.
Nola gauzatuko da eginkizun hori? Abiapuntuko tesia da ezagutza berri bat behar dugula erronka horiek gizarte bezala ulertzeko, eta erronka horien ondorioz agenda publikoak mahai gainean jarri dizkigun eduki berriak ulertzeko. Erronken tamaina da hain handia, orain arteko tresnek eta egiteko moduek ez dutela balio. Horregatik, gizakiak formatzeko eta trebatzeko espazioak behar ditugu, etorkizuneko erronkei buruz hausnartzeko eta esperimentatzeko gunea sortu. Eta hori izateko jaio da Arantzazulab.
Gizarte berrikuntzako laborategia da. Zer da hori? Gizarte berrikuntza da gizarte erronkei modu berritzailean eta ikuspegi berri-
Lau espezializazio esparru edo gizarte erronka nagusi identifikatu ditugu: ongizatea, elkarbizitza, lana eta trantsizio ekologikoa. Lau esparru horietan gizarteak izan ditzakeen arazoak dira abiapuntua, eta irtenbide eta erantzun berritzaileak elkarlanean ematea da gure helburua. Baina berezitasun batekin: erronka horiek jorratu nahi ditugula herritarren inplikaziotik, lankidetza sareen inplikaziotik. Arantzazulaben asmoa da hemen ekosistema bat sortzea, elkargune bat, ezberdinen arteko osagarritasunetik abiatuta, lankidetza sarea indartuz, erronka horien inguruan gizartean egiten dugun inpaktu hori handiagoa izan dadin.
Sei-zazpi hilabete daramazue lanean. Hasierako hilabeteak izan dira Gandiaga Topagunea egokitzeko eta eraberritzeko. Aldi berean, marko estrategiko bat diseinatzetik abiatu ginen, gure misioa zehazten, eta hori da Arantzazu gizarte berrikuntzaren nodoa eta herritarren topagune bihurtzea. Helburu horren lorpenerako, ikerketa, esperimentazioa eta dibulgazioa ditugu jarduera nagusiak.
Eta zein arlotan ari zarete lanean? Lau ardatz estrategiko definitu ditugu. Garapen komunitarioa da bat, herritarren parte hartzea sustatzeko ekimenak egingo ditugu, diseinatu eta martxan jarri. Saretzea eta elkarlana da bigarrena, eragile ezberdinen arteko ekosistema hori nahi dugu sortu. Hirugarrena, nazioartekotzea edo irekiera da, oso garrantzitsua delako nazioarteko ezagutza aurreratuarekin konektatzea, gizarte laborategiak eta erakundeak asko direlako munduan; gu erabat lerrokatuta gaude kanpoko ikerketa programa horiekin, eta lanean ari gara mundu mai-
lako zirkuitu horretan posizionatzeko. Azkenik, ikerketa, formakuntza eta sozializazioa dago, hemen sortzen dugun ezagutza herritarrei helaraztea delako gakoa. Puntu honetan oso garrantzitsua da lurraldeko hiru unibertsitateen partaidetza.
Zertan datza unibertsitateen partaidetzak? Hasieratik, Euskal Herriko Unibertsitatea, Mondragon Unibertsitatea eta Deustuko Unibertsitatea elkarlanean ari dira gurekin. Garrantzitsua da hiru unibertsitateetatik jaso dugun erantzuna eta sinesmena proiektu honetan, benetan legitimatzen duelako. Guk hemen bultzatzen duguna ikerketa elkargune bat da, gure ustez ikerlari desberdinen ikuspegiak batzea delako modua gizarte bezala ditugun erronkei aurre egiteko, eta horregatik garrantzitsua da unibertsitateak hor egotea, elkarlanerako eta egiteko modu berriak aktibatzeko prest. Orain ikerketa markoa ari gara diseinatzen, eta ia martxan jartzeko prest gaude. Ez dut lehen esan Gipuzkoako Foru Aldundia dela Arantzazulaben sustatzaile nagusietako bat, eta horrek ere errefentzialtasun bat ematen digu.
Lan guztia Gandiaga Topagunetik bideratzen duzue. Gure egoitza da, baina baita batzar zentro bat ere, guk kudeatzen duguna. Arantzazu toki paregabea da, eta azkar ohitzen bazara ere, niretzat eta mundu guztiarentzat energia berezia dario.
«Arantzazu gizarte berrikuntzaren nodoa eta herritarren topagune bihurtzea da gure marko estrategikoa» «Ikerketa, formakuntza eta sozializazioa gure ardatzetako bat dira, sortzen dugun ezagutza herritarrei helaraztea»
08 Herri jakintza Toponimia
# 425 • 2021eko ekainaren 18a
Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus
Hitzen ganbara
Esaera zaharra
Efemerideak
Zimitorioa: Eliz ataria. Garai batean,
«Hemengo udara, San Joanetik San Pedrotara»
1963-6-12: Joseba Gabilondo idazlea jaio zen, Urretxun. 1841-6-20: Juan Pablo Lojendio mikeleteen buruzagia jaio zen, Gabirian. 1984-6-22: Iker Serrano eskubaloi jokalaria jaio zen, Zumarragan.
hiletetan hildakoaren gorpua kanpoan uzten zuten, elizara sartu gabe, elizkizunaren bitartean. Greziera zaharrean ‘lo lekua’ esan nahi zuen. Hedaduraz, gorpua uzteko lekua.
Ekainaren 24tik ekainaren 29ra, alegia. Eguraldiak udan ere lanbrotsua eta freskoa izaten badaki Goierrin. Antonio Zabalak Legazpin jasoa da.
Toponimia
Artearen sustraiak Testua: Antonio Berasategi
E
z da erraza Goierrin artearekin topo egitea. Ataun aldera joanez gero, bai; han artadi zabalak ia nonahi. Izan ere, Quercus ilex espezieaz ari baikara. Artea Mediterraneo aldeko klima lehorrean arbola nagusia den bezala, gurean ez da edozein tokitan ageri. Badirudi, noizbait ere –berarentzako aproposagoa zen klima egoera bat izan zen batean, beharbada– artadiak iparralderantz zabaltzera egin ahal izan zuela. Orduz geroztik, Kantauri isurialdeko lurretan ere ez da falta. Seguruenera, giza eraginak ere izan du zerikusia artadiak horrela irauteko. Arte egurra ikatza egiteko lehengai oso egokia izanik, burdinoletako eskaria asetzeko erabili ohi zen, beste arbola batzuena bezalaxe; horregatik, ondo kasu egin behar zitzaion. Arteak egutera du nahiago eta leku lehorrak; kareharrizko inguru aldapatsuetan ederki moldatzen da. Gure garaira arte iritsi diren artadiak horrelako lekuetan daude. Gipuzkoa osoari begiratuta, artadi zabalenak Udalatx eta Arno mendien inguruetan daude. Eta Ataun aldean, esan bezala. Baina artikulu honen asmoa artearen lurreko zuztarrak nolakoak diren ikustea ez, baizik beraren izena gure hizkuntza ondarean nola sustraitu den ikustea da; eta hori leku izenetan ikusten da, jakina. Esandakoak esanda, garbi dago aurren-aurrena Ataungo eremuari begiratu be-
Idiazabalgo Arteaga baserria. Antonio Berasategi
harko diogula. Juan Arin Dorronsorok jasotako izenen artean ez da falta ‘arte’ osagaiaren gainean osatutakorik. Batzuetan, beste izen bat duen lekuaren izaera azaltzeko: ‘Aringo artadia’. Eta beste batzuetan leku izenaren osagai espezifiko gisa erabiltzeko. Horrelako mordoxka bat bada: Artetako hegia, Artadia, Artadibarrena, Artadipuntea, Artadizearra, Artaditxulo...
Izena, jatorriaren adierazle Ataunen, beraz, hainbesteko artadiak izanda, ez da harritzekoa horrelako izenak egotea. Baina Goierri aldean, beste
leku batzuetan ere baditugu antzeko izenak... nahiz eta gaurko egunean inguru horietan arte alerik ikusi ez. Toponimiak ez du beti begien aurrean ikusten dugun hori adierazten; izena osatu zenean leku hori nolakoa zen edota, gutxienez, ordukoen begietara leku horri zer zeritzoten erakusten dute. Hori horrela, interesgarria da leku izenak nola eratu ziren eta zer esan nahi duten ikustea; nondik edo handik, gure historiaren berri emango digute. Ez da beti kontu segurua ‘art-’ osagaia duten izenak ‘arte’-tik etorriak izatea; izan litezke beste izen batzuen ondoriozkoak ere: ‘arto’, ‘ardi’, ‘(bi)tarte’. Nolanahi ere, badirudi batzuetan ez dagoela zalantzarik. Baina artadi diren edo –landaredi potentzialaren mapen arabera– izateko modukoak diren beste leku batzuetan ez da horrelako izenik sortu. Urtsuarango bailaran bada horrelako gune txiki bat eta beste bat, askoz zabalagoa, Gabiriako gaineran; han etxe berri batek hartu dio izena inguruaren ezaugarri horri: “Arteta”. Ondorio gisa, esango genuke, Ataun aldea kenduta, ‘arte’-ak ez duela zuztar oso sakonik hartu Goierrin eta eman dituen formak ere ez direla bi edo hiru baino askoz gehiago izan. Baina sustraitu den lekuetan adierazgarria dugu beraren arrastoa. Eta, besterik ezean, hor dugu Goierriko herrigune batzuetan dauden arte ederrak ikusteko aukera ere. Altzagako plazan dago bat, aspaldikoa eta bikaina; Zeraingoan, lehenagokoaren ordez orain urte batzuk aldatutako gazte liraina; Idiazabalgo eliz aurrean ere bai beste bat, berria.
Bertsoa • Kate motzean 09 Endika Igartzabal Murua • Mikel Estala
2021eko ekainaren 18a • # 425
Gaiak hala dio
Kate motzean Mikel Estala • Altzagarra
«Garai bateko baloreak aspaldi galdu ziren» Endika Igartzabal Murua
Gaia: Uda garaia Neurria: Hamarreko handia Doinua: Mutil koxkor bat Udalekutan begiraleak haur ta gazteak jasaten, igeltseroak, masa, adreiluz paretei forma ematen, baserritarrak belar iharra ganbarara eramaten, eguzki printzek eta beroak sarri ditu erasaten uda garaia ez da denentzat opor garaia izaten. «Abuzturako niri txertoa jarri diezadatela! Italiako irla batean hartuta baitut hotela». Nahiz aspaldian sarritan entzun etxean ondo geundela dagoeneko ahaztu zaigu ta uste dut gabiltzela katetik jare egin berritan dagon txakurra bezela.
Testua eta argazkia: Asier Zaldua
Alabak Salouko Sanguli kanpinera joaten dira gustura. Lagunak egin zituzten eta urtero astebete bertan pasa beharra dugu.
Zeintzuk dira zure zaletasunak?
Zer gosaltzen duzu?
Asteburuan autokarabana hartu eta hortik zehar joatea: neguan eskiatzera, mendiko bizikletarekin...
Kafe ebakia.
Eski estazio bat?
HURRENGOA »
Gorria.
Oporretarako toki bat?
Zein da jaso duzun opari bereziena? Bi alabak: Maier eta Deiane. Maierrek 15 urte ditu eta Deianek 7.
Candanchu. Autokarabana erosi genuenean, neguan ez genekien nora joan eta berriro eskiatzen hasi ginen.
Altzagan biziko ez bazina, non biziko zinateke gustura?
Gustuko liburua?
Altzagako alkatea bazina, zer egingo zenuke?
Ez dut irakurtzeko ohiturarik. Bertsozalea: Maitane Legarreta Etxezarreta Gaia: Hilekoa
Abesti bat? Corazon de tango. Kolore bat?
Mikel Estala Ordizian jaio zen, baina 2003tik Altzagan bizi da. «Lasaitasun bila etorri ginen eta gustura gaude. Hamar ordu lanean egon ondoren, lasaitasuna nahi duzu, ez aldamenekoaren builak edo zulagailua entzun. Etxeberri Goikoa baserrian bizi gara». Lanari dagokionez, Mugitegi tailerreko bazkidea da. Aluminiozko leihoak egiten dituzte.
Pelikula edo telesail bat? Ocho apellidos vascos. Musika talde bat edo musikari bat? Doctor Deseo.
Lazkaon.
Garai bateko baloreak aspaldi galdu ziren eta horrek pena ematen dit. Bizilagunen arteko harremana landu beharra dago.
10 Erreportajea Irrintzia
# 425 • 2021eko ekainaren 18a
Erreportajea
IRRINTZIAREN OZENTASUNA, BARNETIK AIRERA Testuak: Aimar Maiz
Telekomunikazio eta harreman digitalen garaiotan, sona hartu du berriz ere irrintziak. Irrintziaren espresioak, teknikak, erabilerak eta onurak. ‘Erraiak’ dokumentalak gizarteratu ondoren, irrintzilarien elkartea osatu dute. Medikuntzak ere erreparatu dio, eztarriko osasunerako.
A
gosti Xaho idazle zuberotarrak 19 oihu mota desberdin identifikatu eta deskribatu zituen XIX. mendean, euskaldunek erabiltzen zituztenak. Bakoitzak sentimendu edo aldarte-egoera bat adierazten zuen: poza, arriskua, deia, beldurra, mina... Eta bakoitzak zuen bere izena ere: khereilua, karraxia, oihua, hela, auhendua, orrokoa, marraka, marraska, marruma, heiagora, deiadarra, uhuria, sinkha... Eta irrintzia, noski. «Hitzik gabeko emozioak islatzeko edo helarazteko hizkuntza da irrintzia», definitu du Nerea Barandiaran irrintzilari lazkaotarrak, Lazkaoko Gerrikon emandako hitzaldian. Baina xehetasun askoz gehiago baditu. Euskaldunentzat, zaldiak egiten du irrintzi, eta mitologikoki pisu handia dauka ikur horrek. Badirudi zaldiaren hotsaren kopiaketa bat dela gizakien irrintzia. «Oroitzen dut, 6-7 urte neuzkala, baserritar batek zaldiari deitzeko egiten zuela irrintzi; eta zaldiak erantzun egiten zion». Erabilerak ere askotarikoak ditu. Bozkarioa adierazteko, gorputzean une batean kabitu ezin den sentimendu uholdea parrastaka ateratzeko ihesbidea, mendirik mendi deiak edo alarmak
emateko sistema... Xahoren deskribapenak beste, edo gehiago. Gaur egun ere, irrintzi motak bereiztea ez da zaila. «Alaitz eta Maider musikariek egiten zuten ‘priiiiii’ hura mota bat da. Edo Landakanda pandero jotzailearen ‘u-i-ha-haaaa’ berezia. Edo sorginen dei agudoagoa eta altuagoa», azaldu du Barandiaranek. Sinbologiak eta analogiak, berriz, irudimenak eman ahala atera litezke. «Suarekin lotura handia dute irrintziek. San Joan bezperako suetan, iluntzean piztutakoan, gainik gain botatzen zituzten irrintziak. Bat hasi, urrutiago beste batek erantzun, harago hirugarrenak jarraitu... Suarekin erlazionatutako irrintziak, akelarreetan akusatu eta erretzen ari ziren sorginekiko errespetuzko dei gisakoak dira. Neuri ere, San Joan suarekin, izugarrizko gogoa jartzen zait irrintzia botatzeko».
Minaren adierazpidea Festarekin, erromeriarekin eta trikiti alaiarekin lotzen baldin bada ere gaur egun, beste aldarte baten adierazpide bezala ere erabili, sentitu eta aldarrikatu izan du Barandiaranek irrintzia: saminaren doinutzat. «Agurretan, gorputzetik arimari bere bidea bilatzeko edo
argia emateko modua da irrintzia, baita ere. Agur egiteko modu bat». Doluan ere alaitasunean bezala irteteak, sentimenduen munduarekin lotzen du, zuzenean. «Hiletetan, adibidez, agurra, haserrea, amorrua, mina bideratzen ditu. Hitzik gabeko garrasia da». Halako uneetan irrintzika hasteak «errespetua» ematen duela aitortu arren, edonon egiteko baimena badu berez irrintziak, irrintzilariaren esanetan. «Bota nahi dudala sentitzen dudanean, botatzen dut. Edonon. Hori bai, adinekoek beste ulermen edo zentzumen bat daukate irrintziarekiko». Uneak eragiten duenez, une berak ematen dio, ziurrenik, esanahia. Eta entzuleak haren arabera ulertzen du: tristurarena ala poztasunarena den, artzainek euren artean komunikatzeko egindakoa den, ala gudarako oihua den. «Baina identitate bat adierazten du
Erreportajea 11 Irrintzia
2021eko ekainaren 18a • # 425
‘Irrintzi’ margolana, Jose Arruek (Bilbo, 1885 – Laudio, 1977) margotua eta Tolosako Laborde eta Labaien inprimatzaileak 1931n argitaratua. Bilboko Euskal Museoa
«Suarekin erlazionatutako irrintziak, San Joan suan adibidez, erretzen ari ziren sorginekiko errespetuzko deiak dira» «Minaren hitzik gabeko garrasia da, gorputzetik arimari bere bidea bilatzeko edo argia emateko modua» Nerea Barandiaran Irrintzilaria
MEDIKU-IKERKETA Nafarroako Unibertsitate Klinikako Ana Martinez mediku foniatrak irrintzia ikertu du doktoretza tesirako. Teknikoki neurtu eta deskribatu du, eta foniatriarako erabilgarritasuna aurkitu dio.
» Espektro harmonikoa Soinuen uhinak neurtuta, M formako espektrograma eman du irrintziak, %70ean (‘a’bokalarena lerro zuzena da). «Inoiz ez genuen halako espektrorik ikusi. Irrintzia egitean, ‘a’ eta ‘i’ bokalak etengabe eta azkar aldatzen dituztelako izan daiteke».
» Fonazio organoetarako ona Laringea, mihia, matraila... atal asko erabiltzen ditu irrintzilariak. «Intentsitate eta frekuentzia handiak lor daitezke, esfortzu txikiarekin eta ahots kordak mindu gabe».
» Soinu distiratsuagoa Laringea goratu egiten da, 4. lepaornotik 2.era, eta soinu «distiratsuagoa» da. 1.400 hertzera iristen dira (goiko do 1.000 hertzen inguruan dago).
irrintziak, kolektiboa da, eta teknikaarau batzuk ditu. Barruak eskatutakoa da, bestetik». Gaur egun irrintzilari gehienak emakumezkoak diren arren, irrintzia botatzeko gaitasuna denek daukatela dio. «Gizonek ere bai. Lehenago gizonek botatzen zituzten irrintziak, emakumea ezkutuan zegoelako. Ez dauka ahotsarekin zerikusirik, falsetea denek daukatelako».
Falsetea da, oinarrian Arnasaldi bakarrean botatzen da irrintzia, etenik gabe, eta bukaerak garrantzi berezia dauka: potentziarekin eta indarrarekin iritsi behar da azkenera. Bolumenarekin, iraupenarekin –nahiz eta lehiaketetan zenbat eta luzeagoa hobetsi– eta tinbrearekin jolas egin dezake botatzaileak. Nafarroako Unibertsitate Klinikak egin du irrintziaren lehen ikerketa zien-
tifikoa, eta, uste daitekeenaren kontra, ahotsa berreskuratzeko teknikatzat ere balio dezake. Eztarria urratzetik oso bestela, alegia. Falsetea baita irrintziaren giltzarria. Tonu altuagoak lortzeko (nola goitik, hala behetik), ahots kordak modu jakin batean erabiltzeko teknika da, laringeko pleguen dardara eraginda. Musika irakaslea ere bada Nerea Barandiaran, eta honela azaldu du teknika: «Kantu ikasleei esaten diet, afonia dutenean edo eztarria urratuta daukatenean, falsetea erabiltzeko. Denok dakigu hori egiten; goizean esnatutakoan ahozabalka hastean egiten dena da, edo norberea ez den ahots bat jarrita aritzean erabiltzen dena. Horixe dago irrintzian ere». Euskal Herrikoa bakarrik ez, mundu guztikoa da irrintzia. Gizateriaren ondare izendatzeko eskatu dute. Irakasteko, ordea, errezeloak ditu Barandiaranek; lehiaketekin bezalaxe. «Haurrei ezin zaie irakatsi. Sentitzen da, edo ez. Gainera, irrintzia modu askotakoa denez, ez da estandarizatu behar. Batek motzago egingo du, besteak baxuago; ezin da modu bakarrean orokortu». Konfinamenduan, adibidez, arratseko txaloaldian egunero botatzen zuen irrintzi bat. «Batek aitortu zidan, bukatu zenean, lasaitua sentitzen zuela entzundakoan». Koronabirusak jota ospitaleetan zeudenentzat grabatuta ere bidali zuen. Hitzaldiaren bukaerako irrintziari, elkarren segidan, beste lau entzulek jarraitu diote. Badu zerbait, bytetan errenditzen ez dena.
12 Erretratua Irudi baten istorioa
# 425 • 2021eko ekainaren 18a
Erretratua
ARAMAKO ESKUBI PARETA FRONTOIA garik, inor jokoan hasiz gero, laster elkartzen zen kuadrillatxoa. Aze oroitzapenak ditudan, tio Joxe Mari, tio Pedro eta bere lagunekin, jo ta su, pilotari astinduaz. Eta gero, Marijorenean, Coca Cola frexkoa. A ze festa!
Pilota baratzeetara
Aramako frontoi zaharra zen Aramako kiroldegia. Hura zen herriko parte zaharra, jai giroan biltzen zen gunea. Herriko dantza taldeak bere emanaldiak ematen zituen gunea. Axier Mujikak utzia
Indarrez pixka bat pasaz gero, hor joaten zen pilota beheko baratzeetara, eta, askotan, patata tartean pilota bila jardun behar. Pilotek hazitarako balioko balute… Frontoiak gordetzen zuen, baita ere, misterio puntu bat. Bere paretaren atzean, garai bateko ziminterioa aurkitzen zen, eta, ume-umetan, sekulako zirrara sortzen zigun haruntz inguratzeak. Bertan bizileku zuen hontzak ere ematen zigun nahikoa lan…
Ostatuaren bikote paregabea
E
Asier Mujika Otegi Arama
Ez naiz nobedaderik esaten ari Arama pilotarien herria dela diodanean, begibistakoa baita, gure herriko gazteak iritsi diren, eta, iristen ari diren, maila.
ta hau, beraiek azaldu duten gaitasunaren eta ahalaren ondorio izateaz gain, aurreko belaunaldietatik jaso duten pilota jokorako grinak eta zaletasunak ere zeresana badutelakoan nago. Arama, betidanik izan baita pilotazalea. Garai bateko Araman, beti zen erraza pilotarako laguna bilatzea. Herriguneko eskubi pareta zuen frontoi zaharra izan zen pilotarien harrobi. Hara noraino, gure txikitasunean, Gipuzkoako Herriarteko Pilota txapelketan ere parte hartzeko taldea osatzeraino. Orain bezalatsu, orduan ere, Ostatua zen herriko gazteen eta helduen bilgune. Baita goierritar asko eta askorena ere. Bertaratzen zirenek, hortxe zuten aukera, ezetz eta baietz, pilotarako desafio bat bota, eta erronda nork ordainduko argitzeko. Jan-edanari leku egin nahi zionak ere, modu paregabea zuen, gorputza pixka bat mugitu, izerdi pixka bat atera, eta berriro ere mokadutarako prest. Ez zegoen adinik, ez zegoen mu-
Frontoi zaharra, ostatuaren bikote lagun paregabea zen. Bien artean sortzen zen herri giroa deskribaezina da gaur egun. Hura zen Aramako kiroldegia. Pilotan, futbolean, bote-botean, ezkutaketan… Hura zen herriko parte zaharra, jai giroan biltzen zen gunea. Herriko dantza taldeak bere emanaldiak ematen zituen gunea. Txistulari taldeak, bere doinuak aireratzen zituen lekua. Hura bai zela erabilera anitzeko espazioa! Goizeko ordu txikietara arte luzatu zitekeen eguna. Hango mus saioak, hango kontu-kontaldi saioak, hango eztabaidak…
Xumetasunak herriari emandakoa Baliabidez eta materialez, aurrerapauso itzelak eman direla zalantzarik ez da. Baina, orduko xumetasunak herriari eman ziona berreskuratzen izango da nahikoa lan, berriro ere, orduko herri giro eta aldartea ezagutzen. Frontoi zaharrak, elkarrekin gozatzeko, eta zergatik ez, elkarrekin jolasteko aukera eskaintzen baitzigun.
Gaztejira 13 Agurtzane Merino Benitez • Aitor Urdangarin
2021eko ekainaren 18a • # 425
«Herrian babes handia eman diote nire lanari» AGURTZANE MERINO BENITEZ • Rap-kantaria
Testua: Ane Garmendia
AITOR URDANGARIN
Baserritar erbesteratua
Argazkia: La Chachu
nuen, abestia grabatu eta 6-7 hilabete beranduago. Harrerari dagokionez, onespen handia izan duela esan daiteke. Oso neska irekia naizenez, jende askok ezagutzen nau herrian eta guztiek babes handia eman diote nire lanari. Bideoklipak like asko dituen arren, dislike ugari ere baditu, baina beti esaten dudan moduan, jarraitzaileak izateko haterrak ere eduki behar dira.
Hau ez da zure lan bakarra. Zertaz hitz egiten duzu zure abestietan? Enamora abestian rapa eta reggaetoia nahastea erabaki dudan arren, normalean rap estiloa erabiltzen dut soilik. Nire abestietan bizitzan zehar gertatu izan zaizkidan bizipenetaz edota izandako sentimenduetaz hitz egin ohi dut. Homofobia eta autolesioaren gaiak jorratu izan ditut esaterako, azkenean nik bizi izan ditudan egoerak direlako, eta uste dudalako lagungarria izan daitekeela nire egoera berdinetik pasatzen ari den jendeari erakustea posible dela zulo beltz horietatik irtetea.
A
gurtzane Merino Benitezek (Zumarraga, 2000), La Chachu ezizenez ezaguna den rapkantariak, lauzpabost urte daramatza abestiak konposatzen. Bere azken lanean estilo ezberdin bat erabiltzeko hautua hartu zuen, eta dagoeneko entzungai dago Enamora abestia.
Enamora abestia atera berri duzu. Abesti hau une honetan nire bikotekide ohia denari zuzenduta dago. Bere garaian harentzako idatzi nuen arren, gorabehera askoren ostean harremana haustea erabaki genuen. Egoera zaila izan den arren, proiektuarekin aurrera jarraitzea erabaki nuen eta oso pozik nago hartutako erabakiarekin. Abestia bere osotasunean familiarteko giroan egin dela esan daiteke. Grabaketa Zumarragako Bahamas estudioan egin nuen lagun batekin, eta bideoklipa ere lagun batzuekin grabatzea erabaki
Gustatuko al litzaizuke etorkizunean disko bat ateratzea zure abestiekin? Oraingoz hobby bat bezala ikusten dut soilik, ez dut inoiz abeslari moduan lan egiteko asmorik izan. Oso mundu konplexua iruditzen zait, izan ere gaur egun talentu handiko pertsona asko dago musika urbanoaren esparruan. Hala ere, esan daiteke nire erreferente nagusia Ptazeta abeslaria dela, eta izugarri gustatuko litzaidakeela bere pausuak jarraitzea. Zalantzarik gabe, ikaragarri gustatuko litzaidake baita ere disko bat ateratzea hemendik urte batzuetara. Musika maite duen zein artista gazteri ez litzaioke gustatuko mundu osoan zehar bere abestiak ezagutaraztea?
@chachuu09 McChachu
Trantsizioa
K
aixo Kattalin! Sekulako ilusioa egin dit zure eskutitza jasotzeak! 2035 jadanik. Ze azkar pasatzen den denbora! Oraindik, atzo izango balira bezala gogoratzen ditut Gasteizko urte haiek! Gogoratzen Fridays partez, asteazkena for future dinamika sortu genuenean? Arantxa Tapia, asteazkenari justizia! Trantsizio berdea 3 egun lan egitea zela eta… Jajaja. Hemen ere asko aldatu zaigu bizimodua! Gazte pila batek, CO2a metatu, biodibertsitatea areagotu eta energia elikagaia gisan gordetzen den planta fotovoltaiko modernoetan egiten dugu lan. Zaharrek baratzea deitzen zioten eremu horietan alegia. Umeek berriz, jolasean igarotzen dituzte arratsaldeak, trafikoa gutxitu denetik herri osoa bilakatu da euren jolasleku. Eta tuper goxo-goxoak prestatzen zizkigun Pili ere ederki dabil. Olarango adinduen etxebizitza komunitarioan bizi da egun. Asteazkenero elkartzen gara, arratsaldean pasealdi bat egin eta siesta ederrak egiten ditugu Sagastigutiko hamaka parkean. Iluntzean berriz, plan sakratua! Igartzan suaren inguruan auzokide guztiak elkartu, bertan arrantzatutako arrainaz gozatu eta festa giroan ibiltzen gara. Festa aipatuta; ostiralean Berri Txarraken Denbora librea da trantsizio bakarra diskoaren aurkezpena dago San Martingo Elizan. Animatzen?
14 Ibiltari Olatako bira Ataunen
# 425 • 2021eko ekainaren 18a
Olatako bira
KONDAIRA, ARTADI, LEIZE ETA MAILO ARTEKO BIDEAN
Ataungo domoaren Ikarandietako paretari itzulia emanez, eta Aitzartea eta kanpoaldea bistaratuz bi ordutan egiteko moduko bira da Olatakoa. Ataungo basorik aberatsenetakoa dago bidean, artadia. Testua eta argazkiak: Iñaki Gurrutxaga
B
Olatan aurki daitekeen haitz ikusgarria, behean amildegia duela. Ertzilegi eta Aitzio baserriak ikusten dira bertatik, baita Agaotz eta Arastortz mendiak ere.
ide, zoko eta baso faltarik ez du Ataunek 58 kilometro koadroko luze-zabalean. Hamaika dira udalerrian sakabanatutako auzoetatik egin daitezkeen ibilbideak. Udalerriaren azaleraren hiru laurdena Aralar natur parkearen barrenean dago, eta erdia Europako intereseko habitat moduan izendatua. Tartean, Ibiltari honetako Olatako biran zeharkatzen den artadia. Bi ordu eskasean osatzen da sei kilometro pasako ibilbidea, Ataungo kondaira askoren lekuko izan diren parajeetan. Biderako hiru gidariak ere, apartak: Jexux Aizpurua, Joxe Begiristain eta Ion Fontenla. Bittor eta Urbieta jatetxeen ondoko Iztartoko bidegurutzea du abiapuntu ibilbideak. Abiatu eta berehala, Indarretxe eta Irubide arteko bidezidorra hartu beharra dago eskuinetara, arrasto zuri-horiei segiz. Hamar minutuan Agerreaundi eta Agerretxiki baserrietara iristen da (267 metro). Eta hemen eguneko lehen kondaira, Urrezko izara eta Agerreko madarikazioarena. Luze joko luke lerrootan kondaira osoa hitzez hitz azaltzea. Kontua, ordura arte karta-jokoan aritzen ziren Agerrekoek eta Jentilbaratzeko jentilek etsai bukatu zutela. Agerre Agerre zen bitartean etxe hartan ez zela eririk edo besamotzik faltako egin zuten birao jentilek.
Artadia eta kobazulo eremua Bideari jarraituz Iran baserria azalduko da hurrena, eta arrasto zuri-horiak ezkerretara utziz eta gora eginez Urrestarazugarakoa (Ustatxo, 328 metro), Urrestarazu abizenaren sorlekua. Lan-
Ibiltari 15 Olatako bira Ataunen
2021eko ekainaren 18a • # 425
KONTUAN HARTZEKO Joxe Begiristain, Jexux Aizpurua eta Ion Fontenla, OIatalepoko begiratokian.
ga bat igaro, zelai bideari segi eta artadian barneratuko da oinezkoa. Ustatxoaitz aldera eginez gero, Usategiko koba bisita daiteke, baina ez da hori eguneko helburua. Artadian irekitzen den bidezidorrean gora egin behar da ordu erdian Olatalepoko begiratokira iristeko. Leku egutera da artadia, eguzki berotan izerditu ederra hartzeko tokia. Eta ez ohiko basoa gurean, mediterranear isuriko landarea baita. Juan Arin Dorronsorok 315 koba katalogatu zituen, eta haizpe horretan 40ren bat koba egon badaudela nabarmendu du Fontenlak, eta katalogo horri gehitu beharreko gehiago ere aurkitu dituztela azken urteetan, hartzen hezurrak dituztenak tartean. Artadiko bidezidorretik ezkerrera hamarren bat metro desbideratu, eta Leizetako leizezuloa ezagutzeko aukera izango dute ibiltariek. Atzera bideari helduz, eta Olatako gainera iritsi aurretik, Aizpuruak bigarren kondaira bati egin dio aipamena: Jentilek Artzate baserriko arrauka desegin zutenekoa. «Artzate baserrikoak arrauka osatzen ari omen ziren karea egin ahal izateko. Iruzuloetako gainetik jentilak oihuka hasi zitzaizkien, eta behetik honela esan omen zieten: ‘Hobe zenukete, horrela aritu ordez, jaitsi eta lagunduko bazenukete’. Jentilek, hori entzutean, hartu omen zuten berealdiko mailo bat, behera bota eta arrauka guztia deseginda utzi omen zuten». Konturatzerako, eta bidezidorra ezkerrera utziz iristen da ibilbideko puntu gorenera, Olatako begiratokira, Aitzarte izeneko eremuan (515 metro). Ertzilegi eta Aitzio baserriak parez pare ikus-
» Agerreaundiko kablea
ten dira gain hartatik, eta urrunean Agaotz eta Arastortzeko gainak. Eta oinpean, amildegia.
Ikarandietako bidetik itzulera Artzateaitzen (649 metro) barrenean pasabide estu batetik igaro ondoren, Bedama baserrira iristen da bost minutuan. Basoa eta paisaia erabat aldatzen da. Baserria pasa, eta pistan 300 metro eginez, ezkerrera egin behar da. Bistan dira berriz arrasto zuri-horiak. Pinudian behera Ikarandietako bideari (Itaundieta) heldu behar zaio Urdarano baserria helburu dela. Ezkerretara Loibideko mailoak (Loibe, 626 metro) eta eskubitara Jentilbaratza. Bide dotorea da Ikarandietakoa, basoaren itzalpean gozo egiten dena. Izenaren jatorriak, akaso, bidea egin zutenen sentsazio lekarke gogora, amildegiaren gainean egina baitago. Urdarano baserriaren ezkerretik behera doan xendari jarraitu behar zaio –ez dago ikusten erraza–, handik Iran baserrira heltzeko. Hortik aurrera gorantz egindakoa beherantz egitea besterik ez da falta San Martin auzoaren ikuspegia parez pare dela.
Olatako begiratokia da ibilbideko lekurik gorenena. Artzateaitzen oinpean dago, artadia bukatzen den tokian
Agerreaundi baserriaren atarian kablea ikus daiteke, belarra nahiz egurra zelai aldapatsuetatik herrira garraiatzeko tramankulua. Ataunen antzeko 197 kable daude katalogatuta.
» Usategiko koba Urrestarazugarakoa baserriaren gainaldean dago Usategiko koba, duela 27.000 urteko gizakiaren aztarnak aurkitu ziren tokia. Goierriko aztarnategirik zaharrenetarikoa da. Hara joateko kontagai den bidetik desbideratu beharra dago.
» Artadia, ez ohiko basoa Gipuzkoa barrualdeko artadirik bakanetakoa da Ataungo artadia. Mediterranear basoak dira, eta horregatik, Gipuzkoan, lur lehorrenetan agertzen da, kareharrizko lorzuro trinkoetan. Eremu horietan, euri asko eginagatik, urak beherahala egiten du ihes, bai azaletik, baita lurpetik ere.
» Kondairak ezagutzeko Turismo informazioa ez ezik, mitologia guneak eta kondairak jasotzen dituen webgune bat badute Ataunen: ataunturismoa.eus. Ibilbide mitologikoetako kondairak nahiz herrian jasotakoak irakur daitezke.
FITXA TEKNIKOA • Iraupena: Bi ordu • Luzera: 6,79 kilometro • Desnibel metatua: 668 metro • Zailtasun teknikoa: Erraza
16 Eszena Goierriko kultur plaza
# 425 • 2021eko ekainaren 18a
Zinema
Kultur proposamenak: Julen Arakama Butak21 zinekluba
Mulholland Drive
D
avid Lynchen Mulholland Drive lehenbizikoz ikusi genuenetik 20 urte joan dira. XXI. mendeak aurrera egin du eta Hollywooden kokatzen gintuen amets bitxi eta ulergaitz haren dizdiraren lilurak bere hortan darrai. Efemeride hori medio, aditu eta zale askorentzat mende honetako onena den film magnetiko hau zinema aretoetara datorkigu berriro bere filmografia osoarekin batera. Hollywoodeko zinema mundutxoan kokatzen da filmaren trama, eta testuinguru horretan korapilatu eta galduko gara bikote protagonistarekin. Betty Hollywoodera antzezle izateko ametsarekin heldu berri den emakume gazte bat da, bere izebaren apartamentuan ostatu hartuko du eta han ezagutuko du Rita. Ritak kotxe istripu bat izan berri du Mulholland Drive kalean eta amnesiak jota geratu da ondorioz. Biak batera Rita nor den argitzen saiatuko dira. Hortxe amaitzen da filman argia eta zehatza dena, hemendik aurrera hainbat istorio paralelo, pertsonaia berezi eta hari ezberdin zabalduko zaizkigulako. Guregan desorientazioa, harridura, faszinazioa, lilura, aluzinazioa eragiten ditu David Lynchek, ispilu deformatzaile baten bitartez kontatutako trama argiezin honetan. Irudien Izenburua: Mulholland Driedertasuna, musika bikaina, atve. Zuzendaritza eta gidoia: mosfera oniriko eta surrealista David Lynch. Antzezleak: baliatuz ikuslea sorgintzen du, Naomi Watts, Laura Elena amnesia guk geuk sufrituko baHarring, Justin Theroux. Mu- genu bezala heldulekurik gabe sika: Angelo Badalamenti. istorioan aurrera goazela.
Oskarbi eta Loinatz abesbatza, elkarrekin Euskal kantagintza berriaren ikurretako bat izan zen Oskarbi taldea, 60ko hamarkadatik. Eta baita iraunkorrenetako bat ere, oraindik jotzen eta kantatzen jarraitzen badute. Oraingoan, formatu berezian datoz, gainera, Beasaingo Loinatz Abesbatzarekin batera ariko baitira zuzenean. Hilaren 26an izango da kontzertua, 19:30ean, Loinazko San Martin basilikan.
Zumarragako Trikitixa omenduko dute Zelai Ariztin Zumarragako Trikitixa sortu zeneko mendeurrena gogoratzeko kontzertua egingo dute bihar, hilak 19 (17:00), Zelai Ariztin. Laja eta Lutxurdio, Gari eta Iñaki, Etxaniz eta Saizar, Xabi Aburruzaga eta Ikigai eta Amak taldeak ariko dira.
Dantza asteburua antolatu dute Ordizian Ordiziako Amets Bide dantza taldeak antolatuta, Dantza Asteburua egingo dute Ordizian. Bihar eguerdian Pasaiako taldearen ballet emanaldia izango da, eta arratsaldean Amets Bideko ballet eta Euskal dantzetako dantzarien saioak. Igande eguerdian berriz, bi taldeek Barandila egingo dute, Barrena parkean.
Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak
2021eko ekainaren 18a • # 425
Osasuna Noemi Lopez Insausti • Nutrizionista (Beasain)
Uda ere osasungarri jateko garaia da
U
da iristear dago, eta honekin batera, oporrak, eguraldi ona eta egun luzeak. Gure ohiturak aldatu egiten dira garai honetan: ordutegiak desberdinak dira, lo gutxiago egiten dugu eta, oro har, gehiago jaten eta edaten dugu gainera, aktibitate fisiko gutxiago eginez. Nahiz eta egoera hauek ematen diren, horrek ez du esan nahi urtean zehar jarraitutako ohiturak alde batera utzi behar direnik. Zer egin udan zehar zaintzen jarraitzeko?
Ura izango da lehen aukera, baina urari fruta zati batzuk eta izotz-puskak botatzen badizkiozu, edari izugarri goxoa eta freskagarria izango duzu. Beste aukera bat, fruta zatiak moztu eta izoztea da, ondoren izotz-koskor bezala erabili ahal izateko.
Tentazioak
Frutak eta barazkiak Uda garaian fruta gehiago jateko joera dago; meloia, sandia… zapore eta eskaintza anitzen garaia da. Normalean, otorduekin edo otorduen artean jateko ohitura dago, baina beste hainbat aukera ere badaude. Adibidez, entsaladan gehitzea; marrubi eta gereziekin egindako entsalada benetan freskagarria da. Irabiakiak ere fruta jateko modu osasungarria da; ideia bezala, probatu platano eta gereziekin egindako irabiakia. Barazkiei dagokienez, nahiz eta tomatea, kalabazina edo piperrak bezalakoak urte osoan zehar jateko aukera daukagun, garai honetan benetan zaporetsuak daude. Entsaladan, gazpatxoan edo zopa hotzetan kontsumitzeko garai egokia da.
Lekaleak Hotz egunetan oso gustura jaten dugu babarrun edo dilista plater bero bat, baina udan beroarekin batera hauen kontsumoa murriztu egiten da. Beti bezala, badaude beste aukera batzuk, eta neguan zehar plater beroan jandako babarrunak, entsalada bati gehituta plater freskagarri eta elikagarria lortzen duzu.
Hidratatu Oso garrantzitsua da ondo hidratatzea.
Urte osoan tentazioak eskura ditugun arren, udan kanpoan denbora gehiago igarotzen dugunez, errazagoa da horietara jotzea. Izozkiak dira behar bada udako tentaziorik handiena. Uda garaian beti egongo da tentazio hori, beraz momentu batean jango dugula onartzea da onena eta errudun sentitu gabe gozatzea. Artisau izozkiak aukeratzea beti hobea izango da izozki industrialak jatea baino. Jakin, izozki artisauen osagaiak honakoak direla: esnegaina, esnea, azukrea, gorringoa eta beste batzuk. Etxean egiteko aukera ere badago. Aukeratu gustuko duzun denboraldiko fruta eta irabiatu esnearekin, landare jatorriko esnearekin edo jogurtarekin. Ondoren, egokiak diren moldean jarri, izozkailuan sartu eta listo! Elikaduraz gain, mugitzea eta ondo deskantsatzea garrantzitsua da. Gomendio hauekin guztiekin, uda osasuntsua igarotzea opa dizuet.
18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian
# 425 • 2021eko ekainaren 18a
Komikia
Aliritzian
Marian Velasco • Ikaslea
Bukowskiren oinordetza
I
kasketak bukatzear nago, honela langabetuen zerrendara pasaz (ez luzarorako, edo horrela espero dut). Ez da nire buruari prentsa txarra egiteko zein hau gutxiesteko unea, baina idaztea tokatzen zait, eta nire hitzekin proportzio berean zintzoa zein traketsa ez banaiz, ez naiz ni neu. Lerro hauetan nire burua biluztu eta hanka barruraino sartu beharra daukat, ahalik eta hitz desegokienak erabiliz. Trakeskeria eta akatsen komedia, hori da nire esentzia, nire indar-gunea. Tira, dudan ideia behingoz botako dizuet, stripper batek bularretakoa botatzen duen bezala: Zenbat eta gehiago irakurri, orduan eta ergelago sentitzen naiz. Eta ez ergelkeria positibo bat, non duzun onena emanda zure burua gainditzen saiatzen zaren, ez. Deprimitzeko moduko ergelkeria bat da, guztiz suntsitzailea. Gaixo sentitzen naiz, dudan autoestimu apurra izerditzen, behazuna zein neure buruarekiko gorrotoa botaka. Burmuineko beherakoa dut. Oso redneck-a sentitzen naiz azkenaldian, eta egia esan, orain oso gaizki datorkit.
Lan elkarrizketa batean neure burua definitzeko eskatuko balidate, krisi honen aurretik, bere arima deabruari saltzen dionak bezalaxe salduko nuke nire burua. Baino orain, ezer ere ez dakidala baino ez dakit, beraz, zer esan dezaket? «Arruntenetan arruntena naiz, baino nire ezagutza mugatuetatik eta ditudan zalantza guztietatik abiatuta, lana ahal dudan hobekien egiten saiatuko naiz». Benetan? Ostia, batzuetan pikutara bidaliko nuke neure burua... Bukowskiren esaldi bat erabili nahi dut amaitzeko. Behin, lagun batek, ea bere burua jenio baten moduan ikusten zuen galdetu zion (jendearen gustuko idazle bat izateagatik), eta berak hau erantzun zuen: «Egia esan, zaila da Gustuko denbora azaltzea. Atzeratu baten pasak, irakurketak, moduan sentitzen naiz gehienetan». Bukowski- pistola buruan jarri ren izpiritua zainetan eta nire etsairik daramat azkenaldian? okerrena bihurtu nau Baita zera ere. Zainetan daramadan bakarra odola eta auto-mespretxua da. Gehien gustuko dudan denborapasak, irakurketak alegia, pistola buruan jarri eta nire etsairik okerrena bihurtu nau, besterik gabe. Galtzaile atera naiz. Eta zer? Galtzeko jaio gaitun, motel.