zk. 422 2021eko maiatzaren 28a www.goiberri.eus
Iritzia Aitor Sarriegi Galparsoro. Hobeto bizi
03
Elkarrizketa
10-11
Garapena
Irati Goikoetxea: «Kontatzen dena fikzioa da, baina fikzio oso erreala»
Berrabiarazi proiektuaren ekintza plana, oraina eta geroa ziurtatzeko
ENERGIAREN PRINTZAK Eredu jasangarriak sustatzen trantsizio energetikoa egiteko
14-15
04
02 Publierreportajea # 422 • 2021eko maiatzaren 28a
Iritzia 03 Aitor Sarriegi Galparsoro • Irakaslea eta bertsolaria
2021EKO MAIATZAREN 28A
Itzain
# 422 Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL
Koordinatzailea:
Hobeto bizi
Iñaki Gurrutxaga
Kudeatzailea: Josu Iñigo
Erredakzio-burua: Loinaz Agirre
Diseinua: Adaki (Eneko Maiz)
Banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011
Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200.
Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.
Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea: goiberri.eus
Posta elektronikoa: goiberri@hitza.eus
Publizitatea: 607 530 424 jizagirre@hitza.eus
Bezero arreta, harpidetzak: 902-82 02 01 harpidetza@hitza.eus
Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Legorreta, Mutiloa, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga
Azaleko irudia: Jonas F., Pexels
U
ste dut gure arreba bati entzun niola pentsatzeak harritu egiten nau, ordea. Uniberlehenbiziko aldiz: «Gu izango gara tsitate-tasak batetik, hiri handietako alokairu gure gurasoak baino hobeto biziko eta bizimodua bestetik... unibertsitate-ikasgaren azken belaunaldia». «...orain ketak egitea gero eta gutxiagoren esku dagoen arte» gehituko nioke. Ez baizerbait dela esango nuke. Hotut uste gure gurasoen berri erantsi behar zaio gure belaunaldiak izan duen erretilaunaldi ingurukoen semeroaren modukorik tokatuko alabak oraintxe ari direla zaigunik. adin horretan sartzen, eta baGure ikasleak urduri dati baino gehiagori pilatuko biltza. USE proba gainean zaizkiola oraindik ordaindu dute (milurtekoaren aurregabeko etxearen eta unibertik jaiotakoontzat, Selektibitsitate-ikasketen gastuak. tatea) eta kirioak dantzan Aitor Sarriegi Galparsoro Zer esanik ez seme-alabak aldabiltza gehien-gehienak. Ez de txiki samarrarekin izan Irakaslea eta bertsolaria da harritzekoa. Hiru egunebadituzte. ko azterketaldian datozen Badakit, ez da berria. Leurteetan zer eta non ikasi hen ere hala zen, eta gure guUnibertsitate-tasak, rasoen belaunaldiak ez zuen ahal izango duten izango dute jokoan, eta kasurik okerregure opor, autokarabana, hohirietako alokairu nean zer ez eta non ez. Atentel, bidaia eta otordu goserik, eta bizimodua... tzioa ematen dit Madril edo edo lehentasunak beste era ikasketak egitea Bartzelonaz Bilbo edo Dobatera zeuden jendearen bugero eta gutxiagoren ruetan. Baina unibertsitate nostia bailiran hitz egiten entzuteak, hitz handi samaesku dagoen zerbait masterren prezioak ikuste rrak ziren orain urte batzuk hutsak (derrigorrezkoak, dela esango nuke arte. Esango nuke Madrilera bestalde, ikasle eternoaren jendea joan ez, baina eramafigurak langabezia-datuak ten zuten belaunaldikoa nainola ezkutatzen dituen beste zela gehiago. baterako) beldurra eragiten Ikasleen hautuak ere asdu. kotarikoak dira, horretan ez dira hainbeste alEzagutza arautua ordaindu dezaketen gutxi datu gauzak. Ikasketa horiek egiteko USEko batzuen esku geratzeko arriskuan gaude. Eta eta batxilergoko notan soilik (edo gehienbat) hori atzerakada barkaezina litzateke.
04 Sakonean Energia komunitateak
# 422 • 2021eko maiatzaren 28a
Erreportajea
ENERGIA KOMUNITATEAK ERALDAKETARAKO GILTZARRI Energia ereduari buruzko eztabaida inoiz baino agerikoagoa den une honetan loratzen ari dira Energia Komunitateak. Klima larrialdiaren aurka, trantsizio bidean, aukera desberdin bat bezala aurkezten dira.
Testua: Ariane Vierbücher
K
lima aldaketaren ondorioak pairatzen hasiak garela ohartarazten urteak daramatza komunitate zientifikoak: itsasoaren maila gora ari da; azken 50 urteotan gradu bat eta bi artean igo da tenperatura Euskal Herrian, eta azken hamarkada inoizko beroena izan da; ekosistemak desagerrarazten ari dira; milioika pertsona mugitzen ari dira klima arrazoiengatik, 2050. urterako munduan 300.000.000 pertsona izatea aurrikusten dute... Aldaketa horiek naturalki eman daitezke, baina adituen iritziz, aldaketa horiek gizakien jarduerak eragin du. IPCCaren bosgarren txostenak, Climate Change 2013: the Physical Science Basis (Klima aldaketa 2013: Zientzia fisikoaren oinarriak, I. Lan Taldearen lehenengo kapituloa), sistema klimatiko globalaren berokuntzareninguruko ondorio garbiak aurkezten ditu inongo zalantzarik gabe. %95eko zitasunarekin, giza aktibitatea aurkezten du XX. mende erditik aurrera klima aldaketaren kausa nagusitzat. Atmosferara isurtzen diren gasek
berotegi efektua sortzen dute, eta berotegi-gasen kontzentrazio-igoera, gizakion zenbait aktibitaterekin erlazionatu dute zientzialariek: batez ere erregai fosilekin (ikatza, olioa eta gasa beroa eta elektrizitatea sortzeko, eta gasolina garraiorako), deforestazioarekin eta nekazaritzarekin.
Trantsizio energetikoa Klima aldaketaren aurrean, energia sektorearen trantsizioa beharrezko bezain konplexua kontsideratzen da, aldaketa asko eta egiturazkoak eskatzen dituelako; erregai fosilen erabilera murriztea, eta energia-iturri garbi eta berriztagarriekin ordezkatzea, besteak beste. Helburu hortara gerturatzen hasteko, lan lerroak marraztu dituzte erakunde desberdinek. Euskal Autonomi Erkidegoan, Euskadiko Energia Estrategia 2030 jarri dute abian. Eredu sozioekonomikoaren eboluzio progresiboa bilatzen duena, gehienbat industria, etxebizitza eta garraio arloan, kontsumo energetiko murritzagoko eredu baten bila, energia berriztagarrietan oinarrituaz kontsumo hauek, energia elektrikoa bektore energetiko nagusia delarik. Epe luzeko helburu bezala 2050. urterako petrolio eta erregai fosilen erabilpena energia alorretik baztertu nahi da, mende amaie-
Energia sortu eta kudeatzeko eredu berriak pizten ari dira trantsizio energetikoaren bidean. Luca Nardone, Pexels.
Sakonean 05 2021eko maiatzaren 28a • # 422
Energia komunitateak
Klima aldaketaren aurrean, energia sektorearen trantsizioa beharrezko bezain konplexua da Trantsizio energetikoa gertatzeko, erakundeen eskuhartzeaz gain, gizarte osoaren inplikazioa beharrezkotzat jotzen da
rarako NEG isuri netoa zero bilakatuaz eta 2050 urterako %80 murriztuz 2005 urtearekin alderatuz gero. Zentzu honetan, Goierri goian eta Goierri behean marraztu dituzte NEG isuriak murrizteko estrategiak, bizi kalitatea hobetu eta biztanleriko sektore desberdinak arazoaren inguruan kontzientziatzeko helburuarekin. Orain literatura horrekiko koherentea den herri proiektu bat jostea falta da, planak jasotakoaren bidean aurrera egiteko, apustu estrategiko zuzena egitea. Hari horri tiraka, bilakaera teknologikoa hasi da, baina teknologiak soilik ez du egoera aldatuko, eredu berrien aldeko borrokak globala beharko du izan, erakunde guztien apustu sendoaz gain, gizartearen inplikazioa ere ezinbestekotzat jotzen baita. Hala, asko dira Euskal Herrian euren baliabideen giltza eskuan hartu eta burujabetzarako bidea urratzen hasi direnak. Eredu ezberdinak daude: kooperatibak (Goiener, Nafarkoop, I-ener), udalek bideratutako egitasmoak (Itsasondo, Zaldibia) eta proiektu komunitarioak, besteak beste. Goiener Kooperatibaren, eta antzekoen kasuan, energia, batik bat elektrikoa, egungo gizarteetako oinarrizko ondasun bilakatu da, ura edo elikagaiak bezain beharrezko, eta horregatik, xe-
06 Sakonean Energia komunitateak
dea, herritarrek oinarrizko ondasun horrekiko kontrola berreskuratzea da, honen garrantziaz jabetzea, energiaren kontsumo arduratsu eta iraunkorra bultzatuz. GoiEner-ek subiranotasun energetikoa berreskuratu nahi du, egun sektore elektrikoan liberalizatuta dauden esparruetan sartuz: merkaturatzea (energia erosketa) eta sorkuntza. Garraioa (REEren eskuetan diren goi-tentsioko azpiegiturak) eta banaketa (tentsio ertain eta behe-tentsioko azpiegiturak, konpainia handien kontrolpean direnak) oraindik erregulatuak daude. Irabazi asmorik gabeko kooperatiba izanik, elektrizitate berdea merkatura-
# 422 • 2021eko maiatzaren 28a
bat: Energia-Komunitateak. GoiEnerren iritziz, «azken bolada hontan moda-modan» dago kontzeptu hori, eta ez du guztiz garbi, pixkanaka loratzen ari diren Energia Komunitate desberdinek izen hori atxikitzeko baldintza guztiak betetzen dituzten. Europako Batasunak honela definitzen ditu: pertsonak, enpresa txikiak, elkarteak eta tokiko erakunde publikoak biltzen dituen erakunde juridikoak dira; elkarrekin, energia berriztagarriak (elektrizitatea, beroa eta hotza), eraginkortasun energetikoa, mugikortasun jasangarria eta abar sustatzean oinarritutako jarduerak garatzeko helburua dute; hori guztia gertuko onura
Energia berriztagarriak eraginkortasun energetikoa eta mugikortasun jasangarria sustatzeko sortu dira Goierrin hainbat eredu aurki daitezke, nahiz eta Europako araudia ez den osoki ezarri Espainiako legedian
Legazpiko Bikuña kiroldegian plaka fotoboltaikoak jarri dituzte. Legazpiko Udala
tuz lorturiko etekinak kooperatibara itzuliko dira berriz, eta bazkideek erabakiko dute batzarretan zertara bideratu diru horiek. Era berean, bazkideek sorkuntza berriztagarriko egitasmoetan inbertitu ahal izango dute, kooperatibak berak kontsumituko lukeelarik ekoizpen hori. Azken helburua kooperatibak sorturiko energia kopurua bazkideek kontsumitzen duten kopuru bera izatea da, hori guztia energia berriztagarrien bitartez eta ahalik eta kontsumo arrazional eta eraginkorrena eginez.
Energia komunitateak Energia-ereduari buruzko eztabaida honetan, lekua hartzen ari da irudi berri
soziala, ingurumenekoa eta ekonomikoa bilatuz. Gainera, oraingoz, Europako araudia ez da osoki ezarri Espainiako legedian, eta baina hori iritsi bitartean, zenbait herritan, Energia-Komunitateak abiarazteko prestatze lanak egiten da Goiener bera, modu sendo, parte-hartzaile eta erresilientean. Kooperatibaren sorreratik, «energia guztiona eta guztiontzat» izatea nahi izan dute, erregai fosilen erabilera iraunarazten duten ereduetatik, eta, batez ere, pertsonak ahalduntzen ez dituzten jardueretatik urrunduz, eta EnergiaKomunitateak etorkizunerako aukeratzat dituzte: «Etorkizunean tokian-tokian agintea hartu nahi duten pertso-
nak, energia tresna gisa erabiliz, ahalbidetuko duena gizarte bat bidezkoagoa, solidarioagoa, ingurumena errespetatuko duena eta ahaldundua».
Zumarragan abiatu duten eredua Energia trantsizioaren bidean, hainbat eredu martxan daude Goierrin. Zumarragan, adibidez, Tokiko Energia Komunitatea abiarazi dute duela gutxi, Edinor-en laguntzarekin. Horren baitan, Izazpi auzoko kantxaren estalkiaren gainean plaka fotovoltaikoak jarriko dituzte eta horiek sortzen duten energia 200 etxe eta dendetara helduko da. 200 erabiltzaile horiek energia komunitatea osatuko dute. Plakek behar duten energiaren %30
Sakonean 07 Energia komunitateak
2021eko maiatzaren 28a • # 422
sortuko dute eta gainontzeko %70 erosi egingo dute. Energia garbia erosiko dute eta beraiek erabakiko dute zeini erosi. Energia berdea autokontsumo-erregimenean hornituko du instalazioaren 500 metroko erradioan dauden 200 etxe eta dendetara. Udalak kiroldegian eta pilotalekuan ere plakak jartzeko asmoa du, energia komunitate gehiago sortzeko. Mikel Serrano alkateak esan du proiektua «herriko biztanleen artean energia-autokontsumorako eredu garbiagoa, eraginkorragoa eta merkeagoa sustatzeko iraultza» dela. Udalbatza osatzen duten alderdi guztiek aho batez adostu zituzte proiektuaren estatutuak. Zumarragako EH Bildurentzat, proiektua «funtsezkoa» da , eta bizilagunak bat egitera animatu ditu. Dena den, herritarrek proiektuaren gaineko gidaritza eta kontrola izatea ere aldarrikatu dute: «Proiektuaren gaineko kontrola eta gidaritza herritarra bermatuko duen egitura juridikoa hautatu behar da. Izan daiteke irabazi asmorik gabeko kooperatiba edo beste eredu bat, baina herritarren ahalduntzea eta parte hartzea bermatu beharko litzateke, irabaziak komunitatean inbertitzeko eta tokiko garapena bultzatzeko». Beste herri batzuetan martxan jartzen ari diren beste eredu batzuk ere aztertzen ari da Zumarragako EH Bildu, Azpeitian, Ekiola elkartearen bultzadarekin martxan jarritakoa adibidez. Ekiola kooperatibak, irabazi asmorik gabeko kooperatibak dira, eguzki energia sortu eta kudeatuko dute, beraien hornidurarako, eta herritarrek energia garbia kontsumituko dute, dirua aurreztuz. Energiaren Euskal Erakundea eta Krean ingeniaritza enpresa izango dira instalatzaileak. Egitasmoa eskualdeetan aurkezten ari dira Foru Aldundiaren eskutik. Goierri goian, Legazpin egin zuten aurkezpena, duela aste gutxi, eta bertan izan ziren, Legazpiko, Urretxuko eta Zumarragako alkateak, beste hainbat eragilerekin batera.
Beste hainbat eredu Goierrin Itsasondoko kasua ere aipagarria da. Han ere,Tokiko Energia Komunitatea sortzen hastea erabaki du Udalak, herrian kontsumitzen den argindarren parterik handiena Itsasondon bertan sortzera doana, instalazio fotoboltaikoak eraikiz, hauen etekina maximizatuz,
sorkuntza eta kontsumo puntu guztiak dinamikoki kudeatuz, eta herritarren argindar-fakturak merkeagotuz. Udaletxeko teilatuan eguzkiaren energia argindar bihurtzen duen instalazio fotoboltaiko bat jarri da, Foru Aldundiaren eta Energiaren Euskal Erakundearen laguntzarekin. Udaberrian jarri zen martxan eta udalaren eraikinean gastatzen den elektrizitatearen laurdena baino gehiago ematen ari da. Ondo bidean, egindako gastua 4 urtetan amortizatzea espero da eta 20 urtetako bidea egingo duela ziurtatzen dute. Zaldibian ere eman dituzte lehen urratsak. Udalak garatuko duen proiektuaren helburua, herriaren ahalik eta auto-hornidura mailarik altuena bilatzea da, kanpoko energia kontsumoa murrizteaz gainera, igorpen kutsatzaileak saihestu eta ingurumena eta gizartea zainduaz. Eguzki-energia sortzeko plaka fotovoltaikoak jarriko dira eskolako teilatuan, udal jabetzakoak diren eta herritarren erabilerara zuzenduta dauden 10 puntu auto-hornitu ahal izateko. Hornidura hauek guztiak, 500 metroko erradio baten barruan kokatzen direnez gero, sorkuntza puntu bakar bati loturiko autokontsumorako instalazio fotovoltaiko partekatu baten parte izango dira. Udal eraikinen auto-hornidura bidea garatuko da, ondorengo urteetan etorkizunerako estrategikoa den energia berriztagarrien erronkari bide berrietatik helduz. Aurreikuspenen arabera, aurtengo irailerako. Ikus daitekeenez, larrialdi klimatikoaren aurkako helburuak lortze aldera lanean ari dira Goierrin, printzipioz helburu beretsuak dituzte denek, formula desberdinak baliatuz. Legazpin, esaterako, Udalak beste eraikin publiko bat gehitu du eguzki panelak dituztenen zerrendara, egun hauetan Bikuña kiroldegiko teilatuan plaka fotoboltaikoak instalatu baitira. Guztira 160 eguzki-modulu fotoboltaiko jarri dituzte. Goierriko beste esperientzia batekin bukatzeko, nahiz eta oraindik garatze bidean egon; Besainen ere ari dira gaia lantzen. Beasainmendin eguzki-plaken parkea jartzeko bideragarritasun plan bat landu zuten. Txosten hori Goienerrekin aztertu eta bideragarria dela ikusten badute, sokari heldu eta gauzatuko dute.
Klima aldaketa «arazo larria» da gizartearentzat
L
arrialdi klimatikoaren eta trantsizio energetikoaren aurrean euskal gizartearen pertzepzioa eta jarrera neurtu dituen ikerketaren arabera, larrialdi klimatikoa «arazo larria» da EAEko herritarrentzat, 10etik 8,1eko puntuazioarekin. Gainera, % 73k uste dute ondorioak nabariak direla, eta % 75 prest egongo lirateke inguru hurbilean energia berriztagarria ekoizteko instalazio bat edukitzeko, bestelako energien «aldekoago» azalduz. Emaitzen arabera, euskal gizartea «gero eta gehiago jabetzen da» larrialdi klimatikoaren eta energiaren ekoizpen eta kontsumoaren arteko loturaz. 2017an, % 39k «oso lotuta» zeudela esan zuten eta, egun, % 51k eusten diote horri. Larrialdi klimatikoaren aurkako borrokari eman beharko litzaiokeen garrantziaren inguruan, EAEko herritarrak ez datoz bat, eta iritzi desberdinak azaleratu dituzte: % 48ren aburuz, lehentasunezkoa izan behar du, baina «bestelako lehentasunak ditugu orain», % 49ren ustez. Ikerketaren arabera, iritzi horrek «zerikusi handia du egungo pandemia egoerarekin». Herritarren % 2k bakarrik uste dute krisi klimatikoaren aurkako borroka ez dela gai garrantzitsua autonomia erkidegoarentzat. Krisi klimatikoaren aurka borroka lezaketen eragileez galdetuta, Eusko Jaurlaritza aipatzen dute arduradun nagusi gisa (% 29); ondoren, herritarrak aipatzen dituzte (% 13), eta, bukatzeko, enpresak (% 11). Inkestari erantzun diotenen % 39k uste dute «guztion ardura» dela, erantzun hori iradoki ez bazuten ere. Ikerketa Ihobek eta Energiaren Euskal Erakundeak aurkeztu dute 'Basque Green Deal' (Euskal Itun Berdea) aurkezteko egindako bileran. Klima Aldaketari eta Trantsizio Energetikoari buruzko Prospekzio Soziologikoen Kabineteak garatu du, eta EAEko herritarrek krisi klimatikoari eta trantsizio energetikoari buruz dituzten pertzepzio eta jarrerak izan ditu ardatz.
08 Herri jakintza Ondare immateriala
# 422 • 2021eko maiatzaren 28a
Orrialde honetarako ekarpenik egin nahi izanez gero: goiberri@hitza.eus
Hitzen ganbara
Esaera zaharra
Efemerideak
Akaiztu: (aditza) Azaleko zuldar edo
«Piztia ere onez-onez eskura»
pikor bat gogortu. Gaiztotu edo infektatu baino gehiago, pikortu, baba edo garatxo moduko pinporta bihurtzen denean. Kailu egin, baina jatorriz orezta zena.
Norbaitengandik ezer onik jaso nahi duenak, adeitasuna berebizikoa izango ditu. Modu onez jokatuta edozer lor daiteke. Are gehiago, uzkurrenak ere limurtzeko balio du.
1990-5-24. Dani Garcia futbolaria jaio zen, Zumarragan. 2010-5-24. Pedro Garcia ordiziarra Everesten gailurrera iritsi zen. 1995-5-31. Sabina Zurutuza Ataungo alkate izana hil zen, San Gregorion.
Ondare immateriala
Platanondoak, plazetan itzala galtzen Testuak: Aimar Maiz
A
lboa euskaraz, platonondoa edo panpanoa ere deitua. Goierriko plaza, kale eta herri barruko pasealekuetan zuhaitz-mota ugariena da. Itzala emateko hosto zabalak eta adarje moldagarria dituenez, XX. mendean zehar asko zabaldu zen. Ez da berez autoktonoa, baina daukan birsorkuntza gaitasun handiagatik, leku askotan naturalizatu da, mundu osoan. Platanus hispanica izen zientifikoz, berez Amerikako eta Asiako barietateen hibridazioa da. Antzinako Grezian oso zuhaitz maitatua zuten platanondoa, Libanoko zedroaren ondoren estimatuena. Erromatarrek hartu zuten gero kultu berbera. Europan, errepide ertzetan landatu izan dute. Frantzian, adibidez, Napoleonen aginduz hornitu zituztela diote bide bazterrak platanondo itzal-emailez, soldadu taldeak freskoago eta erosoago ibil zitezen. Beste batzuen arabera, janari freskoa eguzkitatik gerizpean eraman ahal izateko sartu zituzten, baina helburu berdinez. Asia aldetik 1635ean ekarri zuten, Londresera. Hibridazioa Aranjuezeko errege-lorategietan gertatu zela uste da, XVIII. mendean, Luisianatik (AEB) espezie amerikarra hara eraman zutenean. Hortik erantsi diote hispanica izenondoa. Beste batzuen iritziz, Londresko Vauxhall Garden lorategian na-
hastu ziren. Baina badira 7-8 platanus mota desberdin halere. Parke eta lorategietatik kanpora, plaza publikoetan lehenbiziko aldiz Gironan (Herrialde Katalanak) hasi ziren landatzen, 1859an. Garaiera handia har dezake, 50 metrorainokoa. Lazkaon, eliza ondoan dago adibidea.
Gaitza eta alergiak, galbide Kutsadura handiko lekuetan ondo irauten dute platanondoek. Inausketarako ere arazorik ez du ematen, eta edozein urte sasoitan motz dakizkioke adarrak.
Lazkaoko plazako platanondoen azpian, ganadua itzalean, Basherri Egun bateko azokan. Aimar Maiz
Zenbait herritan udazken hasieran inausten dizkiote urtean hazitako adarrak, hostoa galtzen hasi aurretik. Orbel ugaria sortzen baitu, gero biltzeko ere. Horren ugalkorra eta iraunkorra izanagatik, baditu ahulguneak. Azken urteetan gaitzak hartu ditu platanondoak leku askotan, eta Antracnosia eta Microsphaera platani onddoek erasanda ihartu dira. Gizakiarengan sortzen dituen alergien arazoa du aurkako beste faktore bat, eta zenbait tokitan platanondoak ebakitzen eta bertako espezieak aldatzen ari dira.
Bertsoa • Kate motzean 09 June Aiestaran Iparragirre • Ainhoa Goñi Olaetxea
2021eko maiatzaren 28a • # 422
Gaiak hala dio
Kate motzean Ainhoa Goñi Olaetxea • Ikaslea
«Soilik ikastera mugatu da gure bizitza» June Aiestaran Iparragirre
Gaia: Itxura fisikoa Neurria: Hamarreko handia Doinua: Gure aurreko guraso zaharrak Deuseztatzeko gizarte-arauek duten balio erantsia, pertxan zintzilik utzi behar da kanon ederren jantzia. Ai, baina handia baita orritik ispilura distantzia, ezin dut albo batean utzi erakartzeko antsia, nork esan zuen izan zezala horrenbeste garrantzia?
Testua eta argazkia: Mikel Albisu
Ainhoa Goñi Olaetxea (Mutiloa, 2000) Historia ikasketak ari da egiten 3. mailan. Irakaskuntzara bideratu nahiko lituzke ikasketak: «Gaur egun gertatzen dena ulertzeko, aurretik gertatu zena ezagutu behar da eta interesgarria iruditzen zait historia hori zabaltzea». Ikasturte honetan hiru astez behin dituzte klase presentzialak: «Nahiko ahaztuak sentitu gara irakasle askoren aldetik». Ikasle bizitza ere guztiz aldatu zaie pandemia dela eta, «soilik ikastera mugatu da gure bizitza, ia aisiarako aukerarik gabe».
Historiako garai bat. Gerra Hotza.
Ze zaletasun dituzu? Ez dugu uste baina guztiok gaude lotuta katean, begiak soilik nagusi diren gurpil zoratu batean. Nahiz su berbera hauspotu dugun askotan orain artean, noizbait bizi nahi baldin badugu aske, biluzik, bakean, ikas dezagun harro sentitzen gure begiradapean.
HURRENGOA » Bertsolaria: Jon Iturrioz Nazabal Gaia: Ilusioak
Mendia eta parranda, baina egoera honetan batez ere lehenengoa.
Pelikula bat edo telesail bat. Tarantinoren Malditos Bastardos edo Robert Zemeckisen Forrest Gump. Liburu bat. George Orwell-en Animal Farm. Musika talde edo abeslari bat.
Lehenengo aldiz Iruñeko San Ferminetara joan nintzenekoa.
Los zopilotes txirriaos.
Abesti bat.
Lana aurkitu eta benetako lagun zein familiarekin egoteko denbora izatea.
Sara Jaramilloren Mujer Malvada.
Bizitzako plazer txiki bat.
Kolore bat. Berdea.
Eguraldi ona egiten duenean etxeko portxean bazkaltzea.
Oporretarako leku bat.
Goierriko txoko bat.
Beti berdinera joateko Cadiz. Leku berri bat bisitatzekotan San Petersburgo.
San Adriango koba.
Zer gosaltzen duzu?
Ez da erraza non amaituko dugun asmatzea, baina Gipuzkoa edo Nafarroako herri txikiak oso gustuko ditut.
Kafesnea tostadekin.
Inoiz ahaztuko ez duzun eguna.
Jaso duzun oparirik bereziena. Txikitan nire zaintzaile Purik Turkiatik ekarri zidan traje arrosa.
Amets bat.
Mutiloan biziko ez bazina...
10 Elkarrizketa Irati Goikoetxea • Idazlea
# 422 • 2021eko maiatzaren 28a
Elkarrizketa Irati Goikoetxea Idazlea
«MINA ETA SUFRIMENDUA DENBORAN ETA ESPAZIOAN IZUGARRI AREAGOTZEN DA» Irati Goikoetxeak (Beasain, 1984) ‘Herriak ez du barkatuko’ eleberria argitaratu zuen duela bi hilabete. Biktimen minez eta sufrimenduez dihardu, eta gizarteak duen jarreraren inguruan hausnartzen du. «Liburua galdera erraldoi bat da: zergatik? Kontua da prest ote gauden galdera horiek erantzuteko». Goikoetxea gustura dago lanak izandako erantzunarekin. Testua eta argazkia: Kerman Garralda Zubimendi
‘Herriak ez du bakartuko’ 22 urte lehenago hasten da, Oihanaren aita akabatzen dutenean. Halere, atentatuaren xehetasunik ez du ematen liburuak. Liburuak batez ere hilketaren ondorengo klabeak ematen ditu. Gertaera bat eta bakarra da baina horrek eragiten duen mina eta sufrimendua, zoritxarrez, denboran eta espazioan izugarri areagotzen da. Garrantzitsua iruditzen zait hori irakurlearengana iritsiaraztea. Ez dira gertaera puntualak eta pertsona batean zentratzen direnak, baizik eta eragina izugarria da eta bizitza osoak baldintzatzen ditu. Garrantzitsua iruditzen zitzaidan hori bistaratzea, ondorengo espazio eta denbora horietan erakundeek, herriak eta gizarteak jarrera bat har dezaten, biktima horiek gizartearekin, herriarekin eta erakundeekin bizi behar dutelako.
Oihanak ez du mendeku goserik. Ingurua ez da nor sufrimendu hori bizi duenari egoera nola kudeatu behar duen exijitzeko. Baina badaude kasuak,
eta asko gainera, oso modu hezigarrian, eraikitzailean, bideratu dutenak beraien dolua. Batez ere transmisioan, gertuko zirkuluetan eta haragokoetan, inondik ere gorrotozko transmisiorik egin gabe. Hor hautua dago, eraikitzekoa: bera, pertsona bezala; eta eraikitzekoa ingurunearekin, elkarlan batean, emozio negatibo horiek iraulita.
Oihana Italiara joaten da, Albaceten ere bizi da urte batzuetan... Minarengandik ihesi dabil? Mina tokiarekin ala norberarekin dago lotuta? Ez nuke esango ihesi dabilenik. Mina berarekin darama eta berarekin eraman beharko du beti. Badabil min gehigarri horretatik ihesi: isiltasuna, indiferentzia, bakartasuna... sufrimendu gehigarri horren zama berarekin eraman beharra oso gogorra da. Eta ihesi dabil bizi egin behar duelako. Kanpora joatea biziraute bat da.
Oihana den arren protagonista, bere inguruko guztiek dute zamaren bat: torturatuak, GALen biktimak... Biktimak berdindu nahi izan dituzu? Kontua ez dut uste denik alderatzea edo batzuk ikustea eta besteak ez, inondik inora. Mina erreparatzeko ahaleginak egiten baditugu, eta egin behar ditugu,
mina erreparatu behar dugu. Eta singularrean ari naizenean pluralean ari naiz, minez, batzuk eta besteak bereizi gabe, orokorrean. Liburuan pertsonaia desberdinak ageri dira eta min desberdinak bizi dituzte, jatorri ezberdinetakoak, hori delako gizarte honen errealitatea.
Gatazka armatutik kanpoko biktimak ere badaude. Esaterako, Lukasen beste aitona auto batek harrapatuta hil zen. Amari, Oihanari, egiten dion galdera bera: 'Ez dira gauza bera, ezta?' Biak dira hilketak, baina hilketa batzuek aurre eta atze sufrimendu gehigarriak dituzte. Eta hilketa batzuen atzean justifikazioak egon dira, edozein hilketa justifika ezina den arren. Arrazoiketetan egin dugu labain. Eta hilketa batzuk ondorengo urteetan eta aurrekoetan sufrimendu gehigarria izan dute. Eduardoren aita kotxezale batek hil zuen eta hori da gertaera. Oihanaren aita hil zuten, baina hiltzen hasi ziren aurretik eta hiltzen jarraitu zuten ondoren, horrek esan nahi duen guztiarekin. Eta berdin Mirenen anaiaren heriotza. Guardia Zibilak hiltzen du baina urteetan eta urteetan aitortu gabea da, horrek suposatzen duen guztiarekin. Hanka sartze asko egin dira, eta mina areagotu egin dute. Orain gure, herriaren, gizartearen eta erakundeen esku dago gaur eta orain areagotutako minei buelta ematen hastea.
Haurrak oso presente daude eleberrian. Datozen belaunaldiei ongi azaltzen zaie Euskal Herrian jazotakoa? Liburua galdera erraldoi bat da: zergatik? Umeak oso naturalki umeak datoz
Elkarrizketa 11 2021eko maiatzaren 28a • # 422
Irati Goikoetxea • Idazlea
eginez. Kontua da prest ote gauden galdera horiek erantzuteko. Eta egon beharko genuke, memoria transmisio hori modurik eraikitzaileenean egiteko.
Kontaketa nork egin behar du? Oihanak, biktimak, ala Santik, adituak? Ez da nork idatzi beharko lukeen. Izan beharko luke puzzle bat. Eta batez ere, humanoa. Liburuan agertzen diren haserre mendien aurretik jarri beharko genukeena da begirada humanoa. Askotan, aurretik begirada ideologizatua jartzen dugu, eta horrek egiten duena da deseraiki. Errelatoek atzera begiratu behar dute etorkizun bat eraikitzeko. Bilatu behar ditugu bateraguneak, eta minaren erreparazioa oinarri ona izan daiteke bateratze baterako.
Oihana artista da, eta ‘Herriak ez du barkatuko’ ere sormen lan bat da, bere horretan. Arteak kontaketaren eraikuntzan zer rol du? Azken finean, nola definitzen da mina eta sufrimendua? Halako kontzeptu abstraktuei forma emateko ezinbesteko tresna da artea, bere forma guztietan. Artea zerbait potentea da sentimenduak elkarbanatzeko, interakzioan sartzeko, eta agerian jartzeko.
Atentatutik 22 urte igaro diren arren, Oihanak zauriak ez ditu erabat itxita. Betikotzeko arriskurik badago? Zauriak hor egongo dira, baina kontua da zauri horiek goxatzeko gai izango ote garen, ezkutatu gabe. Ez dut uste minik estali behar denik, garrantzitsua da ikustea, baina eskuak behar dituzte ondoan. Herri bezela ardurak gure gain hartu behar ditugu, biktima hauek gizartearenak direlako. Biktimak herriarenak behar dute izan eta herriak biktimarenak izan. Interkazio horretan bada garaia era aktibo batean lantzen hastekoa, bestela badagoelako arriskua betikotzeko. Eta betikotzea da, ezinbestean, gaiztotzea eta onartzea herri honen zati batek sufritzen jarraituko duela. Eta hori oso gogorra eta jasanezina da, tresnak baditugulako hori ekiditeko.
Liburuak izandako harrerarekin gustura gelditu zara? Kontatzen dena fikzioa da, baina fikzio oso erreala da. Modu batean edo bestean, denok zipriztintzen gaitu. Eta konturatzen ari naizena da irakurlea bere emozioetan deseroso sentitze dela, liburuaren parte sentitzen delako. Hori zen helburuetako bat, irakurlea irakurketan inplikatzea.
12 Erretratua Irudi baten istorioa
# 422 • 2021eko maiatzaren 28a
Erretratua
17 URTE NITUELA
Aitor Asurmendi Zegama
A
nastasia Larrea Arakama, amona Anastaxi, Zegaman jaio zen XIX. mendeko azken urtean (1900eko apirilaren 15ean) eta XXI. mendea hurbiltzen ari zela zendu. 20ko hamarkadan ezkondu eta 70 urtetik gora egin zituen Xegundo senarraren alboan (hil ere hamaika eguneko aldeaz hil ziren biak). Bizi izan zen ia 100 urteetan hamaika pasadizo eta istorio utzi zizkigun, zein baino zein harrigarriagoak. Horietako batzuk ETBko Bertatik Bertara saioan kontatuko zituen bere bizitzako azken urteetan. Amonak Zegamako etxerik pobreenean jaio zela zioen beti, eta umetan, askotan gosearen gosez, burua erabili behar izaten zuela apusturen batean sagarren bat edo errealen batzuk lortu ahal izateko. Horretarako, bereziki gustukoak zituen asto gainean egiten zituen karreratxoak, bai baitzekien garaile ateratzeko «arma berezia» izaten zuela gordea poltsikoan: ez zen usta edo makilaren bat, pipermina zen! Lasterketa hasi baino lehen, astoaren ipurtzuloan sartu eta, berak zioen bezala, «operazioa» egin eta gero, ez omen zen Gipuzkoa osoan bere astoa baino azkarrago joango zen lau hankakorik! Gaztea zelarik, neskame aritu zen Donostiako Alde Zaharrean. Gipuzkoako hiriburuan ere hainbat komeria bizi izan zituen, baina nik bereziki bi gogo-
Xegundo Asurmendi eta Anastasia Larrea zegamarrak. Aitor Asurmendik utzia.
ratzen ditut: lehena Kontxa hondartzan ia ito zenekoa izan zen. Egun batean Goierri aldeko beste neskatila batzuekin goizeko zazpietan hondartzara joan (gero lan egingo bazuten, oso goiz abiatzen ziren), uretan sartu eta olatu handi batek bueltaka eraman zuen. Noizbait ur azalera atera eta gainean zeraman baska edo txanbra txikia «desagertu» egin zitzaiola konturatu zen; gainera, garai hartan kulerorik «apenas» izaten omen zen… eta bere bizitzako lotsarik handienetakoa pasatu zuen gajoak!
Amona eta bi botila sagardo Hurrengo pasadizoak bero sargoria egin zuen abuztuko eguna, amona eta bi botila sagardo izan zituen protagonista. Igandea zen eta etxekoandreak gonbidatuak zituen etxean. Amona janaria prestatzen hasia zen, baina bero itogarriarekin zintzurra lehorra zuen, ia kixkaltzerainokoa. Arazoa «konpontzearren», etxeko beste neskameari kalera joan eta sukaldera bi botila sagardo ekartzeko agindu zion eta, ia konturatu ere egin gabe, bi sagardo botila bihurtu ziren denbora gutxian. Ordubetera edo… mama goxoa edan izanaren ondorioak nozitzen hasi zen amona! Gonbidatuek, ordurako bazkaltzen bukatuta, sukaldariaren lan ona eskertu nahi izan zuten eta etxekoandrea amonarengana hurbildu zen sukaldera, jangelara hur-
bildu zedin. Amonak bat-batean «buruko mina eta ondoeza» zuela entzutean, etxekoandreak, kosta ahala kosta, medikuari deitu nahi izan zion, baina amonak aspirina hartuta eta ohean sartuta pasatuko zitzaiola esanez konbentzitu zuen. Estuasuna latza orduan ere!
75 urte ondoren Lazkaora Kontatuko dudan hurrengo pasadizoan hamarkada ugari egin behar dugu aurrera. 1992ko azaroan gertatu zen. Lan egiten dudan Lazkaoko barnetegiko jangelara, afalosterako, amona eramatea erabaki nuen, bere bizipenak konta zitzan eta ikasleek entzumen bizia egin zezaten. Senpere auzoan ginela, Txintxurreta etxearen parean, zera esan nion: «Lazkaoa allatzear gea, amona!». Eta hauxe erantzuna: «Azkeneko aldiz Lazkaoa 17 urte nitula tor nintzen, Zeamatik laun batzukin oñustan, espartiñek eskun, gero hanka puntatan dantza eiteko… txistulari famosoa zetorren ta danak emozionauta! ». Une hartan burua bueltaka hasi zitzaidan: hamasei kilometro herri batetik bestera… eta 75 urte behar izan zituen antzarren herria berriz zapaltzeko! Egun, munduko edozein txokotara joateko aukera dugun garai honetan, harrigarria, hunkigarria… iruditu zitzaidan amonaren erantzuna. Oheratuta ere hausnarketak puska batean iraun zuen.
Gaztejira 13 Xabat Laiglesia Goena • Ioar Aizpurua Barriola
2021eko maiatzaren 28a • # 422
«Kiroleko argazkiak soilik ateratzen ditut» XABAT LAIGLESIA GOENA • Argazkilaria
Testua: Ane Garmendia
IOAR AIZPURUA BARRIOLA Musikaren taupadak
Argazkia: Xabat Laiglesia
@ioar.eus
lasterketetan argazkiak ateratzen hasi nintzen, baina sare sozialetara igotzeko pausua orain dela 3 urte eman nuen. Lasterketetatik itzultzen naizenean, argazkiak Google Photosera, Instagramera eta Facebookera igotzen ditut. Horren ondoren, anaiak gehien gustatzen zaizkion argazkiak hautatu eta Instagrameko story-etara igotzen ditu txirrindulariak eta taldeak etiketatuz.
Kiroleko zein esparrutan gustatzen zaizu gehien argazkiak ateratzea? Kirol batekin geratzekotan txirrindularitzarekin geratuko nintzateke. Honek sortzen dizkidan emozioak oso bereziak dira, eta gainera toki berriak ezagutzeko aukera ematen dit. Zorte handia dut bizi naizen lekuan bizitzeagatik, izan ere lasterketa asko etxetik gertu izaten dira, Goierri edo Gipuzkoa inguruan.
Kirol argazkiez gain, bestelako estiloko argazkiak ere ateratzen al dituzu?
X
abat Laiglesia Goenak (Urretxu, 2005) gertutik bizi izan ditu beti txirrindularitzako lasterketak. Egun batean lasterketa horietara kamera eramatea erabaki zuen, eta gaur egun kirol jardueretan ibiltzen da argazkiak ateratzen.
Noiz hasi zinen kirol jardueretan argazkiak ateratzen? Zer da zehazki egiten duzuna? Ez nuke urte zehatz bat esaten jakingo. Sei bat urte nituenean dagoeneko txirrindularitza lasterketetara joaten nintzen. Nire anaia txirrindularitza eskolan ibili da txikitatik eta bera ikustera joaten nintzen, baina hasieran argazki kamerarik gabe. Bederatzi urte baino gutxiago nituenean, kamera hartu eta
Gaur egun soilik kirol esparruko argazkiak ateratzen ditut. Lehen beste zenbait ekitalditara ere joaten nintzen: Azpeitiko mendi rallyra, Legazpiko Artzain egunera... Baina gaur egun bizi dugun egoera dela eta, ekitaldi hauetako asko ez dira ospatzen eta hori dela eta, estilo honetako argazkiak alde batera utzi ditut.
Etorkizunean gustatuko al litzaizuke argazkigintzan modu profesionalean aritzea? Zein izango litzateke zure ametsa ofizio honetan? Bai, baina esparru jakin batzuetan soilik, izan ere, argazki estilo batzuek edizio gehiegi eskatu ohi dute, eta editatzea ez da zehazki gehien gustatzen zaidana. Txirrindularitzako edota beste kirol batzuetako argazkiak modu profesionalean ateratzea gustatuko litzaidake; nork ez luke bere hobby bat eremu profesionalera eraman nahiko? @xabat_laiglesia
Baloratzen al dugu eskura duguna?
A
skotan hitz egin izan dugu guztiok egunerokotasunean erabili edota kontsumitzen ditugun elikagaiak, produktuak edota zerbitzuak ez ditugula behar bezainbeste baloratzen. Begiak eta belarriak besteek diotenaz erreparatzeko erabili ordez, ahoa bete hitz dugula gabiltza kalean, baina berdina pentsatzen eta egiten jarraitzen dugu. Urteek aurrera egin ahala, gero eta gazteago garenok egiten dizkiogu halako galderak gure buruari, baina soilik, guk nahi dugunari begiratzen diogu. Pertsona heldu zein adinekoen artean ere, beste horrenbeste dira kexu, herrian baliabiderik ez dagoela esanaz. Horren adibide; autoa hartu eta hiri handi batera joaten garenean, herrian bertan dugunari begiratu gabe. Pandemiak gogor kolpatu dituen hainbat saltoki, merkataritza gune edota zerbitzu ditugu gure etxeko atearen aurrean. Baina guk horren aurrean; ezikusia egin eta autoa hartuko dugu ezta? Zergatik jokatzen dugu halako egoeren aurrean horren berekoi? Horren zaila ote da gure herrian ditugun baliabideak baloratzea? Zabal ditzagun begiak eta ikus dezagun horren guztiaren atzean, moduren batera edo bestera, eragingo digun iraganeko gizarte bat osatzen ari garela.
14 Garapena Berrabiarazi proiektuaren ekintza plana
# 422 • 2021eko maiatzaren 28a
Garapena
ORAINARI EUTSI, BEGIRADA GEROKO ERRONKETAN JARRIZ Testua: Iñaki Gurrutxaga
Berrabiarazi proiektuaren diagnosi fasea amaituta, orain ekintzak martxan jartzeko garaia iritsi da, pandemiaren kalteak txikitu eta ekonomia berpiztea helburu hartuta.
J
oan den urteko irailean hasi zen Goiekiren lantaldea Gipuzkoako Foru Aldundiak, Mondragon Unibertsitateak eta tokiko garapen agentziek martxan jarritako Berrabiarazi auto-hausnarketarako plataforma irekiarekin lanean. Tresna horren helburua enpresa bakoitzaren egoeraren eta erronken jakitun izan, eta COVID-19 koronabirusak eragindako osasun krisiak lan mundura ekarritako ziurgabetasunari eta planifikatu ezinari aurre egitea izan da. Apirilaren bukaerara arte enpresa industrial eta ekintzailetza eta zerbitzu arloko enpresekin orpoz orpo lankidetzan aritu dira Goiekiko teknikariak, haien egoera ezagutu eta ibilbide orri bat zehazteko. 360 enpresarekin (184 industria arlokoak eta 176 ekintzailetza eta zerbitzu arlokoak) harremanetan jartzea zen erronka. Horietako 185ek bizi duten egoeraren diagnosia egin zezatela lortu dute, eta sektore bakoitzean atzemandako lan ildo nagusiak ere zehaztu dituzte –ikus datu guztiak goiko irudian–. Oraindik diagnosi batzuk egiten jarraituko badute ere –68 enpresak azaldu dute horretarako borondatea–, ekintzak martxan jartzeko garaia iritsi da orain, eta horiek garatu ahal izateko plangintzak aurrekontu jakin bat izango du. Eskualdeko udalekin ekintza guztiak kontrastatu ondoren, Goiekiko
Administrazio Kontseilua aurrekontu hori prestatzen ari da. Era berean, Gipuzkoako Foru Aldunditik eta Eusko Jaurlaritzatik diru-laguntzak jasotzea espero da. «Goierriko garapen ekonomiko-sozial eta jasangarria sustatzeko ekintza zehatzak martxan jartzea beharrezkoa da diagnosi faseari jarraipena emateko», nabarmendu du Goiekik. Ekainean jarriko dira martxan, eta hauxe dute helburu nagusi: COVID-19ak eskualdeko enpresetan sorrarazitako kalteak murriztea eta ekonomia berpiztea, lehiakortasuna ardatz izanik.
Etorkizunerako prest egon Proiektuaren balio erantsiari ere garrantzi berezia ematen dio Goiekik: epe motzeko egoera zail bati erantzuna emateaz gain, etorkizuneko begirada
Goiekiko administrazio kontseiluak astelehen arratsaldean egin zuen bileraren irudia. Goieki
eta erronkei aurre egitea: «Diagnosien bidez epe motzean enpresei txoke plan bat egiteko baliagarria izateaz gain, epe ertain-luzeari begira etorkizuneko proiektuentzako bidea eta aukera izan daitekeela azaldu zaie enpresei». Banakakoak ez ezik, taldekako ekintza bateratuak ere sustatuko ditu Goiekik. «Taldekako erantzuna ematen saiatuko gara enpresen behar indibidualei». Mezu horiexek ematen saiatu dira Goiekiko teknikariak enpresekin erronda egiten aritu direnean. Gizartea, ohiturak eta merkatu eredua aldatzen ari
Garapena 15 Berrabiarazi proiektuaren ekintza plana
2021eko maiatzaren 28a • # 422
direla, eta negozioak behar berri horiei erantzuteko bideratuak egon behar direla. «Beti aholkatu izan diegu etorkizunari begirako barne lanketa bat egiteko, etor daitekeenaren aurrean prestatuta egon daitezen».
diaran zuzendari orokorrak, lan egiteko modua eta merkatuaren egoera aldatu direlako: «Gelditu eta enpresaren nondik norakoa aztertzea beharrezkoa zela pentsatu genuen». Egoera horretan zeudela izan zuten Berrabiarazi proiektuaren berri, eta egiten ari ziren «haus-
Laguntza handia enpresentzat Beasaingo Salbatore auzoan kokatua dagoen Otaizabal Aroztegia da Berrabiarazi proiektuaren diagnosi fasean parte hartu duen enpresa industrialetako bat. Neurrira egindako zurezko enbalaje eta palet industrialen diseinuan eta fabrikazioan aritzen dira, eta egurrezko beste lan batzuk egiten ere adituak dira. Pandemiaren eraginez «momentu zail samarrak bizitzea» egokitzen ari zaiela adierazi du Uxua Baran-
«Diagnostikotik abiatuta enpresaren estrategia diseinatzen hasi gara; bezerorekiko harremanak sendotzen ere ari gara» Uxua Barandiaran Otaizabal Aroztegia (Beasain)
narketa horretan egokia» izan zitekeelako erabaki zuten parte hartzea. Proiektua «oso baliagarria» suertatzen ari zaiela nabarmendu du Barandiaranek: «Ideia asko genituen buruan, baina informazio guztia mahai gainean jarri eta forma ematerako orduan izugarrizko laguntza jasotzen ari gara. Iritzi oso positiboa dugu». Enpresaren egoera zein den aztertu ondoren, «estrategia plan bat diseinatu eta helburuak ondo finkatuta izateari» eman diote lehentasuna. «Diagnostiko horretatik abiatuta enpresaren estrategia diseinatzen hasi gara, eta horretaz gain, behar-beharrezkoa iruditu zaigu bezeroekin ditugun harremanak sendotzea: haien iritzia ezagutu, dituzten beharrak jakin, zer aurreikuspen dituzten...».
16 Eszena Goierriko kultur plaza
# 422 • 2021eko maiatzaren 28a
Zinema
Bide urratzaileak Los Ches (Lazkao) Jose Ignacio Sanchez Goieniz zine kluba
Charlot gogoan
Z
iur aski, beren adinagatik ilea aspaldi urdindutako zinemazaleek lerro hauek irakurtzen dituztenean, nostalgia puntu bat sentituko dute, batez ere haurtzaroan eta nerabezaroan pentsatuz. Izan ere, hamarkada askotan zehar, Charlotek bete zituen zinema-areto paregabeetako pantailak. Egia da garai hartan beste komiko batzuk ere bazirela, besteak beste Buster Keaton, Harold Lloyd, Stan Laurel eta Oliver Hardy, eta beste hainbeste. Baina umorearen ikonoa Chaplin izan zen, bonbinaren eta makuluaren arlote jatorra. Charlot pertsonaiarekin debuta egin zuen 1914an, Ganandose el pan filmarekin, eta horren ondoren beste 81 film ofizial egin zituen 1914 eta 1967 bitartean. Haren film aipagarrienen artean honakoak daude: La Quimera del Oro, El chico, Luces en la ciudad, Tiempos modernos eta Gran Dictador. Bizitzan zehar, Chaplinek hainbat errekonozimendu jaso zituen. Horrela, 1939ko Oscar sarien lehen ekitaldian, ohorezko sari bat irabazi zuen El Circo idatzi, zuzendu, ekoitzi eta antzezteagatik. Aipatzekoa da baita ere Bakearen Nobel Sarirako hautagai izan zela 1948an. Azken aldian, El chico filma zinema-aretoetan aurkeztu da, berrituta eta estreinaldi izaerarekin. Datorren ekainaren 3an, Beasaingo Usurbe Antzokian ikusi ahal izango da fim paregabe hori, Goieniz zine klubeko denboraldi amaiera bezala. Pertsonaia horri buruz askoz gehiago idazten jarrai genezake, baina espazioagatik utzi egin behar dugu. Hori bai, argi gera dadila, Chaplin izendatzea eta Charlotez gogoratzea zinemaz letra larriz hitz egitea dela.
Valentziatik Argentinara, eta handik Senperera
F
amilia ibiltari eta musikari baten historia da Gimenez anaiena. Gurasoak valentziarrak zituzten, baina Argentinan jaio ziren lautik hiru anaia, eta mutikotan, Euskal Herrira etorri ziren denak. Aitak CAFen lana lortu zuenean etorri ziren Goierrira, eta Senperen jarri ziren bizitzen. Familia osoa musikazalea zen, eta hiru anaia zaharrenek laster sortu zuten aurreneko taldea, Josu Erguinekin batera. Anaiarik gazteena zen Karlos Gimenez, eta «inbidiagatik» sartu zela gogoratzen du, aldizkari honek 2016an egindako elkarrizketan: «Anaiak hasi ziren gitarrarekin, eta Los Ches taldea sortu zuten. Nik, inbidiarekin, zer edo zer egin nahi nuen taldean. Bateria ikasi nuen, eta leku bat egin zidaten». Artean bederatzi urte besterik ez zituen, gerora pianojole bezala ezagun egingo zen musikariak. Lau anaiek batera 1966an egin zuten aurreneko kontzertua. Los Ches izena aitari bururatu zitzaion: «Luisma Valentzian jaio zen eta beste hiru anaiok Argentinan. Bi leku horietan erabiltzen da che hitza». Gustatu eta izen horrekin gelditu ziren. Bederatzi urtez aritu ziren elkarrekin jotzen, berbenetan eta dantzaldietan; Zumarragako Sol y Luna dantzalekua zuten ohiko eskenatokietako bat. Beasaingo artista gazteen lehiaketa ere irabazi zuten 1968an.
Erakusleihoa 17 Merkataritza eta zerbitzuak
2021eko maiatzaren 28a • # 422
Osasuna Irati Apalategi Alonso • Neu albaitaritza (Beasain)
Etxean egindako janaria ala pentsua? Nahiz eta pentsuak momentu jakin batzuetarako onak izan, hobea da etxeko janik okerrena pentsurik hoberena baino
G
aur egun daukagun eztabaida garrantzitsuenetariko bat da hau: zer eman gure etxeko animaliei? Etxeko janaria ala pentsu komertzialak? Gaur bizi garen garai honetan denbora eskasia da arazorik handiena. Etxetik lanera eta lanetik etxera ibiltzen gara egunero eta ez dugu hartzen edo ez dugu hartu nahi ez guretzako eta ez gureentzako janaria egiteko denborarik, eta gainera gure herriko dendetan eta Internet sareko dendetan modu eta prezio askotariko pentsu poltsak ditugu eskura. Errazagoa egiten zaigu dendara joan eta edozein pentsu erostea. Gainera urte batzuetatik hona daukagun eskaintza geroz eta anitzagoa da. Pentsuetan ere kalitate desberdinak dauzkagu, hauek beti ere prezioari lotuta, «etxean egindako» janariak ere badauzkagu, Barf, Yum dietak ere bai... Baina, zein da hobea? Nire ustez etxean egindako janariaren onurak oso anitzak dira, beti ere zuk erosi eta zuk egiten duzulako eta horrela badakizu zer ematen diozun zure «lagunari». Azkenean gure etxeetan beti ezagutu izan dugun elikadura da hori, kalean erositako edo etxe edo baserrietan geneuzkan elikagaiekin janari goxoak prestatzea. Prezioa ere beste puntu positibo bat da, merkeagoa da guk prestatzea, prestatuta erostea baino. Era berean kalitatea handiagoa da eta ez daukagu ez kontserbagarririk eta ez gehigarririk bota beharrik. Behar dugun bakarra denbora pixkat eskaintzea da. Bai, badakit gaur egun hori eskatzea asko eskatzea dela, baina, ez al dute gure etxeko lagun hauek hori merezi? Beraiek gauza gutxi edo ezer gutxi eskatzen dizkigute eta asko eman. Uler dezaket baita ere, guri ere gertatzen baitzaigu, kanpora joaten garenean egun batzuk pasatzera, agian ez dauzkagula etxean bezainbeste tresna eta batzuetan bat ere ez, pentsuetara edota janari aurreprestatuetara jotzea.
koa jartzen duenean hegaztia jartzen duenean baino, azenarioa jartzea begetala baino... Hirugarrena, gizakientzako egokia dela bere kontsumoa jartzen duenean, bere osagaiak guk jateko modukoak direla alegia.
Etxeko janaren aldekoa Bestalde gaur egungo kalitatezko pentsuek onurak ere badauzkate, oraintxe esan bezala beti prest dagoen gauza bat da edonora goazela ere eta gainera gure lagunek nutrizionalki behar duten guztia baitute. Baita ere arazoak dituzten animalientzako pentsuak gaur egun oso ondo eginak daude; digestio arazoak, gernu-aparatuko arazoak, alergia arazoak eta abar.
Zein pentsu da ona eta zein txarra? Eta nola jakin dezakegu ze pentsu diren onak eta zein txarrak? Lehenengo eta behin, eta errazena ikus dezakeguna prezioa da. Horrek ez du esan nahi prezio garestia daukatenak onak izan behar dutenik, baina prezio oso merkea dutenak seguruenik ez dira oso onak izango gure etxeko maskotentzat. Bigarrena, konposaketa da, oso garrantzitsua da konposaketa hori orokorrean ez jartzea; hau da, hobea da oilas-
Halere, nik beti defendatuko dut etxeko elikadura, gainera oso erraza da denbora pixka bat eskaintzen badiogu. Lehenik eta behin, txakurrak eta katuak haragijaleak direla jakin behar dugu eta ondorioz animali-proteina behar dute osagarri nagusitzat. Beraz %70-80a animali jatorriko proteina jarri behar diogu: oilaskoa, txekorra, txerria; arraina baita ere; eta beste %20-30 barazkiak eta zerealak izango dira, beti ere barazkiak frexkoak badira hobe, baina ez badaukagu besterik potekoak ere balio digute eta zerealen artean arroza, kinoa, pasta eta abar. Eta prestatzeko oso erraza da alde batetik haragia frijitu eta bestaldetik pasta edo dena delakoa egin eta azkenekoz dena elkartu. Egun baterako eta gehiagorako egin dezakegu eta baita izoztu ere eta aste guztirako egin. Eta azkenik, nik beti esaten dudan bezala, nahiz eta pentsuak momentu jakin batzuetarako onak izan, hobea da etxeko janik okerrena, pentsu hoberena baino.
18 Kontrakantxa Komikia • Aliritzian
# 422 • 2021eko maiatzaren 28a
Komikia
Aliritzian Mikel Alvarez Gidoigilea
Krisiak
N
erabezaroa garai berezia da, berezia eta garrantzitsua. Bertan hasten gara izango garena eraikitzen, eta lan horrek, konplexutasun nahiko izango ez balu moduan, kontra dugun mundu baten aurka abiatzen dugu. Horren adibide dugu, gaur egun, nerabezaroarekiko gorroto mendekati bat duen gizarte baten aldetik jasaten ari diren guztia. Hala ere, eta behingoz tarte honetan idazten hasi nintzenetik, ez dut pandemia madarikatu honetaz hitz egiteko asmorik. Nerabezaroan hasten gara gure mundua eraikitzen eta bertan xurgatzen ditugu etorkizunean elikagai izango ditugun hainbat itsas-adar. Bitxia da, nola hamasei eta hogeitabi urte artean ikusi eta entzundakoak markatzen gaituen, nola astindu. Ez dut garairik gogoratzen estimuluekiko halako harbera sentitu naizenik, ikusi eta entzundakoak, halako marka utzi didanik.
Garai hartan maitemindu nintzen musikaz, eta pixka bat aurrerago zinemaz. Geroztik, entzun zein ikusitako mila pieza gozatu ditut, baina ezerk ez nau modu berdinean astindu. Ezerk ez dit, halako indarrez, nire barnean ere, ezagutzen ez nuen mundu bat zegoela iradoki. Horregatik, eta berrogei urte betetzetik gertu nagoen honetan, plazer hutsa izan da, garai haietako sentsazioetara gerturatzen den zirrara moduko bat berriz sentitzea. Duela pare bat aste izan zen, Usurbe Antzokian. Thomas Vinterverg daniarraren Druk ikustera joan ginen, eta nahiz eta espektatiba altuak izan, erabat zoratuta atera nintzen zinematik. Halako zerbait sentitu nuen azken aldia Manchester By The Sea gordina ikustean izan zen, baina ez dago, heldutasuna onartu nahian dabiltzan irakasle hauen gorabeherekin sentitu nuenarekin alderatzerik. Druk-en kontatzen duenak nire barnearekin konektatzera eraman ninduen berriz. Oraindik, bertan, ezagutzen ez ditudan zokoak daudela hausnartzera. Bizitza, etapa bakoitzaren amaieran, amaitu ez, eta berrindartu egiten dela onartzera. Nahiz eta, muga-igarotzeak, ez diren sekula xamurrak izaten. Ez dakit berrogeialdiaren krisia ote den, baina gaur, jakin badakit, muga honen ondoren ere, gauza ederrak topatuko ditudala. Gozatu dezagun bideaz, hurrengo mugara arte bada ere.
