Goiberri 268. zenbakia

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

268. zenbakia. 2018ko urtarrilaren 26a

Lourdes Imaz

Bihar Ataunen taularatuko duten ‘Iragana, lahar eta larrosa’ antzezlanaren gidoia idatzi du segurarrak, 1923-1937ko Goierriko herri batean kokatuta. LOINAZ AGIRRE

Irakasle ohia eta antzerki zuzendaria

«Gure historia kontatzen ari gara, ezagutzen ez genuen historia» 10-11

Pello Pinto 3 Iritzia 4-5 Jon Arakama zegamarra 6-7 Gabino Murua 8-9 Energia planak 12-13 Toberaren musika laborategia 14 Pilar Mujika margolaria 18

02 GOIBERRI

PUBLIZITATEA

GOIBERRI 03

KATE MOTZEAn

Pello Pinto Korrikalari mutiloarra

«Goierriko bi Handiak lasterketarekin geratzen naiz» Mikel Albisu Mutiloa Hamar urte izango dira Pello Pinto (Mutiloa, 1974) korri egiten hasi zela: «Herritar batekin berotu, elkarri desafioa bota, eta Behobia prestatzen hasi ginen. Bai batak eta bai besteak bagenituen hogei bat kilo soberan. Ez ginen atera, urte horretan Mutiloako lehen txerri azoka antolatu baikenuen, eta zinegotzi lanetan nenbilenez... eta geroztik ez dut sekula Behobiarik egin». Baina bai beste hainbat lasterketa: Donostiako maratoia hiru aldiz, Zegamako maratoia, Marimurumendi maratoia... «baina ni, bitan egin dudan Goierriko bi Handiak lasterketarekin geratzen naiz».

Mendi bat.

Aizkorri.

Gustura korrituko zenukeen lasterketa bat?

Pirinioetako lasterketaren bat.

Zein zaletasun dituzu?

Nire denbora librean korrika aritzen naiz.

Pelikula bat.

Akzioa duen edozein pelikula.

Abeslari bat.

Benito Lertxundi.

Abesti bat.

Baldorba.

Janari bat.

Sagardotegiko menua.

Edari bat.

Sagardoa.

Oporretarako leku bat.

Benidorm.

Amets bat.

Erretirora sasoian iristea.

Jaso duzun oparirik bereziena.

Emazteak oparitu zidan lasterketetako argazkiekin egindako albuma.

Zeri diozu beldurra?

Gaixotasun larriei.

Goierriko txoko bat.

«Alkate banintza...

Eskatzen hasiz gero, Mutiloatik Segurara bide gorria»

MIKEL ALBISU

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

GOI B ERRI

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Iñaki Gurrutxaga Kudeatzailea: Josu Iñigo Koordinatzailea: Tere Madinabeitia

Diseinua eta banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Aizkorri barreneko edozein.

Herriko alkate bazina...

Eskatzen hasiz gero, Mutiloatik Segurara bide gorria.

Mutiloan biziko ez bazina...

Lazkaon, nire seme-alaben jaioterrian berriz ere.

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

goiberri.eus

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

Bezero arreta / harpidetzak:

607 530 424 – jizagirre@hitza.eus 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

Andoni Salamero Irakaslea

Joxan Artzeri, bihotzez urtengo urtarrilaren 12an, Joxanton Artze, poeta usurbildarra, hil zitzaigun, anaia Jexuxekin batera, Artze anaiak txalapartari gisa jardundakoa, olerkari abanguardista izandakoa, Ez dok Amairuko kide mitikoa, kantu ederren sortzailea… halako kalifikapen dotorez izendatu zuten idazlea kazetari, kultur kide, politikari eta hurbileko pertsona ugarik komunikabideetan.

Egun hartantxe egunkari ugaritan agertutako albistea irakurri ondoren, faltan bota nuen Joxanez aipatu ez zen ezer, Joxanen izaeran eta obran ezinbestekotzat jotzen den alderdia: bere alde espirituala.

Uste dut izpirituaren barrunbeetan sakonki arakatzen jardun duen horietakoa bera izan dela, munduko gaiez aparte, transzendentziaren atea zeharkatzen aritu izan dena. Felix Ibargutxik Artzeren konbertsioa-n eskaini zuen haren inguruko idazki zabal-luzea, zoriontzekoa benetan, baina bestela ezkutupean mantendu da alderdi hau, Artze jakin baten irudia

A

saldu eta bestea isildu nahian?

Auskalo!

1994. urtean, ZumarragaUrretxuko Hits eta Fits bandako 15 gaztek Mundua gizonarentzat egina da, baina ez gizona munduarentzat emanaldian parte hartu genuen, Joxanen olerkiak, koru gisa, harekin errezitatuz, gurekin Ines Elortza, legazpiarra, ehule lanetan jardun zen, eta Jexux, Joxanen anaia, txalaparta eta zanbonba jole gisa. Emanaldia ikusgarria izan zen, hainbat tokitan aritu ginen –Donostian, Miarritzen, Durangon, Aretxabaletan, Usurbilen…– eta taldeko gazteoi oroitzapen sakon eta ederra geratzeaz gain, gizon jator eta abegikor haren hurbiltasunak eta harkortasunak erabat harrapatu gintuen, izan ere, olerkigintza bere betean bizi zuen pertsona baten aurrean aurkitu ginen, izana bere errotik sentitu, bizi eta mamitzen zuen kreatzaile baten aitzinean.

Poeta usurbildarrak, entseguetan hala nola entseguen osteko solasaldietan, argi uzten zigun aldi gaitza bizitzea egokitu zitzaigula, «geurez garenak ez nahi izatea, eta ez garenak izanik zoriona eskuratu

nahi izatea» eraman gaituen aldia. Oso argi azpimarratzen zuen hauxe Joxanek, eta berori hala izanda ere, aldi hau egokitu zitzaigula jakinez, onarpenez eta lasai ekiten zion bide egiteari, presak ez baitzion gizakiari ezer onik eskaintzen, «ibili ez egoteko inon; ibili ez joateko inora…» besterik ez.

Barne muinetik, gogoa biluztuz, izana hizpide, asko izan ziren hark ukitutako gaiak: ezereza, kontsumismoa, guraso askoren utzikeria, izana eta ezinaren arteko lehia sumina, eduki guraren behar mina, egungo amamaordeen, telebisten, hesiketa, gizakion baitan haragitutako beldurra… horrelako eta bestelako gaiak zuztarretik ondotxo garatu zituen, ez azaletik gaur hemen halako jarrera erakutsiz eta bihar bestelakorik agertuz, ez, lema hartu eta batelari tinko eutsiz, behar den bezala, Bizitzak emandako talentuaz baliatuz, eta

izanak emandako erakutsitik ikasiz.

Bestetik, Enerjia, Bizitza, Misterioa, Jainkoa… mila adieratan agertutako deitura, fedez jarraitu zuen, gogo-bide eginez, eta gainera, gogoko zuena gogotsu biziz, gogaide orok egiten duen eran, Harekiko elkar hartzean bat izanez, eta bazekien gizakiak, Maitasuna bere izatean txertatuz, sentimendu hartaxetik aurrera egingo zuela.

Hargatik, gizakiok alde konszientea eta subkontzientea guregan onartzen eta maitatzen dugun eran, gauza bera egin zuen Suprakontzientearekin, Harekiko nahitaezko baturan.

Izanak elikatzen gaituen bezala, izanarekin batuz gertatzen zen Joxanen elkartzea, gizakiekin, izakiekin, transzendentzia hori bizitzera eramaten zuen ororekin, beraz, zergatik isildu eta ukatu halaxe zena?

Zergatik baztertu eta honen inguruan berri ez eman hezurmamiti bizi bazuen? Izan gaitezen zintzoak guztiarekin, olerkari eta ekintzaile handi honek bere bizitzan erakutsitako alderdi guztien, espirituala barne, albiste emanez.

Beharbada, orduan, txoriak txori izaten dakiten bezala, gizakiok gizaki izaten ikasiko dugu eta geure barne-bazterrak maitatzen ikasiko, eta gogoaren zilbor-hesteak Maitasunaren lautada mugagabea hartuko du, eta une hartan, zeuk zenion bezala, Joxan, «Maite dugu, ikusi gabe maite dugu, ikusi gabe dakusagu» esaterik izango dugu, gizakion bihotz-begietan garena ikusteko ausardia izango dugulako, maitatuz bakarrik antzematen dena, alegia, Maitasun hutsa dena.

Bego, Joxan, zuretzat, oroitzaren otoitzik ederrena, hitzen atzean jariatzen den etengabeko isiltasunaren xuxurla barea.

Hartu besarkadarik samurrena eta beteena zeuk eta etxekoek, zeuk egin ohi zenuen moduan, gogo biziz, izanez!

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

Lahar eta larrosezko iragana Iragana, lahar eta larrosa antzelanaren inguruan aritu da GOIBERRI ale honetan.

Bihar izango da ikusteko aukera, Ataunen, 19:00etan Herri Antzokian.

Orain egun gutxi jakin dugu Eusko Jaurlaritzak, hiru aldundiek, Eudelek eta gobernuz kanpoko hainbat erakundek familia eta haurren ituna sinatu dutela. Bigarren umearengatik ematen den diru laguntza 3 urtera arte luzatuko da itun honetan adostutakoaren arabera.

Ulertzekoa da jaiotza tasa handitzeko helburua izatea eta familiei haur horiek hezteko laguntzak bideratu nahi izatea. Baina, ezagutzen al duzu zuk inor ematen diren laguntzengatik familia izan duenik? Jaiotzean emandako diruaz gain ez al lirateke hainbatetan aipatzen diren kontziliazio neurri horiek benetan gauzatu beharko?

Lana eta familia uztartu ahal izateko baimenak, ordutegi moldaketak... Amatasun baimena lau hilabetekoa da gurean, Europa iparraldean sei hilabetetik gorakoa denean. Aitatasun baimena, berriz, duela hiru urte hamabost egun soilekoa zen eta egun indarrean dagoena, hilabetekoa, orain gutxi sartu da indarrean.

Bestalde, gizarteak daraman garapenarekin ezin ahaztuko dugu

gero eta jende nagusi gehiago dugula. Datozen urteetan gero eta gehiago izango dira adinekoak nahiz menpekotasuna duten adinekoak zaintzeko baimenak hartu beharko dituztenak edo kontziliazio horren beharrean izango direnak. Beraz, dauden baliabideak ahalik eta egokien erabiltzeak eta herri txiki zein handietako gizartearen beharretara egokitzeak, ez al luke lehentasun izan behar?

Eneritz Gorrotxategi

bat eta

Duela urte asko ez dela, adinean aurrera joandako irakasle lagun jakintsuari entzun nion independentziari buruzko eztabaida batean: ÂŤEuskal Herrian ez da lan handirik izango askapenerako, nazio eraikuntzarako edo herrigintzarako, euskaldunak umeak edukitzen gogoz hasten ez bagaraÂť. Algara adina harridura sortu zuen hark esandakoak ingurunean. Esateko moduaren egokitasuna epaitzen hasi gabe, ideia argia zuen hark: herri-politiken erdigunean jarri behar da gure herriaren demografia arazoa/erronka, baldin eta gizarte eta herri bezala etorkizunik edukitzeko aukerarik izango bagenu.

Azken urteotan, hainbat politika publiko ari dira martxan jartzen, gizartearen zahartzeari erantzuteko. Horien artean badira adinekoei zuzenduak, lan munduari, eta baita umeak edukitzeko adin tartean dauden gazte-helduei ere. Aitatasun edo amatasun baimenak luzatzeak, seme-alabak edukitzeagatik diru laguntzak luzatzeak... adibidetxo batzuk baino ez dira. Eta bistakoa da: ondo egon arren, ez dira nahikoa. Piramide demografikoaren formari begiratzea aski da konturatzeko; gizartearen tornua ederki ari zaio azpialdea gastatzen jada zibaren forma hartzen ari den piramide ohiari. Arazoa hor dago. Lehen mailakoa da. Baina badirudi oraindik lehentasun han-

bat Ion MuĂąoa

diena ez dela gure artean (ez eremu politikoan, ez gizartekoan).

Etengabeko transformazio handietan murgilduta dagoen gure gizarte konplexuaren zahartzeari erantzuteko, irtenbideak eremu publikoan bakarrik bilatzen baditugu jai dugula uste dut. Kontziliaziorako, edo adinekoak hobeto zaintzeko edo haur gehiago jaiotzeko, edo etorkinak hobeto integratzeko, politika publikoetan sakontzea eta hobetzea ezinbestekoa da. Baina gure bizi ohiturei, kulturari, eta balio sistemari ere erreparatzen ez badiegu, alferrik ibiliko gara. Zahartzeak zahartze, mesedez, inork ez dezala umerik mundura ekarri, ez diruaren eta ez herriaren izenean.

06 GOIBERRI

GAZTEAK

ÂŤNeguan pistan ibiltzea oso mesedegarria daÂť Goierrin ez dago pistan aritzeko ohitura handirik.

Jon Arakama (Zegama, 2000) txirrindulariak, ordea, nahiago du pista ziklo-krosa baino.

Asier Zaldua Zegama

Nolatan zaletu zinen?

Aita ere bizikletan ibili zen bere garaian. Kadete mailan hasi zen eta afizionatu mailara arte lehiatu zen. Etxean beti bizikletak ikusi ditut, aitarekin bizikletan ibiltzen nintzen... Hala, ez da harritzekoa txirrindularitza gustuko izatea. Nire lehen lasterketa Zegamako festetakoa izan zen. Gustatu egin zitzaidan eta Ordiziako txirrindularitza elkartean izena eman nuen.

Kimu mailan hasi nintzen eta aurten gazte mailako bigarren urtea hasi dut.

Nolako txirrindularia zara?

Gazte mailan ondo ibiltzeko terreno guztietan ondo ibili behar da.

Lasterketaren bat irabazi al duzu?

Errepidean, kadete mailako bi-

Babeslea

ASIER ZALDUA

garren urtean, Urretxuko lasterketa irabazi nuen. Iaz, gazte mailako lehen urtean, ez nuen lasterketarik irabaztea lortu.

Izan ere, kadete mailatik gazte mailara saltoa nabari da. Dena den, postu on batzuk lortu nituen.

Hori da. Gainera, lasterketa garrantzitsuenetako bat, Gipuzkoako Itzulia, Zegaman hasiko da. Ahalik eta itxura onena ematen saiatuko naiz. Ea ondo irteten den.

Bai. Jazarpen indibiduala asko gustatzen zait eta nahiko ondo moldatzen naiz. Pistako proba luzeak ere gustuko ditut. Hori dela eta, Zegamako prologoan lan ona egitea espero dut. Gutxi gorabehera pistako proba baten antzekoa izango da: motza eta hasieratik egurra eman behar dena.

Nolakoa izango da lehen etapa hori?

Datorren urtean 23 urte azpikoen mailara pasako zara.

Zegaman hasi eta amaituko da. Prologoa izango da.

Ampok 23 urte azpikoen taldea ere badu eta hori oso positiboa da. Izan ere, lasaitasuna ematen digu. Bestela, gazte mailako bigarren urtearen ondoren

Aurtengoa gazte mailako bigarren urtea duzu. Zein da zure helburua? Lasterketaren bat irabaztea?

Pistan ibiltzen zarenez, erlojuaren aurkako etapetan ondo moldatuko zara.

GOIBERRI 07

GAZTEAK

«Gipuzkoako Itzulia Zegamatik abiatuko da eta prologoan lan ona egitea espero dut»

«Haritz Urra lazkaotarrak eta Iraitz Mendizabal beasaindarrak ere pista egiten dute»

talde bila hasi beharko ginateke.

Goierritar asko joaten al zarete Donostiako belodromora?

Nolatan animatu zinen pista egitera?

Gazte mailan, hiru gara. Haritz Urra lazkaotarra, Iraitz Mendizabal beasaindarra eta ni. Ziklo-krosa egiten dutenak gehiago dira. Nik ez dut sekula ziklo-krosik egin, baina ikustea asko gustatzen zait. Legazpira joan nintzen, Espainiako Txapelketa ikustera. Madrilen Espainiako Kopako lasterketa nuen, baina aurreko igandean erorketa izan nuen eta atseden hartzea gomendatu zidaten.

Kadete mailako lehen urtea hasi aurretik, neguan ziklo-krosa edo pista egitea eskaini ziguten. Gehienek ziklo-krosa aukeratu zuten, baina nik pista hautatu nuen. Gustatu egin zitzaidan, moldatzen nintzela ikusi nuen eta jarraitzea erabaki nuen. Aurtengoa laugarren denboraldia dut.

Zergatik gustatu zitzaizun horrenbeste pistan ibiltzea?

Pistan abiadura asko nabaritzen da. Gainera, tropelean ibiltzen ikasteko beharrezkoa den teknika eskuratzeko oso baliagarria da. Jendeak ziklo-krosa teknikoki hobetzeko oso ona dela esaten du, baina pistan ez dago frenorik, abiadura handian ibiltzen gara eta tropelean joaten gara. Esprintean hobetzeko ere oso ona da.

Zein da gehien gustatzen zaizun modalitatea?

Proba luzeak gustatzen zaizkit gehien. Ordu erdi ingurukoak izaten dira. Pistan, atletismoan bezala, bi motatako probak daude: motzak eta luzeak.

Omnium proba gustatzen zait.

Lau probek osatzen dute: scratch, tempo, eliminazioa eta puntuazioa. Puntuazioa, jazarpena eta taldekako jazarpena ere asko gustatzen zaizkit. Iaz Espainiako Txapelketa irabazi genuen.

Nola izan zen erorketa?

Espainiako Kopako Valentziako proban izan zen. Despistatu egin nintzen. Pena izan zen, laugarren bainindoan.

Zein garaipen lortu dituzu orain arte?

Kadete mailan, taldekako jazarpenean, Espainiako azpitxapeldun izan ginen. Gazte mailan, berriz, Espainiako Txapelketa irabazi genuen. Bakarka, kadete mailan, Gipuzkoako txapelketan hirugarren egin nuen eta Euskadikoan bigarren. Bestalde, kadete mailan Espainiako Txapelketan laugarren gelditu nintzen, jazarpenean. Iaz, gazte mailako lehen urtean, bosgarren egin nuen Espainiako Txapelketan.

Zer da arriskutsuagoa, errepidea ala pista?

Biak dira arriskutsuak. Errepidean tropelean joan behar da, baina frenoak eta ihesbideak ditugu. Pistan ez dago ihesbiderik, ez frenorik.

Pistan egindako lana asko nabaritzen al da errepidean?

Zer ari zara ikasten?

Bai. Pistan kadentzia mantendu egiten da, abiadura handian ibiltzen gara... oso mesedegarria da. Gainera, neguan ibiltzea oso gomendagarria da.

Batxilergoko bigarren maila egiten ari naiz Beasaingo Txindoki institutuan. Datorren ikasturtean goi mailako ziklo bat egin nahi dut Goierri Eskolan.

08 GOIBERRI

GURE LURRA

Sagarren sekretua Urtarrilaren 30ean eta 31n sagarrondoen inguruko ikastaroa eskainiko dute 10. urtez Gabirian. Gabino Murua gabiriarrak emango du ikastaroa. Teoria eta alde praktikoa landuko dituzte. Jada 30 lagunek eman dute izena.

Josune Zarandona Gabiria Gabino Muruak beti izan ditu sagastiak Gabirian. Haurtzaroko garaiak oroituz dio baserri guztietan zeudela sagarrondoak, are gehiago, «hainbatetan sagardoa ere» egiten zutela.

Sail onenak sorotarako izaten ziren, «garia ereiten zen batez ere garai hartan». Soro bazterrak edo leku malkartsuenak aukeratzen ziren, aldiz, sagarrondoak landatzeko.

Muruari etxetik datorkio hortaz sagarretarako zaletasuna, baina bidean ezagutu dituen hainbat eta hainbat pertsona-

ren ezagutzak ere lagundu dio sagarraren munduan sakontzen. Santi Redondo, Gabirian bizi zen santanderinoa da burura datorkion lehenengo izena. «Laguna nuen, eta asko zekien garai haietarako —orain 40 bat urte—», zehaztu du. Hark irakatsi zizkion inausketa kontuak. «Neguko tratamenduen inguruan ezagutu ditudan pertsona guztien artean hura zen gehien zekiena».

Idiazabalgo Ramon Aseginolaza ere izan zuen irakasle, eta Gipuzkoako Foru Aldundiak antolatutako ikastaro batean

Josu Osa ere ezagutu zuen. Osa teknikaria zen garai hartan eta dioenez, «teoria mailan Euskal Herrian gehien zekiena zen orduan». Bien arteko harremanak gaur arte iraun du, eta Osak, Gabirian egiten den Errezil Sagar azokan urtero parte hartzen du.

Ikasitakoa irakastea Gehiago jakiteko eta ikasteko grina horrek bultzatuta kanpora ere asko joan izan da Murua beste errealitate batzuk ezagutzeko asmoz. Lleidan lauzpabost uda igaro zituen bertako

nekazariekin, esaterako. «Nekazaritza intentsiboa egiten dute han, sagasti sail handiak dituzte eta modu ezberdinean zaintzen dituzte sagarrondoak». Baina azken urteetan nonbait ikasi badu, Badajozen izan da. «Senitarteko batzuen bitartez lagunak egin nituen Badajozen. Kooperatiba bat dute, 100 hektarea inguru dituzte. Extremadurakoa oso esperientzia polita izan da. Zalantzarik gabe, asko ikasi dut beraiekin», nabarmendu du.

Baina berak ikasitakoa besteei irakastea ere badu helburu

GOIBERRI 09

GURE LURRA

Gabino Murua, sagarrondoak iñausten. JOSUNE ZARANDONA

Muruak. Horregatik, orain 10 bat urte «sagarraren mundua sustatzeko zer egin genezakeen hausnartzen hasi ginen Gabirian», oroitzen du. Ordu hartan jendeak gaiaren inguruan bazuela jakin nahia sumatu zuten, «baina zailtasunak zituzten informazio egokia eskuratzeko». Horrela, sagargintzaren inguruko ikastaroak antolatzen hasi ziren Gabirian.

Lehendabiziko saio hartan Josu Osak, Ramon Aseginolazak, Manex Aranburu Goimeneko teknikariak, Zeraingo Joxe Martin Altunak eta Muruak berak parte hartu zuten. «Oso saio interesgarria» izan zela dio, denek ikasi zutelako zerbait. Ordutik urtero egin izan da ikastaroa. «Teorikoa nik eman izan dut beti eta alde praktikoa Ramon Aseginolazak. Aurten lehenengo aldiz nik neuk emango ditut biak», zehaztu du.

Aurtengo ikastaroa hilaren

Neguan sagarrondoak kimatu eta ongarritu egin behar dira loraldirako zta ona ala txarra izatea eguraldiaren menpe dago askotan, baina sagarrondoei aparteko zaintzak ere eman behar zaizkie, gaitzei aurre hartzeko, edo indartzeko, adibidez.

Muruaren iritziz sagarrondoak «simaur zaharrarekin» ongarritzea komeni da, beti ere, lorea irekitzen hasi aurretik, «udazken amaieratik negu erdira arte edo, onena», dio. Neguko tratamenduan kobrea da gehien erabiltzen dena eta bi edo hiru tratamendu egin litezke. Ekologikoan, adibidez, tratamendu gehiago behar izaten da.

Eta amaitzeko, kimatzea. Bi garaitan kimatzen dira zuhaitzak: neguan eta udaberrian. «Neguan adar lodienak mozteko egiten da», zehaztu du Muruak; udaberrian, berriz, «sagarrondoak izerditan daudela altzumak kentzeko».

U

«Lehen Gabiriako baserri guztietan zeuden sagastiak; sagardoa ere egiten zen» «Gaiaren inguruan badago jakin nahia, baina zailtasuna dago informazioa eskuratzerakoan» Gabino Murua Sagar ekoizlea

30ean eta 31n egingo dute, ohi bezala Gabiriako Erbie elkartean. «Jada 30 bat lagunek eman dute izena», Muruaren hitzetan. Ikastaroak beti sagargintzaren ingurukoak izaten dira. Inausketaz eta txertaketaz hitz egiten dute, baina baita sagarrondoek behar dituzten zaintzez, edo bertaratzen direnek izan ditzaketen kezkez ere.

Udaberrian loraldia Beste zenbait gauzaren artean, negua sagarrondoek atseden hartzeko garaia dela azalduko die Muruak ikastarora gerturatzen direnei. Dioenez, horretarako beharrezkoa da hotza egitea «gutxienez 700 bat ordu 8 gradutik behera». Sagarrondoek neguan hotza behar dute berrindartzeko, eta udaberrian alea emateko. Iazko denboraldia jarri du adibidetzat Muruak: «2017an sekulako uzta izan

dugu, gehiegizkoa ere bai. Zergatik? Otsailean aste osoa zero azpiko tenperaturekin igaro genuen. Jada mugitzen hasita zeuden sagarrondoak erabat gelditu ziren eta ondorioz ale ugari eman zuten udaberrian».

Udaberrian, aldiz, behin sagarrondoak loratzen hasita daudenean, ez da komeni hotzik egitea: «Zero azpitik 2 gradura arte mantendu dezakete lorea, baina hortik behera erabat galtzen dute». Ez hotzik, ezta euri askorik edo hezetasun gehiegirik ere. Zergatik? «Lore bat ale bihurtzeko polinizatu egin behar da. Polinizazioa erleek egiten dute %80an. Lore hautsa batetik bestera garraiatzen dute, baina bustita badaude nekez egin dezakete beren lana». Polinizazioa arrakastaz burutzeko sagarrondo barietate bat baino gehiago elkarren ondoan landatzea komeni da, «barietate batek gutxitan polinizatzen baitu bere burua», Muruaren hitzetan. 2017a alde horretatik ere ikusgarria izan zela dio: «Udaberri lehorra izan genuen, eguraldi ona eta erleak etengabe lanean».

Baina sagarrondoek ale gehiegi ematea ere ez da beti ona. «Indarrik gabe gelditzen dira eta hurrengo urtean ezin behar adina ale eman». Horregatik ale asko dutenean komeni da bakantzea, hau da, «aleak kentzea. Bakantze hori eskuz egin daiteke, baina produktu kimikoak ere badira horretarako, nahiz eta guk ez erabili. Dena dela, kimatzean konturatuz gero begi gehienak lore-begiak direla, orduan ere bakandu litezke sagarrondoak lore-begiak moztuz».

10 GOIBERRI

ELKARRIZKETA

Lourdes Imaz

Irakasle ohia eta antzerki zuzendaria

«Historia kontatzeko oso tresna aproposa da antzerkia» Loinaz Agirre Segura Lourdes Imaz (Segura, 1952) irakaslea izan da lanbidez eta azken urte hauetan bi antzerki gidoi idatzi eta bi antzezlan zuzendu ditu 2006an sortutako Segurako antzerki taldearekin: 2014an Ez dira aspaldiko kontuak eta 2017an Iragana, lahar eta larrosa . Euskal Herriko bi garai historiko jaso eta ezagutzera eman dituzte bertan. Urte askoan irakaskuntzan egindako irakaspen eta transmisio lana, antzerkiaren bidez egiten ari da orain. Ataungo Herri Antzokian aurkeztuko dute bihar, 19:00etan.

1923-1937ko Goierriko herri batean kokatzen da antzezlana eta orduko egoera politikoa eta soziala azaltzen duzue. Nondik sortu zen ‘Iragana, lahar eta larrosa’ sortzeko ideia?

Mikel Aramendi itsasondoarrak Itsasondoko udaletxean akta bat aurkitu zuen, 1931ko apirilean, bertako udalbatzak, Euskal Herriaren autodeterminazioaren aldeko mozioa aho batez onartu zuela zioena. Gure Esku Dagok aprobetxatu zuen Araman ekitaldi bat egiteko (Arama izan zelako lehenengo herria), eta demokrazia garaiko zinegotzi eta alkate guztiak gonbidatu ziren. Hantxe geundela, Angel Oiarbidek esan zi-

dan: «Zer gauza gertatu ziren eta zer gutxi dakigun». Ordurako eginda geunden Ez dira aspaldiko kontuak antzezlana, eta berak esan zidan: «Ez al dago antzerki baten bidez adierazterik orduan gertatutakoa?». 2016. urtean izan zen.

Zer erantzun zenion Angel Oiarbideri?

2014an Ez dira aspaldiko kontuak estreinatu genuen eta «utzi egingo dugu» esan nion, zaila izango zela. Baina neroni ere halako interes bat sortu zitzaidan, eta dokumentatzen hasi nintzen. Oso garai interesgarria zela iruditu zitzaidan eta antzerkian ondo legokeela jendeak ezagutzeko. Angel Oiarbideren erronkari heldu eta 2017ko maiatzean 13an estreinatu genuen Seguran.

Euskal Herriko garai ezezaguna da 1923 eta 1937 urte artekoa, Primo de Riveraren diktadura garaitik 36ko gerra hasierara artekoa.

Bai, ezezaguna da bai, eta osooso emankorra izan zen garai hura. Errepublika garaian txinparta Bizkaian sortu zen itxuraz, eta alkate batzuk bultzatu zuten alkateen mugimendua.

Elorriokoa zen bat. Elorriokoek antzerkiaren berri jakin zutenean han antzeztea nahi zuten, eta udaletxean gogorarazi zu-

ten garai hartako hura eta udalbatza osoak atxikipena egin zuela. Nolabait, harrotzen edo mugitzen ari dira gauzak. Datorren hilean Getxora ere joango gara. Jose Antonio Agirre Getxokoa zelako, garai hartan alkate, eta mugimenduak berak gidatu zuen.

Barrenak astintzen ari zarete, beraz.

Jendeak ez du espero izaten.

Adineko jendea negarrez etorri

«1923-1937 urte arteko garaia ezezaguna da, eta oso emankorra izan zen garai hura» «Adineko jendea negarrez etorri zaigu, hunkituta, beraiek gertuago bizi izan dute eta» «Gure historia kontatzen ari gara.

Isilpean egon den eta eduki nahi izan duten historia»

izan zaigu, hunkituta, beraiek gertuago bizi izan zuten eta.

Gazteek ikusi beharreko antzezlana dela esaten dute eta esker ona ematen digute. Bete egiten gaitu horrek eta indarra ematen digu beste toki batera joateko ere. Guretzat lan handia da hau: jende gehiena lanean dabil, entseguak egiteko geure ordu asko erabiltzen ditugu... Baina herri guztietan hurbildu zaigu jendea eskerrak ematera, eta barruak astindu ditugula esatera. «Zer historia klasea eman diguzuen » esaten digute beste batzuek.

Gazteak hurbiltzen dira?

Bai, geroz eta gazte gehiago joaten da eta harrituta gelditzen dira garai hartan autodeterminazio hitza ere erabiltzen zutela ikusten dutenean. Baita ere asko gustatzen zaizkie eszena bakoitzaren aurretik dauden proiekzioak eta antzezlaneko musika. Karlos Jimenezek antzerkirako konposatu duen musika da. Oso ederra.

‘Iragana, lahar eta larrosa’ antzezlana hiruzpalau emanaldi egiteko sortu zen, baina bihar Ataunen ere saioa antzeztuko duzue.

Asmoa horixe zen. Seguran estreinatu, Goierrin herriren batean, Gipuzkoan besteren batean eta kitto. Baina jendeak

GOIBERRI 11

ElkArrIZkEtA

antzerkiaren berri jakiten duenean, edukia gustatu egiten zaio eta orain bizi garen egoera honetan, gure erabakitzeko eskubidearen aldarria hain bizi daukagunean, jendeak interesez hartu du.

idatzi nuenean, frankismo garaikoa, hura kontatzeko gogoa baneukan, guk bizi izandakoa zen eta. Hainbat idazlerengana, Xabier Mendigurenengana, nire alabarengana [Garazi Goia] joan nintzen ea idatziko zuten galdetzera. Baina beraiek beti esaten zidaten: «Azkenean zuk dakizu zer adierazi nahi duzun. Idatzi, eta moldatuko dugu». Horrekin hasi nintzen eta ez zitzaidan iruditu hain gaizki atera zenik. Eta honekin ere animatu egin nintzen.

Zenbatgarren saioa izango da Ataungoa?

Hamargarrena. Seguran, Idiazabalen, Zarautzen, Tolosan, Elorrion, Oiartzunen, Hernanin, Baztanen eta Ordizian izan gara. Bihar Ataunen, eta Getxora ere joatekoak gara.

Orain arte idatzitako eta zuzendutako antzerkiak historikoak dira, Euskal Herriko garai desberdinak landu dituzue.

Dena den, antzerki talderik gabe ez dago antzezlanik.

Taldearen emaitza da antzerki bat, ez da pertsona batena.

2006an sortu genuen antzerki taldea Seguran Juan Agirrek idatzitako Segura 1256-2006 lanarekin. Antzezlan horrek taldekooi eman zigun aukera historian sakontzeko eta ospakizuna zen edo ez ikusteko. Baita ere, Bidean aspaldi galdutako izena eta izana Errastiolatza Segura 1256 antzeztu genuen.

Konturatu ginen antzerkia oso bide egokia dela historia transmititzeko. Herritarrak izateak eta afizionatuak izateak balorea ematen dio. Bestalde, herri lan bat da, gure historia kontatzen ari gara. Ezagutzen ez genuen historia. Isilpean egon den eta eduki nahi izan den historia. Horrek berak indarra ematen digu jarraitzeko.

Historia kontatzeko oso tresna aproposa da antzerkia. Niri historia asko gustatzen zait eta jubilatu nintzenean egin nuen historia ikastaro bat. Konturatzen naiz, lehen gertatutakoa ezagutzea oso interesantea dela, badugula lehendik ere zer ikasia, eta orduan egindako hainbat gauza, gaurko ere baliagarriak izan daitezkeela.

Irakaslea izan zara lanbidez, eta orain ere beste era batera ari zara erakusten.

Bai, hori da. Erakusten eta ikasten ni neu ere. Antzerki talde bateko partaidea izateak asko erakusten du. Niri, taldekideek asko irakatsi didate. Hemen batera doa, ikasi eta irakatsi.

Antzerki gidoiak idazten esperientziarik ba al zenuen?

Belaunaldi desberdinetako segurarrak elkartzen zarete taldean.

Egia da, antzerkia beti gustatu izan zaidala. Segura nahiko antzerki lekua izan zen eta neronek egin nuen zerbait umetan.

Gero eskolan antzerkia emateko aukera izan nuen, 14 urteko neska-mutilei. Eusko Jaurlaritzak argitaratutako testu batzuk erabiltzen genituen, baina beti moldatu behar izaten ziren taldearen arabera. Gidoiak moldatu behar izaten nituen, baina ez nengoen obra bat idatzita.

‘Ez dira aspaldiko kontuak’ izan zen, beraz, lehenengoa?

Nola animatu zinen?

Bai. Ez dira aspaldiko kontuak

LOINAZ AGIRRE

Bai, adin ezberdinetako lagunak elkartzen gara eta talde lan handia egiten da. Talde lana ez da erraza, baina ezinbestekoa da. Hasteko, helburu beraren alde lana egiteko konpromisoa hartu behar da. Horrek taldekideen arteko partaidetza, errespetoa eta konfidantza eskatzen du. Hitz indartsuak dira horiek. Norberaren interesak ezin dira taldearen interesen gainetik jarri, eta bakoitzaren jarrerak eta ekarpenak taldea tinko eta osasuntsu mantentzen du.

12 GOIBERRI

ASTEKO GAIA

Argiteria publikoaren eraginkortasun energetikoa hobetzea da Uggasaren energia planaren helburuetako bat. Irudian, Legazpi. GORKA GOMEZ

Energia aurreztu asmoz Aldundiak sustatuta, energia planak ari dira osatzen Gipuzkoan. Uggasak jarri du martxan; Goiekik bidean du.

Tere Madinabeitia Klima aldaketari aurre egitea jomugan jarrita, eta energia aurreztea eta eraginkortasuna epe laburragoko helburutzat hartuta, etxeko betiko bonbilla bonbilla eraginkorrago batekin ordezkatzea bezain ekintza erraz eta sinpleekin has daiteke bidea. Erakundeek ere badute, ordea, ardura bide hori jorratzeko orduan, eta horretaz jabetuta, Gipuzkoako Foru Aldundiak abiatu du energiaren arloko estrategia bateratua tokiko eta eskualdeko erakundeekin batera. Estrategia horren helburuak mendekotasun eta pobrezia energetikoa murriztea eta energia eredu iraunkorrerako trantsizioari hasiera ematea dira.

Goierriko bi garapen agentziak ari dira lanean foru aldundiarekin batera estrategia horren lanketan. Hala, Uggasak (Urola Garaiko Garapen Agentzia) martxan jarrita du dagoeneko estrategia horren barruan kokatzen den energia plana, eta Goieki (Goierriko Garapen Agentzia) prestatzen ari da berea, urte honetan zehar abian jartzeko asmoarekin.

Klima aldaketaren aurka Uggasa ez da hutsetik hasi bere esparruko udalerrientzako energia plana diseinatzeko orduan; 2006an dagoeneko osatu zuen energia mahaia Legazpi, Urretxu, Zumarraga eta Ezkio-Itsasoko udalekin eta UGLE lanbide eskolarekin batera. Ha-

GOIBERRI 13

ASTEKO GAIA

gia kontsumo nagusiak eta isurketa iturriak ezagutzeko balio izan du. Horren ondorioz, energia gehien zein alor edo jarduerak kontsumitzen duen eta negutegi-efektuko gasen isurtzaile nagusiak zeintzuk diren identifikatu dira, horiengan jarduteko asmoz. Emaitzak kontuan hartuta, estrategia eta ekintza plana osatu dituzte, bereziki energia kontsumoa murriztera bideratuta.

Lau atal jorratu behar dira ekintza plan horretan: batetik, eraginkortasun energetikoa; bestetik, mugikortasuna; hirugarrenik, energia berriztagarriak; eta azkenik, zaborren kudeaketa.

Urratsez urrats

ren jarraipena da, beraz, duela bi urte landu eta iaz indarrean jarri zen plana. Foru aldundiaren babesa izan du lanketa horretan, eta Aizkorpe enpresak diseinatu du.

Uggasaren plan energetikoa aldaketa klimatikoaren aurkako borrokan kokatzen da, eta bere helburu nagusiak isurketak murriztea, bizitza kalitatea hobetzea eta herritarrak arazo honetaz kontzientziatzea dira.

Plana diagnostiko batetik abiatu da eta 2019ra arteko ekintza egutegia proposatzen du. Hiru izan dira abiapuntuak: CO2 isurketen inbentarioa, energia kontsumoaren azterketa eta haizearen kalitatearen neurketa. Diagnostikoak, planaren eremuko herrietan ener-

Eskualdeko energia planak aldaketa klimatikoaren aurkako borrokan kokatzen dira Eguzki plaken bidez autokontsumorako argindarra sortzea proposatu die Uggasak udalei

Ekintza zehatz ugari zerrendatu dira Uggasaren energia planean eta batzuk martxan jarri dira dagoeneko, Uhin enpresaren laguntzarekin. Iazko udazkenean, esaterako, energia azoka burutu zen Legazpin.

Kontsumo elektrikoa txikiagotzeko eta eraginkortasun energetikoa etxeetan sustatzeko helburua duen foru aldundiaren Argitu programak, bestetik, geldialdia egin zuen Legazpin eta Urretxun. Gainera, udalek aholkularitza energetiko zerbitzua eskaini dute iazko udatik urte bukaerara arte.

Bestetik, energia planeko lau atalak ere ekintzaz bete dira.

Hala, eraginkortasun energetikoari dagokionez, udal eraikuntzak, argiteria publikoa eta etxebizitza partikularrak hartu dira helburu gisa. Udaletako eraikinetan, adibidez, ur, argindar eta klimatizazio sistemen kontsumoak monitorizatu dira, eta jasotako datuen ondorioz kontsumo horiek optimizatzeko eta eraginkorrago bihurtzeko neurriak hartuko dira. Ekintza honekin urtean 355,55 MWh (megawatio ordu) aurreztea espero da edo, beste era batera esanda, atmosferara 83,56 CO 2 tona gutxiago isurtzea.

Goiekiren plana industriaren eraginean oinarrituko da ere esparruko herriak sistema energetiko iraunkor baterantz bideratzeko helburuz ari dira lantzen Goiekin energia plana.

Plan honetan ere hainbat jomuga ezarri dira, berotegi efektua eragiten duten gasen isuriak murriztea eta energiaren aurrezpena eta efizientzia bultzatzea bereziki. Goierri behean industriak duen pisua kontuan hartuta, arlo horretan eragingo da bereziki helburu horien lorpenerako bidean. Energia berriztagarrien potentziala kontuan hartzea ere aurreikusten du planak.

Energia planeko ekintza zehatzen definizioan ari dira orain lanean Goiekin.

B

Mugikortasunaren lan eremuan, bestetik, udaletxeetako ibilgailuak eta ibilgailu partikularrak hartu dira kontuan. Hala, isuri bajuko kotxeak erostea sustatuko da herritarren artean, petrolioarekiko mendekotasuna murriztu asmoz. Ekintza horrekin, urtean 59,989 MWh aurreztea aurreikusten da, hau da, 16,017 CO2 tona gutxiago isurtzea.

Udalak dira, bestalde, energia berriztagarrien alorreko ekintzen hartzaile, eta proposatzen zaiena da eguzki plaken bidez autokontsumorako argindarra sortzea.

Amaitzeko, hondakinen atalean etxebizitza partikularrak jorratuko dira, eta gaikako bilketan jarriko da indarra.

Asko dago egiteko, ez dago zalantzarik, baina urratsak emanez, txikiak izanda ere, aldaketa klimatikoari aurre egitea posible da.

14 GOIBERRI

MOTZEAN

Musikak on egiten du Tere Madinabeitia Segura, Zegama, Mutiloa eta Zeraingo Tobera musika eskolak, Musikak on egiten dizu leloari jarraiki, egitasmo berritzaie batekin hasi du urtea. Musika laborategia jarri du martxan 0 eta 12 urte arteko haurrentzat.

Musika eskolaren ohiko formakuntza saioetatik ihesi, jostaketa eta sormena lantzeko saio berezietan ari dira parte hartzen 120 haur –gehienak eskola bertako ikasleak– urtarrilean eta otsailean zehar. Perkusioa, mugimendua, jolasa, psikomotrizitatea... eta batez ere musika eta esperimentazioa dira saio horietako protagonistak; dinamikoak, parte hartzaileak eta alaiak dira, ikasleen gustukoak.

Tobera musika eskolako haurrak, musika laborategian. GOIBERRI

16 GOIBERRI

INTERNET

saretik Sarean ikusia

nortasunasarean.eus

Klik

Toka eta noka, automatikoki

Euskal sortzaileen katalogoa Aurretik Badok atariarekin euskal musikagintzaren datu base zabala bildu zuen moduan, Berria Fundazioak ÂŤeuskal sortzaileen sareko katalogoaÂť osatu du orain.

Gotzon Barandiaran kazetariak lan hori egiteko beka jaso zuen 2016an, eta geroztik, kultur adierazpide guztietako 1.942 sortzaileren datuak bildu ditu. Katalogo hori otsailaren 1ean aurkeztuko dute, 18:00etan, Martin Ugalde kultur parkean. Berria.eus webgunearen bidez zuzenean emango dute. sortzaileak.eus

Sarean ikusgarriago izateko zer egin Nortasuna Sarean jardunaldien hirugarren edizioa egingo dute datorren asteazkenean, hilak 24, Donostian. Aurten Izan ikusgarria! lema jarri diote saiori, eta sarean egiten diren lanak ikusgarriago egiteko aholkuak emango dituzte.

Bi hitzaldi eta mahai-ingurua izango ditu jardunaldiak. Aurrena, Xabier Iglesias (AuditorSEO) eta Nagore Cia (Weaditt) izango dituzte hizlari. Besteak beste SEO, SEM eta webguneen posizionamendua hobetze-

ko tekniken inguruan hitz egingo dute. Ondoren, ZuriĂąe Maguregi (Gaztezulo), Xabier Agirre (Juantxo Taberna), Gloria Urkola (MeitaiMaitie) eta David Agirrezabalaga (Mr.Euskaldun) ariko dira, beraien esperientzia azalduz.

Saioa hilaren 24an izango da, 18:30ean, Donostiako Koldo Mitxelena kulturguneko areto nagusian. Parte hartzeko, izena eman behar da (doakoa da) nortasunasarean.eus webgunean.

Lagunekin toka edo noka aritu nahi duzu baina ez zara hitanoarekin ondo moldatzen? Ba badago hitanoko atzizkiak automatikoki itzultzen dituen erreminta bat. Josu Lavinek garatu du eta aste honetan argitaratu du Zuzeu atarian. Toka nahiz noka egiten ditu itzulpenak, adizkia sartu eta modu automatikoan. zuzeu.eus/euskara/noka

SmartBerri bideo lehiaketa martxan EiTBk eta hainbat unibertsitatek ikus-entzunezko erreportajeen SmartBerri lehiaketa antolatu dute elkarlanean. Smartphonearekin egindako bideoerreportajeak egitea da erreportajearen muina, gehienez, hiru minutukoak. Lanak otsailaren 15erako aurkeztu behar dira.

Sari potoloak daude jokoan. eitb.eus/smartberri

GOIBERRI 17

PUBLIZITATEA

18 GOIBERRI

MOTZEAN

Garai bateko kontuak koadroetan Pilar Mujika pintoreak zuri-beltzezko argazkiak kolorez jantzi eta koadroetan margotu ditu. Igartzan daude ikusgai.

Loinaz Agirre Beasain Beasainen bizi den Pilar Mujika margolari olaberritarrak 21 koadro zintzilikatu ditu Beasaingo Igartzako jauregiko erakusketa aretoko hormetan, Garai bateko kontuak izeneko erakusketan. Azken zortzi urtean egindako lanen aukeraketa da, eta guztiek ere, garai bateko kontuak, bizimodua eta lanbideak islatzen dituzte. Hilaren 28ra arte egongo dira.

Garai bateko kontuak erakusketaren funtsa honela laburbildu du Mujikak: «Etxe honek [Igartzako jauregiak] bere barruan duen historiarekin lotuta, eta nik barruan ditudan sentimenduekin borobildutako erakusketa da».

Garai bateko zuri-beltzezko argazki zaharrak dira koadroen

oinarri eta inspirazio iturri.

«Asko gustatzen zaizkit argazki zaharrak. Zuri-beltzezko argazkiak oso lotuta egon dira orduko ohiturekin. Ohitura haiek zuri-beltzean agertzen dira, baina orduan ere, koloreak ere bazeuden. Kolore haiek nortzuk erabiltzen zituzten? Gehienetan, esku artean zuten aukerak egiten zuen dena. Batzuk kolore dotoreko jantziak eta beste batzuek, gehienetan, beltza».

Gozamena Asko gozatzen du margotzen eta erabat barneratzen da argazkian. «Pintatzen ari naizen denboran argazkiaren historia zein den jakitea gustatzen zait.

Behin historia jakiten dudanean barru-barruan sartzen naiz, harik eta bukatu arte, han-

Pilar Mujika azkena margotutako koadroen aurrean, Igartzako jauregiko erakusketa aretoan. LOINAZ AGIRRE

txe saiatzen naiz. Koadro bakoitzean nire pelikula egin dut», gaineratu du.

Zuri-beltzezko argazkiari kolorea ematen dio, eta bere erara moldatzen ditu: «Txindoki eta dantzariak ikusten diren koadro horretan, adibidez, ikurrinaren atzetik pabilioi zahar bat zegoen, eta iruditu zitzaidan ez

zuela merezi hura azaltzeak.

Orduan, zer egin nuen nik?

Atzean gure mendia jarri eta biei omenaldia egitea, ikurrinari eta Aralarri».

Euskal Herriko txokoak Euskal Herriko txoko eta istorio desberdinak ditu jasota; Iparraldekoak, Bizkaikoak, Goierrikoak... Horretaz gain, lanbide desberdinak ere jaso ditu: «Jartzen zara pentsatzen: ni hemen nago, horiek beraien garaian egin zuten guztiagatik».

GOIBERRI 19

PUBLIZITATEA