08
« SPECIALE
S
hqiptarët dhe në veçanti, studiuesit shqiptarë që jetojnë e punojnë prej dekadash jashtë kufijve të atdheut të tyre, janë quajtur “ambasadorët e vendit të vet” në fushat ku ata punojnë e kontribuojnë. Gjithashtu, është i njohur edhe fakti që shumë prej tyre, sot njihen si shembullorë në arritjet studimore në vendet ku ata jetojnë e punojnë, pak njihen e, fare pak flitet për veprën e tyre shkencore, shoqërore, politike etj. Ironi historike e fatit të shqiptarëve në përgjithësi, apo harresë kolektive. Është detyrim qytetar dhe intelektual të shkruash për figura të tilla, si ajo e shkencëtarit dhe teoricienit të gjuhësisë së sotme shqiptare Profesor Remzi Përnaska, si dhe promovimi i punës dhe kontributeve të këtij patrioti në ndihmë të çështjes shqiptare në Paris, ku jeton e punon prej vitesh. Profesor Përnaska si moto udhëheqëse ka pasur dhe ka “ Botën time e drejton dëshira për të qenë i dobishëm”. Ai qysh në fëmijëri ishte në kontakt me tri gjuhë, shqipen, turqishten dhe maqedonishten, kjo pasi 6 vitet e para të fëmijërisë së hershme i kaloi në qytetin e Strugës pranë gjyshit të tij nga nëna, Nuri Sojli, që ka qenë delegat dhe ka nënshkruar dokumentin e shpalljes së Pavarësisë, më 28 nëntor 1912, në Vlorë. Në Korçë vijoi shkollën fillore, shtatëvjeçare dhe të mesmen “ Raqi Qirinxhi”, e cila konsiderohet si vazhduese e traditës së Liceut. Aty mësoi edhe rusisht e frëngjisht, dhe pas gjimnazit, për rezultate të shkëlqyera iu dha e drejta e studimit për gjuhë dhe letërsi ruse në Institutin e Lartë Pedagogjik të Tiranës. Në vitin 1960 u dërgua për studime orientalistike në Moskë. Në vitin 1961 vazhdoi studimet e larta për Gjuhë e letërsi shqipe në Fakultetin e Historisë e Filologjisë të Universitetit të Tiranës. Gjuhëtari Përnaska “Unë e zgjodha gjuhësinë sepse ajo kishte ardhur natyrshëm tek unë”. Njeriu i thjeshtë dhe shpirt mirë Remziu, rrallë, shumë rrallë flet për veten. Por, me shumë zor e vështirësi mundëm të “vjedhim” këto rreshta, që ai na i shkroi në mirëbesim e i bindur se nuk do ta shohin dritën e botimit asnjëherë: “Mik dhe zotëri i nderuar, ... unë i quajturi Remë Ziu, kam tri diploma (dy në Shqipëri: gjuhë dhe letërsi ruse, gjuhë dhe letërsi shqipe) dhe një në Francë, në Sorbonë. Por, “lavdia shkollore” siç e quan ai me shaka shpotitëse këtë periudhë të jetës së vet, kulmon me tri doktorata (një në Shqipëri dhe dy në Francë). “... E para është mbrojtur në Sorbonë dhe quhet Docteur du troisème cycle (Doktor i ciklit të tretë) dhe e dyta Docteur d’Etat ès lettres et sciences humaines (Doktor Shteti letrash dhe shkencash shoqërore). Doktorata ime e shtetit është për gjuhësi teorike dhe më lejoi të punoj si profesor në Ecole Pratique des Hautes Etudes të Universitetit të Sorbonës në Paris. Është rasti të theksohet fakti se Doktoratë Shteti kanë marrë deri më tani vetëm tre shqiptarë: Edi Plasari (profesor në Nancy), Robert Progri (profesor në Paris) dhe Remzi Përnaska (profesor në Paris).” ... Tema e doktoratës “ La syntaxe de l’énoncé en albanais “ (Sintaksa e thënies në gjuhën shqipe), trajton kryesisht sintaksën e trajtave të shkurtëra të përemrit vetor në gjuhën e sotme shqipe dhe arrin në përfundime me interes teorik për gjuhësinë e përgjithshme si : 1. Trajtat e shkurtëra nuk janë më as përemra, as fjalë, por janë shenjues marrëdhëniesh kundrinore 2. Ato janë të kushtëzuara ligjërimisht nga
E hënë 29 prill 2013 •
NJË NDËR AUTORËT E PARË TË TEKSTEVE SHKOLLORE PËR ARSIMIN E LARTË DHE TË MESËM
Remzi Përnaska, një emër që nderon Shqipërinë në Francë perspektiva funksionale, janë shenjues i ndarjes së thënies në temë e remë 3. Ato nuk mund të izolohen, sepse gjenden vetëm aty ku ka folje dhe gjithmonë ngjitur para, prapa, ose në mes të foljes, pra janë njëherazi edhe shenjues të tranzitivitetit të foljes dhe, për rrjedhim i njohin foljes së gjuhës shqipe (dhe jo vetëm të asaj) edhe një zgjedhim “sui generis” subjektor-objektor 4. Analiza e sintaksës së trajtave të shkurtëra të gjuhës shqipe, si edhe të atyre gjuhëve që e kanë këtë dukuri, tregon se ato nuk përsëritin, nuk rimarrin, nuk dublojnë ndonjë kundrinë, nuk janë, pra, pleonazma 5. Analiza e tyre çon domosdoshmërish në një logjikë tjetër nga ajo e Aristotelit (Kjo është arsyeja që amerikanët më propozuan dikur të bëhem anëtar i Shoqatës amerikane të jo aristotelianëve). Përveç Shoqatës amerikane të Joaristotelia-
Çabej, Cipo, Riza etj., por Ai, për mendimin modest të shkruesit të këtyre radhëve, është gjuhëtari që con më tej, që plotëson dhe hap shtigje të reja në punën e nisur nga Konica dhe i madhi Selman Riza për studim në gjuhësinë e teorike me fytyrë të veçantë shqiptare. Siç pohon edhe vetë Prof. Përnaska: “…Thuajse i gjithë prodhimi i gjuhëtarëve shqiptarë vuan… nga një metodë deduktive e huazuar nga gjuhësia e përgjithshme, nëpërmjet modeleve të disa gjuhëve të huaja, ndaj edhe mbart disa nga dobësitë e saj. Dhe kjo ka çuar pashmangshmërisht në lënien pa trajtuar të mjaft dukurive të shqipes dhe, ndonjëherë, edhe në përdhunimin e strukturë së saj. Rruga e ndjekur ka qenë nga gjuhësia e përgjithshme në gjuhësinë shqiptare. Kjo ka qenë dhe do të vazhdojë të jetë dobiprurëse, po, për fat të keq, zgjidhjet e huajtura nga gjuhësia e përgjithshme nuk janë
nëve (anëtarësimin në të e pengoi mosdhënia e lejes përkatëse nga institucionet e politizuara të kohës), prof Përnaska që nga viti 1975 është anëtar i Qendrës së Studimeve Ballkanike të Parisit dhe i Shoqatës Ndërkombëtare të Gjuhësisë Funksionale. Prej vitit 1976 është anëtar i Shoqatës së Gjuhëtarëve të Parisit dhe nga viti 1994 edhe i Shoqatës së Gjuhëtarëve të Francës (shih “Annuaire des Linguistes de France 19951996, faqe 57) dhe, qysh prej themelimit, edhe i Rrethit të Gjuhëtarëve të Institutit Kombëtar të Gjuhëve dhe Qytetërimeve Lindore (viti 1997). Për të mos u shkëputur nga kjo rrjedhë, përmbledhtazi mund të thuhet se kjo figurë ndriçon më së tepërmi në tri fusha të mëdha: 1. Si shkencëtar i vërtetë në gjuhësi, 2. Si mësues e pedagog pasionant i shqipes, brenda dhe jashtë Shqipërisë dhe 3. Si veprimtar me zë për çështjen shqiptare në Francë e kudo nëpër botë. Duke e vështruar në mënyrë të shpejtë veprimtarinë e shkencëtarit Përnaska, mund të themi pa drojë se Ai duhet konsideruar jo vetëm si vazhdues i denjë i shkollës tradicionale gjuhësore shqiptare, themelet e së cilës i vunë kolosë të tillë si Xhuvani,
ato që i përshtaten më mirë ndërtimit të gjuhës shqipe. Ka ardhur koha që të rrihet edhe rruga e përkundërt: nga shqipja në gjuhësi të përgjithshme”. Duke ndjekur rrugën e gjuhëtarëve të shquar, francezit Antuan Kylioli dhe të “mjeshtrit tim” siç e cilëson Prof Përnaska gjuhëtarin e shquar shqiptar Selma Riza, ai është përpjekur që të dhënat e gjuhës shqipe, t’i shohë dhe t’i trajtojë nën dritën e teorive të reja gjuhësore posstrukturaliste, semantike. Rruga e ndjekur ka qenë deduktivo-induktive. Ai beson fort se kjo rrugë duhet edhe nga shumë e shumë gjuhëtarë të tjerë shqiptarë, nga gjuhësia shqiptare në përgjithësi, sepse ajo ka ç’i parashtron gjuhësisë së përgjithshme. Në shkrimin” Gjuh(ësi)a shqip(tar)e dhe gjuhësisa e përgjithshme” profesor Përnaska thekson se “Gjuha shqipe ka lëndë interesante për t’u hetuar dhe për vetë gjuhësinë e përgjithshme teorike” për të vërtetuar disa përfundime e teori të saj ose, “ përkundrazi, për të rivështruar disa përfundime të teorive të veta. ... Këtu mund të thuhet, p.sh., se “Trajtëndryshimi në ballë të fjalës (të ashtuquajturat nyja të përparme të emrit në gjinore dhe para mbiemrave të nyjshëm, të ashtuquajturat trajta
të shkurtëra të përemrave vetorë, të pashkëputshme nga folja, pra të paizolueshme), habitorja, dëshirorja e disa dukuri të tjera joshin jo vetëm teoricienët e gjuhës shqipe, por edhe nga ata të gjuhësisë së përgjithshme”. Pa pasur frikë nga “zonat e minuara” studimore ai në punën e vet kërkimore-shkencore i qëndron besnik thënies së urtë të popullit”. Po të kishte frikë bujku nga krimbat në arë, nuk do të hidhte kurrë farë”. Pikërisht këtë yshtje guximtare, këtë frymë në kërkim të “rrezikut”, e të novatores në shkencë, e ndiejmë të gjallë në të gjithë punën voluminoze të Profesorit tonë përherë të ri në ide: në veprat e plota, në shkrimet në organe të ndryshme të specializuara ose jo, në kumtesat e veprimtaritë shkencore, në monografitë etj., madje edhe në biseda mes kolegësh. Ai është një zë i dalluar dhe i respektuar i gjuhësisë moderne në kongrese dhe konferenca të shumta kombëtare dhe ndërkombëtare për gjuhësinë. Profesor Përnaska është pjesëmarrës në mjaft kongrese dhe konferenca kombëtare dhe ndërkombëtare për gjuhësi, si ato të organizuara në Këln të Gjermanisë (1988), në Paris nga Ministria e Arsimit të Lartë dhe e Kërkimeve e Francës, janar 1994; nga shoqata gjuhëtarësh të gjuhësisë së përgjithshme në Francë, tetor 1995, qershor 1996 e 1997, në tetor 1997, në shkurt 1999 etj. Kumton në Konferencën Ndërkombëtare “Probleme aktuale të gjuhësisë së krahasuar, të studimeve letrare, të historisë dhe etnografisë” të organizuar në Shën-Peterburg në maj 1997, për nder të A. V. Desnickajas, si dhe nga Rrethi i Gjuhëtarëve të INALCO-s në qershor dhe në tetor 1996, në 1997 dhe në 1998, si edhe në shkurt 1999. Me ligjëratat për gjuhën shqipe në Athinë, Paris e në Këln, në Puatje e në Marsejë, Nantë, Mynik etj, ai ka ngjallur interes të veçantë të studentëve dhe të kolegëve gjuhëtarë, për çështje të ndryshme të gjuhës shqipe, sidomos në planin teorik. Ai gjithashtu njihet edhe si bashkautor në Fjalorin enciklopedik shqiptar duke hartuar disa zëra. Ka botuar artikuj në revista të specializuara franceze dhe ndërkombëtare. Si mësues e pedagog pasionant i shqipes, brenda dhe jashtë Shqipërisë. Siç e përmendëm në krye të këtij shkrimi, profesor Remziu e ka filluar punën si mësimdhënës qysh sa doli nga auditorët e universitetit të Tiranës dhe e vazhdon me pasion punën për mësimin e studimin shqipes nga vendas dhe të huaj që kanë interesa të veçanta për këtë gjuhë vjetër e me shumë çështje të pa, ose studiuara pak. Për rezultate të shkëlqyera në studimet e larta, (Fakulteti i Historisë dhe i Filologjisë në Tiranë, 1963) e mbajtën pedagog të sintaksës së gjuhës shqipe në katedrën e gjuhës
shqipe të këtij fakulteti, prej vitit 1963 deri në vitin 1974. Ish studentët e prof. Remziut sot i gjen në të gjitha trojet e vendit duke punuar si mësues, si drejtues arsimorë, si pedagogë në universitete të ndryshme të Shqipërisë, dhe jashtë saj, si studiues të gjuhës shqipe që kanë marrë nga ky njeri jo vetëm i shkencës, por edhe i shoqërisë, tiparet më të mira e të spikatura të tij: pasionin dhe dëshirën për të ndihmuar njerëzit në përgjithësi, në mënyrë të veçantë ata që nuk i druhen punës, ata që e dashurojnë atë. Nuk është rasti këtu për të përmendur emra të përveçëm, por sot e kësaj dite gjen në Elbasan ( aty ku unë banoj) njerëz të thjeshtë që e kujtojnë me shumë respekt mësuesin e tyre. Pasi, pas mbarimit të studimeve të larta për gjuhë ruse më 1956, punoi si mësues i gjuhës shqipe dhe ruse në Cërrik të Elbasanit deri në vitin 1960. Ai u fut dhe u bë si “ bir shtëpie” në familjet arsimdashëse të këtij qyteti, i cili e donte në mënyrë të veçantë gjuhën shqipe. Ata ndoshta nuk dallonin dot shkencëtarin e ardhëm të Shqipërisë dhe të Sorbonës, po me siguri, shquan tek mësuesi i ri dëshirën për të arsimuar nxënësit e, në mënyrë të veçantë, pasionin për gjuhën amë e gjuhët në përgjithësi (tashmë ai njihte me themel 5 të tilla). Për elbasanasit që e kanë për mburrje këtë “zanat” vazhdimi i veprës së Kristoforidhit, të Xhuvanit, të Cipos, Domit, Shuteriqit, Nosit etj., quhej si plotësimi i amanetit që i linte baba fëmijës. Kështu e konsideronin ata të riun Remzi, kështu e sheh ai qytet edhe sot profesorin Remzi, kur vjen e i mahnit studentët e universitetit tonë, “A. Xhuvani” me leksionet plot brumë e thjeshtësi për t’u admiruar. Ai ka qenë dhe vazhdon të jetë anëtar jurie për mbrojtje disertacionesh në Universitetin e Sorbonës, në Institutin e Gjuhëve dhe të Qytetërimeve Lindore në Paris, në universitetet e Puatjesë dhe të Monpeliesë. Këtij personaliteti të shkencës shqiptare i është dhënë e drejta që të mund të marrë pjesë si anëtar jurie në mbrojtje doktoratash për gjuhësi në Francë. Profesori po punon për pjesën shqipe në një fjalor shprehjesh që po hartohet nga Qendra e Kërkimeve dhe e Studimeve për Përhapjen e Frëngjishtes të Ecole Normale. Superieure à Fontenay/Saint-Cloud. Për mësimin e gjuhës shqipe nga frankofonët, në Institutin e Gjuhëve dhe të Qytetërimeve të Lindjes në Paris ka përgatitur një gramatikë, një përmbledhje me tekste dhe elemente të një metode. Në bashkëpunim me kolegët shqiptarë të këtij Instituti është përgatitur një antologji me pjesë të zgjedhura nga letërsia shqipe. Këto janë shumëfishuar me metoda reprografimi për nevojat e mësimdhënies, por ende nuk janë botuar nga ky Institut. Që nga viti shkollor 1997-1998 e deri sa doli në pension ka qenë “Professeur associe” në Ecole pratique des hautes études të Sorbonës ku ka drejtuar edhe Seminarin për tekstet e vjetra në gjuhën shqipe. Ai njihet si ndër autorët e parë të teksteve shkollore për arsimin e lartë dhe të mesëm (shkolla pedagogjike). Përgatiti: Prof. Abdulla Ballhysa Artur Ajazi