Sibila (crítica) por Charo Valcárcel (De vella a bella, 2021)
Acabo de rematar a lectura desta novela engaiolante e máxica, mais tamén crítica e valente que pon o punto de mira en problemas que xa hoxe nos están afectando, denunciándoos abertamente ao introducilos como pezas cruciais na historia.
Pero para falar máis polo miúdo deste libro quixera destacar o tratamento de varios elementos narrativos:
En primeiro lugar quizais o TEMPO. Efectivamente reparamos deseguida en que o xogo temporal é fundamental no discurso narrativo, mais non é unha carga pesada que o lector deba superar para a comprensión dos feitos. A novela comeza in extrema res, algo do que nos decatamos ben avanzada a lectura, case ao final; tamén da frecuente ida e vida do pasado da protagonista e doutros personaxes, que nolos van dando a coñecer e van tecendo a narración.
En canto á ambientación temporal a historia transcorre varias décadas despois da pandemia mundial, nun mundo afectado polo cambio climático, a escaseza de recursos naturais, a caída da poboación, etc., o que leva as autoridades a executar o que chaman a racionalización de recursos públicos que obriga a trasladarse a vivir ás grandes cidades atlánticas, xa que as aldeas de montaña e as pequenas vilas deixan de ter servizos de primeira necesidade, pechándose paridoiros, escolas, farmacias, etc. (isto resúltanos bastante familiar xa) e creando, para xustificar a súa imaxe de protectores do medio, lugares de vestixio e lugares gaia.
Precisamente o ESPAZO é outro elemento clave. Os principais acontecementos transcorren nunha illa que é realmente un espazo-personaxe de grande importancia, da que non se di o nome, pero que se describe con precisión, presentándoa como unha das Illas Atlánticas situada ao norte, nunha das rías (tampouco se di cal, a verdade é que esta información non é necesaria) e que vén sendo un deses lugares gaia, que non son outra cousa que lugares de
acceso restrinxido nos que só se permite que vivan uns poucos habitantes nados alí e todos de idade superior aos setenta anos. Ese é o lugar no que naceu Sibila e varias xeracións de mulleres da súa familia e é o lugar ao que vai regresar, de incógnito e agochada das autoridades, para levar a cabo unha misión que só descubrimos ao final da novela.
Neste espazo imos coñecendo un a un os seus escasos habitantes, personaxes que van entrando en nós, como entran as continuas treboadas que visitan a illa e que crean un ambiente entre máxico e irreal. Personaxes como Fina, Amalia, Eleuterio, Melgacho… e, como non, a Rubia –alcume da avoa de Sibila que acaba herdando ela.
Desde logo, de entre todos os PERSONAXES, destaca a protagonista, Sibila, unha científica de prestixio que tras unha vida de éxitos profesionais descobre que precisa ser nai. A procura dese soño convertido en obsesión e a súa relación coa illa e a súa xente é clave na historia. Porén o nome chama a atención, por que Sibila? Non semella algo fortuíto, elixido ao chou, non é un nome común. Sabemos que Sibila era unha profetisa na mitoloxía grega e romana capaz de coñecer o futuro e ademais que vivía en grutas ou
Maria Sibylla Merian
preto de correntes de auga. Mais a propia autora contou na presentación do libro en Pontevedra que o nome elixiuno pola entomóloga Maria Sibylla Merian, pola relación que o pai do noso personaxe ten con ese mundo. Aínda así para os lectores que non pensaran neste dato e si no mitolóxico non é difícil establecer esa relación xa que a nosa Sibila ten igualmente moito que ver co futuro e co líquido elemento, non só pola illa en si, tamén pola presenza nela dunha fonte que é esencial, a de Setestrelo, cuxa auga vai buscar para darlla á nai moribunda e que ao final da novela volve cobrar protagonismo…, pero para saber cal haberá que lela. Vale a pena.
Así pois novela moi recomendable que, malia as dificultades que atravesa a protagonista e o mundo bastante inxusto e desalentador que describe, agasállanos cun final que nos deixa aínda un fío de esperanza, un chisco de fe na humanidade.
E iso é de agradecer.
https://devellabella.com/sibila-de-rosa-aneiros-por-charo-valcarcel/
Crítica, en principo pouco ortodoxa por Xosé M. Eyré (Ferradura en Tránsito II, 2021)
Na crítica literaria os criterios técnicos deben guiar sempre o discurso. O resto son opinións, xuízos de valor, e polo tanto, dotados de pouca credibilidade. Así son as cousas mais non sempre son así. Porque hoxe, sen esquecer os criterios técnicos pretendo que sexan os sentimentos os que guien as miñas palabras. Por sinal, este mesmo comezo vén ditado porque a satisfacción de ler un bo romance como este, dáme pé a querer facer as cousas doutro xeito. Sibila é unha muller que desafía os convencionalismos establecidos e eu tamén quero facelo. Mais vaiamos pouco a pouco, a ver a onde chegamos.
Sitúasenos nunha distopía futura que xa é presente. Sibila é unha muller do futuro que, xa entrados os corenta, decide que quere ser nai e, para entón, os avances tecnolóxicos fano posíbel. Nesta distopía futura que xa é presente existe unha illa musealizada, na cal só poden pernoctar os avellentados habitantes, e non se conceden permisos de nova residencia. Na miña opinión ese é un futuro moi probábel para as aldeas, o rural galego…e @s galegofalantes. Deume moito que matinar mentres lía. Mais a illa tamén representa as orixes, é a orixe de Sibila, cun pai que nunca quixo a illa e que a obrigou a unha migración forzada, está na illa. Pois tal e como está a pasar nas migracións cara ás cidades, co paso do tempo as orixes fican atrás, e chega un momento en que somos estraños nelas. Como dícía, unha distopía futura que xa é presente desde hai tempo. O que está claro é que tod@s temos algunha orixe nalgunha “illa” ou nalgunha aldea, haxa que mirar atrás máis ou menos…
Aquí quero determe un anaco, porque a illa tamén representa o mundo natural fronte ao mundo de cemento das cidades. Resúltame triste ver como a xente prefire os “adiantos” do cemento, cando xa case nin saben o que significa pisar terra (que non sexa de parques) e sentir o latexo da natureza ao teu carón, presente nesa natureza da cal xa poucas cousas podes identificar mais que son a resposta do medio ás diferentes estacións meteorolóxicas,
e están aí para que as admires, para que as coñezas, para que as compartas e, tamén, tamén noutros casos, para que loites contra a invasión tóxica. É triste, moi triste.
Non é un romance de xénero. Actualmente vívese na moda de querer recuperar os xéneros tradicionais. Velaí está o policial, rotulado como negro, por sinal. Ou das aventuras con case idéntico final. Mais hai ben tempo xa que o romance decidiu abandonar os lindes xenéricos para así achar meirande liberdade tanto expresiva, como expositiva e, desde logo, total autonomía para representar o mundo das ideas, que, en definitiva, é o que conduce os pasos das persoas que se din intelixentes. Isto mercería un aprofundamento que quizá fagamos noutro instante.
A viaxe de Sibila á illa tamén ten o seu de volta a Itaca, non parei de pensalo mentres lía. Mais esta é unha Itaca moi complexa, en boa parte porque é real xa, non como a Itaca “(u)tópica” clásica. Neste senso, as sagas familiares, sobre todo a da familia de Sibila, que é o centro, teñen o poder de manternos apegados ás páxinas mentres remoemos as reflexións que imos apuntando (e outras máis). Porén e por se interesa, o enredo do romance, xa cara o remate, realiza un xiro que o achega ao de aventuras, un xiro sorpresivo e moi trascendente, pois a nova nai, Sibila, decide enfrontarse a un futuro que é abismo. Quizá sexa a solución que nos queda. Adentrarnos no abismo para seguir sendo nós.
O mundo do futuro, que xa está aí mentres o mundo real é como é, e non como quixeramos que fora.
É dicir, trátase dun discurso fortemente simbólico. Non é difícil achar ese símbolos, algúns xa os fomos comentando, porén hai máis: como o da vaca enferma, como o mesmo nome da nai (a Rubia)…. Fortemente simbólico e situado nas augas difusas da distopía futuríbel que xa é presente. De xeito que non se trata do convencional romance para pasar o tempo e máis nada. Como a boa literatura, obriga a pensar no que se le, e as implicacións que iso ten na vida real.
O que menos me gustou foi certa fraseoloxía (“a cal e canto”, “puto…”, “trigo limpo” ou “ir ao gran”) castelanizante en lugar doutra máis galega. Porque se admitimos como galegas esas expresións, estamos admitindo calcos semáticos casteláns sen mirar á tradición en que nos insire a propia lingua que utilizamos.
Xa ven, críamos que serían os sentimentos quen nos guiarían e, finalmente estes non deron camiñado senón da man dos criterios técnicos.
https://ferradura.blog/2021/07/16/critica-en-principio-pouco-ortodoxa-da-sibila-derosa-aneiros/
Entrevista con Rosa Aneiros Por Charo Valcárcel (De vella a bella, 2021)
Benvida, Rosa, ao noso humilde blog, a esta sección de Entrevistas a Escritores que inauguramos a finais do 2020 coa realizada a Riveiro Coello.
Quixeramos comezar por algunhas preguntas que teñen que ver coa túa traxectoria:
Sabemos da túa actividade como periodista e escritora, que foi primeiro? En cal das dúas te sentes máis cómoda ou che produce máis satisfaccións? Se tiveses que elixir…?
A literatura dáme máis liberdade, tanto para tratar os temas como para xogar coa lingua, sen dúbida.
Que supón para ti traballar no Consello da Cultura Galega? Pódesnos contar un pouco cal é o teu labor aí?
Traballo na Área de Actividades, encargada da xestión das actividades que organiza a institución.
Foto: A.E.L.GComezaches a túa produción narrativa, se non nos equivocamos, cunha novela: “Eu de maior quero ser”, que reflite o ambiente universitario e, sobre todo, as relacións e conflitos entre compañeiros de piso de caracteres ben diferentes. Pola idade que tiñas cando se publicou imaxinamos que bebía bastante das túas propias experiencias como estudante en Compostela. É así? Que queda desa escritora do 99 na Rosa Aneiros actual?
Pois creo que queda o 99%. Conseguín manter a ilusión pola escrita e que o mundo editorial non me condicionase. Talvez sexa, si, máis crítica coa situación sociolingüística que impacta directamente nas nosas lectoras e lectores.
Foto: cataboisbiblio.blogspot.com
Pódese dicir que es unha escritora consagrada que contas no teu haber con premios moi prestixiosos, quizais empezaches a pisar forte neste mundo con
“Resistencia”, novela moi aplaudida e premiada. Como naceu esta novela ambientada en Portugal, coa historia recente deste país irmán de fondo?
Naceu hai vinte anos nunha viaxe azarosa aos lugares onde se desenvolve a novela. Dicía o mestre Agustín Fernández Paz que as novelas técense cos fíos da vida. Eu, ou máis ben a miña traxectoria literaria, corrobórano.
O premio Xerais do 2009 “Sol de inverno” é unha novela de peso ( en todos os sentidos) na que o escenario cambia totalmente, mais tamén hai un conflito social e bélico que condiciona a trama da novela. Novela complexa e profunda que supoño debe ter detrás un arduo traballo de documentación…
Era unha débeda co meu pasado emigrante cubano e co silencio da posguerra. Requiriu moita documentación pero, sobre todo, un gran labor de comprensión da realidade que lles tocou vivir a varias xeracións.
Foto:
Debo recoñecer que o título, antes de lela, tróuxome á cabeza outro dunha novela de Casares (creo que é difícil que non sexa así para quen coñeza a de Casares): “O sol do verán”, aínda que non teñen nada que ver; non sei se foi algo intencionado ou simplemente froito da casualidade?
O día que morreu Carlos Casares acudín ao traballo preparar as reaccións á súa morte e souben nese momento por boca de Dolores Vilavedra da existencia dunha novela aínda inédita, “O sol do verán”, que logo lin con moita atención. Talvez fose o subconsciente, non o sei, pero na miña obra antes que sol chegou a palabra Inverno da protagonista e, como antagonista e esperanza, a luz. Hai algo diso supoño tamén na novela de Casares, unha lectura fermosa do solpor da vida.
Con “Ás de bolboreta”, creo que tamén do 2009, dás un xiro de 180º respecto de “Sol de inverno”. Comprobo que esta novela catalogouse como literatura infantil e xuvenil, aínda que non entendo moi ben por que. É unha novela de protagonismo colectivo, comprometida coa realidade social do país e que non semella ir dirixida ao lector xuvenil, ti escribíchela pensando nese tipo de lectores?
Si, sempre pensei na rapazada cando a escribía. Defendo a ultranza as lecturas complexas e maduras, con ampla visión da realidade para un público adolescente. Necesitan unha lectura crítica do mundo en que habitan e non a hiperprotección perigosa á que os temos sometidos, tanto nos currículos escolares como na literatura. Hai que provocar preguntas, hai que sementar dúbidas.
Centrándonos en Sibila, a túa última novela. Como se xerou? Que querías contar?
É unha historia de néboa e de procura da identidade.
Os lectores, ao ver o título, pensan inevitablemente no personaxe mitolóxico, mais ti xa comentaches que non foi ese o motivo da túa elección…
A lectura mitolóxica é importante pero o principal motivo do título veu da man de Maria Sibylla Merian, unha entomóloga e pintora alemá do século XVII. Non podo negar que é unha coincidencia marabillosa e a propia Sibila podería ser, efectivamente, a profetisa da fin do mundo. Ou non.
A illa, tan importante nesta obra, tampouco é unha illa real, pero sabiamente introduciches situacións que xa se viven na actualidade. É que Sibila é tamén unha novela-denuncia?
Non sei se me gusta esa categoría, mais si hai denuncia na novela. Unha denuncia social que vai alén das individualidades que cargan culpas para poñer o foco na sociedade que estamos creando e como esta pervirte e nos aboca a un mundo construído a mans dun capitalismo feroz.
Por exemplo, as mulleres incubadoras naturais ou ventres de aluguer xa hai anos que son unha realidade. Quizais teñamos que entender a quen recorre a iso? Sexa como for é un tema que arrastra moita polémica e que moitos famosos, con moitos cartos móstrano ao mundo sen ningún tipo de pudor. Que opinas ti sobre iso?
Se me preguntas persoalmente, estou en contra dos ventres de aluguer, da comercialización dos corpos coma se fósemos -así di o manifesto – simples vasillas. Dito isto, a novela procura sacar o foco da decisión persoal das
mulleres para poñelo na sociedade que as aboca a iso. É unha acusación social.
Sibila é unha novela futurista?
Nin futurista nin utópica.
Xa contaches que o teu coñecemento do mundo rural axudoute moito na creación deste tipo de ambientes como o que reflites na illa. Os personaxes, como facía Cunqueiro cos que visitaban a botica de seu pai, tamén están inspirados en personaxes da túa infancia, ou do teu mundo de aldea?
Na miña infancia creo que non. No meu mundo de aldea si, sigo sendo unha muller de aldea, a pesar de levar décadas vivindo nunha cidade.
Imaxe: saladelecturasc.blogspot.com
Os habitantes da illa son personaxes que dotas dunha gran forza, que nos apreixan e xa fican en nós. Concibíchelos como partes imprescindíbeis dun todo?
Non estaban previstos inicialmente. Ían ser a voz da illa, un coro sen nomes no que falaban uns e outras sen que os identificásemos para envolver aínda máis á lectora nesa sensación de neboeiro permanente. Porén, foron cobrando vida e pedindo o seu espazo ata gañarse a ferro os nomes e as historias. Estou moi satisfeita de sabelos escoitar. Déronme unha gran lección todas e cada unha delas.
Lin en varias entrevistas, e tamén o comentaches na presentación da novela en Pontevedra, sobre a importancia do amor e o odio que pode inspirar o personaxe de Sibila, do importante que é para ti que o lector se identifique con personaxes que non son os heroes precisamente, mais Sibila si acaba sendo unha heroína, ou, se prefires, acabas pousando sobre os seus ombreiros unha responsabilidade que ela resolve compracendo ao lector, non?
Ti cres? Non estou moi segura. A decisión última de Sibila atrae grandes odios cara a ela, a pesar da empatía que á mantenta fun xerando ao seu redor… Ese é o xogo precisamente que quixen activar: poñerte a un lado e mais ao outro continuamente ata facerte dubidar para acabar cunha pregunta inevitable: que faría eu no seu lugar?
Contas na túa traxectoria con novelas moi diferentes. Ben, xa che escoitei dicir que non che gustaba escribir historias semellantes, supoño que tampouco discursos literarios, xa que estes tamén son bastante cambiantes na túa narrativa. É para non aburrirte?
Escribo porque me fascina, porque é un reto, porque necesito reinvertarme cada día nos textos. Por iso non hai dous iguais, nin por voces nin por temáticas nin por tempos. Creo que hai un fío que os une, invisible e que este navega na lingua e no tratamento dos temas, mais non teño dúas obras iguais. Penso que atinou Anxos Sumai na presentación cando dixo que sería capaz de recoñecer un texto meu entre un cento, falase do que falase. A miña literatura é recoñecible, máis non clasificable en compartimentos estancos.
Gustaríame que nos contaras o do teu abandono provisional da literatura para adultos, para dedicarte á literatura infantil e xuvenil, e o teu retorno. Cal che produce máis satisfaccións?
Non foi un abandono porque nunca deixei de escribir. Outra cousa diferente é non publicar. Necesitei deixar levedar as palabras e abordar textos doutra maneira. Creo que aí o feito de ter fillos foi importante, non sei se máis ou menos que a miña amizade con Agustín Fernández Paz e Xavier Docampo, quen me meteron no sangue o gusto polas palabras grandes para lectores miúdos e non tan miúdos.
Rosa Aneiros recibe o Premio Agustín Fernández Paz
Foto: C. Arias (elprogreso.es)
Hai unha serie de preguntas que me gustaría manter e que xa llas fixemos a outros escritores, quizais son as típicas, pero non por iso deixan de ter interese: por exemplo:
Cando soubeches que querías ser escritora? Desde cando escribes?
Escribo dende que aprendín a xuntar o z e o a e nunca quixen ser escritora. Quixen escribir. Haiche unha gran diferenza.
Borges dicía que el nunca buscaba os temas, que os temas o buscaban a el e só cando insistían
resignábase e escribía sobre eles. Ti buscas os temas ou os temas búscante a ti?
Deixo que me busquen e, polo de agora, sempre me atoparon. Mais non te confundas, non é unha espera pasiva, agardando a nada. Hai que estar preparada e atenta para escoitar e que dean contigo.
Tes moi claro desde o principio, desde as primeiras liñas, o que vai pasar ou deixas que te leven os personaxes?
Teño claro o punto final, sempre, mais sempre escoito as tramas e os personaxes. Deben ir polo seu carreiro, deben poder falar por si mesmos e contar, a fin de contas, é a súa historia, non a miña.
Foto: Pepe Ferrín (elprogreso.es)
Que opinas da frase de Saramago: “Os escritores viven da infelicidade do mundo, nun mundo feliz non sería escritor”?
A escrita e a lectura supoñen ir á procura de respostas e, para iso, debe haber preguntas.
Estás a favor do salto da literatura á sétima arte? A ti gustaríache que algunha das túas novelas se levase ao cine?
Supoño que si, pero hai que ser moi xenerosa para iso. Supón renunciar á túa historia e entregarlla ao reparto, dirección, fotografía, música…, a un cento de profesionais que crearán a súa propia historia. Unha película nunca é unha novela, é moito máis. É outra creación e hai que saber aceptalo.
E xa para rematar poderías dicirnos con que escritor ou escritores da literatura universal quedarías? Con que obra? E se tiveses que quedar con unha das túas (se podes) cal sería?
A literatura acompáñanos ao longo da vida e, como ela, vai mudando en títulos, autorías e mesmo xéneros. Non quedaría con ningún libro, quedaría cos libros, tamén da miña propia obra. Cada un corresponde a un momento determinado e forma parte das cicatrices da vida, non renunciaría a ningún.
Moitas grazas ás vellas bellas pola acollida, pola atenta lectura e pola atención, sodes unha marabilla!
Moitas grazas a ti, Rosa, por concedernos esta entrevista que facemos con moito cariño e admiración e que agardamos poida suplantar, aínda que sexa levemente, o noso descoñecemento profesional do mundo do xornalismo.
https://devellabella.com/rosa-aneiros-por-charo-valcarcelmato/
