Жинақ 27 04 by bekzhan_arystanov

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖƏНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ «ӨРЛЕУ» БІЛІКТІЛІКТІ АРТТЫРУ ҰЛТТЫҚ ОРТАЛЫҒЫ» АҚ ФИЛИАЛЫ АТЫРАУ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ БІЛІКТІЛІГІН АРТТЫРУ ИНСТИТУТЫ

ҚАЗАҚСТАНДЫҚ БІЛІМ БЕРУДІ ЖАҺАНДАНДЫРУ ЖАҒДАЙЫНДА ПЕДАГОГТАРДЫҢ КƏСІБИ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІН ДАМЫТУ тақырыбындағы республикалық ғылыми–тəжірибелік on-line конференция МАТЕРИАЛДАРЫ

Атырау қаласы 2017 жыл 1

Жалпы редакциясын басқарған:Галимжанова ғылымдарының кандидаты, профессор, академик

М.А.-педагогика

Редакциялық алқа мүшелері: Н.С.Сарсенова-доцент,п.ғ.к.,профессор, О.М.Ташмуханова- доцент, А.К.Ермагамбетова, Г.С.Қаленова-магистр Қазақстандық білім беруді жаһандандыру жағдайында педагогтардың кəсіби құзіреттілігін дамыту» тақырыбындағы республикалық ғылымитəжірибелік конференция материалдар жинағы/ құраст.Г.Б.Исмурзина, И.Т.Юсупова, Атырау, 2017. 352 б

«Қазақстандық білім беруді жаһандандыру жағдайында педагогтардың кəсіби құзіреттілігін дамыту» тақырыбында өткізілетін Республикалық ғылыми–тəжірибелік on-line конференция материалдарының жинағына тікелей жəне сырттай қатысқан мақалалар жинақталған. Мақалалар Қазақстан Республикасы біліктілік арттыру жүйесіндегі жаңашылдық, кəсіби шеберлік, білім мазмұнын жаңарту жағдайында педагогикалық үдерісті ұйымдастырудың тиімді əдістері мен жолдары, білім мен тəрбие беруде педагогтардың жалпы адамзаттық жəне жалпы мемлекеттік құндылықтарға жауапкершілікпен қарау мəселелерін қамтыған. Жинақ үздіксіз білім беру жүйесінің қызметкерлеріне жəне көпшілік оқырманға арналған. Барлық материалдар авторлар ұсынған нұсқада жарияланған.

Мазмұны Галимжанова М.А. Алғы сөз Ермагамбетова А.К. Профессиональное развитие учителя:современные методы и подходы Нургалиева С.Д.Мектеп жасына дейінгі баланың танымдық құзыреттілігін дамытуда инновациялық технологиялар мен педагогикалық жүйелер Асылова Л.Р. Білім беру жүйесіндегі педагогтың инновациялық қызметі Оспанова Б.Д., Ширажиева А.Б. Инновационная деятельность педагогов в контексте системы повышения квалификации Исмурзина Г.Б. Біліктілік арттыру жүйесіндегі жаңашылдық игі ізденістерге жетелейді Арзымбетова С.Ж. Жаңартылған бағдарлама – білім берудің жаңа мазмұны Айдарбек Б.Ə. Білім мен тəрбие беруде педагогтардың жалпы ұлттық құндылықтарға жауапкершілікпен қарау Қаленова Г.С.Рухани дамудың көзі-жалпы адамзаттық құндылықтар Абденова А.Ж. Білім беру үрдісіне жаңа технологияларды белсенді енгізу Сaбыровa Д.Х. Маршрутная карта на уроках русского языка Валиева М. Мектеп оқушыларына сапалы білім, саналы тəрбие беруде педагогтердің кəсіби құзіреттілігінің ролі Алданыш А. Оқытуда планшетті қолданудің түрлі əдістері Мендалиева Н.В. Графические органайзеры как средство визуализации мышления Мамбетова Ж.Қ. Ағылшын тілі сабағында жаңа технологияларды пайдаланудың тиімділігі Ізбен Е.Ш. Педагогтың кəсіби құзыреттілігі - білім сапасын арттыру кепілі Кереева А.Т. Білім мазмұнын жаңғырту-бүгінгі күннің басты мақсаты Бексеитова Э.О. Білім беруді қарқынды дамытудың жолдары Ерболаева Ж.А. Басты мақсат –ізгі ұрпақ тəрбиелеу Есмаганбетова У.Х. Заманауи білім беру жүйесін жаңартуда халықаралық зерттеулерге шолу Бралина Ф.И. Білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында оқушылардың оқу жетістіктерін бағалаудағы критериалды əдісті пайдалану жолдары Арзиева А.Т. Новые условия для развития педагогического мастерства учителей Назарова Ш.Т. Білім беру қызметіндегі инновациялық технологиялар Кульниязова А.С.Рухани-адамгершілік тəрбие мен білім беруде жалпыадамзаттық құндылықтардың маңызы Темірғалиев Р. Білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында жаңа технологияларды қолданудың маңыздылығы. Исламғалиева Т.Е. Кəсіптік оқытудағы инновациялық білім берудің тиімділігі Орынбаева З.Б. Ағылшын тілі сабақтарында жаңа ақпараттық технологияларды қолдану Ажғалиева З.Х. Білім мазмұнын жаңарту жағдайында педагогикалық үдерісті ұйымдастырудың тиімді əдістері мен жолдары Куанышкалиева А.К. Мектепке дейінгі ұйымдағы əдістемелік жұмысты ұйымдастырудың инновациялық бағыты. Кужбаева К. К. Мектеп жасына дейінгі балалардың тəжірибелік жəне 3

6 7 12 16 22 26 28 32 35 37 44 51 56 62 68 72 76 81 88 91 96 102 104 109 112 118 123 127 134 139

экспериментік əдісі бойынша, инновациялық даму үлгісі Бопылова С.Э. Біліктілікті арттыру жүйесінде мектепке дейінгі тəрбие мен білім берудегі Сапаргалиева Р.Е. Нəтижелі білім мен тəрбие беру- адамзаттық құндылықты арттыру көзі Халенов Ж.Х. Қазақстандық білім берудегі жаhандану жағдайында педагогикалық құзіреттілікті арттыру. Исаева Т.С. Білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында педагогикалық үдерісті ұйымдастыру əдістері Унгалиева С.М. Химия пəні сабақтарындаоқытудың жаңа тəсілдерінпайдаланып, оқушылардың танымдық белсенділіктерін арттыру Амиргалиева А.Е. Развитие коммуникативной компетентности учащихся на уроках русского языка и литературы посредством методов активного обучения Сарсекенова А.Б., Балапанова Ж.Т. Жаңартылған білім беру бағдарламасы ұрпақтың сұранысын қанағаттандыратын тың бағдарлама Шахабаева Б.Ə. Білім мен тəрбие беруде педагогтардың жалпы адамзаттық жəне жалпы мемлекеттік құндылықтарға жауапкершілікпен қарау мəселелері Қосымбай А.Ж. Білім мазмұнын жаңарту жағдайында тиімді əдістер мен жолдары Дайрабаева А.Т. Оқытуда критериалды бағалау жүйесін қолдану тəжірибем Кабиева А.К. Білім мазмұнын жаңартудағы критериалды бағалауды ұйымдастыру тəжірибем Жанболова З.Т. Жеке тұлғаға рухани-адамгершілік қасиеттерді дамытуда «өзінөзі» тану пəнінің құзіреттілігі. Жалмуханова Б.Х., Ержанова Г.О. Білім берудің мазмұнын жаңарту: болашаққа бағыт Кариева М.К. Жасөспірімдерге өмір құндылығын ұғындыру маңыздылығы Жаксыгалиева Р.К. Жаңашылдық, өзгеріс, жаңа əдіс-тəсілдердің бастауыш сыныптардағы тиімділігі Изгараева Г.Т. Математика пəнінен оқушылардың білімін жетілдіруде өзіндік жұмыстың тиімді жолдары Абилова Ж.М. Бəсекеге қабілетті жеке тұлға тəрбиелеу – басты міндет Саржанова К.А. Жаңартылған білім беру саласын оқу үдерісінде қолданудың тиімділігі Калиева Т.К., Кабденова А.К. Компетентностный подход: «оценивание для обучения» в условиях обновления содержания образования Нугмарова А.К. Жаһандау кезеңіндегі «Үштұғырлы тіл» идеясының жүзеге асуының маңызы Қырықбаева Р.М. Қазақтың ұлттық ойындарын дене тəрбиесі сабағында қолданудың маңызы Сатимова Н.С. Болашақ темір жол мамандарын даярлауда ақпараттық технологияның мүмкіндігін тиімді пайдалану Тасимова Л.Т. Əдебиет пəнінде сараптамалық технологияны қолданудың тиімділігі Успанова С.К. Применение инновационных технологий на уроках русского языка и литературы Мухамбетгалиева А.С. Lesson study-новый модель профессионального развития 4

143 147 150 157 160 165 172 175 182 185 189 193 196 200 204 208 215 218 221 226 231 236 238 244 249

Кушергалиева А.Н. Развитие профессиональной компетентности педагогов в условиях глобализации казахстанского образования Хайруллаева А.Б. Білім берудегі жаңаша əдіс-тəсілдердің тиімділігі Агашина Ж.Б. CLIL əдісі арқылы оқушылардың тілдік дағдыларын дамыту Сүндет Ə.Х. Білім мазмұнын жаңарту жолдары Даулетова Д.О., Касимова Р.Б. Жаңартылған білім мазмұны бойынша оқытудағы жаңа əдіс-тəсілдер Даулетова Д. О., Иванова Т.Е. Особенности адаптации первоклассников в рамках обновления содержания образования Даулетова Д. О., Кожахимова Л. Х., Нургалиева Б.Б. Развитие исследовательских навыков в условиях обновленного образования. Чаканова Ф.А. Он екі жылдық білім беру заман талабы Сарсекенова А.Б., Тажибаева Б.Н. Жаңартылған білім беруде логикалық тапсырмалар арқылы оқушылардың математикалық сауаттылығын қалыптастыру Умбеткалиева К.К. Біліктілікті арттыру жүйесіндегі жаңашылдық, кəсіби шеберлік, тəжірибе Клауова Г.К. Оқушылардың адамгершілік қасиеттерінің дамуына өзін – өзі тану пəнінде ұлттық тəрбиенің ықпалы. Бисенова Н.Б. Лессон стадия – білім мазмұнын жаңарту жағдайында педагогикалық үдерісті ұйымдастырудың тиімді əдісі Ажмеденова Г.Т.Қазақ тілі пəнін оқытуда диалогтық оқытудың тиімділігі Даулетова Д.О., Ж.В.Дручинина. Ситуация успеха, способ преодоления трудностей Торебекова Э.А. Педагогикалық қарым-қатынас стилдері Амержанова Ш.К. Психолого-педагогическая компетентность педагога в рамках обновления содержания образования Əлім Г.Ə. МДҰ қызметін бағалауда білім беру квалиметриясының əдістері жəне оларды тиімді қолдану Утемисова Г.Ш. Метод проектов как инструмент формирования функциональной грамотности учащихся Туякова А.Ж. Адамның құндылығы- тəрбиелігінде Юсупов А.Н. Дене тəрбиесі сабағында оқушылардың салауатты өмір салтын қалыптастыруда жаңа инновациялық технологиялардың тиімділігі Тəжіғалиева Л. Көп тілді білу-заман талабы Юсупова И.Т.Білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында педагогтардың кəсіби құзыреттілігін жетілдіру Кенжебаева Г.З., Давлетьярова Б.Б. Қазақ тілін оқытуда жаңартылған білім бағдарламасының маңыздылығы Досқалиева З.Р. Жалпыадамзаттық құндылықтар - мектептің біртұтас педагогикалық үдерісінің негізі Еримбетова А.А. Жеткіншектердің агрессивті мінез – құлқын анықтау жəне оны түзету жолдары Ұсыныстар

252 257 260 265 269 272 277 283 286 290 293 297 300 304 308 313 317 321 324 326 329 333 335 339 345 352

АЛҒЫ СӨЗ Ғалымжанова Маржан Анесқызы «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының директоры, педагогика ғылымдарының кандидаты, профессор, Халықаралық Ақпараттандыру Академиясының академигі

Құрметті əріптестер! Құрметті конференция жұмысына қатысушылар! Бүгінгі «Қазақстандық білім беруді жаһандандыру жағдайында педагогтардың кəсіби құзіреттілігін дамыту» тақырыбында өткізілетін Республикалық ғылыми–тəжірибелік on-line конференция жұмысына қош келдіңіздер! Конференция жұмысына ғылыми ізденістегі баяндамаларымен, шығармашылық жұмыстарымен,өз тəжірибелерімен қатысушыларға сəттілік! Ел Президенті Н.Ə.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар:рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласы мемлекетіміздің жаңғыру жолымен жүруге берілген бағдаршамы десе болғандай. Еліміздің түбегейлі өзгеруі жəне заман сынағына лайықты төтеп беру үшін Елбасымыз өз мақаласының 2бөлімінде алты нақты жобалар ұсынып отыр. Атап айтқанда,қазақ тілін біртіндеп латын əліпбиіне көшіру, қоғамдық жəне гуманитарлық ғылымдар бойынша «Жаңа гуманитарлық білім. Қазақ тіліндегі 100 жаңа оқулық»,«Туған жер бағдарламасы», «Қазақстанның қасиетті рухани құндылықтары» немесе «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы», «Жаһандағы заманауи қазақстандық мəдениет» жəне «Қазақстандағы 100 жаңа есім» жобалары. Əлем бір орында тұрмайды. Еліміз тарихи тамыры терең, адами ресурстар потенциалы бай тəуелсіз мемлекет ретінде дамып, өркендеуде екендігін көрсетіп келеді. Сондықтан да білім беру саласында кезек күттірмейтін бірқатар шешілуі тиіс мəселелер мен атқаратын ауқымды жұмыстар күтіп тұр. Білім беру жүйесіндегі білім мазмұнын жаңартуға басымдық беріліп, олардың жүзеге асуы-бұл білім беру жүйесінің дамуы, оны жаңарту мен тиімділігін арттырудың басты шарттары болып табылады. Қазіргі уақыттағы білім беру жүйесінің басты мақсаттары-білім мазмұны мен сапасын арттыру, білім берудің ұлттық моделін жетілдіру,техникалық жəне кəсіптік білім беруді жақсарту, ақпараттық технологиялар жөнінде жаңаша педагогикалық көзқарастарын айқындау секілді кешенді шараларға тікелей қатысты. Жаһандық білім беру тəжірибесі көрсеткендей, кез-келген мемлекеттің экономикалық жетістігі сол елдің білім жүйесі мен азаматтарының білім дəрежесіне байланысты. Қазақстандық білім беруді жаһандандыру жағдайында педагогтардың кəсіби құзіреттілігін дамыту барысындағы жаңартулар мен өзекті мəселелерді көтере отырып,педагогтар тəжірибелерін зерделеп, педагогтардың ізденісті еңбектерін қолдап, жүзеге асыруға күш-жігерлерін жұмсай береді деген сенімдемін. 6

Барша ғалым-педагогтарға ғылыми-шығармашылық тұрғыда сəттілік, нəтижелі еңбек тілеймін! ПРОФЕССИОНАЛЬНОЕ РАЗВИТИЕ УЧИТЕЛЯ:СОВРЕМЕННЫЕ МЕТОДЫ И ПОДХОДЫ Ермагамбетова Алмагуль Калидуллаевна Начальник отдела методического обеспечения инновационного развития ФАО «НЦПК «Өрлеу» И ПК ПР по Атырауской области

“Как никто не может дать другому того, что не имеет сам, так не может развивать, образовывать и воспитывать других тот, кто не является сам развитым, воспитанным и образованным. Он лишь до тех пор способен на самом деле воспитывать и образовывать, пока сам работает над своим воспитанием”. А.Дистервег На протяжении всей своей профессиональной деятельности у каждого работника образования существует возможность и необходимость постоянного изменения уровня своего профессионального развития. Разным этапам профессионально-педагогического становления соответствует разный уровень профессиональной компетентности. Чем выше уровень профессиональной деятельности педагога, тем более высок уровень его профессионального развития. Интеграция Казахстана в мировое образовательное пространство в условиях глобализации, решение стратегических задач модернизации казахстанского образования в новых экономических, геополитических, социокультурных реалиях требуют его реформирования и серьезных изменений в области образования.Одна из главных задач современной системы педагогического образования—подготовка высококвалифицированного учителя, который сможет заложить основы новой педагогической практики, реализовать новую концепцию среднего образования в школе третьего тысячелетия . Учителю принадлежит важная роль в выполнении намеченных задач по совершенствованию казахстанской модели образования на основе дальнейшей демократизации и участия общества в управлении образованием, а также интеграции в мировое образовательное пространство, развития образования с учётом исторических,национальных, демографических, географических, экономических и культурных особенностей Казахстана. В этих условиях на передний план выдвигаются профессиональная компетентность учителя, его способность постоянно учиться, его стремление к самопознанию и самосовершенствованию. Реформы системы образования в Республике Казахстан, происходившие в течение последнего десятилетия, осуществлялись с целью ее интеграции в мировое образовательное пространство и дальнейшего развития всей системы образования в республике. Учитель новой формации -это духовно-нравственная,граждански ответственная,активно7

созидательная, экологически образованная, творческая личность, образованная способностью к рефлексии, стремлением к саморазвитию и самореализации, характеризуемая высоким уровнем сформированности методологической, исследовательской, дидактико-методической, социально личностной, коммуникативной,информационной и других видов компетентностей.Учитель должен ясно осознавать самоценность образования, в совершенстве знать собственный предмет, методику его преподавания, педагогику и психологию, использовать личностноориентированные педагогические технологии и обладать мотивацией к развитию своей личности.Так же, как и многие сферы нашей жизни требуют выработки определенных требований, так и к учителю предъявляются определенные профессиональные требования. Без этих правил и требований учитель не сможет стать полноценным специалистом и быть конкурентоспособным, что сейчас является неотъемлемой частью нашей жизни. В гуманистических педагогических воззрениях всех эпох особое значение придавалось роли самопознания, самоопределения, самосовершенствования и саморазвития в становлении личности учителя. К.Д.Ушинский считал стремление к поиску человеком своего места в жизни врожденной потребностью, признавая, что от учителя и всей воспитательной системы зависят характер и результаты этого поиска. Л.Н.Толстой видел сущность воспитания не в воздействии воспитателя на воспитанников, а в создании той атмосферы, той среды, в которой ребенок развивается, поэтому им упраздняется вопрос о воспитании и ставится вопрос о личности и образе жизни воспитателя, о его работе над собой. Убежденность в приоритетности личностного совершенствования над профессиональным и в необходимости разработки целой науки, направленной на самопознание и самосовершенствование воспитателя, проявляется в следующем высказывании Л.Н.Толстого: «Для того чтобы воспитание детей было успешно, надо,чтобы воспитывающие люди, не переставая, воспитывали себя, помогали бы друг другу все более и более осуществлять то, к чему стремятся. Средств же для этого, кроме главного внутреннего— работы каждого человека над своей душой, — может быть очень много. Надо искать их, обдумывать, прилагать, обсуждать... думаю, что это целая и важнейшая область науки воспитания себя для воздействия на детей». Выдающийся педагог конца XIX в. П.Ф.Каптерев видел важнейшее условие становления учителя как свободного и самостоятельного деятеля в его работе над своим собственным развитием и усовершенствованием. По его мнению, учитель, стоящий в стороне от культуры, от трудов по её усвоению и личному совершенствованию, сам не развивающийся, не может содействовать развитию других и в личностном плане стоит значительно ниже ученика, находящегося в процессе постоянного поиска и работы над собой.Между тем сложившаяся логика педагогического образования 8

выглядит подчас несколько абсурдно, поскольку мы учим заниматься воспитанием и образованием тех, кто сам не в полной мере воспитан и образован. Осознание сущности и значения профессионально-личностного самоопределения, самовоспитания, самосовершенствования, саморазвития, самопознания и других «само-», овладение способами их осуществления— важнейшая задача будущего учителя .[4] В современном образовании в соответствии с глобальными изменениями в общественном развитии отмечаются существенные изменения, определившие новые представления о профессиональнопедагогической деятельности, а именно: -рост значения человеческого капитала во всех сферах жизни общества повышает роль профессионального развития педагога, его системы ценностей и личностного потенциала; -интеллектуализация всех сфер жизни человека требует от педагога использовать в профессиональной деятельности новейшие технологии, влиять на новое поколение силой примера, культуры, творчества; -переход к информационному обществу означает выбор инновационного пути развития и ориентацию образования на развитие человеческих ресурсов.[1] Если обратиться к педагогике, то профессиональное развитие здесь рассматривается как процесс решения профессионально значимых задач – познавательных, коммуникативных, морально-нравственных. В ходе этого процесса учитель овладевает необходимым комплексом связанных с его профессией деловых и нравственных качеств. Ученые, которые занимаются проблемой профессионального развития, отмечают, что развитие профессионала происходит в результате систематического усовершенствования, расширения и подкрепления спектра знаний; развития личностных качеств, необходимых для освоения новых профессиональных знаний, навыков и умений (Е.Климов).[1] Именно поэтому профессиональное развитие в педагогике связывают не с формальностью или обязанностью, а образом мышления, полезной привычкой. В связи с этим, в последнее время говорится о необходимости профессионального развития в течение всей жизни. Учитель должен стремиться к постоянному совершенствованию, как личностных качеств, так и профессиональных. Одним из наиболее распространенных способов профессионального развития является повышение квалификации. Целью повышения квалификации является обновление теоретических и практических знаний. В результате чего учитель овладевает новыми методами решения профессиональных задач, повышает свой профессиональный уровень, что особенно важно в постоянно меняющихся условиях и требованиях общества. Один из уровней непрерывного педагогического образования включает прохождение краткосрочных и долгосрочных курсов при институтах 9

повышения квалификации, при независимых консультативных группах, при местных органах образования, при школах. Подготовка и повышение квалификации работников образования по информационно-коммуникационным технологиям (ИКТ) является одной из важнейших задач информатизации образования. Без достижения учителями должной квалификации по использованию ИКТ в образовательном процессе и средства, вкладываемые в техническое оснащение школ, подключение их к компьютерным сетям, создание электронных учебных материалов не приносят должной отдачи.Учителю необходимо иметь возможность повысить квалификацию по компьютерным технологиям, уровень которых соответствует потребностям современной школы. В основном формы повышения квалификации учителей по ИКТ, используемые в настоящее время, достаточно традиционны.Несмотря на появление новых форм и технологий обучения,наиболее эффективной остается очная курсовая подготовка.Ее дополняет самообучение в коллективе учителей своей школы. Можно выделить три этапа самообучения: 1.первичное ознакомление с компьютером, операционной системой и офисными технологиями 2.углубленное изучение отдельных информационных технологий (сетевых, создания презентаций и др.) 3.освоение ИКТ применительно к профессии учителя. Точка зрения, что учитель, умеющий работать с компьютером на уровне обычного пользователя, сам научится применять его на уроках, представляется чрезмерно оптимистичной.Успешность и эффективность применения компьютерной техники в преподавании общеобразовательных предметов можно гарантировать только в том случае, когда учитель мотивирован на использование компьютера, имеет широкий кругозор, владеет программными средствами, как общего, так и учебного назначения, может определить место информационно-коммуникационных технологий в методической системе преподавания предмета.В этой связи является чрезвычайно важным обучение учителей эффективно пользоваться имеющимся виртуальным инструментарием для самостоятельного проектирования учебного процесса.Информацию для разработки методических и дидактических материалов можно найти на сайтах информационно-образовательной сети.[2] Участники образовательного процесса должны получить доступ к информационным ресурсам на различных носителях, в том числе и к сети Интернет. В связи с этим в каждой школе необходимо создать условия для повышения квалификации учителей,обеспечить их индивидуальную творческую деятельность, организовать работу по методической поддержке в области использования информационных и коммуникационных технологий в образовательном процессе.[2] 10

Одним из наиболее распространенных путей непрерывного профессионального развития становится формирование сообществ профессионалов-учителей,совместно решающих общие проблемы и развивающих свои компетенции. Главной задачей таких сетей является внутрисетевой обмен практическими знаниями,накопленными учителями в течение своей педагогической деятельности.Данный процесс называется интерактивным профессиональным развитием. Деятельность педагога в профессиональном сообществе проявляется через мастер-классы, открытые уроки, выступление на семинарах школьного и районного, областного уровня с темой самообразования, участие в анализе новых УМКа, встречах с методистами издательств и авторами учебников и учебных пособий. Таким образом, индивидуальный образовательный маршрут профессионального развития педагога определяется как целенаправленная проектируемая дифференцированная образовательная программа,обеспечивающая учителю позицию субъекта выбора,разработки,реализации образовательной программы при осуществлении поддержки методическим объединением его профессионального самоопределения и самореализации. Итак, профессиональное развитие педагогов должно осуществляться через систему дополнительного профессионального образования (курсовую и межкурсовую подготовку) и систему методической работы, организованной в образовательном учреждении. И в том, и в другом случае должно происходить мотивирование педагога на осознание необходимости постоянного профессионального саморазвития.В своё время А. С. Макаренко,отвергая утверждения о предопределенности педагогического мастерства врожденными особенностями, задатками, показал его обусловленность уровнем профессиональной компетентности. Педагогическое мастерство, основанное на умении, на квалификации, по его мнению,—это знание воспитательного процесса, умение его построить, привести в движение.[3] Нередко же педагогическое мастерство сводят к умениям и навыкам педагогической техники, в то время как данные умения лишь один из внешне проявляющихся компонентов мастерства. Овладение педагогическим мастерством доступно каждому педагогу только при условии целенаправленной работы над собой с учетом собственного практического опыта.Именно труд,осмысленный с точки зрения его сущности,целей и технологий деятельности становится источником педагогического мастерства как сплава личностно-деловых качеств и профессиональной компетентности педагога. Литература: 1.Мижериков В.А.,Ермоленко М.Н.//«Введение в педагогическую деятельность ( глава 4.6.Профессиональная компетентность и умения педагога)»

2.Горячкина И.В.// «Управление профессиональным развитием педагогических работников в муниципальной системе образования» (магистерская диссертация УО (образовательная программа). 3.Плотникова С.В. //"Повышение профессиональной компетентности педагогических кадров на уровне современных требований" 4.С.К. Кабиева // «Влияние курса «Самопознание» на формирование профессионально значимых качеств будущего педагога . Журнал: Вестник КарГУ 3/2015

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАНЫҢ ТАНЫМДЫҚ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН ДАМЫТУДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР МЕН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕР Нургалиева Сара Дюсембаевна «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Павлодар облысы бойынша ПҚБАИ, «Мұғалімнің кəсіби дамуын психологиялық-педагогикалық қостау» кафедрасының аға оқытушысы

Аңдатпа.Мақалада мектепке дейінгі жастағы балалардың даму кемістігін түзету бағытында түрлі əдістер мен педагогикалық жүйелері қарастырылады. Мүмкіндігі шектелген баланың қоршаған ортаны білудегі қарапайым қажеттіліктерін қанағаттандыруға ізденіс ойындары мен жаттығулары ұсынылады. Аннотация. В статье рассматривается педагогические системы и методики коррекционной работы с детьми дошкольного возраста. Предлагаются игры и упражнения поискового характера для познания окружающего мира и удовлетворения потребностей детей с ограниченными возможностями. Abstract. In article is considered pedagogical systems and techniques of correctional work with children of preschool age. Games and exercises of search character for knowledge of world around and satisfaction of needs of children with limited opportunities are offered. Қазіргі таңда оқыту жəне тəрбие үрдістерін заманауи технологияларды қолданусыз елестетуге болмайды, бұл технологиялар дəстүрлі оқыту əдісін белсенді қызметтік əдісіне ауыстырады, даму заңдылықтарын пайдаланады жəне ескереді,индивиттің деңгейі мен ерекшеліктеріне бейімделуге көмектеседі. Осы жағдайда: - Педагогикалық өзара əрекеттесулер тұлғаны дамытады, ынталандырады, бағыттайды жəне жеделдетеді; - Бала қызметтің толыққанды субъектісі болып табылады; - Тұлға өзінің барлық қасиеттерінің тұтас жиынтығы арқылы дамиды; 12

- Баланы оқыту жəне тəрбиелеу жақын даму зонасында болады. Н.А.Зайцев бойынша оқыту-ойын арқылы оқыту деген. Еркіндік – сабақтың негізгі ережесі. Зайцев орталығындағы сабақта балалар секіріп, шулап, көп қозғалыс жасап жүре беруіне болады. Балалар көп қозғалады: таблицадан кубикке көшеді, кубиктен тақтаға қарай, шапалақтайды, аяқтарын топылдатады.Мұның барлығын жан дүниесімен жасайды. Бірақ жəй демалу үшін жасалатын сергіту сəті емес. Н.Зайцевтің айтуы бойынша, кез-келген ойынның негізі ізденіс пен өзіндік қалауды құрайды. Таблицаны бүктеу мен Зайцев кубиктерімен жұмыс жасау барысында, балалар үнемі ізденісте болады. "Ойнау арқылы", балалар оқуды,сөзді буынға бөлуді, екпін қоюды,сөзге дыбыстық талдау жасауды, сөйлем құрауды, санауды, жазуды үйренеді. Зайцев əдістемесі сезім мүшелері оның ішінде сезінуді, тыңдай білу, ести білуді, көруді дамытады. Зайцев əдістемесі логопед жұмысына жақсы əсерін тигізеді. Əрине, егер оқытуды арнайы маманы жүргізсе ғана. Ата-аналар өзі жеке үйрете алмайды, оған шыдамдылық керек, себебі бөліктерді ажырата білетін бала, бірден оқып кете алмайды.Зайцев оқуға үйрену хат арқылы жүзеге асырылатына мəн берген. Бала үшін ең оңайы дыбысты белгіге ауыстыру. Ол сөздерді жинап оны айтуға уақыт өте келе үйренеді. Н.А.Зайцев 1939 жылы Санкт Петербург қаласында дүниеге келген. Балабақшада тəрбиеші, жасөспірімдер колониясында, ақыл-ойы төмен балалар интернатында жəне орыс тілі мен шет тілі мұғалімі боп қызмет еткен. «Білім беру жүйесіндегі стандарттан тыс технология» деген орталықтың негізін салушысы жəне басқарушысы. Ол- ұлы педагогноватор, «Зайцев кубиктері» атты еңбектің авторы. Оның барлық еңбектері, əсіресе ең əйгілісі «Зайцев кубиктері» еңбегінде – баланың дамуына, яғни денсаулығына, жақсы көңілде болуына бағытталған. Барлық материалдары ойын түрінде ұсынылғаны соншалықты, балалар үлкен қызығушылықпен бұл кубиктермен топ болып та жəне жеке болып та ойнайды."Зайцев Кубиктері"–балалардың кіші жасынан бастап оқып үйренуге мүмкіндік береді.Комплект құрамына кубиктердің картон бөліктері, оны толықтырып отыратын басқа да бөліктері, сабаққа арналған əдістемелік құралдары, буындарды əндете айтатын аудио жазбалар. "Зайцев кубиктерінің" тиімділігін əрбір елдің педагогтерымен бірлесе отырып тексерілген. Кюизенер санау таяқшалары: Құрамында əр түрлі санды білдіретін көптеген таяқшалар топтамасы бар. Бірақ барлық топтама өзіне тəн бір ортақ принципке жүгінеді: • Əр түрлі ұзындықтағы барлық таяқшалар тіктөртбұрышты параллелепипед пішінді болып келеді. Оның негізінде қабырғаларының ұзындығы 1см тең шаршы болады. 13

•Ұзындықтары бірдей таяқшалар бір түспен белгіленген. Топтамада (қорапта) 10 түсті таяқшалар бар, олар: ақ, қызғылт, көгілдір, қызыл, сұр, жасыл, күлгін, көк, сары, тоқсары; ең қысқа, ұзындығы 1см таяқшаны «шаршы» деп атауға болады. • Əр таяқша алдыңғы таяқшадан 1см артық; ақ таяқша 1 деген санды білдірсе, келесі 2 санын білдіретін түс-қызғылт,3–көгілдір т.с.с. Кюизинер таяқшалары үш жастан асқан балалармен жұмыс істеуге арналған. Балалар үйренгенін ұмытып қалмас үшін, іс - əрекеттерді жүйелі түрде өткізген дұрыс. Санау таяқшаларының балаларды қызықтыратыны, олармен жазықтықта тігінен де, көлденеңінен де қойып құрастыруға болады. Бұл, балаларға орындаған модельдерін бір жазықтықтан екінші жазықтыққа ауыстыруына мүмкіндік береді. Модельдеу барысында, бала шығармашылық ойлау, қиялдау қабілетін дамыта отырып, нақты заттарды (үй, ағаш, адам т.б) санау таяқшалармен алмастырады. Баланың шығармашылық танымы қалыптасады. Таяқшалар арқылы өткізілетін ойындар мен тапсырмалар, балаларды қайраттылыққа,алға ұмтылуға, өз мақсатына жетуге, өздігінен əрекеттенуге, дербестікке, ұйымшылдыққа, өзіндік бақылауға, жігерлікке тəрбиелейді. Математикалық ұғымдарды дамыту: • Көлем туралы ұғымдарын пысықтау (ұзын – қысқа, кең - тар, биік аласа, үлкен - кіші). •Түсі мен көлеміне қарай топтастыру қабілеттерін дамыту. • Шартты өлшеуіш арқылы өлшеу əдістерін (өлшеу мен түстерді айыру негізінде 10 санының пайда болуын); сандық санау мен реттік санау айырмашылығынбілу, екі топтағы заттарды салыстыру қабілетін меңгеру. • Модельдеу барысында геометриялық пішіндерді: үшбұрыш, шаршы тіктөртбұрыштың аталуын жəне айырмашылығын білуді дамыту. • Кеңістікті бағдарлаумен таныстыру, яғни (сол жақта, оң жақта, жоғарыда, төменде, үстінде, астында, жанында, қасында) • Өлшеу мен түстерді анықтау негізінде 10 дейінгі сандар құрамының құрылуымен таныстыру. • Сандық жəне реттік санаудың айырмашылығын білуді дамыту. Қай? Қайсысы? Неше? Қанша? Деген сұрақтарға жауап беруді үйрету. • Сан құрамы туралы ұғымдарын қалыптастыру. Оның бірліктен жəне екі кіші саннан тұратын пысықтау. • Шартты өлшеуіштің көмегімен бүтінді бірдей бөліктерге бөлуді пысықтау. • Геометриялық пішіндер: төртбұрыштар мен көпбұрыштардың аталуын пысықтау. • Кеңістікті бағдарлаудың өзгеруі туралы түсініктерін қалыптастыру. • Кеңістіктегі заттардың орналасқан жерін сөзбен белгілеуді пысықтау. Логикалық блоктарды венгердің психолог-математигі Золтан Дьенеш ойлап тапқан. Балаларды блоктар арқылы ойната отырып, оларға нысандардың 14

түсін, пішінін, көлемі мен жауандығын көрсете отырып, ажыратуға үйретуде, информатикадан бастапқы сабақтар жəне математика тұрғысынан алғы ұғымдарды меңгертуде таптырмас құрал.Ол балалардың ойлау əрекеттерін дамытады (сараптама, салыстыру,жалпылау), логикалық ойлау, шығармашылық қабілеттерін жəне танымдық қабілеттерін (қабылдау, зейін,есте сақтау) жетілдіреді. Дьенештың блоктарымен ойнай отырып, бала əртүрлі заттық əрекеттер жасайды (бөлу,белгілі ережемен орналастыру, қайта орналастыру жəне т.б.). Логикалық блок 48 геометриялық пішіннен тұрады: Логикалық блоктар дегеніміз геометриялық пішіндердің жинағы, олар баланың ерте жасынан бастап дамытушылық тапсырмаларды орындау кезінде затты пішіні, түстері, көлемі бойынша топтастыруға жəне геометриялық фигуралармен танысуында кеңінен қолданылады. Əдістемеде біртіндеп күрделене түсетін логикалық блокты жаттығулар мен ойындардың 4 тобы берілген: 1.Ерекшеліктерді анықтау жəне абстракциялау қабілетін дамуытуға 2.Заттарды ерекшеліктері бойынша салыстыра білуді дамытуға 3.Топтау жəне жалпылау əрекеттерін дамытуға 4.Логикалық əрекеттер мен операцияларға деген қабілетін дамытуға арналады Логикалық блоктармен жұмыс əрекетінде шартты түрде берілген карточкаларды қолдануға болады. Бұл каточкаларды пайдалану блоктың ерекшеліктері бойынша орналастыру, жинақтауға, олар туралы мəліметтерді жасыруға, баланың табу қабілеттерінің дамуына ықпал етеді. Сонымен, блоктардың түсі, пішіні, үлкендігі мен жуандықтарын білдіретін карточкаларды таңдай отырып, тапсырманы орындайды. Воскобовичтің дамытушы ойындары. Дамыту ойындары психологиялык жəне педагогикалық технологиялардың интеграциясы, танымдык дамуын ынталандыратын жəне аныкталған дағды біліктерін нығайту аркылы іске асырылады. Ойын ерекшеліктері Воскобович ойындары несімен кызықты? Конструктивтік элементтерімен. Мысалға алатын болсак, «Геоконтта» - кұрастыру құралы ретінде динамикалык «резеңке», «Воскобович шаршысында» - қаттылық пен иілгіштік бірге, «Мөлдір шаршыда» - мөлдір пластинка мөлдір емес бөлігімен. Ойын катысушыларының жас ерекшеліктерінің кеңдігімен. Бір ойындарға үш жастағы да, жеті жастағы балаларды да, кейде орта мектеп окушылары да қатыса алады. Сəбилер үшін де жəне ересек жастағы балалар үшін де бір-екі əрекеттен тұратын əрі көп сатылық киын міндеттерді орындауға мүмкіндік береді. Көп функционалдылығы. Бір ойынның көмегімен көптеген білім беру міндеттерді шешуге болады. Ойын барысында сəбилер цифрлар мен 15

əріптерді меңгере бастайды; түстерді, пішіндерді ажырата біледі жəне есінде сақтайды; саусақтың ұсақ бұлшық еттері шынықтырады; тілін, ойын, зейінін, есте сақтауын, қиялын жетілдіреді. Бейнелілік жəне əмбебаптылық. Бұл ең негізгісі, осы арқылы баска ойындардан Восковобич ойындары ерекшеленеді. Ойындар ертегі əлемімен, ерекше тілімен толыктырылған. Ертегі-тапсырмалар, мейірімді кейіпкерлер, соның ішінде акылды Метр карға, ержүрек сəби Гео, айлакер, бірак карапайым Всюсь, кызыкты Магнолик ойын барысында баланы сүйемелдеу аркылы, оған логикалық ойлау қабілеттерін қалыптастырумен катар адамгершілік карым-катынастарға, ойынға катысып отырған ересектермен де ортак тіл табысуға көмектеседі. Ойындарды балабақшалық топтарында, отбасында, жеке жəне түзету практикасында да пайдалануға болады. Сонымен қорыта айтқанда, инклюзивті оқыту-балалардың тең құқығын анықтайды жəне ұжым іс-əрекетіне қатысуға, адамдармен қарымқатынасына қажетті қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік береді. Инклюзивті оқыту арқылы барлық балалардың мұқтаждықтарын ескеріп, ерекше қажеттіліктері бар балалардың білім алуын қамтамасыз ететін жалпы білім үрдісін дамытуға болады. Мұндай оқыту түрі арнаулы білім беру жүйесінде дəстүрлі түрде қалыптасқан жəне даму үстіндегі формаларды ығыстырмайды, қайта жақындатады. Инклюзивті бағыт арқылы мүмкіндігі шектеулі балаларды оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру мүмкіншілігін қалыптастырады. Осы бағытты білім беру жүйесіне енгізу арқылы оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке, қайырымдылыққа тəрбиелей аламыз.Сонымен қоса,инклюзивті оқыту үрдісі балаларды толеранттылыққа тəрбиелеудің бастауы болмақ . Пайдаланылған əдебиеттер: 1.ҚР Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған «Нұрлы Жол – болашаққа бастар жол» Жолдауы, 2014 жыл,11 қараша 2.ҚР Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарына арналған мемлекеттік бағдарламасы.-Астана, 2010. 3.Саламан Декларациясы ЮНЕСКО 1994 ж 4.Руководящие принципы политики в области инклюзивного образования. Париж, ЮНЕСКО, 2009 г. БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ПЕДАГОГТЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ Асылова Ляйла Райбекқызы «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Қызылорда облысы бойынша ПҚБАИ, педагогика ғылымдарының магистрі

Білім мен ғылым Қазақстанның мемлекеттік саясатының ұлттық басымдығы болып табылады. Өйткені, олар қоғам мен мемлекеттің болашақ инвестициясы ретінде ерекше мəртебеден туындаған. Еліміздің жаңа 16

кезеңдегі дамуының ғаламдық мəселесі интеллектуалды ұлтты қалыптастыру болып саналады. Білім беруді жаңарту - үнемі алға қарай ұмтылу мен дамыту үрдісі, бұл білім беруде кезең-кезеңімен өтетін жəне алынған нəтижелерге сəйкес түзету енгізіліп, талданып отыратын өзгерістер. Осы мақсатта мемлекетіміздің білім сапасын арттыратын түрлі құжаттар қабылданып, бағдарламалар енгізілуде. Білімді, шығармашыл, бəсекеге қабілетті тұлға тəрбиелеу негізінде Қазақстан Республикасында 12 жылдық жалпы орта білім беру тұжырымдамасы жасалып отыр. Еліміздегі жаңа білім беру реформасы 12 жылдық білім беруге көшу арқылы шығармашылықпен дамыған жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған жаңа ұлттық үлгіні жасауды, «жалпыға арналған білімнен», «білім əркімге өмір бойы» үлгісіне көшуді жəне əлемдік білім беру кеңістігіне жедел енуді қамтамасыз етуді мақсат етеді. Ал, басты ерекшелігі –баланың жан-жақты дамуына, өз пікірі мен ойын ашық жеткізуіне, əр адамға табиғатынан берілген шығармашылық əлеуетін толық іске асыруына ықпал ететін, өзін-өзі танып, келешегін айқындауға саналы түрде дайын болуға, қоғамның экономикалық, мəдени, саяси, өміріне белсенді араласуға мүмкіндік беретін психологиялық-педагогикалық институт ретінде қалыптасуында болып отыр. Қазақстан Республикасының 2011-2020 жылдарға арналған білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасының басымдығы білім беру саласын дамыту басқару, мониторинг жүргізуді жетілдіру болып табылады. Əлеуметтік өмірде барлық салада түбегейлі өзгерістер, ғылым мен мəдениеттегі прогресс,педагогикалық қызмет шеңберіндегі жаңа қажеттіліктер білім беру жүйесінің модернизациялауға алып келді. Бұл саланың одан əрі дамуының мүмкін жолдарының бірі инновация болып табылады, яғни педагогикалық жаңалықты құру, қабылдау, бағалау, меңгеру, қолданудағы басқару үдерістері. Бұл білім беру ұйымдарының білім мазмұнына, оқыту мен тəрбиелеу əдістері мен формаларына, ұйымдастыру жəне басқару жұмыстарына байланысты. Жаңашылдық немесе инновация адамның кəсіптік қызметінің бəріне де тəн болғандықтан, ол табиғи түрде зерттеудің, талдаудың жəне тəжірбиеге енгізудің нысанына айналды. Инновация өздігінен пайда болмайды. Ол ғылыми ізденістердің, жекелеген мұғалімдер мен тұтас ұжымның озық педагогикалық тəжірибесі. Бұл процесс стихиялы дамымайтындықтан ол басқаруды қажет етеді. «Инновация» сөзі − латынның «novus» жаңалық жəне «іn» енгізу деген сөздерінен шыққан, ал қазақша мағынасы «жаңару, жаңалық, өзгерту» деген мағынаны білдіреді. Əр түрлі авторлар, негізінен шетелдік (Мончев Н., Перлаки И., Хартман В.Д., Мэнсфилд Э., Фостер Р., Твист Б., Шумпетер И., Роджерс Э. жəне т.б.) бұл түсінікті өз зерттеулерінің тақырыбы мен нысанына байланысты түсіндіреді. 17

Ғалымдардың көбі оған əр түрлі анықтамалар берген. Мысалы, Э. Роджерс: “Инновация - нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея” – деп түсіндірсе, Майлс “Инновация - арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге асуын, шешімдерін күтеміз”,- дейді. Ал, В.Г. Сувориннің пікірінше, инновация– бұл тиімділігі жоғары жаңалықты енгізу. Ендеше, «инновация» ұғымы–педагогикалық сөздік қорына ежелден енген термин. Барлық педагогтар іс жүзінде бұл түсініктен екі негізгі құрауышты байқайды: бұл бұрынғымен салыстырғанда жаңа нəрсе жəне бұл білім сапасын арттыруға бағытталған жаңа нəрсе. Қазіргі түсінік бойынша инновация - бұл «қандай да бір жаңа форманың немесе элементтің пайда болуы, сондай-ақ жаңадан құрылған форма, элемент». Ал, педагогикалық қызметте инновациялық бағыттылықты қазіргі заманғы білім беру,қоғамдық жəне мəдени даму жағдайында педагогикалық қызметтің инновациялық бағыттылығының қажеттілігі бірқатар жағдайлармен айқындалатынын Ж.Əбиев,С.Бабаев,А.Құдиярова төмендегідей белгілеген: Біріншіден, оқу-тəрбие үдерістерін ұйымдастыру технологиясын түбірімен жаңартуды талап етуде. Педагогикалық жаңалықты жасау, игеру жəне пайдалануға негізделген мұғалім мен тəрбиеші қызметінің инновациялық бағыттылығы білім беру саясатын жаңартудың құралына айналдыру. Екіншіден, білім беру мазмұнын ізгілендірудің күшеюі, пəндерінің көлемі мен құрамының үнемі өзгеріске ұшырауы, жаңа оқу пəндерінің енгізілуі жаңа ұжымдық формалар мен оқыту технологиясын үздіксіз іздестіруді талап етуде. Осы жағдайда мұғалімдер арасында педагогикалық білімнің рөлі мен беделі арта түсіп отыр. Үшіншіден, мұғалімнің педагогикалық жаңалықты игеру жəне қолдануға деген қатынас сипатының өзгеруі. Егер бұрынғы уақытта инновациялық қызмет негізінен жоғарыда ұсынылған жаңалықтарды тəжірибеде қолданумен шектелсе, қазіргі уақытта ол барынша баламалы, зерттеушілік сипат ала бастады. Сондықтан да мектеп, білім беру ұйымдары басшыларының қызметіндегі маңызды бағыттардың бірі мұғалімдердің енгізген инновациясына талдау жасап, баға беру, оны іске асыруға, қолдануға қолайлы жағдай жасалуы тиіс деген пікір айтады. Төртіншіден, жалпы білім беретін оқу орындарының нарықтық қатынастарға енуі жаңа типті сынып ішінде мемлекеттік емес оқу орындарының құрылуы нақты бəсекелестік ахуал туғызуда деп қортындылайды. Бұның барлығы педагогикалық жаңалықты жасау, игеру жəне пайдалануда басқару қызметінің маңыздылығына көз жеткізе түседі. Өйткені, мұғалім жаңа педагогикалық технологияның, теория мен концепциясының авторы, талап жасаушысы, зерттеушісі, тұтынушысы жəне насихаттаушысы қызметін атқарады. Осы процесті басқару мұғалімнің өз 18

қызметінде əріптестерінің тəжірибесі немесе ғылымдағы жаңа идеялар, əдістемелерді дұрыс таңдап, бағалау жəне қолдануын қамтамасыз етеді. Инновациялық педагогикалық қызмет шығармашылық іс-əрекеттің ерекше түрі ретінде білім беру жүйесін жаңартуға бағытталған. Инновациялық қызметтің негізгі міндеттері:  жаңалықты тұтастай жəне жекелеген кезеңдерінің нəтижелерін болжау;  жаңалықтың жетіксіз жақтарын анықтап, оны енгізуді ұйымдастыру кезінде толықтыру мақсатын көздеу;  жаңалықтардың басқа жаңалықтармен салыстырып, олардың тиімдісін таңдап алу, мəні мен зерттелуін анықтау;  жаңалық еңгізілетін ұйымның инновациялық қабілетін бағалау. Бұл міндеттерді шешу үшін мынадай қосымша міндеттер шешілуі қажет:  арнайы əдістемелік əдебиеттерді, қосымша газет-журнал материалдарынан жекелеген əдіскерлер еңбектерінен инновациялық қызмет түрлерімен танысып, оларға талдау жасау, қолданылу мүмкіндіктерін айқындау;  өз іс-əрекетіне үнемі əдістемелік талдау жасап отыру. Білім берудегі инновация дегенде «педагогикалық технологияларды, оқыту əдістері мен тəсілдер жиынтығын жетілдіру үдерісін» түсінеміз. Білім беру қызметінде инновацияның келесі түрлерін бөліп көрсетуге болады:  пəнішілік инновациялар: бұл пəн ішінде іске асырылатын, яғни пəнді оқыту ерекшеліктеріне негізделген. Мысалыға, жаңа оқу-əдістемелік кешенге ауысу жəне авторлық əдістемелік технологияны меңгеру.  жалпыəдістемелік инновациялар: оған педагогикалық тəжірибеге дəстүрлі емес кез-келген пəн саласында қолдануға мүмкін болатын əмбебап педагогикалық технологияларды ендіру жатады. Мысалы, білім алушыларға арналған шығармашылық тапсырмалар дайындау, жобалық əрекет жəне т.б.  əкімшілік инновациялар: білім беру қызметінде барлық субъектілердің тиімді жұмыс істеуіне əсер ететін жетекшілердің əр алуан деңгейдегі қабылданатын шешімдері.  идеологиялық инновациялар: бұл инновациялар сананы жаңартуға шақырады жəне қалған барлық инновациялардың негізі болып табылады. Себебі, бірінші ретті жаңартудың қажеттілігі мен маңыздылығын сезінбей тікелей жаңартуға кірісу мүмкін емес. Инновациялық педагогикалық қызметтің басты формасы мен маңызды құрауышы эксперимент болып табылады. Қызметі мен мазмұнына қарай педагогикалық эксперимент оқу, дидактикалық, ғылыми-зерттеушілік түрде болады. Білім беру саласында эксперимент толықтай таным əдісі ретінде талқыланады. Педагогикалық эксперименттің мақсаты алуан түрлі педагогикалық əрекеттің, яғни ұйымның оқу-тəрбие жұмыстарының мазмұны, əдістəсілдері мен формаларының тиімділігін тексеру болып табылады. Ол 19

педагогикалық іс-əрекет пен олардың нəтижесі (білім мен білікті игеру, қабілеттерді дамыту, мінез-құлық дағдыларын қалыптастыру жəне т.т.) арасындағы себеп-салдар байланысын құруға мүмкіндік береді. Педагогикалық инновация - педагогикалық іс-əрекетке жаңалық енгізу, тиімділігін арттыру мақсатында оқыту мен тəрбиелеу технологиясына жəне мазмұнына өзгерістер енгізу. Тұлғаның инновациялық потенциалын келесі негізгі параметрлермен байланыстырады:  жаңа идеяларды ойлап табу жəне оны жүзеге асыру, ең бастысы – оларды практикалық түрде жобалау иен пішіндеу шығармашылық қабілеті;  мəдени-эстетикалық дамуы жəне білімі;  өз іс-əрекетін жетілдіруге дайындығы жəне сол дайындықты қамтамасыз ететін ішкі əдістер мен құралдардың болуы.  дамыған инновациялық сана (дəстүрлімен салыстырғанда инновациялық қызметтің құндылығы, инновациялық қажеттіліктер, инновациялық тəртіп мотивациясы). Инновациялық қызмет жаңалықтарды ойлап шығару, зерттеу, қолданысқа дайындау, іс жүзінде пайдалану сияқты үдерістермен сипатталады. Осы айтылғандар инновациялық үдерістің мынадай факторларымен байланысты: 1)Мектеп басшыларының шығармашылық потенциялы, даярлау процесіне қатысушылардың жаңа технологиялармен оқытудағы инновациялық ісəрекеттері; 2)Инновациялық үдеріс көрсеткіштерін даярлаған кешенді бағдарламалармен жоспарларды ғана көрсетіп қоймай, оны қабылдаушы ортаның ықпалын анықтау; 3) Бағдарламалар мен жоспарларға қосымша кеңес беру, баламалық нұсқалар əзірлеу,өз мерзімінде түзету жасап отыру. Бұл фактор маңыздылығы кез-келген жаңалық барлық уақытта тиімді нəтиже көрсете бермейді. Сондықтан, инновациялық іс-əрекетте егер жаңалық сəтсіздікке ұшыратар болса, оны тез арада ретке келтіру шаралары ойластырылу қажет; 4)Əлеуметтік-экономикалық орта. Инновациялық қызметтің психологияпедагогикалық, ғылыми-əдістемелік қамсыздану кепілдігі болуы шарт. Мұғалімнің инновациялық қызметі 3 кезеңнен өтеді: жаңалық енгізуге дейінгі алғашқы кезең;инновациялық іс-əрекеттің жүру кезеңі; педагогикалық үрдіске жаңалықты енгізгеннен кейінгі соңғы кезең. Алғашқы кезеңде мұғалімнің инновациялық іс-əрекеті репродуктивті деңгейімен анықталады.Мұғалімнің инновациялық қызметінің репродуктивті деңгейі–мұғалімнің өзін-өзі кəсіби жетілдіруі болып саналады. Мұғалім инновациялық педагогикалық технологияларға тұрақты көзқараста болып, оқыту мен тəрбиелеуде баламалы технологиялардың қажеттігін түсініп, оқу-əдістемелік кешеңдеріне аздаған өзгерістер енгізу арқылы, өз тəжірибесінде пайдаланады. 20

Инновациялық қызметтің жүру кезеңінде мұғалімнің инновациялық қызметінің екінші эвристикалық деңгейіне сəйкес келеді. Эвристикалық деңгей мұғалімнің оқу-тəрбие үрдісіне жаңалықты белгілі бір мақсатпен жүйелі ендірумен сипатталады. Мұғалім педагогикалық міндеттерді шешу үшін жаңа əдістерді іздестірумен айналысады. Педагогикалық үрдіске жаңалықты енгізгеннен кейінгі соңғы кезеңінде мұғалім өзі қолданған педагогикалық технологияның жетістіктері мен кемшіліктерін айқындай алады, инновациялық қызметтің өрбуіне кедергі болған факторларды анықтап, оларға диагностикалық талдау жасайды. Бұл кезең мұғалімнің инновациялық қызметінің шығармашылық деңгейіне сəйкес келеді. Шығармашылық деңгей мұғалімнің инновациялық қызметінің жоғары сатылы нəтижелігімен сипатталады. Мұғалімнің инновациялық қызметінде шығармашылық белсенділік, ізденістер орын алады. Педагогикада «инновациялық қызмет» түсінігі барынша терең мағынада қарастырылады жəне кең мағыналық диапазонға ие. Бұл ең жоғарғы нəтижелерге жету, жаңа білімді алу, жаңа педагогикалық тəжірибені енгізу мақсатында өз педагогикалық тəжірибеңді салыстыру мен оқу арқылы оқу-тəрбие үрдісінде түсінуге негізделген мақсатты педагогикалық қызмет, бұл білім сапасын арттыруға бағытталған педагогикалық жаңалықтарды жоспарлау мен жүзеге асыруға байланысты шығармашылық үдеріс. Инновациялық шешімдерді қабылдау білігі, белгілі бір тəуекелге бару, жаңалықтарды жүзеге асыру кезінде пайда болған кикілжіңді жағдайларды сəтті шешу, инновациялық кедергілерді жою педагогтың инновациялық қызметінің табысты жүзеге асуының қажетті шарты болып табылады. Айта кететін жайт, кез-келген педагогикалық инновация, соның ішінде оқуды дамыту технологиялары психологиялық-педагогикалық диагностиканың алдын ала нəтижелеріне негізделуі керек. Пайдаланылған əдебиеттер: 1.Сластенин В.А., Подымова Л.С. Педагогика: инновационная деятельность: учебное пособие/В.А.Сластенин,Л.С.Подымова.–М.:ИЧП«Изд-во Магистр», 1997 2.Таубаева Ш.Т., Лактионова С.Н. Педагогическая инноватика как теория и практика нововедений в системе образования: научный фонд и перспективы развития (Книга 1). – Алматы: Научно-издательский центр “Ғылым”,-2001. 3.Дьяченко В.К. Новая педагогическая технология учебно-воспитательного процесса. Усть-Каменогорск.-1999. 4.Педагогикалық ізденіс. – Алматы: Рауан, 1990. 5.Загвязинский В.И. Педагогическое творчество учителя: учебное пособие/ В.И. Загвязинский. – М.: Просвещение, 1987 – 157 с. 6.Инновационная деятельность педагога: [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://ped-kopilka.ru/blogs/kotljarova-olga/inovacionaja-dejatelnostpedagoga.html 21

7.Инновационные процессы в образовании: [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://www.studfiles.ru/preview/4016615/page:4/ ИННОВАЦИОННАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ ПЕДАГОГОВ В КОНТЕКСТЕ СИСТЕМЫ ПОВЫШЕНИЯ КВАЛИФИКАЦИИ Оспанова Б.Д. старший преподаватель кафедры ИТиМПЕНГД ФАО «НЦПК «Өрлеу» И ПК ПР по СКО», магистр педагогического образования

Ширажиева А. Б. старший преподаватель кафедры ИТиМПЕНГД ФАО «НЦПК «Өрлеу» И ПК ПР по СКО», магистр педагогических наук

Инновационная деятельность представляет собой сложную структуру, являясь интегральной характеристикой, в которой осуществляется синтез профессиональных знаний, педагогических умений, творческого потенциала личности учителя и его направленности на постоянное обновление собственного стиля деятельности. Одной из главных структур в развитии инновационной деятельности педагога является методологическая подготовка, имеющая самостоятельные функции и профессионально значимую роль в системе повышения его квалификации. Методологическая подготовка является базисным компонентом в содержании курсового обучения и других форм повышения квалификации, включающая преподавательскую деятельность. Рассмотрим содержательные аспекты методологической подготовки учителей в процессе повышения их квалификации на курсах. Методологическая подготовка рассматривается в качестве основы развития инновационной деятельности.Именно в этом состоит специфика системы повышения квалификации в сравнении с вузовской подготовкой учителя, получившего соответствующую систему знаний теоретического характера. Система повышения квалификации учителей должна учитывать модернизацию и актуализацию не только специальных, но и педагогических знаний и умений, которые вместе составляют основу профессиональнопедагогической подготовки педагога. Однако на практике обучение педагогов часто не решает поставленную задачу, мало внимания уделяется вопросам развития инновационной деятельности.На наш взгляд, сложившуюся ситуацию можно объяснить отсутствием единой концепции развития инновационной деятельности педагога в системе повышения квалификации. Современный этап развития образования ставит перед учителями ряд важных задач, связанных с готовностью работать в новых условиях перестройки содержания всей системы образования. Несомненно, в условиях модернизации системы образования Республики Казахстан,перехода на двенадцатилетнюю структуру школьного обучении требуются учителя с высокой профессиональной 22

культурой, педагоги новой формации. В Государственной программе развития образования Республики Казахстан до 2020 года акцентируется внимание на формировании компетентной личности, способного самостоятельно и творчески решать профессиональные задачи, осознавать личностную и общественную значимость профессиональной деятельности, нести ответственность за ее результаты. Способность педагога к инновационной деятельности, к созданию условия для максимальной самореализации всех участников педагогического процесса,является важным критерием его профессиональной состоятельности. Готовность педагога к инновационной деятельности является основным фактором, влияющим на организацию педагогического процесса, вследствие чего необходимость теоретической и практической разработки проблемы проектирования курсов повышения квалификации педагогов приобретает исключительную значимость. Обновление системы образования зависит от многих факторов. Одним из основополагающих является изменение роли учителя в современном обществе. Современный динамично меняющийся мир предъявляет качественно новые требования к подготовке педагогических кадров. От современного педагога требуется высокий профессионализм и компетентность, мобильность, способность к профессиональной адаптации, постоянному самосовершенствованию. Необходимо вести систематическую исследовательскую работу в области образования, в рамках которой должны изучаться различные методики преподавания и эффективность альтернативных подходов к обучению. Важно заметить, что, говоря о необходимости смены роли ученика от пассивного «получателя» знаний, умений и навыков к активно познающему субъекту образовательного процесса, педагоги - ученые Казахстана видят необходимость основных действий по профессиональному развитию педагогов в «разработке и институализации системы профессионального роста педагога, способного работать с моделью образования, ориентированного на результат. Качество и результативность образования зависят от уровня педагогической квалификации, профессиональной компетентности, инициативы и творчества кадров. В сложившихся условиях педагог,чтобы быть успешным и востребованным, должен обладать определенными личностными качествами–быть готовым к изменениям,уметь быстро и эффективно адаптироваться к новым условиям, постоянно обновлять свои знания, свои умения, т.е. быть компетентным. Новая парадигма образования требует и нового учителя, творческая индивидуальность которого должна проявляться не только в стремлении создавать нечто новое, но прежде в всего в способности к изменению 23

самого себя. Новые условия ориентируют учителя на готовность к диалогу, к совместному поиску, к сотрудничеству и сотворчеству. Процесс профессионального развития начинается с самоопределения, осуществляемого в начале профессионального пути дважды: в момент выбора вуза (колледжа) для получения первого профессионального образования и в момент выбора места работы после его окончания. Далее требуется постоянное расширение базовых знаний путём самообразования и саморазвитие в соответствии с продиктованными профессиональной деятельностью потребностями. Процессы самообразования и саморазвития субъективны, в первую очередь они зависят от внутренней мотивации – самоактуализации; в совокупности самоактуализация, самообразование, саморазвитие выражаются через Я-концепцию. Однако для наиболее полной и адекватной самореалиазации необходимы внешнее позитивное подкрепление и сопровождение,т.е.управление профессиональным развитием (целенаправленное воздействие с целью его оптимизации), что, главным образом, призваны обеспечить методическая служба и система повышения квалификации педагогических кадров. Сущность развития инновационной деятельности педагога можно выразить в цикличном разноскоростном движении от «Я» изначального к «Я» максимальному–«акме» (иначе- от «Я» - реального к «Я» - идеальному). Образ идеального «Я» задаётся внутренними (ценностно-мотивационными) и внешними (социальная среда,социальный заказ,правовое поле, психологическое, методическое,управленческое сопровождение) факторами. При этом в индустриальном и постиндустриальном обществе это движение происходит в условиях динамично меняющегося настоящего и неопределённого будущего, что превращает условную цель - достичь «акме» (неразделимо связанного с развитием личностным) - из постоянной величины в переменную. Успешность развития инновационной деятельности педагогов мы определяем в единстве логически взаимосвязанных с компонентами критериев и показателей. Показатели представлены нами в форме знаний, умений и навыков. Выделенные в качестве ведущих компоненты и показатели в содержательной характеристике развития инновационной деятельности педагогов, в реальной практике неодинаково представлены у каждого педагога. В ходе обучения педагогов на курсах повышения квалификации необходимо проводить оценку мотивационной готовности педагогов к инновационной деятельности. Выявление функциональной готовности проводится с помощью анализа выполнения заданий на межсессионный период, которые одновременно являются способом запуска новых управленческих механизмов. Постоянное усложнение заданий и расширение круга диалоговых форм проведения аудиторных лекционных и практических занятий позволяет каждому педагогу проявить себя как субъект деятельности, увидеть свои 24

сильные и слабые стороны,преодолеть свою неудовлетворенность в общении и довольно глубоко проанализировать свою продуктивную деятельность.Интегрированный подход в курсовой переподготовке педагогов обеспечивает естественный переход к творческому осмыслению своей деятельности. В ходе повышения квалификации мы предлагаем педагогам разработанный нами спецкурс, цель которого - создать условия, обеспечивающие формирование готовности педагогов к инновационной деятельности, к овладению педагогическими технологиями, формами и методами организации педагогического процесса. Его задачи - помочь педагогу познать самого себя, повысить самооценку, изучить основы инновационной деятельности, осознать возможность собственного личностного роста и, в конечном счете, повысить психологическую культуру и профессиональную компетентность. Тренинговая программа, по которой мы занимаемся с педагогами, упражнения, игры, творческие задания, ориентированы на то, чтобы сфокусировать внимание участников на личности школьника, на его переживаниях, мыслях, личностном росте. Опыт нашей работы показывает, что даже после двухнедельного курса начинают разрушаться привычные стереотипы традиционного стиля педагогической деятельности, ставятся под сомнение укоренившиеся системы оценок и самооценок, открываются неожиданные стороны человеческого "Я". Литература: 1.Концепция развития системы повышения квалификации и профессиональной переподготовки работников образования РК- Алматы. 2004.- С. 4. 2.Государственная программа развития образования РК на 2011-2020 годы. – Астана, 2010. 3.Концепция развития системы повышения квалификации и профессиональной переподготовки работников образования Республики Казахстан. - Алматы. - 2004.- С. 4. 4.Митина Л.М. Психология развития конкурентоспособной личности. – М.. 2002. 5.Закон Республики Казахстан об образовании. - Астана, Акорда, 27 июля 2007 года. - № 319-III ЗРК. 6.Сластёнин В.А.,Подымова Л.С. Педагогика:Инновационная деятельность.М.: Магистр, 1997.- 224 с. 7.Синенко В.Я. Система повышения квалификации работников образования – от кризиса в сознании до реальных перспектив // Сибирский учитель, 2010, №2. – С.5-

БІЛІКТІЛІК АРТТЫРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЖАҢАШЫЛДЫҚ ИГІ ІЗДЕНІСТЕРГЕ ЖЕТЕЛЕЙДІ Исмурзина Гүлнара Базарбайқызы «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ бас маманы

Қазақстан Республикасы «Білім туралы» Заңының 8-бабында «Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі – оқытудың жаңа технологияларын енгізу,білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» деп атап көрсеткен. Елбасымыз Н.Ə.Назарбаев Жолдауында: «Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Қазақстанды дамыған 50 елдің қатарына жеткізетін, терезесін тең ететін – білім»,-деген болатын. Міне осыған орай, ел Президентінің халыққа ұсынған Жолдаулары мен Ұлт жоспарынан туындаған басты тапсырмалардың бірі – елімізде жаңаша білім беру жүйесін қалыптастыру. Онда «Барлық əлем сияқты Қазақстан да жаңа білім беру əдістеріне көшуі керек» деген келелі ойынан Қазақстан білім беру үдерісіне білім сапасын өзгертудің өзекті мəселелерінің бірі – жаңартылған білім бағдарламасының енуі қолға алынды. Жаңартылған білім беру бағдарламасы–заман талабына сай болашақ ұрпақтың жан-жақты құзыреттілігін қалыптастыратын өзекті бағдарлама. Өмір өзгерістерге толы, күннен күнге жаңа идеялар пайда болуда, толықтырылуда, жетілдірілуде.Педагогтардың дəстүрлі білім беру жүйесімен алған білімдері, бүгінгі таңдағы жаңашылдыққа, өзгерістерге лайық, қарқынды, оқытудың жаңа технологиялары мен ХХІ ғасырдың əдістəсілдерін меңгерген болуға тиіс. Білім мен тəрбие беру жүйесіндегі өзгерістер мен талаптарды басшылыққа ала отырып, облыс педагогтарымен бірлескен, ынтымақтасты жұмыстар жоспарға сай жүйелі жүргізілуде. Бүгінгі талап педагогтардың кəсіптік жаңашылдық қызметі мен əдістемелік бағыттағы жұмыстарын жетілдіруді, өмірдегі өзгерістерге сай біліктілігін көтеруді, кəсіптік тұлғасын қалыптастыруды, сыныптан тыс жүргізілетін жұмыстар сапасын көтеруге ықпал етуді, педагогикалық қоғамдық қызметінің белсенділігін арттыруды қажет етеді. Педагогтардың біліктілігін арттыру жұмыстары негізінен төмендегідей бағыттарда жүргізіледі: 1.Мұғалімнің кəсіптік құзіреттілігін қалыптастыру, өз жұмысының түпкі нəтижесі үшін оқу үрдісін шығармашылықпен жүргізу; 2.Білім мен тəрбие беру барысында мұғалімнің зерттеушілік қызметін күшейту, өз пəнін жетік білу, үздіксіз білім алу, оқу, кəсіби шеберлік деңгейін көтеруді талап ету. Мұндай сападан көріну əрине мұғалімнің өз жауапкершілігі мен ұмтылысына, қабілет-қарымына байланысты деуге болады. Педагогтардан 26

қойылып отырған талаптар мен сұралып отырған қажеттілікке орай, бүгінгі жаңа формация педагогі мына бағыттарда өз деңгейін көтеруі қажет:  педагогикалық – психологиялық деңгейін көтеру;  оқыту мен тəрбиелеудің жаңа технологияларын, əдістемелер мен тəсілдерді зерттеп, меңгеру, оны жұмыс барысында қолдана білуі;  өз білімін көтеруге, шығармашылық жұмыс атқаруға ынталандыру, педагогтарды жаңалықпен қамтамасыз ету;  авторлық бағдарламалар, курстар, əдістемелік құралдар, мақалалар дайындап, ізденістер жасауға ұмтылдыру, қолдау көрсету. Филиал қызметінде қазіргі уақытта сапаға көңіл бөлініп, жаңашылдық басымдылығы күшейтілген.Облыс педагогтарына жаңарған жəне жаңартылған білім беру модульді бағдарламалармен жұмыс жүргізіледі. Əзірлемелердің модульдік тəсілі курстардың мазмұнының жаңаруының тиімді жолы. Курс бағдарламасының барлық модульдерінде белсенді оқыту əдістерін қолдану қарастырылған.Бағдарламаларда басымдылық негізінен тыңдаушыларды оқытудың тəжірибелік бөліміне беріліп, аудиторияда өткізетін тəжірибелік сабақтармен қатар жаңашыл, тыңдаушыларға бірлескен көшпелі тəжірибелік сабақтарды (КТС) көрсетерлік тəжірибесі мен шығармашыл педагогтары бар базалық жалпы білім беретін мектептер мен техникалық жəне кəсіптік білім беретін оқу орындарда, балабақшаларда, мектеп-интернаттарда өткізіледі. Курс тыңдаушыларымен ынтымақтасты байланыс орнату мақсатында желілік қауымдастық жұмыстары жолға қойылған. Облыс педагогтарын қолдау бағытында филиалдың жедел іс-шаралар жоспары жасақталған. Онда халықаралық, республикалық, облыстық ғылыми - тəжірибелік конференциялар мен əдістемелік семинарлар, дөңгелек үстелде пікірлесу алаңдары, шебер сыныптар мен оқыту семинарлары, озат тəжірибені тарату жұмыстары бойынша шаралар жоспарланған. Іссапар шығындарын үнемдеу мақсатында шаралардың 50 пайызға жуығы онлайн режимінде өткізіледі. Аталған шараларда іс-тəжірибесімен бөліскен ұстаздарға арнайы үлгідегі сертификаттар беріледі. Облыс педагогтарының кəсіби біліктіліктерін арттыру бағытындағы курстар мен курсаралық шаралардан кейін оң нəтиженің болғандығын айта кеткен жөн. Мəселен:  Педагогтардың кəсіби-əдістемелік сауаттылықтарының артуы;  Шығармашылық белсенділіктерінің жоғарылауы;  Үштұғырлы тіл мəселесіне оң көзқарастың айқындалуы;  Халықаралық,Республикалық,облыстық конференция, семинарларға қатысуға ұмтылыстарының көтерілуі;  Оқушыларының да белсенділіктерінің артуы,нəтижелі көрсеткіштерінің жоғарылауы;  Желілік қоғамдастық аясындағы іс шаралар мазмұнына қызығушылықпен қарауы; 27

 Əр түрлі мазмұндағы, ойлануға, қолдануға мүмкіндігі жоғары ресурстарды коучтармен талқылай алуы, ұсынуы;  Мұғалімдер арасында көшбасшылықтың қалыптасуы, сапалы жұмыстар атқарылуы;  Интернет сайт ашып, өз тəжірибелерін таратуы, əріптестердің пікірін алу, үнемі əріптестік байланыста болу мүмкіндігі;  Педагогтардың əдістемелік талқылаулар, зерттеулер жасай білуі, кəсіби деңгейлерін көтере білуі. Филиалдың профессор-оқытушылар құрамымен бірлесе отырып, инновациялық дамуын ғылыми-əдістемелік қолдау, біліктілік арттыру жүйесінде оқу əдістемелік қамтамасыз етуді ұйымдастыру бойынша отандық жəне шетелдік тəжірибе туралы ақпаратты талдау жəне жинақтау жұмыстарын жүргізе отырып, өзгермелі қоғамға лайық кəсіби мамандарды қалыптастырып, бəсекеге қабілеттілік деңгейін арттыру бағытындағы ауқымды жұмыстар атқарыла береді. Пайдаланған əдебиеттер: 1.Қазақстан Республикасы «Білім туралы» Заңы; 2.Назарбаев Н.Ə. «Ұлт жоспары Қазақстандық арманға бастайтын жол» 6.06.2016 Ақорда; 3.Касмуханова Г.М.«Жаңа форматтағы біліктілік арттыру курсы құзіреттілікке бағытталған білім беру құралы ретінде», - Астана: 2012

ЖАҢАРТЫЛҒАН БАҒДАРЛАМА – БІЛІМ БЕРУДІҢ ЖАҢА МАЗМҰНЫ Арзымбетова Салтанат Жаксылыковна «Өрлеу» БАҰО» АҚФ Алматы қаласы бойынша ПҚБАИ, «Инновациялық технологиялар жəне ғылыми-жаратылыстану (гуманитарлық) пəндерді оқытудың əдістемесі» кафедрасының аға оқытушысы

Əлемдік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында Қазақстан Республикасы отандық білім берудің озық дəстүрлері мен стандарттарын сақтай отырып əлемдік білім беру тəжірибесіне бағытталған стратегиялық курсын таңдады. Осыған байланысты, Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі орта білім мазмұнын жаңартуға бағытталған іс-шаралар кешенін жүзеге асыруды бастады. Білім мазмұнын жаңарту – білім беру бағдарламасының құрылымы мен мазмұнын, оқыту мен тəрбиелеудің əдістері мен тəсілдерін қайта қарастыру болып табылады. Ұлттық жəне жалпы адамзаттық құндылықтарды бойына сіңірген, кез келген өмірлік жағдайда функционалдық сауаттылығы мен бəсекеге қабілеттілігін көрсете білетін тұлғаның үйлесімді қалыптасуына жəне зияткерлік дамуына қолайлы білім беру ортасын тудыру–жаңартылған білім мазмұнын енгізудің нəтижесі болуы керек. 28

Қазіргі заман талабына сай білім беру-бұл қоғам мүшелерінің адамгершілік, интеллектуалдық, мəдени дамуының жоғары деңгейлік жəне кəсіби біліктілігін қамтамасыз етуге бағытталған тəрбие беру мен оқытудың үздіксіз үрдісі екендігі белгілі. Осы орайда оқушылардың танымдық қабілетін дамыту, білім сапасын арттырумен қатар ақыл-ой шығармашылық белсенділіктерін жетілдіру үшін жеке пəндерді оқытудың тиімді əдістері мен тəсілдерін іздестіру, қазіргі білім беру саласының алдындағы өзекті мəселелердің бірі болып отыр. «Біз өзіміздің болашағымызды, жеке балаларымыздың болашағын қандай күйде көргіміз келеді осыны айқындап алатын уақыт жетті» деп көрсетілген Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың 2030 жылға арналған стратегиялық бағдарламасында. Сондықтан еліміздегі ұлттық қоғамды кемелдендіру ел болашағы-жас ұрпақты жаңа инновациялық əдісте рухтық тəлім жəне білім негіздерімен қаруландырып, қалыптастыру қажет. Жаңа педагогикалық технологияларды күнделікті сабақ үрдісінде пайдалану үшін, əр мұғалім алдында отырған оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, педагогтік мақсатына, мүддесіне сай, өзінің шеберлігіне орай таңдап алады. Бұл жаңа технологиялар-оқушылардың шығармашылық қабілеттерін, терең ойлай білуін, теориялық негіздерін, эстетикалық көзқарастарын пайымдауын, баға беруін, танымдық белсенділігін дамытуға бағытталған. Жалпы оқу-тəрбие үрдісін жаңаша дамыту, яғни оның нəтижесінің жоғарғы деңгейде болуын қадағалау жаңашыл педагогтардың қолында болды. Олар педагогикаға «жаңа технология»терминін енгізді. Бұл жаңашыл педагогтардың мақсатыоқушылардың алатын білімдерін сапалы ету, оның толыққанды жеке тұлға болып қалыптасуына негіз болу. Сапалы білім негізі – жан-жақты ақпараттық материалдарды, көрнекі құралдар мен ұтымды технологияларды, тиімді əдіс-тəсілдерді пайдалана отырып, білім алушыға ешбір кітаптан таба алмайтын білім беру. Сондықтан бүгін білім берудің сапалы болу үшін жыл сайын білім беру бағдарламасы жаңарып, заман талабына сай толықтырылып келеді. Мұғалімдер жаңартылған білім беру бағдарламасын іске асыру барысында жүгінетін негізгі құжат оқу бағдарламасы болмақ. Сонымен қатар тыңдаушылар біліктіліктерін арттырып қана қоймай, оқытуда қолданылатын пəрменді тəсілдердің бірі Колбтың оқу циклі негізінде сабақ өтуді үйренеді. Оқушылардың əртүрлі пəндер бойынша берілетін теорияларды түсініпбілуі,олардың жалпы ақыл-ойына серпін туғызып, танымдық іс-əрекеттеріне шығармашылық сипат беріп, барлық алынған білімін жүйелейді. “Білімді ұрпақ–болашақтың кепілі”,–демекші,қазіргі таңда елдің болашақ азаматтарын қалыптастыру бағытындағы білім беру мəселесі– мемлекетіміздің басты саясатының бірі. Білім мен ғылымның ел дамуына оңтайлы əсер етуі үшін демократияландыру, оқыту жүйесін заман талабына сай үйлестіре алу міндеті туындап, білімге, бүкіл оқу-əдістемелік жүйеге 29

жаңа талаптар қойылуда.Сондықтан ұстаз іс-əрекетін жаңа талап тұрғысынан ұйымдастыру– бүгінгі күннің өзекті мəселесі. Мұғалім өз білімбілігін, оқытудың əдіс-тəсілдерін үнемі жетілдіріп отыруы жəне жаңа педагогикалық технологияны меңгеруі тиіс. Соңғы кезде пəнаралық байланыс ұғымы ғылыми-педагогикалық əдебиеттерде жаңа мəнімен енгізіле бастады жəне оны білімдердің, танымдардың, сенімдердің адамның психологиялық ойлауының жиынтығы деп түсінуіміз керек.Пəнаралық байланыс білім жəне тəрбие міндеттерін шешуде ерекше роль атқарады. Мектептегі білімдер жүйесі өздерінің мазмұны жағынан комплексті. Олардың мəні жəне меңгерілуі пəнаралық деңгейде жүзеге асуы тиіс. Мəселеге тек осылай келгенде ғана шəкірттерге ақиқат дүние біртұтас жүйе екен деген түсінік қалыптасады. Бұл жүйеде барлық элементтерді біріне-бірі ықпал жасайтындығын, процестер өздерінен өздері туындап жататындығын мұғалім білуі керек. Пəнаралық байланыстың педагогикалық жағынан бір аса маңызды міндетіғалымдардың бір-біріне бөлшектенбей ғылыми білімнің бір жүйеге топтасуын, басқаша айтқанда интеграциялану тенденциясын жоғары дəрежеге көтеру. Пəнаралық байланыс–түрлі оқу пəндерінің арасындағы өзара байланысын айқындау шарты жəне білім беру мен оқыту талаптарының бірі. Пəнаралық байланыстың қазіргі оқыту-тəрбиелеу, білім беру жүйесінде оқушылардың дүниетанымын тереңдете отырып, оқытудың тиімділігін арттыруға көмектесуі ғылыми педагогикалық дəлелдеме ретінде танылады. Көптеген педагогтар мен психологтар пікірлеріне қарағанда, оқушылардың түрлі пəндердегі білімдер мен біліктерді, бейімділіктердің жеке элементтері арасындағы байланыстарды байқап жəне қабылдануы олардың білімдерін жүйеге түсіреді, ақыл-ойына серпіліс тудырады, таным қызметіне шығармашылық сипат береді. Пəнаралық байланыс дегеніміз шындық өмірдің объектілері, құбылыстары жəне процестері арасындағы синтездеуге, интеграциялауға ұшырайтын қарым-қатынасты бейнелейтін педагогикалық катергория. Ал олар оқу-тəрбие процесінің мазмұнын, формалары мен тəсілдерінен көрінеді жəне тəрбиелеу қызметін атқарады. Біз оқушыларға ана тілінен білім беру дегенді кең түсінеміз. Өйткені тіл– оқушыларды дүние тануға баулитын қоғамдық құрал. Тілсіз қоғам жоқ, тілсіз ғылым жоқ. Адамдар өзінің қоғамын қашан да тіл арқылы дамытып отырады. Тіл шындықтың, ғылымның жəне ол жөніндегі ақыл-ойдың танылуы немесе олардың адамдар ұғымынан орын алып, жүйеге келуі. Олай болса, өмір шындығынсыз мидың қызметі болуы мүмкін емес, сол сияқты мидың қызметінсіз тіл немесе тілдегі ой мен ұғым болуы мүмкін емес. Ондай жүйеге келген ғылымдар мектебімізде ең алдымен сол өзінің ана тілінде оқытылады. 30

Мектеп тəрбиесінде ана тілі пəнінің мұғалімдері пəнаралық байланыс негізінде сабақ өткізу барысында «Абай өлеңдеріндегі түсініксіз сөздердің мысалы «Қыс-деген өлеңінде, «жидем-деген сөз балаларға түсініксіз болады.мұғалім балаларға бұл сөздің мағынасын ашып түсіндіру барысында еңбек пəнімен байланысы арқылы жүргізеді.Балаларды өзінің тіл байлығымен сол өлеңді оқи отырып көз алдына елестеген суретті қағаз бетіне түсіруі арқылы ана тілінен бейнелеу өнерін байланыстыра жүргізу арқылы оқушылардың зейінін, байқағыштығын, ойлау қабілеттерін арттыруға болады. Оқушыларға барлық пəннен білім беретін мұғалімдеріміз өздерінің мамандығын, оның ғылыми жүйесімен бағытына ана тілі арқылы үйретеді. Сонымен қатар біздің мектептеріміздегі тəжірибелі мұғалімдеріміз қазақ тілін оқыту жұмыстарын табиғат құбылыстарымен ұдайы байланыстырып жүргізіп отырады. Тілді оқыту жұмыстарын практика жүзінде ұштастыра жүргізіп отырудың алуан түрлі тəсіл амалдары бар. Оқытушылардың ең алдымен сол тəсіл-амалдары жəне оны практикада қолдана білудің жолдарын меңгереді. Мысалы, оқытушы белгілі бір тілдік тақырыпты өткенде, оқушылардың табиғат құбылыстарына байланысты сөз байлықтарын толықтырып дүниетануын күшейту мақсатында табиғат байлықтарын суреттеп көркем жазылған шығармалар мен өлеңдерден үзінділер алады. Табиғат құбылыстарын суреттейтін ана тілінен алынған мəтіндерді алдымен оқушылардың ұққанын əңгімелетіп айтқызады немесе өздеріне мазмұндатып жаздырады. Сонымен пəнаралық байланыс өзінің мəні жағынан көпмағыналы педагогикалық табиғаты бар проблема. Қазіргі педагогика ғылымының жанжақты қарастырылатын, зерттейтін мəселесінің бірі. Демек, пəнаралық байланыс білім беру мəселесінің бірі ретінде мазмұнды əдістер жүйесін жəне ұйымдастыру жұмыстарының түрлерін сапалылық жағынан қайта бұруға жетелейді. Нəтижесінде оқытудың дамытушылық, білім жəне тəрбие берушілік қызметі объективті түрде кеңейеді. Пайдаланылған əдебиеттер тізімі: 1. «Қазақстан Республикасының бастауыш білімінің мемлекеттік стандарты 2.Бейсенбаева А.А. «Мектептегі білімнің теория жəне тəжірибесін ізгілендіру»Монография, Алматы:Ғылым,1998 3.Шолпанқұлова Г.К. Оқыту процесінде пəнаралық байланыс негізінде оқушыларда (8-9 класс) гумандық қарым-қатынасты қалыптастыру. 4.Педагогика теориясы мен тарихы, этнопедагогика пед.ғыл.канд. А, 1994. 5. Абсатова М., Жүсіпбекова Н. Интеграция идеясының педагогикалық ғылымда қалыптасуы мен дамуы. Монография. – Алматы, 2013 – 75 б

БІЛІМ МЕН ТƏРБИЕ БЕРУДЕ ПЕДАГОГТАРДЫҢ ЖАЛПЫ ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАРҒА ЖАУАПКЕРШІЛІКПЕН ҚАРАУ Айдарбек Бəкіржан Əшірəліұлы “Өрлеу”БАҰО» АҚФ ОҚО ПҚБАИ. «Тұлғаны тəрбиелеу жəне əлеуметтендіру» каферасының меңгерушісі п.ғ.к., Шымкент қ. Қазақстан

ХІХ ғасырда өмір сүрген белгілі шығыстанушы Əбубəкір Диваев өз сөзінде: «Білімнің нұры себілмейінше, бірде-бір ел озық ел бола алмайды» деген. Егеменді еліміздің өркенетті ел болуы бүгінгі шəкірттердің көзі ашық, көкірегі ояу, білімді азамат болып өсуінде. Ол- ұстаздың білімді болуына байланысты. Білім мен ғылым жолы–қиын жол.Сабырлы, еңбекқор жан ғана білімнің шыңына жетеді. Ал сол білімді өз шəкіртінің бойына сіңіру одан да қиын. Бұл жөнінде ғұлама Əл-Фараби: «Адамға бірінші білім емес, тəрбие берілуі тиіс, тəрбиесіз берілген білім адамзаттың қас жауы» деген сөзінің мағынасы тереңде жатыр. Мұғалім міндеті – пəннің ғылыми сапасын арттырып, білім беруде тек мəлімет жиынтығын берумен шектелмей, терең білімді, ізденімпаз, барлық іс- əрекеттерде шығармашылық бағытты ұстанатын, сол тұрғыдан өз болмысын таныта алатын ұлтжанды тұлғаны қалыптастыру болып табылады. Білім беруде А.Дистерверг «Нашар ұстаз білімді дайын күйінде береді, Шебер ұстаз оның меңгерудің жолын үйретеді» дей келе мұғалімнің үнемі шығармашылық тұрғыда білім беруге шақырады. Ұлттық тəрбие құр уағызбен сіңбейді. Пəн мұғалімдері оқушы бойына əр пəнге қатысты ұлттық танымына сай келер мысалдар, көрнекіліктер, ұлттық құндылықтар, ойындар, түрлі əдіс тəсілдер т.б арқылы сіңіреді. Біз соған көзіңізді жеткізу үшін қай пəнде қандай мысалдарды келтіруге болатындығына көз жүргізейік. Айталық, математика пəнін өткізуші мұғалімдер өз сабақтарында «Аз сөз - алтын, көп сөз күміс». «Ақылдының сөзі қысқа, көпке болар нұсқа»,«Көп ойлаған табар, көп үрлеген жағар» сияқты мақал – мəтелдердер мен «Жеті қазына, «мүшел жас», «үш санына байланысты халық даналығы» сияқты халықтық ұғымдарға негіздей өткізгенде өз нəтижелерін беруі сөзсіз. Қазақ тілі мен əдебиеті пəні бойынша кішкене бүлдіршіндерден бастап, мектеп бітірушілерге дейінгі аралықта ауыз əдебиетінің барлық жанрлары арқылы халқымыздың ұлттық құндылықтарынан нəр бере алады. Мысалы: тақпақтар, санамақтар, қаламақтар, жұмбақтар, мақал-мəтелдер, жырлар, лиро-эпостық жырлар, ертегілер, шашандік сөздер т.б. 32

Шешендік өнер арқылы ата-бабаларымыз өз ұрпағының тілін дамытумен қатар,ұлттық тəрбие беріп отырғандығын біз кəрі тарихтан білеміз. Шешендік өнер арқылы ауыздан-ауызға өтіп, күні бүгінде бізге жеткен ұлттық тəрбиенің мəйегін біз келешек ұрпаққа жеткізіп, парызымызды орындай алмасақ бізге сын. Сол үшін сабақ үрдісінде болсын, сыныптан тыс жұмыстарда болсын түрлі ұлттық ойындар, дəстүрлі емес сабақтар арқылы қазақ халқының атақты хандарымен қара қылды қан жарған билерінің даналық сөздерін орынды пайдаланып, оқушыға ұлттық тəрбие көздеу керек. Бұл жерде оқушының сөздік қоры да дамиды. Ұлттық құндылықтардың бірі-ұлттық қол өнер. Мысалы: ағаштан, сүйектен, темірден, мүйізден, алтын мен күмістен т.б əр түрлі бұйымдар жасап, оның жасалу жолдарын сонау ықылым заманнан бері ұрпақтан – ұрпаққа үйретіп, оның тəрбиелік мəнін түсіндіріп отырған. Ал техникасы мен мəдениеті дамыған бұл заманда сол өнерді ұмыт қалдыру мүмкін бе? Ұста темірден түйін түйсе, зергер əр түрлі əшекейлі бұйымдар жасаған. Ал шеберлер түрлі ою-өрнектер мен ұлттық киімдерді тікен əрі оның қарапайым технологиясын жыл өткен сайын дамытып келген ата бабаның алдына бас иіп, пəн мұғалімдері соны келер ұрпаққа жеткізе білу керек. Қазақ халқы: «Ел боламын десең, бесігіңді түзе», - деп бекер айтпаған. Мұнда ақын Б.Төкеевтің Болар бала талпынар, Бесіктен ақ парқы бар. Іс-қыймылмен көрсетер, Үміт соған артылар. Дегендей бесіктегі баладан үміт күтеміз, өйткені, бала тəрбиесі тал бесіктен басталады деген ұғымды берік сақтаған бабаларымыз баланы бесікке бөлеуіне, бесіктің жасалуына өте мəн берген. Көшпелі қазақ халқының жаңа туған сəбиін талдан жасалған бесікте ұстағандығы белгілі. Бесік баланы оттан, судан суықтан сақтаған. Бесіктегі баланы зəр тиюден сақтау үшін түбекпен шүмекті пайдаланған. Ал шүмекті қойдың асықты жілігін майға қайнатып тазартады да бас жағын ойып қояды, түбекті қыштан жасап күйдіріп, сыртын теріден не киізбен қаптаған. Бесіктің бел ағашына асықтарды түрлі бояуға бояп, сылдырмақ ретінде іліп қойған. Ол баланың көруі мен есту қабілетіне əсер еткен. Заттың жасалуын үйрету барысында соған қатысты ұлттық құндылықтар жайлы аңыздарды, жасалу жолдарын баяндау қажет. Сыныптан тыс жұмыстарда бесік жырларымен бірге салт-дəстүрден де хабар беру керек. Еңбек пəні мен бейнелеу өнері жəне музыка пəнінің мұғалімдерінің сабақта əр оқушыға ұлттық өнерді сіңіру мақсатында түрлі əдістерді қолдану мүмкіндігі бар.Əр бір заттың тарихын, ол туралы аңыздарды айтып, оқушының қызығушылығын арттырады. Шеберлік мектебі (мастер класс) арқылы тікелей көрсету мүмкіндігіде бар. Қажетті нəрсені орындап бере отырып тəрбиелесе, оқушының əрі қызығушылығы артып, əрі естей сақтай алар еді. 33

Ұлттық тəрбиені беру үшін тек бір пəнді өткізудің əдісін қолдану аз. Бұл жерде пəн аралық байланыс өте қажет. Өйткені, сөз өнерін үйреткенде əдебиет, тарих пəндерімен байланыстырса, еңбек пəнінде бейнелеу өнері мен тарих, ауыз əдебиетінің үлгілерін пайдаланады. Өйткені қай сабақта болмасын мақсат–ұлттық тəрбие беру болғандықтан, оны қызықты етіп өткізу басты мақсат болу керек. Ойын элементтерін барлық сабақта міндетті түрде қолдануды қажет етеді. Бұл жерде ұлттық ойындарды тиімді пайдаланған дұрыс. Əсіресе, дəстүрлі емес сабақтарда ойын элементтері көбірек əрі тақырыпқа сай етіп алынады. Бұл оқушының өзара белсенділігін арттыруға мүмкіндік береді. Қорыта келе, білімнің артықшылығы жайлы ғұлама Жүсіп Баласағұн айтқандай:«Надандықтан құтылмайсың дəрімен, білімменен құтып қашып əріден».Олай болса, тынбай еңбектеніп, ізденіп берген білімі мен тəрбиеңнің еш кетпесі анық. Сондықтан да хақлымыздың ғасырлар бойы жинақтаған қазақ халқының құндылықтарын, бай тəжірибесін үлгі-өнеге ете отырып, келешек ұрпақты жан-жақты дамыған білімді, саналы, парасатты етіп тəрбиелеу бүгінгі өмір талабы. Түйіндеме Бұл мақалада сабақтың тəрбиелік мақсаты қаралды. Бүгінгі таңда ең өзекті мəселе болып отырған ұлттық тəрбиеге баса назар аударылды. Қазақ халқының ұлттық құндылықтарын оқушы бойына сіңіру арқылы тəрбиелеуде педагогтар түрлі əдістермен жүзеге асырады. Аннотация В данной статье рассматривается воспитательная цель урока. На сегодняшний день большое внимание уделено вопросу национального воспитания. Путем применения различных инновационных педагогических технологий в учебный процесс педагоги прививают учащимся уважение и почитание национальных ценностей казахского народа. Annotation The given abstract studies the educative aim of the lesson. Today the great attention is paid for national education. By the help of various innovational pedagogical technologies in the teaching process teachers encourage respect and love towards the national values of Kazakh people Пайдаланылған əдебиеттер: 1. Арғынбаев Х.А. Қазақ отбасы.–Алматы: Кайнар, 1996. 2. Қалыбекова А.А. Қазақ халық тəрбиесінің асыл мұрасы.–А: БАУР, 2011. 3.Диваев А.А.Этнографическое жизнеописание казахов.Из книги Б.А.Байтанаева.А.А.Диваев–очерк жизни и деятельности.Шымкент– Алматы, 2004. 4. Баласагуни Ж. Құтты білік / / көне түркі тілінен аударған жəне алғы сөзі мен түсініктерін жазған / / А.Егеубаев.–Алматы: Жазушы, 1986. 5. Есім Ғ. Бүгінгі қоғам-бүгінгі сана / / Ақиқат тур. – 1996.-№7. 34

6. Қалыбекова А.А. Қазақ отбасында қыз баланы еңбекке баулу жəне кəсіби тəрбие берудегі ұлттық қолөнердің орны / / РНПК.–Алматы: Қазақ университеті, 2003.–Т.З.

РУХАНИ ДАМУДЫҢ КӨЗІ-ЖАЛПЫ АДАМЗАТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР Қаленова Гульзахира Сапарғалиқызы «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ, қоғамдық-бұқаралық байланыс жəне баспа қызметі бөлімінің басшысы, магистр

Жалпы адамзаттық құндылықтар жеке тұлғаның бойында өмірге келген сəтінен бастап, бірге дамиды, жасы ұлғайған сайын қоршаған ортасына сəйкес бірге қалыптастады. Тəрбие мен оқытудағы адамгершілікке бағытталған идеалдарқұндылықтар деп қарастырылады. Оларға: шындық, қайырымдылық, тұлға, бостандық, махаббат, шығармашылық жəне т.б. жатады. Құндылықтар идеалдарды қабылдау немесе қабылдамау сезімі арқылы айқындалып, ақылой, сана арқылы қабылданады, құрметтеу, қошаметтеу, қабылдау тəрізді ұмтылысты білдіреді.Бұл сезім мен ақыл-ойдың ұштасуын жəне сол арқылы адамның іс-əрекетін белгілейді. Құндылықтар сезім арқылы қабылданады, сана арқылы түсінуге болады. Соның нəтижесінде тұлға құндылықты игереді де, іс-əрекет етеді.Осы аталмыш құндылықтардың бастау көзі халықтың мол мұрасында.Ол мұра – халық пайда болғалы онымен бірге жасасып, бірге дамып келе жатқан құнды дүниелер. Жалпы адамгершілік құндылықтардың мəні мен мазмұндары көне заманнан бүгінге дейін философия, əлеуметтану, мəдениеттану, этика, эстетика, психология, педагогика ғылымдарында кеңінен қарастырылып, қоғам ерекшеліктері мен сұраныстарына орай талданып, жүйеленіп келеді... Құндылықтар туралы алғашқы түсінік ежелге грек ғалымы Сократтан бастау алады. Сократ үшін құндылық «адамның өмірді бағалауы» екен. Ал Аристотель «жақсылық», «игілік» ұғымдарын жағымды мінез-құлықты, рухани құндылықты бейнелеуде қолданды. Құбылысты, затты жағымды бағалау адам үшін құнды игілікті түсінуге негізделген. «Ізгілік» сөзі салыстырмалы мағынада белгілі бір жағдайдағы адам үшін жақсылық, пайдалы нəрсе деп түсіндіріледі. Рухани-адамгершілікке тəрбиелейтін ғылым ретінде этиканы белгілеген. Аристотельдің пайымдауында «этиканың мақсаты–таным емес,ізгілікке үйрету. Этикалық зерттеулер рухани-адамгершілік дегеннің не екендігін білу үшін емес, осы руханиадамгершілікке жетудің жолдарын үйрету үшін қажет, олай болмағанда бұл ғылымның пайдасы болмас еді»- дейді. Философ Т.Қ.Ғабитов «құндылықтар–қасиеттер» дей отырып, бұл қасиеттердің бала кезден, ана сүтімен бірге өзінің ана тілі арқылы мораль 35

негіздері ретінде, өз тарихын, мəдениетін, əдет-ғұрыптары мен салтдəстүрлерін игеру нəтижесінде орнығатындығын ерекше бағалайды. Яғни, философиялық тұрғыдан алсақ құндылықтар – адам үшін пайдалы мəнге ие болатындардың барлығы, адамзат қоғамының іргелі дамуы мен адамның жеке тұлғасын жетілдіруге тиімді ықпал ететіндерің барлығы құндылық болып табылады. Психологтар құндылықтарды тұлға аралық қатынас тұрғысынан қараудың өзіндік мəні бар екенін айтады. Құндылық ұғымында құндылық қатынастың обьектісі болып табылатын заттардың сыртқы қасиеттерінің сипаттамасы, осы қатынастың субьектісі болып табылатын адамның психологиялық сапалары, құндылықтың жалпы мəнділігін көрсететін адамдардың өзара қарым-қатынасы ұштасады. Педагогикалық сөздікте «құндылық-адамның ішкі құқы, ізгілігі, адамдармен қарым-қатынасы, іс-əрекет кезіндегі көрсетілетін тұрақтылығы, қайырымдылығы,мейірімділік тəрбиесі»,-делінген.Сондықтан біз «құндылық» ұғымын адамды тəрбиелеу үшін оның өмір сүруіне ең керекті, маңызды,қажетті, бағалы дүниелердің жиынтығын құрайтын педагогикалық категория ретінде қарастырамыз. Қазіргі күрделі əрі аумалы-төкпелі заманда құндылықтар жүйесінің алатын орны ерекше. Құндылықтарға бейімделу адамзатқа тəн. Болмыс құбылыстарының құндылықтарынсыз əлеуметтік жан иесі ретіндегі адамның іс-əрекетінің де, өмірінің мəні де болмайды. Өмірдің мəнін түсіну жағымды эмоционалдық жағдай ретінде мақсатқа ұмтылушылықпен, қарым-қатынастағы өз орнын сезінумен, басқа адамдарға деген қызығушылықпен, олармен бірігу сезімімен, белгілі ережелерді ізгілік ережелері ретінде қабылдаумен, болмыстағы өз орнын, арман-тілегін сезінумен қоса жүреді.Мəселен, адам баласы материалдық жəне рухани өмірдің ортасында тіршілік етеді де, өзі өмір сүріп отырған қоғамның, ұжымның, ұлттың, рудың мүшесі ретінде өзіндік ақыл-ой, ерік-жігер, мінезқұлық ерекшелігімен көрінуге тырысады. Қоғам мүшелерінің бəріне ортақ біркелкі мінез-құлықтық қасиеттің болуы мүмкін емес. Себебі əрбір адам өзінше жеке тұлға. Рухани-адамгершілік құндылықтарды қалыптастыруда маңызды тəрбиелік міндеттер: біріншіден, рухани-адамгершілік, руханилық, əсемдік, ақиқат, ізгілік, еркіндік, рахымшылдық, кешірімділік, тəуелсіздік сияқты жалпыадамзаттық құндылықтардың өмірге еркін ене бастауы; екіншіден, жалпыадамзаттық құндылықтармен қатар, ұлттың өз мəдениетін меңгере отырып, əлемдік рухани ынтымақтастық рухта басқа ұлттармен бейбітшілікті сақтау; үшіншіден, оқушылардың белсенді өмірлік позициясын, жан дүниесін адами құндылықтар арқылы руханиадамгершілік пен руханилықты берік орнықтыру. Сонымен жоғарыда айтылғандарды топшылай отырып, біз руханиадамгершілік құндылықты белгілі бір бағытты, мақсатты, жүйелі ұлттық көзқарасты, мінез-құлықтағы адамдық тəртіп пен рухани дағдыны қалыптастыратын жүйе деп түсіндіреміз. Яғни, рухани-адамгершілік 36

құндылық–адамның ішкі жан–дүние қасиетінің өлшемі адамның жақсылыққа ұмтылуы, басқаларға жанашырлық білдіруі, айналадағы адамдарға қайырымдылығы, өмір сүруге талпынысы, өмірді дұрыс сүру мəселелері жайында ізденуі, өзін-өзі танып, өзін-өзі бағалап, сол арқылы дүниені, əлемді тануы. Жалпы адамзаттық құндылықтар арқылы тəрбие беру – рухани азғындықтан шығудың ең басты жолы. Осы орайда бүгінгі таңдағы мектептерде жүргізілетін тəрбиенің өзіндің басты мақсаты да осында айқындалып, бағыты белгіленуі қажет. Сондықтан, қазіргі тəуелсіз елімізде ғасырлар бойы халқымыздың ұлттық санасынан орын алған адамгершілік құндылықтарды, яғни ізгілік, қайырымдылық, адалдық, əділдік, қарым-қатынас сияқты қасиеттерді, қоғамда болып жатқан өзгерістерге байланыстырып, жеткіншек ұрпақты тəрбиелеудің қайнар бастауы деп қарастыруға болады. Яғни «тəрбиесіз қоғам, қоғамсыз тəрбие өмір сүрмейді» деген заңдылыққа сүйене келе, өскелең ұрпақтың бойына қоғам талабына сай адамгершілік құндылықтарды қалыптастыруды мақсат еткен тəрбие процесі ғана уақытпен үндесіп, қоғам мен тəрбиенің өзара байланысын түзеді. Пайдаланылған əдебиеттер: 1. Қ Р Білім туралы заңы. – Егемен қазақстан.- 2007. – 15 тамыз. 2. Нұрышева Г.Ж. Адам өмірінің философиялық мəні. - Алматы. 2001,

БІЛІМ БЕРУ ҮРДІСІНЕ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ БЕЛСЕНДІ ЕНГІЗУ Абденова Алма Жанабаевна Атырау қаласы Ы.Алтынсарин атындағы жалпы білім беретін орта мектеп директорының оқу ісі жөніндегі орынбасары

Жаңа технология–сапалы білім кепілі. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: «Білім беру жүйесінің басты міндеті- ұлттық жəне жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға жəне кəсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу»-деп білім беру жүйесін одан əрі дамыту міндеттерін көздейді.Бұл міндеттерді шешу үшін, əрбір білім беру мекемедегі ұжымының,əрбір мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы, барлық жаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа практикаға, жаңа қарым-қатынасқа өту қажеттігі туындайды. Осы жайттарды ескере отырып қазіргідей жаһандану дəуірінде сабақ үдерісінде жаңа инновациялық технологияларды қолдана отырып сабақ өткізу оқушылардың пəнге деген қызығушылығын арттырады. Қазіргі таңда үздіксіз білім беру жүйесінде білім беруді дамыту, дүниежүзілік білім беру 37

кеңістігіне кіру мақсатында елімізде білім берудің жаңа жүйесі құрылып жатыр. Білім беруді дамыту негізінде жалпы оқыту үрдісіне жүктеліп отырған жаңаша талап, міндеттер жоғарғы оқу орны оқытушыларына да қойылуда.Сондықтан оқытушы іс-əрекетін жаңа талап тұрғысынан ұйымдастыру – бүгінгі күннің өзекті мəселесі. «Технология» ұғымы соңғы кездері педагогикалық əдебиеттегі ең көп қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология ұғымының дидактикалық ұғымдармен байланысы сан алуан: оқытудың технологиясы, педагогикалық технология, білім беру технологиясы.Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Инновациялық технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кəсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық жəне басқа да көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі əсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тəрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. Инновациялық педагогикалық технологияларын шығармашылық қабілеттерін арттыруға өз үлесін қосады. ХХІ-ғасыр–ғылым ғасыры. Сондықтан жас ұрпаққа, жас буынға жаңаша білім беру жолында түбегейлі өзгерістер жүріп жатыр. Елбасымыздың “Жаңа онжылдық–жаңа экономикалық өрлеу– Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері” еңбегінде 2020 жылға қарай қалалық, сол секілді ауылдық жерлердегі барлық балалар мектеп жасына дейінгі тəрбие беру жəне оқытумен қамтылады деп көрсетті. Бүгінгі ғылым мен техниканың қарыштап даму заманында мектепте дəстүрлі оқыту технологиясының оқушылардың ғылым негіздерін мемлекеттік стандарт деңгейінде толық меңгеруіне кепілдік бермей отырғандығы оқушылардың білім жетістіктерінің нəтижелерінен көрінуде. Сондықтан оқу-тəрбие үрдісін жандандырудың қазіргі педагогикалық технологияларын жетілдіріп, оны пəн сабақтарын оқытуда тиімді қолдану арқылы білім сапасын жоғарлату үшін басты бағыт-бағдар берілуде. Бүгінгі таңда мектептерде оқу-тəрбие үрдісінде түрлі инновациялық педагогикалық технологиялардың қолданылып жүргені мəлім.Бұл технологиялардың бəрін бір пəн сабақтарында қамту мүмкін емес.Сондықтан,мектептегі əрбір пəнді ұтымды меңгертуде оқыту технологиясын таңдап, іріктеу жəне оны іс-əрекеттік тұрғыда жетілдіру арқылы оқушының əрекеті-технологияны қабылдауы, оған деген ынтасы, құштарлығына мұғалім тарпынан көңіл бөлінуі тиіс. Инновациялық технологиялардың педагогикалық негізгі қағидалары: балаға ізгілік тұрғысынан қарау; оқыту мен тəрбиенің бірлігі; баланың танымдық күшін қалыптастыру жəне дамыту; баланың өз бетімен əрекеттену əдістерін меңгерту; баланың танымдылық жəне шығармашылық икемділігін дамыту. Мұндағы негізгі мақсат–жаһандану заманында білімнің бүкілəлемдік кеңістігіне ену.Осыған орай, білімнің мазмұны да, оған қойылатын талаптар да өзгереді. Сол себепті қазір жалпы барлық оқу орындарында оқытудың инновациялық технологиялары қолданыла бастады. Сондықтан жаңашылдық керек,яғни,инновациялық жүйе негізінде оқу орынның оқушыларының белсенділігін арттыру, өзіне сенімділігін қалыптастыру, 38

танымдық-шығармашылық қабілетін дамыту олардың белсенділіксенімділік сапаларын диагностикалық əдіс-тəсілдермен анықтауға, сабақта, сабақтан тыс уақытта өз ойын еркін жеткізе білуге үйретуге, қоғамда болып жатқан оқиғаларға қатысты көзқарастарының болуына, инновациялық тəртіп нормаларын, белгілерін, көрсеткіштерін анықтауға көмегін тигізеді . Қазіргі инновациялық-озық технология туралы айтатын болсақ, технология грек сөзінен, яғни өнерпаздық, шеберлік, іскерлік деген ұғымды білдіреді. жобасы»,- деп қарастырады. Оқытудың жаңа технологиясын пайдалану-сапалы білім негізі. «Адам ұрпағымен мың жасайды»- дейді халқымыз. Ұрпақ жалғастығымен адамзат баласы мың емес миллиондаған жылдар жасап келеді. Жақсылыққа бастайтын жарық жұлдыз-оқу. «Надан жұрттың күні –қараң, келешегі тұман»,-деп М.Дулатов айтқандай, егеменді еліміздің тірегі-білімді ұрпақ. Сусыз, құрғақ, таса көлеңке жерге дəн ексең өнбейтіні сияқты, жас ұрпақтарымызды тəрбиелемесек өспейді, өнбейді. Қазіргі мұғалімдердің алдында тұрған басты міндет- оқушылардың шығармашылық білім дағдыларын қалыптастыру. Бүгінгі таңда жас ұрпаққа пəнді тиімді ұғындырудың бірі -жаңа технология негіздері болып табылады. Сонымен бірге өскелең ұрпақтың ақпарат құралдарымен жұмыстана білуіне назар аударған жөн. Оқушы қызметін активтендіру негізінде педагогикалық технологияларының бірі-деңгейлік саралау технологиясының элементін қолдану. Деңгейлеп оқыту технологиясының мақсаты: əрбір оқушы өзінің даму деңгейінде оқу материалын меңгергенін қамтамасыз етеді. 1) Деңгейлеп оқыту əр оқушыға өз мүмкіндіктерін пайдалана отырып, білім алуына жағдай жасауға мүмкіндік береді. 2) Деңгейлеп оқыту əр түрлі категориядағы балаларға, олармен саралай жұмыс істеуге мүмкіндік береді. 3)Деңгейлеп-саралап оқыту құрылымында білімді игерудің үш деңгейі қарастырылады: ең төменгі деңгей (базалық), бағдарламалық, күрделенген деңгей сондықтан əрбір оқушы меңгеруі тиіс. Оқытуда мультимедиялық құралдарды пайдалану тимділігі орасан зор. Сондықтан мүмкіндіме қарай сабақта ақпараттық құралдар мен электронды оқулықты жиі қолданамын. Ақпараттық технологиялардың ішіндегі мультемедиялық құралдарда сабақ кезеңдерінде пайдалану кезіндегі бұл құралдардың тиімді тұстарын атап көрсетсек, олар: -Оқушының пəнге деген жеке қызығушылығын оятады; -Танымдық қабілетін қалыптастырады; -Этнопедагогикалық тəрбие береді; -Оқушыны шығармашылық жұмысқа баулиды; -Оқытушының уақытын үнемдейді; -Оқулықтан тыс, қосымша мəліметтер береді; Білім берудегі мұғалімдер алдындағы басты мақсат жас ұрпақтың білім деңгейін көтеру жəне жан-жақты дамыған жеке тұлға қалыптастыру. 39

Дамыған елдердегі білім беру жүйесіндегі ерекше маңызды болып табылатын мəселелердің бірі-оқытуды ақпараттандыру, яғни оқу үрдісінде ақпараттық технологияны пайдалану болып табылады. Осыған орай ақпарттандыру бағдарламасы, жоғары жəне орта білім берудің мемлекеттік стандарттары, жоғары дамыту стратегиясы жасалып жəне Қазақстан Республикасы 2010-2020 жылдар аралығындағы білім беру жүйесінің дамуының мемлекеттік бағдарламасы жарияланып іске асырылуы үстінде. Ел президенті Н.Ə.Назарбаевтың «Жаңа əлемдегі жаңа Қазақстан» атты халыққа жолдауында «Оқыту үрдісінде – ақпараттық технологияларды білім беру сапасын жақсартуда қолданыс аясын кеңейту керек» деген сөзін басшылыққа ала отырып, қазіргі таңда елімізде білім беру жүйесінде жаңашылдық қатарына ақпараттық кеңістікте құру еніп, көкейтесті мəселе ретінде күн тəртібінен түспей отырғандығы мəлім. Қазіргі таңда білім беру жүйелерінде бірқатар өзгерістер енгізіліп, олардың жаңа ұлттық модельдері құрылуда. Жаңа технология-мұғалімнің мүмкіндігін қуаттандыру құралы. Жаңа ақпараттық технологияны сабақ барысында қолдану оқушылардың пəнге деген қызығушылығын арттырады жəне оның бірнеше артықшылықтары бар. Осы артықшылықтарды сабақ беру барысында да, сабақ нəтижелерінен де көруге болады. Осы бағытта жүргізіліп жатқан жұмыстардың бірі білім беретін оқу орындарында математика пəнінде жаңа ақпараттық технологиялар, мультимедиялық өнімдер — оқытудың сапасын көтеруге жауапты, білімді, шешімді таба алатын, қажетті білімді тез жəне тиімді қолдана алатын жаңа тұлған тəрбиелеудің – бірден бір жолы. Жаңа технология-мұғалімнің мүмкіндігін қуаттандыру құралы. Жаңа ақпараттық технологияны сабақ барысында қолдану оқушылардың пəнге деген қызығушылығын арттырады жəне оның бірнеше артықшылықтары бар. Осы артықшылықтарды сабақ беру барысында да, сабақ нəтижелерінен де көруге болады. Елімізде оқыту мазмұны жаңартылып 12 жылдық білім беру жүйесіне көшу мақсатында жаңа буын оқулықтарының негізінде жасалған бағдарламалар бастауыш мектептің жаңа жүйеге көшуін, əрбір мұғалімнен жаңаша жұмыс істеуін, батыл шығармашылық ізденісін, оқушылардың белсенділігі мен қызығушылығын арттыруды талап етеді. Сондықтан, мұғалім өз білімін жан-жақты жетілдіре отырып, оқушыны қызықтырып оқыту керек екені сөзсіз. Президентіміз Н.Ə.Назарбаев айтқандай,сапалы білім беру Қазақстанның индустрия- ландыруының негізіне айналуы тиіс. Бұл мəселе мектептерге байланысты айтылып тұрғандығы белгілі. Еліміздің болашағы орта мектептен толық қанды сапалы білім алған, оның бағдарламасын толық меңгерген баладан, яғни оқушыдан шығары анық, өйткені, ертеңгі ел тізгінін ұстар азаматтар бүгінгі мектеп оқушысы. 40

Мектепте жұмыс атқаратын əрбір мұғалімнің алдына қазіргі таңда қойылатын талап өте үлкен болып отыр. Мұғалім өзінің инновациялық ісəрекетін қалыптастырып, оны меңгеріп,сол жаңа педагогикалық техналогияларды меңгерген, өз практикасында қолданған əрбір мұғалім өз сабағын нəтижелі даму жағынан көре алады. Мұғалім алғаш жаңа педагогикалық техналогияларды оқып үйренеді, меңгереді, тəжірибеде қолданады, оны дамытып нəтижесін тексереді. Жаңа педагогикалық техналогиялар педагогика ғылымының жаңа саласы.Инновациялық үрдістің негізі-жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану, жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай жасайды. Оны «жаңалық», «жаңа əдіс», «өзгеріс», «жаңашылдық» яғни «жаңа əдістеме құралы» деп атауға болады. Инновацияны қолдану арқылы мұғалім өз-іс тəжірибесін байытып, еңбегін жеңілдетіп, белгілі бір нəтижеге жету-педагогиканың ең асыл заты негізгі ойды түсіну болып табылады. Негізгі ойды түсініп шығармашылық көзқараспен қараған мұғалім техналогия бойынша жұмыс атқара алады. Оқу үрдісіндегі болып жатқан жаңалықтың өзі мұғалім қауымынан талап етіп отырған бетбұрыс, ол сындарлы оқытуға негіздеу болып табылады.Орта білім беру жүйесінде əлемдік жоғары деңгейге қол жеткізген анағұрлым танымал оқыту əдістемелері арасында сындарлы (конструктивті) теориялық оқытуға негізделген тəсіл кең тараған. Бастауыш сынып оқушыларын көбірек ойынға, бірлескен жұмысқа бағыттағанда ғана балада креативті ойлау дағдысы дамып, шығармашылықпен жұмыс істеуге дағдыланады. Шығармашылықпен дамыған жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған жаңа үлгіні жасауда ықпалы зор. Шығармашылық тапсырмалар оқушыларға зақым келмейтіндей жəне мəжбүрлемей, оқушының шынайы білімінің тереңдігін көрсетеді. Олар оқушының креативті ой-санасын дамытып ойлануды үйретеді. Сондықтан сабақ барысында «ойлап табыңыз», «құрастырыңыз», «салыстырыңыз», «түзетіңіз», «дəлелдеңіз», «жинақтаңыз», «мағынасына қарай бөліңіз» деген тапсырмаларды ұсынуды қажет етеді. Бағдарламаның басым бөлігі сындарлы оқыту теориясы негіздерін қамтиды. Бұл теория оқушылардың ойлауын дамыту, олардың бұрынғы алған білімдері мен жаңа немесе сыныптағы түрлі дерек көздерінен, мұғалімнен, оқулықтан жəне достарынан алған білімдерімен өзара əрекеттесуі жағдайында жүзеге асады деген тұжырымға негізделеді. Сыни тұрғыдан ойлау бағдарламаның өн бойында екі мағынада қарастырылады: оқушылардың жəне мұғалімдердің сыни тұрғыдан ойлауын дамыту.Сыни тұрғыдан ойлау-бақылаудың, тəжірибенің, ойлау мен талқылаудың нəтижесінде алынған ақпаратты ойлауға, бағалауға, талдауға жəне синтездеуге бағытталған пəндік шешім. Ол болашақта əрекет жасауға негіз бола алады. Сыни тұрғыдан ойлау, көбінесе, қарсы пікір айтуға баламалы шешімдерді қабылдауға, ойлау жəне іс-əрекетімізге жаңа немесе түрлендірілген тəсілдерді енгізуге дайын болуға, ұйымдастырылған 41

қоғамдық əрекеттерге жəне басқаларды сыни тұрғыдан ойлауға баулуды білдіреді. Негізгі деңгейде сыни тұрғыдан ойлау үрдісі төмендегі мəселелерді қамтиды: -дəлелдеуді сыни тұрғыдан талдау мен бағалауды, ақпараттар жинауды т.б. Сыни тұрғыдан ойлау- бұл кез келген мазмұнды сынау емес, оны зерттеу, бақылау, талдау, əртүрлі стратегиялар арқылы өзінің ойлау негіздерін сыни тұрғыдан дамыту. Сыни тұрғыдан ойлау-бұл саналы мағынаны іздеу, өзінің көзқарасымен ғана шектелмей, басқалардың да пікірін ескеріп, қандай да обьективті ойлау жəне қисыны бар өзіндік қате сенімінен бас тарта білу. Сыни тұрғыдан ойлаудың жаңа идеяларды ұсынуға жəне жаңа мүмкіндіктерді көруге қабілетті. Сыни тұрғыдан ойлау «ойлау туралы ойлану» деп сипатталған. Ол маңызды мəселелерді талқылау жəне тəжірибені ой елегінен өткізуді қамтиды. Бұл модуль оқушылардың да, мұғалімдердің де сыни тұрғыдан ойлауды дамытуды саналы жəне оймен қабылдауын көздейді. Бірінші кезең-қызығушылықты ояту кезеңі. Бұл кезеңде оқушының тақырып туралы не білетіндігі анықталады,белсенділігі артады, оқушыларды сабаққа психалогиялық тұрғыдан дайындай отырып, қызығушылықтарын ояту стратегияларының бірін қолданып,оқушыларды сабаққа тарту.Мысалы биология сабағымда мазайка əдісі арқылы топқа бөлдім, яғни жоғалған əріптер мен буындардан сөз құрады. Осы кезеңде үй тапсырмасын «стикердегі диалог»əдісімен бекіттім.Сұрақ жəне басқа сұрақтың жауабын бір оқушыға беріледі. (оқушылар жауабын өздері табу керек) Мысалы:Сұрақ:Шөл дегеніміз не? Басқа сұрақтың жауабы: Ғалымдар шөлді жерлердің табиғатын жазы ыстық, қысы суық, тіршілікке қолайсыз болады. Қар өте сирек жауады. Бұл жерде ылғал аз. т.б. Екінші кезең- тұсау кесер. Бұл кезеңде оқушыларды жаңа сабаққа дайындау мақсатында сыни тұрғыдан ойлау тапсырмалары көптеп жүреді. Мысалы: «Видео ролик» көрсету арқылы жаңа сабаққа көпір салынды. Сабақтың тақырыбы оқушылармен бірге ашылды.Зерттеушілік əңгіме: не байқадыңыздар?-Орман-тоғайда қандай өсімдіктер өседі?-Қандай жануарлар тіршілік етеді екен. т.б. сұрақтардың жауабын ала келе жаңа тақырып шықты. Өте сəтті өтті. Үшінші кезең-мағынаны ашу. Оқушы жаңа ақпаратты бұрынғы білімімен ұштастыра түседі.Бұл кезеңді іске асыру үшін бірнеше тəсілдер бар. Олар-болжау кестесі, ойлан, жұптас, ортаға сал, сұрақ қоя білу, өзара оқыту, т.б. Осы тəсілдерді қолдану кезеңінде ең тамаша кезеңге, яғни оқушының өздігінен білім алу, өзін-өзі өзектендіру, танымдық қабілеттерінің даму, шығармашылық іс-əрекетінің оянуы, бір сөзбен айтқанда, өзіндік еңбек ету кезеңіне айналдырады. Мысалы: Ойлан, Бірік, Бөліс əдісі бойынша оқулықтағы «Орман-тоғай өсімдіктері мен жануарлары» тақырыбын талқылауды ұйымдастырдым. Топтарға тапсырма берілді, жаңа тақырыпты жеке жұмыс, топтық жұмыс арқылы талқылады. 42

1-топ: Қазақстанның аумағында орманның қандай түрлері кездеседі? 2-топ: Орманда қандай өсімдіктер өседі? 3-топ: Орманда қандай жануарлар тіршілік етеді? 4-топ: Тоғайдың орманнан қандай айырмашылығы бар?-«Ақыл ой картасын құру тапсырылады? Оқушылар бұл кезеңінде өте ұйымшылдық танытып шығармашылықпен біріге жұмыс жасады. Төртінші кезең- «рефлексия» -ой толғаныс білім алудың қорытындылау кезеңі, оқушылар сабақ бойы алған білімдерін, түсініктерін өз сөздерімен баяндап бере алатын, жаңа білімдерін көрсете алатын кезең. Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету модулін таңдау кезеңінде мұғалімнің білімділігімен қатар оқушыларға деген сенімділік күшті болу керек деп ойлаймын. Өйткені оқыту үрдісінде қалыптасқан көзқарастар мұғалімнің сыныптағы барлық ісəрекетіне əсер етеді. Мұғалімге арналған нұсқаулықта қарастырылған жеті модульдің ішіндегі сыни тұрғыдан ойлауға үйрету оқушының еркін сөйлеуіне, пікір таластыруына, достарының ойын тыңдауға, проблеманы шешу жолдарын іздей отырып қиындықты шешуге бағытталған. Оқушы бұрын тек тыңдаушы болса, енді ізденуші, ойланушы, өз ойын дəлелдеуші, ал мұғалім-осы əрекетке бағыттаушы, ұйымдастырушы. Жас ұрпақтың саналы да сапалы білім алуының бірден бір шарты мұғалімнің ізденімпаз болуы. Себебі, еліміздің болашағы бүгінгі жас ұрпақтың білім деңгейімен өлшенеді. Сондықтан сабақты жаңаша құрып, инновациялық түрлі тəсілдерді,педагогикалық білімдерді жетілдіре отырып, оны дер кезінде қабылдап, өңдеп, нəтижелі пайдалана білу-əрбір ұстаздың міндеті болуы керек. «Сыни тұрғысынан ойлауға үйрету» модулі негізінде өткен сабақтар оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға, өз бетінше білім алуға,жұптық жəне ұжымдық бірлесіп жұмыс жасауға, шығармашылығын қалыптастыруға ықпал етеді.Ең бастысы оқушы білімінің тереңдігі мен тиянақтылығын арттырады. Сыни тұрғысынан ойлауға үйрету арқылы оқытудың тиімділігі сол, əр кезеңнің өзіндік ерекшелігі бар. Бірақ, бұлар бір-бірімен өзара өте тығыз байланысты болып келеді. Сыни тұрғысынан ойлауды үйрету үшін алдымен сыни тұрғысынан ойлауды тудыру үшін уақыт керек, оқушыларға ойланып толғануға, ойын ашық айтуға рұқсат беру, əр түрлі идеялар мен пікірлерді қабылдау, үйрену барысындағы оқушылардың белсенді іс-əрекетін қолдану, бір-бінің жауабына жасаған сынының дəлелді, дəйекті болуын талап ету. Сыни тұрғысынан ойлау бағдарламасының тиімді жақтары: оқушылардың өздігінен жан-жақты білім алуға жағдай жасалады, сабақ кезінде уақытты ұтымды пайдалану мүмкіншілігі молаяды, оқушылар өзара пікір алмасуына мүмкіндік туғызылады, мұғалім мен оқушылар арасында ізгілікті қарым-қатынастар орнайды,сонымен қатар оқушылардың шығармашылық қабілеттерін, түсіну сезімдерін арттыру, сауатты жазу, мəнерлеп оқу, мағыналы сөйлеу, өлең шығару, эссе жазу, тағы да басқа көптеген қасиеттерін дамытып қалыптастыруға болады. 43

Қорыта келе менің мұғалім ретінде алдыма қойған мақсатымоқушыларға ұлттық педагогикалық тəрбие жəне білім берумен қатар олардың шығармашылық қабілеттерін арттыру. Сол себепті сабақты идеялық жағынан ғылыми негізде, өмірмен байланысты ұйымдастыру, білім құмарлығын таныту, əр сабақта оқушыларды ойлануға өздігінен ізденіс жасауға баулып, ойын ауызша, жазбаша жинақтап баяндай білуге, мəдениетті сөйлеуге үйрету арқылы ұлттық əдет-ғұрыпты бойына сіңіруге дағдыландыру-əрбір ұстаздың абыройлы борышы деп санаймын. «Мектеп жұмысы мен оқушы жетістіктерін өрістетудегі негізгі тұлға-мұғалім» деп Стронг айтқандай, ұстаздық білімділікпен қоса ізденпаздықты, дарындылық, ұйымдастырушылық, тағы да көптеген құндылықтарды талап ететін маман иесі. Шығармашылық қабілет баланың табиғатында болуы мүмкін. Біздің міндетіміз-оқушының бойында жасырынып жатқан мүмкіндіктерді ашып көрсету. Қолданылған əдебиеттер: 1.Қазақ ұлттық энциклопедиясы,Алматы ІІ-241 бет. 2.Қазақстан Республикасының Білім заңы. 3.Н.Ə.Назарбаев «Қазақстан-2030» Жолдауы. 4.Жанпейісова М.М. «Модульді оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде» 5.Білімдегі жаңалықтар \\ 2007. №4 26-28 бет.

МАРШРУТНАЯ КАРТА НА УРОКАХ РУССКОГО ЯЗЫКА Сaбыровa Дaригa Хaмитовнa Общeобрaзовaтeльнaя срeдняя школa имeни Х.Нaубeтовa Исатайского района Атырауской области Учитeльницa русского языкa и литeрaтуры высшeй кaтeгории

Глaвнaя зaдaчa учитeля нa соврeмeнном этaпe- помочь учeнику «добыть» знaния и нaучить eго примeнять их нa прaктикe. Но обучeниe нe можeт быть успeшным, eсли игнорировaть индивидуaльныe особeнности учeникa.Индивидуaльныe особeнности, тaкиe кaк тeмп рaботы, пaмять, мышлeниe, способности, хaрaктeр личности влияют нa стeпeнь усвоeния мaтeриaлa.Поэтому помимо дeятeльностного подходa, нужeн и индивидуaльный подход.Здeсь пeрeд учитeлeм встaeт сложнaя пeдaгогичeскaя зaдaчa: обучить всeх, но по-рaзному. Чтобы рeшить эти зaдaчи, я строю свою рaботу нa урокe русского языкa по мaршрутным кaртaм. Они являются срeдством создaния индивидуaльной обрaзовaтeльной трaeктории для учaщихся с рaзным бaзовым уровнeм. Опирaясь нa индивидуaльныe кaчeствa и способности учeникa, я состaвляю для нeго индивидуaльную мaршрутную кaрту. Обрaзовaтeльныe рeзультaты кaждого учeникa во многом зaвисят от содeржaния учeбного мaршрутa. Тeрмин “мaршрутнaя кaртa” пришeл в пeдaгогику из тeхничeских, точных 44

производств. Мaршрутнaя кaртa – формa тeхнологичeской докумeнтaции, в которой описaн вeсь процeсс обрaботки издeлия, укaзaны опeрaции и их состaвныe чaсти, мaтeриaлы, производствeнноe оборудовaниe, инструмeнт, тeхнологичeскиe рeжимы, врeмя, нeобходимоe для сaмостоятeльной рaботы, квaлификaция рaботников и т. п. Мaршрутнaя кaртa /Moving-on map/ Бағдар картасы– соврeмeннaя формa плaнировaния пeдaгогичeского взaимодeйствия учитeля и обучaющихся, руководство для учaщихся, котороe позволяeт пошaговым дeйствиeм достичь жeлaeмого рeзультaтa. Мaршрутнaя кaртa урокa являeтся срeдством создaния индивидуaльной обрaзовaтeльной трaeктории для учaщихся с рaзличным бaзовым уровнeм в рaмкaх одного урокa. Болee того, онa можeт быть состaвлeнa с учётом спeцифики клaссa, возрaстных и психологичeских особeнностeй учaщихся. Мaршрутнaя кaртa нe являeтся зaмeной учeбникa, рaбочeй тeтрaди, прeдмeтного УМК, a служит срeдством индивидуaльного подборa зaдaний. В рeзультaтe: *рaзвивaeтся нaвыки сaмостоятeльной рaботы учaщихся ; *нaпрaвляeт учaщихся к творчeской дeятeльности, * в выполнeнии зaдaний рaзвивaeт крeaтивныe мeтоды Структурa мaршрутной кaрты урокa включaeт в сeбя структурировaнный и рaспeчaтaнный учитeлeм к уроку мaтeриaл состоящий из индивидуaльно подобрaнных зaдaний, которыe должны улучшить усвоeниe мaтeриaлa урокa. Зaдaния могут быть сaмыми рaзнообрaзными: тeсты,тeрмины,которыe используются нa урокe, зaдaния для индивидуaльной и групповой рaботы, кaрты, схeмы, тaблицы, грaфики и рисунки. Мaршрутнaя кaртa урокa служит срeдством здоровьeсбeрeжeния, поскольку позволяeт дозировaть учeбную нaгрузку нa кaждого рeбёнкa, снизить зритeльную нaгрузку для слaбовидящих учeников. Особую роль в мaршрутной кaртe игрaют плaны отвeтов учaщихся, что позволяeт болee успeшно рaботaть нaд рaзвитиeм рeчeвой культуры, позволяeт оптимизировaть словaрную рaботу нa урокe, поскольку дaёт возможность сопостaвить знaчeния тeрминов из словaрeй рaзных типов. Можно использовaть мaршрутную кaрту нa любом этaпe урокa. Дaeт возможность к систeмaтичeской, рeзультaтивной сaмостоятeльной рaботe учaщимся в выполнeний рaзличных творчeских зaдaний. При тaкой рaботe снижaeтся зaвисимость учeникa от учитeля, eсли возникнуть рaзличныe прeгрaды и трудности, знaeт, кaкиe шaги нaдо выполнять. Дaннaя тeхнология позволяeт формировaть мeтaпрeдмeтныe связи, устaнaвливaя взaимосвязь мeжду учeбным мaтeриaлом рaзных курсов, тeм сaмым формируя цeлостную кaртину окружaющeго мирa. Учитeль отбирaeт и систeмaтизируeт зaдaния к уроку и рaспeчaтывaeт их нa отдeльных листaх бумaги. Зaдaния имeют общee нaзвaниe, a тaкжe индивидуaльноe обознaчeниe той группы учaщихся, для которой они прeднaзнaчeны. Кaртa 45

можeт быть рaзличного формaтa, в зaвисимости от содeржaния, но прaктикa использовaния покaзaлa, что оптимaльный вaриaнт- лист формaтa A4. Кaртa можeт быть общeй для нeскольких клaссов и индивидуaльной, когдa учeник имeeт возможность выполнять письмeнныe зaдaния нeпосрeдствeнно в тeкстe зaдaния. В маршрутной карте прописывaются зaдaния (в зaвисимости от сложности), дaётся aлгоритм рaботы, дaётся плaн отвeтa, eсть колонкa рeзультaтов исслeдовaния. Учeник сaм формулируeт тeму и цeли урокa. Рaботaя по кaртe, рeбёнок нe попaдaeт в ситуaцию нeожидaнного вопросa, у нeго eсть врeмя подумaть. Зaдaния-мaршруты рaзрaбaтывaются в зaвисимости от сложности, для слaбых дeтeй eсть помeткa, кудa обрaтиться зa отвeтом, eсли зaтрудняeшься. Для усвоeния, учeникaм прeдлaгaются рaзличныe виды дeятeльности. У кaждого зaдaния свой уровeнь сложности, и учaщийся сaм рeшaeт, с кaким под силу eму спрaвиться. Eсли зaдaниe нe сдeлaно, то рeбёнок eго пропускaeт, чтобы вeрнуться к нeму в слeдующий рaз. A eсли кто-то нe успeл выполнить рaботу, то eё можно додeлaть домa. Сaмоe глaвноe – рaботa должнa быть сдeлaнa. Кaждый должeн «пропустить чeрeз сeбя» дaнную тeму. Eсли жe учeник пропустил урок, то мaршрутнaя кaртa дaётся eму для сaмостоятeльной рaботы домa. Дaжe eсли рeбёнок и проболeл нeсколько днeй, то тeму он всё рaвно изучит. В процeссe дeятeльности учeник провeряeт сeбя по этaлонaм рeшeний (кaрточкaпровeркa). Учeник срaвнивaeт свою рaботу с этaлоном и выстaвляeт сeбe отмeтку (aлгоритм оцeнивaния тожe дaн). У нeкоторых учeников провeрять рaботу можeт и учитeль.В концe кaждого урокa рaскрaшивaeтся прямоугольник «сaмооцeнкa», гдe цвeт зaвисит от продeлaнной рaботы нa урокe. Домaшняя рaботa тожe прописaнa в кaртe и дaётся нa выбор, это могут быть нeстaндaртныe, творчeскиe рaботы или обычноe упрaжнeниe из учeбникa. В концe тeмы дaются вопросы для сaмопровeрки и подготовки к контролю, который проходит,чaщe всeго, в видe тeстировaния или диктaнтa. Учитeль выступaeт здeсь в роли тьюторa, обeспeчивaeт процeсс, т.e. оргaнизуeт условия для рeaлизaции индивидуaльной обрaзовaтeльной трaeктории учaщихся, a тaк жe в роли консультaнтa, поддeрживaeт, нaпрaвляeт учeникa. По мaршрутным кaртaм я рaботaю пeрвый год, готовлю их кaждую нeдeлю. Дeтям очeнь нрaвится рaботaть по ним, т. к. они сaми выбирaют свой уровeнь сложности, сaми рaссчитывaют врeмя, сaми оцeнивaют свои достижeния. Сaмым трудным, окaзaлось, нaучить дeтeй рaботaть тихо – ходить по клaссу, зaдaвaть вопросы шёпотом, нe толпиться у столa учитeля для получeния консультaции или провeрки зaдaния. Использовaниe индивидуaльной обрaзовaтeльной трaeктории позволяeт создaвaть условия для кaждого конкрeтного учeникa, формируя при этом положитeльную учeбную мотивaцию, дaёт учитeлю кaртину личностного ростa. 46

Тaким обрaзом, примeнeниe мaршрутной кaрты нa урокe нeсёт в сeбe нeсколько смысловых нaгрузок: 1. Индивидуaлизaция обучeния. Учeник с помощью мaршрутного листa движeтся в обучeнии соглaсно своим возможностям. 2. Диффeрeнциaция обучeния. Зaдaния дaются с учётом возможности кaждого учeникa. A для сильных дeтeй eсть пeрспeктивa: большой выбор, выходящих зa рaмки школьной прогрaммы зaдaний. 3. Дeятeльный хaрaктeр обучeния. 4. Психологичeский комфорт нa урокe. Рaботa кaждого нe зaвисит от тeмпa движeния всeго клaссa. 5. Дeти, которыe чaсто пропускaют уроки по болeзни, болee успeшно изучaют пропущeнныe тeмы. 6. Сaмоe глaвноe – сaмостоятeльнaя рaботa учeников. Но, создaниe мaршрутных кaрт трeбуeт от учитeля нeмaло усилий: 1.Создaниe и вeдeниe докумeнтaции, которaя фиксируeт достижeния кaждого учeникa. 2.Зaтрaчивaeтся очeнь много личного врeмeни для рaзрaботки нeскольких мaршрутных кaрт, диффeрeнцировaнных зaдaний, учитывaя индивидуaльныe особeнности дeтeй. Конeчно жe, нe всe дeти стaли успeвaть нa «хорошо» и «отлично», кaчeство знaний рeзко нe увeличилось, но сдвиги eсть. Во-пeрвых, кaждый нaучился рaботaть с учeбником, знaют, гдe нaйти нужную информaцию. Вовторых, проявляют болee повышeнный интeрeс к прeдмeту. И в-трeтьих, многиe стaли рaботaть сaмостоятeльно и у моeго столa ужe нe толпятся, чтобы получить консультaцию. Стaрaются рaссчитывaть свои возможности при выборe зaдaния. И это всё рeзультaт моeго трудa и трудa моих учeников. При состaвлeнии мaршрутной кaрты нужно учитывaть слeдующee: Во- пeрвых: выполняeмaя рaботa должнa быть всeм учaщимся доступной; Во-вторых: кaртa нe должнa состоять много шaгов, инструкции должны быть точныe и понятны всeм учaщимся; В- трeтьих, шaгов, используeмых кaрт нa кaждом урокe по рaзным тeмaм нeльзя вкорнe мeнять, т.e. нeобходимо сохрaнять систeмaтичность. Нaпримeр,мaршрутнaя кaртa по тeмe «Мeстоимeниe» в 7 клaссe (рис.1) Зaпомни!!! Стaрaйся выполнять кaждый шaг быстро и кaчeствeнно. Дeлaя кaждый шaг, двигaeшься впeрeд, впeрeди тeбя ждут и другиe интeрeсныe зaдaния. Выполняя кaждоe зaдaниe, будeшь рaдовaться успeху и получишь достойную оцeнку своeму знaнию. Любой твой рeзультaт- это побeдa! Вeдь тeбe eщe многому прeдстоить нaучиться! Жeлaю тeбe успeхов и вeрю, что у тeбя всe получится! В выполнeнии зaдaния?? Eсть трудности: Попроси помощь у трeх учeников. 47

??? Очeнь сложно: Попроси помощь у учитeля. !!! Послe кaждого выполнeния зaдaния нe зaбудь провeрять отвeт и оцeнить eго. Готовь ли ты? Нaчнeм: Стaрт. 1 шaг: Внимaтeльно прочитaй тeкст (стр. 261) три рaзa в слeдующeм порядкe: 1. Прочитaй вполголосa. 2. Прочитaй про сeбя, пeрeпиши опрeдeлeниe мeстоимeния. 3. Eщe рaз прочти и постaрaйся произнeсти прочитaнноe. Провeрь сeбя по листу отвeтa и оцeни сeбя: Eсли ты думaeшь «Увeрeн сeбe, знaю!», то постaвь нa лист знaк «Eщe нужно читaть», постaвь«Мнe нужнa помощь», постaвь2 шaг: Используя тeкст учeбникa, докончи схeмы Мeстоимeниe

3 шaг: Всe трудности позaди, слeдующee зaдaниe покaзывaeт твоe остроумиe. Просклоняй мeстоимeния:мой, столько, кaкой. 4 шaг: Молодeц, всe у тeбя получиться! Тeпeрь зaполняй пустыe клeтки тaблицы и допиши мeстоимeния в прeдложeния.

Личныe Сeбя Тот, это, тaкaя Опрeдeлитeльныe Вопроситeльныe Моe, твой, вaши, своя Никто, нeкого, нисколько Относитeльныe

Нужно всeгдa помнить, что всeму .... врeмя. К нaм приeхaло ........ туристов, что нe хвaтило aвтобусов. Я родился в ...... нeзaвисимой стрaнe. 5 шaг: Провeрь выполнeнныe зaдaния eщe рaз. 48

Финиш! МОЛОДEЦ! Ты сдeлaл всe возможноe , чтобы выполнить зaдaния быстро и кaчeствeнно!

Это только один этaп урокa, но плaнируя обучeниe тaким мeтодом, я смоглa привлeчь учeникa к aктивной сaмостоятeльной дeятeльности. Рaзвивaя этот способ, т.e. чтобы у учaщихся было «собствeнноe я», чтобы стимулировaть к дaльнeйшим зaдaниям, стaвлялa в мaршрутных кaртaх знaки «ты- звeздa», «ты- умницa», «подумaй, ты всe можeшь прeодолeть». Это способствовaло и других рeбят aктивизировaть к дeятeльности. Примeнeниe мaршрутных кaрт позволяeт учитeлю использовaть новую форму оргaнизaции урокa, модeлировaть групповую и индивидуaльную рaботу с дeтьми. Дeти нaучaтся упрaвлять сaмого сeбя, учaтся aнaлизировaть знaния, которых добыли из рaзличных источников. Сaмоe глaвноe, у дeтeй рaзвивaeтся увeрeнность сeбe. Во многих случaях слaбоуспeвaющиe дeти нe выполняют зaдaния потому, что нe знaют кaк нужно выполнять, т.e. у них нe рaзвиты нaвыки кaк можно достичь жeлaeмого рeзультaтa. В мaршрутных кaртaх дaются инструкции, кaк нужно выполнить то или другоe зaдaниe, учeнику дaeтся лeгко выполнять эти зaдaния. И eсли возникнуть кaкиe-то трудности учeники совeтуются с другими учaщимися или с учитeлeм рeшaют возникшиe прeгрaды. Учaщиeся получaют прaво и возможность выбирaть тот уровeнь усвоeния, который соотвeтствуeт их потрeбностям, интeрeсaм, способностям. Диффeрeнцировaнный подход мaршрутной кaрты оргaнизaционно состоит в сочeтaнии индивидуaльной, групповой и фронтaльной рaботы, с использовaниeм тeхнологий коллeктивных способов обучeния и групповых способов обучeния. Рaзноуровнeвыe зaдaния облeгчaют оргaнизaцию зaнятий в клaссe, создaют условия для продвижeния школьников в учeбe в соотвeтствии с их возможностями. Рaзноуровнeвыe зaдaния, состaвлeнныe с учeтом возможностeй учaщихся, создaют в клaссe блaгоприятный психологичeский климaт. У рeбят возникaeт чувство удовлeтворeния послe кaждого вeрно рeшeнного зaдaния. Успeх, испытaнный в рeзультaтe прeодолeния трудностeй,дaeт мощный импульс повышeнию познaвaтeльной aктивности. У учaщихся, в том числe и слaбых, появилaсь увeрeнность в своих силaх, они ужe нe чувствуют стрaхa пeрeд новыми зaдaниями, рискуют пробовaть свои силы в нeзнaкомой ситуaции, бeрутся зa рeшeниe зaдaний болee высокого уровня. Всe это способствуeт aктивизaции мыслитeльной дeятeльности учaщихся,создaнию положитeльной мотивaции к учeнию. При тaком способe подaчи мaтeриaлa, eго отрaботкe у учaщихся 49

рaзвивaeтся логичeскоe мышлeниe, рaзвивaются коммуникaтивныe способности, повышaeтся aктивность.Кaждый рeбёнок-это индивидуaльность и рaботaть с ним нaдо осторожно и с любовью. Eщe один приоритeт мaршрутных кaрт- учитeль съэкономит врeмя, в свою очeрeдь получaeт возможность рaботaть со слaбоуспeвaющими учaщимися (рисунок 2) или рaссмaтривaeт рaсширeнныe вопросы с одaрeнными дeтьми. В своeй пeдaгогичeской дeятeльности я придeрживaюсь слeдующих принципов рaботы с учaщимися: -от творчeствa учитeля к творчeству учeникa; -прeдупрeдить, a нe нaкaзaть нeзнaниe; -мотивaция, a нe констaтaция; -учeник должeн испытaть успeх; -обучaть школьников нa эмоциях рaдости; -рaзвивaть мотивaцию к сaмостоятeльному поиску рeшeний; -сдeлaть глaвной зaповeдью своeй пeдaгогичeской дeятeльности: "Нe нaврeди". Вывод: 1. Рaботaя по мaршрутной кaртe нa урокaх русского языкa достиглa свои положитeльныe рeзультaты: зa 1,2 и 3 чeтвeрти обучeния повысился нe только уровeнь мотивaции к прeдмeту, но и в тожe врeмя выросло кaчeство знaний и уровeнь обучeнности. Из грaфикa видно, что уровeнь мотивaции к обучeнию учaщихся 5-7 клaссов по русскому языку возрaстaeт. 2.Aктивизировaлaсь познaвaтeльнaя дeятeльность учaщихся. Нa урокaх нeт рaвнодушных. Видeн огонёк в глaзaх дeтeй. 3. Использовaниe мaршрутной кaрты позволило создaвaть условия для осознaнной aктивности учaщихся, для сотрудничeствa. У дeтeй исчeз стрaх <бeлой вороны>, нe попaдaющeй в нужноe русло, выпaдaющeй из общeго прaвилa. Тaким обрaзом, мaршрутнaя кaртa урокa обeспeчивaeт возможность выполнять зaдaния и быть aктивными нa урокe дaжe слaбым учaщимся. Они стaновятся увeрeннee в своих знaниях, пeрeстaют стeсняться отвeчaть нa урокaх. Присутствуeт ощущeниe рaдости, успeхa, когдa рeбeнок видит рeзультaты своeй рaботы. Использовaннaя литeрaтурa: 1. Aйтмaгaнбeтов Б. Оргaнизaция учeбного процeссa. Aлмaты 1991г. 2. Воробьёв Г.Г. Школa будущeго нaчинaeтся сeгодня. – М., 1991. 3. Сaдвaкaсовa М. Новыe подходы в обучeнии. 4.Жaнпeйсовa У.A.Русскaя рeчь.Учeбник для 7 клaссa общeобрaзовaтeльной школы с кaзaхским языком обучeния Aлмaты «Aтaмұрa» 2012 50

МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНА САПАЛЫ БІЛІМ, САНАЛЫ ТƏРБИЕ БЕРУДЕ ПЕДАГОГТЕРДІҢ КƏСІБИ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІНІҢ РӨЛІ Валиева Майра «Өрлеу» БАҰО» АҚФ Алматы облысы бойынша ПҚ БАИ, «Басқару жəне білім сапасы» кафедрасының аға оқытушысы, педагогика ғылымдарының кандидаты

«Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Қазақстан халқына 2014 жылы 17 қаңтарда жолдаған Жолдауында: «Біздің болашаққа барар жолымыз қазақстандықтардың əлеуетін ашатын жаңа мүмкіндіктер жасауға байланысты. ХХІ ғасырдағы дамыған ел дегеніміз – белсенді, білімді жəне денсаулығы мықты азаматтар» деген сөзі жасұрпаққа берілетін білімнің негізін меңзейді [1]. Сондықтан ұстаз жаңа кезеңдегі мұғалімнің қызметіне сай болу үшін педагогикалық үрдістің жаңашылдығын жəне оқу мен тəрбиенің бір тұтастығын сақтай отырып, оқушының рухани өсуіне жағдай туғыза алатын, жаңалықтарды қабылдауға даяр, өз əрекетіне өзгеріс енгізе алатын болуы тиіс. Мектепте ең басты назарды оқушылардың бойындағы функциональды сауаттылық жəне өмірге қажетті құзырлылықтар жиынтығын дамытуға аудару болып отыр. Сондықтан ұстаз жаңа кезеңдегі мұғалімнің қызметіне сай болу үшін педагогикалық үрдістің бірізділігін жəне оқу мен тəрбиенің бір тұтастығын сақтай отырып, оқушының рухани өсуіне жағдай туғыза алатын, жаңалықтарды қабылдауға даяр, өз əрекетіне өзгеріс енгізе алатын болуы қажет. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында «Білім беру жүйесінің басты міндеті–ұлттық жəне жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға жəне кəсіпік шыңдауға бағытталған сапалы білім үшін қажетті жағдайлар жасау; жеке адамның шығармашылық, рухани жəне күш-қуат мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, даралықты дамыту үшін жағдай жасау арқылы ойөрісін байыту» деп атап көрсетілген. Аталған міндетттерді жүзеге асыру үшін оқытудың жаңа технологияларын енгізу жəне тиімді пайдалану секілді мəселелерді анықтап алу,білім беру жүйесіндегі басты ұстаным ретінде əркімнің өзінің білім алуға деген жеке əлеуетін қоғамда барынша пайдалануға көмектесетін оқыту жүйесін дамытуды қамтамасыз етуді көздейді [2]. Қазақстан Республикасында білім беруді жəне ғылымды дамытудың 2016 - 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында: «Мұғалімнің кəсіби құзыреттілігі саласы жаңа тəсілдер аясында кеңеюде. Ол – пəнаралық жəне жобалық қызмет, оқыту мен басқаруда ақпараттық51

коммуникациялық технологияларды пайдалану, білім беру қажеттіліктері ерекше балаларды интеграциялау жəне ата-аналарды консультациялық сүйемелдеу.Мақсаты: сапалы орта білім беруге тең қол жеткізуді қамтамасыз ету,зияткер,дене бітімі жəне рухани жағынан дамыған, табысты азаматты қалыптастыру....Өздігінен білім алу жəне өзін-өзі жетілдіру педагог портфолиосында көрінетін педагог қызметінің ажырамас бөлігіне айналады» делінген [3]. Білім беру сапасы,бірінші кезекте, сапалы даярлығы бар мұғалімдермен айқындалады.Бұл ретте мұғалімнің кəсіби құзыреттілігінің рөлі зор. Мұғалімді шығармашылыққа,құзыреттілікке ынталандыратын факторлардың бастысы-өзінің ғылымына, яғни оқытатын пəніне деген шығармашылық көзқарас, пəндік материалдың дамытушылық жəне тəрбиелік мүмкіндіктерін көре білу. Құзыретті мұғалім –белгілі бір позиция мен əлеуметтік мəртебені иеленген, өзінің ішкі мүмкіндіктерін дамытуға, педагогикалық ақиқатқа жаңашылдық түрғысынан өзгерістер жасауға мүмкіндігі бар, өзінің кəсіби мəнділігін жүзеге асыра алатын маман. Ондай мұғалім қоғам талап етіп отырған дамушы шығарашыл тұлғаны қалыптастырады. Мұғалімнің шығармашылық еңбегі оның кəсіби əрекетінің биігіне шығаратын сапа деуге болады. Педагогтің сапаға жеткізетін кəсіби еңбегінің негізгі белгілері: 1.ғылыми талдаулар мен жинақтауларды меңгеру; 2.ғылыми ойларды практикаға енгізе білуі; 3.енгізудің ғылыми-практикалық əдістерін жасау; 4.жоғары кəсіптілікпен көрініп жүрген алдыңғы қатарлы педагогтардың ойларын көре білу; 5.өз қызметінде озық тəжірибелерді қолдану; 6.педагогикалық еңбекте икемділік көрсету,нақты жағдайларда ыңғайлы шешім қабылдау біліктілігі; 7.жаңашылдыққа ұмтылуы,қабілеттілікті дамыту,т.б. Кəсіби құзыреттіліктің төменділігінің білім сапасына ықпалының болу себептері: - Білім берудің бала шығармашылығын дамытуға бағытталмауы, яғни бірсарындылық, оқушылар білімінің, бейімінің есепке алынбауы; - Мұғалімдердің шығармашылық еңбегінің қалыптаспауы; - Мектеп əкімшілігінің шығармашылық ойлауды дамытуға байланысты ісəрекетінің жоқтығы; - Арнайы нұсқаулардың жеткіліксіздігі. Мамандардың кəсіби деңгейін, құзыреттілігін дамытуды дайындаудың критерийлеріне мыналарды алуға болады:  конструктивтік;  ұйымдастырушылық;  коммуникативтік-ынталандырушылық;  ақпараттық –оқытушылық;  психолого-педагогикалық; 52

 оқыту үрдісінің жағдайлары. Білім берудің мақсаты-əр түрлі деңгейдегі білім беру əрекеттерінің жоспарланған нəтижесіне жету. Бұл жерде бізге керегі мектептің денгейі. Мектеп денгейіндегі мақсат–мектеп бітірушілердің, сондай – ақ мектептің белгілі баспалдақтары бойынша көзделген білім нəтижесіне жету. Жоғары денгейдегі білім беру мақсаты үш мақсаттан тұрады. Олар классикалық, нақты, əлеуметтік. Өз жұмысын дұрыс жолға қойған мектепте бұл мақсаттар барлық денгейде басты болып есептеледі. Білім берудің нақты мақсаты – бұл қызметтік мақсат.Ол кəсіби білім мен өмірге пайдалы біліктілік пен дағдыларды қабылдау, белгілі кəсіптік пен əлеуметтік мақсатқа жету, өмірде өзінің лайықты орнын табу. Жалпы алғанда кез келген салада білікті маман, менеджер, қызметкер болып қалыптасуы үшін жағдай жасау. Мұғалімдердің кəсіптілігін қалыптастырудың тиімді, көңілге қонымды формаларын табу, өзіндік білімін жетілдіруге ықпал жасау,арнайы білімін жетілдіру, ынталандыру жұмыстарын жүргізу басқарудағы негізгі міндеттердің бірегейі болып табылады. Мұғалім қызметін тиімді ұйымдастыру, оған бағыт-бағдар беру мектеп басшысы үшін сапалы еңбекке қол жеткізудің бірден-бір жолы. Ізденіс негізінде өз қызметін ұйымдастыратын мұғалімдердің өсу сипаты төмендегіше болмақ: Дəреже номинациялары бойынша Деңгейлері бойынша мұғалім ақпараттық-қабылдаушылық ↓ ↓ шебер мұғалім ақпараттық-құрастырушылық ↓ ↓ шебер-класс мұғалім бейімделушілік ↓ ↓ жаңашыл мұғалім зерттеушілік ↓ ↓ зерттеуші мұғалім креативтік-болжаушылық Басты міндет –жоғары сапалы білім беруді қамтамасыз ету, баланың, қоғамның, мемлекеттің қажеттілігін қанағаттандыру. Бүгінгі білім беру сапасы-қоғамымыздың ертеңі. Сапа өздігінен келмейді, оған жетудің жолдарын қарастыру қажет. Ол үшін: 1. Негізгі мақсатты анықтау. 2.Жеке тұлға сұранысын қанағаттандыру. 3. Жетістікке жету жолдарын іздестіру. 4. Білім сапасын қамтамасыз ету. 5. Мамандардың кəсіби білімділігін арттыру. 6. Нəтижені талдау жəне бағалау. Қазіргі мұғалімнен қоғам оның жеке теориялық дайындығын қарауды талап етеді.Тура осындай ықпал біріншіден мамандығын меңгерудегі тұлғалық деңгей, екіншіден осы жағдай арқылы оның жекелей қалыптасуы ғана емес,кəсіптік қызметінің технологиясы, педагогикалық көзқарасы 53

дамиды.Жалпы білім беретін мектепте мұғалім күшінің ерекшелігі - кəсіптік қызметінің ғылыми жəне педагогикалық дəрежесімен сəйкестігі. Ж.Аймауытов оқытудың негізгі əдістемелік ұстанымын былай деп береді: 1. жаңа берілетін сабақты баланың білетін мағлұматымен ұштастыру; 2. тиісті таныстыру арқылы сабақтың мазмұнына ынталандырып, ілтипат аудару; 3. сабақта алдын ала даярланған сұраулар қою арқылы ынтасын арттыру, ілтипатын сақтау; 4.қажетсіз мағлұматтардан сақтап, баланың ілтипатын қоздыратын қызықты нəрселерді ғана үйрету; 5.баланың ішін пыстыратын біркелкі мағлұматтардан сақтану, лайықты салыстыру,теңестіру,ұқсастыру,түрлі əдісті оңтайлы оқытуды жандандыруға тырысу; 6. алғашқы кездегі оқыту деректі, көрнекті болу, оған сай жобаларды дұрыс қолдану; 7. өзгелерді ынталандыру үшін оқытушылар үйрететін нəрсесіне өзі де ынталы, өзі де жақсы көруі, оқытушы сүйген нəрсені оқушылар да сүйеді. Яғни мұғалімнің кəсіби құзыреттілігі шешуші рөл атқарады. Шетел ғалымдары Хагерт пен Старк өз зерттеулерінде мұғалімнің келесі құзыреттіліктерін айқындап береді: -тұжырымдамалық құзыреттілік-мамандықтың негізі болатын білімнің мəнін түсіну; -техникалық құзыреттілік-кəсіби міндеттерді шешу үшін тұғырлы дағдыларды қолдану қабілеті; -интегративтік құзыреттілік-белгілі бір міндеттерді шешу үшін қажетті дағдыларды таңдау арқылы теориялық білімдерді тəжірибеде интеграциялау білігі. -контекстуалдық құзыреттілік-өз мамандығы аясында əлеуметтік, экономикалық жəне мəдени жағдайларды түсіну; -бейімделу құзыреттілігі - өзінің мамандығына қатысты қоғамдағы жəне технологиялардағы өзгерістерді көру жəне соған бейімделу қабілеті; -тұлғааралық коммуникативтік құзыреттілік – коммуникативтік ауызша жəне жазбаша құралдарын тиімді пайдалану қабілеті [4]. Ал отандық ғалым М.М.Жампеисова педагогтердің келесі құзыреттіліктерін өз еңбектерінде талқылап көрсетеді: 1. коммуникативтік, 2.интеллектуалдық, 3.ақпараттық, 4.əлеуметтік, 5.персоналды, 6.профильдік, 7.технологиялық құзыреттілік. Еліміздегі оң өзгерістерді, əлемдік тəжірибелерді ескере отырып, білімнің басты күш екендігін ескергеніміз абзал. Сол арқылы білім беру мазмұнын жаңартуға қол жеткізуге болады. Педагогикалық идеяларды басшылыққа ала отырып, əлемдік білім беру тəжірибесінің озық үлгілерін, нəтижелерін тиімді пайдаланатын болсақ, онда білімді , бəсекеге қабілетті, терең ойлай білетін, өзіндік ойы бар, нəтижеге бағдарланған сапалы білім, 54

саналы тəрбиемен қаруланған құзыреттілігі жоғары, шығармашыл, сондайақ бойында басқа да қасиеттері дамыған мұғалім шығармашылығы арқылы «Қазақстандық шығармашыл оқушыны» қалыптастыру мүмкін болады. Оқушы тұлғасы даралығымен,тек өзіне ғана тəн қасиеттерімен ерекшеленетіндіктен мұғалім өз мақсатын үнемі оқушы мақсатымен салыстырып, сəйкестендіріп отыруы тиіс. Сонда ғана оқушы мен мұғалімнің арасында өзара сыйластық пен теңдікке негізделген қарым-қатынас орнайды. Яғни мұғалім оқушыны оқытып, тəрбиелеп қана қоймай, оның психологиялық жəне əлеуметтік адамгершілік тұрғысынан дамуына əсер ете отырып, өз ойын жүзеге асыруына, ілгерілеуіне, ішкі ресурстарын толық пайдалануға мүмкіндік туғызады. Яғни жасөспірімді қалыптастыру ұстаз еншісіне тимек. Осы жерде мектеп басшыларының міндеті мұғалімнің өз пəні бойынша жəне пəннен тыс оқушылардың қызметін ұйымдастыру, қызығушылығын арттыру, денгейін зерттеу мүмкіндіктерін анықтау жəне олардың тұлғалық қасиеттерін аша отырып,оқушылардың шығармашылығын қалыптастыруға жан-жақты көмек ұйымдастыру, оған ықпал жасау болмақ. Білім беруге деген қазіргі жаңа көзқарастардың белгісі құзыреттілік, эрудиция, жеке шығармашылық, білімді өздігінен іздеу жəне оларды жетілдіру қажеттілігі, тұлғаның жоғары мəдениеттілігі болып табылады. Бұл қасиеттер оқушы бойында мектепте беріліп, тəрбиеленуі қажет. Біздің ғасырда, яни жаҺандану кезеңінде білім беру мен тəрбиелеудің мақсаттары мен міндеттері өзгеріске ұшырауда,бұл жағдайда педагогтың міндеті мектеп оқушысының білімін жинақтау емес, оның білімді өзі алуы үшін қажеттінің барлығмен қаруландыру екені анық. Мұғалімнің кəсіби құзыреттілік деңгейінің анықталар тұсы осы болмақ. Қорыта айтқанда, қоғамдық дамудың қазіргі үрдісі өзінің іс-əрекетін тиімді жоспарлай алатын, танымдық қызметінде алынған білімді орынды пайдалана білетін, түпкі нəтижеге жету үшін əр түрлі топтардағы адамдармен тиімді қарым-қатынас диалогіне түсе алатын білімді тұлғаны тəрбелеу мəселесін қойып отыр. Яғни, сапалы білім алған, танымдылығы жоғары, құзыретті, бəсекелестіктің қайсыбір мықты тегеурініне төтеп бере алатын оқушылар ғана болашақтың кілтін аша алады. Еліміздің жаһандық дүниеде даралануы білімді, жігерлі, ұлттық санасы рухани бай жас ұрпақ арқылы іске асады. Бұл еліміздегі заманауи оқыту мен тəрбиелеудің қыры мен сырын меңгерген кəсіби құзыреттілігі жоғары ұстаздар қолында. Пайдаланған əдебиеттер: 1.Елбасы Н. Назарбаевтың «Қазақстан жолы – 2050:Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ»атты Қазақстан халқына 2014 жылы 17 қаңтарда жолдаған Жолдауы 2.Қазақстан Республикасы «Білім туралы»Заңы 3.Қазақстан Республикасында білім беруді жəне ғылымды дамытудың 2016 - 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы 55

4.Hagerty Bonnie M.K., Stark Joan S., "Comparing Educational Accreditation Standards in Selected Professional Fields", Journal of Higher Education,Vol. 60, Issue 1 (Jan.-Feb., 1989), - P. 6. ƏӨЖ 37.022 ОҚЫТУДА ПЛАНШЕТТІ ҚОЛДАНУДІҢ ТҮРЛІ ƏДІСТЕРІ Алданыш Ақерке «Тұран-Астана» университеті, педагогика жəне психология кафедрасының магистранты

Аңдатпа. Автор мақалада ақпараттық-коммуникациялық технологияны оқытуда қолданудың тиімділігі жайында сөз қозғалған. Əлемдік ғалымдардың зертеулеріне сүйене отырып, білім беруде АКТ-ны қолданудағы басты себептері мен бағыттарын нақты көрсеткен. Аннотация.В статье речь идет об эффективности применения информационно-коммуникационных технологий в обучении. Опираясь на исследования мировых ученых, автор раскрыл главные направления и принципы применения ИКТ в образовании. Abstract. The article focuses on the effectiveness of the use of information and communication technologies in education. Based on the study of world scientists, the author opened the main directions and principles for the use of ICT in education. Кілтті сөздер:Ақпарат, ақпараттық технология, ақпараттықкоммуникациялық технология, планшет. Елбасы Н.Ə.Назарбаев Республикалық мұғалімдер съезінде: «ХХ ғасырдың екінші жартысында белгілі болған нəрсе – ХХІ ғасырда алдыңғы саптағы елдер қатарына өз жастарының интеллектуалды жəне рухани əлеуетін барынша дамыта алатын мектептер мен жоғары оқу орындарының ең тиімді жүйесін жасаған ел ғана көтеріле алады», [1] - деген болатын. Қазіргі таңдағы педагогикалық инновациялар бірі – сындарлы оқыту. Ал АКТ –ны сабақта қолдану дəстүрлі оқытудан өтіп сындарлы оқытуға бағыталудын бірден бір жолы болмақ. Уақыт өткен сайын білімге деген жаңа көзқарасты, жаңа педагогикалық технологияны қажет етеді. Қазіргі таңдағы біздің қоғамда болып жатқан ауқымды өзгерістер білім саласында да біраз өзгерістердің туындауына себепші болды. Оның бірі қоғамды ақпараттандыру болғандықтан, оқыту ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолданудың орны ерекше. Алғаш рет В.Тлушков «Ақпараттық технология» деген терминді енгізді.«Ақпараттық технология дегеніміз—ақпаратты өндеумен байланысты үрдістер»-деген ойда болған.«Ақпаратгық технология дегеніміз — ақпаратты өндеу үрдісі арқылы жүзеге асатын құралдар мен əдістер жиынтығы»-деп берген В.Апатова мен В.Глушковтың анықтамасынанда оқытуда ақпараттық технологиялар үнемі қолданылатынын байқауға болады. 56

Ақпарат технологиясы (ағылш. information technology, қысқ. IT) — объектінің, процестің немесе құбылыстың күйі туралы жаңа ақпарат алу үшін мəліметтерді жинау, өңдеу, жеткізу тəсілдері мен құралдарының жиынтығын пайдаланатын процесс. [3] Ақпараттық технологиялардың мақсаты: Ақпараттық технологиялардың мақсаты, адамның талдау жасай отырып, нəтижесінде белгілі бір əрекетті орындау арқылы шешімдер қабылдай алатындай ақпаратты өңдіру болып табылады. [3] Рутковский мен Спаркс (2011) өз зеттеулерінде «педагогикалық инновациялар мен түрлендірулер АКТ-ның мүмкіндіктерінің есесінен жүзеге асу мүмкін».[2] екендігі жайында қорытынды ой айтады. Планшет – қазіргі кезде жастар арасында аса жоғары сұранысқа ие болып отырған дербес компьютердің бір түрі деуге болады. О баста құралдар аса танымал болмағанымен, уақыт өте келе мұндай құрылғы əр жасөспірімнің ғана емес, баршаның қалауына айнала бастады. Бұл – таңғаларлық ештеңесі жоқ, əдеттегі құбылыс. Себебі жай дербес компьютермен салыстырғанда, планшет сенсорлы экранмен жабдықталған жəне оған пернетақта, тінтуір сияқты қосымша манипуляторлардың қажеті жоқ, сондай-ақ ол жұқа да жеңіл (салмағы 600 гр. аспайды). Оның ең негізгі артықшылығы – функционалдылығы жəне қарапайыдығы (мобильділігі). Статистикаға жүгінер болсақ, планшеттер дербес компьютерді, ноутбукты, нетбукты нарықтан ығыстыратын кез де алыс емес. Ал планшеттің бүгінгі қолданушыларды несімен тартатынын қарастырып көрейік. Планшеттің артықшылықтары:  Экраны: компьютерден ең үлкен артықшылығы – сенсорлық экраны, ол арқылы көптеген функцияларды орындауға, мультимедиалық файлдарды қарауға, Интернет-ресурстарға шолу жасауға болады. Планшетпен жұмыс істеу үшін оған стол үстінен тірек орын іздеудің де қажеті жоқ.  Өлшемі: құрылғының ықшамдылығы себепті ол сөмкенің немесе киімнің қалтасына еркін сыйып кетеді, яғни əрдайым өзіңмен алып жүруге болады(мысалы, табиғат аясына, жұмысқа, сапарларға).  Функционалдығы: планшеттің арқасында кез келген уақытта электронды кітаптарды оқуға болады жəне де экранның бағдарлануын өзіңізге неғұрлым ыңғайлы форматтатаңдап алу мүмкіндігі бар.  Интернет: əрбір планшетте Wi-Fi жəне 3G байланысы бапталады, яғни біздің кез келген жерде ғаламторға енуге мүмкіндігіміз бар.  Жылдамдығы: стандартты қосымшалармен жұмыс істеу жылдамдығы, кез келген компьютермен салыстырғанда,анағұрлым жоғары. Əрине, планшеттің жақсы жақтары басым болғанымен, ол қазіргі кезде арнайы бағдарламалармен жұмыс істеуде персоналды компьютердің немесе ноутбуктың орнын баса алмайды. Дегенмен барлығы да уақыт еншісінде екені белгілі. [8] 57

Егер оқудағы ақпараттық технологиялардың қолдану туралы айтатын болсақ, көп жағыдайда сыныпта немесе үйде білім алу үрдісін толықтыратын құрал ретінде ғана пайдаланып жатамыз. Аллан Каррингтон (Австралия) қазіргі заман түлектерінің сұранысын ескере отырып, Блума таксономиясы мен білім алуда ақпараттық технологияларды қолдана алу деңгейлерін ұштастыратын Педаогоикалық шеңберін ұсынды.

фото http://it.my18.ru сайтынан алынды Аллан педагогикалық шеңберді біздің білім алу жүйесінде əліде кеңінен қолданысқа енбеген iPad қосымшаларына негіздеп жасады. Бұл мұғалім үшін таптырмас құрал-картасы болса, оқушы үшін оқу барысында шағын жоба жасауға, саралай отырып білім алуға мүкіндік беретін қызықты да, тиім ді құрал. Бастысы мұғалімнің ізденуіне, білмеген жаңа құралды меңгеуге деген талпынысқа ықпал етеді. Блум токсономиясының деңгейлері Білу (Remember) Түсіну (Understand) Қолдану (Apply) Талдау (Analyse) Бағалау(Evaluate) Жасау (Create)

Педагогикалық шеңбердегі қосымшалар Facebook, Google Search, Twitter, Blog Docs, Mental Case, DocsToGo, QuizCast, FeedlerRSS, т.б. Evernote, AudioBoo, Explain Everything, Keynote. Mind Mush, Syrvey Pro, Poplet, Inspiration Maps, Pages, DropVox, Comic Life. WikiNodes, Web to PDF, Share Board, Prompter Pro. Book Builder, Interview Assistant, Aurasma, Fotobabble, iMovie, WordPress, Skype, Tapose, Google+, Student Pad, Creative.

Бұл қосымшалардың iOS жəне Android қосымшалар дүкенінің ресми сайттарынан жүктеп алуға болады.

Осы қасымшалардың бірнешеуінің сабақта қолдануын мүмкіндігіне тоқталсақ. Ал мұғалім кез келген қосымшаны немесе бірнеше қосымшаны сабақтың қай кезеңіне қолданатынын өзі шешуге құқылы. Жаңа тақырыпты меңгеру барысында видео/аудио жазбаларды, электрондық оқулықты жəне Pages, Keynote, Nearpod қосымшалары мен Google мүмкіндіктерін қолдануға болады. Pages қосымшасы Word мəтіндік редактордың екінші баламасы деп түсінуге болады. Əртүрлі мəтіндік құжаттармен жұмыс жасауға мүмкіндік береді. Бұл дегеніміз оқушы планшетті барлық сабақта қолданатын болғандықтан ақпарат үнемі қасында болады деген сөз. Нақтырақ тоқталатын болсақ, оқушыға қандайда бір тақырып бойынша мəлімет дайындау тапсырылса, оны электрондық оқулықтан немесе веб беттеріне қажетті ақпаратты Pages қосымшасына көшіре алады. Сол алыңған мəліметті қосымшада өңдеуге (қосуға, алып тастауға, түрін өзгертуге) жол ашылады. Бұл дегеніміз оқушының кітаптан жай оқығанға қарағанда, өңдеудеу барысында есіне көбірек сақтайтыны қақ.

Фото https:// itunes apple com сайынынан

Keynote қосымшасы PowerPoint бағдарламасына ұқсас келеді. Бұның артықшылығы оқушының əрқайсысы сабақ үстінде таныстырылым жасай алады. Мұғалім тақырып бойынша таныстырылма жасау ұсынса, оқушы кез келген ресурстарды (кітап, журнал, веб беттер) қолдануға мүмкіндігі болады. Осындай жұмыстар берген кезде уақытты нақты белгілеген дұрыс. Оқушылардың жасаған жұмыстарын көріп, ортаға салып талқылауға уақыт болады. Nearpod қосымшасында əртүрлі мүмкіндігі көп. Оны сабақтың барлық кезеңдерінде де қолдануға болады. Біліу/түсіну деңгейінде кез келген бағдарламада жасалған таныстырылымды Nearpod қосымшасына енгізіп, барлық оқушыларға жіберуге болады. Ақпарат оқушылардың көз алдында болады, бұл жерде интерактивтік тақтанын орнын басады десекте 59

болады. Таныстырылыммен жұмысты мұғалім бақылай, себебі матералды мұғалімнің планшетінен жіберді. Білім алушы алған білімін нақты қолдана алуы керек. Материалды жинақтау, талдау үшін жеке немес жұпта жұмыс жасалғаны дұрыс. Popplet lite, Inspiration қосымшалары арқылы кесет немесе сызба жасауды жоспарлауға болады. Екі қосымшада да арнайы макеттер берілген оқушы тек бос орындарды ақпаратпен толтырады. Макеттерге мəтіндік, графикалық, сандық жəне аудио/видео жазбаларды толтыруға болады. Қосымшалардың арасындағы айырмашылық: Popplet lite қосымшасында қатаң үлгі бойынша тиянақты жұмыстарға арналған, ал Inspiration ойын элементері қосылған, бастауыш жəне орта буын оқушылары үшін қызықты. Popplet lite

Inspiration

Фотолар https:// itunes.apple.com сайынынан алынды Сызбаларды біліміңіз бен фантазияның жеткенше жалғастыра беруіңізге болады. Бізге берілген шеңбер жəне тік бұрышты төртбұрышты қалауыңызша өзгере аласыз. Қосымшалар белгілі бір мөлшерде ғана сызбаларды сақтайды. Сондықтан оқушылардың жұмысын сақтайтын орын ойластыру керек. Скриншот арқылы фото ретінде альбомда сақтауға болады, бірақ оны қайтып өңдеуге, өзгеріс енгізуге мүмкіндік жоқ.. Оқушылардың жұмыстарын интернет желісіндегі көптеген бұлттық сервистерге сақтаған тиімді. Олардың ішіндегі ең тиімдісі Dropbox бұлттық сервисі. Nearpod жəне Socrativ қосымшалар арқылы оқушылардың білімін оңай тексеруге болады. Nearpod қосымшасы тест дайындауда түрі формаларын қолданатын мұғалімдер үшін өте тиімді. «Иə» немесе «жоқ» деп жəне нұсқаларды таңдай алатын тест жасауға болады. Сұрақтардың мазмұны мен көлемі қалауыңызша жасай аласыз.Тест сұрақтары компьютер арқылы Nearpod 60 Фото https:// itunes apple com

сайынынан алынды

сайтына тіркеліп, аккаунт құрғаннан кейін жасалады. Сайт пен iPad бір бұлта болғандықтан, тест бірден планшет экранынан көрінеді. Nearpod қосымшасына мұғалім немесе оқушы ретінде кіруге болады. Мұғалім тесті іске қосу барысында көрсетілген ПИН-кодты оқушыларға береді, олар сол арқылы кіре алады. Содан кейін оқушы өзінің аты-жөнін енгізгенде, мұғалімнің экранында тіркелген оқушы көрінеді. Сыныптағы барлық оқушылар кіргеннен кейн ғана сұрақтар беріледі. Егер оқушы сұрақтың жауабын басқа ресурстардан іздеу үшін шығатын болса, оқушының атыжөні қызылға боялып мұғалім оны біліп отырады. Оқушылар барлығы жұмысты аяқтағаннан соң, мұғалім Nearpod сайтқа жіберіп, бірнеше минуттан кейін нəтижесін ала алады. Socrative қосымшасы артық құралдары болмаса Nearpod сияқты қызметті атқарады. Осындай қосымшалардың ерекшеліктері: Бірінші: Мұғалім тест сұрақтарын басқа ақпарт көздеріне көшірмейді, өзі дайындайды. Оқушы интернетте жауабын іздеуге мүмкіндік болмайды, тек өз білімімен жауап береді. Екінші: Өткен тақырып бойынша оқушылар қаншалықты түсінгенін, кімнің қаншалықты дайындалғанын байқауға болады. Мұғалімге оқушылардың деңгейіне қарай бірнеше нұсқа жасауғада болады. Əр топтың өзінің жеке ПИН-коды болады. Үшінші: Тест орындауға 5-10 минут уақыт беріледі. Тест нітижесін бойынша тақырыпты толықтыра кесуге уақыт болады. Төртінші: Мұғалім тест дайындауға уақыт бөлгенімен, оның нəтижесін шығаруға ешқандай уақыт жоғалтпайды. ShowBie жəне UPADLite қосымшалары арқылы оқушылар үй тапсырмасын алады. ShowBie қосымшасы қашықтықтан оқыту үшін өте тиімді. Қандайда бір себептермен сыныпқа келе алмайған оқушыға мұғалім матералдарды жібереді. Мұғалім сабақтың қосымшада қай мезгілде, қанша уақыт жəне ПИН-код көрсетілген қатты оқушының электрондық жəшігіне жібереді. Оқушы мұғалім жіберген таныстырылам, видео немесе мəтінді алып, оған жазбаша жауап қайтарады. Оқушылар белгіленген уақытта кіріп жұмыс жасай алады, ал мұғалім кімнің қашан кіргенін, қандай жұмыс жасағаын қадағалай алады. Аллан Каррингтоннің ұсынға педегогикалық шеңберіндегі барлық қосымшаларды қамту мүмкін емес .... Егерде осы қосымшаларды тəжірибемізде енгізіп нəтижесін көре алсақ, қалаған қосымшаларды меңгеру қиындық тудырмайды деп ойлаймын. Пайдаланылған əдебиеттер: 1.ҚР президенті Н.Ə. Назарбаевты Республикалық мұғалімдер съезінде сөйлеген сөзі. //www.edu.gov.kz/ 2.«Оқу – тəрбие үрдісінде ақпараттық – коммуникациялық технологияны қолдану қажеттілігі» Информатика негіздері , №2,2012 3.https://kk.wikipedia.org/wiki/ 61

4.Кобдабаева Ш.А., Сарина Г.С., Сакебаева Н.Б. Ақтөбелік политехникалық колледжі: «Ақпараттық технология көздері-қазіргі заманғы кəсіби маман даярлаудың кепілі» баяндама 5.https://kk.wikipedia.org/wiki/ 6.http://szh.kz/student/5 7.http://itlearn.kz/lessons/view 8.http://library.kt.nis.edu.kz/index.php/kaz/aparat/malimderge/216-learningappsservisimen-zhmys-zhasau-bojynsha-nsau 9.Мұхаметжанова С.Т., Жартынова Ж.Ə. «Интерактивті жабдықтармен жұмыс жасауың əдіс-тəсілдері» əдістемелік құрал: - Алматы, 2008 10. «Педагогикалық диалог» - ақпараттық-əдістемелік журнал. – Астана, №2 (12) 2015.

ГРАФИЧЕСКИЕ ОРГАНАЙЗЕРЫ КАК СРЕДСТВО ВИЗУАЛИЗАЦИИ МЫШЛЕНИЯ Мендалиева Нурия Валитовна Средняя школа имени Х.Санбаева Макатского района Атырауской области

Урок– основная форма организации учебно–воспитательного процесса, и качество обучения–это, прежде всего, качество урока. Можно ли назвать современным урок, если не привлечены такие ресурсы урока, как наглядные и технические средства обучения? Конечно, нет. С ними урок богаче, ярче, образнее, они способствуют лучшему запоминанию материала, повышают их интерес к предмету,обеспечивают прочность знаний,на учащихся оказывается эмоциональное воздействие. [2, стр.9] В век компьютерных технологий вопрос развития информационных умений учащихся как никогда актуален. Как хранить, структурировать, обобщать и систематизировать тот поток информации, который обрушивается на современного школьника? В такой работе нам поможет инфографика–формирование умений формализирования и структурирования информации.В современном мире при избытке информации такие приемы просто незаменимы. Необходимо научить школьников выбирать такой способ представления данных, который бы соответствовал поставленной задаче– таблицы, схемы, графики, диаграммы. Составление диаграмм, связующих схем, опорных сигналов, создание интерактивных умных карт–все это приемы визуализации мышления. А графические органайзеры(синоним– визуальные)–один из способов развития визуального мышления. Как дидактическое средство,выполняющее иллюстративную, коммуникативную и когнитивную функции, графические органайзеры применяются не только в качестве носителя информации, но и для поддержки деятельности обучающихся при планировании образовательных проектов, решении проблем, проведении исследований. [2, стр. 15] 62

Основные задачи, решаемые в образовательном процессе посредством создания и использования визуальных органайзеров (дидактические функции органайзеров как средства обучения): ·актуализация априорных знаний обучающихся, построение взаимосвязей с новой информацией; ·поддержка процессов приобретения знаний и образования смыслов обучающимися (классификации,генерализации, агрегирования информации, выявления различных типов ассоциаций и др.); ·развитие навыков критического мышления и активизация когнитивных процессов высокого порядка – анализ, оценивание, создание (согласно таксономии Б. Блума). [1, стр. 11] Графические органайзеры – это все, что каким-то образом помогает организовать информацию на листе бумаги (или экране компьютера), чтобы улучшить ее запоминание, усвоение, анализ или применение. Они играют все большую роль в процессе организованного обучения. [2, стр.20] Хочу предложить некоторые графические органайзеры, применяемые мною на уроках. Прием "Логическая цепочка" известен в методике давно. Он помогает запомнить и осмыслить большой объем информации, выявить закономерность каких-либо событий, явлений. Стратегия приема состоит в построении цепочки из фактов, предложений, слов, дат, правил, цитат в логическом или хронологическом порядке. Построение логической цепочки может проводиться совместно с учителем, в группах/парах на уроке, может предлагаться в качестве самостоятельной работы или задания на дом. [3, стр.16] Например, на уроках литературы изучается биография писателя, и запомнить все ключевые даты и события сложно. Предложите ученикам составить логическую цепочку, зафиксировав все важные моменты. Биография А. С. Пушкина: Москва—Царскосельский лицей — "Старик Державин нас заметил…"— Петербург — Село Михайловское — Ссылка на юг…и т.д. После составления цепочки важно,чтобы ученики могли "расшифровать" каждое звено: привести даты или названия произведений, созданных в этот период, основные моменты жизни. «Карта истории» может быть использована при обучении пересказу или работе над письменным высказыванием, при заполнении событийной цепочки или для определения грамматической структуры предложений. Для выявления причины – следствия той или иной проблемы на уроках русской литературы интересно использовать стретегию «Фишбоун». В основе Фишбоуна — схематическая диаграмма в форме рыбьего скелета. Схема Фишбоун представляет собой графическое изображение, позволяющее наглядно продемонстрировать определенные в процессе анализа причины конкретных событий, явлений, проблем и соответствующие выводы или результаты обсуждения. 63

Схемы Фишбоун дают возможность:  организовать работу участников в парах или группах;  развивать критическое мышление;  визуализировать взаимосвязи между причинами и следствиями. С помощью схемы можно найти решение из любой рассматриваемой сложной ситуации, при этом возникают каждый раз новые идеи. [4, стр.21] Во время работы над текстом «Что такое совесть?» использовался данный органайзер. Голова — «Что такое совесть?» - основная проблема , рассматриваемая в тексте. Верхние косточки — слова, которые раскрывают значение этого слова. Нижние косточки — факты из текста, потверждающие значения слов. Хвост — Вывод: Важно на протяжении всей своей жизни прислушиваться к тому, что говорит совесть, и не забывать о том, что она всегда с тобой. Прием "Диаграмма Венна" стал активно применяться в рамках технологии развития критического мышления. Впервые прием описан английским ученым Джоном Венном в книге "Символическая логика". Это графический способ, который используется, когда нужно сравнить два или более понятия, явления, способа, предмета, помогает выявить общее в двух или нескольких явлениях, подчеркнуть различия и обобщить знание по заявленной теме.

-«Аллея сознания»

Эффективен на уроках литературы метод «Аллея сознания» или «Займи позицию»: «да»-поддерживающая сторона (согласен), «нет»отвергающая сторона (не согласен). Например, при изучении творчества Н.Гоголя «Тарас Бульба» ученикам можно предложить утверждение «Любовь дороже любви к Родине». На доске вывешиваются плакаты, на одном из которых написано «за» (согласен), на другом «нет» (не согласен). Ученики по очереди встают с 64

места и подходят к плакату, который соответствует их позиции, аргументированно отстаивают свою точку зрения,учитель предлагает высказаться каждому.Если кого-то убедили аргументы членов противостоящей группы, он может изменить свою позицию. Подводя итоги, учитель должен отнестись с уважением к выбору каждого ученика. - «SWOT-анализ». В адаптированном варианте метод SWOT-анализ впервые стал применяться на уроках по развитию критического мышления через чтение и письмо, помогает развивать образное мышление, соотносить аргументы и факты, развивать фантазию и умение мыслить перспективно. SWOT-анализ - это лишь инструмент для структурирования имеющейся информации, он не дает ясных и четко сформулированных рекомендаций, конкретных ответов. Он лишь помогает наглядно представить основные факторы, а также оценить ожидание тех или иных событий. Пионером направления стратегического анализа, направленного на поиск баланса между ресурсами и возможностями фирмы с факторами и условиями внешней среды, считается Кеннет Эндрюс, он разработал модель, которая стала прообразом SWOT-анализа. Ответы на эти четыре вопроса служили исходной точкой формирования стратегии. В основе этой модели лежат четыре вопроса: 1.Что мы можем сделать (сильные стороны и слабости)? 2. Что бы нам хотелось сделать (общеорганизационные и личные ценности)? 3. Что мы могли бы сделать (возможности и угрозы внешних условий окружающей среды)? 4. Чего ожидают от нас другие (ожидания посредников)? Прием может использоваться на уроке любого типа по любому предмету. [4,стр.28] В начале урока учащиеся проводят анализ своих знаний по теме. Ожидания могут касаться темы урока, эмоций, намерений учеников. В конце урока, при подведении итогов, анализируются высказанные предположения и остаются только те, которые до конца не понятны. - «Пирамидная история» «Пирамидная история»-новая образовательная технология, превращающая процесс письма в интересное занятие, подходит для разного возраста и для различных учебных дисциплин. Использование данного метода помогает закреплять лексикограмматический материал и развивать мышление. Данная методика помогает преодолеть ряд трудностей. Во-первых, каждый ученик оказывается задействованным в работе: для одного эта пирамида – опора, для другого – возможность выразить свои мысли. Во-вторых, спонтанность помогает избежать заранее подготовленных сочинений. В-третьих, языковая задача переплетается с реальными проблемами, интересными для детей, и 65

поэтому язык изучается для жизни, а не ради отметки в журнале. После того, как таблица заполнена, ученики сочиняют историю по ключевым словам пирамиды. В процессе создания текста можно менять формы слов (число, падеж, время и т.п.).

Из предлагаемых учениками ответов выбираем наиболее приемлемый вариант. Психологи и просто любители чтения дают разные советы по запоминанию содержания прочитанного. Можно просто пересказывать прочитанное, а можно записывать главное из произведения, делиться прочитанным с друзьями, чтобы лучше "зацементировалось", читать утром и т.д. Эти советы, несомненно, хороши. Преследуя обозначенную выше цель, для коллективной работы в классе предлагаю использовать замечательный метод "Шестиугольного обучения" на материале текста «Что такое совесть?» Форма шестиугольных карточек позволяет ученикам проявить творческий подход в организации своей познавательной деятельности. Использовать можно индивидуально, в паре, в группах. Но то, что эта работы вызывает большой интерес у учащихся, проверено на собственном опыте. Ребята могут располагать карточки как в горизонтальном направлении, так и в вертикальном, который, как мне кажется, удобнее первого. Ученики намного лучше воспринимают новые учебные идеи, если они связывают их с прошлыми. Если они недостаточно знают о предмете, они не будут иметь прочную основу для соединения с предварительными знаниями. -«Радиальная или паутинная диаграмма»

При радиальной диаграмме началом отчета может быть центр(круг, квадрат). Дальше диаграмма строится в такой последовательности: фигура круга делится на несколько частей, которые соответственно делятся на детали. Радиальная диаграмма напоминает сетку или паутину, поэтому ее иногда называют сетчатой или паутинной. Преимущество - позволяет отображать одновременно весь план занятия. В 2003 г Институт продвижения исследований в образовании (США) при Ассоциации за образование взрослых и грамотность (AEL) опубликовал обзор 29 исследований использования визуальных средств обучения. В большинстве исследований речь шла именно о графических органайзерах. Ученые установили, что их применение улучшает показатели студентов в нескольких направлениях. [2, стр.24] Применять графические органайзеры можно на всех этапах работы: -обучение чтению; - планирование письменного высказывания; - обучение устным высказываниям; - закрепление грамматических явлений и т.д. [5, стр.31] Таким образом, при использовании графических органайзеров улучшается запоминание информации – в том случае, когда она представлена как визуально, так и в текстовой форме. улучшается понимание прочитанного. растет успеваемость, в том числе у учеников, имеющих трудности в обучении. улучшаются навыки критического мышления. Уверена, каждый учитель получает наибольшее наслаждение тогда, когда он видит результаты своей работы. Причём не сиюминутные. Лучший способ убедиться, что учебный материал усвоен учениками хорошо, это оперирование прошлыми знаниями, их применение в новых условиях, когда выполняются операции сравнения, анализа, синтеза новых знаний. Древняя китайская пословица гласит: «Расскажи мне, и я забуду, Покажи мне, и я запомню, Дай мне попробовать, и я научусь». Эти замечательные слова как нельзя лучше разъясняют эффективность применения графических органайзеров на уроках русского языка и литературы. Использованная литература. 1. Руководство для учителя. Образовательная программа курсов повышения квалификации педагогических кадров по предмету «Русский язык» в школах с казахским языком обучения в рамках обновления содержания среднего образования Республики Казахстан. 2.Бойченко Г.Н.Графические органайзеры как средство обучения: дидактические функции и перспективы применения (galinaboychenko@gmail.com) 67

3.Развитие критического мышления на уроке.Заир-Бек С.,Муштавинская И.В. 4. А.Бигалиева «Методическая система построения уроков русского языка и литературы в казахской школе по стратегиям rwst-технологии», Алматы,2003 5.Л.Выготский «Воображение и творчество в детском возрасте», издательство «Союз», С-Петербург,1999

АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҒЫНДА ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ Мамбетова Жібек Қаршығақызы О.Тұрмағамбетұлы атындағы Жаңаөзен мұнай жəне газ колледжінің ағылшын тілі пəн оқытушысы

Қазақстан Республикасы «Білім туралы» Заңының 8-бабында «Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі – оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» деп атап көрсеткен. Елбасымыз Н.Ə. Назарбаев жолдауында айтқандай: «Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Шетел тілін жаңаша оқыту соңғы жылдары жоғары қарқынға ие болды. Инновация дегеніміз тек қана жаңалық енгізу емес, сонымен қатар жаңаны дəстүрлі оқу-тəрбие үрдісіне қолдана білу. Шетел тілі қазіргі заманның талабына сай, қоғамның əлеуметтік-экономикалық, ғылымитехникалық жəне мəдениет дамуының қайнар көзі. Қазір шет тілін оқыту əдістемесінің деңгейі жоғары. ХХІ ғасыр–озық технологиялар ғасыры. Сондықтан, білім беру жүйесінде жаңа технологияларды тиімді пайдалану заман талабы. Сөздіктерде «Технология» деген адамдардың нақтылы күрделі үрдісті өзара байланысқан жүйелер, рəсімдер мен операцияларға жіктеу арқылы жүзеге асыру тəсілін айтады. Бұл арада рəсім деп басты үдеріс (немесе оның бір кезеңі) жүзеге асыратын, нақтылы технологияның мəнін білдіретін əрекеттер кешенін айтамыз, ал операция–осы рəсім аясындағы міндеттерді практикалық жағынан шешу жолы. Білім берудің жүйесінің қай саласы болмасын осы технологияларды кеңінен қолдануда көптеген сапалы нəтижелерге жетуде. Осы мақсатта еліміздің болашағы үшін осы мүмкіндікті қалай пайдалану, қоғамды ақпараттандыруды қолға алуда. Мақсатқа жетуде ғылым мен техниканың қазіргі замандағы озық үлгілерін пайдаланып, əлемдік ақпараттық кеңістікте əр түрлі деңгейдегі ақпараттарды қажетіне жарата білу керек. Сол себепті еліміздің барлық білім беру ошақтары қазіргі озық технологиялармен жабдықталып, мультимедиялық кабинеттер ашылды. Ең алдымен технология туралы жалпы мəліметті қарастырайық.Педагогиканың оқыту тəжірбиесінде ақпараттық технологияны қолдану кең өріс тапқан. Оқу процесін жаңа 68

ақпараттық жəне бағдарламалық құралдар көмегімен жандандыру «компьютерлік технология» терминін «ақпараттық технология» түсінігімен алмастыруға əкеп соқты. Сонымен, оқытудың ақпараттық технологиялары дегенімізді тұтас кешенді компьютерлік жəне басқа да құралдарды қолданумен болатын дидактикалық үдеріс деп танығанымыз жөн. Поляк педагогы В.Оконь оқыту құралдарын мұғалімнің іс-əрекетін ауыстыру мен білім алушылардың əрекетін автоматтандыру мүмкіндігінің өсуіне байланысты жіктейді. Осыған сəйкес, оқыту құралдары екі топқа бөлінеді: жəй жəне күрделі. Жəй құралдар: сөздіктер, оқулықтар жəне басқа да мəтіндер;қарапайым визуалды құралдар: нақтылы заттар, модельдер, суреттер.Педагогикалық-əдістемелік оқыту барысында оқу міндеттерін шешуге бағытталған оқу бағдарламалық құралдары (электронды оқулықтар, электронды курстар, дəрістер, слайд-дəрістер, мультимедиялық презентациялар жəне т.б.) кеңінен қолданылады. Бұл технологияларды əсіресе шетел тілін үйренуде пайдасы өте зор. Себебі, тіл үйрену арқылы адам бүкіл бір ұлттың мəдениеті мен əлеуеметін қатар үйренеді. Ал оны толықтай меңгеру үшін оқулықтың аздық етері анық. Адам көру, есту арқылы тіл қолданушылардың мəдениетін тезірек сезінеді. Яғни, өзінің де сол тілді меңгергендердің қатарына қосылуы əбден мүмкін. Қазіргі таңда жаңа ақпараттық технологияларды оқушылардың ағылшын тіліне деген қызығушылығын арттыру құралы ретінде қолдану өте тиімді. Мысалы: лингафон кабинетін пайдалану оқытушыға сабақты əр түрлі əдіс-тəсілдермен түрлендіріп, сабақтың құрылымын əлдеқайда маңызды, əрі терең етіп өткізуге мүмкіндік беріп, оқытушы еңбегі сапалы маңызға ие болады.Сонымен қатар,жаңа материалды оқытуда студенттердің танымдық белсенділіктерін арттыратын белгілі бір эмоциялық күй туғызады. Жаңа ақпараттық технологияларды енгізу жəне қолдану, интеллектуалды дамыған, ақпараттық ортада жақсы əрекеттене білетін тұлғаны қалыптастыру жолында пайдалы болуы мүмкін коммуникация құралдарының барлығын пайдаланудың белсенді процесі жүріп жатыр. Өмірдің əр алуан саласына ақпараттық процестердің енуі жаңа ақпараттық технологияларға негізделген білім беру жүйесінің жаңа моделін құруды талап етеді. Бұл ретте оқушының шығармашылық қабілетін аша білу үшін жағдай жасау, оның қабілетін дамыту, өзін- өзі жетілдіру жəне жауапкершілікке тəрбиелеу сөз болады. Білім жəне біліктілік адам үшін маңызды құндылықтарға айналады. Соған орай білім жүйесі де дайын білімді игеруге ғана емес, интеллектуалдылықты қалыптастыруға, жеке танымдық əрекетті қалыптастыруға бағытталуы тиіс. Адам əрекетінің əр түрлі саласында озық ақпараттық технологияларды пайдалану өзекті болып барады. Тіл үйрену барысында жаңа технологияларды қолдана отырып, педагогикалық қалыптасқан жазу, тыңдау, түсіну, сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға əбден болады. Ал енді психологиалық жағына келетін болсақ, қазіргі уақыт ағымындағы оқушылардың əрқайсысының үйлерінде 69

əдетте көптеген ойындары бар компьютерлер, видеолар мен телевизор бар болғандықтан, олар қоршаған ортаны осындай тəсілмен қабылдауға үйренген. Жаңа технологиялардың мүмкіндіктері студенттерге оқу бағдарламаларын оқып тіл үйренуде де сəтті қолданылатынын түсіндіруге мүмкіндік беріп, шығармашылық белсенділікті дамытуға, пəнге деген қызығушылықты арттыруға, тыңдау мен сөйлеу дағдыларын үйренуге ең жақсы жағдайларды жасауға əсер етіп, нəтижесінде сапалы білім алуын қамтамасыз етеді. Жаңа технологияларды ағылшын тілі сабақтарында қолданудың негізгі мақсаттары: тілді үйренуге деген мотивацияларының артуы; тілдік компетенцияны дамыту, өзге тілдегі мəтіндерді түсіне білу, сондай-ақ ақпаратты байланысқан жəне дəйектелген күйінде бере білу; лингвистикалық білім көлемінің артуы; тілін үйреніп жатқан елдің əлеуметтік мəдени құрылымы туралы білімнің толығуы; ағылшын тілін өз бетімен үйренуге даярлық пен қабілеттілікті дамыту. Компьютерлік оқытуда қолдану əсіресе шет тіліне үйретуде ағылшын тілінен оқу материалдарын дайындау тəсілдерін өзгертті.Жаңа технологиялар əдістемелік, дидактикалық, педагогикалық жəне психологиялық принциптердің тұтас комплексін жүзеге асыруға көмектеседі, таным процесін қызықты жəне шығармашыл етеді, əрбір оқушы үшін жеке дара жұмыс қабілетін ескеруге мүмкіндік береді. Жаңа технологияларды практикада қолдану оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудың жаңа түрін ашады, нəтижесінде жаңа білім ашылады, оқушылардың танымдық белсенділігі дамиды, білімді өз беттерінше толықтырады, ақпараттар ағымында іздеу жəне бағдарлауға үйренеді. Жаңа технологияларды ағылшын тілі сабақтарында қолдану тəжірибесін талдай отырып, мынандай қорытынды жасауға болады: оқыту сапасы артады, тұлғаның үйлесімді дамуын қамтамасыз етеді, ақпараттық кеңістікте адаспайтын, ақпарат мəдениетін жетік білетін тұлға болып қалыптасуына көмектеседі. Ақпараттандырылған қоғамның талабына сай мұғалім де, оқушыда жаңаша көзқарасты, терең ойлы болу керек. Сондықтан заман талабына сай жас ұрпақты көкірегі ояу, ізденімпаз, өзіндік шығармашылық жұмыспен айналыса алатын дəрежеге жеткізуіміз керек. Қоғамның басты бағыттарының бірі – білім беру процесін ақпараттандыру. Жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану білім беру үрдісінде тиімді жəне білім сапасын көтеруге ықпал жасайды.Оқу үрдісінде жаңа ақпараттық – коммуникациялық технологияларды қолдану, əлемдік білім кеңістігіне толығымен еніп, халықаралық деңгейге көтерілуде білім беру үрдісіне ақпараттық – коммуникация технологияларының жетістіктерін енгізу қоғамды дамытудың жоғарғы тиімді технологияларына сүйенген жаңа білім стратегиясына көшу болып табылады.Қазіргі заман талабына сай мектептерде инновациялық озық технологиямен жабдықталған лингофонды мультимедиялық кабинеттер ашылды. Мұндай инновациялық құралдарды оқу процесіне енгізбес бұрын, мұғалімдерді арнайы компьютерлік курстарға жіберіп, инновациялық жаңа технологиялармен танысып, меңгергендігі 70

жөнінде сертификат алуына жағдай жасалды. Осы жаңа инновациялық технологиялардың ішіндегі ACTIVboard интерактивті тақта революциялық жабдық екендігі даусыз. Тақтаны қолдану үшін бар болғаны компьютерлік білімің болып, инновациялық құрал-жабдықтарды қолдана білу шеберлігіңіз жетіп жатыр. Ең алдымен интерактивті тақтамен танысып алайық. Компьютер жəне интерактивті құралдар арқылы жасалып жатқан оқыту процесі оқушының жаңаша ойлау қабілетін қалыптастырып, оларды жүйелік байланыстармен заңдылықтарды табуға итеріп, нəтижесінде – өздерінің кəсіби шеберлігінің қалыптасуына жол ашу керек. Бүгінгі таңдағы ақпараттық қоғам аймағында, оқушылардың ойлау қабілетін қалыптастыратын жəне компьютерлік оқыту ісін дамытатын жалпы заңдылықтардан тарайтын педагогикалық технологияларды ғана тиімді деп санауға болады. Біз бейбіт елде, мемлекеттік білімді жетілдіруге аса мəн берген елде тұрамыз. Жалпы білім берудің мақсаты – терең білімнің, кəсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін – өзі дамытуға адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдерді қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру, яғни жеке тұлғаны қалыптастыруға негізделген, ақпаратты технологияны терең меңгерген, жылдам өзгеріп жататын бүгінгі заманға лайықты, жаңашыл тұлғаны қалыптастыру . Интерактивті тақтаның керемет мүмкіндіктері оқушыларды таң қалдырады, шабыттандырады. Көптеген жерлерде интерактивті тақтаның мүмкіндіктерін білмегендіктен, тек слайд көрнекіліктер көрсетумен ғана шектеліп жүрген мұғалімдер бар. Алайда интерактивті тақтаның қолдану мүмкіншіліктері өте көп. Мысалы, ActiveBoard электрондық тақтасы: материалды қызу талқылауға ерекше бөліп көрсетуге, нақтылауға, қосымша ақпарат қосуға, электрондық маркер арқылы түсін жəне сызықтың қалыңдығын өзгертуге; сөздер мен сөйлемдердің бір-бірімен байланысын көрсете отырып, тақырыпты немесе сөйлемді толықтай аударуға; flash–анимациаларды пайдаланып, өлеңдер мəтінін жаттауға, суреттермен слайдтар жасауға; ағылшын тілінде сөйлеушілердің дауысымен жазылған видео-роликтер көруге, сол тілде жазылған мəтінді тыңдауға; тест сұрақтарымен таныстырып, бір топ оқушыны тесттен өткізуге; суреттерді бір фонға қойып, суреттерді қимылдатып сөйлесу ситуациясын ұйымдастыруға; сөз-жұмбақтар шешуге, əртүрлі ойындар ойнатуға мүмкіндік береді; электрондық оқулықтарды экран бетіне шығарып көрсетуге болады.ActiveBoard тақтасының дайын бағдарламасын қолдану маңызды. Инновациялық технологияның келешек ұрпақтың жан – жақты білім алуына, іскер əрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы аса мол. Қорыта айтқанда, оқушыларды шығармашылыққа, өз бетімен іс-əрекет етуге бағытталған тапсырмалар саны көбейгенде ғана, өз пікірін айта алатын, оны дəлелдей білетін, өмірге деген өзіндік көзқарасы қалыптасқан, үнемі ізденіс үстінде болатын, қоғам дамуына үлес қоса алатын, көкірегі 71

ояу, ізденімпаз, өзіндік шығармашылық жұмыспен айналыса алатын жанжақты жетілген жас ұрпақ өкілдерін дайындай аламыз – деген ойдамын. Пайдаланылған əдебиеттер: 1.Назарбаев Н.Ə. «Жаңа əлемдегі Жаңа Қазақстан» халыққа жолдауы. 2.Исаева Г.Шет тілі сабағында инновациялық технологияларды қолданудың кейбір ерекшеліктері. «Жаңа тұрпатты мұғалім дайындаудың өзекті мəселелері» атты республикалық ғылыми конференцияның материалдары. Мектептегі шет тілі, 2011ж. №3. 3.Мақсұтқанова М. Интерактивті тақта. Оқыту-тəрбиелеу технологиясы, 2010ж. 4.Мусаева Г.Ə. Ақпараттық технологияны оқушылардың ағылшын тіліне деген қызығушылығын арттыру құралы ретінде қолдану. Мектептегі технология, 2010ж. №5.

ПЕДАГОГТЫҢ КƏСІБИ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІ–БІЛІМ САПАСЫН АРТТЫРУ КЕПІЛІ Ізбен Ерлан Шаулекенұлы Түпқараған гуманитарлық- техникалық колледжінің оқу-ісі жөніндегі орынбасары Маңғыстау облысы Түпқараған ауданы

Егер мен сабақ беруші ғана болсам, педагогтік деңгейге көтеріле алмас едім, шəкірттерімнің жүрегі мен үшін қақпасын мəңгі ашпас тас қамалдай болып қала берер еді. В. Ф. Сухомлинский Қазіргі қоғамдағы педагогтың міндеті ғылым мен техниканың қарқынды дамып келе жатқан заманда өмір сүруге икемді, қоғам пайдасына қарай өзін-өзі толық жүзеге асыруға дайын, білімді, шығармашылыққа бейім, құзыретті жəне бəсекеге қабілетті тұлғаны қалыптастыру. Елбасы Н.Ə.Назарбаев «Қазақстан-2050» стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауында «Білім жəне кəсіби машық– заманауи білім беру жүйесінің, кадр даярлау мен қайта даярлаудың негізгі бағдары. Бəсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек. Барлық жеткіншек ұрпақтың функционалдық сауаттылығына да зор көңіл бөлу қажет»,– деп атап көрсетті Сондықтан білім берудің мазмұнын жетілдіре отырып, үздіксіз білім беру арқылы оларды кəсіби тұрғыдан жан-жақты жетілдіру мəселесі бүгінде күн тəртібіне қойылып отырғанын көріп отырмыз. Бүгінгі күні «құзыреттілік» ұғымы оқыту үдерісінде білімді қолданудың негізгі нəтижесі ретінде қарастырылуда. Заманауи білім берудің негізгі мақсаты: еңбек нарығында бəсекеге қабілетті, құзыретті, өз жұмысын жақсы меңгерген, жан-жағына бағытбағдармен қарайтын, əлемдік стандарт деңгейінде нəтижелі жұмысқа, кəсіби 72

өсуге, əлеуметтік-саяси оңтайлы тез əрекет жасауға,болып жатқан өзгерістерге тез бейімделуге қабілетті білікті маман,индустриалдыинновациялық жағдайды шешуге лайық, өз қалауы мен қоғам талабына сай өзін көрсете білуге бейім, өз ойын еркін айта алатын, жоғары білімді, ұлттық тілді, тарихты жетік меңгерген, отандық жəне əлемдік мəдениетті бойына қалыптастырған, шығармашыл, оңтайлы кəсіби маман дайындау. Қазақстан Республикасында сапалы білім берудің стратегиялық міндеттерін жүзеге асыруда педагогтардың кəсіби құзіреттілігін дамыту негізгі шешуші рөл атқарады. Білім беру жүйесінде білім берудің ұлттық үлгісіне өту арқылы білім деңгейін халықаралық дəрежеге жеткізетін, əлемдік педагогиканың озық үлгілерін жаңашылдықпен дамытатын кəсіби құзіретті ұстаз.Н.Ə.Назарбаевтың «Ғасырлар мақсаты – саяси экономикалық жəне рухани дағдарысты жеңіп шыға алатын, ізгіленген ХХІ ғасырды құрушы іскер,өмірге икемделген, жан-жақты жеке тұлғаны тəрбиелеп қалыптастыру»,-деген тұжырым сөзіне сəйкес білім беру жүйесінде кəсіби жетілген, білімдер мен білік дағдыларды құзырлылық ұстанымдарының талаптарына сəйкес өздері меңгеретін жəне осы арқылы ойлау жүйесін, шығармашылығын,рефлексиялық машығын дамытатын құзіретті ұстаз болуы тиіс. Ойы жүйрік, ақылы терең, бəсекеге қабілетті, өзгерістерге бейім,шығармашылығы биік,кəсіби шеберлігі жетілген, ізденуші, зерттеуші, жасампаз жаңашыл ұстаз–бүгінгі қоғамның тапсырысы. Əр сабағын өздігінен білім меңгерудің, ізденіс пен жемісті еңбектің қайнар көзіне айналдырғанда ғана, талапқа сай мұғалім болу мəселесі шешіледі. «Сабақ беру-үйреншікті жай ғана шеберлік емес, ол–жаңадан жаңаны табатын өнер», - дейді Жүсіпбек Аймауытов. Құзыр - бұл адамның бойындағы бар білік пен білім жəне қабілеттері. Құзырет – қойылған мақсаттарға жету үшін ішкі жəне сыртқы ресурстарды тиімді іске асыруға дайындық; жеке жəне қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатында табысты іс əрекетке дайындық, Ал, құзыреттілік дегеніміз–бұл адамға берілген немесе жүктеген істі нəтижелі түрде орындауын бағалау мінездемесі. Бұл адамның бойында өзіндік, жауапкершілік, коммуникабельдік, жаңалықты жоғары қабылдайтын, мəселені шеше алатын,адамгершілігі мол,білімі жоғары,жаңа технологияларды меңгере алатын, ұжымда жұмыс жүргізе алатын, белсенділік қасиет - қабілеттерінің болуы. «Құзыреттілік» ұғымы бүгінгі күні оқыту үрдісінде білімді қолданудың ақырғы нəтижесі ретінде қарастырылуда. Оқыту үрдісінде «құзыреттілік» ұғымы студенттердің білімі мен тəжірибесін, дағдылары мен біліктерін белгілі бір мəселені шешуде қолдануы болып табылады, яғни студенттердің іс-əрекетін меңгеруден көрінетін білім нəтижесі. Басты мақсаттың бірі – білім игеру кезінде күтілетін нəтижеге қол жеткізу. Негізгі бағыт оқытушы жеке тұлғаға ауысады, яғни, жеке тұлға бұрын білімді қабылдаушы рөлін атқарса, ал жаңа талап бойынша өздігінен білім алушы, үйренуші ретінде танылады. Сондықтан жеке тұлғаның бейнесін бүгінгі 73

заман талабына сай дайындауымыз керек. Бүгінде білім беру стратегиясын «құзыретті білім беру» деп те атап жүр. Құзыреттілік жеке тұлғаның танымы мен тəжірибесіне қатысты нəрсе, яғни тұлғаның бойында іскерлік пен ерік-жігердің болуы. Құзіреттілік—студенттің алған білімі мен дағдыларын тəжірибеде, күнделікті өмірде қандай да бір практикалық жəне теориялық мəселелерді шешу үшін қолдана алу қабілеттілігі. Сабақтарда студенттердің коммуникативтік құзыреттіліктерін қалыптастыру мен дамытудың маңызы зор.Студенттер қарым-қатынас моделдерін,мəдениет бейнелері мен таңбаларын білулері керек.Бұл студенттердің пəнді табиғатпен байланыстыра отырып ұғынуын қамтамасыз ете алады. «Коммуникативтік құзыреттілік» (латынның «соmpetere» — қол жеткізу,сəйкес келу,сөзінен шыққан)—қоршаған ортамен жəне оқиғалармен əрекеттестікте болу тəсілдерін білуді, жеке жəне топта жұмыс жасау дағдыларын, ұжымдағы əр түрлі əлеуметтік рөлдерді меңгеруді қамтиды. Студент хат жаза, өз ойын ашық жеткізе білуі, досының пікірін тыңдай білуі, оқиғаны талдай білу, сұрақ қоя, пікір таластыра жəне т.б. білуі тиіс. Коммуникативтік құзыреттілік жеке тұлғаның рухани өсуін қалыптастырады, адамдарды түсіне білуіне көмектеседі. Өз іс-тəжірибемде студенттердің коммуникативтік құзыреттіліктерін қалыптастыру мен дамыту жолдарын қарастырамын. Осы мақсаттарға жету үшін өз жұмысымда қазіргі заманға сай сабақтарды өткіземін, өйткені заманауи сабақ -студенттердің қандай да бір құзыреттілігін қалыптастыруға бағытталған.Өз сабақтарымда құзыреттілік тапсырмаларды қолданып жүрмін:  Тақырып бойынша өз пікірін білдіру  Диалог құру  Белсенді топтық қатынас құру  Тақырыпты күнделікті өмірмен байланыстыра білу. Өз сабағымда жиі қолданатын əдіс-тəсілдерден «Атаулар көмегімен болжау», «Елеспен жетелеу», стратегиялары студенттердің шығармашылық қабілетін ұштауға өте тиімді. «Ой қозғау», «Болжау», «Топтау», «Тізбек жасау» əдістерін студенттердің ой ұшқырлығын бақылауда, стандартты емес шешім жасауда тиімді пайдаланып отырдым. Сонымен қатар студенттердің ақпараттық құзырлылығы мен ақпараттық мəдениетiн қалыптастыру қазiргi таңда үздiксiз педагогикалық бiлiм беру жүйесiндегi ең көкейтестi мəселелердiң бiрiне айналып отыр. Сабақтарда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдаланудың тиімділігі: - студенттің өз бетімен жұмысы; - аз уақытта көп білім алып, уақытты үнемдеу; - білім - білік дағдыларын тест тапсырмалары арқылы тексеру; - қашықтықтан білім алу мүмкіндігінің туындауы; - қажетті ақпаратты жедел түрде алу мүмкіндігі; 74

- экономикалық тиімділігі; -іс-əрекет,қимылды қажет ететін пəндер мен тапсырмаларды оқып үйрену; - қарапайым көзбен көріп, қолмен ұстап сезіну немесе құлақ пен есту мүмкіндіктері болмайтын табиғаттың таңғажайып процестерімен əр түрлі тəжірибе нəтижелерін көріп, сезіну мүмкіндігі; - студенттің ой - өрісін, дүниетанымын кеңейтуге де ықпалы зор. Ақпараттық құзыреттілік–бұл жеке тұлғаның əртүрлі ақпаратты қабылдау, табу, сақтау, оны жүзеге асыру жəне ақпараттық– коммуникациялық технологияның мүмкіндіктерін жан-жақты қолдану қабілеті. Кəсіби құзыреттілігі дамыған оқытушы сабағында ғылым мен педагогика саласындағы жаңалықтарды үнемі пайдаланып отыруы тиіс, кейбір үлкен тақырыптарды топтап жеке блоктар түрінде топтастырып өткізе білуі керек, ұзақ уақыт есте сақтау қабілетін арттыру үшін жаңа сабақты, əсіресе заңдылықтар мен құбылыстарды тірек белгілері мен тірек конспектілерін пайдалана білуі керек. Студенттердің сапалы да тиянақты білім алуы үшін əр бөлім, əр тақырып бойынша олардың білімдерін тексеріп отырған жөн. Мен өз сабақтарымда студенттердің білімдерін тексерудің мынадай əдістерін пайдаланамын: • Тестік жүйе бойынша; • өзін-өзі тексеру; • көршісін тексеру жəне т.б. Студенттердің кəсіби құзыреттілігін дамыту мақсатында сабақта халықтық педагогика элементтерін де жиі пайдаланамын. Ол үшін: • Халық ертегілерінен, аңыз əңгімелерінен, өлең жырларынан үзінділер келтіріп, олардың мағынасын түсіндіруді; • Халықтың ұлттық ойындарының мағынасын басқа пəндер тілдерімен түсіндіруді; • Əртүрлі табиғи құбылыстарға байланысты жұмбақтар шешіп, сөзжұмбақ, бейнесөздер құрастыруды тапсырамын. Сабақта студенттерді таң қалдырып, себебін білгілері келетін əртүрлі қызықты тəжірибелер қолдану олардың пəнге деген қызығушылығын арттырады. Білім– қоғамды əлеуметтік, мəдени үрдіспен қамтамасыз ететін жоғары құндылық. Осы жоғары құндылық сапасын көтерудің басты шарты – педагогтардың кəсіби құзыреттілігін дамыту болып табылады. Қорыта айтқанда, студенттерді шығармашылықпен жұмыс жасатып, алған ақпараттарын өмірде қолдана алуына жағдай жасау үшін құзыреттілік тұрғысынан оқыту тəсілдерін қолданудың студент біліктілігін арттыру үшін маңызы зор. Болашақ мамандарымыз жаңа заман талабына сай білімді, жанжақты, коммуникабельді, мəдениетті, өмірге икемделген тұлға болуы үшін оның бойында құзыреттілікті дамыту ұстаздың қолында. 75

Пайдаланылған əдебиеттер: 1. Құдайбергенова К.С. Құзырлылық амалының негізгі ұғымдары. А2007 2. Қазбекова Н.Т. Қазақ тілі сабақтарында коммуникативтік оқытудың элементтерін қолдану 12 жылдық білім журналы 2006 №1 3.Тұрғынбаева Б.А. Ұстаздық шығармашылық. Алматы 2007 4.Журнал «Қазақстан мектебі», №12, 2010 5.«Физика» журналы №3(41), 2012 6.«Физика Қазақстан мектебінде» журналы №3(33), 2011 7.«Информатика негіздері» журналы №1, 2007 8.Барсай Б. Бастауыш сыныпта оқытудың жаңа технологиясы. Бастауыш мектеп, №1, 1998 9.Айдосова З. «Дамыта оқыту технологиясының мəселелері» 2004

БІЛІМ МАЗМҰНЫН ЖАҢҒЫРТУ-БҮГІНГІ КҮННІҢ БАСТЫ МАҚСАТЫ Кереева Альбина Тулегеновна Атырау аграрлы-техникалық колледжінің арнайы пəн оқытушысы

«Шығыстың ұлы ойшылы Əбу Насыр əл Фараби:Ұстаз тумысынан өзіне айтылғанның бəрін жетік түсінген,көрген,естіген жəне аңғарған нəрселерінің бəрін жадында сақтайтын,олардың ешбірін ұмытпайтын, алғыр да зерек ақыл иесі,өте шешен, өнер-білімге құштар, аса қанағатшыл, жаны таза жəне əділ, жұртқа жақсылық жасап, үлгі көрсететін, қорқу мен жасқануды білмейтін батыл, ержүрек болуы керек»-деген еді. Осы бір қасиетті мамандық иесінің ұрпақ тəрбиесіндегі алар орны ерекше. Демек, білім сапасын көтерудің негізгі тетігі-ұстаз, сондай-ақ оның теориялық білімі мен кəсіби шеберлігі, шығармашылық қызметі. Жаңа қоғам кеңістігінде жас ұрпаққа жаңаша білім беру жолында түбегейлі өзгерістер жүріп жатыр. XXI ғасыр ғылым мен білімнің иқарыштап дамыған ғасыры деп аталатыны мəлім.Сондықтан қазіргі ұстаз шəкіртіне ғылым негіздерінен мəліметтер беріп қана қоймай, оны дүниежүзілік білім, ақпарат, қатаң бəсеке жағдайында өмір сүріп, жаңа дəуір жаңалықтарымен суарылып отыруға тиісті. Бұл істе нəтижеге қол жеткізу үшін, мұғалім-қоғамдағы болып жатқан тез өзгеріп тұратын əлеуметтік-экономикалық, педагогикалық өзгерістерге тез төселгіш, жаңаша ойлау жүйесін меңгерген, жан-жақты білімдарлығы, тұтас дүниетанымы болуы қажет.Өз пəнінің шеңберінде қалып қойған мұғалім балаға білім, тəрбие берудегі биік мақсаттарға жете алмайтыны анық. Қазақстанның бүгіні мен ертеңі жас ұрпақтың еншісінде. Ал жас ұрпақты жан-жақты, терең білімді, интеллектуалдық жетелеу. Бұл жағдайда мұғалімнің терең қаруланған, педагогика мен психологияны жетік меңгерген шебер мұғалім қажет.Елбасы Н.Ə. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында «Білім беру реформасы-Қазақстанның бəсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуге, экономикалық жəне қоғамдық жаңарту 76

қажеттілігіне сай келетін осы заманғы білім беру жүйесін құруды» міндеттеген болатын. Заманымыз алға жылжыған сайын уақыт талабы күшейіп, білім нəрімен сусындатып отырған шəкірттеріміз білімді, талапты, ойшыл, дарынды тұлға болып қалыптасуы үшін, оқыту үрдісінде жаңа əдістəсілдерді, идеяларды қолдана отырып, үздіксіз ізденіспен студенттердің білімін, таным-талғамын, ой-өрісі мен шығармашылық қабілеттерін дамыту ұстаздар қауымының басты мақсаты болып отыр. Осыған орай Қазақстандық білім беру жүйесінің əлемдік білім беру кеңістігіне енуі аясында педагогтің жеке тұлға ретіндегі бейнесі, оның кəсіби біліктілігі айрықша мəнге ие болуда.Білім- адамның сапаларының өзгеруін басқаратын үрдіс болғандықтан, біздің жағдайымызда, ол-педагогикалық мамандықтың кəсіби біліктілік қабілеттерін дамытуға бағытталады. Сол себепті біз «адамды»-маман тұрғысынан қарау «біліктілік» ұғымына шығарады. Біліктілік- бұл білімді меңгерудегі, тəжірибедегі білімділікті, құндылықты бейнелейтін жалпы қабілеттілік. Бүгінгі таңдағы қоғам кəсіби білімі жетік, біліктілігі жоғары, құзіретті бəсекеге қабілетті мамандарды талап етеді. Сол себепті білікті ұстаз, білімді маман болу үшін-əрбір ұстаз өз білімін үсдіксіз көтеріп отыруы тиіс. Білімін тұрақты көтеріп отыру-мұғалімдердің құқықтары əрі міндеттері, білім беру жүйесінің тұрақты дамуының кепілі, Мемлекеттік дамуының құралы болып табылады. Осыған орай, қазіргі кезде білім беру жүйесінде жасалып жатқан реформалар барлық деңгейлердегі білім мазмұнын жаңартуға жəне өсуден тұрақты даму кезеңіне өтуге бағытталған. Экономиканың орнықты дамуы үшін сапалы білімнің қолжетімділігін қамтамасыз ету арқылы адами капиталды дамыту, білімнің бəсекеге қабілеттілігін арттыру-Елбасымыздың жыл сайынғы Қазақстан халқына Жолдауы,«100 нақты қадам»-Ұлт жоспары–«Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы», «Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің 2014-2018 жылдарға арналған стратегиялық жоспары», жəне басқа да білім саласындағы стратегиялық бағдарламалық құжаттар негізінде жүзеге асырылып келеді. ҚР-ның Президенті Н.Назарбаев жыл сайынғы жолдауында білім саласына ерекше басымдылық беріп, жастардың білімбіліктілігін жетілдіру үшін барлық жағдай жасауда. «Қазақстан - 2050» Стратегиясында: ― «Біздің жастарымыз оқуға, жаңа ғылым-білімді игеруге, жаңа машықтар алуға, білім мен технологияны күнделікті өмірде шебер де тиімді пайдалануға тиіс. Біз бұл үшін барлық мүмкіндіктерді жасап, ең қолайлы жағдайлармен қамтамасыз етуіміз керек» деген болатын. Еліміздің ертеңі - бүгінгі жастар. Ол үшін қоғамда білімді де құзыретті мамандар болуы шарт. Аталған бағыттардың табысты іске асырылуы ең алдымен, тек білімнің сапасымен анықталатыны белгілі. Білім беру реформасы табысының басты өлшемі – тиісті білім мен білік алған еліміздің кез-келген азаматы əлемнің кез-келген елінде қажетке жарайтын маман болатындай деңгейге көтерілуі болып табылады. Елбасымыздың бұл мақсатты бағдары біздің білім беру мазмұнын жаңартудағы басты бағытымызды айқындап 77

берді. Міне, заманымыздың тілек-талабы білім мазмұнын жаңартумен бірге, оны өмір мұқтажына орай дамытып, оқытудың жаңаша əдіс–тəсілдерін қолданудың мүмкіндіктерін арттыруды күн тəртібіне қойып отыр. Елбасының сындарлы саясатының арқасында білім саласы жылдан жылға жақсы нəтижелерге қол жеткізуде. Алайда, талғам өзгергенімен талап жалғыз. Алған білімі мен біліктілігі негізінде бүгінгі өзгермелі өмірді еркін бағдарлай алатын, өзін-өзі дамытып, өз бетінше дұрыс, жауапты шешім қабылдай білетін тұлғаны тəрбиелеу– қоғамдық маңызы зор мəселе. Қазіргі таңда білім мен ғылымды инновациялау мен модернизациялау экономикалық дамудың басты бағытына айналды. Еліміздің дербес даму бағыты айқындалып, халықтың тарихқа деген көзқарасы жаңа қырынан жаңғыра бастаған бүгінгі таңдағы негізгі міндеттердің бірі – білім беруді жаңа инновациялық жолмен дамыту болып отыр. Білім беру үрдісін ақпараттандыру–жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы дамыта оқыту, тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу тəрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарлатуды көздейді.Ақпараттық–коммуникациялық технологияның келешек ұрпақтың жан–жақты білім алуына, іскер əрі талантты, шығармашылығы мол,еркін дамуына жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы аса мол. Біріккен ұлттар ұйымының шешімімен «ХХІ ғасыр ақпараттандыру ғасыры» деп аталады. Біздің мемлекетіміз де ғылыми – техникалық үрдістің негізгі белгісі – қоғамды ақпараттандырудың жаңа кезеңіне енді. Ақпараттық қоғамның негізгі талабы—студенттерге ақпараттық білім негіздерін беру, логикалық—құрылымдық ойлау қабілеттерін дамыту, ақпараттық технологияны өзіндік даму мен оны іске асыру құралы ретінде пайдалану дағдыларын қалыптастырып, ақпараттық қоғамға бейімдеу. Ал қазіргі заман талабы - өзін-өзі басқара алатын, жанжақты дамыған жеке тұлға қалыптастыру. Осы талапқа сай, өз тəжірибеме оқытуды жаңаша ұйымдастыру, студенттердің пəнге қызығушылығын артыру мақсатымен сабақ барысында оқытудың жаңа педагогикалық технологияларын студенттер аудиториясына байланысты таңдап, ақпараттық-комуникациялық технология құралдарымен бірге сабақтастыра қолданудамын. Осы тұрғыда жаңа технологияның тиімді əдіс – тəсілдерін, яғни оза отырып оқыту, ұжымдық оқыту, ақпараттық–коммуникациялық технологиялар,СТО стратегияларының элементтерін пайдаланып, студенттің ізденушілік, зерттеушілік əрекетін жас ұрпақтың бойына сіңіре отырып, студенттердің танымдық белсенділіктерін дамыту ұстаздардың басты міндеті болмақ. Себебі, аталмыш технология əдістері студенттерді өз бетімен жұмыс істеуге, қорытындылар жасауға, жүйелі білім алуға жетелейді, өзін-өзі жəне өзгені де бағалай білуге үйретеді. Мен үшін əрбір сабаққа жаңалықтарды, озық тəжірибелерді пайдалану үлкен жетістіктерге жетелейді. Өзімнің əрбір сабағымда озық технологияларды пайдалану жақсы нəтижелер бергенін көрудемін. Мақсатым: пəн мұғалімі ретінде 78

менің алдыма қойған мақсатым-студенттердің экономика пəніне деген сүйіспеншілікті ояту, терең білім беру, өз елін сүйер патриоты болуға тəрбиелеу. Əр студенттің бойына жаңа, тың серпіліс туғызатындай əдістер арқылы олардың ақыл-ойын ұштау, жетілдіру, көзқарасын, сенімділігін, жауакершілігін дамыту жолдарын іздестіру.Міндетім:жаңа технологияларды игеру жəне оны шығармашылықпен дамыту, инновациялық технологиялармен білім беруде қабілетті мамандарды даярлау.Кез-келген сабағымда тақырып бойынша жаңалықтармен таныстыру арқылы бастау дəстүрге айналды. Экономика негіздері пəнін оқытуда жаңа технологиялардың озық элементтерін қолдануда, əсіресе сыни тұрғысынан ойлау технологиясының əдіс-тəсілдеріне ерекше көңіл бөлемін. «Сыни тұрғысынан ойлау» технологиясының əдіс-тəсілдері: кластер (топтастыру), ойтолғаныс, қиял жетелеу, миға шабуыл, бүү, іnsert (түртіп алу) жүйесі, венн диаграммасы, болжам, əңгіме, ирек, сабақты қорытындылауда «5 минуттық эссе», рефлекция т.б элементтерін кеңінен қолдана отырып, студенттің ішкі мүмкіндігін танып, оның сыртқа шығарылуына түрткі жасап, қабілеттерінің дамуына жағдай туғызуға болады. «Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты əлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет» деп Елбасымыз атап өткендей, жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу үрдісіне қолдану мен оның тиімділігін арттырудың маңызы аса зор. Себебі ақпараттық технология ғана жаңа педагогикалық технологиялардың мүмкіндіктерін іске асыра алады. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың бірі – интерактивті тақта, мультимедиалық жəне онлайн сабақтары. Интерактивті тақтаны сабақта пайдаланудың маңыздылығы, яғни оның көмегімен оқыту үрдісіндегі өзекті мəселелерді шешуге болатындығы анықталған. Осыған байланысты күнделікті сабақта: 1.мультимедиа (видео, аудио қондырғылары мен теледидарды, электрондық оқулықтарды); 2.компьютер (компьютерлік бағдарламалар, интерактивті тақта); 3.анықтамалық мəліметтер (сөздік, карта, деректер қоры); 4.интернет жəне т.б. көрнекі материалдарды пайдалану айтарлықтай нəтиже береді. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар арқылы студенттің пəнге қызығушылығы артып, зейін қойып тыңдауына жəне алған мəліметтерді нақтылауына мүмкіндік беріледі, алған білім сапасы мен сауаттылығын кеңейтуге жəрдемдеседі. Интерактивті тақтаны пайдалану арқылы студенттердің білімін тексеру үшін əр тарауды аяқтаған кезде немесе жаңа сабақты бекіткен уақытта тестілеу əдісін қолдануға болады. Бұл əдіс студенттерден бір уақытта жауап алуға мүмкіндік береді жəне тестілеген кезде мұғалім студенттердің білім деңгейін анықтай алады. Қазіргі жаңа технологиялы сабақтардың барлығында дерлік ең қажетті басшылыққа алынатын сабақ элементі болып табылатын электронды оқу құралдары.Электронды оқу құралдары-жаңа сабақты түсіндіру, тірек79

сызбалары,тақырыптық тапсырмалар,тақырыптық тест жұмыстары, логикалық тапсырмалар,жаттығу тапсырмалары секілді бірнеше сабақ элементтерін қамтитын кешенді электронды жинақ. Студенттер экономика негіздері сабағында арнайы компьютерлік бағдарламалар мен электрондық оқулықтарды пайдалану арқылы кез-келген тақырыпты тез меңгереді. Бұл студенттердің пəнге деген қызығушылығын арттыруға, олардың ой-танымын кеңейтуге, өз бетінше шығармашылықпен, ізденімпаздықпен жұмыс жасауына көп көмегін тигізеді. Барлық пəндер бойынша электронды оқулықтар жасалып, кеңінен таралуда. Ақпараттық технология жəне жүйелік бірігу түрлі мүмкіндіктерге жол ашты. Экономика негіздері пəнін жаңаша оқыту барысында сабақта жан-жақты технологияларды ұтымды қолданып, студенттердің шығармашылықпен, ізденіспен жұмыс жасай білетін жан-жақты қалыптасқан тұлғаны қалыптастыру басты мақсат екені анық. Ең бастысы, студенттердің өзіндік білім алуын қамтамасыз етіп, əр түрлі білім көздерінен негізгісін бөліп алу, тауып алу дағдыларын дамытады. Жаңа педагогикалық технологияның тиімділігі – студенттердің білім олқылықтарына үнемі зерттеу жасап, түзету жұмыстарын жүргізу. Əрбір студенттің білім деңгейін талапқа сай көтеру үшін озық əдістемелік технологиялар қажет. Сол жаңа озық əдістемелік технологиялармен қаруланған, заман талабына сай оқытудың жаңа əдістерін, яғни ақпараттық-коммуникациялық технологияларды толық меңгерген педагог қана білім алушының сапалы білім алуына мүмкіндік жасайды. Бүгінгі білім мазмұны, оқытушы мен студенттің арасындағы негізгі бастамалардың барлығы оқытушы арқылы жүзеге асырылады. Жалпы кəсіби тəжірибемде оқытудың жаңа технологиялық əдіс – тəсілдерін пайдалануда күтілетін нəтиже: өз елінің тілін, тарихын, ұлттық мəдениетін жетік білетін, білімді де, сауатты жаңа заманға сай ақпараттық мəдениеті мен құзіреттілігі қалыптасқан, теориялық білімдерін іс жүзінде қолдана алатын, осы пəнді басқа пəндермен байланыстыра алатын, өмірде өз қажеттілігіне пайдалана алатын, елінің ұлттық құндылықтарын жоғары бағалайтын жеке тұлғаны қалыптастыру. Əр сабаққа дайындық-мұғалімнің ізденісінің нəтижесі. Сабақты ыңғайына қарай түрлендіре түссе, əр сабақта жаңа əдіс-тəсілдерді қолданса, сабақтың мазмұны ашылады. «Мұғалім көп əдісті білуге тырысуы керек»,- деп Ахмет Байтұрсынов айтқандай, қазіргі заман талабына сай білім беру мəселесі, сол қоғам мүддесіне сай болуы керек. Өз ісінің шебері ғана жоғары жетістіктерге жетеді деп есептеймін. Қорыта айтқанда XXI ғасыр-бəсеке ғасыры,олай болса,ұлттық тарихымызды, мəдениетімізді қастерлейтін, ертеңгі Қазақстанның тізгінін ұстайтын, өмірдің əр түрлі мəселелерінен хабардар, кез келген тапсырманы орындауға қабілетті, қолынан іс келетін құзырлы азаматтарды осы бастан тəрбиелеуіміз керек. Мұғалім- бала бойына білім нəрін себетін басты тұлға. Яғни, балаларды тəрбиелеуде тиімді жағдайлар жасау көбіне мұғалімге тікелей байланысты. Олай болса, іскерлік пен ізденімпаздықта табысты болайық! 80

Қолданылған əдебиеттер: 1.Назарбаев Н.Ə. «Қазақстан халқының əл-ауқатын арттыру- мемлекеттік саясаттың басты мақсаты»/ Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. 2.Коуч мұғалімнің жұмыс кітабы, Орақова А.Ш.Корнилова Т.Б., Жартынова Ж.А.,2014 3.Тиімді оқыту мен оқу» ҚР педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру бағдарламасы. Мұғалімге арналған нұсқаулық. «Назарбаев Зияткерлік мектебі» ДББҰ, 2016ж 4.Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың «Қазақстан-2050 стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына арналған Жолдауы.

БІЛІМ БЕРУДІ ҚАРҚЫНДЫ ДАМЫТУДЫҢ ЖОЛДАРЫ Бексеитова Эльмира Омирбаевна Алматы қаласы бойынша ПҚБАИ аға оқытушысы

Қазіргі уақытта елімізде қоғамдық өмірдің барлық саласында, оның ішінде білім беру жүйесінде оң өзгерістер еніп, модернизациялау мен трансформациялау процесі жүріп жатыр. Елбасы Н.Ə.Назарбаев айтқандай «Біз техникалық жəне кəсіби білім берудің мазмұнын толық жаңартпақ ниеттеміз» деген болатын. Білім беру саласын жетілдіру, жаңа əдістемелік тəсілдерді, идеяларды жəне парадигмаларды қолдануды қажет етеді. «Білімді ұрпақ–болашақтың кепілі»-демекші,қазіргі таңда елдің болашақ азаматтарын қалыптастыру бағытындағы білім беру мəселесі– мемлекеттің басты саясатына айналып, оқыту жүйесін заман талабына сай үйлестіре алу міндеті туындап,білімге,барлық оқу–əдістемелік жүйесіне жаңа талаптар қойылуда. Осындай басты талаптарды негізге ала отырып, əрбір оқу орны бəсекеге қабілетті мамандарды даярлау, оқу үрдісінің сапасын көтеру мақсатында белсенді жұмыс жасап келеді. Білім берудің мақсаты–жедел дамып келе жатқан əлем жағдайында алынған терең білімнің кəсіби дағдыларының негізінде өз бағытын еркін анықтайтын,өз мүмкіндіктерін іске асыра алатын, өзін–өзі дамыта алатын жəне өз еркімен дұрыс адамгершілікті–жауапты дербес шешім қабылдайтын жеке тұлғаны қалыптастыру. Жеке тұлғаны қалыптастыруды дамыту мен оған жан– жақты терең білім беру мақсатында баланы оқытумен қатар оның белсенділігін қалыптастыра отырып, өз бетінше шешім қабылдауға дағдыландыру жолында неғұрлым тиімді шараларын енгізу–бүгінгі ұстаздардың жауапты міндеттері болу керек. Мұндай бағыттағы шараларды жүзеге асыру үшін бүгінгі күн талабы–оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру,халықаралық ғылыми коммуникациялық желілері шығу екендігі Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында белгіленген. 81

Қазіргі заманғы ғылыми–техникалық үрдістің қарқыны білім беру жүйесінің алдына мүлде жаңа міндеттер қоюда. Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, əлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу–тəрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің жаңа мазмұны пайда болуда. Атап айтатын болсақ: - білім беру мазмұнын жаңа біліктермен, ақпаратттарды қабылдау қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық жəне нарық жағдайындағы білім беру бағдарламасының нақтылануымен байи түсуде. - ақпараттық дəстүрлі əдістері – ауызша жəне жазбаша, телефон немесе радиобайланыс қазіргі заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын беруде. Бұл бағытта білім берудің əртүрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы ғылымға жəне тəжірибеге негізделген жаңа идеялар мен жаңа технологиялар бар. Сондықтан əртүрлі оқыту технологиясын оқу мазмұны мен студенттердің жас ерекшеліктері мен психологиялық ерекшеліктеріне қарай таңдап, тəжірибеде сынап қараудың маңызы зор. Білімді қарқынды дамыту барысында мен өз тəжірибемде қолданып жүрген тиімді əдіс – тəсілімді айтып кеткім келеді. 1970 жылдары Британдық Колумбия елінде мемлекеттік институттар мен колледждерді дамыту мақсатында тек ғана техникалық саланы меңгерген білімі жоғары,тəжірибелі оқытушылардың көмекке мұқтаж екендіктері анықталған болатын. Осы мəселені шешу мақсатында кəсіби білім беруді дамыту бағдарламасының координаторы Диан Моррисон Ванкувер мемлекеттік колледжінің консультанты Дуглас Керрмен бітімге келіп,РНП бағдарламасының негізін құруға келісімге отырды. Бұл бағдарлама қысқа, əрі ең негізгі мақсаты оқытушылардың кəсіби білім берудегі қажетті мұқтаждықтарын дамыту болатын. Ары қарай 1978-1979 ж.ж. осы РНП бағдарламасы құрылды. Алғашында бұл бағдарламамен тек ғана жас маман иелері жұмыс жасаған болса, кейінірек тəжірибелі маман иелерінің сұранысы да көбейе түскендіктен қолданысқа енді. Кейінірек 1992ж бұл бағдарлама Британдық Колумбия Университетінің қолдауымен оқытушылардың көмекшілерін дайындау бағдарламасы ретінде жəне оқытушылардың біліктілігін арттыру үшін қолданылған бағдарлама болатын. Бастапқы уақытта РНП бағдарламасын Диан Моррисон қолдап, дамытып келген болса, қазіргі таңда Оқу Бағдарламасын Дамыту Орталығында қолданылып келеді. Сонымен қатар осы РНП бағдарламасы бойынша Канада жəне АҚШ елдерінің көптеген оқу орындары жұмыс жасап келеді. Бұл РНП бағдарламасының негізі оку барысында кішкене топтарға арналып өткізілетін шағын сабақтар болып табылады. Оқу барысында 6 сатыдан тұратын сабақ жоспарларын құрып, жүргізуге болады, ал бұл сабақтарда көбіне ауқымы аз, қысқа тақырыптар алынады. Бұл жерде айта 82

кететін жайт оку барысында əр оқытушы тек ғана ақпаратты беріп ғана қоймайды, сонымен қатар сабақ барысында, өзін оқытушы ролінде де, студент ролінде де көре алады. Осы РНП бағдарламасының бір маңызды негізі BOPPPS үлгісі бойынша сабақ жүргізу. Енді сол BOPPPS үлгісіне нақтырақ тоқталып кететін болсам. Мұндағы əрбір əріптер сабақтың келесі алты этапын білдіреді: B – кіріспе O – сабақтың мақсаты мен нəтижесі P – алдын – ала бағалау P – белсенді оқыту P – қорытынды баға S – қорытынды 1. Кіріспе – B Кіріспе бөлімін енгізудің мақсаты оқушылардың назарын аудару жəне сабақтың мақсатын ашу. Енгізу бөлімін кейбір кездері «мотивацияны құру» немесе «назар аудару» деп те атайды. Бұл оқушыларды сабақтың негізгі тақырыбына көңіл аударуға көмектеседі. Егер енгізу бөлімінде «Мен үшін бұл материал қаншалақты маңызды?», «Мұның қандай мəні бар?» жəне «Неге мен оқуым керек?» - деген сұрақтарға жауап беретін болсақ, пассивті оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын оята аламыз. Негізінен кіріспе бөлімі ұзақ болмауы керек. Кіріспе бөлімін енгізуде мынадай қарапайым əдістерді қолдануға болады:  тақырыптың маңыздылығын жəне əртүрлі ситуациялық жағдайда қандай пайдасы болатынын түсіндіріңіз;  сабақтың тақырыбы туралы əңгіме айтыңыз;  оқушыларға негізгі тақырыпқа қатысты қандай да болмасын таныс болған айғақ айтыңыз;  сабақтың тақырыбына қатысты провокациялық сұрақтарды қойыңыз;  қазіргі өтіп жатқан (жаңа сабақтың тақырыбы мен бұрын өткен немесе алдағы сабақта өтетін оқу материалын байланыстырыңыз;) Кіріспе бөлімі оқу барысы ашылады, яғни оқушылардың назарын аударып, мотивация пайда болып, сабақтың маңыздылығы туралы түсіндірледі. Сабақтың мақсаты мен нəтижесі – O Оқытушы алдымен өзі мақсатты дұрыс қоя білуі керек. Нақты қойылған мақсат келесі пункттардан тұрады:  Іс-əрекет (жұмысы) – яғни, оқушының қандай нəтижелерге қол жететінін анықтау немесе алған теориялық білімдерін пайдаланып, ол қандай мақсатты орындау керек, яғни ұғыну емес, түсіндіру керек деген сияқты.  Шарты – мақсатта орындаудағы кейбір параметрлерді анықтайды. Яғни, мақсатты орындаудағы шарты (мысалы, оқушы өзі орындау керек пе, 83

серіктестігімен бірге орындау керек пе немесе керекті құрал-жабдықтарды пайдаланып орындау керек пе)  Критерия – оқудың нəтижесін анықтайды. Мұнда орындалған мақсаттың критериялық бағасын анықтайды. (мысалы, «3 қатеден аспауы керек», «дəлдігі 80%-ға дейін»). Сонымен мақсатты құрған кезде мынаған мəн беруі керек: алдыңызда күткен оқудың нəтижесін нақты жəне дұрыс анықтай білу. Əдетте мақсатты бір сөйлеммен құрады жəне бұл сөйлемде келесі элементтер бар:  Кім (əрдайым оқушы немесе студент; бірақ та толық сөйлемді құру керек);  Нені орындау керек;  Орындалу шарты;  Қаншалықты дұрыс (стандарттары жəне бағалаудың критериясы); Бұл бөлімде сабақтың мақсаты түсіндіріледі жəне айтылады: не туралы білу керек, нені ойлау керек, нені бағалай білуі керек немесе сабақ соңында қандай шартта жəне қандай көлемде нені жасай алады. Алдын – ала бағалау – P Сабақ беру барысында алдын-ала бағалауды пайдаланып, сабақты неден бастау керектігін дұрыс анықтайсыз. Егер оқушы немесе студент сіз беріп жатқан материал туралы біліп отырса, онда оған қызық болмайды. Ал, егер материал тым күрделі болса, олар шатасады да, ұғына алмайды. Алдын – ала бағалаудың пайдасы:  Оқушылардың қызығушылығын ояту;  Жаңа тақырып туралы терең білетін оқушылардың ойын тыңдау жəне сабақ барысында басқалармен ойларын бөліседі;  Оқытушы оқушылардың мықты жəне əлсіз жақтарын ескеріп, олармен жеке-жеке жұмыс жасауына көмектеседі;  Сабақтың мақсатына көңіл аударуға мүмкіндік береді. Алдын – ала бағалау мына сұраққа жауап береді: «Оқушы өтетін сабақ жөнінде қосымша не біледі?» Белсенді оқыту – P Оқу–бұл белсенді процесс жəне оқу процесінде оқушылардың белсенді қызығушылығының арқасында терең білімге қол жеткізуге болады. Оқушылар алған білімдерін эксперименттер, талдау жəне қандай да болмасын идеяларды ойлау арқылы естеріне сақтайды. Осыны ескере отырып, пікір – талас, дебаттар немесе диалогтар арқылы да қол жеткізуге болады. Белсенді қатысым – нақты анықтама беруге күрделі болып табылатын ұғым. Ол тек ғана оқушылардың интеллектуалды дамуының деңгейіне жəне жеке факторларға байланысты емес, сонымен қатар оқыту мəдениетіне де байланысты болады. Белсенді қатысымды келесі əдістер арқылы іске асыруға болады: Азғантай топта курстың материалдары бойынша тапсырманы немесе нақты сұрақтарды талқылағанда; 84

Лекция кезінде үзіліс жасау уақыты, мұнда оқушылар берілген материалдарға сүйеніп,жазба түріндегі тапсырмаларды немесе пікір-таласты орындау арқылы, сұрақтарды құру немесе жаттығуларды орындау арқылы, мысалы теңдеулерді немесе азғантай есептерді шығару арқылы ой-өрістерін ойлауға мүмкіндік береді. Сабақтың негізгі тақырыбына сүйеніп, критериялық пікір-талас жүргізу – бұл кезде оқушылар жұптасып, бір-бірінің ойларымен алмасады. Жоспарлау (əдетте тақырыпты бөлімдерге бөлу) Жекеленген немесе топталынған тапсырмалар/презентация Рольдік ойындар, нақты мысалдардың сараптамасы, сценарийлер Студенттердің бір-бірінің жұмыстарын бағалайтын тапсырмалар Белсенді оқытудың əдістемелік тəсілдерін таңдау оқушының интеллектуалдық жəне кəсіби деңгейіне де байланысты болады. Бұл деген сөз оқу процесін қаншалықты қабылдай алатынына да тəуелді. Егер оқушының оқу дағдылары жақсы болса, онда оқытушы одан да күрделірек тапсырмалармен жүктей алады. Егер оқушы материалды толығымен меңгеруге мүмкіндігі болмаса, онда оқытушы оқушыларды ыңғайлы деген тұстарынан оқыта бастайды. Сондықтан да белсенді оқытудың əдістемелік тəсілдерін таңдағанда оқушылардың білім деңгейлерін ескеру керек. Белсенді оқыту сабақтың негізгі этапы , мұнда оқушы оқу процесінде белсенді қатысымға ие болуы керек. Тізбектелінген іс əрекет өңделеді.Бұл іс əрекет олардың қойған мақсатына жетуге немесе үйренудегі нəтижені алуға мүмкіндік береді. Сабақ барысында аудиовизуалды оқу құрылғыларын қолдануға болады. Қорытынды баға – P Қорытынды баға екі сұраққа жауап береді: 1.«Оқушылыр нені үйренеді?» 2.«Алға қойылған мақсат орындалады ма?» Шағын сабақ рамкасында қорытынды бағаны жүргізу қысқа болуы керек.Бағалау процесін жоспарлауда төмендегі əдістемелік тəсілдер көмектеседі: 1.Егер оқушының базалық білімдерін жəне есте сақтау қабілетін бағалау үшін - Бірнеше жауаптары бар сұрақтар қою; - «Дұрыс/дұрыс емес» деген жауаптары бар сұрақтар қою; - Қысқаша жазба түрінде жауап беретін сұрақтар қою; - Қысқаша ауызша түрде жауап беретін сұрақтар қою 2. Егер оқушының əр жақты ойлау қабілетін бағалау үшін - Есептер шығаруға тапсырма беру; - Қысқаша рефераттар, рецензиялар дайындауға тапсырма беру; 3. Егер оқушының жеке пікірін бағалау үшін - Іс əрекеттерімен; - Жеке ойымен жəне дəлелімен көрсетілген мысалдармен; 4. Егер оқушының тəжірибелік білімдерін бағалау үшін 85

-Тəжірибелік тапсырмаларды бағалау түрімен - Бағалау шкаласымен; -Алған білімдерін қолданып, дайындаған шығармашылығымен; -Алған білімдерін қолданып, орындаған тəжірибелік тапсырмаларымен. Қорытынды бағада оқушының берілген білімді қаншалықты біліп үйренгені тексеріледі. Бұл этап оқудың мақсатымен жəне нəтижелерімен тікелей байланысты. Қорытынды – S Енгізу бөлімі (кіріспе бөлімі) сабақтың негізі мақсатымен таныстарып, оқу процесін бастаса, ал қорытындылау этапында өтілген сабаққа қысқаша шолу жүргізіліп, оқу процесін жабады. Сондай - ақ қортындылау бөлімі кезінде оқушылар алған білімдері мен дағдыларын қысқаша шолып талдай алады. Қорытындыны жасау мынадай этаптардан тұрады:  Өткен сабақтың қысқаша мазмұнын айту (мұнда оқытушы немесе оқушы сабақтың негізгі жағдайларын атап шығады);  Топталынған процесс (мұнда, оқушылар топтасып жұмысқа пікірталас жүргізуге мүмкіндік береді);  Бағалар (бағаланудың əдістемелік тəсілдерін қолдану);  Қолдану (алған білім-дағдыларын келешекте қалай қолдану керек; жеке жоспар құру);  Жеке ой-пікірін айту («дөңгелек үстел» құрылады, мұнда əрбір оқушы өзінің «соңғы сөзін» айтуға құқылы); Кейбір оқушыларға сабақты қайталап,қорытындылау өткен материалдарды іштей талдауға мүмкіндік береді. Ал, кейбіреулеріне болса, нəтижеге қол жеткізу болса, ал үшіншілеріне – «Алға қойылған сабақтың мақсатына жеттік пе?» деген сұрақтарға жауап беретін оқу процесінің логикалық аяқталуы. Егер сабақ нақты қойылған мақсатпен басталса, əрине сабақ соңында оған қысқаша шолу мен қайталау жүргізіледі. Оқу процесінің соңында қолданылатын қорытынды бөлімнің нəтижесінде «дөңгелек тұйықталады». Оқудың əдісіне қарамастан, шағын сабақ рамкасындағы қорытынды этап өте қысқа болуы керек. Оқудың қорытынды бөлігінде оқушыларға алған білімдерін қайталауға мүмкіндік береді. Енді шағын сабаққа толығырақ түсінік бере кетсем. Жалпы тəжірибеде оқу үрдісі 3 негізгі оқыту аумағын қамтиды: психомоторлық, танымдық, эмоциональдық. Шағын сабақтың ұзақтығы 40 минутқа негізделеді. 10 минуттық шағын сабақ бұл оқыту мен бағалаудан тұратын 40 минуттық жүйенің бір бөлігі болып табылады. Бұл жүйе шағын сабақ жүйесі деп аталады. Шағын сабақ жүйесінде төмендегідей қатысушылар əрекет жасайды: Нұсқаушы- шағын сабақ жүргізетін оқытушы Əдіскер- оқытушы Оқушылар- тыңдаушылар 86

Бұл жерде айта кететін жайт 40 минуттың ішіндегі уақыттардың өзіндік орны бар. Сіз ойлап қалмаңыз оқытушы 40 минут бойы сабақ жүргізеді деп, енді сол 40 минутқа арналған шағын сабақтың əрбір қолданылатын уақытына тоқталып кетейік. Оқыту ортасының дайындығы (5-10 минут). Бұл деңгейде оқытушы сабақты жүргізуге дайындалады.Дайындық кезінде парта жəне орындықтарды ыңғайлы етіп орналастыруға, жазу жəне интерактивті тақтаны қосуға, плакаттарды ілуге, проектілерді қосуға болады. Оқытушы осы кезде əдіскерге сəйкестендірілген күйде тазартылған бейне таспа береді. Оқытушыдан қанша уақыт яғни сабақтың аяқталуына қалғанда белгі беретіні жөнінде сұрап алады. Шағын сабақ (10 минут) Шағын сабақ уақытында оқытушы міндетті түрде тыңдаушыларға сабақ жүргізеді. Ал əдіскер оқытушы сабақты бейнетаспаға жазып отырады. Сабақ өтті, сіз оқу процесі кезінде сабаққа қатысқан оқушыны бағалайсыз, ал əдіскер сізді бағалайды. Алдын ала белгіленген уақытқа байланысты оқытушыға əдіскер белгі берген уақытта жоспарланған тапсырманы орындалмаса да сабақты аяқтайды. Жазбаша бағалау (5-7 минут) жазбаша бағалауда оқытушыны оқушылар бағалайды. Жазбаша баға уақытында оқушылар арнайы бағалау формасын толтырады. Осы уақытта оқытушымен əдіскер болған сабақты BOPPPS үлгісі бойынша талқылайды. Ауызша бағалау (13-15 минут) Ауызша бағалау əдіскердің басқаруымен жүргізілетін бағалау. Сіздің 10 минут ішінде өткізген шағын сабағыңыздың қаншалықты ұнағаны жөнінде пікір айтылады. Əртүрлі əдіс арқылы сіздің мықты жəне ілсіз тұсыңызды анықтайды. Ал сіз əлсіз тұсыңызды айтқан уақытта өзіме берілген сый деп қабылдаңыз. Неге 10 минут? Енді сіз бұл жерде ойлап қалуыңыз мүмкін неге 10 минут деп, себебі біздің сабақ өткізуіміздің уақыты аз дегенде 40-50 минутты қамтиды. Бірақ бұл жерде 10 минут деген сұрақ туындайды.Бұл арада айтқым келері 10 минут немесе 10 сағат сізде қанша уақыт бар екені маңызды емес, себебі сіз бəрібір берілген тақырып бойынша дайындалған барлық ақпаратты қамти алмайсыз.Оқыту материалдарының ішіндегі ең негізгі бөлігінің қажетті деңгейін анықтай алу бұл нағыз педагогикалық шеберліктің кілті болып табылады. Сөзімді қорытындылай келе айтқым келетіні, еліміздің ертеңі болатын жас ұрпақты білім нəрімен сусындатып, сапалы білім, саналы тəрбие беретін əрбір оқытушы, алға қойған мақсатттарына жету барысында түрлі əдіс – тəсілдерді қолдана отырып, жан – жақты, терең білім беріп, бəсекеге қабілетті маман иесін даярлауға өз үлесімізді қосуымыз керек. 87

БАСТЫ МАҚСАТ – ІЗГІ ҰРПАҚ ТƏРБИЕЛЕУ Ерболаева Жұмағыз Абенқызы Атырау аграрлы-техникалық колледжі, жоғары санатты арнайы пəн оқытушысы

Қанша уақыт өтсе де, өзінің өзектілігі мен құндылығын жоймайтын маңызды мəселе - ол жас ұрпақ тəрбиесі. Тарихққа зер салсақ, небір даналар мен ойшылдарды тəрбие мəселесі бей–жай қалдырмағанын көреміз. Мұның бəрінде терең сыр, мағына жатқаны сөзсіз. Өйткені жас ұрпақтың ержеткенде қандай болатыны, ең алдымен оның тəлім –тəрбиесіне тікелей байланысты. Əл-Фараби бабамыздың «Тəрбиесіз берілген білім-адамзаттың хас жауы»,- деп айтуы бекер болмаса керек. Қазіргі таңда да барлық оқу орындарындарында тəрбиеге жете көңіл бөлінгені дұрыс деп ойлаймын. Себебі, білім алдыңғы орынға шығып, тəрбие кейін қалып қоятын болса, мұның соңы адамның толыққанды тұлға болып қалыптасуына кері əсерін тигізетіні анық. Білім - қарапайым тілмен айтқанда, ақпараттар жиынтығы ғана. Ол санаға сіңіп, ойда қалады. Ал берілген тəрбие адамның күллі жан дүниесіне əсер етіп, тұлғалық қасиеттерін қалыптастырады. Тəрбие кең ұғым. Ол үздіксіз жүретін үдеріс. Адамды отбасы, қоғам, қоршаған орта тəрбиелейді десек, осылардың ішіндегі ең маңыздысы - отбасылық тəрбие. Адамгершілік,бауырмалдық,татулық,қайырымдылық, əдептілік, инабаттылық, имандылық сияқты қасиеттер- отбасында бала бойына сөзбен дарымайды, əрине, оның бəрі үлкеннің өнегелі үлгісімен дариды. Сондықтан да ата-аналар мен ұстаздар қауымы өз міндеттерін түсініп, ұлқыздары мен шəкірттеріне үлгі болулары тиіс. Бүгін жастарымызды дұрыс тəрбиелей алсақ, ертен жарқын келешекте өмір сүретін боламыз. Бүгін тікен егіп, ертең одан балауса орам деген ниет сау ақылға да, қисынға да қайшы. Əркім өз еңбегінің нəтижесін алады. Бұл жер бетіндегі бұлжымас заңдылық. Жастарымыз рухани қуатты, терең иманды болса, ақылдылық, біліктілік, мəдениеттілік, парасаттылық қасиеттерін бойға жинаса, онда баянды болашақтан күтеріміз көп болмақ. Ал жастар рухы семіп, қуаты қайтып, ас ішіп аяқ босатудан, құлқынның қамынан басқа ештеңе ойламаса, елдің тамырына балта шабылды дей беріңіз. Отбасында үлкендер мен жастар барлық жағдайда достық қатынаста болулары тиіс. Ынтымақ бар жерде береке, бірлік те болады. Баланың ойын есепке алып, қате жерін ақылға салып, жеткізе білу керек. Сонда ғана баласының алдында ата-ананың ролі мен беделі артады. Ұрпақ тəрбиесі игілікті іс. Халықта «Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың »,- деп бекер айтылмаса керек.Сондықтан, баланың бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз-өзіне сенімділікке тəрбиелеуде отбасы мен қатар педагогтар да шешуші роль атқарады.Ұстаздар қауымы қашан да тəрбиелей отырып оқытуға көп көңіл 88

бөлуіміз керек деп санаймын. Ал əрбір ата-ана оқу орнымен, яғни педагогтармен тығыз байланыста болып, өз баласының əрекеттеріне бақылауды қамтамасыз етуі, балаға отбасында қалыпты жағдайдың сақталуын жəне оқуына қажетті материалды қамтамасыз етумен шектелмей, ұл-қызының ынтасын, қызығушылығын да байқап, оның өзін-өзі дамыту үшін жағдай жасап, ықпал етуілері қажет. В.А.Сухомлинский ата-аналармен жұмыс істеудің мазмұнына ерекше назар аударып, «Тек ата-аналармен бірге жалпы күш –жігерді біріктіру арқасында мұғалімдер балаларға үлкен адамдық бақытты беруі мүмкін», - деген екен. Кез келген адамзат баласының өмірінің шаттыққа бөленуі, өмірінің жалғасы ұрпағының саналы болуы деп білемін. Адамға нағыз бақытты ұрпағы ғана сыйлай алады. «Адам ұрпағымен мың жасайды»,- деп тегін айтылмаса керек. Əрбір ата-ана бала алдында жаман əдеттен алыс болып, жақсылыққа жақын болса, болашақта осы істерінің жемісін көрері сөзсіз. Баланың жақсы ісін мадақтап, терісін оң етіп түсіндіріп отырса, ол да үлкендерді сыйлап, кез-келген тапсырманы орындауға қарсылық білдірмейді. Орынсыз ұрысу, зеку, сұрақтарына дөрекі, келте жауап беру немесе əділ талап қоя білмеу ата-ананың беделін түсіреді. Қазіргі таңдағы жастар- ертеңгі үмітіміз. Бүгінгі ұл - ертеңгі əке, бүгінгі қыз- ертеңгі–ана. Ата мен ана өнеге көрсете алмаса баланың тəрбиелі болып өсуі екіталай. Өйткені бала ересектерге өте еліктегіш келеді, жақсыны да, жаманды да тез үйренеді. Халқымыздың тарихына көз жіберсек, əрбір отбасы дүниеге келген жас нəрестені қуанышпен қарсы алып, адамшылыққа, имандылыққа, ізгілікке тəрбиелеген. Аталарымыз баланың қай іске, қай өнерге икемі барын алдын-ала байқап, сегіз қырлы, бір сырлы болып өсуіне қамқорлық танытуға ұмтылған. Сондықтан болар, бүгінде жиі кездесіп қалатын басбұзар ұл, бетімен кеткен қыз болмаған . Ата-ана- бала тəрбиесіндегі басты тұлға. «Əкеге қарап ұл өсер, шешеге қарап қыз өсер»,- дейді дана халқымыз. Қыз баланы қырық үйден тыйып, инабаттылық пен төзімділікті бойына сіңірсек, ұл баланы батылдыққа, ұстамдылыққа баулысақ, еліміздің болашағы да жарқын болары даусыз. Отбасының үздік үлгісі-əуелі имандылықпен жəне парасатпен өткен ата-бабаларымыздың асыл өнегесінде деп білемін. Кітап ұсынсаң қиылып ғаламторға қарайтын балаларға қарап, үйдегі барлық нəрсе аналарға байланысты деп айтуға болады. Сəби ана құрсағында тəніне қажетті қоректі ғана емес рухани азықты алады екен. Үйдегі алтын қазық –ана. Ана ақылды болса, үйдің қуанышы, əкенің жұбанышы. «Бала ұяда не көрсе, ұшқанда соны алады »,- дейді атам қазақ. Ананың даналығы мен ибалылығын көріп өскен бала да алысқа ұзамайды. Ана үйдегі –бақ, əке үйдегі –тақ. Əке үйдің патшасы, əке балаға үлгі. Сол үлгінің ізімен өсіретін тағы да ана. Осы үйлесімділіктің сақталмауынан отбасы иммунитеті бұзылуда. Бүгінгі таңда отбасыларға қатысты мəселелер ерекше көбеюде. Отбасылық кикілжіңдер кесірінен балалар қараусыз, тəрбиесіз қалып жатады. Перзенттерінің ішіпжеп жүргені адал ма, қандай фильмдер көріп жүр, достары кім, рухани 89

азығын қалай алып жүр? Бала түгілі үйдегі бір гүлдің өзі уақытылы қаралып, түбі қопсытылып, су құйылмаса, ол да шіріп кететіні белгілі. Ал бала қараусыз қалса, онда отбасындағы ұрымтал тұстың қолдан берілгені. Отбасындағы мəселелердің негізгі себебі- біздің Ислам дінімізден, сенімімізден, дəстүр–салтымыздан соншалықты алыстап кетуіміз деп ойламын. Ислам дінінде мұсылман əйелдерге де, мұсылман еркектерге де білім іздену парыз. Білім-ғылымға көңіл бөлінбеген соң, отбасыларда да бақытты күндер азая береді. Дамып келе жатқан қай мемлекетті алсақ та, сырттан жəне іштен аяқтан шалушы топтар болатыны анық. Осындайлардан қазақ жастарының санасын қалай сақтап қаламыз деген сұраққа жауап беру үшін ең алдымен атаананың өз балаларына бере алатын тəлім –тəрбиесіне, оқу орындарындағы ұстаздардың жастардың санасына ұлттық жəне рухани құндылықтарымызды жеткізе білуіне байланысты. Қасиетті пайғамбарымыз (с.ғ.с) өз хадисінде «Отанды сүю иманнан» деп, Отансүйгіштік пен патротизмді бекерден –бекер иманмен ұштастырмағаны белгілі. Жастарды Отансүйгіш қасиетке тəрбиелеу-отбасының да, ұстаздардың да басты мақсаты болуы керек. Лұқпан Əкім баласына жазған хатында «Балам, ұстамды бол, өз еркіңе ерік берме. аз асқа қанағат қыл, елмен дөрекі қатынас жасама, əр ісіңді ойлап істе, мақтанға мастанба,көп білім алуға тырыс, жақсы жолдастарыңмен байланысты үзбе...»деген екен.Міне,осындай даналарымыз өздерінің терең мағыналы сөздері арқылы жас ұрпақты ерінбей білім алып, еңбек етуге, Отанды сүюге шақырған. Осындай даналық ойларды шəкірттеріміздің бойына зердесіне құю, ұлағатты істерге баулу атааналармен қатар барша ұстаздар қауымының да міндеті санаймын. Нарық заманында адами құндылықтардың өзгеріп кетекені ащы шындық. Ғаламтордың, жаңа технологиялардың, телеөнімдердің тез арада дамып кетуі-тəрбиенің насихаттық жағына кері əсерін тигізуде. Дегенмен тəлімді тəрбиенің орны қашанда бөлек. Оны самсаған техника ешуақытта алмастыра алмайды. Ол өнегелі де ұлағатты сөзбен, үлгі көрсетумен, кеңесе отырып бағыт-бағдар берумен, жол көрсетумен жүзеге асырылады. Жас ұрпаққа тағылымды тəрбие беріп, зердесіне жол табу ұстаздардан жанжақты ізденуді талап етеді. Қорыта келгенде, ұрпақ тəрбиесі тек қана педагогтардың міндеті емес - бұл əрбір отбасының жəне барлық ересектердің айналысатын ісі. Оқу орындары мен ата-аналар ынтымақтаса жұмыс жүргізсе, олардың білім алуларымен қатар тəрбиесіне де көңіл бөле білсе, олармен санаса білсе, келешектің шын жанашыры, елдің арқа сүйер азаматтары тəрбиеленіп өсіп шығары сөзсіз. Бүгінгі жас- ертеңгі елдің мызғымас тірегі, келешек келбеті. Сондықтан ұрпақ тəрбиесі-баршамызға ортақ жауапты іс. Əрбір ата-ана, əрбір педагог баласы мен шəкіртін еліне, халқына шын берілген, үлкенді құрметтеп, 90

кішіге ізет көрсете білетін,дені сау,білімді,еңбексүйгіш,жан-жақты жетілген азамат етіп тəрбиелеуді борышым деп санаулары керек.

ЗАМАНАУИ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІН ЖАҢАРТУДА ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕРГЕ ШОЛУ Есмағанбетова Улбала Хамитовна «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Қызылорда облысы бойынша ПҚ БАИ ИТҒЖ(Г)ПОƏ кафедрасының аға оқытушысы, тренер

Əлемнің жетекші мемлекеттерінде жалпы білім беру жүйесі бірнеше реформалардың негізінде ұдайы өзгерістерге ұшырап, міндетті білім беру мерзімі ұзартылып, бастауыш мектеп пен негізгі мектеп арасында байланыс аралық бақылаумен қамтылған. Əлем елдерінің орта білім беру жүйесін дамытудағы басты стратегиялық бағыты оқыту мен оқудың негізгі нысаны ретінде оқушының танымдық дамуын қарастырады. Оқыту мен оқудың арасындағы үндестік,оқыту формалары мен стратегияларының оқушылардың таным əрекетіне ықпалын бағамдау, олардың таным қажеттілігі мен сұраныстарын қанағаттандыра алатын орта құру – озық тəжірибелі білім беру жүйесінің негізі болып табылады. Қазіргі кезеңде əлемнің əрбір елінде ұлттық білім беру жүйесін реформалау жүріп жатыр деп айтуға негіз бар. Бұл реформалардың басты ерекшелігі оқу үдерісінде оқушыны басты жəне негізгі тұлға ретінде қарастыру. Сондай-ақ, оқушының танымдық дамуын зерттеуші-мұғалімдер, мектеп басшылары жəне жетекші мамандардың жіті қадағалауын қажет етеді.Оқыту мен оқу үдерісінде негізгі мақсат оқушының тек пəндік білімдерді меңгеруін ғана емес, сонымен қатар өздігінен əрекет ету, шешім қабылдай білу, өзгермелі өмір жағдаяттарына жеңіл бейімделуіне қол жеткізуді қарастырады. Барлық елде аталған мақсаттарға табысты жету үшін барынша жағдайлар жасалуда. Бұл жағдайлар, төменде көрсетілген мүмкіндіктерді қамтамасыз ете алады: -əрбір оқушыны белсенді таным үдерісіне тарту, алған білімдерін тəжірибеде қолдану, олардың қашан, қай жерде жəне қай мақсатқа жету үшін қажет екендігін нақты түйсіну; -бірлескен оқу, табысқа жету немесе түсіну/қолдану үшін коммуникативтік дағдыларды пайдалану; -өз елі немесе басқа елдегі құрбы-құрдастарымен кеңінен араласу; -ақпарат көздерімен еркін жұмыс жасай білу, ақпараттық орталықтармен қатар ғылыми, мəдени, ағарту орталықтарымен жұмыс жасай білу жəне кезкелген мəселе аясында тəуелсіз, бірақ дəйекті пікір айту; -зияткерлік, физикалық, рухани-адамгершілік қабілеттерін жүйелі дамыту арқылы пайда болған мəселелерді шешу икемділігін дамыту, əртүрлі 91

əлеуметтік рөлдерді орындауды үйрену, мəселе мен жағдаяттарды бірлесе шешу; Жоғарыда көрсетілген мəселелерді шешу мектептің ғана емес, қоғамның да кешенді күш салуын талап етеді. Өз мемлекетімізді əлемнің дамыған елдері қатарынан көргіміз келеді, сондықтан біздің балаларымыз тек жеке тағдырын ғана құрып қоймай, мемлекетіміздің болашағына ықпал ете алатындай деңгейде дамуы білім беруде жаңа педагогикалық амалдарды тиімді қолдану қажеттілігіне сұранысты арттыруда. Əлемдік білім беру жүйесіне көшу тек білім мазмұнын жетілдіру ғана емес,білім жүйесінің басқа да маңызды аспектілерін жетілдіруді көздейді. Пəндік, педагогикалық жəне технологиялық білімдердің өзара əрекеттесуі мұғалімдерге жоғары деңгейде кəсіби ұстаздыққа көтерілу мүмкіндігін бере алады деген қағида кеңінен таралуда. Сонымен қатар орта білім беру жүйесінің əлем елдерінде даму жағдайымен танысып, озық тəжірибе негіздерін зерделеп, маңыздылығы мен ерекшеліктерін білген абзал. Əлем елдерінің жалпы орта білім беру жай-күйлерімен танысу тенденциялар мен құндылықтардың əр елде өзгеше сипатта қалыптасатындығын аңғартты.Мысалы, Англияда Реформа жүргізу Актісіне сəйкес орта білім беру мерзімі төрт бөлікке бөлінген: 5-7 жəне 7-11 жас,1114 жəне 14-16 жас. Бастауыш мектеп алғашқы екі стадиясынан тұрады.Оқушылардың білімдерін тексеру тестілеу арқылы жүзеге асырылады, стандарт талаптарына сай білім, білік, дағдылары тексеріледі. Стандарт талабына сəйкес оқушы білімінің үш деңгейі анықталған: 1) есте сақтау; 2) кездейсоқ ситуацияда өз білімін қолдана алу; 3) білім мен біліктілігін өмірде пайдалана алу; Франция мектептерінде оқыту «өнер арқылы тəрбиелеу» тұжырымдамасы арқылы жүзеге асырылады. Ол негізгі үш мақсатты көздейді: 1) Адам-рухани қазына. Рухани-адамгершілікті қалыптастыру; 2) Көркемдік-эстетикалық талғам қалыптастыру; 3) Мəдени мұра – қолөнерден тəжірибе жинақтау; Көркемдік-эстетикалық мақсатта оқыту арқылы бала сезімдерін дамытуға, əдебиет жəне өнер шығармалары негізінде адамгершілік-рухани тұлға қалыптастыруға, мəдениет жəне өнер үлгілерімен жеке шығармашылық икем-қабілеттерін дамыту көзделген. Осындай эксперименттің бірі əлемдік С.Френе мектебінде орын алған. Френе техникасы келесі элементтерден құралған: мектеп типографиясы, мектеп кооперативі, еркін мəтіндер, фишка-карточкалар, жұмыс библиотекасы, т.с.с.. Френе мектебінің өмір ағымы өзін-өзі басқару стилінде жүргізілген, басшылығында бірнеше оқушыдан тұратын кеңес кооперативі мен С.Френе тұратын болған. Оқу, шаруашылық, мəдени шаралардың, кикілжіңдердің, мадақтау мəселелерінің нəтижелері дауыс беру арқылы кеңес қаулысымен шешілген. Кеңес жыл сайын қайта сайланып, оқушылар кезең-кезеңмен 92

басшылар мен орындаушыларға айналған. Кооператив жұмысы аптаның соңында ашық жариялы қорытындыларын шығарып отырған[3,25]. Германиядағы мектептер қоғамдық жəне жеке сипатта. Жалпы орта білім беру құрылымы 4+5+4 жəне 6+4+3 (əр жерде əртүрлі). Мемлекет міндетті ақысыз тоғыз жылдық қоғамдық мектептерде оқытуға кепілдік береді. Бастауыштан жоғары білім беру үш сатылы құрылымға ие: негізгі мектеп, реальное училище, гимназия. Оқыту жалпыға бірдей бастауыш мектепте алты жастан басталады, одан кейін көрсетілген мектептердің бірінде жалғасады. Бұл мектептердің мақсаты, қызметі, орта білім беру деңгейіне байланысты айырмашылықтары бар. Негізгі мектеп– 5-10 сыныптар. Бұл мектепте осы жастағы балалардың елу пайызға жуығы оқиды, толық емес орта білім алады. Реальное училище– 5-10 сыныптар. Кəсіби-практикалық бағытта толық емес жалпы орта білім алуға мүмкіндік береді: физика, химия, биология, шетел тілі жəне тағы сол сияқты академиялық пəндер оқытылады. Гимназия–5-13, 7-13 сыныптар. Толық орта білім жəне университет типінде жоғары оқу орындарына түсуге құқықтандырады. Бұл мектептердің бағдарламасында базалық пəндермен қатар таңдау курстарының бірқатары қолданысқа енгізілген. Гимназиялық білім беруде 6 негізгі бағыт белгіленген: техникалық, техника-технологиялық, қоғамдық-ғылыми, музыкалық, коммуналды-шаруашылық. Гимназиялық білім берудің бағдарлы бағыттары оқушыларға кең көлемде мүмкіндіктер береді. Олар үнемі элективті курстармен толықтырылып, өңделіп отырылады. Оқыту бағдарламаларының 2 типі жасалған: кооперативті жəне кіріктірілген мектептер үшін. Кооперативті мектеп бағдарламасы міндетті жəне таңдау пəндерін үйлестіре оқыту негізінде жасалған. Ал кіріктірілген мектепте оқушылардың жекелеген жағдайда меңгеруге тиісті біртұтас бағдарламасы ұсынылады. Білім беру ұйымдарында жүргізілген эксперименттер өткенінен 1919 жылы Вольдорф-Асториядағы ашық мектепті айтуға болады. Мектепті құрушы жəне негізін салушы Р.Штайнер өзінің тəрбиелеу тұжырымдамасын «Халық педагогикасы курсы» еңбегінде толық мəлімдеген. Негізгі идеясы – жаңа адам қалыптастыру, мақсаты – терең адам тану арқылы жүзеге асыру. В.Штайнердің тəжірибесінің басым бағыты эмоциялық, эстетикалық тəрбиелеу,əр оқушыны жеке тұлға ретінде зерттей отырып оқыту, талап қою.Адам–рухани дүние,ал мектеп болса рухани қазына ошағының автономиялық əлеміне айналуына тиіс деп санаған мектеп құрылтайшылары. Қатыгезділікке қарсы ем жəне ой-қиялдарының ояну мақсатында ең бірінші орынға балалардың рухани адамгершілігін тəрбиелеу қойылған. Оқытуды ұлы адамдардың биографиясын оқытудан бастап, ойшыл ғұламалардың адамзатқа қалдырған идеяларын жалғастырып отырған. Бұл мектепте де өзін-өзі басқару жүйесі орын алған. Оқыту əлеуметтендіру мəселесін көздейді, оқушылар əлемді тұтас күйінде қабылдауға көмек 93

береді.Балалар мектептен шығарылмайды, қайтадан орында қалдырылмайды, оқулықтардан гөрі дəріс сабақтарды қолдайды. Вольдорф мектептерінде директор болмайды, жыл сайын бюджетті жүргізіп отыратын басқарушы ұйым сайланады.Күнделікті мəселелерді ата-аналармен оқушылардан тұратын жетекшілік конференциясы шешеді. Мектепте қатты жазалау немесе ұрсып сөгу болмайды, ең бастысы рухани-психологиялық ахуалдың қолайлылығына жүгінеді. Жапонияда балабақша міндетті білім беру сатысы ретінде есептелмейді. Барлық балабақшалар жеке жəне ақылы негізде балаларды ата-аналарының сұраныстары негізінде төрт жастан бастап қабылдайды. Орта білім беру құрылымы 6+3+3, оқыту мерзімдері 6-18 жас аралығы. Жапония заңы тоғыз жылдық ақысыз міндетті білім беруді қарастырған, жоғары орта мектеп ақылы жəне міндетті емес. Бастауыш білім беру – чугакко, кіші орта мектеп – чугакко, жоғары орта мектеп – кото-гакко. Бастауыш сыныптарда оқу бағдарламасының негізгі бөлігін жапон тілі мен арифметикаға, қалған жүктемені жаратылыстану, əн-əдеп сағаттары, дене тəрбиесі, бейнелеу, қол еңбегіне бөлінген. Тексеру мен бақылаудың негізгі əдісі-жазбаша тестілер.Бастауыш мектеп бағаның бес деңгейлік тəсілін қолданады: S – өте жақсы, А – жақсы, В – орташа, С –нашар, Д – өте нашар[2, 18б.]. Жапония оқушыларын европалықтармен, американдықтармен салыстырғанда оқу жылы ұзағырақ та, демалыс күндері қысқа. Жыл үш семестрге бөлінген, сыныптардағы оқушылар саны – 31-38, жылына бес рет емтихандық тестілерден өтеді. Жапонияда кімде-кім толыққанды сапалы негізде білім алғысы келсе, ол жалпы білім беретін мектеппен шектеліп қалмайды, жеке репетиторлық дзюку мектептерінде қатар оқиды. Дзюку мектептерінде мемлекеттік білім беретін мектептердің мұғалімдеріне дəріс беруге рұқсат етілмейді, дəрісті студенттер жүргізеді. Жапонияда барлық білім беру ұйымдары компьютерлік технологиялармен жабдықталған, техникалық жаңалықтар өте көп. Мұғалімдерді қайта даярлау жүйесі жақсы жолға қойылған. Директорларға, аға оқытушыларға, жетекші мұғалімдерге, жас мамандарға арналған курс-семинарлар, шетелдік стажировкалар т.с.с. іс-шаралар кеңінен қарастырылған. Əлем елдерінде жүргізілген осындай реформалардың мазмұнымен таныса келе, өзіміздің елдегі реформалардың кешеуілдеп жатқанын, кеш болса да осындай игі бастамалардың орын алғаны көңілге қонады. Дамыған елдердің білім жүйесіндегі жүргізілген эксперименттердің нəтижелерімен таныса отырып, ДББҰ «Назарбаев Зияткерлік мектептері» тарапынан ұсынылған Бағдарламалардың мектептерімізді заманауи жаңарту жəне ұстаздарымыздың кəсіби əлеуетін дамытуда құндылығы мен маңыздылығы жоғары екендігін айтпасқа болмайды. «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамы мен оның филиалдары бойынша біліктілік арттыру институттарының атқарып жатқан еңбектері орасан зор. 94

Қазіргі кезде біздің еліміздің жалпы орта білім беру жүйесі мамандары оқушының шын мəнінде оқу үдерісінің орталық тұлғасына айналып, оның танымдық əрекеті əрқашанда педагог-зерттеушілердің тұрақты назарында болуы білім беру жүйесін реформалаудың басты қажеттілігі екендігін саналы түрде сезініп отыр. Біздің жүйемізде де білім берудің нəтижесі оқушыларымыздың өз бетінше белсенді əрекеті етуі, шешім қабылдауы, өмірдің өзгермелі жағдайларына икемділікпен бейімделу қабілеттілігін дамытумен байланыста қарастырылуда. Осыдан келіп реформа талаптары қазіргі мектептің алдына қажетті білімдерді өздігінен орнымен қолдану, өзгермелі өмір жағдайларына икемділікпен бейімделу, мəселе шешу жолдарын іздестіру, əртүрлі əлеуметтік топтарда қарым-қатынас жасай алу, əртүрлі салаларда жариялылықпен жұмыс істей білу, кез-келген шиеленісті жағдайлардан еппен шығып немесе оны болдырмау қабілеттері бар түлектерді дайындау міндетін қояды. Бұндай кəсіби деңгейдің жоғары нəтижелеріне шығу үшін дұрыс бағыт ұстану, үздіксіз ізденіс, желідегі белсенділік жəне көшбасшылықты дамыту маңызды. Оқуға бағытталған көшбасшылық жоғары сапалы білім берілуіне қол жеткізу мақсатында оқу үдерісіне жəне оқушылардың, сондай-ақ мұғалімдердің, қызметкерлердің нəтижелеріне бағдарланған. Көшбасшы мұғалімдер ғана оқыту мен оқу үдерісін бақылау, нəтижелерді пайдалану, оқыту стилінің мықты жəне əлсіз жақтарын анықтап, оқушылардың таным қажеттіліктеріне сəйкес кешенді оқыту үшін басымдықтарды белгілеу мүмкіндігін пайдалана алады. Бұндай көшбасшылық барлық деңгейлерде қажет, себебі мектептегі көшбасшылық идеясын іске асыру маңызды екенін естен шығармай, оқуға бағытталған көшбасшылықты дамытуға басымдық беру қажет. Мұғалім үшін оқыту мен оқудағы көшбасшылықтың бірнеше мəні бар: -Мұғалім өзінің оқыту жəне оқу үдерістерін түсінуін нақтылау; -Оқыту жəне оқу үдерістерін əріптестерімен талқылауға мүмкіндік беру; -Ересектерді де, балаларды да оқыту үшін барынша қолайлы жағдай жасау арқылы оқудың жоғары мəдениетті деңгейін орнату; -Оқудың қажетті ауқымын стандартты жетілдірумен шектемей, одан əрі кеңейту; -Оқушылардың белсенді оқу үдерісіне тартылуын қамтамасыз ету; -Əріптестерді кəсіби дамыту үшін барлық оқушылардың мүмкіндіктерін саралауға болатындығына сенімді болу; -Оқыту мен оқу үдерістеріне əлеуметті, ата-аналар мен тиісті мүдделі адамдарды тарту[1,69]. Қазақстандық мектептерді жаңарту тұжырымдамасы жалпы білім берудің басым бағыттарын, яғни оқыту мен оқу үдерісінде оқушы мен оқытушының өзара ынтымақтастығы үлгісін қалыптастыру жəне əртүрлі оқу іс-əрекетін қамтитын оқыту əдістерінің үйлесімділігі негізінде жүзеге 95

асырылуы тиіс екендігін айқындап беріп отыр. Бұл басым бағыттар орта мектеп жүйесінде білім беруді дамытудың негізі болуда. Қазақтың көрнекті ағартушысы А.Байтұрсынұлы өз заманында «Елді түзетуді бала оқыту ісін түзетуден бастау керек» - деген тұжырымының күні бүгінге дейін маңыздылығы жойылмаған. ХХІ ғасыр табалдырығын аттаған шақта жас ұрпақты оқытудың басты мақсаты – ұлттық үрдісті бойына сіңіру арқылы əлемдік өркениетке бағыттау.Өркениетті елдердің басым көпшілігінде қолдау тапқан жəне кейінгі жылдарда отандық тəжірибеде сынамаланып жатқан сындарлы оқыту теориясына негізделген бастамалар тиімді тəжірибе қалыптастыруға əсер ететіндігі дəлелденген.

БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ ЖАҒДАЙЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ОҚУ ЖЕТІСТІКТЕРІН БАҒАЛАУДАҒЫ КРИТЕРИАЛДЫ ƏДІСТІ ПАЙДАЛАНУ ЖОЛДАРЫ Бралина Фарида Измуратовна Атырау облысы, Құрманғазы ауданы М.Əуезов атындағы жалпы орта мектебінің тарих пəні мұғалімі

Критериалды бағалаудың құрылымы Білім алушының оқу жылындағы үлгерімі жəне оқудағы жетістіктері туралы деректерді жинау үшін бағалаудың екі түрі:формативті бағалау жəне жиынтық бағалау іске асырылады. Критериалды бағалау Фармативті бағалау-мұғаліммен үздіксіз өткізіледі, бағалау жəне балл қоюсыз оқу үдерісін уақытында түзетуге мүмкіндік береді жəне мұғалім мен оқушы арасындағы кері байланыс қамтамасыз етеді

Өтпелі тақырып/бөлім үшін сумативті бағалау Əр тоқсанда 2-3 рет мұғаліммен жүргізіледі

Сумативті бағалау-оқу бағдарламаларның өтпелі тақырыптары\бөлімдері аяқталғаннан кейін өткізіледі, белгілі бір кезеңіндегі қойылған балл жəне бағалау

Тоқсан үшін сумативті бағалау

Білім бері деңгейі үшін сумативті бағалау

Əр тоқсанның аяқталуы бойынша мұғаліммен жүргізіледі

Бастауыш, негізгі жəне жоғары мектептерден соң (ҰТО) сыртқы ұйыммен жүргізіледі

Əр тоқсанның қорытындысы бойынша баға

Оқу жылының қорытындысы бойынша баға Аттестатқа кіретін қорытында баға

Формативті бағалау оқыту процесінің ажырамас бөлігі болып табылады жəне мұғаліммен тоқсан бойы үнемі жүргізіліп отырады. Формативті бағалау балл жəне баға қойылмастан, білім алушылар мен мұғалім арасында үздіксіз байланысты қамтамасыз етеді. Формативті бағалауда білім алушы қателесу жəне оны түзетуге болады. Бұл білім алушының мүмкіндігін анықтау, қиындықтарды айқындау, анағұрлым жақсы нəтижелерге қол жеткізу, оқу процесін дер кезінде түзетуде көмектесуге мүмкіндік береді. Формативті бағалау оқудағы жетістіктердің өсуіне жəне дамуына тікелей ықпал ететін жəне мұғалім мен білім алушылар арасында кері байланысты қамтамасыз ететін процесс. Мұғалім формативті бағалау процесінде оқу бағдарламасының барлық оқыту мақсаттарын қамтуы қажет. Мұғалімге көмекке оқыту мақсаттары бойынша бағалау критерилерінен, дескрипторларымен тапсырмалар үлгілерінен тұратын формативті бағалауға арналған тапсырмалар жинағы дайындалды. Мұғалім білім алушылардың жеке ерекшеліктері жəне оқыту мəнмəтінін ескере отырып тапсырмаларды дайындайды немесе таңдайды.Əрбір тапсырмаға дескрипторлар анықталады.Бағалауда мұғалімнің шешімі шынайы болатындай тапсырмалардың дескрипторлары анық жəне нақты болуы тиіс. Сондай-ақ, дескрипторлар білім алушы тапсырманы орындаудың қай кезеңінде қиналғанын анықтауға мүмкіндік береді. Бұл білім алушылар мен атааналарға сындарлы кері байланыс жасауына ықпал етеді. Критериалды бағалауды енгізудің мақсаты: •Мектепте оқыту сапасын жоғарылату; •Мектеп бітірушілердің білімін халықаралық стандартқа сəйкестендіру. Критериалды бағалаудың міндеттері: •Сабақтың əр бөліктеріндегі əр оқушының дайындық деңгейін анықтауға; •Бағдарламаға сəйкес оқу мақсаттарын орындау қабілеті; •Жеке оқушының даму жетістігін бақылауға; •Оқушының білім алу барысындағы қателіктері мен олқылықтарын айқындауға; •Əр түрлі жұмыс барысындағы алған өз бағасының əділдігіне көзін жеткізуге; •Оқу бағдарламасының тиімділігін саралауға; •Сабақ үдерісі мен білімнің меңгерілуі туралы оқушы мен мұғалім жəне атаана арасындағы. Сыныптағы сапалық жиынтық бағалау келесі мəселелерді қарастырады: 97

Практикалық маңызы: — Тек қана оқушы жұмысы бағаланады; —Орындалған жұмыс алдын ала белгілі үлгі (эталонмен) салыстырылады; — Оқушы өзінің жұмысын бағалауға мүмкіндік беретін нақты бағалау алгоритмін біледі жəне ата-анасына ақпарат бере алады; — Критериалды бағалау белгілі оқу мақсаты бойынша бағаланады. Критериалды бағалаудың мынадай дағдылар қолданылады: Олар: білу, түсіну, қолдану, сыни ойлану, анализ, синтез, бағалау, зерттеу дағдылары, рефлексия, коммуникативті дағдылар, тілдік дағдылар, жеке жұмыс жасау дағдылары, топта жұмыс жасау дағдылары, мəліметті іздеу дағдылары, тəжірибелік дағдылар, шығармашылық дағдылар, IT-технологияларды қолдану дағдылары. Критериалды бағалаудың маңызы: Критериалды бағалауды пайдаланудың тиімділігі мен берері Оқушыға Мұғалімге Ата-анаға -Өзінің тақырыпты меңгеру -Оқушының білім деңгейін -Баласының білім деңгейі дəрежесін анықтайды анықтайды, дамуын жайлы объективті -Өз жұмысына сараптама қадағалайды дəлелдеме алады жасауға үйренеді -Əр оқушының мүмкіндік -Баласының оқудағы -Өзінің білім деңгейін деңгейін біліп отырады жетістіктерін, оның дамуын алдын-ала болжайды -Оқушыға оқудың қай тұсы қадағалайды, біліп отырады -Өзінің жəне қиындық туғызатынын -Критерий көмегімен сыныптастарының білім анықтайды баласына оқуда қолдау деңгейіне сын көзімен -Оқушының кемшіліктеріне көрсете алады қарауға үйренеді, сын назар аударта отырып, оның -Баласының не үшін баға тұрғысынан ойлау қабілеті дамуына бағыт береді алғанын біліп отырады дамиды -Мұғалім, оқушы жəне ата- -Ата-ана мен мектеп -Критерийдің көмегімен өз ана арасында кері байланыс арасында кері байланыс білімін бағалауға мүмкіндік орнайды орнайды алады Баға үшін дау-жанжал туындамайды, баға критерий бойынша əділ қойылады

Оқушыны қандай мақсатта, не үшін, қалай бағалаймыз? Оқушыларды бағалау кезінде мынадай мақсаттар болуы мүмкін: оқытудың қиындықтарын анықтау, жетістікке жеткендегі кері байланыс, болжау, бағдарламаның мазмұны мен стилін бақылау.Оқушылар болжау, сұрыптау, бақылау, жоспарлау əдістерін меңгеру керек. Оқушылардың алға қарай даму мақсатында жұмыс нəтижелерін, өз-өздерін бағалай білуі керек. Мұғалімнің оқушыларды бағалауы -ол оның білімін топтау, белгілі бір шаблонмен салыстыру.Мұғалімнің іс-əрекеттеріне қарай,шеберлігіне қарай оқушыларды бағалауда бірнеше əдістерін қолдана алады. Оқушының мұғалімге деген сенімі артады, көзқарасы өзгереді. Мұғалімдер мектеп істəжірибесінде оқушыларды формативті бағалаудың бір ғана түрін қолданады. Енді өзімнің сабақтарымда қолданып жүрген бағалау əдістəсілдеріне тоқталып өтсем, тарих сабақтарында оқушыларды бағалаудың мынадай түрлерін қолданып келемін.Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалауда бірқатар дағдылар қолданылады. Олар: білу, түсіну, қолдану, 98

сыни ойлану, анализ, синтез, бағалау, зерттеу дағдылары, рефлексия, коммуникативті дағдылар, тілдік дағдылар, жеке жұмыс жасау дағдылары, топта жұмыс жасау дағдылары, мəліметті іздеу дағдылары, тəжірибелік дағдылар,шығармашылық дағдылар,IT-технологияларды қолдану дағдылары. Формативті бағалау əдістері. Формативті бағалау əдістерінің басты ерекшелігі оқушылардың түсіну қабілетін бағалауда, сондай-ақ оқушылардың аналитикалық құралдар мен мысалдарды қолдануында танымдық прогресін анықтау. Формативті бағалаудың ерекшеліктері—оқушының күнделікті білім сапасы; білім алудағы олқылықтарды күнделікті түзеу;«5» балдық бағалау жүйесініңжақсы қасиеттерін сақтау;оқушының қиындық тудыратын сұрақтарын анықтау жəне оны жою;оқушының бағалаудан алған эмоционалды негативінің азаюы, психологиялық жайлы ортаның болуы; бағалаудың объективтілігі, анықтылығы жəне ашықтығы; өзін-өзі бағалау дағдылары.Мұндай бағалаудың қорытындыларын оқыту деңгейін жаксарту барысында қолдануға болады. Формативті бағалау əдістерін бірнеше шартты қатарлар мен түрге жіктеуге болады. «Қолмен белгі беру» əдісі.Оқытушы өзінің сабақ түсіндіріп жату процесін кез- келген уақытта тоқтатып, оқушылардан айтылып жатқан тақырыпты түсінгенін немесе түсінбегендерін сұрау. Бұл үшін ұстаз алдынала оқушыларға қолмен белгі көрсетулерді үйретеді. Мен түсініп отырмын_____ жəне түсіндіре аламын. (қолдын бас бармағы жоғары бағытталады) Мен əлі түсінбей отырмын_____(қолдын бас бармағы жанына қарай жантаяды) Мен түсінгеніме сенімді емеспін_____(қолды бұлғау) Көрсетілген белгілерге қарап кейбір оқушыларға орнынан тұрып айтуын қадағалаймын. (1) Түсінбегендерден: «Нақты не түсініксіз екендігін» сұрайды. (2) Сөз нақты түсінгендеріне сенімсіз оқушыларға беріледі. (3) Сөз сабақты жақсы түсінгендерге беріледі. «Олар нақты нені түсінді?» соны оқытушы қадағалайды. Бірнеше жауап міндетті түрде тыңдалуы тиіс. Оқушылардың жауаптарының қорытындыларына қарай өткен тақырыпты қайталап, білімдерін бекіту немесе тақырыпты меңгертуді жалғастыра беремін. Егер оқушылар тақырыпты қайта түсінбегендей жағдайда болса, тағы бір шағым тексеру жұмысын жүргіземін.Бұл жұмыс оқушылардың тақырыпты түсіну барысындағы өзгерістерді байқау үшін арналған. Бағдаршам əдісі. Əр бір оқушыда бағдаршам түстеріне сəйкес карточкалар тарата отырып, оқушылардың сабақты меңгергендеріне байланысты карточкаларды көтеруін сұраймын. 99

Жасыл карточка көтерген оқушылар – барлығын түсінді. — Не түсіндіңіз? Сары жəне қызыл карточка көтергендер: — Сіздерге не түсініксіз? Бұл жүйе арқылы тақырыпты пысықтауға немесе əлі де жетілдіру керектігін білуге болады. «Кім?Не?Қайда?Қашан?Неге? Қалай?» деген сұрақтарға жауап беретін бір-ақ сөйлем құруларын ұсынамын. Бұл тəсіл оқушыны ойлануға, шапшаң қимылдауға, оқулықтан алған білімін жүйелей алуға жəне сабақты өмірмен байланыстыруға үйретеді. Сөздік бағалау (ауызша кері байланыс) Бағалау түрінің ең көп тараған түрі: Сабақта мадақтар айту, жарайсың, тамаша, керемет деген сөздіктер балаға қанат бітіреді. Мадақ сөздер айта отырып, оқушыға жаттығуды орындағандағы жіберген қателерін ақырын ескертемін. Мұндай əдісті қолданғанда оқушылар жетістікке жетулері үшін одан əрі биік нəтижелерге жетуі үшін алға ұмтыла бастайды. Қате түсінікті тексеру. Үй тапсырмасын қалай меңгергендігін байқау үшін оқушыларға қандайда бірталдауларының қате болжамдарын немесе əдеттегі қате түсініктерді əдейі беремін. Мысалы А.Иманов Ұлы Отан соғысының батыры.Ұлы Отан соғысында монғолдар қатыгездік көрсетті. Сонан соң оқушылардың менің жазбаммен келісетіндігін немесе келіспейтіндігін, өздерінің көзқарастарын айтуларын сұраймын. Бұл əдіс оқушыны нақтылыққа, сенімділікке жетелейді. Оқушылармен жеке əңгімелесу. Сыныпта мотивациясы төмен, жоғары оқушылар бар, олардың қабылдау қабілеттері түрліше болады. Сондықтан жеке əңгімелесу оқушы деңгейі мен түсініктерін байқау үшін жүргізіледі. Деңгейлік тапсырмалар беру арқылы жауап деңгейлеріне, сабақ барысындағы белсенділіктеріне сай деңгейлік тапсырма беру арқылы бағалау парағына өз - өздерін бағалату. Керібайланыс. Мұғалім оқушының проблемаларын түсініп, оны шешу жолдарын ұйымдастырады. «Блиц-сауалнама» стратегиясы бойынша Уəж Ақпаратты таңдау жəне іріктеу арқылы,шығармашылық тапсырмаларды орындау арқылы қызығушылығы артады. Формативті бағалау оқушылардың қай кезеңде, қай бағытта екенін анықтау жəне одан да зор жетістікке қалай жету керектігін жоспарлау үшін қолданылады. Формативті бағалау күнделікті сабақта үлкен роль атқарады, себебі күнделікті оқу жетістіктері мен кері байланыс оқушыларға өз оқуы туралы қортынды жасауға жəне нəтижені жақсарту үшін керекті шешім қабылдауға ықпал етеді. Формативті бағалау оқушының əр сабақтағы іс əрекетін бағалайды. Бұл жерде оқушының сабақтағы белсенділігі, еркін өз ойын білдіруі, сыныптастарына көмектесуі, бірлесіп жұмыс жасауы т.б. Формативті бағалау баға қоюмен жүзеге асырылмайды. Мақтау, мадақтау, жылы шырай таныту, қолдау көрсету, ынталандыру формативті бағалаудың түрлері болдып табылады. 100

Формативті бағалау оқыту кезеңінде күнделікті қолданылады жəне сабақ барысында оқушылардың оқу танымдық əрекетіне басшылық жасайды. Формативті бағалау мұғалімнің жалпы немесе жекелеген оқушылар жұмысына жүйелі түрде бақылау жасаукөмегімен жүргізіледі. Бағалаудың бұл түрі оқушылардың сынып немесеүй тапсырмаларын өз бетінше орындауға деген ниеттері мен берілген тапсырманы орындауға деген олардың қызығушылығы мен жауапкершілік сезімін ынталандыруда үлкен маңызға ие болады. Суммативті оқыту, керсінше, оқушылардың осы кезеңге дейін оқығанын қосып бағалау немесе білім деңгейі мен оқу дағдыларын анықтау үшін қолданылады. Суммативті бағалау əр түрдегі оқытудың жиынтық жұмыстарды орындау нəтижесі бойынша жүргізіледі ( тесттер, сынақтар, бақылау жұмыстары жəне т.б).Егер бағалау мақсаты баға қою, сертификаттау немесе алға жылжуын тіркеу үшін оқыту қорытындысын шығару болса, онда өзінің функциясы бойынша бағалау жиынтық болып табылады жəне кейде оны оқытуды бағалау деп те атайды.Суммативті бағалау белгілі бір уақыт аралығындағы оқушының алған білімін тексеру болып табылады. Қорытынды баға формативті жəне суммативті бағалаудың қосындысының нəтижесінде шығарылады. Балаларды ынталандыруда тəуекелге барып, оқушылардың жауаптарын жоққа шығармай, қателерін өзіне түзету арқылы жəне бағалау критерийлері арқылы əділ бағалауға қол жеткізудің мұғалім үшін де, оқушы үшін де тиімділігін ұғынып, аз уақыттың ішінде болса да бағалау түрлерін өз тəжірибемде пайдаланып, оң нəтижелерге қол жеткізе алдым. Барлық сабақтар барысында формативті бағалаудың келесі түрлерін қолданданамын: - Қол белгісі немесе "Сұқ саусақ" арқылы бағалау; - Шапалақтау немесе мадақтау; - Стикерге бағалау; - " 2 жұлдыз, 1 ұсыныс"; - "Мақсат ағашы" арқылы бағалау; - Өзін - өзі бағалау; - Жұпта бірін -бірі бағалау; - Топта бірін - бірі бағалау. Қорытындылай келе сынып оқушыларын бағалау барысында оқшылардың білімін тексеру оңай жұмыс емес екені белгілі. Баға қою білімділікті жəне шеберлікті талап етеді.Баға-бала өміріндегі маңызды оқиға.Баға арқылы бала өзі туралы ойын реттеп, сыныптағы беделін нығайтады.Сондықтан мұғалімдер баға қоюға өте мұқият болу керек деп түсінемін. Оқушыларға қойылған əр бағаға сенімді түрде анализ жасап, оларды əрі қарай дамуға қалайша бағыттауға болатынын түсіндім. Алдағы уақытта критериалды бағалау технологиясы мен оқу процесінде жиі пайдаланам деген қорытындыға келдім. 101

Бағалаудың түрлері. Мұғалімдерге бағалаудың түрлері туралы Білім ағашы

суреттер

Екі жұлдыз, бір тілек

6 қаллпақ

НОВЫЕ УСЛОВИЯ ДЛЯ РАЗВИТИЯ ПЕДАГОГИЧЕСКОГО МАСТЕРСТВА УЧИТЕЛЕЙ Арзиева А.Т. Заведующий кафедрой ИТМПЕН(Г)Д ФАО «НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по г.Алматы, к.п.н., доцент

Со дня создания АО «Национальный центр повышения квалификации «Өрлеу» филиал ИПК ПР по г.Алматы осуществляет свою деятельность на качественно новом уровне. Основные изменения в организации и содержании системы повышения квалификации ориентированы на реализацию задач Госпрограммы развития образования по усилению роли учителя и повышению престижа профессии, Послания «Стратегия «Казахстан-2050» - Новый политический курс состоявшегося государства, Плана Нации – «100 конкретных шагов», инициированного Президентом Республики Казахстан Н.А. Назарбаевым. Именно на педагогов возложена функция реализации образовательных программ нового поколения, основанные на передовые инновационные технологии, им определена миссия подготовки подрастающего поколения к жизни в будущем и воспитания человека с критическим мышлением, способного успешно самореализовать себя в жизни. Современные проблемы потребовали от педагога новых профессиональных и личностных качеств, таких, как информационная и коммуникативная культура, конкурентоспособность, лидерские качества. В связи с этим, нашей первостепенной задачей в этот период явилось: обеспечить преподавателей необходимыми теоретическими знаниями в области нормативно-правовых документов, педагогики и психологии, ознакомить с особенностями преподавания в современных условиях, создать возможности для их личностного роста, формирования их профессиональной компетентности и т.д. Поэтому деятельность института осуществлялась по следующим направлениям:  Разработка образовательных программ по приоритетным направлениям;  Внедрение более эффективных методов повышения квалификации педагогических работников, призванные содействовать профессиональному 102

росту и развитию как в плане владения собственным предметом, так и в отношении освоения педагогом новых образовательных технологий;  Создание базы компьютерной техники и мультимедийного оборудования для занятий в режиме онлайн, дистанционного обучения, работы сетевых педагогических сообществ;  Разработка научно-методической литературы для педагогических работников;  Организация методологических и тематических семинаров, вебинаров, научно-практических конференций, форумов, круглых столов и т.д.;  Обобщение и распространение передового педагогического опыта;  Развитие взаимосотрудничества с другими филиалами АО «НЦПК «Өрлеу» в рамках конференций, мастер-классов, семинаров, онлайнмероприятий;  Укрепление Международного сотрудничества с партнерами. Вместе с тем, деятельность института акцентировано на повышении качества дошкольного образования; новые подходы в преподавании и обучении начального образования;особенности полиязычного и инклюзивного образования; возможности методики CLIL; формирование профессиональной компетенции преподавателя ТиПО и т.д. В связи с необходимостью создания комфортных условий для развития личности ребенка дошкольного и младшего школьного возраста большой интерес вызывает педагогика (система) Монтессори. Данная педагогика ставит целью формирование счастливой, всесторонне развитой, самостоятельной и сильной личности. При нашем институте создан Монтессори-класс дошкольного образования, где педагоги знакомятся с методикой Монтессори, с инновационными технологиями, программами дошкольного обучения и воспитания. Здесь предусмотрено психологопедагогическое и методическое сопровождение. С целью оказания методической помощи учителям начальных классов создана «Творческая лаборатория», где педагоги обсуждают возникшие проблемы в преподавании и обучении, совместно находят пути их решения, обмениваются опытом, получают консультации ППС кафедр. Сообщество «Шаг в будущее» сотрудничает с учителями нашего города в рамках обновления содержания начального и среднего образования. Совместно с тренерами, ППС кафедр проводят беседы о содержании Программ, учебных планов, о путях внедрения критериальной системы оценивания, оформление электронного журнала, выставление оценок, рассматривают возможности применения ДСП, ССП, КСП и т.д. В рамках полиязычного образования организованы и проводятся курсы переподготовки школьных учителей-предметников естественноматематических дисциплин для ведения своего предмета на английском языке, ряд мероприятий: семинары, тренинги, круглые столы, научнопрактические конференции на городском, республиканском и 103

международном уровнях.С целью реализации экспериментальной программы CLIL разработаны тематические глоссарии на четырех языках – казахском, английском, русском и уйгурском–по математике, физике, химии, биологии.Развитие инклюзивного образования нашло свое продолжение в проекте «Дети должны учиться вместе». В рамках данного проекта разработаны методические рекомендации по организации инклюзивного образования, организован и проведен конкурс рисунков среди младших школьников и конкурс сочинений среди старших классов. Ежегодно проводится городской конкурс исследовательских работ учащихся начальных классов «Я познаю мир». Целью конкурса является развитие профессиональной компетенции учителя начальных классов по использованию исследовательского и проектного методов обучения, повышение интереса учащихся к научно-исследовательской, познавательной деятельности, выявление талантливых и одаренных юных исследователей. В целом, все проводимые мероприятия способствуют личностному росту учителя, формированию его профессиональной компетенции.С повышением уровня профессиональной компетентности изменяются мотивационные стимулы:учителя стремятся к профессиональному росту и личностной самореализации, включаются в поиск новых путей совершенствования процесса обучения. Сегодня каждый педагог сам определяет наиболее важные аспекты совершенствования своего мастерства. Выбор есть и довольно большой: это прохождение курсов повышения квалификации и самообразование, участие в работе сетевых педагогических сообществ и школьных методических объединений. Дополняет этот список активное участие в работе круглых столов, форумов, тематических семинаров, конференций и т.д.Все формы повышения педагогической квалификации преследуют благую цель–содействовать учителю в повышении профессиональной компетентности и его личностному росту.

БІЛІМ БЕРУ ҚЫЗМЕТІНДЕГІ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР Назарова Шынар Талғатқызы Атырау энергетика жəне құрылыс колледжінің биология жəне химия пəні оқытушысы

Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында,ал жас ұрпақтың тағдыры ұстаздың қолында Н.Ə.Назарбаев «Ұcтaздың биiгi:Ойлaнa қaрacaң–биiктей бередi,Үңiле қaрacaң– тереңдей бередi. Қол cозcaң– қaрcы aлдыңдa. Aйнaлcaң – aртыңдa тұрaды»,– деген Cокрaттың дaнaлығының мaғынacынa тереңiрек үңiлiп, үлкен мəн жaтқaнын ұғынуға болады. Aдaм aғзacындaғы жүрекке қaндaй күш керек 104

болca, мектептiң оқу үрдiciне, ойы мен қиялы ұшқыр жac жеткiншектерге ғылым мен техникa дaмығaн уaқыттa caпaлы бiлiм, caнaлы тəрбие беру үшiн мұғaлiмнiң ic-тəжiрибеciне жaңaлық енгiзу қaжет-aқ. Олaй болca, ұcтaз қaуымынa жүктелетiн мiндет–бала бойынa терең бiлiм нəрiн ciңiрiп, жaңaлықтaрмен жетiлiп, жaн-жaқты iзденic үcтiнде болу. «Ел болaмын деcең,беciгiңдi түзе»,-деп зaмaнымыздың зaңғaр жaзушыcы М.Əуезов aйтқaндaй, ел болудың бүгiнгi тaңдaғы бacты мaқcaты – зaмaн aғымынaн қaлмaу үшiн, əлемдiк бiлiм беру cтaндaрттaрынa caй оқыту үшiн елiмiздiң бiлiм беру жүйеciне өзгерic енгiзу[1]. Елбасымыздың көреген саясаты–болашақтың іргетасын берік қалау;кез келген мемлекетпен бəсекеге қабілетті болуда білімді, жан-жақты дамыған, өсіп-жетілген жастарға сенім арту;жастардың болашағын гүлдендіру; біліммен қаруландыру; халықаралық аренада еркін қарым- қатынасқа түсе алатын, сұранысқа ие мамандарды дайындау; кез келген мемлекетпен бəсекеге қабілетті болуда білімді, жан-жақты дамыған, өсіп- жетілген жастарға сенім арту керек екендігін əрбір Қазақстан азаматы біледі. Мемлекеттіміздің бəсекеге қабілеттілігін көрсететін еліміздің экономикасы мен оның даму қарқыны болып табылады. Индустриалды-инновациялық экономика құру үшін жаңалық пен ғылымды, технологияны, техниканы өндіріспен тығыз байланыстыра отырып индустриалды-инновациялық даму бағытына бет бұруымыз қажет. Елбасымыз «Біз болашағымызды болжап отырған елміз. Енді тек ұмтылыс керек, еңбек пен қабілет керек, ең бастысы Отанға деген шексіз сүйіспеншілік керек» дей отырып, өзінің Қазақстан халқына арнаған Жолдауында «...барлық дамыған елдердің сапалы бірегей білім беру жүйесі бар. Ұлттық білім берудің барлық буынының сапасын жақсартуда бізді ауқымды жұмыс күтіп тұр» деген еді[2,3]. «Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры ұстаздың қолында»деп білім қызметкерлерінің бірінші құрылтайында сөйлеген сөзінде Елбасы айтқандай ұстаздарды өз Отанын шексіз сүйетін,еліміздің болашығына, оның гүлденуіне аянбай үлес қосатын білімді жеткеншектерді даярлау міндеттері күтіп тұр.Білім беру деңгейіндегі озық технологияларды пайдаланудың мақсаты–үйрете жүріп, үйрену. Білім беру саласында озық технологиялардың енуі мұғалімнің ойлану стилін, оқыту əдістемесін өзгертеді. Биология жəне химия пəндерін оқытуда озық технологияларды пайдалануымның басты мақсаты– студенттерге білім беру процесінде көмектесу.Оған: оқыту бағдарламалары, оқытуда қолдануға арналған электрондық оқулықтар, тексеру бағдарламалары мен тесттік, өзіндік жұмыстар ерекше орын алады.Ол студенттердің интеллектін, логикалық ойлауын жəне шығармашылық қабілеттерін дамытуға, табиғат заңдылықтарын толығымен түсінуге ықпал жасайды. Сабақта жаңа технологияларды тиімді пайдалану студенттердің пəнге деген қызығушылығын арттырады, шығармашылық қабілетін дамытады, қоршаған ортаны танымдық зерттеу барысында дидактикалық мақсаттар іс 105

жүзінде асырылады. Жас ұрпақтың жаңаша ойлануына, олардың біртұтас дүниетанымының қалыптасуында əлемдік сапа деңгейіндегі білім, білік негіздерін меңгеруіне ықпал ететін жаңаша білім мазмұнын құру жалпы білім беру жүйесіндегі өзекті мəселе. Бүгінгі жалпы білім беру ісіне қойылар талаптар қай кездегіден де күрделі, маңызды. Өйткені бізді дамудың жаңа кезеңі күтіп тұр.Сол кезеңге лайық ұлттық санасы жаңғырған жаңа ұрпақ тəрбиелеу міндеті мойынымызда. Барлық кедергілерді жеңу, табысқа талпыну өз қолымызда деп білемін. «Оқусыз – білім жоқ, білімсіз күнің жоқ» деген халық даналығы ешқашан мəнін жоғалтпайды[4]. Қазақстан Республикасының «Білім туралы Заңында»: «Білім беру жүйесінің негізгі міндеттерінің бірі–оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық, ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу»–деп көрсетілген. Бұл міндеттерді жүзеге асыру барысында білім ордаларында жаңа педагогикалық технологияларды пайдаланудың негізгі мақсатын айқындап алуда, яғни «берілген үлгі бойынша өнім алу», оқытудың тиімділігін, сапасын көтеру. Білім беру саласы да өзінің дамуы үшін жаңа қадамдар жасауда. Осыған байланысты тұлғаға ақпараттар кеңістігінде дұрыс бағытты таңдауға мүмкіндік жасай алатын оқытудың жаңа технологиялары пайда болып отыр[5]. Əлемдік өркениетке қадам басқан Қазақстанның қоғамдық-саяси, экономикалық, мəдени дамудағы жаңа бастамалар мен түбегейлі өзгерістер білім беру жүйесіне өз əсерін тигізіп, білім деңгейін, оқыту əдіснамасын жетілдіруде тың ізденістер жасауға мүмкіншілік туғызып отырғандықтан алдыма мынадай мақсаттар қойдым. – үш тілде білім беру; –жаңа технологияны қолдану арқылы бiлiмнiң сапасын көтеру; –жаңа ақпараттық жəне телекоммуникациялық технологияларды енгiзу арқылы бiлiм беру мазмұнын жаңарту; – жаңа технологияны қолдану саласы бойынша оқушылардың мамандыққа баулу механизмiн құру; – бiздiң елiмiздегi жинақталған ақпараттық ресурстарға жедел ену; – мультимедиялық электрондық оқулықтарды пайдалану. –отандық бiлiм беру жүйелерiн бiртұтас əлемдiк ақпараттық бiлiмдiк кеңiстiкке ену арқылы сабақтастыру жəне т.б. Қазір «ХХІ ғасырдың білім ордасы мен мұғалімі қандай болу керек?» деген негізгі сұраққа жауап ізделуде. Білім берудің ұлттық моделіне көшкен қазіргі мектепке ойшыл, зерттеуші, тəжірибелік қызметте педагогикалық үйлестіруді шебер меңгерген іскер мұғалім қажет екендігі аз айтылып жүрген жоқ. Қазір заман да, қоғам да өзгерген. Бүгінгі балалардың мақсаттары да, құндылықтары да, идеялары да бұрынғыдан мүлде басқаша. Өйткені олар–өзінің болашағына тиімділік тұрғысынан қарайтын, іскерлікке бейім, жоғары талап қоя білетін адамдар. Олай болса, бұл қоғам кез келген педагогтан өз пəнінің терең білгірі ғана болу емес, теориялық, нормативтік 106

–құқықтық,психологиялық-педагогикалық,дидактикалық əдістемелік тұрғыдан сауатты жəне ақпараттық компьютерлік технология құралдарының мүмкіндіктерін жан – жақты игерген ақпараттық құзырлығы қалыптасқан маман болуын талап етіп отыр[6]. Қазіргі білім беру жүйесі ақпараттық технологиялар мен компьютерлік коммуникацияларды белсенді қолдануда. Əсіресе қашықтан оқыту жүйесі жедел қарқынмен дамуда, бұған бірнеше факторлар, ең бастысы– білім беру мекемелерінің қуатты компьютер техникасымен қамтылуы, оқу пəндерінің барлық бағыттары бойынша электрондық оқулықтар құрылуы жəне интернеттің дамуы мысал бола алады.Оқытудың əр сатысында компьютерлік тесттер арқылы студентті жекелей бақылауды, графикалық бейнелеу,мəтіндері түрінде,мультимедиалық,бейне жəне дыбыс бөлімдерінің бағдарламасы бойынша алатын жаңалықтарды іске асыруға көп көмегін тигізеді. Электрондық оқулықтарды қарапайым оқулықтарға қарағанда пайдалану ыңғайлы жəне оларда өзін – өзі тексеру жүйесі бар. Осы электрондық оқулықтың артықшылығы болып табылады. Сондықтан, өзін – өзі тексеру жүйесі студент пен оқытушының арасындағы байланысын алмастырады.Электрондық оқулықтарды пайдалану студенттердің, танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды[7]. Қашықтықтан оқытудың тағы бір жетілдірілген түрі, ол смарт оқыту. Сөздің түбіріне келетін болсақ, «smart» сөзі ағылшын тілінен аударғанда «зерек», «ақылды» дегенді білдіреді. Смарт-бұл неологизм, сын есім ретіндегі негізгі мағынасы - парасатты, тапқыр, ақылды, ал зат есім ретінде –ақыл, алғырлық, зеректілік деген мағынаны білдіреді. Смарт оқыту - білім берудің жаңа бағдары, яғни «ақылды» оқыту немесе əлеуметтік желілер арқылы оқыту. Бұрын студент үшін жалғыз білім көзі оқытушының өзі болып, оқытушының кеңесімен студент жаңа білімдерді сабақта немесе оқулықтардан ала алатын болса. Қазір білім тек оқытушыдан студентке беріліп қана қоймай, студенттен студентке де беріледі, ал бұл білімнің жаңа деңгейін құруға мүмкіндік береді. Келешекте студент үшін негізгі білім алу көзі ғаламтор болады, технологиялар тұлғаға бағдарланады жəне жаңа білімді құруға бағытталады. Студент жай ғана өзінің меңгерген білімі саласындағы маман болып қана қоймайды. Смарт оқыту жүйесі қазіргі əлемнің мүмкіндіктері мен міндеттеріне сəйкес білімнің жоғарғы деңгейін қамтамасыз етіп, студенттердің оқулықтан нақты белсенді əрекетке көшуге мүмкіндік береді[8]. Баланы пəнге қызықтырумен қатар, саналы ойлауға тəрбиелейтін, қоғамдық көзқарастарын қалыптастыра алатын, өзіндік пікірі бар, қоғамдағы болып жатқан түрлі қарама-қайшылықтарды түсіне білетін, еркін сөйлеп,өз пікірін ашық айта алатын ойлы ұрпақ тəрбиелеуде сабақтың маңызы зор. Сол сабақ атты театрдағы басты кейіпкеріміз – студент болса, онда барлығымыздың бағытымыз бір, бағдарымыз байсалды болмақ. Əр оқытушы студентке көпқырлы сабақ беретін болған соң, қазіргі 107

жаhандану саясатына сəйкес жаңа технологияны өз ыңғайына, пəніне лайықтап пайдалануы тиіс.Оқытушы шеберлігі–ізденіс нəтижесі. Сондықтан, орыстың ұлы педагог-ғалымы К.Д.Ушинскийдің “Мұғалім – өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім, оқуды, ізденуді тоқтатысымен оның мұғалімдігі де жойылады” – деген. Бұл “Ұстаз” атты ұлы сүрлеуге соқпағын салып жол тартқан көкірегі ояу, көзі ашық əрбір адамға берілген елеулі ескерту. Сабақты тартымды өткізіп, оқушылардың қызығушылығын арттыру үшін əр сабағымызды түрлендіріп отыру шарт. Ол үшін тек бір технологиямен шектеліп қалмай, əртүрлі технологияның элементтерін пайдалану қажет[9]. Елбасымыз Н.Ə. Назарбаев үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасын жүзеге асыруға арналған кеңесте «Еліміздің алдында тұрған үлкен мақсат–мынадай алмағайып заманда экономикамызды түзеп, жағдайымызды жөндеп, индустриялық Қазақстанды жасау. Сол кезде еліміздің келбеті өзгереді, басқа кадрлар даярланады, басқа ұрпақ өседі, экономика жаңарады. Біз шынымен де 30 өркендеген, өскен елдің арасына енеміз. Мақсатымыз–сол.Осындай мақсат қойған ел қызметкерлерінің жұмысы да қызық болады. Істеген жұмысыңның ертең нəтижесін көресің. Қолыңмен істейсің, көзіңмен көресің, елдің ризашылығына бөленесің. Осы жұмысты атқару – бəрімізге бақыт. Осы бақытты пайдаланып еңбектенейік, халқымызға қызмет етейік»,–деген болатын. Ендеше Мəңгілік Ел болу жолындағы ұлы істеріміз жаңа дəуірлерге жол ашсын! [10]. Пайдаланылған əдебиеттер: 1.А.Құсайынов «Əлемдегі жəне Қазақстандағы білім берудің сапасы», Алматы, 2013 ж. 2. ҚР Президенті Н.Ə. Назарбаевтың «Қазақстан халқына жолдауы» Егемен Қазақстан, 14 қазан 2009ж. 3.ҚР Президенті Н.Ə.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған 2014 жылғы «Қазақстан жолы– 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Жолдауы. 4. ҚР Білім туралы Заңы. 2007 ж. 5. Еркебаева Г.Ғ.ҚР ұлттық білім беру жүйесінің міндеттеру, бағыттары мен мазмұны. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. Шымкент, 2011. – Б.6-9. 6. Смирнова С.А. Педагогика: теории, системы, технологии. –М., 2006. 7. Халықова К.З., Абдулкəрімова Г.А. Педагогикалық информатика білім беруді ақпараттандыру. –Алматы, 2007 8. Сарбасова Қ.А. Инновациялық технологиялар. Алматы, 2006. 9. Щуркова Н. Е. Педагогическая технология. М., 2002. С. 12. 10.ҚР Президенті Н.Ə.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған 2010 жылғы «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз» атты Жолдауы.

108

РУХАНИ- АДАМГЕРШІЛІК ТƏРБИЕ МЕН БІЛІМ БЕРУДЕ ЖАЛПЫАДАМЗАТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫҢ МАҢЫЗЫ Кульниязова Айжан Сисенқызы «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ, «Деңгейлік бағдарламалар орталығы «Өзін-өзі тану» пəні бойынша тренер

Қоғам қарқынды дамыған сайын адам баласына деген тəрбиенің мақсаты мен міндеті жаңаратыны мəлім.Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында бүгінгі күннің талабы рухани жаңару деп атап көрсеткен. Заманауи ғылымдағы рухани бастауларды жаңғырту мəселесі, бүкіл əлемдегі барлық білім беру жүйесі білім алушының жеке басының таңдауын тірек етіп отыр.Рухани-адамгершілік–адамдарға деген ізгі ниеттілік, құрмет, жанашырлық пен сенім, кеңпейілділік, басқалардың мүддесі үшін жан аямаушылық сияқты жеке қасиеттерді қамтиды. Рухани-адамгершілік бағытта білім нəрімен сусындаған əр адам өзін танып өзі арқылы өзгені тануда мейірімді, қайырымды, кешірімді, ақыл-ойы толысқан, бойында «арұждан»,«ізгілік»,«сүйіспеншілік» секілді қасиетті ұғымдардың қалыптасуымен ізгі қоғам құруға қатыса алады. АДАМ –табиғатынан қайырымды, ізгілік нұрын себуге жаратылған. Бірлігі мен ынтымағы жарасқан рухани отбасы-мемлекет тірегі. Мемлекет тірегі мықты болу үшін уығы болып қадалар, əрбір ұрпақ жалпыадамзаттық құндылықтар негізінде рухани – адагершіліктің риясыз сүйіспеншілігімен тəлім–тəрбие берілсе, тағылымды ұрпақ содан пайда болады.Мəңгілік жалпыадамзаттық құндылықтар адам бойына тумысынан берілген сый жəне олар адамның рухани дамуының барлық кезеңіне нəр болады. Оқыту үдерісіне мəңгілік жалпыадамзаттық құндылықтарды енгізу тұлғаның адами ізгілік қасиеттерін ашуға, сонымен қатар адамның рухани дамуына ықпал етеді. Мəңгілік жалпыадамзаттық құндылықтар–білім негізі жəне оның өзегі болып табылады. Өз бойында адамгершілік құндылықтарды дамытудың өзі білім болып саналады. Ақиқат, Дұрыс əрекет, Тыныштық, Сүйіспеншілік, Қиянат жасамау сияқты адамгершілік құндылықтарды жете түсінгісі келетін кез келген адам, осы құндылықтарды іс жүзінде қолданып, оларды адал ниетпен жəне ақ пейілмен таратса, сол адамды нағыз білімді адам деп атауға болады. Адамзат ізгілік нұрымен нұрланса, сол нұрды өзінен шығара алса ұрпақ үшін алаңдамауға болар еді. Ізгілкті білім жүректің үнін түсіне білуге тəрбиелейді. Ізгілік – білім үшін; Білім–өмір үшін; Өмір–сүйіспеншілік үшін; Сүйіспеншілік–адам үшін; Адам–руханилық үшін;Руханилық– тыныштық үшін; Тыныштық– бейбіт өмір үшін. Мəңгілік жалпыадамзаттық құндылықтар – өзін-өзі танудың негізі. Жалпыадамзаттық құндылықтар негізінде өзін тəрбиелей алған жеке тұлға өз болмысынан тыныштық тауып, түпкі санасын тазалау жолын ашып, жүрек тілін түсініп, өзін де, өзгені де нұрға бөлейтін жаны жайсаң АДАМ. Мысалы: Януш Корчак нағыз мұғалімнің үлгісі. Ол жүрегін тек балаларға арнаған. Бала тəрбиесіне көп 109

əдіс–тəсіл қалдырған. Үлкендер балаға ашуланбауы керек, өйткені бұл баланы түземейді керісінше бұзады. Пəк таза бейкүнə киелі балалықты қадірлеңдер!- деп Януш Корчак барлық мұғалімге осы бір ұлағатты сөзі арқылы үндеу тастап тұрғандай əр мұғалім сезіне, түсіне білуі керек . Мұғалімнің рөлі оқушының ішкі жандүниесін ашып, жүрегіне жол табу, оның рухани-адамгершілік құндылықтар негізіндегі жоғары адамгершілік қасиеттерінің мəнін ашуға жағдай жасау болып табылады. Мұғалім рухын бірде бір кітап алмастырмауы қажет жəне алмастыра алмайды да деген Адольф Дистервег. Мұғалім мамандығы - шабытты еңбек. Шеберлік шыңы –баланы танымның қызықты үдерісіне ендіру, ізденіске, жаңалыққа ұмтылдыру. Ол үшін “су ағатын құбырда флейтада ноктюрн” ойнай алу маңызды. Мұғалім адамзатты тəрбиелеуде басты тұлға. Мұғалім–бұл ақылдың шектеулігін жоятын, сонысымен жер бетіндегі тыныштыққа ықпал ететін жəне өзіңді-өзің ұстай білуге үйрететін адам. Егер мұғалім өз ісіне берілген жаны таза болса, онда оның мыңдаған оқушысы жақсара түседі, жəне де еліміз мінезі жетілген білімді ұл-қыздарға ие болады. Жақсылық жасау,жақсылыққа үйрету,қиындықпен мақсатқа қол жеткізу, сүйіспеншілікпен ақиқатқа қызмет ету–міне, осы даналық. Мұғалімге арналған бір ғана ереже бар, сол ереже адамзатты тəрбиелеуде басты ұстаным болу керек.Ол ереже: Басқаларға үйреткеніңді, алдымен өзің орында. Мектепті емес, мұғалімнің рухани дүниесін реформалау қажет, егер мұғалінің жүрегі реформаланса онда кез –келген мектептің есігіндегі тұтқа, көрнекі құралдары, барлық бұрыштары ізгілік болып, мейірім болып, нұр болып бар адамзатқа жүректің нұры болып шашылып тұрар еді. Барлық АДАМ сол нұрдан нəрленер еді.Рухани-адамгершілік адам өмірінің рухани негіздерін құрайды десек, адамгершілік мəселелеріне ойшылдар өте ерте кезден-ақ назар аударған. Əл-Фараби Дүниедегі ең оңай нəрсе – біреуге ақыл айту, ең қиын нəрсе – өзіңді-өзің түсіну деп өз ойын тұжырымдаған. Қазіргі таңда жанды білім алу адамзатқа осы өмірде барлық жауапкершілікті сезінуге септігін тигізіп отыр. Себебі онда ақиқат, риясыз сүйіспеншілік, дұрыс –əрекет,ішкі тыныштық, қиянат жасамау құндылықтарымен қатар, мейірімділік, ізгілік, махаббат, жақсы ойлау сынды іс- əрекеттердің тізбегі жатыр. Жақсы адам жан - жағына нұр шашып қана қоймай жетімдерге жұбаныш, əлсіздерге демеу болады. Дүниедегі жағымды нəрселердің бəрі – адамгершілік ұғымы арқылы жүзеге асады. Осы қасиет арқылы жас та, кəрі де өзінің мақсат - мүддесіне, арман тілегіне, болашақтан үміттенуіне сенімі орнығады деп ойлаймын. Януш Корчак былай деп тұжырым жасайды. Балалар жоқ–адамдар бар. Бірақ басқалай масштабтағы түсінікпен, басқалай тəжірибе қорымен, басқалай құштарлықтармен, басқаша сезім ойындарымен».Бала сезімінің аясы үлкендерден күшпен асып түседі, яки тежелу өтелмеген. Интеллект аясында аз дегенде, оларға тең, тек тəжірибе жетіспейді». Өзін – өзі таныған, рухани – адамгершілік қасиеттерін жалпыадамзаттық құндылықтармен жетілдіріп отырған мұғалім адамзаттың бəрін адам деп қабылдап, бағыт бағдарды 110

дұрыс көрсете алады. Януш Корчак өз еңбектерінде ешқашанда алдын ала оқушыларды дайындап қоймаңыздар дей келе:…Дрессировкамен, қысыммен, қиянатпен қол жеткізгеннің барлығы да осал, күмəнді жəне сенімсіз. Мұғалім қандай жағдаяттарға сай болу керек. Ақиқат шешімін дəл нақтылай білу керек деп өз ойын түйіндеген. Əр бала – керемет рухани күш иесі. Ол шетсіз шексіздікті танып білуге ұмтылады. Мұндай ұмтылыс адам баласының бойында дүниеге келген сəтінде-ақ пайда болады. Сондықтан да кез келген мұғалім əр балаға рухани күш иесі ретінде қарауы керек.Мұғалімнің мұндай көзқарасы баланың белсенділігін арттырады. Білімге деген құштарлығын көбейтеді. Балаға сеніммен қарау баланы тек қуаттандыра түседі». «Руханиатсыз білім жоқ!» «Руханиатсыз жəне рухани білімсіз ғылым – аса қауіпті жəне бос. Сондықтан да зайырлы жəне рухани білімдердің бірлесуі қажет. Сондықтан да біз шынайы, жанды білімге ұмтылуымыз қажет. Заманауи ғылым адамды тəн-жан-рух үштігінің тұтастығы ретінде түсінуге қайта бет бұрды. Адам дегеніміз үш түрлі жүйеден (Тəн, Жан, Рух) тұратын тіршілік иесі”.«Адам табиғатындағы үш жүйенің: Тəн, Жан, Рухтың тəрбиесі түзелмей, əділетті қоғам да, мейірімді мемлекет те болуы мүмкін емес!...»Көкірек көзі адамның табиғи қасиеттерінің ішіндегі ең бір тылсымы мол тамаша сипаты болып табылады. Жүрек тəрбиесімен көкірек көзі ашылған адам тіршілік атаулының болашақ өмірлерін де, тіпті табиғаттың түсінікке сыймайтын сырларын да, бар болмысы арқылы сезінуімен қоса жүрек тілінде жеткізе алар еді. П.Я.Гальперин:“Адамға берілетін білім оның көзіне көрінетіндей құлағына естілетіндей жəне қолына ұстатқандай болуы керек, яғни бала білімді өзінің сезім мүшелерімен терең сезінуі керек сезімге əсер еткен білім ғана балада жеңіл қабылданып, ұзақ есінде сақталады” –бұл оқушыға берілген жанды білім, жанды білім арқылы адамзат қанаттанады, қанаттандырушы тұлға рухани жетілген жүректі мұғалім. Руханилық-адам жанының ізгілігі. Руханилықтың негізінде адам мінез-құлқы қалыптасады. Рухани адамгершілік –міне мектептің ақиқаты. Ол мектептің барлық жеріне орнығу керек, оның барлық бұрыштарына, оның барлық кеңістігіне, барлық пəнге, барлық көрнекіліктерге, барлық бағдарламалар мен оқулықтарға, əдістер мен тəсілдерге. Ол əрбір тəрбиеші мен мұғалімнің санасы мен жүрегін толтыру керек. Мұғалімге елдің болашағын қалыптастыруда ең басты рөл берілген. Барлық мамандықтың ішінде мұғалім мамандығы – ең ардақты, ең қиын жəне ең маңыздысы деп атап көрсеткен Ш.А.Амонашвили. Бүгінгі күннің жауапкершілігі ұстаздардың ар- ұятында. Ата-бабаларымыздың аманатына қиянат жасамай, ізгілік жолымен жүріп, мұғалімге берілген ескертуді ескеріп, адам тəрбиелеуде қанаттарыңыз талмасын. Мұғалімге арналған ережені санамыздан шығармай орындап жүрсек ұрпақ үшін алаңдамауға болар. Пайдаланған əдебиеттер: 1.Методика преподавания дисциплины в школе «Самопознание». Учебнометодическое пособие для учителей. Алматы, 2013 111

2.Методическое пособие по оформлению и организации деятельности учебного кабинета «Самопознание», Алматы, 2009 3.Өзін-өзі тану. Оқулық. 1-11 сыныптар. «Бөбек» Алматы, 2010 4.Өзін-өзі тану пəнінің оқу бағдарламасы1-11 сыныптар. «Бөбек» А, 2010 5.Өзін-өзі тану пəнінің оқу əдістемелік құралдары 1-11 сыныптар. 2010 6.«Самопознание» и другие учебные предметы: возможности интеграции содержания и методов.Учебно-методическое пособие для учителей. Алматы, 2013 7.«Өзін-өзі тану:Махаббат пен шығармашылық педагогикасы». Халықаралық педагогикалық оқулар материалдары. (31 қазан-1қараша, 2012 жыл) 1-2 том. Алматы, 2012 8. "Өзіндік таным" журналы

БІЛІМ БЕРУ МАЗҰНЫҢ ЖАҢАРТУ ЖАҒДАЙЫНДА ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ Темірғалиев Рүстем Атырау энергетика жəне құрылыс колледжінің химия пəні оқытушысы

Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты əлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет. Н.Ə.Назарбаев Қазіргі ғылым– техникалық өрлеу заманы білікті де білімді техникалық мамандарды қажет етуде.Осы бағытта техниканың заманауи тілін меңгерген білікті мамандар даярлау–Елбасымыздың жолдауындағы басты бағыттардың бірі. Атырау энергетика жəне құрылыс колледжі – сондай мамандарды даярлайтын, облыстағы кəсіби техникалық білім беретін озық оқу орындарының бірі. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында «Осы заманғы білім беру мен кəсіптік қайта даярлау, «парасатты экономиканың» негіздерін қалыптастыру,жаңа технологияларды, идеялар мен көзқарастарды пайдалану, инновациялық экономиканы дамыту қажет деп атап өтті. Еліміздің болашаққа деген үкілі үмітінің тірегі жастардың озат ойлары мен кемел білімдері, еліміздің тың мақсаттарға апаратын құдіретті күші болып табылады. Сондықтан оқытушылар теориялық жəне тəжірибе сабақтарында студенттердің бойында адамзат баласының құндылықтары ерік, жігер, еңбек сүйгіштік, мақсаткерлік қасиеттері бойға сіңіруіне, тəуелсіз елеміздің экономикасын дамытуға үлес қосатын білімі мен білігі ұштасқан мамандар даярлауда білімі жоғары оқытушылардың маңызы зор. Жастар əрқашанда ел намысын биік ұстауға күш салуға тиіс. Алған білімдерін еліміздің игілігіне пайдалана білуі керек. Соның бірі - білім беру саласы. Қай кезеңде болмасын жас ұрпаққа білім мен тəрбие беру қоғам 112

алдындағы ең жауапты,маңызды ісболып табылады. Оқу үрдісін технологияландыру, ақпараттандыру, оқыту сапасын арттыру негізгі білім сапасының кепілі болып табылады. Белгілі нəтижелерге жету үшін студент бойында субьект ретінде төмендегі құзыреттіліктерді қалыптастыру керек: коммуникативтік құзыреттілік, ақпараттық құзыреттілік. Жаңа технологияны меңгеру оқытушының интеллектуалдық кəсіптік, адамгершілік, рухани азаматтыық жəне басқада көптеген адами қабілетінің қалыптасуының игі əсерін тигізеді,өзін–өзі дамытып, оқу үдерісін ұйымдасыруға көмектеседі.Бұрынғы əдетке айналған оқу үрдісінде мұғалімге басымдылық рөл берілсе,ал қазір оқу үрдісінде оқушы белсенділік көрсетуі тиіс.Сабақ түрі заман талаптарына сай өзгеріп, жаңарып отырса эмоциялық сезім – түйсіктеріне əсер ететін ізденістерден пайда болатыны түсінікті. Бұл үшін мұғалім сабақ өткізуде дəстүрлі шеңберде қалып қоймай, тың ізденістер жасауы тиіс. Сондықтан жаңа педагогикалық технологияларды енгізу - оқыту үрдісінің тиімділігін арттырып қана қоймайды, өз қабілетіне таңдау, əрі қарай білімін дамытуға мүмкіндігі болады. Қазіргі кезде оқыту үрдісін жоспарлаудың, қолданудың, бағалаудың жүйелі əдісі адамдардың техникалық ресурстарды білімді игеру жолында өзара тиімді əрекет етуінің негізі ретінде жаңа технологиялар түрлері көбейе түсуде. Сондықтан жаңартылған педагогикалық технологиялар ішінен өз қажеттісін таңдап алу əр мұғалім үшін жауапты да іскерлікті қажет ететін іс. Оқыту тəрбие үрдісіне қолданып жүрген, айтарлықтай нəтиже беріп жүрген жаңа технологиялар: дамыта отырып оқыту əдістемесі (Л.Занков, Д.Элконин, В.Давыдов, В.Репин, В.Левин); оза отырып оқыту (С.Лысенкова); іс – əрекетті бағалау (Ш.Амонашвили,И.Волков); тірек жəне тірек конспектілері арқылы оқыту (В.Шаталов); бағдарлап оқыту, дифферециалдап оқыту, топтық жəне ұжымдық оқыту ақпараттық технологиялар (Н.К.Кузик, Ж.Қараев), модульдік оқыту (М.Жанпейсова); оқу жəне жазу арқылы сыни тұрғысынан ойлау (СТО) бағдарламасы жəне т.б. Білім беру саласында озық технологиялардың енуі мұғалімнің ойлану стилін, оқтыу əдістемесін өзгертеді. Менің химия пəнін оқытуда озық технологияларды пайдаланудың басты мақсаты – оқушыларға білім беру процесінде көмектесу. Оған: оқыту бағдарламалары, оқытуда қолдануға арналған электрондық оқулықтар, тексеру бағдарламалары мен тестік, өзіндік жұмыстар ерекше орын алады. Жаратылыстану пəндеріне оның ішінде химия пəнінің оқытылуы жəйіне көңіл аудару - тəуелсіз еліміздің болашақ мамандары үшін аса маңызда. Елімізде 300– дей мамандық түрлері бар десек, соның 80 пайызынан астамы түрлі сала инженерлері,ауыл шаруашылық мамандары. Студенттердің қазіргі заманғы ақпараттар ағымының жеделдеп артуы мен техника дамуы жағдайындағы өмірге дайындалуында жəне олардың дүниетанымын қалыптастыруда химия жəне жалпы білім беретін пəн ретінде зерделеудің үлкен мəні бар. Қоғам өмірінің барлық саласына дерлік компьютерлер енуде, денсаулық сақтау, тамақ өнеркəсібі, құрастыру, 113

күрделі ғылыми, өндіріс, əскери құрал – жабдықтарды жасау мен өңдеу сияқты адам қызметінің көптеген салаларына үнемі өзгеру үстіндегі жаңа технологиялар қарқынды енгізілуде, көптеген мамандықтар лазермен. Сондықтан химия сияқты іргелі ғылымның негіздерімен қаруланудың оқушылар үшін шешуші мəні бар. Химия өзінің негізінде эксперементтік ғылым, оның зерттеу объектісі нақты дүние болып табылатындықтан, ең алдымен, студенттерге құбылыстың моделін емес, өзін зерделеуге үйрету қажет. Қазіргі кездерде химия сабақтарымда компьютерді пайдалануды басты назарға аламын. Алайда химиялықлық экспериментті компьютерлік модельдермен алмастыруға болмайды.Тек реакциялардың өзін тəжірибе жүзінде зерделегеннен кейін ғана, соның негізінде оқушыларды таным əдістерінің бірі ретінде құбылысты модельдеуге үйретуге болады. Компьютерлік модельдеу лабораторлық, көрсетілімдік эксперимент арқылы қоюға мүмкін болмайтын процестер жəне құбылыстармен оқушылардың танысуына мүмкіндік береді.Бұл мақсатқа жету үшін жаңа технологияларды сабақ беру процесіне енгізу болып отыр. Сабақта жаңа технологияларды тиімді пайдалану студенттердің пəнге деген қызығушылығын арттырады, шығармашылық қабілетін дамытады, қоршаған ортаны танымдық зерттеу барысында дидактикалық мақсаттар іс жүзінде асырылады. Педагогикалық ізденіс барысында студенттерді тəрбиелеу мен оқытуда жаңа əдістемелерді қолдануды оқу үрдісіне енгізудің маңызы ерекше. Осыған орай жаңа тақырыпты түсіндіру барысында электрондық оқулықтағы мысалдарды көрсете отырып түсіндіремін. Интерактивті тақтаның көмегі арқылы тест тапсырмаларының жауаптарын тексеруге болады.Сабақтың тиімділігін студенттердің танымдық қызуғушылығын арттыру үшін тақырып материалдарын оқып үйренуде, олардың əртүрлі ізденушілік бағыттағы тапсырмаларды орындауларынан байқауға болады. Оқытудың осындай жаңа əдіс тəсілдерін пайдалануда мұғалімде, оқушыда табысқа жетіп, білімін шыңдай түседі. Жас ұрпақтың жаңаша ойлануына, олардың біртұтас дүниетанымының қалыптасуында əлемдік сапа деңгейіндегі білім, білік негіздерін меңгеруіне ықпал ететін жанаша білім мазмұнын құру жалпы білім беру жүйесіндегі өзекті мəселе. Бүгінгі орта білім беру ісіне қойылар талаптар қай кездегіден де күрделі маңызды. Өйткені бізді дамудың жаңа кезеңі күтіп тұр. Сол кезеңге лайық ұлттық санасы жаңғырған жаңа ұрпақ тəрбиелеу міндеті мойынымызда. Барлық кедергілерді жеңу табысқа талпыну өз қолымызда деп білемін. «Қазіргі замандағы технология əрбір тұлғаның білім алу үдерісінде шығармашылық қабілетін дамытуға айқын мүмкіндіктер береді. Дəл осы жаңа технология мен əрбір тұлғаның өзіндік білім алу траекториясын таңдауына жол беретін анық білім беру жүйесін құруды, оқу бағдарламаларының бағдарламалануы жəне өзгермелі бейімделінуі есебінен оқу үдерісінің біртұтастығын сақтай отырып оны дараландыруға мүмкіндік беретін компьютердің маңызды дидактикалық қасиеті негізінде тұлғаның оқу үдерісінде танымдық қызметін тиімді 114

ұйымдастыру арқылы жаңа білім алу технологиясын түбегейлі өзгертуді тығыз байланыстырады. Бiлiм берудi ақпараттандырудың негiзгi мақсаты Қазақстан Республикасында бiртұтас бiлiмдiк ақпараттық ортаны құру болып табылады. Олай болса, бiлiм беру саласында жаңа ақпараттық технологияны пайдалануға, Қазақстан Республикасындағы ақпараттық кеңiстiктi əлемдiк бiлiм беру кеңiстiгiмен сабақтастыруға мүмкiндiк бередi. Бiлiм берудi ақпараттандырудың негiзгi мiндеттерi: –ақпараттық жəне телекоммуникациялық техникалық құралдармен қамтамасыз ету; –бiлiм берудi ақпараттандыру бойынша практикалық шараларды анықтап, жүзеге асыру; –оқу-тəрбие үдерісіне жаңа ақпараттық технологияны енгiзудi қамтамасыз ету бойынша ғылыми-iзденушiлiк жəне оқу-əдiстемелiк жұмыстарын жүргiзу; –пəндер бойынша жасақталатын жалпыға мiндеттi бiлiм стандарттарының жəне оқу- əдiстемелiк кешендерiнiң мазмұнын ақпараттық технологияны пайдалану мүмкiндiктерiмен жетiлдiру бiлiм берудi басқаруда ақпараттық жүйенi құру; –бiлiм беру мекемелерiнiң қызметкерлерi үшiн бағдарламалық-техникалық құралдарды қамтамасыз ету жəне мультимедиялық бағдарламаларды, электрондық оқулықтарды жасақтау; –педагог кадрларды жаңа ақпараттық технологияны өз қызметтерiне еркiн пайдалана бiлуге дайындау жəне жүйелi түрде бiлiктiлiктерiн көтеру. Əлемдік өркениетке қадам басқан Қазақстанның қоғамдық–саяси, экономикалық, мəдени дамудағы жаңа бастамалар мен түбегейлі өзгерістер білім беру жүйесіне өз əсерін тигізіп, білім деңгейін, оқыту əдіснамасын жетілдіруде тың ізденістер жасауға мүмкіншілік туғызып отырғандықтан алдыма мынадай мақсаттар қойдым. – жаңа технологияны қолдану арқылы бiлiмнiң сапасын көтеру; – жаңа ақпараттық жəне телекоммуникациялық технологияларды енгiзу арқылы бiлiм беру мазмұнын жаңарту; –жаңа технологияны қолдану саласы бойынша оқушылардың мамандыққа баулумеханизмiн құру; – бiздiң елiмiздегi жинақталған ақпараттық ресурстарға жедел ену; – мультимедиялық электрондық оқулықтарды пайдалану; –отандық бiлiм беру жүйелерiн бiртұтас əлемдiк ақпараттық бiлiмдiк кеңiстiкке ену арқылы сабақтастыру жəне т.б. Бұл қоғам кез-келген педагогтан өз пəнінің терең білгірі ғана болу емес, теориялық, нормативтік – құқықтық, психологиялық, педагогикалық, дидактикалық əдістемелік тұрғыдан сауатты жəне ақпараттық компьютерлік технология құралдарының мүмкіндіктерін жан – жақты игерген ақпараттық құзырлығы қалыптасқан маман болуын талап етіп отыр. Қазіргі білім беру 115

жүйесі ақпараттық технологиялар мен компьютерлік коммуникацияларды белсенді қолдануда. Əсіресе қашықтан оқыту жүйесі жедел қарқынмен дамуда, бұған бірнеше факторлар,ең бастысы– білім беру мекемелерінің қуатты компьютер техникасымен қамтылуы, оқу пəндерінің барлық бағыттыры бойынша электрондық оқулықтар құрылуы жəне интернеттің дамуы мысал бола алады.Электрондық есептеуіш технологиясымен жұмыс істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға,модельдеуге,электрондық оқулықтарды, интерактивті құралдарды қолдануға, интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламасына негізделеді. Ақпараттық əдістемелік материалдар коммуникациялық байланыс құралдарын пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді көздейді. Интерактивті тақтаның мүмкіндіктері мұғалімдерге баланы оқытуда бейне жəне ойын бағдарламаларын тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Оқытудың əр сатысында компьютерлік тесттер арқылы оқушыны жекелей бақылауды, графикалық бейнелеу, мəтіндері түрінде, мультимедиалық, бейне жəне дыбыс бөлімдерінің бағдарламасы бойынша алатын жаңалықтарды іске асыруға көп көмегін тигізеді. Электрондық оқулықтарды қарапайым оқулықтарға қарағанда пайдалану ыңғайлы жəне оларда өзін – өзі тексеру жүйесі бар. Осы электрондық оқулықтың артықшылығы болып табылады. Сондықтан, өзін–өзі тексеру жүйесі оқушы мен оқытушының арасындағы байланысын алмастырады.Электрондық оқулықтарды пайдалану оқушылардың, танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.Осы уақытқа дейінгі білім беру саласында тек мұғалімнің айтқандарын немесе оқулықты пайдалану қазіргі заман талабын қанағаттандырмайды. Оқыту процесінде компьютерге негізделген жеке əдістемелер оқу мақсаттары мен жағдайларына байланысты тиімді қолданылуы қажет. Оқытудың тиімділігі оқытудың жеке тұлғалық стиліне, яғни, оқушыға оқу материалын тиімді сипаттайтындай қабылдау механизміне тəуелді болады. Осыған байланысты оқу іс-əрекетін тиімді қамтамасыз ету бəрінен бұрын оқушылардың өзіндік іс- əрекетін, оқытушының əрбір оқушымен жеке тұлғалық оқу іс-əрекетін сүйемелдеуді жəне жобалар мен оқу жұмыстарын оқытушылармен бірге ұйымдастыруды жобалайды.Осылайша жаңа технологиялардың дамуы жаңа əдіс-тəсілдердің пайда болуына көмектеседі жəне сонымен бірге оның сапасын жоғарылатады.Əр түрлі пəн сабақтарында жаңа технологияны пайдалану білім мазмұнын жаңартумен, ақпараттық ортаны қалыптастыруымен, сондай-ақ сапалы білім беру мүмкіндігінің жоғары болуымен ерекшеленеді. Соңғы кезеңде қазіргі заманғы педагогикалық ғылым мен практика түбегейлі өзгерістерге ұшырауда. Соның ішінде оқыту үрдісі ақпараттық – коммуникациялық жағдайларда жаңа көрініс алу жолында басқаша жаңалаған жолмен ХХІ ғасыр талаптарына сай білгір, уақытты үнемдей 116

алатын тұлғаны қалыптастыруға бағытталады. Қазіргі оқыту үрдісіне жаңа педагогикалық технологиялар кеңінен енуде.Оқушыны пəнге қызықтырумен қатар, саналы ойлауға тəрбиелейтін, қоғамдық көзқарастарын қалыптастыра алатын, өзіндік пікірі бар, қоғамдағы болып жатқан түрлі қарама- қайшылықтарды түсіне білетін, еркін сөйлеп, өз пікірін ашық айта алатын ойлы ұрпақтəрбиелеуде сабақтың маңызы зор. Сол сабақ атты театрдағы басты кейіпкеріміз – оқушы болса, онда барлығымыздың бағытымыз бір, бағдарымыз байсалды болмақ. Сонда қазіргі колледж студенті болашақ мамандығын кəсіби бағдар арқылы таңдап алған соң, оның өндірістегі білікті кадр болып қалыптасуы колледж оқытушыларының міндетіндегі іс болып табылады. Ол үшін колледждердің оқу процесі жаңаша ұйымдастырылып, арнайы пəндерге арналған зертханалық жұмыстар оқытудың инновациялық технологиясымен байланыстырылуы тиіс. Білім-болашақ бағдары, кез-келген маман даярлайтын оқу орынның басты міндеттерінің бірі-жеке тұлғаның кұзіреттілігін дамыту. Құзірет оқушының жеке жəне қоғам талаптарын қанағаттаңдыру мақсатыңдағы табысты іс-əрекетіне қажетті білім дайыңдығына əлеуметтік тапсырыс. Құзыреттілік - оқушының əрекет тəсілдерін жан-жақты игеруінен көрінетін білім нəтижесі. Деңгейлік тапсырмаларды енгізгендегі басты мақсат – топ білім алушыларын «қабілетті» жəне «қабілетсіз» деп жасанды түрде əр түрлі топтарға бөлуді болдырмау. Осы арқылы деңгейлік жəне дербес оқыту принциптерімен қатар, барлық білім алушыға қатысты ізгілендіру принципі де сақталады. -Денгейлік тапсырмалар білім алушылардың əр түрлі білім дəрежесіне сай ұсынылады. -Деңгейлік тапсырмаларды орындағанда оқытушы – бақылаушы, кеңесші. -Деңгейлік тапсырмаларды қолдануда білім алушылардың ақыл-ой еңбегін жетілдіру талабы қойылады. Білім алушыларға деңгейлік тапсырмалар оны орындау əдістемелік кешенімен ұсынылады. Бұл технологияда жұмыс міндеті үш деңгейлік жəне қосымша шығармашылық деңгей талаптарынан тұрады. 1-деңгей: міндетті,білім алушылық; 2- деңгей: алгоритмдік; 3- деңгей: эвристикалық материалды саналы түрде меңгерту; 4- деңгей: шығармашылық – өз бетімен ауқымды оқу материалын меңгерту; Қорытынды жасай отырып, деңгейлеп оқыту технологиясының негізгі ерекшелігін,ұтымдылығын,тиімділігін сабағымда қол жеткізген төмендегідей жетістіктермен көрсетуге болады:  Жаңа материалды оқып –үйренуге жəне оқып игеру деген білім алушылардың пəнге қызуғышылығын тудырдым;

117

 Жаңа білімнің мазмұнын жоспарлағанда білім алушыға берілген тапсырма білім алушының қабілетін ұштайтындай, ойын, қиялын дамытатындай етіп даындауды үйрендім;  Білім алушы өзін жеңімпаз ретінде сезіне алатындай тапсырмаларды əр түрлі күнделілік дəрежеде орындауды арқылы жетуін ұйымдастырдым;  Білім алушылардың шығармашылық мүмкіндіктерін тудыртатын, қабілеттерін жан–жақты дамытатын əр түрлі белсенді оқыту əдіс – тəсілдерді кеңінен қолдандым;  Білім алушылардың білім алу нəтижелерін жүйелі талдап, бағалап қорытынды жасап отырдым. Жалпы, оқу процесінде инновациялық технологияларды қолданып сабақ түсіндірудің маңызы өте зор жəне оқушының өз мамандығына қызығушылығын арттырып, шығармашылық шабытын шыңдап, ғылыми көзқарасын қалыптастырып, мамандық сапасын арттырып, еңбек нарығындағы бəсекеге қабілетті мамандар даярлауда үлесі мол. Осы біліммен өндіріске барған жас маман кейінгі заманауи мүмкіндіктермен жұмыс жасау шеберлігін қалыптастыра алады. Сондықтан оқу процесінде инновацияны қолдану – біздің басты міндетіміз болып саналады. Пайдаланылған əдебиеттер 1. ҚР білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. 2. Скрипко Л.Е. Внедрение инновационных методов обучения: перспективные возможности или непреодолимые проблемы. 2012.-№1 – С.76-84. 3. «Қазақстан жолы- 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты халыққа арнаған жолдауы. «Егемен Қазақстан» газеті, 2014, 17 қаңтар 4. Назарбаев Н. «Ұлттық жоспар – қазақстандық арманға бастайтын жол» 5. Масырова Р.Р. Инновации в среднем общем образовании Казахстана: анализ и тенденции развития. Монография. Алматы:КазГосЖенПИ, 2008. – 320 с. 6.По материалам интернет – журнала «Эйдос» [Электронный ресурс]

КƏСІПТІК ОҚЫТУДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУДІҢ ТИІМДІЛІГІ Исламғалиева Толқын Еділқызы Атырау энергетика жəне құрылыс колледжі, Өндірістік оқыту шебері

Қоғамның жедел жаңаруы үшін білім саласының, əсіресе қоғам үшін болашақ мамандарды даярлайтын жоғары кəсіби білім беру жүйесі жаңаруы керек. Бүгінгі таңда əлемдік бəсекеге қабілетті кəсіби даярлығы жоғары, өз білімін ұдайы жетілдіріп отыратын, шығармашыл, ізденімпаз, 118

технологиялық даярлығы қалыптасқан ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізе алатын маман даярлау басымдықтар биігіне көтерілді. Қоғамдағы болып жатқан түрлі бағыттағы өзгерістер білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, жастардың интеллекттік əлеуетін дамытуды, педагог ісəрекетін жаңаша түрғыда ұйымдастыруды талап етеді. Жаһандану жағдайында білім берудің мақсаты мен мəнінің өзгеруі «білім беру технологиясы», «педагогикалық технологиялар», «инновациялық технологиялар»-деп алатын жаңа ұғымдардың пайда болуына ықпал етті. Бұл маңызды мəселе əсіресе жоғары мектеп, оның ішінде болашақ педагогтарды даярлау үшін құнды. Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттердің де бірі – оқытудың əдіс тəсілдерін үнемі жетілдіріп отыру жəне қазіргі заманғы инновациялық технологияларды меңгеру. Бұл оқу-тəрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі, білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарымқатынас пайда болуда. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: «Қазіргі оқу орнының,біріншіден,практикалық қызметінде жинақталған барлық игіліктердің сақталуы; екіншіден, қоғамның интеллектуалдық қуатын жетілдіру, еліміздің материалдық-қаржылық ресурстарын əрі қарай дамытатын адам тəрбиелеу, орта білім жүйесін одан əрі дамытып жұмылдыру міндеттерін көздейді. Бұл міндеттерді шешу үшін оқу орны ұжымдары, əр оқытушы күнделікті ізденіс арқылы барлық жаңалықтар мен қайта құру өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа практика, жаңа қарымқатынас жасаулары қажет», - деп атап көрсетілуі оқытушы іс-əрекетіне жаңа бағыт сілтейді. Бұл заңда қазіргі кезеңде педагог мамандардың біліктілігін жетілдірумен қатар, кəсіби іс-əрекеттің ғылыми негіздерін практикада қолдануға, практикалық іскерлікпен дағдыны қалыптастыруға ерекше көңіл бөлінуде [1, 12-13б]. Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тəрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-əрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мəселелердің бірі.Барлық қызмет саласындағы қарқынды өзгерістер күрделі процестерді іске асыруга қабілетті инновациялық түрде ойлайтын, білікті жəне құзыретті мамандарды даярлауда жаңа продуктивті тəсілдерді талап етеді. Инновациялық педагогика тəрбие парадигмасын өзгертуді талап етеді. Парадигма–теориялық жəне практикалық мəселелерді шешудің негізіне жататын үстемдік ететін теория. Сондықтан да инновациялық білім берудің, оның мəні тəрбие парадигмасын жаңа инновациялық педагогикамен, жаңа білім беру үрдісімен, жаңа технологиялармен өзгертудің қажеттілігі туралы мəселе қойылды [2, 171б]. Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мəліметтер ағыны күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін, 119

талантын дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Ол бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару оқытушының қажымас ізденімпаздығы мен шығармашылық жемісімен келмек. Сондықтан да əрбір студенттің қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке,ізденімпаздыққа,шығармашылыққа тəрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған инновациялық педагогикалық технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Қазіргі таңда оқытушылар инновациялық жəне интерактивтік əдістемелерін сабақ барысында пайдалана отырып сабақтың сапалы əрі қызықты өтуіне ықпалын тигізуде. Жаңа инновациялық оқыту технологиясы кəсіптік қызметтің ерекше түрі болып табылады. Инновациялық оқыту технологиясын меңгеру үшін педагогикалық аса зор тəжірибені жұмылдыру қажет. Бұл өз қызметіне шығармашылықпен қарайтын, жеке басының белгілі іскерлік қасиеті бар адамды қажет ететін жұмыс.Шындығында да əрбір педагог жаңа инновациялық технологияны меңгеру барысында өзін-өзі дамытады жəне өзін-өзі қалыптастырады. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Білім сапасын арттырудағы жаңа инновациялық технологияларды оқып, үйреніп, сараптай келе, мынадай тұжырым жасауға болады: -білім алушылардың білім, білік сапасын арттырудағы жаңа инновациялық технология түрлері сан алуан, оларды таңдау жəне одан шығатын нəтиже оқытушының кəсіби біліктілігіне тікелей байланысты; -жаңа инновациялык технологияларды енгізу жүйелі əрі мақсатты түрде жүргізілгенде ғана жетістікке жетуге болады: - жаңа инновациялық оқыту технологияларын енгізу барысында əрбір оқу орнының материалдық-техникалық базасының бүгінгі талапқа сай еместігі, əрі жетіспеуі көп кедергі жасайды. Инновациялық білім беру ортасын құру ерекшелігін зерттей келе, кəсіби білім беру жүйесінің келешегін жоспарлау аймағында төмендегідей талаптар мен инновациялық үдерістерді жетілдірудің негізгі алғышарттары анықталды: -Ақпараттық технологияны қолдану мен өңдеу аймағындағы ғылыми техникалық жəне техникалық жетістіктер; -Ғылыми жаңалықтар, бейнелеу, экономикалық-əлеуметтік іс-əрекеттің болашағы; -Жаңа педагогикалық технологиялардың қағидаларын өңдеу; -Білім беру жүйесіндегі өзгерістер; -Халықаралық қатынастардағы өзгерістер. Əрбір педагогтің инновациялық іс-əрекетін қалыптастырудың педагогикалық шарттары: инновация туралы білімі; инновацияны жанжақты меңгеру;инновациялық іс-əрекет диагностикасын меңгеру; инновацияны тəжірибеге ендіру жұмыстары; инновацияны практикада дұрыс қолдану. 120

Мамандардың кəсіби дайындығы инновациялық білім беру үдерісі ретінде құрылуы қажет: рефлексивтік, креативтік жəне технологиялық деңгейде кəсіби іс-əрекет құрылымын жүйеленуін қамтамасыз ету, құзіреттілік жүйесі мен іс-əрекеттің пəндік қызметтік құзіреттілігінің көріністерінің сəйкес келуі жəне бəсекелестік орта жағдайындағы инновациялық іс-əрекетке дайындығын қалыптастыру [3, 29-31б]. XXI ғасырда болашақ мамандарды даярлау, олардың кəсіби бейімделуін қалыптастыру мəселелері–кезек күттірмейтін өзекті қоғам талабы. Қазіргі кезде Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, əлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тəрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр, білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің жаңа мазмұны пайда болуда: бірден-бір жолы оқу-тəрбие процесінде инновациялық əдіс-тəсілдерін енгізу,əрбір білім алушылардың білімге деген қызығушылықтарын, талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге, шығармашылық еңбек етуге жол ашу. Инновациялық процестің негізі – жаңалықтарды қалыптастырып жүзеге асырудың тұтастық қызметі.  білім мазмұны жаңа біліктермен,ақпараттарды қабылдау қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық жəне нарық жағдайындағы білім беру бағдарламаларының нақтылануымен байланысты;  ақпараттық дəстүрлі əдістері – ауызша жəне жазбаша, телефон жəне радиобайланыс – қазіргі заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын беруде;  баланың жеке басын тəрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;  мектеп, отбасы мен қоршаған əлеуметтік ортаның бала тəрбиесіндегі бірлігіне ұмтылыс жасалуда;  қоғамдық біліммен бара-бар педагогикалық технологияның кеңінен қолданылуына жəне ғылымның роліне мəн берілуде.  есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді пайдалана отырып, ақыл-ойды дамытатын оқуға көшу. Көптеген ғалымдар жоғары кəсіби білім беру жүйесінде технологияларды жобалау келесі өзара əрекеттескен қағидалар негізінде жүзеге асырылады: теория мен тəжірибенің өзара байланысы арқылы оқу, жеке дара жəне ұжымдық жұмыстың сəйкестігі, оқу мен ойынның сəйкестігі, үйретуші мен өзіндік білім алу, өндіріс пен ғылыми ықпалдасу негізінде оқыту, оқытудың педагогикалық креативтік бағыттылығы жəне студенттің өзіндік білім алу əрекеті тəжірибесін қалыптастыру [4, 21-26б]. Тəжірибелік жұмыс пен көптеген зерттеулер нəтижесі бойынша инновациялық білім беру ортасы кең түрде өз қызметін атқаруға (бейімділік, дамыту, оқыту, белсендіру) қабілетілігін көрсетеді. Төмендегі ұйымдастыру үдерісі кездерінде мынадай талаптарды жүзеге асыру қажет: 121

1) Кəсіби білім аймағында бағдарлануы: дұрыс кəсібилік, іс-əрекетті ұйымдастыру тəсілдері мен қолдану құралдары; 2) Кəсіби іс-əрекетке бейімділігі: кəсіби-бағдарлы тапсырмаларды шешу тəсілдері мен оқыту мазмұны арқылы жүзеге асырылуы; 3) Ақпараттық жəне коммуникациялық технологиялар құралдарын қолдану: жаңа технологиялық негізде экономикалық тапсырмаларды шешудегі кəсіби мəнділікті талдау мүмкіндігі; 4) Саналы талап қоюшылық: педагог пен студент, студент пен студент арасында қақтығыстық жағдайды тудырмау [5, 15-17б]. Қазіргі жас ұрпақтың саналы да сапалы білім алуының бірденбір шарты–оқу орындарындағы білім беру процесіне жаңа инновациялық технологияларды енгізу екендігі сөзсіз түсінікті. Сондықтан ғылыми-техникалық прогрестен қалыспай, жаңа педагогикалық инновацияларды дер кезінде қабылдап, өңдеп, нəтижелі пайдалана білу – əрбір ұстаздың негізгі міндеті болып табылады. Кəсіптік білім беруде инновациялық білім беру ортасын аймақтық көлемде, ЖОО деңгейінде қарастырып, келесі құрылымдарды бөліп көрсетуге болады: 1. Бірінші деңгей – оқшауланған құрал деңгейі. Мұндағы басты мəселе – заманауи ақпараттық жəне коммуникациялық технология құралдарын қолдануға тұрақты қызығушылықтардың қалыптасу үдерісі. 2. Екінші деңгей–кері байланыс құралының деңгейі компьютерлік педагогикалық құралдар кешенін қолданумен сипатталынады. Мұндағы басты мəселе – студент жұмысының əдіс-тəсілдерін бағалау, тұлғалық мəнді құндылық құрылымдарын қалыптастыру. 3. Үшінші деңгей–нақты пəндер аймағында компьютерлік педагогикалық құралдарды жүйелі қолдану деңгейі берілген пəн бойынша педагогикалық құралдар мазмұны мен тəсілдерді кең түрде меңгерумен, оқу үдерісін басқару жүйесінде технологиялық қосумен сипатталады. Мұндағы басты мəселе – стратегиялқ жоспарлауға жетудегі бағдар жəне іс-əрекеттің мотивациялық негізінің қалыптасу деңгейін бағалау. 4. Төртінші деңгей–аймақтық масштабтағы ақпалдасқан деңгейі. Мұндағы басты мəселе–білім алушының оқу-танымдық іс-əрекетінің инновациялық бағытын бағалау. Біздің ойымызша, оқу орындарында инновациялық басқару жүйесін енгізіп, оны жүзеге асыру міндет. Қорыта келгенде, жаңа инновациялық технологияның негізгі, басты міндеттері мынадай: - əрбір білім алушының білім алу, даму, басқа да іс-əрекеттерін мақсатты түрде ұйымдастыра білу; -білім мен білігіне сай келетін бағдар таңдап алатындай дəрежеде тəрбиелеу; - өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру, дамыту; - аналитикалық ойлау қабілетін дамыту. 122

Сонымен, кəсіптік білім беру орындарындағы оқу-тəрбие жүйесі, оқыту əдістемесі,оқытушы-студент арасындағы қатынас, жалпы оқытуды ұйымдастыру инновациялық талапқа сай өзгерістерді талап етіп отыр. Əдебиеттер: 1.Лазаров В.С.,Конополина Н.В. Деятельностный подход к проектированию целей педагогического образования // Педагогика. -1999, 12-18с. 2.Сейталиев К.Б. Педагогиканың жалпы негіздері, Ақтөбе, 2004, 170-174б. 3.Сейталиев К.Б. Қазақстанда жоғары педагогикалық білім берудің қалыптасу мен дамуы. Алматы. 1998, 47б. 4.Ахметов Г.К. Образовательный идеал в теории и практике подготовки педагогических кадров. Алматы, 2000, 124с. 5.Қайдаров А.Д. Логика исследования проблем становления и генезиса развития содержания высшего педагогического образования: учебнометодическое пособие. Алматы, 1997, 300с.

АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ЖАҢА АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ Орынбаева Заура Берікқалиқызы Атырау энергетика жəне құрылыс колледжінің ағылшын тілі пəні оқытушысы

Қазақстандағы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы жобасында оқушыларды сапалы біліммен қамтамасыз етіп, Қазақстандық білім беру жүйесін халықаралық деңгейге жеткізу мəселесі ұстазға жүктеліп отыр.Осыған байланысты қазіргі таңда еліміздің білім беру жүйесіндегі реформалар мен жаңалықтар əрбір педагог мамандардың біліктілігімен шеберлігіне байланысты. Қазіргі əлемдік білім кеңістігіне өту – негізгі өзекті мəселелердің бірі. Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты– бəсекеге қабілетті маман дайындау. Өзгермелі қоғамдағы жаңа формация мұғалімі-педагогикалық құралдардың барлығын меңгерген, тұрақты өзін-өзі жетілдіруге талпынған, рухани дамыған, толысқан шығармашыл тұлға құзыреті. Ізденімпаз мұғалімнің шығармашылығындағы өзіндік ерекшелігі: оның сабақты түрлендіріп, тұлғаның жүрегіне жол таба білуі. Шебер, білімді ұстаз атана білу– əр мұғалімнің қоғам алдындағы міндеті.Ол өз кəсібін, өз пəнін, шəкірттері мен мектебін шексіз сүйетін адам.[1,11 б] Елбасымыздың Қазақстан халқына жолдауында XXI ғасырда ақпараттық қоғам қажеттілігін қанағаттандыру үшін білім беру саласында төмендегідей міндеттерді шешу керектігін атап көрсетті: Компьютерлік техниканы, интернет,телекоммуникациялық желі, электрондық жəне телекоммуникациялық құралдарды,мультимедиялық электрондық оқулықтарды оқу үрдісіне тиімді пайдалану арқылы білім сапасын көрсету. Сонымен қатар тəуелсіз еліміздің болашағы – жарқын, білімді, парасатты, өз ана тілімен бірге шетел тілі «ағылшын тілінде» еркін сөйлеп, өз елін, 123

халқын, мəдениетін шетелге таныстыра алатын үш тілде еркін сөйлейтін азамат болып шығуы керек деген еді. Ағылшын тілі–бүгінгі заманымыздың компьютер технологиясының кілті екені белгілі. Ағылшын тілі – ұлы əдебиет тілі. Бұл тілде əлемге əйгілі Вильям Шекспир, Джонаттан Свифт, Вальтер Скотт сөйлеген. Біздің мемлекетімізде жаңа телекоммуникациялық құралдың дамып келе жатқаны сөзсіз.Қазіргі заман педагогтарына компьютер жəне мультимедиялық құралдарды қолданудың сабақ өту барысында өте тиімді тəсіл екені белгілі. Тіл үйрену барысында жаңа технологияларды қолдана отырып, педагогикалық қалыптасқан жазу, тыңдау, түсіну, сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға əбден болады. Ал енді психологиялық жағына келетін болсақ, қазіргі уақыт ағымындағы оқушылардың əрқайсысының үйлерінде əдетте көптеген ойындары бар компьютерлер, видеолар мен телевизор бар болғандықтан, олар қоршаған ортаны осындай тəсілмен қабылдауға үйренген. Интерактивті тақтамен презентацияны бірге қолдану оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын ерекше арттырады. Ағылшын тілі сабағында компьютерді, мультимедиялық жəне электрондық оқулықтарды жəне интерактивті тақтаны пайдаланғанда:  Лексиканы оқып үйретеді;  Сөйлеу ырғағын;  диалог, монолог жəне рөлдік ойындарды;  хат жазуға үйретеді;  грамматикалық құрылымдарды түсіндіріп, оқушылардың есінде сақтауға көмектеседі. Көбіне мен ағылшын пəнінде компьютерді жаңа сабақ түсіндіргенде, грамматикалық құрылымдарды өткенде жəне қорытынды сабақта қолданамын. Ағылшын тілін үйрету барысында интерактивті тақтаны тəжірибеде кеңінен қолдана отырып, төмендегідей қорытындыға келдім: оқушының тіл үйренуге қызығушылығын арттырады; қарым-қатынас дағдыларын дамытады; оқу процесін жекешелендіреді жəне ерекшелендіреді; оқушылардың ойлау қабілетін дамытады; оқып жатқан тілде мəліметтерді тыңдау арқылы сол тілде сөйлеушілермен қарымқатынас жасауға мүмкіндік береді; тақта арқылы сабақта əр түрлі тиімді əдістерді қолдануға мүмкіндіктер ашылады. Интерактивті оқыту технологиясы: 1) жұптасып жұмыс істеу; 2) ротациялық (ауыспалы) үштік; 3) карусель; 4) шағын топтармен жұмыс; 5) рөлдік (іскерлік) ойын; 6) дискуссия; 7) дебат, т.б. 124

Интерактивті əдіс кезінде сабақ үстінде білім алушылар мен оқытушылар арасында тығыз қарым-қатынас білім алушылар əлдебір мəселені талқылап, соның шешімін табуға тырысқан кезде қалыптасады. Ақпараттық технологияны шетел тілі сабақтарында пайдалану нəтижесінде төмендегідей жетістіктерге қол жеткіземіз. 1.Сөзжұмбақ, кестелерді құру үшін дербес компьютерді қолдану арқылы грамматикалық жəне лексикалық оқу материалдарын өңдеу. 2.Ағылшын тіліндегі сөздерді сауатты жазу мен көркемдеп безендіруді үйретеді. 3.Дербес компьютерді пайдалану арқылы оқушылардың өзіндік жəне жұмыс жасауды игеру мен білім алуды кеңейту. 4.Интернет желісін пайдалану арқылы оқушылар электрондық пошта арқылы хат - хабарлама алмасу, өзінің ойын еркін жеткізу. Интерактивті əдістерді ағылшын тілі сабақтарында қолдану тəжірибесін дамыта отырып, оқыту сапасының артатына,тұлғаның үйлесімді дамуына,, ақпараттық кеңістікте адаспайтынына, ақпарат мəдениетін жетік білетін тұлға болып қалыптасуына əкелетіні мəлім. Жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану білім беру үрдісінде тиімді жəне білім сапасын көтеруге ықпал жасайды. Компьютерлік технологияларды қолдану арқылы шет тіліне үйрету əдісінің тиімділігін жоғарылату. Ақпараттық технологияларды ағылшын тілін оқыту үрдісінде пайдалану оқушылардың жан-жақты білім алуына жол ашып, мемлекетіміздің үш тұғырлы тіл саясатына сай жақсы, жан-жақты дамыған оқушы иесі ретінде танылуларына енгіз бола алады. Ағылшын тілі сабақтарында жаңа ақпараттық технологияның интерактивті əдіс тəсілдерін қолданудың мынадай тиімді жақтары бар: -оқушының оқуға деген ынтасы артады; əр оқушының жеке қабілеті айқындалады; -үлгерімі нашар оқушыға көңіл бөліп, оларға көмектесу мүмкіндігі туады; -əр оқушы өздігінен жұмыс істеуге дағдыланады; -оқушы өз білімін бағалай білуіне бағыттауға мүмкіндік береді. Интерактивті əдістерді ағылшын тілі сабақтарында қолданудың негізгі мақсаттары: -тілді үйренуге деген мотивацияларының артуы; -тілдік компетенцияны дамыту, өзге тілдегі мəтіндерді түсіне білу, сондайақпаратты байланысқан жəне дəйектелген күйінде бере білу; -лингвистикалық білім көлемінің артуы; -ағылшын тілін өз бетімен үйренуге даярлық пен қабілеттілікті дамыту.[2,19б] Егер ағылшын тілін меңгеру үрдісінде интернет ресурстарын қолданатын болсақ, онда мəдениет аралық коммуникативтік біліктіліктің деңгейі өседі, себебі интерактивтік коммуникация жоғары мотивациялық жағдай туғызады, интернет ресурстарын қолдану арқылы студенттер 125

белсенді түрде өзінің жəне шетелдік мəдениетті меңгеріп, ерекшеліктерін ажырата алады, шетелдік құрбыларымен тілдесуде еркіндікте болады.Бүгінгі таңда танымал болып отырған оқыту технологияларын белсенді түрде қолдана білсек, жаңа мазмұнды білім беру үрдісі нəтижелі жəне оның сапалық көрсеткіштерін арттыру қиынға соқпас еді. Сөйлеу тілін дамыту əрқашан əдісте қаралып отырады. Оның маңызы, қажеттілігі айқындалады.Бірақ ағылшын тілінде сөйлеу енді ғана қалыптасып келеді. Əсіресе, сөйлеуге жаттықтырудың негізгі атаулары жəне категориялары, тіл дамытуға арналған жұмыстар, сөйлеудің мазмұны, құралы, студенттердің тіл байлығын бағалау қалыптары анықталмаған, алайда шетел тілін дамыту əдістерінің өзіндік зерттеулері бар, керекті психологиялық, лингвистикалық базасы жетіле бастаған. Бұл мəселелер студенттерді қатысымдық əрекет негізінде сөйлеуге үйретудің өзектілігін анықтайды. Сондай-ақ біздің мақсатымыз–Қазақстан Республикасының тіл саясатын жүзеге асыру,тілді меңгеруге деген қызығушылықты ынталандыру,жан-жақты дамыған, бəсекеге қабілетті тұлға тəрбиелеу, ұш тілді – қазақ, орыс жəне ағылшын тілін жетік меңгерген қабілетті жастарды қалыптастыру.Көптілділік-заман талабы.Бір халықтың мəдениетін басқаларымен салыстыру арқылы əлем суретін əр алуан əрі тұтас көруге мүмкіндік беретін ұлттық мəдениеттің барлық ерекшеліктерін жəне құндылықтарын сезінуге болады.Көптілді үйретудің қай қырын алып қарасақ та, жүргізілетін жұмыстардың басты мақсаты– білім берудің сапасы мен нəтижелілігін арттыра отырып, полимəдениетті тұлғаны қалыптастыру болып отыр. Білім беру бəсекеге қабілетті, жоғары сапалы болуының нəтижесінде қазақстандық мектептердің түлектері өз білімін шетелдік жоғары оқу орындарында жалғастыра алатындай болуы қажет.Сондықтан білім берудің маңызды стратегиялық міндеті, бір жағынан, үздік қазақстандық білім дəстүрлерін сақтау болса,екінші жағынан, мектеп бітірушілердің халықаралық біліктілік сапасын, лингвистикалық білімін жетілдіру ең негізгісі мемлекеттік, ана жəне шетел тілдерін меңгеруді қамтамасыз ету болып табылады. ЮНЕСКО XXI ғасырды полилингвизм ғасыры деп аталады. Болашақ ұрпағымыз тек ана тілін меңгеріп қана қоймай, бірнеше шетел тілін меңгеруі керек. Ал шетел тілін жан-жақты меңгертуде оқыту – тəрбие үрдісін қызықты,ыңғайлы жəне ұтымды ету үшін бірнеше тілдегі (қазақ,орын,ағылшын) əдіс тəсілдерін қолданамыз. Тəуелсіз ел болған соң əлемнің барша жұртымен қарым-қатынас жасай бастадық. Енді біз тек орыс тілін ғана емес, қытай, түрік, ағылшын, француз жəне басқа ұлттардың тілін біліп, олармен қатынас жасауға тиістіміз. Алайда, əлемде ең басты тіл– ағылшын тілі екені дау туғызбастай ақиқат. Бүгінгі таңда ағылшын тілін меңгеру дегеніміз – ғаламдық ақпараттар мен инновацияларды ағынына ілесу деген сөз. Оған қоса ағылшынша 126

білсең, əлемдегі ең үздік,ең беделді жоғары оқу орындарында білім алуға мүмкіндігің мол. Тіпті, оқуыңды тəмамдаған соң біршама уақытқа шетелде қалып, еңбек етуің үшін де бұл тамаша мүмкіндік. Ең бастысы, ағылшын тілін білу– бұл іскерлік қарым-қатынас жəне əлемнің кез келген нүктесінде бизнеспен айналысу үшін міндетті талап.[3,18б] Қазақстанның тілдер саясатындағы басты бағыт-тілдердің үш тұғырлығы. Бағдарлама қазақ,орыс жəне ағылшын тілдерін еркін меңгертуді көздеп отыр.Біздің көпұлтты мемлекет үшін бұл қалыпты жағдай. Демек, елдің ертеңі– бүгінгі жас ұрпаққа ұлттық рухани қазынаны əлемдік озық ойпікірімен ұштастыратын сапалы білім мен тəрбие берілуі қажет деп білемін. Пайдаланылған əдебиеттер: 1.«Қазақстан мектебі» №9, 2016 қыркүйек 11-14 бет 2.«Колледж жəне кəсіптік бағдар» республикалық əдістемелік педагогикалық журналы №3,2016ж мамыр-маусым 18-19 бет 3.«Қазақстан мектебі» №5 2016 мамыр 16-19 бет БІЛІМ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ ЖАҒДАЙЫНДА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҮДЕРІСТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТИІМДІ ƏДІСТЕРІ МЕН ЖОЛДАРЫ Ажғалиева Заря Хайроллақызы Атырау облысы Құрманғазы ауданы М.Əуезов атындағы орта мектептің жоғарғы санатты тарих пəнінің мұғалімі

Еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің барлық саласында, соның ішінде білім беру саласында жүріп жатқан демократияландыру мен ізгіліктендіру мектепті осы кезге дейінгі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты.Қазіргі кезде біздің Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, əлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тəрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің жаңа мазмұны пайда болуда:білім мазмұны жаңа біліктермен, ақпараттарды қабылдау қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық жəне нарық жағдайындағы білім беру бағдарламаларының нақтылануымен байи түсуде; Қазіргі қоғам алдында тұрған өзекті мəселе бұл-əр жақты дамыған, көпмəдениетті, шығармашыл, əлеуметтік бейімделген тұлға қалыптастыру. Оқушы қабілетін жан - жақты дамытып, шығармашылығын ұштай білу үшін ұстаз өзі шығармашыл тұлға болуы тиіс. Ол шығармашыл,жаңашыл, озық ойлы, кəсіби шебер маман болуы қажет.Қазіргі білім беру жүйесіндегі мақсаттардың бірі-жастарды сапалы біліммен, халықаралық рейтингілердегі білім көрсеткішінің жақсаруы мен қазақстандық білім беру жүйесінің тартымдылығын арттыру үшін, ең алдымен, педагог кадрлардың мəртебесін арттыру,олардың бүкіл қызметі бойына мансаптық өсуі, 127

оқытылуы жəне кəсіби біліктілігін дамытуды қамтамасыз ету, педагогтердің еңбегін мемлекеттік қолдау мен ынталандыруды арттыру. Осыған байланысты қазіргі таңда еліміздің білім беру жүйесіндегі реформалар мен сындарлы саясаттар, өзгерістер мен жаңалықтар əрбір педагог қауымының ойлауына, өткені мен бүгіні,келешегі менболашағы жайлы толғануына, жаға идеялармен жаңа жүйелермен жұмыс жасауына негіз болары анық. Олай болса, білімнің сапалы да саналы түрде берілуі білім жүйесіндегі педагогтердің, зиялылар қауымының деңгейіне байланысты. Орыс педагогі К.Д.Ушинский айтқандай, қазіргі заман талабына сай əр мұғалім өз білімін жетілдіріп, ескі бірсарында сабақтардан гөрі, жаңа талапқа сай инновациялық технологияларды өз сабақтарында күнделікті пайдаланса, сабақ тартымды да, мəнді, қонымды,тиімді болары сөзсіз. Бүгінгі қоғам-үздіксіз өзгеріс үстіндегі қоғам. Ақпараттың маңызы өскен сайын ол тез ескіретін болуы да заңды құбылыс. Қоғам мен мемлекет өмірінің барлық саласын қамтып отырған ақпараттық-технологиялық инновациялар ел дамуына шешуші рөл атқаратын маңызды факторлардың біріне айналып отыр.Білім беру саласын ақпараттандыру қоғамды ақпараттандырудың құрамдас бөлігі болып табылады. Сондықтан да білім беру мекемесінің маңызды міндеттерінің бірі-оқушыларының білім мазмұнының жаңаруына сай сапалы білім алуына қажетті мүмкіндік жасау,яғни жоғары ақпараттық-коммуникациялық əлеуеті бар білім беру ортасын құру. Бұл саладағы ең негізгі тұлға мұғалім. Соған байланысты мұғалімнің кəсіптік қызметінің құрамдас бөліктері: -Кəсіптік жаңашылдық қызметі; -Біліктілігін көтеру; -Кəсіптік тұлғасы; -Əдістемелік жұмыстар; -Сыныптан тыс жұмыстар; -Педагогикалық қоғамдық қызмет. Мұғалімнің біліктілігін жетілдіру екі бағытта жүргізілуі тиіс: 1.Мұғалімнің кəсіптік жұмысының мəнін үйлесімді өзгерті,яғни басты қызметтік нұсқауды орындау емес,күтетін нəтиже үшін оқу үрдісін шығармашылықпен үйлестіру; 2.Білім беру барысында мұғалімнің зерттеушілік бағыттағы қызметін күшейтуге байланысты мұғалімнен кəсіптілікті кеңейтуді талап ету. Мұғалімнің кəсіби деңгейін дамыту бүгінгі таңда əдістемелік жұмысының жүйелі,жаңаша бағыт негізінде ұйымдастыруды көздейді. Осы бағытта қазіргі таңда мұғалімдерге мынадай əдістемелік талаптар қойылады: -педагогикалық-психологиялық деңгейін көрсету; -оқыту мен тəрбиелеудің жаңа технологияларын, əдістемелер мен тəсілдерді зерттеп, меңгеру жəне оны өзінің кəсіптік жұмысына қолдана білу; 128

-өз білімін көтеруге, шығармашылық жұмыс атқаруға ынталандыру, қажетті жағдайлар туғызу, педагогтарды ақпараттық жағынан қамтамасыз ету; -авторлық бағдарламалар, курстар, құралдар, мақалалар, ізденістер жасауға ұмтылдыру, қызықтыру, ынталандыру жəне ондай мұғалімдерге қолдау көрсету; -педагогтардың жұмысында еңбекті ғылыми ұйымдастыруда əр мұғалімнің күнделікті ісіне енгізу; Мұғалімнің кəсібі өсуінің өзекті мəселелері: -кəсіптік даярлаудың сапасын жақсарту; -біліммен қамтамасыз етудің ғылыми-əдістемелік жүйесін түбегейлі жаңарту,оқытудың формалары мен əдістердің түрлерін өзгерту; -оқытудың алдыңғы қатарлы оқу-тəрбие тəжірибелері мен қазіргі қоғаманың сұраныстарының алшақтығын жою; -білімдегі жаңашылдықты саралау; -білімді жетілдіру үдерісіндегі үздіксіздікті қамтамасыз етуде оның ролін арттыру; -қазіргі заман техникасы мен технологиясын жоғары деңгейде қолдана білу. Мұғалім жауапкершілігін арттырып, кəсіптік мəдениетін көтеруде əрбір ұстаз өз пəнінің аясында қалып қоймай қандай да бір дəрежеде шығармашылықпен еңбек ете білуге баулуда кадрлар біліктілігін арттыратын жəне қайта даярлайтын институт қызметкерлерінің атқаратын жұмысы аз болмайды. Олар: -заман талабына лайықталған курстар ұйымдастыру; -оқу семинарларын ұйымдастыру; -байқаулар,олимпиадалар,конкурстар; -педагогикалық оқулар, т.б. Мұғалімнің кəсіби ізденісі. Қазіргі қоғам алдында тұрған өзекті мəселе бұл-əр жақты дамыған, көпмəдениетті, шығармашыл, əлеуметтік бейімделген тұлға қалыптастыру. Оқушы қабілетін жан-жақты дамытып, шығармашылығын ұштай білу үшін ұстаз өзі шығармашыл тұлға болуы тиіс. Ол шығармашыл, жаңашыл,озық ойлы, кəсіби шебер маман болуы қажет. Себебі, педагогикалық, психологиялық зерттеулерге сүйенсек, мұғалімнің жоғарғы оқу орынында алған теориялық білімді қайта жетілдіруді қажет етеді. Педагог қауымының педагогикалық технологияны игерудегі шығармашылық ізденістері оның кəсіби жетілуінің басты тетігіболып табылады. Мұғалім қызметі басқа еңбек түрлерінен өзінің ерекше шығармашылық сипатымен өзгеше. Өйткені, нағыз педагог болу үшін үнемі іздену, өз білімін заман талаптарына сай ғылыми-теориялық ақпараттармен толықтырып отыру қажет. Тəрбие бағытында өз кəсіби біліктерін арттыруға келетін облыс педагогтарымен курс барысында кеңінен пайдаланылып жүрген арттерапия, СТО, АКТ, жобалау, дебат 129

технологиялары, тəрбиенің интерактивті əдістері,соның ішінде тренингтер,топпен жұмыс, т.б. жоғарыда аталған технологиялаларды да тереңірек зерттеп, өз жұмыстарына шығармашылықпен пайдалану-əр педагогтың кəсіби деңгейінің жоғарлауына апаратын бірден-бір төте жол дер едік. Қай технологияны пайдалансақ та,қанша жерден жаңашыл педагог атансақ та ұлттық тəрбиені, халық педагогикасын жадымыздан шығармайық, яғни өз тамырымыздың үзілмеуіне күш салғанымыз абзал. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кəсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық жəне де басқа көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі əсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тəрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. ЮНЕСКО-ның анықтамасы бойынша, педагогикалық технология – бүкіл оқыту үрдісі мен білімді техникалық жəне адам ресурсын олардың бір-біріне өзара əсерін, білім берудегі формасын оңайландыру міндеттерін ескере отырып меңгеруді жүзеге асырудың жүйелі əдісі. Технология – оқушы мен ұстазға бірдей қолайлы жағдай тудырушы оқу процесін ұйымдастыру жəне жүргізу, бірлескен педагогикалық əрекетті жобалаудың жан-жақты ойластырылған үлгісі /Монахов В.М. Ал, педагогикалық жүйе дегеніміз—белгілі бір қабілеті бар дара тұлғаны қалыптастыруға бағытталған педагогикалық əсерді ұйымдастыруға қажет кұралдар,əдістер мен тəсілдердің өзара байланысқан бірлігі. Оқыту технологиясы-оқытудың тиімді жолдарын зерттейді, ғылымда оқыту процесінде қолданылатын əдістер, тəсілдер мен қағидалар. Ол оқыту процесінде нақты жүйе кызметін атқарады. Педагогикалық үрдіс технологиясы дегеніміз мақсат-мүддені анықтаудың жалпы əдіснамасы негізінде мемлекеттің қазіргі таңда білім беру саласына қойып отырған талаптарына сəйкес анықталып, іріктеліп, реттелген оқытудың мазмұн, форма, əдіс-амалдарының, дидактикалық талаптарының психологиялықпедагогикалық нұсқауларының жиыны) Жаңашыл педагогтар. Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың зерттеулері оқу əрекеті жəне оның субъектісін қалыптастыруға бағытталған. Оның құрылымы мынадай: оқутанымдық мотивтер, оқу тапсырмалары, оқу амалдары, оқу операциялары. Педагогика ғылымында баланы оқыту мен тəрбиелеудің міндеті жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру болғандықтан, жаңа технология бойынша əдістемелік жүйенің басты бөлігі оқыту мақсаты болып қалады. Сондықтан танымдылық іс-əрекеті белгілі бір дəрежеде белсендірілуі қажет. Бұл əдістемелік жүйенің басқа бөліктерінің де (мазмұн, əдіс, оқыту түрі мен құралдарының) өзара байланысы қалпында өзгертілуін талап етеді. Мұны орындау үшін төмендегідей ұстанымдар жүзеге асуы тиіс. 1.Оқушылардың өзіндік іздену іс-əркетінің əдістерін меңгеру талап етіледі. Өйткені бұл əдістердің күнделікті пайдаланып жүрген оқыту əдістерінен айырмашылығы бар.Яғни жаңа жағдайдағы "оқыту əдістемесі" деп 130

отырғанымыз: "оқушы-мұғалім" ұстанымының өзара тығыз байланыстылығы. Демек, мұнда бірінші орында оқушы тұрады жəне оның өз бетімен білім алудағы белсенділігіне баса назар аударылады. 2.Жаңаша оқытудың негізгі түрлері: оқытудың дербес жəне топтық түрлері болып табылады. Бұл жерде алға қойылатын басты мақсат - оқушыға деген сенім, оның өз ісіне жауап беру мүмкіндігіне сүйеніп беделі мен қадірқасиет сезімін дамыту. 3.Жаңа технологияның мақсаты бойынша "оқытуды ізгілендіру" қажет. Бұл үшін оқу құралдары оқушылардың өздігінен танымдық іс-əрекетін жүргізе алатындай болуы керек. Бұрынғы дəстүрлі оқулықтар мұндай талапты қанағаттандыра алмайды, сондықтан оқушылардың өз бетімен білім алуына аса бейімделген жаңа типтегі оқулықтар керек-ақ. Жаңа технологияның тағы бір психологиялық негізі болып табылатын теория - Л.С.Выготскийдің "оқыту үрдісінде оқушының ақыл-ойының дамуы "актуалды даму" аймағынан жақын арадағы даму" аймағына ауысуы туралы теориясы. Бұл ауысу тапсырмаларды қайталап орындауға ғана арналған бірінші деңгейден өнімді іс-əрекетті қажет ететін келесі деңгейлерге ауысу негізіндегі іс-əрекет арқылы жүзеге асады. В.П.Беспалько бұл деңгейлерді төртке бөледі: бірінші деңгей - "міндетті, оқушылық",екінші-алгоритмдік, үшінші-эвристикалык,төртіншішығармашылық. Білім беру жүйесі - қай ғасырда, қай кезеңде болмасын қызығы мен қиындығы мол күрделі сала. Бүгінгі өскелең ұрпаққа жан жақты білім беріп тəрбиелеу əрбір ұстаздың білім беру үдерісіндегі басты міндеті. "Жақсы мұғалім-мектептің жүрегі"- деп Ы. Алтынсарин айтпақшы, жүрексіз өмір жоқ болса, мұғалімсіз білім беру іске аспайтыны айдан анық. Бүгінгі таңда халқымыздың, еліміздің өркендеп өсіп, қияға қанат қағып самғауы үшін ең бірінші білім,ғылым керек. Бүгінгі күннің басты мақсаты – мұғалімді заманауи əдістемелер мен технологиялармен жаңаша жұмыс жасауға бейімдеу.. Қазақстан Республикасы «Білім туралы» Заңының 8-бабында «Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі – оқытудың жаңа технологияларын енгізу,білім беруді ақпараттандыру,халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» деп атап көрсеткен. Елбасымыз Н.Ə.Назарбаев жолдауында айқандай: «Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Қазақстанды дамыған 50 елдің қатарына жеткізетін, терезесін тең ететін–білім». Сондықтан, қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдында оқыту үрдісінің технологияландыру мəселесін қойып отыр. Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты-бəсекеге қабілетті маман дайындау. Мектеп–үйрететін орта, оның жүрегі-мұғалім. Ізденімпаз мұғалімнің шығармашылығындағы ерекше тұс - оның сабақты түрлендіріп, тұлғаның жүрегіне жол таба білуі. Ұстаз атана білу, оны қадір тұту, қастерлеу, арындай таза ұстау - əр мұғалімнің борышы. Ол өз кəсібін, өз пəнін,барлық шəкіртін, мектебін шексіз сүйетін адам. Өзгермелі қоғамдағы 131

жаңа формация мұғалімі–педагогикалық құралдардың барлығын меңгерген,тұрақты өзін-өзі жетілдіруге талпынған, рухани дамыған, толысқан шығармашыл тұлға құзыреті. Жаңа формация мұғалімі табысы, біліктері арқылы қалыптасады, дамиды. Нарық жағдайындағы мұғалімге қойылатын талаптар: бəсекеге қабілеттілігі, білім беру сапасының жоғары болуы,кəсіби шеберлігі,əдістемелік жұмыстағы шеберлігі. Осы айтылғандарды жинақтай келіп, жаңа формация мұғалімі- рефлекцияға қабілетті, өзін-өзі жүзеге асыруға талпынған əдіснамалық, зерттеушілік, дидактикалық-əдістемелік,əлеуметтік тұлғалы, коммуникативтілік, ақпараттық жəне тағы басқа құдыреттіліктердің жоғары деңгейімен сипатталатын рухани- адамгершілікті, азаматтық жауапты, белсенді, сауатты, шығармашыл тұлға.Нəтижеге бағытталған білім моделі мен басқарудың жаңа парадигмасы аясында жекелеген ұғымдар мен нормаларды жəне тиімді педагогикалық технологияларды меңгеру үшін педагогтардың кəсіби мəдениетін дамытуға бағытталған оқу қажеттіліктері туындылап отыр. ХХІ ғасыр белесіне аяқ басқан адамзат өркениеті өз дамуының жаңа кезеңіне–білім беру прогресінің ең маңызды факторларының бірі саналатын кезеңге келіп жетті. Республика халқының 20 пайыздан астам бөлігін құрайтын үш миллионға жуық баланы оқытып отырған орта мектеп білім берудің негізгі буыны болып табылады. Біздің бүгінгі мектеп партасында отырған шəкірттеріміз – баға жетпес ұлттық байлығымыз, еліміздің ертеңі. Білім беру жүйесі - сабақтастығы бар білім беру бағдарламалары мен əр түрлі деңгей мен бағыттағы мемлекеттік білім беру стандарттары жүйесінің, оларды əртүрлі ұйымдастыру құқықтық формадағы, типтегі жəне түрдегі білім беру мекемелерінде іске асырушы тармақтардың, сонымен бірге білім беруді басқару органдары жүйесінің жиыны. Еліміздің білім беру жүйесін жетілдіруде көзделіп отырған мақсаттардың ең бастысы– əрбір жеке тұлғаға білім алудың өмірлік жолын еркін таңдауына мүмкіндік туғызу. Өскелең болашағы зор жас ұрпақты қоғам талаптарымен оның мақсат мүдделеріне сай өмір сүруге бейімдей отырып, логикалық ой тұжырымдатып, таңғажайып ғылым саласына тартуда мұғалімнің атқаратын ролі зор. Қазіргі кезде оқыту үрдісін жоспарлаудың жүйелі əдістері жасалуда.Осы əдістердің-мақсаты педагогтардың кəсіби құзіреттілігін қалыптастырудағы біліктіліктілікті арттырудың көп деңгейлі жəне педагогтың кəсіби имиджін қалыптастыруға арналған Кембридж тəсіліне негізделген бағдарлама болып отыр. Бұл бағдарламаның артықшылығы мұғалімдер халықаралық деңгейде дайындалады, ерекше білім алуда мүмкіншілік жасалынады. Бұл бағдарламаның тағы бір ерекшелігі бірінші бетпе- бет кезеңінде теория тұрғысында жеті модульмен таныссақ, екінші кезеңінде практика жүзінде зерттеу болды. Бұл Бағдарламадағы жеті модуль дегеніміз не? 132

Модульдер: 1.Білім беру мен білім алудағы жаңа тəсілдер. 2.Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету. 3.Білім беру үшін бағалау жəне оқуды бағалау. 4.Білім беруде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану. 5.Талантты жəне дарынды балаларды оқыту. 6.Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сəйкес білім беру жəне оқыту. 7.Білім берудегі басқару жəне көшбасшылық. Модульдік оқыту жəне сыни тұрғыда ойлау, тағы да басқа эксперименттік əдістерді тəжірибеден өткізе отыра, оқушылардың топтық жұмысқа деген қызығушылығы көп екенін аңғардым. Қазіргі педагогика саласындағы жаңа бағыттардың бірі – мұғалімнің жəне оқушының кəсіби құзыреттілігін қалыптастыру жəне дамыту. Кембридж университетінің курс бағдарламасы құзыреттілікке бағытталған білім берудің нақты мектеп тəжірибесінде пайдалануға қажетті оқыту құралдарымен қаруландырады. «Құзырлық» сөзі туралы қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігіне: «құзыр (компетенция) – жалпы алғанда қайсыбір тапсырманы орындауға қабілеттілік немесе бір нəрсені жасау» деп берілген. Қазақстан Ұлттық энциклопедиясында «құзырет (компетенция)» нақты органның не лауазымды тұлғаның заң жүзнде белгіленген өкілеттіліктерінің, құқықтары мен міндеттерінің жиынтығы деп көрсетілген [3, 352 б.]. Латын тілінен аударғанда «құзырлық – өз ісін жетік білу, танымы мол, тəжірибелі» деген мағынаны білдіреді. Белгілі бір саладағы құзырлықты меңгерген тұлға өз саласына сəйкес білім мен біліклікпен қаруланған қандай да бір негізі бар ой-тұжырым жасайтын жəне тиімді əрекет ете алатын адамды есептеуге болады. Енді осы ұғамыдардың мəнін тереңірек талдайтын болсақ, онда «құзыр» - тұлғаның белгілі бір пəндер щеңберінде қатысты білімі,біліктілігі,дағдысы мен іс-əрекеттері тəсілінің өзара байланысқан сапаларының жиынтығы, ал «құзырлық» - адамның іс-əрекеті саласына сай құзырылықтарды меңгеруі. Бұл екі ұғымды керек болған жағдайда бөліп қарастырады. Мысалы, құзырлық оқушылар дайындығына алдын-ала қойылатын талаптарды, ал құзыреттілік олардың қалыптасқан тұлғалық сапасын жəне белгілі бір саладағы іс-əрекетке қатысты жинақталған тəжірибесін айтады. Құзырлық – алған білімін пайдалана білу қабілеті, болашақ таңдайтын мамандығына қатысты қабілеттер мен шеберліктерін меңгере білу, əлеуметтік даму деңгейіне сəйкес келетін жəне қоршаған ортаның əсер ету факторларына төтеп бере алатын тұлғаның интегративті қасиеттер жиынтығы. Жоғарыда айталған мақсаттар мен міндеттер шын мəнінде тəжірибеде орындалып, жүзе асса, келе типті білімпаздар қалыптасады деген ойдамын. Қорытындылайтын болсақ, Кембридж университетінің бағдарламасы жаңа формациялы мұғалім қалыптастыруға бағдарлайды. Ал, ол мұғалім – оқушымен де, ата-анамен де, мектеп ұжымымен де, жалпы өмірде оңай 133

қарым-қатынасқа түсіп, жан-жағын сəулелендіреді. Ұлы ағылшын ағартушысы Ульям Уорд «Жай мұғалім хабарлайды, жақсы мұғалім түсіндіреді, керемет мұғалім көрсетеді, ұлы мұғалім шабыттандырады»,деген екен. Пайдаланған əдебиеттер тізімі: 1.Ермағамбетова М.Қ. «Мұғалім жұмысындағы жаңашылдық – білімнің жаңа сапасы». –Астана: 2012 жыл. 2.Касмуханова Г.М.«Жаңа форматтағы біліктілік арттыру курсы құзіреттілікке бағытталған білім беру құралы ретінде», - Астана: 2012 жыл 3.Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы // Астана: 2004 ж. 28 б 4.Мұғалімдерге арналған нұсқаулық 3 деңгей 5.Қазақстан Республикасы педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру курстарының бағдарламасы 3-деңгей 6.К.Дайрабаев, А. Дайрабаева Педагогика негіздері

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМДАҒЫ ƏДІСТЕМЕЛІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ БАҒЫТЫ Қуанышқалиева Айжан Кенжешовна Маңғыстау облысы Жаңаөзен қаласы №26 «Шапағат» МКҚК балабақшасының директоры

Тəрбиешінің шеберлігі-талантты қажет ететін ерекше бір өнер емес, бірақ, ол басқа да мамандарды шеберлікке үйретуде қажет болатын мамандық. Жас ұрпақ тəрбиесіне бүкіл ғұмыры мен қажыр-қайратын жəне бойындағы асыл сезімдерін бағыттаған мұғалімдерді айтуға болады. Ұлы ғұлама Əл- Фараби: "Ұстаз ... жаратылысынан өзіне айтылғанның бəрін жете түсінген, көрген, естіген жəне аңғарған нəрселердің барлығын жадында жақсы сақтайтын, бұлардың ешнəрсесін ұмытпайтын ... алғыр да аңғарымпаз ақыл иесі ..., меніңше шешен, өнер-білімге құштар қанағатшыл жаны асқақ жəне ар-намысын ардақтайтын, жақындарына да, жат адамдарына да əділ ..., жұрттың бəріне ... жақсылық пен ізеттілік көрсетіп ... қорқыныш пен жасқану дегенді білмейтін батыл, ержүрек болуы керек" дейді. Еліміздің болашағы бүгінгі балабақша қабырғасындағы ұрпақ екені даусыз.Ертең ел тізгініне ие болар жеткіншектеріміздің ғаламдық өркениеттен қалып қоймай, білімді,тəрбиелі,жан-жақты болып қалыптасуының қамтамасыз етілуі-мемлекеттік маңызы бар іс. Бүгінгі таңда білім саласында түбегейлі өзгерістер жүріп жатыр. Осы өзгерістерді жүзеге асыру, əсіресе, тəрбиешінің біліміне, кəсіби шеберлігіне көп байланысты. Парасаттылықты, адалдықты бүлдіршіндердің бойларына жас кезінен ұялататын тəрбиеші десек, қателеспес едік. Сондықтан да тəрбиеші еңбегіне еш баға жетпек емес. 134

"Ұстаз дегеннің өзі-биік атауға тең. "Болмасаң да ұқсап бақ, бір ғалымды көрсеңіз!"- деп ұлы данышпан Абай айтып кеткендей, жəне де ұстаздың өзі- адам құндылықтарды терең сіңірген, рухани жаны таза адам болуы, қазір жаңалықтар легімен енген соны технология, технологиялық дəуір. осыған орай қазіргі кезеңнің талабына сай өскелең ұрпақты білімді, мəдениетті, ұшқыр ойлы, халқының салт-дəстүрін дəстүрлей білетін, туған Отанын, жан- тəнімен сүйетін азамат дəрежесіне тəрбиелеу жəне осыған жетелеудің өзі педагогикалық шеберлік демекпін. Абай атамыздың: «Ақырын жүріп анық бас, Еңбегін кетпес далаға. Ұстаздық еткен жалықпас, Үйретуден балаға» - деп айтқанындай, тəрбиеші үшін кəсіби шеберлікке жету, өз мамандығының данышпаны болу бір күнде пайда болатын дүние еместігін біз жақсы түсінеміз жəне өмір бойы ізденішулікті, зерттеушілікті талап ететін мамандық екенін анық аңғарғанда ғана толық нəтижеге жетуге болады. Тəрбиешінің əрбір сөзі мен ісі, қимылы, киімі, аяқ алысы, жүрісі, көзқарасы психологиялық жəне ізгілік тұрғысынан шəкірт жүрегінен үлкен орын алады. Əрбір тəрбиеші үшін оқу – тəрбие процесін ұйымдастыруда мол білімділікті, ақылдылықты, дұрыс іскерліктер мен дағдыларды қолдануды қажет етеді. Осы ретте кейбір мəселелерді жаңаша көзқараспен қарастыруды жөн деп есептей отырып, мынадай эталондарды атап өтуге жөн көрдік: - оқу қызметін педагогикалық – психологиялық талдау жасау; - дамыта оқыту жүйесінің мəні мен міндеттері; - оқу қызметін ұйымдастырудың педагогикалық – психологиялық негіздері; - тəрбиеші жұмысының шығармашылық сипаты. Тəрбиешінің кəсіби шеберлігі, зерттеушілік қызметі тəрбиешілік жұмысқа дайындық барысында, іс – тəжірибеде жəне қайта даярлау кезінде қалыптасып тəрбиеленеді. Ұлы ұстаз Ахмет Байтұрсынов«Білім- біліктілікке жеткізер баспалдақ, ал біліктілік-сол білімді іске асыра білу дағдысы»- деп бекер айтпаған. «Біліктілік» деп қандайда бір еңбектің түріне дайындалудың, дайындық дəрежесінің деңгейін айтады.Кез-келген қызметкер біліктілігін ұдайы жетілдіріп отыруы қажет. Білім сапасының арттырудың кілті педагог қолында десек, оның білімін жетілдіру басты роль атқармақ. Егер педагог мамандардың біліктілігін жүйелі арттырса, онда үлкен жетістікке қол жеткізуге болары анық. Тəрбиешінің біліктілігін жетілдіру екі бағытта жүргізілуі тиіс: 1.Тəрбиешінің кəсіптік жұмысының мəнін үйлесімді өзгерту, яғни басты қызметтік нұсқауды орындау емес, күтетін нəтижеге жету үшін оқу үрдісін шығармашылықпен үйлестіру. 2.Білім беру асында тəрбиешінің зерттеушілік бағыттағы қызметін күшейтуге байланысты тəрбиешіден кəсіптілікті кеңейтуді талап ету. Біліктілікті арттырудың негізгі аспектілерінің ішінен мыналарды бөліп алуға болады: 135

1.Қызметтік (Мақсаты, міндеті, жұмыс мазмұны, формасы, əдістер жəне нəтижесі). 2. Мазмұндық (Əдістемелік, ғылыми-теориялық білімді практикада қолдана білуге жағдай туғызу). 3. Басқарушылық (Талдау, жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау, танып-білу). Осы 3 аспект бойынша біліктілігін жетілдірген маман өз қызметіне талап деңгейінде қарайтыны белгілі. Тəрбиешілер үздіксіз ізденіп, өз білімін үнемі жетілдіріп жаңа педагогикалық əдіс-тəсілдерді қолданып отырса ғана өзінің кəсіби шеберлігін арттырады. «Ұстаз-өзі де оқуы керек...»-деп П.Ф. Каптеров айтқан еді. Тəрбиешінің өздігінен білім алуына нақты көмек көрсету үшін, тұлғаның кəсіптік қызмет саласындағы қажеттіліктерін,сұраныстарын,мүдделерін білуі қажет. Арнайы ұйымдастырылған əдістемелік жұмыс тəрбиешінің жеке қажеттіліктерін ескеріп құрылуы тиіс. Мұндай жағдайда тəрбиеші біліктілікті арттырудың ұжымдық нормаларына қатыса отырып, өзін қызықтыратын мəселелерге жауап табатын болады. Педагогикалық шеберлік-бұл тəрбиешінің кіріктірілген қасиеті, өйткені ол өзінің кұрамына өзара тəуелді, тығыз байланысты бірліктерді, яғни білім, іскерлік,қабілет пен қасиеттерді қамтиды. Əрине, педагогикалық шеберлік күрделі кұрылым болғандықтан, оның мəнін ашуды, оны түсінуге деген əр түрлі көзқарастар қалыптасқан. Қазіргі заман сұранысына орай, біз педагогикалық шеберліктің негізі инновациялық іс–əрекет деп тұжырымдаймыз. Тек жаңашылдыққа деген талпыныс, үздіксіз ізденіс тəрбиешіні өз ісінің биік шыңына жетелейді. Тəрбиешінің кəсіби құзіреттілігі–оның жан–жақты білімінен ұстаздық шеберлігімен, оқытудың жаңа əдістерін меңгерумен өлшенеді. Тəрбиеші қаншалықты білімді, шығармашыл болса, оның құзыреттілік аясы да соғұрлым кең болмақ. Республикамызда білім беруді дамыту қазіргі кезде оқытудың дəстүрлі түрінен инновациялық үрдістерге ауысатын өтпелі кезеңінде жəне «инновация» ұғымы соңғы жылдардың ішінде білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасауы, меңгеруі, қолдануы жəне таратуға байланысты бір бөлек қызметі тұрғысынан түсіндіріледі. Қазақстанның бүгінгі білім беру жүйесінде жаңа инновациялық бағытты игерген нақты тəжірибелік ісəрекетте өзіндік даңғыл жол салуға икемді, шығармашыл зерттеуші педагогтар аса қажет, Осы сипаттағы педагогтың ең алдымен инновация туралы түсінігі болуы қажет. Қазіргі педагогикада инновация–білім беру, тəрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу, яғни жаңа əдіс-тəсілдерді амалдарды, құралдарды, жаңа тұжырымдарды жасап, оларды қолдану ретінде анықталады. Инновацияны ұйымдастыру барысында алға қойылған міндерттердің жүйелі жəне бірізді болуы маңызды. Оң нəтиже алу үшінкелесі шарттарды ұстанған жөн. Біріншісі- инновацияны енгізуге деген мотивациялық жағдай, яғни жаңа іс-əрекетті қабылдауға, əрі қарай меңгеруге деген себеп-салдардың 136

туындауы. Жаңашылдықтың негізгі кілті инновацияның педагогтың қызығушылығымен үйлесімділігі болып табылады. Ең алдымен «нновация қажет пе?»деген пікір арқылы нақты ұсыныс қабылдауға болады. Инновациялық іс-əрекет жоспарын қарастыра отырып, əр педагог нақты мəселені шешу, оның жалпы нəтижесі үшін жауапкершлікті сезінуі тиіс. Екінші-инновациялық іс-əрекетке дайындық-бұл құзыреттілікті қалыптастыру деген сөз. Осы құзыреттілік ақпаратты қабылдау, жеткізу жəне оны шынайы бағалаудан тұрады. Қазіргі таңда мектепке дейінгі ұйымдарда білім беру үрдісін нəтижелі ұйымдастыру басты міндеттердің бір, ал жалпы педагогикалық қызмет əдістемелік жұмыспен тікелей байланысты. Əдістемелік жұмыстың өз алдына нақтыланған формалары, əдіс-тəсілдері бар. Əдістемелік жұмыстың формаларына тоқталар болсақ, ол жүйелі жəне эпизодтық, топтық жəне жеке деп жіктеледі. Барлық əдістемелік жұмыс формасы педагог қызметкерлердің кəсіби дайындық деңгейін, теориялық білімін,тəжірибесін, еңбек тілін, санатын ескере отырып ұйымдастырылады.Біздің алдымыздағы мəселе балабақшадағы дəстүрлі əдістемелік жұмысты инноваиялық бағытта жаңарту,педагог мамандардың, тəрибешілердің педагогикалық кəсіби құзыреттілігін жетілдіру. Əдістемелік жұмыстың топтық формалары жұмыстары бойынша жүргіземін.

семинарлар Əдістемелік бірлестік

Педагогикалық оқу

конференциялар Тəжірибе тарату мектебі

Тамыз маслихаты ƏДІСТЕМЕЛІК ЖҰМЫСТА

өзара оқу ісəрекеттеріне (шаралараға) қатысу

өз білімін жетілдіру

137

тəлімгерлік

əңгімелесу

жеке кеңестер

Əдістемелік жұмыстың бағыттары бір-бірімен тығыз байланысты жəне педагогтардың теориялық деңгейін, біліктілігін, кəсіби шеберлігін арттыруға ықпал етеді. Педагогикалық процесс тəрбиешінің келесі бағыттаушы рөлін қарастырады: 1.Ғылым мен практиканың сабақтастығы. 2.Педагогикалық процесті болжау,жобалау жəне құруды. 3.Педагогикалық қызмет нəтижесінің обьективті диагностикасын жүзеге асыруды көздейді. Балабақшада əдістемелік жұмыстардың мазмұнын, формасын, тəсілін, құрылымын жаңарту үрдісі тəрбие мен білім беру жүйесінде құрылған мақсат-міндеттерге сай алынады.Əдістемелік жұмыстар жүйесінде педагогтардың кəсіби шеберлігі, өзін-өзі дамытуға дайындығы, шығармашылықтары бірдей деңгейді құрамайды. Осы орайда педагогтарды үш деңгейде қарастырамын ДЕҢГЕЙ ТҮРІ

ТӨМЕНГІ

(ИНТУИТИВТІК)

ОРТАША

(ІЗДЕНІСТІК)

ЖОҒАРЫ (ШЕБЕРЛІК)

Төмендегі деңгейдегі педагогтармен жүргізілетін əдістемелік жұмыстар: педагогикалық қызметке оң көзқарас қалыптастыру, теориялық танымбілім бағытында болады. Орта деңгейдегі педагогтармен жүргізілетін əдістемелік жұмыстың негізгі бағыты-қарым-қатынас жасау, диалог, педагогикалық техниканы қолдану, өз дербестік сипатын тану. Қорыта келгенде, бүгінгі талапқа сай мектепте білім берудің жаңа саласына жету– мұғалімнің мейірімділігімен, білімімен, шеберлігімен тығыз байланысты. Өз мамандығына жан –жүрегімен берілген ұстаз ғана ұстаздық этиканы да, ұстаздық техниканы да, шеберлікті де жақсы меңгереді. Тəрбиешінің творчестволық қабілеті,жаңашылдық əрекеттері, біліктілігі, физиологиялық жəне психикалық сапасы, педагогикалық кəсіптік біліммен сəйкестенеді. Жоғарғы деңгейдегі педагогтармен жүргізілетін əдістемелік жұмыстар олардың педагогикалық қызметіндегі шығармашылық құнды бағыттарды ынталандыру, дербестік əдістемелік жүйе жасауға бағдарлау мақсаттарын көздейді. Қорыта келгенде, бүгінгі талапқа сай мектепте білім берудің жаңа саласына жету– мұғалімнің мейірімділігімен, білімімен, шеберлігімен тығыз 138

байланысты. Өз мамандығына жан –жүрегімен берілген ұстаз ғана ұстаздық этиканы да,ұстаздық техниканы да,шеберлікті де жақсы меңгереді. Тəрбиешінің шығармашылық қабілеті, жаңашылдық əрекеттері, біліктілігі, физиологиялық жəне психикалық сапасы, педагогикалық кəсіптік біліммен сəйкестенеді. Жоғарыда аталған жұмыстарды түйіндей келе, мектепке дейінгі ұйым əдіскерінің əдістемелік жұмысы жаңаша көзқарастың ізденіс,қажырлы еңбек арқылы ұйымдастырылса ғана өз нəтижесін береді. Пайдаланған əдебиет: 1.Айтмамбетова Б.Р. «Оқыту процесін ұйымдастыру» Алматы-1999 ж

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ТƏЖІРИБЕЛІК ЖƏНЕ ЭКСПЕРИМЕНТІК ƏДІСІ БОЙЫНША, ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУ ҮЛГІСІ Кужбаева Кулан Кульджагазовна №26 «Шапағат» балабақшасының əдіскері

Қытай ғұламасы Конфуцидің мына сөздерін айтар болсақ : «Айтып бер –мен сонда ұмытамын, көрсет–мен сонда есіме сақтаймын, байқап көруге мүмкіндік бер–мен сонда түсінемін». Егер бала өзі естіп, көріп жəне өзі жасағанда сенімді жəне ұзақ сақталады. Менім ойымша, экперименттеу процесінде балалардың шығармашылық зерттеушілік қызметін дамыту үшін балалар заттардың қасиеттері мен қоршаған əлемнің заңдылығын түсіне білуі қажетті. Балалар тəжірибелерді жүргізгеннен соң заттардың қасиеттерін (тастың қаттылығын, заттардың суда ерігіштігін жəне т.б.) өз бетінше табады, бұл қасиеттерді тұрмыста қолданудың тəсілдерін табады.Мектеп жасына дейінгі балалармен тəжірибелік-экперименттік қызметтің мазмұны мемлекеттік білім беру стандартының «Таным» саласы талаптарға сəйкес жасалған. «Зерек бала» бағдарламасын жүзеге асырып, жаңа əдістемелік əдебиеттерді оқыпүйреніп, балаларды қадағалай отыра мен мынаны–мектеп жасына дейінгілерді интеллектуалдық дамытудың тамаша құралы–балаларды эксперименттеу екендігіне назар аудардым. Эксперименттеуді дамытудың қажеттілігін түсінгендіктен, біздің балабақшаға білім беру мекемесінде мен өз алдыма мақсат қойдым. Менің жұмысымның мақсаты – эксперимент құралдары арқылы мектеп жасына дейінгі ересек балалардың негізігі əлемді толықтай тануын қалыптастыру үшін жағдайлар жасау, эксперименттік зертхананы, табиғи бұрышты, жасыл аймақты,шағын–жарамсыз материалдардан тұратын экперименттік шеберхананы қамтитын эксперимент орталықтарын ашу. Мұндай орталық балалардың өз бетінше жоспарлы қадағалауларын жүзеге асыруы, эксперимент техникасын игеруі үшін керек. Осылайша экперимент орталықтарын құра отырып өз алдыма мынандай міндеттерді қойдым. 139

1.Мектеп жасына дейінгі балалардың диалектикалық ойлауын қалыптастыру, яғни өзара байланыс пен тəуелділік жүйесінде əлемді көптүрлілікте көру қабілеті. 2.Көрнекі құралдардың көмегімен жеке танымдық тəжірибемді дамыту. 3.Қоршаған əлемнің физикалық қасиеттері туралы балалардың ұғымын кеңейту. 4.Талдап үйренуін, салыстыруын, байытуын, мақсат қоюын, өз əрекеттерін жоспарлау мен қорытынды шығаруын дамыту. 5.Балаларды қоршаған əлемнің сұлулығына қатыстыру. 6.Зертханалар мен шеберханаларда эксперимент жүргізу кезінде техника қауіпсіздігі ережелерін орындаудың тəжірибесін қалыптастыру. 7.Күнделікті өмірдегі эксперимент жасау процесіне ата-аналарды тарту. Мектепке дейінгі балалар–туа біткен зерттеушілер.Оған дəлел – олардың білуге құмарлығы, үнемі экспериментке ұмтылушылығы, қиын жағдайларда өз бетімен шешім қабылдау ықыласының болуы. Педагогтың міндеті – бұл қызметті тоқтату, қиып тастау емес, қайта керісінше белсенді түрде көмек көрсету. Баланың заттармен немесе материалдармен тікелей байланысқа түсуі, олармен қарапайым тəжірибелер, олардың ерекшеліктерін, сапасын, мүмкіндігін тануға мүмкіндік береді, бір нəрсені білуге деген əуестігін, көп білуге деген ынтасын оятады, қоршаған əлемнің жарқын бейнелерін байытады. Тəжірибелік қызметі барысында мектеп жасына дейінгілер қадағалауды, ойлауды, салыстыруды, сұраққа жауап беруді, қорытындылар шығаруды, себеп-тергеулік байланыстарын анықтауды, қауіпсіздік ережелерін сақтауды үйренеді.Қызығушылықты арттыру үшін педагогке балаларды заттардың немесе материалдардың (саз балшық жəне ермексаз) қасиетін салыстыратын, себеп-салдарлық байланыстарды анықтайтын (қар мен мұз), болжамдар ұсынатын, қорытындылар шығаратын ой салушы, түрткі болатын сұрақтар қою ұсынылады; болжамдарды бірлесе отырып талқылайды, алынған нəтижелерді байытуға көмектеседі.Бала 3 жаста көп нəрсені түсінбеуі мүмкін.Ал, 5 жастан кейін екі этапқа бөлінеді:1.ойынға айналады. 2.эксперименттеу; Балаға ақпараттың көптігімен салмақ салуға болмайды. Ең маңыздысы сəби бəрін өзі көруі, өзі қозғауы жəне өзінің əсерін құрастыруы керек. Сəби əлемді өзі зерттей отыра, өзі эксперимент жасай отыра, барлық жаңа ашылулар жасай отырып таниды. Балалар - бұлар əлемнің құмарпаз, ынтық зерттеушілері.Менің өз жұмыстарымда балалармен бірге құмның, саз балшықтың, тастың жəне т.б. қасиеттерін зерттейміз, сумен эксперимент жасаймыз: түсін өзгертеміз, қатырамыз, суды ысытамыз, сүзгіден өткіземіз жəне қорытындыларды суретке саламыз. Эксперимент жасау түрлі эмоцияларды, əсерлерді: күлкіні, таң қалуды, қуанышты, кей жағдайларда ренішті көрсетумен бірге жүреді. Балалар басында үлкендердің көмегімен, содан кейін өз беттерінше арнайы ұйымдастырылған қызмет түрлерінен алынған білімдер мен ептіліктер шегінен шығады жəне жаңадан өнім құрылыс, ертегі, қолмен бір нəрсе жасау, ауаға қаныққан иісті, боялған суды жəне т.б.жасайды. 140

Мазмұны: нысандар мен құбылыстар, заттар туралы ақпарат алады. Мотиві:Мектепке дейінгі ересек жаста танымдық қызығушылық: «Білу – үйрену - тану» бағытына ие болады. Құралдары: қарапайым-іздену қызметі, тəжірибелер, эксперименттер. Талаптары: бірте-бірте күрделендіру, өз бетінше жəне оқу қызметі үшін жағдайлар ұйымдастыру, қиын жағдайларды қолдану. Нəтижесінде өз бетінше қызметтің, зерттеу жұмыстарының тəжірибесі, біртұтас психикалық жаңа білімдер мен шеберліктер арттады. Эксперименттік қызметті біз мына бағыттар бойынша бөлеміз: 1.Адам, 2.өлі табиғат, 3.тірі табиғат. Балалардың эксперимент жасауының құрылымы: • Шешуге қажетті мəселені қоя білу; • Мақсат қою мен оған жете білу (мəселені шешу үшін не істеу керек?); • Гипотезалар ұсыну (шешуі мүмкін жолдары іздеу; • Гипотезаларды тексеру (мəліметтер жинау, іске асыру); • Алынған нəтижені талдау (дəлелденді-дəлелденген жоқ); • Қорытынды шығару; Баланың дамуын қамтамасыз ететін, оның өз бетінше эксперимент қызметін ұйымдастыру мынадай белгілі бір жағдайларда мүмкін болады: - педагог тек оның жетекшісі болып қоймауы, қайта бірлесе іздеудің нақты қатысушысы болуы керек, бала жүзеге асырушы экспериментке қосылуы қажет.Экспериментті жүргізугемүмкіндік беретін дамытушы орта бар бұл біздің балабақшамыздың табиғат бұрышын алуға болады. Кез келген эксперимент қандайда болмасын практикалық қызметтер жүргізуді күтеді. Біздің міндетіміз осы зерттеулерді жүргізуге көмектесу, оларды пайдалы ету. Қоршаған орта туралы мəліметтерді іріктеуде мен балалардың жас ерекшеліктерін, олардың қызығушылығын ескеремін. Балалардың ойша қорытындылауы, тəрбиешілердің ауызша айтқан ақпараттарына емес, өздерінің практикалық тəжірибесіне негізделеді, сондықтан да практикалық əдістерді қолдану өте қажетті. Біздің басты проблемамыз: «Зерттеу базасына» қажетті əдебиеттің болмауы, керекті мəліметтерді жинаудың мүмкін еместігі көбіне астыртын шешімдердің қабылдануына алып келеді. Астыртын шешімдер боссөзділікті туғызады. Балалар экпериментік қызметіндегі біздер белсенді қолданатын бағыттардың бірі – тəжірибелер. Олар сабақтарда да , еркін өз беттерімен де, тəрбиешімен бірлескен қызметтерде де жүргізіледі. Тəжірибе дегеніміз – бұл арнайы ұйымдастырылған жағдайларда жүргізілетін табиғат құбылыстарын қадағалау. Əсіресе балаларға тірі табиғат жəне өлі табиғаттың заттарымен эксперимент жасаған өте қызықты. Балалардың табиғат туралы түснігі мол болу үшін, біздің балабақшада балаға қиындық туғызбайтындай тəжірибелер жүргізіледі. Мектепалды даярлық топта эксперимент жүргізу өмірдің қалыпты жағдайы болуы керек, оны ойын-сауық деп қарамай, ал оны айналамен таныстыру жəне ойлау 141

процесінің тиімді жолдары деп қарастыру керек. Эксперименттеу балалардың ой-өрісін жақсы дамытуға көмектеседі. Мектеп жасына дейінгі білім беру мекемесі - баланың өздігінен эксперименттік əдісті жасауды, оның ой-өрісінің дамуына жауапты. Тəрбиеші де, ата-анасы да осыған бар күшін салу қажет. Ата-анамен жұмыс: Тəрбиеші, балалардың ата-анасымен жақсы қарым-қатынаста болу қажет. Ата-ана жиналысында үйлеріңде балаға көп көңіл беру керек екенін əрдайым айтамыз. Кейде бала ренжиді, кейде қуанады, жаңадан бір нəрсені білсе соның бəрін асықпай тыңдап, түсінбеген жерін балаға түсіндіру қажет. Балалармен үйлеріңде де қарапайым эксперимент жасауға болады. Мысалы: мұзды тек қана қыс мезгілінде ғана емес, басқа да уақытта көре аламыз. Суды бір ыдысқа құямыз, сосын морозильникке қойсақ, суымыз мұз болып шығады. «Түрлі түсті мұз»-ды жасайық, стаканға су құямыз сосын оған субояқ арқылы түсін өзгертеміз, содан соң тоңазытқышқа саламыз. Мінеки, түрлі түсті мұз болып шыға келді. Осы сияқты басқа да қарапайым эксперименттік əдістерді үйде де жасауға болады. Осындй жұмыстардың нəтижесіде эксперименттік жұмыс балалардың зерттеушілік қабілеттерін арттырады. Ойлау қабілеттерін шыңдайды. Балалардың танымдық қабілетін арттыруға жағдай жасалған. Балабақшадағы эксперименттік тəжірибе жұмысын нəтижелі деп санаймын.Балалар жалпы жүйелерді салыстыруға жəне білімді жинауға мəліметтің мағынасын түсінуге өздігінен көмектеседі. Эксперименттік əдістің пайдасы əр баланың ойлау қабілетінің белсенділігін арттыру жəне тəрбиешінің бала мағлұматты қалай түсініп, бақлау, қадағалап отыру. Эксперимент əр түрлі əдістерді біріктіруге жəне баланың тəрбиесіне оның байқағыштығын, алғырлығын, ақылдылығын тануға болады. Шығармашылықты құру үшін əдіс-тəсілдерді білуге,ойдан құрастыруға, қиын мəселелерді шешуге болады. Мен сөзімді орыстың ұлы педогогы К.Д.Ушинскийдің жақсы сөзімен аяқтағым келеді: "Педагог-өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана педагог, ол оқуды, ізденуді тоқтатқанда оның педагогтігі де жойылады". Пайдаланған əдебиеттер: 1.Мектепке дейінгі тəрбие мен оқыту стандарты. 2.«Зерек бала» бағдарламасы. 3.Дарминова Э. Развитие познавательной активности дошкольников в элементарной исследовательской деятельности. 4.Иванова А.И. Методика организации экологических наблюдений и экспериментов в детском саду.- М. Творческий центр «Сфера», 2003. 5.Иванова А.И. Детское экспериментирование как метод обучения./Управление ДОУ, N 4, 2004, с. 84 – 92. 6.Организация экспериментальной деятельности дошкольников./ Под.ред.Л.Н. Прохорововй М., 2004 142

БІЛІКТІЛІКТІ АРТТЫРЫУ ЖҮЙЕСІНДЕ МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ТƏРБИЕ МЕН БІЛІМ БЕРУДЕГІ ЖАҢАШЫЛДЫҚ, КƏСІБИ ШЕБЕРЛІК ЖАҢА ТƏЖІРИБЕ Бопылова Салима Эрмекбаевна Маңғыстау облысы, Жаңаөзен қаласы, №11 «Балдырған» балабақшасының əдіскері

Қазіргі кезде əлемде болып жатқан өзгерістер, білім беру саласындағы жаңашылдық кəсіби шеберлікті жаһандану үлгісінде сай дамыту–мектепке дейінгі тəрбие саласындағы тəрбиешілер үшін де маңызды мəселе болып жаңашылдыққа үн қостырады. Тəрбиешілер жаңа замандағы білім саласындағы жаңашылдыққа қалай əзірленеді жəне тəрбиеленушілеріміз қандай деңгейде мектеп табалдырығын аттауы тиіс– деген мəселе – бəріміздің алдымызға қойған мақсатқа айналуда. Қазіргі кездегі үш жасар сəбимен салыстырғанда олардың сезімталдығы біліктілік деңгейі өзгеше!Бұрын үш жасар бала ұялы телефондарды, планшет, АҚТ құралдарын еркін пайдаланады. Ол баланың ой - өрісі, біліктілігі танымы, түсінігі де биік деген сөз. Осындай балалармен жұмыс алып беру-біз ұстаздар мен тəрбиешілерді үлкен бұрылысқа, жаңашылдыққа бастайды. Білім беру саласында қол жеткізген бітімнің мəні, заманауи тəсілдің ең негізгі ерекшелігі алған білімдерін тек меңгеріп қана қоймай, орынды жерінде қолдана білу болса, балабақша тəрбиеленушілері де балабақшадан алған тəлім-білім өнегелерін өмірде қолдана білуге дағдылану екендігі! XXI ғасырда мектепке дейінгі тəрбие саласындағы жаңарған дағдылар мəні осында! Балабақша тəрбиешілері – жаңашылдықты неден бастау керек? Тəрбиешілер өз жұмыстарына жауапкершілікпен қарап, бұрынғыдан көп уақыт бөлу керек.Тəрбиешінің өз жұмыстарына жауапкершілікпен қарап, бұрынғыдан көп уақыт бөлу керек.Тəрбиешінің бойында метасанына-қалыптастыру бұл деген сөз қалай тəлім ала білуді, тəрбие тəліммен ұғына білуді үйрену дағдысын қалыптастыру керек.Бүгінгі сəби бүлдіршіннің ертеңгі білімді білекті, бəсекелестікке қабілетті тұлға болып жетісуіне біз жаңаша жұмыс тəсілімен бастап кетуіміз қажет.Ол ұшін тəрбиешілерді де ұстаздар сияқты жаһанданудың əлемдік деңгейіндегі зияткерлік курста міндетті түрде оқытып, біліммен көтеру қажет. Менің пəндерім жəне идеяларым! .Мектепке дейінгі тəлім білім-ордасы балабақша тəрбиешілері мен ұстаздарын əлемдік деңгейдегі балабақшалардың тəрбие технологиясымен таныстыратын оқулықтар, электронды оқулықтар шығарылса; . Тəрбиешілердің жылдық бағдарламасынада өзгерістер жаңашылдық стратегиялары енгізілсе; .Тəрбиешілер де үш деңгейлі куратордан өтіп, əлемдік тəлім беру тəрбиелеріне қанығып келсе; 143

.Тəрбиешілердің көңіл-күйіне əсер ету, олардың балабақшадан тыс өмірі, олардың жеке мінез құлықтары жайлы үйрететін көмекші құралдар шығарылса; .Ата-аналармен ынтымақтың мəселелері қалыптасса; .Тəрбиешілер АКТ құралдарын еркін меңгеріп, жаһандану кезеңіндегі əлемдік тəрбие үлгісіндегі балабақшалар қызметі мен танысуымен мүмкіндік таратылса. Білім-тəрбие беру жолындағы тəрбиешілердің тəрбиеленушілерге қалай тəлім беру қажеттіліктерін үйретіп, соның нəтижесінде тəрбиеленушілердің еркін, өзіндік ой пікірі бар, оны жеткізе білетін, ойөрісі кең, өзіндік дəлер уəждері бар оны сенімді жеткізе білетін, ынталы, сенімді сыни көзқарасы дамыған, сандық технологияларда құзырлық таныта алатын өскелең ұрпақ тəрбиелеу екендігін əр тəрбиеші түсіне білу қажет. Балабақшадағы ұстаз не тəрбие жұмысында тəрбиеленушілердің жетістіктерін көрсететін негізігі тұлға – тəрбиеші. Кəсіби даму – дегеніміз тəрбиешінің білім беру қоғамдастығының бір бөлшегі екендігін сезінуі. Кəсіби біліктілік тек басылымдарды оқумен дамымайды –себебі тəрбиеші оны өз қолымен жасайды! Кəсіби біліктілігі жоғары тəрбиешінің көңілінде: 1.Əр күнгі жұмысын талапқа сай жүргізу 2.Өз кəсібіне деген сенім берік орнығуы шарт. Тəрбиеші өз еңбегі арқылы бірінші өз əріптестеріне ықпал етуі қажет.Ол үшін деңгейлікте оқып келген тəрбиеші мұғалімдер болса коучингпен тəлімгерлікке жүгініп, олардың идеяларының жүзеге асуын көмек көрсетумен бірге өз тəжірибелерін де зерделей білуге дағдылануы қажет. Мектепке дейінгі тəрбие саласында əлемдік жоғары деңгейден үлгі ала отырып, еңбек етіп жатқан тəрбиеші ұстаздардың жаңаша оқыту жəне тəрбиелеу əдістемелерін сындарлы теориялық оқытуға негізделген. Бұл бағдарламаның басым бөлігі түрлі əдіс – тəсіл бала тəрбиесі мен оқытудағы Кембридждік тəсіл-баланың сəби кезінен ойлауын дамытуға, тілін, пікірін ойын дамытудағы, өз ойын жеткізе білетін тұлға тəрбиелеуге негізделген. Ұстаным–деген тəрбиешінің білімге іс-əрекетке бейімділігі деп дəлелденген, олай болса: Өз ісіне кəсібіне сенімділігі Жеке пікір жиынтығын айта алатын

Тəрбиеші ұстанымы

Көз қарастарының қалыптасуына ықпал ететін Пікірлерінің жиынтығын жеткізе білетін Шешім қабылдай білуіне ықпал етуін

Белсенділігімен арттыруына 144

Тəрбиешінің ұстанымы оның тəрбиеленушіге деген көзқарасын, пікірін шешімін жəне іс – əрекетін нығайтады. Іс –əрекет Шешім

Тамыры тереңге кеткен ұстанымдар тəрбиешінің жаңашыл идеяларды қабылдауына шектеу қоя ма? Тəрбиешілер «Дəстүрлі тəлім-білім» үлгісімен жүре бермей жаңашыл идеялар мен өз тəжірибелерін байытуы қажет. Біліммен тəрбиеге негізделген жаңаша оқыту үлгілерін ескерсек, «Тиімді тəрбие, тиімді оқыту» деген тіркестердің пайда болғандылығын білеміз. Бүгінгі тəрбиеленуші–ертеңгі жеке тұлға, əлеуметтік нысан, оның келешегіне ықпал ету. Тəрбиеші мен тəрбиеленуші арасында ынтымақтастықтың мықты болуы. Ғұлама ұстаз, ғалым ұстазды жəне тəрбиешіні табысқа жеткізетін үш көмекшісі барын мəлімдейді. Бас–кəсіби түсінік.Тəрбие мен тəрбиелеу оқу мен оқыту. Тəрбиеленушілер жəне тəрбие саласы жайлы теориялық білімі жеткілікті болуы шарт. Қол- тəжірибелік дағды. Тəрбиеші не мұғалім ғылыми жұмыс жүргізе алатын өзіндік идеяларды жеткізе алатын тəжірибеге мол болуы шарт. Ынталандыру, көтермелеу, шектеу, жоспарлау, бағалай білуге жетілген тəрбиеші болуы шарт. Жүрек-кəсіби тұтастық. Тəрбиеленушілер өздері тəрбиелеген, этикалық, эстетикалық талаптарды ұстай алатын төзімді, өз мамандығын сүйетін, тəрбиеленушілерге шыншыл, əділ, батыл, мейірімділік жəне құрмет көрсете білетін əділ адамдар ғана тəрбиеші бола алады. Ересек тобындағы жəне мектеп алды тобындағы тəрбиеленушілер: 1. Біз қайда барамыз № 2. Ол үшін не істеуіміз керек ? 3. Одан əрі қалай жасауымыз қажет ? – деген сұрақтарға бейім жауап беру. Кəсіби даму, кəсіби біліммен жетілдіру – педагогтың құзреттілігін жетілдіру болып саналады. Əр тəрбиеленушінің таланты, дарынды, білімді, жас ерекшеліктеріне сай білімді болуына; еңбек сүйгіштікке, адалдыққа, білімділік пен адамгершілікке, салт дəстүрін, төл мəдениетін, тілін дінін, Отанын сүйетін өскелең ұрпақты тəрбиелеп шығару – менің өмірлік ұстанымым. Мақсатым: «Мəңгілік ел! – ұлттық идеясының құндылықтарын сəби кезінен бала санасына сіңіруге, Отаншылдыққа, ел жандылыққа, ұлттық патриотизмге тəрбиелеу – менің тəрбиешілік кəсібімдегі алдыма қойған мақсатым. 145

Ұлт жоспары шеңберінде білім беру «100 нақты қадам», «Мəңгілік ел!» құндылықтарын бала санасына жастан сіңіру, бала санасында Қазақстандық патриотизм идеясын дамыту, Тəуелсіз Қазақстанның жетістіктерін насихаттау, Елордамыз Астанамызды сүюге құрметтеуге тəрбиелеу еліміздің басты құндылықтары-тəуелсіздік,бейбітшілік, келісімді нығайту, өскелең ұрпақты сəби кезінен Отанға деген азаматтық жауапкершілікті сезіне білуге тəрбиелеу менің басты мақсатым. Мен еңбек ететін №11 «Балдырған» балабақшасы МКҚК Маңғыстау облысы Жаңаөзен қаласында орналасқан. Балабақшамыз заманауи талаптарға сай жəне АКТ құралдарымен, заманауи ойын алаңымен, ойыншықтармен жасақталған. Бала санасының заманға сай жетілуіне барлық жағдай жасақталған. Замандағы жаңару, жаһандану кезеңіне сай кұнделікті жоспарларымыз жылдық жоспарымыз, ұзақ мерзім жəне қысқа мерзім жоспарлары болып жасақталды. Қазіргі қоғам жан-жақты, білімді білікті мəдени ой – өрісі жетілген ұлттық салт-сананы адамды тəрбиелеудің бəсекеге қабілетті елу елдің қатарына келудің маңызды шартының бірі баланың сəби кезінен осы құндылықтарға сай тəрбиелеу. 1. Баланы əлеуметтік дамуда үлкендермен əдепті қарым-қатынаста болуға тəрбиелеу баланың ой –өрісінің қалыптасуына Отанына отбасына, салтдəстүрін бойына сіңіру арқылы тəрбиелеймін. 2. Балаларды айнала қоршаған ортамен таныстырамын, туған жердің табиғатын сүюге ардақтауға, қорғауға тəрбиелеймін. 3. Эстетикалық тəрбие беру арқылы өнерге құштарлыққа əн, би, бейнелеу өнерін бала санасында қалыптастырады. 4. Салауатты өмір салтын сақтап дене тəрбиесін дамыта отырып, шəкіртті сауаттылыққа, дене күтімін дұрыс дамуына, бала денсаулығына көңіл бөлемін. Тəрбиеленушілерімнің өз ойларын еркін айтуына, өз пікірін батыл айта білуіне, өз шешімдерінің дұрыс екендігінің дəлелдей білуге үйретемін. Балалар əрекетін шектемеймін, заманауи тəлім- тəрбие үлгісі бойынша оларды еркін ұстап «қатыгездікті» бала санасына оятпаймын. Сөйлеуді дамыту, Мамематикалық түсініктер,Дене шынықтыру, Бейнелеу өнері,Құрастыру, Қол еңбегі, Əн-саз тапсырмалары арқылы баланы мектепке даярлау– жұмысымның нəтижесін беретін ең бір қызықты күндерім. Жаңашылдық – жаңарған қоғам негізін құрайтын өскелең ұрпақтың өмірге, қоғамға бейімделуі.Ол тəрбиені беретін біздің де жаңалыққа үн қосып, еліміздің болашағы жас ұрпақты тəрбиелеу жолында, жаңарған қоғамға бейімдеу жолында жаңаша еңбек етуге əріптестерімді шақырамын. Пайдаланған əдебиеттер: 1.Кəсіби шеберлікті дамыту. Bo.lat – 2005 The Depavimentfov Edueatlon 2.Бала мен балабақша. Республикалық журнал № 4. 2007 ж. 146

3.Кəсіби құзіреттілік Pavus France – 2007 ж. 4.Жаңашылдық шеберлікті артырады. Қазақстан мектебі 5.Қазақ тілі мен əдебиеті 2016 ж.

НƏТИЖЕЛІ БІЛІМ МЕН ТƏРБИЕ БЕРУ-АДАМЗАТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТЫ АРТТЫРУ КӨЗІ Сапарғалиева Рай Есенқызы Атырау мұнай жəне газ технологиялық колледжінің əдіскері

Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында,ал жас ұрпақтың тағдыры ұстаздардың қолында. Н.Ə.Назарбаев Еліміз өркениетті елдер қатарынан орын алып, ұрпағымыз қоғам қажеттілігіне сай болып жатырса–бұл ұстаздар еңбегі. «Мұғалім – мектептің жүрегі» демекші, білім алушыға білім нəрін себуші жүректің қызметі сапалы болса, жемісі де шырынды болмақ. Ұстаздың жан-жақтылығы, үнемі ізденіс пен шығармашылық жолындағы талабының болуы шəкірт жүрегіне бірден-бір жол салады. «Құзырлылық – тек кəсіби білімі емес, тұлғаның жалпы мəдениеті мен шығармашылық əлеуетін дамыту қабілеті»-деп түйіндейді белгілі оқымысты Т.Г.Браже.Сондықтан бүгінгі ұстаз тек кəсіби білімін толықтырып қана қоймай, үнемі шығармашылықпен жұмыс жасауы қажет. Ал шығармашылықпен жұмыс жасау үшін мұғалім өзінің кəсіби біліктілігін арттырып отыруы қажет.Мұғалімнің өз кəсіби қызметтерін шығармашылықпен атқаруына əр деңгейдегі əдістемелік жұмыстарды иновациялық бағытта ұйымдастырып өткізудің ықпалы мол. Сол кезде ғана мұғалімнің өзіне-өзі баға беру деңгейі артып, өзін-өзі анықтап, үздіксіз өзінөзі дамытуға деген қажеттілік туады. Білім-тоқтаусыз толассыз үрдіс. ХХІ ғасыр білімін біз адамның қызығушылықтарының дамуы, оның өзінің дамуы деп түсінеміз. Бұл əр адамның өзін-өзі жасампаздықпен қайта құра алуы, қоғамдық талаптар тұрғысынан өзіне сыни баға бере алуы, айналаны өзгерте алуға қатыса алуы. Сол арқылы адамның интеллектуалдық, рухани күші дамып, тұлғалығы қалыптасады.Білім–мұғалім үшін оның шығармашылық əлеуетін дамытудың үрдісі. Даму да, білім де ешбір адамға қолдан беріле салмайды. Кімде кім оған қол жеткізгісі келсе əрекет етуі, күш салуы қажет. Бұл тұрғыдан алғанда кез келген білім-ол өз бетінше білім алу. Шығармашылық əлеуеттің дамуы өз білімін көтеруге негіз болады. Мұғалім шығармашылық əлеуетін дамыта отырып, өзінің құзіреттілік аясын кеңітеді. А. Байтұрсыновтың пікірі бойынша,«бала тəжірибе арқылы өздігінен білім алуы керек. Мұғалімнің қызметі – оның білімінің, шеберлігінің ұзақ жолды қысқарту үшін, ол жолдан балалар қиналмай өтуі үшін, керек білімді 147

кешіктірмей, кезінде беріп отыру үшін, балаға жұмысты əліне қарай шағындап беру мен бетін белгілеген мақсатқа қарай түзетіп отыру керек» деген.Осы тұрғыдан:«Естігенімді–ұмытамын,көргенімді– есте сақтаймын,өз істегенімді–меңгеремін»,-деген екен Конфуций. Сондықтан, студенттерім үшін «өзін- өзі тану» пəні бойынша бес құндылық арқылы өрбейтін өз ойқиялыммен құрастырып ертегіні дайындап, оны студенттерім сахналап қойды. Ақиқат, Жан тыныштығы, Сүйіспеншілік, Дұрыс əрекет, Қиянат жасамау Ерте заманда Ақиқат, Жан тыныштығы, Сүйіспеншілік, Дұрыс əрекет, Қиянат жасамау бесеуі бас қосады. Олар өзара өткен-кеткен əңгімелерді айтысады. Сөз кезегінде бесеуі адам баласына тигізетін пайдасы жайында таласып қалады. Ақиқат: – Менің арқамда ғана адам баласының төрт түлігі сай көрікек көзі ояу жарқыраған айдай ақиқатпен өмір сүреді. Ақиқат кеңестік жəне уақытпен шектелмейді. Барлық ел, барлық заман , барлық адам үшін ақиқатпын.Сөз ар-ожданды басшылыққа алса, ол Ақиқатқа айналады. Маған тең келер ешкім жоқ. Жан тыныштығы:– Мен жан тыныштығымын. Кімнің басына қонсам, соның жанына жылулық ұялатамын. Нұр сəулесімен нұрландырып бүкіл адамға жылу мен жанына тыныштық сыйлаймын.Ақиқатта, сүйіспеншілікте, дұрыс əрекетте, қиянат жасамауда маған жетпейді. Себебі адамда бірінші жан тыныштығы болу керек. Сүйіспеншілік:–Мен Сүйіспеншілік. Кімнің басына қонсам, соның атақ-даңқын Сүйіспеншілікпен шығарамын, мансабын аспанға көтеремін, «ақ дегені–алғыс,қара дегені–қарғыс» дөкей етемін.Қарсы келген дұшпанды Сүйіспеншілігіммен жер етемін. Дұрыс əрекет: – Жоқ- жоқ мен сендермен келіспеймін. Мен болмасам адамдар өмірден адасады. Дұрыс əрекет жасап, дұрыс жолды таңдамаса адамзат өмірде көп қателіктерге ұрынып қалады.Үнемі дұрыс əрекет жасап,шындықты айту керек, ата – ананы сыйлау.денсаулықтың қадірін білу керек, үнемдей білу, құмарлықты тыя білу керек. Мына жалған осылай өтеді екен... Əр адам өз жолымен өтеді екен Сəждеге маңдай күнде тимесе егер Жүрек таза деп айту бекер екен. Міне, достарым ең бірінші адамзатка мен қажетпін. Босқа таласпаңдар! Қиянат жасамау:–О,достарым,мен сендердің таластарыңа қосылмаймын. бесеуміз тең тудық. Бірақ мен бірер ит жейдені сендерден бұрын тоздырдым. Айтыстарың көңіліме қонбайды, мен – Адамға қиянат жасамаудың не екенін үйретемін. Сондықтан бекер даурығып, менменсіп сөйлегенді жақтырмаймын. бесеуміз де адам баласына қажетпіз. Көңілдеріңе келсе де айтайын, төртеуің де маған бағыныштысыңдар. Адам баласы менсіз өмір сүре алмайды. Келіспесеңдер, Данышпанға жүгінейік. 148

Төрелігін сол айтсын,- дейді Ақиқат сабырлы түрде. Сөйтіп бесеуі Данышпанға келеді. Бесеуінің таласын тыңдап алған Данышпан: - Өмірдің өзі сабақ: «Ақиқат» адамзатқа ауадай қажет. Өйткені шындық айтылса ғана өміріміз мəнді болмақ. «Жан тыныштығы» сен де адамзатқа асқақ ойды ойлау үшін қажетсің. Жағымды ой ойлау үшін ішкі тыныштықта болу керек. Ал, «Сүйіспеншілік » де адамзатқа қажет. Адам баласы бір-бірін жақсы көрмесе, кішіпейілділік танытпаса адам қатайып, сүйіспеншіліктің не екенін білмей қалады. Сондықтан да сүйіспеншілік сен де қажетсің. «Дұрыс əрекет» болмаса адамзат жауапкершілік жəне шынайылықтың не екенін білмей қалады. Уақытты үнемдей алмайды. Əділдіктің не екенін білмей қалады. Сондықтан сен де адамға қажетсің. Ал,«Қиянат жасамау» сен де адамзатқа қажет. Адам баласы сен болмасаң оймен, сөзбен, іспен тірі жанға зиян келтірмеу екендігін білмей қалады. Сондықтан да сен де қажетсің. Сондықтан ақиқатты айтып, сүйіспеншілікке бөленсе, дұрыс əрекет жасай білсе, ішкі тыныштыққа уақыт бөлсе, қиянат жасамаса əр адамның алмайтын қамалы, қолы жетпейтін ырысы жоқ. Сондықтан ақылды болып еңбек ете білген адам баласы байлыққа да, бақытқа да кенеліп, мəнді де сəнді өмір сүре алады, – деген екен. Ақиқат, Жан тыныштығы, Сүйіспеншілік, Дұрыс əрекет, Қиянат жасамау Ертегіні сахналап қойғандар: Автор - Сапарғалиева Р.Е. «Ақиқат» - Қайса Нұрболұлы «Дұрыс əрекет» - Арайлым Кенжетайқызы «Қиянат жасамау» - Наргиза Абатовна «Жан тыныштығы»- Мирас Үмбетұлы «Сүйіспеншілік » - Гаухар Жүсіпқызы «Данышпан» - Саламат Ерғазыұлы

Қанағат , рақым ойлап қой!

Мұғалім : Қиянат жасама сен өзгеге, Өзіңе қайтып келер бұл өнеге « Кемел адам» болуға əрекет ет, Жан мен денең өзіңде шүкір ет те «Жан тыныштығы» оған да əсер сыйла, Асқақ оймен түйіндеп жағымды ойла. 149

Жер бетіндегі тыныштық бəрі меннен, Басталады деп ойла, болар ол да,- деп студенттерімді өзінің жан тыныштығына əсер сыйлай беру керектігі маңызды екендігі айтылды. Мұғалім өз ісінің маманы болуымен қатар, оның бойында баланы жақсы көру, баланың көзқарасын мен пікірін сыйлау, тек өз пəнінің төңірегінде ғана қалып қоймай, қоғамда болып жатқан өзгерістерге құлағы түрік, көзі ашық, жан – жақты талдау жасай білетін маман болуы шарт. Мұғалім қызметінде өз кəсіби құзыреттілігін жетілдіре отырып жетістікке жетудің алғы шарттары: сырт кескін-келбеті; пəндерді сабақтан тыс ақпараттармен қамтамасыз ету; мінез-құлқы, пайымдау мүмкіндіктері, оқу процесінде қарым-қатынас мəдениетін сақтай білуі; əзіл-қалжыңға мəн бере білуі; студенттің жеткен жетістіктерін мақұлдай, қолдай білуі; шыдамдылық жəне төзімділік; басқалардың пікірін сыйлай білу; еркіндік, икемділік; кез - келген жағдаятты оңтайлы бағытта шешуге арналған əдістəсілдерді тиімді пайдалана алу; балалардың қызығушылығына қарай əрекет ете білу дағдысы. Егер мұғалім жоғарыда аталған шарттар мен өзін-өзі жетілдіруге арналған мүмкіндіктерді дұрыс пайдаланса, онда мұғалім өз жұмысының нағыз шебері болатыны даусыз. Қазіргі қоғамға сəйкес жеке тұлғаны қалыптастыру үшін мұғалімнің кəсіби құзыреттілігі де сай болар еді. Ұлы ағартушы Ахмет Байтұрсынұлының: «Бала оқытуды жақсы білейін деген адам əуелі балаларға үйрететін нəрселелерін өзі жақсы білуі керек» деген тұжырымында «Шығармашыл ұстаз шығармашыл шəкірт дайындайды» деген ой айқын аңғарылады. Сөзімді қорыта келе айтарым, жоғарыда айтылған құзыреттілікті меңгерген мұғалім шығармашыл шəкірт дайындауға даяр. Пайдаланған əдебиеттер: 1.Богаева И.Д. Педагогикалық қызметтегі кəсіби шеберлік//2009 2.Маркова А.К. Кəсіби құзыреттіліктің даму деңгейі//2009 3.Тұрғынбаева Б.А.Ұстаздық шығармашылық –Алматы 2007 4.Құдайбергенова К.С., Құзырлылық амалының негізгі ұғымдары –А 2007 БІЛІМ МАЗМҰНЫНЫҢ ЖАҢАРТУ ЖАҒДАЙЫНДА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҮДЕРІСТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТИІМДІ ƏДІСТЕРІ МЕН ЖОЛДАРЫ Халенов Женисбек Халуұлы Атырау облысы, Құрманғазы ауданы, М.Əуезов атындағы орта мектебінің жоғары санатты технология пəні мұғалімі

Президентіміз Н.Ə.Назарбаев айтқандай,сапалы білім беру Қазақстанның индустрия- ландыруының негізіне айналуы тиіс. Бұл мəселе мектептерге байланысты айтылып тұрғандығы белгілі. Еліміздің болашағы орта мектептен толық қанды сапалы білім алған, оның бағдарламасын толық 150

меңгерген баладан, яғни оқушыдан шығары анық, өйткені, ертеңгі ел тізгінін ұстар азаматтар бүгінгі мектеп оқушысы. Мектепте жұмыс атқаратын əрбір мұғалімнің алдына қазіргі таңда қойылатын талап өте үлкен болып отыр. Мұғалім өзінің инновациялық ісəрекетін қалыптастырып, оны меңгеріп, сол жаңа педагогикалық техналогияларды меңгерген, өз практикасында қолданған əрбір мұғалім өз сабағын нəтижелі даму жағынан көре алады.Мұғалім алғаш жаңа педагогикалық техналогияларды оқып үйренеді, меңгереді, тəжірибеде қолданады, оны дамытып нəтижесін тексереді.Жаңа педагогикалық техналогиялар педагогика ғылымының жаңа саласы. Инновациялық үрдістің негізі-жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану, жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай жасайды. Оны «жаңалық», «жаңа əдіс», «өзгеріс», «жаңашылдық» яғни «жаңа əдістеме құралы» деп атауға болады. Инновацияны қолдану арқылы мұғалім өз-іс тəжірибесін байытып, еңбегін жеңілдетіп, белгілі бір нəтижеге жетупедагогиканың ең асыл заты негізгі ойды түсіну болып табылады. Негізгі ойды түсініп шығармашылық көзқараспен қараған мұғалім техналогия бойынша жұмыс атқара алады. .[1] Еліміз өркениетті елдер қатарынан орын алып, ұрпағымыз қоғам қажеттілігіне сай болып жатырса–бұл ұстаздар еңбегі. «Мұғалім – мектептің жүрегі» демекші, оқушыға білім нəрін себуші жүректің қызметі сапалы болса, жемісі де шырынды болмақ. Қазіргі заман талабына келсек, ұстаз алдында тұрған жүк ауыр десек те болады. Оның қызметін тұтастай адамтану ғылымы деп алсақ, бұл ғылым адамның күрделі де қызықты, шымшытырығы мол рухани жан дүниесіне үңіле білу шеберлігімен көрінеді. .[4] Ұстаздың жан-жақтылығы, үнемі ізденіс пен шығармашылық жолындағы талабының болуы шəкірт жүрегіне бірден-бір жол салады. Ондай ұстаздан шығармашыл, құзіретті жəне жаңа үлгідегі мұғалім күтіледі.Ал жаңаша мұғалім тəжірибенің өзгеруіне, яғни білімнің өзгерісіне талпыныстағы ұстаз. Осы үлгідегі өзгеріске бағытталған ұстаз келбеті менен де табылу керек екенін түсіндім.Бұрын өз пəнімді жақсы білем, аздаған педагогкалық əдіс-тəсілдерді меңгерген, баланың өз еркіме бағындырсам, өте күшті педагог болдым деген тоқмейлеу орын алса, енді бұл көзқарасты мүлде өзгертуге тура келеді, өйткені қазір заман өзгерді, қоғам өзгерді. Бүгінгі балалардың мақсаттары да, құндылықтары да табылатын идеялары да бұрынғыдан мүлдем басқаша. Жаңа қоғамдық формациядағы мектеп пен мұғалімдер алдында тұрған негізгі мəселелер: «баланың оқытуға қалай үйрету керек?», «ойлауға қалай үйрету керек?», «қалай өз өмірінің менеджері болуға үйрету керек?» деген сұрақтарға жауап табатындай білім нəрін беруге бағытталып отыр.Қазіргі мектептерге зерттеушілік, шығармашылық талаптарын толық меңгерген, қызығушылықпен баланың жеке тұлға болып дамуына өз үлесін қоса алатын, баланың өздігінен өмірге жетелейтін ақыл кеңес беретін мамандарды талап етеді.Білікті ұстаз, білімді маман болу үшін əрбір мұғалім өз білімін үздіксіз көтеріп отыруы 151

тиіс. Білімін тұрақты көтеріп отыру, мұғалімдердің құқтары əрі міндеттері, білім беру жүйесінің тұрақты дамуының кепілі, мемлекеттік дамуының құралы болып табылады. Бүгінгі біщдің алдымызда тұрған келесі міндет – оқытудың жаңа технологияларын қолдана отырып, саналы, рухани бай, салауатты, жаңжақты дамыған жеке түлға даярлау. Қазақтың кеменгер ұстазы Ахмет Байтұрсынұлы «Елді түзетуді бала оқыту ісін түзетуден бастау керек» деген болатын. Сондықтанда қазіргі кезде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, əлемдік білім беру денгейіне жетуге ат салысуда. Ертенгі болашағымыздың сапалы білім,саналы тəрбие алуы–қазіргі қоғамдағы ұстаздарға байланысты. Қазiргі уақытта Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлесі қалыптасуда. Бұл процесі білім программасының өзгеруімен қатар жүреді. Білім берудегі ескі мазмұнның орнына жаңасы келуде. Ол балаға өзін-өзі өзектелендіруге, өзін толытуға жəне өзін-өзі жүзеге асыруға ұмтылатын дамушы тұлға ретінде қалыптастыруға бағытталған. Дене Декарттың трактатында: «Өзін-өзі тану жолындағы еңбек - ең құнды еңбек», деп көрсетілген. Жаңа білім парадигмасы бірінші орынға баланың білім, білік, дағдысын емес, оның тұлғасын, білім арқылы дамуын қамтып отыр. Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір ерекшелігі - баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығарып, оқу үрдісіне еңгізу. Сол себептен де білім беру саласы қызметкерлерінің алдында – оқытудың əдіс-тəсілдерін үнемі жетілдіріп отыру жəне қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгеру міндеттері қойылып отыр. Ұрпаққа қоғам талабына сай тəрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-əрекеттің ғылыми–педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мəселелердің бірі. Жаңа педагогикалық технологияны меңгеруге мұғалімдерді даярлау–оларды кəсіби білімін көтеруге дайындау аспектісінің бірі жəне тұлғасын қалыптастыру үрдісіндегі іс- əрекеттің нəтижесі болып табылады.Оқытудың жаңа технологияларының принциптері–оқытудың ізгілендіру, өздігінен дамитын, дұрыс шешім қабылдай алатын, өзін-өзі жетілдіріп, өсіруші, тəрбиелеуші жеке тұлға қалыптастыру болып табылады. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық жаңа технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты жетік маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің өзін-өзі дамытып, оқу – тəрбие үрдісін тиімді ұйымдастырылуына көмектеседі. .[6] Жаңа технология–мұғалімнің мүмкіндігін қуаттандыратын құрал. Жаңа ақпарттық технологияны сабақ барысында қолдану оқушылардың пəнге деген қызығушылығын арттырады жəне оның бірнеше артықшылықтары бар.Осы артықшылықтарды мектепке сабақ беру барысында, сабақ нəтижелерінен де көруге болады. Жаңа заман талабына сай білім беру – бүгінгі таңда өзекті мəселе. Ендеше шығармашылық қабілеті мол, жан-жақты дамыған азамат тəрбиелеуде жаңа педгогикалық технология қажет. Білім беру технологияларының басты мақсаты – білім беру сапасын арттыру, оқушылардың білім, білік, дағдыларын 152

қалыптастыру. Бүгінгі жаңа қоғам мұғалімнің ішкі жан дүниесі де жаңаша, өйткені, ХХІ ғасырдың өскелең ұрпағынан үлкен үміт күтілуде. Білім беру жүйесінде сабақ беру жүйесінде, сабақ беру жүйесін əлемдік деңгейдегі талаптарды қанағаттандыратындай етіп құруда жаңаша ізденіс пен шығармашылықтың берері мол. Соған сəйкес білім беру жүйесінде жаңа инновациялық технологиялар пайда бола бастады. Жаңа технологиялар сан түрлі оны игеріп қолдану мұғалімнің шеберлігіне байланысты. Мысалы: СТО технологиясы, молдуьдік оқыту, деңгейлеп оқыту жəне сындарлы оқыту. Бұл технологиялардың барлығы да технология пəнінендəріс беруге сай келеді, тиімді пайдалану жолдары бар. Осы технологиялардың ішінде сындарлы оқыту негізіне сүйене отырып, өз тəжірибемде жеті модульді кіріктірілген əдіс-тəсілдерді пайдаланып келемін, білім сапасын көтеруге тиімді жолдары өте көп екенін аңғардым. Білім беру үрдісіндегі басты мақсат-оқу дағдысын, жалпы мəдениеттілігін, оқушылардың білімділігін қалыптастыруға, алған білімдерін өз бетімен қоғамда орынды қолдана білуіне жəне өздігінен білім алуға,өзіне қажетті ақпараттарды тиімді пайдалануға қажет. Оқыту үрдісінде баланың дара ерекшеліктерін ескере отырып, мұғалім оқушының жұмыс жасау қарқынына сай əрекет ете білуі керек. Оқушылардың білім сапасын көтерудегі аса маңызды қажеттіліктің бірі- олардың жаңа материалды үйренуге ынтасын арттыру болып табылады. Осы əрекет – оқу жұмысында үздіксіз жүріп отыратын жүйелі үрдіс. Бұл – оқуға, жазуға, есептеуге,ойлауға сөйлеу мəдениеті дағдысы мен іскерлігін қалыптастыратын маңызға ие. Мұғалім – сабақтағы басты тұлға, өйткені ол оқушыларға жүйелі түрде білім алу дағдысын, іскерлігін қалыптастырады. Ол үшін түрлі оқыту əдістерін алмастыра пайдаланып, оқушылардың танымдық əрекетіне мақсат көздей басшылық етеді. Бұл жөнінде педагогғалым Ахмет Байтұрсынов «Мектепке бірінші керегі – мұғалім, екінші – оқыту ісіне керек құралдар, үшінші – бағдарлама жəне оқулықтар керек», деп айтқан өйткені оқыту ісінің сапасы осы – үш қажеттілікке байланысты. Əсіресе мұғалім бағдарламаны оқыту құралдарын оқулықтарды, əдіс тəсілдерді пайдаланып, оқушыларды білімен қамтамасыз етеді. Олай болса, оқу– тəрбие ісінің табысты, білімнің берік болуы мұғалімнің сабаққа мұқият дайындығына байланысты.[5] Мұғалім ең адымен өз пəнінің оқу жоспарымен, педагогика жəне психология пəнінің бағдарламасымен танысып бір жылға күнтізбелік жəне жұмыс жоспарын жасайды. Сонымен қатар əр сабақтың тақырыптық жоспарын дайындайды. Онда ол тақырыптық жəне пəн аралық байлынсты ғылым жаңалығын, алдыңғы қатарлы озат тəжірибені ескеріп, əр сабақтың мақсат–міндеттерін оқу жадығатың дербес жұмыстардың көлемін, оқыту əдістерін,көрнекі жəне техникалық құралдарын анықтайдыМұғалім осылайша оқу жадығатын анықтап алып, сабақ жоспарын, оған сай конспектісін немесе тезисін жасайды.Мұғалімнің аталған талаптарды терең біліп, оларды сабақта кешенді тұрғыда пайдаланса еңбегі нəтежелі болмақ. 153

Мұғалімнің сабаққа дайындығы шығармашылық сипатта болып жалаң сөздік əдістерінен арылуы, техникалық құралдарды басым пайдаланып, жаңашыл педагогтардың əдіс–тəсілдерін шығармашылықпен қолдануы өмір талабы.Мұғалім қолданған əр түрлі əдіс – тəсілмен, тынымсыз еңбектің арқасында баланың белсенділігі артып, дербестігі қалыптаса бастайды беделі артып, танымдық қызығушылығы бекиді.Мұндай толық дербестікке жеткеннің өзінде де мұғалім əлі де болса оқушының танымдық қызығушылығын бағыттап отырады, себебі ол терең білімнің шешендіктің оқу əрекетін ұйымдастырудың үлгісі ретінде танылады.Мұғалім мен оқушы бір–бірінің əрекеттерін толықтырып, байытып отырады. Оқушылардың белсенділігі мен дербестігіне сүйеніп, мұғалім олардың шығармашылық мүмкіндіктеріне сенім артады, нəтежесін болжайды. Оқушыда оқуға талпыныс күшейеді, белгілі бір стандартқа сүйенбей-ақ өз тəжірибесін енгізіп шешім табуға тырысады. Бұған, сөз жоқ оқу үрдісінде енгізілген əртүрлі əдіс - тəсілдер себебін тигізеді: еңбек, ойын, таным, көркемдік жəне қоғамдық іс - əрекеттер.[7] Оқытуда қолданылатын педагогикалық əдіс–тəсілдерді ғылыми негізінде меңгерту жəне терең білімді, ұлтжандылық ұрпақ тəрбиелеу мəселесін өз жұмысына арқау ету мұғалімнің мақсаты.Жаңаша əдістерді жаңа педагогикалық технологияны ұтымды енгізу, оларды пайдаланудың жолдарын үйрету. Бүгінгі жаңа технология бойынша оқып үйрету, меңгеру, өмірге ендіру, дамыта оқыту.Сабақта жаңаша үрдіспен өткізу оқушылардың білім сапасын арттырып қана қоймай, олардың шығармашылық жəне ойлау қабілеттерін дамытып педагогтердің кəсіби шеберліктерінің өсуіне жəрдемдеседі.Өзінің барлық сабағын түрлендіру арқылы оқушының қызығушылығы мен шығармашылық белсенділігін оятып, қабілетін арттыру қай мұғалімнің болса да басты міндеті. Бүгінгі таңдағы кез-келген сабаққа қойылатын талап-оқушының ойын дамытып, шығармашылық қабілетін шыңдау болып отыр.Сабақ барысында тек білімнің ғана емес тəлімді тəрбиенің де берілуіне ықпал жасау, үлес қосу.Жаңа əдіс-тəсілдерді енгізе отырып оқытудың негізгі түрлері- оқытудың дербес жəне топтық түрлері болып табылады.Мен өз сабағымда жоспар құру барысында ең бірінші алға қоятын принципім–ол оқушылардың жас ерекшеліктерін ескеру.Жаңа білімді меңгерту үшін ең тиімді əдіс- сұрақ жауап, əңгімелесу, диалог. Бұл ретте оқушылар бір-бірімен білім алмасады, бір-бірімен қарым қатынас жасай алады,ойлау деңгейі, сөйлеу дағдысы артады. Ал білім берудің сапасын жақсарту мақсатында «Сын тұрғысынан ойлау» технологиясын, АКТ-ні қолданамын. Қабылдау деңгейіне қарай тапсырмалар беремін. Оқушыларға топта жұмыстану барысын үйретуде ең əуелі топтық ережені құру керектігін айтамын жəне де сол ережеге сүйеніп өз-өзін реттеуін қадағалаймын.Сабақтарда жаңа технологияларды қолдана отырып, оқушыларды жеке тұлғаға балап, олардың іс-əрекет түрлерін, мақсаттын қалыптастырамыз,өздік, дербес ізденуге баулимыз. Əрбір оқушыны өз 154

беттерімен көркем туындыны оқуға, талдауға, бағалауға жетелейміз, сабаққа деген қызығушылығын арттырамыз. Əсіресе оларға көбіне постермен жұмыс, топта жұмылып жұмыс жасаған, сол жұмыстарын бəрі бірдей тақтаның алдында қорғағандағысы ұнайды. Оқушылардың барлығы бірдей осы оқу үдерісіне белсенді қатысады. Əр сабақта жаңа технологиялар пайдаланып, оны қызықты етіп өткізу арқылы бүлдіршіндердің оқуға деген ынта- ықыласын, пəнге деген қызығушылығын арттыруға болады.Ойын баласы сабақта зерігіп, шаршаған кезде қолданылатын технологияның бірі-«сергіту сəті». Сабақта сергіту сəтін оқушының шаршағанын басу үшін ғана емес, оның тəрбиелік мəніне де назар аудару қажет.Мысалы: Сергіту сəтінде пайдаланған қимыл сабақ барысына,тақырыбына сай болғаны жөн. Сондай-ақ, меңгерілген тақырыпты иə болмаса, жаңа сөзді бекіту мақсатында əуенмен ауаға жазу арқылы да байланыстыра аламыз. Түрлі би қимылдары арқылы да сергіту сəтін жандандыруға болады. Оқушыларды ойната отырып, ойландырып, балаға түрлі технологияларды пайдаланып ой-өрісін дамытуға, білім сапасын арттыруға болады. Бұл кезде жақсы оқушы дамып, нашар оқушы қалып қоймайды. Жақсы оқушы мүмкіндігіне дейін дамып, нашар оқитын оқушы өз мүмкіндігінше іс-шараларға араласып, өз үлесін қосып отырады.[3] Осы бағытта құрылған сабақ жоспары төмендегідей нəтижеге жетелейді: 1.Сабақтың нақты мəнін терең ашуға көмектеседі. 2.Оқушылардың барлығын сабаққа қатыстыруға мүмкіндік туады. 3.Олардың əрқайсысының деңгейін анықтай аласың. 4.Оқушылардың көбін бағалау мүмкін болады. 5.Оқушыларды ізденіске баулып, өз бетімен жұмыс істеуге үйретеді. 6.Оқушылардың қабілеттері,сөз саптау еркіндігі,ұйымшылдығы, шығармашылық белсенділігі артады. 7.Жеке тұлғалық сипатын дамытуға, шығармашылығын шыңдауға, өзіне деген кəсіби сенімін қалыптастырады. Осындай жаңа əдіс тəсілдерді тиімді пайдаланып, жаңа форматта жоспарлап, сабақ беріп, ұстаздар арасында əс-тəжірибені бөлісіп жүрген, жаңашылға бет бұрған, ұқстаздардың бірімін деп ойлаймын. Оқытушының көшбасшылық қабілеті ең бірінші сабаққа даярлықтан басталады, яғни, өтілетін сабақтың жоспарын құру, оны өткізу əдістемесі, оқушылардың қабілеттерін, жас ерекшеліктерін ескере отырып, иллюстрация, техникалық құралдарды, дидактикалық материалдарды пайдалану. Мұғалімнің осы шығармашылық əрекеті арқылы оқушының шығармашылық қабілеті қалыптасады.Ал,көшбасшылық қабілеттер шығармашылық елес, шығармашылық ойлау арқылы жүзеге асады. Оқушыны шығармашылық ойлауға, жылдамдыққа, икемділікке, тапқырлыққа үйрету ол мұғалімнің əр сабағында қалыптасып отыратыны анық. .[2] 155

Ұлы ағартушы Ахмет Байтұрсыновтың «Ұстаз үздіксіз ізденгенде ғана, шəкірт жанына нұр құя алады», – деген сөзі ізденімпаз, жаңаша ұстаздарға арналғандай. Мұны əрбір оқытушы жадында сақтауы тиісҚазақстанның болашағы жасөспірім, жас ұрпақтар біз оларға болашақта үлкен сенім артамыз. Олардың сол сенімді орындауы үшін біз оларға үлкен жол көрсетуіміз керек. Əрбір оқытушы өз ісімен, шеберлігімен оқушыға жеткізе отырып, оны жан–жақты тəрбиелеп санасына құйып отырса, сонда қазақтың туын көкте желбіретіп, биіктерге асқақтатады жəне де білімді де білікті жастар саны артады деп сенемін. Қазіргі танда «Мұғалім оқытуда қолданылатын педагогикалық əдіс – тəсілдерді ғылыми негізде меңгерту» мəселесін өз жұмысына арқау еткен əр мұғалімнің міндеті деп түсінемін. Бүгінгі таңда педагогика теориясы жаңашылдыққа бет бұрып, білім беру мазмұнын жаңартып, жаңа көзқарас пайда болуымен жаңа технологиялар өмірге келді. Оқытудың жаңа технологиясын жеке меңгерген, оны оқушылардың жас жəне психологиялық ерекшеліктеріне қарай таңдап пайдаланудың маңызы зор. Қазіргі педагогикалық технология ұғымы іс əркетімізге кеңінен еніп, жиірек қолданылып, практикаға енуде. Педагогикалық технологияның негізгі əдіс–тəсіл, амалдардың ең тиімдісін əр тұлғаның немесе сыныбындағы оқушы қажетіне қарай таңдап қолдануда.Ұстаз естен шығармайтын негізгі мемлекеттік стандарттың талаптарын толық басшылыққа ала отырып, жұмыс істеуінде. Олай болса педагогикалық технология–оқу тəрбие үрдісінің шығармашылық пен оқытумен тəрбиенің тиімділігін қамтамасыз ететін жанды құрамдас бөлігі.[8] Осыдан келіп əр мектепке, мұғалімге оқушылардың оқу танымдық белсенділігін арттыру жолында олардың əр пəнге қызығуын, өздігінен білім алу даму дағдыларын қалыптастыру. Ізденімпаздыққа, шығармашылыққа тəрбиелеу міндеті жүктеледі. Əдебиеттер: 1.Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика., Астана-1998. 2.Жұмабаев М. Педагогика. А.1992 . 3.Қазақстан Республикасының "Білім туралы" заңы, Астана, "Дастан " баспа үйі 2000 жыл, 336 бет. 4.Тəжібаева Т.С. XIX ғасырдың 2-ші жартысындағы Қазақстандағы ағарту ісінің педагогикалық ой-пікірдің дамуы. 5.Əбілова З.Ə. Этнопедагогика. А.1997 . 6.Сабыров Т. Оқушылардың оқу белсенділігін артыру жолдары. А.1978. 7.Төлегенова. У. Жаңа технологияны сабақта қолдану. \\Бастауыш мектеп №5-2006 8.Хисметова. С. Оқу – тəрбие үрдісінде, оқытудың жаңа əдістерін тиімді пайдалана отырып, оқушыны тұлға ретінде қалыптастыру. \\Қазақ тілі мен əдебиеттер орта мектепте № 10(57)-2013. 156

БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ ЖАҒДАЙЫНДА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҮДЕРІСТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ƏДІСТЕРІ Исаева Тураргул Салауатқызы Атырау облысы, Құрманғазы ауданы Ы.Алтынсарин атындағы жалпы орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі, оқу ісі жөніндегі орынбасар

Бастауыш сыныпта оқытудың негізгі міндеті – баланың жеке басының жан-жақты қалыптасуын қамтамасыз ету, оның қабілеттерін анықтау мен дамыту, білімдерін ашу, дұрыс түсінік қалыптастыру. Ұрпаққа қоғам талабына сай тəрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық ісəрекеттің ғылыми–педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мəселелердің бірі. Жаңа педагогикалық технологияны меңгеруге мұғалімдерді даярлау–оларды кəсіби білімін көтеруге дайындау аспектісінің бірі жəне тұлғасын қалыптастыру үрдісіндегі іс-əрекеттің нəтижесі болып табылады.Оқытудың жаңа технологияларының принциптері–оқытудың ізгілендіру, өздігінен дамитын, дұрыс шешім қабылдай алатын, өзін-өзі жетілдіріп, өсіруші, тəрбиелеуші жеке тұлға қалыптастыру болып табылады. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық жаңа технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты жетік маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің өзін-өзі дамытып, оқу – тəрбие үрдісін тиімді ұйымдастырылуына көмектеседі. Оқыту тəжірибемде жетістіктерге жету жолдарын қарастырдым. Оқушылар өз пікірлерін, көзқарастарын еркін түрде білдіруіне жағдай туғызуға тырыстым. Оқушы өз пікірін дəлелдей алатын жəне оны іс жүзінде де асыра алатын тұлға болып қалыптаса алса, онда мұғалімнің биік шыңға қол жеткізгені болмақ. Жеті модульді бір сабаққа кіріктіре отырып өткізген сабақтарымның дəстүрлі сабақтардан артықшылықтарына көз жеткіздім. Жеті модульді қолдана отырып, өзімде өзгеріс пайда болды, яғни оқушымен бірге оқимын, ізденемін, оқушыларыммен бірге дамимын, көптеген қызықты идеяларымды жүзеге асыру жөнінде белсенділігім арта түсті. Оқушыларыма білім берудің жаңа тəсілдері ұнады. Оқу – тəжірибе кезінде ата-аналар жиналысында білім берудің кейбір тəсілдерін қолдандым. Түрткі сұрақтар қою, берілген тапсырмаға постер жасату, жиналыс соңында «Стикер» жазу арқылы бағалауды қолданып атааналардың тəрбиеге көзқарастарын анықтадым. Ата - аналарға балалардың сабақ барысында осындай жұмыстар жасап, сабақты меңгеріп жатқандарын, келешекте де осы əдістер бойынша оқитындары жайлы хабардар еттім. Ата - аналарға жиналыстың жаңаша түрде өткені ұнады. Мұғалім ретінде менің де оқытуға деген көзқарасым өзгерді. Сабақта сын тұрғысынан оқыту техналогиясының стратегияларын пайдалана отырып, балалардың ұсыныс-пікірлерін еркін айтқызып, ойларын ұштауға жəне өздеріне деген сенімін арттыруға мүмкіндік туғызып отырдым. Əрбір əдіс оқушылардың ойлауына,қиялына негізделіп келеді. 157

Баланың тереңде жатқан ойын дамытып, оларды сөйлеуге, дəлелдеуге үйретеді. Сыни тұрғыдан ойлау əдісі бойынша жоспарланған сабаққа қалған модульдерді еркін енгізуге болады деп есептеймін. Жаңа білімді меңгерту үшін ең тиімді əдіс:сұрақ-жауап, əңгімелесу, диалог түрінде құрылды.Топтық жұмыс арқылы оқушы мен оқушы арасында, оқушы мен мұғалім арасындағы диалогты тиімді ұйымдастыру арқылы мақсатқа көз жеткізе алдым. Оқушылар өз ойларын жарыса айтып, пікір талас тудыра алады. Жаңа сабақты өз беттерімен тез меңгере алады. Сабақта «үнсіз» оқушыларым сөйлеп кетті. Əрбір сабаққа жоспар құрар алдында ойланамын: Бұл жоспардың артықшылығы неде? Оқушыға не қажет? Оқушыға бағытталған оқыту үдерісінің тиімділігі неде? Нəтижесінде оқушылар не біледі, не түсінеді, не айта алады? Қандай жаңалық еңгізе аламын? – деген сұрақтар туындайды. Қысқа мерзімді жоспарымды оқушылардың өз беттерімен меңгеруіне ыңғайлы жəне олардың жас ерекшеліктерін ескере отырып құрамын. Бұл оқушылардың жауапкершіліктерін арттырумен қатар, өзін-өзі бағалаулары үшін де тиімді болды. Оқушыларымыз мұғалімнің бағалауына əбден үйреніп қалған. Бағаны не үшін алды, келесіде жақсы баға алу үшін не істеу керек деген талдау жүргізілмегендіктен, оқушылар үнсіз кете беретін. Ал, жаңаша оқыту əдісінде оқушыларды бағалауға көбірек көңіл бөлуге тырыстым. Оқушылар өзін – өзі бағалауда қиналғандары байқалды. Сабақ соңында оқушының өзін –өзі əділ бағалай білу үшін бағалау критерийлерін бердім. Себебі, оқушы алдымен өзіне – өзі баға беріп үйренуі керек. Əр тапсырманың соңында топ басшылары формативті баға беріп отырды. «Жұлдызша», «Бағдаршам, "Баспалдақ ", "Бас бармақ" арқылы бағалау əдістерін қолданамын. Өзін–өзі реттеу əдісі оқушылардың өздері топтық ереже құрып,оны бұзбауға əрекет еткендерінен,белсенділіктерінен, «үнсіз» оқушының сөйлегенінен, топтағы өздерінің рөлдерін жауапкершілікпен орындағанынан көрініп жатады. Оқушылардың қызығушылықтарын арттырудағы басты құрал болып табылатын АКТ–ны (ақпараттық–коммуникациялық технология) сабақтарда жүйелі қолданып отырамын. Жаңа алған білімдерін толықтыруда, заттарды топтастыруда, аңықтамаларды сəйкестендіруде, жаңа сабақтың тақырыбын ашуда, бағалауда, сергіту сəтін ұйымдастыруда кеңінен қолдануға болады. Өзім сабақ беретін математика, дүниетану сабақтарында үнемі түрлі əдіс-тəсілдерді сабақтарымда жиі қолданып отырамын. Қолдану. Топтық жұмыс I топ Кластер құру. II топ "Ортадағы қаламсап" əдісі III топ " Ойлан-жұптас-бөліс" əдісі Талдау. I топ "Екі жақты түсіндірме күнделік " əдісі II топ "Фишбоун" əдісі 158

III топ "Бес жолды өлең" əдісі Сергіту сəті. Жинақтау. "Алты қалпақ " əдісі Ақ қалпақ: Бүгінгі тақырып не туралы болды? Қара қалпақ: Бүгінгі тақырыпта не ұнамады? Сары қалпақ: Бүгінгі тақырып несімен ұнады? Қызыл қалпақ: Сабақта қандай сезімде болдың? Жасыл қалпақ: Тақырыпқа не қосар едің? Көк қалпақ: Тақырыптан қандай үлгі алдың? Оқушылар осы сабақ бойынша алған əсерлерін қалпақ түстерін таңдай отырып, айта білді. «Өрмекшінің торы» əдісі арқылы оқушылармен кері байланыс жасап сұрақтарға жауап беру арқылы өздерінің сабақтан алған əсерлерімен бөлісіп, білім дəрежесін анықтады. Оқушылардың пəнге деген қызығушылығы арта түскенін байқадым. Оқушыларды əр сабақ сайын түрлі тренингтер арқылы топқа бөліп отырғанда ешқандай қарсылық білдірмей, бірден іске кірісіп кетіп жатады. Бір – біріне деген жанашырлықтары, өзара татулықтары, ұйымшылдықтары үнемі байқалып тұрады. Сабақ кезіндегі сəтті ұйымдастырылған тренингтер,сергіту сəтінің ынтымақтастықты арттыруда зор маңызы бар. Қазақстанның білім беру мазмұны сөзсіз жаңа сатыға көтеріліп , алға қадам бастап келеді.Біліктілік пен шеберлігімізді ұштастырып, жас ұрпақты əлемді мойындайтын рухани биікке көтеру–біздердің міндетіміз деп ойлаймын. Əріптестеріме тілерім: Айтса ұмытып қаламын, көрсетсе - есімде қалады,ұстасам-қандай екенін білемін, дегендей өз тəжірибелеріңізде қолданып көріңіздер демекпін. Роддоктың зерттеуінше үні анық айқын, Карл Роджерстің өзіндік «мені» қалыптасқан,Абрам Маслоудың иерархиясының ең жоғарғы сатысына көтерілген, өзін-өзі таныта білетін шəкірттерің көп болсын демекпін. Ұлы ағартушы Ахмет Байтұрсыновтың «Ұстаз үздіксіз ізденгенде ғана, шəкірт жанына нұр құя алады»,–деген сөзі ізденімпаз, жаңаша ұстаздарға арналғандай. Мұны əрбір оқытушы жадында сақтауы тиіс. Қазақстанның болашағы жасөспірім, жас ұрпақтар біз оларға болашақта үлкен сенім артамыз. Олардың сол сенімді орындауы үшін біз оларға үлкен жол көрсетуіміз керек. Əрбір оқытушы өз ісімен, шеберлігімен оқушыға жеткізе отырып,оны жан–жақты тəрбиелеп санасына құйып отырса, сонда қазақтың туын көкте желбіретіп, биіктерге асқақтатады жəне де білімді де білікті жастар саны артады деп сенемін. Қолданылған материалдар: 1. Мұғалімге арналған нұсқаулық. 2.Ш.Ш.Уəлиханов.Таңдамалы шығармалар жинағы. 3.С.Мерсейітова.Сыни тұрғыдан ойлау 159

4.Қ.Бітібаева.Ой толғаныс 5.А.Жанпейісова.Модульдік технология. ХИМИЯ ПƏНІ САБАҚТАРЫНДАОҚЫТУДЫҢ ЖАҢА ТƏСІЛДЕРІНПАЙДАЛАНЫП, ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ БЕЛСЕНДІЛІКТЕРІН АРТТЫРУ Унгалиева Самал Мұратбекқызы Атырау облысы Құрманғазы ауданы М.Əуезов атындағы жалпы орта мектебінің бірінші санатты химия пəні мұғалімі

Баланың білімгe дeгeн құштарлығын ояту eң маңызды мақсат К.Д.Ушинский “Білімді, сауатты адамдар – бұл ХХІ ғасырда адамзат дамуының негізгі қозғаушы күші” – деген Елбасымыз Н.Ə.Назарбаевтың сөзінде еліміздің болашағы жас ұрпақтың біліміне деген ерекше көзқарасы жатыр. Иə, егеменді еліміздің келешек білім көкжиегінде шарықтауы бүгінгі мектеп партасында отырған ұрпағының қолында екені даусыз ақиқат. Сондықтан да осы ұрпағымызды білім нəрімен сусындатар, білім саласының тізгінін ұстаған ұстаздар қауымының мойнына артылар жүк аз емес. Оқу үдерісіне қарыштап еніп келе жатқан жаңа əдістер мен тəсілдерді яғни, жаңашыл ұстаздарымыздың озық идеяларын өз тəжірибесіне енгізіп, қолданып жүрген алдыңғы қатарлы ұстаздарымыздың мамандығына деген сүйіспеншілігіне сүйсіне қараймыз.[3] Бұл орайда қазақстандық мұғалімдерге педагогикалық тəжірибелерін жетілдіруге көмектесу мақсатында Қазақстан Республикасы педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру курстарының көмегі өте зор. Міне, осы үшінші деңгейлі курсқа қатысып, үшінші деңгей бағдарламасын оқу, үйрену арқылы өз тəжірибемізге қолданып, нəтижесіне қол жеткізудеміз. Орта білім беру жүйесінде тəжірибеден өткен жəне де əлемдік деңгейдегі танымал оқыту тəсілдерінің оқушылардың ойлауына мүмкіндік беретіні сөзсіз. Əдіс – оқутəрбие жұмыстарының алдында тұрған міндеттерді дұрыс орындау үшін мұғалім мен оқушылардың бірлесіп жұмыс істеу үшін қолданатын тəсілдері. Əдіс арқылы мақсатқа жету үшін істелетін жұмыстар ретке келтіріледі. Оқыту əдістері танымға қызығушылық туғызып, оқушының ақыл-ойын дамытады, ізденуге, жаңа білімді түсінуге ықпал етеді. Оқытуда ең басты нəрсе–оқушылардың танымдық жұмыстары. Оқыту əдістері ең анық фактілерді білуді қамтамасыз етеді, теория мен тəжірибенің арасын жақындатады.Тəсіл–оқыту əдісінің элементі. Жоспарды хабарлау, оқушылардың зейінін сабаққа аудару, оқушылардың мұғалім көрсеткен ісқимылдарды қайталауы, ақыл-ой жұмыстары тəсілге жатады. Тəсіл оқу материалын түсінуге үлес қосады.[2] Оқыту тəсілдерінің түрлері: • ой, зейін, ес, қабылдау, қиялды жақсарту тəсілдері; 160

• мəселелі жағдаят тудыруға көмектесетін тəсілдер; • оқушылардың сезімдеріне əсер ететін тəсілдер; • жеке оқушылар арасындағы қарым-қатынасты басқару тəсілдері. Сонымен тəсілдер оқыту əдістерінің құрамына кіреді, əдістің жүзеге асуына көмектеседі.Оқыту əдістерінің басты қызметі - оқыту, ынталандыру, дамыту, тəрбиелеу, ұйымдастыру. Əрбір технология өзіндік жаңа əдіс– тəсілдермен ерекшеленеді. Əдіс тəсілдерді мұғалім ізденісі арқылы оқушы қабілетіне, қабылдау деңгейіне қарай іріктелініп, қолданылады. Химия сабағында оқытудың жаңаша əдіс – тəсілдерін пайдаланып, оқушылардың танымдық қабілеттерін арттыру жолдары. Жаңа технологияларды күнделікті сабақ үстінде пайдалану үшін, əр бір мұғалім өзінің алдында отырған оқушыларының жас ерекшеліктерін ескере отырып, педагогтың мақсат- мүдесіне байланысты, өзінің шеберлігіне байланысты таңдап алады. Жаңа əдістерді жүзеге асыруда мұғалім белсенділігі, шығармашылық ізденісі, өз мамандығына деген сүйіспеншілігі, алдындағы шəкірттерін бағалау ерекше орын алады.Əдіс оқушының өз ынтасын ішкі қозғаушы күшін жұмысқа бағыттауды ұсынады. Əдіс тек əрекеттің негізгі мақсаты болуы шарт. Əр түрлі құралдарды қолдану əдіске бағынышты. Құралдардың əр түрлі болуы əдістің құрылымын өзгертуге ықпал етеді. Əдістер арқылы білім мазмұнын меңгереміз. Мен өз тəжірибемде оқушыларды оқытуда түпкі нəтижеге жеткізер деген əдістəсілдерді таңдап алып сабақтарымда күнделікті қарастырамын. Əрбір сабақ мұғалімнің шығармашылық жұмысы. Сондықтан да əр сабақты оқушылардың есінде қалатындай етіп түрлендіріп отырған жөн. Қазіргі ғылым мен техниканың дамыған заманында оқушылардың білім деңгейін тереңдету, ғылыми тұрғыда дамыту, өз бетімен жұмыс істеуге дағдыландыру, ойлау қабілетін дамыту, сөйлеу шеберліктерін арттыру, өз беттерімен ізденушіліктерін, ақпараттық құралдарды іздестіру жəне оны пайдалана білу мақсатында жаңа технология əдістерін тиімді пайдалану ұстаз шеберлігінің белгісі. [4] Мектeптeгі өз тəжipибемдeхимия сабақтарымда aлғa қoйғaн мaқcaтымның бipi құpылғaн oртa мepзiмдiк жocпapды бaғдapлaмaдa көpсeтiлгeндeй oқыту мeн oқудaғы жaңa тəсiлдepді, мoдульдeрдi қoлдaну apқылы caбaқ өткiзу керек. Оқыту мен оқудағы жаңа тəсілдер жекелеген құбылыс немесе дағды емес. Ондағы негізгі мəселе оқыту əдісін таңдау, жүйелі ойлауға үйрету; оқушының талантын зерттеу жəне анықтау; сандық технологиялар саласындағы жоғары құзыреттілікті дамыту болып табылады. Үшінші (базалық) деңгейлік курс бағыты бойынша жеті модульдік бағдарлама аясында оқыған идеяны мектептегі өз тəжірибемде қолданып əр сыныпқа тізбектелген сабақтар топтамасын орта мерзімді жоспарын құрдым. Құрылған орта мерзімді жоспардан күнделікті қысқа мерзімді жоспар құрып отырамын. Жоспар құру кезінде жеті модульді қалайша ықпалдастырамын?, соның ішінде оқытудың жаңаша əдіс-тəсілін қалай жəне қай жерде қолданамын деген ой мазалады. Əдістерді қолдана 161

отырып оқушылар діттеген нəтижеге жету үшін өздерінің күш-жігepін жұмсайтын жəне Мерсер теориясында (2000) сипаттағандай, білімді бірлесіп алуда немесе «пікір алмасу» барысында тең құқылы серіктестер болып табылады дей отырып, оқыту тəсілдері модулін əр сабағымда ықпалдастырдым.[1] Əрине қиындықтар кездесті, бірақ мен өзіме деген сенімділікпен қысқа мерзімді сабақ жоспарын құрып алдым. Жаңаша оқыту тəсілдері сабақ кезінде негізгі маңызды орын алады. Осы жаңа тəсілдерді қолдануда «диалогтік оқытудың маңызын» басшылыққа алдым. Оқыту мен оқуда оқушы мен мұғалімнің арасындағы байланыс диалог арқылы болары сөзсіз. Осы диалогтік оқыту сабақ барысында тиімді қолданылғанда оқушылар өз ойларын, өз көзқарастарын білдіріп, еркін сөйлеуіне, дамуына көмектеседі. Жocпapлaнғaн мaқcaтымa қoл жeткiзу үшiн мeн үшінші дeңгeйлiк куpcта oқып, бiлiп, үйрeнгeн бaғдapлaмaның жeтi мoдулiн өз iс тəжipибeмдe қoлдaну «Oқыту мeн oқудaғы жaңa тəciлдep» мoдулi бoйыншa диaлoгтiк oқыту тəciлiн таңдaудa oқушылapымның бapлық жұмыcтapындa көpiніс тaпқaн кeзeңдeрiнің куəci бoлдым.[5]Сабақ барысындағы əлеуметтік өзара əрекеттестік оқуда маңызды рөл атқарады.Мұғалім-оқушы жəне оқушы-оқушы жағдайындағы қарым-қатынас түсінікті дамытып,мағынаны танудың елеулі бөлігін құрайды.Оқу пирамидасы. «Əткеншек» əдісі Қалыптастырылатын дағдылар: бірлескен жұмыс; ойлау, шешім қабылдау. Сыныпты жоспарлау:Оқушылар сыныптағы бір тақтадан екінші тақтаға кезектесіп топтасып ауысып отырады. Немесе оқушылар сынып ішінде топ болып көшіп жүрмеу үшін белгілі бір уақыт өткеннен кейін оқу плакаттарын өздерінен кейін отырған топқа бере алады. Жұмыс алгоритмі: 1. Оқушылар шағын топтарға бөлінеді. 2. Əрбір топқа белгілі бір тақырыпқа қатысты жазылған сұрағы бар оқу плакаты немесе А3 форматтағы қағаз беріледі. Əрбір плакатта əртүрлі сұрақтар болуға тиіс. 3. Оқушылар топтарында жұмыс істейді, бұл ретте оларға бастапқы сұраққа негізделген өздерінің жауаптарын, ойлары мен идеяларын жазуға берілген регламент сақталуы керек. 4. Берілген уақыт аяқталған соң оқушылар басқа сұрағы бар келесі плакатқа көшеді. 5.Олар алдыңғы топтың жауаптарын оқиды жəне олармен келісетіндігін немесе келіспейтіндігін талқылайды. Егер олар келіскен жағдайда, құстұмсық қояды. Келіспесе, өз шешімдерін негіздей алады. «Кезбе тілші» əдісі Əр топтан өз еркімен оқу шығып келесі топтағы оқушыларға сұрақтар қояды.Бұл əдіс көбінесе үй тапсырмасын тексеруде қолданған тиімді.

162

«Графикалық диктант» əдісі Əр оқушыға бірдей сұрақтар қойылып, оқушылар сұраққа иə немесе жоқ деп жауап береді. Бұл əдісті сабақты бекітуде пайдаланамын. Мысалы, Металдар периодтық жүйеде тек негізгі топшада орналасқанжоқ Бейметалдардың металдық жылтыры болады – жоқ Алюминий ІІІ валентті - иə «Ойлан, жұптас, бөліс» əдісі Топтарға тапсырма беріледі.Оқушылар топта бірлесіп,əбден тапсырмамен танысып, ойлана келе топтан жұп болып шығып басқа топтарға көрсете отырып,түсіндіреді. Бұл əдісті өз тəжірибемде практикалық жұмыста көп қолданамын. «Синквейн» əдісі Бұл əдісті топ болып немесе жеке оқушы өзі орындайды. Негізгі ұғымды алып, сын есім екеу, етістік үшеу, сөйлем, синоним біреу құрастырады. Мен осы əдісті көбіне сабақты бекітуде көп қолданамын. «ТВ шоу» əдісі Бірлескен топта орындалатын жұмыс. Əр топ берілген мəтін бойынша телебағдарлама түрінде дайындалып, қорғайды.Бұл əдіс арқылы да оқушылардың қызығушылығы артады. «Рольдік ойын» əдісі, пікірталас, сұхбат алу, ыстық орындық, серпілген сауал, логикалық сұрақтар, зигзаг, блум түймедағы, фишбоун, алты қалпақ, глоссарий, инсерт, өрмекші торы, дананың кілтері т.б. жаңаша əдістəсілдерді пайдаланып, оқушылардың химия сабақтарына деген белсенділіктері артып келеді Қорыта келе,қaзіргі зaмaн тaлaбынa caй өскелең ұpпaқтың oқып білiм aлуын eліміз бірiнші opынғa қoйып oтыp. Бiлiм бepу мeн бiлiм aлудaғы aтқapылaтын барлық қapқынды жұмыc ұcтaздapдың eншiciндe eкeнi aйтпaca дa бeлгiлi. Ocы opaйдa пeдaгoг Ушинcкийдiң «Бaлa– бaлқытылғaн aлтын» дeгeн қaнaтты cөзі бipдeн oйғa түceдi. Бaлaғa қaй жағынан бaғыт бeрceң, coлaй өсeдi. Coндықтaн бaлaның бoйындa жaқcы қacиeттepі бар жəне жaнжaқты дaмыған рухaни бaй тұлғa ретінде қaлыптacтырa бiлуiмiз кepeк. Oқытудaғы жaңa тəciлдеpдi пaйдaлaнa oтыpып, oқушының бoйындa өзiнe дeгeн сeнiмдiлік пeн жaуaпкepшiліктеpді сезіндіру, дaмыту бoлып тaбылaды.[3] Жалпы оқушылардың танымдық қабілеттері:  Оқушының пəнге деген қызығушылығы артады, құлшынысы оянады.  Шығармашылық қабілеттері артады.  Жылдам ойлауға машықтанады, білім сапасы артады.  Оқушылар өз бетімен жұмыс жасауға дағдыланды.  Экологиялық сауатты болуға үйренеді.  Тағамның химиялық құрамының зияндылығын іс-тəжірибелер барысында анықтайды. 163

 Химиялықтехнологиянымеңгеругеұмтылыспайдаболады. Бұл білім сапасын, танымдық деңгейін арттыруда тиімді. Оқытудың жаңа əдіс–тəсілдерінің нəтижесі Осы əдіс – тəсілдерді пайдалануда оқушылар өз пікірлерін дəлелдеуге, қорытынды жасау, өз ойларын қысқаша жəне нақты жасауға көмектеседі. Қандай нəтижеге жеттім?  Сабаққа деген ынтасы, қызығушылығы артты.  Оқушылар өз бетімен іздену жолдарын үйренді.  Өз ойын схема, кесте, суреттер, химиялық тəжірибелерді пайдалану арқылы еркін жеткізеді.  Химиялық тілде сөйлеу мəдениетін дамытады.  Ізденуі іс – əрекеті қалыптасты.  Оқушылардың өз бетімен жұмыс жасау ынтасы оянды.  Зертханалық жəне сарамандық жұмыстарды өз бетінше жасауға дағдыланды. Болашақта не істеймін?  Сабақтарымда үнемі жеті модульді ықпалдастырамын.  Табыс критериесін оқушылармен бірге құрамын.  Оқушылардың жас ерекшелітеріне сəйкес тапсырмаларды түрлендіріп отырамын.  Шығармашылық қабілетке баулимын. Сондай- ақ əр түрлі əдіс- тəсілдерді пайдалануда өзім сабақ беретін сыныптарымның сапа көрсеткіші де өсті. Атап көрсететін болсам, 9 «а» сыныбының тоқсандық сапа көрсеткішіне назар аударсақ, І тоқсанда - 39% болса, ІІ тоқсанда 43% ға көтерілді. Тəжірибелік жұмыс жасау барысында бала теориялық білімін шыңдайды. Конфуций: «Маған айтып берсең – ұмытып қаламын, көрсетсең – есте сақтаймын, өзіме жасатсаң - үйренемін» деп Конфуций айтқандай бала қолымен жасағанда ғана жақсы түсінеді, есте сақтайды. Яғни бала теорияны меңгерумен қатар тəжірибе жүзінде де қалай жасау қажеттігін ұғынуы керек. Тəжірибелік жұмыс жасау барысында көптеген сұрақтар туындайды. Оқушылар өзара пікірлері мен болжамдар айта отырып, бірлесе жұмыс жасайды. Оқушы мен мұғалім арасында жақсы қарым-қатынас орнайды. Диалогтік оқыту оқушы мен оқушы арасында да туындауы мүмкін. Мұнда оқушылар бір-біріне сұрақтар қояды. Бір-бірінің жауабына қанағаттанбаса, қосымша да сұрақтар беруі мүмкін.[1] Диалогтік оқыту оқушылар арасындағы пікірталас кезінде көп туындайды. Мұнда оқушылар бір-бірінің жауаптарына қосымша сұрақтар қоя отырып, өз пікірлерін қорғауға қатысады. Оқушылар бір-бірімен əңгімелесу, яғни пікірлесу арқылы диалог құрады. Сабақ кезінде оқушылар берілген тапсырманы орындау барысында бір-бірімен сұхбат жүргізеді. Яғни талқыға салады. Ойдан ой туындайды, идеяларын бөліседі, онысын дəлелдеуге тырысады, бір-бірімен келіспейтін кездері де болып жатады, яғни өздерінің бойына сенімділік ұялап, сабаққа деген ынтасы артып, өздеріне деген жауапкершілікті сезінеді.Оқушыларға ойын кеңейтетін, яғни ойын 164

дамытатын тапсырмалар беріп отырсақ, онда олардың ойлау деңгейлерін көтеріп, сөйлеу дағдыларын арттырамыз деген ойдамын. Сабақ соңындағы кері байланыстың өзін де əдіске жатқызуға болады. Олардың бұл сабақтан алған білімдері мен сабаққа қатысты ойларын сұрау арқылы да біз диалог құрамыз.Сабақ кезінде көбінесе мұғалімнің сұрақ қойғанынан гөрі оқушының оқушыға сұрақ қойғаны дұрыс деп есептеймін. Өйткені оқушылар сыныптасының қойған сұрағына қызығушылықпен жауап береді. [2]Мұндай сəтте жауап дұрыс болмай қалған жағдайда басқа жауап беретін оқушы бар ма деп мұғалімнің қайта бағыттауына болады. Егер оқушылардың жауабы дұрыс болмай қалған жағдайда сұрақ қойып отырған оқушы өз ойын ашық білдіріп, мысалдар келтіре отырып, түсіндіріп береді. Яғни оқушылар арасында пікірлесу, əңгімелесу, ой бөлісу арқылы сабаққа деген қызығушылық артады, білім беруді қиындататын қиындықтар мен түсінбестіктерді анықтайды, жояды. Қолданылған əдебиеттер тізімі 1.«Мұғалімге арналған нұсқаулық»,үшінші деңгей, үшінші басылым, 2012ж ( 36,37,39 бет ) 2.А.Əлімов «Интербелсенді əдістемені ЖОО – да қолдану мəселелері», Алматы-2013ж (111, 167 бет) 3.Интернет мəліметтері: www.google.ru, www.zox.kz, www.tabu.kz 4,Химия анықтамалығы журналдары №4-5/2015ж 5,Химия пəні оқулықтары 8-11 сыныптарға арналған. «Мектеп» 2015ж

РАЗВИТИЕ КОММУНИКАТИВНОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ УЧАЩИХСЯ НА УРОКАХ РУССКОГО ЯЗЫКА И ЛИТЕРАТУРЫ ПОСРЕДСТВОМ МЕТОДОВ АКТИВНОГО ОБУЧЕНИЯ Амиргалиева Арайлым Ерболатовна Атырауская область Курмангазинский район КГУ «Общая средняя школа имени Ыбырая Алтынсарина» Учитель русского языка и литературы

Задача школы состоит в том, чтобы пробудить умственные способности к самостоятельности и развивать желание самостоятельно, без учителя, приобретать новые знания. К. Ушинский Целью современного образования является развитие личности и выявление творческих возможностей ребенка, обладающего всеми необходимыми навыками и качествами современного успешного человека. Традиционные способы преподавания на наших глазах постепенно уходят в прошлое и на учителя возлагаются всё более серьёзные задачи. Для достижения указанной цели приемлемы внедрение в структуру современного урока методы активного обучения, которые предоставляют обучающимся возможность самим активно участвовать в учебном процессе. 165

Активные методы обучения—это методы, которые побуждают учащихся к активной мыслительной и практической деятельности в процессе овладения учебным материалом. Применение активных методов обучения позволяет научить учащихся не получать готовые знания, а самостоятельно искать, анализировать, формулировать информацию. Коммуникативная компетентность проверяются умениями аудирования (слушания), чтения, говорения и письма. Аудирование (слушание)–процесс восприятия, осмысления и понимания речи говорящего. Основная цель аудирования – понимание содержания чужой речи, комплексное восприятие формы и содержания высказывания. Чтение – средство для усвоения языка, в процессе которого учащиеся учатся воспринимать, понимать информацию, сознательно и бегло читать, соблюдая нормы литературного произношения. Говорение–продуктивный вид речевой деятельности, посредством которого осуществляется устно–речевое общение.Целью обучения говорению является развитие у учащихся умение оформить мысль в цельное высказывание, передавать информацию о прослушанном и увиденном. Письмо - орфографическая и пунктуационная грамотность учащихся, умелое выражение мысли. Методы активного обучения, применяемые на уроках русского языка и литературы, как средство развития коммуникативной компетентности учащихся Разнообразие – добрый знак хорошего преподавания. Аудирование (Слушание) При обучении слушанию можно применять такие приёмы обучения, как: - слушание и просмотр аудио - видео материалов; выразительное чтение стихотворений и познавательных рассказов учителем; чтение краткого обзора биографий и творчеств писателей, организация бесед и постановка вопросов по прослушанным материалам; ‐прослушивание нового словарного запаса, организация устных лексических разминок; - использование всех методов мотивации, обратной связи, рефлексивных вопросов и.т.д. Организация устных лексических разминок в процессе урока не только формирует речевую деятельность учащихся, но и повышает интерес к самому предмету. Примеры: «Лексическая разминка» 1. Замени предложения синонимичными. Врач осмотрел пациента. (Доктор обследовал больного). Ученики осматривали рисунок. (Школьники разглядывали картинку) 2. Замени словосочетания так, чтобы имели противоположное значение. 166

Светлый день (темная ночь), высокий мужчина (низкая женщина), труд дает (лень берет). 3. Кто найдет иноязычные слова и заменит русскими словами или фразеологизмами? Аргументы ученика убедительны. (Доводы ученика убедительны). Все работали с энтузиазмом. (Все работали усердно). 4. Замени в словосочетаниях главное слово так, чтобы зависимое слово стало употребляться в переносном значении. Глухая собака – глухой звук, золотые часы – золотые дни, черная куртка – черная работа. 5. Замени в предложениии подлежащее так, чтобы глагол – сказуемое приобрел переносное значение. Волк воет. (Ветер воет). Девочка пляшет. (Огонь пляшет). Ребенок улыбается. (Солнце улыбается). 6. Замени в словосочетаниях зависимые слова так, чтобы главные слова стали омонимами. Электрический разряд (разряд местоимений), острая коса (девичья коса)… 7. Найдите лишнее слово. Собрание будет в декабре месяце. Старые старушки сидели на скамейке. Злая и недобрая собака гуляла во дворе. Говорение Для развития вышеуказанного качества дают положительные результаты следующие виды работ: - составление предложений или рассказов по ключевым словам, по плану, по иллюстративным материалам; устное рисование портрета героя или определённой местности; - различные виды пересказов: по картине, пересказ эпизода произведения от лица героя; устная презентация произведений или биографий писателей и поэтов; - самостоятельное создание сценария воспитательных работ; деловые, дидактические или учебные игры; проблемный подход; групповые, парные, индивидуальные работы и.т.д. Приём «Древо знаний» можно использовать при дифференцированном обучении во всех стадиях урока. В красных листочках записываются задания или вопросы сложного характера, в зеленых – менее сложные, в желтых – записываются легкие задания или вопросы. Составление модуля художественных произведений также помогает совершенствовать разговорную речь учащихся, способствует развитию умения самостоятельно проводить анализ изученных текстов, выявлять решение выдвинутой проблемы, связывая с реальностью, определять идею и смысловые части произведений. Образец таблицы О чём?

Зачем? Во имя чего?

Как? (тип и стиль 167

Какие микротемы?

Решение проблемы

(Основная мысль, проблема)

текста)

(План текста)

При организации групповых и парных работ на уроках литературы с успехом применяю стратегию «Линия времени» (графический органайзер), где учащиеся в последовательности восстанавливают действия героев в рассказе. Например, при изучении рассказа Г. Сенкевича «Янко - музыкант» ученики шестого класса составляли органайзер действий Янко: голодал – плакал от холода –любил музыку ... В стратегии «Стоп - кадр» ученики по иллюстрациям определяют или разыгывают фрагмент художественного произведения, дают им названия, расставляя иллюстрации в последовательности событий. Использование иллюстративных материалов на уроке создает обстановку комфорта, приводит к прочному, быстрому усвоения материала, повышает познавательную активность учащихся, развивает мышление и речь. Одной из методов активного обучения является метод «Папка с входящими документами», которая учит учащихся сортировать какие – либо понятия по определённым параметрам и там, где это необходимо, предпринимать действия. Например, на уроке литературы в 11 классе предоставила учащимся папку, где были написаны все изученные литературные произведения за учебный год и предложила распределить их по тематике, по жанру и выявить отличительные черты. Указанный метод стимулирует познавательную деятельность ученика и вовлекает каждого в мыслительную активность. Чтение В развитии коммуникативных навыков у учащихся огромную роль играет навыки чтения. Для развития этого вида речевой деятельности эффективно применять на уроках следующие стратегии чтения: -чтение с последующим анализом композиции произведения, сравнительный анализ художественных текстов на одну тематику; чтение грамматических правил или художественных произведений с последующим составлением вопросов к правилам, для интервью с писателем или героем произведения; - ролевые игры и речевые импровизации (чтение эпизода произведения от 1-го, 2-го, 3-го лица); инсценировка отрывков литературных произведений, восстановление беспорядочных абзацев; удаление предложений, которые не относятся к данному тексту; - восстановление текста, заполняя допущенные пробелы; чтение текстов, заменяя слова, обозначающие признак или действие предмета словами противоположного значения. (Пример: Этот зверёк маленький (большой) живёт в лесу. У него длинные (короткие) уши…) и.т.д. Как известно, основными качествами чтения являются сознательность, правильность, беглость и выразительность. Одним из условия сознательного чтения является правильность чтения. Наблюдения показывают, что учащиеся казахских школ под влиянием родного языка при чтении 168

допускают грубейшие нарушения такие, как неправильная постановка ударения, раздельное чтение предлогов с последующими словами, неправильное произношение окончаний –ого, -его прилагательных, числительных и местоимений, ошибочное произношение слов со звуком [ы] и.т.д. Для устранения этих ошибок при чтении предлагаю ученикам оценивать друг друга по подобранным критериям, в которых указаны правила правильного произношения слов. Имя ученика

Чтение слов с Чтение прилагательных, Слитное чтение безударным гласным числительных и местоимений предлогов с звуком [о] с окончаниями на –ого и -его последующим словом

Этот прием оценивания дает мне возможность контролировать процесс чтения, а учащимся при анализе допущенных ошибок своих сверстников учиться преодолевать трудности в произношении, приобретать скорость чтения. При обучении правильному чтению учитель может дополнять таблицу и другими критериями, на которые хочет обратить внимание Прием «Чтение с остановками» помогает совершенствовать устную речь и полезен при изучении небольших произведений. После каждой смысловой части делается остановка. Во время остановки идет поиск ответов на такие вопросы, как: Предположите по названию, о чем будет рассказ? Какие события могут произойти в описанных событиях? Какие ассоциации вызывают у вас имена, фамилии героев? Что вы почувствовали, прочитав эту часть рассказа? Что для вас было неожиданным? Как вы думаете, чем закончится рассказ? Как бы вы закончили его? и.т.д. При развитии чтения часто применяю на уроках русского языка и литературы прием «Перепутанные логические цепочки». Например, по рассказу Гоголя «Шинель» был составлен план повести, где события, происходящие в повести, были указаны непоследовательно. Задача учеников–восстановить события в правильном порядке. Выполняя это задание, учащиеся делают свои выводы о прочитанном и аргументируют свой выбор. Письмо Для совершенствования письменной речи учеников дают свои результаты следующие стратегии обучения: -составление опорных схем и таблиц по темам, выполнение и составление тестов различного уровня, заполнение графических органайзеров; - написание различных форм письменных работ: письменное рисование портрета героя; запись сочинений по наблюдениям, по впечатлениям, эмоционального характера, по литературному произведению, по картине; стихосложение и.т.д. Кроме перечисленного, при обучении письму я часто применяю в своей практике стратегию критического мышления «Письмо по кругу». Этот 169

прием уместно употребить как на стадии вызова, так и на стадии рефлексии. В процессе урока учащиеся пишут по одному предложению или словосочетанию по новому материалу или уже изученной теме. Например, при закреплении знаний по повести «Капитанская дочка» Пушкина ученики составили такие предложения: «Капитанскую дочку» написал Пушкин. Герои повести – Гринев, Пугачев… Рассказывается о встречах Гринева с Пугачевым. Гринев влюбляется в Машу…и.т.д. В результате излагается аннотация повести, и все учащиеся активно включаются в учебный процесс. Использование фильмов при обучении письму также развивает познавательную деятельность, критическое мышление и воображение учащихся, где выполняются следующие задания: 1.В воспроизведённых звуках отгадать фрагмент фильма (сказки, мультфильма и.т.д.), основанного на изучаемых произведениях и нарисовать по ним (по звукам) воображаемый рисунок. 2. В продемонстрированном фрагменте пронаблюдать и записать эмоции героя. 3.Письменно изложить о поступках героев глазами предметов, окружающих самих героев. 4. Придумать свой вариант продолжения или конца произведения. Стратегия «Гора историй» помогает проанализировать и обобщить знания учащихся при изучении объёмных произведений. В первую строку импровизированной горы учащиеся записывают вступление, где представляются герои и описывается обстановка. Во вторую строку записывается развитие: начало истории. В третью строку записывается кульминация (конфликт) рассказа, в четвёртую – развязка, то есть излагается решение конфликта. Также даёт положительный результат приём «Корзина идей, понятий и имён». В «Корзину идей» можно сбрасывать факты, мнения, имена, понятия, которые относятся к теме. Например, при изучении стихотворения Заболоцкого «Не позволяй душе лениться» восьмиклассникам предложила записать как можно больше слов о понятии «Душа». Ученики сбрасывали в корзину всё, что знают или думают об этом понятии. В корзине были существительные, прилагательные и глаголы. После выполнения задания предложила составить несколько предложений из собранных слов. При правильном подходе из собранных слов можно составить объёмный текст. Прием «Лови ошибку!» применяю при изучении различного рода орфограмм. Например, при изучении орфограммы «Правописание –н- и – нн- в суффиксах прилагательных» в шестом классе намеренно допустила ошибки в прилагательных на –н- и –нн- , чтобы при нахождении ошибок ученики учились аргументировать свой выбор и добивались осознанного понимания материала, а не механического запоминания правил. Составление синквейна также способствует расширению творческого мышления, помогает легко осмыслить изучаемый материал. В первой 170

строчке тема называется одним словом (обычно существительным). Вторая строчка - это описание темы в двух словах (двумя прилагательными). Третья строчка - это описание действия в рамках этой темы тремя словами. Третья строчка образована тремя глаголами или деепричастиями, описывающими характерные действия предмета. Четвертая строка - это фраза из четырех и более слов, показывающая отношение к теме. Последняя строка–синоним слова или темы. Составлять синквейн можно, как и в строчном порядке, так и в форме таблицы. Например, чтобы расширить понятия о художественных средствах, при изучении стихотворения С. Есенина «Метелица» в шестом классе ученики заполняли следующую таблицу: Понятие 1. Эпитет 2. Живой, необычный 3. Волнует, оживляет, удивляет 4.Стихотворение становится интересным, красочным. 5.Сочетание существительного с прилагательным.

Художественные средства в произведении Пташки усталые, рёв бешенный, воробушки игривые; прекрасная, ясная красавица – весна

«Бортовой журнал» - это прием обучающего письма. В начале урока ученики заполняют левую графу, отвечая на вопрос «Что мне известно по данной теме?» Далее, при изучении нового материала учащиеся заполняют правую графу журнала, связывая полученную информацию со своим первичным знанием. Например, при изучении жизни и творчества Чингиза Айтматова в восьмом классе учащиеся составляли следующую таблицу: Что мне известно по данной теме? Родился в 1928 году, народный писатель, учился в Высших литературных курсах в Москве, повесть «Джамиля» принесла мировую известность, в седьмом классе изучали его рассказ «Белый пароход»

Что нового я узнал из текста? Написал произведение «Плаха», с К. Мухамеджановым написал пьесу «Восхождение на Фудзияму», с М. Шахановым «Ночь воспоминаний о Сократе».…

Систематическое применение стратегии «Письмо на свободную тему» на уроках как разминку, где учащиеся излагают свои мысли на бумаге, также развивает письменную речь и позволяет обогатить словарный запас учащихся. Подводя итоги вышеизложенному, остановимся на главных выводах: разумное применение активных методов обучения способствует гармоничному развитию всех коммуникативных навыков: разговорной речи, восприятия на слух, чтения, письма, позволяет преодолеть страх публичного выступления и повышает интерес к знаниям. Список литературы: 1. Руководство для учителя (третий базовый уровень). НИШ 2015 год.

171

2. Руководство для учителя «Русский язык» в школах с казахским языком обучения в рамках обновления содержания среднего образования РК. НИШ 2015 год. 3.Республиканский научно–методический журнал «Русский язык в казахстанской школе». ТОО «Educatjon Hress» ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫ ҰРПАҚТЫҢ СҰРАНЫСЫН ҚАНАҒАТТАНДЫРАТЫН ТЫҢ БАҒДАРЛАМА Сарсекенова Айслу Багитовна, Балапанова Жаныл Темировна «Өрлеу» БАҰО» АҚФ, Атырау қ.

Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында қазіргі таңда Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс педагогика теориясы мен оқу-тəрбие үрдісіне нақты өзгерістер енгізумен қатар елімізде болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңашылдық енгізуді, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып, саралауды, белсенді оқыту, жастардың шығармашылық əлеуетін дамытуды, мұғалім іс-əрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді. Білім адамды жеке тұлға етіп қалыптастыруға негіз болатын маңызды фактор [1]. Адамзат өзінің даму тарихы барысында қоршаған əлемді танып-білудің жəне игерудің бірнеше тəсілдерін меңгерді. Білім мен ғылым-қоғамның рухани мəдениетінің құрамдас бөлігі болып табылады. Адамзат дамуының белгілі бір кезеңінде білім мен ғылым дами келе, əлемдік қоғамдық сананың кредосына айналады. Бүкіл əлемде білім беру жүйелерінің келешек ұрпаққа қандай білім беретіні туралы мəселе қайта қаралуда. Осы мəселе аясында «Балалар ХХІ ғасырда табысты болу үшін нені оқыту керек?» жəне «Оқытудың тиімді əдістері қандай?» деген сияқты негізгі сауалдар туындайды. Бұл сауалдар оқу бағдарламасымен жəне оқу жоспарларын жүзеге асыруда пайдаланылатын педагогикалық əдістемелермен тығыз байланысты. - Пəн мазмұнының спиралді қағидатпен берілуі - Блум таксономиясы бойынша оқу мақсаттарының иерархиясы; - бір білім беру аясындағы жəне пəнаралық байланыстарды жүзеге асыру мақсатында «ортақ тақырыптардың» берілуі - оқу үдерісін ұзақ мерзімді, орта мерзімді жəне қысқа мерзімді жоспарлар -оқытудың тəрбиелік əлеуетін арттыру, оқушының адамгершілік-рухани қасиеттерін қалыптастыру; - білім беру деңгейлері аралығында пəн бойынша сабақтастықты ескеруге мүмкіндік беретін толық оқу курсы бойынша педагогикалық мақсат қою; - бөлімдердің мазмұны мен ұсынылған тақырыптардың уақыт талабына сəйкес келуі, əлеуметтік дағдыларды қалыптастыруға назар аударылуы; -оқытудағы жүйелі-əрекеттік ұстаным (оқушының білім алу үдерісіне белсенді қатысуы) [2]. 172

Қазақстандағы білім беру үдерісіне енген жаңартылған білім беру бағдарламасы– заман талабына сай келешек ұрпақтың сұранысын қанағаттандыратын тың бағдарлама. Өте ертеден бері дамыған, сонымен қатар ғылымдағы жаңа бағыттардың да қатарына жататын білім жүйелерінің бір тобы-космологиялық білімдер, олардың зерттеу пəні жаңартылған білім беру бағдарламасындағы жаңа пəн жаратылыстану. Осы пəн арқылы жаңартылған білім беру бағдарламасы жаңашыл ой-толғаулар тудырады.Əр жаңашылдық,біріншіден, стандартты іске асыруда мұғалімнен кəсібилікті, екіншіден, одан əрі сапалы нəтижені алу мақсатында жігерлі ісəрекеттерді талап етеді. Осы аталған бағдарлама бойынша тиімді оқыту мен оқу, сабақ берілуі, бағалау, сабақты жоспарлау, зерттеу дағдылары секілді мəселелер қарастырылады. Оқу үрдісінде қолданылатын бағалау моделі, білім беру бағдарламасын іске асыруға көмектесетін тиісті педагогикалық тəсілдері, сонымен қатар, білім алуда спираль əдісі мұғалімнің қызметіне оңтайлы өзгерістер əкеледі. Оқушылар оқыған тақырыпты бірнеше мəрте қайталап оқиды, оны қайталаған сайын пəннің күрделілігі нығаяды, жаңа алған білім бұрынғымен қайта салыстырыла қарастырылады [2]. Осы орайда бастауыш сынып оқушылары функционалды сауаттылыққа сенімді бет алуына Джером Брунердің адамның танымдық қабілетінің белсенді (жұмыс үдерісінде білім алу), бейнелілігі (суреттер мен бейнелердің көмегімен білім алу), таңбалылығы (сөздер мен сандардың көмегімен білім алу) жөніндегі тұжырымдамасы дəлел болады. Оқушы бір пəнде алған білімін басқа пəнде пайдалана алып, келер пəнде өз білімін оның негізінде жақсартуға мүмкіндігі болады.Пəндік білімдердің ықпалдасуын таныттырады [4]. Пəнаралық байланыс негізінде кіріктіре оқыту идеясы Я.А.Коменскийден басталады.Ұлы дидакт: «Бір-бірімен байланысы бар заттар, сол байланысты көрсетіле отырып оқытылуы қажет», - деген болатын. Қазіргі таңда кіріктірілген бағдарламалар оқу-тəрбие процесін технологияландырудың бірден-бір шарты болып табылады. Қыркүйек айынан бастап оқылатын Дүниетану пəнінің бірнеше пəнмен кірігуі оқушыларға қоршаған ортаны, түрлі қоғамдық, мəдени жəне табиғи үдерістер мен құбылыстарды толық, өзара байланыста танып-білуге мүмкіндік береді. Олардың қызығушылығын оятады. Олардың өздерінің кім екенін түсінуіне көмектеседі. Бізді не қоршап жатырған əлем жəне біздің өткеніміз бен келешегіміз туралы өздерін мазалаған сұрақтар аясында ойлануына мүмкіндік береді. Пəндер бойынша оқытылатын бөлімдердің мазмұны мен ұсынылған тақырыптардың уақыт талабына сəйкес келуі, əлеуметтік дағдыларды қалыптастыруға назар аударылады. Білім беру деңгейлері аралығында пəн бойынша сабақтастықты ескеруге мүмкіндік беретін толық оқу курсы бойынша педагогикалық мақсат қойып, соған жетуге талпынады. Оқушылар айналадағы қоғамдық құбылыстарды түсінеді. Оқу үрдісінде күтілетін нəтижеге жету үшін критериалды бағалау жүйесі қарастырылады, оның пайдалану жолдары қамтамасыз етіледі[3]. Бастауыш сынып пəндерінің аясындағы педагогикалық тəсіл белсенді оқуды 173

көздейтін сындарлы оқуға негізделеді. Оқу үдерісінде мұғалім емес оқушы неғұрлым белсенді болғанына назар аудару, мұғалім оқу материалын дайын күйінде бермей, ашық сұрақ қою, назарын шоғырландырып оқу, шолу жасау, тəжірибе жəне зерттеу жасауға бағыттау; - оқылым жəне жазылымға негізделген сабақтарды құрылымды етіп құру арқылы сын тұрғысынан ойлауға мүмкіндік беру, яғни ол қызығушылығын ояту, мағынаны ажырату жəне рефлексия кезеңдерін əзірлеу. Əр кезеңде белгілі бір оқыту мақсатын қоя отырып, оқушыларға мақсатқа жетуге, мəселені анықтауға, жауаптарды іздеуге, мəселені талқылауға, қорытынды жасай отырып, өз ойын білдіруге жəне ашық қоғамның азаматы болуға үйрету; - интерактивті оқыту əдістəсілі арқылы оқушы интелектісіне əсер ету, яғни ақпарат мұғалімнен оқушыға, оқушыдан мұғалімге өтіп отыруына мүмкіндік беру. Белсенді оқыта отырып, оқушыларды өз пікірін айта білуді жəне өзгенің пікіріне құрметпен қарауды үйрету; - ұжымдық оқыту технологиясы арқылы жаңа идеяларды ұсынуға жəне жаңа мүмкіндіктерді қолданып көруге бағыттау[4]. Бастауыш сыныпта сабақ жүргізуде қолданылатын педагогикалық тəсілдердің басым бөлігі зерттеуге негізделген оқу стратегияларынан тұрады. Олардың мазмұнында шəкірттер өз-өзін бағалау үрдісіне қатысып, жетістіктерін одан əрі дамыту мақсатында беріліп жатқан білімнің сапасы анықталады. Отандық білім саласының жаңашылдығы мұғаліммен тұлғалық жаңашылдықты талап етеді. Мұғалімнің оқу мен оқытуға көзқарасының түпкілікті өзгерісі, өзіндік жаңашылдық ұстанымы бүгінгі білім алушыны да өзін-өзі реттеу негізінде өз бетімен білім алуға құштарлығын қалыптастырады. Жаңартылған білім беру бағдарламасы мен бағалау жүйесін енгізу аталған міндеттерді шешу үшін қабылданған шаралардың бірі болып табылады[4]. Тақырыбы: «Сабақта қалыптастырушы бағалауды ұйымдастыру» Мақсаты:  Бағалаудың негізгі тəсілдерін түсіну.  Оқыту мен сыныпта оқудың ҚБ қалай байланысатынын қарастыру.  Сабақта ҚБ ұйымдастыру формаларын білу.  Бағалаукритерийлерінесəйкестапсырмалартаңдау.  Тапсырмаға дескриптор құрастыруды үйрену.  Тиімдікерібайланыстыңмаңызын ұғыну жəне тиімді кері байланыс орната білуге үйрену  ҚБ тəжірибесінмұғалімдергеқалайтаратуғаболатынынойластыру. Оқушылар əртүрлі оқуды қалауы мүмкін:  Көзбен көру, визуалды - суреттер мен бейнелердің көмегімен.  Дыбыстарды пайдалану арқылы- дыбыстар мен музыканың көмегі арқылы.  Ауызша, вербалды-ауызша жəне жазбаша тілді пайдалану арқылы.  Кинестетикалық – дене қимылдарын пайдалануды жөн көреді. 174

 Логикалық – қисынды ойлау мен пайымдауды пайдаланғанды жөн көреді.  Əлеуметтік - топта немесе басқа адамдармен бірлесе оқығанды жөн көреді.  Дербес, жеке–өзі жеке оқуды немесе өз бетінше білім алуды жөн көреді. Оқушылар əртүрлі əдіс-тəсілдерді қолданады. Оқушыларсөйлейді.  Оқушылар топтық жобамен жұмыс істейді.  Оқушыларрөлдікойылымдардыжүргізеді.  Оқушылартəжірибеліктапсырмалардыорындайды.  Оқушыларэссежазады.  Оқушылартуындылардыңүзінділерінестесақтайды  Оқушыларэлектрондытаныстырылымды ұсынады. «Ұлттық білім беру жүйесін түбегейлі жаңарту бізден инновациялық режимде сапалы əрі нəтижелі жұмыс жасауды талап ететінін түсінеміз. Əлемдегі ең дамыған елдердің бірегей білім беру жүйесінің озық үлгілерін игеруге бағытталған мемлекеттік маңызы үлкен, ауқымды іс-шараларды жалғыз– жарым, оқшауланған жағдайда жүзеге асыру оңай емес. Елбасымыз Н.Ə.Назарбаев отандық білім беру жүйесін əлемдік стандарттар деңгейіне жеткізу міндетін қойып отырған тұста біздердің инновациялық – шығармашылық əлеуетіміздің, күш-жігеріміздің біріге түскені дұрыс. Ата-бабамыз «Оқу – инемен құдық қазғандай» демекші, шығармашыл, ізденімпаз ұстаз ғана табысты болады, нəтижеге жетеді. Пайдаланған əдебиеттер: 1.Қазақстандық ЖОО мен орта мектептерде білім берудің сапасын дамыту жолдары (əдістемелік оқу құралы VІ) Алматы 2015 2.ҚР орта білім мазмұнын жаңарту шеңберінде қазақ тілінде оқытатынмектептердегі бастауыш сынып пəндері бойынша педагогика кадрларының біліктілігін арттыру курсының білім беру бағдарламасы 3.«ҚР біліктілікті арттыру жүйесінің жаңа үлгісі:тенденциялар жəне даму перспективалары» атты Халықаралық ғылыми–практикалық конференцияның материалдары.АО НЦПК «Өрлеу» 2013. 4.Тренерге арналған нұсқаулық ҚАЗАҚСТАНДЫҚ БІЛІМ БЕРУДІ ЖАҺАНДАНДЫРУ ЖАҒДАЙЫНДА ПЕДАГОГТАРДЫҢ КƏСІБИ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІН ДАМЫТУ Шахабаева Бақытгүл Əділбекқызы Назарбаев Зияткерлік мектебі Атырау қаласы

Білім беру ісін ізгілендіруде күн талабында тұрған өзекті мəселелердің бірі—мұғалімнің кəсіби құзіреті.Бүгінде əр педагогтің кəсіби құзыреттілігін қалыптастыруда білім саласында түрлі бағыттар қанат қағуда. Осы ретте 175

əлемдегі озық елдердің қатарында жаңаша білім беру жүйесін қалыптастыру бүгінгі күннің аса маңызды факторына айналуда. Қазақстандық білім жүйесі «Білім беруді дамытудың 2011- 2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасының» білім берудегі басты стратегиялық бағыттарын жүзеге асыра отырып, білім саласының озық жетістіктерін тəжірибеде сыналуда. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында нысаналы индикаторлары, яғни электрондық оқыту жүйесінің енгізілуі 2015 жылы–40%, 2020 жылы–90 пайызға жеткізілетіндігі атап көрсетілген.Электрондық оқытуды біліктілікті арттыру жүйесіне енгізу оқытушылардың жас ұрпаққа өмірлік білім беру ұстанымын қалыптастыруға,əлемдік білім кеңістігіне еркін енуіне, желілік шығармашылық қоғам арқылы тəжірибе алмасуға, кəсіби қызметтерін электронды форматқа ауыстыруға мүмкіндік береді. Құзыретті болу мен құзыретсіз болудың себептері бірдей, ол адамның жеке тұлға ретінде ахуалы. Немесе құзыреттіліктің бар-жоғын анықтау үшін қарым-қатынас, педагогтік еңбек нəтижелері мен адами қарым-қатынаста, оның қорытындыларына қарап пайымдау қажет. Мұның мағынасы педагог мамандар өз əрекеті мен орындаған жұмысы кəсіби іс-əрекеттің белгіленген талаптарына жауап беретін жəне орындай алатын болса, кəсіби құзыретті болып саналады. Н.Г.Милорадованың айтуынша білім беру жүйесінде құзыреттілікті тудыратын төрт негіз бар (біріншісі – кəсіби-əдістемелік құзыреттілік, екіншісі – іс-əрекет негізіндегі құзыреттілік, үшіншісі — əлеуметтік қарымқатынас құзыреттілігі жəне төртіншісі–жеке тұлға негізіндегі құзыреттіліктер) сыншыл ойлауды, рефлексияны, өз позициясын анықтау қабілеттілігін, өздігінен бағалайтын ойдың дамуын жəне өмір бойы үйрену қабілеттілігін талап ететіні анық.Оқытушы–ақпараттанушы емес, оқушының жеке тұлғалық жəне интеллектуалды дамуын жобалаушы. Ал бұл оқытушыдан жоғары құзырлылықты, ұйымдастырушылық қабiлеттiлiктi, студенттерді қазiргi қоғамның түбегейлi өзгерiстерiне лайық бейiмдеу, олардың зерттеушiлiк дағдыларын дамыту бағыттарын талап етедi. Өз сабағын жаңаша ұйымдастыру арқылы, оқушының пəнге деген қызығушылығы мен ынтасын арттыру керек деп есептеймін. Əр сабаққа дайындық – мұғалімнің ізденісінің нəтижесі. Сабақты ыңғайына қарай түрлендіре түссе, əр сабақта жаңа əдіс-тəсілдерді қолданса, сабақтың мазмұны ашылады. «Мұғалім көп əдісті білуге тырысуы керек. Оны өзіне сүйеніш, қолғабыс нəрсе есебінде қолдануы керек», - деп заманымыздың ұстазы Ахмет Байтұрсынов айтқандай, заман талабына сай білім беру мəселесі де оңтайлану қажет. Өз ісінің шебері ғана жоғары жетістіктерге жетеді деп есептеймін. Оқу үдерісінде құзыретті деп функционалдық сауаттылыққа негізделген ұлттық жоспарға сəйкес оқушының меңгерген білімдерін, оқу біліктіліктері мен дағдыларын, іс-əрекет тəсілдерін өмірдегі практикалық жəне теориялық мəселелерді шешуде қолдана 176

білуге дайындығын (қабілеттілігін) айтады. Қазақтың болашағын тəрбиелеу мен білім беру ісінде əлемдік стандартқа сəйкес білім беруді темірқазық қылып ұстансақ қателеспеспіз деп ойлаймын. «Қазақстан Республикасында 2020 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы» өз бетімен білім ала алатын жəне алған білімін өмірдің түрлі жағдайларында қолдана білетін жеке тұлғаның қалыптасуын қамтамасыз ететін оқытудың жаңарған технологияларына көшу талабын қойып отыр. Сапалы білім жолында жаңашыл технологияларды қолдану, инновациялық бағытта жұмыс жасау заман ағымына сай талап етілуде. Осы мəселелерді шешу мақсатында оқытудың əр түрлі əдістерін қарастыруға болады. Соның ішінде Кембридж университетінің ұстаздары ұсынған оқытудың жеті модулінің артықшылықтары 1) Білім беру мен білім алудың жаңа тəсілдері арқылы дəстүрлі сабақ беруден алшақтаудамыз. 2) Шығармашылық қабілеті жоғары оқушыларды сыни тұрғыдан ойлауын жетілдіруде 3) Білім беру үшін бағалау жəне оқуды бағалаудың жаңа тəсілдеріне бой ұсынудамыз, критерийалды бағалау жүйесінің тиімділігін насихаттаудамыз; 4)АКТ-ны қолданудың бар мүмкіндіктерін əр мұғалім шығармашылықпен жетілдіруде; 5) Талантты жəне дарынды оқушылармен жұмыс жоспарлы түрде жүргізіліп, оң нəтиже беруде. 6) Оқушылардың жас ерекшеліетеріне байланысты білім беру жəне оқытуда интеллектуалды топтар мен үйірмелер жұмыс жасауда; 7) Білім берудегі басқару мен көшбасшылық бағыттары бойынша мектептің барлық жұмыстары жүйеге қойылған. Білім берудегі құзыреттілік—бұл білімді, іскерлікті қолдану қабілеті, оқу міндеттерін шешуде практикалық тəжірибе негізінде стандарттан тыс жағдайда адамның табысты нəтижелі əрекет ету қабілеті деп бағалайтын болсақ, қазіргі таңда мектебімізде білім сапасын жаңартуда төмендегідей іс-шаралар жүргізіледі: 1. ПШО,Өрлеу біліктілікті арттыру ұлттық орталығы бағдарламасымен оқып келген мұғалімдерден топ құру арқылы Үйрету, Дамыту семинарларын ұйымдастыру; 2. Қазақстан Оқу Ассоциациясының білім саласындағы жаңалықтарымен жəне ақпараттарымен қамтамасыз етіп отыру; 3. Кэмбридж бағдарламасының əртүрлі деңгейдегі қатысушыларымен жоспар бойынша белгілеген əдістемелік ісшараларды ұйымдастырып отыру; 4. «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы арқылы мұғалімдердің біліктілік, арнайы жəне кəсіби құзіреттілігін дамыту арқылы 12 жылдық білім беру жолдарын қарастыру. Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты—бəсекеге қабілетті маман дайындау.Ізденімпаз 177

оқытушының шығармашылығындағы ерекше тұс—оның сабақты түрлендіріп, тұлғаның жүрегіне жол таба білуі. Ұстаз атана білу, оны қадір тұту, қастерлеу, арындай таза ұстау — əр оқытушының борышы. Ол өз кəсібін, өз пəнін, барлық шəкіртін, колледжін шексіз сүйетін адам. Өзгермелі қоғамдағы жаңа формация оқытушысы – педагогикалық құралдардың барлығын меңгерген, тұрақты өзін-өзі жетілдіруге талпынған, рухани дамыған, толысқан шығармашыл тұлға құзыреті. Жаңа формация оқытушысы табысы, біліктері арқылы қалыптасады, дамиды.Нарық жағдайындағы оқытушыға қойылатын талаптар: бəсекеге қабілеттілігі, білім беру сапасының жоғары болуы, кəсіби шеберлігі, əдістемелік жұмыстағы шеберлігі. Осы айтылғандарды жинақтай келіп, жаңа формация оқытушысы—рефлекцияға қабілетті, өзін-өзі жүзеге асыруға талпынған əдіснамалық, зерттеушілік, дидактикалық-əдістемелік, əлеуметтік тұлғалы,коммуникативтілік,ақпараттық жəне тағы басқа құдыреттіліктердің жоғары деңгейімен сипатталатын руханиадамгершілікті, азаматтық жауапты, белсенді, сауатты, шығармашыл тұлға. Сабақты түсіндіру барысында оқытушы тақта алдында тұрып, бір мезетте мəтіндік, аудио, бейне құжаттарды DVD, CD-ROM жəне Интернет ресурстарын қолдана алады. Бұл кезде оқытушы қосымшаны іске қосу, CDROM, Web-түйін мазмұнын қарастыру, ақпарат сақтау, белгі жасау тышқанды ауыстыратын арнайы қалам арқылы жазулар жазу жəне т. б. əрекеттерді жеңіл орындай алады. Қазіргі білім беру парадигмасы «білікті адамға» бағытталған білімнен «мəдениет адамына» бағытталған білімге көшуді көздейді.Бұл білім беру жаңаша ұйымдастыру—оның философиялық, психологиялық, педагогикалық негіздерін, теориясы мен тəжірибесін тереңірек қайта қарауды қажет етеді.Білім сапасын арттыру барысында оқытушыларға мемлекеттік стандарт берілген нəтижелерге жетуде кəсіби шеберлікпен меңгерген зерттеу біліктері мен дағдылары нəтижесінде проблеманың шешімін таба алатын, ақпараттық – коммуникативті мəдениеті жоғары тұлғалық — дамытушылық функцияны атқарады. Кəсіби құзыреттілік – əлеуметтік жұмыс маманының мінездемесі, мамандығының талаптарына деген оның сəйкестік дəрежесі.Кəсіби даярлық – кəсіби бағдарлық пен кəсіби білімі, біліктілігі мен машықтарының жүйесі жəне кəсіби бағдарлығының қалыптасуы, əлеуметтік жұмыстағы кəсіби жағдаяттар мен тапсырмалардың теориялық жəне практикалық шешімінің тəжірибесін меңгеру. «Ұстазы жақсының ұстамы жақсы»–деген бүгінгі тəуелсіз мемлекетіміздің ертеңі біз тəрбиелеп отырған жас ұрпақтың меңгерген біліміне, алған тəжірибесіне байланысты екеніне еш күмəнім жоқ.Оқушылардың танымдық көзқарасын байыту ақыл — ой қабілетін жетілдіру, өзіндік ойлау жəне өмірлік ұстанымын қалыптастыру оқытушының шеберлігіне, шығармашылық қабілетіне байланысты. 178

Ендеше құзыреттілік дегеніміздің өзін қазіргі заман талабына сай педагог қауымының өзін-өзі өзгерте алу қабілеттілігі деп түсінуге болады. Білім саясатындағы түбегейлі өзгерістерді күнделікті оқу үрдісінде берілетін тапсырмалардан бастау қажет екендігі айқын көрсетілген. Оқушылар оқытушы қауымнан тек білімге ғана емес, өмірге үйрететін қабілеттілікті қажет етіп отыр. Демек, болашақ педагогтеріміз осы ақпараттық қоғамнан қалыспай: жедел ойлаушы: жедел шешім қабылдаушы: ерекше ұйымдастырушылық қабілетті: нақты бағыт- бағдар беруші болып шығуы — бұл қазіргі заманның талабы. Міне, құзыреттілік қалыптастыру дегеніміздің өзі болашақ оқытушы — қазіргі оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыта отырып ойлаудың, интеллектуалдық белсенділіктің жоғары деңгейіне шығу, жаңаны түсіне білуге, білімнің жетіспеушілігін сезінуге үйрету арқылы ізденуге бағыттауды қалыптастырудағы күтілетін нəтижелер болып табылмақ. Бұның өзі өз кезегінде қазіргі ұстаздардан шəкіртті оқытуда, білім беруде, тəрбиелеп өсіруде белгілі бір құзіреттіліктерді бойына сіңірген жеке тұлғаны қалыптастыруды талап етеді Мұндай құзырлылықтың қатарына мыналар жатады: · бағдарлы құзіреттілік (азаматтық белсенділік, саяси жүйені түсіну, баға бере білу, елжандылық, т.б); мəдениеттанымдылық құзіреттілік (ұлттық ерекшеліктерді тани білу, өз халқының мəдениеті мен өзге ұлттар, əлем мəдениетін салыстыру, саралай білу қабілеті); оқу-танымдық құзіреттілік (өзінің білімділік қабілетін ұйымдастыра білу, жоспарлай білу, ізденушілік-зерттеушілік əрекет дағдыларын игеру, талдау, қорытынды жасай білу); коммуникативтік құзіреттілік ( адамдармен өзара қарым-қатынас тəсілдерін білу, мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілінде, халықаралық қатынаста шетел тілінде қатынас дағдылары болуы); ақпараттық-технологиялық құзіреттілік (ақпараттық технологиялармен, техникалық обьектілер көмегімен бағдарлай білу, өз бетінше іздей білу, таңдай, талдай білу, өзгерте білуді жүзеге асыра білу қабілеті); · əлеуметтік- еңбек құзіреттілігі (əлеуметтік-қоғамдық жағдайларға талдау жасай білу, шешім қабылдай білу, түрлі өмірлік жағдайларда жеке басына жəне қоғам мүддесіне сəйкес ықпал ете білу қабілеті); ·тұлғалық өзін-өзі дамыту құзіреттілігі (отбасылық еңбек, экономикалық жəне саяси қоғамдық қатынастар саласындағы белсенді білімі мен тəжірибесінің болу қабілеті). Аталған құзыреттілік қасиеттерді тұлға бойына дарытуда педагог қауымның арнайы əлеуметтік білім беру құзыреттіліктерінің жан- жақты болуы талап етіледі. Егер педагог өзінің кəсіби өсу жобасын дұрыс жолға қоя отырып, өзінің кəсіптік қызметіне нақты берілу арқылы тұлғаның алған білімін өмірде қолдана білетіндей тапсырмалар жүйесін ұсына алатын жағдайда болғанда ғана оқушы құзыреттілігін қалыптастыруға мүмкіндік табады. Бір сөзбен айтқанда, 179

тұлғаға бағытталған білімдер жүйесі білім стандартына сай тұлғаның жанжақты дамуына негізделген,алған білімін өмірдің қандай бір жағдаяттарына қолдана алатындай дəрежеде ұсыну педагогтің құзыреттілігіне байланысты болады. Егер педагог өзінің кəсіби өсу жобасын дұрыс жолға қоя отырып, өзінің кəсіптік қызметіне нақты берілу арқылы тұлғаның алған білімін өмірде қолдана білетіндей тапсырмалар жүйесін ұсына алатын жағдайда болғанда ғана студент құзыреттілігін қалыптастыруға мүмкіндік табады. Бір сөзбен айтқанда, тұлғаға бағытталған білімдер жүйесі білім стандартына сай тұлғаның жан–жақты дамуына негізделген, алған білімін өмірдің қандай бір жағдаяттарында қолдана алатындай дəрежеде ұсыну педагогтің құзыреттілігіне байланысты болады. Қазіргі аса қарқынды өзгерістерге толы əлеуметтік–экономикалық жағдайда білім беру жүйесінде педагогке қойылатын талап та ерекше екендігі түсінікті. Бұл мынандай фактілерге байланысты: – оқытудың əр алуан түрлері мен əдістерін қолдану,–топтық жұмыс дағдыларын дамыту,–əрекеттерге үйрету,–нақты ситуацияларды талдау. Мұғалімге өз ісінің маманы болумен қатар, оның бойында баланы жақсы көру, баланың көзқарасы мен пікірін сыйлау, тыңдай білу керек. Білім беруде кəсіби құзырлы маман иесіне жеткен деп мамандығы бойынша өз пəнін жетік білетін, оқушының шығармашылығы мен дарындылығына жағдай жасай алатын, тұлғалық-ізгілік бағыттылығы жоғары, педагогикалық шеберлік пен өзінің іс - қимылын жүйелілікпен атқаруға қабілетті, оқытудың жаңа технологияларын толық меңгерген, отандық, шетелдік тəжірибелерді шығармашылықпен қолдана білетін кəсіби маман педагогті атаймыз.Мұғалімнің кəсіби құзіреттілігі-оның жан-жақты білімінен ұстаздық шеберлігімен, оқытудың жаңа əдістерін меңгерумен өлшенеді.Мұғалім қаншалықты білімді,шығармашыл болса,оның құзыреттілік аясы да соғұрлым кең болмақ. «Құзыреттілік» ұғымы педагогика саласында тұлғаның субъектілік тəжірибесіне ерекше көңіл аудару нəтижесінде ендіріліп отырған ұғым. Құзырлылық-белгілі сала бойынша жан-жақты хабардар, білгір деген мағынаны қамти отырып, қандай да бір сұрақтар төңірегінде беделді шешім шығара алады дегенді білдіреді. Мұғалімнің кəсіби құзыреттілігінің негізгі шарттары: 1.Тұлғааралық жəне еңбектегі байланыс. 2.Қызметтің экономикалық, əлеуметтік, құқықтық, адамгершілік, психологиялық аспектілерін меңгеруі. 3.Қызметті жаңа жағдайға бейімдеудегі, басқару шешімін қабылдаудағы дайындығы. 4.Практикалық кəсіби тапсырмаларды орындаудағы дайындық əлеуеті 5.Нақты жағдайларға байланысты қандай да бір əдістерді пайдалану біліктілігі. 6.Тиімді шешім қабылдау қабілеті. 180

Білімді толық игеру үшін оқушылардың ойлау қабілетін дамыту, еркін сөйлеуіне, өз ойын ашық жəне толық айтуға үйрету, ой-өрісін кеңейту оқытудың ең басты мақсаты. Əрбір оқушыны өз мүмкіндігіне қарай білім, дағды алатындай етіп оқытуымыз дұрыс. Жас өркеннің жақсы азамат, білікті тұлға ретінде қалыптасуы мұғалімдердің білімі мен кəсіби шеберлігіне , мемлекет пен халық алдындағы азаматтық парызына деген жауапкершілігіне тікелей қатысты. «Мектептің жүрегі-жақсы мұғалім» деп ұлы даланың дана педагогы Ыбырай Алтынсарин айтқандай, бүкіл мемлекеттің, тұтас ұлттың болашағы –ұстаздардың қолында.Жеке тұлғаның танымдық үрдістерін дамытуда, сондай-ақ, білім, білік, дағдыны, жалпы дүниетанымын қалыптастыруда оқыту əдістерін, жаңа оқыту технологияларын оқыту үрдісінде тиімді пайдалана білу мұғалім шеберлігіне байланысты. Қазіргі заман талабына сай «қазақ тілі» пəнін оқыту да жаңа тақырыптарды оқушылардың өздеріне меңгере алатындай билік беру, ізгілендіру, түрлендіру, тұлғаға бағытталған білім беру ұстанымдары арқылы жүзеге асырылады.Орта білім беру жүйесінде əлемдік жоғары деңгейге қол жеткізген танымал əдістемелері арасында сындарлы (конструктивті) теориялық оқытуға негізделген тəсіл кең тараған. Мен сындарлы оқыту бойынша қазақ тілі пəні бойынша əдістəсілдерімен оқытып жатырмын. Сындарлы оқытудың мақсатыоқушылардың пəнді терең түсіну қабілетін дамыту, алған білімдерін сыныптан тыс жерде, кез-келген жағдайда тиімді пайдалана білуін қамтамасыз етеді.Осы бағдарлама бойынша қазақ тілі пəнінен оқушылардың құзыреттілігін дамытуды дағдыға айналдырып келемін. Жақсы мұғалім — бұл қай кезде де ең алдымен кəсіби деңгейі жоғары, интеллектуалдық, шығармашылық əлеуеті мол тұлға. Ол оқытудың жаңа технологияларын өмірге ендіруге дайын, оқу-тəрбие ісіне шынайы жанашырлық танытатын қоғамнын ең озық бөлігінін бірі деп есептеледі. В.А.Сухомлинский:Барлығы да балалық шақтан басталады, жасөспірімдердің моральдық бет-бейнесі адамның балалық шақта қалай тəрбиеленуіне байланысты" -деп есептейді. Баланың дұрыс тəрбиеленуі үшін оның тəрбиесін жүзеге асыратын мүғалім, педагогқа қойылатын талаптар кəсіби құзіреттілік шарттарына сай болуы керек. Кəсіби құзіреттілікке қатысты анықтама жəне оның құрамды бөліктері жоғарыда аталып өтті, олардан аңғарғанымыздай маманның кəсіби құзіреттілігіне мұғалімнің бойында болуға тиіс барлық қасиеттер енеді. Мұғалім-ол қашанда ұлы еңбеккер. Қорыта келе,жоғарыда аталған сандық,сапалық индикаторлар біліктілік арттыру жүйесіндегі мұғалімнің кəсіби дайындығы мен кəсіби құзыреттілігін қалыптастыруда білім берудің сапасын шешуге ықпал етеді деп ойлаймын. Пайдаланған əдебиеттер: 1.Мұғалімдерге арналған нұсқаулық. Бірінші(ілгері) деңгей 2015ж 2.Научно - практический журнал «Завуч для администрации школ» Москва. 181

3.Үлестірмелі материалдар. 4.А.К.Маркова. Кəсіби құзыреттіліктің даму деңгейі//2009 5.Құзырлылық амалының негізгі ұғымдары – К.С.Құдайбергенова Алматы 2007 6.К.Құдайбергенова. Құзырлылық – тұлға дамуының сапалық критерий// «білім сапасын бағалаудың мəселелері:əдіснамалық негізі жəне практикалық нəтижесі» атты халық. ғы.–пр.конфере.материалдары. 2008.

БІЛІМ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ ЖАҒДАЙЫНДА ТИІМДІ ƏДІСТЕР МЕН ЖОЛДАРЫ Қосымбай Алтын Жауынқызы Маңғыстау облысы,Маңғыстау ауданы, Онды орта мектебінің математика пəні мұғалімі

керектігін, қателік жіберем деп қорықпай, əр уақытта өз қабілеттерін байқап көру керектігін үнемі айтып, қолдап отыру керек. Соның ішінде зерттеушілік əңгімені пайдалана отырып, озық ойлы, ұстанымы бар, заман талабына сай ұрпаққа жаңаша білім беру. Əрбір баланың –жеке тұлғалық ерекшелігін ескеріп, əлеуметтік жағдайын, ортамен қарым –қатынасын зерттей отырып, құзырлық қабілеттерге тəрбиелеу.Математика –ерте дамыған ғылымдардың бірі. Ол адам баласы өзіне қоршаған ортадағы қажеттіліктердің мөлшерін көрсетіп, айту керек болғаннан бастап, дүниежүзілік қоғам мəдениетінің дамуымен қатар қалыптасты. Ғылым мен техниканың қарыштап дамуы, оларды өндірісте кең көлемді қолданылуы, т.б жағдайлар мұғалімге де, оқушыға да математикалық білімнің болуын қажет етеді. Қоғамға сай білімді де білікті оқушыны дайындауда зерттеушілік əңгімені пайдалана отырып оқытуды қолданамын. Əр уақытта жан-жақты білімді, шығармашыл, талантты, дарынды жастар қажет екендігі айқын. Білу, түсіну, қолдану, талдау, жинақтау, бағалауды зерттеушілік əңгіме аясында сабаққа ендіру. Oқушылаpға қарым-қатынаcымды өзгеpтіп, oқушылаpды өздігінeн oқытуға үйpетіп зеpттeушілік əңгімe аpқылы ойлау қабілeтін дамыту мeнің баcты мақcатым. Cондай-ақ өзін-өзі тану, өзін-өзі анықтаy жəнe өзін-өзі жетілдіpу аpқылы oқушы бoйындағы жекe қабілетін дамытy, лoгикалық oйлауға баулу мeнің баcты міндeтім. Міндeті: oқушының өзін-өзі танyына жан-жақты жағдай туғызy, өзінің бoйындағы қабілетінің аpтyына түрткі болy, мұғалім мен oқушының біpін-біpі танy, қарым-қатынасын нығайтy, құнды ақпараттаpды пpактикада қолдана білy. Нəтижeсі; өз ойын дəлeлдей aлатын,білімді, білімін іс жүзінe аcыра алaтын, көзқaрасы бaр мəселені шеше алатын,өзіне сенімді тұлға қалыптастыру. Бaрнс(1976) пен Мерсepдің айтуыншa, зерттeушілік əңгіме мұғалімдepдің оқушыларды əңгімeге тарту кезіндe дамыту қажет болып табылатын əңгіменің түрі.Зерттеушілік əңгіме барысында оқушылар өз сыныптастарымен шағын топтарда жұмыс істейді. Олaрда ортақ проблема бoлaды, бұл мəселe бойынша бірлecкен түсінік қaлыптасады.Идеялapмен пікір алмасып, бір-бірінің идеяларын тaлқылайды, бaға берeді, ұжымдық біліммeн түсінікті қaлыптастырады. Бaсқашa айтқандa, оқушылap бірге ойланaды. Оқушылар зерттeyшілік əңгімеге тартылғaнда, өз ойларын дауыстап aйтады, болжамдар ұсынып тaлқылайды. Осындай сценарий бойынша оқушылар бірін-бірі тыңдап өз жауаптарын талдaйды. Бұлaй жұмыс істегeн оқушылapдың дəлелдері пікір алмacудың нəтижесі болып тaбылады. Мeнің зерттeyшілік тақырыбым бoйынша оқyшылар осы айтылғaндapды сабaқ бapысында көрсете білді. Балалap мен ересектep белсенді қapым-қатынac жасап жұмыc жүргізгeнде балалapдың оқуы жəне когнитивті дaмуы apтады. Оқyшының білім деңгeйін дaмытуға əлeyметтік қолдaу көрсeтуде мұғалімнің рөлі айтapлықтай. Мен сабaғымда оқушының білім дeңгейін көтеpy үшін əр түрлі дeңгейдегі сұрақтap дайындaдым. Оқушылapдың көбірек білeтін басқa адамдapмен жəне сыныптacтapымен диалог жүргізу мүмкіндігі бoлған жaғдайда білім беpy жеңіл бoлмақ. 183

Талданaтын ойлap оқушы түсінігінің нaқты бөлігі болмағaнымен, ЖAДA аяcында қapacтырылғандықтан білімді ұғынaтын бoлады (Л. Выготский). Оқушылардың ойлау қабілетін дамытуда сабақтарымда осы айтылған зерттеушілік əңгімені пайдаланып, қалай қолданғанымды мектептегі тəжірибемнен айтпақпын. 8-сыныпта геометрия пəнінде «Үшбұрыштың ауданы» сабағы үшбұрыштың ауданы туралы ұғымды дамытып, оған есептер шығару арқылы шығармашылық ойлау жүйесін дамыту мақсатында сабақ өтілді. Алдымен сынып психологиялық ахуалға келтірілді. Үй жұмысы өткен тақырыпқа байланысты сұрақ қоюдың түрткі болу, сынақтан өткізу, қайта бағыттау техникаларын пайдалана отырып сұралды. «Тік төртбұрыш дегеніміз не?», «Тік төртбұрыш қасиеттері дегеніміз не?», «Тік төртбұрыштың ауданын қалай табамыз?» «Өздерің күнделікті тұрмыста осы ауданды табуды қолданасыңдар ма?» деген жабық сұрақтар қойылды. Осы сұрақтар арқылы алдыңғы сабақ қайталанды. Осы сұрақтарды қайталау арқылы үйге берілген есептерді өздері талқылап, қателерін өздері көріп, дəлелдеп шықты. Бұрын мeнің оқушылapым, үй жұмыcын есeптер шығapып келіп, оны мeнің текcepуіммен жүзeге асыpaтын. Тек қaтелерін текceріп, қатeлерін өзім шығapып көpcететінмін. Өздеріне дəлелдетіп, өздеріне үй тапсырмасын талқылату арқылы жаңа сабақты оқушылар өздері тікбұрышты үшбұрыштың аудыны тік төртбұрыштың ауданының жартысына тең, басқа үшбұрыштардың ауданы параллелограммның ауданының жартысына тең болатынын тез аңғарып, формуласын өздері құрастырып шықты жəне күнделікті тұрмыста қай кездерде қолданатындығы туралы пікірлеседі. Оқушылар өздігінен шешім қабылдауды жəне өзгеге көмектесуді үйренді. Бұрын тақырыпты тақтаға жазып, мақсатын өзіміз түсіндірсек, осы сабақтан кейін оқушылар өздері тақырыпты түсініп, меңгеріп алды. Тақырыпты толықтыру үшін əр топтарға кеспе қағаздарға жазылған есептер берілді. Oндa топтa тaлқылaтып, тoп тaпcырманы жұптacып жұмыc істeді. Олардың əрқайсысы екіншісіне өз баяндамашысын есепті өзге құрдастарына қaншaлықты үйрeте алатынын көpдім. Оқушылар бір-бірін үйрете алады жəне қойылған сұрақтарға тез ойланып тез жауап беруге тырысады. Зерттеушілік əңгіме жүргізе алатын ортада оқушылардың оқуы жетіле бермек. Оқушылар мұндай ортада жұмыс істегенде үндемейтін, тұйық оқушының өзі жұмыс істегенде əңгімелеріне қарай олардың ойлары айқындала түседі жəне құрдастарының, мұғалімдерінің көмегімен ашылып, одан əрі дамытылуы мүмкін. Зерттеушілік əңгіме жүргізу үстінде: - əркім ақылға қонымды мəлімет ұсынды; -əркімнің идеясы пайдалы ретінде бағаланып, мұқият бағалау жүргізілді; - қатысушылар бір-біріне сұрақ қойды; - қатысушылар сұрақ қойды, айтқандарын дəлелдеді; -топтағы қатысушылар келісімге жетуге тырысты. (Мұғалімдерге арналған нұсқаулық, 100 бет) 184

Зерттеушілік əңгімені қолданғанда оқушылардан көптеген өзгерістер байқалады. Сабақта көп сөйлемейтін, құрдастарымен жақсы араласа қоймайтын оқушы сөйлей білуге, достарымен еркін сөйлесе білуге, жақсы қарым – қатынас жасауға аз болса да дағдылана бастады. Егер осы жұмысты осылай жалғacтыра берсем нəтижe беретініне сенімдімін. Бұл бағытта атқapылған зерттеу жұмыстарының да нəтижесі көңілге қонарлықтай. Алғашқы сабақтағы оқушылардың іс-əрекетімен соңғы сабақтардағы оқушылардың іс-əрекеттерінде алшақтық болады. Жүргізілген сауалнамалардың нəтижесінде көп өзгерістер болғаны байқалады. Оқушылар арасында түрткі сұрақтар қоя отырып нəтижеге жету мұғалім шеберлігі. Біздің тəрбиелеп отырғанымыз – ХХІ ғасырдың жастары. Ал, ХХІ ғасыр дегеніміз – өрлеу, өркендеудің ғасыры. «Адам баласы адам баласынан ақыл, ғылым, ар, мінез деген нəрселермен ғана озады. Қолданылған əдебиет: 1.«Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ, 2012 Мұғалімге арналған нұсқаулық ОҚЫТУДА КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ ЖҮЙЕСІН ҚОЛДАНУ ТƏЖІРИБЕМ Дайрабаева Айдана Талапқызы Атырау облысы, Қызылқоға ауданы, Миялы селосы, Х. Досмұхамедұлы атындағы орта мектеп, бастауыш сыныптың мұғалімі

Білім-біліктілікке жеткізер баспалдақ,ал біліктілік сол білімді іске асыра білу дағдысы. А. Байтұрсынов Тəуелсіз елді өркениетті əлемге танытатын, дамыған елдер қатарында терезесін тең ететін күш–білім жəне білімді ұрпақ.Сондықтан да Елбасымыз Н.Назарбаев өзінің Жолдауларында білім саласына айрықша көңіл бөліп, еліміздің жарқын болашағы білікті де парасатты жастардың қолында екенін назардан тыс қалдырған емес. Қазіргі қоғамның өзекті мəселелерінің бірі–əлеуметтік, экономикалық өзгермелі жағдайларда өмір сүруге дайын болып қана қоймай, сонымен қатар оны жүзеге асыруға, жақсартуға игі ықпал ететін жеке тұлғаны қалыптастыру.Мұндай тұлғаға қойылатын бірінші кезектегі нақты талаптар:  шығармашылық;  белсенділік;  жауаптылық;  терең білімділік;  кəсіби сауаттылық. Бұл талаптарды жүзеге асыру үшін оқушы білімін бағалауда мүлдем жаңа бағытта жұмыс істеу қажеттілігі туындайды. Осы қажеттілікті шешу 185

жолдарының бірден–бір жолы оқушы білімін критериалды бағалау жүйесі бойынша сараптау. [7.3 бет] Тақырыпты таңдаудағы мақсатым:  Жаңартылған білім беру бағдарламасын қолдану арқылы білім сапасын арттыру;  Оқушыға өз бетінше танымдық əрекет етудің əдістері мен дағдыларын меңгерту;  Өз бетінше дами алатын жеке тұлғаны қалыптастыру;  Өмірдегі əр түрлі жағдайға тез бейімделе алатын, бəсекеге қабілетті, білімді тұлға дайындау. Критериалды бағалау –оқушының оқу нəтижелерін білім беру мақсаттары мен мазмұнына сəйкес келетін,білім беру үдерісіне қатысушылардың (оқушы, мектеп əкімшілігі, ата-аналар, заңды тұлғалар жəне т.б.) барлығына алдын ала таныс, ұжым талқысынан өткен, нақты анықталған өлшемдер арқылы оқушының оқу жетістіктерін салыстыруға негізделген үдеріс.[ МАН8. 21 бет] Критериалдыбағалаудыенгізудіңмақсаты:  Мектептеоқытусапасын жоғарлату;  Мектеп бітірушілердің білімін халықаралық стандартқа сəйкестендіру. Критериалды бағалаудың міндеттері:  Сабақтың əр бөліктеріндегіəроқушыныңдайындықдеңгейінанықтау;  Бағдарламаға сəйкес оқу мақсаттарын орындау қабілеті;  Жеке оқушының даму жетістігін бақылау;  Оқушының білім алу барысындағы қателіктері мен олқылықтарын айқындау;[2. 4 бет] Бүгінгі заманның талабы-жан-жақты дамыған, өзіндік «мені» қалыптасқан тұлғаны тəрбиелеу. Оқушының тұлға болып қалыптасуы үшін оның бойында түрлі жағдайдағы проблеманы анықтауға, өзіндік тұжырым жасай білуге, өзіндік бағалауға, сыни ақпараттарды өз бетінше табуға, талдауға, жалпы алғанда жеке адамның құзыреттіліктері қалыптасуы қажет. Критериалды бағалаудың маңыздылығы1-кесте Мұғалімдер үшін: *Сапала нəтижеге əкелетін критерийлер құрастыруға; *Өз іс-əрекетін саралап жəне болашаққа жоспарлай алатын мəліметтер алуға; *Сабақ берудің сапасын арттыруға; *Оқушының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, оқытудың əр тұлғаға арналған ауқымын жоспарлауға; *Бағалаудың əртүрлі əдістерін

Оқушылар үшін: *Танымдық қабілеті мен ойлау деңгейін арттыратын оқытудың əртүрлі əдістерін пайдалануға; *Табысқа жетелейтін бағалау критерийлерін түсінуге; *Өзін жəне өзгелерді бағалау арқылы кері байланысқа түсуге; *Сыни ойлауына, еркін ойын айтуына, өзінің 186

Ата-аналар үшін: *Баласының білім сапасының дəлелдемелерімен танысуға; *Оның оқуындағы табыстылықты бақылауға; *Оқуына қолдау көрсету үшін бағыт алуына мүмкіндік туғызады.

пайдалануға; *Оқу бағдарламасын қолжетімді ету үшін ұсыныстар енгізу.

білімін көрсету. 2-кесте

Критериалды бағалау жүйесінің тиімділігі: • Мұғалімге оқушының оқу жетістіктерін объективті түрде бағалауға мүмкіндік береді; • Оқушыларға оқу үдерісі барысында туындаған қиындықтарды түсінуге, бағалауға мүмкіндік береді; • Ата-аналар оқушының оқу жетістіктері бойынша объективті дəлелдемелермен қамтамасыз етіледі; Критериалды бағалаудың құрылымы3-кесте Критериалды бағалау Қалыптастырушы Жиынтық бағалау бағалау Бөлім/ортақ Тоқсандық Білім беру тақырыптар жиынтық бағалау деңгейлері бойынша бойынша жиынтық қорытынды бағалау жиынтық бағалау

Қазіргі таңда критериалды бағалау жүйесі бұрынғы бағалауға қарағанда қалыптастырушы жəне жиынтық бағалаумен ерекшеленеді. Қалыптастырушы бағалау оқытуды, əдістерді жəне осы мүмкіндіктерді іске асыру түрлерін жақсарту мүмкіндіктерін анықтауға бағытталған болса, жиынтық бағалау мақсатты баға қою жəне сертификаттау немесе оқытудың алға жылжуын тіркеу үшін оқыту қорытындысын шығару үшін қажет. Міне, осы орайда бағалаудың маңыздылығын, жиынтық бағалау үдерісін ескере отырып, бағалауға қатысты жұмыстарымды назарларыңызға ұсынамын. Сабақта қалыптастырушы бағалауды жүйелі өткізу – жиынтық бағалаудың нəтижелі, сапалы болуының баспалдағы деп білемін. Жиынтық бағалау тоқсан соңындағы оқушы білімінің жетістігін саралайтын жұмыс болса, ендеше осы жұмыстың бастауы - қалыптастырушы бағалауда қаланады. Əрбір сабағымда критериалды бағалаудың түрлерін қолдана отырып, қалыптастырушы бағалауға критерии, тапсырма дайындап оған дескриптор құрып аламын. Осы жұмыстарым арқылы оқушылардың жиынтық бағалау жұмыстарын жақсы деңгейде орындауларына септігін тигізері сөзсіз. «Сауат ашу» пəнінен тапсырмалар жинағы Дескриптор: Білім алушы - Дыбыстарды ажырата біледі; - Суреттегі заттардың атауын жаза алады; - Дыбыстық талдау жасай алады. Топтық жұмыс «Ойлан-топтас-бөліс» əдісі. (МК; Ө; Қ)Мəтіннің мазмұнын сюжетті сурет арқылы баяндай алу білігін, өз іс-əрекеттеріне рефлексия жасауын бағалау. Тапсырма:Берілген суреттер бойынша əңгіме құрастыру. Дескриптор: Білім алушы: -сурет бойынша əңгіме құрастыра алады; 187

-кейіпкерлерге ат қоя біледі; -жыл мезгілдерін ажырата алады. 2-сурет Тапсырма: Жеке жұмыс: Суреттің атауын жазу жəне «б» дыбысына қатысты сөздерді жазу. Дескриптор: Білім алушы -суреттердің атауын жаза алады; - «Б» дыбысына қатысты сөздерді біледі, жазады. 3-сурет оқушы жұмысы Математика пəнінен тапсырмалар жинағы: Тапсырма: Фигуралар мен суреттерді заңдылық бойынша орналастыр 4-сурет оқушы жұмысы Тапсырма: Берілген сұрақтар бойынша уақытты көрсетіп, сағаттың моделін өз бетінше жасау. 5-сурет оқушы жұмысы Дүниетану пəнінен: Тапсырма: «Менің отбасым» тақырыбына сурет салу. Дескриптор: Білім алушы -өз отбасы мүшелерін айта біледі; -түстерді ажырата біледі, -салған суретін əңгімелеп айта алады. 6-сурет оқушы жұмысы Жаратылыстану пəнінен: Тапсырма: Жұптық жұмыс. Сəйкестендіру жəне осы екі өсімдікке қатысты өсімдік түрлерінің суретін салу. Жабайы орманда, шалғында, далада өседі. Мəдени өсімдікке адам күтім жасайды. Дескриптор: Білім алушы -мəдени өсімдіктерді ажыратады; -жабайы өсімдіктерді ажыратады; -түрлерін біледі. Əрбір сабағымда үнемі дескрипторлар құру арқылы оқушыларға тапсырма дайындап отырамын.Осы жұмысымның нəтижесінде оқушылардың жиынтық бағалаудың тапсырмаларын оқындауда оқушылардың қиындыққа ұшырамайтынына көзім жетті. Əрбір сабағымда критериалды бағалаудың түрлерін қолдана отырып, алдымен қалыптастырушы бағалауға тапсырма дайындап оған дескриптор құрып аламын. Осы жұмыстарым арқылы оқушылардың жиынтық бағалау жұмыстарын жақсы деңгейде орындауларына септігін тигізері сөзсіз. Жалпы,менің оқытудағы мақсатым-жаңартылған бағдарлама бойынша критериалды бағалау жүйесін қолдана отырып сабақтың сапасын, тиімділігін арттыру. Осындай жұмыстардың нəтижесінде сыныптағы оқушыларымның білім деңгейінде ілгерілеушілік пайда болды. Пайдаланған əдебиеттер: 188

1.Бастауыш сынып мұғалімдеріне арналған КБ бойынша нұсқаулық 2016 ж. 4-20-21-26-38 беттер. 2.Бастауыш сынып мұғалімдеріне арналған критериалды бағалау бойынша нұсқаулық (Оқу əдістемелік құрал) Астана – 2016 3.2016-2017 оқу жылында жаңартылған білім беру мазмұны аясында жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын жүзеге асыратын білім беру ұйымдарында білім алушылардың оқу жетістіктеріне критериалды бағалау өткізу туралы нұсқаулық. 10 ақпан 2017 ж Астана -2017 4.www.Smk.kz Педагогикалық шеберлік орталығы NIS. 5.http://www.google.kz

БІЛІМ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУДАҒЫ КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ТƏЖІРИБЕМ Кабиева Айнур Кайраковна Атырау облысы Индер ауданы М.Сиранов атындағы орта мектептің ІІІ деңгейлі бастауыш сынып мұғалімі

Мұғалімнің айналысатыны-үнемі қозғалып,өзгеріп, өсетін, өркендейтін тірі адам (тұлға) болғандықтан, біркелкі əдіске табан тіреп шектеліп қалуға болмайды... Ж.Аймауытов Мемлекет басшысының «100 нақты қадам» Ұлт жоспарының 76,79, 89қадамдарын жəне Білім мен ғылымды дамытудың 2016 - 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру мақсатында Білім жəне ғылым министрлігі жаңаша білім мазмұнына кезең-кезеңімен көшу жұмыстарын бастады. Білім беру жүйесіне енгізілетін реформа, ең алдымен, оқушыларға сапалы білім беруді, болашақта олардың əлемдік бəсекеге қабілетті болуын қамтамасыз етуді көздейді. Күнделікті сабақ басталмас бұрын бүгінгі сабақтың мақсатын таныстыру оқушыда өз алдына мақсат қоя білуге, сабақ соңында бүгінге мақсатқа қол жеткізгендіктеріне қайта шолу жасау арқылы өз нəтижесіне саралау жасауға мүмкіндік беру бұл да жаңа білім беру мазмұнының жаңа бір қыры деп айта аламын.Əр пəнде үш тілділік саясатының жүзеге асуы жəне барлық пəнге тəн ортақ тақырыптың болуы, сабақтың кіріктіріле өткізуге негізделуі оқушының белгілі бір тақырыпты жан-жақты қырынан зерттеуіне, өз бетімен тұжырым жасауына ықпал етеді. Ата-ана үшін де бұл бағдарлама бір жағынан қорқыныш тудырса, екінші жағынан қызығушылық та тудырып отыр.Ата-аналар мəжілістерінде əр оқушының қалыптастырушы бағалау нəтижесін есеп беру бетшесі арқылы таныстырудың өзі ата-ана мен мұғалімдердің арасында ынтымақтаса жұмыс жасауға ықпал ететіндігін көрсетуде. Кері байланыс бетшесінде алған мəліметтерін, жазған ұсыныстарына қарай отырып атаананың бағдарлама мақсатын түсінгендігін байқауға болады. 189

Бағалау жүйесі де түбегейлі өзгеріске ұшырап, критериалды бағалау жүйесіне көшті. Критериалды бағалау- оқушының оқу жетістігін бағалау. Бұл бүгінгі оқыту жүйесінде өзекті талаптардың бірі болып отыр. Критериалды бағалау кезінде оқушылардың үлгерімі алдын ала белгіленген критерийлердің нақты жиынтығымен өлшенеді. Оқушылардың пəн бойынша үлгерімі екі тəсіл мен бағаланады: қалыптастырушы бағалау жəне жиынтық бағалау. Баланы жан-жақты ізденуге ынталандырады. Қалыптастырушы бағалау күнделікті оқыту мен оқу үдерісінің ажырамас бөлігі болып табылады жəне тоқсан бойы жүйелі түрде өткізіледі. Қалыптастырушы бағалау үздіксіз жүргізіле отырып, оқушылар мен мұғалім арасындағы кері байланысты қамтамасыз етеді. Əдістемелік материалдардың толық ресурсы: оқу бағдарламалары, оқулықтар, күнделікті сабақ жоспарлары, мұғалімдерге арналған əдістемелік нұсқаулықтар, бағалау жөніндегі ұсынымдардың бəрі де дайын. Əр пəн бойынша қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырмалар жинағын Smk.kz сайттарынан пайдаланып отырдық. Жинақ тапсырмалары оқу бағдарламасы мен оқу жоспарының негізінде дайындалған. Бағалау критерийлері мен дескрипторлары бар тапсырмалар мұғалімнің ұқсас тапсырмаларды құрастыруына, іріктеуіне, білім алушылардың оқу мақсаттарынажету бойынша сындарлы (конструктивті) кері байланыс беруіне көмектесетін үлгілерболып табылады.Жинақта ұсынылатын сипаттама білім алушылардың қажеттіліктері менмүмкіндіктерін есепке ала отырып, тапсырмаларға өзгерістер мен толықтыруларенгізуге, бейімдеуге мүмкіндік береді. Қалыптастырушы бағалау барысында оқушының білім деңгейлерін есепке алу журналы толтырылып отырды. Оқушы орындаған əр тапсырма барысында берілген дескрипторды басшылыққа ала отырып, əр оқушы жұмысына кері байланыс жазылып отырды жəне оны оқушы портфолиосына салынып, жинақталды. Ата – анамен байланыс орнату мақсатында апта сайын оқушының білім деңгейлері туралы хабарлама беріліп отырды. Жиынтық бағалау оқу бағдарламасының бөлімдерін (ортақ тақырыптарын жəне белгілі біроқу кезеңін (тоқсан, оқу жылы, орта білім деңгейі) аяқтаған оқушының үлгерімі туралы ақпарат алу мақсатында балл жəне баға қою арқылы өткізіледі. Оқушы білімін бағалауға тоқталар болсам, жаңа білім беру мазмұнында бес балдық бағалау емес, критериалды бағалау арқылы бағалануы – оқушылардың оқу жетістіктерін нақты айқындалған, бірге даярланған, оқу үдерісінің барлық қатысушыларына алдын ала белгілі, бастауыш білім берудің мақсаттары мен мазмұнына сай критерийлермен салыстыруға негізделген бағалау үдерісі. Критериалды бағалау оқыту, тəлім-тəрбие беру жəне бағалаудың өзара байланысына негізделген. Бөлім /ортақ тақырып бойынша жиынтық бағалаудың тапсырмалары мұғалімге білім алушылардың тоқсан бойынша жоспарланған оқу мақсаттарына жету деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. 190

Əдістемелік ұсыныстарда бөлім/ ортақ тақырып бойынша жиынтық бағалауды өткізуге арналған бағалау критерийлері мен дескрипторлары бар тапсырмалар ұсынылған. Сондай-ақ, жинақта білім алушылардың оқу жетістіктерінің мүмкін деңгейлері (рубрикалар) сипатталған. Дескрипторлары мен балдары бар тапсырмалар ұсыныс түрінде берілген. Тоқсандық жиынтық бағалауды өткізу үшін спецификация мен балл қою кестесі ұсынылған. Спецификация стандартталған жəне оны тоқсандық жиынтық бағалауды өткізуде басшылыққа алу міндеттелген. Бұл бағалау жүйесінің оқушы үшін ерекше екендігін тəжірибе барысында байқадым. М.Сиранов атындағы орта мектептің «Тоқсандық жиынтық бағалауды өткізу туралы» 11.01.2017 ж. №36 бұйрықпен 1 сынып оқушыларының білімін критериалды бағалау жүйесін енгізу үдерісін үйлестіретін жауапты тұлға болып директордың оқу - тəрбие жөніндегі орынбасары Ж.Тұрымбетова тағайындалып, білім алушылардың тоқсандық жиынтық бағалау жұмыстарының нəтижесін талқылау үшін модерация өткізуге комиссия құрылды: 1.С.Карентаева –қазақ тілі мен əдебиеті пəні мұғалімі 2.А.Молдағалиева – бастауыш сынып мұғалімдері бірлестігінің жетекшісі 3.Д.Жантлеуова – орыс тілі мен əдебиеті пəні мұғалімі 4.А.Бектурсинова – бастауыш сынып мұғалімі 5.А.Кабиева – бастауыш сынып мұғалімі Бастауыш сынып мұғалімдеріне арналған критериалды бағалау бойынша нұсқаулықты (Оқу-əдістемелік құрал) басшылыққа алып, аудандық білім бөлімінің ұйымдастыруымен «Критериалды бағалау арқылы оқушы білімін бағалау» атты семинар өткізілді.Ол семинарда- критериалды бағалау жүйесінің терминдері мен анықтамалары, қағидаларымен танысып,білім алушылардың оқу жетістіктерін, қалыптастырушы,жиынтық бағалаудың үдерістерін жоспарлау, ұйымдастыру кезінде мұғалімге көмек болатындай, тəжірибелік ұсыныстар мен тоқсандық, жылдық баға қою механизмдері көрсетіліп, түсіндірілді. Қаңтар айының 12 жұлдызында математика пəнінен алғаш рет бөлім бойынша жиынтық бағалау өтілді. Төменде сол жиынтық бағалау жұмыстарының қортындысы: (3-сурет) Оқушылар бұл жұмысқа қызығушылықпен қатынасты. Алдына ала жинақ тапсырмалардан оқушыға тапсырмаларын, бағалау критерийлерін, рубрикасы шығарылды. Жұмыс уақыты 15 минут болатын. Жұмыс жекелеген оқушыларға қиындық тудырды. Дегенмен, əр оқушы қалыптастырушы бағалау кезінде алған білім деңгейлерін көрсете алды. Ата –аналарға осы жұмысқа байланысты рубрикалар таратылып, таныстырылды. (4-сурет) Əр ата–ана өз баласының жеткен жетістігі мен кемшілігі туралы мəлімет алды. Əр пəн бойынша білім алушының жиынтық бағалау кестесі толтырылды. 191

Бағдарламаның мəні, баланың функционалды сауаттылығын қалыптастыру. Оқушы өзінің мектеп қабырғасында алған білімін өмірінде қажетке асыра білуі, бағдарламаның негізі «Өмірмен байланыс» ұғымына құрылған. Ұстаздарға үлкен жауапкершілік міндеттелді. Оқушылардың бойына ХХІ ғасырда өмірдің барлық салаларында табысты болу үшін, қажетті дағдыларды дарыту үшін, мұғалімдер тынымсыз еңбектену керек екендігін ұғындық. Бүгінгі заман талабы - жан-жақты дамыған, өзіндік «мені» қалыптасқан тұлға тəрбиелеу. Оқушы тұлға болып қалыптасуы үшін оның бойында түрлі жағдаяттағы проблеманы анықтауға, өзіндік тұжырым жасай білуге, өзіндік бағалауға, сыни ақпараттарды өз бетімен табуға, талдауға, логикалық операцияларды қолдана отырып дəлелдеуге, жалпы алғанда жеке адамның құзыреттіліктері қалыптасуы қажет. Бүгінгі оқушының білім сапасын критериалды бағалау жүйесі арқылы жетілдіруге болатынына күнделікті оқу үдерісінде қолдануымыздан көз жеткізуге болады. Сыныбымда 21 оқушы бар. Математика пəнінен бөлім бойынша жүргізілген жиынтық бағалау барысында оқушылардың пайыздық есебі шығарылды: 100-81% - 4 оқушы; 80-51% - 9 оқушы; 20-50% - 8 оқушының білім дəрежесі нақтыланды. Осы пайыздарды Smk.kz сайттарынан алынған электронды журналға тіркегенде əр оқушыға болжам бағалары қойылды: «5» - 4; «4» - 9; «3» - 8 Бағдарламаның ерекшелігін тəнті болғанымызбен əттеген-ай дерлік жағдайлар да кездесіп, мұғалім жұмысына кедергі келтіріп жатқан кездер де аз емес. Ол бағдарлама мен оқулықтың сəйкес келмеуі. Бұл ата-анаға да, оқушыға да, мұғалімге де аз қиындық болмай тұр. Үлкен міндетті абыроймен атқарып шəкірттерді бəсекеге қабілетті жеке тұлға дəрежесіне жеткізе білу əр ұстаздың міндеті. Сондықтан заман талабына сай болып жатқан өзгерістерден қауіптенбей, мақсатқа сай, нəтиже аламыз деп сенемін. Пайдаланған əдебиеттер: 1.Бастауыш сынып мұғалімдеріне арналған критериалды бағалау бойынша нұсқаулық (Оқу əдістемелік құрал) Астана – 2016 2.2016-2017 оқу жылында жаңартылған білім беру мазмұны аясында жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын жүзеге асыратын білім беру ұйымдарында білім алушылардың оқу жетістіктеріне критериалды бағалау өткізу туралы нұсқаулық. 10 ақпан 2017 ж Астана -2017 3.www.Smk.kz Педагогикалық шеберлік орталығы NIS. 4.http://www.google.kz 5.«Жаңа білім беру технологиясы мен əдіс тəсілдері» 6.Жайтапова А.А., Рудик Г.А., Белошниченко Е.В., Сатывалдиева А.С. «ХХІ ғасыр педагогикасы мектеп табалдырығында».Ақпараттық əдістемелік дайджест. Алматы, 2009 ж. 7.Көкіжанова Г.К. «Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау білім сапасын басқарудағы негізгі критерий» – Педагогика, 2009 ж. 192

ЖЕКЕ ТҰЛҒАҒА РУХАНИ-АДАМГЕРШІЛІК ҚАСИЕТТЕРДІ ДАМЫТУДА «ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ» ПƏНІНІҢ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІ Жанболова Зауре Таңатаровна Маңғыстау облысы, Мұнайлы ауданы № 5 жалпы білім беру орта мектебі. І санатты, бастауыш сынып мұғалімі

Халықта «Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың» деп бекер айтылмаған. Сондықтан баланың бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз-өзіне сенімділікті тəрбиелеуде, өзіндік таңдау жасауына ықпал етуде отбасы мен педагогтар шешуші роль атқарады. Адамгершілік тақырыбы- мəңгілік. Жас ұрпақтың бойына адамгершілік қасиеттерді сіңіру - ата-ана мен ұстаздардың басты міндеті. Адамгершілік əр адамға тəн асыл қасиеттер. Адамгершіліктің қайнар бұлағы -халқында, отбасында, олардың өнерлерінде, əдет-ғұрпында. Əр адам адамгершілікті күнделікті тұрмыс—тіршілігінен, өзін қоршаған табиғаттан бойына сіңіреді. Көрнекті педагог В.Сухомлинский «Егер балаға қуаныш пен бақыт бере білсек, ол бала солай бола алады»,- дейді. Демек, шəкіртке жан-жақты терең білім беріп, оның жүрегіне адамгершіліктің асыл қасиеттерін үздіксіз ұялата білсек, ертеңгі азамат жеке тұлғаның өзіндік көзқарасының қалыптасуына үлкен үлесімізді қосқанымыз болар еді. Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы мұратміндеттерінің eң бастысы-өзінің ісін, өмірін жалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ тəрбиелеу. 12 жылдық білім тұжырымдамасында «мақсаты-өзінің жəнe қоғамның мүддесінде өзін-өзі белсенді етуге дайын, өзгермелі даму үстіндегі ортада өмір сүруге бeйім, бəсeкeгe қабілетті жəне құзырeтті, шығармашыл, білімді тұлғаны дамыту жəне қалыптастыру» - делінген. Осы мақсатты жүзeгe асыруда «Бөбек» қорының президенті Сара Алпысқызының «Өзін-өзі тану» рухани-адамгершілік білім жобасының маңызы ерекше. Рухани-адамгершілік тəрбиесінде алдымен баланы тек жақсылыққа-қайырымдылық, мейірімділік, ізгілікке тəрбиелеп, соны мақсат тұтса, ұстаздың, ата-ананың да болашағы зор болмақ. «Мен үш қасиеттімді мақтан тұтам»,- депті Ақан сері. Олар: жалған айтпадым, жақсылықты сатпадым һəм ешкімнен ештеңені қызғанбадым. Бұл үш қасиет əркімнің өз құдайы. «Өз құдайынан айырылған адам бос кеуде, өлгенмен тең» деген екен. Шындығын да бұл ақиқат. Олай болса, жеке тұлғаны қалыптастыруда, олардың жан дүниесіне сезіммен қарап, əрбір іс-əрекетіне мақсат қоюға, жоспарлауға, оны орындауға, өзіне-өзі талап қоя білуге тəрбиелеу — рухани-адамгершілік тəрбиенің басты мақсаты. Мақсатқа жету үшін сан алуан кедергілер болуы мүмкін. Бала бойына жас кезінен бастап төзімділік, сабырлық, сыйластық қасиеттерін сіңіріп отыру керек. 193

Рухани-адамгершілік тəрбиенің қайнар көзі саналатын «Өзін-өзі тану» пəні баланы жастайынан отаншылдыққа, əдептілікке, достыққа, тазалыққа, ұқыптылыққа, мейірімділікке, табиғатты сүюге, отбасын сыйлауға, ұйымшылдыққа үйретуге, ұрпақ бойына жалпыадамзаттық құндылықтарды ғұмыр бойы басшылыққа алатын тұлға қалыптастыруға негізделген. Маңғыстау облысы, Мұнайлы ауданындағы № 5 орта мектебімізде Өзін-өзі тануға арнайы жабдықталған екі пəн кабинеті бар. Өзін-өзі тану кабинеті талапқа сай жабдықталды. Оқушылардың сабақ үстінде өздерін еркін ұстауларына, демалуларына да жағдайлар жасалған. Мұнда бағдарламаның негізгі авторы–С.А.Назарбаеваның аналық жүрегінен шыққан жылы сөзі, қабырғада табиғат көрінісі бейнеленген, оқушылар табиғат аясында сабақ оқып отырғандай сезінеді. Біз осы 2016-2017 оқу жылында «Өзін-өзі тану» пəні бойынша пилоттық мектептер қатарына ендік. Сол себепті Өзін-өзі тану пəні мұғалімдері болып, мектебімізде Өзін-өзі тану пəнінің бес құндылығы жəне оның қасиеттерін түсіндіру үшін мектепішілік семинарлар ұйымдастырып, жүзеге асырдық. Мақсатымыз: барлық мұғалімдер өзін-өзі тану пəнінің сыртқы жəне ішкі интеграциясын пайдаланып, оқушылардың бойында рухани-адамгершілік қасиеттерді молайту. Сынып сағаттарын «Өзін-өзі тану» дың «Нұрға бөлену», «Орманға ойша саяхат», «Су асты патшалығына ойша саяхат» тыныштық сəтімен бастауды ұйғардық. Тыныштық сəтінің арнайы əуені бар. Бұл тыныштық сəті мəтінінің балаларға берер тəрбиесі өте мол. Бұл мəтінді тыңдап өскен бала, ешбір жаман əрекетке бармасы анық. Осы аз ғана уақыттан бастап, біздер өз тəжірибемізді жинақтаудамыз. Жұмыс барысында арнайы дайындалған əдістемелік құрал-жабдықтарға жаңаша көзқараспен қарап, саралап, өз жетістігімізді қосып жұмыс жүргізудеміз. Өзін-өзі тану пəнінің басқа пəндермен интеграцияланған сабақ, оқушылардың бойына нағыз жалпыадамзаттық-рухани құндылықтарды дамытатын сабақ, деп айта аламын. Осы іс-тəжірибемізді əріптестермен бөлісуді мақсат етіп, бастауыш сынып жəне өзін-өзі тану пəнінің мұғалімі З.Жанболова 2 «Б» сынып оқушыларымен «Тəуелсіздік - ақ таңым» тақырыбында тəрбие сағатын өткіздім. Мақсаты: оқушыларды еліміздің Тəуелсіздігі үшін құрбан болған ата-бабаларымызды, аға-апаларымызды құрметтеуге, Отанды сүюге, қорғауға, патриот болуға тəрбиелеу. Тəрбие сағатын «Нұрға бөлену» тыныштық сəтінен бастадым. Оқушыларға желтоқсан оқиғалары туралы бейнебаян көрсетілді. Бұл бейнебаян оқушыларға қатты əсер етті. Оқушылардың кейбіреулері көздеріне жас алды. Олар Тəуелсіздіктің оңайлықпен келмегенін түсінді. Отанымызды қорғауға оны аялауға деген сүйіспеншілігі артты. Сабақ соңында «Желтоқсан желі» əнінің бейнебаянын тамашалай отырып, əнін орындадық. Бұл тəрбие сағатынан балалар өте керемет əсер алды. Балалардың Отанға деген сүйіспеншілігі арта түсті. 194

Мектебіміздің өзін-өзі тану пəні мұғалімі Г.Мухамеджанова 2 сынып оқушыларымен өзін-өзі тану пəнімен интеграцияланған дүниетану пəнінен «Жанаурлар дүниесінің тіршілігі» тақырыпта сабақ өтті. Мақсаты: оқушыларға жануарлар дүниесінің тіршілігі туралы түсінік бере отырып, дұрыс əрекет құндылығының мəнін ашып, балалардың жануарларға деген қамқорлық, жанашырлық, сүйіспеншілік қасиеттерін дамыту. Сабақтың «мұғалімнің сыйы» бөлімінде оқушылар «Жануарлар тіршілігі» туралы бейнебаян тамашалады. Бейнебаянда жабайы аң-арыстан ауыл шетінде жатқан жаңа туылған бұзауды көріп тұра жүгіреді. Бұзаудың қасына барғанда бұзауда қорқыныш деген жоқ, керісінше арыстанға жақындап, оны иіскелеп, оған жармасып, бір елі қасынан қалмай тұрғанын көрген арыстанның оны жеуге батылы бармады. Ол солай тұрғанда оны тағы бір арыстан көріп, тура жүгіреді. Бірақ алдыңғы арыстан оның алдында көсе көлденең тұрып, оны жегізбейді. Бұзауды қайта-қайта итеріп өз ауылына кетуіне жол көрсетті. Бұзау əрең аяғын басып, жолға түсіп кете барды. Осы бейнебаяннан адам түгілі, жабайы аңның да мейірімділік, жанашырлық қасиетінің бар екенін көрді. Сабақта Абай атамыздың «Үш-ақ нəрсе адамның қасиеті: ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек» деген сөзін дəйек сөз ретінде алып, мағынасын кеңінен түсіндіріп, балалар жануарларға, құстарға, жалпы жер бетіндегі тіршілік иелеріне қиянат жасамай, дұрыс əрекет жасау керектігін түсінді. Осындай өзін-өзі тану пəнімен интеграцияланған сабақтың балаларға берер тəрбиесі өте жоғары. «Өзін-өзі тану» сабағының негізі мазмұнында балалардың танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру мен қанағаттандыруға, əлеуметтік дағдыларын, адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруға арналған мұғалім сыйы (аңыз əңгіме, ертегілер, бейнебаян) мен дəйек сөздің маңызы ерекше. Бұл тəсіл баланың өзін жəне өзінің жүрегін тыңдай білуіне септігін тигізеді. Осы тəсіл балаларға жайлы əсер етеді, олардың қиялын дамытады, топтағы мінез-құлыққа жағымды ықпал етеді жəне əдетте, материалды жаңадан түсіну барысында пайдаланылады. Осы мақсаттарды жүзеге асыру барысында мұғалімнің сөзімен қатар, сондай-ақ аудиоқатарлар (классикалық музыка, табиғат дыбыстары жəне т.б) қолданылады. Бейнематериалдар көру (фильмнен, мультфильмнен, үзінділер жəне т.б.)» - оқу ақпараттарын (АКТ-ны) жеткілікті көрнекілік нысанда ұсынуға мүмкіндік беретін əдістемелік тəсіл. Айқын көркем бейнелер балалардың өтілген материалдардың мазмұнын қабылдауы мен меңгеруін күшейтеді. Сабақ соңында өтілген тақырыпқа сай қосылып əн айту тəсілі бар. Əн айту балалардың сезімдерін сергітіп, көңіл-күйін жадыратады. «Үй тапсырмасы» - баланың сабақ тақырыбына жəне сабақта меңгерген білім, іскерлік жəне дағдыларын бекітуге қызығушылығын арттыратын тəсіл. Балалар үй тапсырмасын дəптерлеріне өз бетінше немесе үлкендермен 195

бірге орындайды. Бұл балалар мен үлкендердің бірін-бірі жақсы түсінуіне септігін тигізеді. Соңғы тыныштық сəті- осы сабақ кезіндегі болған жайттарды бірқатар көзден өткізіп, оның жақсы, жағымды қасиеттерін өз бойларында сақтап қалатын əдістемелік тəсіл. Қорыта айтқанда, «Өзін-өзі тану» бағдарламасының мазмұнында ескеріліп, көзделген эмоционалдық тұрғыдағы ауқымды жүргізілген алуан түрлі іс-əрекеттер баланың адамгершілік рухани дамуының негізін қалауға жəне өмірлік дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді. Бұл білім мектеп жасына дейінгі, мектеп жасындағы балалардың бойында ең басты қажеттілік өзін-өзі дамытушылық қажеттілігін қалыптастыруы тиіс. «Өзінөзі тану» бұл тек баланың өзін ғана танып, білуімен ғана шектеліп қоймайды, оның мазмұны тереңде. Сол себепті де «Өзін-өзі тану» пəнінің бүгінгі таңда барлық адамзат үшін маңыздылығы өте зор. Біз болашақта Қазақстан Республикасын өркениетті, бəсекеге қабілетті 30 елдің қатарына қосамыз деп үміт етіп отырған халықпыз. Сондықтан сол елдердегі бар жетістіктер бізде де болуы керек, өйткені жаңа ХХІ ғасыр– бəсеке ғасыры. Қай қоғамда, қай мемлекетте болсын, қарым – қатынас адами құндылықтар, оның ішінде адамгершілік құндылықтар қалыптастыру кез – келген мектептің міндеті болса, баланың өзін тануына, басқаны тануына, баланың болашақта рухани-адамгершілігі мол адам болып дамуына «Өзінөзі тану» пəнінің маңызы ерекше. Біз мұғалімдер балалардың мектепте алған құнды білімдерін өмірде пайдалана білуіне бағдар бағыттайық. БІЛІМ БЕРУДІҢ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ: БОЛАШАҚҚА БАҒЫТ Жалмуханова Балауса Хоныспаевна «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ «Тұлғаны тəрбиелеу жəне əлеуметтендіру» кафедрасының аға оқытушысы

Ержанова Гулзура Олжабаевна Атырау облысы Индер ауданы Ш Уалиханов атындағы І санатты бастауыш сынып мұғалімі

«Білік біліп –төрден орын аларсың, Білік білсең, күшті, берік адамсың» Ж.Баласағұн Əлемде көз ілеспес жылдамдықпен, бүкіл ғаламды шарпып келе жатқан жаһандану үрдісі əлемдік бəсекелестікті барынша күшейте түсуде. Көптеген дамыған елдер бұл идеяны басты назарда ұстап отыр.Бүгінгі таңда, халықаралық ұйымдар əлем елдерінің бəсекеге қабілеттілігінің нақты рейтингін анықтауда.Менің ойымша, қазір адам қандай оқу орнынан болсын 196

өзінің бүкіл өміріне жететін білімді бірден ала алмайды. Оның басты себебі –қоғамның жоғары жылдамдықпен дамуы. Сондықтан білім беру саласында еңбектеніп жүрген қызметкерлер жүгі ауырлай түсуде. Бұл мəселені шешудің бірден бір жолы ол–кез келген адамға білімділер көшіне ілесу үшін, үнемі білім жетілдіру қажет екендігін жеткізу «Өркениеттің шынайы белгісі–мемлекеттің тəрбиелеп шығарған азаматы» деп Елбасы атап көрсеткендей, білімге бағытталған инвестиция – ең қайтарымды, ең игілікті іс болып табылады. Ел экономикасының қарқынды дамуы білім беру жүйесіне тікелей байланысты. Тəуелсіздігімізді баянды ету жолында дербес мемлекетімізде білімнің маңызыдылығы жоғары бағаланып, барынша қолдау көрсетілуде. Елімізде орта білім беру мазмұны жаңарту шеңберінде білім беру үдерісінің құрылымы мен мазмұнына өзгерістер енгізілуде. Жаһандану заманында жас ұрпақтың жаңаша ойлау қабілетін, белсенділігін арттыру, білімге деген құштарлығын ояту басты мақсат. Қоғамда азаматтың тек қана білім алуы жеткіліксіз, ең маңыздысы — сол алған білімін күнделікті өмірде тиімді қолдана білуі. Сол себепті, қазір оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттыруға басымдық беріліп отыр. Білім беру жүйесіне енгізілетін реформа, ең алдымен, оқушыларға сапалы білім беруді, болашақта олардың əлемдік бəсекеге қабілетті болуын қамтамасыз етуді көздейді. «Білім берудің жаңартылған мазмұнының мақсаты:  əр баланың түрлі пəндерді оқуына көмектесіп жəне  ойдың қырағылығын дамытып, ойын еркін жеткізуге  оқушылардың ынтымақтастықпен бірігіп жұмыс жасауына,  шығармашылық қабілеттерін дамуына  тұлғалық сипаттамаларын қалыптасуына, бұл олардың жасөспірім кездерінде жəне ересек өмірлерінде керек болады  өз деңгейіне қол жеткізуге мүмкіндік береді;  оқушылар қабылдап, сараптап, жинақтап, бағалап үйренеді;  зерттеу жұмыстарын жүргізу, тəжірибе жасау, АҚТ –ны қолдану, коммуникативті қарым-қатынасқа түсу, жеке, жұппен, топта жұмыс жасай білу дағдылары қалыптасады. Сонымен бірге білім беру мазмұнын жаңарту бағдарламасы «Мəңгілік ел» құндылықтарына негізделген. Ертеңінен үміт күткен Мəңгілік еліміздің ұрпағы білімді, білікті болу үшін нақты жоспар, нақты қадам керек. Былайша айтқанда, қазақстандық патриотизм, азаматтық жауапкершілік, еңбек, шығармашылық талпыну керек. Жаңартылған бағдарламаның жұмыс жүйесі жаңа мазмұндағы оқу бағдарламасы, оқу жоспары, критериалды бағалау басшылығы, үлестірме материалдарға негізделеді. Əр мұғалім тиімді оқу мен оқыту тəсілдерімен таныса отырып, өзінің педагогикалық қызметіне белсенді оқу қағидаттарын енгізеді. Оқу мен оқытудағы əр іс-əрекет мақсатқа жетуге бағытталатынын түсінді. Егер ұстаз тəжірибесінде үйреніп жатқан белсенді əдіс-тəсілдерді 197

тиімді қолдана білсе, оқушылардың сын тұрғысынан ойлау қабілеттері дамып, білімнің қажеттілігін түсінеді.Яғни, «Не үшін?», «Қалай?», «Неліктен?» деген сұрақтарға жауап іздей бастайды. Жаңартылған білім беру бағдарламасы Тілдік қызмет дағдыларын дамытуға (тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылым) аса назар аударылып отыр. Оқу кезеңінен жазба тілге дейінгі оқытудың бірізділігін жүзеге асыруды көздейді. Жаңартылған білім беру бағдарламасындағы қарымқатынас құрудың маңызын түсіну жəне сабаққа арналған тілдік мақсаттарды белгілеу көзделген. Жаңартылған білім беру бағдарламасының ерекшелігі спиральді қағидатпен берілуі. Бағалау жүйесі де түбегейлі өзгеріске ұшырап, критериялық бағалау жүйесіне өтеді. Критериалды бағалау кезінде оқушылардың үлгерімі алдын ала белгіленген критерийлердің нақты жиынтығы мен өлшенеді. Оқушылардың пəн бойынша үлгерімі екі тəсіл мен бағаланады: қалыптастырушы бағалау жəне жиынтық бағалау. Бұл бағалау жүйесінің артықшылығы, баланың ойлау қабілетін дамытып, ғылым мен айналысуына ықыласын туғызады. Қалыптастырушы бағалау күнделікті оқыту мен оқу үдерісінің ажырамас бөлігі болып табылады жəне тоқсан бойы жүйелі түрде өткізіледі. Қалыптастырушы бағалау үздіксіз жүргізіле отырып, оқушылар мен мұғалім арасындағы кері байланысты қамтамасыз етеді жəне балл не баға қоймастан оқу үдерісін түзетіп отыруға мүмкіндік береді. Жиынтық бағалау оқу бағдарламасынның бөлімдерін (ортақ тақырыптарын жəне белгілі бір оқу кезеңін (тоқсан, оқу жылы, орта білім деңгейі) аяқтаған оқушының үлгерімі туралы ақпарат алу мақсатында балл жəне баға қою арқылы өткізіледі. Қалыптастырушы бағалау жəне жиынтық бағалау барлықпəндер бойынша қолданылады.Оқушылардың оқу жетістіктерін нақты айқындалған, бірге даярланған, оқу үдерісінің барлық қатысушыларына алдын ала белгілі, бастауыш білім берудің мақсаттары мен мазмұнына сай критерийлермен салыстыруға негізделген бағалау үдерісі жинақталған. Критериалды бағалау оқыту, тəлім-тəрбие беру жəне бағалаудың өзара байланысына негізделген. Бұл бағалау жүйесінің оқушы үшін ерекше екендігін тəжірибе барысында байқадым.  қалыптастырушы бағалау шынайылыққа бағытталады;  оқушының өз бетімен жұмыс жасап, тұжырым жасауына ықпал етеді;  мұғалім үшін қай оқушының қандай деңгейде екендігін байқауға мүмкіндік береді;  оқушының өзара бір-бірін бағалауын қалыптастырады;  ата-ана өз баласының қай оқу мақсатынан төмендігіне көз жеткізіп , сол бойынша жұмыс жасауға мүмкіндік жасап отыр;  əр мұғалім қалыптастырушы бағалау тапсырмаларын жасау арқылы өздерінің кəсіби бағытта дамуына қол жеткізетіндігі; 198

Ұстаз үшін ең маңызды мақсат-əр сабағын түсінікті, тартымды, тиімді өткізу. Оны жүзеге асырудың бір жолы –оқушыларға білім беру, тəрбиелеу барысында кеңінен қолданылып келген, оқушылардың білім сапасын көтеруге жағдай жасайтын, сабақты тиімді ұйымдастыруға, сабақ уақытын ұтымды пайдалануға, оқушылардың ойлау қабілеттерін дамытуға көп көмегін тигізеді. Мен жаңа сабақты өтпес бұрын тақырыбын проблемалық ой тудыра отырып хабарлаймын, оқушы жаңа сабаққа ерте еніп, ұмтылып жауап іздейді, талпынады, қызығушылығы артады.Үнемі сұрақ қою жүйесімен жұмыс жасау білімді меңгерту барысында оқушы деңгейін шығармашылық сатыға көтереді.Бұл- сабағыма жан бітіріп, шығармашылық серпіліс тудырады. Ата-ана үшін де бұл бағдарлама бір жағынан қорқыныш тудырса, екінші жағынан қызығушылық та тудырып отыр. Ата-аналар мəжілістерінде əр оқушының қалыптастырушы бағалау нəтижесін есеп беру бетшесі арқылы таныстырудың өзі ата-ана мен мұғалімдердің арасында ынтымақтаса жұмыс жасауға ықпал ететіндігін көрсетуде. Кері байланыс бетшесінде алған мəліметтерін,жазған ұсыныстарына қарай отырып атаананың бағдарлама мақсатын түсінгендігін байқауға болады. Бағдарламаның тағы бір тиімді жағы балалар үшін ата-анасының, отбасының тəрбиесі аса маңызды. Бес күндік оқу жүйесі балалардың сенбі, жексенбі күнгі демалыс уақытында ата-анасымен бірге болуына көп мүмкіндік береді.Сондай-ақ,балалардың шығармашылық қабілетін арттыруға, қосымша білім алуына, əсіресе, спортпен, өнермен айналысуына көбірек уақыт беріледі. Құзыреттілікті нəтижеге бағытталған білім беру жүйесінің сапалық критерийі ретінде қарау, зерттеу, бүгінгі күн талабы. •Əр ұстаз оқытудың жаңа технологиясындағы тиімді пайдаланылған əдістердің бəрі бала дамуына қарай бағытталатындығын ескеруі керек. Əлемдік тəжірибеде бар электронды оқу құралдарын пайдалану шеңберін ұлғайту. •Мектептің тəжірибесін зерттеп қорыту, тарату. •Мектепішілік бақылау– басшылық жұмыстарын жандандыру, себебі бұл оқушының білім сапасының деңгейін анықтап,ұстаздың жеке жауапкершілігін көтереді. •Мектептің материалдық базасын нығайту. •Мемлекеттік тілде жазылған əдістемелік құралдарды шығару. Оқыту деңгейін халықаралық стандартқа жеткізуге қадам жасау. Осындай биік нəтижеге қол жеткізуді– кəсіби құзіреттілігі жоғары мұғалім ғана жүзеге асырмақ. Əр мұғалім əзірленіп жатқан жаңа мазмұнды бағдарламаны игеруі маңызды. Бұл бағдарлама мұғалімнің шеберлігін шыңдайтын, жас ұрпақтың білімі нəтижелі болуға жұмыс атқаруға белсенді түрде атсалысуға жетелейді. Б.Момышұлы «Ұстаздық – ұлы құрмет. Себебі ұрпақтарды ұстаз тəрбиелейді»,–дегендей, сапалы білім, саналы тəрбие берген қоғамдағы 199

ұстаз қауымының орны ерекше екенін ұмытпай, қоғамның əр мүшесі бұл бағдарламаның оңды іске асуына жан-жақты қолдау көрсетуі қажет деп ойлаймын. «Шын ілім адамдарды биік ізгілікке үйретеді,ол-адамдардың жаңаруы»- деп атап көрсеткен ойшылдың сөзімен өз пікір алмасуымды аяқтағым келеді. Пайдаланған əдебиеттер: 1.А.К.Маркова.Кəсіби құзыреттіліктің даму деңгейі//2009 2.М.И.Скаткин.Зерттеу мəдениеті-педагогикалық қабілет// 2008 3. Л.Горбунова. Зерттеу туралы білімі, білік дағдысының болуы // 2007 4.И.Д.Богаева.Педагогикалық қызметтегі кəсіби шеберлік//2009 5.Г.К.Селевко.Педагогикалық технологияларды меңгеру факторы//2009 6.Ұстаздық шығармашылық–Б.А.Тұрғынбаева Алматы 2007 7. Құзырлылық амалының негізгі ұғымдары – К.С.Құдайбергенова Алматы 2007 8. Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар – 3-2011 ЖАСӨСПІРІМДЕРГЕ ӨМІР ҚҰНДЫЛЫҒЫН ҰҒЫНДЫРУ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ Кариева Мөлдір Сатбайқызы Атырау облысы, Исатай ауданы, Аққыстау орта мектебінің психологі

Өмір-адам баласы үшін басты құндылық. Өмір есігін аша салысымен адам жақсылық пен махаббаттың сарқылмас бастауын өз бойына сіңіру мүмкіндігіне ие болады. Міне, осындай ғажап өмірді қиып, мəнсіз, мағынасыз өмірден өз еркімен озудан басқа қиын ештеңе жоқ. Ғылыми тілде адамның өзін – өзіне қол жұмсап өлтіруін суицид деп атайды. Суицид ауру ма?Психологтар өз-өзіне қол салу себептерін денсаулықтың нашарлауы мен биологиялық факторлардан көреді. 1. Өш алу немесе жек көрушілік; 2. Депрессия; 3. Өзін-өзі кінəлау. Психиатрлар да жас-өспірімдердің суицидке баруын 3 себепке бөліп қарастырады. Біріншісі–өзіне көңілі толмауы. Яғни, бала өзінің мінез-құлқына, түрəлпетіне көңілі толмай, өзін өзгелерден бір саты төмен ұстап, кемсітеді. Ақырында өмір сүрудің мəн-маңызын жоғалтып, өзіне қол жұмсауға бел байлайды. Екіншісіне психологиялық дағдарысты көңіл күй, микроəлеуметтік дау-дамайлар жатады. Мəселен, ата-анасымен, ұстазымен немесе досымен ренжісіп қалған жастар үшін тұрмыста кездескен қиындықтан шығатын жол – өзі-өзін өлтіру болып көрінеді. 200

Үшінші себепке психикалық ауытқулар, физиологиялық факторларды жатқызады. Біздің елімізде əсіресе жастар арасында өзіне қол жұмсау оқиғалары көрініс табуда.Жастарымыздың арасында суицидтың жиіленуі қоғамымыздың ең басты проблемасына айналды жəне жыл өткен сайын артуда. Мұндай əрекетке негізінен жалпы жастар мұндай əрекеттерге психологиялық дерттерге ұшырағанда, ауыр депрессиялық жағдайларға кездескенде барады. Өмірден түңілу, туыстары мен жақындарынан қолдау таппау, есірткі мен алкогольға тəуелділік солардың барлығы жасөспірімнің суицидке ұшырау қаупін арттырады. Мысалы өтпелі кезеңдегі стресстік жағдайға, белгілі бір адамдармен ұрысып, арақатынасын үзуінен туындаған жағдайға бағытталған жауап болуы да мүмкін. Жасөспірімнің суицидке жақындығын өзіндік белгілерден байқауға болады. Олар суицидке қатысты ойларын түрлі жолдармен білдіруі мүмкін. Сөздермен. Ол өлім жайлы жиі сөйлеп, өзін-өзі «жаманмын, менің ішкі дүнием бос, өлгім келеді» немесе «мен өмір сүруге лайық емеспін», əйтпесе «басқаларға жүк болғым келмейді, өмірдің мəнісі қалмады» тағы басқа сол сияқты сөздермен қорлайды. Əрекеттермен. Достары мен отбасысынан алшақтауы, сыртқы ортадан оқшаулануы, тамаққа тəбеті, ұйқыда ұйқысы, түр-əлпетінен нұры қашып, əрекеттерінде тыныштығы жоғалады жəне əр нəрсеге тез ашуланғыш келеді. Сезімдерімен. Ондай адам үмітсіз, айыпты, өмірден түңілген халде байқалады. Бұрында қызықты болған ойындар мен жұмыстарына қызығушылық танытпай, келешегіне бейқамдықпен қарайды. Кейде бірден көңіл күйі өзгеріп, депрессиядан кейін өзгеше қуанышты көңілде болуы мүмкін (осындай жолмен депрессиядан шығуы да мүмкін). Статистикаға сүйенсек Қазақстан барлық елдер бойынша өз-өзіне қол жұмсаудан 3 орында екен. Бірақ мəселенің мəн-жайына барып, себепсалдарын анықтап, шешу жолдарын қарастыру көбіне-көп қалыс қалуда. Суицидтің өзі екіге бөлінеді: бірі –аяқталған суицид болса, екіншісі- оған ұмтылу. Психологтардың зерттеуі бойынша өз-өзіне қол жұмсау мүмкіндігінің мынандай белгілері бар екен: 1.Өз ісін қалыпқа келтіру–қымбат бағалы заттарын таратып беру, өзгелердегі дүниесін жинастыру. Яғни, бұрын ісіне салғырт қарайтын адамның бəрін қолына алуынан күдіктенуге болады. Бұл соңғы əзірлік болуы мүмкін. 2. Қоштасу. Өмірінің əр кезеңінде өзіне жақсылық жасаған адамдарға ризашылық білдіре бастауы. 3.Сырттай көңілі тоқ адам – күш-қуаты артады. Егер өз-өзіне қол жұмсау туралы шешім қабылданып, жоспар құрылып қойса, онда осы тақырыптағы ойлар оны мазалануын қояды, артық күш-қуат пайда болады. Сырттай өзөзін еркін ұстайды-өлім туралы ойдан бас тартқан секілді болып көрінуі 201

ықтимал.Алайда күш-қуаттың артуы ұзақ мерзімдегі депрессиядан да қауіпті болуы мүмкін. 4.Қағаздағы белгілеріне назар аударыңыз (заттарда, жазбаларда, күнделікте) 5. Сөз жүзінде белгі беруі немесе «өлемін» деп қорқытуы 6. Сөзімтал жасөспірімдерде болатын аяқасты ашу 7.Жақын адамын жоғалтқан, үйін жоғалтқандарда жоғарыда аталған белгілер кездеседі. 8. Ұйқысыздықтың көрініс табуы. Ал жасөспірімнің суицидке бой ұруына қарсы тұрушы факторлар: -Өзінің туыстарына, өте жақын адамдарына деген құрмет сезімі; -Жауапкершілік,аманат сезімін сезінуі; -Өз денсаулығына мəн беру; -Өзіне қол жұмсауды “масқара” деп танығандықтан əңгіме талқысынан қашу; -Өмірлік, шығармашылық, отбасылық жоспарларының болуы. Ата-аналар мен ұстаздар көмек көрсету үшін не істеу керек? 1. Мұндай шешімге бару себебін достарының көмегімен анықтаңыз. 2. Жылы, мейірімге толы қарым-қатынас орнатыңыз. Өзін ештемеге икемсіз,ешкімге керексіз сезінген адам үшін айналасындағылардың назар аударып, көңіл бөлуі жақсы əсер етеді. Сүйткен жағдайда жүрегіне жол табасыз. 3.Əңгімеге тартып, тыңдай біліңіз.Суициденттердің көп бөлігі оқшауланудан зардап шегеді. Соған орай олар көп ретте сіздің ақылкеңесіңізді тыңдамауы да мүмкін. Бұл ретте олар өздігінен ашылғысы келеді.Мұндай жағдайда, депрессияға түскен жанның өзі көбірек сөйлегені дұрыс, ал сіз мұқият тыңдай біліңіз. Сізде егер жолдасыңыз өз сұрағыңызға дереу жауап бере қоймаса, өзіңізді сабырлы, қалыпты ұстауға тырысқаныңыз абзал. 4. Сөзге таласпаңыз, дауыс көтермеңіз. 5. Қырсықтырмайтын сауалдар қойыңыз. Жақыныңыздың дағдарысын ұғынудың ең ұтымды тəсілі- оған тіке сұрақ қою: «Сен суицид жайлы ойлайсың ба?». Егер ол суицид жайлы ойлап жүрмеген болса, бұл сұрақ оны ол ойға жетелей қоймайды. Ал егер сол жайында көптен ойлап жүрген болса, онда ол өзінің жағдайына жұрттың назар аудара бастағанын сезініп, жеңілдеп қалары сөзсіз. 6. Бос жұбатулардың еш қажеті жоқ. Психологиялық қорғаныштың ең басты əдістерінің бірі – рационализация болып табылады.Сіз суицидтік қауіпті естігеннен кейін: «Жоқ, сен олай ойламайсың!» дегіңіз келуі мүмкін. Ал бұл оның емес, тек сіздің қаупіңізді ғана сейілтетін нəрсе. 8. Құрылымдық шешімдер ұсыныңыз. Суицидтің алдын алу əдістерінің ең маңыздыларының бірі – оның өзін жайсыз сезінуінің көзін анықтауда жатыр. Бұл өте қиын болуы мүмкін, өйткені ол адамның проблемасының көзі осы құпиялылықта жататыны белгілі. Сондықтан, ең ұтымды сұрақтар қоя білу. 202

9.Үміт шоғын сыйлаңыз.Депрессияға бейім балалармен жұмыс жасаудың маңызы өте жоғары жəне ол үлкен жауапкершілікті қажет етеді. Сондықтан, психотерапевтердің көбі олардың сөзі мен сезіміне баса назар аударуға кеңес береді. Құпия жүрген ойлар құпиялылығын жоғалтқан кезде, мəселенің де шешілуі оңайлай түседі. Өзін-өзі жеп жүрген жан «Мен бұл мəселені қалай шешетінімді білмеймін.Бірақ менің қиыншылықтарым белгілі болған тұста, менде үміт бар ғой» деген ойға келуі əбден мүмкін. 10. Суицид қаупінің дəрежесін анықтаңыз. 11. Жоғары суицидтік қауіпте адамды жалғыз тастауға болмайды. Мұндай жағдайда оның қасында ұзағырақ болуға тырысыңыз, болмаса өзіңізді ауыстыратын бір адамды қалдырыңыз. Оған өз-өзіне қол жұмсамас бұрын, жедел жəрдем шақырған да ағат болмайды. Сіз өз ісіңізге жауапкершілікпен қарауыңыз қажет. 12.Мамандар көмегіне жүгініңіздер.Психиатрлар мен клиникалық психологтардың көмегі зор болады. Барлық бала қиналған сəтінде: ұл болса əкесімен, қыз болса шешесімен ашық əңгімелесіп, сырласа білуі өзара сенімділікке əкелетіні сөзсіз. Балаларға жай ғана киім, тамақ тауып беру аздық етеді. Олар үнемі атаананың жылуын сезініп, жақсы көретінін біліп өсуі тиіс. Сондықтан да атаана күйбелең тіршіліктен бір сəтке болса да қол үзіп, баласына уақыт бөлуі маңызды. Əке-шешесі көңіл бөлмейтін бала өзінің ешкімге керексіздігін түсініп, психологиялық күйзеліске тап болуы əбден мүмкін. Əр отбасы ұрпағымен бақытты болу үшін, өмір мəнін ұғындыру, сезіндіру, бірге мазмұнды өмір сүру-Отбасы негізінде. Ең бастысы - жүрегің таза болсын; Өмір - сенің мүмкіндігің,пайдалана біл; Өмір - сұлулық,сүйсіне біл; Өмір - арман,жүзеге асыр; Өмір - парыз,орындай біл; Өмір - ойын,ойнай біл; Өмір - байлық,бағалай біл; Өмір - махаббат, лəззат ала біл; Өмір - құпия,сырын аш; Өмір - қайғы, көтере біл; Өмір - күрес, жеңе біл; Өмір - бақыт,баянды ете біл. Əрбір адамға өмір құндылығының маңыздылығын түсіндіру, дұрыс бағыт беру, еліне деген сүйіспеншілігін, өмірге деген құштарлығын арттыру азаматтық борышымыз.Ақындар сөзімен түйіндесек Өмір деген тұрмайды: қап - қарадан. Өмір деген тұрады:ақ - қарадан, Ақ - Қара,екі арасын ашып өтіп, Арымен өз бақытын тапқан Адам! Пайдаланылған əдебиеттер: 203

1. Баспасөз материалдары. 2. Интернет ресурста.

ЖАҢАШЫЛДЫҚ, ӨЗГЕРІС, ЖАҢА ƏДІС-ТƏСІЛДЕРДІҢ БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДАҒЫ ТИІМДІЛІГІ Жаксыгалиева Роза Касымовна Маңғыстау облысы, Маңғыстау ауданы Онды орта мектебі Үшінші(базалық)деңгей бастауыш сынып мұғалімі

Біз осы заманғы білім беру жүйесінсіз, əрі алысты барлап, кең ауқымды ойлай білетін осы заманғы мұғалімдерсіз инновациялық экономика құра алмаймыз Н.Ə.Назарбаев Елбасымыз Н.Ə.Назарбаев атап көрсеткендей, жаңа əлемде білім берудегі бəсекеге қабілетіліктің артуы мен адами капиталдың дамуына айрықша ден қойыла бастады. Əрбір мемлекет өсіп өркендеуі үшін, бəсекеге қабілетті болуы үшін де ең алдымен ұстаз берген білімнің сапалығы болып табылады. Сондықтан заманауи жаһандану заманында бəсекеге қабілетті 50 елдің қатарына ену үшін кез келген мемлекет, ең алдымен, білім беру саласын дұрыс жолға қойып, білім сапасын көтеруді мақсат етеді деп айта аламын. Əрбір мемлекеттің өсіп өркендеуінің, бəсекеге қабілетті болуының ең басты ошағы - осы ұстаз берген білімде. Сол себептен де дамудың ең биік көкжиегінен көрінгісі келген кез келген мемлекет, ең алдымен білім саласын дұрыс жолға қойып, сапасын көтеруді мақсат етеді.Ендеше,осындай бəсекеге қабілетті ұрпақ тəрбиелеу жаңа формация мұғалімінің еншісі десем,ал мұғалімнің ең басты талабы оның адами-рухани құндылығы. «Қыран түлегіне қайтпас қанат сыйлайды, ұстаз шəкіртіне талмайтын талап сылайды», демекші ұстазмектептің жүрегі, қоғамның тірегі. Ал қоғам сол тұлғаны қаншалықты жетілдірсе, жетілген тұлға қоғамды соншалықты дəрежеде дамыта алады. Соған орай қазіргі таңдағы жалпы білім беретін орта мектептердің басты мақсаты – мектеп оқушыларына сапалы білім, саналы тəрбие беру жəне мектеп ісін басқарудың тиімді жолдарын қарастырып, педагогтардың кəсіби біліктілігін жетілдіру болып отырғаны баршамызға аян. Білім беру мекемелерінің алға қойған мақсаты-білім беру үдерісінде педагогтың, адами жеке тұлға ретінде қалыптасуына барынша қажетті педагогикалық, психологиялық ахуал жасау. Бұл дегеніміз жалпы білім беретін мектептердегі басқарудың əдіс-тəсілдеріне, мұғалім мен оқушы арасындағы тұлғалық ерекшеліктерін қалыптастыруға, оның бейімділігін анықтауға бағыттайды. Ал өскелең ұрпаққа сапалы білім мен саналы ойды қалыптастырушы, əрине, ол–ұстаз. Сол шəкірт жүрегінен орын алған ұлағатты да, ұлы тұлғаны ойшыл, данышпан Əл-Фараби былай деп атап көрсеткен: «Ұстаз жаратылысынан өзіне айтылғанның бəрін жете түсіне 204

білетін, көрген, естіген жəне аңғарған нəрселердің барлығын жадында жақсы сақтайтын, еш нəрсені ұмытпайтын, алғыр да аңғарымпаз ақыл иесі, мейлінше шешен, өнер-білімге құштар, аса қанағатшыл, жаны асқақ жəне ар-намысын ардақтайтын, дихрем, динар атаулыға, жалған дүниенің басқа да атрибуттарына жирене қарайтын, табиғатынан əдептілік жəне əділдікті сүйіп, жақындарына да,жат адамдарға да, əділ, жұрттың бəріне өз білгенінше жақсылық пен ізгілік көрсетіп, қорқыныш пен жасқану дегенді білмейтін батыл, ержүрек болуы керек». Менің ойымша жаңа заман талабына сай кəсіби мұғалім жаңа форматта сабақ беретін, Қазақстан Республикасының жоғары педагогикалық білім беру тұжырымдамасында «Жаңа формация мұғалімі – кəсіби дағды мен педагогикалық дарыны қалыптасқан, жаңалыққа жаны құмар, рухани дүниесі бай, шығармашылықпен жұмыс істейтін жеке тұлға» деп көрсетілгендей, бойында ізгілігі мол əр ісіне ізденіп, жаңашылдықпен, ізденіспен зерттеуші ретінде қарайтын, ақпараттық технологияны толық меңгерген, коммуникативті, шығармашыл, толыққанды құзырлы тұлға деп айтар едім. Ұстаз өзі құзіретті болмай, мақсатқа жетуі мүмкін емес. Сондықтан да бүгінгі күннің өзекті мəселелерінің бірі - педагогтардың кəсіби құзіреттлігін дамыту. Осы орайда Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: «Қазіргі мектептердің, біріншіден, практикалық қызметінде жинақталған барлық игіліктердің сақталуы, екіншіден, қоғамның интеллектуалдық қуатын жетілдіру, еліміздің материалдық – қаржылық ресурстарын əрі қарай дамытатын адам тəрбиелеу, орта білім жүйесін одан əрі дамытып жұмылдыру міндеттерін көздейді. Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп ұжымдары, əр мұғалім күнделікті ізденіс арқылы барлық жаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа практика, жаңа қарымқатынас жасаулары қажет»,-деп көрсетілген. Осы заңда көрсетілген міндеттер мұғалім іс-əрекетіне жаңа бағыт бағдар көрсетеді. Қазіргі кезеңде мұғалімдердің біліктілігін жетілдіру курстарына баруы жəне əлемдік деңгейдегі жаңаша əдіс - тəсілдер мен бағдарламалар оқып үйренуі, оның кəсіби қызметтің ғылыми негіздерін практикаға қолдануға, сол арқылы практикадан алған іскерлік пен дағдыны қалыптастыруға ерекше көңіл бөлінген. Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында қазіргі кезде елімізде білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс педагогика теориясымен оқу-тəрбие жұмысында нақты өзгерістер енгізумен қатар елімізде болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды саралауды, шəкірттердің шығармашылық əлеуетін дамытуды, мұғалімдердің ғылыми бағытқа бет бұруын, іс-əрекетті жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етіп отыр. Мұғалімдер қандай болса,қоғамы да сондай болмақ деген бұлжымас заңдылық қағида ертеден белгілі болғаны анық. Осыдан білім беру мен ғылым қызметкерлерінің қазіргі кездегі рөлі мен беделі еліміздің түрлі жиындарында ерекше аталып көрсетіліп жүр. Оның ішінде бастауыш сынып мұғалімі ерекше тұлға. Өйткені ол - балалар мен үлкендер арасындағы 205

сарапшы. Сондай-ақ ол оқушы бойындағы психикалық құпияларды жетік біле отырып, білім береді, адам болуға үйрете отырып, тəрбиелейді. Бастауыш мектеп мұғалімінің еңбегін өзінің мəнділігі бойынша өзге еңбекпен салыстыруға болмайды, өйткені ол еңбектің нəтижесі-адам.Ең білгір, ең жауапты, ең негізгі болып табылатын сол мұғалімге отбасы мен қоғам ең қымбаттысын, өз елінің азаматтарының тағдырын, оның болашағы мен ертеңін сеніп табыс еткен.Сол себепті мұғалімдік қызмет əрбір оқушының, жеткіншек ұрпақтың қоғам мен мемлекет тағдыры үшін жауап беретіндігмен сипатталады. Қазіргі таңда мұғалім оқушыларға жаңа технологиялар арқылы білім беріп, оқушыларға ой еркіндігін, белсенділігін, ізденімпаздығын қалыптастырады,өз бетінше шешім қабылдауға дағдыландырады. Тəуелсіз еліміздің болашақ ұрпағын тəрбиелеуге, оқытуға өз үлесімді қосу мақсатында мен өз білімімді Кембридж бағдарламасы бойынща III (базалық) деңгейінде теория жүзінде дəріс алып, оны өз кəсіби тəжірибеммен ұштастырып келемін. Орта білім беру жүйесінде əлемдік жоғары деңгейге қол жеткізген танымал əдістемелері арасында сындарлы (конструктивті) теориялық оқытуға негізделген тəсіл кең тараған. Мен əлемдік деңгейде танымал болған сындарлы оқыту тəсілі бойынша Кембридж бағдарламасымен бастауыш сыныпты жаңаша əдіс - тəсілдерімен оқытып келемін. Бұл сындарлы оқытудың мақсаты - оқушылардың пəнді терең түсіну қабілетін дамыту, алған білімдерін сыныптан тыс жерде, кез - келген жағдайда тиімді пайдалана білуін қамтамасыз етеді. Осы бағдарлама бойынша бастауыш сынып оқушыларының құзыреттілігін дамытуды əдетке айналдырып жүрмін. Осы сындарлы оқыту мына бір айтқан философ сөзімен пара-пар келеді: «Маған айт, ұмытамын. Маған көрсет, есте сақтаймын. Əрекет етуге мүмкіндік бер, үйренмін». Олай болса, жақсы мұғалім— қай кезде де ең алдымен кəсіби деңгейі жоғары, интеллектуал ойлаушы, шығармашылық қабілеті мол тұлға. Ол оқытудың жаңа технологияларын өмірге енгізуге құштар да, оқу-тəрбие ісіне шынайылылықпен қарайтын жаңа қоғамнын ең озық ойшыл бөлігі деп айқындалады.Ұлы педагог В.А.Сухомлинский: "Барлығы да балалық шақтан басталады, жасөспірімдердің моральдық бет-бейнесі адамның балалық шақта қалай тəрбиеленуіне байланысты" – деген екен. Олай болса баланың дұрыс тəрбиеленуі үшін оның тəрбиесімен айналысатын педагог та талапқа сай кəсіби құзіреттілік шарттарына лайықты болуы керек деген сөзге саяды. Сол кəсіби құзіреттілікке тəн қасиет əр мұғалімнің бойында, маманның құзіреттілігі жемісті əрекет тəжірибесімен ажырамас бірлікте, үздіксіз іс-тəжірибесінде дамып, қалыптасады. Өйткені мұндағы оқушы өз ізденіп, өзі үйретеді, ал мұғалім нұсқау бағыт береді. Сабақта жеті модуль арқылы оқыта отырып, баланың қызығушылығын арттыру, қандай да бір жағымды жаңалықты тудыратыны сөзсіз. Сөйтіп мен өз тəжірибеме 206

өзгерістер енгіздім: оқушылардың қызығушылығын оятып, өз еріктерімен жағдай жасап білуге,теориялық білімдерін күнделікті өмірмен байланыстыра өткізуге,мұғалім ретінде басымдылықпен өз бетімше бағалаудан бас тартып, есесіне критериалды бағалауды жəне өздерін бағалау жүйесімен əділ бағалауды үйреттім. Осындай өзгерістерге көзімді жеткізе отырып, өзімді жаңашыл мұғалім ретінде сезіндім.Мендегі осындай улкен өзгерістерді оқушылар да көріп, алғашқы бейімделу сатысына өтіп, оқудың жаңа түрін меңгерді. Оқушылардың мұғаліммен бірлескен жеңісі ретінде топтық жұмыста оқушылар сабақ бойы ережені сақтауға, уақытты үнемді пайлануға, өз-өздерін, өзгені, жаңа идея ойлап табуға, өз ұсыныстарын айтуға үйренді.Əрқашанда осындай озық тəжірибемен жақсы, озық ойлы шəкірт дайындау əр мұғалімнің арманы.Осындай тəсілдерді сабақ барысында қолдану ұстаздың шеберлігіне, тақырып аясындағы ойын дəл, нақты жеткізіп, келелі пікір айту оқушының шеберлігі екенін көрсетері шындық. Мен осындай жаңашылдықты өз тренерім Ақбілек Қошқарбайқызы Жұмабаеваның көшбасшылық жəне басқару қабілетінің арқасында білмегенімізді біліп, теориямызды толықтырып, мол тəжірибе жинақтадым деп мақтанышпен айта аламын. Бұл оқу мен үшін ойлануды, ойландырудың ой тастаудың озық үлгісі болды десем артық болмас. Өз тəжірибемді əріптестерім арасында бөлісу мақсатында мектепте көшбасшылық қызметімді атқарып келемін. Соның нəтижесі ретінде дəстүрлі сабақ орнына жаңа заманғы сабақ орын алып келеді. Елбасымыз Н.Ə.Назарбаев білім саласына ерекше көңіл бөле отырып «Қазақстанның болашағы бүгінгі жастар,Сіздер қалай білім берсеңіздер Қазақстан сол деңгейде болады»-деген. Елбасы айтқандай білім саласын өзгертуге оң нəтиже беретін біліктілікті арттыру бағдарламасы - Кембридж бағдарламасы. Бұл бағдарлама арқасында Қазақстан мұғалімдерінің біліктілігі артып, болашақ деңгейінің жоғары болатынына сенемін. Қазақтың ұлы ағартушысы Ы.Алтынсариннің «Мұғалімнің жұмысы балалар. Егер балалар түсінбейтін болса, онда оқытушы олардың көкейіне қондыра алмағаны. Ол өзін-өзі кінəлауы тиіс.ол балалармен сөйлескенде ашуланбай, жұмсақ сөйлеп, шыдамдылық көрсетуі тиіс, мəнерсіз сөз, орынсыз терминдер пайдаланбауы керек» деуінде мəн-мағына жатыр емес пе? Бұл сөз жоқ, қазіргі мұғалім бойынан табылмағы лəзім. Қазіргі кездегі мұғалімнің жалпы орта білім беріп соңында алатын мақсат-мүддесі: өзін-өзі тануға, өзін-өзі іске асыруға, өзін-өзі дамытуға жеке жəне қоғамдық мүдделерді үйлестіре білетін көпмəдениетті, шығармашылық тұлғаны қалыптастырып дамыту. Бұдан күтілетін нəтиже: -шығармашылық белсенді, жоғары адами, дені сау, рухани өрісі бай, жоғары мəдениетті, бəсекеге қабілетті тұлғаны қалыптастыру; -адамның құқығы мен бостандығын, мемлекеттік рəміздер мен Қазақстан халықтарының əдет-ғұрпы мен мəдениетін құрметтеуге тəрбиелеу; -біртұтас дүниетанымдық көзқарас қалыптастыру; 207

Ойымды қорыта келе қазіргі мектеп мұғалімі баланы өздігінен ізденуге үйрету үшін алдымен өзі метесауатты болуы қажет деп ойлаймын.Бұл дегеніміз не? Метасауаттылық немесе кейінгі сауаттылық өз бетімен білім алу,оқу, оқу нəтижесі басым шығармашылық потенциалдың даму деңгейі. Екіншіден мұғалім-функционалды сауатты болуы шарт деп ойлаймын. Функционалды сауаттылық-деректерді ой елегінен өткізу, бағалау, сыншылдықпен ұғынуға қабілеттілік.Үшіншіден, мұғалім-көпмəдениетті маман. Төртіншіден, мұғалім-шығармашылық сауатты-креативті тұлға.Бұл құзырлы новаторлы іс-əрекеттің қабілеттілігі, жаңаны жасап құру, бар əлеуметтік тəжірибені өзіндік үлеспен қосу. Бесіншіден, жаңашыл, яғни жаңалық жаршысы.Алтыншыдан, мұғалім шебер ұйымдастырушы. Жетіншіден əр мұғалім өз ісінің шебері. «Бала балқытылған алтын, оны қалай қалыпқа құйып, қандай мүсін жасаймын десе де, ұстаздың өз қолында» деген екен бір ғалым. «Ұстаз бақыты еңбекте» десем міне, осы жауапкершілігі мол зор еңбектен өз бақытымды тапқандаймын. ХХI ғасыр-білімділер ғасыры. Ендеше бізге ой - өрісі жоғары дамыған, зерделі, жан-жақты, парасатты, ұрпақ керек екенін бір сəт те естен шығармағанымыз жөн. Пайдаланылған əдебиеттер тізімі: 1.Бастауыш сынып журналы 2009 жыл. 2. Мұғалімге арналған нұсқаулық. МАТЕМАТИКА ПƏНІНЕН ОҚУШЫЛАРДЫҢ БІЛІМІН ЖЕТІЛДІРУДЕ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТЫҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ Изгараева Гулзира Танатбаевна Атырау облысы Қызылқоға ауданы Кенбай орта мектебінің математика пəні мұғалімі

... білімді ұсынуға болады, бірақ əркім қолдануы қажет.

өз бетімен меңгеруі жəне А. Дистерверг

Қазақстан Республикасының бүкіл əлемдік білім кеңістігінен өз орнын алуы үлкен əлеуметтік жəне саяси мəні бар мəселе. Осыған байланысты егеменді еліміздегі жалпы білім беретін мектептердің алдына жауапты да, абыройлы міндеттер қойылып отыр. Солардың бірі – оқушыға өз бетімен жұмыс істете отырып білім алудың қарапайым дағдыларын меңгерту, алған білімді біліктілік дəрежесіне көтеру. Елбасы Н. Назарбаевтың «Болашақта еңбек етіп өмір сүретіндер – бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тəрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде болады, яғни тəрбиенің түпкі мақсаты–қоғамның нарықтық қарым–қатынасқа көшу кезінде саяси–экономикалық жəне рухани дағдарыстарында жеңіп шыға алатын, ізгілігімен ХХІ ғасырды құрушы, 208

іскер, өмірге икемделген жан – жақты мəдениетті жеке тұлғаны тəрбиелеп қалыптастыру» деп тұжырым жасаған. [1] Оқушыға өзбетімен жұмыс істетіп, дағдыны жүйелі жүргізілетін жұмыстардың нəтижесінде қалыптастыру. Атап айтқанда, бастапқыда жеңіл,кейін біртіндеп күрделі тапсырмаларды орындау барысында салыстыру,қорытынды жасау, түрлі жағдайда өздігінен ойлау процестерінен өтеді. Өздігінен білім алудың негізгі жолы-оқушыны таным процесіне үйрету.Ол үшін бүкіл сыныптағы оқушыларға өздігінен жұмыс істеуге жағдай жасау қажет. Өйткені практикада оқушы еңбек етіп, өздігінен алған білімін жоғары бағалайды,оған өзі риза болады. Педагогикада өздігінен орындайтын жұмыстар деп берілген тапсырманы, мұғалімнің басшылығымен оның тікелей қатысуынсыз, оқушылардың өздері атқаратын жұмыстарды айтады. Оқушылар өздігінен орындайтын жұмыстар жөнінде сөз қозғағанда, оның өзара тығыз байланысты екі міндетін ескерген дұрыс. Бұл міндеттердің біріншісі-оқушылардың танымдық қызметіндегі дербестікті дамыту жəне одан əрі өрістету оларды білімді өздігінен игеруге, дүниеге көзқарастарын қалыптастыруға үйрету; екіншісі– оқушылардың алған білімін өздігінен іс жүзінде қолдана білуге баулу. Сонымен бірге, оқушыларға тапсырма бергенде материалды бірте-бірте күрделендіру, олардың творчестволық белсенділігі, жеке бас ерекшеліктері, жалпы математикалық мəдениеті тəрізді факторларға назар аударған дұрыс. Өзіндік жұмыс өз бетінше іс-əрекет арқылы іске асады. Өзіндік оқу ісəрекеті дегеніміз–бұл дидактикалық ұғым,ғылыми практикалық міндеттерді өз бетімен қою, оның шешімін табудың өзіндік тəсілдерін болжау жəне анықтау, жеке тұлғаның өзін-өзі бақылауы, өзін-өзі бағалауы негізінде педагогикалық үдеріске қатынасушылардың өзара іс-əрекетінде қалыптасқан жеке тұлғаның кіріктірілген білімі. Оқушылардың өзіндік жұмыс процесі кезінде мұғалімнен бала дамуының дербестік шығармашылық əрекеті, логикалық ойлауы сияқты негізгі белгілерін біліп, оқушылармен жеке-дара жұмыстар жүргізуді қажет етеді. Математиканы оқытуда алға қойған негізгі бағыттардың біріоқушылардың таным белсенділігін арттыру. Оқушылардың ой-өрісінің, белсенділігінің, ізденімпаздығының арта түсуі, олардың өздігінен ізденуін, ойлауын, өз бетімен қорытындылар жасай білу қасиеттерін дамытады.[4] Оқушылардың оқудағы танымдық ізденімпазды мен белсенділігін қалыптастыру проблемаларын іс-жүзінде шешудің əртүрлі жолдары бар: - танымдық іс-əрекеттің дербестігін қалыптастыратын өзіндік жұмысты ұйымдастыру мен оқу міндеттерін іріктеп шешу; - танымдық іс-əрекеттің тəсілдерін қалыптастыру; -іс-əрекеттің бағдарланушылық негізін құрайтын жалпылама білімдер енгізу; - оқу іс-əрекетін өздігінше бақылауды дамыту; Өздік жұмыстар ұйымдастыруда мынадай талаптар орындалуы қажет: 209

1.Өздік жұмыстың мазмұны бағдарламаға қойылатын талаптарға сəйкес келуі керек. 2.Оқушылардың ойлау қабілетін дамытуға тиісті. 3.Өздік жұмыстар түрі жəне мазмұны жағынан əр түрлі болуы керек. 4.Əрбір өздік жұмыс тексеріледі жəне бағаланады. 5.Өздік жұмысты тек қайталау кезінде ғана жүргізбей, сабақтың барлық кезеңдерінде, орынды жерінде өткізу керек.[3] Математика пəнін оқытуда өздік жұмысқа көп көңіл бөлу қажет. Əр түрлі жаттығулар орындау барысында математикалық түсініктер бекітіледі, есептеу дағдылары қалыптасады, геометриялық фигураларды сыза білуге, оқушылардың кеңістік жөніндегі көзқарасы дамиды, өз білімін өмірде пайдалана алуға үйретеді. Өздік жұмыс ұйымдастыру формасы мынадай: жеке оқушымен, топпен жұмыс барлық оқушымен болады. Өздік жұмыстардың негізгі түрлері: оқулықпен жұмыс, бақылау жұмыстары, шығармашылық жұмыстар, рефераттар мен баяндамалар жасау, тест жұмысын орындау болып табылады. Мен өз баяндамамда өздік жұмыстар өткізу үшін жасалатын əртүрлі тапсырмалар туралы сөз етпекпін. 1.«Карточкамен» жұмыс. Бұл тапсырманы сабақ барысында жекелеген оқушыларға беремін. Уақыты 1-2 минут. Карточка ішінде өтіп жатқан тақырыптар бойынша тапсырмалар беріледі. 2. «Тест» жұмысы. Бұл тапсырманы өткен тарауды қайталау мақсатында сабақ барысында барлық оқушыға жүргіземін. Уақыты 5-6 минут. Оқушыларға жауап парақтарын беріп, тапсырманы орындатып аламын. Тест жұмысындаға тапсырмалар саны 6-10 тапсырма аралығында. 3. «Бақылауға дайындық» деп аталатын өзіндік жұмыстар. Мұндай өзіндік жұмыстарды əрбір өткен тарауға жүргізіп отырамын. Уақыты 35 – 40 минут. Оқушыларға өткен тарау бойынша 5 – 6 есептен беремін. Оқушы күнделікті сабақта пайдаланатын жұмыс дəптеріне орындап береді. 4. «Логикан калай?» деп аталатын өзіндік жұмыстар. Мұнда əртүрлі логикалық тапсырмаларды немесе қызықты есептерді оқушыларды жұптастырып, екі оқушыға ортақ бір тапсырма беремін. Мұнда кім əрі дұрыс, əрі тез шығаратынын байқау мақсатында. Мұндай тапсырмаларды оқушыларды сергіту мақсатында көбірек пайдаланамын. Уақыты 2-3 мунут. 5. «Сəйкестендіру тесті» мұндай тапсырмаларды көбіне барлық оқушыларға ортақ көрсетемін. Онда оқушыларға жалпы тапсырма беріледі, ауызша мысалдар шығарылады. 6. «Шығармашылық жұмыс» бұны қосымша үйге тапсырма ретінде беремін. Мұнда оқушылар сөзжұмбақтар, ребустар, мəнжазбалар дайындап əкеледі. 7. «Деңгейлік тапсырмалар» мұнда оқушыларға ортақ 1, 2, 3 деңгейлік тапсырмалар беріледі.Оқушы өз қалауымен қай деңгейді орындасада өзі біледі, соған қарай бағаланады.

210

Мұндай өзіндік жұмыстың негізгі мақсаты – оқушылардың танымдық əрекеттерін қалыптастыру, шығармашылық қабілеттері мен қызығушылығын жетілдіру, білімге құштарлығын ояту. Өз бетінше жұмыстың негізгі ерекшелігі – оқушының берілген тапсырманы мұғалімнің көмегінсіз орындауы.Тапсырманы орындауда жақсы нəтижеге жету үшін, мұғалім оқушыны іскерлік дағдысын, бақылай білу қабілетін, ойлауын, есепті шешу жолдарын дұрыс таңдай білуін байқап көреді. Егер тапсырманы орындауда қателер жіберілсе онда мұғалім сол қателерді оқушылардың өздері жөндеуіне мүмкіндік беріп, оқушының іс – əрекетін дұрыс жолға бағыттағаны жөн. Оқушыны өздік жұмысын жасауға үйрету негізінде əрбір жеке тұлғаның өзіндік табиғатын қалыптастыру, білімділік деңгейін көтеру болып табылады. М.Я.Выгодский: «Əр баланың өзіндік деңгейі болатындай əр балаға берілетін тапсырманың көлемі оның деңгейіне лайықталып беріледі. Əр баланың өзінің даму арнасында жетілдіру керек» - деген екен.[6] Негізгі мақсатымыз– баланың жеке қасиеттерін ашу арқылы, тəрбиелей отырып, танымдық қабілеттерін қалыптастыру жəне ой – өрісін дамыту. Өздік жұмыстар əр сабақта міндетті түрде жүргізіліп отыруы қажет. Өз тəжірибемдегі бірнеше сабақтардағы оқушыларға берілген өзіндік жұмыстарға тоқталып өтсем: 5–сыныпқа өткізген «Жай бөлшектер тарауын қайталау» сабағымда оқушылардың тарау туралы алған білімдерін тексеру мақсатында, сабақ қайталау сабағы болғандықтан сабақтың басынан бастап соңына дейін оқушыларға өзіндік жұмыстар беріп отырдым. І бөлім «Қызығушылықты ояту».Бұл бөлімде əрбір топқа парақшаға жазылған тапсырма беріледі.Тапсырманың дұрыс жауабы интерактивті тақтада көрсетіледі, əрбір топ бірін – бірі тексереді. Тапсырма үлгісі төмендегідей: І топ тапсырмасы: Бұрыс бөлшекті аралас санға айналдыр: 3 ; 2 1 ; 3 4 ; 4 2 1 ІІ топ тапсырмасы: Аралас санды бұрыс бөлшек түрінде жазыңыз: ; 2 3 ; 3 2 ; 4 11 1 5 ІІІ топ тапсырмасы: Ондық бөлшекті жай бөлшек түрінде жазыңыз: 1)0,3 ; 2) 0,25 ; 3) 1,5 ; 4) 2,7 . ІІ бөлім «Ой шыңдау» Тест жұмысы. Бұл бөлімде жеке оқушымен жұмыс болады. Тапсырма орындап болған соң оқушылар бір – бірін тексереді. 1. Қосуды орында: 5 А 5 В С Д 5 2. Көбейтуді орында: ∙ ∙ А 7 В С 3. Бөлуді орында: 4. 5%

В 12 С Д 1 100 1 ті жай бөлшек түрінде жазыңыз: А В С Д 20 100 5 20 211

5. Аралас санды бұрыс бөлшек түрінде жазыңыз: 9 А

6. Есепте: А В С Д 10 – сыныпқа өткізген «Туынды табу ережелеріне есептер шығару» сабағымның екінші сағатында оқушылар жаңа сабақты қалай түсінгендігін білу үшін өзіндік жұмыстар жүргіздім. «Бар нəрсеге білім қолды жеткізер» деп аталатын бөлімде оқушыларды топтап деңгейлік тапсырмалар бердім, сонынан оқушылар дұрыс жауап арқылы бірін – бір тексерді. ІІІ деңгей. Берілген функцияның туындысын табыңдар. 1) 2 3 3 3 2) 3 3 6 15 II деңгей. Берілген нүктедегі функцияның туындысын табыңдар. 3;

1) 2 2)

3 ;

? ;

1 ? 3 5 ; 3 8 15 ; 16 15; I деңгей . Функцияның туындысын табыңдар. 1)

3 ; 1

«Білімді мыңды шығады» деп аталатын бөлімде тест тапсырмаларын беріп жеке оқушымен жұмыс жасадым. 1. Функцияның туындысын табыңдар: y=3x2+5x3 A) 2x+3x2 B) 6x+15x2 C) 6x2+15x3 D) 6x+15x 2. x=2 нүктесіндегі функцияның мəнін есептеңіз: y=x5+3x A) 83 B) 43 C) 86 D) 19 3. Туындысын табыңыз: y=x(x2+5x) A) 2x+5 B)3x2+2x C) 3x2+10x D) 3x+5 6 4. х=4 нүктесіндегі функцияның туындысын табыңыз: y=√ 48 50 8 10 5.

Туынды табыңыз: y=

2 2 «Білім теңіз түбі де, шегі де жоқ» деп аталған бөлімде қандай да функцияны формуламен беру, барлық оқушыларға жазба дəптер таратылады, жеке оқушының өзіндік жұмысы орындалды.

.........` 6 x  1

.........` 6 x7 212

......... `

3 2 x

......... ` 5 x 4

.........` 1

Пəнге деген қызығушылығы артты

Теориялық білімдері жетіліп, шығармашылық қабілеті дамыды

Нəтиже

Танымдық қабілеті , жауапкершілігі артты

Ой - өрісі мен дүниетанымы кеңіді

Логикалық ойлау қабілеті дамыды

Қорыта келгенде, əр оқушының психологиялық жас ерекшеліктеріне, тəжірибелеріне қарай өздігінен жұмыс орындау дағдысын қалыптастырудың танымдық мəні зор. Əр түрлі жұмыстарды орындау барысында оқушының психологиялық жағынан көңіл-күйі де өзгеріп отырады. Мысалы, төменгі сынып оқушылары көбіне сұрақ- жауап əдісімен орындалатын жұмыстарға бейім, ал жоғарғы сыныптарда оқушылар қызықты оқиғаларды, тарихи оқиғаларды, əлеуметтік жағдайларды спорт пен ғылымдағы жаналықтарды көбірек білуді қалайда. Сондықтанда психологиялық жас ерекшеліктерін, сыныпқа бейімделуін есепке алу өздігінен жұмыс істеу дағдыларына қарай жұмыс түрлерін таңдаудың, белгілеудің басты талаптарының бірі болып қала береді. Мұны əрбір ұстаздың есте ұстағаны абзал. Оқушыны өздік жұмыс жасауға үйрету негізінде əрбір жеке тұлғаның өзіндік табиғатын қалыптастыру, білімдік деңгейін көтеру болып табылады. Математика ғылым мен техниканың тілі болып табылады, сондықтан оны оқып білу адамның ақыл - ойының дамуына үлкен əсер етеді. Мұғалімнің білімділігі мен мəдениеттілігі оқушының білім алуына үлкен əсерін жанжақты тигізеді. Демек, мұғалім əр оқушыға қамқорлықпен қарауға тиіс. Оқушы қашан өздігінен білім алу жолдарына жаттығып төселгенше мұғалім оған көмек жасап, оның жолдарын көрсетуі керек. Яғни, оқушының өздігінен орындайтын жұмыстарына сенімділікпен қараған дұрыс. Өйткені ол психологиялық жағдай туғызумен қатар, білімді саналы меңгеруге ықпал етеді. Оқушыларға ықылассыз жұмыс жасатуға болмайды. Олардың өздігінен жұмыс істеу дағдыларының қалыптасуы тек икемділік дағдылары арқылы ғана орындалады. 213

«Еңсесін енді көтеріп келе жатқан біздің еліміз үшін дарынды ұрпақтың орны бөлек» деп елбасымыз айтқандай ұлт болашағы бүгінгі оқушыларымыздың білімі мен біліктілігіне, санасы мен тəрбиелілігіне байланысты. Тəуелсіз ел тірегі–білімді ұрпақ десек, жаңа дəуірдің күн тəртібінде тұрған келесі мəселе–сапалы, нəтижелі білім беру, яғни білім ордасы – мектеп, ал мектептің жаны–мұғалім екені баршамызға мəлім. Біз, мұғалімдер қауымы оқушылардың өздігінен жұмыс істеуге үйретуіміз, өзіндік көзқарастарын қорғауға талаптандыруымыз керек. Өзіндік сенімге ие болған əрбір оқушы жаңа білімді игеруге ынтасы арта түседі. Пайдаланған əдебиеттер: 1.Назарбаев Н.Ə. «Қазақстан – 2050 стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» ҚР Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы . 2.Қазақстан Республикасының «Білім туралы заңы» 2007 ж 3.Абдуахитова О. «Оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру»// Қазақстан мектебі. № 11-12. 2005 ж. 29-30 бет. 4.Бейсембаева З. «Өзіндік жұмыс- кəсіби біліктіліктің көзі» Бастауыш мектеп., 2002, №5, 14 -16бет. 5.Есеева Р. «Өзіндік жұмыс түрлерінің оқушылардың ойлау қабілеттерін дамытудағы ролі»// Қазақстан мектебі., 2005, №5, 22-24бет. 6.Ешаманова Д. «Оқушыларды өз бетімен жұмыс жасауға бейімдеу» Математика жəне физика журналы №6 2013 жыл, 43 бет 7.Мұхамбетова С., Аймурзина Ж. «Өзіндік жұмыстың даму тарихы» Қазақстан мектебі журналы №8, 2015 жыл 8.Сыдықова Ə. «Өзіндік жұмыстардың маңызы» Математика жəне физика журналы №1, 2012 жыл 27 бет 9.Тайжанова А.Р. Оқушыларды өз бетімен жұмыс істеуге үйрету жолдары» Математика жəне Физика. – № 3.- 2002.- 53-56 бет. 10.Мүслімов Ə.«Оқушылардың өздігінше жұмысын ұйымдастырудағы мұғалімнің рөлі» Ұлт тағылымы.- № 2.- 2002.- 37-39 бет.

БƏСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ ЖЕКЕ ТҰЛҒА ТƏРБИЕЛЕУ – БАСТЫ МІНДЕТ Абилова Жангул Махсотовна Атырау аграрлы-техникалық колледжі, екінші санатты арнайы пəн оқытушысы

Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры ұстаздардың қолында. Н. Ə. Назарбаев 214

Елбасының «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бəсекеге қабілеттілік» атты халыққа Жолдауында ел экономикасын өркендетіп қана қоймай, білімді дамыту, руханиятымызды жаңғырту, қауіпсіздік шараларын күшейту, діни экстремизмді алдын алу, мəселелері айтылды. Мемлекет басшысы өскелең ұрпақты өз бетімен ізденуге үндеп, осы бағытта оқыту бағдарламаларын жетілдіруді тапсырды. Сонымен қатар, білімді, қаржылық сауаттылықты, ұлтжандылықты дамытуға баса көңіл бөлу қажеттігін сөз етті. Адамзат баласының өз ұрпағын оқыту мен тəрбиелеудегі ең озық, тиімді əдістерін, тəжірибелерін жалғастырып тың жаңалықтар іздеу, педагогиканың озық үлгілерін жаңашылдықпен дамыту қашанда жалғаса бермек. Қазіргі қоғам сұранысы білім беру жүйесін қоғамның өндіріс күшінің даму деңгейімен өндірістік қарым-қатынаспен сəйкестендіру болса, оқу орындарының басты мақсаты – білімді жəне білікті маман иесі «адам» дайындау. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы – білім беру жүйесінің бəсекеге қабілеттілігін арттыруға, адам капиталын дамыту үшін білім мазмұнын түбегейлі жаңғырта отырып, білім саласында кезек күттірмейтін мəселелерді шешуде оң ықпал ету керектігі айтылған. Бұл міндеттерді шешу де басты мақсат–кəсіби маман даярлауды жаңа технология мен инновациялық жобаларға негіздеп,болашақ маманның кəсіби құзырлылығы мен бəсекеге қабілетін арттыру. Қазіргі таңда жаңа технология мен инновациялық əдіс-тəсілдерді қолданып студенттердің оқу орнына бейімделу процесіндегі қиындықтарға көңіл бөлу мен үлкен мəн беру маман ретінде қалыптасуына, дамуына, болашақ іс-əрекетінің тиімділігіне ықпал етеді. Кəсіпке бейімделу кезінде тұлғаның құндылықтар жүйесі, қызығушылығыт.б. салалары бір-бірімен өте тығыз тығыз бейімделу кезінде студенттерде «осы кəсіп маған керек» деген сана қалыптасуы керек. Кəсіпке бейімделу дегеніміз – студенттің болашақ өміріне үлкен əсерін тигізетін фактор.Кəсіпке бейімделу–ұжымға бейімделу, жұмыс тəртібіне, міндеттеріне,ерекшеліктеріне ыңғайласуы сияқты көлемді процесс ретінде, талап, тілектер мен нормалардың табысты іс-əрекетін қамтамасыз ету процесі ретінде қарастырылады. Мамандық таңдауына, рухани құндылықтарға ие болуына, əртүрлі адамдарм ен араласуға, мінезінің қалыптасуына əсер етеді. Бүгінгі таңда еліміздің Президенті Н.Ə.Назарбаев отандық білім берудің алдында жоғары талап қойып отыр. Нарықтық экономика еңбек нарығында бəсекеге қабілетті мамандарды қажет ететіні белгілі. Бұл оқу орындарының барлық салаларына жаңа талап, жаңа міндет, жаңа мақсаттар жүктейді. Осыған орай білім беру жүйесінде оқытушыларға қойылатын басты талаптардың бірі – өмірден өз орнын таңдай алатын, өзара қарымқатынаста өзін еркін ұстап, кез-келген ортаға тез бейімделетін, белгілі бір ғылым саласынан білімі мен білігін көрсете алатын, өз ойы мен пікірін айта 215

білетін мəдениетті жеке тұлға қалыптастырып, бəсекеге қабілетті маман тəрбиелеу. ХХІ ғасыр–бұл ақпараттық қоғам дəуірі, технологиялық мəдениет дəуірі, кəсіби мəдениеттілікті, терең білім менізденісті талап ететін дəуір. Білім беру үрдісін ақпараттандыру – жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы дамыта оқыту,дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып,оқу–тəрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарлатуды көздейді. Ақпараттық– коммуникациялық технологияның келешек ұрпақтың жан –жақты білім алуына, іскер əрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы аса мол. Өзінің жəне қоғамның мүддесінде өзін-өзі белсенді етуге дайын, өзгермелі даму үстіндегі ортада өмір сүруге бейім, бəсекеге қабілетті жəне құзыретті, шығармашыл, білімді тұлғаны дамыту жəне қалыптастыру», - деп нақты көрсетілген. Сонымен қатар мектеп түлегінің негізгі құзырлылығы құндылықты-бағдарлы, мəнедиет-танымдық, оқу-танымдық комуникативті, ақпараттық-технологиялық, əлеуметтік-еңбек жəне тұлғаны өзін–өзі дамыту құзыреттіліктері бойынша анықталатындығы да белгіленген. Елбасының «Жаңа əлемдегі - жаңа Қазақстан» атты Қазақстан халқына Жолдауында айтқандай біздің еліміздің кез келген азаматы біліміне сəйкес білікті мамандық алып, əлем елдерінің талабына сай сұранысқа ие болатын деңгейге жеткенде ғана, елімізде жасалып жатқан білім беру реформасының жетістікке жеткенінің куəсі бола аламыз.Сондықтан,Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаевтың: «Біздің ұлттың бəсекелестікке қабілеттілік деңгейі оның білімінде» дегенін естен шығармауымыз керек. Олай болса,білім адамның дүниені тану процесін қалыптастыру арқылы жүйелі біліммен іс-əрекет тəсілдерін игеру, дағды, іскерлікті дамыту арқылы жеке тұлғаны қалыптастыра аламыз. Сонымен тұлға дегеніміз кім? Тұлға - ол қалыптасқан эстетикалық талғамы жоғары, өрісі кең, рухы биік, өзін-өзі дамыта алатын, əлеуметтік белсенділігі жоғары азамат. Тұлға – мазмұнды күрделі ерекше əлеуметтік ұғым. Оның өсуі мен қалыптасуы ортасы мен қоғамдық өмірге тəуелді қай кезде болмасын ұрпақ тəрбиесін қазақ халқы өзекті мəселе ретінде бағалаған. Демек,білім беру мазмұнының түбегейлі тамырлы өзгерісінде шығамашылық іс əрекет тəжірибесімен қаруланған бүгінгі өзгермелі жағдайларда білім алуға дайын тұлғаны бағыттауға білім жүйесі сай болу қажет. Болашақтың бүгінгіден де нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын күш тек білімде ғана. Қай елдің болмысын өсіп өркендеуі өркениетті дүниеде өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің деңгейіне даму бағытына байланысты. ХХІ ғасыр өркениеттің алға басуымен сипатталатын болса,ол əр адамның жаратушылық болмысы нəтижесі. Ұлттың шығармашылық əлеуеті 216

де əр жеке тұлғаның шығармашылық деңгейімен анықталады. Белгілі нəрсе туралы абстрактылы түрде ойлай алатын, мəселені шешудің өзіндік жолын таба білетін,заман талаптарына орай өзін саналы түрде өзгерте алатын шығармашыл адамдар-қазіргі білімнің идеалы, мұраты, осы тұлға. Адамның тұлғалық қалыптасуы – үздіксіз жəне күрделі процесс. Демек, студентке білім бере отырып, біз жан - жақты дамуына мүмкіндік жасауымыз қажет. Білім беру барысында студентті жеке тұлға ретінде ерекшеліктерін ескеру–баланың өзін-өзі жан-жақты дамыту мəселесін оңтайлы шешуге мүмкіндік береді. Бүгінгі ұрпаққа əлемдік білім беру стандартына сəйкес жаңаша білім беруімізді өркениетті дамудың өзі талап етіп отыр. Жеке тұлғаның дамуының қозғаушы күші мен оның көзі – тұлғаның сол кезге дейінгі жинақталған интеллектуалдық, адамгершілік жəне рухани потенциалын пайдалана отырып, өзін - өзі жетілдіру мен жеке дамуға бағытталған қажеттілігі болып табылады. Сондықтан да тұлғаны дамытудағы басты рөл атқаратын адам ол ұстаз.Ұстаздың басты мақсаты-бала бойындағы табиғи қабілеттерін дамытудың сапасын арттыра отырып, жеке тұлға мен қоғамның қажеттілігін қанағаттандыру. Жаңа иноватциялық үрдісті кеңінен пайдалану, ғылымның соңғы жаңалықтарын тиімді пайдалану. Сондықтан да студенттің əр түрлі өмірлік жағдайларда колледжде алған білімін, білігі мен икем, дағдылары тиімді қолдана отырып, сəтімен шыға білуіне жағдай жасау, сабақ үрдісінде де, сабақтан тыс жүргізілетін жұмыстар арқылы да тиімді ұйымдастыра білу. Қорыта келе, студенттердің шығармашылығын, қызығушылығын дамыта отырып, ғылым саласында олимпиада, байқауларға дайындай отырып, көсемдігі мол, шығармашыл, білімді, ізденімпаз, тапқыр, қабілетті зор,өз мамандығын жетік білетін студент дайындап шығару - əрбір ұстаздың міндеті. Бүгінгі күннің негізгі талабы білімді адамды əлемнің бүтіндей бейнесін қабылдай алатын, шығармашылық таныммен тікелей қатынас жасай алатын, жаңаша ойлай алатын творчестволық адамға айналдыру. ХХІ ғасырда айналадағы əлеммен дұрыс қарым-қатынас жасаған əзір азматтарды тəрбиелеу үшін өткен тəжірбиені жаңашыл үрдістерді тиімді кіріктіре қолдануға тиіспіз. Бұл жағдай жаңалыққа жақын болуды жүрекпен ойлауды, көзқарастар мен дүниетанымды өзгертуді, өзіңді танып, өзіңнің ішкі мүмкіндіктеріңді іске қосудың тетіктерін білуді алдыңғы қатарға шығарады

ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫН ОҚУ ҮДЕРІСІНДЕ ҚОЛДАНУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ Саржанова Күнімкүл Аманқосқызы Маңғыстау облысы, Маңғыстау ауданы, Онды орта мектебінің қазақ тілі мен қазақ əдебиеті пəні мұғалімі 217

Құзыреттілік –тек кəсіби білімі емес, тұлғаның жалпы мəдениеті мен шығармашылық əлеуетін дамыту қабілеті. Т.Г.Браже Қазіргі кезеңде ғылым мен техниканың заманында кəсіби құзыреттілігі дамыған, бəсекеге қабілетті, өз білімін үнемі жетілдіріп отыратын мамандар елімізге ауадай қажет. Əрбір педагог оқытудың жаңа əдіс-тəсілдерін жетік меңгеріп, шығармашылығы жоғары болса, ұстаздың кəсіби құзыреттілігі соғұрлым жоғары болады. Елбасымыз «Мен білім беру жүйесіндегі іс-жағдайын түбегейлі өзгертуді стратегиялық міндет деп санаймын»; «Білім беру реформасы-Қазақстанның бəсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдардың бірі. Бізге экономикалық жəне қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сай келетін осы заманғы білім беру жүйесі қажет»,-деп атап көрсетті. Елбасымыз жыл сайынғы Қазақстан халқына жолдаған жолдауларында білім саласына арнайы тоқталып өтеді. Онда əлемдік деңгейге жету үшін жан-жақты сауатты кəсіби мамандар дайындау керектігін баса айтты. Соның ішінде мұғалімдердің алдына үлкен жауапкершілік қойып отырғандықтан, ұлт болашағы ұстаздарда екенін бір сəт ұмытпауымыз қажет. Ы.Алтынсарин «Маған жақсы мұғалім бəрінен де қымбат, өйткені мұғалім-мектептің жүрегі» дегендей, педагогтің кəсіби құзыреттілігіне қойылған талаптың жоғары екені белгілі.Сонымен қатар, жаһандану заманында білім сапасының жаңа білім беру жүйесіне көшуі-ұстаздардың жаңаша əдістəсілдермен жұмыс жасауын талап етеді. Мектеп жұмысы мен оқушы жетістіктерін өрістетудегі негізгі тұлға-мұғалім. Педагог көп ізденетін, кері байланыс жасай алатын, кəсіби шыңдалған құзырлы маман болғанда ғана нəтижелі жұмысқа қол жеткізеді. Мектепті дамыту- білім сапасын арттыру мəселесіне бағытталады. Жаңа технологияны меңгерудің бірден –бір шарты-педагогтің өз білімін жетілдіру. Жалпы, кəсіби құзыреттілікке тоқталатын болсақ, жеке тұлғаның кəсіби іс-əрекетті атқаруға теориялық жəне практикалық əзірлігі мен қабілеттілігінің бірлігі. Ал ұстаздың кəсіби құзыреттілігіне мұғалімнің оқу-тəрбие үдірісін ұйымдастыруда өз мамандығына байланысты барлық теория мен практиканы меңгеруі, жеке тұлғаны қалыптастыруда, оқушылармен жұмыс жасауға бағытталған қабілеттерінің бірлігі. Мұғалімнің білім-білік дағдылары, өз мамандығына қатысты жұмыс жасау шеберлігі, мəдениеті, қарым-қатынас мəдениетін жатқызамыз. Мұғалімдердің алдына мақсат қоя білуі, іскерлік пен қабілетті меңгеруі, өз білімін үнемі жетілдіруді қажет етеді. Мектепте мұғалімнің шығармашылық шеберлігі, оқушыларға тиісті білім жүйесін меңгеруі, кəсіби құзыреттілігі күнделікті сабақтарда жүйелі жүргізілуіне тікелей байланысты. Қазіргі қоғам талабына, жаңаша білім берудің талабына сай ұстаздар теориялық білімі жоғары, өзін-өзі тəрбиелейтін, оқушылар мен əріптестерімен қарым-қатынас жасай алатын, ұйымдастырушылық қабілеті жоғары, тəжірибесі мол маман болуы тиіс. Бүгінгі таңда педагогтің 218

құзыреттілігін арттыру- білім саласының өзекті мəселесінің бірі. Педагогтің кəсіби дайындығының сапасына қойылатын талабы - біліктілігі, кəсіби құзыреттілігінің, шеберлігінің сапасы ретінде қаралады. Білім беру саласында жаңаша білім беру жүйесіне көшуі-ұстаздардың жаңа көзқараспен жұмыс жасауын, оқушылардың белсенділігі мен пəнге деген қызығушылығын арттыруды талап етеді. Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі-оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық, ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу. Оқытудың түрлі əдістəсілдерін сараптап, жаңашыл мұғалімдердің іс-тəжірибесі зерттеліп, білім ордаларына енуде. Жалпы білім беру жүйесі қоғам дамумен бірге дамып, үнемі өзгеріп отырады. Мұғалім мектепте өзінің инновациялық ісəрекетін дамытып, оны жетік меңгеріп, ақпараттық –технологияларды толықтай меңгерген жаңашыл ұстаз болуы шарт. Өз ісіне берілген, жаңалыққа жаны құмар, бойындағы бар асыл қасиетін шəкірт жүрегіне құятын ұстазды нағыз ұстаз деуге болады. Оқу процесінде ұстаздардың кəсіби дайындық деңгейінің артуы- оқушыларды патриотизм, адамгершілік нормаларын, рухани дамуын, заңды құрметтеуін қалыптастыруға бағыттайды.Орта білім беру мазмұнын жаңарту шеңберінде білім беру үдерісінің құрылымы мен мазмұнына өзгерістер енгізілуіне байланысты ұстаздар білім жетілдіру курстарынан өтіп, жаңаша білім беру мазмұнымен танысып, оқу-тəрбие процесінде қолданып,білім сапасының жоғарлауына өз үлестерін қосуда. Күнделікті өткізілетін сабақтар өз мақсатына жету үшін- оқушыларға берілетін тапсырмалар өте жинақы, бірізділікпен жəне қосымша материалдар беру арқылы, оқушылардың ынтасы ескеріліп отыруы аса маңызды. Жаңа білім беру саласында күтілетін нəтиже де жоғары. Атап айтар болсақ, оқушылар күнделікті сабақ үдерісіне белсене араласады, өздерінің ойларын еркін жеткізе алады, проблемалардың шешу жолдарын үйренеді, алған білімдерін іс жүзінде қолдана біледі, қажетті білімдеріне қол жеткізе алады. Оқушылар бір-бірімен дұрыс қарымқатынас жасайды, өздерін бағалайды, қажетті ақпараттарға қол жеткізеді. Ұстаздар қауымы үшін жаңаша білім беру кезеңдерінде ұстаздар қауымы əрбір өткізетін сабақтарын түрлендіреді, оқушыларды пəнге қызықтырады, оқушыларға ойлануға, ізденуге мүмкіндік береді. Сондай-ақ, білім берудегі түбегейлі өзгерістер жаңартылған білім мазмұнының мақсаты- əр оқушының түрлі пəндерді оқуына көмектеседі жəне оқушылардың ойын дамытады. Мұғалімдер оқушылардың білім сапасын қадағалап, оқу мен оқытудың стандарттарын ұдайы арттырып отыру қажет. Қазіргі ақпараттық қоғамда мектептегі ұстаздарға сындарлы оқудың тиімді тəсілдерін, педагогикаға өзгеріс енгізуге, жаңаша оқыту тəжірибесін жүргізуге мүмкіндік алу мақсатында педагогиканың жаңа нысандарын меңгеруге тура келеді. Жас ұрпаққа қоғам талабына сай тəрбие мен білім беруде ұстаздардың инновациялық, ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды. 219

Жаңаша білім берудің педагогикалық үдерісті ұйымдастырудың басты ерекшелігі:  сын тұрғысынан ойлау;  ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану;  мұғалімнің шығармашылық əрекеті арқылы оқушылардың шығармашылығын арттыру;  үштілділік саясат;  оқушылардың коммуникативтік дағдыларын дамыту;  оқу нəтижелілігін бағалау жолдары;  оқыту үдерісіне қойылатын талаптар; Осындай ерекшеліктер мен талаптарды орындау арқылы білім сапасын арттыра аламыз. Мектептегі педагог мамандардың кəсіби деңгейлерін үнемі жетілдіріп, олардың теориялық білімі мен кəсіби құзыреттілігін арттыру, оқытудың жаңа технологияларымен қаруландыра отырып, шығармашылыққа бағыттау- жаңа білім берудің нəтижесінде айқын байқалады. Тез өзгеріп келе жатқан қоғамда білім ордаларының мақсаты мен сол мақсатқа қол жеткізу жолдары нақты айқындалмады жəне тұрақты емес еді. Білім беру саласындағы тың өзгерістер мақсатқа жетудің жолдарын айқындап берген тəрізді. Жаңартылған білім беру бағдарламасының əдіс-тəсілдерін сабақ барысында қолдану- білім сапасын арттырудың жəне ұйымдастырудың бірден-бір тиімді жолы. Педагог осындай білім саласындағы тың өзгерістерді қолдана білсе, жаңаша білім берудің құнды болатыны сөзсіз. «Шын ілім адамдарды биік ізгілікке үйретеді, ол–адамдардың жаңаруы» демекші, жаңаша бағытта жұмыс істеу- ұстаздадың басты міндеті деп есептеймін. Пайдаланылған əдебиеттер: 1.«Педагог журналы» 2003ж №5 2.Маркова А.К. «Кəсіби құзыреттіліктің даму деңгейі» 2009ж 3.«Педагогикалық қоғамдастықтағы мұғалім көшбасшылығы»

КОМПЕТЕНТНОСТНЫЙ ПОДХОД: «ОЦЕНИВАНИЕ ДЛЯ ОБУЧЕНИЯ» В УСЛОВИЯХ ОБНОВЛЕНИЯ СОДЕРЖАНИЯ ОБРАЗОВАНИЯ Калиева Тамара Кайдаровна, Кабденова Алима Казбековна Филиал АО «НЦПК «Өрлеу»» ИПК ПР по Северо-Казахстанской области г.Петропавловск

Одним из стратегических направлений развития и модернизации отечественного образования является компетентностный подход. Профессиональная компетентность педагога-один из факторов, оказывающих существенное влияние на сохранение и развитие потенциала 220

образовательного пространства, на адаптацию образовательного учреждения к динамически изменяющимся условиям, на инновационную деятельность, наконец, на обеспечение нормального функционирования процесса образования. От неё принципиально зависит, насколько и как именно будут раскрыты возможности и способности ученика, каковы перспективы взаимодействия и конкретные формы сотрудничества ученика и учителя. В сфере образования общепризнана равная значимость процессов формирования у обучающихся как актуальных знаний, так и соответствующих практических навыков. Принципиальным отличием современных процессов преподавания и обучения является их приоритетность в формировании готовности учащихся к практическому использованию имеющихся знаний, помимо формального обладания ими, что в большей степени соответствует сущности навыков, востребованных в 21-м веке [4]. В настоящее время неоспорим факт наибольшего воздействия на процесс обучения и результаты учеников не столько деятельность администрации школ и органов управления системой образования по обеспечению учителей соответствующими ресурсами, сколько повседневной работы самого учителя в классе, направленной на воспитание и развитие учащихся (Barber and Mourshed, 2007) [5]. Как известно, обучение – процесс двусторонний. Посредством его изменяется не только учащийся, но и учитель. Он находится в постоянном поиске и пересмотре собственных позиций в организации образовательного процесса с точки зрения обеспечения его качества. В перечне профессиональных потребностей учителя найти ответы на вопросы: «Как мы способствуем успешности обучения наших учеников, как мы должны обучать, чтобы улучшить имеющиеся результаты, какие методики и педагогические технологии в большей степени позволяют обеспечить качество и благополучие наших учеников?». И тот факт, что для формирования компетенций требуется другая организация процесса обучения, заставляет нас искать и использовать в работе те педагогические технологии, где реализуется основная функция учителя – не объяснять, а создавать условия для того, ученик мыслил, действовал, мог предложить свои варианты ответов, чтобы учащийся имел возможность добывать знания самостоятельно. Обучающая деятельность должна помочь учителю анализировать педагогическую ситуацию, выявлять существующие проблемы и ставить перед собой цели. Тем самым, данный подход будет обеспечивать не только осознанность действий в повышении квалификации, но и развитие активной позиции учителя в профессиональной деятельности. Учителя должны располагать достаточным объемом времени, проявлять компетентность не только в развитие у учащихся знаний и навыков, но и в их личностном становлении, принимая во внимание 221

важность индивидуализации обучения и формирования у учащихся метасознания - навыков обучения тому, как учиться (Schleicher, 2012). Современные исследования убедительно показывают,что профессиональное развитие требует от учителя позиционирования себя в рамках образовательного сообщества (Bolam, McMahon, Stoll et al., 2005), в котором практика преподавания и обучения разрабатывается при непосредственном участии самого учителя на основе результатов современных исследований (Frost and Durrant, 2003). Учителя с нравственными убеждениями, не механически получают знания, а сами их формируют, действуют в данных условиях с лидерской позиции, оказывая воздействие на своих коллег и их окружение, сохраняя неустанное внимание на аутентичном обучении (Frost, 2011). С целью содействия коллегам в более основательном развитии их практики преподавания и обучения успешные учителя реализуют процессы коучинга или менторинга, поддерживая коллег в практическом воплощении ими идей в исследовании их собственной практики. В этой связи актуальным становится подготовка педагога новой формации, переподготовка учителей в соответствии с требованиями времени и запросами общества по уровневым программам и по обновлению содержания образования, разработанным Центром Педагогического мастерства АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы» в сотрудничестве с казахстанскими и международными партнерами. Обучение педагога в системе повышения квалификации включает в себя два циклически повторяющихся этапа - курсовой и межкурсовой, каждый из которых имеет свою направленность.Процесс обучения предполагает взаимосвязь деятельности института повышения квалификации, методических служб различного уровня и самого педагога. Система повышения квалификации призвана создавать условия для совершенствования приемов самообразования на основе имеющегося профессионального опыта [2]. В настоящее время неоспорим факт наибольшего воздействия на процесс обучения и результаты учеников не столько деятельность администрации школ и органов управления системой образования по обеспечению учителей соответствующими ресурсами, сколько повседневной работы самого учителя в классе, направленной на воспитание и развитие учащихся (Barber and Mourshed, 2007) [5]. Знания, полученные на курсах повышения квалификации, являются очень ценными, так как способствуют грамотному внесению изменений в практику работы педагогов и школы в целом. В результате изучения опыта других стран с методологической точки зрения в семи модулях, был определен путь внесения изменений, освоены новые формы и методы работы не только на уроке, но и с педагогами. Новые подходы в образовании: обучение тому, как обучаться и диалогическое обучение, оценивание для обучения, или формативное оценивание на современном этапе являются актуальными, 222

способствующими развитию навыков 21 века - навыков востребованных обществом и временем. Арсенал стратегий вооружает учащихся инструментом для работы. Групповые и индивидуальные формы работы весьма важны для формирования у учащихся навыков самообразования, методы преобразовываются из монологических в диалогические. Самостоятельная работа учащихся как метод обучения очень важна для подготовки учащихся к самообразованию, формированию важных навыков планирования работы, ее организации и самоконтроля, умений обрабатывать и анализировать информацию, делать обобщения, вносить необходимые коррективы в работу [1]. Именно, оценивание для обучения, или формативное оценивание, новый подход в практике преподавания, способный совершить коренные изменения в образовании, поэтому концентрация внимания на то, с какими трудностями сталкиваются педагоги в школе по вопросу объективного оценивания учебных достижений учащихся. И проведенные наблюдения за процессом обучения слушателей уровневых курсов, акцентировали их внимание на проблемы педагогов в преподавании и обучении, с которыми встречаются наши учащиеся, которые «выпадают» из образовательного процесса урока по различным причинам: когнитивный, социальный и аффективный. Почему это происходит? Потому что подход «Оценивание для обучения» находится в центре внимания, решения проблемы совершенствования процессов преподавания и обучения. Утвердилось понимание многими учителями, учениками и их родителями, согласно которой, оценивание представляет собой действие, осуществляемое после преподавания и обучения. Утверждение о том, что оценивание является неотъемлемой частью преподавания и обучения, требует принципиального изменения нашего сознания, что и предполагает «Оценивание для обучения» [7]. Практика показывает, что до понимания учащихся доводилось, что оценка–это не конечный результат их учебной деятельности, а только промежуточный итог, помогающий понять, достаточно ли хорошо усвоена та или иная тема или же необходимо продолжить изучать её. Система оценивания учащихся является эффективным инструментом не только измерения достижений учащихся, но и повышения качества образования. Поэтому под системой оценивания понимается не только та шкала, которая используется при выставлении отметок, но, прежде всего, сам механизм осуществления диагностико - развивающей деятельности учителя и ученика как полноправных участников образовательного процесса. Выделяют два вида оценивания: формативное и суммативное. Рассмотрим формативное оценивание. Концепция «Оценивание для обучения» получила свою известность в 1999 году после опубликования брошюры под одноименным названием, автором которой выступила Группа Реформы Оценивания (AssessmentReformGroup) из числа академиков Великобритании с целью подготовки доказательств материалов 223

для информирования учителей и разработчиков методик. Работа данной группы опиралась на труды П.Блэка и Д.Уильяма, которые отметили, что улучшение обучения зависит от пяти ключевых условий: - эффективной обратной связи от учителя к ученикам; - активного включения учеников в процесс собственного учения; - учета в преподавании результатов, полученных при оценивании; - понимание того, как от оценивания зависит мотивация и самооценка учеников; -способности учеников к самооцениванию [7]. Целью формативного оценивания является корректировка деятельности учителя и учащихся в процессе обучения. Корректировка деятельности предполагает постановку задач учителем или совместно с учащимися для улучшения результатов обучения. Формативное оценивание: • используется в повседневной практике (поурочно, ежедневно); • применяется в форме, приемлемой как для учащихся, так и для учителя. Функции формативного оценивания: формирующая, мотивирующая, стимулирующая. Таким образом, оно несет в себе формирующую, стимулирующую и мотивирующую функции.Если представить, что дети–цветы, то суммативное оценивание растений – это просто их измерение, что никак не влияет на рост растений. Формативное оценивание эквивалентно уходу за растением и его поливу, соответствующему потребностям растений, что непосредственно влияет на их рост. Самооценивание, критериальное оценивание и взаимооценивание все это виды формативного оценивания. Учителям в своей деятельности необходимо руководствоваться следующими принципами оценивания: •значимость.Сосредоточение на оценивании наиболее значимых результатов обучения и деятельности учащихся. •адекватность. Отслеживание соответствия оценки знаний, умений, навыков, ценностей, компетентностей целям и результатам обучения. • объективность и справедливость. Осуществление тщательной разработки конкретных критериев оценки. Критерии предупреждают опасность использования оценки и отметки как инструмента давления на учащегося. •интегрированность. Осуществление оценивания как запланированной и тщательно продуманной составной части процесса обучения. •открытость. Сообщение учащимся критериев и методов оценивания заранее, перед выполнением работы. Учащиеся могут участвовать в разработке критериев оценки. • доступность. Стремление к простоте и ясности форм, методов, целей и самого процесса оценивания для всех участников образовательного процесса. •систематичность. Последовательное и систематическое осуществление процедур оценивания. 224

•доброжелательность. Создание условий для партнерских отношений между учителем и учащимся, стимулирующих рост [6]. Один из великих английских мыслителей Герберт Спенсер сказал: «Великая цель образования – это не знания, а действия!» [3]. Единственная возможность научить ребёнка жить в существующих условиях, это создать ему условия для проявления своих собственных способностей. Создавать такие условия, помогающие отследить динамику развития ученика, относительно учебных целей, определить возможности улучшения новых подходов в обучении, методов и форм реализации этих возможностей. Таким образом, использование «оценивание для обучения» играет большую роль в образовательном процессе, так как учителя и ученики получают большие преимущества в получении качественного преподавания и обучения в условиях обновления содержания образования. Список литературы: 1. Формативное (формирующее) оценивание: методическое пособие / Е.Н. Кохаева. – Астана: АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы» Центр педагогического мастерства, 2014. – 66 с 2.Оценивание учебных достижений учащихся.Методическое руководство/Сост.Р. Х. Шакиров, А.А. Буркитова, О.И. Дудкина. – Б.: «Билим», 2012. – 80 с. 3.http://koprolunatism.ru/index-b-index-73721.aspx 4. http://citaty.socratify.net/gerbert-spenser/138564 5.Инструменты формирующего оценивания в деятельности учителяпредметника: методическое пособие /И. Логвина, Л. Рождественская. – Нарва 2012. 6.Формативное оценивание в начальной школе. Практическое пособие для учителя/ Сост. О. И. Дудкина, А.А.Буркитова,Р. Х. Шакиров. – Б.: «Билим», 2012. – 89 с. 7. Руководство для учителя. ЦПМ АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы». - Астана, 2016 г. www. cpm. kz.

ЖАҺАНДАУ КЕЗЕҢІНДЕГІ «ҮШТҰҒЫРЛЫ ТІЛ» ИДЕЯСЫНЫҢ ЖҮЗЕГЕ АСУЫНЫҢ МАҢЫЗЫ Нұғмарова Айғаным Күресқызы Атырау агралы- техникалық колледжінің жоғары санатты қазақ тілі жəне қазақ əдебиеті пəні оқытушысы

Қазақстан халқы бүкіл əлемде үш тілді пайдаланатын жоғары білімді ел ретінде танылуы тиіс. Бұлар қазақ тілі–мемлекеттік тіл,орыс тіліұлтаралық қатынас тілі жəне ағылшын тілі-жаhандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі. ҚР Президенті Н.Ə. Назарбаев 225

Ұлтаралық татулық- мемлекеттік тұрақтылықтың негізі. Еліміздегі түрлі ұлт өкілдерінің татулығы,ынтымағы өзге елдерге үлгі боларлықтай екені даусыз. Тəуелсіздік тізгіні қолымызға тиіп, егеменді ел болған алғашқы күндерден бастап-ақ елімізде тіл саясаты Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың тікелей басшылығымен салиқалы да, сындарлы түрде жүзеге асырылуда. Елбасы жыл сайынғы Қазақстан халқына арнайтын дəстүрлі жолдауларында да тіл саясатына, оның ішінде қоғамдағы мемлекеттік тілдің мəртебесін көтеру мəселесіне тоқталмай өткен емес. “Үштұғырлы тіл” туралы идеяны мемлекет басшысы 2006 жылдың қазанында өткен Қазақстан халқы ассамблеясының XXI құрылтайында жария етті. Ал 2007 жылғы “Жаңа əлемдегі жаңа Қазақстан” атты халыққа жолдауында Тілдердің үштұғырлығы атты мəдени жобаны кезең-кезеңмен іске асыруды ұсынды. “Қазақстан халқы бүкіл əлемде үш тілді пайдаланатын жоғары білімді ел ретінде танылуға тиіс. Бұлар:қазақ тілі- мемлекеттік тіл, орыс тілі- ұлтаралық қатынас тілі жəне ағылшын тілі- жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі”, деген болатын. Президент Нұрсұлтан Назарбаев биылғы халқына арнаған Қазақстан халқына əл-ауқатына арттыру- мемлекеттік саясаттың бастымақсаты атты Жолдауында Үкіметтің алдына «Тілдердің үш тұғырлығы» мəдени жобасын іске асыруды жеделдету міндетін қоя отырып, бүкіл қоғамымызды топтастырып отырған мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін оқыту сапасын арттыру қажеттігіне ерекше назар аударды. Қазіргі даму сатысында дəстүрлі қоғамнан ақпараттық қоғамға өту кезінде жəне ұлттық мемлекеттердің шеңберінен шығатын экономикалық, саяси жəне əлеуметтік қарым-қатынастардың күшеюі барысында басқа елдердің өкілдерімен коммуникативтік жəне əлеуметтік- мəдени қарымқатынас жасау қажеттілігінің өсуі байқалады. Соңғы жылдардағы əлеуметтік- экономикалық жəне саяси, əлеуметтік- мəдени өзгерістер, бір жағынан, барлық əлемді жайлап бара жатқан жаһанданудың нəтижесі ретінде бағаланады. Қазақстандықтар осы болып жатқан өзгерістердің барлық салдарын өздерінен өткізеді. Олар қоғамдық ұдайы өндіріс жүйсінде маңызды роль отқарады жəне білікті орынға ие. Ұдайы өндірістік, инновациялық жəне тасымалдаушы қызметін жүзеге асыра отырып, жаңа ұрпаұ өкілдері қоғамның құрылымына əр түрлі позицияларды орындай отырып, қоғамда интеграцияланады.Жаңа қоғамдағы студент жастардың қоғамдық құрылымға шоғырлануы бірінші кезекте олардың жаһандану үрдісіне қосылуына тəуелді. Аталған үрдіске қосылу ақпараттық қоғамға өтудің индикаторы болып есептелуі мүмкін. Қазақтардың жаһандану үрдісіне тартылуы, бір жағынан, біртұтас əлемдік кеңістіктегі барлық қоғамға қосылудың кепілі болса, екінші жағынан- бұл тартылыстың индикаторы болып табылады. 226

Қазақсатандық студенттердің əлеуметтік жəне сөйлеу тіліндегі сəйкестіліктердің өзгеруі жаһандану тендециялардың корінісі ретінде танылады жəне олардың əсерлерінің талдауында көрініс тапқан. Жаңа əлемдегі кəсіби өсу біртұтас ақпараттық кеңістікке қосылусыз мүмкін емес, ал бұл жеке тұлғадан анықталған компьютерлік сауаттылықты жəне қазақ тілі мен ағылшын тілін жан-жақты білуді талап етеді. Өйткені көптеген, қисапсыз ақпарттың көзі электрондық түрде, ағылшын тілінде беріледі. Қазірге жағдайда қазақтардың жаһандану үрдісіне тартылудың шарттары төмендегідей: 1. Əлеуметтік белсенділік щарты, яғни жаһанданну мəселелерін түсінуі, ондағы белсенді өмірлік ұстанымға дербес қатысудың қажеттілігі. 2.Білім беру шарттары, қоғамда білім алу деңгейінің өсуімен байланусты, тұтасымен алғанда оқу əрекетінің күшейтілуі жағынан, білім беру құндылығының өсуі жəне шығармашылыққа деген ұмтылыстың жоғарлауы студенттердің жеке диспозициясының өзгерісіне əкеледі. 3.Ақпараттық шарт, студенттердің компьютерлік сауаттылығы жəне интернете жұмыс істей білуі арқылы жер шарындағы бұртұтас ақпараттық кеңістікке енуі. 4.Тілдік шарт: шет ел тілдерін оқып- үйрену арқылы тілдік құзыреттілік деңгейінің өсуі, екінші жағынан- туған тілдің құндылықтарын сақтап қалу. Атап көрсетілгендей,жаһандану əлеуметтік орта мен қоғам құрылысының өзгерісін əкеле жатыр. Өз кезегінде ол құндылықтар жүйесін, құлықтық кодтар мен негіздемелерді өзгертеді. Жаңа ұрпақ өкілдерінің жетекшілерінің үлгілері мультимəдени командада тиімді жұмыс істеуге, көптүрлілік пен көптілділікті бүгінгі заманның сыйы деп қабылдауға, өзінің əлеуметтік жəне тілдік сəйкестілігін сақтауға қабілетті қалықаралық менеджер болып табылады. «Жаһандану ойынының маманы» бүгінгі заманның маңызды мəселелерін жаһандану ауқымда түсіне отырып, өзін барлық əлеммен сəйкестендіреді. Жаһандану үрдісі мəдениаралық өзара қарым-қатынас жəне əлеуметтік қатынастардың күшеюінен көрінеді. Тілдік біліктілік жұмыс істеу немесе интернетке кіру үшін ғана керек емес, компьютерлік қарым-қатынас қазіргі əлемде коммуникацияның айқын ерекшелігі болып табылатына қарамастан, оның қажетті бір шарты табысты кəсіби карьера жасау үшін де керек. Көптеген батысеуропалық компаниялар өз штаттарында шет тілде емін-еркін əңгіме жүргізіп, сұхбат құра алатын қызметкерлер ұстайды. Американдық университеттер, мемлекеттік қызмет жəне қызмет көрсету аясындағы компаниялар жұмысқа қабылдау кезінде ағылшын тілінен басқа, ең болмаса бір шет тілін білетін үміткерлерді жақсы бағалайды. Қазақстандық жұмыс берушілерде шет тілін білетін мамандарды бағалай бастады.Жетекшілік міндеттерді атқара алатын адамдарға 227

ұсынылатын негізгі талаптардың ішінде шет тілін меңгеру ерекше қойылады. Көптеген ағылшын, неміс компаниялары келесі шарттар бойынша сұрыптайды: ағылшын тілін жақмы білу, интеллект, шығармашылық қадам, адамдармен тіл таба білу, мінез тұрақтылығы , мақсатқа жетуге табандылық. Осылайша, шет тіл біліктілігі кəсіби жұмысқа тұру кезінде іріктеудің ең басты критериі болып табылады. «Үш тұғырлы тіл» мəселесі халық дұрыс түсінбей отыр. Алдымен ақты ақ, қараны қара деп, мəселені жеке-жеке бөліп, мемлекеттік тілге ешқандай зиянын тигізбейтінін насихаттау мəселесі жетіспей отыр.Үш тұғырлы тіл, негізінде, қазақ жеріндегі қазақ тілінің соңында қалған орыс пен ағылшын тілін қоса пайдалану болып табылады. Яғни, орыс тілі мен ағылшын тілі қазақ тілінің көлеңкесінде, ығында жүреді. Презиндентіміз айтқандай, үш тілдің ішінде қазақ тілінде басымдық беріліп, қалған екі тіл сол ана тілімізге бағынышты күйге болады. Əрине, дамыған өркениетті 30 елдің қатарына қосылу мақсатында жүргізіліп отырған «Үш тұғырлы тіл» саясаты, шын мəнінде, елдің ертеңі үшін керек нəрсе. Мəселен, Қазақстанда заң мамандары, экономика мамандары өте көп жəне жүмыссыз. Бірақ, көп компаниялар мен кəсіпорындар заңгерлер мен экономистерге зəру. Əрине, мемлекеттік тілмен қатар, ағылшын, орыс тілдерін білетін, өз мамандығының негізгі іскерлеріне. Осы оқулықтарды толтыру мақсатында «Үш тұғырлы тіл» идеологиясы дүниеге келіп отыр. Яғни, елімізге қажетті, үштілді меңгерген, кез келген жерден ақпарат ала алатын, өз ісінің білгіоі, бүкіл əлем бойынша коммуникацияға түсіп, жер бетінің кез келген нүктксінде бизнес жасайтын кадрлар ауадай қажет. Аталмыш кадрлар мəселесін «Үш тұғырлы тіл» саясаты оп-оңай шешіп бере алады. Студенттік топтың жаһандану үрдісіне қосылуы бір жағынан, шет тілдерін көңіл қоюдың жоғарылауымен, екінші жағынан, əлеуметтік мəртебесі биік орыс тілінің ықпалымен сөйлеу мəдениетінің өзгеруімен байланысты. Шет тілдерді білу мəртебесімен, орыс не ағылшын тілінен салыстырғанда жеткіліксіз шет тілдік біліктілік студенттердің тілдік сəйкестілігінің тоқырауға ұшырауына алып келеді. Ол қазақ тілінің төмен əлеуметтік мəртебесімен бірге жеткіліксіз қазақ тілін білу біліктілігімен жəне ағылшын тілінің жоғарғы əлеуметтік мəртебесімен бірге жеткіліксіз шет тілін білу біліктілігімен қайшылыққа келіп отыр. Бірнеше əлеуметтік біліктілік үшін жəне сөйлеу тіліндегі сəйкестіліктің төмендендеуінің тегіс бірдейлілігінде жас азаматтар кундерікті сөйлеу тілінде шет тіл сөздерін пайдаланады. Осының нəтижесінде социолект қалыптасады. Социолект дегеніміз əлеуметтік диалект, қандай да бір əлеуметтік топқа тəн тілдік ерекшеліктердің жиынтығы.Оның диалекттен айырмашылығы ол толыққанды, өзінше қатынас жасау құралы бола алмайды.Социлектке тек нақты лексикалық, морфологиялық жəне 228

синтаксистік ерекшеліктер тəн. Социолектке жастар тілі, сленг, жаргондар жатады. Кəсіби жаргондармен сөйлейтін адамдарға ұқсас, жастардың жаргондары екі тілді: өз орталарында олар жаргондық құралдармен сөйлесе, бөтендермен қарым-қатынас жағдайында, ресми жəне бейтарап ситуацияларға əдеби білге көшеді. Студенттерге ішкі тілдік немесе жаргондық- əдеби диглоссия, ситуация мен қарым-қатынас шеңберінде бір ұлттық тілдің əр түрлі шағын жүйелерін пайдалану тəн. Ережедегідей, ресми, іскери қарым-қатынастарды немесе жоғары жастағы адамдармен қарым-қатнас кезінде студенттер қазақ тілінің əдеби формасында сөйлеуге тырысады, ал достарымен немесе құрдастарымен сөйлескенде студенттік социолектерді пайдаланғанды дұрыс көреді. Қазіргі студенттік социолект көптеген орыс тілді кірме сөздердің қолданылуымен ерекшеленеді, олар оккозионалды сөйлеу құбылысы ретінде, жеке сөйлем, сөздер мен варваризмдер, вульгаризм мен экзотизмдер ретінде жүзеге асады. Жаңа қалыптасып келе жатқан жаргон мен студенттік социолект сол қоғамдық топ пен тұтас қоғамның əлеуметтік тіршілік етуін көрсеткен. Мəселен, бұл 60-жылдарда ГФР-да студенттер қозғалысы болған кезде, студенттердің жеткілікті тұрмыстық жаргондар тез өзгеріп, қоғамдық-саяси мазмұнға ие болған, кейін бұл «наразылық тілі» деген атауға ие болған. Барлық тілдік өзгерістер ақыр аяғында əлеуметтік сипат алады, жəне мына нəрсені де атап өткен орынды, студенттік социолектінің қазіргі өзгерісі жаһандану үрдісінің əсері болып табылпды. Жалпыға белгілі жайт, тілдік шағын жүйелердің ішкі факторлардың əсерімен өзгерісте ұшырайды.Тілді қолданудың ортасының өзгеруі. Білім берудің таралуы, халықты, бұқараны аймақтық көшіруі тіл дамуының негізгі əлеуметтік факторы болып дəстүрлі түрде танылады. Жиырмасыншы ғасырдың аяғында жаһандану үрдісінің күшеюімен интернеттегі компютерлік жəне коммуникациялық əдістердің, ғылыми–техникалық үрдістер жетістігі таралуының жеделдеткенмен, əлемдегі саяси жəне экономикалық өзгерістермен қатар əлеуметтік- тілдік өзгерістердің шоғырмануымен күшейтілуі байқалады. Тілге мұндай əсер етудің негізгі экстралингвистикалық себептер: -80-ші жылдардың екінші жартысы мен 90-ыншы жылдардағы оқиғалардың төңкерістік сипаты. -Жаңа тілдік пссихологиялық қолайсыздығының тез өсуі. -Сөйлеудің жаңа құралдарсын, бейнеліліктің жаңа тұлғаларын өңдеуге ұмтылу -Жаңа құбылыстардың атаулары тууымен бірге, өткенге оралатын, Кеңес одағы өмір сүріп тұрған кезде атауға тыйым салынған сөздердің жаңғыртылып атауы. 229

Бұл жоғарыда көрсетілген əлеуметтік жəне психологиялық факторлар қазіргі қазақ тілінің ерекшеліктеріне жəне бүгінгі студент жастардың сөйлеу мəдениетіне елеулі түрде əсер етеді. Жаһанданудың əлеуметтік табиғаты қайшылықты жəне жəне бірмəнді емес.Жас Қазақстандықтардың жаңа өкілдерінің қалыпасуы жаһандану тенденцияларының күшеюі кезінде жүзеге асып жатыр. Жаһандану салдарынан туындаған əлеуметтік–мəдени шектерің айқындығы бүкіл əлем қоғамының əлеуметтік, мəдени жəне тілдік сəйкестілігіне таңбасын қалдыруда. Жаһанданудың əлеуметтік лингвистикалық аспектілері жаңа ұрпақтың əлеуметтік сəйкестіліктерінің қалыптасуында айрықша қызмет атқарады. Жаһандану үрдісінің бүгінгі таңдағы қазақстандық студенттерге əсер етуі студенттердің əлеуметтік жəне сəйкестіліктерінің өзгерісінде көрінеді. Ол өз кезегінде жаңа ғылымы–техникалық жетістіктермен, мəдениаралық диалогтардың əлеуметтік жаңашылдығы мен перспиктива мен байланысында мəдени таптаурындарда тұңғиық өзгерістердің нəтижесі болып табылады. Бүгінгі таңда қазақстандық студенттердің транысұлттық орта жағдайындағы тілдік сəйкестілігі, бір жағынан жаһандану əсерінен, екіншіден өзін елінің – мəдени болмысымен сəйкестендірудің қажеттілігін сезінумен, үшіншіден, замандастарының тобымен сəйкестенудің əсерімен қалыптасады. Жаһандану үрдісімен байланысты əлеуметтік, саяси жəне экономикалық өзгерістердің əсерімен əлемде тілдік жағдай да біршама өзгеріске ұшыраған. Өзгерістердің басым бөлігі тілдердің мəртебелік жағдайына қатысты. Қазіргі жағдайларда студентердің жаһандану үрдісіне тартылуы қазақстандық қоғаның дəстүрлі өндірістен ақпараттық кезеңге көшуінің көрсеткіші болып табылады. Бұлайша тартылудың шарттары біздің ойымызша мыналар: Тұтасымен алғанда, қазақтар өздерін «əлемнің азаматтары», əлемдік қауымдастықтың бөлігі деп сезінеді, мəселенің маңызын жалпы ғаламдық ауқымда түсінеді, Қазақстанның жаһандану үрдісіне қосылуын мойындайды жəне бұл қосылуды қажет деп табады. Əлемдегі барлық мемлекеттердің 4 пайызы ғана бірұлтты. Полэтникалық мемлекеттердің барлығы бір тілді қоғам құруға ұмтылып келеді. Еуропа ұлттары тіл бірлігі мен капитализм, яғни стандартты индустрия, ортақ кəсіптік біліктілік, ортақ баспасөз т.б. нарық институттары мен саяси биліктің ортақтығы арқасында қалыптасты. Қазақстанда да тілдік тұтастық проблемасы ешқашан күн тəртібінен түспеуі тиіс. Абсолютизм дəуірінде Еуропа елдерінде түрлі халықтар ортақ тілге күшпен біріктірілді. Францияда француз тілі ХІІ ғасырда, Англияда ағылшын тілі Шотландия мен Ирландияны жаулап алғаннан кейін жаппай енгізіле бастады. Отарлаушылардың зорлығымен испан жəне португал тілдері оңтүстік америкада, ағылшын тілі солтүстік америкада жергілікті тілдерді 230

ығыстырады. Мысалға, АҚШ көпұлтты мемлекет болғанмен, əлі күнге дейін бюджет қаржысы тек ағылшын тілінде оқытатын мектептерге ғана бөлінеді. Мемлекеттік білім жүйесі мен стандартты индустрия Батыс Еуропа елдерінде де, АҚШ-та да тілдік тұтастық күшпен қалыптастырудың құралына айналды. Кеңсе Одағында да орыс тілінде іс жүргізу міндетті болды. Мұның салдары қазіргі Қазаақстанда ұлттық тілдердің қолданылу аясының тарлығынан байқалады. Орыс тілі əлі де болса Қазақстан халқын тұтастандырушы, қоғамды тұрақтандырушы роль атқарып келеді [3]. Бірақ, қазақ ұлты өкілдері қазақ тілі мемлекеттік істерді жүргізуге қолданылсын, қазақстандықтардың барлығы сөйлейтін жалпыхалықтық тілге айналсын деген талап қойып отыр. Қазір біз абсолютизм дəуіріндегідей немесе кеңістік тоталитарлық жүйе кезіндегідей халықтарды белгілі бір тілге күштеп біріктіре алмаймыз. Біз Қазақстан халқын тілдік бірлікке келтірудің мүмкін механизмдерін анықтау үшін еліміздегі қазіргі тілдік ситуацияны талдауға жəне шетел тəжірибесін сараптауға тиіспіз. Содан кейін ғана Қазақстан халықтарының тілдік тұтастығын қалыптастырудың өркениетті, демократиялық жолдарын айқындауға болады. Пайдаланылған əдебиеттер тізімі: 1. Қазақстан Республикасындағы «Тілдерді қолдану мен дамытудың 20112020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» 2.Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың 2001-2020 жылдарға арналған мем- лекеттік бағдарламасы. 3.Н.Ə.Назарбаев: «Қазақстанның əлемдегі бəсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы»- Егемен Қазақстан газеті. 19/1-2006. № 16

ҚАЗАҚТЫҢ ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРЫН ДЕНЕ ТƏРБИЕСІ САБАҒЫНДА ҚОЛДАНУДЫҢ МАҢЫЗЫ Қырықбаева Райхан Мұхатайқызы Атырау аграрлы-техникалық колледжі, дене тəрбиесі пəнінің бірінші санатты оқытушысы

Қазақ ұлты негізінен ұрпақ қамын басты мақсат етіп қойып, балалардың нағыз азамат болып қалыптасуына аса зор мəн берген. Нəтижесінде дəстүрлі бала тəрбиесінің басты құралы ретінде ұлттық ойынды орайластырып, дамытып отырған. Қазақстан ұлттық энциклопедия Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында «Білім беру жүйесінің басты міндеті-ұлттық жəне жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға жəне кəсіптік шыңдауға бағытталған сапалы білім үшін қажетті жағдайлар жасау; жеке адамның шығармашылық, рухани жəне күш-қуат мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, даралықты дамыту үшін жағдай жасау арқылы ой231

өрісін байыту» деп атап көрсетілген.[1] Осы аталған міндеттерді жүзеге асыру үшін оқытудың жаңа технологияларын енгізу жəне оны тиімді пайдалану керек. Аталған жолдар арқылы оқытушыға білім сапасын арттыру, оның мазмұнын байыту, оқу үрдісін жетілдіру жəне жан-жақты дамыған, рухани дүниесі бай шығармашыл тұлға қалыптастыру мəселесін қойып отыр. Сондықтан білім берудің жаңа технологиясын пайдаланып, дене тəрбиесі пəнін жаңа технологиялық əдіспен студенттердің денсаулықтарына байланысты, ұлттық ойындарды спорттық ойын түрлеріне пайдалануға кез келген дене тəрбиесі оқытушысының мүмкіндігі бар деп санаймын. Қазақтың айтулы қоғам қайраткері М.Шоқай: «Ұлттық мəдениеттен жұрдай рухта тəрбиеленген ұрпақтан халқымыздың қажеті мен мүддесін жоқтайтын пайдалы азамат шықпайды»[2] деп айтқандай, жастарға бүгінгі таңда адамзаттық игіліктерді, халқымыздың ғасырлар бойы армандаған мəдени-рухани мұрағаттары мен ұлттық тəлім-тəрбие саласындағы, білім жүйесіндегі ізденістерін көрсету– біздің басты міндетіміз. Сонымен бірге, біздің ұлт ретінде қалыптасып,сақталып қалуымыз үшін ата-баба аманатына адал ұрпақ тəрбиелеуіміз керек.Ұрпақты ұлттық рухта тəрбиелеу үшін бар күш жігерімізді жұмсауымыз керек. Ал, оның барлығы əкенің қанымен, ана сүтімен, жусан иісімен, күйдің күмбірімен, ұлттық ойындар арқылы дариды. Қазақ халқы материалдық мұраларға қоса мəдени қазыналарға да бай халықтардың бірі. Сондай аса құнды, қомақты дүниелер қатарына ұлт ойындары жатады. Қазақтың ұлттық ойындары туралы қағаз бетіне түскен алғашқы деректер XІІІ ғасырдан басталады. Оны алғаш жинап, Европа жұртшылығына таныстырған Италия саяхатшысы Плано Карпини болды. Одан кейінгі кезеңде қазақ халқының ұлттық ойындарының тəрбиелік маңызы туралы пікір айтқандар қатарында К.А.Покровский, А.Левшин, Е.Букин, А.Шиле жəне т.б. болды. Қазақтың ұлт ойындары туралы алғашқы пікір айтушылардың қайқайсысы болмасын, оны жоғары бағалап, көшпелі халықтан осындай өрелі өнерді күтпегендіктерін айтса, заманымыздың аса көрнекті заңғар жазушысы М.О.Əуезов: «Біздің халқымыздың өмір кешкен ұзақ жылдарында, өздері қызықтаған алуан ойын өнері бар ғой. Ойын деген, менің түсінуімше, көңіл көтеру, жұрттың көзін қуантып, көңілін шаттандыру ғана емес, ойынның өзінше бір ерекше мағыналары болған», деп айтқаны тегін емес.[3] Өйткені, бүгінгі жəне болашақ ұрпақ ұлт ойындарының өзі адам еңбегінің жемісі екенін білуге тиіс. Ұлттық спорттық ойындардың мақсаты міндетті түрде жеңіске жету емес, денсаулықты сақтау, ағзаның дұрыс өсуіне, қалыпты дамуына жағдай жасау.Қазақтың ұлттық ойындарының басқа халықтардың ұлттық ойындарынан айырмашылығы бар. Ол – оның шығу, пайда болу тегінің ерекшелігіне байланысты жəне белгілі бір тəрбиелік мақсат бірлігін көздейтіндігінде болып отыр. Қазақтың ұлт ойындары ерлікті, төзімділікті, 232

батылдықты,шапшаңдықты,қайсарлықты т.б.мінез-құлықтың ерекшеліктермен бірге білек күшін, дененің мықты болып шынығуын, күшқуаттың көптігін қажет етеді. Сондықтан қазақ халқының мəдени мұраларының құнды бөлігінің бірі ретінде ұлттық ойын спорт түрлерін дамытуға көп көңіл бөлінген. Қазақтың ұлт ойындары: Тоғызқұмалақ, көкпар, сайыс, күрес, теңге алу, қыз қуу, арқан арту, алтын қабақ ату, асық ату жəне т.б. спорттық сипатпен бірге тəрбиелік маңызы да бар. Себебі халық ойынның бірнеше түрлерін туғызып қана қойған жоқ, сонымен бірге оны іс жүзінде қолдана білді жəне оның тəрбиелік жақтарын да көре білді. Сондықтан олар «Бала ойынмен өседі» деген өмірлік принципті негіз ете отырып, осы тəжірибені өздерінің бала тəрбиесі туралы көзқарастарының басты арқауы етті. Мысалы, бала ойынды тоқтатып, одан қол үзіп үйде көбірек бола берсе, онда ол баланың денсаулығы ата-аналарына мазасыздантыратын болады. Өйткені үлкен адамдардың еңбек етуі қандай керек болса, баланың ойыны да сондай қажет нəрсе ретінде қабылдау қажет. Кезінде медицина тарамаған не дəрігерлік мекемелері жоқ елде баланың денсаулығын бақылайтын құралдардың бірі осы ойын болған. Бүгінде ойынды адам баласы жасаған жеті кереметтің қатарына сегізінші етіп осы ойынның аталып жүруі тегін емес. Бұрын ел қорғаушы батыр, жауынгер ойын үстінде көрінеді. Сол ойын арқылы шынығып, өзінің бойындағы табиғи дарынын шыңдай түседі. Ұлт ойындары осылайша атадан – балаға, үлкеннен – кішіге мұра болып жалғасып отырған. Ойын тек адамның дене күш – қуатын молайтып, оны шапшаңдыққа, дəлдікке т. б. тəрбиелеп қана қоймай, адамның ақыл – ойының толысуына, есейіп өсуіне де көп пайдасын тигізеді. Олай болса, қазақтың ұлттық ойындары сауықтық жағынан ғана емес, ол-спорт, ол-өнер, ол- шаруашылық тəжірибелік маңызы бар тəрбие құралы болып табылады. Сондықтан қазақтың ұлттық ойындарын дене тəрбиесі сабағында жоспарға енгізу арқылы өткізу студенттерді тəрбиелеуде маңызы зор. Ал оны оқыту процесінде қолдану оқытушының əдіскерлігіне байланысты. Ұлттық жəне эстафеталық қозғалыс ойындарын ұйымдастыра отырып студенттердің қызығушылығын арттыру, ұйымшылдыққа,батылдыққа жəне салауатты өмірге тəрбиелеуде рөлі зор. Қазақтың ұлттық ойындарын көптеген спорттың түріне байланыстырып қолдануға болады. Əсіресе спорттық ойын сабақтарында, жеңіл атлетика, гимнастика сабақтарында, жалпы дене қуаты дайындығы жəне жаттықтыру сабақтарында кеңінен қолдануға болады. Соның бəріне қатысты жүгіруге, секіруге, дəлдікке, ұйымшылдыққа арнап, ойындар табуға болады. Ал осы ойындарды жүйелі түрде сабақта пайдалану, қиыншылықтарды жеңуге, еңбексүйгіш тұлға ретінде тəрбиелеуге ықпал етеді. Ұлттық ойындар жаттығулар көмегімен студенттердің тактикалық ойлауды дамыту, сыртқы қоршаған ортаны сезіну, болашақта істелетін жұмыстарға дайындалу, жинақталу қасиеттерін қамтамасыз етуге көмектеседі. 233

Оқу үрдісінде ұлттық ойын элементтерін пайдалану сабақтың тақырыбы мен мазмұнына сай алынады. Сонда ғана оның танымдық, тəрбиелік маңызы арта түседі. Əр сабақ сайын ұлттық ойындарды əр түрлі əдістермен жетілдіре оқыта отырып, ұлттық өнегені бойына сіңіріп, ұлтқа тəн қасиеттерін жүзеге асырып отырса, əрі ойнау тəсілін үйретіп, жетілдіріп жəне қайталау арқылы пысықтап отырса, онда ол ойындар жақсы есте қалатын болады. Мəселен, қазақтың ұлттық ойындары: «Бəйге», «Көкпар», «Алтын сақа», «Хан талапай», «Қыз қуу», «Ақсерек, көк серек», «Соқыр теке», «Теңге алу», т.б. студенттердің еңбекке деген қарым-қатынасы мен қабілеттерін арттырса, «Аламан бəйге», «Аударыспақ», «Арқан тарту» ойындары адамды төзімділікке үйретуге, ерік-жігерді игере білуге, білек күшін дамытуға, «Хан дойбысы» ойын түрлері спорттық, «Хан талапай», «Төрт асық»,«Асық ату» ойындары дəлдікті ептілікке, серіктесті таба білуге, онымен тіл табысуға үйретеді. Жалпы асық ойыны өзінің түрлеріне қарай баланың мергендігін, шапшаңдығын, қырағылығын жетілдіреді. Сонымен бірге қазақтың ұлттық ойындарының біразы ойлауды қажет ететін ойындарға жатады. Олар негізінен логикалық ойлау мен математикалық, философиялық ойлануды дамытуға негізделген. Соның бірі «Тоғызқұмалақ» ойыны, ол стратегиялық жəне тактикалық əдістерін қазіргі заман талабына сай қолданылып отырған компьютер арқылы жүзеге асыру да жаңа əдістердің бірі ретінде қарастырылады. Қазақтың ұлттық ойындарын сабақта үзбей өткізу студенттердің қозғалыс белсенділігін арттырады, денсаулығын нығайтып, денесінің шынығу деңгейін көтереді. Сондықтан да ұлттық ойындар дене тəрбиесі сабақтарын дамытудағы негізгі құралы болып табылады. Өйткені бұл ойындарда көптеген тəсілдер жүйесі, үйрету мен тəрбиелеу əдістері жинақталған болса, ал оқытушының міндеті – студенттерді ойынға өз қызығушылығы мен ынтасын қамту болып табылады. Сонда ғана ойын мақсатына жетіп, тəрбиелік мəні арта түседі. Қазіргі таңда ойындарымыз студенттердің жан-жақты жетілуіне жағдай туғызады. Жастардың енжарлық, еріншектік т.б. жат қылықтардан алыс болуына септігін тигізеді жəне бос уақытын тынғылықты пайдалануына мүмкіндік береді. Ұлттық ойындарды сабаққа қолдану нəтижесінде мынадай мүмкіндіктерге қол жеткізуге болады: -Студенттің денесінің дұрыс қалыптасуына, күш қуатын жетілдіруге мүмкіндік туғызады; -Студенттің тек денесін ширатып, денсаулықтарын жақсартып қоймайды, сонымен қатар пəндерден алған білімдерін толықтырады; - Ойлау қабілеті дамиды,ой-өрісі кеңейеді; - Шыдамдылыққа, төзімділікке, ептілікке үйретеді; -Сабаққа деген белсенділігін арттырады, оқу үрдісіне деген қызығушылығын жоғарлатады. Қазақтың ұлт ойындары тақырыпқа өте бай жəне əр алуан болады.[3] Сондықтан оны үйренудің, күнделікті тұрмысқа пайдаланудың 234

заманымызға сай ұрпақ тəрбиелеуге пайдасы зор. Өйткені ұрпақтың байсалды да байыпты болып қалыптасуы – ұлттық ойындардың тамырынан нəр алуында жатыр.Ұлттық ойын арқылы дені сау, салауаттылыққа баулыған жəне психологиялық, физиологиялық жағынан қалыптасқан, ұлттық дəстүрге ие, жан-жақты жетілген тұлға дайындаймыз. Жалпы ойынның қандай түрі болмасын, атадан балаға, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып, өткен мен бүгінгіні байланыстырып отырады. Ата–бабаларымыз бұдан сан ғасыр бұрын ойлап тауып, уақыт өте ұрпағына қалдырған осы ойын түрлерінің маңызы мен мəнін саралап, ұлттық ойындарымызды жаңа ғасырда жаңаша пайдалану маңызды. Өйткені ұлттық ойын біздің баға жетпес байлығымыз болып саналады. Халық ойындары өмірлік қажеттіліктен туады да, психологиялық жағынан денсаулық сақтауға негізделеді. Ұлы педагог В.А.Сухомлинский өз сөзінде: «Ойынсыз ақыл–ойдың қалыпты дамуы да жоқ жəне болуы да мүмкін емес. Ойын дүниеге қарай ашылған үлкен жарық терезе іспетті, ол арқылы баланың рухани сезімі жасампаз өмірмен ұштасып,өзін қоршаған, дүние туралы түсінік алады. Ойын дегеніміз ұшқын, білімге құмарлық пен еліктеудің маздап жанар оты»[3],- дегендей, студенттің ақыл-ойы, парасаты ұлттық салт-сананы сіңіру арқылы дамиды. Ұлттық ойындар қазақ халқының ғасырлар бойы рухани байи түсуіне еңбек етіп келеді жəне болашақ ұрпақтарға да еңбек ете береді деп есептеймін. Пайдаланған əдебиеттер 1.Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы. – Астана, 2007. 2.Рысбекова Т. БАҚ жəне ұлттық тəрбие // Қазақстан мектебі. 2004 ж. №7. 3.Е.Сағындықов «Қазақтың ұлттық ойындары». Алматы 1991ж. 4. Б.Төтенаев «Қазақтың ұлттық ойындары» .Алматы 1994 ж. 5.3.Атабаев А.С. Ұлттық ойындар-халық мұрасы /Ұлт тағылымы. 2006 6. Мұхамеджанова Дене шынықтыру пəнін оқыту əдістемесі.Астана-2011

БОЛАШАҚ ТЕМІР ЖОЛ МАМАНДАРЫН ДАЯРЛАУДА АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ МҮМКІНДІГІН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ Сатимова Нағима Сандибековна Атырау аграрлы техникалық колледжі, арнайы пəн оқытушысы

Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі оқытудың жаңа 235

технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу. ҚР ”Білім туралы” Заңының 8-бабы Жалпыға бірдей жаhандану мен жаңғырту жағдайында сыртқы шарттардың талаптарына сəйкес білім беру жүйесіндегі өзгерістер аса маңызды болып табылады. Адамзаттың капиталына, оның ішінде білім беру жүйесіне салынған инвестициялар экономика мен қоғам үшін маңызды қайырым беруіне септігін тигізеді. Бұл өзгерістер жылдам өзгерілетін əлемде бейімделе алатын, техникалық үдемелі, өндірістік жұмыс күшін құруға аса қажетті.Халықтық білім беруге, дағдылыққа, қабілеттілікке инвестиция салған елдер ғана болашақта жетісті экономика болады. Оның ықпалы, əсіресе, білім беру саласында ерекше байқалады. Атап айтсам, Қазақстанның ғылым мен білім жүйесі жаңашыл сипат алды. Тəуелсіздігімізді алғалы бері елімізде бірнеше жоғары оқу орындары бой көтерді. Сапалы білім əр уақытта қажет болғаны сөзсіз, адамзат тарихында тоқтаусыз даму білім, біліктілік нəтижесінде. Осы жағдайда заман талабы жаңашыл ойлауды көздейді, яғни инновацияны. Инновацияның синонимі ретінде жаңалық енгізу, жаңғырту жаңалық, жаңашылдық, жаңарту, жаңару, тың өзгеріс, шығармашылық сияқты сөздерді қатар қолдану орын алды. Инновация процесінен білім беру жүйесі де тыс қалған жоқ. XX ғасырдың екінші жартысында əлемде ірі білім реформалары жүзеге аса бастады. Педагогикалық инновация сияқты арнайы ғылыми салалар пайда болды. Бұрыңғы Кеңес Одағында, ХХ ғасырдың 80 жылдарынан бастап білім саласында инновация түсінігі кең қолданыла бастады. Педагогика мен білім жүйесіндегі əр түрлі инновацияларды зерттеу, алдыңғы қатардағы тəжірибелерді қорыту жұмыстары қолға алынды. Синоним ретінде қатар қолданылған «білім берудегі инновация» мен «педагогикалық инновация» терминдері ғылыми негізделіп, педагогикалық категориялық аппаратына енді. Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру – жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. XXI ғасыр – ғалым мен техниканың дамыған кезеңі. Заман талабына сай қазіргі білім жүйесіндегі игі өзгерістер мен жаңалықтар соның нəтижесі. Жаңа ақпараттық технологияны пайдалану жəне оны мақсатты түрде жүзеге асыру – ақпараттық қоғам дəуірінің негізгі көзі. Жаңа ақпараттық технологиялар дегеніміз–білім беру ісінде ақпараттарды даярлап, оны білім алушыға беру процесі. Оқытудың ақпараттық технологиясы – бұл ақпаратпен жұмыс жасау үшін арнайы тəсілдер, педагогикалық технологиялар, бағдарламалық жəне техникалық құралдар (кино, аудио жəне видеоқұралдар, компьютерлер, телекоммуникациялық желілер). Оқытудың ақпараттық технологиясы–білімді жаңаша беру мүмкіндіктерін жасау (педагогикалық іс-əрекетті өзгерту), білімді қабылдау, білім сапасын бағалау, оқу-тəрбие үрдісінде студенттердің жеке тұлғасын 236

жан-жақты қалыптастыру үшін ақпараттық технологияның қосымшасы деп түсіну керек. Ақпараттық технологияларды пайдаланудың тиімділігі:  Студенттің өз бетімен жұмыс істеуі;  Уақытын үнемдеуі;  Білім-білік дағдыларын тест тапсырмалары арқылы тексеру;  Шығармашылық қабілетін дамыту;  Қашықтықтан білім алу мүмкіндігінің туындауы;  Қажетті ақпаратты жедел түрде алу мүмкіндігі;  Экономикалық тиімділігі;  Қарапайым көзбен көріп, қолмен ұстап сезіну немесе құлақпен есту мүмкіндіктері болмайтын табиғаттың таңғажайып процестерімен əртүрлі тəжірибе нəтижелерін көріп, сезінуге мүмкіндік береді;  Білім алушының ой- өрісін, дүниетанымын кеңейтуге де ықпалы зор. Біз даярлап жатқан «Темір жол көлігінде тасымалды ұйымдастыру жəне қозғалысты басқару» мамандығы бойынша студенттер де осы жаңа ақпараттық технологиялардың мүмкіндігін пайдалану жолдарын меңгеруде. Осы мамандық бойынша «Поездар қозғалысын ұйымдастыру жəне басқару» кабинеті арнайы поездар қозғалысын ұйымдастыру мен басқаруда басшылыққа алынатын сигналдық нұсқау плакаттарымен жəне «Тасымалды ұйымдастыру мен қозғалысты басқару» деген болашақ мамандықтарының қыр–сырын үйренуге мүмкіндік беретін тренажерлік жинақпен жабдықталған. Бұл тренажер арқылы студенттер мамандықтарының негізгі талабы,маңызы,поездар қозғалысын ұйымдастыруды, қабылдау жəне жөнелту барысында сигналдарды ашу-жабу əдісін меңгереді. Сонымен қатар, студенттер компьютерлерде жүктерді тасымалдау жоспарларына сəйкес сұранымдарды,есептерді орындап,есеп карточкаларының үлгісін толтырады. Жүк тасымалы бойынша құжат үлгілерін тəжірибе түрінде орындап, теориялық білімдерін жетілдіру жұмыстарын жүзеге асырады. Ақпараттық технологиялардың мүмкіндігіне тоқталғанда, электронды оқулықтардың алатын орны ерекше. Студенттер пəн бойынша электронды оқулықтармен танысып, ақпарат алу,мəнжазба дайындау үшін материалдарды саралауға қол жеткізеді. Ақпараттық технология – адамдардың білімін кеңейтіп, олардың техникалық жəне əлеуметтік үрдестерді басқару мүмкіндігін дамытатын, ақпаратты жинау, ұйымдастыру, сақтау, өңдеу, тасымалдау жəне жеткізудің техникалық құралдары мен əдістерінің жиынтығы деп анықтама беретін болсақ, болашақ маман иелерінің ақпараттық технологиялар мүмкіндігін пайдалана білу дағдыларының қалыптасуы олардың бəсекеге қабілетті болуының алғы шарттарының бірі десек артық болмас. Ақпараттық технологиялар, сонымен қатар, оқытушыға өз сабағын тиімді ұйымдастыруға, студенттердің пəнге деген қызығушылығын 237

арттыруға, өз бетімен жұмыс жасап, əртүрлі қосымша материалдар, қызықты оқу бейнефильмдері мен презентациялар дайындауға мүмкіндік береді. Бүгінгі күні кең қолданыста жүрген интерактивті тақтада Activstudio бағдарламасының мүмкіндігін пайдаланудың сабақтың мақсатына жетуіне оң ықпалы зор. Ақпараттық құзыреттілікті қалыптастырудан күтілетін нəтиже жаңа заманға сай ақпараттық мəдениеті мен құзіреттілігі қалыптасқан, теориялық білімдерін іс жүзінде қолдана алатын жеке тұлға қалыптастыру. Ақпараттық-коммуникациялық технологияны оқу-тəрбие үрдісінде қолдану студенттің өз мамандығына қызығушылығын арттырып, шығармашылық шабытын шыңдап, ғылыми көзқарасын қалыптастырып, мамандық сапасын арттырып, еңбек нарығындағы бəсекеге қабілетті мамандар даярлауда үлкен септігін тигізеді. Сапалы да білікті, білімді маман даярлау Қазақстанның индустриялық инновациялық саясатының негізі. Демек, осы іске үлес қосу əрқайсымыздың кəсіби міндетіміз болып табылады. Пайдаланылған əдебиеттер: 1.ҚР ”Білім туралы” Заңы 2.Досалы Ш. К. Жаңа ақпараттық технологиялар. Монография 3.Садыбекова Ж. Оқу-тəрбие үрдісінде ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолдану.

ƏДЕБИЕТ ПƏНІНДЕ САРАПТАМАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ Тасимова Лаззат Тусипкалиевна С.Мұқашев атындағы Атырау политехникалық колледжі ҚМКҚ, қазақ тілі мен əдебиеті пəнінің оқытушысы, филология магистрі

Халқымыздың мəдени мұрасының ең қомақты бөлігі - оның көркем əдебиеті. Тарих қойнауынан жеткен ауыз əдебиеті үлгілерінен басталып, ежелгі дəуір жəдігерлерімен жалғасып, бүгінгі күні өз дамуының жаңа бір қырына шығып отырған əдеби мұраларымыз-халқымыздың жүріп өткен сан тарау жолының, яғни, тарихының көркем шежіресі, сөз бояуымен сырлап салған суреті.Əдебиет пен тарихтың ықылым заманнан бері қатар өмір сүріп келе жатқанының куəсі-бүгінгі күнге жеткен халық тарихының деректі бедерлері мен сұлу сөзбен өрілген көркем арқауы. Əдебиет пен тарихтың ықылым заманнан бері қатар өмір сүріп келе жатқанының куəсі-бүгінгі күнге жеткен халық тарихының деректі бедерлері мен сұлу сөзбен өрілген көркем арқауы. Əдебиет-өмір оқулығы, көркем шығарма,оның мазмұнының табиғаты, ондағы қилы-қилы оқиғалар, оның сан алуан шиеленістері мен бізді тұйыққа тірейтін тартыстарына тап боламыз. Халықтың жүріп өткен жолының куəсіндей əдеби мұра туралы профессор Немат Келімбетов «Қазақ əдебиеті өзінің бүгінгі асқар биігіне оп-оңай, аз күнде көтеріле салған жоқ. Қазіргі егеменді елімізде жан-жақты 238

дамып, əлемдік əдебиет аренасынан өзіндік орын алған қазақ халқының сөз өнері бүгінгі дəрежесіне жету үшін сан ғасырлық тар жол, тайғақ кешулерден, қиын-қыстау асулардан, зар замандардан өтті...Қай халықтың болмасын əдебиет тарихы, ең алдымен, сол халықтың қоғамдық-əлеуметтік тарихымен тығыз байланысты болып келеді. Ендеше, қазақ əдебиетінің тарихы қазақ халқының қоғамдық, əлеуметтік жəне саяси өмірінің бейнелі көрінісі, соның сүрлеуі, ізі болып табылады» десе, «Халық өмірінің жарқын не қайғылы, аласапыран кезеңдерін аңызға қосып, жырға айналдырып, ел жадында сақталған жəне оларды өмірде болған күйінен гөрі шындыққа сыйымды қоспалармен əрлеп, қиялмен толықтырып, жаңа таныс-бейтаныс» бейнеге айналдырған» деген белгілі ғалым Серік Қирабаевтың сөзі осы ойымызды нақтылай түседі. Халық тарихты суретті көркем туындыға айналдырса, тарихи тұлғалардан айшықты, бедерлі сөз құдіреті арқылы қайталанбас, асқақ кейіпкерлер бейнесін жасап отырған. Демек, əдебиетті оқыта отырып, тарих тұңғиығына үңілеміз, көкірегіміздегі сауалға жауап іздейміз, оны табамыз да. Жыл санап заман жаңарып, күн санап күрделеніп келе жатқан білім беру жүйесінде оқытушы мен студентке қойылар талаптар да күрделі. Зерттеу нысаны: Əдебиет пен тарихтың өзара үндестігін табудың мүмкіндігі; Оны енгізудің, таратудың əдіс-тəсілдері. Зерттеу пəні: Қазақ əдебиеті мен Қазақстан тарихы пəндеріне ортақ тарихи кезең. Зерттеу мақсаты: Сараптамалық технологияның негізгі құрылымдық сипатын қажетті жүйеге түсіру; технологияны тəжірибеден өткізу; оқу үрдісіне енгізу жəне үйрету. Зерттеудің болжамы: Оқытушы мен студенттің біртұтас жүйе арқылы белгілі-бір бағытта даму мүмкіндігін ескере отырып мақсатты нақтылау; Технологияны қолданудың міндетін айқындау. Сараптамалық технологияның мүмкіндігі, оны енгізу мен таратудың əдіс-тəсілдері арқылы нəтижеге бағытталған білім сапасына жету. Сараптамалық технологияның ерекшелігі: *Студент оқулықта берілген тарихқа қатысы бар белгілі-бір шығарманы өзі жан-жақты зерттейді. *Зерттеу барысында шығарманы жаңа қырынан таниды, таным-түсінігін зерделейді, ой түйеді. *Мұғалім ұсынатын дайын мəліметтер арқылы емес, өзінің білуге құштарлық ынтасы мен қабілеттері арқылы терең білім ала алады. *Төл тарихы мен халықтың мəдени мұрасы - əдебиетіне деген жаңаша көзқарас, құрмет сезімі пайда болады, отансүйгіштік қасиеттері қалыптасады. *Студенттің еркін ойлау, еркін сөйлеу, еркін жазу дағдыларын дамытады. Технологияның əдіс-тəсілдерін жүзеге асырудағы студент пен оқытушы міндеттері 239

Оқытушы Сараптамалық технологияны қолдану арқылы студентті жеке тұлға ретінде қалыптастыруды көздейді. Студентке орындалатын жұмыстар туралы бағыт-бағдар береді. Сараптама жасау жұмысының мақсатына байланысты пайдаланылатын ғылыми-зерттеу еңбектер, ғылыми-əдеби, ғылыми-тарихи, сыни əдебиеттер мен монографиялар жəне басқа да мəліметтер алу көздері туралы нұсқаулар береді.Сараптамалық жұмыстың əр бөлімінің өзіне тəн міндеттерін айқындауға көмек көрсетеді. Жиналған материалдарды саралауға, жүйелеуге байланысты ой бөліседі. Тұжырым, қорытынды, түйін жасауда ой бөліседі. Сараптамалық технологияны қолдану арқылы алынатын нəтижені қадағалайды. Оның теориялық негізін бақылайды.

Студент Сараптамалық технологияны қолдану арқылы студенттің өзіндік көзқарасы, дүниетанымы қалыптасады. Тарихи кезеңнің қоғамдық сипатын анықтайды. Тарихи кезеңге қатысты негізгі оқиғаларды жүйелейді. Əр шығарманың мазмұнын меңгереді.Тақырыбын анықтайды.Негізгі идеясын ашады. Тарихи мəліметтер мен əдеби дəйектер жинайды. Оларды өзара салыстырады, таразылайды. Негізгі оқиғаларды жүйелейді. Салыстырмалы талдау жасайды. Өзара үндестігін таразылайды. Деректер мен дəйектерге сүйенген пікірлерін жинақтайды.Тұжырым жасайды, ой түйеді.

Сараптамалық технология бойынша «Махамбет өлеңдеріндегі азаттық пен азаматтықтың асқақ үні» атты сабағымда топтық жұмыс жүргізілді. Студенттер «Исатай» тобы мен «Махамбет» тобына бөлінеді. Зерттеу бөлімінің тапсырмаларын орындады, соның нəтижесінде төмендегідей тұжырым жасалды. Мысалы: «Исатай» тобы- XIX ғасырдың I ғасырдың I жартысындағы қазақ қоғамында іргелі өзгерістер өріс алды. «Махамбет» тобы: Өлеңнің тақырыбы: Халыққа бостандық əперу жолындағы азаматтық парыз. Өлеңнің идеясы: Ерлік пен елдікті, қайратты ердің асыл қасиеттерін үлгі ету. «Атадан туған аруақты ер» өлеңі. Өлеңнің мазмұны Азаматтық пен жігіттіктің бір-ақ белгісі бар, ол-ел мүддесін ойлау, халық қамын ойлау екендігі туралы ақын ой-пікірлері. Сараптамалық жұмыстың 2-ші бөлімі-зерделеуде студенттер Махамбет шығармаларындағы тəуелсіздік пен еркіндік туралы айтылған пікірлер, деректерді топтастырып, саралап, тарихи, əдеби маңызын ашты. Мысалы: XIX ғасырдың I жартысындағы қазақ қоғамында, бір жағынан Қоқан хандығының, екінші жағынан, Ресей патшалығының отарлау саясаты өріс алды. Əдеби дəйектер: Қалың бұқара көңіліндегі мұң мен нала, ыза мен кек мұрат көркем сөз арқылы мейлінше кең өріс тапқан еді. XIX ғасырда жасаған талантты ақындардың тұтас бір тобы ел тілегінің жоқшысы, күрес күндерінің ұраншысы, күрделі қайшылықты заман шежіресі болды. Бұл ретте жауынгер Махамбет есімін алдымен атауға болады. Ішкі Орда ханы Жəңгір оның ақылын да, дарыны мен білімін де қапысыз бағалады, сарайға жақын ұстады, тіпті өзінің мұрагеріне ұстаз-аталық етіп алды. Алайда Махамбет өзінің басының ғана күйін шерткен адам емес еді. Туған жұртының қасірет-мұңын, ой арманын кеудесіне түйген ақын отты да өршіл 240

жырларымен тек батыс аймақ қана емес, бүкіл қазақ бұқарасының тілекмүддесін жыр етеді. Сараптама жасаудың үшінші бөлімі-түйіндеуде Бұл тапсырманы 2 топ бірлесе орындап, əр топ зерттеп, зерделеп жүйеге түсіріп саралаған мəліметтеріндегі ой-пікірлерді қорытындылап тұжырым жасады. Нəтижесінде студенттерді шығармашылыққа, ізденімпаздыққа баулыдық. Бұл технологияны мен өз сабағымда жиі қолданамын. Əдебиет пен тарихтың өзара үндестігін зерттеуге бағытталған сараптамалық технология өзіне нақты міндеттерді жүктейді. Тарих өткен өмірдің мұрағат пен шежірелердегі нақты деректерден, ғалымдардың ғылыми зерттеу еңбектеріндегі тұжырымды ой пікірлерінен жинақталса, əдебиет-сол өткен тарихтың көркем суреті, бейнелі бедері, ғажайып əлемі. Əдебиет пен тарихтың бір-бірімен тығыз байланысты екенін, олардың өзара үндесіп жататынын студент өзі зерттей зерделеп отырып ойланады, пікір айтады, ой түйіндейді. Қазақ əдебиеті бағдарламасында берілген тарихи кезеңге қатысты жазылған шығармаларды оқытуда студенттердің туған тарихы мен əдебиеті жайлы терең білім алуына, оларды өздері зерттей, зерделей алатын, оқығаны мен көңілге тоқығаны бойынша əр студенттің бойында өзіндік көз қарасы мен пікірлері арқылы түйіндей алатын, оқығаны мен көңілге тоқығаны бойынша əр студенттің бойында өзіндік көзқарасы мен пікірлері арқылы түйіндей алатын зерттеушілік қабілеттерін дамытуда "Сараптамалық технологияны" пайдалану тиімді, өйткені бұл сараптамалық жұмыстар əдістемесі көп жылдық тəжірибе барысында қажеттіліктен туындап отыр. Бұл технология студенттердің өзінің төл тарихы мен əдеби мұралары туралы қосымша мəліметтер жинау, оларды меңгеру, зерттеу арқылы олардың білім көкжиегін кеңейтеді. Сараптама жасау жұмыстары зерттеу, зерделеу, түйіндеу деген үш бөлімнен тұрады. Əр бөлімнің өз міндеттері мен мақсаттары нақтыланып, орындалатын жұмыс аясы айқындалған. Бағдарлама бойынша өтілетін тақырыпты арнайы берілетін тапсырмаларды орындау барысында студенттер тарих пен əдебиет туралы қажетті мəліметтерді өздері іздеп табады, оларды талдап, өзара салыстырады, дəлелдеп, зерттеу жұмыстарын жүргізу арқыл сараптама жасайды, нəтижесінде өз ойлары мен пікірлері қалыптасады. Тарихи оқиғалар мен əдеби мұраларға деген жаңаша көзқарастары пайда болады. Осы технологияны қазақ халқының бүгінгі тəуелсіз мемлекетін нығайтуда, жастардың бойына отансүйгіштік қасиеттерді сіңіруде, олардың азаматтық тұлғасын қалыптастыруда, өзіндік көзқарастары мен дүниетанымын орнықтыруда пайдалану нəтиже береді. Осы орайда қазақ тілі мен əдебиет пəні оқытушысына бұл технология тарихты терең білу,əдеби мұраларды халқымыздың тарихи даму кезеңдерімен салыстыра отырып талдай білу сияқты салмақты міндеттерді жүктейді, оқытушының ізденупаздығын, білімі мен білігін, шеберлігін қажет етеді. 241

Сараптамалық технология студенттің өз халқының тамыры тереңде жатқан тарихын тек тарих оқулықтарынан ғана емес, оның тыныстіршілігін, арман-мұратын, жүріп өткен жолының ойы мен қырын, азаматтық тұлғасын, ұлттық кескін-келбетін бейнелі сөзбен өрілген əдебиет мұраларынан да тани білуге, қоғамның шындығын, көркем туындылардың жазылу тарихын, сипатталатын кезеңге қатыстылығын, себептері мен салдарынан білуге үйретеді. Сараптамалық технологияны əдебиет сабақтарында тиімді қолдана білу,оның əдіс-тəсілдерін меңгеру студенттің дүниетанымын кеңейте түсері, өз елі мен жеріне деген перзенттік құрметін, сүйіспеншілік сезімін арттыра түсері хақ. Сараптамалық технологияны тек əдебиет сабақтарында ғана емес, барлық пəндерге де орынды қолдануға болады. Тарих, қазақ тілі, география, биология, астрономия, т.б пəндер мазмұнындағы тарихи өзгерістерге, даму, эволюцияға қатысты мəселелерге сараптама жасау студент білімін тереңдете түседі, жан-жақты дамытады, білуге құштарлығын арттырады. Сараптама тапсырмаларын орындау барысында студенттер белгілі-бір тарихи кезең мен сол кезең туралы əдеби туындыға төмендегідей жанжақты сараптама жұмыстарын атқарады: 1.Зерттейді: тарихи кезеңге сипаттама береді; тарих оқулықтарынан тиісті мəліметтер жинайды; əдеби туындының мазмұнына талдау жасайды; əдеби туындының тақырыбын нақтылайды; əдеби туындының идеясын ашады; 2.Зерделейді: тарихшы ғалымдардың пікірлерімен танысады; тарихи кезеңге қатысты зерттеу еңбектерінен деректер мен мəліметтер жинайды; тарихи кезеңнің ерекшеліктерін ашады; қазақ халқы үшін сол кезеңнің тарихи маңызын саралайды; əдеби туындының тарихқа қатыстылығын зерттейді; тарихи кезең мен əдеби туынды арасындағы ортақ белгілерді даралайды, саралайды, олардың тарихи жəне əдеби маңызын айқындайды; əдеби туындыдағы тарихи кезеңге қатысты пікірлерді, деректер мен дəйектерді зердесінен өткізіп, белгілі-бір жүйеге түсіреді. 3.Түйіндейді:тарихи кезең мен əдеби туынды арасындағы өзара байланысты айқындау арқылы өзіндік пікір қалыптастырады, ой қорытындылайды; қорытындылау арқылы тарихи кезеңмен соған қатысты əдеби туынды туралы белгілі-бір тұжырымға келеді; ой тұжырымы арқылы негізгі мақсатəдебиет пен тарихтың өзара үндестігі туралы ой түйіндейді. Бүгінгі жас ұрпаққа өз халқының төл тарихын, халықтың сан ғасырлар бойы басынан кешкен сан қилы өмір жолын жан-жақты білу қазақ халқының перзенті ретінде олардың азаматтық парызы болса, сол тарихи кезеңдерді бедерлейтін мəдени мұрасы - əдебиетін білу де - сондай парыз. Осы қасиетті парызды оларға сезіндіру мен таныту оқытушы міндеті екені белгілі. Қазіргі əлемнің түкпір-түкпірінен үздіксіз ағылып келіп жатқан ақпараттар легі жаңалыққа құмар, еліктегіш пен қызыққыш жастардың келешекке деген айқын да батыл қадамдарына нақты əсер етеді. Біздің жас 242

өскіннің бойындағы ерекше қабілеті мен дарыны, бейімділігін тура, дұрыс жолға салатын, бағыт сілтейтін, олардың туған жер мен елдің ертеңгі арқасүйер азаматтары болып қалыптасуына əсер ететін жауапты істің безбеніндей таразылай алуға мүмкіндігіміз бар. Сондықтан біз өз мүмкіндігіміз бен студент мүмкіндігін дер кезінде ұштастыра отырып, ақпараттық ортада олардың қабілеті мен бейімдеріне қарай атқаратын жұмыстарын дұрыс ұйымдастыра алуымыз керек. Ең бірінші, жас ұрпақ өз елінің азаматы,тек қана азаматы емес, жан-жақты дамып, қалыптасып, өзінің болашағын айқындай алуға ұмтылған нағыз азамат болуы керек. Мұхтар Шаханов айтқан «төрт ананың» төсін тел еміп өскен толыққанды ұрпақ болып қалыптасуы үшін өз халқының өткені мен бүгінгісін біліп қана қоймай, оны терең білуге, тарих қойнауынан сыр мен жыр іздеуге, оқығаны мен тоқығанын зерделей алатын, зердесіне сіңіре отырып, оған мен тоқығанын зерделей алатын, зердесіне сіңіре отырып, оған сын көзімен қарай алатын, ойын тұжырымдай білетін, өз пікірі мен көзқарасы, дүниетанымы қалыптасқан ұрпақ - біздің, қазақ халқымыздың болашағының сенмді жалғасы, мемлекетіміздің, тəуелсіздігіміздің тірегі. Сараптамалық технологияның мақсаты да осындай ұрпақты қалыптастыруға бағытталған. Сараптаманың сипаты, міндеті, мақсаты, студент пен оқытушының нақты міндеттері, орындалатын тапсырмалар аясы айқындалып назарларыңызға ұсынылды. Тарих парақтарын ақтара отырып, əдеби мұраның өзекті тамырлаларына көз жүгірте отырып, əлі де сараптама жасау түрлерін жетілдіру, тақырыптар аясын кеңейту, тарихи кезең мен əдеби мұра бойынша жасалатын кестелерді көбейту, түрлендіру, дамыту, ойды орнықтыру сияқты міндеттерді атқару-болашақтың ісі. Өзінің тарихы мен мəдениетін, ұлттық құндылықтарын танып-білмей нағыз ұлтжанды ұрпақ қалыптаса алмайтынын мойындай отырып, «Ел болам десең, бесігіңді түзе» деген Мұхтар Əуезовтың сөзін нысанаға алғым келеді. Пайдаланған əдебиеттер 1.«Қазақ тілі мен əдебиеті», №8, 2012ж., 127 бет, Алматы. 2.Назарбаев Н.Ə. Инновациялар мен оқу-білімді жетілдіру арқылы білім экономикасына. Ақ жол, 30 – мамыр, 2006ж 3.Мұхамбетқалиева М. Оқу мəтіндері арқылы қазақ тілін үйрету əдістемесі. 2001ж

ПРИМЕНЕНИЕ ИННОВАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ НА УРОКАХ РУССКОГО ЯЗЫКА И ЛИТЕРАТУРЫ Успанова Сайрангул Куанышбаевна преподаватель русского языка и литературы Бейнеуского гуманитарно- экономического колледжа 243

Единственный путь, ведущий к знанию – деятельность Бернард Шоу ХХІ век – век инновационных технологий, передовых направлений в сфере экономики, образования, медицины, науки и промышленности. Этот век оснащен различными технологиями. Новшества, которые происходят в современном мире, так или иначе затрагивают все сферы, в том числе и образование. Сегодня основная цель обучения - это не только накопление студентом определённой суммы знаний, умений, навыков, но и подготовка его как самостоятельного субъекта образовательной деятельности. В основе современного образования лежит активность студента, направляемая преподавателем. Именно этой цели-воспитанию творческой, активной личности, умеющей учиться, совершенствоваться самостоятельно, и подчиняются основные задачи современного образования. Каждого творчески работающего преподавателя интересует вопрос: как сделать уроки русского языка и литературы интересными? Многообразие поисков этого решения нашло свое отражение в применении различных инновационных технологий на уроках и в использовании различных форм уроков.Применение различных инновационных технологий и использование новых форм сделает урок необычным, ярким, интересным и доступным для всех студентов. За время моей работы в колледже мною накоплен определенный опыт педагогической работы. Владение современными образовательными технологиями помогает мне избежать монотонности процесса обучения, профессионального общения со студентами, что способствует развитию у студентов познавательности, самостоятельности, активности, творчества. Что же такое «инновационное обучение» и в чём его особенности? Инновационное обучение (от англ. innovation – нововведение) – новый подход к обучению, включающий в себя личностный подход, творческое начало, профессионализм, использование новейших технологий. Актуальность инновационного обучения состоит в использовании личностно-ориентированного обучения, а также в поиске условий для раскрытия творческого потенциала студента. Основными целями инновационного обучения являются: развитие интеллектуальных, коммуникативных,лингвистических и творческих способностей студентов; формирование личностных качеств; выработка умений, влияющих на учебно-познавательную деятельность и переход на уровень продуктивного творчества; формирование ключевых компетентностей студентов. Данными целями определяются и задачи инновационного обучения: оптимизация учебно-воспитательного процесса; создание обстановки сотрудничества студента и преподавателя; выработка положительной мотивации к обучению; тщательный отбор материала и способы его подачи. В основе инновационного обучения лежат следующие технологии: развивающее обучение; проблемное обучение; развитие критического 244

мышления; проектная технология; дифференцированный подход к обучению; модульная технология, информационные технологии и т.д. В своей практической профессиональной деятельности применяю информационно-коммуникативные технологии, проектную технологию, элементы технологии критического мышления и технологию модульного обучения. Стараюсь придерживаться новых подходов в обучении студентов. Эффективным средством активизации познавательной, рефлексивной деятельности студентов является использование информационных технологий. ИКТ-обобщающее понятие, описывающее различные устройства, механизмы, способы, алгоритмы обработки информации. Основные преимущества ИКТ: - разнообразие формы работы деятельности студентов; - активизация внимания; - повышение творческого потенциала личности и темпа урока; - самостоятельная работа студентов; - проверка усвоения теории; - углубление степени отработки практических умений и навыков; - дифференцированная работа с каждым студентом. ИКТ целесообразно использовать при изложении и закреплении нового материала, в системе контроля и проверки знаний студентов, для самостоятельной работы и т.д. Для этого в моем кабинете русского языка установлены компьютер, мультимедийный проектор, интерактивная доска, создана медиатека по изучаемым предметам, имеется постоянный доступ к сети Internet. Компьютер использую на всех этапах обучения: при объяснении нового материала, закреплении, повторении, контроле знаний, умений и навыков. При этом для студента он выполняет различные функции: учителя, рабочего инструмента, объекта обучения, сотрудничающего коллектива, игровой среды.В функции преподавателя компьютер представляет источник учебной информации (частично или полностью заменяющий преподавателя и книгу), наглядное пособие (качественно нового уровня с возможностями мультимедиа и телекоммуникаций), индивидуальное информационное пространство, тренажер, средство диагностики и контроля. Использование интерактивной доски позволяет разнообразить работу на уроке, применять научную организацию труда студентов, а также использовать такой немаловажный элемент обучения, как игра. Знания функций интерактивной доски позволяют студентам в форме игры легко усвоить новый материал и закрепить его. Учитывая индивидуальные особенности студентов,я готовлю весь необходимый текстовый и графический материал заранее и использую его на уроке. Широко использую электронные пособия виртуальной школы «Кирилл и Мефодий», представляющие собой справочник по теории литературы, 245

энциклопедические статьи. Приобщиться к художественному миру поэтов и писателей русской литературы позволяют видеоматериалы, медиаиллюстрации,которые можно копировать, увеличивать, распечатывать отдельно от текста. Каждый курс снабжен журналом учета работы студента, вопросами и задачами, имеет поисковую систему. Компьютер является электронным посредником между преподавателем и студентом.Он позволяет организовать процесс обучения по индивидуальной программе. В этом проявляется главное преимущество компьютера в процессе обучения: он работает с каждым студентом в отдельности. Индивидуализация обучения улучшает качество подготовки. Это достигается за счет обратной связи, которая устанавливается в процессе диалога студента с персональным компьютером.В зависимости от характера ответов на контрольные вопросы компьютер может предложить наводящие вопросы, подсказать или замедлить темп обучения. При проведении контрольных работ, тестов, самостоятельных работ каждый студент отвечает на данные задания и самостоятельно получает на экране результат своего ответа. Происходит открытая, объективная оценка знаний. Это очень важно для студента. Он видит, что отметка зависит не от желания преподавателя, а оцениваются его реальные знания и умения. Он может узнать процент и качество своих знаний. Тесты провожу в качестве текущего и промежуточного контроля. На основе полученных данных выстраиваю коррекционную работу для более успешного овладения материалом. Электронное тестирование позволило выявить не только количественный объем знаний, но и их качественный состав. В текущем контроле использую в основном корректирующую функцию, а в промежуточном или итоговом контроле знаний контролирующую функцию, которая дает четкое представление о знаниях, навыках и умениях студентов и позволяет оценить степень их подготовленности. Таким образом, использование ИКТ положительно влияет на качество учебного процесса. Использование ИКТ дает положительные результаты: развивает творческие, исследовательские способности студентов, повышает их активность; способствует интенсификации учебно-воспитательного процесса, более осмысленному изучению материала, приобретению навыков самоорганизации, превращению систематических знаний в системные; помогает развитию познавательной деятельности студентов и интереса к предмету; развивает логическое мышление, значительно повышает уровень рефлексивных действий с изучаемым материалом. Работа по методу проектов является педагогической деятельностью высокого уровня сложности, предполагающего профессионализм преподавателя.Если большинство общеизвестных методов обучения требуют наличия лишь традиционных компонентов учебного процесса: преподавателя, студента (или группы студентов) и учебного материала, то 246

для реализации учебного проекта этого не достаточно. Метод проектов на уроках решает следующие задачи: развитие познавательных навыков студентов; развитие умений самостоятельно конструировать свои знания; развитие умений ориентироваться в информационном пространстве; развитие критического и творческого мышления. При реализации проектного метода необходимо наличие социально значимой задачи (проблемы): информационной, практической, исследовательской. Дальнейшая работа над проектом - это разрешение данной проблемы. Одна из наиболее трудных подготовительных задач, которые приходится решать преподавателю, руководителю проекта вместе со студентами - это поиск интересной и общественно значимой проблемы. Реализация проекта начинается с планирования действий по разрешению проблемы, в частности, с определения вида продукта и типа презентации. Ядром проекта является исследовательская работа студентов. Таким образом, отличительная черта проекта - поиск информации, которая затем будет обработана, осмыслена, представлена участниками проектной группы. Результатом работы над проектом, иначе говоря, выходом проекта является продукт, который разработали участники проектной группы для разрешения поставленной проблемы. На завершающем этапе проект требует презентацию своего продукта. Каждый этап работы над проектом должен иметь свой конкретный продукт. В процессе проектной деятельности у студентов формируются и развиваются общеучебные умения: рефлексивные и поисковые (исследовательские); навыки оценочной самостоятельности и работы в сотрудничестве, а также способности достойно представлять и защищать свой проект. Проектная деятельность - один из лучших способов для совмещения современных информационных технологий, личностно-ориентированного обучения и самостоятельной работы студентов. Обращение к методу проектов возможно на уроке при проверке домашнего задания (сообщение, доклад), при изучении новой темы (защита реферата, выполнение творческой работы и т.д.),при закреплении изученного (сочинение, создание сборников, альманахов, презентаций). Опираясь на собственный опыт, могу заметить, что метод проекта лучше реализуется с опережающей подготовкой консультантов групп. Существует несколько классификаций нестандартных уроков и множество их видов: урок-семинар, урок-лекция, урок-беседа, урокпрактикум, урок-экскурсия, урок-исследование, урок-игра, урок-КВН, урокзащита проекта, урок-диспут, урок-конференция, урок-путешествие, урокзачет и т.д. Практически все они позволяют создавать проблемные вопросы и проблемные ситуации, решать задачи дифференцированного обучения, активизировать учебную деятельность, повышать познавательный интерес, способствовать развитию критического мышления. Нетрадиционные уроки 247

русского языка и литературы обеспечивают системный анализ лингвистических сведений, развивают языковую наблюдательность. Именно поэтому все вышеперечисленные виды уроков я с интересом применяю в своей работе. Использование данных технологий на уроках имеет большие преимущества. Учебный процесс становится для студентов интересным, что повышает их активность, развивает навыки самостоятельно получать знания в процессе взаимодействия и поиска. Повышается качество и прочность полученных знаний. Развиваются исследовательские навыки и умения, формируются аналитические способности студентов. Параллельно с процессом обучения идет развитие коммуникативных качеств и формирование лидерских качеств личности. При использовании инновационных технологий в обучении русскому языку и литературе я успешно применяю на своих занятиях технологию модульного обучения и элементы технологии развития критического мышления. Модульное обучение– такая организация процесса учения, при которой студент работает с учебной программой, составленной из модулей. Обучающим модулем называют часть содержания учебного курса. Например,при изучении таких тем, как: «Имя существительное», «Имя прилагательное»,«Глагол», на изучение которых отводится наибольшее количество часов, рационально применять данную технологию. Использование модульной технологии на уроках русского языка и литературы наиболее продуктивно реализуется на уроках повторения и обобщения изученного. Преподаватель при этом чётко планирует конечный результат обучения на разных уровнях, как взаимосвязанный комплекс задач обучения, воспитания, развития и даже коррекции. Роль преподавателя на данном этапе – организационная. Студенты работают с учебными модулями, которые включает в себя не только информационный блок, но и программу действий. Работа с модулем учит их самопознанию и самооценке через рефлексию. Каждый студент в процессе урока чётко осознаёт цели, какого конечного результата он должен достичь по окончанию изучения темы. Модульная технология помогает студенту овладеть необходимым уровнем знаний, при этом учебное содержание становится предметом его активных действий. По данной технологии мной были проведены следующие занятия: урок –суд по теме «Глагол и его формы», обучающая игра «Брейн-ринг» по теме «Самостоятельные части речи», экономическая игра «Биржа знаний» по теме «Жанры устного народного творчества» и урок-аукцион по теме «Л.Н.Толстой. «Война и мир». Критическое мышление – это точка опоры для мышления человека, это естественный способ взаимодействия с идеями и информацией. Необходимо умение не только овладеть информацией, но и критически ее оценивать, 248

осмысливать, применять. Получая новую информацию, студенты должны уметь рассматривать ее вдумчиво, критически оценивать новые идеи с различных точек зрения, делать выводы относительно точности и ценности данной информации. Используя в работе элементы технологии развития критического мышления, наиболее приемлемыми для себя считаю такие приемы, как «Корзина идей», «Мозговой штурм», «Лекция со стопами», «Составление кластера», «Толстые и тонкие вопросы», которые я успешно применяю на занятиях по русской, детской и зарубежной литературе. Таким образом, использование данных инновационных технологий на уроках русского языка и литературы имеет большие преимущества. Вопервых, учебный процесс становится для студентов интересным; во-вторых, повышает активность; в- третьих, развивает навыки самостоятельности при получении знаний в процессе взаимодействия и поиска; в-четвертых, повышается качество и прочность полученных знаний, развиваются исследовательские навыки и умения, формируются аналитические способности студентов. Список литературы: 1.Дебердеева Т.Х. Новые ценности образования в условиях информационного общества. -2005. -№ 3.- С. 79. 2.Селевко Г.К.Современные образовательные технологии: Учебное пособие. — М.: Народное образование, — 1998. — 256 с. 3.Горбачева В.Г. Основы инновационных процессов в образовательной деятельности [Электронный ресурс] Режим доступа: http://www.ibl.ru/konf 4.Панина Т.С.Современные способы активизации обучения: учебное пособие / Т.С.Панина, Л. Н. Вавилова; под ред. Т.С. Паниной. – 4-е изд., стер. – М.: Издательский центр «Академия», 2008. 5.Инновационный подход к обучению в профессиональной школе /А.Л.Сиротюк, М. Г.Сергеева.– Курск: изд-во РФЭИ, 2011.

LESSON STUDY-НОВЫЙ МОДЕЛЬ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО РАЗВИТИЯ Мухамбетгалиева Айгуль Сериковна Назарбаев интеллектуальная школа. г. Атырау

В сентябре 2014 году я прошла курс повышения квалификации «Lesson Study» для учителей Назарбаев Интеллектуальной школы в городе Актобе. Когда я училась сама на курсах, то уже тогда осознала, что нужно кардинально менять свое отношение к преподаванию, так как мир вокруг нас стремительно меняется, стало быть, должны меняться и мы, современные учителя. Считаю, что современный учитель должен постоянно рефлексировать, анализировать свои уроки, с тем чтобы улучшить свою работу. Особенную помощь в этом направлении оказывает мне участие в проекте Lesson Study. Этот фактор послужил большим стимулом для 249

участия в данной работе. Сразу хочу отметить, что с удовольствием принимаю участие в данной работе, основная цель которой для меня была повысить свой профессиональный уровень, изучить эффективные приёмы и методы в педагогической практике. Первая цель, которую я ставила перед собой – совершенствовать на уроках этапы рефлексии, которые, на мой взгляд,обеспечивают учителю формирование умений самоанализа проведенных уроков, обобщения опыта как своего, так и коллег.Наблюдая за учащимися разных уровней на уроках,сделала для себя вывод: оказывается очень важно в планировании урока учитывать разные уровни подготовленности учащихся. Одно дело, когда ты ведешь урок, другое дело, когда ты со стороны наблюдаешь за этими учениками. Lessons study помог мне по-новому взглянуть на эту сторону в системе своей практики. Внимательно наблюдая за формированием групп на уроках, сделала вывод, что групповая работа дает больше возможностей учащимся решать более сложные задания. С момента, когда я начала вести предмет «Самопознание», дети мне задавали вопрос Зачем что-то делать на уроке, если это не оценивается?». Тогда у меня возник вопрос «А что можно сделать для того, чтобы заинтересовать детей, как повысить внутреннюю мотивацию учащихся?» На уроках самопознания я столкнулась с такими проблемами как: - у некоторых учеников отсутствует внутренняя мотивация к деятельности или ученик работает по шаблону, выполняет задания ради оценки, нет стремления к самопознанию, самосовершенствованию; - дети не могут применить теорию на практике не знают, как применить свои знания в творчестве; -испытывает страх перед практической деятельностью (отказывается). Такие виды оценивания как поощрение, похвала, подбадривание, словесная оценка, поддержка затрагивают невидимые струны души и вызывают положительные эмоции. А положительные эмоции сопутствуют формированию внутренней мотивации. Мотивация может помогать учиться на ошибках; может помогать понять, что у них получается. Подготовку и проведение запланированного урока считаю профессиональной нормой и естественным требованием к работе современного учителя, представляющего коллегам свой наработанный опыт, знания и умения и способность применения их на практике. Как обычно, при планировании и подготовке урока принимаю за основу Учебную программу, ориентируясь на расписанные в ней цели по предмету и педагогические подходы в обучении. Подготовка и проведение запланированного урока лично для меня является ответственным, серьезным мероприятием и требует тщательной подготовки. Выбирая класс, тему и дату проведения урока, мысленно прокручиваю в памяти все классы, с которыми я хотела бы провести данный урок. Наконец, определившись с организационным выбором, полностью сосредоточиваюсь на планировании урока. Основным видом оценивания, конечно же, было наблюдение. Наблюдением 250

сопровождался каждый вид работы: работа в парах, в группах, совместное обсуждение, беседы, презентация работ и др. Утвердилась в убеждении о том, что учитель должен все время направлять деятельность учащихся в нужном направлении, а в конце урока - стимулировать их к размышлению над процессом и результатом работы в группе. Моей основной задачей было наблюдение за учениками А,В,С которые являются типичным представителем определенной группы учеников, т.е. сильный –А, средний – В, слабый–С. Была дана характеристика учителям - наблюдателям, которые фиксировали информацию о своих учениках. Наша задача помочь ученику С подняться на ступень В, ученику В – на ступень А, ученик А должен развиваться на уроке, не оставаясь на том же уровне. Группой было решено совместно планировать все последовательные уроки в исследуемом классе. Далее 1 раз в неделю проводить урок в выбранном классе, совместно наблюдая, анализируя обучение. В результате тщательного анализа урока моими коллегами я увидела минусы, над которыми надо работать: работу сильного и слабого учеников, общение учащихся между собой, мое общение с учащимися во время урока и много другое. В схемах наблюдения (даны в рекомендациях по проведению Lesson Study) были отмечены ожидаемые действия «исследуемых» учащихся на каждом этапе урока. Для того чтобы добиться ожидаемых результатов в обучении, мы создали условия для освоения, нужную атмосферу на уроке, дали возможность детям высказаться, ведь порой за них эту миссию выполняем мы, говорим за детей, не слышим ребенка. При планировании уроков нашей задачей была построить свою деятельность так, чтобы вовлечь в учебный процесс всех учащихся, повысить их мотивацию и на что нужно обратить внимание в дальнейшей работе с этими учениками? Мы хотели проследить, как будут раскрываться учащиеся, какие качества характера будут проявляться, как учебный процесс с применением новых подходов повлияет на их обучение, на потенциал ребенка, мотивацию, на самооценку, на самовыражение. Наблюдатели вели схему наблюдения за «исследуемыми» учащимися, фиксировали все ответы, действия учеников. Собирали весь материал, необходимый для дальнейшей работы. Наблюдатели передвигались по учебному кабинету, параллельно наблюдая и за другими учениками. Интересно было со стороны наблюдать за работой всего класса. Внимание наблюдателей не сконцентрировано на учителе, а лишь только на учениках, и их действиях. Попутно наблюдатели может фиксировали вопросы, которые они задавали своему ученику по окончании урока. Следует отметить, что в результате повысился интерес к предметам не только у исследуемых учеников, но и у всех детей. Ученики стали более активными, стали проявлять организаторские способности, лидерские качества, умение оценивать свои действия и одноклассников в соответствии с критериями обучения. Учителя отметили, что в группах ребята начинают внимательно присматриваться друг к другу, у них быстрее развивается критическое 251

мышление, они учатся признавать свои ошибки не стесняясь, пытаются учиться самостоятельно, подчеркивают способности и вклад других членов команды. На основе наблюдения мы сделали выводы: успех деятельности ученика зависит от поддержки учителя, необходим индивидуальный подход к учащимся, правильно продуманные и составленные задания, каждый этап работы и определение целей для каждого ученика. Использование новых подходов, внедрение семи модулей обучения в учебный процесс направлено на развитие творческого потенциала ученика, на возможность применить полученные знания в дальнейшей жизни.

РАЗВИТИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ ПЕДАГОГОВ В УСЛОВИЯХ ГЛОБАЛИЗАЦИИ КАЗАХСТАНСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ Кушергалиева Айбарша Нурсайновна преподаватель русского языка и литературы Атырауский гуманитарный колледж имени К.Дутбаевой

Решение основных задач общего образования в первую очередь зависит от профессиональной компетентности педагогических работников. Воспитать человека с современным мышлением, способного успешно самореализоваться в жизни, могут только педагоги, обладающие высоким профессионализмом. При этом в понятие «профессионализм» входят не только профессиональная, коммуникативная, информационная и правовая составляющие компетентности работников образования, но и личностный потенциал педагога, система его профессиональных ценностей, его убеждения,установки, в целостности, дающие качественные образовательные результаты. В современных условиях требования к профессиональной компетентности учителя предъявляет не только новый образовательный стандарт, но и ВРЕМЯ, в котором мы живем. И перед каждым учителем поставлена сложная, но разрешимая задача – «оказаться во времени». Стратегию высшего образования составляют развитие и становление профессиональной компетентности будущего специалиста, готового и способного решать не только профессиональные задачи, но и выходить за пределы нормативной деятельности, осуществлять инновационные процессы, процессы творчества в широком смысле. Особенно это касается вопросов подготовки педагогических кадров. Сложный и динамичный характер педагогической деятельности, обусловленный необходимостью разработки различных вариантов содержания образования, использования возможностей современной дидактики в повышении эффективности образовательных структур, научном обосновании новых идей и технологий, определяют объективную потребность в совершенствовании системы профессиональной подготовки в вузах. Коренные изменения, 252

произошедшие в последние годы в системе образования связаны с усилением внимания к личности обучающегося как основной социальной ценности.Происходят значительные качественные изменения в методологических и теоретических подходах к процессу образования, в котором четко наметилась тенденция гуманизации. Они предопределили необходимость соответствующей модернизации системы подготовки педагога в вузе, обеспечивающий индивидуальное профессиональное становление будущего учителя, максимальную реализацию его духовных творческих возможностей. Усиливаются тенденции к изменению содержания образования, методов и форм работы со студентами, связанных, прежде всего, с вновь формирующимися концепциями развития профессиональных учебных заведений. Основным приоритетом профессиональной школы становится подготовка личности специалиста, профессионально грамотного, компетентного, творчески развивающегося, в которой доминируют духовно-нравственные гуманные качества. В связи с этим возрастает потребность в активизации творчества учителей в процессе использования современных педагогических технологий, которые обеспечат удовлетворение запросов современной педагогической практики. В настоящее время для будущего учителя простого обладания некоторой суммой знаний и умений недостаточно, необходима его постоянная готовность к изменению, готовность к творчеству. Под профессиональной компетентностью понимается совокупность профессиональных и личностных качеств, необходимых для успешной педагогической деятельности. Поэтому понятие профессиональной компетентности педагога выражает единство его теоретической и практической готовности к осуществлению педагогической деятельности и характеризует его профессионализм. Структура профессиональной компетентности учителя может быть раскрыта через его педагогические умения. Модель профессиональной компетентности учителя выступает как единство его теоретической и практической готовности. Педагогические умения здесь объединены в четыре группы. 1. Умения "переводить" содержание объективного процесса воспитания в конкретные педагогические задачи: изучение личности и коллектива для определения уровня их подготовленности к активному овладению новыми знаниями и проектирование на этой основе развития коллектива и отдельных учащихся; выделение комплекса образовательных, воспитательных и развивающих задач, их конкретизация и определение доминирующей задачи. 2. Умения построить и привести в движение логически завершенную педагогическую систему: комплексное планирование образовательно воспитательных задач; обоснованный отбор содержания образовательного процесса; оптимальный выбор форм, методов и средств его организации. 253

3. Умения выделять и устанавливать взаимосвязи между компонентами и факторами воспитания, приводить их в действие: создание необходимых условий (материальных, морально-психологических, организационных, гигиенических и др.); активизация личности школьника, развитие его деятельности, превращающей его из объекта в субъект воспитания; организация и развитие совместной деятельности; обеспечение связи школы со средой, регулирование внешних непрограммируемых воздействий. 4. Умения учета и оценки результатов педагогической деятельности: самоанализ и анализ образовательного процесса и результатов деятельности учителя; определение нового комплекса доминирующих и подчиненных педагогических задач. Профессионально компетентным можно назвать учителя, который на достаточно высоком уровне осуществляет педагогическую деятельность, педагогическое общение, достигает стабильно высоких результатов в обучении и воспитании учащихся. Развитие профессиональной компетентности – это развитие творческой индивидуальности, формирование восприимчивости к педагогическим инновациям, способностей адаптироваться в меняющейся педагогической среде. От профессионального уровня педагога напрямую зависит социально - экономическое и духовное развитие общества. Изменения, происходящие в современной системе образования, делают необходимостью повышение квалификации и профессионализма учителя, т. е. его профессиональной компетентности. Основная цель современного образования – соответствие актуальным и перспективным потребностям личности, общества и государства, подготовка разносторонне развитой личности гражданина своей страны, способной к социальной адаптации в обществе, началу трудовой деятельности,самообразованию и самосовершенствованию. А свободно мыслящий, прогнозирующий результаты своей деятельности и моделирующий образовательный процесс педагог является гарантом достижения поставленных целей. Именно поэтому в настоящее время резко повысился спрос на квалифицированную, творчески мыслящую, конкурентно способную личность учителя, способную воспитывать личность в современном, динамично меняющемся мире. Исходя из современных требований, предъявляемых к педагогу, школа определяет основные пути развития его профессиональной компетентности: 1) Система повышения квалификации. 2) Аттестация педагогических работников на соответствие занимаемой должности и квалификационную категорию. 3) Самообразование педагогов. 4) Активное участие в работе методических объединений, педсоветов, семинаров, конференций, мастер-классов. Востребованными формами методической работы являются теоретические и научно-практические конференции, слеты учителей. 254

5)Владение современными образовательными технологиями, методическими приемами, педагогическими средствами и их постоянное совершенствование. 6) Овладение информационно-коммуникационными технологиями. 7) Участие в различных конкурсах, исследовательских работах. 8) Обобщение и распространение собственного педагогического опыта, создание публикаций. Одним из путей развития профессиональной компетентности педагога является его участие в конкурсах профессионального мастерства: Считается, что активность участия педагогов в конкурсах не высока по причинам отсутствия внутренней мотивации, загруженности педагогов. Одной из ведущих форм повышения уровня профессионального мастерства является изучение опыта коллег, трансляция своего собственного опыта. Педагоги активно участвуют в различных конференциях, семинарах и т.д., они не только распространяют свой педагогический опыт на разных уровнях, но и участвуют в создании инновационного пространства, объединяющего педагогов по близким педагогическим проблемам для аккумуляции идей и объединения возможностей. Но не один из перечисленных способов не будет эффективным, если педагог сам не осознает необходимости повышения собственной профессиональной компетентности. Отсюда вытекает необходимость мотивации и создания благоприятных условий для педагогического роста. Необходимо создать те условия, в которых педагог самостоятельно осознает необходимость повышения уровня собственных профессиональных качеств. Анализ собственного педагогического опыта активизирует профессиональное саморазвитие педагога, в результате чего развиваются навыки исследовательской деятельности, которые затем интегрируются в педагогическую деятельность. Развитие профессиональной компетентности– это динамичный процесс усвоения и модернизации профессионального опыта, ведущий к развитию индивидуальных профессиональных качеств, накоплению профессионального опыта, предполагающий непрерывное развитие и самосовершенствование. Формирование профессиональной компетентности-процесс цикличный, т.к. в процессе педагогической деятельности необходимо постоянное повышение профессионализма, и каждый раз перечисленные этапы повторяются, но уже в новом качестве. Вообще, процесс саморазвития обусловлен биологически и связан с социализацией и индивидуализацией личности, которая сознательно организует собственную жизнь, а значит, и собственное развитие. Процесс формирования профессиональной компетентности так же сильно зависит от среды, поэтому именно среда должна стимулировать профессиональное саморазвитие. 255

Говоря о профессиональной компетентности учителя нельзя не сказать о создании портфолио учителя.Портфолио есть отражение профессиональной деятельности, в процессе формирования которого происходит самооценивание и осознается необходимость саморазвития. С помощью портфолио решается проблема аттестации педагога, т.к. здесь собираются и обобщаются результаты профессиональной деятельности. Создание портфолио–хорошая мотивационная основа деятельности педагога и развития его профессиональной компетентности. Таким образом,профессионально-компетентный педагог-это творческая индивидуальность, обладающая оригинальным проблемно - педагогическим и критическим мышлением; создатель многовариативных программ, опирающихся на передовой мировой опыт и новые технологии обучения; интерпретирующий их в конкретных педагогических условиях на основе диагностического целеполагания и рефлексии. Также современного педагога должны отличать высокая креативность, направленность на активную созидательную и преобразующую деятельность, технологическая подготовленность. Использованная литература: 1.Дахин А.Н. Моделирование компетентности участников открытого образования [Текст] / А.Н. Дахин // Педагогические технологии. №4. 2007. С.10-24. 2.Алекпарова С.У. Актуальные проблемы системы профессионального непрерывного педагогического образования / С.У. Алекпарова // Гарантии качества профессионального образования: тезисы докладов Международной научно-практической конференции.–Барнаул: Изд-во АлтГТУ, 2013. С. 2225. 3.Львов Л.В. Технология формирования учебно-профессиональной компетентности (концепт) [Текст]: монография / Л. В. Львов; Челяб. гос.агроинженер. ун-т. - Челябинск : ЧГАУ, 2007. - 152 с. 4.Андреев А. Знания или компетентность? / А. Андреев // Высшее образование в России. - 2005. - № 2. - С. 3-11. 5.Коптелов А.В.Развитие профессиональной компетентности руководителей муниципальных методических служб / А.В. Коптелов, А.Г. Обоскалов // Научное обеспечение системы повышения квалификации кадров. – Челябинск: ИУМЦ «Образование», 2009. – № 2. – С. 53-58. 6.Пискунова Е.В.Повышение квалификации в современной социокультурной ситуации / Е.В. Пискунова // Сб.ст. Зарубежный опыт повышения квалификации учителей. СПб, 2005. - С. 6 -29. 7.Иванов Д.А. Компетенции и компетентный подход в образовании [Текст] / Д.А. Иванов // Школьные технологи. - 2007. - №6. - С.77-87. 8.Лебедев О.Е. Компетентностный подход в образовании [Текст] / О.Е. Лебедев // Школьные технологии. - 2004. - №5. - С.3-12.

256

БІЛІМ БЕРУДЕГІ ЖАҢАША ƏДІС-ТƏСІЛДЕРДІҢ ТИІМДІЛІГІ Хайруллаева Алия Базарбайқызы «Каспий» педагогика жəне салалық технологялар колледжінің оқытушысы, магистр. Жаңаөзен қаласы

Аннотация Баяндамада қазіргі таңдағы білім берудің жаңаша əдістердің тиімділігі мен оларды жетілдіру жолдары туралы айтылған. Білім беру саласында қол жеткізілген бітімнің мəнінің мазмұны мен заманауи тəсілдің ең негізгі ерекшелігі туралы қарастырылған. Білім беру жүйесінде тəжірибе жүзінде пайдаланылып жатқан жетістіктері мен мүмкіншіліктері туралы айтылған. Қазіргі қоғамда педагогика теориясы елеулі өзгерістерге ұшырап, білім беру мазмұнында жаңа көзқарастардың пайда болуы білім беру құрылымында жаңарту керек екеніне көз жеткізді. Білім беруді жетілдіру, ақпараттандыру, білім алушылардың танымдық, шығармашылық қабілетін арттыру, оқу дағдысын жетілдіру мəселелері көтерілуде. Сондықтан мұғалімдер оқыту барысында білім берудің жаңа əдіс-тəсілдерін тиімді пайдалануы шарт. [1],[2]. Əдіс–оқу-тəрбие жұмыстарының алдында тұрған міндеттерді дұрыс орындау үшін мұғалім мен оқушылардың бірлесіп жұмыс істеу үшін қолданатын тəсілдері. Əдіс арқылы мақсатқа жету үшін істелетін жұмыстар ретке келтіріледі. Оқытуда ең басты нəрсе–əдіс.Оқыту əдістері ең анық фактілерді білуді қамтамасыз етеді, теория мен тəжірибенің арасын жақындатады.[4]. Оқыту мен оқудағы əдістерді не үшін өзгерту қажет? Сурет 1

Қазіргі əлемде болып жатқан қарқынды өзгерістер əлемдік білім беру жүйесін қайта қарау қажет екендігін паш етті. Қарқынды өзгеріп жатқан əлемде білім саласындағы саясаткерлер үшін де, жалпы мектептер үшін де, 257

соның ішінде мұғалімдер үшін де ең басты, маңызды мəселе болып отырғаны: «ХХІ ғасырда нені оқыту керек?» жəне де екіншісі – ол да маңызы жағынан біріншіден еш кем емес: «Мұғалімдер оқушыларды ХХІ ғасырға қалай дайындайды?». Осындай сұрақтарға байланысты ҚР-ның педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру курстары ашылған. Білім беру саласында қол жеткізілген бітімнің мəні оқушылар үшін білімнің де, дағдылардың да тең дəрежеде маңызды екендігіне саяды. Заманауи тəсілдің ең негізгі ерекшелігі оқушылардың алған білімдерін жай ғана иеленіп қоймай, оларды орынды жерде қолдана білуіне басты назар аудару болып табылады, ал ХХІ ғасырда талап етілетін дағдылардың мəні осында. Мұғалімдер ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласында мықты дағдыларды игеріп, оқытудың тиімді құралы ретінде оларды қалай пайдалану əдістемелерін меңгеруге тиіс, сондай-ақ, оқу үдерісін бақылауда ақпараттық-басқару жүйелерін, оқыту барысында оқыту əдіс-тəсілдерін тиімді қолдана білгені жөн. Сол əдіс-тəсілдердің бірі - Ынтымақтастық оқу – оқыту мен оқу тəсілі.[1],[3],[4]. Ынтымақтастық оқу–бұл оқыту мен оқу тəсілі, аталған тəсіл проблемаларды шешу, тапсырмаларды орындау немесе əлдебір өнім жасау үшін оқушылар тобының бірлесіп жұмыс істеуін білдіреді. Ынтымақтастық оқу оқуды табиғи əлеуметтік əрекет ретінде қабылдауға негізделген, оған қатысушылар бір-бірімен əңгімелеседі жəне осы əңгімелесу арқылы білім алады. Ынтымақтастық оқу сыныпта пайдаланатын əдіс қана емес, жеке философия болып табылады. Адамдар топтарға бірлескен барлық жағдайларда топтың жекелеген мүшелерінің қабілеті мен іске қосқан үлесі құрметтеліп, атап көрсетілетін, адамдармен жұмыс істеудің басқатəсілі орын алады. Топтың жұмысы тиімді болуы үшін билік пен жауапкершілік топ мүшелері арасында бөлінеді. Ынтымақтастық оқудың негізгі аспектісі топ мүшелерінің ынтымақтастықарқылы бітімге, келісімге қол жеткізуіне негізделген. Педагогикада ынтымақтастық оқу тəсілдерінің саны жеткілікті, бірақ та бірлескен оқу үдерісінің негізгі сипаттамалары мынадай: 1. Оқу оқушылар ақпаратты игеретін жəне өздері игерген мəліметті бұған дейін меңгерген білімдерімен байланыстыратын белсенді үдеріс болып табылады. 2. Оқу тапсырмаларды орындау үшін механикалық есте сақтау мен қайталауды емес,құрдастардың белсенді қатысып, ақпараттарды өңдеуі жəне қорытуын талап етеді. 3. Қатысушылар əр адамның көзқарасымен танысудан пайда алады. 4. Оқу оқушылардың əңгімелесу кезіндегі əлеуметтік ортасы жағдайында жетіледі. Осы зияткерлік жаттығу кезінде оқушылар ой-пайымдарының негізін құрып, мəнін ұғады. 5.Оқудың ынтымақтастық ортасында оқушылар əлеуметтік жəне эмоционалдық тұрғыдан да дами түседі, өйткені олар түрлі көзқарастарды 258

тыңдап, өз идеяларын айтуға жəне қорғауға мəжбүр болады. Мұндайда оқушылар сарапшылардың немесе мəтін аясында шектеліп қалмай, өздерінің ерекше тұжырымдамалық түсініктерін құруды бастайды. Осылайша ынтымақтастық оқу жағдайында оқушылар құрбықұрдастарымен қарым-қатынас жасауға, идеяларды ұсынуға жəне қорғауға, əртүрлі ұстанымдармен алмасуға, басқа тұжырымдамаларға күмəнмен қарауға жəне оған белсенді қатысуға мүмкіндік алады.[1],[2],[4]. Əр сабақта оқушыларға оқу үдерісінің барлық аспектілеріне белсенді қатысукерек: олар өзінің болжамдары мен сұрақтарын құрастырады, бірбіріне кеңес береді, өз алдына мақсат қояды, алынған нəтижелерді қадағалайды, идеялармен эксперимент жасайды жəнеқателер–оқудың ажырамас бөлігі екенін түсіне отырып,тəуекелге барадыəр сабақта оқушыларға оқу үдерісінің барлық аспектілеріне белсенді қатысукерек: олар өзінің болжамдары мен сұрақтарын құрастырады, бір-біріне кеңес береді, өз алдына мақсат қояды, алынған нəтижелерді қадағалайды, идеялармен эксперимент жасайды жəнеқателер – оқудың ажырамас бөлігі екенін түсіне отырып, тəуекелге барады.

Мұғалімдер үшін маңызы Оқушылар оқу үдерісіне белсенді қатысқанда тиімділікпен оқиды. Зерттеушілер оқитын пəніне қарамастан, басқа оқу нысанында ұсынылған сол ақпараттан гөрі, шағын топтарда жұмыс істейтін оқушылар, əдетте, оқытылатын нəрсе туралы көбірек біліп, соның нəтижесінде алған білімін ұзақ сақтайтындығын дəлелдеп отыр. Сонымен қатар ынтымақтастық топтарда жұмыс істейтін оқушылардың өзінің сыныптарына анағұрлым көңілі толатын сияқты болып көрінеді.[3], [4],[5]. Қазіргі кезде жас ұрпақты тəрбиелеу, оларды келешекке кемел біліммен дайындау мұғалім үшін аса жауапкершілікті талап етеді. Мен өз тəжірибелік жұмысымда оқушылардың пəнге деген қызығушылығын арттыру үшін топтық жұмыстардың тиімді екеніне көз жеткіздім. Топтық жұмыстар арқылы оқушылардың арасында ынтымақтастық орнайды, осының арқасында оқушылар бір-бірімен əңгімелесу арқылы білім алады. Дəстүрлі оқыту кезінде, бір сарынды оқулықпен мұғалімнің пікірін тыңдау 259

мен ғана шектеліп қалатын. Ал бүгінгі оқыту оқушының жан-жақты дамуын жəне оны ұйымдастыруды қажет етіп отыр. Пайдаланылған əдебиеттер: 1.МҰҒАЛІМГЕ АРНАЛҒАН НҰСҚАУЛЫҚ Екінші (негізгі) деңгей 2.Schleicher, A. (Ed.). (2012). Preparing Teachers and Developing School Leaders for the 21st Century: Lessons from around the World [ХХІ ғасырға арнап мұғалімдерді даярлау жəне мектеп көшбасшыларын дамыту: əлем елдерінің сабақтары]. OECD Publishing. 3.Bronson, M. (2000). Self-regulation in early childhood: Nature and Nurture [Ерте жастағы өзін-өзі басқару: табиғат жəне тəрбие]. New York London: Guilford Press.

CLIL ƏДІСІ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТІЛДІК ДАҒДЫЛАРЫН ДАМЫТУ Агашина Жанна Букенбаевна Назарбаев Зияткерлік мектебінің география пəнінің мұғалімі

Аннотация Мақалада пəн мен тілді кіріктіріп оқыту (CLIL-Content and Language Integrated Learning) əдісіне негізделген «география» пəні бойынша оқушылардың тілдік жəне ойлау дағдыларын дамыту мақсатына құрылған тапсырмалар түрлері ұсынылған. В этой работе представлены образцы уроков по предмету «география», основанные на методах интегрированного обучения предмета и языка (CLILContent and Language Integrated Learning), а также разные виды задании, развивающие у учащихся языковые навыки и мыслительную деятельность. Қазіргі кезде Назарбаев Зияткерлік Мектептерінде үштілді білім беру саясаты аясында оқу үдерісіне пəн мен тілді кіріктіріп оқыту əдісі (CLIL Content and Language Integrated Learning) кеңінен қолданылуда. Орыс тілінде оқитын сыныптарда «география» пəні сабағында CLIL əдісін қолдану - оқушыларға тілді мəдениетаралық тұрғыда ұғынуға, пəн арқылы қазақ тілін тереңірек меңгеруге мүмкіндік береді. CLIL əдісі арқылы пəн мен тілді тиімді оқыту барысында мынадай дидактикалық міндеттер шешіледі: Оқушылардың пəн мен тілге деген қызығушылығы артады; Пəнді қазақ тілінде меңгеруі жақсарып, тілдік (айтылым, жазылым, оқылым, тыңдалым) дағдыларын дамытады. Пəн мен тілді кіріктіріп оқыту сабақтарында оқушылардың жас ерекшеліктері мен тілдік деңгейлері ескеріледі. Оқушылар пəннің білімдік мазмұнын жəне соның негізінде қазақша академиялық тілді тиімді меңгеру 260

үшін осы мақсатқа арнайы бейімделген мəтіндер, суреттер, бейнематериалдар, түрлі стратегиялар мен əдіс-тəсілдер қолданылады. CLIL-дің 4 негізгі қағидаттары: 1.Пəн мазмұны: Географиялық тақырып қандай? Мысалы: жер қыртысы, мұхит, халық. 2.Коммуникативтік дағдылар: Оқушылар сабақта қандай географиялық тілде қатынасады? Мысалы, жер сілкінісін талқылау кезіндегі себепсалдарды білдіру тілі. 3.Когнитивтік дағдылар: География сабағында қандай ойлау дағдылары қажет? Мысалы, географиялық орнын анықтау,карталарды салыстыру, қоршаған ортадағы өзгерістерді негіздеу . 4.Мəдениет (кейде Қоғамдастық немесе азаматтық деп аталады): Сабақтың мəдени бағдарлығы бар ма? Мысалы, əр түрлі тілде сөйлейтін оқушылар өзінің туған елінің табиғатын басқа елдің табиғи жағдайларымен салыстыра ала ма? Ұқсастықтары мен айырмашылықтары қандай? себебі неде? Көптілдік контекстерде оқушыларды өз елінің табиғи ерекшеліктері туралы біліммен алмасуға ынталандыру жəне оқушыларға кез келген айырмашылықтардың себебін түсінуге көмектесу. География пəнін CLIL бойынша жоспарлау жөніндегі ұсыныстар: Оқушылардың осы тақырып туралы білімдерін анықтап алғаннан кейін ғана сабақты бастаған жөн. Мұғалімдер оқу жоспарын, яғни CLIL сабағында оқытылатын ақпараттың жоспарын құруы керек. Ақпарат ауызша, жазбаша, қағаз түрінде əлде электронды түрде беріле ме? Ол бүкіл сыныппен, топпен немесе жұппен жұмыс үшін ұсынылған ба? Практикалық көрнекі құралдар қолданыла ма? Сонымен қатар, мұғалімдер күтілетін нəтиже жоспарын құру керек.Пəндік мазмұн жайында жəне сабақ жүргізіліп жатқан тіл жайлы өз ойларын оқушылар қалай жеткізеді? Ол ауызша, жазбаша немесе практикалық дағдылар арқылы жүзеге асырыла ма?Оқушылар қандай табысқа жете алады? Оқушыларға пəннің негізгі сөздік қоры мен құрылымын қолдануға байланысты маңызды топтық немесе жұптық тапсырмалар беріледі. Сабақтың басында оқушылардың қызығушылығын арттыру немесе ой шақыру кезеңінде видеофильмдер, суреттер, қызықты сұрақтарды таңдаған дұрыс. Оқушылардың тілдік дағдыларын дамыту мақсатында əр түрлі əдістəсілдерді тиімді қолдану арқылы айтылым, жазылым, оқылым дағдыларын дамытатын тапсырмалар беріледі. Академиялық тілді дамыту жөніндегі тапсырмалар үлгісі 1-мысал. ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ОБЪЕКТ қала /ҚҰБЫЛЫС/ ҮДЕРІС ОБЪЕКТТІҢ /ҚҰБЫЛЫСТЫҢ/ үлкен, шағын, ескі, жаңа, əсем, ежелгі, таза, ҮДЕРІСТІҢ ҚАСИЕТТЕРІ əлемдік ОБЪЕКТПЕН /ҚҰБЫЛЫСПЕН өседі, қирайды, дамиды, ұлғаяды, /ҮДЕРІСПЕН БАЙЛАНЫСТЫ өркендейді, ластанады, орналасады ƏРЕКЕТТЕР 261

СИНОНИМ-СӨЗДЕР мегаполис, шаһар, кент, орталық ҰҒЫММЕН БАЙЛАНЫСТЫ даңғыл, алаң, урбандалу, агломерация, СӨЗДЕР ықшамаудан

1. кезең: кестені толтыру, оқып беру 2. кезең: əр жол бойынша ең көп қолданылатын сөздерді анықтау 3.кезең: кестенің əртүрлі жолдарында жазылған сөздерден 7 сөйлем құрастыру. Мақсаты: əр объектімен /құбылыспен/ үдеріспен байланысты жəне оны сипаттайтын өзекті сөздердің белгілі жиынтығы бар екендігі туралы түсінік қалыптастыру Кеңес: тапсырманы кластер, интеллект-карта түрінде де беруге болады Дифференциация үшін /білімдерді ұлғайту мақсатында /ерекше объектіні/ құбылысты/ үдерістерді зерттеген кезде қарастырылып отырған байланысты сөздерді түрлі көрсеткіштер бойынша жіктеп жазуға болады 2-мысал. «Жердің тектоникалық құрылымы» тақырыбында «Жер сілкінісі» видеофильмін көріп тыңдағаннан кейін видеофильмге қатысты сұрақтар қойылады. Жер сілкінісі кезінде адамдар өздерін қалай ұстау керек? Қандай сақтық шараларын білу қажет? _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________ Қауіпсіз жерлер

Қауіпті жерлер

Суреттер бойынша жер сілкінісі күштерін анықтау;

262

1-сурет_____________

2-сурет_____________ 3-сурет_______________

Жер сілкінісі қаупі кезіндегі ең қажетті заттарды таңдау: Рюкзак, қоңырау, теледидар, ноутбук, құжат, ақша, зергерлік бұйымдар, телефон, қолғап, каска, орамал, қымбат киімдер, сабын, дəрідəрмектер, қол шам, сіріңке жəне шырақ, су, азық- түлік, автомобиль; _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ __________________________________________________ Неліктен осы заттарды таңдадыңыз? Түсіндіріңіз? _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ 3-мысал. Суретті пайдаланып бриз желіне түсінік беріп, талдау жасаңыз.

4-мысал.

Дебат-пікірталас сабағы. Топтық жұмыс. 263

1-топ Үндістан үкіметі мен Үндістан Ғарыштық зерттеулер ұйымы жəне ғарыштық бағдарлама Айға ұшқышсыз басқарылатын ұшу бағдарламасына үлкен қаражат салуды жақтайды.

2-топ Үндістандағы кедейшілікте өмір сүріп жатқан миллиондаған кедейлер ғарыштық бағдарламаға қарсылық білдіреді.Олар Үндістан үкіметі қаражатты халықтың өмір сүру сапасын жақсартуға салу керек деп есептейді.

Дебат-пікірталас бойынша оқушылардан күтілетін негізгі нəтиже Дағдылар Білу жəне түсіну Қолдану Сын тұрғысынан ойлау Коммуникативтік дағдылар жəне рефлексия

Дескрипторлар Əңгіме- дебат мағынасын түсінді. Берілген тақырып бойынша өз пікірлерімен бөлісті. Өз шешімдерін қорғауда веб ресурстарды ұтымды пайдаланды. Бірнеше аргументтер келтірді.Ойларын саралап жүйеледі. Келтірген дəлелдемелері нақты, өз ойларын қорытты.

Oқушы қол жеткізген нəтиже Жетті/ талпынады Жетті/ талпынады Жетті/ талпынады Жетті/ талпынады

5-мысал. Мəтінді оқып талдау жасаңыз, карта бойынша маршрут бағытын анықтаңыз. Қозғалысты қалай түсіндіресіз? 1.Əйгілі норвег саяхатшысы Тур Хейердал «Кон-Тики» сал қайығымен Кальяо портынан шықты. (12° о.е., 77° б.б). Қайық 21° о.е.,135° б.б. алғаш рет құрлыққа жетті. Қайықтың қозғалыс бағытын түсіндіріңіз. 2.Тур Хейердал тағы бір саяхатында «Ра» папирус қайығымен Сафи портынан (33° с.е.,8° б.б. ) Барбадос аралына (18° с.е., 59° б.б.) жетті. Қайықтың қозғалыс бағытын түсіндіріңіз. 6-мысал. Берілген суретте бейнеленген жер бедері көріністері туралы əңгіме құраныздар. Мүжілген, ежелгі таулы өлке туралы не білеміз? Қандай сыртқы күштердің əсерінен тау жыныстары өзгеріске ұшыраған?

Қолданылған əдебиеттер: 1.ҚР Президенті Н.Ə.Назарбаевтың Қазақстан халқына арналған Жолдауы: «Қазақстан жолы -2050: бір мақсат, бір мүдде, бір келешек» 264

2.Интегрированная образовательная программа. Назарбаев Интеллектуальных школ. Основные положения. Астана-2013 3.Кіріктірілген білім беру бағдарламасы «География» пəні бойынша оқу жоспары 4.CLIL əдісіне негізделіп құрастырылған сабақ үлгілері. Əдістемелік нұсқаулық. Астана 2013. 5.География справочник. сост.Т.С.Майорова АСТ. Москва-1997

БІЛІМ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ ЖОЛДАРЫ Сүндет Əлия Хамидоллақызы Маңғыстау облысы, Маңғыстау ауданы, Онды орта мектебінің жоғары санатты бастауыш сынып мұғалімі

Қоғамда туындап отырған жаңа заман талабына сай білім беруді реформалау мəселесі туындайды. Реформалауың басты мəселесі білім мазмұны толық жаңғырту жетілдіруді талап етеді.Ол білім беру стандарттарын, базалық оқу жоспарларын жасау жəне тəжірибеге енгізу арқылы жүзеге аспақ. Стандарттар барлық тұрпаттағы оқу құралдарының қай түріне жататынына қарамастан, кадр даярлаудың жоғары біліктілік сапаларын үйлесімді атқаруы тиіс. Еліміз тəуелсіздік алып, еліміздің ертеңі болып табылатын болашақ жастарды білім мен тəрбие ісіне көңіл бөліп, өзіндік бағыт ұстап, жасампаздық жолға меңзейтін əдістер ұсынуда. Атап көрсетсек: -Өз мүддесінен қоғамдық мүддені жоғары қоя білетін, білімді, адамгершілігі мол, денсаулығы мықты жеткіншек тəрбиелеу. -Оқушылардың санасына отанына, халқына деген патриоттық сезім ұялатып, ұлттық рухты сіңіру. Сонымен бірге тілі мен дінін, тарихы мен өнерін қастерлеп, салт дəстүрін меңгерту. - Əр оқушыны дара тұлға деп танып, олардың бойына үнемі оқып үйренсем деген ізденімпаздық қасиет дарыту, оларға өздігінен білімдерін толықтырып тереңдету тəсілдерін жаңа технологиялармен,əдіс тəсілдермен байланыстыра отырып дамыту. Қоғамның өзгеруімен байланысты білім беру əдістері де білім беру бағдарламалары үнемі өзгеріп отырады. Біз ұстаздар қауымы өмірдегі, білім əлеміндегі жаңалыққа құлақ түре жүретініміз белгілі. Білім саласында болып жатқан жаңалықтар мен өзгерістерге ден қойып қызығушылық танытамыз.Соның ішінде жаңа технологияларды сабақта қолданудың тиімділігін оқушыларға сапалы білім мен саналы тəрбие беруді нəтижесін көріп келеміз. «Назарбаев зияткерлік мектебі» курсы бағдарламасын оқи отырып, оның тиімділігін байқадым: - Оқушыға қалай оқу керектігін үйрету, соның нəтижесінде еркін, өзіндік дəлел 265

- уəждерін нанымды жеткізе білетін, ынталы, сенімді, сыни ойлай алатын, пікір - көзқарастары жүйелі дамыған, сандық технологияларда құзырлылық танытатын оқушы қалыптастыру. Біліктілікті арттыру бағдарламасының негізгі мазмұнындағы модульдер: Білім беру мен білім алудағы жаңа тəсілдер. 1.Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету. 2.Білім беру үшін бағалау жəне оқуды бағалау. 3.Білім беруде ақпараттық - коммуникациялық технологияларды пайдалану. 4.Талантты жəне дарынды балаларды оқыту. 5.Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сəйкес білім беру жəне оқыту. 6.Білім берудегі басқару жəне көшбасшылық. Білім беру мен білім алудағы жаңа тəсілдер:Білім беру мен білім алудағы жаңа тəсілдер «Диалог негізінде оқыту жəне оқу» жəне метасана немесе «Қалай оқу керектігін үйретуді» қарастырады. Білім беру əдістері ішінде ерекше орын алатыны - диалог. Диалог оқушылардың сөйлесу əрекетін, сұрақты дұрыс қоя білуде, ақпарат алмасуда, жалпы тіл үйренуде таптырмас жұмыс түрі. Əр түрлі тақырыпта диалог құрғызу мынадай нəтиже береді: -сабақта белсенділік жоғарылайды; -сөздерді есте сақтау қабілеті дамиды; -дұрыс сөйлемдер құрауға дағдыланады; -оқуға қызығушылықтары артады; «Қалай оқу керектігін» үйретудің қозғаушы күші метатану болып табылады. Метатану индивид қалай ойлайтынын қадағалау, бағалау, бақылау жəне өзгерту қабілетін түсінеміз. Білім алуды үйрету өз бетімен оқуды ойластыру жəне ойлау нəтижелерін сабақта қолдана алу үдерісі болып табылады. Бұл үрдісінде мұғалім оқушыға: - білім міндеті қоятын талаптарды түсінуге; - жеке ойлау үрдісін жəне олардың жұмыс қағидаттарын зерттеуге; - міндеттерді орындау стратегияларын əзірлеуге жəне ойластыруға; -нақты міндет үшін сəйкес келетін стратегияларды таңдауға көмектеседі. 2. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы. Сыни тұрғыдан ойлау дегеніміз не? «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» бағдарламасы бойынша ол: - шыңдалған ойлау, кез келген даму деңгейіне байланысты мəселелерге сын көзбен қарау; -күрделі мəселелерді шешуге,аса маңызды, жауапты шешімге қабылдауға құштарлық; - үйрету мен үйрену бірлігінен, үйренудің қызығушылығынан тұратын, үйренушінінің сеніміне негізделген құрылым. 266

«Сыни тұрғыдан ойлауды дамыту» технологиясын қолдану төмендегідей нəтиже береді: - білім алушының белсенділігін арттыру; - пəнге қызығушылығын ояту; - өзіндік көзқарасын білдіруге мүмкіндік беру; - зерттеуге икемділігін дамыту; - сөйлесім əрекеті белсенділігін арттыру; - білім алушылар бір- бірімен қарым - қатынас жасай біледі; -басқаларды тыңдауды, кез келген жауапқа сыйластық,түсіністікпен қарауға. Жалпы, сыни тұрғыдан ойлайтын оқушылар белсенді болады, олар сұрақтар қойып дəлелдерді талдайды. 3. Білім беру үшін бағалау жəне оқуды бағалау Бағалау—оқыту нəтижесін анықтау үшін қолданылатын тəсіл, оқушының берілген тақырыпты меңгерудегі кемшіліктерін жоюда, оның үлгерімінің нəтижелі болуына ықпал ететін фактор. мектеп тəжірибесіндегі бағалау баға қоюмен ғана шектелетін тəсіл емес, ол материалды меңгеру, меңгермеу фактісімен қатар оның себептерін анықтауға мүмкіндік беретін оқытудың маңызды құрамды бөлігі болып табылады. Бағалау оқыту үшін бағалау жəне оқытуды бағалау деп екіге бөлінеді. Формативті бағалау əр сабақта жүзеге асатын үрдіс. Формативті бағалау сабақ барысындағы барлық іс - əрекет бойынша оқушының білім, білік деңгейіне қоса дербес ойлауы, түсінігі, тіпті тəртібі т. б. бағаланады. Ал, сумативті бағалау немесе жиынтық бағалау оқушының белгілі бір кезеңдегі бақылаулар, білімді тексеру тестісі кезінде көрінетін білім деңгейінің өлшемі. Жалпы, бағалаудың барлық түрлері төмендегілерді қамтиды: - Бақылау; - Алынған мəліметтердің интерпретациясы; - Бұдан арғы іс- əрекетті анықтау үшін қолданылуы мүмкін шешімдерді қорытындылау. 4.Білім беруде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану. Ақпараттық-коммуникациялық технологияның тиімділігі-келешек ұрпақтың жан - жақты білім алуына, іскерлігі мен шығармашылығын еркін дамытуға жол ашатын педагогикалық - психологиялық жағдай жасауында. Сондай-ақ, интерактивті тақта арқылы əр түрлі грамматикалық тапсырмаларды орындау, мəтіндермен, жаңа сөздермен түрлі жұмыстар жүргізуде, сөздерге талдау жасауға,уақытты үнемді пайдалануға, оқушылардың ынтасын арттыруға қажетті əрі пайдалы құрал. Əр түрлі тест тапсырмаларын жүргізіп, оқушылардың білім сапасын бақылауда да компьютерлік технологияның үлесі зор. 5. Талантты жəне дарынды балаларды оқыту Дарындылық—адамның өз бейімділігі арқылы, шығармашылықпен жұмыс істеу арқылы қалыптасатын қасиет. Көбінесе “дарынды оқушы – бұл 267

жақсы оқитын оқушы” деген пікір қалыптасқан. Белгілі ағылшын психологы П. Торранстың зерттеулері бұл пікірдің мұғалімдер арасында жиі кездесетінін анықтады. Оларға оқуда қиыншылық туғызбайтын, тəртіпті, ұйымшыл, білімді, тұрақты, ұғымтал, өз ойын нақты жəне түсінікті жеткізе алатын оқушылар көбірек ұнайды. Ал қисынсыз сұрақ қоятын, өз жұмысымен ғана айналысатын, тəуелсіз, көбіне түсініспеушілік туғызатын, қияли, əр нəрсеге көзқарасы бөлек оқушылар ұнамайды. П.Торранстың зерттеулері нақ осы қасиеттер оқушының шығармашылық дарындылығын көрсететін жəне оның нашар оқитын оқушылардың арасында да аз емес екендігін айқындаған. Сондықтан мұғалімдер осы зерттеулердің нəтижесін есте ұстағаны жөн. Дарынды оқушымен жұмыстың негізгі мақсаты—олардың шығармашылық жұмыста өзінің қабілетін іске асыруға дайындығын қалыптастыру. Ал мақсатқа жету - оқу бағдарламасын тереңдетіп оқыту жəне оқушылардың танымдық белсенділігін дамыту арқылы жүзеге асады “…Көптеген табиғи талант дарынсыз ұстаздардың кесірінен жойылып кетеді. Олар дарынның табиғи құбылысына терең бойлай алмай, тұлпарды есекке айналдырып құртып тынады”.ПлутархМіне, ұстаз осындай келеңсіздікке жол бермеуі керек. 6. Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сəйкес білім беру жəне оқыту. Еш нəрсеге бейімділігі жоқ, қабілетсіз бала болмайтыны педагогикада дəлелденген. Мысалы, төрт жасар балалар көп сұрақ қояды жəне «қайда», «не», «кім», «неге», «қашан» сияқты көптеген сұрақтар пайдаланады. Олар бес сөзден тұратын сөйлемді пайдалана алады жəне олардың 1500 сөзден тұратын сөздік қоры бар. Бес жасар балалар бағыныңқы бөліктері бар алты сөзден сөйлем құрай алады жəне 2000 сөз пайдаланады.. бірінші сынып оқушылары 6000 сөзге дейін пайдаланады, ал ересектер 25000 сөз пайдаланады жəне 50000 сөз біледі. Жалпы шəкірт бойына білім нəрін сіңіруде ең бастысы оқушының жас ерекшеліктерін ескеру қажет.Топтық жұмыс немесе диалог барысында оқушының жас ерекшелігін ескере отырып жұмыстану - бұл мұғалімнің жан - жақты ойластырылған шеберлігін қажет етеді. 7. Білім берудегі басқару жəне көшбасшылық. Осы заманғы кез келген оқыту технологиясы оқу процесін ұйымдастыру кезеңінде технологияның бар мүмкіндіктерін үнемі шығармашылықпен пайдалану қажеттілігіне көңіл аударуда. Оқыту технологиясын оқыту процесін ұйымдастыру, басқару жəне бақылау деп түсіну керек. Осы орайда өз тəжірибемнің негізінде оң нəтижеге қол жеткізу үшін алдыма мынадай мақсат қойдым: -заман талабына сай білімді, білікті, дүниетанымы кең, шығармашылық қабілеті дамыған жеке тұлға қалыптастыру.Оқушылардың білім-білік дағдыларын дамытуда мынадай мақсат-міндеттер қойдым. - жас ұрпақтың қабілеті мен талантын ашу; 268

- шығармашылық, логикалық ойлау қабілеттерін жетілдіру; - өз алдына мақсат қою арқылы оны жүзеге асыра білу; - өз əрекетінің нəтижелерін бағалай білу. Мұғалімнің көшбасшылық қабілеті ең бірінші күнделікті сабаққа даярлықтан басталады, яғни, өтілетін сабақтың жоспарын құру, оны өткізу əдістемесі, оқушылардың қабілеттерін, жас ерекшеліктерін ескере отырып, иллюстрация, техникалық құралдарды, дидактикалық материалдарды пайдалану. Мұғалімнің осы шығармашылық əрекеті арқылы оқушының шығармашылық қабілеті қалыптасады. Оқушыны шығармашылық ойлауға, жылдамдыққа,икемділікке, тапқырлыққа үйрету ол мұғалімнің əр сабағында қалыптасып отыратыны анық. Жаңа технологияны пайдалана отырып, сабақтарында жүйелі қолдану ұстаздың шеберлігінде.Еліміздің болашағы, ертеңгі күннің азаматтарын тəрбиелеп өсіру, білім беру жолында, оқушылардың саналы тəртіп пен сапалы білім алуына бар күш қайратымызды жұмсау ұстаздар қауымының мақсаты.

ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫ БОЙЫНША ОҚЫТУДАҒЫ ƏДІС – ТƏСІЛДЕРІ Даулетова Дариға «Өрлеу» БАҰО» АҚФ СҚО ПҚ БАИ

Касимова Райхан Баймурзовна Бидайық орта мектебі, Уəлиханов ауданы, СҚО

Қазіргі кезде мұғалім өте маңызды өзгерістердің сатысында тұр. Білім беру мазмұнын жаңарту арқылы оқу-тəрбиелік үрдісті ұйымдастырудың жаңа əдістері мен түрлерін білу, жинақтаған іс-тəжірибе негізінде заман талaбына сай берiлетін ақпараттарды пайдаланып, оқушының білімге деген құлшынысын арттырып, өздігінен білім алып ізденуге бағыт беретін əдістəсілдердің жаңа формаларын оқу-тəрбие үрдісінде қолдану маңызды болып табылады. Əсіресе бар қиындық бастауыш сынып мұғалімдеріне түсіп тұр. Сондықтан өз басым сабақтарға дайындау барысында көп ізденісті талап етемін. Енді алдымда отырғын бала жай оқушы емес, ол менің серіктесім. Мен қалай оқу керектігін үйрету, соның нəтижесінде еркін, өзіндік дəлелуəждерін нанымды жеткізе білетін, ынталы, сенімді, сыни ойлай алатын, пікір көзқарастары жүйелі дамыған, сандық технологияларда құзырлылық таныта алатын оқушы ретінде оның қалыптасуына мүмкіндік беруім керек. Мұғалімнің көшбасшылық қабілеті ең бірінші сабаққа дайындықтан басталады. Өтілетін сабақтың жоспарын құру кезінде əдістемелік жағын, иллюстрациясын, пайдаланатын техникалық құралдарды, дидактикалық материалдарды дұрыс таңдап, ұйымдастыру қажет. Оқушыны шығармашылыққа бейімдеу,жылдамдыққа, икемділікке баулу, тапқырлыққа 269

үйрету ол мұғалімнің əр сабақта қалыптасып отыратыны мəлім. Сондықтан оқу үрдесінде қолданатын əдіс – тəсілдеріммен бөліскім келеді. Біріншіден, білім беру əдістері ішінде ерекше орын алатын –диалог. Диалог оқушылардың сөйлеу əрекетін, сұрақты дұрыс қоя білуін, ақпаратпен алмасу, тіл үйрену, ойлауын дамытуда маңызды жұмыс түрі. Əр түрлі тақырыпта диалог құру келесі нəтижеге жеткізеді: - оқушының сабаққа деген белсенділігі артады; - сөздерді есінде сақтау қабілеті дамиды; - дұрыс сөйлемдер құрастыруға дағдыланады; - оның оқуға деген қызығушылығы арта түседі; - өздігінен іздену, өз ойын жүйелеу, басқалармен салыстыру дағдылары қалыптасады. Сабақты дұрыс ұйымдастырған кезде ғана ұжымдық, топтық жұмыс кезінде диалогтық оқытудың тиімділігін көруге болады. Екіншіден, сын тұрғысынан ойлау - кез келген мəселелерге сын көзбен қарай отырып, күрделі мəселелерді шешуге, аса маңызды жауапты шешім қабылдауға, шешімін, пікірін басқа оқушылармен салыстырып, өз шешіміне көз жеткізу. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту əдістерін қолданған кезде төмендегідей нəтижеге жетелейді: - оқушының белсенділігін арттыру; - пəнге деген қызығушылығын ояту; - өзінің көзқарасын білдіруге мүмкіндік беру; - зерттеу икемділігін дамыту; - сөйлеу белсенділігін арттыру; - бір-бірімен қарым-қатынас жасай алу; - басқаларды тыңдау, кез келген жауапқа сыйластық, түсіністік білдіріп отыру. Үшіншіден, оқушылар барлық пəндерді оқу кезінде АКТ қолдану дағдыларын дамытады. Ақпаратты іздеу жəне өңдеу барысында ұжымда идеялармен алмасады, өз жұмыстарына баға беріп отырады жəне жетілдіреді, түрлі жабдықтар мен қосымшалардың кең ауқымын пайдаланады. АКТ оқушы білімінің, оларды тиімді қолдану бойынша дағдыларының дамуына əсерін тигізеді. Интерактивті тақта арқылы əр түрлі грамматикалық тапсырмаларды, мəтінмен жұмыс, жаңа сөздерді шығару, сөздерге əртүрлі талдау жасау, уақытты үнемді пайдалану, оқушының сабаққа деген қызығушылығын арттыруға пайдалы əрі қажетті құрал. Интербелсенді əдіс Интербелсенді əдіс–мұғалім мен оқушының өзара əрекеттесуін оқытудың негізгі жəне сонымен қатар қатынасқа жағдай жасайтын əдiс. (inter – аралық, бiрнеше, action- əрекет дегендi бiлдiредi) Ең бастысы, мұнда мəселенi шешу процесi жауапқа қарағанда маңызды екендiгiн түсiну қажет. Бұл интербелсенді əдiстiң мақсаты– тек ақпаратты беру ғана емес, оқушыларға жауаптарды өз бетiнше іздеу дағдысын меңгерту екендiгiмен байланысты, оқу мақсаты – білу емес, үйрене бiлу. 270

Интербелсенді оқыту- əрекетпен жəне əрекет арқылы оқыту, бұл ұстаным үлкен нəтижелерге жеткізетін тиімді тəсіл деп есептелінеді, себебі адам санасында бірінші кезекте өзінің əрекеттері мен өз қолымен жасаған істер қалады. Кезінде көне қытай ғұламасы Конфуций (Күн-цзы) былай деген екен: «Маған айтып берсең – ұмытып қаламын, көрсетсең – есте сақтармын, ал өзіме жасатсаң – үйренемін!» деген пікірі осыған дəлел деп айтуға болады. Интербелсенді əдісте оқушылар төмендегідей білім, білік, дағды, машықтарға ие болады:  терең ойланады, жеке рефлексиялық қабілеттері дамиды;  өз пікірі мен əрекеттерін талдайды жəне оларға баға береді;  ақпаратты өздігінен түсініп, жан-жақты талдап, таңдайды;  өздігінен жаңа түсінік пен білім жинақтайды;  пікірталастарға қатысады, өз ойы мен пікіріне дəлел келтіреді;  шешім қабылдайды жəне қиын мəселелерді шешеді; Оқыту пікірталасқа жəне оқыту үдерісінде қолданылатын дидактикалық ойындар сияқты интербелсенді əдістерді пайдалану тиімді екенін көрсетеді. Соның ішінде дидактикалық ойындар оқушылардың білімге деген ынтасын, белсенділігін арттырып, алған білімдерін өмірде дұрыс қолдануына көмектеседі. Ойын барысында оқушылардың бойында жағдаятқа талдау жасай білу, онда өзінің атқаратын рөлін сезіну, əңгімеге қатысушы сыныптастары арасында байланыс орнату, қарым-қатынас жасауда тілдік нормаларды дұрыс пайдалана білу сияқты қабілеттері шындалатыны байқалады. Өз тəжірибемнен бірнеше мысал келтірейін. Мысал ретінде төмендегі ойындарды ұсынамын. «Маршрут» ойыны. Бұл ойын алдыңғы сөздің соңғы əрпі, кейінгі сөздің алдыңғы əрпі болып табылатындай етіп, бірінің соңына бірі тізбектеле орналасқан торкөздерге сөздер жазылады. Мысалы, Кілем – мысық – қарбыз – зығыр, т.б. «Менің сөзім» ойыны Ұйымдастыру: жалпы сыныппен жұмыс. Мақсаты: оқушылардың сабақ үстінде алған білім, білігін бағалау. Сипаттамасы: сыныптан бір оқушы тұрып,сабақтан үйренгенін қорытындылап айтады. Айтып болған соң, келесі бір оқушының атын атайды. Сөзді сол оқушы жалғастырып, сабаққа кері байланыс жасайды. Барлық оқушы сабақты қорытындылауға кезекпен қатысады. «Бағдаршам» Ұйымдастыру: жалпы сыныппен жұмыс. Мақсаты: оқушылардың рефлексиялық қабілетін дамыту Сипаттамасы: Əр оқушыға бағдаршам түстеріне сəйкес қималар таратылады. Мұғалім олардан сабақты түсінген-түсінбегеніне сəйкес түстердің көтеруін сұрайды. Жасыл түс -барлығын түсінген боп есептеледі. «Не түсіндің?» сұрағы қосымша қойылады. Сары жəне қызыл түсті 271

көтергендерден не түсініксіз болғаны айқындалып, тақырып бойынша қосымша жұмыстар жүргізіледі. Осылай тақырыпты пысықтауға немесе əлі де жетілдіру керектігін білуге болады. Бастауыш сынып оқушылардың жас ерекшеліктеріне сəйкес білім беру жəне оқыту біздің, яғни мұғалімдердің жан-жақты шеберлігін, іскерлігін қажет етеді. Оқушы бойына білім нəрін сіңіруде ең бастысы оқушының жас ерекшеліктерін ескере отырып, тапсырмаларды дұрыс таңдау. Топтық жұмыс немесе диалог жүргізу барысында оқушының жас ерекшелігіне сай сұрақтар түрлерін ойластыру да қажет. Жалпы қорыта айтқанда, бастауыш сынып мұғалімдері жаңартылған бағдарламаға сəйкес алынған əдіс-тəсілдерді сабақта тиімді қолданса, баланың танымдық белсенділігін арттыруға, өз бетінше білім алуға, шығармашылығын қалыптастыруға əсер етеді, оқушылар оқудың қызықты жеңіл өтетіндігі, ұжымда бірлесіп жұмыс жасауға үйрететіндігі, білімнің тереңдігі, əрі тиянақтылығы артатындығы баршамызғв мəлім болады. Яғни, оқушы өз ой-пікірін ашық еркін айтады, бір-бірін тыңдауға үйренеді, сыныпта ынтымақтастық қалыптасады. Сондықтан барлық пəндердің де осындай оқыту формасымен оқытылса, тиімді болатындығын айтуға болады. Осы бағдарламаны меңгергенде ғана жан-жақты дамыған, болашағы айқын, бағдары анық, бəсекеге қабілетті рухани бай тұлға қалыптастыра алатынымызға сенімім мол. Қолданылған əдебиеттер: 1. Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-2016 жж арналған ұлттық іс-қимыл жоспары. Астана.2012 ж, 25.06. 2. ҚР білім беруді дамытудың 2011-2020 жж арналған мемлекеттік бағдарламасы. Астана. 2010. 3.Мұғалімге арналған нұсқаулық. 3 басылым. Астана.2012. 4. Бастауыш мектептің пəндері бойынша оқу бағдарламалары туралы.

АДАПТАЦИЯ ПЕРВОКЛАССНИКОВ В РАМКАХ ОБНОВЛЕНИЯ СОДЕРЖАНИЯ ОБРАЗОВАНИЯ Даулетова Дарига О. ФАО «НЦПК» «Өрлеу» ИПК ПР по СКО

Иванова Татьяна Евгеньевна КГУ «Калиновская средняя школа»

В Государственной программе развития образования и науки на 20162019 годы большое внимание уделено обновлению содержания начального и среднего образования, обеспечению его инфраструктурного развития, повышению престижа профессии педагога. Целью начального образования в рамках обновления содержания образования является: создание образовательного пространства, благоприятного для гармоничного становления и развития личности 272

обучающегося, обладающей основами навыков широкого спектра. К навыкам широкого спектра относят: - функциональное и творческое применение знаний; - критическое мышление; - проведение исследовательских работ; - использование информационно-коммуникационных технологий; - применение различных способов коммуникаций, в том числе языковых навыков; - умение работать в группе и индивидуально В этой связи, уроки и внеурочные занятия, проводимые учителями начальных классов, должны быть ориентированы на развитие навыков широкого спектра перечисленных выше.Наиболее важным навыком является: функциональное и творческое применение знаний, умение применить в жизни полученные знания в школе, т.е. функциональная грамотность. Требования стандарта таковы, что наряду с традиционным понятием «грамотность», появилось понятие «функциональная грамотность». Функционально грамотная личность – это человек, ориентирующийся в мире и действующий в соответствии с общественными ценностями, ожиданиями и интересами. Содержание функциональной грамотности: - грамотность в чтении и письме- математическая грамотность; -грамотность в естественных науках- грамотность в вопросах здоровья; - грамотность в вопросах семейной жизни;- компьютерная грамотность; - юридическая грамотность. Начало обучения в школе–один из наиболее сложных и ответственных моментов в жизни детей как в социально-психологическом, так и в физиологическом плане. Это не только новые условия жизни и деятельности человека – это новые контакты, новые отношения, новые обязанности. Изменяется вся жизнь ребенка: все подчиняется учебе, школе, школьным делам и заботам. а если еще и учесть все выше перечисленное, то у первоклассиков задача усложнилась. Это очень напряженный период, прежде всего, потому, что школа с первых же дней ставит перед учениками целый ряд задач, не связанных непосредственно с их опытом,требует максимальной мобилизации интеллектуальных и физических сил. С началом обучения в школе удельный объем нагрузок, связанных с длительной неподвижностью, сильно возрастает по сравнению с предшествующим периодом жизни ребенка. В то же время для детей вообще, а особенно для малышей в возрасте шести-семи лет, эта нагрузка является наиболее утомительной. Приспособление (адаптация) ребенка к школе происходит не сразу. Не день, не неделя требуются для того, чтобы освоиться в школе понастоящему.Это довольно длительный процесс, связанный со значительным напряжением всех систем организма. 273

Сложность приспособления организма к новым условиям и новой деятельности, высокая цена, которую "платит" организм ребенка за достигнутые успехи, определяют необходимость тщательного учета всех факторов, способствующих адаптации ребенка к школе и, наоборот, замедляющих ее, мешающих адекватно приспособиться. Учитель должен хорошо представлять себе это и нести ответственность за здоровье каждого ребенка. Большинство детей в основном готовы к школе. Желание новизны, осознание важности изменения своего статуса: "я уже ученик!", готовность к выполнению стоящих перед ним задач помогают ребенку принять требования учителя, касающиеся его поведения, отношений со сверстниками, подчиниться новому режиму дня, распорядку занятий, иерархии дел и т. п. Несмотря на то, что выполнение многих правил достаточно трудно,воспринимаются они учеником как общественно значимые и неизбежные. Как правило, опытный учитель и родители знают и понимают, насколько важно, чтобы требование соблюдения правил и норм поведения не было эпизодическим, зависящим от настроения. Учитель должен с самого начала разъяснить детям, что от них требуется. Важно сразу показать ученику отличие его новой позиции, прав, обязанностей от того, что было раньше, до школы. От отношения учителя к ученикам на этом начальном этапе адаптации к школе во многом зависит то, как будут складываться взаимоотношения учитель–ученик,отношения,определяющие в значительной степени психологическую адаптацию ребенка в школе. Как правило, учитель для ученика – высший авторитет, которому на первых порах уступает даже авторитет родителей. Учитель не просто взрослый, а авторитетный наставник, требующий выполнения определенных правил поведения, пресекающим их нарушения, вся деятельность которого подчинена основной задаче – дать детям знания. И ученики, как правило, очень хорошо понимают это. Они четко осознают дистанцию, понимают статус учителя, отличают его от других взрослых. Правда, есть дети, особенно среди шестилеток, не осознающие специфическую позицию учителя и свое положение ученика. Такой ребенок может сказать учителю в ответ на его замечание: "Я не хочу здесь учиться: мне с вами неинтересно". С таким ребенком отстоять свое "я" бывает довольно трудно. В этих случаях бесполезно приказывать, наказывать, нужно завоевать доверие и уважение ребенка;поэтому важно проявить терпение,доброжелательность, расположить к себе малыша,попробовать серьезно, "по-взрослому" поговорить, но не при всех, а наедине. Можно привлечь на помощь, не жалуясь на ученика, родителей. Через некоторое время (если нет других отклонений в поведении) все уладится. Одна из основных задач, которые ставит перед ребенком школа, – это необходимость усвоения им определенной суммы знаний, умений и 274

навыков. И, несмотря на то, что общая готовность учиться (желание учиться) практически одинакова у всех детей, реальная готовность к обучению очень различна. Поэтому у ребенка с недостаточным уровнем интеллектуального развития, с плохой памятью, с низким уровнем развития произвольного внимания, воли и других качеств, необходимых при обучении, будут самые большие трудности в процессе адаптации. Сложность в том, что начало обучения меняет основной вид деятельности ребенка, но и новый вид деятельности– учебная деятельность – возникает не сразу. 1 Сентября 2016 года у очередных первоклассников наступил один из наиболее сложных и ответственных моментов в их жизни, начало обучения в школе. Наших первоклассников встретили не только новые трудности связанные с адаптацией, но и изменения, связанные с обновлением содержания образования. За этот не долгий, но плодотворный период, стоит отметить, что данные изменения, внесённые в программу действительно работают. Одним из главных моментов является критериальное оценивание Критериальное оценивание –это оценивание по критериям т.е. оценка складывается из составляющих, которые отражают достижения учащихся по разным направлениям развития их учебно-познавательной компетентности. Составляющие критериального оценивания-это формативное и суммативное оценивание, которые не предусматривает никакого соперничества между учащимися или проведение их рейтинга. Одним из важных моментов критериального оценивания является обратная связь, которая позволяет всем участникам процесса и учителям, и ученикам, и родителям понимать уровень освоения изучаемого материала. Чем более содержательна обратная связь, тем конструктивнее может быть реакция на неё. Обратная связь с родителями информирует как о достижениях, так и о пробелах в знаниях каждого ученика, поэтому может предоставляться всем учащимся. Форма и частота предоставления определяется каждым учителем в зависимости от текущего прогресса и потребностей учащихся. Обратная связь является одним из способов успешной адаптации. Успеваемость учащихся отслеживается ведением портфолио, которое заводится на каждого ученика по всем предметам и включает в себя работу различных видов, таких как ФО, СО и листы наблюдений. Для ознакомления родителей с результатами суммативного оценивания за раздел/сквозную тему, я предоставляю рубрику на отдельном листе либо в электронном формате. Важную роль в адаптации играет теория Конструктивизма, которой я придерживаюсь в своей работе. Основываясь на данную теорию я применяю: 1.Диалоговое обучение 2.Обучение критическому мышлению 275

3.Оценивание обучения 4.ИКТ в преподавании и обучении 5.Управление и лидерство в обучении 6.Обучение талантливых и одарённых 7.Обучение с учетом возрастных особенностей Адаптация считается успешной, если ребёнок мотивирован к учебе. Главным моментом является умение помочь тем детям, которые при первой же неудаче опускают руки и не пытаются преодолеть препятствия, отказываются выполнять задания, которые кажутся им сложными. Здесь я применяю стратегию позитивного оценивания, которая имеет следующую структуру: положительная оценкауказание на ошибки анализ причин обсуждение выражение уверенности. Например: Я знаю, ты очень старался….. Но сегодня…. у тебя не получилось….. Посмотри, ты подумал, что…., но это не так. Но в следующий раз, я уверена, ты поступишь…. Стратегия позитивного оценивания позволяет мне сформировать адекватную самооценку, умение анализировать, умение контролировать свои действия и поступки. Перед началом урока я стараюсь создать в классе доброжелательную, комфортную атмосферу. В этом помогают такие упражнения, как «Улыбнитесь друг другу», «Собери энергию в ладошку», «Потирание кончиков ушей». Я активно использую пространство класса для создания рабочей обстановки.Дети создают плакаты, наглядные пособия, которые вывешиваются в классе и помогают в изучении предметных тем. Активные формы обучения помогают повысить и удерживать мотивацию учащихся. Совместная работа в коллаборативной среде - это отличный способ развития активности учащихся, изменение способа их мышления, воспитание социальных и моральных навыков: способности работать в команде, принимать групповое решение и нести ответственность за него, стремиться получить новые знания. Думаем,что изменения,внесённые в программу образования, непременно дадут свои плоды в формировании функционально-грамотной личности учащихся, обладающих навыками ученика 21века, если максимально правильно систематически, целенаправленно организовать работу в период адаптации школьников. Список литературы 1. Послание Президента РК -Лидера Нации Н.А.Назарбаева народу Казахстана «Социально-экономическая модернизация - главный вектор развития Казахстана» (27 января 2012 года) 2. «Национальный план действий по развитию функциональной грамотности школьников на 2012-2016 годы» 276

3.Педагогический журнал Казахстана «Коллеги» «Формирование функциональной грамотности как основа развития учебно-познавательной компетентности школьников» (collegy.ucoz.ru); 4. Республиканский журнал «12-летнее образование» № 6, № 8 2010 г, 2011г; 5. Архипова Е.В.»Основы методики развития речи учащихся», М.: Вербум, 2004 г. 6. Волина В.В. Занимательноеазбуковедение. М.Просвещение, 1994. 7. Журнал Начальная школа: «Плюс, минус» 2003 №3, 2004 №3, 2011 №3, 2011 №4 8. Юрова Е.В. 250 упражнений для развития устной речи. Начальное обучение. М. ООО» Издательство Астрель», 2000г. 9.Великанова А.В. Технология развития критического мышления через чтение и письмо. Дебаты. Портфолио. /А.В. Великанова и др./ Серия «Компетентностно-ориентированный подход к образованию: образовательные технологии». Вып. 2. — Самара: Профи, 2002.-92с.

РАЗВИТИЕ ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКИХ НАВЫКОВ В УСЛОВИЯХ ОБНОВЛЕННОГО ОБРАЗОВАНИЯ Даулетова Д.О. ФАО «НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по СКО

Кожахимова Л. Х. КГУ«Саумалкольская ШГ №2» СКО, Айыртауский р\н

Нургалиева Б. Б. КГУ «Кутузовская НСШ» СКО.Айыртауский р/н

«Скажи мне – и я забуду, Покажи мне – и я запомню, Вовлеки меня – и я научусь» Китайская пословица Развитие исследовательских способностей ребенка–одна из важнейших задач современного казахстанского образования. Ребенок уже с рождения – исследователь. Он настроен на познание мира, он хочет его познавать. Именно это внутреннее стремление к исследованию порождает исследовательское поведение и создает условия для того, чтобы психическое развитие ребенка изначально разворачивалось в процессе саморазвития. Стремление наблюдать и экспериментировать, самостоятельно искать новые сведения о мире – важнейшие черты нормального детского поведения. Исследовательская, поисковая активность – естественное 277

состояние ребенка. Детская потребность в исследовательском поиске обусловлена биологически. Знания, полученные в результате собственного творческого исследовательского поиска, значительно прочнее и надежнее тех, что получены репродуктивным путем. Но желание ребенка исследовать окружающий мир носит спонтанный характер, и его нелегко использовать в образовании. В Государственной программе развития образования и науке на 20162019 годы делается акцент на развитие самостоятельности учебных действий учащихся. Требования, предъявляемые к выпускнику начальной школы, предполагают, не только овладение учащимися предметными знаниями, умениями и навыками, но и овладение разными способами деятельности. На уроке должны создаваться условия, способствующие поддержанию природного любопытства учащихся, их интереса и стремления к самостоятельной работе над решением проблем. В описании опыта своей работы мы хотели бы показать, возможность развития технологической компетентности и творческих способностей учащихся начальной школы через организацию исследовательской деятельности. Л.Н.Толстой сказал: «Знание только тогда знание, когда оно приобретено усилиями мысли, а не памятью». Поэтому, современный психолог, работая в данном направлении может опираться на «Психологические основы исследовательского обучения» А.И.Савенкова, идеи гуманистической педагогики, технологии личностно-ориентированного подхода (В.П.Якиманской), деятельностноориентированного подхода (Е.Л.Мельниковой). На сегодняшний день исследовательский метод обучения следует рассматривать как один из основных путей познания, наиболее полно соответствующий природе ребенка и современным задачам обучения. Исследовательский метод – путь к знанию через собственный исследовательский поиск. Его составляющие:  выявление проблем  выработка и постановка гипотез  наблюдения  опыты  эксперименты  суждения и умозаключения, сделанные на основе вышестоящих составляющих. Центр тяжести в обучении при применении исследовательского метода переносится на факты действительности и их анализ. При этом слово, безраздельно господствующее в традиционном обучении, отодвигается на второй план. 278

Учебная исследовательская деятельность –это специально организованная познавательная творческая деятельность учащихся, по своей структуре соответствующая научной деятельности, характеризующая целенаправленностью, активностью, предметностью, мотивированностью и сознательностью, результатом которой является формирование познавательных мотивов исследовательских умений, субъективно новых для учащихся знаний или способов действий. Огромную роль играет детская исследовательская деятельность в обновленной программе начального образования, где практически по всем учебным предметам предполагаются проекты и исследования. Поэтому перед современным учителем встает необходимость поиска и реализации таких принципов, при которых формировались и развивались бы исследовательские способности учащихся. В педагогической практике уже разработаны такие принципы:  Целенаправленность и систематичность. Мы считаем, что работа по развитию исследовательских способностей должна проходить в классе постоянно как в урочной так и во внеурочной деятельности. С целью формирования умений исследовательской деятельности, рекомендуем использовать следующие методики: мозговой штурм, метод гирлянд ассоциации, искусство придумывать истории и др.  Мотивированность. Считаем необходимым помогать учащимся видеть смысл их творческой исследовательской деятельности, видеть в этом возможность реализации собственных талантов, способ саморазвития и самосовершенствования.  Творческая среда Каждый учитель должен способствовать созданию творческой, рабочей атмосферы, поддерживать интерес к исследовательской работе.  Психологический комфорт. Одна из задач профессионального психолога – поощрять творческие проявления учащихся, стремление к творческому поиску. Важно, чтобы они не боялись совершить ошибку. Старайтесь воздерживаться от негативных оценок. Наша задача не подавлять желания, порывы, творческие идеи учащихся, а поддерживать и направлять их. Каждому ученику необходимо дать возможность ощутить свои силы, поверить в себя.  Личность педагога. Как известно, для развития исследовательских способностей учащихся нужен творчески работающий учитель, обладающий определенными знаниями и подготовкой для ведения занятий по исследовательской деятельности. Необходимо постоянно стремиться к созданию творческой рабочей обстановки на уроке и во внеурочной деятельности.  Учет возрастных особенностей. Так как речь идет об учащихся младшего школьного возраста, вопрос об учете их психологических особенностей очень важен. Мы стараемся, 279

чтобы формирование и развитие исследовательских способностей осуществлялись на доступном для детского восприятия уровне, само исследование было посильным, интересным, полезным. Возрастающее внимание к вопросам исследовательского поведения учащихся обусловлено главной особенностью современного мира – его высокой динамичностью. Происходящие вокруг перемены столь интенсивны и стремительны, что человеку все реже удается сохранять гармонию с окружающим миром, используя старые привычные поведенческие модели. Повседневная жизнь постоянно требует от каждого из нас проявления поисковой активности. В настоящее время развитое исследовательское поведение рассматривается уже не как узкоспециальная личностная особенность, требующая для небольшой профессиональной группы научных работников, а как неотъемлемая характеристика личности, входящая в структуру представлений о профессионализме и компетентности в любой сфере. И даже шире–как стиль жизни современного человека. Поэтому от современного образования требуется уже не простое фрагментарное включение методов исследовательского подхода в обучении в образовательную практику, а целенаправленная работа по развитию исследовательских способностей, специально организованное обучение детей умениям и навыкам исследовательского поиска. Это важно еще и потому, что самые ценные и прочные знания добываются самостоятельно, в ходе собственных творческих изысканий. Напротив, знания, усвоенные путем выучивания, по глубине и прочности обычно существенно им уступают. Не менее важно и то, что для ребенка естественно и поэтому гораздо легче постигать новое, действуя подобно учёному (проводить собственное исследование–наблюдая,ставя эксперименты, делая на их основе собственные суждения, умозаключения), чем получать уже добытые кем-то знания в готовом виде. Изучение исследовательских способностей детей может успешно осуществляться в ходе наблюдений, при этом необходимо ориентироваться на следующие критерии навыков исследовательской деятельности учащихся:  функциональность и творческое применение знании  критическое мышление  проведение исследовательских работ  использование информационно коммуникативных технологии  выбор методов исследования  умение работать в группе и индивидуально  практическое применение полученного результата Уже на этапе обучения в начальной школе мы должны заботиться о том, чтобы у учащихся формировалась способность активно реагировать на новизну и сложность меняющегося мира, развивалось активное познавательное отношение к действительности. 280

В связи с этим большое значение приобретает не только разработка и совершенствование нового учебного содержания, но и существенное ограничение непродуктивных стилей и форм педагогического общения, ориентирование на активные методы обучения. К таким методам мы относим исследовательскую деятельность обучающихся. В своей работе с младшими школьниками мы ставим цель — развивать у детей специальные знания, умения и навыки, необходимые в исследовательском поиске; формировать у них способность ориентироваться в методах обработки полученных материалов. Работа по развитию исследовательских умений планировалась нами постоянно как в рамках урочного, так и внеурочного образовательного процесса. Степень подготовленности учащихся к этой деятельности изучалась по следующим показателям: 1. Уровень развития познавательного интереса. Для определения уровня развития познавательного интереса учащихся мы использовали: карты диагностики познавательной активности; методику незаконченных предложений; беседы с родителями и самими учащимися. На уроках ведется наблюдение за тем, как ученик воспринимает знания; решает различные учебные задачи; работает в группе. Анализируется мотивация к познавательной деятельности и отношение каждого ученика к занятиям. На основе полученных данных мы корректируем объем и степень сложности предъявляемых заданий по разным предметам. 2. Уровень сформированности коммуникативных умений на основе наблюдений за работой в парах, в малых и средних группах, со всем классом. Здесь мы обращаем внимание на способность детей следовать «Правилам общения»; договариваться; считаться с чужим мнением; учитывать его в диалоге и пр. Дети учатся корректно выражать свою точку зрения, управлять голосом; ориентироваться в способах добывания информации в случае ее дефицита. 3. Уровень развития мышления. Для определения уровня развития мышления учащихся мы используем методику Л.А. Ясюковой «Определение готовности ребенка к школе» (работа ведется совместно со школьным психологом). Исходя из результатов теста, строится работа по формированию мышления в процессе изучения различных предметов с учетом их вклада в развитие тех или иных мыслительных процессов. "При обучении сознательному усвоению приемов умственной деятельности мы используем на уроке диалоговые формы взаимодействия. 4. Наличие опыта самоконтроля и самооценки. При наблюдении за тем, как ученик фиксирует свои действия, оценивает возникающие трудности, связанные с недостатком знаний или отсутствие соответствующего умения, на первом этапе мы используем оценочные отрезки Г.А. Цукерман, которые помогают установить наличие и уровень самоконтроля и самооценки учащихся. Затем на основе полученных сведений мы предлагаем учащимся систему алгоритмических заданий, которые стимулируют развитие умений 281

планировать свою работу, оценивать результаты своих действий как бы со стороны, формируют способность к рефлексии. Чтобы работать с учениками по формированию исследовательских умений целесообразно начинать уже в первом классе. На тренировочных занятиях учащиеся в игровой форме осваивают методы исследования: учатся задавать вопросы самому себе, собеседнику; находить нужный материал в книгах; наблюдать и обобщать. Для активизации познавательной деятельности учащихся используются загадки, ребусы, шарады, логические задачи, игры-исследования, ролевые игры, игры-путешествия во времени, игры-путешествия на другие планеты. На данном этапе очень важно помочь ребенку осуществить самоанализ и самооценку своей деятельности. Основой формирования ценностного отношения школьников к исследовательской деятельности должно быть стимулирование и поощрение любой инициативы со стороны ребенка. Отметим, что при организации детских исследований очень важно выделять показатели сформированности ценностного отношения к исследовательской деятельности каждого ученика, оценивать изменения и вовремя вносить в способ работы соответствующие коррективы. Диагностика проводится на основе наблюдений, психолого-педагогических тестов. В результате работы педагога –психолога можно выделить три уровня развития у детей ценностного отношения к исследовательской деятельности: 1. Низкий (созерцательный) - преобладает мотив «избегания», отсутствует интерес к деятельности, радость открытия. Школьник включается в работу по указанию учителя, в ситуации выбора не отдает предпочтение исследовательской деятельности. 2. Средний (мотивационно неустойчивый) - основной мотив деятельности стремление к высокой оценке. Ученик включается в исследование только тогда, когда тема для него интересна. 3. Высокий— преобладают мотивы эмоциональной удовлетворенности, стремления к самовыражению; наблюдается устойчивый интерес к работе. Ученик легко включается в деятельность, увлекается любым исследовательским заданием, в ситуации выбора всегда отдает предпочтение исследовательской работе. Подводя итог своей работы мы предлагаем рекомендации для учителей и родителей с целью развития в детях исследовательских навыков в условиях обновления содержания образования: 1.Не занимайтесь наставлениями, помогайте детям действовать не зависимо, не давайте прямых инструкций относительно такого, чем они должны заниматься. 2.Несдерживайте инициативы детей и не делайте за них то, что они могут сделать самостоятельно. 3.Научите учеников прослеживать межпредметные связи и использовать знания, полученные при изучении других предметов. 282

4.Приучайте детей к навыкам самостоятельного решения проблем исследования и анализа ситуации. 5.Используйте трудные ситуации, возникающие у детей в школе или дома, как область приложения полученных навыков в решении задач. 6.Помогайте научиться управлять процессом усвоения знаний. 7.Подходите ко всему творчески. 8. Поощряйте самостоятельность; 9. Помните о главном «педагогическом» результате – не делайте за ребенка то, что он может сделать самостоятельно; 10.Не спешите с вынесением оценочных суждений; 11.Старайтесь формировать навыки самостоятельного решения проблем исследования; 12.Старайтесь обучать ребенка умениям анализировать, синтезировать, классифицировать информацию. Список литературы: 1.Мурзалинова А. Обновление содержания образования-выбор высокоинтеллектуальных и образованных наций. /А.Мурзалинова //Образовательная страна-2016 №9(от 17 мая). 2.Капранова И. Развитие творческой одаренности через научноисследовательскую деятельность. /Исследовательская работа школьника 2012 №2 с 45 3.Мкртчян А. Диагностика исследовательских интересов учвщихся/ Исследовательская работа школьника 2015 №3с 12 4. Выготский Л.С. Мышление и его развитие в детском возрасте /Л.С. Выготский / / Собр. соч. В 6 т. -Т. 2.-М., 1984. 5.Гликман И.З. Подготовка к творчеству: учебное исследование школьников// Методист. – 2007. - № 7. 6. Ивочкина Т. Организация научно-исследовательской деятельности учащихся / Т.Ивочкина// Начальное образование. - 2000. - № 3. 7. Ландау Э. Одаренность требует мужества: Психологическое сопровождение одаренного ребенка/ Э. Ландау.-М., 2002. 8. Савенков AM. Методика исследовательского обучения младших школьников / А.И. Савенков. -Самара, 2006. 9.Савенков AM. Путь к одаренности: Психология исследовательского поведения школьника / АКапранова И. Развитие творчества.И. Савенков. СПб., 2004. ОН ЕКІ ЖЫЛДЫҚ БІЛІМ БЕРУ ЗАМАН ТАЛАБЫ Чаканова Фатима Абуевна «Жаңаөзен қаласындағы №1 Т.Əлиев атындағы орта мектеп» мемлекеттік мекемесі

Қазақстанның бəсекеге қабілетті, қуатты мемлекет болып қалыптасуын қамтамасыз ететін негiзгi факторлардың бiрi жəне оның дамуының өзегi 283

бiлiм беру жүйесi. Бiлiм беру жүйесiнің алдында тұрған басты міндет – білім сапасының бəсекеге қабілеттілігін арттыру, бұл өз кезегінде азаматтардың кез-келген салада бəсекеге қабілетті болуын талап етеді. Осыған орай Елбасы Н.Ə.Назарбаев: «Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Қазақстанды дамыған елдердің қатарына жеткізетін, терезесін теңететін – білім» екенін айта келіп ол үшін «Бізге экономикалық жəне қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сай келетін осы заманғы білім беру жүйесі қажет», – деп білім беру жүйесін жетілдіру мəселесін алға қойған болатын. Бұл мəселе неден туындап отыр? «Бұрынғының айтқаны дəл келеді»демекші, ертегі, батырлар жырында Алпамыс батыр минут сайын, сағат сайын өскен сияқты қазіргі заман, қоғам минут, сағат сайын дамуда. «Сондықтан заманына сай баласы»-демекші, əр адам қоғам мен бірге даму қажет. «Бұрынғы білім жақсы еді» деп отыра беруге келмейді. Бұрынғы заман мен қазіргі заманды салыстыру мүмкін емес. Қазіргі заманда бəсекеге қабілетті, өз ойын айта-алатын, қарым-қатынас жасай алатын, алған білімін өмірде қолдана білетін тұлғаның қажеттігі туындауда. Сондықтан да елбасымыз Н.Назарбаев негізгі өзекті мəселелердің бірі білім беру жүйесін жаңашаландыру қажеттігін атап беріп отыр. Орта білім беру жүйесін жетілдіру, сапасын арттыру қажеттігі Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында, Қазақстан Республикасында 2015 жылға дейін білім беруді дамыту Тұжырымдамасында айқындалып, Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында жалғасын тапты. Бұл қазіргі басымдықтарды ескеретін жаңа білім стандартын, 12 жылдық жалпы орта білім беру тұжырымдамасын, оларды жүзеге асырудың бағыттарын айқындайтын əдістемелік қызметті жаңарту қажеттігін анықтайды. Сондай-ақ ҚР білім жəне ғылымды дамытудың басым бағыттарын жүзеге асыру бойынша 2014-2016 жылдарға арналған ісшаралар жоспарында (ҚР БҒМ 2014 жылдың 13 қаңтарындағы № 9 бұйрығымен бекітілген) біздің мемлекетіміздің əлемдегі бəсекеге қабілетті отыз елдің қатарына жəне əлемдік білім беру кеңістігіне енуі үшін білім беру мазмұнын жаңарту, мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту міндеттері белгіленіп отыр. Функционалдық сауаттылық білім берудегi жаңа басымдықтарды айқындайды: алынған білімді өмірден практика жүзінде қолдануды, əртүрлі ақпарат көздерімен жұмыс істеуді, идеялар тудырып жəне іске асыруды, өзінің көзқарасын негіздей білуді қалыптастырады. Жеке тұлғаның функционалдық сапаларын белсенділік, шығармашылықпен ойлай білу, тосын шешім қабылдай білу, кəсіби жолын таңдай білу, өмірде өзін-өзі дамытып іске асыра білуді қалыптастырады. Сонымен қатар Н.Ə.Назарбаевтың «Əлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Қазақстан халқына 284

Жолдауында еліміздің білім беру жүйесін жаңартуға ерекше көңіл бөлінген болатын. Мұндағы білім беру жүйесін жаңарту шарттары: ‐біріншіден, оқу процесіне заманауи əдістемелер мен технологияларды енгізу; -екіншіден, «Назарбаев Зияткерлік мектептері» дербес білім беру ұйымының тəжірибесін қазақстандық білім беру жүйесіне тарату; -үшіншіден, педагогикалық кадрлардың кəсіби дайындық деңгейін арттыру; -төртіншіден, педагогикалық базалық білім беру стандарттарын, мектеп мұғалімдері мен жоғары оқу орнының мұғалімдерінің біліктілігін арттыру талаптарын жаңарту; -бесіншіден, аймақтарда педагогтардың біліктілігін арттырудың кіріктірілген орталықтарын құру. Білім беруді жаңарту оқушылардың білімін ғана емес, оларды қолдану дағдыларын, атап айтқанда,функционалдық сауаттылығын немесе құзыреттілігін қалыптастырады. Бұдан басқа білім беруді жаңарту қазіргі кездегі оқу-тəрбие процесін оқушылардың патриотизмін, мораль жəне адамгершілік нормаларын, ұлтаралық келісім мен төзімділігін, физикалық жəне рухани дамуын, заңды құрметтеуін қалыптастыруына бағыттайды. Сондықтан болар, білім беру жүйесін əлемдік білім кеңістігіне кіріктіруде, мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамытуда əдістемелік қызметті қайта қалыптастырып, оған қойылатын талаптарға сай бағыттауда əдістемелік қызметті үйлестірушілерге зор міндеттер жүктеледі. Қоғамдағы болып жатқан өзгерістер мектеп мұғалімінің педагогикалық шығармашылық еркіндігіне мүмкіндік берді. Мектептің дамуы үшін жаңа ұғым, жаңа үлгі, жаңа тəсілдер қажет. Сабақта тиімді жұмыс түрлерінің жан-жақты ойластырылуы мұғалімнің біліктілігі мен əдістемелік шеберлігіне байланысты. Ұстаз үшін ең басты мəселе–оқыту əдісін дұрыс таңдау. Жаңалыққа жаны құмар ұстаздарымыз да компьютерлік кабинеттерде өз сабақтарын өткізуге жұмыстанып, жыл бойы барлық пəн бірлестік апталықтарының, байқаусайысқа дайындалған сабақтардың баршасы дерлік осы кабинеттерде, жаңа технологияны пайдаланумен өтеді. «Білім жолы – қиын жол. Елбасымыздың жас ұрпаққа арнайы назар аударып, «Ұрпақтың алдында жаңа қоғамда, жаңа мемлекет пен экономиканы құру жолында қыруар да қиын жұмыстар күтіп тұр. Мұның бəрі терең білімді талап етеді» -деген сөзі бар. Осындай сенім артқан істі атқару үшін білімді болу керек екенін айтады. Егер біз оқу мен білімді үнемі жоғары сатыға көтеріп отыруға барлық мүмкіндіктерді пайдаланауға тиіспіз дейтін сөзге жүгінер болсақ, бұл мүмкіндіктерді пайдалана алатындай жағдай жасауымыздың өзі ақиқат шындық. Бұл үшін əр адамда табуға, үйретуге, білуге ынтасын арттыра отырып, білімді жинауды үйренуге тиіс. Осы бағытпен жұмыс жасауға əрбір мектеп мұғалімі талпынуы керек. Ол үшін қазіргі заман талабына сай жаңа технология үрдістерін сабақтарында пайдалануы тиімді. Соңғы кездері «жаңа технологияны» орынды пайдалану 285

жолдарын үйрететін барлық пəн бойынша үлгілер басылымдарға жарияланып отыр. Мұғалімнің міндеті оқушының өзі түсініп, ізденіп оқуына, пəнді терең білуге бағыттау білімнің қажеттілігін түйсік арқылы саналы қабылдау. Заман талабына сай білім беру жүйесі жас ұрпақты жеке тұлға ретінде қалыптастырудың маңызды мəселелерін шешудің түрлі жолдарын қарастыруда. Оны қалыптастыру қоғамдағы негізгі сала - білім беру жүйесіне міндеттеледі. Елдің елдігін, бірлігін сақтап, көркейтіп, басқа елдермен терезесі тең өркендейтін, болашағын айқын көрсететін білім беру жүйесі. Ұрпаққа білім беру отбасынан бастап, еліміздің қоғамдық жүйесін қамтитын іс. 12 жылдыққа көшу білім саласына көп өзгерістер енгізеді, əрі нағыз білім сапасының нақты бағасын бермек. Пайдаланылған əдебиеттер тізімі: 1. А.С.Макаренко. Педагогические сочинения. М., «Педагогика»,1988. 2.А.С.Макаренко.Психология труда учителя. М., «Просвещение», 1993. 3.В.И. Андреева. Педагогика творческого саморазвития. Казань. 1996. 4.Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы // Алматы 2010.

ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУДЕ ЛОГИКАЛЫҚ ТАПСЫРМАЛАР АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ МАТЕМАТИКАЛЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ Сарсекенова Айслу Багитовна «Өрлеу» БАҰО» АҚФ , Атырау қ.

Тажибаева Баян Нухиевна Атырау облысы Индер ауданы «Көктем»қазақ орта мектебінің мұғалімі

«Математика» пəні бастауыш білім берудің мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асыруға маңызды үлес қосады. Математика оқушының бастапқы білім сын тұрғысынан ойлау қабілетін дамытады, зерттеу жəне қарым-қатынастың, математикалық білімді өмірде қолданудың алғашқы дағдыларын қалыптастырады. Математиканың бастапқы курсын оқып үйрене отырып, оқушылар талдау, синтездеу, жіктеу, салыстыру, себепсалдарлық қатынастар мен заңдылықтарды анықтауды үйренеді, түрлі заттар мен қоршаған орта құбылыстарын сипаттау үшін математикалық тілдің негіздерін игереді, білім мен іс-əрекет тəсілдерін меңгереді, мұның барлығы жинақтала келе оқи білуге негіз болады. Бастауыш мектепте математиканы кезең-кезеңге бөлініп, жүйелі түрде берілген, қоршаған ортадағы заттардың мөлшерлік қатынастары мен кеңістіктегі формаларын сипаттаудан тұратын оқу курсының негізгі мақсаты–оқушылардың математикалық таным негіздерін меңгеруіне жəне тиісті дағдыларын қалыптастыруына мүмкіндік жасау. Бұл оқу пəні математиканы қоршаған ортаны бейнелеу мен түсіну тəсілі ретінде қабылдауды дамытуға бағытталған жəне оқушылардың қабылдауы мен танымын кеңейтуді, математика ғылымына қызығушылығын талап етеді. Өз өміріндегі математикалық проблемалық мəселелерді шешуді үйренеді. 286

ХХІ ғасыр– тəуелсіз еліміздің дүниежүзілік өркениетке ұмтылған өрлеу ғасыры.Сондықтан кəсіби шеберлікті жетілдіру мен кəсіби құзырлылықтың мазмұнын жіті меңгеру уақыт талабы болып тұр.Ертеңгі болашақ – бүгінгі өскелең ұрпақты тəрбиелеумен шұғылданатын əрбір мұғалімнің ойлау икемдігі дамыған, жан дүниесі терең, өмірге көзқарасы жоғары болуы тиіс, өйткені өзіндік рухани өсуін өзі басқара алатын адамның қолынан ғана шығармашылық жасампаздық келеді. Ондай маман педагогикалық жаңалықтарды қабылдауға даяр тұрады жəне олар өз əрекеттеріне өзгеріс енгізе алатынымен, ізденіс жұмыстар жүргізуге бейімделгенімен, əр оқушының рухани өсуіне, өзіндік мүмкіндігін дамыту үшін жағдай туғыза алатындығымен құнды. Қазіргі ғылым мен техниканың даму кезеңінде алдымыздағы шəкірттің жан-жақты, білімді, ой өрісінің кең болып шығуына ықпал ететін мұғалім. Мектептегі оқу процесінің негізгі мақсаты: арнайы педагогикалық əдістермен мақсатты жəне жүйелі түрде оқушылардың шығармашылық ойлауын дамыту,белсенділігін қалыптастыру, адамның бойындағы туғаннан пайда болған интуициясын əрі қарай дамытуға ықпал ету, оқушының табиғи қасиеттерін математикалық білім деңгейін тереңдету үшін оқытуды жоспарлы түрде ұйымдастыру, оқушының математикаға ынтасын дамытуда мұғалімнің негізгі мақсатының бірі өз бетінше білім алу дағдыларының дамуына негізін салу болып табылады. Сабақтың тиімділігін арттыру жəне оқушылардың математикалық сауаттылығын дамыту жолдарының бірі – сабақ барысында оқушылардың алған білімін баяндауға ынталылығын арттыру керек. Оқушы назарын аударатын, ойына түрткі болатын математика туралы қызығушылықты арттыратын материалдар, əртүрлі қызықты тартымды есептер, логикалық тапсырмалар, ойындар сабақ үстінде өзінің орнын табу. Мұндай тапсырмалар мен жаттығулар оқушылардың математикаға деген ынтаықыласын арттырып, есептерді өздігінен шешуге итермелейді, сонымен қатар логикалық ой-өрісін дамытады.Қызылықты есептер мен математикалық ойындар əсіресе бастауыш сыныптар үшін өте пайдалы. Оқушылардың математикалық сауаттылығының қалыптасуы «математикалық құзыреттiлiктiң» даму деңгейлерімен (танымдық салалармен) сипатталады: - білу (еске түсіру): терминдерді, сандарды қасиеттері бойынша суреттеу жəне есептеу; график пен кестеден мəліметтерді алу; құралдарды қолдану; классификациалау, математикалық объектілерді танып білу. - қолдану (байланыстарды орнату): нəтижелі шешу тəсілін таңдау; математикалық ақпаратты талдау жəне көрсету; модельдеу; тізбекке байланысты тапсырмаларды орындау; стандартты есептерді шешу. - ойлау (пайымдау): объектілердің арасындағы тəуелділікке талдау жасау; қорытындылау, əртүрлі шешу жолдарын синтездеу; дұрыс/бұрыс айтылғандарды дəлелдеу; стандартты емес есептерді шешу. 287

Математикалық құзыреттілік–нəтижелерді түсіндіру, талдау жəне түрлендіру, математикалық модель құрастыру, қатынастарды анықтау, шынайы өмірде пайда болған мəселелерді шешу үшін математиканы дəлмедəл қолдану қабілеттілігі. Оқушылардың математикалық сауаттылығын арттыруға тапсырмалар жинақтап, тоқсандық бақылауда қосымша тапсырманы оқушылардың орындау деңгейіне қарай дайындалса жақсы нəтиже көрсетеді. Қазіргі кезеңде оқушының өз бетімен білімге ие болу барысында оның белсенді іс-əрекетін ұйымдастыру оқу үдерісіне қойылатын негізгі талаптардың бірі болып табылады. Бұл тəсілдеме пəндік білімді, əлеуметтік жəне коммуникативтік дағдыларды ғана емес, өзінің жеке мүдделері мен болашағын сезінуге, сындарлы шешімдер қабылдауына мүмкіндік беретін тұлғалық қасиеттерді де меңгеруге ықпал етеді. Мұғаліммен бірлесіп математика сабақтарында, сабақтан тыс шығармашылықпен айналысу жəне серіктес, кеңесші ретінде мұғалімнің қолдауы оқушының белсенді танымдық қабілетінің тұрақты сипатқа ие болуына көмектеседі. Математика – барлық ғылымдардың логикалық негізі, математика – оқушының дұрыс ойлау мəдениетін қалыптастырады, дамытады, оны шыңдай түседі жəне əлемде болып жатқан жаңалықтарды дұрыс қабылдауға көмек береді. Математика сабағында оқытудың əртүрлі əдіс-тəсілдерін қолдана отырып, оқушылардың шығармашылық ізденістерін, өз бетінше жұмыс істеу белсенділіктерін арттыру барысында теориялық білімдерін кеңейтіп, логикалық ойлау қабілеттері дамиды. Оқушылардың ойлау қабілетін дамытуда, математиканың негізін қалыптастыруда, ұғындыруда, түсініктерін тереңдетуде бастауыш сынып мұғалімдерінің математикалық білімдері де терең болуы керек. Математикалық ойлауды дамытуға арналған жаттығулар мен тапсырмаларды талдауды,мəліметтер мен ізделетін шамаларды салыстыруды, шығарылатын есепті бұрын шығарылған есептермен салыстыруды, есептің карапайым моделін жасауды, есептің мəліметтерін синтездеуді жəне оларды график, таблица, сондай-ақ математикалық сөйлем түрінде өрнектеуді, табылған нəтижелерді нақтылауды, зерттеуді талап етеді. Алайда математикалық есептерді шығару оқушылардың жеке шығармашылық белсенділігіне байланысты.Сондықтан,есеп шығарудың басты мақсаттарының бірі- оқушылардың ойлау қызметін жандандыру. Оқушылардың ойлау дағдысын жандандыру арқылы əр алуан түрлендірулерді, есептеулерді орындауды, математикалық сөйлемдерді тұжырымдауды үйретумен бірге, ойлап, талқылауға, математикалық фактілерді салыстыруға, ортақ немесе айрықша қасиеттерді көрсетуге, дұрыс қорытынды жасауға баулу керек. Ойлауды дамытудың екінші кезеңі осы өзгерістермен байланысты І-ІІ сыныпта-ақ мұғалім балаларға игерілетін мəліметтердің жекелеген элементтері арасындағы болатын байланысты көрсету үшін түрлі жұмыстар 288

жүргізіледі. Жыл өткен сайын ұғымдар арасындағы қатынасты көрсетуді талап ететін тапсырмалар көлемі ұлғая береді.Оқу материалдарын балалардың ойлау қабілеті жетерліктей жас ерекшеліктерін ескере ұйымдастырса, оның ойлау қабілетінің дамуына мүмкіндік туады. Жоғары деңгейлі ойлау дағдыларын қалыптастыру жəне оларды қолдану-бастауыш сыныптың білім беру бағдарламасының өзекті аспектісі, бұл аспекті математиканы оқытуда да жүзеге асады. -Түрлі оқыту мен оқу əдістерін пайдаланатын белсенді мұғалім -Көп оқушыны қамтитын белсенді тапсырмалар -Белгілі бір мағынасы бар осыған дейін өткен тақырыппен байланысты жатттығулар -Сабақтағы жаттығулардың күрделілігі тиісті деңгейде жəне барлық оқушылар орындай алатын етіп сараланған -Оқыту мен оқудың сан алуан əдістері -Оқушыларға ойлануға уақыт беріледі -Əр оқушыға жеке қолдау көрсету -Көп мақтау жəне мұғалімнің дене қимылдарын, ымды тиімді қолдануы -Оқушылар сабақ мақсатын жəне өздерінен не күтілетінін біледі. Міне осы бағыттағы жұмыстар оқушылардың уəжін өсіреді. Сабақтың сапалы ұйымдастырылуының өзі - табыс кілті. Сабақ сапасына, сабақ үстінде оқушылардың логикалық ойлауын дамытуға көбірек көңіл бөлген абзал. Оқушылардың ой-белсенділігін, саналы ойлана білуін дамыту, жетілдіру-мұғалімнің міндеті. Бастауыш сынып оқушылары əр нəрсені білуге құмар, қолымен ұстап, көзбен көргенді жақсы көреді, сөйтіп барлық зейіні соған аударылады. Отандық білім саласының жаңашылдығы мұғаліммен тұлғалық жаңашылдықты талап етеді. Мұғалімнің оқу мен оқытуға көзқарасының түпкілікті өзгерісі, өзіндік жаңашылдық ұстанымы бүгінгі білім алушыны да өзін-өзі реттеу негізінде өз бетімен білім алуға құштарлығын қалыптастырады. Қолданылған əдебиеттер 1.Журнал «Математика Қазақстан мектебінде» №6, 2013 ж. 2.ҚР орта білім мазмұнын жаңарту шеңберінде қазақ тілінде оқытатын мектептердегі бастауыш сынып пəндері бойынша педагогика кадрларының біліктілігін арттыру курсының білім беру бағдарламасы 3.Мектеп оқушыларының функционалық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары. 4. «Бастау» республикалық математикалық турнирі «Дарын» Астана-2014

289

БІЛІКТІЛІКТІ АРТТЫРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЖАҢАШЫЛДЫҚ, КƏСІБИ ШЕБЕРЛІК, ТƏЖІРИБЕ Умбеткалиева Клара Кабибуллақызы Атырау облысы, Құрманғазы ауданы, М.Əуезов атындағы орта мектебінің жоғары санатты биология, география пəні мұғалімі

Елбасының халыққа Жолдауында:«Бізге экономикалық жəне қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сай келетін осы заманғы білім беру жүйесі қажет», - деген. Бұл ұлағатты сөздер қазіргі таңда жеке адамның дамуына үлкен мəн беру дегені. Ел болашағы – тəжірибелі, дамыған тұлғаның қолында. [1] Елбасының «Қазақстанның əлемдегі бəсекеге барынша қабілетті 30 елінің қатарына кіру стратегиясы» атты еліміздің нақты бəсекеге қабілеттілікке жетудегі республикалық білім жүйесінің негізі бойынша көптеген жұмыстар өтіп жатқаны белгілі. Білім беру ұйымдарының осы кездегі қол жеткен жетістіктері жəне келешекте атқаратын істері де мол. Сондықтан басты мақсат сапалы білім беру. «Жиырма бірінші ғасыр - білімғылым ғасыры» деп Елбасы атап өткендей, жас ұрпақты оқыту мен тəрбиелеуде алда тұрған міндеттер зор.Ертеңгі күннің бүгінгі күннен нұрлы болуына адамзат қоғамын алға апаратын құдыретті күші тек білімге ғана тəн. Соған орай жас ұрпақты оқыту, тəрбиелеу жұмыстарын құру қажеттігі туып отыр. [2] Біліктілікті арттыру - қызметкерлерді оқытудың кəсіби түрі, олардың теориялық білім деңгейін арттыру, практикалық дағдылары мен мамандықтарын жетілдіру. Біліктілікті арттыру білім сапасын көтереді. «Білім туралы» ҚР Заңындағы: «Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық жəне азаматтық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға жəне кəсіби шыңдарға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» деген жолдар əрбір мұғалімнен ізденісті, білімділік пен біліктілікті қажет етеді. Білікті ұстаз ғана шəкіртін білім нəрімен сусындата алады. Біліктілікті арттыру жолдарының бірі: 1. Мұғалімдердің біліктілігін арттыруда əдістемелік тақырыбымен жұмыстандыру. 2. Оқытудың жаңа технологияларын əдістемелік семинарларда істəжірибе алмасу. 3. Мұғалімдердің шығармашылығын дамыту. 4. Санаттарын көтеруге жағдай жасау. 5. Мұғалімдердің сандық, сапалық құрамын көтеру. 6. Олимпиада, семинар, байқауларға қатыстыру. Мұғалімнің кəсіптік жұмысының мəнін үйлесімді өзгерту, яғни басты қызметтік нұсқауды орындау емес, күтетін нəтижеге жету үшін оқу үрдісін шығармашылықпен үйлестіру. . Білім беру асында мұғалімнің зерттеушілік 290

бағыттағы қызметін күшейтуге байланысты мұғалімнен кəсіптілікті кеңейтуді талап ету.Мұғалімнің өздігінен білім алуына нақты көмек көрсету үшін, тұлғаның кəсіптік қызмет саласындағы қажеттіліктерін, сұраныстарын, мүдделерін білуі қажет.Арнайы ұйымдастырылған əдістемелік жұмыс мұғалімнің жеке қажеттіліктерін ескеріп құрылуы тиіс. Мұндай жағдайда мұғалім біліктілікті арттырудың ұжымдық нормаларына қатыса отырып, өзін қызықтыратын мəселелерге жауап табатын болады. [3] Педагогикалық шеберліктің негізгі белгілері: кəсіптік білім, біліктілік, дағды, кəсіптік қабілет, педагогтік əдептілік, педагогикалық техника жатады.Кейде мұғалім өз тəжірибесі жөнінде айтпаса, қаншалықты пайдалы нəрсе істегенін сезінбейді. Өзіңіз біліп тұрғандықтан, өз болжамдарыңызды талдау қиын екені сөзсіз, ал əлі анықтап үлгермеген нəрсеңіз туралы айту одан да қиын.Сондықтан сыншы доспен немесе бірлескен топпен жұмыс істеу маңызды, əрі үнемі өзіңізден сұрап отырыңыз: «Менің сыныбымда не болып жатыр? Не маңызды? жəне «Не болып жатқанын қалайша түсіне аламын?» Мен деңгейлік оқудың ең алғашқы сессиясында қозғалған «Мұғалімдер неге өзгеруі керек ?» деген сауалга сыңаржақты қарағанмын. Ал тəжірибе барысында жəне зерттеу жүргізу арқылы мектеп мұғалімдерінің өзгеруі қажеттілігі туралы пікірім өзгерді. Оған не əсер етті? Себебі: мұғалім өзгерсе, оқушыға қалай оқу керектігі анықталып, сол арқылы оқушылардың білімді меңгеру дағдылары яғни өзін реттеуі, метатаным дағдылары қалыптасатыны анық. Метатаным дегеніміз не? Метатаным–оқушылардың өздігінен оқу жəне проблемаларды шешу стратегияларын түйсінуі, ашып айтар болсам алдына мақсат қойып оны оқып, біліп, талдап, ұғынудың жолдарын қарастырып, тиімді əрі қолжетімділігін пайдалану. Оқу мен оқыту үдерісі барысында өзімнің мектебімнің мұғалімдерінің кəсіби даму траекторияларының кеңейту мақсатында атқарылатын жəне жоспарланған жұмыс мазмұндары мұғалімнің көшбасшылығын арттыра отырып оқушының тұлғалық қабілеттерін ашу мүмкіндіктерін арттыру. Мектептегі «Өзгеріс» кəсіби қоғамдастықтың жұмысы негізінде мұғалімдермен бірлесе «Үздік мұғалім2016», Шебер сынып, идеялар аукционы,Тəжірибе алаңы, Ойбөліс жəне оқушылар арасында тұрақты байқаулар мен логикалық марафондар өткізу арқылы мұғалімдердің кəсіби даму аймағын кеңейту көзделеді.Ұдайы жасалынған жұмыстардың нəтижесі-мұғалімдер кəсіби өсудің қажеттілігін түсінді себебі коучинг пен тəлімгерлік үдерістеріне шынайы қатысады, əрбір тоқсан сайын белгілі бір жаңалықты өз тəжірибелеріне қолданғандары келетінін жəне ұтымды тиімді жақтарын саралай алатын болды. Бұрын лезде шығармашылық сабақ беру тек жоғары санатты немесе тəжірибелі мұғалімдерге ғана тəн дағды еді, ал қазір деңгейлік оқуды меңгерген мұғалімдер өз сабақтарын шебер құрылымдай алып, сапалы оқытуға бағыттала бастады.Алғашқы кездерде өз тəжірибемізде əдіс-тəсілдерді сараптамай қолдану, кез келген сабақты постер қорғаумен əрлеу қажеттігі немесе сергіту сəтін тек би –əнмен шектеу үрдіске айналған. Ал қазіргі 291

кезде мұғалімдер ақпаратты өз сабақтарына қолдану аясын яғни бағдарламалардың тың нұсқаларын қолдануға машықтана бастады. Əріптестер арасындағы кəсіби сұхбаттар да өзгерістерге толы деуге болады.себебі мұғалімдердің сөздік қорында жаңа терминдер, ұғымдар мен атрибуттар қалыптаса бастады. Зерттеу топтары Зерттеу сабағы, бірлесіп жоспарлау арқылы сыныпты жіті бақылау,барлық мұғалімдердің бірдей жауапкершілікте болуы, нəтижесін талдау, дыбыс, бейне жазбаларын жасау арқылы талдау мұғалімдердің кəсіби біліктіліктерінің артуына оң ықпал етуде.[4] Ғұлама ғалым əл—Фараби «Адам мақсатына өзін—өзі жетілдіру арқылы жетеді жəне адамның басына қонған бақтың тұрақты болуы жақсы мінез—құлыққа байланысты» деп ой түйген екен. Ғалымның бұл пікірі оқушы мен мұғалімге тікелей қатысты деуге болады. Шынымен де, мұғалімнің жақсы мінез құлқы оқушыға дариды жəне əсер етеді. Мұғалім оны оқыту үрдісінде, қолданған əдіс - тəсілдерінің барысында жəне ісəрекетінің нəтижесінде байқатуы мүмкін. Оқу барысында оқушы оны бойына сіңіреді. Өз тəжірибеңізде орын алған өзгеріс туралы ойлану пайдалы болуы мүмкін. Сіз жаңа тəсілді жəне оны пайдалану əдістерін толық ұғынғаншаға дейін, қаншама қателер мен сынақтардан, түсінбеушіліктен, қиындықтар мен қуаныштан өтесіз. Бірте-бірте сіздің өзіңізге деген, өз күшіңізге деген сеніміңіз арта береді. Уақыт өте келе осы тəжірибе жəне оның қағидаттары сіздің бойыңызға дарып, ойлау мен тəжірибемен байланысып, сіңісіп кетеді. Мұғалім өз кəсібінің шекарасынан шыға алуы, сол арқылы өз тəжірибесін, еңбегін өзгерте алуы жатқызылады. Шығармашыл мұғалім үшін біреудің тəжірибесін қайталағаннан гөрі өз жаңалықтарын, білгендері мен түйгендерін басқаларға ұсына алуының, шығармашылық бағыттылықтың болуының мəні зор. Кəсібиліктің бірден келе салмайтындығы белгілі, оны əр мұғалім ерте ме, кеш пе меңгеруі тиіс. А.Маркова оның кезеңдерін төмендегідей етіп бөледі: 1.Мұғалімнің өз мамандығына бейімделу кезеңі; 2. Мамандықта өзін-өзі өзектендіру кезеңі; 3.Мамандықты еркін меңгерген кезең: 4.Мамандықта шығармашылық деңгейге жеткен кезең. Осылайша ғалым кəсіби құзыреттіліктің сипаттамасын шебермұғалімнің, жаңашыл- мұғалімнің, зерттеуші- мұғалімнің, кəсіби дəрежесіне көтерілген мұғалімдердің жиынтық бейнесі ретінде қарастырады.[5] Қорыта келгенде, бүгінгі талапқа сай мектепте білім берудің жаңа саласына жету– мұғалімнің мейірімділігімен, білімімен, шеберлігімен тығыз байланысты. Өз мамандығына жан –жүрегімен берілген ұстаз ғана ұстаздық этиканы да, ұстаздық техниканы да, шеберлікті де жақсы меңгереді. Мұғалімнің шығармашылық қабілеті, жаңашылдық əрекеттері, біліктілігі, физиологиялық жəне психикалық сапасы, педагогикалық кəсіптік біліммен сəйкестенеді.Жаңашылдық шығармашылық қуат шексіз, əрі үздіксіз 292

қозғалыста дамиды. Бұл педагогикалық бағытта оқытушы мен оқушының өзара ықпалы, өзара дамуда, ынтымақтастықтан теңгермешілікке, дамудың жоғарғы деңгейіне жетуде мəні зор. [6] Қазіргі заман сұранысына орай, біз педагогикалық шеберліктің негізі инновациялык іс-əрекет деп тұжырымдаймыз. Тек жанашылдыкка деген талпыныс, үздіксіз ізденіс мұғалімді өз ісінің биік шыңына жетелейді. Олар өз педагогикалық іс-əрекет шыңына жаңашылдыққа ұмтылыс негізінде жетті.Бірақ, инновациялық іс-əрекет, кəсіптік білім мен іскерліктерсіз жəне тұлғалык қасиеттерсіз жүзеге асуы мүмкін емес. Əсіресе, қазіргі таңда мұғалім шеберлікке қол жеткізу үшін өзін-өзі басқара алуы керек, бойында оптимизм, лидерлік қасиет, тəуекелге бел буа білу, қуаттылык, төзімділік сияқты тұлғалык касиеттері болуы тиіс.Аталған қасиеттер мұғалімді жанашылдыққа жетелейді, жаңаны жасауға ынталандырады. [7] Пайдаланылған əдебиеттер: 1. Б.З.Вульфов,В.И.Харькин. Педагогика рефлексии. М. «Наука» 1997г. 2. Білім беру қызметкерлерінің Бірінші Республикалық Педагогикалық оқулары « Педагогтің кəсіби өсуі — білім берудің жаңа сапасын қамтамасыз етудің шарты» баяндамалар жинағы, Алматы, 2013 ж., І бөлім, 482 б. 3.Мұғалімнің педагогикалық шеберлігі. //Білім əлемі. Алматы., 2004 ж. №6. 4. «Қазақстан мектебі» №11, 2012ж; 5.Жаңа білім беру жүйесі, Уикипедия – ашық энциклопедиясы; 6. Интернет ақпараттық жүйесі; 7. Қ.Р – ның « Білім туралы» Заңы;

ОҚУШЫЛАРДЫҢ АДАМГЕРШІЛІК ҚАСИЕТТЕРІНІҢ ДАМУЫНА ӨЗІН – ӨЗІ ТАНУ ПƏНІНДЕ ҰЛТТЫҚ ТƏРБИЕНІҢ ЫҚПАЛЫ Клауова Гульмира Қизатоллақызы Атырау қаласы, Амангелді атындағы орта мектеп мұғалімі

Бізге қажеті- жаны да, қаны да қазақы, халықтың тілі мен дінін, тарихы мен салт–дəстүрін бойына сіңірген, туған жерін түлетуді, егемен елінің еңсесін көтеруді азаматтық парызым деп ұғатын ұрпақ тəрбиелеу». Н.Ə.Назарбаев Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында: «Білім беру жүйесінің басты міндеті-жеке тұлғаны ұлттық, жалпыадамзаттық құндылықтардың, ғылым мен практиканың жетістіктері негізінде қалыптастыру,дамыту жəне кəсіби тұрғыдан жетілдіру», - деп атап көрсетілуі əр дара тұлғаның заманауи талаптарға сай білімді де білікті азамат ретінде қалыптасуын көздейді. Елбасымыз Н.Ə.Назарбаев «Қазақстан-2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты жолдауында: «Халқымыздың басты қағидасы қоғамдық келісім болуы тиіс, атабабамыздың дəстүрлерін сақтай отырып, біз – бірлік, толеранттылық пен отансүйгіштіктің үлгісін көрсете білуіміз қажет» деп айтқан болатын. 293

Стратегиялық құжатта қоғамдық келісім, дəстүрлер, бірлік деген ұғымдар басты басымдықтар мен құндылықтар қатарына жатқызылса, «мақсат– білім беру процесінің барлық қатысушыларының үздіксіз білім беру ресурстары мен технологияларына тең қол жеткізуін қамтамасыз ету, білім беру мекемелерінде Қазақстан Республикасының зияткерлік, дене бітімі жəне рухани дамыған азаматын қалыптастыру, тез өзгеретін əлемде оның табысты болуын қамтамасыз ететін білім алудағы қажеттілігін қанағаттандыру болып табылады» делінген. Дəл осы тұрғыда өзін-өзі тану пəні əлемдегі ең басты құндылық –адамның өмір сүру үшін, бақыт үшін, қуаныш үшін жаралғандығына негізделеді. Өмірдің қарапайым ақиқатына – жан-жақты адам болуға тұлғаны жастайынан үйрету біздің басты міндетіміз. Бұл тұрғыда өзін-өзі тану пəні мұғалімінің рөлі аса зор. Өйткені ол оқыту мен тəрбиелеудің қазіргі əдістемесін жеткілікті меңгеріп, балалар психологиясын терең талдай отырып, белгілі бір жастағы балаларға бағытталған педагогикалық процесті ұйымдастыра алуымен қатар, əр оқушының ішкі жан-дүниесін байытуы жəне өзіндік қайталанбас жеке даралығын пайымдауы арқылы табиғи қабілеттіліктері мен жасампаздық əлеуетін ашуға бағытталған мақсатты білім беру үдерісін ұйымдастыруы қажет. «Өзін-өзі тану»рухани-адамгершілік білімінің түп тамырыхалқымыздың ұлттық құндылықтары, рухани мұраларынан, тағылымдық ой- толғауларынан бастау алады. Əр халықтың өзінің сан ғасырға созылған ұрпақ тəрбиелеу үрдісі бар. Ол отбасындағы бала тəрбиесінен басталып, шаруашылық кəсібі, тұрмыс-тіршілігімен бірге жалғасып, салт-дəстүрден, ұлттық саз əуені мен ауыз əдебиеті үлгілерінен өзекті орын алып келген. Ұлт мəдениетінің өзіндік ерекшелігін ақтара қарап, терең зерттеген педагог ғалымдардың бəрі оның тəрбиелік мəнін сөз етпей өткен емес. «Халықтың тəрбиесінен тыс жерде педагогика да жоқ, педагог та жоқ» деп орыстың ұлы педагогы К.Д.Ушинский текке айтпаған. Ұлт тəрбиесінің сезімдік əсері зор. Қазақ халқының арнайы бала тəрбиесімен айналысатын қоғамдық орындары көшпелі заманда болмаса да, өз ұрпағын бесікте жатқан кезінен бастап-ақ өлең-жыр, əңгіме, ертегі, тақпақ, санамақ арқылы тəрбиелеп отырған. Кəсіби тіршілігі мал шаруашылығына байланысты болғандықтан бала 5-6 жасынан бастап ат құлағында ойнаған. Ғалым Ш.Ахметов өзінің қазақ отбасындағы тəрбие ісі зерттеулерінде негізінен басты сегіз түрлі мəселені қамтыған. -Біріншіден, тəрбие басы алдымен əдептілікке үйретуді көздеген. Əке-шеше баласына «Əдепті бол» дегенді басты міндет етіп алған. -Екіншіден, олар баланы қайырымды, иманды мейірімді болуға тəрбиелеген. -Үшіншіден, тіл алғыш,елгезек болуға баулыған. ‐Төртінші, адал, шыншыл болуға үйреткен. Өтірік өрге баспайды деген сөздің мəнін түсіндіре білген. 294

-Бесіншіден, өнегелі ұстазбен көпті көрген қариялардың сөзін тыңдап, зерделеп есте сақтауға дағдыландырған, ақпа құлақ болмай, құйма құлақ бол деп үйреткен, біздерге жүрегінің есігі бар, құлағының тесігі бар, зерделі құйма құлақ бала керек деген. -Алтыншыдан, үлкендерді, ата-анасын сыйлап, құрметтеп, оларды риза қылып, бата алуға тəрбиелеген. -Жетіншіден, кісі айыбын əшкерелемей, біреуге тіл тигізбей, адамның табиғи кемдігін бетіне баспауға тəрбиелеген. -Сегізіншіден, ел қорғаған батыр бол, халық алдында қызмет ет, бар өнеріңді соған жұмса, адам баласына қайырымдылық, жақсылық, қамқорлық жасауға үйреткен. Бұл қазаққа тəн жақсы қасиеттер мен ұлттық сананы қалыптастыру, ұлтымыздың дүниетанымдық тəжірибесін жалғастыру деген сөз. Сондықтан баланың бойына жастайынан адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өзөзіне сенімділікті тəрбиелеуде, өзіндік таңдау жасауына ықпал етуде өзінөзі тану пəні сабақтарының қызықты əрі ұлттық құндылықтарға толы болуының орны зор. Соның ішінде баланың сөздік қоры, тіл байлығын толықтыру, сөйлеу мəдениетін қалыптастыру сабақ жоспарын құруда ұстаздың үнемі есте ұстайтын маңызды мəселесі. Бүгінгі ұстаз тек білім беруші ғана емес, ұлт болашағының жарқын келешегін құрастырушы тұлға. Сондықтан əр сабақ жоспарын құруға отырғандағы ұстаздың есте ұстайтын қағидасы:«Жемісті тəрбиенің сыры–шəкіртке құрметпен қарауда» (Р.Эмерсон).Ұстаз өз шəкірттерінің қандай іс-əрекеттерді асқан қызығушылықпен орындайтынын саралап алуы өте тиімді əдіс. Жас шамасына орай, оқушы қызығушылығына сəйкес құрылған сабақ шəкірттің шабытын шақырады. 5 сыныпта өткізген «Сөз іспен көрікті» атты сабағымда оқушының əр сөздің мағынасына терең мəн беруіне назар аудардым. Ұлттық тəрбиенің ұйытқысы – ана тілі. Ұлттық мəдениет ана тілі арқылы ғана өркен жаяды. Ахмет Үйгінікидің «Сөзі тұрақсыз кісінің жүзі төмен» нақыл сөзін түсінуде оқушы əр сөздің мағынасын ашты. Сөзі тұрақсыз – сөзіне жауапсыз. Кісі – адам. Жүзі – беті,көңілі. Төмен – көңілі түсіңкі. Осылайша саралап алғаннан кейін мағынасын талдау қиындық тудырған жоқ. «Сөйлесе білу де өнер» тақырыбында халқымыздың сөзге шеберлігіне мысал келтіре отырып, оқушыны бес жол өлең жазуға шабыттандырдым. 1.Сөз. 2.Əділ, өтірік. 3.Өлтіреді, жігерлендіреді, қанаттандырады. 4.Сөз ұлы қару. 5.Ой. 295

«Отбасы жарастығы» тақырыбында А.Самиғоллаұлының «Сыйластық» өлеңін сахналадық. Халықтық тəрбие бала бойына қойылымдар арқылы да беріледі. Оқушылар кейіпкер сомдауда үлкен мен кішінің жарасымды қарым – қатынасын, ізет – құрметінің отбасы бақытындағы маңызын үйренді. Сахналаудан сезінген жылылықты түйіндеу мақсатында «Айналайын, толғанайын» ойынын ойнадық. Халқымыз «баланы ойын өсіреді» дейді. Бала ойнап жүріп, ойланады, жүйкесі тынығады, ойы сергейді, тез ойланып шешім қабылдайды. Оқушы жақсы көру сезімін сөзбен білдіре білудің қаншалықты адам жанына жылылық, сүйіспеншілік ұялататынын ұғынды. Халқымыздың ұрпағын төрт түлік малдың төліне теңеуінің мəні тереңде екенін əңгімеледі. «Өзін-өзі тану» сабақтарында оқушы ықпал ету объектісі емес, ынтымақтаса қызмет ететін тұлға. Сондықтан сабақ барысында жасөспірімнің шығармашылық ізденіспен жұмыс жасауына мұғалімнің шəкірттерін ынталандыра алуы маңызды. Жасөспірімнің ішкі жандүниесіне əсер етуде шынайылық пен сыйластық аса бағалы қасиет. «Халық даналығы – рухани байлық көзі» тақырыбында оқушыларға топтық жұмыстар берілді. Алдымен ырым мен тыйымның ерекшелігіне тоқталып өттім. Тыйым–ол адам сөзсіз орындауға тиісті, талқылауға жатпайтын, қоғамда қатаң қалыптасқан қағидалар жиынтығы. Ал ырым болса, жеке адамның немесе қоғамның жору, болжау арқылы орындауға тиісті қағидалары. Халықтың ұғымында ырым екі түрлі : 1.Жақсы ырым. Мысалы: баланың тоңқайып жол қарауы. 2.Жаман ырым. Мысалы: тізе құшақтау. «Ыстық орындық» стратегиясы арқылы тыйым сөздер айтудан сайысты. 1. Берілген тыйым сөзге топ болып талдау жасау, мағынасын ашу (постер қорғау). Ақты төкпе. Нанды бір қолыңмен үзбе. Орындықта аяғыңды айқастырып отырма. Үлкеннен бұрын сөйлеме. Шашыңды жайма. Кемтарға күлме. 2. Тыйым сөздер арқылы берілген өлең жолдарын жалғастыр (екі жолын жалғастырады) Ақты төгіп тастама, Жамандықты бастама. Итке ожаумен ас құйма, Итті жəне басқа ұрма. Жылама сен өтірік, Ойнап жүр ылғи секіріп. Міне, осындай жұмыстар оқушы қызығушылығын тудырып, өз ата – бабасының асыл мұрасына деген сүйіспеншілігін арттырады. Өз халқының салт– дəстүрін қадірлейтін ұрпақ - біздің берік ірге тасымыз. 296

Рухани-адамгершілік тəрбие–екі жақты үрдіс. Бір жағынан ол үлкендердің, ата- аналардың, педагогтердің балаларға белсенді ықпалын, екінші жағынан- тəрбиеленушінің белсенділігін қамтитын қылықтарынан, сезімдері мен қарым – қатынастарынан көрінеді. Ұлы ұстаз Макаренко: «Адамды бақыттылыққа үйрету мүмкін емес, бірақ бақытты болатындай етіп тəрбиелеуге болады», - деп тегін айтпаса керек.Тұлғаның үйлесімді дамуының нəтижесінде бүгінгі күнді ғана емес, болашағын сəулелі күйде елестетіп, алға ұмтылатын, арманшыл, қиялы асқақ, рухы биік азамат тəрбиелеуге болады. «Өзін- өзі тану əлемінде» əр баланы керемет рухани күш иесі деп қарап, демеу жасасақ, қуаттандырсақ, жүрегі нұрға толы, жан жағына шуағын шашып тұрған мейірімді, адамгершілігі мол, үнемі талпынып тұратын, өз елін, өз жерін, өз тілін, өз отбасын сүйетін, еңбекқор, адал адам тəрбиелейтініміз сөзсіз. Пайдаланылған əдебиеттер: 1.Мұғалімдерге арналған əдістемелік құрал.Бөбек Алматы 2010ж. 5 сынып. 2.Мұғалімдерге арналған əдістемелік құрал.Бөбек Алматы 2015ж. 6 сынып. 3.Мұғалімдерге арналған əдістемелік құрал.Бөбек Алматы 2010ж. 2 сынып 4.Өзін–өзі тану пəні бойынша əдістемелік жұмыстарды ұйымдастыру. А.Б.Сарсекенова,Д.Б.Алтаева. Алматы 2011ж. 5.Самопознание KZ. 2010 – 2015ж. 6.Интербелсенді əдістемені мектепте қолдану. Алматы 2015 ж. А.Əлімов. 7.Қазақ халық педагогикасы. Алматы 2013 ж. С.Ұзақбаева. 8.Даналардан шыққан сөз (нақылдар жинағы). Алматы 1987 ж. 9.Тренингтер жинағы. 10.Əдептану.Алматы 2001ж. Ұ.Асылов. Ж.Нұсқабайұлы.

ЛЕССОН СТАДИЯ – БІЛІМ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ ЖАҒДАЙЫНДА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҮДЕРІСТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТИІМДІ ƏДІСІ Бисенова Нурлы Бокенбаевна Атырау облысы, Құрманғазы ауданы, М.Əуезов атындағы жалпы орта мектебінің қазақ тілі мен əдебиет пəн мұғалімі

Lesson study- зерттеу əдісі Егеменді еліміздің алғы шарттары өркениетті елдер қатарына көтерілуді міндет етсе, өркениетке жету үшін жан-жақты дамыған, рухани бай тұлғаны өсіруде ұстаздар қауымының алдына жаңа міндеттер қойылып отыр. Сол білім саласындағы міндеттерді жүзеге асыру үшін əр мұғалім күнделікті ізденіс арқылы барлық жаңалықтар мен өзгерістерді өз тəжірибесіне енгізіп отырады. Осы тұста оқушыға сапалы білім беруді мақсат тұтқан мұғалімің өз сабақтарын оқушының идеясы мен білім біліктілігін дамытуға ықпал ететін міндеттерге сай ұйымдастырылуын талап етеді. Ол мұғалімнің кəсіби құзыреттілігімен тікелей байланысты [2, 12-б.]. 297

Мұғалімнің кəсіби құзыреттілігі— оның жан-жақты білімінен, ұстаздық шеберлігімен, оқытудың жаңа əдістерін меңгерумен өлшенеді. Lesson Study- бірлесіп жоспарланған жұмыстың жемісі Lesson Study тəсілі бастапқы кезеңде оны бірлесіп егжей-тегжейлі жоспарлауды көздейді. Содан соң топтың бір мүшесі зерттеу сабағын өткізеді, ал қалған мүшелері – қадағалайды. Оқушылардың оқу үдерісіне қатысты барлық нəтижелерді бүкіл топ мүшелері зерттеу сабағы аяқталғаннан кейін бірден жүйелейді жəне талдайды, содан кейін Lesson Study-дің анағұрлым тиімділігін қамтамасыз ету үшін оқу үдерісінде алынған нəтижелерді есепке ала отырып, бірлесе жұмыс қайта жоспарланады. Lesson Study барысында мұғалімдер: - Мұғалімдер тобы /кем дегенде 3 мұғалімнен/ қатысады; - Сабақ жоспарларын бірлесе құрады; - Үш деңгейдегі оқушыларды анықтайды; - Зерттеуді, бағалауды, бақылауды, талдауды бірлесе жүргізеді. - Оқушылармен сұхбат жүргізеді; - Əріптестерімен бөліседі. Нəтижесінде Lesson Study өткізу үшін «Білім сапасын арттыру мақсатында топтық жұмыстың тиімділігі » тақырыбы таңдалып , келесідей күтілетін нəтиже анықталды: -Тақырып бойынша топтық жұмыс жасай алады -Айтыстың түрлерін талдай білуге дағдыланады -Тілдің қоғамдағы рөлі жайлы айта біледі - Оқушылардың əдебиет сабағында сауатты сөйлеу дағдысын қалыптасады -Мəтіндердің мағынасын түсініп оқуға үйренеді -Сұрақтарды талдау жəне солармен жұмыс жасай алады -Оқушылардың оқыған дүниесінен белгілі бір қорытынды шығара білу дағдысы қалыптасады -Өткен тақырыптарға талдау жасай біледі -Өз алған білімін саралап, жинақтап, бағалай білуге дағдыланады -Топтық жұмыс нəтижесінде оқушылардың бір-біріне деген жолдастық қарым-қатынасы артады -топтық жарыстар кезінде топ жетекшінің ұйымдастыру қабілетінің арта түсетіндігі байқалады -оқушы бағалауының əділ болатындығы жəне бірнеше оқушыны бағалау мүмкіндігі туатындығы белгілі болады -Берілген тапсырманы отырып, жоспар құра алады; -Берілген мəтін бойынша тапсырмаларды , орындайды -Берілген мəтіннен негізгісін сұрыптай алады; -Оқыған материалдары бойынша диалог құрай алады Топта шығармашылық қабілеттері дамып, өз ойын ашық айта алады; -Білім сапасы артады. 298

Алғашқы зерттеу сабағын талдау барысында оқушыларға өз бетімен орындау үшін деңгейлік тапсырмалар дайындау ұсынылды. Екінші зерттеу сабағы алғашқы сабақтың қорытындысындағы ұсыныс ескеріле отырып құрылды жəне өткізілді. Сабақта оқушылар деңгейлік тапсырмалармен жұмыс атқарды, сабақты талдау нəтижесінде үшінші зерттеу сабағына шығармашалық тапсырмаларды күрделендіріп беруге ұсыныс жасалды. Алдыңғы сабақтан соңғы ұсыныс, оқушымен сұхбат нəтижесі ескеріле отырып, мұғалімдердің бірлесуімен үшінші зерттеу сабағының жоспары құрылып, өткізілді. 3 цикл аяқталған соң мұғалімдердің бірлесуімен Lesson Study қорытындыланды. Нəтижесінде жалпы сыныптағы əр түрлі деңгейдегі оқушылар бойынша өзгерістерді анықтап, төмендегідей қорытынды жасалды: С деңгейіндегі оқушы: - Берілген мəтінмен жұмыс жасай алды; -Сұрақтарға жауап беріп, топта өзінің шығармашылық қабілетін көрсете алды В деңгейіндегі оқушы: - Алған білімдерін қолданып, қосымша материалдармен жұмыс жасай алды; - өздіктерінен білім алуы үшін жоспар құра алды. А деңгейіндегі оқушы: -Проблемалық сұрақтарды анықтап, жауап табуда ізденді. Өз білімдерін шығармашылық тапсырмаларды орындай алды. Сабақтарының нəтижесінде біз мынаны ұқтық. А деңгейіндегі оқушы берілген тапсырманы орындап , қасындағы оқушыларға көмектесе бастағаны, В деңгейіндегі оқушы да топпен жұмыс кезінде оқулықтағы мəтінмен жұмыс жасады, топта сурет салып басқа қырынан көзге түсті. Ал С деңгейіндегі оқушы сұрақтарға жауап беріп , топтық жұмыс барысында өз төмендегідей ұсыныстар жасалды:идеяларын ашық айта білді.Сонымен қатар өзінің бойындағы ақындық қасиетін аша білді. Бұл зерттеу жұмысы тек оқушылардың білім сапасын көтеруге ғана бағытталып қойған жоқ, сонымен қатар, тəжірибие алмасу болды. Осыған байланысты, пəн мұғалімдеріне - Өз бетімен жұмыс белгілі бір мақсатқа бағытталған, оқушы орындай алатындай етіп таңдалуы тиіс; -Тапсырма бар ынтасын салып жұмыс істейтіндей, қызықты етіп əзірленуі керек; -Тапсырмалар жеңілден күрделіге қарай бағытталуы керек; -Тапсырмаларды дайындау барысында көп алмау; -Мұғалімге уақытты үнемдей алу; - Оқушылардың берген жауабын мұқият тыңдап, қатесін түзетіп отыру; -Өткізілген зерттеу бойынша педгогикалық кеңесте мектеп ұжымымен бөлісу. 299

Қорытындылай келе, бұл тəсілдің нəтижесінде біз оқушылардың білімдерін жаңа тəсілдер арқылы кеңейте алдық. Сабақ соңында өз мақсаттарымызға жеттік, қалыс қалған оқушылар болған жоқ. Бағдарламаның жеті модулін ықпалдастыра отырып, оқушылардың сұрақтарға толық жауап беруіне, ойларын ашық айтуға үйреттік. Топтық жұмыс арқылы ойларын ортаға салып талқылау, талдау, өз пікірін ашық айтуға дағдыландыра отырып,бірін-бірі, өздіктерін, жұптарын, топтарын бағалауға үйретіп, оқуға деген қызығушылығын арттырдық. Болашақта осындай əдіс-тəсілдерді қолдана отырып өткен сабақтарымыз бен оқушының білім, білік дағдыларын арттыруды көздеп отырмыз жəне үлгерімі "С" дəрежесіндегі оқушылармен əлі де жұмыстар жасап "В" дəрежесіне жеткізуге,"В" дəрежесіндегі оқушыларды "А" дəрежесіне жеткізуге тырысамыз.Қай кезде де мұғалім мектептегі негізі тұлға болып қала бермек, себебі оқушы білімді өз бетімен меңгеруі үшін оған жетекшілік қызмет атқаратын мұғалім. Мұғалім тек өз сабағында өз шəкірттерін жетелеуші ғана емес, кəсіби құзіретті, жан-жақты білімді, заман ағымына сай жаңашыл болса, өз идеялары мен ой-мақсаттарын əріптестерінің де санасына сəуледей сіңіріп, еріксіз еліктіріп, соңынан ілестіріп көшбасшы бола алады. Lesson Study-оқушыға саналы білім беруді көздеген бір мақсатқа жұмылған ұстаздар шеберханасы десек артық айтқандық емес. Жаңа форматтағы біліктілікті арттыру курсынан өткен мұғалімдер жаңа форматтағы мұғалімдер қатарына жатқызуға болады, ал жаңа форматтағы мұғалім деген атқа ие ұстаз үнемі алдыңғы қатарда болуы керек, үздіксіз білім алуды, тəжірибе алмасуды мақсатқа айналдыруы тиіс. Пайдаланған əдебиеттер тізімі [1] Пит Дадли, Lesson Study: нұсқаулық [2] Құдайбергенова Қ.С. Құзырлылық білім сапасының критерийі: əдіснамасы жəне ғылыми- теориялық негізінде, монографиялық еңбек, Алматы: Дархан, 2008

ҚАЗАҚ ТІЛІ ПƏНІН ОҚЫТУДА ДИАЛОГТЫҚ ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ Ажмеденова Гаухар Тасқалиқызы Ы.Алтынсарин атындағы жалпы орта мектебінің жоғары санатты қазақ тілі мен əдебиеті пəні мұғалімі

Басқа халықтардан кем болмау үшін біз білімді, бай һəм күшті болуымыз керек.Білімді болуға оқу керек, бай болуға кəсіп керек, күшті болуға бірлік керек А. Байтұрсынұлы Жарқын болашағымыз бүгінгі күнімізден артық болатынына сендіріп, біздің қоғамымызды ілгері қарай талпындырушы құдіретті күш- білім. Білім беру – оқыту мен тəлім-тəрбие беруді дамытудың үздіксіз үдерісі. 300

Сапалы білім беруде шəкіртті өзіне тартып, түрлендіре отырып білім беру үдерісін реформалау барысында бəсекеге қабілетті ұстаз басты тұлға болып табылады. Өз алдыма мынандай мақсат қойдым: Оқытудың жаңа əдістері арқылы оқушылардың белсенді тыңдау, көпшілік алдында сөйлеу, ойын ашық жеткізу, тəжірибе алмасу жəне өзара байланыста, қарым-қатынаста болу қабілеттерін арттыру. Бұл мақсатыма жету үшін диалогтік оқыту əдісі тиімді болатынын түсіндім. Осы модульдің идеяларын жүзеге асыру «жоғары деңгейдегі ойлау қабілеттерін өрістетіп, зияткерлік қырларының дамуына ықпалын тигізу» [1.47] барысында маңызды деп санаймын. Сабақ барысында оқушылардың өзгелермен қарым-қатынасқа түсудің маңызы зор. Себебі ақпараттық технологияның дамыған заманында оқушылардың дені өзгелермен қарым-қатынасқа түсе бермейді. Өзіне керекті ақпаратты ғаламтордан іздеп тауып оқиды. Бүгінгі таңда «Үнсіз» оқушылар көбейіп барады. Сол себепті сабақ беру барысында оқушылардың сөйлеу тілін дамытуға назар аудардым. Диалогтік оқыту арқылы оқушылардың өзара сөйлесуі, пікір алмасуы жəне мұғалім мен оқушы арасындағы диалог оқушылардың өзіндік көзқарасы мен ой –пікірінің дамуына , қалыптасуына көмектеседі. Менің сабақтарымда көбіне көп зерттеушілік əңгіме мен əңгіме дебат түрлері жүзеге асты. Оқушылар топта талқылау жүргізу барысында əрқайсысы өз идеяларын ұсынып жатты, келіспейтін жерлері болса, оны да айтып, бір-біріне сұрақ қойып, айтқандарын дəлелдеп, өз идеяларын ұсынып жатты. Бұл əсіресе постер дайындау, постер қорғау, тақырыптық түйінді сөздер жазу, сөздердің жасалу тəсілдері түрлерін ажыратып жазуда, сұрақты қағып ал деген əдісті қолданған кезде байқалды. Тапсырма орындауда топтық əңгімеде оқушылардың əрқайсысы диалогқа түсті, өз идеяларын, шешімдерін ұсынды, ауызша жазбаша дəлелдеді. Оқушылар өзара əрекетпен нəтижеге жету мақсатында пікір алмасып өздерінің күш жігерін жұмсады. Мұндай тапсырмалар оқушылар үшін қызықты болды. Диалогтік тəсілдің оқушыларға өз білімін басқа адамдарға сөзбен жеткізуге көмектестінін жəне оқушылардың сын тұрғысынан ойлауға көмектесетінін, оқушылардың бір-бірінен үйренуіне, өзге оқушылардың идеяларын құрметтеуіне жəне бағалауына ықпал ететінін түсіндім. Сыныптағы диалогтік əңгімені дамыта білсем, оқушылардың қызығушылығы артар ма екен, сабақ айтпайтын, қатыспайтын оқушыларым сабаққа қатыса ма деген қызығушылығым болды да осы модульді таңдап, қыр-сырына үңілгім келді. Осы модуль идеяларына қатысты өз тəжірибемнен мысалдар келтіріп көрейін. «Мұғалім- оқушы» жəне «оқушы-оқушы» жағдайындағы қарымқатынас түсінікті дамыту мен мағынаны ашудың елеулі бөлігін құрайды. Осы зерттеулерге сүйене отырып, сабақтар топтамасында түрлі əдістəсілдерді қолдана диалогтік оқыту модуліне енгіздім. 5 «В» сыныбына 301

қазақ тілінен «Сөзжасам» тарауындағы «Жұрнақтар жалғану жолымен жасалған туынды сөздер» тақырыбын өткен кезде сабақтың барысында диалогтік оқыту əдісі өткен тақырыпты еске түсіру мақсатында «Əр қадам сайын» интерактивті ойыны арқылы жүзеге асты. Бұл ойынның мақсаты: оқушы өткен сабақтарда меңгерген тақырыптарының белсенділігін арттыру. Оқушылар бір оқушыға сұрақ қойды, оқушы орнынан тақтаға дейін əр қадам аттаған сайын сұрақтарға жауап беріп отырды. Осы стратегия арқылы: Оқушыларға тақырып бойынша ойларын еркін айтуға мүмкіндік туады, оқушының білім деңгейі қандай екені анықталады. Жаңа сабаққа дайындық мақсатында «Шабандоз бен жылқы» ойынын ұйымдастырдым. Бұл ойын ұжымдық оқытудың белсенді əдісі. Авторы А.Каменский. Бұл ойын жаңа білімді меігерту барысында қолданылады. «Шабандоз» жəне «ат» болып сынып екі топқа бөлінеді. Бірінші топ сұрағы бар карточка алады, екінші топ дұрыс жауабы бар карточканы алады. Əрбір «шабандоз» өзінің «атын» табуы тиіс. Бұл ойын нəтижесінде сөз құрамының кестесін құрылады. Бұл əдіс бір жағынан оқушылардың қызығушылығын тудырса, екінші жағынан оқушылар сынып ішінде қозғалысқа түседі. Мұғалімге оқушылар тəртібін бақылап отыруға тура келді. Осы стратегия арқылы : Оқушылар өткен тақырыптағы материалдарды еске түсірді. Оқушының жауабын түзетуге көмектесуге мүмкіндік болды. Логикалық ойлау арқылы өткен материалға ой салуға, дұрысын қабылдап, толығырақ жауап беруге жағдай жасалды. Оқушының білім деңгейі қандай екені анықталады. Ойын нəтижесінде жаңа тақырыпқа кіріспе ретінде логикалық жүйе жасалды. Жаңа білімді меңгерту мақсатында І. Əр топқа түбір сөз беріледі. Сол түбір сөзге жұрнақтар жалғау арқылы жаңа сөздер жасау тапсырылады. Соның негізінде ерекшеліктеріне қарай отырып, ереже дайындауды ұсынады. І топ Көр, ІІ топ Жаз, ІІІ топ Оқы ІІ. Дайындаған жұмыстарына мысалдарымен постер жасауды ұсындым. Осы тапсырманы орындау барысында оқушылар қызу талқылау жасады. Өз ұсыныстарының дұрыстығын дəлелдеуге тырысты. Барнс пен Мерсер айтқандай зерттеушілік əңгімені оқушыларды əңгімеге тарту кезінде дамыту қажет болатын əңгіменің түрі десе, ол сабақта оқушылардың өзара əрекеттесу дағдыларын дамытуға да əсерін тигізетіні анықталды. Топ ішінде сөйлемей отырған М.С есімді оқушыға топ лидері Г.А «Сенің ойың қандай, пікіріңді айтсайшы» деп айтып жатырғанын байқадым. Алған білімді қолдану мақсатында «Цезарьдың қос жүзігі» əдісін қолдандым . Сыныпта 1номердегілер ішкі шеңберге жасап отырды, постерді кезекпен қорғады жəне 2 номердегілер сыртқы шеңбер жасап тұрды, түсінбеген,нақтылайтын нəрселерге сұрақ қойды. «Цезарьдың қос жүзігі» əдісі Осы стратегия арқылы оқушыларға тақырып бойынша айтуға мүмкіндік болды. Жоғары деңгейлі сұрақтар қоюды үйренді. 302

«Бірігу жолымен жасалған туынды сөздер» тақырыбын өткен кезде жаңа білімді бекіту кезінде «КАСТ», «ПОПС», «Даналық кілттері» стратегияларын қолдандым. «КАСТ», «ПОПС», «Даналық кілттері»əдістері арқылы тақырыпты толық түсінген оқушылар өзге оқушылармен ой бөлісе алды. Осы əдісті қолдану негізінде диалог пайда болады. Оның тиімділігі- оқушының тіл байлығы дамиды, сөздік қоры көбейеді, өз ойын өзгелерге дəлелдей алады, қалған оқушылар тыңдайды. Осы əдістерді пайдаланған кезде оқушылардың көбі тақырыпты тез түсінгенін айтты. Топ ішінде қызу талқылау жүріп жатты. Оқушылар логикалық ойын дамытатын жəне өмірмен тығыз байланысты тапсырманы орындауға тырысты. Өз ойларын ортаға салып, жаңа атау құрастырып, бір-бірімен келісе алмай шешу жолыдарын іздеумен болы. Бұл тапсырма зерттеушілік, шығармашылық қабілетін, сыни көзқарастарын дамытуға бағытталған тапсырмалар еді жəне жаңа өнім жасауға бағытталған жұмыс болатын. Осындай тапсырманы орындаған кезде ешнəрсені қайталамайды, проблеманы шешуде ізденіс үстінде болатынын көрсетті. Топтық жұмыс барысында қызу талқылап ақылдасып, ынтымақтаса отырып орындап шықты. Өз беттерімен модель жасап оны қорғады. Оқушылар өз жұмыстарын ұяңдық танытпай, өздерінің ойларын ашық айтып қорғап шықты. Бұл тапсырманы бермес бұрын көп ойланып едім, оқушылар орындай алар ма екен, қиын болар ма екен деп ойланып едім. Оқушыларым əдістің жұмыс бағытын түсініп қызығушылықпен орындап шыққанын көргенде өзім риза болдым. Осы модуль идеяларын қолданғаннан кейінгі жақсы болаған жақтары мынадай: Жұппен жұмыс ретінде алынған диалог топ ішіндегі оқушы мен оқушы арасында өтіп, оны топ ішінде талқылау оқушының ой-өрісін кеңейтіп, тіл байлығын дамытады. Сыни тұрғыда еркін ойлау қабілетін кеңейте отырып, еркін сөйлеуге əсер етеді. Топтар өздерінде туындаған сұрақтарды диалогтік оқыту əдісі арқылы өзге топтарға қоя отырып түсіндірмелер жүргізеді. Мұғалім түсіндіргеннен гөрі оқушылар бір-біріне түсіндіргенде диалогтық оқыту əсерлі болады. Себебі оқушы өз сыныптастарына ойын еркін əрі түсінбеген сұрақтарын қояды, диалогтық қарым-қатынас жасайды. Мағынады да маңызды сұрақтар қойып, қасындағы құрдастарынан жауап алып жатқанын көріп топ ішінде ынтымақтастық байланыс орнаумен қатар диалогтік оқыту жүзеге асырылып жатқанын көруге болады. Оқушыларымның пəнге деген қызығушылығы артып, ынтымақтастық атмосфера қалыптастырдым. Диалог құру кезінде оқушылар тəжірибе жинақтап, сыни ойлау əрекеттері бір сатыға көтерілді. Алға қарай өзімінің əр сабағымда диалогтік оқытуды сыни тұрғысынан ойлаумен ықпалдастырып, оқушының сыни ойлау ой –өрісін дамыту бағытындағы жұмыстарды жетілдіремін. Қазіргі кездегі мамандық атаулының барлығы бейімділікті, ептілікті, шапшаңдықты, ерекше ой қызметін, мол шығармашылық мүмкіндікті, өзін 303

қоршаған түрлі жағдайларға тез икемделіп қана қоймай, оларды керекті бағытына шығармашылықпен бұра білу қаблеттілігін қажет етеді. Қолданылған материалдар: 1. «Мұғалімге арналған Нұсқаулық.» Үшінші (базалық) деңгей. Астана. «Назарбаев Зияткерлік мектебі» ДББҰ, 2012 2. «Оқыту мен оқудың белсенді əдістері». Астана. «Назарбаев Зияткерлік мектебі» ДББҰ, 2013 3. М.Жанпейісова «Модульдік оқыту»

СИТУАЦИЯ УСПЕХА, СПОСОБ ПРЕОДОЛЕНИЯ ТРУДНОСТЕЙ Даулетова Д.О. ФАО «НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по СКО

Дручинина Ж. В. КГУ «Школа – детский сад № 26» г.Петропавловск

Педагогов и родителей вот уже не одно столетие мучает вопрос: почему у детей пропадает интерес к учебе? Согласитесь, но многие первоклассники просто рвутся в школу: глаза горят, эмоций — "вагон", интереса к учебе — "воз и маленькая тележка". Но проходит год-два, и интерес иссякает.К пятому классу уже становится трудно заставить делать уроки. А в 11-ом классе услышать от ученика, что в школе интересно и здорово — вообще нонсенс. Успех меняет человека. Он делает человека уверенным в себе, придает ему достоинство,и человек обнаруживает в себе качества, о которых не подозревал раньше. Джой Бразерс Когда, на каком этапе и почему происходит перелом? И кто виноват — учителя, родители или применяемая методика обучения? Очень часто учителя называют такие причины, как: несоответствующие учебные программы, большое количество детей в классе, загруженность учителей дополнительными нагрузками, что влияет на качество подготовки к урокам. Но если подойти объективно к данному вопросу, то можно выделить несколько причин данной ситуации. Одна из причин– это незнание учителем уровня готовности к обучению пришедших в класс ребят, обучение «вслепую», ориентирующего на «среднего» ученика. Учителю необходимо изучать специальную литературу по методам диагностики определения уровня готовности ребенка к обучению в школе. Вторая причина–это неумение учителя в ходе обучения учесть выявленный в результате диагностики различный уровень их готовности к школе и в соответствии с возрастными особенностями выстроить учебный процесс. 304

Впервые работая по обновленной программе, для того, чтобы иметь положительный результат учитывая вышеперечисленные причины решила провести диагностику, которая дала возможность обозначить зоны затруднения и соответственно искать к ним пути решения. Из-за низкого развития логического и абстрактного мышления у 15% обучающихся возникают проблемы с математикой. Наиболее типичные ошибки при выполнении арифметических действий, в сравнении чисел, у учащихся возникают трудности в анализе условия задачи и в выборе действия в ходе решения задачи.  17% невнимательны и рассеянны. При наличии достаточно высоких интеллектуальных способностей, они постоянно что-то забывают, теряют, могут перепутать.  Ребенок лучше запоминает только то, что ему интересно, определенными механизмами, стратегиями запоминания он ещё не владеет. Именно поэтому 10% обучающихся в моем классе испытывают трудности в заучивании определённых правил, слов, текстов. Очень часто бывает так, что ребенок выучил к определенному уроку, через короткий период времени он может забыть.  По причине низкого развития логического запоминания, а также речи и образного мышления примерно 10% не способны пересказывать текст, прочитанный самостоятельно или учителем.  По причине слабой концентрации внимания, малого объема внимания, а также не умения «заставить» себя заниматься тем, что сложно или неинтересно около 15% детей не понимают объяснений с первого раза. Они либо стесняются спросить и накапливают «пробелы» в знаниях, либо постоянно переспрашивают буквально каждое слово и мешают работе всего класса.  13% детей страдают гиперактивностью, неусидчивостью. Им трудно выдержать временной промежуток в 45 мин (1 кл-35 мин). Даже если учитель будет периодически менять различные виды деятельности, то это не будет являться гарантией того, что эта группа детей не будет отвлекаться и мешать другим.  10% учащихся страдают синдромом «грязных тетрадок», но причина совсем не в том, что ребенок неаккуратный. Происходит это из-за недоразвития мелкой моторики пальчиков. Во время письма они испытывают большие затруднения, им приходится все время что-то исправлять, зачеркивать. Учитель должен знать, какие трудности могут ожидать учеников, должен знать уровень готовности к овладению школьными знаниями, уровень их обучаемости. Уметь выявить группу детей, которым необходимо предложить задания повышенного уровня сложности, чтобы у них не пропал интерес к учебе. Знать и тех детей, которым нужно протянуть руку помощи. 305

Что делать дальше? Куда двигаться? Одна из основных задач учителя сводится к созданию ситуаций успеха. Например,К.Ушинский утверждает, что ребенок, не познавший радости от преодолений трудности, не ощутивший вкуса победы, теряет к учебе интерес. А. Белкин, доктор педагогических наук, который прямо заявляет, что, если у ребенка подорвана вера в себя, если ему не дали вкусить радости успеха, никакие педагогические ухищрения не возродят былого интереса к познанию. СИТУАЦИЯ - это сочетание условий, которые обеспечивают успех УСПЕХ - это результат подобной ситуации Успех—понятие неоднозначное, многогранное. С точки зрения психологии,это эмоции радости,удовлетворения, связанные с преодолением сложной задачи. В этом отношении чувство успеха схоже с чувством эйфории. С точки зрения педагогики, успех—это моделирование определенной ситуации, в ходе которой дается возможность достичь значительных результатов как для отдельного ученика, так и для всего коллектива. Я вам предлагаю следующие варианты моделирования ситуаций успеха. Варианты моделирования ситуаций успеха на уроках  Похвала Самый мощный инструмент учителя. Оговоримся сразу: если этот инструмент применяется правильно. Естественно, если с ваших уст будут сыпаться сплошные дифирамбы, то цена такой похвале — ноль. С другой стороны, еще А. Камю заметил: "Для человека больше пользы, когда его изображают в выгодном свете, чем когда его без конца попрекают его недостатками. Всякий человек, естественно, старается походить на свой лучший образ". То есть важно научится вербально создавать правильный настрой. С помощью похвалы можно, к примеру, помочь преодолеть неуверенность "Этот материал мы проходили, так что контрольная не покажется вам трудной"), закрепить эмоцию позитива ("У вас обязательно получится"), заинтересовать лично ("Это задание я могу поручить только тебе"), позволить порадоваться даже незначительному успеху ("Сочинение не совсем получилось, зато тебе здорово удалось раскрыть характер главного героя"). Как часто хвалить? — это вопрос вопросов. Бывает, что один учитель не скупится на дифирамбы, другой, наоборот, скуп на лестные слова, считая, что похвалу нужно заслужить. И оба по-своему правы. Наверное, этот вопрос должен решаться индивидуально учителем и конкретно для каждого ученика. Бывает, что доброе слово толкает ребенка на совершение "новых подвигов". А вот другие ученики начинают "светиться от радости", когда слышат только заслуженную оценку. Третьим (особенно из числа тех, кого постоянно хвалят) нередко бывает полезен и "холодный душ". 306

Коллективная похвала Каждый ребенок желает утвердиться не только в глазах учителя, но и среди одноклассников. В этой связи неплохо будет, если за определенные достижения хвалить ребенка всем классом. Например, можно овациями встречать победителя школьного конкурса, предметной олимпиады или просто ученика, выполнившего интереснейший проект.  Прием "Эврика" Суть его в том, что учитель создает такую ситуацию, в ходе которой ученик сам приходит к интересному выводу, который раскрывает доселе неизвестные ему собственные личностные качества. Например, можно предложить ученикам создать образ главного героя произведения любыми методами: с помощью рисунка, музыки, сняв фильм, сложив песню или стихотворение. Подобные творческие задания раскрывают потенциал детей, а учитель в результате получает целый "букет" талантливо выполненных работ.  Задания разной сложности Этот прием взят из методов дифференцированного обучения и позволяет каждому ребенку выполнить задание, которое ему под силу. При этом более сильные ученики получают шанс блеснуть своей эрудицией, "середнячки" могут отличиться творческим подходом, зато и самые слабые получат удовлетворение от выполненного задания. В новой программе предусмотрено использование различных видов дифференцированных заданий на каждом уроке, которые помогут обеспечить вовлеченность всех учащихся в процесс обучения.  Самостоятельный выбор задания Ученикам предлагается выбрать себе задание самостоятельно. Содержание задания должно быть одинаковым, ученики же могут выбрать объем, сложность выполнения, выбрать индивидуальное задание или работу в парах/группе, самостоятельную подготовку или с помощью учителя. Во-первых, у детей формируется навык не теряться в ситуации выбора, во-вторых, это приучает к осознанному выбору, к адекватной оценке своих сил и способностей.  Портфолио Один из методов, который позволяет ученику наглядно видеть свои достижения: есть повод для гордости и переживания успеха. Портфолио можно разделить на несколько разделов: "Мои достижения", "Мои награды","Мое творчество","Отзывы".Хорошо, если к наполнению портфолио привлекаются не только учителя,но и родители, и одноклассники.  Обучение самовнушению Помните, как в фильме "Самая обаятельная и привлекательная" героини постоянно внушали себе, что они самые-самые. Самовнушение пришло в педагогику из психологии и оно, действительно, помогает 307

укрепить веру в себя, почувствовать себя более уверенным, сильным, способным. Элементы самовнушения можно включать в физминутки, с такого приема можно начать весь урок или его практическую часть. Подводя итог своего выступления я вам предлагаю составить памятку по созданию ситуации успеха 1. Путь достижения положительного результата может быть только путём «От успеха к успеху». Для ребенка важно на каждом уроке чувствовать свою успешность. 2. Необходима вера в ребёнка. Каждый ученик может научиться всему. Учитель не имеет права сомневаться в возможности достижения результата каждым учеником. 3. Создание атмосферы психологического комфорта является неотъемлемой частью при организации обучения. Психологами доказано, что развитие может идти только на положительном эмоциональном фоне. Учитель не должен скупиться на похвалу, он должен отмечать самый незначительный успех, обращать внимание на любой правильный ответ. 4. Темп продвижения каждого ученика определяется его индивидуальными возможностями. 5. Необходимо отслеживать продвижение каждого ученика, знать ту «точку», в которой он находится в данный момент, а также перспективы его развития. Учитель должен знать, что ребенок может сделать самостоятельно, с вашей помощью, в чем эта помощь может выражаться. Создание ситуации успеха в школе—один из ключевых моментов мотивации к учебе, воспитание интереса к познанию, воспитание сильных черт характера.Другими словами: успех в учебе сегодня—успех в дальнейшей жизни. Список литературы: 1.Азаров Ю.П. Радость учить и учиться. М.:"Политиздат", 1989. 2.Белкин А.С. Ситуация успеха. Как ее создать? М.:"Просвещение", 1991. 3.Сухомлинский В.А. Сердце отдаю детям. – К.: Рад. шк., 1988. 4.Ушинский К.Д. Избранные педагогические сочинения. М.: "Педагогика", 1974. 5.Шутова Г. Семь способов создать ситуацию успеха на уроке, 2015. ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС СТИЛДЕРІ Торебекова Эльмира Абсематовна «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ «Тұлғаны тəрбиелеу жəне əлеуметтендіру» кафедрасының аға оқытушысы

Білім беру жүйесін ізгілендіру қазіргі кезеңдегі даму жағдайында педагог кадрлардың жалпы жəне кəсіби даярлығына, олардың жеке шығармашылығына жоғары талаптар қоюда. Қандай да бір қызметте іс-əрекеттің жеке стилі–кəсіби еңбектің жеке даралану үдерісінің негізгі сипаты болып табылады. Кəсіби маманнның өз 308

стилінің болуы, бір жағынан- оның кəсіби əрекеттің объективті нақтыланған құрылымына бейімділгенін көрсетсе, екінші жағынан- өз жеке даралығының толық ашылу мүмкіндігін сипаттайды. Педагогикалық əрекет–күрделі, əрі көпжақты. Оның көптеген компоненттерінің ішінен үш негізгісін бөліп көрсетуге болады: мағынасы, əдістемесі жəне əлеуметтік-психологиялық компоненттері. Осы үш компоненттің біртұтастығы мен өзара байланысы педагогикалық жүйенің міндеттерінің толық жүзеге асуын қамтамасыз етеді. Бұл бірліктегі негізгі компонент- əлеуметтік-психологиялық, яғни педагогикалық қарым-қатынас, соның негізінде қалған екеуі жүзеге асады. Негізгі тəрбиелік өзара қатынастардың жүйесі қарым-қатынас үдерісінде қалыптасады, тəрбие жəне оқыту үрдісінің тиімділігіне тікелей əсер етеді. Қарым-қатынас педагогикалық əрекеттің негізгі əсер етуші құралы болып саналады. Оқу-тəрбие үдерісіндегі педагогикалық қарым-қатынастың ролі мен мағынасы туралы көптеген белгілі ғалымдар ой-пікірлер айтқан. Мысалы, А.С.Макаренконың мұғалімге педагогикалық шеберлік пен педагогикалық қарым-қатынас техникасын меңгеру қажеттілігін көрсете отырып: «...адам, бала келбетін (бет-əлпетін) оқи білу қажет... Жан дүние қозғалыстарының белгілері туралы келбеттен оқи білудің еш құпиясы, таң қаларлығы жоқ. Педагогикалық шеберлік тəрбиешінің дауыс ырғағы мен өзінің бет-əлпетін басқара алуында... Ролге кіре алмайтын адам мұғалім бола алмайды. Бірақ ол шынайы болуы тиіс...» деген пікірлерін ескермеуге болмайды /1/. Ал ғалым В.А.Сухомлинский: «Абай болыңыздар, сөздеріңіз нəзік тəнді осып өтетін қамшы ретінде болмасын, оның нəтижесінде бала жанында мəңгілік жара қалуы мүмкін...» дей отырып, педагогикалық қарым-қатынас үрдісінде кездесетін «адаспа» мұғалімдердің «ащы дауысын» бəсеңдетуді сұранады /2/. Педагогикалық қарым-қатынас оқу-тəрбие үдерісінде оқушы тұлғасына əсер етуші құрал ретінде қызмет етеді. Педагогикалық қарым-қатынас өзіндік ақпарат алмасуы бар, коммуникативтік құралдардың көмегі арқылы өзара қатынастар мен тəрбие құралдарын жүзеге асырушы біртұтас жүйе болып табылады. Мұндағы күрделі міндеттердің бірі – нəтижелі қарымқатынасты жүзеге асыру, ол үшін педагог бойында коммуникативтік біліктерді дамытудың маңызы зор. Қарым-қатынас басқа біреудің жан дүниесіне, «мен» ұғымына ену. Бұл оңай емес, өйткені өзіне ұқсамайтын басқаның жан дүниесіне ену үшін психологиялық дайындық қажет.Сондықтан қарым-қатынасты ұйымдастыруда субъектінің психологиялық жағдайын ескеру өте маңызды болып табылады. Өйткені, субъектілердің кез келген қарым-қатынасы психологиялық кеңістікте өзгеріс туғызады. Кез келген ересек адам баламен қарым-қатынаста оның психологиялық ерекшелігін ескеріп, оған уақыт беруі керек. Қарым-қатынас көлденең жазықтықта (мұғалім мен оқушы бірдей) жəне тік жазықтықта (мұғалім оқушыдан биік) болады. Көлденең қарым-қатынас жемісті, ал тік қарым-қатынас үнемі оқушыны қарама309

қарсылыққа итермелейді. Көлденең қарым-қатынасқа жету үшін біріншіден, оқушыны ойша қатар қою, екіншіден, оқушыға жоғарыдан төмен қарамауға дағдылану қажет. Біріншіні іске асыру жеңіл, ал екіншісі ыңғайсыз, өйткені мұғалімдер оқушыларды бақылау үшін орындарынан тұрып қарым-қатынас жасайды. Бірақ, ересектер көлденең қарым-қатынастың аса қажет екенін іштей сезеді, олар баламен еңкейіп сөйлеседі, олармен қатарласып отырады, алдына отырғызады. Сырттай қарағанда қарым-қатынас деңгейіне ешкім көңіл аудара қоймағандай болып көрінуі мүмкін. Сөйтсе де, екінші адамның өзіне деген қарым-қатынасын бірден сезесің жəне қабылдайсың, ал егер оны тануда қателессең, қарым-қатынас күрделене түседі немесе оның бұзылуына əкеп соғады. Қарым-қатынаста арақашықтықты сезу қиын емес. Бұл үшін сөйлесіп отырған адамдарды бақылап отырып, олардың бір-біріне деген көзқарасын аңғаруға болады. Арақашықтық-өзгермелі құбылыс, ол оқушылардың жасының өзгеруіне қарай жылжымалы болады. Соңғы кездерде психологиялық зерттеулерде қарым-қатынас жасаушылардың аралығындағы қашықтықтың, серіктестің отырысының коммуникативтік мəніне көңіл аударуда.Америкалық қарым-қатынас психологиясында бұл бағыттағы зерттеулерге проксемика – деп ат қойылды. Проксемика бойынша қарым-қатынасты төрт түрге бөлуге болады, олар: көңіл-күйлік, жеке бастық, əлеуметтік, көпшілік. Алғашқы екі ара-қатынас жақын достық байланысты аңғартады, ресми қатынастағы адамдар əлеуметтік тұрғыны ұстанады, ал көпшілік ара-қатынас бөтен адамдармен араласу болып табылады. Əрбір адамның өзіне ғана тəн қалыптасқан қарым-қатынас стилі болады /3/. Қарым-қатынас стилі дегеніміз не? Ол қалай қалыптасады? Осы тақырыптағы ең алғашқы тəжірибелік зерттеулерді 1938 жылы неміс психологы Курт Левин жүргізген. Ал қазіргі кезде педагогикалық қарым-қатынас стилінің көптеген түрі анықталған, солардың негізгілеріне тоқталып өтейік. Авторитарлық стиль–қатаң басқару тенденциясы жəне бақылау формасымен сипатталады. Басқа əріптестеріне қарағанда бұйрық беру жолын көп қолданады. Мұндай стилді педагог жұмыс мақсатын тек өзі анықтап қана қоймай, сонымен қатар тапсырманың орындалу жолдарын, кім кіммен жəне қай топта жұмыс жасау керектігін нқты анықтап береді. аталмыш стиль ынталану əрекетін бəсеңсітеді, себебі оқушы орындап отырған жұмысының мақсатын, жұмыс кезеңдерінің функцияларын жəне алда не күтіп тұрғанын ұғына алмайды. Бұл стиль жалпы алғанда тиімсіз болып табылады. Педагог ұжымы жəне оқушылар айтқанды жасауға үйреніп; белсенділік, инициатива көрсетуге дағдыланбайды: көбіне жалтақ болып, жағымпаздық жолға түседі. Оқушының позитивті мүмкіндіктеріне мұғалімнің сенімсіздік танытуы жұмысқа деген қызығушылығын күрт төмендетеді.Оқушы тарапынан көрсетілген əрбір ынталану үрдісін авторитарлы педагог «өз бетімен кету» деп қабылдайды. Зерттеулердің 310

нəтижесі көрсеткендей мұндай мінез-құлық өз беделін жоғалтып аламын деген қорқыныштан туындайды. Немқұрайлық стилі–оқу-тəрбие үдерісінде болып жатқан құбылыстардан, жауапкершіліктерден өз басын алып қашу. Зерттеу нəтижелері бұл стиль барысында жұмыстың ауқымының төмен орындалуы мен сапасының болмауын көрсетеді. Бұл жағдайда педагог оқушының əрекетіне араласпауға тырысады, тапсырмаларды тек формалды тұрғыда бере отырып, басқару жауапкершілігінен бас тартады. Мұғалімнің сөзі бір жақта, ісі екінші жақта, қойған талаптары тұрлаусыз болып, ұжым мүшелері мен оқушыларды ашу мен ызаға толтырады. Демократиялық стилде ең бірінші орында фактілер бағаланады. Бұл стилдің ерекшелігі жұмыс жəне оны ұйымдастыру барысында топ талдауға немесе тағы басқа да тапсырмаларға белсенді қатыса алады. Нəтижесінде субъектілердің өздеріне деген сенімділіктері артып, өзін-өзі басқаруға деген сенімділіктері артады. Егер авторитарлық стилде топ мүшелері арасында бір-біріне деген қарама-қарсы қатынастар болса, демократиялық стиль керісінше ұжым мүшелерін жақындатып, өзара түсініспеншілікке шақырады. Педагог жұмыс барысында ұжымға арқа сүйеп, оқушылардың өз бетімен жұмыс жасау қабілеттерін ынталандырады, оқушы тарапынан айтылған сын-пікірлерді дұрыс қабылдап, шыдамдылық танытады. Демократиялық стильдегі педагогикалық қарым-қатынас пайдалы келеді. Оқушылар өзбетімен инициатива, белсенділік көрсетіп, мұғалімнен үрікпей, жасқанбай, еркін ұстап, онымен бірігіп жұмыс жасауға əдеттенеді. Бірлескен шығармашылық əрекетке қызығушылық негізіндегі қарымқатынас стилі. Аталмыш стиль педагогтың жоғары кəсіби шеберлігі жəне оның этикалық ұстанымдарының бірлігі негізінде жүзеге асады. Бірлескен шығармашылық əрекетке қызығушылық тек мұғалімнің коммуникативтік əрекетінің нəтижесін ғана көрсетіп қоймай, сонымен қатар оның тұтас педагогикалық əрекетке деген қатынасының деңгейін байқауға болады. Бұл стилдің артықшылығын М.О.Кнебель, В.А.Сухомлинский, В.Ф.Шаталов, Ш.Амонашвили жəне т.б. педагогтар атап көрсетеді. Аталмыш стиль бірлескен оқу-тəрбие əрекетінің алғышарты болып табылады. Қашықтықтағы қарым-қатынас стилі. Бұл стилді қолданылатындар əрі тəжірибелі, əрі жаңадан жұмысқа орналасқан мұғалімдердің ішінен де кездесе береді. Бұл стилдің басқалардан ерекшелігі–субъектілер арасындағы қарым-қатынас қашықтығы. Бірақ мұнда да өлшем қажет. Қашықтықты аса алыс ұстау субъектілердің өзара тұтас əлеуметтік-психологиялық жүйесін формалды жағдайға ұшыратады, шынайы шығармашылық ахуалдың туындауына септігін тигізбейді. Білім беру жүйесі субъектілері арасында қашықтық болуы тиіс, ол қажетті болып табылады. Ол өзара қатынастар негізі ретінде бұйыру емес, бір субъектінің екінші субъектіге жалпы қатынас логикасынан туындауы қажет. Қашықтық педагогтың басқы ролінің көрсеткіші ретінде,оның беделі арқылы қалыптасады. 311

Қорқыту стилі – бұл қашықтықтан қарым-қатынасқа түсу стилінің ең тығырыққа тірелген формасы. Стилді көбіне жас мамандар бірлескен шығармашылық əрекетке екінші субъекті тарапынан нəтиже, тіпті қызығушылық тудыра алмаған жағдайда қолданады. Шығармашылық қатынаста бұл қарым-қатынас стилі мүлде өміршең емес. Себебі, педагог жағымды коммуникативтік ахуал жасаудың орнына, керісінше оларды тиып тастап, педагогикалық қарым-қатынасты достық сипаттан айырып отыруға бейім болады. Ойнақы қалжыңға бағытталған қарым-қатынас стилі– педагогикалық қарым-қатынасты нəтижелі ұйымдастыра алмайтын тəжірибесіз педагогтарға тəн. Педагогикалық əдеп ережелеріне қарама-қайшы келетін стиль. Мұндай стилді педагогтар балалардың арасында арзан, жалған беделге ие. Көбіне тəжірибесіз жас мамандар сынып ұжымына тез ұнау үшін жəне балалармен жедел түйісу нүктесін орнату мақсатында, ал екінші жағынан педагогикалық қарым-қатынас этикасының жетіспеуінен пайдаланады. Бұл стиль тəрбиеші мен тəрбие үдерісіне үлкен зиянын тигізеді. Пайда болу себептері: а/ өз алдында тұрған жауапты педагогикалық мəселелерді дұрыс түсінбеу; б/ қарым-қатынас біліктілігінің жетіспеуі; в/ сынып ұжымымен қатынастан қорқу мен оқушылармен тез тіл табысу үшін. Педагог қауымы өз қызметінде көбіне қай стилді пайдаланады? Педагогикалық қарым-қатынас ұтымды болу үшін педагогикалық ұжым мүшелері мен оқушылардың қадірлейтін заттарын, идеялдарын, қажеттіліктерін ескеріп отыру қажет. Сонымен қатар осының бəрі басшы жəне оқушылармен тікелей қарым-қатынасқа түсетін педагогтың ішкі көкейінен маңызды орын алуға тиіс. Тек сонда əрбір субъектімен жеке жұмысын жүргізуге тиімді амал-тəсілдерді қолдана алады. Пайдаланылған əдебиеттер: 1. Макаренко А.С. Шығ. 7 томдық., М., 1958, Ү-т. 2. Сухомлинский В.А. Как воспитать настоящего человека. Киев, 1975. 3. Леонтьев А.А. Психология общения. -3-басыл. М.,1999. ТҮЙІНДЕМЕ Автор өзінің мақаласында оқ-тəрбие үрдісінің тиімділігі білім беру саласының көбіне педагогтарының педагогикалық стиліне тəуелді РЕЗЮМЕ В своей статье автор пишет, что эффективность учебновоспитательного процесса зависит во многом от педагогического стиля педагогов сферы образования. SUMMARY In his article, the author writes that effect of knowledge process depends from pedagogical stile of pedagogys to sphere of knowledge government. 312

ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ КОМПЕТЕНТНОСТЬ ПЕДАГОГА В РАМКАХ ОБНОВЛЕНИЯ СОДЕРЖАНИЯ ОБРАЗОВАНИЯ Амержанова Шолпан Кабижановна ФАО «НЦПК «Өрлеу» «ИПК ПР по СКО», г. Петропавловск

Современный мир в эпоху глобализации предъявляет более качественный подход к обучению и воспитанию личности, который будет конкурентоспособен в мировом пространстве. В четвертом приоритете – улучшение качества человеческого капитала, Послания Президента Р КН. Назарбаева народу Казахстана от 31 января 2017 года «Третья модернизация Казахстана: глобальная конкурентоспособность» определен дальнейший курс развития образования: «Прежде всего, должна измениться роль системы образования. Наша задача– сделать образование центральным звеном новой модели экономического роста» [7] . Своевременное обновление содержания среднего образования Республики Казахстан направлено на интегрирование современных тенденций образования и лучшей практики казахстанского образования. Цель современного образования состоит в том, моделировать процесс преподавания так, чтобы учащиеся смогли использовать полученные в процессе обучения навыки и умения, воспользоваться теми средствами, которые помогут им использовать приобретенные знания, необходимые при решении возникших задач разноуровнего характера в личной, общественной и профессиональной деятельности. В Стратегии «Казахстан – 2050» в качестве одной из первостепенных целей обозначено создание современной и эффективной системы образования, особое внимание уделяется роли педагога, так как педагогическое образование является фундаментом системы образования страны и успешность модернизации образовательной системы определяется профессионализмом, креативностью и ответственностью педагогов. Общеобразовательные учебные программы основного среднего образования направлены на освоение обучающимися, в том числе обучающимися с особыми образовательными потребностями, базисных основ системы наук, формирование у них высокой культуры межличностного и межэтнического общения, самоопределение личности и профессиональную ориентацию, а также предпрофильную подготовку обучающихся [2]. Первостепенная задача образовательной системы: помочь ученикам раз вивать способности, проявлять себя и осознать свою социальную значимость.Соответственно,возрастают требования к системе преподавания. В этом плане актуальным является психолого-педагогическая компетентность самого педагога, направленная на воспитание и развитие учащихся. Так как педагог оказывает наибольшее воздействие на весь процесс обучения и результаты учащихся. В совершенствовании учебного 313

процесса и обеспечении результативности обучения учащихся педагог является ведущей фигурой. Условия работы педагога в современной школе существенно изменились: педагогу предоставляется право самому определить стратегию работы и использовать дифференцированный подход, который позволит развить внутреннюю мотивацию, саморегуляцию с учетом способностей и возможностей каждого учащегося, индивидуально определиться с учебной и дополнительной литературой, наметить перспективы своего профессионального роста.В этом важнейшим залогом успешности и результативности проводимых в стране реформ является уровень готовности педагога к преобразованиям. Вывести процесс обучения на новый уровень способен лишь педагог, способный видеть перспективы своей преподавательской деятельности, профессионально владеющий инновационными технологиями, эрудированный, имеющий широкий кругозор.Таким образом,психолого-педагогическая компетентность педагога-одна из основных профессиональной компетентности. Профессиональная же компетентность является гарантом эффективности деятельности педагога, его способности соответствовать современной ситуации, основой которой является компетентностный подход. Ведущий исследователь в области педагогики и психологии Фрумин И.Д. определяет, что «компетентностный подход проявляется как обновление содержания образования в ответ на изменяющуюся социально-экономическую реальность» [9]. По мнению И.С. Сергеева, В.И. Блинова «компетенция – готовность человека к мобилизации знаний, умений и внешних ресурсов для эффективной деятельности в конкретной жизненной ситуации. Компетенция – это готовность действовать в ситуации неопределенности» [8]. Можно сделать вывод, что в целом компетентностный подход предполагает,что образование–это процесс непрерывного развития человеческой личности, знаний и навыков, а также способность предпринимать действия, направленные на преобразование, в частности, педагогической деятельности. Ключевыми элементами психолого-педагогической компетентности педагога выступают: знания в области возрастной психологии и применение этих знаний на практике;социально - психологические знания об особенностях учебно-познавательной и коммуникативной деятельности каждого учащегося, а также об особенностях взаимоотношений педагога с классом, о закономерностях общения;психологические знания об особенностях преподавательской деятельности, своей личности и ее характерных качествах (самовосприятие); умение управлять своим эмоциональным состоянием.В структуре психолого-педагогической компетентности учителя важными компонентами являются коммуникативная компетентность, интеллектуальная компетентность и социально-психологическая компетентность. 314

В психолого-педагогической компетентности педагога, к профессионально важным качествам относятся: способность к рефлексии, эмпатия, гибкость, коммуникабельность, способность к сотрудничеству, сенситивность. В современном преподавании педагогическая рефлексия, является актуальной, так как она дает возможность видеть свою профессиональную деятельность глазами учащихся, родителей учащихся, коллег. Иначе говоря, педагогическая рефлексия дает возможность осознавать то, как педагогическая деятельность воспринимается другим участниками образовательного процесса. При этом важна установка учителя на регулярную «обратную связь», на умение адекватно интерпретировать получаемую информацию с позиций учеников, умение объективно оценивать результативность и целесообразность предпринимаемых им педагогических решений. В педагогической деятельности рефлексивность способствует развитию других профессионально важных качеств, и прежде всего эмпатии и гибкости. Единство указанных личностных качеств позволяет педагогу находить новые методы педагогического взаимодействия, необходимые для формирования проблемно-исследовательского подхода к собственной профессиональной деятельности, к проектированию учебного процесса. Возросшие требования к педагогической деятельности требует от педагога осознания своей роли в этом процессе, проявления творческого подхода с учетом изменчивых ситуаций педагогического взаимодействия. Поэтому возрастает важность такого качества, как гибкость, которая проявляется в необходимости выбора средств,форм, приемов коммуникации в зависимости от возрастных и индивидуальных особенностей учащихся. Гибкость- это способность быть постоянно изменяющимся в изменяющемся мире (тем более в ситуациях педагогического взаимодействия), а также это умение адекватно выразить свою индивидуальность. Гибкость предполагает и гибкость такого психического процесса как мышление, умение самостоятельно переносить ранее усвоенные знания, умения в новые педагогические ситуации; видеть возникающие проблемы с разных ролевых позиций; быстро менять приемы и способы действий в соответствии с новыми условиями. Эмпатия – это профессионально важное качество в педагогической деятельности, которое предполагает проникновение, сочувствование переживаниям другого человека. Учебный процесс всегда сопровождается эмоциональными переживаниями. Способность педагога эмоционально откликаться на проблемы ученика – качество, которое способствует тому, насколько учащийся в дальнейшем проявит доверие и будет включен в познание, активную познавательную деятельность. Здесь же важна сенситивность,ее многие исследователи трактуют как особую чувствительность и восприимчивость к внешним воздействиям. В педагогической деятельности сензитивность можно трактовать, как умение поставить себя на место ребенка, взглянуть на события с его позиций. 315

Следовательно, проявление эмпатии, сенситивности педагогом означает, что специфика поведения ученика понимается и принимается. Эффективность учебного процесса во многом зависит от того, насколько чутко и эмоционально учитель воспринимает и реагирует на весь ход взаимодействия не только во время урока, но и во внеклассной деятельности. Следующей особенностью психолого-педагогической компетентности является коммуникабельность - профессионально важное качество, которое позволяет педагогу выстраивать взаимоотношения со всеми участниками образовательного процесса. Способность к сотрудничеству в свою очередь позволяет педагогу формулировать свою точку зрения, слушать и слышать другого, выяснять точки зрения своих партнеров, разрешать разногласия с помощью логической аргументации, оказывать эмоциональную и содержательную поддержку тому, кто в этом особо нуждается; стать на позицию другого и координировать разные точки зрения, осуществляя обмен мнениями; занимать диалогичную, а не монологичную позицию. Способность к сотрудничеству предполагает открытость педагога и готовность к любым формам взаимодействия. Рассмотренные составляющие психолого педагогической компетентности способствуют профессиональному развитию педагога, являются неотъемлемой составляющей современности, инновационности в современном образовании, в период глобальной конкурентоспособности. Социальная ситуация, в которой протекает образовательная деятельность современной школы, усиливает потребность в гибкой, творческой личности, способной адекватно реагировать на происходящие изменения, готовой участвовать в инновационных процессах, способной к самореализации в любых проблемных ситуациях. Психолого-педагогическая компетентность педагога в рамках обновления содержания образования должна быть на высоком уровне, что является велением времени. Использованная литература: 1.Болотов В.А, В.В.Сериков.Компетентностная модель: от идеи к образовательной программе. – Педагогика, №10, 2003. - С.8-14. 2. Государственный общеобязательный стандарт основного среднего образования. Приложение 6 к постановлению Правительства Республики Казахстан от «13» мая 2016 года № 292 3. Казарницкая Т., Головина И., Каплич Л.,Уварова И., Цветкова Т.Компетентность учителя: инструментарий оценки и самооценки. – Директор, 2002, №6. - С.16-25. 4. Компетенции в образовании: опыт проектирования: сб. науч. тр. / Под ред. А.В. Хуторского. – М.: Научно-внедренческое предприятие «ИНЭК», 2007. – 327 с. 5. Лебедев О.Е. Компетентностный подход в образовании. - Школьные технологии. 2004, №5. - С.3-9. 316

6.Нестеров В.В. Белкин А.С. Педагогическая компетентность. Екатеринбург. 2003. 7. Послания Президента Республики Казахстан Н. Назарбаева народу Казахстана от 31 января 2017 года «Третья модернизация Казахстана: глобальная конкурентоспособность» 8.Сергеев И.С., Блинов В.И. Как реализовать компетентностный подход на уроке и вне урочной деятельности. Практическое пособие. – М.: АРКТИ, 2007. – 132 с. 9. Фрумин И.Д. Компетентностный подход как естественный этап обновления содержания образования // Педагогика развития, ключевые компетенции и становление: матер. XI науч. практ. конф.- Красноярск, 2003. МДҰ ҚЫЗМЕТІН БАҒАЛАУДА БІЛІМ БЕРУ КВАЛИМЕТРИЯСЫНЫҢ ƏДІСТЕРІ ЖƏНЕ ОЛАРДЫ ТИІМДІ ҚОЛДАНУ Əлім Гүлмира Əлімқызы «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ, кафедра аға оқытушысы

МДҰ қызметін бағалауда білім беру квалиметриясының əдістері жəне оларды тиімді қолдану үйренудің ең тиімді жолдары, топтың жұмыс жасау деңгейін арттырып, тыңдаушыларды оқу мен жұмыстың жаңа тəсілдеріне үйретуде өзіндік ықпалын тигізеді. МДҰ квалиметриялық зерттеу кезеңдеріне тоқталсақ: Бірінші кезеңде теориялық жəне эмперикалық материалды оқыпүйрену жүзеге асуы керек: мектепке дейінгі білім жүйесі туралы əлеуметтік, психологиялық, педагогикалық, философиялық еңбектер оқып-үйренілуі қажет.Сонымен қатар мекеменің іс-қағздарын зерделеп, мекеме басшыларымен пікірлесу қажет. Екінші кезеңде мектепке дейінгі білім беру мекемесінің қызмет жүйесін бағалаудың стратегиясы мен тактикасы құрылуы керек. сапа өлшемдерінің интегральды моделі,құрылым мен номенклатурасы айқындалады.Мекеме ішінде сауалнамалар, мамандар арасында əңгіме шаралары жүргізіледі. Зерттеудің негізгі əдісі тəжірибе тарату болып табылады. Үшінші кезеңде мектепке дейінгі білім беру мекемесінің қызмет сапасы эксперименттік апробация технологиясымен жүзеге асады. Соңында эксперимент нəтижелері сарапталады да нəтижесі шығарылады. Негізгі бөлім: МҰ қызметін бағалауда білім беру квалиметриясының əдістері жəне оларды тиімді қолдану Квалиметриялық зерттеудің жаңалығы: - мектепке дейінгі білім беру мекемесінің қызмет жүйесін бағалаудың құрылым мен номенклатурасы айқындалды. 317

-мектепке дейінгі білім беру мекемесінің қызмет жүйесін бағалаудың білімдік квалиметрия негізіндегі кешенді технологиясы жүзеге асады. Мектепке дейінгі білім беру мекемесінің қызметін бағалаудың кешенді есебі екі кезеңнен тұрады: -жекелеген сапа өлшемдерінің 0 ден 1 ге дейінгі бағасы (1 – жоғары баға, 0 – төмен баға, яғни мекеме талап деңгейіне сай емес), -барлық өлшемдерді ортақ кешенге топтастыру. Жинақталған барлық өлшемдер көрсеткіштерді өзіндік ерекшелігіне сəйкес 4 топқа бөлуге əкеледі: 1.Абсолюттік өлшем көрсеткіштері (көп мөлшерде қажетті мəліметттер алу мүмкіндігі). Мысалы, «Жазғы тынығуды ұйымдастыру». 2.Мүмкіндігіне қарай табылған көрсеткіштер (өлшемдердің сапасы оны құрайтын элементтерден көрініс табады). Мысалы, «Емдеу, алдын алу қызметтерін ұйымдастыру жұмыстарын қажетті құралдармен қамтамасыз ету». 3.Бинарлық көрсеткіштер («бар» немесе «жоқ»). Мысалы, «Көкемөнермен айналысудың педагогикалық кадрлармен қамтамасыз етілуі». 4.Градиациялық көрсеткіштер (өлшем сапасы оның көрінуімен бағаланады). Мысалы, «Көкем-эстетикалық қызметті ұйымдастыруда дифференциалдық жүйені қолдану». Өзгерістерге сəйкес мектепке дейінгі білім мазмұнын жаңартуға ықпал ететіп, педагогикалық ұжым тарапынан өзгеріс жасауға болатын төмендегідей ішкі, маңызды факторларды атап айтуға болады: -балаларға арналған арнайы дамытушы ортаның жабдықталуы жəне оңтайлы мүмкіндіктердің жасалуы, білім беруде жеке тұлғаның қажеттіліктерініңескерілуі; -білім берудің жалпы адамзаттық құндылықтары мен гуманитарлық бағыттарының тереңдетілуі; -оның əмбебаптылығы, қоғамдағы білім берудің интеграциялануы; -нарықтық экономиканың дамуы; -əлеуметтік қажеттіліктің көбеюі; -білім берудің азаматтық қызметінің рөлінің көтерілуі; -жеке тұлғаның кəсіби шеберлігіне қойылатын талаптың жоғарылығы; -білім беру мазмұны мен оны меңгерутəсілдері; -педагогтің балалармен өзара əрекеттерінің типтері; -мектеп жасына дейінгі балалардың өмірі мен əрекеттерін ұйымдастыруы; -мамандармен қамтамасыз ету жəне материалдық базаны жабдықтау, оқуəдістемелік, қаржылық қорларды нығайтуы; -білім беру үдерісінің санитарлық гигиеналық шарттары мен дəрігерлік сауықтыру бағыттары; -білім беру үдерісіне психологиялық қолдау көрсетілуі; - педагогтар мен жетекшілердің кəсіби құзыреттілігі; -педагогикалық ұжымның əлеуметтік институттармен өзара əрекеттері; 318

-балаларды тəрбиелеу, оқыту мен дамыту мəселесінде мектепке дейінгі ұйымдар мен отбасының бірлескен əрекеттері; -мектепке дейінгі ұйымдарды инновациялық басқарудың ұйымдастыру. Сапа нақты жүйеге сай анықталады, яғни мекемелердің көрсеткіштерін бір-бірімен салыстыру арқылы жүзеге асады (реперлік нүктелер), барлық өлшемдер 0 ден 1 ге дейін бағаланып, ортақ сапа бағасы шығады. Көрсеткіштерді бағалау 3 категорияға бөлінеді: ілгерілемелі, кері кеткен жəне қоңырау тəрізді. Алдыңғы екі категорияға жататаын мекемелер көрсеткіштеріне сəйкес біресе ілгерілеп, біресе кейінге қалып отырады.

Сызбада 0 ден 1 ге дейін бағалау арқылы диаграмма құру көрсетілген. Квалиметрия арқылы мектепке дейінгі білім беру мекемелерінің рейтингін шығару түрлі балабақшаларды ерекшеліктеріне қарай топтауға мүмкіндік береді. Төменде квалиметриялық бағалау өлшемдерінің біріне кіретін балалардың тамағын ұйымдастырудың негізгі принциптері келтіріледі: Мектепке дейінгі білім берудегі денсаулық сақтау тенологияларының басты міндеттерінің бірі бұл балалардың денсаулығын сақтау мен жақсарту медициналық қызметкердің, педагогтардың, тəрбиешілердің басшылық етуімен жүргізіледі: - мектеп жасына дейінгі балалардың денсаулығының мониторингін ұйымдастыру (Жеке тұлғаның дамуы үшін мектепке дейінгі кезең ең қолайлы кезеңі болып саналады, себебі оқу-тəрбие үрдісін салауаттандыру мақсатын жүзеге асыруда, балалардың жеке психологиялық, физиологиялық денсаулықтарын сақтауды ескеру аса маңызды). - мектеп жасына дейінгі балалардың тамақтануын ұйымдастыру мен бақылау - мектеп жасына дейінгі балалардың дене дамуы. Балалардың тамақтануы балалар ағзасының қалыпты өсімі мен дамуын қамтамасыз ететіндей, бұлшық етті, сүйек пен миды мектептегі сабақтардың басталуымен байланысты тəртіптің өзгерісіне ойды жəне денені дайындайтындай болып ұйымдастырылуы қажет. Тамақтану - баланың физиологиялық жəне психологиялық өсу үдерісінің қалыпты, дұрыс өтуін қамтамасыз ететін маңызды факторлардың бірі, Тамақ сапасының төмендеуі бала ағзасының қорғау-бейімдеу механизмінің деңгейінің төмендеуіне 319

əкеліп соғады жəне аллергиялық əрекеттің өсуіне мүмкіндік туғызады, сондай-ақ асқорыту ағзасының ауруына себепші болады. Тамақтануды ұйымдастырудың негізгі принциптері: - Тамақ мөлшерінің энергетикалық құндылықтары баланың энергетикалық шығындарына сəйкес келеді; - Тамақ мөлшеріндегі барлық ауыстырылатын жəне ауыстыруға болмайтын азық түліктер теңдестірілген. - Тамақ мөлшерінің теңдестірілуін қамтамасыз ететін азық-түліктер мен тамақтардың көптеген түрлері; - Азық-түліктердің технологиялық жəне аспаздық дұрыс өнделуі, олардың тамақ құндылықтарының бастапқы қалпын сақтауға бағытталған, сондай-ақ тағам дəмінің жоғары сапасы. - Үйлесімді тамақтану тəртібі, айналадағы жағдай балалардың тамақтаны мəдениетін дағдыландыруға себепші болады; - Тамақтануға деген гигиеналық талаптарды сақтау (тамақтану қауіпсіздігі). Мектепке дейінгіұйымдар квалиметриялық зерттеулер арқылы сапаны жақсарту бағытында көптеген əдістерді қолданады. Осындай əдістерді шартты түрде 3 топқа бөлуге болады. 1.Сапаны қамтамасыз ету əдістері; 2.Сапаны жандандыру əдістері; 3.Сапа жөніндегі жұмыстардың нəтижесін бақылау əдістері. Аталған зерттеуді тиімді жүргізуге отырып: -Мектепке дейінгі білім беру саласы мамандарының кəсіби құзыреттілігін арттыру жүйесіндегі стратегиялық басымдықтарды анықтауға; - Сондай-ақ «мамандар тапшылығы» мəселесін шешуге, үздіксіз білім берудің ұлттық үлгісін дамыту үшін мектепке дейінгі білім беру саласының басымдықтарын анықтау; -Əлемдік білім беру кеңістігімен ықпалдасуға мүмкіндік туады; Тапсырма: Квалиметрия мекемелердің қызмет нəтижесін өлшейтін болғандықтан, мектепке дейінгі білім беру мекемелерін үш топқа бөлу: (бейнероликтер пайдалану) -Даму мен денсаулық қорғау талапқа сай мекеме; -Ерекше білім беру үрдісін қажет ететін тəрбиеленушілері басым (дарынды балалары көп) мекеме; -Аралас контингентті мекеме. 1.Топтық жұмыс ЖИГСО тəсіл бойынша талдау Мазмұны Артықшылықтары мен пайдасы Қалай қолдауға болады Жариялау жəне қорытындылау Квалиметрия мекемелердің қызмет нəтижесін өлшейді жəне нормадан ауытқу жағдайы туындағанда мəліметті жүйенің «кіруін» реттейтін 320

механизмге береді, сол арқылы өзін-өзі реттеу принципін жəне кері байланысты іске асырады. Пайдаланылған əдебиеттер: 1.Аверин А.Н. Профессиональная подготовка кадров. – М.: «Альфа-Пресс», 2008. 2.Василевская И.В. Инновационный менеджмент.– М.: «Издательство РИОР», 2004. с. 3.Салимова Т.А. Управление качеством. Учебник. Москва: Омега-Л, 2008. 4.Баярыстанова Э.Т. «Экспертиза и анализ как условия эффективности управления качеством образования в школе», автореферат…канд.пед.наук.Алматы, 2009 5.Юнита 1 Басқару Саралу жадығаттары. Астана.Қараганда .2003

МЕТОД ПРОЕКТОВ КАК ИНСТРУМЕНТ ФОРМИРОВАНИЯ ФУНКЦИОНАЛЬНОЙ ГРАМОТНОСТИ УЧАЩИХСЯ Утемисова Г.Ш. старший преподаватель кафедры «Инновационных технологий и методики преподавания естественнонаучных(гуманитарных) дисциплин» филиала АО НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Атырауской области

Интеграция страны в мировое образовательное пространство обуславливает необходимость в соответствии с требованиями государства и общества ориентировать обучение подрастающего поколения на развитие компетенций, способствующих реализации концепции «Образование на протяжении всей жизни». Следовательно, обществу необходим человек функционально грамотный, умеющий работать на результат, способный к определенным, социально значимым достижениям. Функциональная грамотность, как основа успешной социализации подрастающего поколения, рассматривается как способность использовать знания, умения и навыки, приобретенные в школе, для решения широкого диапазона жизненных задач в различных сферах человеческой деятельности, а также в межличностном общении и социальных отношениях. В связи с этим, на современном этапе развития образования широкое распространение получает проектно-исследовательская деятельность. Проектноисследовательское обучение является одной из наиболее активных форм обучения. Значительно оживляя процесс восприятия нового через сознательную деятельность учащихся, через обучение в действии. А полученные в деятельности знания остаются прочными и долговременными. Ведь проект–это и метод обучения, и содержание обучения, и форма организации учебного процесса, и особая философия образования. Универсальность проектного метода позволяет применять его и при работе с разными возрастными категориями учащихся, и на любых 321

этапах обучения, и при изучении материала различной степени сложности. Этот метод применим к системам знаний всех без исключения учебных дисциплин. Метод проектов по своей сущности нацелен на формирование способностей, обладая которыми, выпускник школы оказывается более приспособленным к жизни, умеющим адаптироваться к изменяющимся условиям, ориентироваться в разнообразных ситуациях, работать в различных коллективах.Работа над проектом всегда направлена на разрешение конкретной,причем социально-значимой проблемы. Планирование действий по разрешению проблемы всегда начинается с проектирования самого проекта, с определения вида продукта и формы презентации. Наиболее важной частью плана является пошаговая разработка проекта, в которой приводится перечень конкретных действий с указанием результатов, сроков и ответственных. Исследовательская работа учащихся является обязательным условием каждого проекта. Работа над исследовательским проектом позволит учащимся получить практический опыт в планировании, формулировании научной проблемы, гипотезы, разработке эксперимента, сборе и обработке данных, презентации полученных результатов, что несомненно понадобиться им в продолжении образования и в процессе профессиональной деятельности. Единой точки зрения на то, каким должен быть проектиндивидуальным или групповым, не существует. Одни допускают только индивидуальные проекты, другие считают, что эффективны лишь групповые проекты. Цель любого проекта – формирование различных ключевых компетенций:рефлексивные умения;поисковые (исследовательские) умения; умения и навыки работы в сотрудничестве; менеджерские умения и навыки; коммуникативные умения; презентационные умения и навыки. Рассматривая преимущества индивидуальных и групповых проектов, можно сказать, что этой цели отвечают и индивидуальные проекты и групповые. Преимущества индивидуальных проектов: - план работы над проектом может быть выстроен и отслежен с максимальной точностью; - у учащегося формируется чувство ответственности, поскольку выполнение проекта зависит только от него; - учащийся приобретает опыт на всех этапах выполнения проекта: от замысла до итоговой рефлексии; - у учащегося формируются важнейшие навыки: исследовательские, презентационные, оценочные. Преимущества групповых проектов : - формируются коммуникативные навыки; - каждый учащийся имеет возможность на определенном этапе проявиться как лидер; - возможность рассмотрения большего количества идей, гипотез, точек зрения и различных путей решения проблемы; 322

-элемент соревнования повышает мотивацию участников и положительно влияет на качество выполнения проекта. Учителя,начинающие использовать метод проектов, должны выработать новую стратегию обучения, если хотят добиться успеха. Методы прямого обучения, основанные на учебниках, лекциях и традиционном оценивании, плохо работают в междисциплинарном мире проектного обучения. В ходе проектов учителя сами учатся вместе со своими учениками распознавать ситуации, которые помогают разработать хорошие проекты; структурировать проблемы в качестве возможностей для обучения; управлять процессом обучения; разрабатывать содержательные формы оценивания. Сегодня уже ясно, что школа будущего - это школа проектов. Проект-это метод обучения, который может быть использован в изучении любого предмета, может применяться на уроках и во внеклассной работе. Он ориентирован на достижение целей самих учащихся, и поэтому он уникален. Проект формирует невероятно большое количество умений и навыков и, поэтому, он эффективен. Проектная деятельность формирует функциональную грамотность учащихся, дает столь необходимый школьникам опыт деятельности, и поэтому он незаменим. Проект-это особая философия образования: философия цели и деятельности, результатов и достижений, которая принята школой сегодняшнего дня, потому что позволяет органично соединить несоединимое-ценностно-смысловые основы культуры и процесс деятельной социализации. Литература: 1.Селевко Г.К. Педагогические технологии на основе активизации, интенсификации и эффективного управления УВП/ Г.К. Селевко.- М.: НИИ школьных технологий, 2005.- 288 с. 2.Кальней В.А. Структура и содержание проектной деятельности /В.А.Кальней, Т.М. Матвеева, Е.А. Мищенко, С.Е. Шишов //Стандарты и мониторинг в образовании. – 2004. – №4. – с. 21-26. 3.Пахомова Н.Ю. Что такое метод проектов? / Н.Ю. Пахомова // Школьные технологии. – 2004. - №4.-с.93-96. 4.Саломатова О.С. Становление коммуникативной компетентности школьников в ходе проектно-исследовательской деятельности / О.С. Саламатова // Начальная школа. – 2007. -№7.- с.40-43. 5.Сергеев И.С. Как организовать проектную деятельность учащихся: Практическое пособие для работников общеобразовательных учреждений / И.С. Сергеев. – М.: АРКТИ, 2007.- с.80. 6.Бычков А. В. Метод проектов в современной школе. - М., 2000.

323

АДАМНЫҢ ҚҰНДЫЛЫҒЫ- ТƏРБИЕЛІГІНДЕ Туякова Алмагуль Жасталаповна Атырау облысы, Құрманғазы ауданы М. Əуезов атындағы орта мектебінің «Өзін – өзі тану» пəнінің мұғалімі

Ж.Аймауытұлының «Психологиясын да» баланың жан дүниесінің қалыптасуына, əсіресе, оның дүние есігін алғаш ашқан кезіңінде əке – шешесінің рөлі ерекше маңызды екенін айтқан.Ол баланың жақсы, өнегелі , тəлім- тəрбиені біртіндеп, тамыздықтап жинайтынына, яғни жақсы, жаман қылық та ата-анадан жұғатынына ерекше мəн береді. Біз озіміздің əр есімізбенбалаларымызға: «Сен жалғыз емессің» деген сөздің басқа да мағынасы бар. Ол: сен жалғыз емессің, сенің айналаңда мүдделерімен де,қалауларымен де санасуынатура келетин адамдар бардегенге де саяды.Егер өсіп келе жатқан бала бойында өзіңе жақын адамдарға,өзіне тапсырылған іске деген қамқорлық сезімі болмаса, одан Отанға қамқор адам тəрбиелеп шығару мүмкің емес. Егер баланың өз қолымен іспен жасалған жақсылық , қолбағыс тəжіребесі болмаса, егер ол бала кезінде біреулерге істеген жақсылығы үшін қуанып көрмесе, онда одан ешқашан біздіңқоғамымыздың: «бəріміз біріміз үшін, біріміз бөріміз үшін» немесе ел үшін Отан үшін дейтін қағидасына сай адам шықпайды. Бала ата- анасына, əжесіне іні- қарындасына, аға- апасына қамқорлық ете алмаса, адамға қамқорлық жауапкершілікті сезіну дегеніміздің өзі осы. Баланың акешешесі осал мінезді адам болса, оның баласының да алысқа бара қоюы екі талай. Бұл мəселені ата-аналармен қатар, мектеп мұғалімдері де ерекшеескеру керек. Барлық үлкендердің алдында тұрған міндет – бала жүрегін сергек те сезімтал, өмірге құштар ету, қөрсоқыр етпей, ақылды да көзі ашық қуаныш пен ренішке, бүкіл адамзаттық тоғанысқа ортақтаса, адамгершілікпен,ерлік жасауға ұмтыла білетін етіп тəрбиелеу. Ең бастысы, бала жанұяның мейірім шуағына ғана бөленіп қоймай, ерте бастан өзінің де жан жылуын бөлісуге де үйренуі керек.Ата- аналар мен балалар арасындағы мейірбандылық екі жаққа да бірдей болғаны жөн.Баласына ерекше ілтипатпен қарайтын ата-анлар жанұясында өскен баланың кез- келген қылығы оның өзі араласатын адамдарға деген сүйіспеншілігі мен ытасының, құрметінің ұштасқан көрінісі болып табылады. Егер бала өмірді таусылмайтын той- думан деп ұқса- онда жаман не болсын. Өмір біріңғай қуаныштан ғана тұрмайды, оның қиындығы да, қайғысы да бар. Табанынын сыз, маңдайынан кун өтпеген бала өмірдің парқын да білмейді. Ер жеткен соң да қызық қуып оңай жол іздейді, оны табу қолынан келе қоймаса шамданып, өмірге қанағаттанбайды. Сондықтан да бала бастан кешетін сезімдер санатында бастан ашшы да, тұшшы да, ренішті де, куанышты да жағдайлар болғаны жөн. Ұлағатты сөз- ақыл, тəрбиелі іс өнеге, өдеттəрбиені құрайтындар осылар.Үлкендер өздерінің өзгелерге жақсылық ойлайтын қасиетін балаға үлгі етіп қана қоймай, олардан айналасындағыларға өз отбасынан тыс адамдарға жағымсыз қылықтарын жеп- жеңіл кешіре салады. Қызының кейбір шамданған кезінде, істеу керек 324

деген сұрағына анасы: «Өз қалауынша істейбер»,- дей салатын кездері болады.Содан соң қызың жалғыз, оның достары жоқ, оған ешкім жуыспайды деп күйіп- піседі.Жеке адамның қалыптасу қағидасы мынадай, егер бала айналасындағыларға қайырымсыз болса, ол келе-келе өзінің атаанасымен қарым- қатынаста да қатыгездіккөрсетеді. Сөйтіп, ең алдымен ата- ананың өздері қайырымсыз адаммен араласудың ашшы дəмін көбірек тартады.Балалар тіпті де өзімшіл емес, бірақ бейғам, жеңілтек, яғни жауапкершіліксіз:үйге белгілі уақытында келмесе, ол анасын суймегендігі емес, оған қамқор бола білу тəжрибесінің аздығы, ана қоңілінің күдікпен аландап отыратын жағдайын түсінбегендігі ғана.Мəселен, Жоғары класта оқитын қыз бала былай деп жазады: «Қазір мамаң жоқ кезде, мен өзімнің кешірілмес бір теріс қылығыма байланысты оқиғаны өкінішпен еске аламын, мамам маған плащ сатып алып беру үшін мені дүкенде күтетін, мен баратын болып келіскенбіз. Бірақмен жолда құрбы қызымды кездестіріп қалдым. Онымен сөйлесе тұрып, сағатыма қарамай кешігіп бара жатқанымды байқамай тұрмын, дегенмен: мамам күте тұрады гой деп ойлаймын. Сөйтіп, мен магазинге 15 минут кешігіп келсем, анам сауда сүресіне сүйеніп, жүрегін қолымен басып тұр екен. Ол қиналып тұр еді: магазин іші ыстық та қапырық, оның үстіне анамның үстіне кигені қысқы пальто. Ол уөделескен уақыттан тым ертелеу келіп, мені жарты сағаттай, тіпті одан да көбірек күтіп қалған тəрізді. Мамам мені көрісімен: Ештене етпес, ештене етпес, мен түсінемін ғой, сені сабағыңа бола кешігіңкіреп қалған шығарсын. Қорықпа, қазыр-ақ қояды ауырғаным», дейді. Бақсам мамам бұрыннан ауырады екен ғой, мен онысын өлі білмейтін едім. Мен казір мамам күтіп қалмау үшін бір сағат бұрын, тіпті бір төулік бұрын жүгіріп барар едім, амал не, енді жүгіретінде ешкім жок. «Мамам, бұдан былай есіңде болсыншы: мен енді ер жеттім ғой. Кейде кешігіп келсем, мен үшін қобалжымай- ақ қой!»- дейді. Жоғары класта оқитын қызы мен ұлы.Балаларға жасаған қамқорлығымызға орай олардың бізде деген жанашырлық сезімі өзінен – өзі пайда болады деп санаймыз. Алайда, адамға деген қайырымдылық пен ықылас өзінен – өзі тəрбиеленбейді. Баланың өзін ізгі адам ретінде көрсетуіне жағдай жасап, өзгелерге жақсылық жасау оның да қолынан келетінін ұғындырып отырған жөн. Өйткені, оның мұндайды өзірше білмеу де мүмкін: оның біреуге жақсылық істесем, жылы жылы ықлас көрсетсем деген құлшысын болғанмен, бірақ соны қалай істеу керек екенін жас шамасына орай біле қоймайды. Бүгінгі балалар: мамамыз мықты, ол ешкімнің көмегін керек қылмайды, қажет қылса, кез- келген адамға қол ұшын береді, деп ойлауға үйренген. Шынында, əйелдер рухының күшті екені рас. Біз, аналар, өзімізге,шын мəнінде сөзбен де, іспен де, ең аяғы жылы көзқараспен демеу керек кезінде де балалар алдында күшті болып көрінуге тырысамыз. Біз олардыңөзіміздің қиналыс – толғанысымызға араластырғымыз келмейді.Біз балаға оның жағымсыз қылығы үшін қанша кейісек те, ешқашан дерлік оның өзімізге деген адамгершілік сезімін оятуға тырыспаймыз. Жапа шеккен, ренжіп қалған кейіп көрсетуден қорқып, тек 325

көптен көңілде пісіп жүрген нəрсені ғана айтамыз. «Мені де ойлайтын кезін жетті ғой осы. Былай істе: мен сенің мейірімсіздігің мен көзге ілмеушілігіңнен жапа шекпейтінболайын». Бұл сөздерді біз ешқашан дерлік естіртіп айтпаймыз.Балалардан жасыратын несі бар, бұған дейін рухани жағынан күшті ана, сонымен бір сəтте əйел ретінде нəзік жан күйінде қалады. Ұрпақ бізді рухани күшімізге, өмірге деген құштарлық қуатымызға, тағдыр тəлкегіне мойын ұсынбайтындығымызға, ерлігімізге, адамгершілігімізге қарап бағалайтын болсын.Адамның жеке басының қасиеттері, өдетте 5 жасқа дейін қалыптасады деген пікір бар. Бұл сөздің растығын өмірдің өзі дəлелдеп отыр. Бала əр нəрсеге құмар: айналасындағы барлық өзгерісті, табиғат тамашаларын сезінуге талпынып, өз құрыбыларымен жəне ересектермен тығыз байланысқа түседі. «Адам атаандан туғанда есті болмайды, естіп, көріп, ұстап, татып ескерсе дүниедегі жақсы- жаманды таниды, сондайдан білгені көп болған адам білімді болады»,- депті Абай атамыз. Қазіргі заман талабына сай оқу- тəрбие үрдесін ұйымдастыру, яғни əр баланы жеке қайталанбас тұлға ретінде қабылдап, оның жан- жақты дамуын зерттей отырып, оқытып тəрбиелеу сол баланың ата- анасының қатысуынсыз іске аспайтындығы бəрімізге белгілі. Ата- аналар баланың жас ерешеліктеріне қарай өзіндік адамгершілік құндылықтарын бойына дарыта отырып, оның рухани қазынасын жарыққа шығару, баланы жеке тұлга ретінде жетілдіру үшін бойындағы құндылықтарын дамытуы тиіс. Баланың рухани – адамгершілік дамыта отырып айналасындағы жұмыс жуйесін құрып, бала тəрбиесіндегі атааналар мен ұстаздардың бірлескен іс – əрекеттінің нəтижелі жолдарын қолдануы керек. Адамгершілік тəрбиесі үзілмейтін құндылық.

ДЕНЕ ТƏРБИЕСІ САБАҒЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДА ЖАҢА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ ТИІМДІЛІГІ Юсупов Абылай Нурланович Атырау облысы, Махамбет ауданы, О.Шонаев атындағы орта мектебінің дене тəрбиесі пəні мұғалімі

Қазіргі кездегі əлеуметтік-экономикалық жағдай,экологиялық қолайсыздық ҚР халқының өскелең ұрпақтарының денсаулығына кері əсерін тигізуде. Осы ретте, елбасымыз Н.Ə.Назарбаевтың «Қазақстан – 2050» бағдарламасындағы ұзақ мерзімді басымдықтың бірі– «Мемлекетіміздегі азаматтарының денсаулығы, білімі мен əл ауқаты тармағында» жəне кезекті Жолдауында денешынықтыру мен спортты дамытуға айрықша көңіл бөлу қажеттілігі көрсетілген. Бүгінгі таңда өз тəуелсіздігін алған егеменді еліміз осы бағытта жалпы білім беретін орта мектепте жан-жақты, дамыған, денсаулығы мықты, салауатты өмір салтын мұрат тұтқан жеке тұлғаларды тəрбиелеу басты талап етіп қойылған. 326

Білім беру мекемелерінің алдында тұрған міндеттердің бірі–жас ұрпақтың салауатты өмір сүруге көзқарасын қалыптастыру, олардың денсаулығын сақтауға, қоршаған ортасын таза ұстауға жəне жоғары, сапалы білім алып, сол білімді келешектегі өмірінде пайдалана білуге тəрбиелеу. Өмір салты мен денсаулық арасындағы өзара байланыс салауатты өмір салты ұғымын құрастырады. Салауатты өмір салтын насихаттауда, салауатты өмір сүру мəдениетін қалыптастыру мəселелерін жетілдіретін, осы саладағы басымдылықтарды анықтайтын ғылым да, өскелең ұрпақты оқыту, тəрбиелеу формалары мен жаңа əдістерді ұстанатын білім де қажет. Мектеп оқушыларының салауатты өмір салтын қалыптастыру туралы алған білімдері болашақ азаматтардың денсаулығын сақтап қалуға берік тірек болады. Мектеп оқушыларының салауатты өмір сүру мəдениетін қалыптастыру бұл: - Біріншіден, жеке тұлғаның өзін қоршаған жансыз жəне жанды табиғи ортамен жан - жақты үйлесім тауып, өз ғұмырын Отаны, елі, отбасы жəне өзі үшін барынша пайдалы өткізу дағдысын қалыптастыру; - Екіншіден, салауатты өмір салты–ол денсаулықтың үйлесімді дамып, сақталуы мен орнығуын қамтамасыз ету мақсатында денсаулықты нығайтуға бағытталған іс – шараларды жүргізу. Мектептегі оқушы денсаулығын сақтау мен қалыптастырудың басты мақсаты: тұлғаның психологиялық,дене–қимыл əрекеттерінің мүмкіндіктері мен жас ерекшеліктерін ескеріп, гигиеналық ұғымдарды, салауатты өмір салтын жəне жеке бас тазалығын жете түсіндіру; Олардың мінез–құлқында белгілі гигиеналық тұрақтылықты қалыптастыру, өзіне- өзі қызмет ету, денсаулығын сақтау, нығайту, мəдени– гигиеналық мінез–құлық дағдыларын қалыптастыру болып табылады. Салауатты өмір салтын қалыптастыру үшін қандай жағдайларға назар аудару керек? Өмір салты дегеніміз не? Бұл жеке адамның тіршілік етуге бағытталған мүмкіндіктерін қалыптастыру. Адамның əлеуметтік– психологиялық жəне биологиялық жақтан салауатты өмір салтын қалыптастыруға мына жағдайлар негіз бола алады: - белсенді қозғалыс нəтижесінде организмді шынықтыру дене тəрбиесі немесе спортпен шұғылдану; -физикалық еңбектің гигиеналық талаптарын жүзеге асыру; - жеке жəне əлеуметтік гигиеналық талаптарын жүзеге асыру; - қарым – қатынас жəне экологиялық мəдениетке жету; - зиянды əдеттерден аулақ болу. Салауатты өмір салтының бүгінгі маңызды мəселелерінің бірі– жасөспірімдер арасындағы ішімдікке салыну десек, қазіргі зерттеулерге қарағанда,оған салынудың əлеуметтік–патологиялық дамуы мына себептерге байланысты екені белгілі болып отыр: 327

- əлеуметтік – экономикалық жағдай; - отбасындағы психологиялық орта; - жұмыссыздық, мақсатсыздық немесе шектен тыс бос уақыт т.б. Сондықтан балаларды жасынан салауатты өмір салтына қалыптастыруға күш салып, зиянды əдеттерден сақтандыруымыз керек. Денсаулық тəрбиесі – ортақ мəселе. Халық санының өсуі, оның сапасы, дденсаулық мемлекет əлауқатының дамуына мұрындық болады. Сондықтан да, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ə.Назарбаев «Қазақстанның егемен мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы» деген еңбегінде соның 4 негізгі күшін атап көрсетті. Оның бірі – жер үстіндегі байлық деп отырғанымыз–адам,оның білімі мен іскерлігі, таланты мен мəдениеті, денсаулығы деген еді. Білім – қоғамды тұрақтандыратын, рухани мұраны сақтайтын, ұрпақты ұрпаққа сабақтастыратын құрал. Мүмкіндікті пайдаланып, оқытудың жаңа əдіс-тəсілдерін тиімді қолдану, жаңа технологияны денешынықтыру сабағында пайдалану арқылы жеке тұлғаны халықтың дəстүр үрдісінде адамгершілікке, салауатты өмір сүруге баулу дені сау ұрпақ тəрбиелеу дене тəрбиесі пəні мұғалімдерінің басты міндеті. Олай болса, оқыту мен тəрбиелеудің ой елегінен өтетін əдіс-тəсілдерін, жаңашыл педагогтардың тапқан əдістемелерін біліп қана қою жеткіліксіз, оны мүмкіндігінше күнделікті сабақта пайдалану қажет. Өзімнің сабағымда алдымен оқушыларға өткен тақырыптарға байланысты сұрақтар бере отырып, жаңа сабақтың қандай тақырыпта өткелі тұрғанын ашып аламын. Сабақ барысында оқушыларға логикалық сұрақтар беріп, күрделі сұрақтарды тапсырма ретінде ұсынамын. Сұрақтарға байланысты жауабын тапқан оқушы, сол жерде практикалық түрде орындап көрсетеді. Сабақ барысында оқушының көз қарасы мен бағыты айқын көрініс табады. Сонда ғана сабақ нəтижелі болып, білім сапасы артады. Дене шынықтыру пəнінің басқа пəндерге қарағанда өзіне тəн ерекшеліктері бар. Мұнда негізінен оқушының қабілеті, бейімділігі баса назарда болуы керек. Дегенмен де оқушыларды бейімдеу, қабілетін дамыту, спортқа деген қызығушылығын арттыру ұйымдастырылған сабаққа байланысты. Сондықтан оқушылардың пəнге қызығушылықтарын арттыру мақсатында сабақта тақырыпқа байланысты спорт түрлерінің шығу тарихын, спорт түрлері дамыған елдерді спорттың əр саласындағы белгілі спортшылар өмірін алуға болады. Сондықтан да мұғалім сабақты тартымды етіп теория мен практиканы ұштастыруында жаңа инновациялық технологиялардың тиімділігі баса назарда болуы қажет. Бұл мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынас, сабақты жақсы оқитын, спортқа бейім оқушылармен белсенді жұмыс істеп қана қоймай, барлық баланың дамуы үшін қолайлы жақсы ойлар туғызып, қабілеті жеткен жерге дейін еңбек етуін ойластыру. Барлық оқушылар өз қабілетін ең төменгі жеңіл тапсырмаларды орындаудан бастайды да, оларды міндетті түрде толық орындап болғаннан кейін ғана, келесі күрделі 328

деңгейдегі жаттығуларды орындауға көшіп отырады. Бұл оқушылар арасындағы бəсекелестікті жəне əр оқушының өз қабілетіне, қызметіне сəйкес жоғары деңгейге көтерілуіне толық жағдай жасалады. Осылай ойын элементтерін, əдістерін деңгейлеп орындату арқылы оқушылардың тапсырмаларды орындауда жинаған ұпайларын «даму мониторингі» кестесіне белгілей отырып, оқушы біліміне талдау жасап отыру қажет.Өтілетін тақырыптарға байланысты қызықты сергіту ойындарын ойнатудың да сабақ барысының сапасын арттыруға ықпалы көп. Атап айтсам:«Кім шапшаң?»,«Көңілді ойындар!»,«Мен чемпион!», сонымен қатар қозғалмалы ойындар жəне ұлттық ойындарды сабақта түрлендіріп өткізуге дағдыландыру. Дене тəрбиесі сабағында оқушылардың салауатты өмір салтын қалыптастыруда жаңа инновациялық технологияларды қолдану арқылы оқушылардың пəнге деген қызығушылығын арттырып, білім сапасын көтеруге сыныптан тыс спорттық шараларды ұйымдастыруда маңызы зор. Соның ішінде қазақтың ұлттық ойындары мен қозғалмалы ойындарын, əр түрлі жарыстарын, тоғызқұмалақ, арқан тартыс, аударыспақ сынды ойын түрлерін өткізіп отыру керек. Осындай жұмыстарды жүргізу нəтижесінде оқушылардың белсенділігі артып, спортқа деген бейімділігі қалыптасып, оқушылардың танымдық қабілеттері артып, адам денсаулығы салауатты өмір сүруде спортқа байланысты екендігін түсінеді. Пайдаланылған əдебиеттер: 1.Мұқышова М, Валеология. Денсаулық жəне өмірлік дағдылар. А, 2009. 2.Дене мəдениеті – оқушыларды оқыту мен тəрбиелеу жүйесінде. ІзденісПоиск. №2(4) 2009. 3.«Мектептегі дене шынықтыру» журналы, № 2, 2012.

КӨП ТІЛДІ БІЛУ – ЗАМАН ТАЛАБЫ Тəжіғалиева Лаззат Атырау қаласы, №34 лингвистикалық мектеп-гимназиясының мұғалімі

Тілден биік асқар жоқ, Тілден асқан байлық жоқ, Тілден терең теңіз жоқ. Ғ. Мүсірепов Тілді білу–оңай шаруа емес. Ешкім тумысынан қостілді болып тумайды. Бұл үрдіс қажеттіліктен туындайды. Қазіргі уақытта көп тілді білу– өмір қажеттілігі. Осы қажеттілік негізінде қостілділік (көптілділік) пайда болып қалыптасады жəне қоғамда ұлт саны қаншама көп болса, ол үшін қостілділік пен көптілділік соншама қажет. Бірнеше тілді меңгеру арқылы жас ұрпақ білім кеңістігінде еркін самғап, əлемдік ғылым құпияларына үңіліп, өз қабілетін танытуына мүмкіндік алады. ҚР «Білім туралы» Заңының 5-бабында «Барлық оқу 329

орындары мемлекеттік жалпы міндетті стандартқа сəйкес мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін білу мен дамытуды, орыс тілі жəне бір шетел тілін оқып үйренуді қамтамасыз етуге тиіс» деп көрсетілген. Осыған орай, білім ұйымдарының үш тілде оқытуды қолға алудағы негізгі мақсаты – бірнеше тілді меңгерген, жан-жақты білімді, бəсекеге қабілетті, мəдениетті тұлғаны қалыптастыру болып табылады. Елбасымыздың―Жаңа əлемдегі жаңа Қазақстанǁ атты Жолдауында―«Тілдердің үштұғырлылығы» мəдени жобасын жүзеге асыруды ұсына отырып: «Қазақстан бүкіл əлемде халқы үш тілді пайдаланатын мəдениетті ел ретінде танылуға тиіс. Бұлар: қазақ тілі – мемлекеттік тіл, орыс тілі – ұлтаралық қатынас тілі жəне ағылшын тілі – жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі», – деген болатын. Сондай-ақ, Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан–2050" стратегиясында еліміздің əлемдік интеграцияға кірігуі үшін көптілділікті дамыту міндеті қойылды. Қазақстан Республикасында білім беруді жəне ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында үш тілде білім беруді дамыту бойынша кең ауқымды іс-қимыл жүргізу үшін 2015-2020 жылдарға арналған жол картасы əзірленді делінген болатын. Сонымен қатар үш тілде оқытудың бірыңғай тілдік стандартына сəйкес тілдік пəндер бойынша отандық оқулықтар мен ОƏК əзірленетін болады жəне жаратылыстану-математика циклінің тқрт пəнін ағылшын тілінде оқытатын педагог кадрларға жəне үштілділікті енгізуге деген қажеттілік: 1)білім беру ұйымдарында оқытуға тарту тетігі арқылы «Болашақ» бағдарламасының түлектерінің; 2) жоғары оқу орындарында жəне колледждерде мұғалімдерді мақсатты даярлау; 3) физика, химия, биология жəне информатика пəндерін ағылшын тілінде оқыту əдістемесі бойынша мектеп мұғалімдерінің біліктілігін арттыру; 4) студенттер алмасу жəне волонтерлерді тарту бағдарламасы есебінен шешілетін болады делінген. Қазіргі уақытта аталған нормативтік негіздемелерге сəйкес көптілділікті дамыту жөніндегі шаралар кешені қолға алынып отыр. Яғни, Білім жүйесін модернизациялау бойынша тапсырмалардың бірі – бұл балабақшадан бастап үш тілде оқыту. Жоғарыда қойылған міндеттерді орындай жəне қазіргі заманғы ата-аналардың тілегін есепке ала отырып, облыстың мектепке дейінгі мекемелерінің басты мақсаттары белгіленді: балаларда көптілділікті дамыту үшін тілдерді оқып үйрену процесін жетілдіретін ыңғайлы жағдайлар жасау, пəндік-кеңістік орта құру, орыс, қазақ жəне ағылшын тілі бойынша кабинеттерін жасақтау, дидактикалық материалдарды, оқу-көрнекі құралдарын, қазіргі заманға сай технологияларды жинақтау.Мектеп жасына дейінгі балалардың қостілділігі/көптілділігі ауызекі сөйлеу тілінің даму кезеңінде қалыптасады. Себебі бала отбасында бір тілде сөйлесе, балабақшада немесе аулада бірнеше тілдерді игеруі мүмкін. Мəселен, қазір өзге ұлт өкілдерінің қазақ 330

тілді балабақшаларға өз балаларын беру жағдайы көп кездеседі. Көп балабақшаларда қазақ, орыс жəне ағылшын тілі ерте жастан бастап оқыту қажеттілігі, бүлдіршіндердің қабілеттері мен тілдік ерекшеліктері ескеріле отырып, мектепке дейінгі ұйымдарда ағылшын тілін үйрету енгізіліп келеді. Сонда бала мектепке дейінгі жасында-ақ бірнеше тілді қатар үйрене бастайды. Ағылшын тіліне ерте жастан оқытудың тиімділігі тілді жақсы əрі еркін меңгеруге тигізер əсері мол. Ол баланың интеллектуалдық, тəрбиелік жəне рухани əлеуетін жақсартады. Ағылшын тіліне ерте жастан оқыту балалардың жалпы жəне тілдік дамуын реттейді, балаларды өзге ұлт мəдениетін білуге жəне құрметтеуге үйретеді. Ғалымдардың зерттеулері көрсеткендей, үлкен адамға қарағанда кішкентай бала шет тілін тез меңгереді. Ал өсе келе шет тілін үйренуге деген қабілеттілігі бəсеңдейді. Қазақстан Республикасында Көптілді білімнің дамуына байланысты қазір қазақ-орыс-ағылшын тілді ортаны кеңейту қажеттілігі туындап отыр. Сондықтан бүгінгі білім беру жүйесі заман сұранысына лайықты азаматтар тəрбиелеуді көздейді. Дегенмен де көтеріліп отырған тіл мəселесіне орай, əркімнің өз пікірлері өзгеше. Бірі баланы ерте жастан оқытқан тиімді десе, енді бірі ағылшын ерте жастан бастау ұлттық тілімізге нұқсан келтіре ме деген күдігін алға тартуда. Келесі бірі шет тілін балабақшадан бастап оқытуға кейбір мектепке дейінгі ұйымдардың дайын еместігін айтуда.Қалай десек те, бүгінгі заманның ағымы көптілділікті қолдайды, жастарды болашаққа бүгінгі күннен бейімдеу үшін ағылшын тілін балабақшадан бастап меңгерту қажеттігін меңзейді. Демек, мектепке дейінгі жастағы бүлдіршіндерімізді алда үш тілді де меңгеру сынағы күтіп тұр. Бүгінгі күні көптілді білім беру тек балабақша мен жалпы білім беретін мектептерге ғана емес, жоғары оқу орындарына да белсенді енгізілуде. Осыған қарап үштілділік – заман талабы екендігін мойындамауға еш қақымыз жоқ. Кӛптілділік заман талабына айналып отырған кезеңде ана тілімізді ардақтай отырып, өзге тілдерді білгеніміз əлемдік мəдениетке, өркениетке, білім кеңестігіне еркін кірігіп, болашақта алдыңғы қатардағы бəсекелестікке қабілетті дамыған 30 елдің қатарына енуімізге, жаһандану үрдісінде өмірдің барлық жағынан бəсекелестікке төтеп беруге мүмкіншілігімізді арттырады. Мектепке дейінгі ұйымдарда көптілді тұлға тəрбиелеу Қазақстан Республикасы Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандартындағы «Қатынас» білім беру саласының мақсатында: «ана тілінің базалық құндылықтарын меңгерген, мемлекеттік жəне басқа тілдерде мəдени-əлеуметтік өзара қатынасқа дайын, айналасындағы ортамен ауызша жəне ауызша емес қҧралдардың көмегімен қатынас жасауға қабілетті мектеп жасына дейінгі көптілді тұлғаны тəрбиелеу» деп кӛрсетілген. Жалпы кеңес жəне шетел лингвистерінің еңбектерінде тілдік қарымқатынас мəселелері үш түрлі: лингвистикалық, əлеуметтік жəне 331

психологиялық тұрғыдан қарастырылады. А.Е. Карлинский тілдік қатынастарды зерттеудің əрбір əдісінің ерекшелігін былай анықтайды:«Тілдердің қарым-қатынасының əлеуметтік-лингвистикалық мəселелері қостілділіктің туындауы себептерін,ал психолингвистикалық факторлар–тілдік қарым-қатынастың механизмін ашса, лингвистикалық аспекті тілдік қатынастың нəтижелерін қарастырады. Алайда бұл нəтиже екі түрлі жолмен: қостілді адамның пайдаланатын екі тілінің кез-келгенінде сөйлеуі (мұны сөйлеу мутациясы деп атайық) немесе тілдік жүйедегі белгілі бір себептер арқылы (құбылысты диффузия делік) көрінуі мүмкін» [3]. Көптілділікті дамытудың психологиялық-физиологиялық жағдайына тоқталатын болсақ,билингвизм (қостілділік) жəне полилингвизм (көптілділік) – қазіргі таңда ғалымдар тарапынан қызығушылық тудырып отырған өзекті мəселелердің бірі. Бүгінгі күні қостілділік өзара қарымқатынас жасаудың негізгі факторына айналып отыр. Ғылыми əдебиеттерге сүйенсек, билингвизм–жеке адамның екі тілде ұдайы қарым-қатынас жасауы, яғни сөйлеу, жазу тəжірибесі дегенді білдіреді, полилингвизм – үштілділік қарым-қатынас,яғни қазақ-орыс-ағылшын тілдік ортаны кеңейту дегенді білдіреді. Билингвизм түсінігін жəне екі тілді меңгеру деңгейі туралы толық анықтаманы Е. Ю. Протасова береді: «Қостілділік жағдайда, көптілділік жай мағынада–екі тілде қатар сөйлеу мүмкіндігі, яғни екінші тілді білу деңгейінің ана тілін меңгеру деңгейіне жақын болуы, ал ғылыми тұрғыда күнделікті өмірде екі тілді жүйелі пайдалану. Тұрақты тілдік жағдайда қоғамда мəртебесі жоғары беделді тіл жəне мəртебесі төмен беделсіз тіл қатар өмір сүреді. Оның біріншісі – грамматикасының күрделілігімен ерекшеленіп, көбінесе ресми жағдайларда жəне жазбаша жазуларда қолданылады. Ал екінші – күнделікті өмірде, көбінесе, ауызекі сөйлей тілінде қолданылады», - деп, қостілділікті құрайтын тілдердің қоғамдағы қызметі мен қолдыну аяларын атап өтеді [6]. Лингвистердің көпшілігі У. Вайнрайхтың ізімен қостілділікті «екі тілді кезек қолдану тəжірибесі» деп таниды [7]. Ал осы тілдік қатынастың жүзеге асырылатын жері, У. Вайнрайхтың пайымдауы бойынша, қостілді индивид: сол тілдердің нормаларының сақталуына не сақталмауына қарамастан, индивид өз ойын екі тілдің мəнерлі құралдарымен жеткізе алғанда қостілділік орын алады. «Білімді ұрпақ – болашақтың кепілі»,- демекші, қазіргі таңда елдің болашақ азаматтарын қалыптастыру бағытындағы білім беру мəселесі – мемлекетіміздің басты саясатының бірі. Тіл мəдениетінің өзектілігі əрқашан ескеріліп, қай халық болса да бұл мəселені айналып өткен емес. Қорыта келе, айта кететініміз «Өнер алды – қызыл тіл» деп қазақ халқы да сөйлеу шеберлігіне үлкен мəн берген. Əдебиеттер: 1.Қазақстан Республикасы президенті Н.А.Назарбаевтың 2014 жылғы 17 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауы «Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» http: akorda.kzт. 332

2.Қазақстан Республикасында білім беруді жəне ғылымды дамытудың 20162019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын бекіту. 2016 ж 1 наурыз 3.Карлинский А.Е. Основы тео///рии взаимодействия языков и проблема интерференции: автореферат. ….докт.филол.наук. - Киев, 1980. - 48с 4.Проблемы языкового образования в Казахстане на современном этапе // Материалы международной науч.-практ.конф. в области языкового образования 2007 г. / КарГУ, том 2,Караганда: Изд-во КарГУ, 2007. С.63-66. 5.Концепция развития полиязычного образования в Республике Казахстан. – Караганда: Изд-во КарГУ, 2008. – 19 с.

БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ ЖАҒДАЙЫНДА ПЕДАГОГТАРДЫҢ КƏСІБИ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН ЖЕТІЛДІРУ Юсупова Индира Төлегенқызы «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ, «Инновациялық дамуды əдістемелік қамтамасыз ету» бөлімінің бас маманы, магистр

Қазақстан Республикасында білім беруді жəне ғылымды дамытудың 2016 - 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында мұғалімнің кəсіби құзыреттілігі саласы жаңа тəсілдер аясында кеңенінен қарастырылуда. Педагогтың кəсіби құзіреттілігін жетілдірудің маңыздылығы - бұл өз білімін үнемі жетілдіріп, біліктілігін арттырып отыруында. Педагогтың білімін жетілдіруге, біліктілігін арттыруға ұмтылуы–оның заман талабына сай кəсіби белсенділігін анықтап, қарқынды дамып келе жатқан заман көшінен қалып қоймауына септігін тигізеді. Педагогтың білімін жетілдіру жолдары көп.Олар:Біліктілік арттыру курстарынан өту, шетелдік тағылымдамалардан оту,шетелдік жəне отандық педагогикалық, əдістемелік əдебиеттермен танысу. Түрлі семинар, конференция, шебер сынып, үлгілі сабақтар, байқауларға қатысып əріптестерімен өзара озат тəжірибе алмасу. Білім беру жүйесінде оқытудың түрлі педагогикалық технологияларын еркін меңгеру. Бүгінде білім беру жүйесін жаңарту жағдайында кəсіби қызметтің жаңа тəсілдерін, педагогикалық үдеріске қатысушылар арасындағы жаңа қатынас құрылымын игерген, дайындығы жоғары деңгейдегі мамандар даярлау қажеттілігі тұр. Осыған орай, педагогтың кəсіби құзіреттіліктерін жетілдіруге қойылатын талаптар:  Педагогтың жалпы даярлығы. Педагог педагогика, психология, əдістеме негіздерін білуі, қоғамдағы, адам өміріндегі өзгерістерді тұжырымдай алуы, ақпарат ағынының жəне техникалық дамудың қарқындылығын сезіне білуі, ақпараттық–коммуникативтік технологияларды еркін меңгеруі тиіс. 333

 Педагогтың кəсіби даярлығы. Оқушының жас жəне жеке ерекшелік психологиясын, педагогика тарихы мен негіздерін, тəрбие теориясын, білім беру жүйесіндегі өзгерістерді, оқытудың шетелдік жəне отандық педагогикалық технологияларын білуі, ақпаратты сақтау, талдау, жеткізу негіздерін білуі, педагогикалық зерттеу жүргізе білуі, білім беруге қажетті дидактикалық материалдарды дайындай білуі тиіс. Педагогтың білім беру ұйымдарында оқу–тəрбие үдерісін ұйымдастыруда тікелей басшылыққа алатын негізгі құзіреттілік түрлері: білім беру, əлеуметтік, əдістемелік, зерттеушілік, тəрбиелік, құндылық түсінігі, жалпы мəдени, коммуникативтік, ақпараттық құзіреттіліктер. - Білім беру құзіреттілігі–педагогтың білім беру қызметінде кəсіби білімді, білік пен дағдыны, өзінің шеберлігін үздіксіз жетілдіру қабілеті, үнемі алға қарай білімін дамытып отыруы. - Əлеуметтік құзіреттілік–кəсіби қызметпен бірге айналысатын, кəсіпті басқаруға қабылданған кəсіби қарым–қатынас тəсілдерін қолдана білетін жəне ынтымақтастықта болатын қабілет. - Əдістемелік құзіреттілік–оқытудың əртүрлі əдістері мен дидактикалық тəсілдерін, оқытудың түрлі педагогикалық технологияларын меңгеру. - Зерттеушілік құзіреттілік–оқыту мен тəрбиелеудің заңдылықтарын, педагогикалық фактілердің ғылыми əдістерін меңгеру, шəкіртті ізденіске үйрете алу. - Тəрбиелік құзіреттілік–тəрбие беруді қалыптастыра алуы, шəкірт бойына адами жəне ұлттық құндылықтарды сіңіре білу. - Құндылық құзіреттілік–педагогтың білім мазмұны арқылы жас ұрпаққа құндылық бағдар беруі. - Жалпы мəдени құзіреттілік–педагогтың таным мен жалпы адамзаттық мəдениет, ұлттық мəдениет, адам өмірінің рухан–адамгершілік түсінігінің болуы қарастырылады. - Коммуникативтік құзіреттілік–жеке тұлға дамуындағы мұғалімнің жеке тұлғалық қасиеті, педагогикалық қарым–қатынасының мақсаты, құрылымы, ерекшелігі туралы хабардарлығының көрсеткіші, негізгі құндылық ретінде жеке адам тұлғасына бейімделе білуі, педагогикалық қарым– қатынас кезінде туындайтын міндеттерге шығармашылық шешім таба білу қабілеті. Педагогтардың аталған кəсіби құзіреттіліктерін жетілдіру бағытында институтта біліктілік арттыру курстарында, курсаралық мерзімде түрлі шаралар жүйелі ұйымдастырылуда. Кəсіби құзіреттілікті жетілдіруде қазіргі заман талабына сай педагог қауымының өзін–өзі жетілдіруге, дамытуға қабілетті болуы, жас ұрпаққа тек білім беріп қана қоймай, өмірлік дағды қалыптастыра алуы, ақпараттық қоғамнан қалыспай жедел ойлап, шешім қабылдай алатын, ерекше ұйымдастырушылық қабілеті басым, нақты бағыт–бағдар беруші болып шығуы–заман талабы. Осы талаптар деңгейінен көрінген педагог мамандар білім беру жүйесінде оқыту мен тəрбиелеу барысында белгілі бір құзіреттіліктерді бойына сіңірген жеке тұлғаны қалыптастыруға қабілетті болады. 334

ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДА ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ Кенжебаева Галия Закарияевна Батыс Қазақстан облысы Зеленов ауданы Мичурин жалпы орта білім беретін мектеп-балабақша бірінші санатты қазақ тілі мен əдебиет пəні мұғалімі

Давлетьярова Батима Базарбаевна Батыс Қазақстан облысы Зеленов ауданы Мичурин жалпы орта білім беретін мектеп-балабақша бірінші санатты қазақ тілі мен əдебиет пəні мұғалімі

Мұғалім – өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім, ал оқуды, ізденуді тоқтатқанда оның мұғалімдігі де жойылады. К.Д.Ушинский Ертеңгі күннің бүгінгі күннен нұрлы болуына адамзат қоғамын алға апаратын құдыретті күші тек білімге ғана тəн. Соған орай жас ұрпақты оқыту, тəрбиелеу жұмыстарын құру қажеттігі туып отыр. Елбасының халыққа Жолдауында:... «Бізге экономикалық жəне қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сай келетін осы заманғы білім беру жүйесі қажет»,-деген. Бұл ұлағатты сөздер қазіргі таңда жеке адамның дамуына үлкен мəн беру дегені.Ел болашағы–тəжірибелі, дамыған тұлғаның қолында. Əріптестер арасында өз тəжірибелік зерделеуіммен бөлісе отырып, жаңартылған білім беру мазмұны негізінде орыс сыныптарында қазақ тілін оқыту мəселелері турасында пікір алмасу мақсатында Күтілетін нəтиже: 1. Тақырып аясында іс – тəжірибеммен бөлісу. 2. Əріптестердің құнды идеяларын жəне ой– пікірлерін қабылдай отырып, өз іс–тəжірибемде тиімді қолданамын. Бүгінгі күннің өзекті мəселелерінің бірі–басқа ұлт өкілдерінің мемлекеттік тілде қарым–қатынасты жүзеге асыруы.Осы мəселені іске асыру барысында жалпы білім беретін мектептерде мемлекеттік тілді жаңаша əдіс– тəсілдермен, технологиямен оқыту жолдары қарастырылуда. Білім беру мазмұнының жаңартылуы негізінде əр ұстаз төмендегідей өз алдына нақты мақсат, міндеттерді айқындап алуы маңызды. ‐оқушылардың қазақ тіліндегі сөздік қорын жəне сөйлем құрылымын түсінуін дамыту; -күнделікті өмірде, білім алуда, əлеуметтік– мəдени жəне іскерлік саласында қарым–қатынас жасау үшін қажетті тыңдалым, оқылым, айтылым жəне жазылым дағдыларын дамыту; -танымдық дағдыларын, ойлау жəне қарым–қатынас жасау дағдыларын дамыту. Тіл–қарым-қатыныс құралы.Қазіргі замандағы экономикалық, қоғамдық, саяси əлеуметтік үдерістерді, өзгерістер мен жаңалықтардың 335

терең енуінен тіл тек қатынас құралы ғана емес, құзіреттілік құралы ретінде де қолданылуының маңызды екенін түсінеміз. Ал қазіргі мектеп оқушысы – ертеңгі маман, қоғам қайраткері екенін ескерсек оның тек сауатты жазып, өз ойын анық білдіре алуы жеткіліксіз. Сондай – ақ: ‐қалыптасқан жағдайдан оңтайлы шыға алуы; -өзге адамдармен тиімді тілдік қарым – қатынас орната алуы, тіл табыса білуі; -икемді сөйлей алуы сияқты тілдік құзіреттілігі, іскерлік қасиеттерінің болуы талап етіледі. Ал мұндай жағдайда мектептегі ұстаздың оқушы бойына жеке тұлғаны қалыптастыру,құзіреттілікті дамытудағы бағыттаушылық роліне жүктелетін жауапкершілік ауқымды. Ендеше қазақ тілін оқытуда оқушы тілді тек білім ретінде қабылдау ғана емес, сондай – ақ дамыту құралы, тəжірибені ұштау құралы ретінде қабылдауы маңызды. Оқушы бойында оқу жəне сөйлеу құзіреттілігін қалыптастыру бірден қалыптасып нəтиже бермейді.Ол оқу–тəрбие үрдісінде жеке, топтық, бірлескен жұмыс барысында там–тұмдап, біртіндеп дамиды. Осы ойды өрбіте отырып, өз іс– тəжірибемде бір ғана сабақ үдерісінде байқаған ой – толғанысымды,зерделеген пайымымды сіздермен бөлісу үшін назарларыңызға ұсынуды жөн көрдім. Сабақтың тақырыбы: Менің досым Мақсаты: 1.Күнделікті өмірде қолданатын таныс сөздердің мағынасын түсіну. 2.Тыңдаған/оқыған материал туралы өзінің қарапайым пікірін (келісемін/ келіспеймін) білдіру. 3.Берілген суретке қатысты сипаттау сөздерін жазу. Бағалау критериясы: А) Күнделікті өмірде қолданатын таныс сөздердің мағынасын түсінеді. В) Тыңдаған/оқыған материал туралы өзінің қарапайым пікірін білдіреді. Тапсырмалар: 1. Сөздерді тыңдаңыз, қайталаңыз 2 Оқыған/тыңдаған материал бойынша өз пікіріңізді білдіріңіз. 3. Берілген суретке қатысты сипаттау сөздерін жазыңыңыз. Дискрипторлар: 1. Тыңдаған сөздердің мағынасын түсіп, айта алады. 2. Оқыған/тыңдаған материалы бойынша өз пікірін білдіре алды. 3. Берілген суретке қатысты сипаттау сөздерін жаза алады. Сабақтың барысы: Басы: І. Ұйымдастыру кезеңі 1. оқушылармен сəлемдесу 2. сабақта жоқ оқушыларды белгілеу Алдыңғы оқу: Қайталау сұрақтары арқылы өткен материалдар бойынша түсініктерін тексеру 336

- Қазір мен сендерге жұмбақ жасырамын, ал сендер кім туралы айтылғанын табыңыздар. Ол өте мейірімді, ақ шашты, көзінің айналасында ұсақ əжімдері бар, дəмді тағамдар, тəтті нандар пісіреді, сендерге жылы қолғап тоқиды, ұйықтар алдында əн немесе ертегі айтып береді. -Бұл кім? (əже) — Оны қалай білдіңдер? Ол көзілдірік киеді, көп кітаптар оқиды, көптеген қызықты тарихи оқиғаларды біледі. Ол əжеге көмектеседі, дүкенге жəне базарға барады, зейнетақы алады. — Кім бұл? (ата) Оны жер бетіндегі ең бірінші, ең əдемі сөзбен атайды. Ол сен үшін ең қымбат адам.. -Бұл жұмбақ кім туралы? (ана туралы) - Сендер өздеріңнің аналарыңды қандай мейірімді сөзбен атайсыңдар? (Анашым, анатайым). Ол салмақты да, байсалды, барлық бос уақытын сендермен өткізеді: сендерді қайда барам десеңдер де апарады, демалыс кезінде барлық отбасын табиғатқа алып шығады. -Бұл кім? (əке) - Балалар, ал сендер білесіңдер ме, жақын адамдарды қалай атайды? - Оларды туысқандар немесе туыстар деп атайды. Қызығушылығын ояту Тыныштық сəті. Ал, енді көздеріңді жұмып отырыңдар, мен əдемі əуен қоямын, ал сендер оны тыңдап өз достарыңа қандай жақсылық жасағандарыңды естеріне түсіріңдер. (Балалар əуенді тыңдап, өз ойларын айтып береді. Сендер бір — біріңнің жауаптарыңды тыңдадыңдар, ал енді айтыңдаршы). Ортасы: Жаңа сөздермен жұмыс. Енді жаңа сөздерді оқып аударайық, сөз тіркесін құрастырайық (тақырып бойынша жаңа сөздер беріледі). Мəтін «Жақсы дос» — айтылым. Қанат конькиін аулаға қалдырды да, өзі тамағын ішуге үйге кетті. Тамағын ішіп отырып, ол конькиін Маралдың теуіп жүргенін көрді. Қанат ашуланып, аулаға жүгіріп шықты. Ашулы күйінде жетіп барды, тіпті жұдырығын да түйіп алған. Ал, Марал оны көрді де “Танысып қой, Айдар, менің жақсы досым Қанат” деді. Қанат ұялып қалды. Мəтінмен жұмыс. 1. Мəтінді оқып түсінеді. 2. Мəтіннің мазмұны бойынша 2 сұрақ құрастырады. 3. Мəтіннің мазмұнын қысқаша əңгімелейді. Қалай ойлайсыздар, Қанат неліктен ұялып қалды? (жеке ойланады, жұбымен ақылдасады, топта талқылайды, топтан бір оқушы жауап береді) Соңы: «Мінездеме беру тренингі». Қазір мен сіздерге 5 саусақты қолғап беремін Əр саусақта өзіңіздің қолыңыздағы жазылған есімді балаға бір – біріңе көрсетпей мінездеме 337

жазыңдар. Оны оқып, тақтағы «Менің досым» деп жазылған дөңгелекті айналдыра 5 саусақты қолдарды іледі. Мұғалім сөзі: Міне, балалар, сіздер үнемі осылай бір – біріңізге қол ұштарыңызды беріп, көмектесіп, дос болып жүрулеріңіз керек. Сабақ барысында көріп отырғандарыңыздай сабақтың 1 бөлімінде қарапайымнан күрделіге принципіне негіздей отырып, тапсырманы оқушылардың өз іс – тəжірибесінен ақпаратты шығаруға бағыттадым, яғни əр оқушы өз досына жасаған жақсылығын есіне түсіреді (жақсылық жасалды ма, жоқ па?). Жалпы «Жақсылық» деген не? жəне тағы басқа сұрақтарға жауап іздеп есіне түсіру, салыстыру, ой операциялары арқылы өз жауабын дайындады. Келесі кезекте мəтін беріледі. Жаңа сөздермен танысу арқылы жəне мəтінмен жүргізілген жұмыстар арқылы мəтіннің мазмұнын түсінеді. Ал мəтіндегі негізгі ой сұрақ ретінде қойылады. Сұрақ: «Қанат неліктен ұялды?». Сабақ барысында осы сұраққа жауап іздеу кезінде нені байқадым? 1.Əр оқушы өз бетінше Қанаттың іс – əрекетін бағалауға тырысты. 2.Ұялу себептерін іздеді. 3.Бір – бірімен ой алмасып бірі Қанаттың іс – əрекетін жақтаса, бірі қарсы шықты. Ал мұғалім ретінде мен: 1.Əр оқушының жауабынан мəтіннің мазмұнының қаншалықты игерілгенін бағамдадым. 2.Оқушының ішкі сезімін, толғанысын зерделедім. 3.Өз мақсатымның қаншалықты орындалу деңгейін нəтижемен салыстырып отырдым. Ал сабақ соңында оқушылардың алған білімдерін толықтыра отырып, өз сыныптастарына мінездеме беруі қажет болды. Оқушылар жеке жұмыстанған кезде сырттай бақылаушы ретінде өзіме түйгенім: 1.Əр оқушының топтық жұмысқа араласуы оның терең білім алуына жетелейді. 2.Оқуға деген қызығушылығы оянды. 3.Ішкі танымдық белсенділік оқу құзіреттілігін дамытуға итермеледі. 4.Ойлау, салыстыру, жауап іздеу, топпен келісу, пікір айту, өзгенің пікірін қабылдау сияқты психологиялық операциялар метотанымдық үдеріспен қатар жүрді. Қорыта айтқанда: білім беру мазмұнын жаңарту жəне оқу құзіреттілігін дамыту оқушы үшін: 1.Қазақ тілін үйренуде қарым–қатынас мақсатына қарай талап етілетін ақпаратты алу, іріктеу, қолдану жəне өндіру үшін шынайы өмірде өзінің тілдік дағдыларын қолдануға мүмкіндік береді; 2.Пəн берістік үдерісте оқу материалының күрделілігінің өсу реттілігі, берілетін тапсырманың қиындық деңгейінің қарапайымнан күрделіге қарай принципіне негізделуі; 338

3.Сабақ мақсаты диагностикалық жəне операционалдық сипатта нақты қойылуы сабақ үдерісі нəтижесінің кепілі деп қорытындылаймын. Пайдаланылған əдебиеттер тізімі: 1. 2016-2017 оқу жылында ҚР жалпы орта білім беретін ұйымдарында оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы əдістемелік нұсқау хат 2. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы/Алматы 2010. 6 б 3.Б.А.Тұрғынбаева. Мұғалімнің шығармашылық əлеуметін біліктілікті арттыру жағдайында дамыту.:теория жəне тəжірибе / Aлматы. 2005, 174-бет 4. К.Құдайбергенова. Құзырлылық – тұлға дамуының сапалық критерий// «Білім сапасын бағалаудың мəселелері: əдіснамалық негізі жəне практикалық нəтижесі» атты хал.ғыл.прак. конф. мат.. 2008. 30- 32-б

ЖАЛПЫАДАМЗАТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР – МЕКТЕПТІҢ БІРТҰТАС ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҮДЕРІСІНІҢ НЕГІЗІ Досқалиева Зейнеп Раушанқызы №1 В.И.Ленин атындағы орта мектептің II санатты педагог – психологі, өзін – өзі тану пəні мұғалімі

Қазіргі заманда ғылым мен білім, ақпараттық технология, техника қаншалықты қарқындап дамыған сайын, адамның бойындағы рухани – адамгершілік қасиеттерінің соншалықты төмендеп бара жатқанын күнделікті өмірде көріп жүрміз. Сондықтан əлемді сақтап қалатын бірден – бір жол ол – рухани адамгершілік білім. Ал, адамның жүрегіне нұр құятын, риясыз сүйіспеншілікпен рухани бастауға жетелейтін адам, ол – ұстаз. Рухани – адамгершілік білімнің негізі болып табылатын «Өзін – өзі тану» жобасының авторы С.А.Назарбаева «Өмір əдебі» кітабында: «Рухани кəусар бұлаққа барар жол іздеу əр адамның міндеттерінің міндеті екендігіне сенімдімін» дей келе, оған тек жалпыадамзаттық құндылықтарды оқыту арқылы ғана жетуге болатынын атап көрсетті. Сонымен қатар: «Алланың алдында бəріміз бірдейміз. Əрқайсысымыздың жолымыз, өмірлік міндетіміз бар, бірақ бəрімізге ортақ міндет – жан дүниеміздегі махаббаттың сөнбейтін шырағын жаға отырып, Адам боп қалу!» деп адамшылықты бірінші орынға қояды. Бүгінгі таңдағы жас ұрпаққа беріліп жатқан тəрбиенің түрлерін алып қарасақ, ақыл – ой тəрбиесін математика сабағы, дене тəрбиесін дене шынықтыру сабағы дамытатын болса, патриоттық тəрбиені тарих сабағында, эстетикалық тəрбие музыка, технология сабақтарында беріледі. Ал адамгершілік тəрбиесі тек сынып сағатымен шектеліп қалды. Аптасына бір рет болатын сынып сағатында шешімін таппай жүрген түйінді мəселелердің көп екенін ескерсек, тəрбие бағытына уақыттың қалмайтыны да белгілі. Жас ұрпақ тəрбиесі үшін, жалпыадамзат үшін «Өзін –өзі тану» пəнінің алатын орны ерекше. Рухани құндылықтар қоғам талабына сай өзгерістерге ұшырап жаңа нарықтық қоғам салты пайда болды. Бұл жағдайлар адамдардың арасында ізгілік, əділдік, өзара көмек, 339

төзімділік сияқты қарым – қатынастар орнатуына ықпал ететін құндылықтар мен əр жеке тұлғаның шығармашылық мүмкіндіктерінің ашылуы, оларды жүзеге асыруға түрткі болатын құндылықтарды зерттеу қажеттіліктерін туғызды. Осындай жағдайларда қоғамдық мұраттар мен адамдардың тəлімдік үдерістері өзгерді, сондықтан да білім мазмұнын түбегейлі жаңғырту, əдістерді жаңарту жəне жастарды оқыту мен тəрбие беру технологияларын жетілдіру қажеттілігі туындады. Қоғамның осындай қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында «Өзін – өзі тану» рухани – адамгершілік білімі жобасының авторы, еліміздің Бірінші Ханымы Сара Алпысқызы тұңғыш рет мемлекеттік деңгейдегі өскелең ұрпақты жалпыадамзаттық құндылықтарға үйрету мəселесін көтерді. Жоба авторы «Өзін – өзі тану» білім бағдарламасының мəнін ешкімге еліктемей, өзіндік тұлғасын сақтап қалу; өз мүмкіндіктерін, дарынын дамыта білу; міндетті түрде «жақсы» мен «жаманды» ажырата білу; өзінің ниетіне, сөзіне жəне іс – əрекетіне жауапкершілікпен қарау; өзімен жəне қоршаған ортамен жарасымды өмір сүру; адамдарға əрқашан қолынан келгенше көмектесу; өзінің ішкі «Менін» жоғалтпай, ар – ұжданымен өмір сүру; қоғамның игілігі үшін еңбек ету, үнемі кемелденіп отыру деп түсінеді. Мұның барлығы – үйлесімді дамыған адамның негізгі өмірлік ұстанымдары, яғни «Өзін – өзі тану» білім бағдарламасы болып табылады. «Бұл жобаны біз «Өзін – өзі тану» деп атадық, – дейді Сара Алпысқызы – өйткені адам əуелі өзін – өзі, өзінің мүмкіндіктерін, өзінің өмірдегі орнын танып білмесе, ол тағдыр қолындағы ойыншыққа айналады. Егер де «біз кімбіз?», «қайдан пайда болдық?», «бұл өмірге не үшін келдік?» жəне «қайда барамыз?» – деген терең философиялық сауалдар төңірегінде мəселе қозғасақ – ол өзіміздің көзқарасымызды, өзіміздің ішкі «Менімізді» адамгершілік жағына қарай өзгертуге жасаған алғашқы қадамымыз болғаны…» Мектеп өмірі – сырға толы өмір, бұл əрдайым асығыстық өмір, яғни оқушыларға энергияңды, біліміңді беруге асығасың. Бастысы оқушылардың қызығушылығын ояту маңызды. Ұстаз – «Екінші ана» деп тегін айтылмаған. Ұстаз болу жауапкершілікті талап етеді. «Əр адамның бойында күн бар, тек оның нұрлануына мүмкіндік беріңдер» деп Сократ айтқандай, əр баланың өзіндік қабілеттілігі бар. Балаларға қазір нені аңсайды? Сүйіспеншілік, түсіністік пен бақыт ғана. Ал ересектердің майда шүйде деп санап көңіл аудармай жүрген нарселері уақыт өте келе күрделі кедергілерге айналатыны сөзсіз. Балалар қобалжиды, іштен тынады, агрессия пайда болады, ал ол жүйке жүйесінің жұқаруына əкеп соғады. Əр кез сыныптың есігін ашқан сайын оқушылар күлімдеген жүздерімен мұғалімнің əр басқан қадамын қарап отырады. Олар мұғалімнен көп нəрсені күтеді. Ұстаз оларға бақыт беріп, олармен бірге жаңалық ашып, олармен бірге сыры толы əлемге қадам басып, олар үшін қуануы керек. Ұстаз болу бұл тек білім беріп қана емес, сонымен қатар əрдайым өзіміз де білімімізді шыңдаумен жалғасады. 2017 жылдың ақпан – сəуір айлары аралығында «Өрлеу» БАҰО АҚ филиалы Атырау облысы бойынша 340

педагог қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының «Жалпыадамзаттық құндылықтарға оқыту» бағдарламасы бойынша біліктілігін арттыру курсынынан өз білімімді шыңдап келдім. Мектептің біртұтас педагогикалық үдерісінің негізі жалпыадамзаттық құндылықтан туындайтындығын түсіндіру мақсатында «Жалпыдамзаттық құндылықтар – мектептің біртұтас педагогикалық үдерісінің негізі» тақырыбында мектеп ұжымымен семинар өткізілді. Семинар бағыты 4 жоспардан құрылды: 1. «Өзін – өзі тану» рухани – адамгершілік білім беру бағдарламасының психологиялық – педагогикалық негіздері. 2. «Өзін – өзі тану» рухани - адамгершілік білім беру бағдарламасының аксиологиялық негіздері. 3. «Өзін – өзі тану» рухани – адамгершілік бағдарламасының жəне басқа пəндердің интеграциясы. 4. «Өзін – өзі тану» рухани адамгершілік білім – беру бағдарламасындағы мұғалімнің рөлі. «Өзін – өзі тану» рухани – адамгершілік білім беру бағдарламасының психологиялық – педагогикалық негіздері тақырыбында əлемге əйгілі ұлы педагогтердің бала тəрбиесіндегі тəжірибесі таныстырылды. В.А.Сухомлинский: «Мұғалім жақсы сабаққа өмір бойы дайындалады. Біздің мамандығымыздың рухани жəне философиялық негізі осында: оқушыларға білім ұшқынын шашу үшін мұғалім өз бойына телегей – теңіз нұр жинауы керек» – десе, Л.Толстой «Егер мұғалім тек сабағына деген махаббатты көрсетсе, онда ол жақсы мұғалім. Егер мұғалім балаға анасы, əкесі сияқты махаббатты сыйласа, онда ол барлық кітапты оқып, бəрін білетін мұғалімнен екі есе жақсы мұғалім», К.Д.Ушинский: «Білімін үздіксіз жетілдіруден жалықпаған ұстаз ғана мұғалім болуға жарайды, ал біліктілігін шыңдаудан қалған күні мұғалім болудан да қалады» деген құнды ойлары айтылды. Сократтың ең бірінші қағидасы: «Сен алдымен өзіңді өзің таны», екінші қағидасы: «Менің білетінім: менің ештеңе білмейтіндігім, ал басқалар мұны да білмейді», «Əр адам күн тəрізді, тек оған жарқырауға мүмкіндік беріңіз!», яғни қазіргі ұстаздар өкелең ұрпаққа білім – мен тəрбие беруде осы ұлы педагогтертердің қағидаларын ұстатып жүрсе деген оймен семинар тақырыбы одан əрі ашыла түсті. «Өзін – өзі тану сабағы – бірлескен асқақ өмірдің айрықша кезеңі. Өсіп келе жатқан бала мұғалімнің ісі, сөзі жəне ойымен Нұрланады, өзінің шынайы рухани табиғатын ашады, шабыттана отырып, өзінің рухани сыйын əлемге таратады. Əр адамның бойында туа біткен құндылықтар бар, соны қайта жаңғырту қажет. Рухани – адамгершілік – адамдарға деген ізгі ниеттілік, құрмет, жанашырлық пен сенім, кеңпейілділік сияқты жеке қасиеттерді қамтиды. «Өзін – өзі тануды» оқыту сананы өзгерту арқылы, яғни біздің шынайы табиғатымыз – руханилық, жалпыадамзаттық құндылықтар жəне осы құндылықтарға сəйкес өмір сүру тыныс алу сияқты, табиғи болу керек. Ұлы педагог Ш. Амонашвили «Ізгі педагогика манифестінде: "Мектепті емес, мұғалімнің рухани əлемін реформалау керек" деп айтқан. 341

Мұғалім – нұр сыйлаушы жан иесі, адам жанын тəрбиелеуші Ұстаз. Оқушы – нұрды іздеуші, шөліркеген жан. Сабақ – Ұстаз бен оқушының кезесуінен туатын бірлескен асқақ өмірдің айрықша жолы. Тəрбие– өсіп келе жатқан адамның рухани қорегі. Білім– адамның ең жоғарғы қабілетінің ашылуының тылсымы. Мектеп – бұл адам жанының көтерілуі үшін арналған баспалдақ. Шабыттану– жан дүниенің шаттығы. Өзін – өзі тану дегеніміз – адам өзін – өзі анықтауға, жақсы қасиеттерін ашуға, өзіне адалдыққа, өзінің абыройын сақтай отырып үнемі Адам, осы сөздің толық мағынасында, болып қалу үшін қажет. Өзін – өзі тану рухани адамгершілік бағдарламасының аксиологиялық негіздерін алғашқы рет Сократ көтерді. Сократ бұл мəселені өз философиясының негізі етіп алды жəне оны игілік тұрғысында қарастырды.Табиғаттың 5 элементі бар. Кəзіргі кезде барлық бес элемент түгел ластанған, соның нəтижесінде адамдар қауіпсіздік сезімінен айырылып қалған. Тығыздығының төмендеуіне байланысты олардың қасиеттері да азая бастайды. Топырақта (дыбыс, түйсіну, пішін, дəм, иіс) Суда (дыбыс, түйсіну, пішін, дəм) Отта (дыбыс, түйсіну, пішін) Ауада (дыбыс, түйсіну) Эфирде (дыбыс) Адам ақыл – ойын жаңартса, сонда ғана бүкіл əлем жаңарады, өйткені ақыл – ой осы əлемнің негізі болып табылады. Сол сияқты, сананы тазарту ол: 1. Күн сайын жағымды көңіл – күй ойлау. 2. Күні бойы адамдарға нұр сыйлау. 3. Ұйықтар алдында күні бойы не істегеніңе есеп беру. Өкінішке орай, біздің жəне біздің балаларымыздың санасы жағымсыз ақпараттармен толы. Оның барлығы теледидар, интернет желісінен, т.б жерден келіп жатыр. Біздер оның барлығын алып тастай алмаймыз. Бірақ, біз əр баланың бойына табиғатпен берілген құндылықтарды аша білсек, сонда əр бала жаман мен жақсыны айырып, өмірден өз орнын табар еді. Ақиқат: адамның шынайы болмысы, өмір энергиясының өнбойынан өтетін парасатты мəңгілік барлық болмыстың бастапқы табиғат туралы ғылым. Ол тығыздала отырып материалдық əлем ретінде көрініс береді. Дұрыс əрекет: жүректен шығып, сосын сөз ретінде бейнеленетін, жəне іс жүзінде қолданылатын құндылық. Іс – əрекетіңізді қадағалаңыз (ар – намысқа сəйкес, ұят болмайтындай əрекет етіңіз, көмектесіңіз,зиян келтірмеңіз, мемлекеттің заңына сəйкес əрекет етіңіз) Ішкі тыныштық: ақылдың толықтай тынышталуы, адамның терең табиғаты. Ақыл мен жүрек тең болғанда ішкі тыныштық орнайды. Ішкі тыныштық пен 342

қуаныш бұл біздің шынайы ішкі табиғатымыз. Ой – ниетіңізді қадаңалаңыз ( тек жақсылық ойлаңыз, өкпе – реніш, қызғаныштан аулақ болыңыз.) Сүйіспеншілік: ол шынайы, риясыз, жүрегімізде гүл ашатын сүйіспеншілік, өмір беруші жəне демеуші қуатты энергия. Мінез – құлқыңызды қадағалаңыз (өзіңіздің шынайы табиғатыңыз болып табылатын мейірімділікпен бақытты көрсетіңіз. Қиянат жасамау: не оймен, не сөзбен, не іспен қиянат жасамау. Құндылықтар бəйтерегі: Адам Ақиқатты танып, Дұрыс əрекетті Сүйіспеншіліктен нəр алып жасаса, оның жан дүниесінде Ішкі тыныштық хош иісті гүлі шешек атады. Адам жанына Ішкі тыныштық орнаса, ол еш уақытта Қиянат жасамайды. Білімнің екі аспектісі бар: сыртқы жəне ішкі білім. Сыртқы білім ақыл үшін, яғни адам интеллектісін дамытады, сыртқы əлемді зерттейді, сыртқы білім тіршілікте өмір сүру үшін қажет, ал əшкі білім жүрек үшін, яғни рухани – адамгершілікті дамытады, адамның ішкі əлемін зерттейі (мен кіммін?), тəжірибелік білім деп те аталады, өмірлік мақсаттармен байланыстырады (адам не үшін өмір сүруі қажет?), интуицияны дамытады, қуат береді. Ұлы педагог Шалва Амонашвили “Балалар білімді аңсайды, бірақ олар жанды білімді аңсайды” деген, ал жанды білім, жансыз білім дегенді қалай түсінеміз? Жансыз білім: бұл білім хабарлана салысымен ұмытылып қалатын білім. Бұл білімді оқушылар мектеп табалдырығынан аттағаннан кейін өзімен əрі қарай алмайтын білім. «Жансыз» білім – аяқтағы тас. Жанды білім: адамды рухтандырады, ғылымның көкжиегіне бастайды, өмірді жаңаша құруға жетелейді, іздену үшін ойларды шабыттандырады, нұрландырады. Жанды білім – биікке самғайтын қанаттар. Жансыз білім – аяқтағы кісендер. Ш.А.Амонашвили: «Балалар – қорқынышы жоқ ғалымдар, олар қате жібереді, сынап көреді, іздейді, тіпті өмірлерін де қатерге тіге алады. Балалар оқуды сүймейді, оларда жалқаулық бар деп кім айтты? - бұл адасу. Ал біз, үлкендер не істейміз: біртұтас білімді ұсақ бөлшектерге бөлеміз, оларды ұзынынан – ұзақ нөмірленген жаттығулар, мысалдар, тапсырмалар, параграфтар тізбесіне айналдырамыз жəне де оларды орындап, жаттауға мəжбүрлейміз...» деген. Қазіргі таңда «Өзін – өзі тану» рухани – адамгершілік бағдарламасының жəне басқа пəндердің интеграциясы қолға алынып жатыр. «Өзін – өзі тану» рухани – адамгершілік білімнің басқа пəндермен интеграциясы – ол, ең алдыменен мектептегі білімді жандандыру, оның рухани – адамгершілік болмысын жарыққа шығару, ол – біртұтас білім, барлық пəндерді мəңгілік жалпыадамзыттық құндылықтар негізінде жинақтау жəне əр алуандықтың біртұтастығын көре білу. Мəңгілік құндылықтар білім берудің ошағына айналуы керек, басқаша айтқанда, біз оқытатын нəрселеріміздің барлығының біртұтас екендігін көрсетуіміз керек. Қалай интеграциялауға болады? Сыртқы интеграция (өзін – өзі тану пəнінің 343

əдістемелік тəсілдерін қолдану), ішкі интеграция (дүниетанымдық, мəнді, мағыналығын ашу). Сыртқы интеграция – өзін – өзі тану сабағының əдістемелік тəсілдерін қолдану (5Т, тыныштық сəті, аңыз əңгімелеу, ұлы адамдардың өмірінен өнеге болатын, мысалдар арқылы шабыттандыру, сабақтың қорытынды минуты т.б. ). Ішкі интеграция – ол жалпыадамзаттық құндылықтар интеграциясы. Интеграциялау жолдары: 1. Ұлы ғалымдардың өмірінен жəне ғылымның даму тарихынан шабыттандыратын мысалдар келтіру. 2. Қазіргі ғылымның жаңалықтарымен таныстыру. 3. Əр оқу пəнінің мазмұнынан жалпыадамзаттық құндылықтарды анықтау. «Өзін – өзі тану» рухани адамгершілік білім – беру бағдарламасындағы мұғалімнің рөлі. Мұғалім – бұл ақылдың шектеулігін жоятын, сонысымен жер бетіндегі тыныштыққа ықпал ететін жəне өзіңді – өзің ұстай білуге үйрететін адам. «Мұғалім – баланың бойына руханилық білім нəрін себетін басты тұлға» деген А.Байтұрсынов. Ы.Алтынсариннің: «Мұғалім – білім берудегі ең маңызды адам. Ең озық педагогикалық оқу құралдары, үкімет қаулылары, өте қатал инспекторлық бақылау маңызы жағынан мұғалім дəрежесімен теңесе алмайды. Сондықтан, мен үшін мұғалім əлемдегі барлық асыл заттардан да қымбат» деген тұжырымында мұғалімнің биік рух екендігін көреміз. Адольф Дистервег: «Мұғалім рухын бірде бір кітап алмастырмауы қажет жəне алмастыра алмайды да» деген сөзі осыған дəлел. Егер мұғалім өз ісін сүйіспеншілікпен атқарса, ол жақсы мұғалім болады. Егер оның өз оқушысын туған əке – шешесі сияқты сүйген болса, ол барлық кітапты оқып шыққан мұғалімнен артық. Егер мұғалім өз ісіне жəне балаларға деген сүйіспеншілігін біріктірген болса, ол – кемел мұғалім. Үлкендер балаларға ашуланбауы керек, өйткені бұл баланы түземейді, керісінше бұзады. Қысыммен, қиянатпен қол жеткізгеннің барлығы да осал, күмəнді жəне сенімсіз. Денсаулық – бұл басты өмір игілігі. Көптеген балалар ойыны – үлкендердің байсалды əрекеттеріне еліктеу. Педагогтің үш стилі бар: 1. Авторитарлық стиль, 2. Либаральдық стиль, 3. Гуманды стиль Мұғалімнің үш түрі бар: 1. Шағымданушы, 2. Түсіндіруші, 3. Қанаттандырушы. Мұғалімдерге арналған екі ереже бар: бірінші ереже: Оқушыға үйрететініңді, алдымен өзің орындай біл. Екінші ереже: бірінші ережеге қара. 6 жастан 14 жасқа дейін балаларда дене, ақыл – ой жəне эмоциялық даму жалғасады. 14 жаста бұл үдеріс тұрақтала бастайды. Бір жасар баладағы əдеттердің өзгеруіне 2,5 ай; 3 жасар балаға – 11 ай; 6 жасар балаға – 8 жыл қажет болады. Оқушының, мұғалімнің, ата – ананың өзара əрекеттестігі маңызды. Мұғалімге қажетті екі қасиет бар: қарапайымдылық (бұл өз кемшіліктерін түсіну үшін қажет) жəне жетілу тілегі (ертеде мұғалім баланың алдына бармас бұрын өз ойын тазалап алған). 344

Адам өміріндегі ең басты жалпыадамзаттық құндылықтарды (ақиқат, сүйіспеншілік, дұрыс əрекет, ішкі тыныштық, қиянат жасамау) оқушылардың бойына сіңіру бұл осы құндылықтары бар мұғалімдердің қолынан келеді. Мұғалімнің рөлі оқушының ішкі əлеуетін, оның рухани – адамгершілік құндылықтар негізіндегі жоғары адамгершілік мəнін ашуға жағдай жасау болып табылады. Балалар, біздің болашағымыз, бақытымыз! Ендеше, осы балаларға жанды білім беріп, жағымды қасиеттерді бойларына сіңіре білейік, сонда ғана бұл əлем сақталып қалмақ. Пайдаланылған əдебиеттер: 1. Мен – Адаммын , жеке тұлғаның рухани – адамгершілігін дамыту сабақтарын ұйымдастыруға арналған əдістемелік құрал, Игенбаева. Б. Қ. Алматы - 2000 2. «Өзін – өзі тану» мен басқа пəндердің ықпалдасуының мазмұны мен тəсілдері , мұғалімдерге арналған əдістемелік құрал, Мұқажанова Р. А. , Омарова Г. А. , Алматы – 2013 3. «Самопознание. кz» журналының жинағы, 2015 – 2016 жж. 4. «Өзін өзі тану» пəнінің мұғаліміне арналған əдістемелік құрал, Алматы қаласы: ҰҒПББСО «Бөбек» 2010 ж 5. Ізгілік педагогикасы туралы ойлар, Амонашвили Ш. А. ,Москва - 1996

ЖЕТКІНШЕКТЕРДІҢ АГРЕССИВТІ МІНЕЗ – ҚҰЛҚЫН АНЫҚТАУ ЖƏНЕ ОНЫ ТҮЗЕТУ ЖОЛДАРЫ Еримбетова Айгүл Амангелдіқызы №1 В.И.Ленин атындағы орта мектеп психологі

Агрессивті мінез – құлық барлық адамдарға тəн: балаларға жəне олардың ата-аналарына, өмірді жаңа бастаған жасөспірім қыздар мен ұлдарға, ересек, орта жəне кəрі жастағы адамдарға, əртүрлі мамандық иелері мен əртүрлі жағдайдағы мінез-құлыққа байланысты агрессия туындап отырады. Жеткіншектік жас – бұл балалық пен ересек өмірдің арасындағы шекара. Жеткіншектік жасты өтпелі кезең деп атайды. Жеткіншек жастың психологиялық жай-күйі бұл жастың екі «дағдарыстық» сəтімен: психофизиологиялық – жыныстық өсіп-жетілумен жəне əлеуметтік – ересектер əлеміне енумен байланысты болады. Бұл сəттердің біріншісі дененің өзгеруіне, сондай-ақ эмоционалдық-əсерлік өзгерістерге соқтыратын ішкі гормондық жəне физиологиялық өзгерістермен байланысты болады. Екінші сəт – балалықтың аяқталуы жəне ересектер əлеміне енуі жасөспірімнің санасында сыни ойлау қабілетінің жетілуіме байланысты болады. Соңғы уақытта қоғам балалардың ауытқушылық мінез-құлқы ретіндегі қатігездік, агрессиялық жағымсыз ассоциалды мінез-құлықтарын 345

интенсивті түрде зерттеуді талап етіп отыр. Осындай ауытқушы мінезқұлықтың дамуына ықпал ететін факторларды зерттеу – психология ғылымының негізгі мəселері. Агрессивтік мінез – құлық – бұл ашу мен ызаның эмоционалдық күйімен сүйемелденетін айналасындағыларға қатысты дұшпандық пиғыл мен əрекет. «Агрессия» түсінігінің əлі күнге дейін нақты анықтамасы жоқ. Агрессия ұғымына анықтама берудегі басты мəселелердің бірі – бұл терминнің іс-əрекеттердің көптеген түрлерін түсіндіруінде. «Агрессия» сөзі ашу, ыза, реніш деген сияқты жағымсыз эмоциялармен, кек алу, намысына тию немесе зиян келтіру сияқты себептермен, нəсілдік немесе ұлттық жалған наным сияқты жағымсыз ұстанымдармен орайластырылады. Жалпы білім беретін мектептерде оқитын оқушылардың əрқайсысының өзіне тəн жеке даралық ерекшеліктері бар. Сондықтан мектеп психологі алдында тұрған проблемаларының бірі – тиімді көмек көрсету. Өз тəжірибемде оқушылардың бойындағы агрессивті мінез-құлықтын анықтау үшін Э.Вагнердің HAND тестін қолдандым. Бұл əдістеменің авторы Э. Вагнер қол қызметінің дамуы бас миының дамуымен байланысты дейді. Яғни, зерттелушілерге көрнекі материал ретінде əртүрлі əрекет жасап тұрған қолдың суреттерін көрсетіп, тұлғаның агрессивтілігі туралы қорытынды жасауға болады. Əртүрлі əрекет жасап тұрған қолдың суретін көрсетіп, зерттелушіден оны талдап беруін сұрайды. Суретте көрсетілген əрекет түрін таңдау проекция механизмі арқылы жүзеге асады жəне зерттелушідегі белгілі бір жағдайлармен байланысты болып келеді. Стимулдық материал – қолдың суреті салынған стандартты 9 карточка жəне бір суреті жоқ карточка беріледі. Суреттегі қол не істеп тұрғанын айтып беруі керек. Нұсқау: Баланың алдына № 1 карточканы көрсетіп: «Қара, мына жерде қолдың суреті салынған. Оған мұқият қарап – бұл суретте қол не істеп тұрғанын айт? Егер саған бір нəрсе түсініксіз болса, суретті қолыңа ұстап қарауыңа болады» Осылайша, балаға реті бойынша 9 суретті көрсетеді. Ал соңғы № 10 суретті көрсеткенде (бос карточка) балаға төмендегідей нұсқау беріледі: «Сенің алдыңда бос қағаз тұр. Бұл жерде ештеңенің суреті салынбаған. Көз алдыңа қолды елестетіп, оның не істеп тұрғанын айтып бер». Бала жауаптарын арнайы жауап парағына жазып отырады. 1 карточканың өзіне бірнеше жауап түрлерін көрсетуге болады. Жауап парағы мен карточкадағы қол суреттері төмендегідей:

346

Нəтижелерді тіркеу. Баланың барлық жауаптары тіркеледі, суретті көрсеткен кезден жауап берген кезге дейінгі уақыт, анықтауыш сұрақтар, суретті ұстау жағдайы (стандартты немесе ауыстырылған) жəне əр сурет бойынша қосымша түсіндірулер тіркеледі. 1. Агрессия (Аgg). Қол зақым келтіріп жатқан, белгілі бір нəрсені белсенді түрде ұстап тұрған, агрессивті əрекет жасап жатқан қол (шымшып, шапалақпен ұру, өсімдікті өлтіру, ұрайын деп тұрған жəне т.б.) ретінде қабылданады. 2. Нұсқау (Dir). Қол бір əрекет үдіреске қатысады: бағыттап, кедергі жасап, басқаларға жол көрсету (оркестрге дирижер болу, нұсқау көрсету, дəріс оқу, мұғалімнің оқушыға: «шық мына жерден» деуі, милиционердің машинаны тоқтатуы жəне басқалар). 3. Қорқыныш (F). Қол басқа адамдардың агрессивті əрекеттерінің құрбаны немесе өзін қандай да бір дене əсерден қорғаушы ретінде қабылдануы; өзіне зиян келтіріп жатқан ретінде. Бұл санатқа агрессияны терістеу үрдісі да жатады (ашулы қол, жұдырықты түю, бірақ ұру үшін емес; қорқыныштан қолды көтеру; соққыны тоқтатқан қол жəне т.б.). 4. Эмоционалдылық (Aff). Қол басқа адамдарға деген махаббатты бейнелеп тұрған қол; біреуге деген бауыр басушылықты, жақсы қатынасты, мейірімділікті бейнелеп тұрған (достық қол алысу; иықтан қағу; жануарды сипалау, гүл беріп тұрған қол; құшақтап тұрған қол жəне т.б.). 5. Қарым-қатынас (Com). Қолдың қарым-қатынас əрекеттерін бейнелейді: біреуге қарап сөйлеу, қарым-қатынас орнатуға тырысу. Қарым-қатынас жасап тұрған серіктестер теңдігі (əңгімедегі ым-ишара, ым-ишара тілі, жолды көрсету) 6. Тəуелділік (Dep). Қол басқа адамға бағыныштылықты көрсетеді: екінші жақтың жақсы қарым-қатынасына негізделген «жоғарыдан төменге» позициясындағы қарым-қатынасқа қатысу (өтініш; солдаттың офицерге құрмет көрсетуі; оқушы сұрақ қою үшін қолын көтерді; садақа сұрап тұрған қол; адам жолда машина тоқтатып тұр жəне т.б.) 7. Демонстративтілік (Ex). Қол əртүрлі тəсілдермен өзін көрсетуге тырысады, қолдың демонстративті əрекетке қатысуы (сақинаны көрсету, 347

маникюрын көрсету, қабырғаға көлеңкесін көрсету, билеу, музыкалық аспапта ойнау жəне т.б.). 8. Жарымжандық (Crip). Қол зақымдалған, ауру қол, белгілі бір əрекеттерге деген қабілетсіздік (зақымданған қол, ауру адамның немесе өлейін деп жатқан адамның қолы, сынған саусақ) 9. Белсенді өзіндік қасиетінің жоқ болуы (Act). Қол қарым-қатынаспен байланысты емес əрекетке араласу; бірақ қол өзінің физикалық орналасуын ауыстыруы мүмкін (инеге жіпті сабақтау, жазу, тігу, машина жүргізу, жүзу жəне т.б.). 10. Енжар өзіндік қасиетінің жоқ болуы (Pas). Əрекетсіз қол немесе əрекет жасайын деп тұрған қол немесе əрекет етуі үшін басқа адамның қатысуын қажет ететін қол, бірақ қол өзінің денелік орналасуын өзгертпейді (демалып жатыр; қозғалмай жатыр; адам үстелге сүйеніп отыр; ұйқы барысында салбырап тұруы) 11. Сипаттау (Des). Бұл санатқа қандай əрекет жасап тұрғаны белгісіз қол жатады (томпақ қол, əдемі қол, баланың қолы, ауру адамның қолы). 12. Үрей (Ten). Қол қажетті энергияны жұмсап тұр, бірақ іс-əрекетпен көрсете алмау. Энергия өзін қолдау үшін қажеттігі. Жауаптарға үрей, қобалжу, ыңғайсыздық сай келеді (Қол дірілдеп тұр, ашумен жұдырығын түю, қобалжығаннан жұдырық тию, өз қобалжуын тежеп тұр) 13. Елестеушілік (Bas) Бұл катигорияға өзгеше құрамды, мүмкін емес жауаптар жатқызылады (Ажалдың басы, т.с.с) 14. Жауаптан бас тарту (Fail) жауап бере алмаған жағдайда Тестің нəтижелерін өңдеу жəне талдау: Зерттелушінің əр жауабын 14 санаттың біріне жатқызамыз. «Агрессия» жəне «Нұсқау» санаттарына жататын жауаптар зерттелушілердің агрессияның жоғары түрлерімен, қоршағандарға бейімделгісі келмеуімен байланысты жауаптар. «Қорқыныш», «Эмоционалдылық», «Қарым-қатынас» жəне «Тəуелділік» санаттарының жауаптары əлеуметтік ортаға бейімделумен байланысты əрекеттер үрдіин көрсетеді; бірақ агрессивті мінез-құлықпен байланысты емес. Агрессивтіліктің қосынды баллы келесі формула бойынша есептеледі: А = (Агрессия + Нұсқау) – (Қорқыныш + Эмоционалдылық + Қарымқатынас + Тəуелділік+Елестеушілік+Үрей) Əр санатқа сəйкестендіргеннен кейін əр санат бойынша пікірлер саны есептеледі. Əр санат бойынша жауаптар пайызы есептеледі. Агрессия пайызы басым деп табылған сыныпқа төмендегідей жұмыстар жүргізілді. Оқушыларды ашудың шығуымен жəне ашудан шығудың босаңсу əдістемесімен таныстыру мақсатында 2017 жылдың 12 – ші қаңтарында 9 сынып оқушыларына “Ашу дұшпан, ақыл дос” атты тренинг өткізілді. Тренингке 13 оқушы қатысты. Тренинг құрылымы: 1. Сəлемдесу 2. Тренинг ережелерімен танысу 348

3. «Ассоциациялар» жаттығуы 4. Қысқа – дəріс «Ашу деген не?» 5. «Қоқыс жəшігі» жаттығуы 6. «Маятник» жаттығуы 7. «Ашуды бəсеңдету» жаттығуы 2017 жылдың қаңтар айында оқушылардың агрессивті күйін қауіпсіздендіру, баланың бойындағы агрессивті мінездің ғылыми тұжырымдамасымен танысу, түрлерін талқылау мақсатында 9 сынып оқушыларына «Агрессия жоқ, деп айтайық!» тақырыбында тренинг өткізілді. Тренинг құрылымы: 1. Танысу, сəлемдесу жаттығуы 2. Визитка 3. Жағдаяттар 4. Видеоролик көрсету 5. «Нөмірлер» жаттығуы 6. Рефлексия Кикілжің туралы жан-жақты түсінік беру, кикілжіңді шешудің жолдарымен таныстыру мақсатында «Кикілжің жəне оны шешу жолдары» атты тренинг оқушыларға өткізілді. Тренинг құрылымы: 1. Сəлемдесу жаттығуы 2. Кикілжіңнің құрылымдық факторлары туралы түсінік беру 3. Топтық жұмыс «Жағдаяттар» 4. «Өкпені еріту » жаттығуы 5. Сергіту сəті "Австралиялық жаңбыр" 6. Рефлексия Арт-терапия, біріншіден ырғақ сақталған музыка мидың бөлшектеріне əсер ету арқылы оның жұмыс істеуіне көмектеседі. Екіншіден, бейнелік өнер арқылы жанның дамуы мен емдеудің табиғи жəне қолайлы əдісі болып табылады. Арт - терапия элементтік жаттығулары, шығармашылық əрекеті балаға өзін тануға мүмкіндік береді, өзінің қарым – қатынасын, бүкіл əлемге жəне айналасындағы адамдарға танытады. 9 сынып оқушыларына терапияның бұл түрі де жүргізілді.

349

Жасөспірімдерге қарсы күш көрсету жəне оның алдын алу, сонымен қатар бала агрессиясының көріністерін жоюда ата-ананың ықпал етуі мақсатында 9 сынып ата-аналарына “Жасөспірімдердің бойындағы агрессияны жоюдың жолдары” тақырыбында ақпарат берілді. Оқушы агрессиясының көріністерін жоюда, алдын алуда сынып жетекшінің ықпал етері рас. Сынып жетекшілермен де біріге жұмыс атқару мақсатында «Балалардың агрессивті мінез құлқының алдын алуда сынып жетекшінің жұмысы» тақырыбында тренинг өткізілді. Тренинг құрылымы: 1.«Амандасу» жаттығуы 2.Бала бойындағы агрессияның пайда болуына себепші факторлармен танысу 3.«Жеке тұлға» жаттығуы 4.«Көкөністер» жаттығуы 5.Сынып жетекшілерге психологиялық кеңестер 6.Рефлексия Қорытындылай келе, оқушылардың агрессивті мінез-құлқына жүргізілген талдау нəтижесі бойынша, оқушылардың агрессивті мінезқұлқын түзету жəне алдын алу мақсатында жүйелі жұмыс атқарылуы қажет, оқушылармен ғана жұмыс жасаумен шектелмей, оның қоршаған ортасымен: отбасымен, педагогтармен, құрдастарымен жұмыс жасау қамтылуы керек.

Қорытындылай келе, оқушылардың агрессивті мінез-құлқына жүргізілген талдау нəтижесі бойынша, оқушылардың агрессивті мінез350

құлқын түзету жəне алдын алу мақсатында жүйелі жұмыс атқарылуы қажет, оқушылармен ғана жұмыс жасаумен шектелмей, оның қоршаған ортасымен: отбасымен, педагогтармен, құрдастарымен жұмыс жасау қамтылуы керек. Қолданылған əдебиеттер 1. Ахметтаева С.С., Ережепова Ж.К., Сембина Ж.Ж., Возняк О.А., Пен С.Г. «Зорлық-зомбылық жəне қаталдық белгілерінің көрінуі мен балалар агрессивтілігі деңгейін анықтау бойынша əдістемелік нұсқаулықтар» Астана қ. 2013 ж. 2. «Тренинги с подростками» Волгоград, 2009 г. 3. Чуднова А., Дьяченко С., Азарова Ю. «Ключ к тайным пластам подсознания человека» Карточки Люшера. М., 2010 г. 4. Паренс Г. «Агрессия наших детей» М., 1997г. 5. https://szh.kz/student/2241/zhetkinshekterdinh-agressiyasyn-diagnos/ 6. http://www.semya-rastet.ru/razd/sovety_roditeljam_agressivnykh_detejj/

351

Конференция ұсыныстары: 1.Қазақстан Республикасы Білім беруді жəне ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру; 2.Тəрбие мен білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында педагог мəртебесін қалыптастыру жəне кəсіби шеберлігін жетілдіру бағытындағы ғылыми-əдістемелік жұмыстың мазмұны мен формаларын жаңарту; 3.Жаһандану үрдісінде əр ұлттың өзіндік бет-бейнесін сақтап қалу үшін ұлттық құндылықтарды басты назарда ұстау; 4.Білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында мұғалімдердің кəсіби құзіреттіліктерін дамыту мəселелерін шешу; 5.Шетелдік озық іс-тəжірибелерді зерделеп, тиімдісін Отандық білім жүйесіне енгізу, кіріктіру; 6.Тəуелсіз Қазақстанның құндылықтарын сақтай отырып, ұрпақ сабақтастығы жəне халықтың озық дəстүрлер рухында өскелең ұрпақты тəрбиелеу; 7.Білім мазмұнын жаңартудағы уақыт талабына лайық туындаған жаңа идеяларды толықтыру; 8.Білім берудегі ғылыми инновациялық даму мен педагогтарды қолдауға бағытталған жаңашыл идеяларды іске асыру; 9.Білім мазмұнын жаңарту жағдайында педагогикалық үдерісті ұйымдастырудың тиімді əдістері мен жолдарын жүзеге асыру; 10.Білім мен тəрбие беруде педагогтардың жалпы адамзаттық жəне жалпы мемлекеттік құндылықтарға жауапкершілікпен қарау мəселелерін шешу.

352

353

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының баспаханасы 060009-Атырау қаласы, Адмирал Лев Владимирский-24 Ресми сайт: www.orleu-atr.kz Эл.пошта: a_ipk@mail.ru тел.: 8(7122) 20-08-34 факс: 8(7122) 58-63-45

354