Mociño11-web

Page 1

José Mariano Mociño y Martín de Sessé La Real Expedición Botánica a Nueva España Volumen XI



José Mariano Mociño y Martín de Sessé

La Real Expedición Botánica a Nueva España Volumen XI De familia Sphenocleaceae a familia Zygophyllaceae (Angiospermae) Taxodiaceae y Zamiaceae (Gymnospermae) Pteridofitas y Hongos Apuntes botánicos Apéndice Ilustraciones de Atanasio Echeverría y Godoy y Juan de Dios Vicente de la Cerda


QK5 M6311 2010 Mociño, José Mariano La real expedición botánica a Nueva España / por José Mariano Mociño y Martín de Sessé ; ilustraciones de Atanasio Echeverría y Godoy y Juan de Dios Vicente de la Cerda. — México : Siglo XXI, 2010. 336 p., 140 láms. Coedición: UNAM : El Colegio de Sinaloa Contenido: v. XI. De familia Sphenocleaceae a familia Zygophyllaceae. Gymnospermae. Pteridofitas y Hongos

ISBN: 978-607-03-0170-4 (obra completa) ISBN: 978-607-03-0206-0 (v. 11)

1. Expedición Botánica a Nueva España, 1787-1803. 2. Botánica – México. 3. Botánica – Nueva España. I. Sessé, Martín de, coaut. II. Echeverría y Godoy, Atanasio, il. III. de la Cerda, Juan de Dios Vicente, il. IV. t . V. Ser.

las ilustraciones de la obra de mociño y sessé señaladas como colección torner fueron otorgadas por cortesía de: hunt institute for botanical documentation, carnegie mellon university, pittsburgh, pennsylvania, torner collection of sessé and mociño biological illustrations. y las ilustraciones señaladas como rjb div. V fueron otorgadas por cortesía de: real jardín botánico, consejo superior de investigaciones científicas, madrid. agradecemos el apoyo de las siguientes instituciones mexicanas: acervo histórico de la biblioteca del instituto de biología / unam; archivo general de la nación; biblioteca nacional y hemeroteca nacional / fondo reservado. © siglo xxi editores, s.a. de c.v. ISBN: 978-607-03-0170-4 (obra completa) ISBN: 978-607-03-0206-0 (v. 11) © universidad nacional autónoma de méxico diseño de la colección: pablo labastida portada: gabriela sánchez téllez. ilustración de las páginas 6-7: felipe de la torre. participaron en la formación y la diagramación: pablo labastida, lorena romero y gabriela sánchez téllez. revisión de textos y corrección: silvia gómez looh, odeth aída montero alfaro y alejandro reza. derechos reservados conforme a la ley impreso y hecho en méxico 4


La Real Expedición Botánica a Nueva España Coordinador General Coordinadora Académica Coordinadores de Botánica Coordinadoras de Filología

Jaime Labastida Estela Morales Campos José Luis Godínez Ortega Fernando Chiang Cabrera y María Hilda Flores Olvera Aurelia Vargas Valencia y Martha Elena Montemayor Aceves

Volumen XI Realizaron el estudio botánico y sistemático de las familias de Angiospermae, Gymnospermae, Pteridofitas y Hongos del volumen XI los siguientes académicos del Instituto de Biología1 y la Facultad de Estudios Superiores - Iztacala,2 Universidad Nacional Autónoma de México: Angiospermae Sphenocleaceae Staphyleaceae Stegnospermataceae Surianaceae Styracaceae Symplocaceae Trigoniaceae Tropaeolaceae Urticaceae Valerianaceae Verbenaceae Violaceae Vitaceae Winteraceae Zingiberaceae Zygophyllaceae

Fernando Chiang Cabrera1 Adelaida Ocampo López* Esteban Martínez1 Fernando Chiang Cabrera1 Adelaida Ocampo López* Adelaida Ocampo López* Esteban Martínez1 Fernando Chiang Cabrera1 Leandro Javier Ramos Ventura*, Antonio Lot Helgueras1 y Martha Olvera García1 Fernando Chiang Cabrera1 Fernando Chiang Cabrera1 Leandro Javier Ramos Ventura* Robert A. Bye Boettler 1 Fernando Chiang Cabrera1 Leandro Javier Ramos Ventura* Fernando Chiang Cabrera1

Gymnospermae Taxodiaceae Zamiaceae

Antonio Lot Helgueras1 y Martha Olvera García1 Fernando Chiang Cabrera1

Pteridofitas Hongos

Daniel Tejero Diez2 Evangelina Pérez Silva1 y Teófilo Herrera Suárez1

ealizaron el estudio filológico y las traducciones de los textos latinos de Sessé & Mociño, Plantae R Novae Hispaniae y Flora Mexicana de este volumen, los siguientes académicos del Instituto de Investigaciones Filológicas de la UNAM:

Omar Daniel Álvarez Salas, Elvia Carreño Velázquez María Eugenia García Gómez, María Fernanda González Gallardo, Paula López Cruz, Martha Elena Montemayor Aceves, Julio Pimentel Álvarez, Dumar Daniel Rinaldi Pollero, Germán Viveros Maldonado

La revisión de las traducciones y la estandarización de los términos botánicos estuvieron a cargo de:

Fernando Chiang Cabrera Omar González Zorzano *Consultor externo

5


Determinaciones de los Apuntes botánicos y del Apéndice Se coloca en primer lugar el número de lámina de la Colección Torner seguido por el número de la figura y finalmente el nombre del académico que determinó el dibujo.

Lámina Figura

Académico

Lámina Figura

0102 0159 0163 0177 1424 1512 1567 1568 1569

E. Martínez R. Bye E. Martínez A. Ibarra L. Ramos E. Martínez E. Martínez E. Martínez E. Martínez E. Martínez E. Martínez E. Martínez E. Martínez E. Martínez E. Martínez E. Martínez E. Martínez F. Chiang R. Torres F. Chiang A. Ocampo A. Ocampo E. Martínez L. Ramos F. Chiang E. Martínez E. Martínez H. Hernández E. Martínez E. Martínez A. Delgado E. Martínez A. Delgado E. Martínez E. Martínez E. Martínez G. Salazar G. Salazar G. Salazar

1 2 3 2 1 2 3 4 5 1 2 1 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 1 2 3 4 1 2 1 2 3 4 1 2 3 4

1605 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 1606 1 2 3 1607 1 2 3 4 5 1608 1 2 3 1609 1 2 1610 1 2 3 4 1767 1 2 1815 2 3 1823 1 2 1829 1 2 1830 1841 1 2

6

Académico

Lámina Figura

Académico

R. Medina A. Delgado A. Delgado E. Martínez A. Ocampo A. Ocampo A. Ocampo A. Ocampo H. Ochoterena A. Ocampo F. Chiang G. Ortiz E. Martínez E. Martínez A. Delgado E. Martínez E. Martínez F. Chiang F. Chiang A. Delgado E. Martínez E. Martínez G. Salazar E. Martínez E. Martínez E. Martínez F. Chiang E. Martínez E. Martínez E. Martínez H. Flores E. Martínez E. Martínez E. Martínez A. Delgado J. L. Villaseñor H. Flores E. Martínez J. L. Villaseñor E. Martínez

1847 1 2 3 4 5 6 1850 1 2 1856 1 2 3 1857 1 2 3 4 5 1864-2 1870 1 2 3 4 1877 1 2 3 4 1879 1 1880 1 2 3 1881 1 2 3 1888 1 2 1889 1 2 1895 1896 1897 1 2

V. Juárez J. L. Villaseñor A. Ocampo F. Chiang G. Salazar H. Ochoterena E. Martínez E. Martínez A. García M. García E. Martínez R. Medina A. Ocampo H. Flores G. Salazar E. Martínez E. Martínez J. L. Villaseñor E. Martínez E. Martínez A. Ramírez E. Martínez E. Martínez E. Martínez H. Ochoterena E. Martínez A. Delgado F. Chiang H. Ochoterena F. Chiang E. Martínez E. Martínez E. Martínez A. Ocampo A. Ocampo G. Salazar H. Flores M.C. Serra E. Martínez E. Martínez


Lámina Figura

1898 1 2 1900 2 3 4 1901 1 2 1906 1 2 1907 1 2 3 4 6 1908 1 2 1909 1 2 3 4 5 6 1910 1 2 3 1911 1 2 1912 1 2 1914 1 2 3 1915 1 2 3 1927 1 2

Académico

Lámina Figura

Académico

Lámina Figura

Académico

E. Martínez L. Ramos E. Martínez E. Martínez E. Martínez E. Martínez A. Navarro M. L. Carmona E. Martínez E. Martínez R. Medina R. Medina E. Martínez E. Martínez R. Bye E. Martínez E. Martínez V. Juárez A. Ocampo E. Martínez F. Chiang L. Ramos E. Martinez F. Chiang E. Martínez A. Ocampo F. Chiang R. Bye E. Martínez E. Martínez A. García L. Ramos E. Martínez R. Medina M. Olvera E. Martínez A. García R. Medina

1928 1929 1930 1932 1935 1936 1937 1938 1972 1973 1975

A. Delgado F. Chiang E. Martínez E. Martínez G. Salazar G. Salazar E. Martínez F. Chiang E. Martínez E. Martínez E. Martínez G. Salazar F. Chiang E. Martínez A. Delgado M. García E. Martínez R. Medina E. Martínez L. Alvarado L. Alvarado E. Martínez A. Ocampo A. Ocampo A. García M. García E. González M. Olvera R. Bye A. Ocampo E. Martínez E. Martínez G. Ortiz A. Ramírez E. Martínez G. Salazar E. Martínez E. Martínez E. Martínez E. Martínez

1977 1 2 1979 1 2 3 1994 1 2 3 4 5 6 1996 1 2 1997 1 2 3 4 5 6 1998 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1999 2 3 1999-2 2002-2

E. Martínez E. Martínez A. Delgado F. Chiang E. Martínez E. Martínez M. G. Campos E. Martínez E. Martínez A. Delgado G. Salazar G. Salazar H. Flores G. Ortiz M. García G. Salazar G. Salazar G. Salazar E. Martínez E. Martínez F. Chiang A. Ocampo G. Salazar G. Salazar H. Ochoterena H. Ochoterena H. Ochoterena H. Ochoterena R. Bye E. Martínez H. Ochoterena F. Chiang M.G. Campos

1 2 3 4 1 2 der. izq. 1 2 1 2 1 2 1 2 3 1 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4

7




Sphenocleaceae

Sphenoclea zeylanica Gaertn.

Ilustraci贸n Colecci贸n Torner 1429. Dibujo a l谩piz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm.

Bibliograf铆a White et al. The Torner Collection of S. & M. Carnegie Mellon CD Press. 1998.

10


11


Staphyleaceae

Staphylea pinnata L.

Ilustración DC. 164. Colección Torner 1654. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 5-3; parte inferior: escrito a lápiz por DC. Staphylea paniculata.

Bibliografía DC. Prodr. 1: 596. 1824. - McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 517. 2000.

12


13


Stegnospermataceae

Stegnosperma halimifolium Benth.

Ilustración Fl. Mex. Ic. 181. Colección Torner 1873. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz C. 103; parte media: a tinta C. 5 1, escrito a lápiz por DC. Cyclostemon rubripes; parte inferior: a tinta Fruto del Árbol que llaman Alberchiga, segunda especie de zapote blanco, 12.

Bibliografía McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 431. 2000. Nota: en la parte inferior se representa el fruto de Pouteria campechiana (Kunth) Baehni (Sapotaceae).

14


15


Styracaceae

Styrax officinalis L.

Ilustración DC. 157. Colección Torner 1770. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 10-1; parte inferior: escrito a lápiz 99 y por DC. Styrax racemosum.

Bibliografía McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 521. 2000. - White et al. The Torner Collection of S. & M. Carnegie Mellon CD Press. 1998.

16


17


Styracaceae

Styrax sp.

Ilustración DC. 157. Colección Torner 1698. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 10-1; parte inferior: a lápiz por DC. Styrax dependens.

Bibliografía McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 521. 2000. - White et al. The Torner Collection of S. & M. Carnegie Mellon CD Press. 1998.

18


19


Surianaceae

Recchia mexicana Moc. & Sessé ex DC.

Ilustración DC. 4. Colección Torner 1865. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 31 x 22 cm; parte superior: a lápiz 10-2; parte inferior: a tinta vide Curatellam, escrito a lápiz por DC. Recchia decandra.

Bibliografía DC. Prodr. 1: 70. 1824. - McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 495. 2000.

20


21


Surianaceae

Suriana maritima L.

Ilustraci贸n Colecci贸n Torner 1017. Dibujo a l谩piz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm.

Bibliograf铆a White et al. The Torner Collection of S. & M. Carnegie Mellon CD Press. 1998.

22


23


Symplocaceae

Symplocos citrea Lex.

Ilustración Fl. Mex. Ic. 425. RJB Div. V, lám. 101. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 24.4 x 16.5 cm; parte inferior: a tinta Symplocos Martinicensis, a lápiz 46.

Bibliografía Zamudio. Cat. de los Dib. de la REB del Arch. del RJB. In: El Águila y el Nopal. VIII:194. 2000.

24


25


Symplocaceae

Symplocos ferruginea Roxb.

Ilustraciรณn Colecciรณn Torner 1684. Dibujo a lรกpiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lรกpiz 18-1, parte inferior: escrito a lรกpiz por DC. Symplocos? ferruginea.

26


27


Symplocaceae

Symplocos rigidissima Brand

Ilustraci贸n Colecci贸n Torner 1598. Dibujo a l谩piz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte inferior: escrito a l谩piz por DC. Symplocos ebracteata.

28


29


Trigoniaceae Violaceae

Trigonia rugosa Benth.

Ilustraci贸n Colecci贸n Torner 1794. Dibujo a l谩piz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte inferior: escrito a l谩piz 140 y por DC. Darwinia anomala.

30


31


Tropaeolaceae

Tropaeolum majus L. Nombre

original

Tropaeolum majus [L.] sensu Sessé & Mociño

Pl. Nov. Hisp. ed. 2. p. 52. 1893; Fl. Mex. ed. 2. p. 90. 1894. Ilustración Fl. Mex. Ic. 72. Colección Torner 0200. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 1, 72; parte inferior: a tinta Trop[a]eolum majus Linn., Pelon mexixquilitl Hrz. 161, Antiescorbutica, stomacalis et carminativa. Acetarii gratiam conciliat.

Bibliografía McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 528. 2000.

Descripción

Traducción

original

Majus. Tropaeolum con hojas peltadas, generalmente 5-lobadas, pétalos obtusos. Mat. Med. 103. Ic. 72. Cardamindum con hoja más amplia y flor más grande. Tourn. p. 430. Peruv. 3. p. 14. 18. Pelon mexixquilitl. Hern. Mex. 161. Nasturtium indicum. Pharm. Habita en ambos lados de India y en Europa. Perenne. Propiedad[es]. Planta irritante, diurética y antiescorbútica, en algunos lugares usada en ensaladas.

Majus. Tropæolum foliis peltatis, subquinquelobis, petalis obtusis. Mat. Med. 103. Ic. 72. Cardamindum ampliori folio et majore flore. Tourn. p. 430. Peruv. 3. p. 14. 18. Pelon mexixquilitl. Hern. Mex. 161. Nasturtium Indicum. Pharm. Habitat in utraque India et Europa. . Proprietas. Planta acris, diuretica et antiscorbutica, non nullibi in acetariis usitata.

32


33


Tropaeolaceae

Tropaeolum peregrinum L. Nombre

original

Tropaeolum peregrinum [L.] sensu Sessé & Mociño Pl. Nov. Hisp. ed. 2. p. 52. 1893; Fl. Mex. ed. 2. p. 90. 1894. Ilustración Fl. Mex. Ic. 73. Colección Torner 0203. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 8, 73; parte inferior: a lápiz 50, a tinta Trop[a]eolum peregrinum Linn.

Bibliografía McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 528. 2000.

Descripción

Traducción

original

Peregrinum. Tropaeolum con hojas subpeltadas, 5-lobadas, dentadas, pétalos ciliado-lacerados. Cardamindum con hoja 5-foliada, vulgarmente [llamada] Malla. Fewill. Peruv. 2. p. 756. t. 42. Habita en México y en Europa. Anual. Plantas cuyas flores los mexicanos suelen llamar gorrioncillos.

Peregrinum. Tropæolum foliis subpeltatis, quinquelobis, dentatis, petalis ciliato-laceris. Cardamindum quinquefolii folio, vulgo Malla. Fewill.1 Peruv. 2. p. 756. t. 42. Habitat Mexici et in Europa. . Plantæ hujus flores passerulos solent Mexicani adpellare. 1

Tewil ES; Fewill. Linneo. Cf. Linneo. Parte Práctica de Botánica. III: 300. 1785.

34


35


Urticaceae

Boehmeria aff. caudata Sw.

Ilustraciรณn DC. 1159. Colecciรณn Torner 0973. Dibujo a lรกpiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lรกpiz 21-4; parte inferior: escrito a lรกpiz por DC. Urtica agastachya.

36


37


Urticaceae

Cecropia obtusifolia Bertol. Nombre

original

Cecropia peltata Sessé & Mociño Pl. Nov. Hisp. ed. 2. p. 158. 1893 Ilustración Fl. Mex. Ic. 435. RJB Div. V, lám. 114. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 24.5 x 16.5 cm; parte inferior: a tinta Cecropia Peltata.

Bibliografía McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 392. 2000.

Descripción

Traducción*

original

Peltata. Cecropia. Lœfl. It. 272; Amœn. Acad. 5, p. 410; Jacq. Obs. 2, t. 46, f. 4; Fl. Mex. Ic. 435. Coilotapalus de ramas excavadas, hojas amplias, peltadas, lobadas. Brown. Jam. 111. Ficus surinamensis de hoja multífida, con la parte superior muy escabrosa, la opuesta con lanosidad densa y suave. Pluk. Alm. 146, t. 243, f. 1. Árbol con la forma de las palmas muy alto. Ramas en la parte superior del tallo a manera de frondas, muy juntas, patentes, ferrugíneotomentosas en el ápice, escabrosas y excavadas. Hojas terminales, las más grandes de todas, muy juntas alternadamente, peltadas, lobadas, con 8-12 lobos, escabrosos en el haz, seríceos en el envés. Pecíolo común largo, cilíndrico, estriado, algo tomentoso, con una almohada [pulvínulo] esponjosa bajo la base. Pedúnculos de las flores masculinas axilares, subsolitarios, poco deprimidos, escabriúsculos. Espatas oblongas, agudas, purpúreas, en el ápice del pedúnculo. Amentos generalmente seis, flageliformes. Habita cerca de Jorullo, [regiones cercanas] marítimas de Coahuayana [Mich.] y en Jamaica. Florece en septiembre. Leñosa.

Peltata. Cecropia. Lœfl. It. 272; Amœn. Acad. 5, p. 410; Jacq. Obs. 2, t. 46, f. 4; Fl. Mex. lc. 435. Coilotapalus ramis excavatis, foliis amplis, peltatis, lobatis. Brown. Jam. 111. Ficus Surinamensis multifido folio, superne parte admodum scabro, adversa densa lanugine molli. Pluk. Alm. 146, t. 243, f. 1. Arbor instar Palmarum excelsa. Rami in summitate caulis, frondis instar, conferti, patentes, apice ferrugineo-tomentosi, scabri, excavatique. Folia terminalia, alternatim conferta, omnium maxima, peltata, lobata, lobis octo ad duodecim, superne scabra, subtus sericea. Petiolus communis, longus, teres, striatus, subtomentosus, pulvinari infra basi spongioso. Spathæ oblongæ, acutæ, purpurascentes, in apice pudunculi. Amenta subsena, flagelliformia. Habitat prope Xorullum, Coahuayanæ maritimis et in Jamaica. Floret Septembri. .

*Traducido por Omar González Zorzano.

38


39


Urticaceae

Urtica dioica L. var. angustifolia Schltdl. Nombre

original

Urtica longifolia Sessé & Mociño Fl. Mex. ed. 2. p. 214. 1894. Ilustración DC. 1158. Colección Torner 1378. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte inferior: escrito a lápiz por DC. Urtica longifolia. Boceto en papel.

Bibliografía McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 532. 2000.

Descripción

Traducción

original

Longifolia. Urtica con hojas opuestas, oblongas, serradas, agudas, flores dioicas. N. Raíz fibrosa, ramificada. Tallo herbáceo, de 2 pies [65 cm], erecto, obtusamente cuadrangular, 4-sulcado, purpúreo por debajo, viloso, cubierto por todas partes con acúleos setáceos, cónicos en la base, diáfanos en el ápice. Hojas opuestas, oblongas, gradualmente más angostas desde la base hasta el ápice, serradas, vilosas, inermes, subrugosas, dos pulgadas [5.40 cm] de longitud. Pecíolos aculeados, cilíndricos, por encima sulcados, con hojas tres veces más pequeñas. Racimos pequeños axilares, geminados, compuestos, con pecíolos poco más largos; los masculinos patentes, los femeninos nutantes en el ápice. Racimos pequeños alternos, aglomerados. Estípulas lineares, patente-reflexas, persistentes. Brácteas de la base de los pedicelos, ovado-subuladas, membranáceas. Flores femeninas en distinta planta. Habita en el pueblo de San Agustín [D. F.] cerca de México. Florece en mayo.

Longifolia. Urtica foliis oppositis, oblongis, serratis, acutis, floribus dioicis. N. Radix fibrosa, ramosa. Caulis herbaceus, bipedalis, erectus, obtuse quadrangularis, quadrisulcatus, inferne purpurascens, villosus, aculeis setaecis, basi conicis, apice diaphanis undique obsitus. Folia opposita, oblonga, sensim a basi ad apicem angustiora, serrata, villosa, inermia, subrugosa, pollices duos longa. Petioli aculeati, teretes, superne sulcati, foliis triplo breviores. Racemuli axillares, gemini, compositi, petiolis paulo longiores; masculi patentes, fœminei apice nutantes. Racemuli alterni, glomerati. Stipulæ lineares, patenti-reflexæ, persistentes. Bracteæ pedicellorum baseos, ovato-subulatæ, membranaceæ. Fœminei flores in distincta planta. Habitat in oppido1 S. Augustini prope Mexicum. Floret Maio. 1

Oppido ES.

40


41


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.