Mociño08-web

Page 1

José Mariano Mociño y Martín de Sessé La Real Expedición Botánica a Nueva España. Volumen VIII



José Mariano Mociño y Martín de Sessé

La Real Expedición Botánica a Nueva España Volumen VIII De familia Marantaceae a familia Passifloraceae Ilustraciones de Atanasio Echeverría y Godoy y Juan de Dios Vicente de la Cerda


QK5 M638 2010 Mociño, José Mariano La real expedición botánica a Nueva España / por José Mariano Mociño y Martín de Sessé ; ilustraciones de Atanasio Echeverría y Godoy y Juan de Dios Vicente de la Cerda. — México : Siglo XXI, 2010. 392 p., 186 láms. Coedición: UNAM : El Colegio de Sinaloa Contenido: v. VIII. De familia Marantaceae a familia Passifloraceae

ISBN: 978-607-03-0170-4 (obra completa) ISBN: 978-607-03-0182-7 (v. 8)

1. Expedición Botánica a Nueva España, 1787-1803. 2. Botánica – México. 3. Botánica – Nueva España. I. Sessé, Martín de, coaut. II. Echeverría y Godoy, Atanasio, il. III. de la Cerda, Juan de Dios Vicente, il. IV. t . V. Ser.

las ilustraciones de la obra de mociño y sessé señaladas como colección torner fueron otorgadas por cortesía de: hunt institute for botanical documentation, carnegie mellon university, pittsburgh, pennsylvania, torner collection of sessé and mociño biological illustrations. y las ilustraciones señaladas como rjb div. V fueron otorgadas por cortesía de: real jardín botánico, consejo superior de investigaciones científicas, madrid. agradecemos el apoyo de las siguientes instituciones mexicanas: acervo histórico de la biblioteca del instituto de biología / unam; archivo general de la nación; biblioteca nacional y hemeroteca nacional / fondo reservado. © siglo xxi editores, s.a. de c.v. ISBN: 978-607-03-0170-4 (obra completa) ISBN: 978-607-03-0182-7 (v. 8) © universidad nacional autónoma de méxico diseño de la colección: pablo labastida portada: gabriela sánchez téllez. ilustración de las páginas 6-7: felipe de la torre. participaron en la formación y la diagramación: pablo labastida, lorena romero y gabriela sánchez téllez. revisión de textos y corrección: silvia gómez looh, odeth aída montero alfaro y alejandro reza. derechos reservados conforme a la ley impreso y hecho en méxico


La Real Expedición Botánica a Nueva España Coordinador General Coordinadora Académica Coordinadores de Botánica Coordinadoras de Filología

Jaime Labastida Estela Morales Campos José Luis Godínez Ortega Fernando Chiang Cabrera y María Hilda Flores Olvera Aurelia Vargas Valencia y Martha Elena Montemayor Aceves

Volumen VIII Realizaron el estudio botánico y sistemático de las familias de Angiospermae los siguientes académicos del Instituto de Biología de la Universidad Nacional Autónoma de México:

Marantaceae Marcgraviaceae Martyniaceae Melanthiaceae Melastomataceae Meliaceae Menispermaceae Molluginaceae Monimiaceae Moraceae Myricaceae Myristicaceae Myrtaceae Nyctaginaceae Ochnaceae Olacaceae Oleaceae Onagraceae Opiliaceae Orchidaceae Orobanchaceae Oxalidaceae Papaveraceae Passifloraceae

Fernando Chiang Cabrera Fernando Chiang Cabrera Fernando Chiang Cabrera Abisaí Josué García Mendoza Fernando Chiang Cabrera Fernando Chiang Cabrera Esteban Martínez y Fernando Chiang Cabrera Fernando Chiang Cabrera Fernando Chiang Cabrera Fernando Chiang Cabrera y Esteban Martínez Esteban Martínez Esteban Martínez Rafael Torres Colín María Hilda Flores Olvera Fernando Chiang Cabrera Fernando Chiang Cabrera Esteban Martínez Fernando Chiang Cabrera, Antonio Lot Helgueras y Martha Olvera García Fernando Chiang Cabrera Gerardo Adolfo Salazar Chávez Esteban Martínez y Fernando Chiang Cabrera Fernando Chiang Cabrera Fernando Chiang Cabrera Fernando Chiang Cabrera

Realizaron el estudio filológico y las traducciones de los textos latinos de Mociño & Sessé, Plantae Novae Hispaniae y Flora Mexicana de este volumen, los siguientes académicos del Instituto de Investigaciones Filológicas de la UNAM: mar Daniel Álvarez Salas, Elvia Carreño Velázquez, O María Eugenia García Gómez, María Fernanda González Gallardo, Paula López Cruz, Martha Elena Montemayor Aceves, Julio Pimentel Álvarez, Dumar Daniel Rinaldi Pollero Aurelia Vargas Valencia y Germán Viveros Maldonado La revisión de las traducciones y la estandarización de los términos botánicos estuvieron a cargo de:

Fernando Chiang Cabrera Omar González Zorzano


6


Lรกminas

7


Marantaceae

Maranta arundinacea L.

Ilustraciรณn Colecciรณn Torner 1570. Dibujo a lรกpiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lรกpiz 50 fulls; parte inferior: escrito a lรกpiz por DC. Maranta minor, (conf. M. arundinacea mss. p. 7).

8


9


Marcgraviaceae

Ruyschia enervia Lundell

Ilustración DC. 1156. Colección Torner 1525. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte inferior escrito a lápiz por DC. Ruyschia mucronata.

Bibliografía White et al. The Torner Collection of S. & M. Carnegie Mellon CD Press. 1998.

10


11


Martyniaceae

Proboscidea triloba (Schltdl. & Cham.) Decne. Nombre

original

Martynia annua [L.] sensu Sessé & Mociño Pl. Nov. Hisp. ed. 2. 96. 1893.

Ilustración Fl. Mex. Ic. 117. DC. 832. Colección Torner 0027. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 14, 117; parte inferior: a tinta Mart[y]nia annua Linn. (tachado), escrito a lápiz por DC. Martynia unguis.

Bibliografía McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 383. 2000.

Descripción

Traducción

original

Annua. Martynia con tallo ramificado, hojas cordadas, generalmente trilobadas. Fl. Mex. Ic. 117. Martynia con tallo ramificado, hojas completamente enteras, anguladas. Sabb. Hort. 2, t. 91. Martynia con tallo ramificado; hojas cordado-ovadas, pilosas. Mill. Ic. t. 286. Hierba de dos pies [65 cm], con raíz fibrosa. Tallo cilíndrico, erecto, hueco, pubescente, víscido. Ramas opuestas, erecto-patentes, muy semejantes al tallo. Hojas opuestas, cordadas, generalmente trifloras, rara vez completamente enteras, venoso-rugosas, vilosovíscidas, amplias. Pecíolos de igual longitud que las hojas, cilíndricos, provistos de fíbulas, víscidos. Pedúnculos axilares, generalmente trifloros, más cortos que los pecíolos y semejantes a ellos. Flores purpúreas, muy elegantes, deliciosamente perfumadas. Habita en las regiones templadas y cálidas de Nueva España. Florece en junio. Anual. Comúnmente se llama Uña del diablo o Vaquilla.

Annua. Martynia caule ramoso, foliis cordatis, subtrilobis. Fl. Mex. Ic. 117. Martynia caule ramoso, foliis integerrimis, angulatis. Sabb. Hort. 2, t. 91. Martynia caule ramoso; foliis cordato-ovatis, pilosis. Mill. Ic. t. 286. Herba bipedalis radice fibrosa. Caulis teres, erectus, inanis, pubescens, viscosus. Rami oppositi, erecto-patentes, cauli simillimi. Folia opposita, cordata, subtrifiora, raro integerrima, venoso-rugosa, villoso-viscosa, amplia.1 Petioli longitudine foliorum, teretes, fìbulosi, viscosi. Pedunculi axillares, subtriflori, petiolis breviores, illisque similes. Flores purpurei, elegantissimi, ambrosiaci. Habitat in temperatis et calidis Novæ Hispaniæ regionibus. Floret Junio. . Vulgo Unguis Diaboli vel Vaccula2 dicitur. 1 2

ampla ES. Vacculæ ES.

12


13


Martyniaceae

Proboscidea sp.

Ilustración Colección Torner 1962. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 21.5 x 16 cm; parte inferior: escrito a lápiz por DC. Martynia? racemosa, Notka.

Bibliografía McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 383. 2000.

14


15


Melanthiaceae

Anticlea frigida (Schltdl. & Cham.) Zomlefer & Judd

Ilustraciรณn DC. 1261. Colecciรณn Torner 0825. Dibujo a lรกpiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lรกpiz 6-1; parte inferior: escrito a lรกpiz por DC. Viguiera graminifolia.

16


17


Melanthiaceae

Schoenocaulon officinale (Schltdl. & Cham.) A. Gray ex Benth. Nombre

original

Veratrum luteum [L.] sensu Sessé & Mociño Pl. Nov. Hisp. ed. 2. p. 162. 1893; Fl. Mex. ed. 2. p. 89. 1894.* Ilustración Fl. Mex. Ic. 324. DC. 1281. Colección Torner 0248. Dibujo a la acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 324; parte inferior: a tinta Veratrum Luteum Linn. Ytzcuimpatli Hernz. Mex. 307, escrito a lápiz por DC. Melanthium hordeolum.

Bibliografía McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 348. 2000.

Descripción

Traducción

original

Luteum. Veratrum con racimo muy simple, hojas sésiles. Fl. Mex. Ic. 324. Reseda con hojas lanceoladas, tallo muy simple. Gronow. Virg. 59. Veratrum zabadilla [sabadilla] con racimo simple, corolas patentes. Retz. Obs. 1, p. 29. Veratrum que es la semilla mexicana de la Zabadilla. Vanderbeck. Phys. Med. n. 1; App. 120; Berg. Mat. Med. 875. Itzcuinpatli. Hern. Mex. 307. Raíz. Bulbo subrotundo. Hojas radicales, lanceolado-ensiformes, de un pie y medio [48.75 cm], erectas, nervadas, glabras, rígidas. Escapo de tres pies [97.50 cm], cilíndrico, recto. Racimo simple, denso, muy largo, nutante en el ápice. Flores amarillo pálido. Habita en las zonas templadas de Mazatlán [Gro.] y en otros lugares de la Nueva España. Florece en agosto. Bianual. Propiedad[es]. Las semillas son amargas, muy ácidas, corrosivas, venenosas, por cierto, sumamente aptas para matar piojos y gusanos y sobre todo, apropiadas para eliminar las úlceras pútridas.

Luteum. Veratrum racemo simplicissimo, foliis sessilibus. Fl. Mex. Ic. 324. Reseda foliis lanceolatis, caule simplicissimo. Gronow. Virg. 59. Veratrum Zabadilla racemo simplici, corollis patentibus. Retz. Obs. 1, p. 29. Veratrum quod Mexicanum Zabadillæ semen. Vanderbeck. Phys. Med. n. 1; App. 120; Berg. Mat. Med. 875. Itzcuinpatli. Hern. Mex. 307. Radix. Bulbus subrotundus. Folia radicalia, lanceolato-ensiformia, sesquipedalia, erecta, nervosa, glabra, rigida. Scapus tripedalis, teres, strictus. Racemus simplex, densus, longissimus, apice nutans. Flores pallido lutei. Habitat in temperatis Mazatlami aliisque Novæ Hispaniæ locis. Floret Augusto. . Proprietas. Semina amara, acerrima, corrosiva, venenosa, pediculis, immo1 vermibus occidendis aptissima, ac sordidis ulceribus detergendis maxime idonea. 1

imo ES.

* La explicación de las propiedades en Fl. Mex. (l.c.) es más precisa. “Propiedad[es]. La semilla ácida, amarga, cáustica, emética y venenosa mata admirablemente y sin peligro los piojos; espolvoreada cura admirablemente las úlceras pútridas; consume la carne fungosa; mata perros y peces, por ello los mexicanos le pusieron el nombre de Itzcuimpatli (destructor de perro y de pez). Parece que el Dr. Hernández conoció tres especies bajo el mismo nombre y con la misma virtud, que distinguió por la raíz y la hoja, en el lugar citado, donde se refieren muchas cosas acerca de sus propiedades.”

18


19


Melanthiaceae

Schoenocaulon pringlei Greenm.

Ilustraci贸n DC. 1280. Colecci贸n Torner 1307. Dibujo a la acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte inferior: escrito a l谩piz por DC. Melanthium phleoides.

20


21


Melastomataceae

Arthrostemma sp.

Ilustración Colección Torner 0766. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 10-1.

Bibliografía White et al. The Torner Collection of S. & M. Carnegie Mellon CD Press. 1998.

22


23


Melastomataceae

Clidemia hirta (L.) D. Don

Ilustración DC. 335. Colección Torner 0080. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 10-1; parte inferior: escrito a lápiz por DC. Melastoma solaniflora.

Bibliografía White et al. The Torner Collection of S. & M. Carnegie Mellon CD Press. 1998.

24


25


Melastomataceae

Clidemia octona (Bonpl.) L. O. Williams Nombre

original

Melastoma scabrosa [L.] Sessé & Mociño Pl. Nov. Hisp. ed. 2. p. 65. 1893. Ilustración Fl. Mex. Ic. 365. DC. 332. Colección Torner 1071. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 365; parte inferior: a tinta Melastoma scabra[o]sa Linn.

Bibliografía McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 387. 2000.

Descripción

Traducción

original

Scabrosa. Melastoma con hojas denticuladas, 5-nervadas, cordadas, escabrosas, tomentosas en el envés, ramas tomentoso-vilosas. Ic. 365. Melastoma subhirsuta, con hojas cordadas escabrosas muy finamente denticuladas, reticuladas, con racimos menores axilares. Brown. Jam. 216. t. 24. f. 3. Frútice de 3 pies [97.50 cm]. Ramas cilíndricas, geniculadas hacia el ápice, escabroso-vilosas. Hojas opuestas, cordado-oblongas, 5-nervadas, venosas, reticuladas, diminutamente dentadas, rugosas, escabrosas, hirsutas en el haz, tomentosas en el envés, cortamente pecioladas. Racimos terminales, compuestos. Flores blancas, variando a rojo. Habita en Acahuizotla [Gro.] y en Jamaica. Florece en junio. Leñosa.

Scabrosa. Melastoma foliis denticulatis quinque nerviis, cordatis, scabris, subtus tomentosis, ramis tomentoso villosis. Ic. 365. Melastoma subhirsuta, foliis cordatis scabris minutissime denticulatis, reticulatis, racemis minoribus alaribus. Brown. Jam. 216. t. 24. f. 3. Frutex tripedalis. Rami teretes, geniculati ad apicem, scabro villosi. Folia opposita, cordato-oblonga, quinquenervia, venosa, reticulata, minutim dentata, rugosa, scabra, superne hirsuta, subtus tomentosa, breviter petiolata. Racemi terminales, compositi. Flores albi, rubro variantes. Habitat in Acahuizotla et Jamaica. Floret Junio. .

26


27


Melastomataceae

Clidemia sp.

Ilustración Colección Torner 0779. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte inferior: escrito a lápiz por DC. Melastoma barbata.

Bibliografía White et al. The Torner Collection of S. & M. Carnegie Mellon CD Press. 1998.

28


29


Melastomataceae

Conostegia sp.

Ilustración Colección Torner 0081. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 12-1; parte inferior: escrito a lápiz por DC. Lussacia albiflora.

Bibliografía White et al. The Torner Collection of S. & M. Carnegie Mellon CD Press. 1998.

30


31


Melastomataceae

Heterocentron sp.

Ilustración Colección Torner 0551. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 10-1; parte inferior: escrito a lápiz por DC. Rhexia corymbosa.

Bibliografía White et al. The Torner Collection of S. & M. Carnegie Mellon CD Press. 1998.

32


33


Melastomataceae

Miconia bubalina Naudin

Ilustraci贸n Colecci贸n Torner 1438. Dibujo a l谩piz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm.

Bibliograf铆a White et al. The Torner Collection of S. & M. Carnegie Mellon CD Press. 1998.

34


35


Melastomataceae

Miconia sp.

Ilustraciรณn DC. 340. Colecciรณn Torner 1655. Dibujo a lรกpiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lรกpiz 10-1; parte inferior: escrito a lรกpiz por DC. Melastoma psychotria.

36


37


Melastomataceae

Mouriri domingensis (Tussac) Spach

Ilustración DC. 361. Colección Torner 1405. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte inferior: a lápiz 97 y escrito por DC. Mouriria mexicana.

Bibliografía DC. Prodr. 3: 8. 1828. - McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 388. 2000.

38


39


Melastomataceae

Rhynchanthera mexicana DC.

Ilustración DC. 342. Colección Torner 0750. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte inferior: a lápiz THENARDIA rosea.

Bibliografía DC. Prodr. 3: 108. 1828. - McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 388. 2000.

40


41


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.