PRIČE IZ BOSNE Rehabilitiran sandžački heroj iz Drugog svjetskog rata: Aćif-efendiju strijeljali partizani zato što je narod spasio od četničkog pokolja
Priča o Aćif-efendiji Avdo Huseinović Aćif Hadžiahmetović, u narodu poznat kao Aćif-efendija, jedan je od najuglednijih bošnjačkih političara između dva svjetska rata. To je čovjek koji je bio najzaslužniji za obranu sandžačkog glavnog grada Novog Pazara od četnika. Aćif-efendija je rođen 1887. godine u Novom Pazaru, gdje mu se otac Eminaga Bljuta doselio iz Đakovice. Završio je tursku Vojnu akademiju u Bitolju, istu onu na kojoj je studirao i turski predsjednik Mustafa Kemal Atatürk. Po završetku akademije stiče čin kapetana. U novoj državi, Kraljevini Jugoslaviji, Aćif-efendija postaje jedan od inicijatora za formiranje bošnjačko-muslimanske stranke Džemijet-el-islami. Ova stranka je okupljala Bošnjake i Albance - muslimane iz Sandžaka, Kosova i Makedonije. Pošto nije htjela da se potčini diktaturi kralja Aleksandra i Nikole Pašića, Džemijetu je 1924. godine zabranjen rad. Od tada, pa do pojave SDA (Stranke demokratske akcije) krajem 1990., Bošnjaci muslimani sa prostora Sandžaka nisu imali svoju stranku. Sandžački narod mu je posebno zahvalan zbog njegovog angažiranja u zaustavljanju masovnog iseljavanja muslimanskog življa iz Sandžaka u Tursku, izmedu dva svjetska rata. Rahmetli Aćif-efendija, centralna figura muslimanskog političkog i vojnog organiziranja u novopazarskom kraju, bio je meta tri neuspjela politička atentata. Za prva dva neuspjela atentata odgovorni su velikosrpski nacionalisti iz Beograda, a za treći su odgovorni lokalni komunisti koji su za egzekutora bili odredili Hasa Rožajca, ali se na kraju od toga odustalo. Krajem 1941. Aćif-efendija organizira obranu Novog Pazara od napada četnika koji su krenuli iz pravca grada Raške. Četnička taktika Draže Mihailovića je bila da Sandžak pritisnu sa svih strana: prvo iz pravca istočne Bosne, zatim pravca Crne Gore, a sa srbijanske strane iz pravca Ivanjice i Raške. Cilj četničkih komandanata bio je zauzeti Novi Pazar, a njegovo stanovništvo pobiti i protjerati. Međutim, događaji su pokazali da je najžešći otpor četničkim bandama pružilo
Aćif efendija, lijevo (1887.-1945.) baš stanovništvo Novog Pazara, potpomognuto jedinicama s Peštera i jedinicama kosovskih Albanaca, koje je predvodio legendarni Šaban Poluža. Na planinama koje okružuju Novi Pazar polovicom 1941. se formiraju četnički odredi sastavljeni od Srba iz deževskog i moravičkog sreza. Planine Kopaonik, Rogozna, Golija, Javor, kao i dolina rijeke Ibra u pravcu Raške i Kraljeva, vrvjeli su od bradatih zločinaca. Istog dana kada je kapitulirala Kraljevina Jugoslavija, 17. aprila 1941., njemačka vojska je ušla u Novi Pazar. Stanovnici Pazara nisu skrivali zadovoljstvo zbog dolaska Nijemaca, jer su se nadali da će u okviru nove vlasti vratiti autonomiju Sandžaku koju su dobili Berlinskim kongresom 1878., a koja im je ukinuta srpsko-crnogorskom okupacijom u novembru 1912. godine. Poštujući historijsko pravo na autonomnost ove regije, njemačka komanda je dozvolila i omogućila sandžačkim prvacima da povrate vlast koja im je oduzeta nakon Prvog balkanskog rata. Na savjetovanju u Kosovskoj Mitrovici, koje je njemačka Krajs komanda organizirala 19. aprila 1941., politička vlast i upravljanje se predaje
sandžačkim muslimanima. Ključne funkcije u glavnom gradu Sandžaka - Novom Pazaru preuzimaju Aćif-efendija, Ahmet Daca i Behrija Abdurahmanović. Dalekovidnost i preventiva Aćif-efendije pokazale su u kasnijim događajima kao potez koji je spasio Novi Pazar, a time i cijeli Sandžak, jer ključ obrane nalazio se u ovom gradu. Za komandanta žandarmerije postavljen je Azem Hadžović. U red najuglednijih Pazaraca tog vremena, pored Aćif-efendije ulazili su slijedeći prvaci: Ahmet Daca, sreski načelnik i predsjednik Općine Novi Pazar, Ejup-aga Ljajić, hafiz Ibrahim Riđanović, šerijatski sudija, Murat-efendija Sukić, muftija, Džemail-aga Bošnjović i Mahmut-efendija Elfić. Četničke zvijeri neprestalno su kidisale ne bi li rastrgale srce sandžakog otpora - Novi Pazar. Tada se na čelu Odbora za odbranu Pazara nalazio Aćif-efendija. Aćif je potpuno kontrolirao situaciju u gradu i okolini. Odmah je mobilizirao cjelokupno vojno sposobno stanovništvo i podijelio mu oružje i municiju, te istovremeno poslao tri delegacije da u pomoć pozovu albansku braću s Kosova i Bošnjake sa Peštera i drugih srezova. Aćifefendija imao je odlične veze s kosovskim Albancima koji su držali skoro svu vlast na Kosovu. Zahvaljujući svom utjecaju kod albanskih prvaka, kao što su bili Džafer Deva, Bujazit Boljetinac, Adem Voca i drugi, Aćif-efendija je na vrijeme naoružao Pazarce. Po dobijenom pozivu 3.200 kosovskih Albanaca, neviđenom brzinom preko planine Rogozne stiže u Novi Pazar. Jake četničke snage samouvjerno su nadirale i već počele ulaziti u pazarska naselja. Odjednom su se sa brda okolo Pazara prolomili gromoglasni povici: “Mulje, mulje!” (na albanskom znači "Juriš, naprijed"). Istovremeno, iz pravca Dohovića (danas prekršteno u Dojevice) i Ribarića pristižu Pešterci, Biševci i borci Džemaila Koničanina. Četnici su se dali u panično bjekstvo u pravcu Raške, odakle su i došli. Međutim, njih su u povlačenju dočekali tek pristigli Albanci i kod Novopazarske Banje ih potpuno
79
J O U R N A L