APOTEKARI
I LJEKARI Odnos profesionalnih nadleštava kroz istoriju
Piše: mr ph Pavle Jurlina Stara narodna poslovica kaže: od kada je svijeta, ima i lijeka. U jednoj kratkoj rečenici. Ako malo odemo u prošlost vidjećemo da se još od tih davnih dana ljudi bave i liječenjem i spravljanjem ljekova. Ali tu nastaju i prvi problemi. Ako preskočimo jedan veliki zlatni period od Egipta, stare Grčke i Rimskog carstva, možemo slobodno reći da se prvi počeci farmacije kao samostalne profesije javljaju u gradovima Mediterana u kojima se osjećao uticaj Salernske medicinske škole, najpoznatije škole srednjeg vijeka za obrazovanje ljekara i apotekara. Još daleke 1140. godine i pod uticajem arapskog uređenja, sicilijanski kralj i sveti rimski car Fridrih II Hohenstaufen donio je svoje Konstitucije, odnosno odredbe, kojima je uredio cjelokupnu zdravstvenu službu u državi. „Constitutiones Regum regni utriusque Siciliae”, donijete u periodu 1231–1240. god, izvršile su velike promjene u zakonodavstvu srednjeg vijeka uopšte, a obuhvatale su i dio koji se odnosi na sanitetsko zakonodavstvo, a
60
kojim je regulisano razdvajanje medicine od farmacije. Ovim su i formalno odvojene profesije liječenja i pripremanja ljekova, a akt je poznat pod nazivom Salernski edikt. Uvođenjem ovih odredbi 1240. god., zajedničko stablo medicine i farmacije razdvojilo se u dvije zasebne grane, koje će se dalje razvijati i granati samostalno. Istorijski gledano, apotekarstvo po prvi put dobija svoj zakonski oblik, a apotekar u javnom životu zauzima mjesto sa tačno određenim funkcijama i djelokrugom rada. Salernski edikt je uspostavio model koji je farmacija slijedila širom Evrope, sa izuzetkom britanskih ostrva. U to vrijeme, a i mnogo poslije odvajanja medicine od farmacije, ljekovi se nisu izrađivali samo u apoteci. Bilo je opšteprihvaćeno pravilo da su ljekari imali pravo da izrade i izdaju pacijentima one ljekove koji su bili potrebni za vrijeme obavljanja pregleda i liječenja. Po nekim autorima, ove priručne apoteke ljekara smatraju se najstarijim tipom apoteka, a kasnije su se iz njih razvile gradske apoteke u mnogim srednjovjekovnim gradovima. Tadašnje socijalne prilike, nažalost kao i dan danas, uticale su na kvalitet liječenja. Ljekari su se uglavnom okretali imućnijim slojevima društva, dok su siromašniji morali da se zadovolje uslugama ranara i berbera. U seoskim područjima, gdje je bilo relativno malo školovanih ljekara i apotekara, stanje je bilo još gore. Jedno od najstarijih načela etike zdravstvenih radnika, koje je prvi put spomenuto u statutu južnofrancuskog grada Arla daleke 1170, kasnije ozakonjeno Salernskim ediktom, jeste zabrana udruživanja ljekara i apotekara u poslovnom pogledu, a na štetu bolesnog čovjeka. U jednom od najstarijih, Trogirskom statutu, kaže se da se ljekar (lat. medicus) i apotekar (lat. apotecarius seu speciarius), koji primaju platu od opštine, obavezuju „Zakletvom za službu” prilikom stupanja na dužnost. Zakletva podrazumijeva da neće nikada sklapati bilo kakve sporazume (lat. quod medicus comunis non faciat societatem cum speciario).