Revista MN 8 Marredhenie Nderkombetare ISSN 2218 3981

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

PUNIMET GRAFIKE

Albert Hitoaliaj

A 2

Vjeshtë 2012

Nr. 8 viti i 2-të i botimit

MARRËDHËNIE NDËRKOMBËTARE Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË” Bordi Shkencor Kryetar i bordit shkencor Prof. Dr. Pajtim Ribaj Bordi Prof. Dr. Kaliopi Naska Prof. Dr. Pëllumb Xhufi Prof. Dr. Shaban Sinani Prof. Dr. Lisen Bashkurti Prof. Dr. Ismail Hasani Dr. Roland Lami Doktorant Shpëtim Cami Doktorant Blendi Lami Doktorant Albert Hitoaliaj Kryeredaktor Doktorant Elton Qëndro Redaktorë shkencorë Doktorante Rovena Aliraj M.A. Romina Kuko Përgjegjës Marketingu Doktorant Ergys Llanaj

MN 3

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Hapësirë

Qendra "Hapësirë" është krijuar me aktin e Themelimit në datën 21.12.2009. Themeluesit e qendrës janë: 1. Albert Hitoaliaj 2. Blendi Lami 3. Elton Qëndro 4. Shpëtim Cami

4

Qendra "Hapësirë" është një organizatë joqeveritare Qëllimi i qendrës është studimi, kërkimi dhe promovimi i që nuk ka qëllime përfitimi ekonomik, nuk ndjek ideve proceset e zhvillimit rajonal qëllimembi politike ose fetare dhe nukglobal, merr pjesë në dhe kombëtar në fushën shkencave politike, strategjike, gjeopolitike, diplomatike, fushata epolitike në favor të ndonjë kandidati për në post publik. dhe marrëdhënieve ndërkombëtare dhe hartimi i të sigurisë

projekteve në shërbim të politikë-bërjes dhe vendimmarrjes përkatëse.

Qendra do të ushtrojë aktivitetin e saj si një organizëm joqeveritar, jofitimprurës, jofetar, i pavarur, që nuk përkrah dhe nuk është e ndikuar nga asnjë parti apo grupim politik (jopolitike).

Qendra synon të luajë një rol të rëndësishëm në promovimin e njohurive mbi proceset e zhvillimit global, rajonal dhe kombëtar si dhe mbështetjen me përgatitje analitike të politikëbërjes strategjike në vend, nëpërmjet kërkimeve shkencore dhe studimeve politike, strategjike, gjeopolitike dhe diplomatike ne fushën e: • Procesit të integrimit evropian • Prezantimit të zhvillimeve politike ndërkombëtare, rajonale dhe kombëtare • Aspekteve të veçanta të sigurisë, gjeopolitikës dhe mjedisit ndërkombëtar • Mbrojtjes së mjedisit në të gjitha segmentet e tij • Politikave të Energjisë dhe ndryshimeve të klimës • Konkurrencës dhe zhvillimit të sipërmarrjes dhe grupimeve • Politikave kulturore dhe komunikimit • Marrëdhënieve ndërkombëtare, ekonomike dhe politike • Kryerjes së shërbimeve dhe realizimit të projekteve për qëllime në të mirë dhe në interes të publikut.

• Zhvillimit të programeve e kurseve për trajnimin e studiuesve të rinj në shkencat politike, gjeopolitike dhe të sigurisë.

• Bashkëpunimit me institucione dhe organizata analoge shqiptare dhe të huaja për realizimin e misionit të saj.

• Botimeve si gazeta, libra, revista, përmbledhje etj.

5

Global Security ka hyrë në tregun shqiptar që prej vitit 2003 dhe është e licensuar për shërbimet që ofron

www.globalsecurity.al Email: administrator@globalsecurity.al

Siguri maksimale Monitorim

në kohë

Teknologjia

reale

e fundit

Staf i

kualifikuar

Administratori: 067 20 74 131 / 067 20 84 341 Salla operative 24h : 067 20 74 129 Teknika: 067 40 17 275

Shërbimet që ofron kompania Global Security: • instalimi dhe monitorimi i sistemeve të alarmit 24H • mbrojtja dhe transporti i vlerave monetare • mbrojtje fizike të objekteve • gjurmim me GPS • instalim dhe mirëmbajtje të pajisjeve CCTV( kamera IP,IR, rrotulluese, dvr 4/8/16 kanale) • mbrojtje të personave VIP • sistem kundra zjarrit Produktet e përdorura janë të teknologjisë më të fundit.

Gjithçka monitorohet në kohë reale dhe ka një staf të kualifikuar. “Global Security” ka më shumë se 300 klientë në treg. Klientët tanë janë të ndryshëm por shërbimi ynë është gjithmonë i njëjtë.

Siguri maksimale është ajo që ata kërkojnë, kjo është detyra jonë.

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

8

PËRMBA JTJA

Çfarë fshihet pas gjithë trazirës Afgane?..........................................10 Kol. Dritan DEMIRAJ Shpallja e Pavarësisë, 1912 - shqiptarët faktor në arenën ballkanike...............................................................................................24 Edit Kane Bota gjermane, aleate e natyrshme e popullit shqiptar................40 Prof. Asc. Dr. Thanas L. GJIKA Kërcënimet ndaj sigurisë kombëtare dhe ndërkombëtare..........52 Ergys LLANAJ Globalizimi, eliminimi i punës së fëmijëve, sfidë e zhvillimit të qëndrueshëm për Vendet në Zhvillim................................................72 Shkëlqim SIRIKA Emigracioni, si kërcënim i Sigurisë në Europën e shek. XXI...........86 Albana LADA Dukuri të terrorizmit në Evropë........................................................100 Kudret SELIMAJ

9

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

© Të gjitha të drejtat e botimit dhe ribotimit për autorin. Asnjë material nuk mund të riprodhohet, kopjohet, ripublikohet, modifikohet, shpërndahet apo shitet në asnjë mënyrë, i plotë apo pjesë të tij në formë elektronike apo në letër, pa autorizimin e shkruar të autorit. Përdorimi i materialeve të kësaj reviste, pa autorizim, përbën shkelje penale të të drejtave të autorit.

10

Hapësirë Pikëpamjet e shprehura në revistën "MN - Marrëdhënie Ndërkombëtare", janë të autorëve dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht qëndrimin zyrtar ose pozicionin e "Qendrës Hapësirë" dhe revistës së botuar prej saj, "MN - Marrëdhënie Ndërkombëtare". Autorët e publikimeve në revistën "MN - Marrëdhënie Ndërkombëtare" gëzojnë liri të plotë akademike, me kushtin e vetëm që kur shkruajnë, ata të zbatojnë të gjithë legjislacionin përkatës të komunikimit, i cili nuk cenon të drejtat e ndryshme. Një liri e tillë akademike i fuqizon ata dhe u jep atyre mundësinë për të ofruar perspektiva të reja dhe ndonjëherë të diskutueshme, me interesin për të çuar më tej debatin mbi çështje kyçe.

11

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Kol. Dritan DEMIRAJ M.A. Studime mbi Sigurinë Doktorant në Akademinë e Mbrojtjes “Spiro Moisiu” Komandanti i Forcave Speciale Shqiptare

Çfarë fshihet pas gjithë trazirës Afgane? Çfarë interesi ka Kina ndaj Afganistanit? Cilin burim të Afganistanit, Kina nuk e do për vete?

World Factbook i Agjencisë Qëndrore të Zbulimit (CIA) vazhdon ta përshkruajë kontinentin kinez si një “pikë të madhe e transitit të heroinës... [dhe] vend - burim i kimikateve përgatitëse të metamfetaminës dhe heroinës”. Njëri prej Treshes së Hong Kongut – Sun Yee On – është i njohur për “shtrirjen” e biznesit në Ushtrinë Popullore Çlirimtare (PLA). Dhe një krah tjetër i PLA – Kompania Transportuese Oqeanike Kineze (COSCO) – shpesh është akuzuar për kontrabandë ndërkombëtare të drogës. Duke marrë parasysh të gjitha këto së bashku, mund të hidhet një shikim i shpejtë mbi piketat e fshehta të RPK në Afganistan.

Fjalë kyçe kyçe: Kina, Aganistani, naftësjellës dhe gazsjellës, heroina, Irani, Baluchistan, trafiku ndërkombëtar i drogës

12

Kol. Dritan DEMIRAJ Çfarë fshihet pas gjithë trazirës Afgane?

Kryqëzimet e Azisë Jugore Afganistani gjendet aty ku takohet Lindja me Perëndimin dhe Veriu me Jugun. Për shekuj me radhë, shumë pushtues të fuqishëm janë përpjekur t’ia shtojnë atë perandorive të veta. Përvojat më të këqija të tij së fundmi duket të jenë më tepër ideologjike në origjinë, me atë aktualen duke qenë se zhvillohet ndërmjet demokracisë së stilit Perëndimor dhe despotizmit Taleban. Përpara saj, Pakistani dhe Irani u orvatën për përfaqësime nëse Afganistani do të bëhej një teokraci Sunite apo Shiite. Gjithsesi, nuk duhen ngatërruar preferencat politike me planin e përgjithshëm. Ashtu si me rajonet e tjera botërore shumë të kontestuara, çështja themelore këtu është tregtia.

13

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Harta 1. Afganistani ka një pozicion strategjik në Azi.

Malli tregtar më evident Që nga koha e motorit të parë me djegie të brendshme, Afganistani zotëron një vendndodhjeve “të rëndësishme gjeostrategjike”. Ai ndodhet ndërmjet Lindjes së Mesme të pasur me naftë dhe tregjeve më të mëdha të naftës në Azi. Aktualisht ofron kalimin më të lehtë për në rezervat e gazit natyror të Basenit Kaspik. Kjo është arsyeja përse “Dokumentari Fahrenhajt 9/11” i Michael Moore është fokusuar aq shumë ndaj gazsjellësit “UNOCAL”-it (Union Oil Company i Kalifornisë) të Amerikës. Detyra e tij ishte të transportonte gazin nga Baseni Dauletabad-Donmez i Uzbekistanit nëpërmjet Afganistanit në një prej porteve në Oqeanin Indian të Pakistanit. UNOCAL kishte shtruar terrenin diplomatik për këtë projekt që nga viti 1985. Ato përpjekje në Afganistan reshtën në Gusht të vitit 1998, kur 14

Kol. Dritan DEMIRAJ Çfarë fshihet pas gjithë trazirës Afgane?

Amerika filloi të ndërmerrte veprime ushtarake më të drejtpërdrejta ndaj al-Kaedës dhe Talibanëve. Që nga rënia e Talibanëve, propozimi për gazsjellësin Trans-Afgan u ringjall.

Presidenti Afgan Hamid Karzai, nënshkroi protokollin e nevojshëm në Dhjetor 2002 ndërmjet qeverive të Afganistanit, Turkmenistanit dhe Pakistanit1. Ashtu siç shihet në Hartën 2, tashmë është parashikuar një rrugë pak më e ndryshme. Sipas skemës fillestare, gazi duhej të kalonte nëpërmjet Gëadar me anë të gazsjellësit dhe më pas në Indi për shpërndarje të mëtejshme me anë të anijeve.

Harta 2. Konfigurimi i naftësjellësit dhe gazsjellësit ndërkombëtar Afgan në vitin 2008.

Ndërsa konfigurimi aktual e shtrin atë përgjatë rrugës nga Herati në Kandahar dhe më pas nga Quetta me anë të rrugës tokësore përmes Multan, Pakistanit, për në Fazilika, Indi.

Ndërtimi i tij me kosto 7.6 miliard USD nuk do të përfundojë 15

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

përpara vitit 2014. Një Marrëveshje Kornizë e Gazsjellësit u nënshkrua më pas nga përfaqësuesit e vendeve pjesëmarrëse në projekt në 25 Prill 2008. Ajo i angazhoi palët për fillimin e ndërtimit në vitin 2010. Së pari, sigurisht, e gjithë pjesa jugore e Afganistanit do duhej të pastrohej nga minat e tokës dhe forcat Talibane. Më pas, ushtria e Afganistanit dhe elementet vendase të sigurisë do të ishin të mjaftueshme për të mbrojtur gazsjellësin. Të ardhurat nga ndërtimi i gazsjellësit do t’i rrisnin të ardhurat vjetore të Afganistanit me afërsisht një të tretën.

Këtij projekti i janë veshur me kundërshtime që kur Le Monde akuzonte më 9 Dhjetor 2001, se Z. Karzai kishte qenë një këshilltar i UNOCAL për gazsjellësin Trans-Afgan përpara se të emërohej si president i përkohshëm2. Ndërsa ajo akuzë nuk u mbështet asnjëherë, ambasadori i parë i Sh.B.A.-së në regjimin e Karzait – Zhalmau Khalilzad – u konsultua shkurtimisht me Shoqërinë e Kërkimeve të Energjisë Kembrixh (Cambridge Energy Research Associates), ndërsa ajo po kryente një analizë mbi rrezikun për UNOCAL për të njëjtin gazsjellës Turkmen3. Ashtu siç mund të pritet, Amerika nuk është i vetmi vend i interesuar në këtë sipërmarrje. Ishte Republika Popullore e Kinës e cila ndërtoi infrastrukturën e portit Gëadar dhe ishte Republika Popullore e Kinës e cila u përpoq të nxirrte fitues Chevron ndaj UNOCAL në verën e vitit 2005. Kështu duket qartë se konkurrenca për Afganistanin nuk bëhet vetëm për stilin e qeverisjes.

Planet rezervë të Kinës për të pasur akses ndaj karburantit Superfuqitë aspiruese kërkojnë sasi të mëdha nafte dhe 16

Kol. Dritan DEMIRAJ Çfarë fshihet pas gjithë trazirës Afgane?

gazi natyror. Si rezultat, “asistenca” aktuale e Kinës për ndërtimin e rrugëve në Provincën Bamian të Afganistanit lidhet më shumë me lëvizjen e naftës Iraniane nga Herati në Peshawar.4 Për të plotësuar lidhjen, Republika Popullore e Kinës ka ndihmuar gjithashtu Pakistanin për të përfunduar pjesën Jugore të Autostradës Karakoram në terren malor.

Shumë naftë mund të transportohet me anë të rrugës me lëvizje të kufizuar. Hekurudhat dhe tubacionet janë gjithashtu shumë të thjeshta për t’u ndërtuar përgjatë një autostrade. Që nga 28 Janari 2005, një autostradë ekzistonte ndërmjet rajonit Dogharoun të Iranit Verilindor dhe Heratit.

Në mënyrë që të përballonte rrjedhën masive të gazit natyror nga Baseni i Kaspikut , Republika Popullore e Kinës ka gjithashtu plane për gazsjellësin e saj përgjatë një rruge të ndryshme. Po të pasqyrojmë të gjithë distancën nga Turkmenistani në Republikën Popullore të Kinës, ai do të kalonte në fillim në Veri përgjatë Detit Kaspik për Atasu, Kazakistan dhe më pas në Lindje për në Alashankou, Kinë.

(Shih Hartën 3). Në mënyrë të kuptueshme, ai do të quhet Tubacioni Gazsjellës i Azisë Qendrore.

Oferta e vet Iranit për një tubacion naftësjellës Tubacioni Trans-Afgan është një iniciativë Perëndimore në mënyrë të dukshme. Gjithsesi, ajo iniciativë nuk bart asgjë të padrejtë. Perëndimi ka po aq të drejtë sa edhe Kina ndaj basenit naftëmbajtës të Kaspikut. Dhe dikush duhet të kundërshtojë përhapjen e Komunizmit. Ashtu si Kina, Irani ka një qeveri revolucionare dhe një program zgjerimi. Irani zotëron rezerva të konsiderueshme energjitike.. Duke u nisur nga kjo, ai ka planifikuar tubacionin e vet të transportit për në Indi. I quajtur “Tubacioni i Paqes”, do të kalojë nëpërmjet 17

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Provincës Baluchistan të Pakistanit, në Jug të kufirit të Afganistanit. Në Maj të vitit 2009, liderët e Iranit dhe Pakistanit ranë dakord për pjesët e tyre përkatëse të kësaj sipërmarrjeje. India ende duhet të nënshkruajë për pjesën e saj, sepse Uashingtoni në mënyrë të ligjshme shkurajon marrëdhëniet me Iranin5.

Harta 3. Naftësjellësi dhe gazsjellësi i vetëm Perëndimor përmes Gjeorgjisë në vitin 2002.

Synimet amerikane ndaj gazit të Kaspikut SH.B.A-ja dëshironin të hynin në gazin Turkmen nga Afganistani, por nuk do ta pushtonin vendin për ta marrë atë. Tubacioni i vetëm ekzistues i Perëndimit jo-rus kalon nëpërmjet Azerbajxhanit (në bregun Perëndimor të Kaspikut), nëpër Gjeorgji, dhe vazhdon në Turqi.

Harta 3 (Ka të paraqitur dhe kapacitetin e tubacioneve në fuçi në ditë).

18

Kol. Dritan DEMIRAJ Çfarë fshihet pas gjithë trazirës Afgane?

Pasi Rusia aneksoi me forcë një pjesë të Gjeorgjisë në vitin 2008, mund të thuhej lehtësisht se kjo rrugë e Kaukazit do të ishte shumë e pasigurt në kohë lufte. Tubacionet e tjera të vetme drejt Evropës kalojnë nëpërmjet Rusisë. Në vitin 2006, Evropianët vuajtën mungesa furnizimi kur Rusia ndërpreu furnizimin me gaz natyror për Ukrainën pasi ai shtet refuzoi të pranonte rritjen e çmimit.

Mallrat që vijnë nga Afganistani dhe Pakistani Ndërsa Uashingtoni nuk ka shfaqur interes të veçantë, Azia Jugperëndimore ka pjesën e saj të konsiderueshme në mineralet strategjike të rëndësishme. Sipas lajmeve të Radios Kombëtare Publike më 22 Tetor 2009, SHBA mund të ndihmojnë Kinën për të hapur kufirin e saj të ngushtë me Afganistanin. Republika Popullore e Kinës dëshiron të ndërtojë një lidhje hekurudhore me një nga minierat më të mëdha të bakrit në zonën përmes korridorit Ëahkan6. (Shihni sërish Hartën 5). Më datë 7 Tetor 2009 trupat Amerikane po ofronin siguri për një kompani në zotërim të Republikës Popullore të Kinës e cila shfrytëzonte rezervat e Aynak. Me një vlerë prej dhjetëra miliarda dollarësh, ato rezerva gjenden në Provincën Logar, pak më në Jug të Kabulit7.

Në vend të mineraleve, Kina është shumë e interesuar për Baluchistan. Tashmë është e njohur baza e saj detare në Gwadar, por përparimet për vënien në punë të bazës në Quetta, janë të pavërteta.. Çdokush ka nxituar të supozojë se të dyja kanë të bëjnë vetëm me transportin ose nxjerrjen e naftës dhe mineraleve. Sipas Asia Times, Kinezët kanë drejtuar pjesën më të madhe të investimeve të tyre drejt Baluchistan. Përveç një tubacioni nafte dhe një lidhje hekurudhore me Autostradën Karakoram (hekurudha 19

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Gëadar-Dalbandin përmes Raëalpindi), ata po planifikojnë të përmirësojnë korridorin e transportit nga Gëadar në Quetta. Kompanitë Kineze që punojnë në Baluchistan, janë Korporata e Ndërtimeve Metalurgjike (Metallurgical Construction Corporation) (MCC), vartësja e saj MRDL dhe një organizatë Kineze për naftën – Zyra e të Ardhmes Gjeofizike (BGP). Baluchistan është zona me zbulimin më të madh të gazit Pakistanez në Sui, me rezerva gazi që i kalojnë 10 trilion metër kub (energji e barabartë me 1 miliardë fuçi nafte)8.

MCC siguroi projekte në Saindal për 18 bilion rupi (223 milionë dollarë) për bakër dhe flori për një qera 10 vjeçare në Shtator 2002. Ajo është vënë në punë nga MRDI.....[në 2002] MCC ra gjithashtu dakord të investojë 74 milionë USD për të përdorur dhe shfrytëzuar depozitat e plumbit dhe zinkut, që përllogariten në 14 milionë ton në Plumbin Duddar dhe Projektin Zink, në Verilindje të Gëadar....

Zhuzhou Smelter, prodhuesi i dytë më i madh i zinkut nga kapaciteti, me plane për të importuar deri në 50,000 ton zink të përqëndruar dhe 20,000 ton plumb në vit nga Duddar.

Kompania ka në zotërim më pak se 40% të minierës se Duddar, por planifikon të marrë të gjithë prodhimin.

Kinezët janë gjithashtu të përfshirë në zbulimin e naftës në Baluchistan. BGP ka ofruar një kontratë prej 1 milion USD në 2001 për të mbikëqyrur një zonë në Dera Bugti, në qendër të provincës.

-Asia Times Online, 26 Mars 2009PRK partia politike drejtuese e vendit, as që është ndrojtur në lidhje me daljen jashtë kanaleve të vendit pritës për të ngritur marrëdhënie lokale. Konsullata e saj e Përgjithshme në Karachi e vizitoi Guvernatorin e Baluchistan në Quetta 20

Kol. Dritan DEMIRAJ Çfarë fshihet pas gjithë trazirës Afgane?

më 5 shtator 2007. Me të ishin përfaqësuesit e MCC. Në dukje duke kërkuar siguri për punonjësit e MCC, ai ofroi një “kontribut për të përmirësuar ekonominë lokale dhe standardin e jetesës”. Nga këndvështrimi i gjerë i biznesit, kjo duket më shumë si një pagesë për një plaçkitje të lehtë të thesareve kombëtare. Kërcënimi i vetëm ndaj nxjerrjes së burimeve natyrore në këtë pjesë të botës është Baloch Liberation Army (BLA)9.

Kinezët kanë luajtur gjithashtu... një rol në përpjekjen e ushtrisë për të shtypur luftën për pavarësi, duke u ofruar trupave ushtarake pakistaneze të vendosura në Baluchistan armë dhe municione dhe duke ndarë me ta, të dhëna zbulimi të mbledhura nga zyrtarët e zbulimit Kinez të vendosur në Gëadar dhe vende të tjera nën mbulimin e inxhinierëve10.

-India Defense (Neë Dehli), 14 Mars 2006Tani Afganistani ka një tjetër mall “Strategjik” Si një vend bujqësor me kontroll të kufizuar shtetëror, Afganistani aktualisht është eksportuesi i një derivati “të lashtash” që ka një rëndësi të jashtëzakonshme strategjike (Poppyn, lulja që prodhohet droga). Kjo për shkak të fitimeve të jashtëzkonshme që vijnë prej këtij derivati të veçantë për cilindo që ndihmon në shpërndarjen e tij. Për një skemë të tillë akuzohen më shpesh Talibanët11. Ende, me më shumë se 90% të opiateve botërore që tani vijnë nga Afganistani, cilido pjesëtar kombëtar dhe jo-kombëtar do të ishte i interesuar për të zvogëluar ndikimin Amerikan.

Një nga hapat e parë në metodën e pushtimit komunist është destabilizimi i shtetit të vendosur në objektiv.

Në bazë të raportit të Këshillit të Politikave të Jashtme Amerikane, “ka një histori të dokumentuar mirë për 21

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

organizatat e krimit të organizuar kinez dhe rus që punonin si vegla të qeverive të tyre12. Kështu që nuk është çudi që World Factbook i Agjencisë Qëndrore të Zbulimit (CIA) vazhdon ta përshkruajë kontinentin kinez si një “pikë të madhe e transitit të heroinës... [dhe] vend - burim i kimikateve përgatitëse të metamfetaminës dhe heroinës”.

Njëri prej Treshes së Hong Kongut – Sun Yee On – është i njohur për “shtrirjen” e biznesit në Ushtrinë Popullore Çlirimtare (PLA). Dhe një krah tjetër i PLA – Kompania Transportuese Oqeanike Kineze (COSCO) – shpesh është akuzuar për kontrabandë ndërkombëtare të drogës. Duke marrë parasysh të gjitha këto së bashku, mund të hidhet një shikim i shpejtë mbi piketat e fshehta të RPK në Afganistan.

Ndikimi i fuqishëm [i treshes] ndihet në mbarë botën në falsifikim, shitjen e armëve, transportin e qenieve njerëzore dhe pastrimin e parave. Hong Kongu është një pikë kyçe e tranzitit për heroinën dhe metamfetaminën e Azisë Juglindore që shkon për në Shtetet e Bashkuara dhe treshet luajnë një rol të rëndësishëm në kalimin tranzit të drogave.

-The New Republic (Washington D.C.), 1997 Nëse Hong Kongu ishte pika kyçe e transitit të heroinës Aziatike Juglindore që shkonte në Shtetet e Bashkuara në 1997, atëherë mund të jetë edhe për heroinën e Azisë Jugperëndimore të 2010. Sidoqoftë, Presidenti Karzai refuzoi propozimin e Shteteve të Bashkuara për të ndërprerë prodhimin e lulëkuqes në Afganistan duke bërë spërkatje nga ajri me herbicite kimike.

Ai druhej se kjo mund të ndikonte në mënyrë negative në gjendjen ekonomike të bashkëkombësve të tij. Kjo, në vetvete, flet për gjykim të dobët. Për fat të keq, vëllai i vogël i Z. Karzai 22

Kol. Dritan DEMIRAJ Çfarë fshihet pas gjithë trazirës Afgane?

– Ahmed Ëali Karzai (i cili ndihmoi në financimin e fushatës presidenciale) – besohet se është i lidhur me tregtinë e heroinës 13 (i cili u vra së fundmi nga badiguardi i tij në muajin Prill 2011 në Kandahar).

Reagimi i vonuar i Amerikës për drogat Përfundimisht, duke kuptuar rrezikun, Uashingtoni lejoi forcat e tij të ekspeditës që të ndryshonin trajtimin ndaj rebelimeve afgane në fillim të 2009. Luftërat fitohen kryesisht duke kufizuar pasuritë strategjike të armikut. Nëse heroina ka financuar njëkohësisht armikun dhe ka minuar frontin e vet, atëherë është e detyrueshme ndërprerja e këtij furnizimi.

Talebanët vendas erdhën nga Quetta, kështu që logjikisht, Kandahari ka qenë provinca e vërshimit të Marinsave dhe Forcave Speciale të Shteteve të Bashkuara. Megjithatë, në vend të tij u zgjodh Helmandi – mbase prej 70% të eksporteve të opiumit të Afganistanit (gjithsej dy të tretat e të gjithë furnizimit të përgjithshëm botëror) vjen nga Provinca Helmand 14(Shih Hartën 6).

Harta 6. Provincat e Afganistanit

23

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Ulja harmonike e ndikimit ideologjik Historianët e rajonit bien dakord se Irani dhe Pakistani kanë konkuruar për kohë të gjatë për Afganistanin, përmes ushtrisë zëvendësuese (njerëzve të dërguar prej tyre për të influencuar për zbatimin e politikave të tyre kombëtare).

Metoda iraniane e përfaqësimit mund të jetë e ngjashme me atë të Hezbollahut Libanez, ndërsa metoda e përfaqësimit pakistanez fillimisht ishte ajo e Hekmaytar dhe më pas me Talibanët dhe me prezencën e ISI-t. Pas largimit të sovjetikëve, Aleanca e Veriut vazhdoi të ndjekë interesat strategjike të Iranit ndërkohë që kontrollonte pjesën veriore të vendit. Kur Talebanët të mbështetur nga Pakistani erdhën nga Quetta, kjo gjë rezultoi me luftë civile. Që prej asaj kohe, Afganistani ka provuar subversionin Maoist dhe një prani të fuqishme të al-Qaeda.

24

Kol. Dritan DEMIRAJ Çfarë fshihet pas gjithë trazirës Afgane?

Referenca Central Asia Pipeline Deal Signed, by Ian McWilliam, BBC News Online, 27 November2002, The rise of the Taleban in Afghanistan, pp176, 189,198-201, 223.

2 Global Security(globalsecurity.org)”Hamid Karzai” 3 Analysis :Mr Karzai goes to Washington” by Marc Reicson, 29 January 2002 4 Amiuzaded (Deputy Minister of ..Iran),”Special Address to the Federation of Indian Chambers of Commerce and Industry”, New Dehli,22July2003 5 India, Pakistan and the Piece Pipeline” , Asia Times Online, 15 September2004; „Trio Sign Up for Turkmen Gas”, “Peace Pipeline Progress, Asia Monitor, June 2007”, “Iran, Pakistan Sign Peace Pipeline Deal”, Press TV (Tehran, 24 May 2009).

6 .NPR’s “Morning Edition”News, 22 October2009.

7 .”Beijing’s Afghan Gamble”, by Robert D. Kaplan, New York Times, 7 October2009.

8 . “Factbox, Baluchistan-Pakistan’s Biggest but Poorest Province” from Reuters, 14 October 2009.

9 . Wikipedia Encyclopedia, v.s.”Balochistan Liberation Army”.

10 . “ISI’s Attempt to Discredit the Balochis, “ India Defense, 14 March 2006.

11 . “Everyone Wants a Cut in Afghan Drug Trade” from McClatchy Newspapers, Jacksonville Daily News, 10 May 2009, p.A8.

12 . Al Santoli, “The Panama Canal in Transition. Threats to U.S.Security and China’s Growing Role in Latin America” American Foreign Policy Council Investigative Report, 23 June1999.

13 . Gretchen Peters, Seeds of Terror. How Heroin is Bankrolling the Taliban and al-Kaeda, New York, Tomas Dunne Books, 2009. Pp136,155. James Risen,”Reports Link Karzai’s Brother to Afghan Heroin Trade, “ New York Times, 4 October2008, “Afghan Leader Accused of Hurting Drug Fight,” from AP, Jacksonville Daily News NC, 25 July 2008, pp5A. 14 . NPR’s Morning News, 2 September2009.

1

25

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Edit KANE MA “Marrëdhënie Ndërkombëtare” Doktorante në Akademinë e Mbrojtjes “Spiro Moisiu”

Shpallja e Pavarësisë, 1912 - shqiptarët faktor në arenën ballkanike Shpallja e Pavarësisë ishte momenti më i rëndësishëm në historinë e popullit shqiptar. Pavarësisht se lufta e popullit tonë nuk arriti të sinkronizohej me luftën e popujve të tjerë të robëruar të perandorisë osmane në gadishullin tonë dhe kjo jo për fajin e tij, nuk mund të mohohet kurrsesi ndihmesa e këtyre kryengritjeve në fushat e betejave, për shembjen e sundimit osman në Ballkan. Në një telegram të Ismail Qemalit drejtuar ministrave të punëve të jashtme të Malit të Zi, Sebisë, Bullgarisë dhe Greqisë, me anën e të cilit ai njofton për shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë krahas të tjerave thuhet: “Shqiptarët gëzohen që mundën të hyjnë në familjen e popujve të lirë të orientit e, duke mos patur qëllim tjetër veçse të jetojë në paqe me të gjitha shtetet fqinje ...”

Fjalë kyçe kyçe: Ballkan, interesa, pavarësi, kryengritje, Fuqitë e Mëdha, xhonturqit, vilajete, forcat ballkanike, konflikt, çështja shqiptare.

26

Edit KANE Shpallja e Pavarësisë, 1912 - shqiptarët faktor në arenën ballkanike

Abstrakti Në fillim të shekullit të XIX, hapësira e Gadishullit të Ballkanit nuk kishte shtete kombëtare sovrane. Më saktë ajo ishte organizuar dhe ndarë ndërmjet perandorive shumëkombëshe habsburge, osmane dhe ndikimit të hekurt të Rusisë. Gjatë shekullit midis Koncertit të Evropës në Vjenë më 1815 dhe Traktatit të Versajës në Paris më 1919, këto perandori shumëkombëshe u shembën dhe vendin e tyre e zunë disa shtete sovrane, shpallja e të cilave u bë sipas njohjes së pjesshme të parimit të kombësisë. Në këtë kuadër, janë të një rëndësie historike luftërat e ballkanasve kundër Turqisë në vitet 1912 – 1913. Është realitet se Shqiptarët gjithmonë kanë qenë pre e interesave të fqinjëve apo Fuqive të tjera Evropiane. Madje që kur filluan luftën kundër Turqisë në tetor të vitit 1912 – 27

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

të, Aleatët e Ballkanit nuk i fshehën synimet për zmadhim territorial në dëm të tokave shqiptare. Sjellja e trupave gjatë veprimeve luftarake tregoi qartë se aleatët ishin të vendosur ti trajtonin trevat shqiptare jo si aleatë në luftën e përbashkët për pavarësi nga Turqia, por si plaçkë lufte pas disfatës së Turqisë. Shpallja e Pavarësisë ishte momenti më i rëndësishëm në historinë e popullit shqiptar. Pavarësisht se lufta e popullit tonë nuk arriti të sinkronizohej me luftën e popujve të tjerë të robëruar të perandorisë osmane në gadishullin tonë dhe kjo jo për fajin e tij, nuk mund të mohohet kurrsesi ndihmesa e këtyre kryengritjeve në fushat e betejave, për shembjen e sundimit osman në Ballkan.

Fjalë kyçe: Ballkan, interesa, pavarësi, kryengritje, Fuqitë e Mëdha, xhonturqit, vilajete, forcat ballkanike, konflikt, çështja shqiptare.

Përmbajtja Turqia Evropiane ishte në shqetësim të vazhdueshëm, në mes të luftës së kryengritësve dhe gjendjeve të shtetrrethimit, kjo për shkak se sovraniteti osman respektohej vetëm në zona të kufizuara. Dukej qartazi se perandoria shumëkombëshe, ishte nën grahmat e fundit të asaj çka kishte qenë dikur. Dobësimi vinte si nga jeta politike brenda Turqisë ashtu dhe nga lëvizjet për pavarësi të kombeve që bënin pjesë në të. Gjendja e keqe në vilajetet shqiptare niste nga viti 1909, kur Turqit e Rinj vunë në lëvizje programin e një osmanizimi të ripërtërirë të perandorisë, proces që nëpërmjet një centralizimi të kompetencave administrative dhe ngjyrimeve të spikatura turke të autoriteteve institucionale, do të duhej t’u jepte një pamje homogjene, konteksteve të ndryshme të perandorisë shumëkombëshe.

28

Edit KANE Shpallja e Pavarësisë, 1912 - shqiptarët faktor në arenën ballkanike

Kohezioni mbi bazë fetare, tipik për neoislamizmin e sulltan Abdyl Hamitit, ia la vendin një osmanizmi laik dhe në fakt, u mbyllën rrethet bullgare, serbe, greke dhe shqiptare, duke minuar në këtë mënyrë bazat dhe ekzistencën e rretheve kombëtare. Shqiptarët e ndjenë dhe më shumë ndryshimin politik, edhe pse një pjesë e mirë e intelektualëve shqiptarë dhe figurave prijëse të kohës ishin ndër të vetmit që i kishin mbetur besnikë Portës së Lartë. Shumë premtime për liberalizim në disa fusha ishin bërë nga xhonturqit më vitin 1908 dhe duke u nisur nga kjo, intelektualët shqiptarë nxituan të hapnin shkolla në gjuhën shqipe, të shtypnin gazeta, të merrnin pjesë në jetën e re politike, duke dërguar deputetë në parlamentin e Stambollit. Një ndër këta ishte dhe Ismail Bej Vlora, i cili vetëm pas disa muajsh do të bënte thirrje për Pavarësim të shqiptarëve nga Porta e Lartë, duke u shndërruar në një ndër figurat më të rëndësishme dhe të spikatura në historinë e popullit shqiptar, në luftën e tij disa shekullore për liri dhe pavarësi.

Kështu, me Turqit e rinj shpresohej për një shtet osman të reformuar, që do të garantonte autonominë kombëtare shqiptare në vilajetet e Kosovës, Shkodrës dhe Janinës. Në rrafshin fetar, Perandoria pajtohej me një popullsi që ishte në 70 përqind a më tepër myslimane dhe rreth 30 përqind të krishterë. Shpresat u shuan në vitin 1909, me rrëzimin e Abdyl Hamitit dhe më pas me nisjen e osmanizmit të ri, i cili në fakt, do ndryshonte vetëm fytyrë, sepse në thelb dhe përmbajtje do përpiqej të ruante dhe me më fanatizëm atë të mëparshmin.

Ndërkaq, deputetët shqiptarë në Stamboll, të udhëhequr nga Ismail Qemal Bej Vlora, protestuan dhe u përpoqën të ndërmjetësonin për kërkesat e bashkatdhetarëve. Vilajeti i 29

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Kosovës, tashmë i tronditur nga dhuna e vazhdueshme prej serbëve, përjetoi, në Prill të vitit 1910, ngritjen e një lëvizjeje të gjerë antiturke të shqiptarëve, ku familje apo fise u shndërruan në ushtri të vogla. Shqiptarët u rebeluan kundër pseudo modernizmit të ri osman, taksave të reja, shërbimit të detyrueshëm ushtarak, gjuhës turke apo përdorimit të alfabetit arab. Në krye të këtyre kryengritjeve u vunë patriotë të shquar të lëvizjes kombëtare shqiptare ku spikatën mbi të gjithë Hasan Prishtina dhe Isa Boletini. Kjo kryengritje u shtyp nga një garnizon turk i përbërë prej rreth 40.000 trupa.

Një pjesë e madhe e popullsisë iku në Malin e Zi. “Mbreti Nikolla Pjetroviç Njegosh i furnizoi kryengritësit me armë, e mbrojti Isa Boletinin dhe lidhi marrëveshje aleance me prijësit e familjeve të mëdha shqiptare, veçanërisht me ata të katolikëve të Mirditës”.1 Dhe kjo nuk u bë pa një qëllim. Mali i Zi synonte të aneksonte zonat e Shkodrës dhe Dukagjinit.

Në Mars të vitit 1911, kryengritjet u rikthyen, kësaj here në Shqipërinë e Veriut, por ato sërish u shtypën. Një ndër faktorët, mund të ketë qenë dhe mungesa e bashkëpunimit me prijësit e tjerë shqiptarë kosovarë apo ata të pjesës jugore të Shqipërisë. Sërish u dërguan trupa nga Turqia me pretekstin “për të vendosur rendin” në territoret e Turqisë, duke qenë se trojet shqiptare ishin nën varësinë e saj, tashmë të xhonturqve. Këta të fundit u munduan të qetësonin kryengritjen, duke premtuar, në Qershor të vitit 1911, rihapjen e shkollave shqipe dhe përdorimin e shkronjave latine. Por, armëpushimi nuk zgjati shumë. Kryengritja shqiptare rifilloi në Tetor të vitit 1911. Në këtë kohë Turqit e Rinj po kalonin vështirësi të mëdha edhe në fronte të tjera krahas konfliktit me shqiptarët.

Ndërkaq në Tetor të vitit 1911, Italia pushton Libinë. Në 30

Edit KANE Shpallja e Pavarësisë, 1912 - shqiptarët faktor në arenën ballkanike

Janar të vitit 1912, kryengritja shqiptare e uli intensitetin për arsye se në këtë kohë në Turqi pati disa lëvizje që konsistuan në shpërndarjen e parlamentit, u thirrën zgjedhjet dhe në pamje të parë u dukën shpresa të reja dhe mundësi për ndryshime të gjendjes ekzistuese. Kjo situatë nuk zgjati shumë, sepse në shkurt të vitit 1912 në zgjedhjet që u zhvilluan u rikonfirmuan dukshëm Turqit e Rinj përballë forcës tjetër, Partisë Liberale të Mirëkuptimit. Si rezultat, Turqit e Rinj vazhduan të mbajnë të njëjtin qëndrim fanatik dhe arrogant ndaj shqiptarëve duke pasur frikë se çështja shqiptare mund të shndërrohej në precedent për kombe të tjera apo të kundërshtohej dhe nga vetë turqit. Kjo gjë bëri që në Maj të vitit 1912 kryengritja shqiptare të rindizej dhe tashmë me një forcë më të madhe, kryesisht në zonën e Pejës dhe në Gjakovë ku udhëheqës ishin emra të rëndësishëm të lëvizjes kombëtare shqiptare si Hasan Prishtina, Isa Boletini dhe Bajram Curri.

Në fillim të Gushtit, krerët shqiptarë paraqitën një sërë kërkesash që synonin të siguronin autonominë politike dhe institucionale në vilajetet shqiptare, dhe meqenëse mungoi një përgjigje e menjëhershme prej Stambollit, ata pushtuan qytetet e Prizrenit, Novi – Pazarit dhe më në fund me 16000 trupa pushtuan Shkupin, më 14 Gusht 1912. “Gjithsej, në vilajetin e Kosovës kishte rreth 45000 shqiptarë të armatosur”.2 Përpara një presioni të tillë qeveria turke (ndryshe u quajt Kabineti i Madh i kryesuar nga Gazi Muhtar Pashai) u dorëzua. Më 4 Shtator të vitit 1912, ajo u detyrua të jepte autonominë në vilajetet e Janinës, Kosovës, Manastirit dhe Shkodrës. Kjo ishte një fitore e shqiptarëve. Për herë të parë u bë realitet ekzistenca e një Shqipërie reale, e një shteti qoftë dhe vetëm autonom sepse pavarësia do të arrihej dy muaj 31

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

më vonë.

Në fakt, prej kohësh në qarqet Austro – Hungareze dhe Italiane qarkullonte ideja e një vilajeti autonom shqiptar. Kjo, sigurisht sepse secili prej këtyre dy shteteve shikonte në trojet shqiptare mundësinë e realizimit të interesave strategjike dhe gjeopolitike përkatëse. Vjena e konsideronte autonominë si mundësi për të balancuar raportet e ekuilibrave ballkanike, ndërsa Italia si urë lidhjeje apo mundësi depërtimi në pjesën tjetër të Evropës. “Këto ide kishin dalë që më 1896, në takimin e Monxës, midis ministrit të Jashtëm italian viskontit Venosta dhe atij austriak Goluhovski”.3 Në këtë kuptim, kjo do të shërbente si mburojë për lëvizjen autonome shqiptare. Ndërkohë, në gjendjen e krijuar brenda Perandorisë me luftën e shqiptarëve dhe të popujve të tjerë të shtypur të gadishullit, shtetet ballkanike (Serbia, Greqia, Bullgaria dhe Mali i Zi) shpejtuan të përfitonin nga gjendja në të cilën kishte rënë perandoria. Një nga çështjet kryesore të bisedimeve dhe të marrëveshjeve dypalëshe të këtyre shteteve, ishte ndarja ndërmjet tyre e trojeve që kishin qenë pjesë e perandorisë osmane.

Shqipëria megjithëse u rendit në krahë të frontit antiosman ballkanik nuk shikohej prej tyre si aleate e mundshme dhe e fuqishme, por si objekt pazarllëqesh për copëtimin e saj.

Serbia synonte të merrte një pjesë të madhe të Shqipërisë së veriut dhe të verilindjes (Kosovën), Greqia kërkonte Shqipërinë jugore, kurse Mali i Zi donte të merrte Shkodrën me rrethinat. Pasi u morën vesh ndërmjet tyre, shtetet ballkanike i shpallën luftë Perandorisë Osmane. Lufta e Parë Ballkanike u drejtua jo vetëm kundër sundimit osman në Ballkan, që përbënte një detyrë të shtruar për zgjidhje, por që në fillim u përdor edhe për realizimin e planeve shoviniste 32

Edit KANE Shpallja e Pavarësisë, 1912 - shqiptarët faktor në arenën ballkanike

të qarqeve sunduese ballkanike. Kështu, ajo u shndërrua në një luftë grabitqare kundër Shqipërisë dhe Maqedonisë. Këtë e provojnë dhe drejtimet e veprimeve luftarake.

Brenda një kohe të shkurtër ushtritë aleate e thyen ushtrinë osmane në të gjitha frontet dhe filluan të marshonin në tokat shqiptare. Forcat serbe pushtuan Kosovën dhe ju drejtuan Shqipërisë së Veriut dhe të mesme. Forcat Malazeze pushtuan krahinat veriore dhe rrethuan Shkodrën, kurse ushtritë greke rrethuan Janinën dhe pushtuan Sazanin, Himarën dhe disa fshatra përreth. Këto marshime të forcave ushtarake ballkanike u shoqëruan dhe me veprime terroriste dhe gjakatare kundër popullsisë shqiptare. Fuqitë e Mëdha fillimisht ishin kundër këtij konflikti të armatosur, i cili mund të çonte në prishjen e Status Quos në Ballkan dhe në shpërthimin e një lufte botërore, për të cilën ishin ende të papërgatitura. Mirëpo, kur filloi lufta dhe përparimi i forcave ballkanike ishte i shpejtë, Fuqitë e Mëdha u vunë përballë një fakti të kryer dhe filluan të mendonin për rregullimin e gjendjes pas luftës.

Ndërkohë, për shqiptarët kjo situatë u bë e papërballueshme. Me rënien e Perandorisë Osmane do aneksoheshin viset shqiptare duke u konsideruar si pjesë përbërëse e saj. Rrethet atdhetare brenda dhe jashtë vendit në përgjithësi u shprehën kundër kësaj lufte, sepse interesat e të dyjave palëve ndërluftuese binin ndesh me interesat dhe të ardhmen e kombit shqiptar. Ndërkohë që kryengritjet e viteve 1910 – 1912 po realizonin me sukses qëndresën ndaj forcave perandorake turke, më 14 Tetor 1912 u organizua në Shkup një mbledhje e ngutshme. Ajo i njoftoi Fuqitë e Mëdha, se populli shqiptar po rrokte armët për ti “dalë zot Shqipërisë”. Mbledhja e Shkupit caktoi dhe një delegacion që 33

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

të kontaktonte me viset e tjera shqiptare për organizimin e një kuvendi kombëtar, i cili do shqyrtonte gjendjen dhe do vendoste për fatin e Shqipërisë. Në të njëjtën kohë, forcat atdhetare bënë qëndresë të vendosur kundër ushtrive pushtuese të Aleancës Ballkanike. Ndërkohë që zhvillimi i shpejtë i luftës shtroi nevojën e thërritjes sa më shpejtë të Kuvendit Kombëtar dhe të shpalljes së Pavarësisë.”Në fakt, vendimi i shqiptarëve për të kërkuar më në fund pavarësi të plotë në fundin e vitit 1912 në një farë kuptimi u provokua vetëm nga frika se, në rast të kundërt, ata do të ndaheshin midis Malit të Zi, Serbisë dhe Greqisë, që atëherë (së bashku me Bullgarinë) sapo kishin dalë fitimtarë në Luftën e tyre të Parë Ballkanike kundër Perandorisë Osmane”.4 Në fund të tetorit të vitit 1912 –të, Ismail Qemali, udhëtoi në Bukuresht ku më 5 Nëntor 1912 –të u organizua një mbledhje e rëndësishme historike për çështjen shqiptare dhe më pas edhe në Vjenë. Në këto takime, Ismail Qemali shprehu kërkesën për Pavarësi të Shqipërisë dhe kërkoi mbështetjen e qeverive të tyre. Këto qëndrime pasqyrohen në deklaratën që ai lëshon në momentin e nisjes me anijen “Bryn”, ku pasi pyetet se çfarë do të ndodhë pas mbërritjes së tij në Shqipëri ai shprehet: “Shpalljen e pavarësisë së atdheut tonë. Ne duam t’i paraqesim Evropës faktin e kryer … Jemi ne që filluam luftën kundër qeverisjes së keqe të turqve të rinj, duke pushtuar këtë verë Shkupin, kemi qenë ne, që kemi bërë luftëra të vazhdueshme për vite e vite dhe është e drejta që aspiratat tona të konkretizohen në realitet”.5 Me mendimin dhe shpresën se balanca nga këto takime ishte inkurajuese dhe premtuese për mbështetje, Ismail Qemali më 21 Nëntor të vitit 1912 mbërrin në Shqipëri. Ideja e shpalljes së Pavarësisë gjeti përkrahjen e plotë të popullit 34

Edit KANE Shpallja e Pavarësisë, 1912 - shqiptarët faktor në arenën ballkanike

shqiptar. Qytetet shqiptare si Elbasani, Tirana, Durrësi, Kavaja, Peqini, Lushnja, të cilat shpallën Pavarësinë duke ngritur Flamurin shqiptar. Më 28 Nëntor 1912, u zhvillua mbledhja historike e Kuvendit Kombëtar, që zgjati deri më 7 dhjetor të vitit 1912. Aty morën pjesë 75 delegatë nga të gjitha territoret shqiptare (që nga Kosova e deri në Çamëri).

Kuvendi zgjodhi njëzëri si kryetar të Kuvendit Ismail Qemalin dhe pas diskutimesh në lidhje me gjendjen e krijuar vendosi se: “Pas fjalëve që tha Z. Kryetar Ismail Kemal Beu, me të cilat tregoi rrezikun e madh në të cilin ndodhet sot Shqipëria të gjithë delegatët me një za venduan që Shqipëria me sot të bahet në vehte e lirë e mosvarme”6. Këtë vendim e nënshkruan të gjithë delegatët e pranishëm. U krijua Qeveria e Shtetit Shqiptar. Kryetar i Qeverisë së përkohshme u zgjodh Ismail Qemali, i cili ishte edhe Ministër i Punëve të Jashtme ad interim. Krahas të tjerash, u vendos për dërgimin e një delegacioni pranë Fuqive të Mëdha për të mbrojtur çështjen shqiptare.

Pas shpalljes së Pavarësisë, Ismail Qemali ndërmori disa hapa diplomatikë. Më 29 Nëntor njoftoi Fuqitë e Mëdha, Portën e Lartë dhe shtetet fqinje për ndryshimin e ndodhur në Shqipëri, për njohjen ndërkombëtare të shkëputjes së plotë nga Turqia, njohjen e Shtetit të ri shqiptar dhe të Qeverisë së parë kombëtare. Në një telegram të Ismail Qemalit drejtuar ministrave të punëve të jashtme të Malit të Zi, Sebisë, Bullgarisë dhe Greqisë, me anën e të cilit ai njofton për shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë krahas të tjerave thuhet: “Shqiptarët gëzohen që mundën të hyjnë në familjen e popujve të lirë të orientit e, duke mos patur qëllim tjetër veçse të jetojë në paqe me të gjitha shtetet fqinje ...”7.

Kjo frymë, nuk ka munguar të shfaqet në shumë raste si 35

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

solidaritet dhe bashkëpunim në aksionin e përbashkët kundër pushtuesit otoman. Lëvizja shqiptare, jo vetëm ka qenë një forcë potenciale në këtë luftë, por është vlerësuar si një komponent i rëndësishëm aktiv në lëvizjen çlirimtare në Ballkan. Perandoria Osmane, më 17 Gusht pranoi kërkesat e Kryengritjes së Përgjithshme që kufijtë e Shqipërisë të shtriheshin në katër vilajetet. Për këtë vendim të nesërmen shkroi dhe shtypi. Atë kohë ishte edhe në interes të Perandorisë Otomane që shqiptarët të fitonin autonominë.

Të katër shtetet ballkanike, sipas propozimit të qeverisë greke, më 18 Gusht u shprehën kategorikisht kundër autonomisë së Shqipërisë. Në vijim, më 19 Gusht, Rusia me fuqitë e tjera kërkuan konçensione edhe për kombësitë e tjera. Pra, synimet shoviniste të fqinjëve nuk e lejuan, madje e sabotuan e luftuan një bashkëpunim të tillë. Tani që sundimi otoman në Ballkan po perëndonte, ndarja e plaçkës ishte kthyer në një objekt themelor të politikës dhe strategjisë së tyre, realizimin e së cilës synonin ta arrinin kryesisht nëpërmjet copëtimit të trojeve të Shqipërisë e Maqedonisë, duke i dhënë luftës ndaj tyre një karakter të padrejtë.

Kryengritjet shqiptare e viteve 1911 – 1912 nuk mund të merren të shkëputura nga Lufta Ballkanike, ato i paraprinë asaj, si në aspektin ushtarak dhe atë moral. Goditjet e fuqishme, që morën pushtuesit osman në Shqipëri, si dhe dezertimet në masë të shqiptarëve nga formacionet turke, jo vetëm i kishin dobësuar forcat ushtarake të Portës së Lartë në rajon, por kishin ndikuar në shthurjen morale dhe në rënien e aftësive luftarake të tyre dhe në zona të tjera. Duke vlerësuar këtë fakt, në memorandumin e Qeverisë së Vlorës dërguar Konferencës së Ambasadorëve në Londër në Janar 1913, shprehet ideja, se lufta e vendeve të Aleancës Ballkanike 36

Edit KANE Shpallja e Pavarësisë, 1912 - shqiptarët faktor në arenën ballkanike

“… deri diku është vazhdim i kryengritjeve të fundit të Shqipërisë dhe në sukses të tyre, të ndjeshme mund të konsiderohen me plotë të drejtë si frytet e veprës së çlirimit me të cilën shqiptarët, si sot, ashtu dhe në të kaluarën … janë shquar për trimëri”.8 Gjithsesi, vlen të theksohet se pavarësisht pretendimeve dashakeqe, zëri i shqiptarëve asnjë herë nuk ka mbetur në hije dhe është shndërruar përherë në faktor të zhvillimit të ngjarjeve në historinë e rajonit të Ballkanit dhe më gjerë.

Studiuesja Margaret McMillian, me një mjeshtëri të veçantë artistike dhe vetëm në pak rreshta, na paraqet më qartë “se një pasqyrë”, një pjesë të historisë së shqiptarëve, faktin se jemi një popull autokton, fatkeqësisht të varfër ekonomikisht, por të pavarur, origjinalë dhe ajo çka është e rëndësishme jetojmë në atdheun që ka nxjerrë njerëz të mëdhenj, madje dhe perandorë. “E mjera Shqipëri, me kaq shumë armiq të fuqishëm dhe kaq pak miq. Ajo nuk kishte as industri, tregti të zhvilluar, as hekurudha dhe vetëm 200 milje rrugë të shtruar. Shqipëria u shfaq vetëm pak para luftës, e krijuar nga katër rajone të perandorisë otomane. Pak të huaj e kishin vizituar atë, pak dihej për historinë e saj dhe njerëzit e saj. Shumë të rrallë shqiptarë - perandori i madh i Romës Diocletiani dhe Kostandini p.sh, janë shfaqur në histori. Shqiptarët ishin banorë autoktonë ilirë të Ballkanit, që ishin shtyrë në zonat më të mjerueshme dhe më të pakapërcyeshme nga pushtimi në jug dhe në perëndim nga sllavët. Sigurisht, gjuha e tyre ishte e ndryshme nga ajo e fqinjëve të tyre në Malin e Zi, Serbi dhe Greqi. Në perandorinë osmane, ata ishin vlerësuar për zakonet e të luftuarit dhe bukurinë e tyre”.9 Si përfundim, mund të shprehemi se koha ka mbartur pas vetes domosdoshmërinë e njohjes së historiografisë së 37

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Gadishullit të Ballkanit, për ti dhënë një kuptim me ngjyra sa më të sakta dhe larg paragjykimeve realitetit që ne përjetojmë si një shtet dhe popullsi, pjesë e Gadishullit të Ballkanit. Ky rajon, në shekuj ka përjetuar copëtime dhe shkatërrime të jashtëzakonshme, dhe që për ironi të kohës, edhe në tranzicionin e viteve ‘90, atë të pas Luftës së Ftohtë, përjetoi një nga tragjeditë më të tmerrshme të fundit të mijëvjeçarit të dytë, atë të katër luftërave të përgjakshme ndërmjet ish shteteve të Federatës Jugosllave.

Gjithsesi, për një gjë duhet të jemi të sigurt: “se të gjitha shtetet e Ballkanit kanë nisur udhëtimin drejt demokracisë së vërtetë, drejt Bashkimit Evropian dhe këto janë procese të pakthyeshme”. Në Ballkan historia përsëritet me një rregullsi të çuditshme, është shprehur dashamirësja e shqiptarëve Edit Durham. Ky rajon në kuptimin e vërtetë të fjalës, ka shërbyer si terren eksperimentues për ideologji dhe sisteme alternative, si laborator për vëzhgimin e aspekteve të formave liberale dhe kombëtare të organizimit politik dhe ekonomik.

Për këto arsye kryesore, Ballkani ka qenë, është dhe do të jetë objekt studimi dhe hulumtimi i studiuesve të ndryshëm.

E tërë historia e Ballkanit ka qenë në një farë mënyre, një eksperiencë që pati dhe vazhdon të ketë rrjedhoja në ecurinë e marrëdhënieve politike dhe kulturore të kësaj pjese të kontinentit “të vjetër”, madje shenja dhe kuptime të kësaj eksperience vazhdojnë të jenë “si një lumë i rrëmbyeshëm që gërryen” rrugën e integrimit të Ballkanit drejt Bashkimit Evropian.

Megjithatë, objektiv kryesor, duhet të jetë ai i orientimit të shoqërive në kuptimin me ndershmëri dhe seriozitet se çdo komb ka një “të vërtetë” të vetën e cila mund të jetë objektive dhe e pranueshme dhe kur është e ndryshme nga 38

Edit KANE Shpallja e Pavarësisë, 1912 - shqiptarët faktor në arenën ballkanike

“e jona”. Toleranca duhet të jetë hapi i parë dhe guri i themelit të progresit që do të na largojë ne ballkanasve nga “fantazmat” e të kaluarës.

39

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Literatura 1.

“Kujtime. Ismail Qemal Bej Vlora”, Botimet Grand Prind, Tiranë 2007.

2.

“Luftërat e tjera ballkanike”, Shtëpia Botuese Onufri, Tiranë, 1993.

3.

“Qeveria e përkohshme e Vlorës dhe veprimtaria e saj”, Botim i Drejtorisë së Përgjithshme të Arkivave Shtetërore të R.P.Sh. Tiranë 1963.

4.

Akademia e Shkencave, Historia e Popullit Shqiptar, Tiranë 2004.

5.

Castellan George, “Historia e Ballkanit”, Tiranë 1991.

6.

Durham Edit, “20 vjet ngatërresa ballkanike”, Tiranë 1994.

7.

Durham Edit, “Brenga e Ballkanit”, Tiranë 2000.

8.

Falaski Roberto, “Ismail Kemal Beu Vlora”.

9.

Ivetic Egidio, “Luftërat Ballkanike”, Tiranë 2008.

10. Johnsen William T., “Zbërthimi i Enigmës së Ballkanit: Historia në funksion të politikës”, Instituti i Studimeve Strategjike, Tiranë 1995.

11. Lleshi Abaz, “Gjeopolitika e Ballkanit dhe perspektivat e Sigurisë në Rajon”, Tiranë 2008.

12. MacMillan Margaret, “Paris 1919, gjashtë muaj që ndryshuan botën”, Botimet “Plejad”, Tiranë 2006.

13. Puto Arben, “Shqipëria politike 1912-1939”, Botimet Toena, Tiranë 2009.

14. Rich Norman, “Diplomacia e Fuqive të Mëdha”, Tiranë 2006.

15. Rothschild Joseph, “Evropa Qendrore dhe Lindore midis dy Luftërave Botërore”, Tiranë 2004.

16. Schurman Jacob, “Luftërat ballkanike”, Tiranë 2006.

17. Xhaferri Ferdinand, “Ndërtimi i një strategjie për të de – ballkanizuar Ballkanin”, Tiranë 2006.

40

Edit KANE Shpallja e Pavarësisë, 1912 - shqiptarët faktor në arenën ballkanike

Referenca IVETIC Egidio, “Luftërat Ballkanike”, f. 51.

IVETIC Egidio, “Luftërat Ballkanike”, f. 54.

3 IVETIC Egidio, “Luftërat Ballkanike”, f. 54.

4 ROTHSCHILD Joseph, “Evropa Qendrore dhe Lindore midis dy luftërave botërore”, f. 351.

5 “Kujtime. Ismail Qemal Bej Vlora”, Botimet Grand Prind, Tiranë 2007, f. 350.

6 “Qeveria e përkohshme e Vlorës dhe veprimtaria e saj”, Botim i Drejtorisë së Përgjithshme të Arkivave Shtetërore të R.P.Sh, Tiranë 1963, f. 34.

7 Akademia e Shkencave, “Historia e Popullit Shqiptar”, f. 170.

8 “Qeveria e Përkohëshme e Vlorës dhe veprimtaria e saj më 28 Nëntor 1912 – 22 Janar 1914”, Tiranë 1963, f. 135.

9 MacMILLAN Margaret, “Paris 1919, gjashtë muaj që ndryshuan botën”, Botimet Plejad, Tiranë 2006 1 2

41

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Prof. Asc. Dr. Thanas L. GJIKA *Autori jeton në SHBA. Këtë artikull e ka botuar së pari në gazeta Illyria, New York 10-12 dhjetor 1997, f.16. E ribotoi të ripunuar në përmbledhjen Evoluimi ynë kërkon njohjen dhe dënimin e fajit, DDS, Durrës, 2011.

Bota gjermane, aleate e natyrshme e popullit shqiptar Në përcaktimin e kufijve të shtetit shqiptar të pavarur politikanët gjermanë e austrohungarezë luajtë një rol të rëndësishëm për të mbrojtur krahina e qytete shqiptare. Në Konferencën e Ambasadorëve të gjashtë Fuqive të Mëdha të Europës (Angli, Rusi, Gjermani, Itali, Austro-Hungari e Francë), që u mbajt në Londër prej dhjetorit 1912 deri në gusht 1913, ambasadorët e Austrisë, Gjermanisë dhe Italisë luftuan kundër propozimeve makabre të ambasadorit të Rusisë. Pa këtë luftë kufijtë e shtetit tonë do të ishin kufizuar prej derdhjes së lumit Vjosa në jugë deri në derdhjen e lumit Mat në veri dhe prej Adriatikut deri në lumi Drin, pra do të ishte krijuar një shtet shqiptar pa qytetet Shkodër, Tropojë, Kukës, Peshkopi, Korçë, Përmet, Gjinokastër, Delvinë, Sarandë, Vlorë, etj.

Fjalë kyçe kyçe: Austro-Hungari, Ballkan, Fuqitë e Mëdha, kufijtë shqiptarë, Gjermania, kombi shqiptar

42

Thanas L. GJIKA Bota gjermane, aleate e natyrshme e popullit shqiptar

Abstrakt Populli shqiptar i quajtur ilir në Antikitet e arbër në Mesjetë, këto 2000 vjetët e fundit ka jetuar nën presionin asimilues të romakëve, grekëve, sllavëve e osmanëve. Gjatë këtyre njëzet shekujve ai ka humbur shumë territore dhe sasi të madhe popullsie mbas luftrash e zgjedhash të gjata.

Në këto përpjekje për të mbijetuar, për fatin e tij të mirë, popullit tonë i ka dalë në mbrojtje disa herë bota gjermane, thënë më qartë populli gjerman e ai austriak, si dhe qeveritë e tyre.

Hyrje Në shekujt IV-V të e. r. proçesi i romanizimit po merrte përmasa të gjera në gadishullin Ilirik (sot Ballkanik). Mbas pesëqind vjet zgjedhë romake, qytetet fushore bregdetare dhe qytetet anës Rrugës Egnatia ishin mbushur me kolonë 43

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

romakë, administratorë e ushtarë romakë, të sjellë kryesisht prej gadishullit Italik. Qytete si Lissus (Lezha), Dyrrah (Durrsi), Apollonia (Pojani pranë Fierit), Aulona (Vlora), Nikopolis (Nikopoja, pranë Pravezës, sot gërmadha), Kavaja, Andronikus (Ndroqi), etj ishin kthyer në qendra kozmopolite me popullsi të përzjerë ku popullsia vendase ilire jetonte në bashkësi me popullsi të tjera kryesisht romake dhe mbeturina të kolonëve helenë të ardhur që para pushtimit romak.

Pushtimi romak ndërpreu proçesin e helenizimit në qytetet ilire, por nxiti proçesin e romanizimit me anën e popullsisë romake që solli në ato qytete. Mbas tre luftrash Iliro-Romake, popullsia ilire në përgjithësi ishte ralluar nga luftrat. Pakësimin e saj e shtoi dhe konsulli romak Paulus Aemilius (Paul Emili), i cili përveç thesareve të mbretit Gent dhe familjes mbretërore, mori dhe 150 mijë ilirë si skllevër e i shpuri në Romë. Për të ruajtur Rrugën Egnatia dhe degët e saj u sollën në shumë qytete e fshatra anës kësaj rruge e degëve të saj 150 mijë kolonë romakë. Këta kolonë që u sollën me gjithë familje, krijuan një popullsi të privilegjuar që ruante rrjetin rrugor për të siguruar kalim të qetë të trupave ushtarake, karvaneve të tregëtarëve dhe individëve nga qytetet porte të Adriatikut si Durrsi, Apollonia, Vlora, Nikopoja, etj drejt Bizantit (Kostandinopojës, Stambollit të sotëm). Këtë popullsi administrata romake e quajti AROMANI, për ta dalluar nga popullsia dake, të cilën e quajti ROMANI. Në Shqipërinë e sotme pasardhësit e kolonëve AROMANI quhen ARUMUNË ose VLLEHË, dhe kanë jetuar e jetojnë në bashkësi paqësore me shqiptarët në Shqipërinë e Jugut, me grekët në Greqinë Veri-Perëndimore dhe me maqedonët në Maqedoni për gjatë Rrugës Egnatia. Kjo popullsi sot është 44

Thanas L. GJIKA Bota gjermane, aleate e natyrshme e popullit shqiptar

etni kulturore e gjuhësore e veçantë në Ballkan, por jo minoritet kombëtar i veçantë.

Rastet e ndihmes gjermane ndaj popullit shqiptar Rastet e ndihmës që i janë dhënë popullit tonë prej popujve gjermanikë janë të shumtë, por ne po përmendim këtu vetëm disa: Rasti i parë Ishin pikërisht popujt gjermanikë ata që iu sulën Perandorisë Romake dhe e shkatëruan atë, ngjarje të mëdha këto që sollën çlirimin e popujve të asaj perandorie dhe ndërprerjen e proçesit asimilues të romanizimit. Kolonët romakë të Ballkanit, mbas shkatërimit të Perandorisë Romake humbën lidhjet me Romën dhe privilegjet që gëzonin në kohën e perandorisë. Forcat gjermanike dëbuan ose vranë shumicën e administratorëve e ushtarakëve romakë dhe dalëngadalë situata u normalizua në favor të popullsisë vendase, popullsisë ilire.

Në rast se nuk do të kishin ardhur fiset gjermanike në trojet ilire, popullsia vendase dalëngadalë do të ishte romanizuar në fillim në qytetet bregdetare si Lissi (Lezha), Dyrrahu (Durrës), Apollonia (Pojani pranë Fierit), Aulona (Vlora), Nikopolis (Nikopoja pranë Prevezës së sotme), Kavala (Kavaja), Andronicu (Ndroqi) dhe më në thellësi si Scampini (Elbasan), Heraklea (Manastiri / Bitola ) dhe më vonë dhe në qytete të tjera.

Rasti i dytë Dihet se një nga dokumentet e para të gjuhës shqipe të 45

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

shkruar është fjalorthi i udhëtarit gjerman Arnold Fon Harf i vitit 1497. Ky udhëtar gjatë kalimit të tij me anije nëpër qytetet porte shqiptare Ulqin, Durrës dhe limanin e Sazanit, për të komunikuar me banorët e tregëtarët vendas, hartoi fjalorthin e tij me 26 fjalë, tre shprehje dhe numërorët 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 100, 1000. Ai i shkroi fjalët shqip me alfabet gotik ashtu si i dëgjoi prej shqiptarëve. Kuptohet se këtë fjalorth ai e përdori gjatë ndalesave për të plotësuar nevojat e veta jetike ose tregëtare. Ky dokument u zbulua në Këln të Gjermanisë më 1860 prej nje studiuesi gjerman.

Rasti i tretë Meshari i Dom Gjon Buzukut, monumenti më i rëndësishëm i shqipes së shkruar lidhet gjithashtu me ndikimin e drejtpëdrejtë të botës gjermane.

Ishte prifti i ri gjerman, Martin Luteri, i cili më 1517 shpalli si protestë ndaj Papatit nevojën e përkthimit, botimit dhe predikimit të Biblës në gjuhën e popullit gjerman për ta bërë më të kuptueshme fjalën e Zotit. Pikërisht këto mendime të Martin Luterit u bënë baza e asaj lëvizjeje fetare që shpuri në krijimin e Protestantizmit si besim fetar dhe të lëvizjes së njohur në histori me emrin Protestant Reformation (Reforma Protestante). Vetë Luteri përktheu Biblën e shenjtë në gjermanisht, duke hedhur kështu bazat e gjuhës letrare gjermane. Rrugën e tij e ndoqën në Europën e shek.

XVI e më vonë edhe shumë priftërinj e besimtarë të devotshëm të besimit katolik roman.

Lëvizja e reformës protestante u shtri edhe në Italinë e Veriut dhe në pjesën katolike të Ballkanit të veriut, në Slloveni e Kroaci, ndoshta dhe në qytetet shqiptare me popullsi katolike Tivar e Ulqin, të cilat ishin nën mbrojtjen 46

Thanas L. GJIKA Bota gjermane, aleate e natyrshme e popullit shqiptar

e Venedikut deri më 1571, kur ranë nën zgjedhën osmane.

Dom Gjon Buzuku, sipas studjuesve shqiptarë Eqrem Çabej, Injac Zamputi, Mahir Domi, etj, për ta krijuar veprën e tij u mbështet në vepra të ngjashme të priftërinjve katolikë kroatë, të cilët ishin të lidhur drejtpërdrejt me reformën protestante gjermane. Prej tyre Buzuku mori dhe gërmat që i duheshin shtuar alfabetit të shqipes që i mungonin alfabetit latin. Edhe studiuesi Ilia Karanxha në veprën e re Barleti apo Beçikemi?... Tiranë 2010, ecën në këtë vazhdë dhe insiston për veprimtarinë e Gjon Buzukut në Venedik e lidhur kjo me bashkëvllazërinë që njihet me emrin Scuola degli Albanesi (Shkolla e shqiptarëve) e cila mbante mardhënje bashkëpunimi me shkollën e dalmatëve San Giorgio degli Schiavoni (Shën Gjerghi i Sllavëve) brenda së cilës nuk mungonte prezenca e shqiptarëve. Komunitetet e huaja, si dalmatët, grekët dhe shqiptarët, rekeshin të zhvillonin në Venedik shërbesat fetare në gjuhët e tyre amtare, si pasojë e ndikimit të reformës protestante.

Pra kushtet që krijoi reforma protestante gjermane i dhanë mundësi priftit shqiptar katolik Gjon Buzukut të përkthente në gjuhën shqipe një pjesë të madhe të Biblës, Së Shkruomit të Shenjtë, këtë vepër madhore që e quajmë Meshari. Me këtë vepër, të cilën e kemi sot të transkriptuar dhe transliteruar prej prof. Eqrem Cabejt (1967) dhe të sjellë në gjuhën e sotme prej studjuesit Thoma Qendro (2010), Dom Gjon Buzuku e hartoi dhe e botoi për të mbrojtur botën arbërore (shqiptare) të krishtere nga islamizimi dhe gjuhën tonë nga bastardimi e asimilimi.

Rasti i katërt Rasti i katërt është i lidhur me veprimtarinë e perandorit 47

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

të parë të shtetit të bashkuar gjerman, Otto Bismark. Ky burrë i shquar shteti dhe politikan i zoti, me këshillat që u dha tre delegatëve të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në vitin 1878 gjatë takimit me ta, ka luajtur një rol të rëndësishëm për orientimin e drejtë të lëvizjes kombëtare shqiptare.

Kontributi i tij, për fat të keq, deri sot ka qenë mohuar e shtrembëruar në kahje të kundërt.

Të dhënat e bisedës së Bismarkut me Abdyl Frashërin, Ymer Prizrenin dhe Mehmet Vrionin i kemi nxjerrë nga artikujt e gazetave shqiptare të Rilindjes, kryesisht prej gazetës Koha të Mihal Gramenos.

Bismarku mbasi u njoh me qwllimin e delegateve shqiptare pyeti: Si ju quajnë?

Delegatët shqiptarë thanë emrat: Abdyl, Ymer, Mehmet.

Bismarku u dha këtë këshillë: Ju jeni të tre myslimanë.

Populli shqiptar është i ndarë në tre besime, në myslimanë, katolikë dhe orthodoksë. Kur të dilni nëpër oborret mbretërore të Europës për të mbrojtur çështjen tuaj kombëtare duhet të zgjidhni delegatë nga të tre pjesët e popullit tuaj. Ju, duke qenë të tre myslimanë, nuk ju beson kush se kërkoni mbrojtjen e tokave shqiptare. Ju krijoni idenë se ju ka dërguar Porta e Lartë e Stambollit për të mbojtur territoret e Perandorisë Osmane.

Kur Abdyli kërkoi që t’i ndihmonte për ta bërë të njohur kombin shqiptar, Bismarku kërkoi: Më jepni një libër të shkruar në gjuhën shqipe.

Abdyli, i cili nuk u kujtua ose nuk e dinte se në gjuhën shqipe ishte përkthyer e botuar Dhiata e Re prej Vangjel Meksit më 1827 dhe prej Kostandin Kristoforidhit më 1868 me nxitjen e ndihmën financiare të evangjelistëve anglezë, u 48

Thanas L. GJIKA Bota gjermane, aleate e natyrshme e popullit shqiptar

përgjegj: Nuk kemi ndonjë libër të botuar në gjuhën shqipe këto vite. Kemi vetëm disa libra shqip të shkruar dy tre shekuj më parë prej priftërinjve katolikë.

Atëhere Bismarku dha këtë sqarim: Në Europë as ka as do të ketë komb pa gjuhë të shkruar. Shqipëria është një shprehje gjeografike po të mos shkruhet gjuha shqipe.

Propagandat e huaja antishqiptare dhe antigjermane, sidomos ajo osmane e ajo serbe e ruse, këtë thënie mobilizuese e shkurtuan duke ia ndërruar thelbin e saj. Ata shpallën sikur Bismarku kishte thënë vetëm: Shqipëria është një shprehje gjeografike, duke lënë më njanë sqarimin: po të mos shkruahet gjuha shqipe.. Kjo shprehje e cunguar e tepër keqdashëse ka zënë vend dhe në shumë tekse të historisë së Shqipërisë edhe sot, madje edhe tek vepra e prof. Dr. Kristo Frashërit Lidhja Shqiptare e Prizrenit, Toena, Tiranë 1997, f. 118.

Në fakt, delegatët e Lidhjes e kuptuan drejt thelbin mobilizues të porosisë së Bismarkut, prandaj ata sapo u kthyen në Prizren nxitën atdhetarët që të fillonin punën edhe me penë sa më shpejt. Si pasojë e kësaj nxitjeje u arrit që në Stamboll në tetor 1879 të krijohej Shoqëria e të Shtypurit Shkronja Shqip. Kjo shoqëri krijoi alfabetin e njohur me emrin Alfabeti i Stambollit me gërma latine dhe disa gërma që nuk i kishte alfabeti latin i morën prej alfabetit grek. Filloi kështu puna për botimin e librave në gjuhën shqipe, sidomos puna për hartimin e teksteve shkollore. Poetë të talentuar, të cilët shkruanin e botonin vepra në gjuhë të huaja, si Vaso Pasha në italisht, Naim Frashëri në persisht, Sami Frashëri nw turqisht, nisën të shkruanin e botonin vepra në shqip 49

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

duke u bërë nismetarë të letërsisë kombëtare shqiptare.

Përpjekjet për ta bërë sa më masive e sa më të njohur çështjen kombëtare shqiptare shpunë edhe në botimin e disa gazetave e revistave në gjuhën shqipe dhe në gjuhë të huaj.

Në Athinë doli në vitet 1879-80 shqip e greqisht gazeta I Foni tis Alvanias (Zëri i Shqipërisë) prej arbërorit të Greqisë Anastas Kullurioti. Në Corriliano Calabro të Italisë në vitet 1883-87 doli gazeta Fjamuri i Arbërit prej atdhetarit e poetit të madh Jeronim De Rada. Në Stamboll në vitet 1884-85 atdhetarët e atjeshëm botuan revistën Drita-Dituria, etj. Këto përpjekje u kurrorëzuan dhe me hapjen e shkollës së parë shqipe në Korçë në vitin 1886 dhe të disa shkollave të tjera në Kolonjë prej Petro Nini Luarasit, etj.

Rasti i pestë Njohja dhe studimi i gjuhës, historisë, letërsisë dhe kulturës shqiptare është kryer më tepër dhe me nivel më të lartë shkencor prej studiuesve të botës gjermane. Askush nuk mund të merret me studimin e këtyre fushave të dijes pa përvetësuar së pari arritjet e shkencës gjermane e austriake.

Sa për orientim po përmendim këtu disa emra e vepra që kanë bërë epokë: profesori i Universitetit të Berlinit Franc Bop me veprën e tij Mbi gjuhën shqipe në lidhjet e farefisnisë gjuhësore të saj; Johannes Georg von Hahn (Johan Xhorg fon Han) me veprën e tij Albanesische Studien (Studime Shqiptare) në tre vëllime, me studimet e tij për përrallat e gojëdhënat tona, etj; Gustav Mayer (Majer) me fjalorin e tij etimologjik të shqipes; Norbert Jokli me stidimet e njohura për origjinën e gjuhës shqipe dhe për fjalëformimin; Maximilian Lamberrtz (Maksimilian Lamberc) me studimet e tij të shumta për përrallat, mitologjinë shqiptare dhe 50

Thanas L. GJIKA Bota gjermane, aleate e natyrshme e popullit shqiptar

sidomos për epikën e Veriut, ciklin e kreshnikëve, etj, etj.

Të tilla vepra hodhën themelet e shkencave albanologjike në një kohë kur shqiptarët nuk kishin filluar të merreshin me to. Ato e bënë të njohur për së mbari në botën shkencore europiane pasurinë tonë kulturore, gjuhësore, folklorike, letrare, etj.

Rasti i gjashtë Në përcaktimin e kufijve të shtetit shqiptar të pavarur politikanët gjermanë e austrohungarezë luajtë një rol të rëndësishëm për të mbrojtur krahina e qytete shqiptare. Në Konferencën e Ambasadorëve të gjashtë Fuqive të Mëdha të Europës (Angli, Rusi, Gjermani, Itali, Austro-Hungari e Francë), që u mbajt në Londër prej dhjetorit 1912 deri në gusht 1913, ambasadorët e Austrisë, Gjermanisë dhe Italisë luftuan kundër propozimeve makabre të ambasadorit të Rusisë. Pa këtë luftë kufijtë e shtetit tonë do të ishin kufizuar prej derdhjes së lumit Vjosa në jugë deri në derdhjen e lumit Mat në veri dhe prej Adriatikut deri në lumi Drin, pra do të ishte krijuar një shtet shqiptar pa qytetet Shkodër, Tropojë, Kukës, Peshkopi, Korçë, Përmet, Gjinokastër, Delvinë, Sarandë, Vlorë, etj. Ishte koha kur diplomacia e Rusisë cariste luftonte të zmadhonte shtetin Sërb sa më shumë si kundërpeshë ndaj Austro-Hungarisë. Franca me Anglinë i bindeshin politikës shoviniste ruse në dëm të popullit tonë.

Kur ambasadori rus në atë konferencë ngulte këmbë që Korça t’i jepej Greqisë dhe Shkodra Malit të Zi, ambasadori i Austro-Hungarisë përmendi fjalët e perandorit Franc Jozef: Shtet shqiptar pa Korçën e Shkodrën nuk mund të krijohet, sepse bijtë e këtyre dy qyteteve krijuan ideologjinë e Rilindjes Shqiptare dhe pa këtë mbështetje ideologjike nuk mund të mëkembet një 51

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

shtet shqiptar.

Kjo thënie bëri që ambasadorët e Francës dhe Anglisë të bashkoheshin me mendimin e diplomatit austrohungarez dhe kërkesa ruse të mos merrej parasysh.

Rasti i shtatë Ishte Perandoria Austro-Hungareze, e cila gjatë Luftës së Parë Botërore e mbas vitit 1918, kur u shkatërua si perandori, Austria, dha bursa e të drejta studimi për shumë djem të rinj shqiptarë. Ata u formuan në Vjenë e në qytete të tjera austriake dhe u kthyen e shërbyen në vend si kuadro të përgatitur në nivelet më të larta të kohës. Vlen të përmendim këtu studjuesin Gjergj Pekmezi, pedagog i gjuhës shqipe në universitetin e Vjenës, doktorët O. Nishani, M. Kërciku, Sh. Ndroqi, studiuesit E. Çabej, A. Buda, poetin L. Poradeci, agronomët I. Mitrushi, M. Pasko, etj, etj.

Rasti i tetë Politikën amerikane për krijimin e shtetit të pavarur shqiptar të Kosovës e kanë mbështetur fuqimisht diplomacia gjermane, austriake e ajo angleze. Bundestagu gjerman shpalli se stabiliteti i përgjithshëm i rajonit varet nga një zgjidhje e përhershme e çështjes së Kosovës, dhe se cështjet e të drejtave njerëzore dhe ato minoritare nuk janë assesi cështje të brendshme të Sërbisë. Këto vendime ndihmuan diplomacinë ndërkombëtare të ecte në rrugën e mbarë për ndërhyrjen e armatosur, veprim që solli çlirimin e Kosovës.

Rasti i nëntë Në periudhën e tranzicionit për kalimin e Shqipërisë nga sistemi diktatorial në sistemin pluralist me ekonomi të tregut 52

Thanas L. GJIKA Bota gjermane, aleate e natyrshme e popullit shqiptar

të lirë, ishin pikërisht ndihmat gjermane ato që zinin vendin e parë midis ndihmave që iu dhanë Shqipërisë përmes Komunitetit Europian. Diplomacia gjermane e austriake gjithnjë ka qenë për zgjidhje sa më të mira të çeshtjes shqiptare.

Përfundime Si përfundim themi se qeveritë e sotme të Republikës së Shqipërisë dhe të Kosovës duhet që para se të marrin vendime të rëndësishme, është e mira të konsultohen me aleatët e tyre të natyrshëm: Gjermaninë, Austrinë, si dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës, të cilat kanë dhënë prova të shumta për një ardhmëri sa më të mirë të popullit shqiptar.

53

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Ergys LLANAJ M.A. Marrëdhënie Ndërkombëtare dhe Diplomaci Doktorant në Akademinë e Mbrojtjes “Spiro Moisiu”

Kërcënimet ndaj sigurisë kombëtare dhe ndërkombëtare Në vitet e fundit, koncepti i sigurisë ndërkombëtare ka fituar një karakter të ri,të paqëndrueshëm, tipar që ndoshta do të vazhdoj edhe në shekullin e 21-të, duke qenë se ka një rritje të konsiderueshme në pabarazinë e kërcënimeve siç tha Barry Buzan, “kërcënimet po përhapen gjithnjë e më shumë dhe nuk janë thjesht ushtarake1.”

Mjedisi i sigurisë ndërkombëtare që nga fillimi i mijëvjeçarit të dytë është karakterizuar nga një paqëndrueshmëri e lartë dhe e paparashikueshme, në ripërcaktimin i marrëdhënieve mes fuqive dhe rritjes së lirisë së veprimit të aktorëve rajonal (shtet dhe joshtet), dhe shfaqjes së përgjithshme të dy proceseve të mëdha,- trendi i globalizimit dhe tendenca centrifugale e fragmentimit.

Fjalë kyçe kyçe: Siguria, ndërkombëtare, kombëtare, kërcënimet.

54

Ergys LLANAJ Kërcënimet ndaj sigurisë kombëtare dhe ndërkombëtare

Abstrakt Koncepti i sigurisë nuk ka pasur kurrë një natyrë të qëndrueshme, por pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, ajo është bërë më e paqëndrueshme në natyrë, dhe ky tipar me siguri do të vazhdojë në shekullin e 21-të. Sot ne aktualisht ndeshemi me rimodelimin e rregullave të sigurisë dhe rolin e institucioneve ndërkombëtare.

Konceptimi i marrëdhënieve ndërkombëtare, paradigma e sigurisë ndërkombëtare, mënyra sesi kërcënimet janë perceptuar dhe përcaktuar, si dhe metodat për të parandaluar dhe luftuar ato kanë ndryshuar rrënjësisht, sidomos pas sulmit të 11 Shtatorit .

Në ditët e sotme, rreziqet e reja dhe kërcënimet ndaj sigurisë ndërkombëtare nuk njohin kufij kombëtarë, ata janë shpesh të ndërlidhur dhe kërkojnë gjithnjë e më shumë bashkëpunimin ndërkombëtar për t’iu kundërvënë atyre.

55

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Asnjë shtet, pa marrë parasysh sa i fuqishëm është, nuk ka kapacitete për të siguruar i vetëm pacenueshmëri ndaj kërcënimeve të reja.

Fjalët kyçe: Siguria, ndërkombëtare, kombëtare, kërcënimet.

1. Hyrje Shekulli njëzetë, përveç të qenit periudha e perandorive më të fuqishme dhe zhdukjes së tyre të shpejtë, si shekulli i vetëm i historisë së luftërave botërore dhe shekulli i jashtëzakonshëm i revolucionit teknologjik është gjithashtu periudha kur fenomeni i “Krizës” është konceptuar në parim si shkak i përgjithshëm i efekteve në shumë fusha.

Në ditët e sotme, kriza, ashtu si lufta, është një koncept universal, si pasojë e një spektri të gjerë rreziqesh dhe kërcënimesh në mjedisin e sigurisë ndërkombëtare, gjenerimi potencial i krizave, shkaktoj një gamë me të gjerë të krizës në natyrë, intensitet, shpejtësi dhe shkallën e zhvillimit të saj. Edhe pse kushtet e krizës, kërcënimet dhe rreziqet janë shqetësimi kryesor në strategjitë e të gjitha organizatave ndërkombëtare të sigurisë, të OKB-së, NATO-s, BE ose OSBE-së, në kuadër të mjedisit ndërkombëtar kanë qarkulluar disa përkufizime të tyre, por deri tani, nuk ka unanimitet në përcaktimin e këtyre koncepteve dhe sidomos koncepti i krizës ndërkombëtare, për shkak të spektrit shumë të gjerë dhe kompleks të manifestimit të këtij fenomeni.

Në vitet e fundit, koncepti i sigurisë ndërkombëtare ka fituar një karakter të ri,të paqëndrueshëm, tipar që ndoshta do të vazhdoj edhe në shekullin e 21-të, duke qenë se ka një rritje të konsiderueshme në pabarazinë e kërcënimeve siç tha Barry Buzan, “kërcënimet po përhapen gjithnjë e më 56

Ergys LLANAJ Kërcënimet ndaj sigurisë kombëtare dhe ndërkombëtare

shumë dhe nuk janë thjesht ushtarake1.” Mjedisi i sigurisë ndërkombëtare që nga fillimi i mijëvjeçarit të dytë është karakterizuar nga një paqëndrueshmëri e lartë dhe e paparashikueshme, në ripërcaktimin i marrëdhënieve mes fuqive dhe rritjes së lirisë së veprimit të aktorëve rajonal (shtet dhe jo-shtet), dhe shfaqjes së përgjithshme të dy proceseve të mëdha,të kundërta në vazhdim në mbarë botën. Nga njëra anë, është trendi i globalizimit dhe integrimit në botë, veçanërisht rajonal –Bashkimi Evropian, ASEAN, Bashkimit Afrikan, Shtetet e Bashkuara të Amerikës së Jugut, etj, dhe nga ana tjetër tendenca centrifugale e fragmentimit, gjurmë e një shumëllojshmërie të faktorëve, shumica të natyrës së pabarabartë: konfliktet etnike, veprimet separatiste ose fetare, demokracia e brishtë e re, ekstremizmi, terrorizmi, krimi i organizuar, trafikimi i armëve, përfaqësojnë të gjitha kërcënimet strategjike për sigurinë ndërkombëtare.

Përhapja e kërcënimeve terroriste, mjedisore, kulturore, dhe të gjitha kërcënimet e tjera ndaj sigurisë ndërkombëtare shfaqin përdorimin e mjeteve të ndryshme për të luftuar ato – ushtarake dhe jo-ushtarake, kombëtare dhe ndërkombëtare. Kjo çoi në një rimodelim të sigurisë kombëtare dhe rajonale apo globale, në mënyrë që të siguroj stabilitetin dhe sigurinë nga bashkëpunimi dhe koordinimi i mekanizmave përmes lokalizimit dhe globalizimit të marrëdhënieve ushtarake të sigurisë. Prandaj, aktualisht ne jemi ndeshur me një ripërcaktim të standardeve të sigurisë dhe rolitte institucioneve ndërkombëtare. Ndërlidhja e veprimeve strategjike globale të fuqive të mëdha vendosmërisht ndikoj në statusin e ushtarakut të secilit shtet, dhe të sigurisë së saj ushtarake. Siguria kombëtare është e lidhur ngushtë me sigurinë globale dhe rajonale sot, në 57

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

kontekstin e rendit të ri botëror, siç është konfirmuar nga fakti se veprimet e njëanshme shtetërore kanë një efikasitet të ulët në aspektin e sigurisë.

2. Rreziqet dhe kërcënimet kryesore ndaj sigurisë ndërkombëtare në vizionin e OKB Themelimi i Organizatës së Kombeve të Bashkuara (OKB) në vitin 1945 synonte në, “sigurimin e gjeneratave të ardhshme nga goditja e luftës “2. Pas 60 vjetësh që nga krijimi, kërcënimet më të mëdha ndaj sigurisë ndërkombëtare shkuan përtej problemit të luftës klasike midis shteteve, duke u zgjeruar me varfërinë e një pjese të madhe të planetit, përhapjen e pandemive, degradimin e mjedisit, konfliktet ndër-shtetërore, përhapja e armëve të shkatërrimit në masë dhe jo më pak terrorizmi dhe krimi i organizuar.

Në vitin 2004, një grup i ekspertëve të OKB-së zhvilloi një studim të plotë dhe të rëndësishëm - Një botë më e sigurt: përgjegjësia jonë e përbashkët. Raporton mbi kërcënimet, sfidat dhe ndryshimet në mjedisin e sigurisë ndërkombëtare.

Ndoshta arritja kryesore e raportit është se ai paraqiti një vizion të ri të sigurisë kolektive, e cila synon të promovojë një politikë përqasjeje të integruar kundrejt përgjigjes së shoqërisë ndërkombëtare ndaj kërcënimeve të mëdha për paqen dhe sigurinë ndërkombëtare. Kjo është mbështetur nga ndërlidhjet gjithnjë e më të dukshme ndërmjet kërcënimeve aktuale dhe dobësive ekzistuese në sistemin global ndërkombëtar dhe Shtetet e Bashkuara.

Siç është përcaktuar në dokumentin e përmendur më parë, të gjitha ngjarjet dhe proceset që çojnë në dëmtimin e shpresës për të jetuar ose të humbjeve të mëdha të jetëve njerëzore dhe minimin e shteteve, si njësi themelore të sistemit 58

Ergys LLANAJ Kërcënimet ndaj sigurisë kombëtare dhe ndërkombëtare

ndërkombëtar janë konsideruar si kërcënime ndaj sigurisë ndërkombëtare 3 . Ekspertët kanë identifikuar gjashtë kërcënimet kryesore për sigurinë ndërkombëtare,të cilat renditen si më poshtë: kërcënimet ekonomike dhe sociale, të cilat përfshijnë varfërinë, përhapjen e sëmundjeve infektive dhe degradimin mjedisor; konfliktet ndër-shtetërore;lufta civile; përhapja e armëve të shkatërrimit në masë –armët bërthamore, radiologjike, kimike dhe biologjike; terrorizmi ndërkombëtar, krimi i organizuar.

2.1. Kërcënimet ekonomike dhe sociale Zhvillimet aktuale tregojnë një përkeqësim të mundshëm dhe të vazhdueshëm të pasigurisë ushqimore në shumë vende të botës, ndërsa rritja e popullsisë dhe konsumit për person vazhdimisht rritet. Çështja e degradimit të tokës, burimeve ujore, shpyllëzimi masiv dhe ndryshimi t ekosistemeve të ndryshme thekson konfrontimet për burimet dhe ushtron rritjen e presionit në zhvillimin ekonomik. Raporti i OKB-së i vitit 2006 mbi progresin lidhur me projektit Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit4një projekt i nisur në vitin 2000 me të cilin bashkësia ndërkombëtare u zotua të bëj hapa në zhdukjen e varfërisë deri në vitin 2015 – tregon se asnjë progres i rëndësishëm është bërë në 6 vitet e para. Nga ana tjetër, degradimi i mjedisit ka çuar në rritjen shkatërruese të potencialit dhe frekuencën e fenomeneve natyrore që mund të sjellinfatkeqësi. Më shumë se 2 miliardë njerëz në tokë janë prekur nga fatkeqësitë në 10 vitet e fundit dhe duke marrë parasysh vlerësimet e ndryshimeve të ardhshme klimatike, trendi i shfaqjes në rritje të fenomeneve të rrezikshme do të përshpejtohet.

59

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

2.2. Konfliktet ndër-shtetërore kundrejt konflikteve brenda shtetit Në kuadër të konflikteve ndër-shtetërore , edhe pse gjatë 60 viteve të fundit ata janë reduktuar ndjeshëm 5 mosmarrëveshjet e pazgjidhura rajonale në Azinë Jugore dhe Veri-Lindore dhe Lindjen e Mesme apo Afrikë, mbetet një kërcënim për paqen dhe sigurinë ndërkombëtare, me më shumë në mënyrë që ata ushqehen dhe shpesh të përkeqësojnë konfliktet e brendshme.

Konfliktet brenda shtetit , duke përfshirë luftërat civile kanë qenë lloji kryesor i konfliktit në arenën ndërkombëtare pas Luftës së Dytë Botërore (rreth 45% e të gjitha konflikteve, shih fig. 1). Në fakt, shumica e operacioneve në mbështetje të paqes të OKB-së ka ndodhur në shtetet e dobësuar apo shembur,apo të goditur nga konfliktet e brendshme dhe shpesh të dhunshme. Këto vende jo vetëm të dështojnë në drejtim të sigurimit të ekzistencës dhe zhvillimit të shoqërive të tyre, por ajo që është më e rrezikshme, ata bëhen preh e grupeve të ndryshme terroriste apo krimit të organizuar, për shkak të një vakumi të theksuar të pushtetit që shfaqet në një lloj të tillë mjedisi, duke paraqitur në këtë mënyrë një kërcënim të dyfishtë për sigurinë rajonale dhe ndërkombëtare.

Rajonet botërore Afrika Azia Lindja e Mesme Amerika Evropa Total

Konfliktet Ekstra –sistemi Ndërshtetërore Brenda shtetit Ndërkombëtare 11 6 33 17 6 14 16 9 2 10 8 7 1 6 6 2 1 4 21 5 21 42 84 40

2.3. Përhapja e armëve të shkatërrimit në masë

60

Ergys LLANAJ Kërcënimet ndaj sigurisë kombëtare dhe ndërkombëtare

Ky kërcënim ka evoluar në dy mënyra. Së pari dhe më shqetësuese është se disa shtete, nën mbulesën e cilësisë së anëtarit të Traktatit për Mospërhapjen e Armëve Bërthamore, mund të zhvilloj programe të armëve të paligjshme ose të blej materialet dhe pajisjet e nevojshme për të tilla programe, duke patur mundësi të tërhiqet nga traktati, kur ata janë të gatshëm për të zbatuar këto programe zhvillimi. Problemi i dytë është dhënë nga erozioni dhe rënia graduale dhe e mundshme e traktatit të tërë, duke pasur parasysh se rreth 60 shtete janë duke operuar ose në zhvillim te objekteve civile bërthamore dhe të paktën 40 prej tyre kanë infrastrukturë industriale dhe shkencore të nevojshme për të ndërtuar armë bërthamore. Në këtë aspekt, raste të Iranit dhe Koresë së Veriut janë më të se elokuent.

Lidhur me mjetet radiologjike, kimike dhe biologjike, mundësitë e zhvillimi janë edhe më të mëdha. Për shembull, në botë ka aktualisht më shumë se 6000 objekte kimike, disa prej të cilave mund të jenë burime potenciale për blerjen e agjentëve kimikë. Lidhur me agjentët biologjikë, tashmë janë zbuluar disa laboratorë të paligjshëm që u përkasin grupeve terroriste, ku agjentët biologjikë janë gjetur -ricin, e cila ndryshe nga antraksit, nuk mund të trajtohet me antibiotikë dhe është vdekjeprurëse edhe në sasi të shumë vogla. I njëjti efekt mund të jenë shkatërrues në një sulm të mundshëm me smallpox - një gram i një virusi të tillë mund të shkaktojë mes 100.000 dhe 1.000.000 vdekje. Janë të njohura edhe rastet e kërcënimeve me antraks që pasuan sulmet terroriste të 11 shtatorit 2001.

Për më tepër, zhvillimi i jashtëzakonshëm i transportit do të thotë, një ngjeshje të konsiderueshme të kohës, për shembull, koha e fluturimit në rrugë të caktuara është më e 61

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

ulët se periudha e inkubacionit për disa sëmundje infektive, e cila bën që mbi 700 milion pasagjerë në vit të jenë bartës të mikrobeve të pavullnetshme biologjike. Për shembull sindromi akut respirator - SARS është përhapur në më shumë se 8.000 njerëz në 30 shtete në më pak se tre muaj, duke vrarë gati 700 prej tyre6.

2.4. Çështja e terrorizmit Deri në fund të shekullit XX, këto probleme janë trajtuar përgjithësisht si ngjarje të përpikta, rast pas rasti, por u kthyen ne çështje me të vërtetë globale pas ngjarjeve të 11 shtatorit 2001. Në dekadat e fundit, grupet terroriste kanë qenë zakonisht të përqendruara ne mënyre lokale, me objektiva të qarta të përcaktuara, dhe në shumicën e rasteve, me mbështetje financiare dhe logjistike të disa shteteve. Në të kundërt, terrorizmi është bërë sot një çështje ndërkombëtare, e cila karakterizohet nga zgjerimi i organizatave terroriste në nivel global, i cili, në sajë të mjeteve moderne të komunikimit dhe lëvizshmërisë së burimeve financiare, metodat dhe shtrirjen e veprimeve të ndërmarra, kapërcen përtej kufijve të një vendi dhe bëhet një rrejt shumëkombësh.

Ndërkombëtarizimi i terrorizmit u pasua nga zgjerimi i zonave të veprimit të tij, me ndryshimin e objektivave dhe synimeve të tij , si dhe me ndryshimet cilësore në metodat e veprimit, edhe pse me mbështetje të veprimeve të njëjtit lloj: vrasje, rrëmbime, vënie bombash, sulme te armatosura, kërcënime, akte te tjera qe në planin e përgjithshëm klasifikohen si veprime kriminale.

Një prej efekteve të globalizimit është mundësia që grupet terroriste të jenë në qendër të vëmendjes publike, sulmet terroriste janë publikuar gjerësisht për shkak të ndikimit të 62

Ergys LLANAJ Kërcënimet ndaj sigurisë kombëtare dhe ndërkombëtare

veçantë që ata kanë në opinionin publik, duke sjellë kështu një mbështetje indirekte të propagandës të zhvilluar nga këto grupe. Sulmet terroriste të 11 shtatorit 2001 kanë pasur një ndikim të konsiderueshëm jo vetëm në SHBA, por në kontekstin e gjithë sigurisë ndërkombëtare, duke pasur parasysh që integrimi ekonomik global i krijuar nga globalizimi lehtëson sulmin terrorist në një pjesë të botës dhe ndikon seriozisht në rajone të tjera. Të dukshme në këtë drejtim janë pasojat e sulmeve në 11 shtator 2001, sipas një studimi të Bankës Botërore vlerësohet se sulmet kanë çuar në një rritje të popullsisë botërore të cilët jetojnë në varfëri mbi 10 milion, dhe kostoja totale për ekonominë botërore ka gjasa të kalojë 80 miliardë dollarë7.

Një tjetër aspekt i rëndësishëm është kalimi nga niveli taktik në atë strategjik të veprimeve terroriste.

Tradicionalisht, terrorizmi ishte një taktikë politike e përdorur, siç është treguar më parë, për të detyruar autoritetet të negociojnë dhe, rrjedhimisht, për të fituar qasje në tryezën e negociatave si një partner i njohur. Aktualisht, disa grupe, ose më mirë si rrjeti Al-Kaida , të motivuar nga ndjenjat fetare apo nacionaliste radikale dhe fondamentaliste, kërkojnë jo më vetëm statusin ebashkëbiseduesit në negociata, por kalojnë në veprime destruktive të cilat çojnë në anarki,shkatërrojnë moralin dhe besimin në sistemin e vlerave të shoqërisë moderne, si dhe përcaktojnë qeveritë të përdorin represionin dhe metodat autoritare për të mbrojtur qytetarët e tyre dhe, në këtë mënyrë, krijojnë tensione tejet të rrezikshme sociale dhe ideologjike.

2.5. Krimi i organizuar ndërkombëtar Në dekadën e fundit të shekullit të njëzetë, krimi i 63

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

organizuar nuk është një problem i vetëm disa vendeve – si për shembull Italia, SHBA, dhe Japonia. Zhvillimi i trafikut të drogës është vërtetë global, zhdukja e barrierave ndërmjet Lindjes dhe Perëndimit pas Luftës së Ftohtë e kombinuar me rënien e sistemit ligjor rus, zhvillimi i tregtisë së lirë në Evropën Perëndimore dhe Amerikën e Veriut dhe shfaqja e sistemeve globale financiare dhe komerciale ka ndryshuar shumë kontekstin në të cilin grupet e krimit të organizuar veprojnë.

Në vitet e fundit fenomeni ka marrë përmasa globale, dhe ne mund të vëzhgojmë një rritje të koordinimit mes strukturave kriminale, duke i kthyer ato në rrjete të vërteta ndërkombëtare me lidhje në nivele të ndryshme të sistemeve politike dhe ekonomike në disa shtete. Çfarë është edhe më keq është tendenca e ndërlidhjes midis grupeve te ndryshme te krimit të organizuar dhe grupeve terroriste të cilat krijojnë një fenomen të ri që mund të quhet krimi strategjik, ndërsa efektet e aktiviteteve të tilla mund të ndikojnë seriozisht edhe në sigurinë e shteteve.

3. Rreziqet dhe kërcënimet kryesore në vizionin e NATO-s Një qasje e veçantë ndaj kërcënimeve të sigurisë ndërkombëtare, është NATO. Karakteristikat e mjedisit të sigurisë ndërkombëtare të përcaktuara nga koncepti i ri strategjik i NATO-s në vitin 20108. Ky dokument, i cili i referohet kërcënimeve të sigurisë me të cilat përballet aleanca dhe se si ajo i përcakton rreziqet e sigurisë ,si “një grup i gjerë sfidash në zhvillim ndaj sigurisë se territorit dhe popullatës të NATO-s “dhe ikushton një vëmendje të veçantë kërcënimeve që vijnë nga përhapja e armëve të shkatërrimit në masë dhe mjetet e përdorura për të arritur objektivin, 64

Ergys LLANAJ Kërcënimet ndaj sigurisë kombëtare dhe ndërkombëtare

posaçërisht për raketat balistike.

Edhe nëse NATO pranon zhvillimet pozitive në mjedisin e sigurisë ndërkombëtare që çuan praktikisht në uljen në një nivel të konsiderueshëm të rrezikut ndaj një agresioni te një shkalle konvencionale por edhe më gjerë, por nuk u eliminua tërësisht për një kohe të gjatë. Shënimet e dokumentit të Aleancës se “zona e Euro-Atlantikut është në paqe dhe rreziku i një sulmi konvencional në territorin e NATO-s është i ulët “, theksojnë se kërcënimi konvencional nuk duhet të injorohet.

Në vend të kësaj, ajo është konsideruar si manifestimi i një rreziku ndaj kërcënimeve asimetrike shumëdimensionale ,të cilat janë të vështira për t’u parashikuar, disa prej tyre joushtarake dhe se interesat e sigurisë se aleancës mund të ndikohen nga rreziqe te tjera të një natyre më të gjerë.

Përhapja e armëve të shkatërrimit në masë është konsideruar si më akute në disa prej rajoneve të paqëndrueshme të botës të cilat mund të krijojnë pasoja të paimagjinueshme për prosperitetin dhe stabilitetin global. Terrorizmi është parë si një fenomen në rritje në mbarë botën dhe një kërcënim i drejtpërdrejtë ndaj sigurisë së qytetarëve të vendeve të NATO-s.Niveli i kërcënimit dhe ndikimi i sulmeve terroriste mund të rritet si rezultat i qasjes më të afërt te grupeve terroriste ndaj teknologjisë moderne dhe në veçanti mundësia për të përfituar kapacitete bërthamore, kimike, biologjike ose radiologjike.

Paqëndrueshmëria e shkaktuar nga rënia e shteteve, përtej kufijve të NATO-s gjithashtu mund të kërcënoj drejtpërdrejt sigurinë e Aleancës. Një përkeqësim i tillë i situatave mund të çoj në kriza rajonale apo konflikte. Kërcënime të tjera të mundshme janë konsideruar sulmet informatike që mund 65

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

të prishin qeveritë, administratat, bizneset , transportin si dhe rrjetet e furnizimit ose infrastrukturave të tjera kritike kombëtare.

Në lidhje me çështjet e mësipërme, një kërcënim në rritje rezulton konkurrenca e shteteve për burimet strategjike, një kusht ky i rëndësishëm për të siguruar një performance industriale kombëtare të vazhdueshme dhe kjo çon në një çështje legjitime të sigurisë. Ndoshta në ardhmen, burimet e konflikteve të mundshme do të jetë lufta për burimet minerale nga Afrika qendrore dhe jugore, Amerika e Jugut dhe Azia qendrore dhe lindore. Etja për energji, e ushqyer nga paqëndrueshmëria në Gjirin Persik, ku shtetet anëtare në këtë zonë kontrollojnë dy të tretat e rezervave botërore të naftës, burimet e mëdha në zonën e Kaspikut dhe kontrolli mbi tubacionet kryesore mund të jenë arsyet për një luftë politike dhe ekonomike në nivel global.

Ky kërcënim i fundit është i lidhur me faktin se vendet e NATO-s janë gjithnjë e më të varura nga rrugët kritike telekomunikimit dhe transportit transit në të cilën tregtia ndërkombëtare zhvillohet ,për aq kohë sa siguria energjetike e shteteve anëtare do jete gjithnjë e më shumë e varur nga burimet e huaja energjetike për të përmbushur nevojat e tyre të energjisë.

Por unë konsideroj se kërcënimi më i madh mund të jetë një kombinimi i ndër-marrëdhënieve të këtyre faktorëve, në kontekstin e aktivizimit të grupeve terroriste të cilët zotërojnë armët e shkatërrimit në masë .

4. Kërcënimet kryesore ndaj sigurisë së Bashkimit Evropian Pikëpamja e parë mbi kërcënimet ndërkombëtare të sigurisë së Bashkimit Evropian është midis dy të 66

Ergys LLANAJ Kërcënimet ndaj sigurisë kombëtare dhe ndërkombëtare

lartpërmendurve , OKB-së dhe NATO-s. Në këtë drejtim,strategjia e sigurisë së Bashkimit Evropian9 njeh, si edhe në rastin e NATO-s se ballafaqimi me rrezikun e madh konvencional është shumë e ulët - dhe nuk ka gjasa për të paraqitur një hierarki të ngjashme kërcënimesh të reja,të cilat janë vlerësuar si “më të ndryshme, më pak të dukshme dhe më e vështirë për t’u parashikuar.

Terrorizmi ndërkombëtar, kërcënimi i parë në hierarkinë e BE-së është konsideruar si një rritje e kërcënimit strategjik në kushtet në të cilat grupet terroriste janë gjithnjë e më shume të mirë mbështetura në termat e logjistikës, duke përfituar nga kapacitetet e ofruara nga zhvillimi i komunikimit dhe teknologjisë së informacionit dhe ata kanë shprehur shpesh të qartë qëllimin për të përdorur dhunën si një mjet për të shkaktuar pasoja masive.

Megjithëse shfaqet në vend të dytë në hierarki, shumimi i armëve të shkatërrimit në masë shihet, në aspektin e potencialit shkatërrues, “kërcënimi më i madh i sigurisë “, duke pasur parasysh se marrëveshjet ndërkombëtare në këtë fushë, vetëm kanë ngadalësuar përhapjen e armëve të tilla.

Një element shtesë i rrezikut i atribuohet zhvillimeve në fushën e armëve biologjike dhe sistemet transportuese të shpërndarjes së raketave, e kombinuar me mundësinë që ato zotërohen nga grupet ekstremiste.

Një tjetër kërcënim janë konfliktet e vazhdueshme ose të ngrira rajonale, të tilla si ato në Kashmir,Gadishullin Korean apo Lindjen e Mesme, të cilat drejtpërdrejtë ose tërthorazi ndikojnë interesat evropiane.

Kolapsi shtetëror konsiderohet si një kërcënim tjetër i madh nga komponentët e tij -qeverisja e dobët, korrupsioni dhe abuzimi i pushtetit, mungesa e besimit në institucionet 67

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

shtetërore që mund të dëmtojnë stabilitetin e shteteve. Evropa është konsideruar si një objektiv parësor i krimit të organizuar. Ky është konsideruar si një problem i brendshëm i Bashkimit Evropian, me një komponent të fortë të jashtëm, i materializuar në trafikun ndërkufitar të drogës, femrave, emigrantëve të paligjshëm dhe të armëve dhe municioneve, ku nuk përjashtohen lidhjet potenciale për veprimtari terroriste.

5. Rreziqet dhe kërcënimet kryesore ndaj sigurisë kombëtare të Shqipërisë Kërcënimet ndaj sigurisë kombëtare janë perceptuar kryesisht nga perspektiva e një vendi anëtar te NATO-s.

Në këto kushte, rreziku i një lufte klasike dhe i një agresioni ushtarak konvencional është konsideruar shumë i vështirë, por fokusi është vënë në menaxhimin e një lloji tjetër të rrezikut - atij asimetrik, që mund të adresojnë dobësitë ekzistuese të sigurisë në shoqëri dhe të ndikojnë në sigurinë kombëtare shqiptare dhe aftësinë e sajë për të vepruar dhe për të përmbushur detyrimet ndërkombëtare.

Në thelb te klasifikimit të kërcënimeve që mund të rrezikojnë sigurinë kombëtare 10 ndiqet modeli i Bashkimit Evropian, dhe modeli i përcaktuar në konceptin e mëparshëm strategjik të NATO-s që nga viti 2004 me miratimin e ligjit 9322 dt 25.11.2004 për Sigurinë Kombëtare Shqiptare.

Strategjia e Sigurisë Kombëtare nga viti 2007 e përkufizon terrorizmin ndërkombëtar, të strukturuar në rrjete ndërkufitare dhe konsiderohet si kërcënimi më serioz ndaj jetës dhe lirisë njerëzore, demokracisë dhe vlerave të tjera themelore të një bashkësie demokratike.

68

Ergys LLANAJ Kërcënimet ndaj sigurisë kombëtare dhe ndërkombëtare

Përhapja e armëve të shkatërrimit në masë është një tjetër kërcënim shumë serioz në aspektin e dëmit potencial, duke pasur parasysh se qasja ndaj burimeve të tilla , bëhet më e lehtë në drejtim të teknologjisë dhe blerjen e tyre, dhe tundimi për të marrë ato rritet gjithnjë e më shumë. Konfliktet rajonale shihen si një kërcënim me ndikime të forta për rajonin, paqen dhe sigurinë evropiane, shkaqet kryesore të tyre janë mosmarrëveshjet etnike apo fetare,me një prapavijë të fortë politike. Një element i rëndësishëm është se disa nga këto konflikte janë ende të hapur në afërsi të kufijve kombëtarë rumun.

Krimi i organizuar ndërkombëtar është një kërcënim global në zhvillim, duke rritur kapacitetet e tij, për të ndikuar në politikën e shteteve, dhe kjo është parë si një shprehje e drejtpërdrejtë e përhapjes së dukurive negative të cilat përforcohen në kontekstin e globalizimit, dhe si pasojë e drejtpërdrejtë e menaxhimit joefikas te ndryshimeve politike ,ekonomike dhe sociale të cilat kanë ndodhur në rajon.

Këto kërcënime kryesore janë plotësuar nga një tjetër listë kërcënimesh nga Strategjia e Mbrojtjes Kombëtare Shqiptare nga viti 2010, vijon si më poshtë: · Trafikimi dhe konsumi i drogës, · Përhapje e shpejtë e grupeve të krimit të organizuar, · Vazhdimi i pasigurisë në Ballkanin Perëndimor, · Brishtësia e sistemit ndërkombëtar financiar, · Spiunazhi dhe aktivitete të tjera armiqësore të shërbimeve të inteligjencës, aktivitete informative të aktorëve jo-shtetërorë me qëllim që të ndikojnë në vendimmarrje, duke përfshirë edhe vendimin politik, opinionin mediatik apo publik, · Përhapja e radikale, irredentiste dhe ekstremiste e 69

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

manifestimeve që mund të ndikojnë në të drejtat dhe liritë e njeriut, kohezionin social dhe marrëdhëniet ndër-etnike, · Shëndetit publik dhe rreziqet e pandemive, · Degradimi i mjedisit dhe fatkeqësitë natyrore, duke përfshirë edhe ato të paraqitura nga ndryshimi i klimës.

6. Përfundime Siç mund të vërehet, ekzistojnë disa dallime në identifikimin e kërcënimeve kryesore ndaj sigurisë ndërkombëtare dhe kombëtare, por nën një emërtim tjetër ata janë identifikuar brenda strategjive apo dokumenteve të tjera themelore të organizatave të mëdha ndërkombëtare dhe në strategjinë kombëtare rumune. Çfarë ndryshon, në varësi të llojit të organizatës, janë interesat dhe prioritetet e tyre te cilat përbejnë hierarkinë e kërcënimeve.

OKB, për shembull, si një organizatë e sigurisë globale, ka si parësore ,me të drejtë, kërcënimet ekonomike dhe sociale, pasi problemet specifike të kësaj fushe ndikojnë në një pjesë të madhe në shtetet problematike të saj dhe mund të krijojnë shkaqe për shumicën e kërcënimeve të tjera - ndërshtetërore, konflikte brenda shtetit , ndër-shtetërore dhe gjithashtu krimin e organizuar.

Në kontrast, NATO , me përkufizimin e një aleancë rajonale kolektive te mbrojtjes, e cila është aktualisht në procesin e transformimit në një organizatë të sigurisë dhe Bashkimi Evropian theksojnë rëndësinë e përhapjes së armëve të shkatërrimit në masë dhe terrorizmin ndërkombëtar si kërcënimet kryesore, brenda kontekstit që shtetet e tyre anëtare të mos përballen me probleme madhore të natyrës ekonomike apo sociale që mund të ndikojnë në sigurinë e tyre.

70

Ergys LLANAJ Kërcënimet ndaj sigurisë kombëtare dhe ndërkombëtare OKB Rreziqet ekonomike dhe shoqërore Konfliktet ndërshtetërore Konfliktet brenda shtetit Përhapja e armëve të shkatërrimit në masë Terrorizmi ndërkombëtar Krimi i organizuar ndërkombëtar

NATO Përhapja e armëve të shkatërrimit në masë

BE

Shqipëria

Terrorizmi ndërkombëtar

Terrorizmi ndërkombëtar

Terrorizmi ndërkombëtar

Përhapja e armëve të shkatërrimit në masë

Përhapja e armëve të shkatërrimit në masë

Shtetet e dështuara

Konfliktet rajonale

Konfliktet rajonale

Shtetet e dështuara

Krimi i organizuar ndërkombëtar

Konkurrenca për burimet

Krimi i organizuar ndërkombëtar

Lufta konvencionale

Lufta konvencionale

Lufta konvencionale

Rreziqe te tjera

Sulmet informatike

Fig. 2. Situata krahasuese e hierarkisë së kërcënimeve ndaj sigurisë kombëtare dhe ndërkombëtare .

Në rastin e Shqipërisë , unë vlerësoj se hierarkia e paraqitur në Strategjinë Kombëtare të Sigurisë është formuluar kryesisht nga dëshira për qasje dhe reflektim sa më të afërt me dispozitat e NATO-s dhe BE-së në këtë fushë, se sa me realitetin e hasur në shtetin shqiptar.

Në kontekstin aktual gjeopolitik, të brendshëm dhe rajonal, më pak botëror - të cilat në parim unë vlerësoj se mund të ndikojnë në sigurinë kombëtare më pak se dy të parët, unë mendoj se rendi i këtyre kërcënimeve duhet të ndryshohet. Në vend të parë ndoshta duhet të vendosen konfliktet e vazhdueshme rajonale, konteste të ngrira apo të mundshme që dalin nga konfliktet etnike (Kosova, Bosnja), fetare (Kosova, Bosnja), apo gjeopolitike (Maqedoni).Konfliktet mund të shkallëzohen ose te rihapen , me efekte që shkojnë përtej zonave rajonale - lëvizjet masive të refugjatëve, zgjerimi i fenomenit të krimit të organizuar.

71

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Referenca [1] Buzan Barry, Ole Waver, Jaap de Wilde (1998), Security. A New Framework For Analysis, Boulder, London, Lynne Rienner Publishers, 1998, fletet 23; [2] United Nations Charte Preamble( Preambula ne Karten e KombeveteBashkuara) [3] A more secure world: Our shared responsibility. Report of the High-level Panel on Threats, Challenges and Change, United Nations, 2004, faqe 23; [4][5]Uppsala University, Department of Peace and Conflict Research, http:/ /www.pcr.uu.se/research/UCDP/our_data1.htm( Universiteti I Upsala, Departamenti I Kërkimeve për Paqen dhe Konfliktet ) [6] A more secure world: Our shared responsibility. Report of the High-level Panel on Threats, Challenges and Change, United Nations, 2004, page 14; (Një botë më e sigurt: Përgjegjësitë e Përbashkëta. Raporti i Panelit të Nivelit të Lartë mbi kërcënimet, sfidat dhe ndryshimet e Kombeve të Bashkuara, 2004, faqe 23).

72

Ergys LLANAJ Kërcënimet ndaj sigurisë kombëtare dhe ndërkombëtare

[7] General Accounting Office, Review of Studies of the Economic Impact of the September 11, 2001, Terrorist Attacks on the World Trade Center, 29 May 2002, available at http://www.gao.gov/new.items/d02700r.pdf;Zyra e Përgjithshme e Kontabilitetit, Shqyrtimi i Studimeve të ndikimit ekonomik të 11 Shtatorit 2001, Sulmet Terroriste në Qendrën Tregtare Botërore, 29 Maj 2002, e vlefshme në adresen : http://www.gao.gov/new.items/d02700r.pdf [8] Nato Strategic Concept (KonceptiStrategjik I Natos), http://www.nato.int/ lisbon2010/strategic-concept 2010-eng.pdf [9] A secure Europe in a better world, European security strategy, Brussels, 12 December 2003, pag. 4-6, (Nje Europe e sigurt ne njebote me te mire, Strategjia e SiguriseEuropiane, Bruksel 12 Dhjetor 2003) http://www.consilium.europa.eu/ uedocs/cmsUpload/78367.pdf; [10][11] Albania National Security Strategy, 2004,(Strategjia e Sigurisë Kombëtare të Shqipërisë)http://www.ikub.al/LIGJE/411250004/Article-Permiratimin-e-Strategjise-se-Sigurise-Kombetare-te-Republikes-se-Shqiperise.aspx)pg.15-17,13.

73

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Shkëlqim SIRIKA M.sc Departamenti i Gjeografisë Universiteti i Tiranës Doktorant në Universitetin e Tiranës

Globalizimi, eliminimi i punës së fëmijëve, sfidë e zhvillimit të qëndrueshëm për Vendet në Zhvillim Problemi i fëmijëve, po merr një dimension të veçantë me globalizimin dhe ndërkombëtarizimin e ekonomive kombëtare.

Globalizimi si një proces i hapjes së kufijve, për vendet në zhvillim, ku gjendet numri më i madh i fëmijëve që punojnë në botë, solli tërheqjen e drejtpërdrejtë të investimeve të huaja dhe si rezultat rriti presionin për punë me kosto të ulët. Ky faktor i globalizimit, përkeqësoi problemin e punës së fëmijëve, ku punësimi i tyre kushtëzohet nga kostoja e ulët e prodhimit. Pra, me globalizimin e shoqërisë, punësimi i fëmijëve po rritet, pasi fëmijët janë më pak të ndërgjegjshëm për të drejtat e tyre.

Fjalë kyçe kyçe: globalizimi, punësimi i fëmijëve, industria, vendet në zhvillim, të drejtat e njeriut

74

Shkëlqim SIRKA Globalizimi, eliminimi i punës së fëmijëve, sfidë e zhvillimit të qëndrueshëm për Vendet në Zhvillim

Abstrakt Globalizimi është një shndërrim rrënjësor i dimensioneve historike. Ai po ndryshon shoqërinë me një ritëm të shpejtë, ndryshime që vërehen dhe në kushtet e jetës. Politika e ndërrimit të “vendndodhjes” së kapitaleve, ka ndikuar në çrregullimin e tregjeve të punës, ku sipas modelit të punës të nënpaguar apo të papaguar të fëmijëve e grave, punës me kosto të lirë në Botën e Tretë, po çrregullohet dhe globalizohet edhe puna e burrave. Për vendet në zhvillim, puna e fëmijëve u jep një përparësi konkurruese në tregun ndërkombëtar.

Problemi i punës së fëmijëve po merr një dimension të veçantë lidhur me problemin e globalizimit dhe ndërkombëtarizimit të ekonomive kombëtare. Korporatat shumëkombëshe bëjnë nënkontraktime për produkte të prodhuara nga firma të vogla ose nga familje të cilat bazohen 75

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

fuqimisht në punën e fëmijëve. Globalizimi si bashkudhëtare e njerëzimit nuk mund të zmbrapset, por mbrojtja e fëmijëve nga puna, që ndikon në zhvillimin e tyre vetjak me mpakte në shoqëri është detyrë e instancave ndërkombëtare dhe qeverive përkatëse. Si rrjedhojë, për qeveritë e vendeve në zhvillim kërkohen plane veprimi për marrjen e masave kundër përhapjes së punës së fëmijëve.

Hyrje Fëmijët, në çdo vend të botës merren dhe me veprimtari që lidhen me punët e shtëpisë në ndihmë të prindërve, apo jashtë shtëpisë në kohën e pushimeve duke kontribuar në mirëqenien familjare. Ky punësim, shihet në përgjithësi si anë pozitive, pasi i pajis ata me shprehi, përvojë dhe i përgatit për të qenë anëtarë të denjë për shoqërinë. Por, në vendet në zhvillim po rritet gjithnjë e më shumë numri i fëmijëve të punësuar në mënyrë të detyrueshme dhe në punë të rrezikshme për ta, si nga ana fizike ashtu dhe nga ana mendore e shoqërore.

Megjithëse puna e fëmijëve është njohur gjatë gjithë historisë, natyra dhe shtrirja e saj në kohën e globalizimit kërkon një shqyrtim të veçantë. Puna e fëmijëve në periudhën e paraindustrializimit, ka ekzistuar në kushte shumë më të këqija se gjatë periudhës së revolucionit industrial. Arsimi i detyrueshëm, ishte mjeti më efikas i qeverive që bëri të mundur largimin e fëmijëve nga puna në vendet e industrializuara. Nga ana tjetër, rritja e të ardhurave në familje solli ulje të punës së fëmijëve.

Problemi i fëmijëve, po merr një dimension të veçantë me globalizimin dhe ndërkombëtarizimin e ekonomive kombëtare. Globalizimi si një proces i hapjes së kufijve, për 76

Shkëlqim SIRKA Globalizimi, eliminimi i punës së fëmijëve, sfidë e zhvillimit të qëndrueshëm për Vendet në Zhvillim

vendet në zhvillim, ku gjendet numri më i madh i fëmijëve që punojnë në botë, solli tërheqjen e drejtpërdrejtë të investimeve të huaja dhe si rezultat rriti presionin për punë me kosto të ulët. Ky faktor i globalizimit, përkeqësoi problemin e punës së fëmijëve, ku punësimi i tyre kushtëzohet nga kostoja e ulët e prodhimit. Pra, me globalizimin e shoqërisë, punësimi i fëmijëve po rritet, korporatat prodhuese u ofrojnë punë fëmijëve sepse e kanë më të lehtë ti drejtojnë ata, pasi fëmijët janë më pak të ndërgjegjshëm për të drejtat e tyre, binden më shpejt, nuk mund të organizohen në sindikata dhe rrallë mungojnë në punë.

1. Lidhja ndërmjet globalizimit, industrisë eksportuese dhe punës së fëmijëve Globalizimi dhe ndërkombëtarizimi i ekonomive kombëtare sollën përhapjen e punës së fëmijëve në industritë e orientuara drejt eksportit. Studime të IPEC1, kanë treguar lidhjet e tërthorta midis prodhimit të industrisë eksportuese dhe punës së fëmijëve në vendet e Azisë Lindore dhe Amerikën Latine. Disa sektorë prodhimi, të cilët kërkojnë punë intensive, ku përfshihen endja e qilimave, prodhimi i veshmbathjeve, i mobilieve prej druri të palmave kacavjerrëse dhe prodhimi i gurëve të çmuar nga Azia Juglindore (Ishujt Filipine, Tajlandë e Indonezi) shfrytëzojnë punën e fëmijëve kundrejt pagave të ulta. Është i njohur përdorimi i punës së fëmijëve në industrinë prodhuese të Brazilit si: në përpunimin e lëngut të portokallit, industrinë e këpucëve, plantacionet e kallamsheqerit etj.

Shpesh qarkullon ideja se puna e fëmijëve në këto industri është e nevojshme dhe ekziston koncepti i “pa77

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

zëvendësueshmërisë ekonomike” në sektorin e prodhimeve për eksport. Kështu, në prodhimin e qilimave dhe byzylykëve për eksport pretendohet se është i nevojshëm punësimi i fëmijëve për shkak të gishtërinjve të hollë dhe pagesës së ulët. Në fakt, ILO2 ka konstatuar se puna e fëmijëve nuk është ekonomikisht e domosdoshme me qëllim që industria e qilimave të mbijetojë. Gjithashtu, vihen në dyshim pretendimet që çdo industri eksportuese duhet të mbështetet në punën e fëmijëve që të mbijetojë në një treg konkurrues.

Por, praktika ka vërtetuar se në një treg global dhe të lirë, ndalimi i punës së fëmijëve vetëm në një vend, sjell thjesht transferimin e këtij biznesi në vende të tjera ku fëmijët punësohen. Një gjë e tillë flet qartë, pasi globalizimi për vendet në zhvillim ka ndikuar në punësimin e fëmijëve, rrjedhojë kjo e konkurrencës së industrisë eksportuese.

Lidhja ndërmjet punës së fëmijëve dhe konkurrencës së industrisë eksportuese po ndikon drejtpërdrejt në qarkullimin e investimeve të vendeve të zhvilluara në vendet e Botës së Tretë. Efektet e punës së fëmijëve në sektorin e prodhimeve eksportuese vihen re në rritjen e tërheqjes së drejtpërdrejt të investimeve të huaja në këto vende. Me rritjen e kapacitetit prodhues të vendeve në zhvillim, ku si rrjedhojë e globalizimit zvogëlohen pengesat e tregut të vendeve importuese, mundësitë për rritjen e eksportit për vendet në zhvillim do të përmirsohet. Për vendet që mbështeten në eksportin e mallrave, konkurrenca me vende në kushte të ngjashme do të rrisë presionin për punë me kosto të ulët.

Ky faktor i globalizimit, ashtu si theksuam më sipër keqëson problemin e punës së fëmijëve, ku puna e fëmijëve kushtëzohet nga kostoja e ulët e prodhimit.

Në një ekonomi globale, jo vetëm prodhimi i mallrave 78

Shkëlqim SIRKA Globalizimi, eliminimi i punës së fëmijëve, sfidë e zhvillimit të qëndrueshëm për Vendet në Zhvillim

për eksport, por dhe mallrat e prodhuara në vend, konkurrojnë me mallrat e njëjta të importuara në tregun vendas. Prodhimet që hyjnë në konkurrencën e tregut ndërkombëtar, mbijetojnë vetëm në sajë të punës me kosto të ulët. Për ruajtjen e tregut të eksportit në shumë vende në zhvillim (Pakistan, Indi, Bangladesh), po synohet largimi i fëmijëve nga puna. Me globalizimin e ekonomisë (liberalizimin e tregjeve dhe të lëvizjeve të njerëzve), problemi i punës së keqe të fëmijëve po kthehet në shqetësim ndërkombëtar. Nga qeveritë dhe organizatat jo qeveritare, në vendet më të prekura nga përhapja e punës së fëmijëve, po synohet që konkurrenca në rritje midis vendeve dhe firmave për zotërimin e tregjeve botërore nëpërmjet punës me kosto të ulët të mos bazohen në punën e fëmijëve. Po publikohet në media dhe reklama që konsumatorët të mos blejnë produkte të prodhuara në kushte abuzive, nga shfrytëzimi i fëmijëve. Ndër publikimet më me zë kundër shfrytëzimit të fëmijëve nga organizatat ndërkombëtare në mbrojtje të fëmijëve është ai kundër shfrytëzimit tregtar seksual të fëmijëve (prostitucion, pornografi dhe turizëm seksual).

Shqetësim ndërkombëtar janë edhe shkaqet e rritjes së punësimit të fëmijëve, si: varfëria, mungesa e arsimimit, tradita kulturore dhe shkaqe të tjera sociale. Natyrisht që varfëria është një nga shkaqet kryesore që i shtyn fëmijët të punojnë, por më shqetësues është punësimi i fëmijëve për mbijetesë nga shkaqe sociale ku tragjike është rritja e numrit të fëmijëve të punësuar që mbeten jetim nga përhapja e virusit të HIV/SIDA. Vetëm në kontinentin afrikan mbi 7% e fëmijëve kanë humbur një ose të dy prindërit, fëmijë të kësaj shtrese sociale braktisin shkollën dhe punësohen për të 79

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

mbijetuar, në kushte të këqija dhe sidomos fëmijët vajza bëhen objekt i tregtimit seksual. Shqetësuese është dhe përhapja e fenomenit të punësimit të rastit, fëmijët shpesh nga punëdhënësi përbëjnë një kontingjent rezervë të punës dhe pushohen sipas dëshirës nga ata. Në përqindjen më të madhe të rasteve fëmijët kanë një punë ilegale dhe ata s’mund të ankohen se humbasin vendin e punës, ndërsa punëdhënësit mendojnë se po u bëjnë favore duke ju afruar punë dhe të ardhura.

2. Globalizimi dhe “nevoja” për punën e fëmijëve Më shumë se 246 milion fëmijë në botë, nën moshën 18 vjeç, janë të detyruar të punojnë, 180 milion fëmijë, janë në rrezik për jetën sepse: atyre u është mohuar e drejta për t’u arsimuar, janë viktima të punës së rëndë fizike dhe seksuale.

Në Afrikën Subsaharjane, në Azi dhe në rajonin e Paqësorit, fëmijët që punojnë, përbëjnë më shumë se 80% të dukurisë botërore të shfrytëzimit të punës së fëmijëve të moshës 5 – 14 vjeç. Globalizimi i ekonomisë ka çuar që në vendet në zhvillim degë të huaja të korporatave shumëkombëshe të bëjnë nënkotraktime për produkte të prodhuara nga firma të vogla ose nga familje të cilat bazohen fuqimisht në punën e fëmijëve3. Theksojmë, se shkaqe të punësimit të fëmijëve janë; varfëria, mungesa e arsimit, dukuritë demografike, tradita kulturore.

Fëmijët që punojnë i klasifikojmë në dy kategori; fëmijë në punë në “aktivitete ekonomike” ku përfshihen si puna e paguar dhe e papaguar, por dhe të punësuar në aktivitete joekonomike si puna e natyrës shtëpiake dhe punëtorë të seksit. Puna e fëmijëve ndryshon jo vetëm sipas vendeve por dhe sipas moshës dhe seksit. Në punë të rrezikshme llogariten 80

Shkëlqim SIRKA Globalizimi, eliminimi i punës së fëmijëve, sfidë e zhvillimit të qëndrueshëm për Vendet në Zhvillim

të ekspozohen mbi 10 milion djem, ndërsa 1.8 milion fëmijë janë të prekur nga shfrytëzimi seksual me qëllime përfitimi dhe rreth 600 mijë fëmijë janë të angazhuar në aktivitete të jashtëligjshme, si krimi ordiner dhe trafiku i drogës4. Kërkesa për prostitucionin e fëmijëve është në rritje, e nxitur nga lëvizja e lirë e njerëzve, mosfunksionimi i familjeve dhe globalizimi që nxitet sidomos nga media. Të gjithë këta faktorë përforcues amplifikohen më tej, aty ku ka rritje të pabarazive ekonomike, midis rajoneve dhe ku njerëzit shpërngulen në masë si pasojë e globalizimit. Vajzat e varfra dhe të dobëta janë viktimat kryesore të trafikimit, megjithëse edhe djemtë bëhen objekt për tregje të caktuara seksi5.

Në vendet në zhvillim gratë kanë status më të ulët në vendimmarrje, si rrjedhojë ato kryejnë pjesën më të madhe të punëve në bujqësi. Kur kjo punë, është e lidhur edhe me mungesën e kujdesit për fëmijët dhe mundësive për shkollim, ajo çon në situata ku gratë detyrohen të marrin me vete fëmijët nëpër fusha. Në Guatemala, një pjesë e konsiderueshme e fëmijëve punojnë në plantacionet e kafesë me pronar vendas apo të huaj. Fëmijët e vegjël të moshës 6 deri 8 vjeç ndihmojnë prindërit jo vetëm në mbledhjen dhe marrjen e kokrrës së kafesë, por mbajnë edhe thasë me kafe dhe shpeshherë bëjnë edhe plehërimin e tokave me pleh kimik dhe pesticide, pa pasur pajisjet e duhura mbrojtëse. Gratë dhe fëmijët, me nivele më të ulëta page shpesh preferohen më shumë se burrat, për të punuar në plantacionet e kafes.

Në Kinë, për vajzat puna jashtë shtëpisë u ofron atyre mundësi për të qenë të pavarura, për të zënë miqësi të reja dhe për të njohur botën. Shumë vajza hyjnë në jetën e punës, duke pasur si qëllim fillestar të ndihmojnë ekonomikisht familjen dhe shpesh duke shpresuar që më pas dhe të 81

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

martohen. Lëvizja e vajzave nga një vend në një tjetër për të punuar, shpesh duket si një zgjidhje tërheqëse në krahasim me qëndrimin në familje. Megjithatë, përpara se të largohen për të punuar në një vend tjetër, informacioni se si është “bota e jashtme” shpesh mungon për njerëzit e zonave rurale.

Fëmijëve nga fshati sidomos vajzave shpesh i thuhen gënjeshtra nga punëdhënësit e mundshëm, që në realitet dalin trafikantë duke përfituar nga niveli i ulët arsimor.

Në disa kultura aziatike, vajzave, u kërkohet që të sakrifikojnë shkollimin dhe të marrin përsipër përgjegjësitë kryesore ndaj prindërve, vëllezërve dhe motrave të tjera. Në situata të tilla, vajzat shihen si një “investim relativisht i varfër” dhe çuarja e tyre larg për të punuar mund të duket si një zgjidhje e qëndrueshme. Në Turqinë Lindore, vajzat mbahen larg shkollës për arsye fetare dhe arsye financiare.

Për këto arsye, prindërit nuk investojnë për arsimin vajzës së tyre dhe ato tyre. Vajzat mbahen në shtëpi për t’u përkujdesur për nevojat themelore të familjes si kujdesi për kafshët e fermës, mbledhja e ushqimit për bagëtinë, pastrimi dhe mirëmbajtja e shtëpisë.

Në Tanzani edhe pse prostitucioni i fëmijëve është një temë tabu, për shumë vajza të angazhuara në prostitucion është mënyra e fundit e mbijetesës me pa mundësi të tjera.

Varfëria është faktori nxitës kryesor që i detyrojnë vajzat të angazhohen në prostitucion. Lëvizshmëria e lartë e fëmijëve në Tanzani, duke lëvizur si punëtor shtëpiak në moshë shumë të vogël, shpesh keqtrajtohen nga punëdhënësi dhe përfshihen në prostitucion. Për një sërë arsyesh, vetë fëmijët rekrutojnë motrat dhe vëllezërit e tyre, shokë ose fëmijët që jetojnë me ta në të njëjtën shtëpi ose janë komshinj. Në disa zona, normat kulturore i inkurajojnë vajzat që të mësohen 82

Shkëlqim SIRKA Globalizimi, eliminimi i punës së fëmijëve, sfidë e zhvillimit të qëndrueshëm për Vendet në Zhvillim

si të kryejnë akte seksuale për burrat, e lidhur kjo me një shkujdesje të përgjithshme në familje ndaj çështjes së prostitucionit, duke nxitur futjen e vajzave në prostitucion.

Me përhapjen e globalizimit, fëmijët në një numër të madh përdoren dhe shfrytëzohen çdo ditë për seks, si për qëllime tregtare, ashtu dhe jo tregtare. Tregtia e sekseve për qëllime fitimi është një biznes i madh dhe si rezultat i kësaj, sa vjen dhe organizohet edhe më mirë në mënyrë të ngjashme me tregtinë e drogës në botë. Bashkë me globalizimin po lulëzon dhe turizmi seksual sidomos në rajonin e Azisë Juglindore dhe ishujt Filipine. Aty ku korrupsioni mbizotëron me përmasa të gjëra, aty lulëzon edhe trafikimi dhe shfrytëzimi seksual i fëmijëve. Përfshirja e fëmijëve si punëtor të seksit është më e madhe në Tailandë, Filipine, Kolumbi, Kosta Rika dhe Nikaragua.

Në të gjithë vendet e botës fëmijët e rrugës janë ndër grupet më të prekshme të fëmijëve që punojnë, përveç punëve si shitës ambulant, prostitucioni shihet si një mënyrë e mundshme për të përmbushur nevojat e tyre imediate të jetesës, p.sh pothuaj të gjitha vajzat e rrugës në Rusi të moshës 12 – 18 vjeç janë të përfshira në prostitucion. Rregullisht fëmijët janë të punësuar në sektorë ku kushtet e punës janë tejet të rrezikshme dhe të dëmshme. Ata shtyjnë vagona nëntokë në miniera, pikturojnë qelqin në temperatura shumë të larta, qëndrojnë të gjunjëzuar për orë të tëra duke endur qilima etj.

3. Perspektiva pozitive afatgjatë për globalizimin dhe punën e fëmijëve Globalizimi nuk është vetëm një shndërrim rrënjësor i dimensioneve historike, por edhe një sfidë e zhvillimit të 83

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

qëndrueshëm për vendet në zhvillim. Studiues dhe ekonomist mendojnë se globalizimi do të sjellë përfitime ekonomike në perspektivën afatgjatë. Po a do të ndikojë në një të ardhme jo të largët globalizimi në eliminimin e formave të këqija të punës së fëmijëve në botë?6 Rritja e investimeve të drejtpërdrejta në vendet në zhvillim dhe shfrytëzimi i tregjeve botërore për tregtimin e mallrave të prodhuara nga firmat vendase dhe të huaja, do të mundësojnë: rritjen e eksporteve të këtyre vendeve, futjen e një sasie më të madhe të valutës, përdorimin e teknologjive dhe aftësive më të përparuara. Si rezultat i këtyre mundësive vendet në zhvillim do të integrohen drejt zhvillimit të qëndrueshëm, do të rritet rendimenti në punë, pjesa më e madhe e punëtorëve në një moshë madhore, të punësuar në këto korporata, do të përmirësojnë gjendjen e tyre financiare.

Një punësim më i qëndrueshëm dhe fitimprurës i anëtarëve në moshë pune për familjet e vendeve në zhvillim do të shoqërohet me ulje mjaft të madhe të nevojës për punësimin e fëmijëve7. Nga ana tjetër rritja e të ardhurave financiare do të mundësojë dhe ndërgjegjësojë prindërit të investojnë për të ardhmen e fëmijëve të tyre sidomos në arsimimin e vajzave.

Gjithashtu, zhvillimi i këtyre vendeve do të kërkojë zbatimin e ligjeve dhe të drejtave të njeriut dhe fëmijëve. Me zhvillimin e industrive të mëdha rrallë punësohen drejtpërdrejt fëmijë në sektorin formal. Nënkontraktuesit e vegjël që punësojnë në të shumtën fëmijë, paguajnë minimumin e përcaktuar me ligj dhe ofrojnë kushte më të këqija, të rrezikshme për shëndetin dhe jetën, se ndërmarrjet e mëdha industriale. Kjo do të ndërgjegjësonte prindërit dhe qeveritë përkatëse në luftën kundër punësimit të fëmijëve 84

Shkëlqim SIRKA Globalizimi, eliminimi i punës së fëmijëve, sfidë e zhvillimit të qëndrueshëm për Vendet në Zhvillim

në këto filiale. Legjislacionet kombëtare do të vihen në mbrojtje të fëmijëve, kundra pagesës së ulët të tyre, përmirësimin e kushteve të punës. Shoqata në mbrojtje të konsumatorit dhe fëmijëve do të vihen në lëvizje ndaj luhatjeve në ciklin e prodhimit si rrjedhojë ë punës së fëmijëve. Perspektiva pozitive afatgjatë për globalizimin do të ulë shkallën e varfërisë, saldën migruese, do të rrisë mundësinë e arsimimit të fëmijëve, do të ndikojë në planifikimin demografik si dhe në shkrirjen e traditave dhe kulturave të kombeve.

Përfundime Globalizimi, si një fenomen në evolucion, po influencon të gjithë sferën jetësore të njeriut, qoftë si individ, qoftë në marrëdhëniet me të tjerët. Impaktet e globalizmit janë të shumëllojshme: ekonomike, sociale, politike, kulturore, teologjike, etj. Nga këndvështrimi ekonomik, impakti më i rëndësishëm që ka të bëjë me globalizimin lidhet me dobishmërinë e tij në zhvillimin e vendeve të varfra.

Për vendet në zhvillim, eliminimi i varfërisë ekstreme, rritja e shërbimeve shëndetësore dhe arsimore dhe si rezultat i tyre eliminimi i punës së fëmijëve, mundësohet vetëm nëpërmjet shfrytëzimit maksimal të përparësive të globalizimit si çelësi për një zhvillim të qëndrueshëm.

Procesi i globalizimit duhet të realizojë përshtatshmërinë e strukturave ekonomike në nivel institucionesh, marrëdhëniesh, politikash në të gjitha vendet e botës, ku vëmendje duhet t’i kushtohet dhe rrjedhojave shoqërore që bart realizimi i përshtatshmërisë. Shkurtimi i vendeve të punës për të rriturit apo shpenzimeve publike, do të përkeqësojë gjendjen ekonomike të familjes. Familja do të 85

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

ketë më pak mundësi të përballojë shpenzimet e saj, të arsimojë fëmijët, kjo do të sjellë efekte negative në përpjekjet për eliminimin e punës së fëmijëve.

Vendet në zhvillim duhet të shmangin ndërmarrjen e masave rrënjësore, për shlyerjen e borxheve, siç janë shkurtime masive të vendeve të punës, pasi masa të tilla mund të rrisin numrin e familjeve në varfëri absolute dhe rrjedhimisht edhe ofertën e punës së fëmijëve.

Në një botë që ndryshon, është e rëndësishme të gjendet gjuha e përbashkët për identifikimin e formave të këqija të punës së fëmijëve dhe për ndërmarrjen e veprimeve konkrete për të luftuar këtë dukuri. Përfundimi i përgjithshëm do të ishte se: ndërhyrjet me anë të politikave ndihmëse, janë të nevojshme për ndalimin e punës së fëmijëve.

86

Shkëlqim SIRKA Globalizimi, eliminimi i punës së fëmijëve, sfidë e zhvillimit të qëndrueshëm për Vendet në Zhvillim

Literatura 1.

Andreotti A. (2007), "Globalizzazione: una voce sotto scala", Lampi di stampa.

2.

Levision D., Ranker S.(1996), "Is child labour really necessary in India's carpet industri", Nr. 15 ILO - Geneva.

3.

"Combating the intolerable forms of child labour: a global challengee" (2007), Raport i Konferencës Ndërkombëtare të Punës së Fëmijëve në Amsterdam, Holandë, f. 68.

4.

ILO/IPEC (2008), "Vlerësimet e Reja Globale mbi Punën e Fëmijëve", Gjenevë, gjendet në http:/www.ilo.org/public/english/standarts/ipec/simpoc/ index.htm 5.

Banka Aziatike e Zhvillimit (2010), "Lufta kundër Trafikimit të Grave dhe të Fëmijëve në Azinë Lindore".

6.

Haspels N, Jankanish M. (2010), "Kundër Punës së Fëmijëve", ILO IPEC, Gjenevë, f. 334, ISBN 92-2110868-6.

7.

IPEC (2011), "Programi Ndërkombëtar për Eliminimin e Punës së Fëmijëve", gjendet në http://www.ilo.org/public/english/standards/ipec/ index.htm

Referenca 1

stampa.

Andreotti A. (2007), ”Globalizzazione: una voce sotto scala”, Lampi di

Levision D., Ranker S.(1996), “Is child labour really necessary in India’s carpet industri”, Nr. 15 ILO – Geneva.

3 “Combating the intolerable forms of child labour: a global challengee” (2007), Raport i Konferencës Ndërkombëtare të Punës së Fëmijëve në Amsterdam, Holandë, f. 68.

4 ILO/IPEC (2008), “Vlerësimet e Reja Globale mbi Punën e Fëmijëve”, Gjenevë, gjendet në http:/www.ilo.org/public/english/standarts/ipec/simpoc/ index.htm 5 Banka Aziatike e Zhvillimit (2010), “Lufta kundër Trafikimit të Grave dhe të Fëmijëve në Azinë Lindore”.

6 Andreotti A. (2007), ”Globalizzazione: una voce sotto scala”, Lampi di stampa.

7 “Combating the intolerable forms of child labour: a global challengee” (2007), Raport i Konferencës Ndërkombëtare të Punës së Fëmijëve në Amsterdam, Holandë, f. 68.

2

87

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Albana Lada M.A. Marrëdhënie Ndërkombëtare Doktorante në Poloni

Emigracioni, si kërcënim i Sigurisë në Europën e shek. XXI Migrimi ka filluar të shihet si një sfidë dhe një kërcënim kombëtar dhe ndërkombëtar të sigurisë, sidomos pas rënies së sistemit bipolar, kur koncepti i “sigurisë” nuk barazohej më me sigurinë ushtarake, por përfshin edhe lloje të tjera, të tilla si siguria ekonomike, ekologjike, politike, demografike dhe më shumë. Ky artikull kërkon të tregojë rëndësinë dhe ndikimin e fenomenit të emigracionit për kërcënimin e sigurisë në Evropë. Pa siguri veprimtaria e njeriut është joefikas dhe nganjëherë e pakuptimtë.

Kjo është arsyeja pse studimi mbi sigurinë, në krahasim me studimet e tjera, ndihmojnë për të ndihmuar të kuptuarit e shoqërisë si një organizëm të vetëm e të pandarë.

Fjalë kyçe kyçe: Migrim, siguri kombëtare, identiteti kombëtar, kërcënime ekonomike, kultura, terrorizmi ndërkombëtar

88

Albana LADA Emigracioni, si kërcënim i Sigurisë në Europën e shek. XXI

Abstrakt Migrimi është një fenomen që ndikon padyshim në formën e botës moderne. Në një shkallë globale mund të shihet lidhja gjithnjë e më e fortë në mes tendencave të shpernguljes së njerëzve dhe globalizimit. Kjo vihet re kryesisht si rezultat i faktorëve ekonomikë të cilët midis të gjitha kushteve të tjera që përcaktojnë migrimin, luajnë rolin më të rëndësishëm. Njeriu jeton nën kërcënim të vazhdueshëm. Dikur kërcënimi ishte pothuajse ekskluzivisht natyrore, por me zhvillimin e qytetërimit filluan të shfaqen rreziqe të reja. Ngjarjet aktuale në botë stimulojnë kërkuesit e rinj në bërjen e analizës dhe reflektimeve mbi realitetin bashkëkohor politik. Migracioni është një prej këtyre fenomeneve, të cilat në mënyrë specifike ndikojnë në ndryshimet në botën përreth dhe cenojnë veprimtaritë politike, ekonomike dhe ligjore.

89

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Hyrje Në Evropë, migrimi është rritur në mënyrë të qëndrueshme pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore.

Emigracioni është një aspekt thelbësor i zhvillimit global demografik. Lëvizja e njerëzve përmes kufijve të ndryshëm kombëtar është e veçantë për të gjitha fazat e evolucionit të njeriut dhe në veçanti në dy shekujt e fundit, kur praktikisht u bë një dukuri e përditshme.

Efektet e migrimit janë të dukshme në shumë sfera të jetës: shoqërore, politike, sociale, ekonomike, kulturore, psikologjike etj. Këto efekte kanë karakter pozitiv dhe negativ, duke u bërë kështu një burim i konflikteve të ndryshme në Evropë. Nga njëra anë, migrimi i popullsisë ka një ndikim të rëndësishëm në qëndrueshmërinë e tregut të punës, duke ndryshuar statusin ekonomik dhe social të shoqërisë, të shoqëruar shpesh nga rritja e përgatitjes arsimore dhe profesionale. Nga ana tjetër - një fluks masiv i emigrantëve, mund të rezultojë në rritjen e papunësisë, rritjen e presionit mbi ndihmën sociale, etj. Migracioni gjithashtu ndikon në strukturën demografike dhe sociale, shpërndarjes së popullsisë dhe ndryshimin e përbërjes së saj etnike dhe çon në marrëdhëniet e tensionuara mes vendeve, dhe madje edhe në destabilizimin ndërkombëtar. Për këtë arsye migrimi ka filluar të shihet si një sfidë dhe një kërcënim kombëtar dhe ndërkombëtar të sigurisë, sidomos pas rënies së sistemit bipolar, kur koncepti i “sigurisë” nuk barazohej më me sigurinë ushtarake, por përfshin edhe lloje të tjera, të tilla si siguria ekonomike, ekologjike, politike, demografike dhe më shumë. Ky artikull kërkon të tregojë rëndësinë dhe ndikimin e fenomenit të emigracionit për kërcënimin e 90

Albana LADA Emigracioni, si kërcënim i Sigurisë në Europën e shek. XXI

sigurisë në Evropë. Pa siguri veprimtaria e njeriut është joefikas dhe nganjëherë e pakuptimtë. Kjo është arsyeja pse studimi mbi sigurinë, në krahasim me studimet e tjera, ndihmojnë për të ndihmuar të kuptuarit e shoqërisë si një organizëm të vetëm e të pandarë.

Emigrimi si kërcënim i sigurisë Fillimi i shekullit XXI është i pasur me një sërë transformimesh në mjedisin social, kulturor, ekonomik, politik, mjedisor, etj. Këto ndryshime kanë sjellë një sërë problemesh dhe rreziqesh. Pa dyshim, faktori më i rëndësishëm, i cili ka një ndikim të drejtpërdrejtë në këtë transformim, është procesi i globalizimit vazhdimisht në rritje, e cila po ndryshon realitetin ndërkombëtar dhe është burimi i shumë antagonizmave. Një nga manifestimet më të dukshme të efekteve të ketij procesi është e lidhur direkt me lirinë dhe zgjerimin e lëvizjes së lirë ndërkombëtare të mallrave dhe të popullsisë, kjo si rezultat i progresit teknologjik konstant të komunikacionit dhe transportit me qëllim zgjerimin e zhvillimin të infrastrukturës globale. Duhet theksuar se një rol të rëndësishëm ka luajtur dhe transformimi i paraqitjes së disa shteteve të cilët, në përpjekje për t’u përshtatur me realitetin aktual, në njërën anë përshtaten me mjedisin e ri të bazuar në korrelacion midis pjesëmarrësve; në anën tjetër aktivitetet e tyre janë fokusuar në maksimizimin e fitimeve të tyre personalë nga pjesëmarrja në bashkëpunimin Botëror. Në kontekstin e këtij transformimi një problem të rëndësishëm përbën bilanci i fitimeve dhe humbjeve që rrjedhin nga qarkullimi i mallrave dhe mbi të gjitha i njerëzve, përtej kufijve kombëtarë. Me zhvillimin e infrastrukturës së transportit mbarëbotëror, kostoja e transportit të mallrave, të informacionit dhe 91

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

udhëtimit ka rënë në mënyrë drastike. Pa dyshim, ky fakt ka një ndikim pozitiv në arenën ndërkombëtare duke kontribuar në një rritje të përgjithshme në rritjen ekonomike botërore.1 Megjithatë, fenomeni ka raportuar edhe një konotacion negativ. Si rezultat, distanca gjeografike dhe kufijtë kombëtarë, për fat të keq, nuk mund të parandalojnë përhapjen e të gjitha llojeve të kërcënimeve. Prandaj, përfaqësuesit e lëvizjes antiglobaliste dhe nacionaliste gjithmonë theksojnë efektet negative të transformimit global, duke pretenduar se ata përbëjnë një kërcënim për vazhdimësinë e vendit, shkatërrimin e identitetit, kulturës dhe traditës rajonale. Fenomeni i globalizimit dhe lëvizjes së lirë të informacionit, mallrave, dhe veçanërisht te individëve, kontribuojnë drejtpërdrejt në rritje të mprehtë të procesit të migrimit. Në ditët e sotme, pengesë më pak përbën gjuha, politika, ligji i shtetit për ku udhëtojmë, dhe shpenzimet të udhëtimit. Shfaqet një fenomen i ashtuquajtur “vdekja e gjeografisë”, në të cilin njerëzit nuk e identifikojnë veten e tyre me zonën e origjinës, por me atë shtet që u garanton atyre një jetë të denjë. Ata fillojnë të ndjehen qytetarë të botës.

Pasojat e emigrimit Çfarë e bën personin në shumë raste, të ndryshojë tërë jetën e tij dhe ta ndërtoje atë përsëri nga e para? Arsyet për një vendim të tillë mund të jenë të lidhura me nivelin material, apo pakënaqësisë së jetesës dhe kërkimin për përmirësim. Mund të jenë dhe faktorët ekonomike, politikë, socialë, fetare, kulturore, ose ekologjikë ato të cilët motivojnë një person për të marrë vendime radikale.

Fenomeni i emigrimit a siguron gjithnjë përmirësimin e nivelit të jetesës dhe a është ky gjithmonë një fenomen i favorshëm?

92

Albana LADA Emigracioni, si kërcënim i Sigurisë në Europën e shek. XXI

Fatkeqësisht jo. Përveç aspekteve pozitive të pamohueshme ndryshimi, emigrimi sjellë me vete dhe një konotacion negativ problematik për individët, si dhe për tërë sigurinë globale.

Sigurisht, fenomeni i migrimit nuk është e re në marrëdhëniet ndërkombëtare.

Si rezultat i zgjerimit të proceseve të globalizimit u shfaqën shumë faktorë që më përpara nuk kanë pasur një dimension kaq të madh: Së pari ka të bëjë kjo më informacionin. Në të kaluarën, migrimi kishte karakter margjinal për shkak të aftësisë së kufizuar në komunikacion. Distanca gjeografike dhe koha e nevojshme për të siguruar informacion në lidhje me fatin e emigrantëve, minimizonin ardhjen dhe përcjelljen e mesazheve mbi fenomene të tilla.

Aspekti i dytë që dallon migrimin e sotëm nga ai i shek XIX ishte në interpretimin e saj. Emigrimi përcaktohej si një dukuri juridike apo ekonomike. Vendet nga të cilët emigrohej, parashtronin një të ashtuquajtur pools – që caktonte kufijtë dhe caqet për ata të cilët mund të largohen nga vendi pa cenuar situatën ekonomike. E njëjta gjë ndodhte edhe në rastin e vendeve pritëse, ku fluksi i njerëzve nga jashtë kontrollohej nga afër. Aktualisht, si rezultat i rrjedhjes së informacionit mbi migracionit, kategoritë e perceptimit të saj ndryshuan nga një fenomen thjesht ekonomik në shoqëror.

Se treti, ndryshe nga versionet e mëparshme tipar dallues e këtij fenomeni është multikulturalizmi.

Aktualisht,emigrojnë përfaqësues të kulturave të ndryshme, feve dhe pikëpamjeve. Më parë, kjo ndodhte vetëm në rastin e migrimit të detyruar (të tilla si tregtia e skllevërve) dhe migrimit ekspansiv (pushtimi i territorit). Sot ajo është një 93

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

fenomen krejtësisht vullnetar.

Proceset e migracionit të cilat duhet te japin garanci për përmirësim të jetesës, shpesh bëhen shkaku i problemeve dhe kërcënimeve të reja të sigurisë. Përveç aspekteve padyshim të dobishme, ka edhe pasoja negative për sigurinë, te tilla si: 1. Alpha 1. Humbja e identitetit kombëtar, 2. Kërcënimet Ekonomike, 3. Kërcënimi qytetërimi dhe kultura, 4. Terrorizmi Ndërkombëtar dhe përhapja e krimit të organizuar.

Humbja e identitetit kombëtar Liria e lëvizjes dhe zgjedhjes së një vendi të ri për të jetuar lidhet drejtpërdrejtë me humbjen e zakoneve, traditave lokale, dobëson pavarësinë e disa vendeve etj.

Globalizimi- rrezik për shtetin kombëtar -Mungesa e barazisë së brendshme

Kërcënimi që vjen prej nacionalizmave të vogla, grupeve etnike, etj.

Nevojë për sigurinë rajonale dhe globale

-Mungesa e barazisë së jashtme -Varësi ekonomike

Varësia nga organizatat ndërkombëtare ekonomike dhe financiare

-Integrimi shoqëror

Zhvillimi i standardeve ndërkombëtare të të drejtave të njeriut, kontakte profesionale

-Integrimi teknik -Varësi ekologjike

Varësia nga rrjetet e komunikimit global dhe përparimet e fundit teknologjike rrisin ndjeshmërinë për prishjen dhe minimizimin e vetë-mjaftueshmërisë ekonomike Rreziku i ndotjes së mjedisit, ngrohja globale, etj;. paaftësia për të zgjidhur këtë problem brënda për brënda shtetit

Burim: T.G. Mc Grew i P.G. Lewis, Global politics, Cambridge 1992.

94

Albana LADA Emigracioni, si kërcënim i Sigurisë në Europën e shek. XXI

Kërcënimi ekonomik Globalizimi, i cili kishte për të eliminuar pabarazitë ekonomike, teknologjike në të gjitha rajonet e botës, me qëllim garantimin e sigurisë globale, në mënyrë paradoksale ka kontribuar në rritjen e pabarazive dhe thellimin e disproporcioneve midis shtresave të ndryshme shoqërore të globit. Për shtetet të cilat presin emigrantë shpesh ky fenomen është i barabartë me: · Përmirësimin e zhvillimit ekonomik, · Përfitimin e një grupi të punëtorëve të kualifikuar; · Ripërtëritjen e shoqërisë.

Për shtetet nga të cilët emigrojnë ky fenomen është i barabartë me: ·Humbjen e asaj pjese të popullsisë, e cila përbën një potencial zhvillimi, · Emigracionin e trurit (brain drain), · Plakjes demografike të popullsisë, një rënie në përqindje për lindjet, fertilitetit, rritjes natyrale së popullsisë.

Nëse analizojmë pasojat ekonomike të proceseve të emigracionit, duhet të theksohet se për vendet nga ku emigrohet,ky fenomen është e barabartë me: · Humbjen e fuqisë punëtore, · Lirimin e vendeve të punës; · Rënia e normës së papunësisë, · Ndryshimet në strukturën e punësimit, · Transferimi i parave, · Rrjedhjen e personelit të kualifikuar.

Për vendet pritëse do thotë: · Rritje në prodhimin dhe konsumim, 95

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

· Plotësimi i vendeve të reja pune, · Rrjedhjen e parave, · Përfitimin e forcës punëtore të lirë, · Rritja në shpenzimet sociale.

Kërcënim qytetërimi dhe kulture Teknologjitë moderne të informacionit vranë identitetin, individualitetin, kulturën kombëtare, duke ngritur kryengritje, agresione, tendenca separatiste, nganjëherë edhe tejet nacionaliste.Si rezultat i përhapjes së “bashkimit të botës”, në plan të parë doli aftësia e shteteve për të siguruar dhe garantuar kulturën dhe qytetërimin qytetarëve të saj.

Aprovuar nga shtetet anëtare të Bashkimit Evropian, emigrimi ligjor ekonomik, politik dhe social sjell një përplasje të drejtpërdrejtë të pikëpamjeve të ndryshme kulturore dhe identitetit. Për fat të keq, si pasojë e fluksit të madh të emigrantëve, një nga kërcënimet më të mëdha për sigurinë në Europë është problemi i konflikteve të ndryshme civilizuese dhe identiteti.

Padyshim, fenomeni i migrimit ndërkombëtar ndikon në mënyrë të drejtpërdrejtë në formën dhe natyrën e njësive organizative kërcënuese. Formimi i bashkësive multikulturore të emigrantëve shpesh krijon një platformë të favorshme për të gjitha llojet e grupeve kriminale dhe terroriste.

Terrorizmi ndërkombëtar dhe krimi i organizuar Pas sulmeve të 11 shtator 2001, çështja e migrimit ndërkombëtar ka pushuar të trajtohet thjesht në kontestet demografike dhe sociale. Ngjarjet që ndodhën ndryshuan perceptimin e fenomenit dhe filluan të marrin në konsideratë 96

Albana LADA Emigracioni, si kërcënim i Sigurisë në Europën e shek. XXI

kontekstin e ndikimit të migrimit mbi sigurinë lokale dhe atë globale. Ky fenomen i margjinalizuar filloi të lidhej direkt me krimin e organizuar, trafikimin e qenieve njerëzore, armëve dhe drogës, si dhe fenomenin e terrorizmit ndërkombëtar.2 Shtrëngimi i kontrolleve kufitare, politika kufizuese e vizave, teknologjia moderne në fushën e identifikimit, baza e të dhënave profesionale dhe shkëmbimi i informacionit në kuadrin e bashkëpunimit ndërkombëtar, janë masat kryesore të ruajtjes nga kërcënimi në botën moderne.

Megjithatë, këto masa përqendrohen kryesisht në monitorimin e rrezikut në rast të një situate të rëndë, dhe jo në nivelimin e rreziqeve të mundshme.3 Këto masa nuk mund të garantojnë minimizimin e formimit të grupeve me karakter kriminal ekstremiste dhe separatiste.4 Globalizimi i informacionit, kufijtë e hapur, lëvizja e lirë e mallrave, shërbimeve dhe mbi të gjitha e njerëzve janë edhe kushtet e favorshme që krijojnë terren për emigracionin e paligjshëm.

Në vitet e fundit të shekullit XX dhe në fillim të shek XXI, ky problem është rritur me shpejtësi. Është vlerësuar se çdo vit në BE emigrojnë rreth 300-350.000 emigrantë të paligjshëm.5 Ky fenomen shfrytëzohet gjerësisht edhe nga organizatat terroriste. Migrimi ilegal përbën një mundësi e re atraktive për veprimin e krimit të organizuar. Ajo mund të veprojë në shumë nivele të shoqërisë dhe merr një shumëllojshmëri formash. Migrimi ilegal është i lidhur ngushtë me falsifikimin e dokumenteve, apo edhe të kontrabandës. Një tjetër problem aktual është dhe kontrabanda e armëve, drogës, substancave toksike që mund të formojnë bazën për prodhimin e armëve biologjike dhe kimike, si dhe adoptim të paligjshëm të fëmijëve.

97

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Dimensioni politik i emigrimit Migrimi politik lind si pasojë e ndryshimeve politike.

Migrimet përfshijnë lëvizjet masive të popullsisë të shkaktuara p.sh. nga ndryshime në kufijtë shtetërorë (riatdhesimi i qytetarëve) ose largimi i popullatës kundër formave të ndryshme të diskriminimit, etj. Aktivitetet politike që lidhen me praninë e emigrantëve në BE, fokusohen kryesisht në çështjet që lidhen me funksionimin e dimensioneve ekonomike dhe ligjore të shtetit. Aktualisht eshtë përhapur në Evropë perceptimi i emigrantëve si “elektorat zgjedhës” si në vendin e emigrimit ashtu dhe të imigrimit. Politikanët kanë filluar që të përfshijnë në programet e tyre zgjedhore migracionin, zgjerimin apo kufizimin e ndihmës së dhënë për të huajt, dhe bëjnë thirrje për sjelljet specifike të popullsisë emigrante. Rritja gjithnjë e më tepër e emigrantëve në territorin e Europës, ka ndikuar edhe në rritjen e shkallës së radikalizmit, rrjedhur nga frika apo mospëlqimi i emigrantëve dhe perceptimin e tyre si një kërcënim potencial. Politikanët evropianë i kushtojnë vëmendje dallimeve të mëdha kulturore dhe fetare në mes të të ardhurve të rinj dhe banorëve vendas. Kjo situatë mund të çojë në lindjen e antagonizmave të ndërsjellë, në qëndrime ekstreme dhe në reagimet e përfaqësuesve të të dyja palëve. Sipas Zygmunt Bauman6 sfera private në politikë sot kolonizon sferën publike. Kjo nga njëra anë si rezultat me kultin e individualizmit dhe humbjen e ndjenjës së të qenit shtetas, në anën tjetër, është rezultat i politikës së “mos angazhimit” dhe “neutralitetit”. Këto qëndrime mund të kontribuojnë në shkallëzimin e çfarëdo lloji lëvizje radikale.

Emigrantët duhet të trajtohen si qytetarët te komunitetit 98

Albana LADA Emigracioni, si kërcënim i Sigurisë në Europën e shek. XXI

evropiane. Arsyeja kryesore, qe shumë shpesh neglizhohet në diskutime mbi ekstremizmat që janë shfaqur dhe ato që do shfaqen midis komunitetit të emigrantëve, është pikërisht niveli ekonomiko - kulturore. Zbutja e këtyre dallimeve dhe pabarazive është sot një nga sfidat më të mëdha për politikanët evropianë. Pasojat politike të migracionit mund të përfshijë gjithashtu nevojën për një politikë të përbashkët në fushat e migracionit. Kjo situatë ka detyruar qeveritë evropiane për të bashkëpunuar në fusha të ndryshme të politikës dhe jo vetëm. Si rezultat i zhvendosjes së njerëzve nga një vend në një tjetër shtetet janë të prira të bashkëpunojnë me njëra-tjetrën, jo vetëm në sferën ekonomike, por edhe politike në mes vendit të origjinës dhe vendit pritës.7 Shtetet, dashur pa dashur, nga marrëdhëniet intensive të qytetarëve të saj duhet të punojnë së bashku për të marrë masa për të lehtësuar një politikë efektive fiskale, arsimore ose shoqërore. Kryesisht fale emigrantëve rritet edhe ndërvarësia ekonomive të këtyre vendeve, sidomos nëpërmjet zhvillimit të transportit dhe komunikimit midis tyre. Kjo gjë rrit ndjeshëm nevojën për bashkëpunim mbi çështjet e sigurisë dhe njohjen reciproke të popullsisë. Kjo nxit zhvillimin e tolerancës dhe ndërtimin e një shoqërie multikulturore. Institucionet arsimore dhe universitetet krijojë bashkëpunim të ndërsjellë midis tyre dhe bashkë me lëvizjen e njerëzve bëhet e mundur rrjedhja e informacionit, realizimi i projekteve kërkimore apo organizimi i arritjeve të tjera shkencore.

Përfundime Emigracioni mund të ndikojë pozitivisht, si dhe negativisht në jetën ekonomike, sociale, kulturore dhe madje edhe në 99

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

jetën politike në një shtet të caktuar. Në mënyrë që të mos shkatërroje paqen sociale, emigracioni duhet të shoqërohet me integrim të suksesshëm në shoqëritë e vendeve pritëse.

Ata, në anën tjetër, duhet të jenë tolerant mjaftueshëm për ekzistencën e etnive të tjera dhe për kulturën dhe traditat që ata sjellin me vete. Migrimi qëndron në krye të agjendës së politikës evropiane. Gjatë viteve të fundit ajo është bërë një aspekt i marrëdhënieve evropiane me botën e jashtme. E përcaktuar si një prioritet strategjik e cila cenon stabilitetin e përgjithshëm në Evropë, menaxhimi i migrimit është konsideruar si një çështje që ka nevojë për koordinim dhe bashkëpunim në shume nivele dhe me ndërhyrjen e shumë aktorëve kombëtare dhe ndërkombëtare.

Politika e migracionit dhe rëndësia e fenomenit duhet të vlerësohen dhe monitorohen vazhdimisht. Politikat dhe aktet ligjore duhet të ndërtohen në mënyrë të atillë që të mund të përdoren në situata të ndryshme. Megjithatë sado të përsosura të jenë masat apo vendimet politike të ndërmarra, është e pamundur të përkufizohet në mënyrë të njëtrajtshme kuptimi i migrimit në botën moderne, dhe në Europën Bashkëkohore. Mund të kufizohemi vetëm në përpjekjen për të identifikuar problemet dhe çështjet lidhur me këtë fenomen në arenën e sotme politike të vendeve evropiane.

100

Albana LADA Emigracioni, si kërcënim i Sigurisë në Europën e shek. XXI

Referenca 1 M. Madej, Zagro¿enia asymetryczne. Bezpieczeñstwa pañstw obszaru transatlantyckiego, Warszawa 2007, s. 99-100.

2 World Migration 2003, Managing Migration. Challenges and responses for People on the move, IOM 2003, s.43 3 J. Brzozowski, Procesy migracyjne w krajach Unii Europejskiej - problemy teoretyczne i praktyczne, Kraków 2005, s.7-9.

4 W. Laqueur, Ostatnie dni Europy. Epitafium dla Starego Kontynentu, Wroc³aw 2008, s.

35-83.

5 P. Sabatier, Fortress Europe?, Yale Global Online, 2006, s.211 6 Z. Bauman, P³ynna nowoczesnoœæ, Kraków 2006, s. 62-63.

7 W. £ukowski, Wspó³czesne migracje – potencja³ konsensusu politycznego?, (w:) Migracje miêdzynarodowe a modernizacja systemu politycznego i spo³ecznego, pod red.

G. FirlitFesnak, Warszawa 2008, s. 33-46.

101

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Kudret Selimaj M.A Studime mbi Sigurinë Doktorant në Akademinë e Mbrojtjes “Spiro Moisiu”

Dukuri të terrorizmit në Evropë Kjo e keqe e ditëve të sotme, e lidhur në mënyrë të drejtpërdrejtë apo të tërthortë me dukuri të tjera të përafërta mbarëbotërore, si krimi i organizuar, pastrimi i parave, trafiku ilegal i armëve, drogës dhe qenieve njerëzore, është një kërcënim real për të gjitha vendet dhe popujt. Prandaj vëmendja jonë duhet të përqendrohet fuqimisht tek instrumentet e duhur dhe më të përshtatshëm për të luftuar vetë bazat dhe burimet e terrorizmit, duke marrë në konsideratë të dy aspektet: aspektin ndërhyrës dhe atë parandalues.

Madje, duke e klasifikuar luftën kundër terrorizmit si një tip të ri lufte dhe, për më tepër, duke e radhitur atë si elementin më të rrezikshëm ndaj sigurisë kombëtare dhe asaj botërore

Fjalë kyçe kyçe: terrorizëm, siguri, Europë, luftë asimetrike, Ballkan, Shqipëri

102

Kudret SELIMAJ Dukuri të terrorizmit në Evropë

Abstrakt Terrorizmi, si një sfidë për sigurinë në tërësi, shfaqet në forma e në vende të ndryshme. Kjo ese përqendrohet kryesisht në terrorizmin në Evropë. Ajo paraqet përqasje rreth përkufizimit të terrorizmit dhe përpjekjet për arritjen e një përcaktimi më të përgjithshëm të kufijve të këtij nocioni, nisur nga konteksti tradicional evropian si dhe mjedisi aktual i veprimtarisë terroriste. Synohen të qartësohen qëllimi strategjik i kësaj dukurie, shkaqet e faktorët për lindjen dhe zhvillimin e terrorizmit. Pas një përshkrimi të shkurtër, trajtohen fillesat dhe evoluimet ndër vite të disa organizatave terroriste në Spanjë e France, në Irlandën e Veriut, parë në rrafshin teorik e historik. Nëpërmjet këtij punimi teorik evidentohen drejtimet e synimet kryesore të këtyre organizatave kryesore terroriste dhe qartësohen tiparet e tyre specifike 103

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Hyrje Mjedisi i ri gjeopolitik i pasluftes së Ftohte karakterizohet nga probleme sigurie të një bote të fragmentizuar dhe me zhvillime të paparashikueshme, ku tipike e dalluese janë dukuri të tilla, si konfliktet e brendshme e ato ndërshtetërore, ushtrimi i dhunës dhe intoleranca, terrorizmi, të cilët bashkëjetojnë dhe mpleksen e veprojnë njëkohësisht me paqen, dialogun, demokracinë, stabilitetin dhe mirëqënien ekonomike.

Fenomeni i terrorizmit, qe doli ne pah si sfida kryesore e shteteve ne shekullin e 20-te me ne krye SHBA dhe partneret e tyre euroatlantike, hyri në një epoke të re, me parametra e prospektiva të reja, duke lënë te anashkalohen probleme të tjera, njësoj imediate të njerëzimit, siç jane ato të zhvillimit të ekonomisë dhe të proceseve demokratike të vendeve të Botës së Tretë, borxhit të tyre të jashtëm, apo dhe problemet ambientale të rruzullit tokësor.

Deri më parë, kjo lloj veprimtarie ishte me shume një metode e aplikuar në luftrat me intensitet te ulet (Low intesitity conflicts), por aktualisht ajo ka marrë permasa te tjera. Edhe pse eshte zgjeruar hapësira e veprimit të akteve terroriste, janë sofistikuar format dhe teknikat e veprimit, është shtuar arsenali i armëve qëpërdorin, në thelb, objektivat, dhe synimet e tyre jane po ato te dhunes së eger e të pameshirmshme ndaj kundershtareve te vet, deri ne asgjesimin fizik te tyre.

Kërcënimet nga veprimet terroriste janë rritur sot në të gjithë botën. Kjo për shkak se terroristët jo vetëm se janë sot më të pajisur se kurrë, por edhe më pak të identifikueshëm se më parë. Terroristët përdorin dhunën ose 104

Kudret SELIMAJ Dukuri të terrorizmit në Evropë

kërcënimin me anë të dhunës, të drejtuar kundër objektivave njerëzorë ose jonjerëzor për të mbjellë frikë, detyruar qeveritë ose kërcënuar shoqërinë për motive politike.

“Kjo e keqe e ditëve të sotme, e lidhur në mënyrë të drejtpërdrejtë apo të tërthortë me dukuri të tjera të përafërta mbarëbotërore, si krimi i organizuar, pastrimi i parave, trafiku ilegal i armëve, drogës dhe qenieve njerëzore, është një kërcënim real për të gjitha vendet dhe popujt. Prandaj vëmendja jonë duhet të përqendrohet fuqimisht tek instrumentet e duhur dhe më të përshtatshëm për të luftuar vetë bazat dhe burimet e terrorizmit, duke marrë në konsideratë të dy aspektet: aspektin ndërhyrës dhe atë parandalues. Madje, duke e klasifikuar luftën kundër terrorizmit si një tip të ri lufte dhe, për më tepër, duke e radhitur atë si elementin më të rrezikshëm ndaj sigurisë kombëtare dhe asaj botërore…”(Mejdani, R).

Në këtë mënyre shfaqet një nevojë imediate për studimin e fenomenit të terrorizmit dhe të pasojave të tij në strukturat e sigurisë, si në kuadër transnacional, ashtu edhe në kontinent, rajonin tonë e në secilin vend, studimin e formimit të regjimeve të sigurisë rajonale, studimin e mjeteve politike, ushtarake e ekonomike, të cilat shtetet preferojnë të venë në përdorim, në funksion të rritjes graduale të bashkëpunimit në nivele të caktuara të politikës së jashtme, si dhe studimin e frymës se re që erdhi në politikën e te vetmes superfuqi të shekullit XX e në vijim, të SHBA-ve.

Interesat kombëtare shqiptare sot janë më shumë se kurrë të kërcënuara nga veprimet terroriste, për shkak të angazhimeve politike dhe ushtarake të shtetit shqiptar, anëtarësinë në NATO dhe aleancës me SH.B.A., pjesëmarrjen në iniciativat ndërkombëtare, angazhimeve për 105

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

ngritjen e shtetit të bazuar në ligj, paqëndrueshmërisë politike rajonale, etj. Terroristët besojnë se duke kërcënuar nëpërmjet veprimeve të terrorit, do të detyrojnë shtetin Shqiptar të heqë dorë nga detyrimet e tij politike dhe të përmbushë kërkesat e tyre.

Në tërësinë e veprimeve terroriste më të zakonshme përfshihen vrasjet, zjarrvëniet, aktet shkatërruese, marrjet peng, rrëmbimet, sulmet, sabotimet dhe mashtrimet. Më pak të mundshme nga ana e terroristëve mund të jenë përdorimi i armëve speciale dhe dëmtimit të ambientit.

Krahas shkrimeve të vijueshme për terrorizmin sidomos këto dhjetë vittet e fundit, ende meritojnë më shumë vëmendje e trajtim në rrafshin teorik, por edhe në kontekstin historik, aftësitë, mundësitë dhe qëllimi i terroristëve në mjedisin evropian e rajonal, pasojat që rrjedhin prej tyre, krahas shqyrtimit të lëvizjeve të ndryshme terroriste, ndikimit të ideologjive politike dhe besimeve fetare në motivet e terroristëve, mjedisit operacional të terroristëve si dhe analizës së psikologjisë së terroristëve. Kjo edhe për faktin se terrorizmi nuk përbën thjesht një taktikë.

Parë nga ana teorike, terrorizmi nuk përbën aspak një kërcënim i ri. Vetëm përhapja, komplikimi e ndërvarësia e disa faktorëve të zhvillimit, shkalla dhe intensiteti i tij paraqesin dukuri të reja. Ndryshe nga e kaluara, kur nëpërmjet terrorizmit përgjithësisht janë zgjidhur detyra të niveleve taktike, në mjedisin aktual terrorizmi zgjidh detyra të shkallës strategjike. Nisur nga kjo, përballimi i këtij dimensioni të ri strategjik të luftës, kërkon një mënyrë të re të menduari, teknologji të reja dhe organizim tërësisht të ri e, për më tepër, një konceptim të ri, të thellimit në brendinë dhe elementët ndërthurës të tij.

106

Kudret SELIMAJ Dukuri të terrorizmit në Evropë

Strategjitë e luftës kundër terrorizmit synojnë të frenojnë këto kërcënime nëpërmjet operacioneve antiterroriste dhe kundërterroriste. Operacionet antiterroriste përfshijnë masa mbrojtëse për të zvogëluar dobësitë (cënimin) e personelit dhe pasurisë nga sulmet terroriste. Operacionet kundërterrorizmit lidhen me masat sulmuese për të parandaluar, zvogëluar dhe përgjigjur veprimeve terroriste.

Si në të gjithë operacionet joluftarake, edhe në veprimet mbrojtëse dhe sulmuese ndaj terrorizmit, vetëpërmbajtja përbën një kërkesë të veçantë. Përdorimi i forcës tejkaluese mund të dëmtojë civilët, të çekuilibrojë opinionin publik dhe atë ndërkombëtar e rajonal dhe të ndryshojë fokusin (përqendrimin) e përpjekjeve.

Përkufizimi i terrorizmit Terrorizmi në përgjithësi është një vepër e paligjshme e dhunshme ose kërcënim për përdorim dhune, që synon krijimin e frikës për të ndryshuar sjelljen e të tjerëve për qëllime politike.

Fjala terrorizëm do të thotë: dhunë e paramenduar ndaj masës jo luftuese me qëllim ndikimin e opinionit publik, për të arritur më pas, në goditjen e objektivave me natyrë politike, ushtarake apo ideologjike. Për rrjedhojë, marrin kuptimet e tyre fjalët terrorist dhe terrorizoj.

Terrorizmi konsiston në kryerjen e një krimi nga një individ, një grup apo nga një shtet. Terrorizmi përdoret për të ngjallur te njerëzit një ndjenjë frike e cila në shumë raste është shumë më e madhe se pasojat e vërteta të aktit. Këto akte kane për objektiv goditjeje popullsinë ose dikasteret e strukturat e rëndësishme të një shteti. Shkaqet e terrorizmit janë politike, për destabilizimin e një shoqërie por edhe për 107

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

hakmarrje. Qëllime të ndryshme kanë çuar në themelimin e organizatave të veçanta të cilat më pas nëpërmjet mesazheve të tyre me karakter politik ose fetar ngjallin frikë dhe panik në radhët e popullsisë. Shumë ide politike janë instrumentalizuar nga organizata terroriste për të justifikuar veprimet e tyre. Si rrjedhojë, grupe terroriste ekzistojnë mbi baza ideologjike apo fetare si dhe faktorë të ndryshëm, si p.sh. nacionalizmi, seperatizmi, egocentrizmi.

Ndonëse kjo fjalë (ky term) ka lindur në shekullin XVIII, metodat e konceptimit, planëzimit, realizimit e bashkërendimit të elementëve përbërës të tij kanë ekzistuar gjithnjë. Për shembull: në perandorinë romake grupe vrasësish vrisnin legjionarët që patrullonin kufirin.

Ndonjëherë, terrorizmi përdoret edhe për të bërë presion.

E para që ka përdorur këtë lloj terrorizmi ka qenë në 1871 qeveria e Tier-it kundër pushtuesit Prus. Terrorizëm të kësaj natyre ka përdorur Franca gjatë luftës në Algjeri kur ishte nën udhëheqjen e gjeneralit de Gol (de Gaulle) por gjithashtu edhe Britania e Madhe në Irlandën e Veriut.

Terrorizmi, sipas disa analistëve evropianë, përbën përdorimin e qëllimshëm të dhunës ose të kërcënimit për përdorimin e dhunës, nga ana e grupeve të segmenteve të një vendi të caktuar ose të një shteti sovran të caktuar, për të arritur objektiva radikalë strategjikë e politikë nëpërmjet akteve të paligjshme të frikësimit.Terrorizmi është diçka sentimentale e paramenduar dhe e mirëllogaritur. Masakra është një mjet për të arritur qëllimin, është pjesë e atmosferës së tronditjes dhe të frikës që dëshiron e paracakton të krijojë terroristi, me qëllim që të dobësojë autoritetet dhe të fitojë vëmendjen e opinionit publik për realizimin e qëllimit të tij të veçantë 108

Kudret SELIMAJ Dukuri të terrorizmit në Evropë

Terrorizmi është trajtuar edhe si “Perdorim sistematik i vrasjeve dhe shkatërrimeve në menyre që të terrorizoje individet, grupet e njerezve, komunitetin ose qeveritë deri ne pranimin e kërkesave të tyre politike terroriste”.

Në kerkim të nje percaktimi sa me te plote, mjaft studiues arrijnë ne perfundimin se terrorizmi eshte dhune e paramenduar dhe e motivuar politikisht kunder objektivave jo luftuese nga grupe nderkombetare apo agjentë klandestinë, me qellim nenshtrimin e nje audience.

Mjaft perkufizime te peraferta mund te gjejme ne librin e Aleks P.Shmid “Terrorizmi Politik” në të cilin shihet qartë se deri tani, megjithese këto perkufizime janë të përafërta ato dallojne nga njëri - tjetri, sepse shprehin në nje fare menyre edhe qendrimin e qeverive dhe autoriteteve me kombësi të ndryshme që kane në kendeveshtrim jo te njejte ne lidhje me terrorizmin. Pra, ne nje situate te tille kur ideologjia, politika dhe besimi fetar jane te mpleksuara e perfshire së bashku, nje perkufizim i përgjithshëm, i saktë dhe i perbashket eshte veshtire te arrihet. Nga kjo eshte e kuptueshme se thenia qe “ Nje njeri terrorist nga njera ane, eshte nje luftëtar i lirise nga ana tjeter” eshte produkt i sistemit nderkombetar.

Gjithsesi, thelbi i gjithe perkufizimeve eshte pak a shume i njejte, por problemi më teper qëndron ne piken me delikate, ate te percaktimit se kush jane terroristet. Ky problem ka ekzistuar dhe shpesh ka qene nje shkak per interpertime te ndryshme nga shtete te ndryshme, per te njejtin grupim ose levizje te armatosur.

Departamenti i Mbrojtjes i ShBA-së jep një përkufizim më të përgjithshëm e disi më të specifikuar të terrorizmit, duke e përcaktuar atë si përdorim të paramenduar të dhunës 109

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

ose i kërcënimit për dhunë, për të ngjallur frikë, i destinuar për të shtrënguar ose në përpjekje për të frikësuar qeveritë apo shoqëritë për arritjen e qëllimeve që janë përgjithësisht politike, fetare ose ideologjike.

Synimi i terrorizmit, sipas analistëve të ndryshëm në këtë fushë, përfshin thjesht frikësimin shtrëngues të përdorur për qëllime politike.

Ne ditet e sotme ka shume dileme ne lidhje me percaktimin e terrorizmit. Percaktimi i terrorizmit si arme e te dobeteve dhe si nje kunderpergjigje e justifikuar ndaj nje kundershtari me te forte do te krahasohet me faktin se shume akte terroriste jane kryer ndaj popullit te vet (atentatet ne Spanje).

Gjithashtu ne ditet e sotme verehet se si aktorë te rinj, teknologjite dhe taktikat e reja po ndryshojne natyren e terrorizmit, ku theksojme faktin se efekti me i madh i tij eshte te shumëfishoje forcen nepermjet perhapjes se frikes.

Duke ju referuar nje thenie te strategut te shquar kinez Sun Tzu “Te pushtosh duke luftuar ne te gjitha betejat tuaja nuk eshte arritja me e shkelqyer, ajo do te ishte nese ju e thyeni armikun pa luftuar”. Kjo eshte dhe esenca e terrorizmit, thyerja e rezistences se armikut nepermjet perhapjes se frikes. Kjo frike mund ti detyroje disa shtete te terrorizojne veten me shume se terroristet, gje qe mbetet nje nga sfidat me delikate ne hartimin e strategjise kudër terrorizmit.

Gjithsesi, pavarësisht nga përpjekjet e bëra në vijin, fenomeni i terrorizmit përsa i përket përcaktimit të tij, nuk ka gjetur një trajtim unik. Pas ngjarjeve tronditëse të 11 shtatorir 2001, relativisht ka një përqasje edhe në kontekstin evropian e atë rajonal të konceptimit të dukurive të terrorizmit e të luftës kundër tij. Thkeksi vihet në tipare të tilla të fenomenit, si dhuna e paramenduar e cila qendron në 110

Kudret SELIMAJ Dukuri të terrorizmit në Evropë

thelbin e vetë veprimtarisë së terrorizmit. Kjo dhunë, përgjithësisht është vlerësuar se ka në bazën e saj motivet politike, me objeklte goditjejve të natyrave të ndryshme, për të ndikuar në tërësi në një mjedis të përcatuar qartazi që më parë.

Fillesat e terrorizmit dhe zhvillimi i tij në Europë dhe Ballkan Perdorimi i terrorit per arritjen e qellimit nuk eshte diçka e re. Aktet e dhunshme ose kercenimet me dhune jane perdorur historikisht per te friksuar individ apo qeveri ne menyre qe ato t’iu binden kerkesave te terroristeve.

Terrorizmi ne nje fare menyre mund te quhet si lufta e te varferve pasi ne pergjithesi nuk kushton shume financiarisht, ka rezikshmeri me te ulet, eshte shume efektiv dhe lejon te dobetin te sfidoj te fortin. Prandaj dhe sot ai shikohet i shtrire ne ato vende qe jane te pa fuqishem politikisht, ekonomikisht e ushtarakisht qe te imponohen per zgjidhjen e problemeve te tyre kombetare, ideologjike apo religjioze.

Terrorizmi ka qene nje taktike e njohur per te arritur objektiva politike qe ne perdorimin e pare te njohur nga historia prej Jul Qesarit i cili e kishte si praktike te merrte rober per te siguruar nenshtrimin e tribune te mundura.

Duke u afruar ne kohë, masakra e pergjakshme e Shen Bartolomeut e 23-24 Gushtit 1572 dhe “terrori “ i zyrtarizuar nga Jakobinet ne vitet 1791-1794, ne kerkim te republikes duke asgjesuar Aristrokracine, përbëjnë shembuj klasik te terrorizmit. Giotina Jakobine asgjesoi rreth 40.000 vete ne France gjate asaj kohe dhe efekti me i madhe i saj ishte frikësimi i njerzeve me kete terror. Per te kaluar me vone, terrorizmi shtrihet edhe ne Terrorin e “Bardhe” dhe te “Kuq” 111

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

te Revolucionit e Kunderrevolucionit Rus ne 1917-1918. Ne aspektin historik, terrorizmi ka qene nje metode mjaft e perdorur, ku mjaft diktatura e kane zbatuar ne menyra te ndryshme terrorin per te aritur qellimet e tyre politike ose religjioze.

Gjate pjeses se fundit te shekullit te kaluar, dhuna terroriste u perhap ne shume vende duke u bere keshtu nje menyre serioze e shprehjes se qendrimit politik. Ne aspektin e trajtimit linear historik, nje shembull terrorizmi eshte terrorizmi serb, nje princip qe beri te mundur vrasjen e arqidukes Franc Ferdinandit ne Sarajevë ne prag te Luftes se Pare Botërore dhe qe me kalimin e kohes eshte zhvilluar ne menyre dramatike deri ne terrorizmin e organizuar shtetëror nen diktaturen e Millosheviçit ne dhjetë vitet e fundit te shekullit te kaluar, gati ne te gjithe territorin e ish-Jugosllavise.

Nga ana tjeter, ne qoftese me pare aktet terroriste kanë qene trajtuar si incidente, me kalimin e kohes ky ndikim eshte rritur, deri ne shkaktimin e nje numri shume te madh viktimash, duke u shendruar ne sfiden e kohes se sotme e të ardhëshme.

Zhvillimi i strukturave te terrorizmit eshte bere ne te njejten kahje kohore duke modernizuar e sofistikuar strukturen dhe perberjen e celulave te tije deri ne organizata terroriste nderkombetare si Xhihadit Isalmik, Al-Kaeda e shume organizata te tjera qe jane ne afersi te vendeve te origjines edhe ne disa shtete pse jo edhe kontinente. Ne aspektin e modernizimit strukturat terroriste kanë kaluar ne nje stad te ri te shfrytëzimit te teknologjive moderne te paisjeve te komunikimit, mjeteve e armatimeve te veprimit luftarak dhe te eleminimit te informacionit dekonspirues.

Statistikat tregojne se 20 vjetet e fundit numri i akteve 112

Kudret SELIMAJ Dukuri të terrorizmit në Evropë

terroriste në Evropë ështe ne rritje dhe geografia e perhapjes së tyre eshte zgjeruar, jane shtuar demet materiale dhe viktimat si rezultat i perdorimit te mjeteve gjithnje e me te sofistikuara.

Në Ballkan e sidomos në atë Perëndimor, terrorizmi nuk është një dukuri e panjohur. Në historinë e terrorizmit në rajon evidencohen mjaft viktima të shquara, si Arqiduka Ferdinand në vitin 1914; Gjenerali Aleksander Protogeroff në vitin 1928; historiani Milan Shuflai në vitin 1931; Drejtori i Agjencisë Yugopress, Toni Shchlegel në vitin 1929; Mbreti i Jugosllavisë, Alexandër Karadjeordjevic bashkë me Ministrin Francez, Louis Barthou në vitin 1930. Përveç këtyre,lufta e lëvizjes ORIM kundër një fraksioni tjetër maqedonas shkaktoi në të njëjtët vite 884 viktima dhe në vitin 1924 në Zagreb shpërtheu një tren i tërë për të vrarë një delegacion politik që ishte i gatshëm të nënshtrohej ndaj Mbretit Aleksander.

Gjatë shekullit 20, kërcënimi në Ballkan është karakterizuar para së gjithash nga synimet nacionaliste e objektivat rajonalë. Gjithashtu, gjatë konflikteve të viteve 1990, terrorizmi nuk u eksportua jashtë siç kishin frikë disa vende evuropiano-perëndimore.

Megjithatë, luftrat që shpërthyen në vitet 1990 në Ballkanin Perëndimor e shndërruan atë në një terren kultivues për mbartjen e terrorizmit të huaj e grupeve islamike xhihadiste. Këto grupe ishin duke shfrytëzuar mungesën e sigurisë e paqendrueshmërinë politike, ekonomike e shoqërore që vinte si rrjedhojë e kësaj mungese, çka e bëri rajonin një zonë tërheqese, për krijimin e lehtësirave stërvitore e rekrutuese.

11 shtatori 2001 në Ballkanin Perëndimor u paraqit si një 113

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

paradoks. nga njëra anë, vendet perëndimore e kuptuan kërcënimin real që ekzistonte në rajon: kërcënimi terrorist që ndryshon thellësisht prej të mëparëshmit sepse nuk lidhej më me pretendime nacionaliste ose objektiva rajonalë, por mbështetej në një rrjet transnacional që synonte ta “eksportonte” terrorizmin jashtë.

Evropa ka një trashëgimi të sulmeve të dhunshme terroriste që shkon prapa në kohë deri te perandoritë shumetnike të Rusisë, Austro-Hungarisë dhe Gjermanisë. Në vitet 1960 dhe sidomos në vitet 1970, kontinenti, përfshi Suedinë, përjetoi një numër sulmesh terroriste. Në Angli, Spanjë dhe Francë bombardimet terroriste ndodhin në intervale të rregullta. Në shumë drejtime sulmet e armatosura të të “tjerëve” shfaqin sfida tradicionale ndaj sigurisë kombëtare dhe ndërkombëtare. Kjo formë e dhunshme e protestës kundër rendit ekzistues politik do të jetë me ne për një kohë të gjatë.

Në vitet ‘70 Europa ishte në qendër të akteve terroriste.

Basket dhe IRA morën një opinion të keq për shkak të atentateve të tyre vdekjeprurëse. Grupe terroriste kishte gjithashtu në Itali, të përfaqësuar nga Brigadat e Kuqe, në Gjermani nga grupi Baader-Mainhof, në Greqi me 17 Nëntorin etj..

Opinioni publik perëndimor dhe qeveritë përkatëse nuk i morën seriozisht këto grupe, por kur vrasjet arritën nivele të larta (në Itali u rrëmbye dhe u vra ish-kryeministri dhe lideri demokristian Aldo Moro), atëherë politika ndryshoi rrënjësisht liberalen.

Ne shfaqjet e terrorizmit te sotem shpesh eshte e veshtire te dallosh nje akt terrorist te motivuar politikisht prej dhunës se shfaqur nga kriminelë apo individë ne nje shoqeri te gjere.

Krahas këtyre, te veshtire dhe te diskutueshme e me vlerësime 114

Kudret SELIMAJ Dukuri të terrorizmit në Evropë

te kunderta, paraqiten levizjet e armatosora me karakter çlirimtar nga popuj qe kane qene e vazhdojne te jene nen dhunen e shtypjen e regjimeve “demokratike” te tipit Serbo Sllav apo Sionist.

Nje variant tjeter i terrorizmit është ai që zhvillohet ne kuadrin e kryengritjeve. Keto kryengritje mund te jene separatiste ose mund te perfshijne gjithe vendin. Ne pergjithesi, ato jane revolta te nje shkalle te gjere dhe drejtohen kunder shtetit nga forca guerrilase ose paraushtarake qe veprojne brenda kufijve te shtetit qe sulmohet. Megjitheate, keto forca kryengritse shpesh kane edhe nje komponent terrorist qe synon te minimizoje kredibilitetin, ligjeshmerine dhe mbeshtetjen publike ndaj shtetit, duke drejtuar akte terroriste ndaj popullsise civile.

Shembujt me tipik konsiderohen vrasjet ne shtresat e pambrojtura te popullsise, si ne Algjeri, Nepal, Siri Lanka etj. ku ne menyrn me mizore jane ekzekutuar familje te tera, me gra e femije dhe te moshuar, duke mos bërë asnjë dallim Qëllimi i terrorizmit Terroristët përbëjnë një subjekt kompleks, jo thjesht në pikëpamje të organizimit e funksionimit të veprimeve të tyre, por edhe në lidhje me motivimin e tyre e të njerëzve në tërësi.

Jo pak herë përzierja e motiveve politike rezulton e padallueshme menjëherë nga motivet e karakterit personal.

Në kuadrin evropian, format me te perhapura te terrorizmit aktualisht konsiderohen terrorizmi me origjinë konfliktin nacional-etnike; terrorizmi me origine konfliktin ideologjiko-fetar.Terrorizmi me origine konfliktin nacionaletnik ka përhapje të gjerë, ku veçohet IRA në Irlanden e Veriut, ETA ne Spanjë etj. Gjithashtu, nje formë tjetër 115

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

terrorizmi ne Europe me origjine konfliktin ideologjik e politik, paraqet një formë tjetër dukurie, ku më tipike paraqiten organizata RAF ne Germani, Brigata Rossa ne Itali, Organizata terroriste 17 Nentori ne Greqi. Synimi i tyre eshte shkatërrimi i sistemeve kapitaliste ne vendet e zhvilluara dhe realizimi i nje barazie sociale. Por ka edhe nje krah te djathte me synime te kunderta me ato te majta, aktivitet te shtuar kanë sidomos kunder te huajve ne Evropen Perendimore.

Qëllimet e një organizate terroriste nuk janë përherë të qarta dhe, për më tepër, mund të ndryshojnë vazhdimisht.

Përveç kësaj, qëllimet terroriste hartohen në mënyrë shumë radikale, me synimin e vetëm për të përjetësuar organizatën terroriste. Disa analistë marrin në konsideratë edhe një fakt tjetër, atë se për realizimin e qëllimeve të tyre terroristët, krahas dhunës përdorin edhe negociatat.

Të gjitha format dhe mjetet e dhunës së paramenduar terroriste qëndrojnë gjithnjë në shërbim të arritjes së përfundimeve të caktuara politike. Krahas kësaj, drejtim tjetër i këtyre formave e mjeteve është krijimi i panikut dhe vendosja në gjendje frikësimi, paniku e pasigurie e opinionit publik apo e një pjese të këtij opinioni publik.

Terrorizmi tenton të manifestohet me intensitet të ndryshëm, si fenomen i pranishëm në zonat urbane, në nivel pse jo edhe global.

Përgjithësisht, terrorizmi përkufizohet si “Perdorim i dhunës dhe frikësimit per te nenshtruar njerëzit ose per te arritur nje qellim apo synim”, ndersa studiuesi i lashtesisë kineze, Sun Tzu e koncepton terrorizmin ne kete menyre *Vrit nje qe te frikesosh dhjetemije”.

Aktet terroriste përbëjnë krim, për shkak të karakterit të 116

Kudret SELIMAJ Dukuri të terrorizmit në Evropë

tyre të paligjshëm (vrasje, rrëmbim personi, dëmtim i pasurisë së përbashkët ose private etj) dhe nuk gjen asnjë justifikim në impenjimin ideologjik edhe në objektivat politikë të atyre që e shkaktojnë atë.

Qëllimi strategjik i terrorizmit në kryerjen e këtyre akteve të paligjshme është gjithashtu i rëndësishëm, sepse akte të tilla synojnë të krijojnë një frikë të madhe të përgjithshme te një kategori popullsie e pikësynuar që është më e madhe se civilët apo ushtarakët e sulmuar apo kërcënuar.

Nisur nga qëllimi i paracaktuar, terorizmi përbën një zgjedhje të paramenduar politike, nga aktorë të ndryshëm, të cilët përdorin tërë fuqinë e tyre për të shkaktuar dëmtime me pasoja të rënda. Përdorimi i forcës prej terroristëve përbën një akt të qëllimshëm për të shkatërruar e shkaktuar vrasje e plagosje, për të ndikuar në sjelljen e të tjerëve, për t’iu imponuar atyre vullnetin e terroristëve, për të detyruar në marrjen e vendimeve dhe bërjen e përzgjedhjeve në përputhje me këtë lloj imponimi.

Ndonëse pasojat e veprimeve terroriste janë të ankthshme, tronditëse e të padurueshme, me mjaft rëndësi konsiderohen jo thjesht dhimbjet apo dëmtimet që shkaktohen, por veçanërisht ndikimi në aspektin social, në sjelljen dhe qëndrimet e atyre që bëhen objektivava të goditjes.

“Dhuna sporadike, në krahasim me dhunën e gjatë e të pandërprerë, rezulton të jetë më efektive nga ana psikologjike, duke krijuar frikë, ankth si dhe ndjenjën e cënueshmërisë si dhe gërryerjen e dëmtimin e mjeteve të besimit, solidaritetit, bashkëpunimit dhe ndërvarësisë së shoqërisë.” Në funksion të qëllimit të paracaktuar, terroristët qartësojnë dhe realizojnë objektivat e goditjes, si shkattërim të sistemeve, sulm mbi objekte të caktuar, 117

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

eleminim të personave apo grupe personash të veçantë etj Qëllimi politik, sipas elementëve përbërës, dallon terrorizmin nga krimi i zakonshëm dhe ai i organizuar. Në vetëvete, ky qëllim është shprehje e gjëndjes përfundimtare të dëshiruar. Ai shpreh udhëheqjen dhe orientimet e udhëzimet për përdorimin e mjeteve e të instrumenteve të caktuara. Për arritjen e këtyre qëllimeve përqendrohet në vendin dhe kohën e duhur, në çastin vendimtar, me fshehtësi, mjeshtëri e befasi fuqia goditëse dhe shtrënguese apo edhe përpjekjet për arritjen e bindjeve, për përmbushjen e qëllimeve përkatëse. Terroristët, si dhe propaganda subversive, ndjekin qëllime politike, ndryshe nga krimi i zakonshëm dhe ai i organizuar, të cilët përgjithësisht ndjekin qëllime ekonomike. Qëllimi politik i terrorizmit, si një mënyrë e kalkuluar strategjike e të menduarit, synon minimin e zhvillimit normal të funksionimit të shtetit, ndryshimin e mjedisit strategjik apo të rrethanave strategjike. Në shërbim të qëllimit të paramenduar, terroristët mbajnë në konsideratë e vlerësojnë më përparësi veçanërisht të kuptuarit e kulturave, bindjeve e pikëpamjeve të kundërshtarëve të tyre, të aleatëve aktualë e të mundshëm si dhe të asnjanjësve.

Megjithate vlen te theksohet se faktorët që çojnë në terrorizëm janë të ndryshëm dhe shpesh të pashpjegueshëm, të palogjikshëm, për vetë faktin e pasojave shpesh katastrofike që i sjellin vetë njerëzimit, duke vënë në plan të parë synimin për asgjësimin e kundërshtarit apo edhe vetë një sistem shtetëror apo pjesë të institucioneve të caktuara të tij.

Përmasat e urrejtjes terroriste rriten së tepërmi, aq sa terroristët arrijnë në gjykimin dhe vendimin se e vetmja rrugë është asgjësimi i kundërshtarit, nëse ky i fundit nuk heq dorë 118

Kudret SELIMAJ Dukuri të terrorizmit në Evropë

nga qëndrimet, format e sjelljes dhe vendimet e mëparshme, përpara kryerjes së aktit terrorist.

Nëpërmjet mjeteve të dhunshme ose kërcënimit për përdorimin e dhunës, për ndryshimin radikal të strukturave të caktuara apo edhe për ndryshimin e menjëhershëm e të ndjeshëm të kushteve të caktuara, terroristët bazohen në strategji dhe plane të hartuar e përpunuar që më parë. Kështu, në lidhje me kundërshtarin, terroristët paraprakisht përcaktojnë me kujdes faktin se çfarë vlerëson më shumë ky kundërshtar dhe atë se në hapësirën strategike dhe në rrethanat strategjike të krijuara, cilat janë pikat më të dobëta të tij [kundërshtarit], duke bërë të mundur që edhe veprimet sado të vogla, me pak përpjekje me burime jo të shumta materiale dhe jomateriale të kenë ndikime të konsiderueshme strategjike.

Shembuj nga aktet terroriste ne Europë dhe metodat e përdorura Dukuria e terrorizmit në Europë nisi të shfaqet jo shume kohë pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore. Ndarja e plackës së Luftës dhe regjimet në të cilat shumë vende ranë, bënë që lëvizjet e grupeve dhe segmenteve të ndryshme të motivuar politikisht por dhe të shtyrë nga shkaqe padrejtësish etnike të ishin shumë agresive.

Dukuri Të Terrorizmit Në Rajonet Baske Të Spanjës e Francës Organizata terroriste në Spanjë, ETA [Euskadi Ta Askatasuna], grupi terrorist për Atdheun dhe Lirinë e Baskëve, u krijua në vitin 1959, si një levizje nacionaliste për t’i bërë qëndresë shtypjes politike të popullit bask që nga mbarimi i luftës civile spanjolle [1936-1939]. Objektivat kryesore që në filllim të këtij grupi terrorist ishin mbrojtja 119

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

dhe çuarja përpara e gjuhës euskera dhe e shfaqjeve kulturore baske. Gjithsesi, synimi kryesor ka qenë krijimi i një atdheu të pavarur në rajonin bask, pra i një shteti bask. Kushtet e vështira të lindjes së ETA-s dhe të veprimit të udhëheqësve baskë përfshijnë edhe faktin se pas Luftës Civile Spanjolle, qeveria baske mërgoi dhe se politika e saj ishte e ndërvarur tërësisht nga Fuqitë Aleate. Por ngjarjet morën një rrjedhë tjetër, në momentin kur Aleatët njohën diktaturën e Fransisko Frankos. Anëtarët e ETA-s ishin nacionalistë, por ndryshonin nga nacionalistët baskë tradicionalë dhe konservatorë. Anëtarët e ETA-s ishin të përkushtuar ndaj aksionit dhe ishin të vendosur të përdornin masa të dhunshme.

Konfliket e thella të brendshme kanë qenë vazhdimisht të pranishme në gjirin e ETA-s, qysh nga krijimi i saj, veçanërisht në vitin 1974 gjatë Asamblesë së Gjashtë, që çoi në përçarjen e kësaj organizate terroriste. Ajo, përfundimisht u nda në dy fraksione, ETA Politiko-Ushtarake dhe ETA Ushtarake, të cilat kishin qendrime të ndryshme politike e strategjike. Debati kryesor dhe papajtueshmëria midis këtyre dy fraksioneve lidhej me çështjen e përdorimit të forcës së armatosur. Fraksioni politik, [i cili formoi një parti të re politike, atë të Krahut të Majtë Bask], në përgjithësi braktisi dhunën.

Në fakt, ETA, në thelb nuk ishte një organizatë që kishte për qëllim të rrëzonte diktaturën e Frankos. Frankoja nuk ishte shkaku, por vetëm një kusht i përshtatshëm për dhunën e ETA-s.

Aktualisht, fuqia sulmuese e goditëse e ETA-s paraqitet e ndryshueshme dhe mbështetja që ajo ka në rajonin bask është e konsiderueshme. Sipas analistëve të mjedisit të sigurisë 120

Kudret SELIMAJ Dukuri të terrorizmit në Evropë

e të luftës kundër terrorizmit, mbështetja e madhe e kësaj organizate shtrihet në territorin bask. Kjo ndihmë ka qenë thelbësore për suksesin e ETA-s. Mbështetja shoqërore e veprimeve terroriste, vitet e fundit ka ardhur duke rënë.

Giithsesi, relativisht gjatë gjithë historisë së kësaj organizate, rezulton se 15 përqind e popullsisë baske është e prirur të mbështesë ETA-n dhe të bashkëpunojë me të me të gjitha format.

Strategjia e dhunshme terroriste në Spanjë ka ndryshuar gjatë rrjedhës së kohës. Nga studimet dhe analizat e kryera, dilet në përfundimin se ETA ka sulmuar njerëz të përfshirë nga i gjithë spektri i shoqërisë spanjolle, si civilë, politikanë, ushtarakë, punonjës të policisë dhe prokurorisë së shtetit etj. Në veçanti, nga më tronditëset rezulton një strategji dhune lidhur me vrasjen e njerëzve të shquar, si politikanë, gjykatës e profesorë. Por kjo organizatë ka vrarë edhe njerëz të thjeshtë, vetëm e vetëm se bënin pjesë në partinë qeverisëse ose në një parti politike kombëtare.

Metodat e akteve terroriste te ETA dëmtimin, nëpërmjet eksplozivëve, zjarrvënies, qarqeve të shkurtra dhe metodave të tjera, e centraleve energjitike, kantjereve detare, një dige, kanaleve, ndërtesave publike, shpërndarësve të benzinës, dyqaneve, një stacioni radioje, karrocave shitëse në rrugë, mjeteve të transportit publik; nxjerrjen nga shinat të trenave të mallrave, me plagosjen e rëndë të shumë punëtorëve, djegien e automobilave që transportoheshin në një nga këta trena dhe shkatërrimin e mekanizmave të trysnisë së ajrit të të tjerëve; prishjen e rrugëve dhe të urave hekurudhore; vënien e eksplozivit mbi një urë hekurudhore të linjës Berlin-Moskë, 121

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

për fat e zbuluar në kohë: qindra veta do të kishin vdekur; përdorimin e acideve speciale për të dëmtuar makineritë industriale me rëndësi jetike; futjen e rërës në turbinat e një fabrike, duke sjellë ndalimin e saj; vënien e zjarrit një fabrike për prodhimin e tjegullave; nxitjen e grevave nëpër fabrika; vjedhjen e skemave teknike dhe prototipave të zhvillimeve të reja teknologjike; sulmet dhe shkatërrimin e selive të së majtës në Berlinin Lindor e në atë Perëndimor, vjedhjen e listave të anëtarëve; rrëmbimet e sulmet ndaj eksponentëve të së majtës e, në disa raste, edhe vrasjen e tyre; shpërthimin e bombave me erë të rëndë për të ndërprerë grumbullimet politike; zbulimin, pas një arrestimi, e sasive të mëdha të kantaridinës, që duhej të përdorej për prodhimin e cigareve të helmuara për të vrarë drejtuesit e Gjermanisë Lindore; përpjekjen për të sabotuar Festivalin botëror të Rinisë në Berlinin Lindor duke shpërndarë ftesa të rreme, premtime të rreme për ushqim e strehim falas, lajmërime të rreme anulimesh veprimtarie; kryerjen e sulmeve kundër pjesëmarrësve me eksplozivë, bomba ndezëse e gozhda antipneumatike, vënien e zjarrit një ure druri që ndodhej në një rrugë që të çonte në selinë e Festivalit; falsifikimin dhe shpërndarjen e sasive të mëdha të talonave për racionimin e ushqimit, p.sh. për 27 tonë mish, për të sjellë përshtjellim, pamjaftueshmëri furnizimesh e zemërim popullor; dërgimin e kartelave fiskale false dhe të direktivave e dokumenteve qeveritare krejt të sajuara për të rritur çorganizimin dhe joefektshmërinë në industri e në sindikata; 122

Kudret SELIMAJ Dukuri të terrorizmit në Evropë

Incidentet Terroriste në Mbretërinë e Bashkuar Shumica e veprimeve terroriste në Mbretërinë e Bashkuar qysh nga Lufta e Dytë Botërore, kanë qenë ato të terrorizmit irlandez në Irlandën e Veriut. Terrorizmi i kohëve të sotme në Irlandën e Veriut, i filluar në vitin 1969 dhe që njihet me emtin “Trazirat”, filloi si vijim i lëvizjes për të drejtat civile.

Kto veprime u ndërmorën nga pjesëtarë të caktuar të bashkësisë katolike për të kundërshtuar praktikat diskriminuese të kryera ndaj kësaj bashkësie.

Shumë njerëz që merrnin pjesë në një lëvizje për të drejtat e plota civile të pakicës katolike, edhe kur të drejtat arriheshin të fitoheshin, vazhdonin të mbanin qëndrimin e mëparshëm të shkëputjes nga Britania dhe bashkimin me Republikën.

Nacionalistët më ekstremë nuk donin që për çështjet e të drejtave civile të përdorej zgjidhja që do ta linte Ulsterin pjesë të Mbretërisë së Bashkuar.

Terrorizmi irlandez në Britaninë e Madhe ka fillimet më 31 Tetor 1971, me bombardimin e restorantit që ndodhej në pjesën e sipërme të Kullës së Postës në Londër. Më pas, në shkurt 1972, një akt tjetër i tillë u krye ndaj ushtarëve në një pijetore në Oldershot, një qytet kazermash në jug të Anglisë.

Këto incidente shkaktuan bujë të madhe dhe e drejtuan vëmendjen te çështja e IRA-s [Ushtria Republikane Irlandeze].

Shpërthime të vijueshme bombash ndodhën në Britani; në Londër shpërthyen bomba pranë gjykatës kushtetuese penale. Akte të tilla protestonin kundër referendumit për statusin e Irlandës së Veriut, në të cilin fitoi shumica protestante, në favor të qendrimit pjesë e Bashkimit.

Deri në fund të vitit 1973, në Britaninë e Madhe u kryen rreth shtatëdhjetë incidente terroriste nga IRA, si shpagim 123

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

ndaj burgosjes së terroristëve irlandezë që kishin sulmuar Uoild Beilin.

Duke studiuar konceptet dhe praktikat terroriste të kësaj periudhe, evidencohet prirja e një taktike të re, ajo e vendosjes së bombave në kutitë postare dhe në koshat e mbeturinave anës rrugëve të qyteteve.

Në dukuritë e reja të veprimeve u përfshinë goditjet me armë nga automjetet në ecje, hedhje bombash nga automjetet në ecje [bomba të mbushura me gozhdë që hidheshin nga dritaret e makinave që ecnin me shpejtësi], si dhe sulme me bomba në restorante.

Megjithë një periudhe rënie në vitin 1977, përsëri ndodhën incidente të bujshme, si shpërthimi i një bombe me g ozhdë në Çelsi Berrëks në tetor 1991 Disa demonstrime anarkike të ndodhura vitet e fundit, nganjëherë, të karakterizuara si antikapitaliste dhe antiglobaliste, kanë degjeneruar në rebelime duke shkaktuar plagosje në njerëz dhe dëmtime të rënda të pronës. Ky lloj demonstrimi, sipas analistëve britanikë, rezulton se po bëhet një dukuri në rritje me permasa ndërkombëtare.

Konkluzione Terrorizmi megjithëse ka marrë një rëndësi të madhe pas sulmeve të 11 shtatorit në SHBA, nuk është një fenomen i ri për Eruopën. Si nga forca shkatërruese e mjeteve të përdorimit të terrorizmit, ashtu edhe nga dobësia e objektivave të goditura prej tij, efektet e terrorizmit marrin përmasa të konsiderueshme, nisur edhe nga vlerësimi aktual i karakteristikave të shoqërisë së sotme e prirjet e saj për të ardhmen.

Akti kriminal u dënua, si individualisht nga shtetet, ashtu 124

Kudret SELIMAJ Dukuri të terrorizmit në Evropë

edhe me statusin e vendit anëtar të Bashkimit Evropian. Këto vende e të tjerë jashtë këtij bashkimi deklaruan qartazi se sulmet e 11 shtatorit ishin sulme kundër bashkësisë ndërkombëtare në tërësi dhe shprehën përkrahjen për popullin amerikan dhe ndaj politikave të ShBA-së kundër akteve të terrorizmit. Krahas hedhjes poshtë të këtyre akteve terroriste, një trajtim të veçantë patën kërkesat për marrëdhënie të ndërsjellta për të luftuar terrorizmin në çdo vend të Evropës.

Gama dhe gjerësia e solidaritetit evropoian e rajonal ndaj autoriteteve të ShBA-së, pas këtij sulmi Këto risi në politikat kombëtare e më gjerë, tashmë janë një realitet i padiskutueshëm e janë të deklaruara qartë e në formë të prerë, sidomos në mbështetje të vendimeve të Kombeve të Bashkuara kundër terrorizmit e në mënyrë të veçantë të Rezolutave 1368 dhe 1373 të Këshillit të Sigurimit.

Rezoluta e parë i dënon sulmet terroriste në mënyrë të vendosur dhe i cilëson si kërcënim ndaj paqes dhe sigurisë ndërkombëtare, duke njohur të drejtën e natyrshme individuale ose kolektive për vetëmbrojtje, në pajtim me Kartën e Kombeve të Bashkuara.

Rezoluta e dytë, e cila lidhet me kërcënimet ndaj paqes dhe sigurisë ndërkombëtare të shkaktuara nga aktet terroriste, konsiderohet edhe më e rëndësishme për vendet e Evropës e të rajonit tonëm për shkak që deklaron se të gjitha shtetet duhet të parandalojnë dhe të bëjnë të pamundur financimin e terrorizmit si dhe të marrin një sërë masash të tjera të domosdoshme. Kjo rezolutë u drejtohet e u bën thirrje të gjitha shteteve që, përpara se ti japin statusin e refugjatit një azilkërkuesi, të marrin masat e duhura në përputhje me dispozitët përkatëse të së drejtës kombëtare e ndërkombëtare, 125

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

përfshirë standardet ndërkombëtare të së drejtave të njeriut, për tu siguruar që ai person nuk ka planifikuar, ndihmuar ose marrë pjesë në kryerjen e aktiviteteve terroriste.

Metodat terroriste te përdorura kanë ecur krah për krah duke u sofistikuar kohë pas kohe. Dinamikat terroriste në Europë tanimë janë të ndërthurura me ato të SHBA dhe në shumicën e rasteve terrorizmi nënkupton terrorizmin nga organizata radikale islamike. Megjithat Europa ka shërbyer si një platformë reflektuese e aktivitetit terrorist kundër SHBA. Vlen të përmendet se metodat dhe taktikat kërkojnë studim të vazhdueshëm në mënyrë që sulme si ato të Londrës në 2004 apo ato të Madridit në 2005 të mos përsëriten më.

Bibliografia: 1.

John Garson. “Natyra e terrorizmit modern”, 2002 2.

Xavier Raufer. “Rreziqet e reja per Perendimin, e ardhmja e terrorizmit”, 2000 3.

Samuel Huntington. “Perplasja e Civilizimeve” 4.

J. Bugajski. “Tema” 2001 5.

Departamenti Amerikan i Mbrojtjes. “Nje veshtrim mbi terrorizmin e shekullit te 21”, Botuar Gusht 2003, Kapitulli VI. 6.

Gjeneral Major Luan Hoxha. “Terrorizmi si fenomen dhe komplikimet per te ardhmen”. Revista Mbrojtja Nr.9 2001.

7.

Strategjia e Sigurimit Kombetar. Fq 7-8 8.

Prof. Dr. Pajtim Ribaj. “Terrorizmi sfide e kohes, ndikimi i tij ne politikat e mjedisin e sigurise”, botuar janar 2004.

126

Kudret SELIMAJ Dukuri të terrorizmit në Evropë

9.

Dr. Daniel Ë.Fitz-Simons “Nje studim per terroristet”. Revista parameters 10. Lufta me Intensitet te ulet “Lufta ndaj terrorizmit” Kapiotulli III. 11. FM-34-130. “Pergatitja zbuluese e fushes se luftimit”.

12. Joint Doktrine Capstone and Keystone Primer (U.S) 13. JP 5-0. Doktrine for Planning Joint Operations (U.S) 14. Guidelines for Operation Planning (GOP), Final, janar 2001, 2004 15. JP 5-00.2. Joint Task Force Planning Guidance and Procedure (U.S) 16. JP 5-03.1. Joint Operations Planning and Execution System, Vol. I 17. ST 101-5, Command and Staff Decision Processes, CGSC; Fort Leavenëorth 18. Ligji Nr 8671, datë 26.10.2000 “Për pushtetet dhe autoritetet e komandimit e të drejtimit strategjik të Forcave të Armatosura të Republikës së Shqipërisë”, ndryshuar me ligjin 9194, datë 19.02.2004 19. Strategjia Ushtarake e Republikës së Shqipërisë”, shpallur me ligj Nr 9419, datë 120.05.2005 20. Planëzimi i operacioneve të përbashkëta (MP 5 – 0), Tiranë 2006 (Miratuar nga shefi i Shtabit të Përgjithshëm të FA-së me urdhër Nr. 747, datë 03.11.2006) 21. S.P. Huntington, The Clash of Civilization and the Remaking of Ëorld Order, Great Britain, London, etc., 1997.

22. Prof. Dr. Rexhep. Meidani, Kurthet e shtetit-komb, Toena, 2005.

23. Prof. Dr. Rexhep. Meidani, Ballkani, një vështrim i përgjithshëm (Mali i Zi, Bosnja, Kosova, Maqedonia, Serbia: Sfidat e ardhshme. Toena, 2001, shqip; Nga pavarësia drejt ndërvarësisë së integrimit, Toena, 2002.

24. Prof. Dr. Rexhep. Meidani, Globalizimi, integrimi dhe kombi shqiptar, Toena, 2002; Jus Gentium, Dita, 2003) 25. Prof. Dr. Rexhep. Meidani, Ballkani, një vështrim i përgjithshëm (Mali i Zi, Bosnja,] 26. Strategjia Ushtarake e Republikës së Shqipërisë”, shpallur me ligj Nr 9419, datë 12.05.2005.

27. Rexhep Meidani: "Jus Gentium: Sfida të politikës dhe të të drejtës ndërkombëtare.", botim i "Millenium Club" Center (MC2), Tiranë, 2003, fq.

165.

127

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Përmbajtja e nr.1 •Dinamikat komplekse të hapësirave të lirisë MA Shpëtim Cami •Zgjerimi i BE-së dhe Integrimi i Ballkanit Perëndimor MA Joana Kosho •Vlerat e përbashkëta MA Blendi Lami •Gjeopolitika vs. Globalizimit: Përdorimi i Gjeografisë si armë Gjeopolitike në Ballkan MAElton Qëndro •NATO dhe Rusia, pikëshikime të kundërta për sigurinë MA Albert Hitoaliaj

128

Përmbajtja e nr.2 • Siguria energjetike në Evropë, një ambicie e vështirë ?!

MA Elton Qëndro • Turqia: ku po shkon?

Ndërmjet qemalizmit dhe neo-otomanizmit MA Blendi Lami • Në prag të rendit të Botës së Re NATO 2020 - Koncepti i Ri Strategjik MA Albert Hitoaliaj • Diplomacia publike në erën e re të marrëdhënieve ndërkombëtare MA Joana Kosho • Gjeopolitika dhe partitë politike Shpëtim Cami

129

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Përmbajtja e nr.3 • Korridori VIII, një interes kombëtar, në grahmën e fundit?

Prof. Dr. Pëllumb Xhufi • Formula e Mekinderit, gjeopolitika aktuale dhe një qasje shqiptare MA Albert Hitoaliaj • Shqipëria në teatrin e gjeopolitikës botërore MA Valbona Mehmeti • Politikat mjedisore si dimension i tretë i marrëdhënieve ndërkombëtare MA Elton Qëndro • Media globale dhe ndikimi i saj tek politikat ndërkombëtare MA Joana Kosho • Stalini i Ri MA Blendi Lami

130

Përmbajtja e nr.4 • Një botë plot trazira dhe sfidat e sigurisë energjetike në MNd MA Elton Qëndro • Ontologjia gjeopolitike dhe rasti i Shqipërisë MA Albert Hitoaliaj • Politika e jashtme e BE pas Traktatit të Lisbonës -Kriza e zgjerimit të BE dhe integrimi i Shqipërisë MA Joana Kosho • Gjeopolitika Post-Moderne, një gjeopolitikë e re?

MA Romina Gjata Kuko • Plani 4P, njohja e gjenocidit grek në Çamëri MA Ergys Llanaj • Fuqia e gjeokulturës në sistemin ndërkombëtar MA Rovena Aliraj • Gjeopolitika dhe marrëdhënia e saj me Biznesin Ndërkombëtar MA Alda Mazreku

131

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Përmbajtja e nr.5 Le të përpiqemi të shohim se nga na vjen drita... f.10 Prof. Dr. Pajtim Ribaj European Union - Mediterranean Relations and Current Crisis Prof.Dr. Lisien Bashkurti Efekte e reja të globalizimit, mbi krimin e organizuar MA Ergys Llanaj Roli i komunitetit të inteligjencës në një botë të globalizuar MA Mimoza Xharo Atentatet ndaj Ahmet Zogut - Eliminimi fizik, si zgjidhje politike në marrëdhëniet mes shteteve MA Veli Haklaj Siguria mjedisore: pse është çështje e sigurisë kombëtare MA Elton Qëndro Greqia: nga fustanella te Megali Idea - Fabrikimi i identitetit si fabrikim i fuqisë kombëtare MA Albert Hitoaliaj Siguria kombëtare kundrejt të drejtave të njeriut MA Evelina Lusha

132

Përmbajtja e nr.6 Qëndrimi i Polonisë ndaj integrimit Evropian të Ballkanit Perëndimor f.14 MA Albana Lada Identiteti kombëtar serb f. 30 MA Rovena Aliraj Teoritë gjeopolitike globale dhe Eurazia f. 54 MA Sokol Mitrushi Zhvillimi i industrisë private të sigurisë në Shqipëri f. 66 MA Agron Malaj Marrëdhëniet shqiptaro-greke, nga konfrontimi drejt bashkëpunimit f. 80 MA Alban Përmeti Globalizimi, sfidat e sigurisë globale dhe bashkëpunimi SHBA - BE f. 100 MA Lindita Mukaj Matrica e gjeopolitikës, në ndryshim f. 114 MA Ardian Elezi Në kërkim të një strategjie të Sigurisë Kombëtare detare të Republikës së Shqipërisë f. 140 MA Artur Meçollati (Kapiten i Rangut të Parë) MA Suard Alizoti

133

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

Përmbajtja e nr.7 Një strategji italiane për Ballkanin f.16 Edit Kane Rreziku i kontaminimit të inteligjencës nga politika. f.34 Mimoza XHARO Lidershipi, roli i tij në kompanitë private të sigurisë f.54 Agron MALAJ Ndrydhje gjeostrategjike f.70 Festim ALIMADHI Gjeopolitika dhe krimi kibernetik f.82 Hergis JICA Demokracia dhe teknologjia f.96 Albana LADA Gjeopolitika e terrorizmit f.110 Sokol MITRUSHI

134

Gjeopolitika e tubacioneve në Euroazi f.124 Rovena ALIRAJ Narkostrategët dhe narkopolitika ballkanike f.140 Ergys LLANAJ Globalizimi: teoritë dhe impakti i tij te siguria f.160 Fatmir RIBAJ A po funksionon parimi davutogluian “asnjë problem me fqinjët”? f.180 Blendi LAMI Rëndësia e gjeografisë në politikë f.190 Evelina LUSHA Shtetet e dështuara dhe promovim i jashtëm i demokracisë f.210 Flamur MUHARREMI Gjendja e Botës: Një vështrim f.226 George FRIEDMAN (përkthyer Romina KUKO)

135

MN

Revistë periodike Botuar nga qendra “HAPËSIRË”

136

Revista MN, nr.8 Botim i qendrës Hapësirë Tiranë, vjesht 2012 ISSN 2218-3981 Key title: Marrëdhënie Ndërkombëtare Abbreviated key title: Marrëdhënie Ndërkomb.

ISSN International Centre Bibliographic Data Section 45 rue de Turbigo, 75003 PARIS FRANCE

137