Яруу сэтгэгч сонин No3

Îþóíëèã çóóíû õ¿ì¿¿íîþóíëèã òàíä çîðèóëàâ Òàíû àìüäðàëä õýðýãòýé, îþóí óõààíä íýìýðòýé ìýäýýëëèéã õ¿ðãýõ çîðèëãîîð ýíýõ¿¿ ýë÷èéã èëãýýëýý. Îþóíëèã ìýäýýëëèéí ýë÷ íü îþóí óõààíûã ýðõýìëýí äýýäëýã÷ õ¿í á¿ðò íýýëòòýé áºãººä òà á¿õýí áóñäàä óíøóóëàõ þìñàí ãýæ áîäîæ ÿâäàã ¿çýë áîäîë, ýññå, íèéòëýë, ýðãýö¿¿ëýë, èëòãýë ãýõ ìýò á¿õèé ë á¿òýýëýý ÷ºëººòýé íèéòë¿¿ëýõ áîëîìæòîé. ̺í òàíû øèíýýð ñàíàà÷èëñàí á¿òýýë÷ àæèë, çàëóóñûíõàà øèíý á¿òýýëèéã íèéòýä ñóðòàë÷ëàõ ¿éëñèéã áèä òºëáºðã¿éãýýð õèéõ áîëíî. Õ¿íèéã õºãæ¿¿ëäýã, áîëîâñðóóëäàã, õºãæèæ äýâøèõýä íü òóñàëäàã îþóíëèã áàéãóóëëàãóóäàà áàéíãà äýìæèæ õàìòðàí àæèëëàíà. Ýðõýì óíøèã÷ òàíä ýíýõ¿¿ 3 äàõü äóãààðàà ºðãºí áàðèàä, ò¿ð çàâñàðëàæ 9-ð ñàðààñ çàõèàëãàä îðîõ áîëíî. Òà á¿õýí óã ñîíèíãîîñ ººðèéí àìüäðàë áîëîí õºãæèõ¿éä òóñ íýìýð áîëîõóéö îþóíëèã ìýäýýëëèéã àâ÷ ÷àäñàí áîë áèäíèé çîðèëãî áàãà ÷ ãýñýí áèåëñýí íü òýð. Îþóíò õ¿ì¿¿í áàéòëàà îþóí óõààíûã ñîíèðõîõã¿é ººð þóã ñîíèðõîõ áèëýý. Ýõëýýä îþóí óõààíàà õºãæ¿¿ë÷èõ, áóñàä íü ò¿¿íèéã äàãàæ õºãæèíº.

Ñýòãýëãýýãýý áóë÷èíëàã áîëãîõ íü Óóðàã òàðõèíû õîîë òýæýýë

Ìîíãî ëûí Ë õºãæ åêòîð ëèéí òºâ “Ì øèíý óðàëä îíãîë ãàðö ààíä ø ûí þó âý àëãàð ” ýññýí ñàí á¿ èé òýýë

Ìîíãîë õ¿íèéã õºãæ¿¿ëýõ ¿çýë Ìîíãîë õ¿íèé óíàãàí òºðõ

ãòýé ý ð ý õ òãýë ý ñ ä à ðàõ Õýë ñó

áîî ë î Õ é ýíè ëýý” ý ã ö ý ë ð ý ý ã Ìýò éí õ é è ý ã ò à ò ë ë óð Íýý û í à à ö “Õàðü

þó

ÌÓÈÑ Ì Óðàí ç ÕÑÑ-èéí îõ ÁÈËï èîëûí ìýòã ýëöýýí ¯Í êëó èé áûí î ø¿ëã¿ þóòíó ¿äýýñ óäûí

Åðòºíöèéã õºäºëãºå ãýâýë ýõëýýä ººðèé㺺 õºäºë㺠ÈÇÈÑ 2-ð öîãöîëáîð “Õýëæ àìæààã¿é ¿ãñ” çàõèäàë ø¿ëãèéí óðàëäààí Ñýòãýëèéí äîòîîä õàíàìæ “Áèä ýõ îðíû èðýýä¿é” èëòãýëèéí òýìöýýí Ýð¿¿ë ýíõèéí òàâàí ÷óõàë Äýëõèéí á¿õ ýì òàí íèéëýýä ÷ õºäºë㺺íèéã îðëîæ ÷àäàõã¿é

þóòàí î í û ñ ¿í” õ -ð êóð 2 è õ Ñ ð Ó äîòî ÈÑ À ÝÌØÓ ñóìëàà “Õ¿í èã Ñ.Ãîí÷

Æ.Õîðëîî “Õóâü õ¿íèé õºãæèë-Ñýòãýëãýý” ØÓÒÈÑ 1-ð êóðñûí îþóòàí À.Èðýýä¿é Î.Äàøáàëáàð “Çàëóóñ, ä¿¿ íàðòàà õ¿ðãýõ ø¿ëýã”

÷óõàë áèø áîëîâ÷ ººð ñàíààíä õºòºëæ õ¿ðãýæ áàéãààãààðàà ñîíèðõîëòîé ãýäãèéã õàðóóëæ ÷àäíà. Ã. ÝÑÑî-ã¿éãýýð àñóóäëûã øèíæëýí ¿çýõ íü ñàíààíû ¿íý Ñýòãýëãýýãýý áóë÷èíëàã áîëãîõ íü öýíý äýýð áèø òàíû òóõàéí öàã ¿åèéí ñýòãýë õºäëºë äýýð ÝÑÑî: Ýåðýã, Ѻðºã, Ñîíèðõîëòîé /ñàíààíä õàíäàõ ñóóðèëäàã. õàíäëàãà/ Ä. Íýãýíò ÝÑÑî õèéñýí ó÷ðààñ òóõàéí ñàíàà òàíä ÝÑÑî áîë áîäîë ñàíààã íýýëòòýé áîëãîí óõàìñàðòàé òààëàãäàæ áàéãàà ýñýõèéãýý øèéäýõ áîëíî. æîëîîäîõ çîðèëãîîð ñýòãýëãýýíä õýâøèë áîëãîõ Òà äàðààõ ñàíààíóóä äýýð ÝÑÑî õèéæ ñýòãýëãýýãýý øààðäëàãàòàé àðãà õýðýãñýë þì. Ýíýõ¿¿ ñýòãýëãýýíèé áóë÷èíæóóëààðàé. Áàñ ÿìàð íýãýí õ¿í äýýð ÝÑÑî õèéæ õýðýãñýë íü òóõàéí ñàíàà òàíä òààëàãäàæ áàéãàà òóðøààðàé. ýñýõýýñ õàìààðàõã¿éãýýð óã ñàíààíû ýåðýã òàëûã / · Íàñàíä õ¿ðñýí õ¿í á¿ð æèëä íýã äîëîî õîíîãèéã Ý=Ýåðýã/, ìóó òàëûã /Ñ=Ѻðºã/, ìºí ñîíèðõîëòîé òàëûã öàãäààãèéí áàéãóóëëàãàä ç¿òãýõ õýðýãòýé. /Ñî=Ñîíèðõîëòîé/ îëîõ ÷àðìàéëò ãàðãàõàä òóñàëíà. · Ǻâõºí õ¿¿õäýä çîðèóëñàí òåëåâèçèéí òóñãàé ñóâàã Ñîíèðõîëòîé òàë ãýäýã íü ñàéí ÷ áèø ìóó ÷ áèø ãýõäýý àâ÷ áàéõ õýðýãòýé. ¿ç¿¿øòýé òàëóóä þì. · Õîòûí òºâä á¿õ òºðëèéí àâòîìàøèíû õºäºë㺺íèéã ÝÑÑî áîë äýâøèãäñýí ñàíàà, ñàíàë, çºâëºë㺺ã õýëýëöýõ õîðèãëîõ õýðýãòýé. àðãà çàì þì. Ñàíààíû õàðèó ¿éëäýë íü ò¿¿íèéã òààøààõ, · Çàëóó õ¿í á¿ð íýã õºãøèí õ¿íèéã àñðàõ ¿¿ðýã õ¿ëýýõ ýñ òààøààõ, äýìæèí ñàéøààõ ýñâýë ø¿¿ìæëýí áóðóóøààõ õýðýãòýé. áàéæ áîëíî. Õýí õ¿íä òóõàéí ñàíàà òààøààãäàæ áàéâàë · Õ¿ì¿¿ñ ºäºðò 8 öàãààð 5 ºäºð àæèëëàõûí îðîíä ò¿¿íèé ñºðºã òàëûã îëæ õàðàõàä ò¿âýãòýé, õàðèí ñàíàà ºäºðò 10 öàãààð 4 ºäðººð àæèëëààä äîëîî õîíîãèéí òààëàãäàõã¿é áàéâàë ò¿¿íèé ýåðýã òàëûã îëæ õàðàõàä ¿ëäñýí ºäðèéã àìðàõ õýðýãòýé. ò¿âýãòýé áàéõ íü îëîíòîé. ̺í ñàíààíû õîâîðõîí Ýäâàðä Äå Áîíî “Ñýòãýëãýýíèé êóðñ CORT” ñîíèðõîëòîé òàëûã èëð¿¿ëýõýä ò¿âýãòýé áàéäàã. ÝÑÑî-ã çîðèóäûí ¿éë àæèëëàãàà áîëãîí õýðýãëýõ íü ñàíààíä ñýòãýë õºäëºëã¿éãýýð õàðèó ¿éëäýë ¿ç¿¿ëæ, èëýðõèéëýõ áîëîìæèéã îëãîäîã. ¯¿íèé ãîë çîðèëãî íü ñýòãýë õºäëºëèéí õàðèó ¿éëäëýýñ óõàìñàðòàéãààð çîðèóäûí ¿éëäýë õèéõ ÷àäâàð ðóó øèëæ¿¿ëýõ ÿâäàë þì. Þó èäíý òèéì ë áîëíî! ÝÑÑî íü õýçýý ÷ øèéäâýð áà ¿¿ðýã äààëãàâðûã õºíäºõ ãýñýí ×àíàðòàé, îðîëäëîãî õèéäýãã¿é õàðèí àëèâàà þìûã îëîí òàëààñ íü øààðäëàãà õàíãàñàí àâ÷ ¿çñýíèé äàðààãààð õèéõ õýðýãòýé ãýñýí ¿íýìøëèéã áèé õîîë óíä èäýõ áîëãîäîã. íü áèå áîëîîä Ýíãèéí òîìú¸îëëîîð áîë ÝÑÑî àæèëëàãàà íü íºõöºë óóðàã òàðõèéã áàéäëûã àâ÷ ¿çýõ ºðãºí áîëîìæèéã îëãîíî. ¯¿íã¿éãýýð ýð¿¿ë áàéëãàõàä ñàíààíä ºãºõ ñýòãýë õºäëºëèéí õàðèó ¿éëäýë íü ò¿¿íä øóóä íºëººëäºã. õàíäàõ àðãà çàìûã óëàì ÿâöóóðóóëäàã. Óóðàã òàðõè áèå Ý=Ýåðýã “Ñàíààíû òàëààðõ ñàéí ç¿éëñ” ÿìàð ó÷ðààñ òàíä îðãàíèçìäàà ýíý òààëàãäàæ áàéíà âý? õýðýãòýé õîîë õ¿íñ Ñ=Ѻðºã “Ñàíààíû òàëààðõ ìóó ç¿éëñ” ÿìàð ó÷ðààñ òàíä õýðýãëýæ áàéõ ýíý òààëàãäàõã¿é áàéíà âý? çóðøëûã ººðòºº Ñî=Ñîíèðõîëòîé “Ñàíààíä áàéãàà ñîíèðõîëòîé òàëóóä”, áèé áîëãî. Ýíý íü ñàéí ìóóãèéí àëèíä ÷ õàìààðàõã¿é áîëîâ÷ áàéæ áîëîõ óóðàã òàðõè, áèå ñàíààíóóä ìàõáîäü ýð¿¿ë Ýíý ñàíàà íàäàä òààëàãäàæ áàéíà ýñâýë ñàíàà öóñààð õàíãàãäàí, òààëàãäàõã¿é áàéíà ãýæ õýëýõèéí îðîíä òà ÝÑÑî-ã õ¿÷èëòºðºã÷ººð õýðýãëýæ áîëíî. Òà ÝÑÑî-ã õýí íýãíèé äýâø¿¿ëñýí ñàíàà, òýæýýãäýõèéí ñàíàë, çºâëºë㺺ã õýëýëöýõ àðãà çàì áîëãîí õýðýãëýæ áàòàëãàà áîëíî. Èéì áîëíî. ¿íäñýí íºõöëèéã Æèøýý: á¿ðä¿¿ëáýë óóðàã Ñàíàà: Àâòîáóñíû á¿õ ñóóäëûã àâààä õàÿ÷èõ õýðýãòýé. òàðõè ãàéõàëòàé Ý: Àâòîáóñàíä èë¿¿ îëîí õ¿í áàãòàõ áîëíî. àæèëëàõ áîëíî. Ñóóæ áóóõàä àìàð áîëíî. Ýíä óóðàã òàðõèíä Àâòîáóñûã ¿éëäâýðëýõ áîëîí çàñâàðëàõàä õÿëáàð áîëíî. òîõèðîìæòîé õîîë Ñ: Àâòîáóñ ãýíýò òîîðìîñëîõîä çîð÷èã÷èä äàâõðàëäàí õ¿íñèéã ñàíàë áîëãîæ áàéíà. óíàõ áîëíî. ÓÑ: Õ¿íèé áèåèéí ãóðàâíû õî¸ð íü óñíààñ òîãòäîã. ªäºð Íàñòàé áîëîîä òàõèð äóòóó õ¿ì¿¿ñ èéì àâòîáóñàíä á¿ð óñ óóõ íü îþóí óõààíûã ñýðãýã áàéëãàäàã. Ó÷èð íü óñ çîð÷èõîä õýö¿¿ áàéõ áîëíî. óóðàã òàðõè áîëîí òºâ ìýäðýëèéí ñèñòåìèéã õîîðîíä Ñàâ òîðòîé ç¿éë áîëîí õ¿¿õäýý àâ÷ ÿâàõàä õ¿íäðýëòýé íü õîëáîæ áàéäàã ýëåêòðîí, õèéí ýíåðãèéã ¿ð àøèãòàé áîëíî. çîõèöóóëæ ºãäºã. Óóõ óñûã ºðººíèé äóëààíòàé àäèë Ñî: Ñóóäàëã¿é ìºí ñóóäàëòàé ãýñýí õî¸ð òºðëèéí àâòîáóñ òåìïåðàòóðò áàéëãàæ áàãà áàãààð ºäðèéí òóðø õýðýãëýæ áàéæ áîëîõã¿é þó? äàäâàë òàíû îé òîãòîîëòûã äýýøë¿¿ëýõýä òóñàà ºãíº. Èéì àâòîáóñààð èë¿¿ èõ àæèë õèéõ þì áèø ¿¿? ÆÈÌÑ ÍÎÃÎÎ: Øèíý æèìñ íîãîî õîîëíû äýãëýìèéã Àâòîáóñàíä òîõü òóõòàé áàéäàë áîë òèéì ÷ ÷óõàë áèø. òýíöâýðæ¿¿ëýí, áîäèñûí ñîëèëöîîã èäýâõæ¿¿ëæ õ¿íèéã Áóñàä æèøýý: Öîíõûã øèëýýð áèø õàðèí òóíãàëàã ýð¿¿ë áàéëãàäàã. Ýäãýýð íü áóë÷èíã óÿí õàòàí áàéëãàæ ïëàñòèêààð õèéõ õýðýãòýé. õîîë áîëîâñðóóëàõ ñèñòåìèéã öýâýðëýäýã. ̺í øèì Ý: Õàãàðàõ íü ãàéã¿é. òýæýýëýýð áàÿëàã áàéäàã. Æèìñ íîãîîíä àìèí äýì, ýðäýñ Õàãàðñàí ¿åä ó÷ðóóëàõ àþóë íü ãàéã¿é. áîäèñ, íÿí ýñýðã¿¿öýã÷ áîäèñ èõýýð àãóóëàãääàã òóë õ¿íèé Ñ: Ïëàñòèê íü øèëíýýñ èë¿¿ ¿íýòýé. áèåä ìàø õóðäàí øèíãýäýã. ÀÍÕÀÀÐ: Õèìèéí áîðäîîãîîð Ïëàñòèê íü ìàø àìàðõàí çóðàãääàã. áîëîâñðóóëñàí æèìñ íîãîîíîîñ áîëãîîìæèë. Õàçààä Ñî: Õýðâýý öîíõûã ïëàñòèêààð õèéâýë ò¿¿íèéã ÿíç á¿ðèéí àâìààð ñàéõàí õàðàãäàâ÷ õîðòîé áàéæ ìýäíý. ºí㺺ð áóäàæ áîëíî. ÑÀÌÀÐ ¯Ð ÒÀÐÈÀ: Brain Fuud áóþó Òàðõèíû õ¿íñýíä Áèä øèëèéã õýðýãëýýä äàñ÷èõñàí áîëîõîîð øèë èë¿¿ ñàéí äýýã¿¿ð áàéð ýçëýõ òýæýýë íü ñàìàð, ¿ð òàðèà þì. Ìýäýýæ íü ãýæ ¿çýæ ìàãàäã¿é þì. ÿìàð ÷ íýìýëò äàâñ, ÷èõýðã¿é áàéãàëèéí áàéäëààð íü Äàñãàë 1: Á¿õ àâòîìàøèí øàð ºíãºòýé áàéõ ¸ñòîé ãýñýí õýðýãëýâýë ìàø ñàéí. Ñàìàð íü óóðàã, àìèí äýì, ýðäýñ õóóëü ãàðãàÿ. áîëîí áàéãàëèéí ãàðàëòàé òîñûã èõ õýìæýýãýý𠺺ðòºº Ýíä á¿õ á¿ëã¿¿ä ÝÑÑî-ã 3-5 ìèíóòûí õóãàöààíä àãóóëñàí áàéäàã. Õóóð÷ äàâñàëñàí á¿òýýãäýõ¿¿í íü ã¿éöýòãýíý. Íýã á¿ëýã ººðñäèéí Ýåðýã òàëûã íýðëýõ óóðàã òàðõèíä õîðòîé õ¿÷ëèéã èõýýð àãóóëäàã òóë çºâõºí áà áóñàä á¿ëã¿¿ä ¿¿í äýýð íýìýëò õèéæ áîëíî. ªºð øèíýõýí, áîëîâñðóóëàãäààã¿é, õîëüöã¿é áàéäëààð íü á¿ëýã Ѻðºã òàëûã íýðëýõ áà öààø íü äàðààãèéí á¿ëýã õýðýãëý. ªâñíèé òºðºëä õàìðàãäàõ áóäàà, óëààí áóóäàé, Ñîíèðõîëòîé òàëóóäûã íýðëýíý. àðâàé, õºõ òàðèà, õàð áóäàà, øàð áóäàà áîëîí ýðäýíý Ǻâëºìæ: øèø íü ýð¿¿ë ìýíäýä ìàø òóñòàé. Õàëüñ õºâðºëòýé íü Ý: Øàð ºíãèéí ìàøèí øºíº áîëîîä ìàíàíòàé ¿åä ñàéí ñàìàð, ¿ð òàðèà, áóäààã íóíòàãëàæ áÿöëàí ãóðèë áîëãîí õàðàãäàõ òóë çàìûí îñîë áàãàñíà. õýðýãëýñýí ÷ ¿ð ä¿í íü àäèëõàí ñàéí áàéíà. Òà õ¿ññýí ºí㺺 ãàðãàõ ãýæ õ¿ëýýõã¿é áîëæ òàíû ìàøèíûã ÇÀÃÀÑ: Çàãàñ õ¿íèé îþóí óõààí, ñóó áèëèã õºãæèõ øóóä ë áóäààä ºã÷èõíº. íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëäýã õîîë òýæýýëä äýýã¿¿ð áàéð ýçýëäýã. Àâòîìàøèí íü çýðýã äýâ, çèíäàà áàéäàë çýðãèéã Öýíãýã õ¿éòýí ãîë óñàíä àìüäàðäàã ÿðãàé, òóíà, ìàêåðåë, èëýðõèéëýõ òýìäýã áîëîõîîñîî èë¿¿ãýýð òýýâðèéí àí÷îâ, õºõ çàãàñ, íóóðûí òðîóò çýðýã çàãàñíû òîñ, ìàõ íü õýðýãñýë áîëíî. óóðàã òàðõèíä íýí òîõèðîìæòîé. Äóí, õÿñàà óóðãààð áàÿëàã Ñ: Àìüäðàë óéòãàðòàé áîëíî. áîëîâ÷ çàðèì íü äàëàéí õîðò áîäèñ áîëîí áîõèðäîëä Áóäãèéí ¿éëäâýðëýã÷èä áîëîí ñóðòàë÷ëàã÷èä õ¿íäðýëòýé ºðòñºí áàéäãèéã àíõààðààðàé. òóëãàðíà. ÌÀÕ: Ìàõ ìàø èõ øèì òýæýýëòýé áºãººä óóðàã íü á¿õ àìèí Öàãäààãèéíõàíä õóëãàéëàãäñàí ìàøèíûã ìºðäºæ õ¿÷ëèéã àãóóëäàã. Ãýâ÷ õóäàëäàí àâàõäàà íèéëýã ýäýýð ìºøãèõºä õ¿íäðýëòýé áîëíî. òýæýýãäñýí ýñýõýä õÿíàëò òàâèõàä èë¿¿äýõã¿é. Õýðâýý Ñî: Ýçýìøèã÷ áîëîîä áóñäàä ìàøèíû ºí㺠øàð áàéõ íü òà õîîëëîñíû äàðàà ñýðãýëýí ýð÷ õ¿÷òýé áàéõûã õ¿ñâýë ÿìàð àøèãòàé áîë? ãàõàé, ¿õýð, öàöàãò õÿðóóëûí ìàõíààñ òàòãàëçààðàé. Ìàøèíûõàà ºíãºíººñ õàìààðààä õ¿ì¿¿ñèéí æîëîîäëîãî Ãàõàé, ¿õðèéí ìàõ íü õàìãèéí óäààí áîëîâñðîãääîã ÿëãààòàé áàéäàã áîëîâ óó? áîë õàðèí öàöàãò õÿðóóëûí ìàõ ººðòºº íîéð õ¿ðãýäýã Äàñãàë 2: Õ¿ì¿¿ñ òóõàéí ºäðèéí ñàíàà ñýòãýë ÿìàð áàéãààã õèìèéí ýëåìåíò àãóóëñàí áàéäàã. Ýíý íºõöºëä òàõèàíû èëòãýñýí òýìäýã ç¿¿õ ¸ñòîé. ìàõ, øèíýõýí æèìñ íîãîîíû ñàëàò ìàø òîõèðîìæòîé. Ýíä á¿ëýã á¿ð ÝÑÑî-ã á¿òíýýð õèéæ ã¿éöýòãýõ áºãººä Çýðëýã àìüòàí áîëîí àãíóóðûí øóâóóíû ìàõ íü íèéëýã ãýõäýý òýäíèé ãîë çîðèëãî íü áàãøèéí íóóöàëñàí 2 Ýåðýã õèìèéí ýäýýñ àíãèä áàéäàã òóë õîîë õ¿íñýíäýý ºðãºíººð òàë, 2 Ѻðºã òàë áà 2 Ñîíèðõîëòîé òàëûã áîäîæ îëîõîä õýðýãëýõýä ìàø ñàéí. îðøèíî. 3-5 ìèíóò áýëòãýñíèé äàðàà á¿ëýã á¿ð íýã íýã Óóðàã òàðõèíä äàéñàãíàã÷ õ¿íñ Ý, Ñ, Ñî òàëóóäûã ñàíàë áîëãîíî. Äàðàà íü àëü ÷ òàë ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÑÀÍ ÑÀÕÀÐ /öàãààí áîð/: Áîëîâñðóóëñàí äýýð ñàíàë íýìýãäýõã¿é áîëñîí ¿åä áàãø ººðò áàéãàà ñàõàð áîëîõ ýëñýí ÷èõýð, ¸îòîí íü õ¿íèé îþóí óõààíä íóóöàëñàí ç¿éëñýý çàäëàíà. õîðòîé ñàõàðîç ãýäýã õèìèéí áîäèñûã àãóóëñàí áàéäàã. Íóóöëàõ òàëóóä: Ýíý íü õ¿íèé äàðõëàëûí ñèñòåìèéã äîðîéòóóëæ õàëäâàð Ý: Òà ààø çàí ìóóòàé áàéãàà õ¿íýýñ õîëóóðõàí áàéæ ñºðºõ ÷àäâàðûã ýðñ áóóðóóëäàã. Ýëñýí ÷èõýð áàéíãà ÷àäíà. õýðýãëýñíýýð öóñàí äàõü ñàõàðûí õýìæýý èõñýæ íîéð Õ¿ì¿¿ñ ààø çàíãàà ñàéí áàéëãàõûã èë¿¿ èõ õè÷ýýõ áîëíî. áóë÷èðõàé èíñóëèíèéã èõ õýìæýýãýýð ÿëãàðóóëäàã. Ñ: Õ¿ì¿¿ñ ¿íýí÷ýýð òýìäãýý ç¿¿õã¿é. Èíñóëèí íü öóñàí äàõü ñàõàðûã õººæ íîéð áóë÷èðõàéã Ñýòãýëýý ñýðãýýõ øààðäëàãàòàé, áóñàä õ¿ì¿¿ñýýñ õàðàà õÿíàëòã¿é ºñãºäºã. ¯¿íýýñ áîëæ ÷èõðèéí äóòàãäàëä ñýòãýëèéí äýìæëýã àâàõ øààðäëàãàòàé õ¿ì¿¿ñò ñºð㺺ð îðæ àíõààðàë ñóëðàí îþóí óõààí çîãñîíãè áàéäàëä îðæ íºëººëíº. ñ¿éðýõ àþóëòàé. Ñàõàð áàéãàëèéí áàéäëààðàà æèìñ, Ñî: Òýäíèé í¿¿ðíýýñ õàðààä òà çàðèì õ¿ì¿¿ñòýé ñàíàà çºãèéí áàë, çàðèì íîãîîíä îëääîã òóë ¿¿ãýýð îðëóóëæ ñýòãýëèéí òàëààð íü ÿðèëöàæ áîëíî. áîëíî. Õ¿ì¿¿ñ ººðñäèéí ñýòãýë ñàíààíû áàéäëûã áóñäàä ÖÀÃÀÀÍ ÁÓÄÀÀ, ÖÀÃÀÀÍ ÃÓÐÈË: Õ¿ì¿¿ñ öàãààí áóäàà, ìýäð¿¿ëýõèéã èë¿¿ä ¿çäýã áîëîâ óó ýñâýë íóóõûã îðîëääîã öàãààí ãóðèë õýðýãëýñýí õýâýýð áàéâàë ºâ÷èí ýìãýã áîëîâ óó? ýñýðã¿¿öýõ äàðõëàà íü áóóð÷ äîðîéòíî. Áóäàà àìèí äýì, ýðäýñ, ýíçèì, óóðàã, ôèãìåíò, í¿¿ðñ óñ, ººõ òîñíû ñóäàë Çàð÷ìóóä á¿õèé 7 äàâõðààòàé áàéäàã. Áóäààã áîëîâñðóóëàõ ÿâöàä À. ÝÑÑî áîë ìàø ÷óõàë. ßàãààä ãýâýë ò¿¿íã¿éãýýð òà á¿õ äàâõðàà íü õàëüñëàãäàæ, íÿí ¿ð õºâðºë¿¿ä íü õàÿãäàí ýõëýýä õàðàõàä ìóó ìýò ñàíàãäñàí áîëîâ÷ èõýýõýí ¿íý áàãà çýðãèéí óóðàã, í¿¿ðñ óñ á¿õèé ãîëûí öàãààí õýñýã ë öýíýòýé ñàíààíààñ òàòãàëçàæ áîëçîøã¿é. ¿ëääýã. Ñ¿¿ëèéí áîëîâñðóóëàëò áîëîõ òàëüê ãëþêîçîîð Á. ÝÑÑî-ã¿éãýýð òà ººðòºº ìàø èõ òààëàãäñàí ñàíààíû ºíãºë㺺 õèéõýä  àìèíäýì, ýðäýñ, óóðãèéí ñ¿¿ëèéí ñóë òàëûã îëæ õàðàõã¿é áàéæ ìàãàä. óë ìºð àð÷èãääàã áàéíà. Áîð áóäàà áîëîí ¿ð òàðèàíû Â. ÝÑÑî-ã õèéõ íü òóõàéí ñàíàà íü ñàéí ìóó òàëóóäààðàà

Óóðàã òàðõèíû õîîë òýæýýë

Óõààíûã ýçýìø÷

2 ßðóó ñýòãýã÷

õàëüñàíä á¿õ øèì òýæýýë íü áàéäàã. Øàð áóäàà, àðâàé áóäàà, õºö áóäàà çýðãèéã îðëóóëàí õýðýãëýæ áîëíî. Õàðèí öàãààí ãóðèëûí îðîíä óëààí áóóäàéí áîð ãóðèë, õºõ òàðèàíû ãóðèë õýðýãëýõèéã çºâëºå. ÊÎÔÅ, ÖÀÉ: ªäºðò óóñàí õýäýí àÿãà öàé, êîôå íü õ¿íèé áèå îðãàíèçìààñ êàëüöèé, ìàãíèé, êàëèé çýðýã ¿ð àøèãòàé ýðäñ¿¿äèéã øýýñýýð õººí ãàðãàäàã. Õýäèé òèéì ÷ ýì÷èëãýýíèé çîðèëãîîð óðãàìëûí ãàðàëòàé öàé óóæ áîëíî. Öàé, êîôåä àãóóëàãääàã êîôåéí óóõàä öóñíû äàðàëò èõýñãýæ øýýñ èõýýð ÿëãàðóóëäàã. Êîôåéí òàðõèí äàõü ñóäàñíû òºâèéã öî÷ðîîäîã òóë ñýðãýýæ áàéãàà ìýò ñàíàãääàã. Èõýíõ õ¿ì¿¿ñ ñýðãýýäýã, ñàéõàí áàéäàã ãýñýí øàëòãààíààð öóñíû äàðàëòàà èõýñãýõèéã çºâøººðäºã íü òýíýã õýðýã. Ýíý ñàéõàí ãýõ áàéäàë íü ç¿ðõíèé øèãäýýñ, ñàà òóñàõàä ë õ¿ðãýíý. Öóñíû äàðàëò ºíäºð áàéõ íü óóðàã òàðõè, ç¿ðõ, Ẻðèéã ãýìòýýõ àþóëòàé. ÕÈÉƯ¯ËÑÝÍ ÓÍÄÀÀ: Èéì òºðëèéí óíäàà íü ººðòºº èõ õýìæýýãýýð áîëîâñðóóëñàí ñàõàð àãóóëäàã áºãººä èõ õýìæýýãýýð õèéãääýã ýíý îðö íü öààøäàà öóñàíä áàéõ ¸ñòîé ñàõàðûí õýìæýýã áàãàñãàäàã áàéíà. Êîíñåðâàíò íü áèå îðãàíèçìûí ¿éë àæèëëàãààã õÿìðààí áèå ìàõáîäèéã ýñèéí ò¿âøèíä ãýìòýýæ áàéäàã. Õèéæ¿¿ëñýí óíäààíû îðîíä öýâýð óñ áîëîí æèìñ, íîãîîíû ø¿¿ñèéã îðëóóëàí õýðýãëýæ áîëíî ø¿¿ äýý. ÀÐÕÈ, ÒÀÌÕÈ: Òàìõè òàòàõ ¿åä óòàà íü õ¿÷èëòºðºã÷èéí õàìò òàðõè ðóó þ¿ëýãäýõ áºãººä áîäîõ ñýòãýõ ¿éë ÿâöûã ñóëðóóëäàã. Ñýòãýë õºäºëñºí, óóðëàñàí ¿åä òàìõè òàòàõàä òàéâøèð÷ áàéõ øèã ñàíàãääàã íü ¿íýí õýðýãòýý òèéì áèø áºãººä õàðèí òàðõèíû ýñ¿¿äèéí õîîðîíäûí õîëáîîã ñóëðóóëæ, ñààòàëä õ¿ðãýäýã íü òàéâøèðñàí ìýò ñýòãýãäýë òºð¿¿ëäýã. Àðõè íü õ¿íèéã ìàíñóóðóóëààä çîãñîõã¿é òàðõèíû ýñèéã ÷èìýýã¿é ñ¿éòãýí óóðàã òàðõè, ìýäðýëèéã õºíººäºã áàéíà. Àðõè òàìõè õî¸óë äàðõëààíû ñèñòåìòýé õàðøèëäàã. Õ¿í áèåíýýñ íü ãàäàãøëàõ ¸ñòîé àþóëò íÿíã ººðòºº òýýñíýýð íÿíãóóä àæëàà õèéí ºâ÷èí ýñýðã¿¿öýõ äàðõëààíû ñèñòåìèéã ýâäýæ ýõýëäýã. ¯¿íä õ¿íèé ìýäýýëýë ñàíàõ ÷àäâàð õ¿÷òýé íýðâýãääýã. 25 ìã íèêèòîí á¿õèé íýã øèðõýã ÿíæóóð òàòàõàä ë Ñ àìèí äýì áîëîí áóñàä ¿ð àøèãòàé øèì òýæýýë¿¿ä ¿ðýãääýã. Íèêèòîí ÿã ë àðõè øèã õ¿íèé áèåèéí ãîðìîíû㠺人äºã áºãººä õî¸óëàíã íü õýðýãëýâýë ¿éë÷èëãýý íü á¿ð õ¿÷òýé íºëººëæ, àþóëä õ¿ðãýíý. Îþóíû ÷àäâàðûí IQ òºâ

Õ¿í äîòîðõè õ¿í Òàíû äîòîð õ¿í áàéíà ãýâýë èòãýõ ¿¿? Õààÿà õè÷ýýëýý õèéõ ãýýä íîìîî óíøààä ë áàéäàã ýöýñò íü îéëãîñîí ç¿éëã¿é áè þó óíø÷èõâàà ãýæ áîääîã. Õàðèí òýð ¿åä ìèíèé òàðõè ÿà÷èõñàí þì áý? Óíøààä áàéõàä þó ÷ îéëãîäîãã¿é. Ýñâýë ýíý øèíæëýõ óõààíû íýð òîìú¸î, òîäîðõîéëîëò áîëîõîîð îéëãîìæã¿é áàéãàà þì áàéíà ãýýä áóñäààñ àñóóõàä îéëãî÷èõñîí ë áàéäàã. Èíãýýä òà ººðèé㺺 ÷àìëàæ ººðòºº ãîìäîæ ÿàãààä áè îéëãîäîãã¿é þì áý ãýñýí àñóóëòûã ººðòºº òàâüæ ñòðåññò îðäîã. Ýíý þóíûõ âý? Òýãâýë á¿õíèéã óäèðäàã÷ áèäíèé äîòîðõè õ¿í ìààíü ýíý õè÷ýýëèéã óíøèõûã õ¿ñýýã¿é ãýñýí ¿ã. ßàãààä ãýâýë äîòîðõè õ¿í ººð þì áîäîæ áàéñàí áîëîîä òýð. Çàðèìäàà áèä þì áîäîæ ñóóõäàà áóñäûí õýëæ áóéã àíçààðäàãã¿éòýé àäèë ø¿¿ äýý. Òýãýýä ë áèä ä¿íãèéí òºëºº áóñäààñ õè÷ýýëýý õóóëààä ºíãºðäºã ÷ ñýòãýë òàâã¿é íýã ë þìàíä ñàíàà çîâîîä áàéõ øèã ñýòãýãäýë òºðäºã ø¿¿ äýý. Ýíý þó õýëýýä áàéíà âý ãýâýë äîòîðõè õ¿í ìààíü áèäíèéã ¿íýëýõã¿é áàéãààãèéí òîä èëðýë. Õààÿà áèä 7 õîíîãèéã ìàø èõ à÷ààëàëòàé ºíãºð¿¿ëæ ýíãèéí ¿åä 30 õóóäàñ óíøèõ ãýæ çîâäîã áîë îäîî á¿ð íýã íîìûí õýìæýýíèé ç¿éë ñóäëàõ áîëîõ íü ãýñýí òºâºãøººñºí áîäîë öóõàñ áîäîãääîã ÷ õèéõ ãýñýí ç¿éëýý àìæóóëæ ÷àääàã. Óã íü èéì á¿òýýë÷ ÷àäâàð áèäýíä áàéäàã. Õàðèí ýíý ÷àíàð çàðèì ¿åä ÿàãààä àëãà áîë÷èõäîã âý? Õýðâýý á¿òýýë÷ ñýòãýõ¿éã¿é áîë ÿìàð ¿ð äàãàâàð èðýõ áîë ãýæ áîäîæ áàéñàí óó? Ýíý àñóóëò òàíä íýãèéã áîäóóëæ õî¸ðûã ìýäð¿¿ëýõ áàéõ. Õ¿ì¿¿ñ ººðèéíõººðºº áàéõ øèã ñàéõàí þì áàéõã¿é ãýæ ÿðüöãààäàã. ªºðèéíõººðºº áàéõ. Õýí íýãýí õ¿íä õàéðòàé áîëæ ò¿¿íèéõýý òºëºº ººðèé㺺 ººð÷ëºõ íü ººðèéíõººðºº áàéíà ãýñýí ¿ã ¿¿? Àëü ýñâýë äîòîðõè õ¿íäýý èòãýæ çàõèðàãäàæ áàéâàë ººðèéíõººðºº áàéíà ãýñýí ¿ã ¿¿? Ýíý á¿õíèé ýöýñò òà, áè ÿìàð õ¿í áý ãýäãýý íýâòýðõèé ìýäýæ ä¿ãíýæ ÷àääàã áèë ¿¿. ×àääàã áîë äîòîðõè õ¿íòýéãýý íýãäýí íýãýí ìàõáîäü îþóí óõààíû òºãñ íèéëýìæ áîëîõîî ìýäýðíý. Õ¿ì¿¿ñ äîòîðõè õ¿íòýéãýý á¿ðýí îéëãîëöäîãã¿éí óëìààñ çºð÷èëä õ¿ðäýã. Ýíý çºð÷뺺ñ ãàðàõûí òóëä ºäðèéíõºº õýñýãõýí õîðìûã ººðòºº çîðèóëæ äîòîð õ¿íòýéãýý ÿðèëöàõ õýðýãòýé. Õýðâýý ÿðèëöàæ ÷àäàõã¿é áàéãàà áîë áÿñàëãàë õèéõ íü ÿðèõ ÷èí õ¿ñëèéã òàíü íýýæ ºãíº. Äîòîîä çºð÷èë íü ç¿¿ä çºí ñîâèíòîé õîëáîîòîé áàéäàã. Òèéì ó÷ðààñ ñýòãýë ñàíàà õî¸ðäîæ õ¿ñýë, óõààí õî¸ð çºð÷èëäºæ áàéäàã. Ýíý íü òàíû èòãýë ¿íýìøëèéã ìîõîîæ ñòðåññò õ¿ðãýäýã. Èéì äîòîîä çºð÷èëã¿é áàéâàë òà ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëæ ÷àäíà. ªºðèé㺺 õºãæ¿¿ëýõäýý ººðò áàéãàà çîðèëãîî áèåë¿¿ëýõèéí òóëä þó õ¿ñýæ áàéãààãàà ìýäýð÷ äîòîð õ¿íòýéãýý õàìòðàí íýãýí ñýòãýëýýð º÷¿¿õýí áàãà ÷ ãýñýí èäýâõè ãàðãàâàë àãóó èõ àìæèëò òàíû ºìíº áàéíà. Àìæèëòàà ìýäðýõèéí õýðýýð òà ñàíàà áîäîë, àâúÿàñ ÷àäâàðàà çîðèëãîäîî àøèãëàñíààð àìüäðàõûí óòãà ó÷ðûã óõàí îéëãîæ ãýãýýðýõ¿éä õ¿ðýõ ìºðººäºë òàíü áèåëýõ áîëíî. Òà ÷ ãýñýí òîäîðõîé çîðèëãîòîé áàéãàà áèç. Òýãâýë ÿã îäîîíîîñ ººðèéí íººö áîëîëöîîãîî àøèãëàí çîðèëãîäîî õ¿ðýõ çîðèëò òàâèàä ¿íýí ñýòãýëýýñýý õýðýãæ¿¿ëýýä ¿ç. Èíãýâýë òàíû ÷àäâàðëàã ýì÷, ýðäýìòýí áîëîõ ãýñýí öààøäûí çîðèëãî îéðõîí áàéãààã ñàíààðàé. Õè÷ýýëýý õèéæ ýõëýõäýý ººðèéí äîòîðõè õ¿íýý õè÷ýýë õèéõýä áýëòãýõ õýðýãòýé. ßàãààä ãýâýë îéëãîõã¿é íýã öàã óíøñàíààñ îéëãîîä òàâàí ìèíóò óíøñàí íü èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé. Èéì ó÷ðààñ äîòîðõè õ¿íèéõýý òýõýõñýí èíãýõñýí ãýñýí õ¿ñëèéã ò¿ð ñàòààðóóëæ áè ÿã îäîî ¿¿íèéã ë õèéõ ¸ñòîé ãýæ ò¿¿íòýé òîõèðîëöîí òýð ç¿éëäýý òºâëºðºõ õýðýãòýé. Èíãýæ îþóí ñàíààãàà “õýñýí òýí¿¿÷ëýõ”-ýýñ õàìãààëæ ÷àäâàë ÿìàð íýãýí áîäîõ ç¿éëã¿é õè÷ýýëýý õèéõ íººö áîëîëöîî ÿìàð ÷ îð÷èíä õàíãàãäàíà. Õýðâýý òýð õè÷ýýëèéã õèéõ äóðã¿é áàéãàà áîë ÿàâàë ýíý õè÷ýýëä áè ñîíèðõîëòîé áîëîõ âý ãýäýãò àðãóìåíò äýâø¿¿ëæ ÷àääàã áàéõ ¸ñòîé. Õ¿ì¿¿ñ ººðèé㺺 ñàéõàí àìüäðàõûí òóëä áè ñóð÷ áàéíà ãýæ áîääîã. Õàðèí òà ñóðàõûí òóëä áè çîâæ àìüäàðäàã ãýñýí ñýòãýõ¿éãýý𠺺ðèé㺺 ººð÷èëæ ÷àäâàë ìºðººäºë àç æàðãàëäàà õ¿ðýõýä òàíü õàìãèéí äºò çàì áàéõ áîëíî. ÝÌØÓÈÑ ÀÓÑ 2-ð êóðñûí îþóíòàí Ñ.Ãîí÷èãñóìëàà

3 ßðóó ñýòãýã÷ Õàðüöààíû óðëàãèéí õýðýãëýý

áîëîõã¿é. Óõààíòàé õ¿í èëýðõèé áàéãàà áóñäûí òóðøëàãààñ ñóð÷ óõààæäàã. Óõààí ìóóòàé õ¿í ºíãºðñºí õîéíîî ººðèéí á¿òýëã¿éãýýñ ñàíàà àâäàã ÷ òóðøëàãàæäàãã¿é. Àíõààðàë ìýäðýìæèéí òóðøëàãàòàé áàéæ ñóð. ªºð áóñäûí ñàéí ñààð õî¸ðûã ÿëãàäàã áàé. Òàíèõ òàíèõã¿é õ¿ì¿¿ñòýé õàðèëöàõäàà þóã ìýäýæ áîëîõ òóõàé ÿìàãò áîä. Ñàéíûã äàãàâàë ñàðíû ãýðýë òóñäàã. ªºðò áàéõã¿éãýý ºðººëººñ ìýäýõèéã õè÷ýý. Äîëîîí ÿìààòàé àéëä ñ¿¿ áèé äîãëîí ºâãºíèé õàð óõààíä ýðäýì áóé. ªºð áóñàäòàé õàðèëöàæ ìýäëýã îëæ àâ. Ìýäñýíýý ñàéòàð òóíãààí íÿãòàëæ áîäîõ õýðýãòýé. Èíãýõã¿é ÿàãààä òýãýâ ãýäãèéã áîä. Ñàéíûã äàãàâàë íàðíû áèø ñàðíû ãýðýë ãýäãèéã áîäîæ ¿çñýí ¿¿? ×óõàì þóã àâàõ, ãýýõýý øèéäýæ áàé. Íýãýíò øèéäñýí áîë àìüäðàëä õýðýãæ¿¿ëæ ñóð. Áººí, öººí õ¿íòýé ÿðèàä ¿ç. Õýðõýí õ¿ëýýæ àâ÷ áàéãààãààð íü ººðèé㺺 ä¿ãíýæ áîëíî. Ìýäëýãýý àìüäðàëààð áàòàëãààæóóë. Àìüäðàëààð áàòàëãààæñàí ìýäëýã õýçýý ÷ ìàðòàãääàãã¿é. Ìýäëýãèéíõýý õýðýýð õ¿íèé îþóí óõààí áîëîâñîðäîã. Áîëîâñðîõ òóñàì õ¿í óëàì èðãýíëýã-íèã¿¿ëñýíã¿é ñýòãýëòýé áîëæ èõèéí èõèéã õèéæ á¿òýýäýã. Ãàíöààðàà áàéõäàà òºðñºí áîäëóóä ¿íýòýé. Ýãýë áîð áîäëóóäûí öààíà îëîí îëîí ãýðýëò ñàíààíóóä áèé. Ãàíöààðàà áàéæ áîäîæ, ñýòãýæ ¿ç. Ìýäëýãòýé áàéõ íýã ãîë øààðäëàãà áóñäûã ñîíñîõ ÿâäàë. Ñàéí ñîíñîæ ÷àäàõ íü ñàéí ÿðèëöàã÷ áîëäîã òºäèéã¿é ñàéí ìýäëýãòýé ãýãääýã. Õýä õýä óíøààä îéëãîîã¿é ç¿éëýý ãàíö óäàà ñîíñîîä îéëãîõ ÿâäàë ÷ áàéäàã. Õ¿íýýñ ñîíñîõ íü îéëãîîã¿é ç¿éëýý ëàâøðóóëàí ãàçàð äýýð íü ìýäýæ áîëäîã äàâóó òàëòàé. Áóñäààñ ñîíñîæ ìýäëýãýý íýì. Öàã ãàðãà, çîðèóä öàã ãàðãà Èëòãýã÷ õ¿í ººðòºº áîëîâñðîõ öàã ºäºð òóòàì ãàðãàõ ¸ñòîé. ªäºðò ÿäàæ 10-15 ìèíóò ººðèéíõºº ìýäëýã áîëîâñðîëä çààâàë öàã ãàðãà. 15 ìèíóò ãýäýã áàãà õóãàöàà áèø. Ñàðûí äàðàà 450 ìèíóò áóþó á¿òýí íýã ºäðººð ìýäëýãýý äýýøë¿¿ëñýí ãýñýí ¿ã. Æèëä 12 ºäºð 100 öàã çàðöóóëàõ íü 4 æèëä 50 ºäºð áîëíî. Ýíý íü 2 æèë òóòàì ìýäëýã äýýøë¿¿ëýõ ñàðûí äàìæàà òºãñººä áàéíà ãýñýí ¿ã. Òàâ, çóðãàà, òàâü, æàðàí íàñàíäàà ñóðàõ áîë þó ÷ áèø. Êàíàäûí Òîðîíòîãèéí èõ ñóðãóóëèéã 93 íàñòàé ºâãºí àìæèëòòàé òºãñ÷ ñýòãýë ñóäëàà÷èéí äèïëîìîî ãàðäàí àâ÷ýý. Ýðäýì ìýäëýã ãýäýã íü ºíäºð óóëûí îðãèë ìýò, óóëàíä àâèðàõàä áèå ÷àðìàéíà. Ýðäìèéã ñóðàõàä óõààí ÷àðìàéíà. Óóëûí îðîéä õ¿ðâýë îð÷èí ãàçðûí ¿çýñãýëýíòýé áàéäàë òîäîðõîé õàðàãäàíà. ¯¿í ë¿ãýý ýðäìèéã ñóðâàë õàìàã þìíû ó÷èð ñàéõàí ìýäýãäýíý /Àêàäåìè÷ Ö.Äàìäèíñ¿ðýí/ Îëæ àâñàí ìýäëýã ¿íýí ¿¿? ýðãýëçýýòýé þó? ãýäãèéã öààøèä ã¿íçãèéð¿¿ëýí ìýä. Îþóí óõààí íü õºãæñºí èëòãýã÷èéí ÿðèà ÿìàãò òîâ÷ òîä îíîâ÷òîé áàéäàã. Ýíãèéí áîëîîä ÿðóó ñàéõíààð ñîíñîãääîã. Èëòãýõ óðëàãèéí ¿å ¿åèéí îíîë÷èä ìýäëýãòýé áàéõ çàð÷èì øààðäëàãûã èëòãýõ óðëàãèéí ¿íäýñ áîëãîí òàâüæ èðñýí. Àéäñààñ àíãèæèð÷ èòãýëòýé áîëîõ çàì áîë ìýäëýã. Ýðäýì ìýäëýãèéíõýý õ¿÷ýýð ãàéõàìøèãèéã á¿òýýñýí àëäàðòíóóäûã òîîëæ áàðàõã¿é. Óíø áàñ äàõèí óíø, ¿íýíèéã îëæ ìýä, òóðøëàãàòàé áàéæ ñóð, áóñäààñ ìýäëýã îëæ àâ, ñýòãýæ áàé, ìýäëýãýý áàéíãà íýì. Ìýäëýãã¿é áàéõ òóñìàà ë õ¿í ìóõàð ñîõîð ñ¿ñýãò èòãýäýã. Äàëäûí õ¿÷èíä õè÷íýýí èõ èòãýíý òºäèé ÷èíýý øèíæëýõ óõààíû ìýäëýãã¿é áàéãàà õýðýã. Ãàíö ¿ãýýð õýëáýë õóóðàì÷ ìýäëýãòýé áàéíà ãýñýí ¿ã. Æèíõýíý ìýäëýã ë ÿäðàõûí öàãò ¿ë îðõèõ ÿíàã, ÿìàð ÷ ¿åä õóëãàéä ¿ë àâòàõ ýðäýíý. Íýýëòòýé ìýòãýëöýýíèé õîëáîî Á.Ãýðýë

Èëòãýõ óðëàã àëáàí õààã÷äàä á¿ð ÷ õýðýãòýé. Õ¿íýýð þì õèéëãýõ öîðûí ãàíö àðãà áàéäàã. Ýíý áîë þì õèéõ õ¿ñëèéã íü òºð¿¿ëýõ ÿâäàë. Õ¿ñëèéã íü òºð¿¿ëýõýä óðàìøóóëæ, èòãýë õ¿ëýýëãýæ øàãíàäàã àðãà áàéäàã. ¯¿íèé äîòðîîñ óðàìøóóëàõ àðãà õàìãèéí èõ ¿ð ä¿íòýé. Óðàì ãýäýã óóö õóãàëàõòàé ä¿éæ î÷äîãèéã àëáàí õààã÷ á¿ð ñàíàæ ÿâáàë çîõèíî. Áàéãóóëëàãûí àæèëëàãñàäûí 90% íü óðàì õóãàëñàí ¿ãíýýñ áîëæ ãîìäîëòîé ñýòãýë äóíäóóð áàéãààãàà ÿðüäàã. ×èí ñýòãýëýýñýý öàãèéã íü îëæ õýëñýí ¿ã ¿íý õºëñíººñ ÷ ¿íýòýé. Ò¿¿íýýñ ãàäíà óóëçàëò, çºâëºë㺺í, õóðàë öóãëààí óäèðäàõ, áàÿð ¸ñëîëûí àðãà õýìæýý öýíã¿¿í õºòëºõ õ¿í ãàäíààñ õàéæ ýðýõ áèø àëáàí õààã÷ á¿ð ººðñ人 õºã溺æ õºòºëæ ÷àääàã áàéõ ¸ñòîé. ×àäàõ ÷àäàõäàà ºíäºð ò¿âøèíä õèéæ ñóðñàí áàéâàë çîõèíî. ªì㺺ëºã÷èä, õóóëü÷äûí ºìíºº áàðèõ ãîë çýâñýã áîë èëòãýõ óðëàã. ªðíèéí ø¿¿õèéí óðàí ¿ã íü èëòãýõ óðëàãèéí ºâºã ýöýã íü áàéñàí. Õ¿íëýã èðãýíëýã íèã¿¿ëñýíã¿é, ¿ëýìæ ñýòãýëèéí ¿íýí ¿ã, óðàí ÿðóó ¿ã ÷óõàìõ¿¿ ýíäýýñ ë öóóðàéòàæ áàéõ ó÷èðòàé. Õýðýãòýíä îíîîñîí ÿëûã íü óõàìñàðëàòàë íü õýëæ ÷àääàã õóóëèéíõíààðàà áèä áàõàðõàõ áîëíî. ßðèàíû óðëàã, õàðüöààíû óõààíûã õîñëóóëàí ýçýìøýýã¿é õ¿í áèçíåñìåí áèø. Ó÷èð íü ¿ã ÿðèàíûõàà õ¿÷ýýð ë íàéäâàðòàé ò¿íøòýé áàéæ ÷àäíà. ªðãºí çàõ çýýëèéã íýýõ ýñýõ íü òàíû ÿðèõ õàðüöàõ õîñîëìîë ÷àäâàðààñ øàëòãààëíà. “Ìýðãýä ãàðàõ îðîí äýýæ áè÷èã”-ò èëòãýõ óðëàã áîë õàðüöààíû ñî¸ë äàõü ÷àäâàðûí ø¿òýí áàðèëäëàãà áºãººä ÿðóó ñîíñãîëîíòîé ÿðèõ ÷àäâàðûã ýçýìøèõ øèíæ áîëíî. Õàðüöààíû ñî¸ëûí óñàíä ¿íäñèéã íü äýâòýýãýýä ýãøìýë ãàçàð ìýò áîëãîîä ÿðèõ ÷àäâàðûí ¿ðèéã öàöâààñ èëòãýõ óðëàãèéã õÿëáàð ýçýìøèæ áîëíî ãýæýý. Ýíý á¿ãäýýñ ¿çýõýä õ¿í ç¿òãýë ñýòãýë ãàðãàæ áàéæ ýçýìøâýë çîõèõ ýðäìèéí íýã-èëòãýõ óðëàã ãàðöààã¿é ìºí. Îð÷èí ¿åä õóäàëäàà, ¿éë÷èëãýý íýí ºðãºææýý. ¯éë÷ë¿¿ëýã÷ýý óãòàí àâàõààñ, ¿äýí ÿâóóëàõ õ¿ðòëýõ õóãàöàà òàíû àìüäðàë, õóâü çàÿàã ÷ øèéäýæ ìýäíý. ßìàð ÷ áàéñàí îðëîãî ò¿íøëýëèéã ÷èíü ëàâòàé øèéäíý. Õ¿íèéã ãàäíààñ íü, õàðàãäàõ áàéäëààñ íü ÿëãàâàðëàí õàíäàæ ë áîëîõã¿é. Àâáàë àâ, áàéâàë áàé ãýñýí ñýòãýëãýý òàíûã ìóõàðëààä çîãñîõã¿é, á¿ð õîîñðóóëíà. Õýíèéã ÷ áîëîâ áàÿðëàí óãòàæ, áàÿðëóóëàí ¿äýæ áàé. Èíãýæ ÷àäâààñ òýð ýíý óäàà þó ÷ àâààã¿é, þó ÷ ÿðèàã¿é ÷ íýã ë ºäºð òàíààñ, çºâõºí òàíààñ ë õóäàëäàí àâ÷ çºâõºí òàíòàé ò¿íøëýõ ãýæ èðýõ íü ìàãàä. Áàéíãûí ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ ãýäýã áàéíãûí íàéðñàã õàðüöàà. Þó ¿íýí áý? Ýíý ¿íýí. Íýã ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ýý àëäñàíààñ õî¸ð àæèëòàíàà õàëñàí íü äýýð. Ìºí ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ ñàéõàí ààøòàé, ÿëäàì áàéâààñ ¿éë÷ëýã÷ áàðààíûõàà ¿íèéã áóóëãàäàã íü õóóëü. Þó ¿íýí áý? Ýíý áàñ ¿íýí. Õî¸óëàà ÿëäàì ýëýãñýã õàðüöâààñ àâ÷, ºã÷ áóé áàðààíû ¿íý öýíý ¸ñòîé þó ÷ áèø. Ìýäëýã Õ¿íä óñ àãààð õýðýãòýéí àäèë àìüäðàëä ìýäëýã õýðýãòýé. Èëòãýë ÿðèàíä èíãýâýë ñàéí òýãâýë òààðíà, èéì ë áàéõ ¸ñòîé ãýñýí òîãòñîí ä¿ðýì æîð áàéõã¿é, áàéõ ÷ àðãàã¿é þì. Ãýâ÷ àíõààðàë òàòñàí àìüä èëòãýë ÿðèà íü àìüäðàëä õýðýãæèõäýý ç¿é òîãòîëò óõàãäàõóóí á¿õèé íàðèéí òîãòîëöîîã áèé áîëãîäîã. Íýãýíò íàðèéí òîãòîëöîîòîé áîëîõûí õóâüä ººðèéí çàð÷èì, ò¿¿íä òàâèãäàõ øààðäëàãóóä ¿éë÷èëäýã. Èëòãýõ óðàí ÷àäâàðûí ¿íäñýí çàð÷èì íü ìýäëýã. Ìýäëýã áîë õ¿÷ ìºí ãýäýã. Õ¿÷òýé èëòãýã÷ ººðòºº èòãýëòýé áîëäîã. Èòãýë îëñîí èëòãýã÷ õààíà ÷, õýäèéä ÷, õýíèé ÷ ºìíº, ÿìàð ÷ ñýäâýýð àéõ þìã¿é èëòãýæ ÷àääàã. Àéäàñ áîë ìýäëýãã¿éí ¿ð äàãàâàð. Ìýäëýãòýé õ¿í ¿ã õýëæ ÿðüæ èëòãýõ ÿâäëàà ººðèéí áàÿð áàÿñãàëàí áîëãîîä çîãñîõã¿é æèíõýíý àç æàðãàëàà áîëãîæ ÷àääàã. Õàðèí ýíý àç æàðãàë áîëñîí ìýäëýãèéã õààíààñ ÿàæ îëæ àâàõ âý? ßìàð øààðäëàãà òàâèãäàõ âý? õ¿í á¿ð ìýäëýãòýé õ¿÷òýé áàéõûã áîääîã, õ¿ñäýã. Ãýâ÷ õ¿í á¿ðèéí ñàíàñíààð áîëäîãã¿é. ßàãààä? ßàãààä ãýâýë … áàéíãà óíøäàãã¿é, ìýäýõèéã õ¿ñäýãã¿é, çîðèóëæ öàã ãàðãàäàãã¿é. Óíø – ìýä – çîðèóä öàã ãàðãà Áè ºíººäºð ýíä Þóíû ºìíº ìýäëýãòýé áîëîõ äàðààõ åñºí àðãûã ýçýìø: òà á¿õýíä õàíäàí - Ñóð. Ñóðãàëòàíä ñóó íýãýí ç¿éëèéã õýëüå.

- Ñóð÷ ìýäñýíýý áèå äààæ õºãæ¿¿ë. Ãýõäýý Ðè÷àðä Áàõûí - Óíø áàñ äàõèí óíø. çîõèîëîîñ èø òàòàí - Èëýðõèé õàðàãäàõ ¿íýíèéã îëæ ìýä. òýðõ¿¿ õýëýõ ç¿éëýý - Àíõààðàë ìýäðýìæèéí òóðøëàãàòàé áàéæ ñóð. òîäîòãîí ºã¿¿ëýõèéã - ªºð áóñàäòàé õàðèëöàõäàà ìýäëýã îëæ àâ. õ¿ññýí þì. Ýíý áîë - Ãàíöààðàà áàéæ áîäîæ, ñýòãýæ ¿ç. íýãýí ýðõ ÷ºëººíä - Áóñäûã ñîíñîæ ìýäëýãýý íýì. äóðëàñàí öàõëàéí - Çîðèóä öàã ãàðãà. òóõàé ºã¿¿ëäýã áýñðýã Îþóíû äàëàé áîëñîí íîìòîé íºõºðëºõ. Õ¿í çîõèîë áèëýý. Èõýíõ òºðºëõòíèé õºãæëèéí ò¿¿õýíä íîìîîñ ººð þó öàõëàé õîîë îëæ ¿ëäýæ, þó ýñ ¿ëäñýíèéã òîîöîõîä àìàðõàí. èäýõèéí òóëä çàãàñ÷íû Åãèïåòèéí Ïèðàìèä, Õÿòàäûí öàãààí õýðýì, Ýíýòõýãèéí çàâü òýíãèñèéí ýðýã Òàæ Ìàõàë ãýýä åðòºíöèéí ãàéõàìøèãóóä ¿ëäñýí íü áèé. õî¸ðûí äóíä ºìõ çàãàñ Ýíý íü äààí÷ öººõºí. Äîëîî ãýæ õóðóó äàðàí òîîëäîã. Òýãâýë æàðààõàéíû òºëºº ¿ã, ¿ãèéí õ¿÷ýýð ¿ëäñýí ãàéõàìøèãèéã òîîëîâ÷ ¿ë áàðíà. Àøóã õààíû áàéãóóëñàí Ïàòàëèïóòðà õîòîîñ ºíºº þó ÷ á¿õýë ºäðèéã íèñýæ ºíãºðººíº. Õàðèí Æîíàòàí õýìýýõ íýãýí ¿ëäñýíã¿é. Õàðèí Àøóã õààíû õýëñýí ¿ã íü ¿ëäýæ ºíººäºð çàëóó öàõëàé òýäãýýð öàõëàéíààñ òýñ ººðººð àãààðò ýðãýëäýí ÷ õýëýãäñýýð áàéíà. Òýãýõýýð ¿ã ãýäýã íóðæ óíàäàãã¿é, íèñýõ ñóðãóóëü õèéñýýð á¿õýë ºäðèéã ºíãºðººäºã áàéæýý. óðñààä ÿâ÷èõäàãã¿é, õóó÷èðäàãã¿é, ãàë ò¿éìýðò øàòàæ Ò¿¿íèé òóõàé áóñàä öàõëàéíóóä ººð çóóðàà òýð òýíýã õîîë óñòäàãã¿é, õàðèí ÷ óëñ ¿íäýñíèéõýý áàõàðõàë áîëñîí ¿ëãýð îëæ èäýõã¿é èíãýæ óòãà ó÷èðã¿é íèñýæ áàéãààä ¿õíý äýý äîìîã àìàí çîõèîë, àÿ äóó ñî¸ë óðëàãò áèåæèí ìºíõºð÷, ãýæ ÿðèëöäàã áàéëàà. ̺í ãýðèéõýí íü ÷ ò¿¿íèé ýíý áàéäàëä õ¿ì¿¿íèé îþóíû ìàíëàé íîì ñóäàðò øèíãýäýã àæýý. äóðãóéöýí îëíû æèøãýýð àìüäðàà÷ äýý õýìýýí ¿ãëýæ ýõýëäýã Ì ý ä ý ý ë ë è é ã í ý ã ó í ø à à ä á î ë ë î î ã ý æ ¿ ç ý õ í ü áàéæýý. Íýãýí ºäºð ýýæ íü Æîíàòòàíãààñ ÷è õîîë îëæ èäýõã¿é ó÷èð äóòàãäàëòàé. Øààðäëàãà õàíãàõã¿é. Íîìûã àíõ íèññýýð áàéãààä ºëñºæ ¿õýõ âèé äýý. ßàãààä ºäºðæèí㺺 èíãýæ ó í ø è õ à ä ø è í ý ò à í è ë ò à é ó ÷ è ð ä à ã . À õ è í ò ¿ ¿ í è é ã óòãàã¿é ººðèé㺺 çîâîîí íèñýæ áàéäàã þì áý äýý ãýæ àñóóõàä óíøèõàä õóó÷èí íºõºðòýéãýý óóëçñàí ìýò áîëäîã. Æîíàòòàí ºëñºæ öàíãàí ÿñ àðüñ áîëîõ íü íàäàä õàìààã¿é ýý Õýä äàõèí óíøèæ, íÿãòàëæ, õóó÷èí ìýäýõ àíä íºõºðòýéãýý ýýæýý. Òà íàð îéëãîæ áàéíà óó. Áè çºâõºí àãààðò þó õèéæ ÷àäàõ þó õèéæ ÷àäàõã¿éãýý ìýäìýýð áàéíà. Åð人 ë ýíý. Áè çºâëºëäºæ áàéõ øààðäëàãàòàé. Èíãýõ íü ºíãºö ìýäëýãýýñ ñóðàëöàõûã ë õ¿ñýæ áàéíà ø¿¿ äýý ãýæ õàðèóëæýý. Ààâ íü òîäîðõîé ìýäëýãò, òîäîðõîé ìýäëýãýýñ ã¿í ìýäëýãò ýöýñò íü íººö ìýäëýãò øèëæäýã. Óíøèõûí çýðýãöýý äýðãýäýý öààñ Õýðýâ ÿìàð íýãýí ç¿éë ñóðìààð áàéãàà áîë èäýõ õîîëîî îëæ ñóð. Ýíý íèñýõ îðîëäëîãî ÷èíü ¿íýõýýð àÿòàéõàí áàéíà. Ãýõäýý ¿çýã áýëýí áàéëãàæ çààâàë òýìäýãëýë õºòëº. Èíãýñíýýð íèñëýý ãýýä õîäîîä ä¿¿ðäýã¿éã ÷è ìýäíý ø¿¿. ×èíèé íèñýõ çàéëøã¿é õýðýãòýé áàðèìò, îãíîî çýðãèéã äàõèí õàéõ øàëòãààí áîë çºâõºí õîîë õ¿íñ îëîõ ÿâäàë ãýäãèéã õýçýý ÷ á¿¿ øààðäëàãàã¿é áîëíî. Ø è í ý ì ý ä ë ý ã ý ý ð î þ ó í ó õ à à í à à ö ý ë ì ý ý . ìàðò ãýæ õýëæ öàõëàéí àìüäðàëûí áîäèò áàéäëû㠺㿿ëýõýä Øèíý ìýäëýã íü èëòãýã÷ õ¿íä çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé. Èëòãýã÷ Æîíàòòàí òîëãîé ãóäàéëãàí àìüäðàë çºâõºí õîîë îëîõûí òºëºº õ¿í þóíû ºìíº áèå äààæ èëòãýë ìýäýýëýë áýëòãýõ õýðýãòýé. ãýæ ¿¿ õýìýýí ººðººñºº àñóóñààð æèðèéí òýäãýýð öàõëàéí Ýðäýì øèíæèëãýýíèé áàãà õóðàë, òºñºë øàëãàðóóëàëòûí àìüäðàëààð àìüäàð÷ õ¿ñýë ìºðººä뺺 õÿçãààðëàõààð áîëîâ. çºâëºãººí çýðýãò îðîëöîæ, áóñäûã ñîíñîæ, óðàí óíøëàãà, Òýð áóñàäòàé ë àäèë ºäºðæèí㺺 ë õîîëíû àðààñ õººöºëäºí èëòãýëèéí òýìöýýíä õ¿÷ýý ¿çýõ õýðýãòýé. Óñàíä ñýëæ ñóðàõ ãýæ ÿâàõûã îðîëäîâ÷ ýíý íü ò¿¿íä òààëàãäàõã¿é áàñ óòãàã¿é áàéãàà õ¿í ýðýã äýýð ñóóãààä áàéâàë õýçýý ÷ ñýëæ ñóðàõã¿é. ñàíàãäàæ áàéëàà. Íýãýí ºäºð äóð ¿ë òºðºì ýíý àìüäðàëûíõàà ºäºðæèí ºíãºðººñºí íèñëýãèéí ¿ð ä¿íä àðàé ÿäàí àãíàñàí Í¿äýíäýý èëýðõèé á¿õíèéã ìýääýã ãýæ á¿¿ áîä. Õàðñààð æàðààõàéãàà ºëñãºëºí õºãøèí öàõëàéíû ºìíº çîðèóä óíàãàõ áàéæ õàðäàãã¿é, ñîíññîîð áàéæ ñîíñäîãã¿é, ìýäñýýð áàéæ ¿åäýý Æîííàòàí ýíý á¿õýíä ÿìàð óòãà áàéíàà õýìýýí ººðººñºº ìýääýãã¿éãýý ìýä. Õàðàãäàõ áàéäàëä áèòãèé õóóðò. Íàð àñóóãààä ÿìàð÷ óòãà àëãà, õºãøèð÷ ºòºëñºí õîéíîî õîîë äýëõèéã òîéðîõ ìýò ¿çýãäýõ àòàë ¿íýíäýý äýëõèé òîéð÷ èäýõýýñ ººð äóðñàìæã¿é ýíý ºâãºí öàõëàéí àäèë áàéõ ¸ñòîé ýðãýäýã. Òàéâàí áàéäàëä á¿¿ àâò, á¿õ þì õºäºë㺺íèé õ¿÷èíä îðøèí òîãòíîäîã. Í¿äýíä èë áàéãàà ¿íýíèéã îëîõã¿é þì ãýæ ¿¿ áè õýìýýí áîäîâ. Òèéìýý áè èíãýæ öàãàà äýìèé ºíãºðººõèéí îðîíä õ¿ñýë ìºðººäºëòýé áàéæ áîëîõ ø¿¿ áîë äàëä áóéã ÿàõàí ìýäðýõ È ë ý ð õ è é õ à ð à ã ä à õ ¿ í ý í è é ã î ë æ ì ý ä äýý. Ñóðàõ ç¿éë ÿìàð èõ ãýý÷ ãýæ ººðòºº õýëýýä ºìíºõ õ¿ñýë Áèå ìàõáîäü íü ìýäðýìòãèé. Õàëàõ, õºðºõ, ºâäºõºº ìºðººä뺺 ¿ðãýëæë¿¿ëýõýýð øèéäæýý. Ýíý íü ò¿¿íä àìàð áàñ ìýääýã öî÷ðîìòãîé. Îþóí óõààíàà èéì ë ìýäðýìæ æàðãàëòàé áàéëàà. Æîíàòòàí öàõëàé áîëæ òºðñºí õýäèé ÷ àíõààðàëòàé áîëãî. Àíõààðàë ìýäðýìæèéã ãºëèéëãºæ øîíõîð øèã ä¿¿ëæ õàðààöàé øèã øóìáàí íèñýæ ñóðàõûã õ¿ñýæ “Õ¿í òºðñºí ÷ áàéã, ¿õñýí ÷ áàéã, õºðºí㺠ìºíãº, ãýð îðîí, ýäëýí ýçýìøëýý

áàéâ. ªºðººð õýëáýë òºãñ òºãºëäºð íèñýæ ñóðàõûã õ¿ññýí þì. Ò¿¿íèé ýíý ìºðººäºë õ¿ñýë íü á¿õíèéã ñóðàõ ãýñýí ýíýõ¿¿ ýðìýëçýë íü öàõëàéä ÷ áàñ çàãàñ÷íû çàâü ýðã¿¿ëäýí ºäºðæèí㺺 íýã ë õýâèéí óéòãàðòàéãààð íèñýõýýñ ººð õóâü çàÿà áàéäãèéã óéòãàðò ýíý àìüäðàëûã ÷è õ¿ñâýë ººðºº ººð÷èëæ ÷àäàõûã ÷è ìýäð¿¿ëæ í¿äíèéõýý ºìíºõ õºøãèéã àðèëãàæ àâúÿàñ ÷àäâàð óõààíàà àøèãëàí ººðèé㺺 øèíýýð íýýæ õ¿ññýíýýðýý áàéæ ÷àäâàë öàõëàé ÷ áàñ øîíõîð áîëæ áîëäîã þì áàéíà ãýõ èòãýëèéã òºð¿¿ëæýý. Ýíý çîõèîëä õàìãèéí ãîë íü õýí ÷ ººðººð ñýòãýõ àõóë ººðò õèéñâýðýýð îíîãäîîä áóé àëèâàà õÿçãààðûã äàâàí òóóëæ ýðõ ÷ºëººòºé áîëæ áîëîõ þì áàéíà õýìýýí áîäñîí ÿâäàë áºãººä ¿íýíäýý õóâü çàÿà ãýäýã áîë áèäíèé ººðñºä人 áèé áîëãîñîí õÿçãààðûí òóõàé òºñººëºë òºäèé ç¿éë, õýí ÷ ººðºº ººðèéíõºº óðüä÷èëñàí õóâü òàâèëàíãàà ººð÷èëæ ýðõ ÷ºëººòýéãýýð øèíý àìüäðàëä îðæ áîëîõûã ýíýõ¿¿ æîííàòàíû àìüäðàëûí øèíý óòãà ó÷ðààð òºëººë¿¿ëæýý. Áèä ºíººäºð ýíý çîõèîëä ãàðàõ æèðèéí öàõëàéíóóä øèã ¿ëãýí ñàëãàí àëõàæ ººðèé㺺 ººð÷ëºõ ãýñýí áóñ çºâõºí õîîë îëæ èäýõèéí òºëºº äýýä ñóðãóóëüä ñóð÷ áàéãàà þì ãýæ ¿¿. Õýðâýý áèä ýíý çîðèëãîîð ñóð÷ áàéãàà áîë ýíý áîäîëäîî ººðèé㺺 õ¿ë÷èõýýä ñóð÷ áàéãàà æèíõýíý ìºí ÷àíàðò õ¿ð÷ ÷àäàõ óó. Ýíý àñóóëòûã á¿ãäýýðýý ººðñºäººñºº àñóóöãààÿ ë äàà. Áèäýíä ýíý îþóí óõààí õîîë îëæ èäýõäýý àøèãëà ãýæ çàÿàñàí þì áîëîâ óó. Àëü ýñâýë îþóí óõààíàà íýýõèéí òóëä èä ãýæ õîäîîä çàÿàñàí þì óó. Ýðòíèé Ðîìûí Ñåíåêà òºðººä èäýæ óóæ ýöýñò íü ¿õýõèéã õîðõîé øàâüæ ÷ ÷àäíà. Õàðèí õ¿íèé àìüäðàë, ¸ãò ¿ëãýð õî¸ð óðò áîãèíîîðîî áóñ óòãà àãóóëãààðàà ¿íýëýãääýã þì õýìýýí ºã¿¿ëñýí áàéäàã. Ò¿¿íë¿ãýý áèäýíä óéòãàðòàéãàà𠺺ðñäèé㺺 õóóðàí ä¿íãèéí òºëºº õîäîîäîî ä¿¿ðãýõ õîîëíûõîî òºëºº ñóðàõààñ ººð ñóðàõ ãýãýýí õ¿ñýë øàëòãààí áàéæ ë òààðàà. Áèä í¿äíèéõýý ºìíºõ õºøãèéã ÿðæ àâúÿàñ ÷àäâàðàà àøèãëàí ººðñäèé㺺 øèíýýð íýýí îþóíû ýðõ ÷ºëººíä äóðëàí àìüäðàõ áîëîìæ çºâõºí òàíèí ìýäýõ¿éí èõ ýçýí îþóòàí áèäíèé ãàðò ë áàéíà. Áèä ýíý ñóðàõ ãýäýã ¿ãíèé óòãûã àðàé ººðººð õàðàõ öàã íýãýíòýý áîëñîí áîëîâ óó. Ó÷èð íü áèä öàãàà õèé äýìèé íºõöººõèéí îðîíä Æîííàòàí àäèë ººðñºä人 óõààëàã îþóíû åðòºíöºä áè þó õèéæ ÷àäàõ þó õèéæ ÷àäàõã¿éãýý ¿çýõýýð ñóðàëöàõ æèíõýíý õ¿ñýëä àâòàí ººðèéí ýíý àìüäðàëàà óòãà ó÷èðòàé áîëãîõ òýð öàã ¿å ìýäýýëëèéí õóðäàöòàé ýðèí çóóí ýõëýýä ººðèéí õýìíýëýýðýý óðñààä íýãýíò ýõýë÷èõæýý… Ýíý óðñãàëä õîöðîõã¿é áàñ æèâýõã¿é ìàíäàë äýýð íü õóðä íèéë¿¿ëýí õºâºõ íü áèäíèéã ýíý öàã ¿åèéíõýí õýìýýí ¿íýëýõ äóðñãàõ ãîë øààðäëàãà þì áóñ óó. Áèäýíä ñóðàõ ç¿éë èõ áàéíà. Èðýýä¿éí íýã äèïëîìûí òºëºº îðæ áàéãàà õè÷ýýëèéã äóðòàé äóðã¿é ¿çýõ áàéäëààñàà ººðèé㺺 ÷ºëººëæ æèíõýíý ñóðàëöàõ îþóíû ýðõ ÷ºëººíä òýì¿¿ëæ ººðèéíõºº åðòºíöºä íèñýõèéã íýð òºðòýéãýýð ä¿¿ëýõèéã õ¿ñýõã¿é áàéíà ãýæ ¿¿ îþóòàí òà. Áè ëàâ õóâüäàà õ¿ñýæ áàéíà. Áîëîâñðîë ìýäëýã áîë ýðõ ÷ºëºº òºäèéã¿é áàñ ýðõ ìýäýë ãýæ íýãýí ñóóòàí õýëñýí íü áèé. Ì.Ñ 2006.03.11

Áîíä ãýæ þó âý?

Áîíä /ºðèéí áè÷èã/-ûí òóõàé Õºðºíãèéí áèðæ äýýð àðèëæààëàãääàã ÷óõàë ¿íýò öààñíû íýã áîë áîíä þì. Ýíý íü çýýë îëãîñîí áîëîõûã ãýð÷èëæ áóé ¿íýò öààñ þì. Áîíä ýçýìøèã÷ íü õºðºí㺠ýçýìøèã÷ áèø çºâõºí çýýëäýã÷. ͺ㺺 òàëààñ õºðºíãèéíõºº õàðüöàíãóé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ, èë¿¿ áàòàëãààò àøèã, õ¿¿ îëîõ ñîíèðõîëòîé õ¿ì¿¿ñ, áàéãóóëëàãà áîíä õóäàëäàæ àâäàã. Áîíäûã çàñãèéí ãàçàð, îðîí íóòãèéí çàõèðãàà, êîìïàíè àëü àëü íü ãàðãàæ áîëîõ áà äàðààõ á¿ðä¿¿ëáýðòýé áàéíà. ¯¿íä: - Ò¿¿íèéã ãàðãàñàí ãàçðûí íýð.

- Ñåðè, äóãààð - Íýðëýñýí ¿íý. (Áîíäûí íýðëýñýí ¿íý ãýäýã íü àíõíû ºðòºã þì.)

- Òºëáºð äóóñàõ õóãàöàà - Çýýëèéí õ¿¿ çýðýã îðíî. Çàñãèéí ãàçàð, îðîí íóòãèéí çàñàã çàõèðãààíû áàéãóóëëàãààñ áîíäûã ãîë òºëºâ òºñâèéí àëäàãäëûã íºõºõ, ¿éëäâýð, ï¿¿ñ, áàíê çýðýã áàéãóóëëàãóóä íýìýëò õºðºíãèéí õýðýãöýýãýý õàíãàõ çîðèëãîîð òîäîðõîé õóãàöààòàé ãàðãàäàã. Áîíä ãàðãàã÷ íü ò¿¿íèéã õóäàëäàí àâñàí áàéãóóëëàãà õ¿ì¿¿ñò æèë á¿ð òîäîðõîé õýìæýýíèé õ¿¿, ìºí õóãàöàà äóóñàõàä àíõ çýýëäýí àâñàí ìºíãèéã ýðã¿¿ëýí òºëºõ ¿¿ðýã õ¿ëýýíý. Áîíä íü ãàðãàã÷ ýòãýýäèéíõýý õºðºí㺺ð áàòàëãààæñàí áàéäãèéí ó÷èð íü õýðýâ áîíä ãàðãàã÷ ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëæ ÷àäàõã¿é áîë õºðºí㺺 õóäàëäàæ ºðèéí áè÷èã ýçýìøèã÷èéã õîõèðîëã¿é áîëãîõ ¿¿ðýãòýéã èëýðõèéëíý. Çàðèì òîõèîëäîëä òîäîðõîé íýð á¿õèé õºðºí㺺ð áàòàëãààæñàí áîíä ãàðãàæ áîëîõ áºãººä ò¿¿íèéã áàðüöààò áîíä ãýäýã. Ýäèéí çàñàã äàõü õàìãèéí áàãà õ¿¿òýé ºðèéí áè÷èã íü çàñãèéí ãàçðûíõ áàéõ ¸ñòîé ãýæ ¿çäýã. ßàãààä ãýâýë Çàñãèéí ãàçðûí ºðèéí áè÷èã äýýä çýðãèéí áàòàëãààòàé áàéõ ¸ñòîé. Çàñãèéí ãàçðûí ºðèéí áè÷èã ãîë÷ëîí õàìãèéí ºíäºð çýðýãëýëòýé áàéäàã òóë õàìãèéí áàãà õ¿¿òýé øàãíàëò òºëáºð òºëäºã. Ýäãýýð ºðèéí áè÷èã íü îðëîãûí òàòâàðààñ ÷ºëººëºãääºã. Ýíý ºðèéí áè÷ãèéã àâàõàä àç òóðøèëò áàðàã áàéäàãã¿é ãýæ õýëæ áîëíî. Áîíäûã êóïîíòîé áà êóïîíã¿é ãýæ àíãèëäàã. Êóïîí ãýäýã íü õóãàöàà ºíãºðºõ á¿ðèéä áàéíãà òºëäºã òîãòìîë õ¿¿ àâàõ ýðõ îëãîñîí ¿íýò öààñíû õýñýã þì. Êóïîíû òºëáºð íü òîäîðõîé òîãòîîñîí ¿å¿äýä òîãòìîë òºëºõ ìºíãºíèé ä¿í. Êóïîíã¿é áîíäûí õ¿¿ã ò¿¿íèéã ýçýìøèã÷èéí òàëààðõè çîõèõ ìýäýýëëèéã òóñãàñàí òóñãàé á¿ðòãýëèéí äàãóó îëãîäîã. Áîíä ãàðãàã÷ íü áîíäûí õóãàöàà äóóñàõààñ ºìíº òºëáºðèéã íü òºëººä áóöààæ àâàõ íºõöëèéã ãýðýýíä òóñãàæ áîëíî. ¯¿íèéã ýðã¿¿ëýí äóóäàõ íºõöºë ãýäýã. Áîíäûã ìºí 1 . Õ º ð â º õ ÷ à ä â à ð ò à é .

2. Õºðâºõ ÷àäâàðã¿é ãýæ õî¸ð õóâààäàã. Õºðâºõ ÷àäâàðòàé áîíä ãýäýã íü: õýñýã õóãàöààíä òîäîðõîé õýìæýýíèé ýíãèéí õóâüöààíä õºðâºõ áîëîëöîîòîé þì. Õºðâºõ ÷àäâàðòàé áîíäûã óðò õóãàöààíû ñàíõ¿¿æèëò áóþó õºðºí㺠îðóóëàëòàíä àøèãëàäàã. Áîíä ãàðãàã÷ íü øààðäëàãàòàé ¿åä õóãàöààíààñ ºìíº ìºí㺺 òºëæ áîíäîî ýðã¿¿ëæ õóäàëäàí àâàõ, ò¿¿íèéã õýâýýð íü áóþó õºðâ¿¿ëæ àøèãëàõûã õºðâºëò ãýäýã. Õºðâºõ áîíäûí ãîë îíöëîã íü õýðýãòýé ¿åä ò¿¿íèéã áàòàëãààæóóëæ õºðâ¿¿ëýõ ýñâýë õýâýýð íü àøèãëàæ áîëäîãò îðøèíî. Òºëáºðèéí áàòàëãàà ãàðãàã÷ áîíäûí ¿íèéã õýâýýð áàéëãàõ òºäèéã¿é ÿìàð íýãýí õýìæýýãýýð ò¿¿íýýñ àøèã îëîõûã ýðìýëçäýã. Õºðâºõ áîíä íü õºðâºõ ÷àäâàðã¿é áîíäîîñ ñàíõ¿¿æèëòèéí õóâüä çàðäàë áàãàòàé áàéäàã. ¯¿íýýñ ãàäíà òºëáºð õèéõ õóãàöààãààð áîíäûã àíãèëäàã áà õóãàöààíààñ õàìààð÷ çýýëèéí õ¿¿ã òîãòîîäîã. Áîíäûí õºðâºõ ÷àäâàðààñ øàëòãààëàí òºëáºð õèéõ õóãàöàà ººð ººð áàéäàã. Çýýëäýã÷èéí òºëáºðèéí ÷àäâàð, çýýëèéí õýìæýý, ýðãýæ òºëºãäºõ õóãàöàà íýí ÷óõàë áàéäàã. Áîíäûí õ¿¿ãèéí á¿òöýä íºëººëºõ çýýëèéí õ¿¿ãèéí ºñºëò íü õóãàöààíààñ õàìààð÷ òîãòîõ õ¿¿ãèéí ººð÷ëºëòèéã õàðóóëíà. Èéìä ÿíç á¿ðèéí õóãàöààòàé áîíäûí ººð ººð áîëîâ÷ õóãàöàà óðòàñàõ òóñàì õ¿¿ ºíäºð áàéæ áîëíî. ÁÕÈÑ-èéí ìàãèñòðàíò Á.Íÿìöýðýí

àëäñàí ÷ áàéã, ºðºâäºõ ç¿éë áèø. Ýíý á¿õýí

4 ßðóó ñýòãýã÷

Ñóðàëöàõóéí õóâüñãàë

áîëíî.

Ìèíèé ìºðººäëèéí ñóðãóóëü Ëåêöèéã çààâàë àíãè òàíõèìä çààõ àëáàã¿é ø¿¿ äýý. Ãýðòýý ñóóãààä ë ÿìàð íýãýí ìýäýýëëèéí õýðýãñýë àøèãëàæ áîëíî. Ýñâýë õèéñâýð (âèðòóàë) åðòºíö áèé áîëãîæ îþóí ñàíààãààðàà ëåêöýíä ñóóæ áîëíî, åð íü ÿàæ áîë ÿàæ ë áîëíî ø¿¿ äýý. Òýãýõýä îäîîíû ëåêö ãýæ áàðàã ë öýýæ áè÷èã. Òýð äóíä ÷èíü Ñýòãýëãýý ãýæ õ¿íèé óõààíûã õýëíý. Ñýòãýë ãýæ õ¿íèé áóñàä þìàíä ñîíñîæ ñàéí îéëãîäîã, ä¿ðñýëæ ñàéí îéëãîäîã, áè÷ýýä ñàéí îéëãîäîã ãýýä ë õàíäàæ áàéãàà ñàéí õàíäëàãûã õýëíý. Ãàäààä õýëèéã ñóðàõàä ñýòãýëãýý èõ ÿíç á¿ðèéí õ¿í áàéãàà. Ýäãýýðèéã öºìèé íü àíãèëæ òóõàéí õ¿íä òîõèðñîí õýðýãòýé ÷ ñýòãýë ò¿¿íýýñ ÷óõàë áàéäàã. Ǻâõºí õýëýíä ÷ áèø á¿õ ç¿éëä àðãààð õè÷ýýë ÿâóóëæ ÿàãààä áîëîõã¿é ãýæ. Åð íü çºâõºí ëåêö çààæ áàéõ ýíý õàìààòàé ãýæ áîääîã. Ñýòãýëãýý ãýäýã áîë áîëîâñðîë, áîëîâñðîë ÿâöàä ë òóõàéí ñóðàã÷èéí ººðòºº ìýäëýã îëæ àâ÷ ÷àäàõ ýñýõ íü ººðèéõ íü ãýäýã áîë ìýðãýæèë, ìýðãýæèë ãýäýã áîë õîîëîî îëæ èäýõ àðãà þì. Áèä ¿ð õ¿¿õä¿¿äýý áîëîâñðîëòîé áîë ãýæ áàéíãà øààðääàã. Äóíä ñóðãóóëèóä õýðýã. Ãàãöõ¿¿ ñîíèðõîëòîé á¿ð ãàéõàìøèãòàé áàéäëààð îéëãóóëæ ÷àäàõààñ ÷ ìàòåìàòèê, ãàäààä õýëòýé áîë ñàéí ñóðàã÷ ãýæ ¿íýëýõ áîëæýý. Áè òà ãàäíà òóõàéí õè÷ýýë, ñýäýâ íü ÿìàð àøèã òóñòàé áîëîõ ¿¿íèéã ñóðàõûí òóëä íàðààñ íýã àñóóëò àñóóÿ. Ìàòåìàòèêò ñàéí õ¿¿õýä óõààíòàé ãýñýí ¿ã ¿¿? ÿìàð íîì óíøèæ, ÿìàð ÿìàð ñåìèíàðûí õè÷ýýë çààëãàõ õýðýãòýé òàëààð Èõýíõ õ¿ì¿¿ñ “òèéì” ãýæ õàðèóëäàã. Õàðèí áè áîë “¿ã¿é” ãýæ áîääîã. òàéëáàðëàæ ºãºõ人 áóñäûã áàéëäàí äàãóóë÷èõäàã ñàíààãàà îéëãóóëàõ Õýðýâ òèéì ë áàéñàí áîë ìèíèé áàãûí íàéç, ìàòåìàòèêèéí îëèìïèàäûí 3 ÷àäâàð ñàéòàé ëèäåð áàãø íàðààð ëåêö îðóóëæ áîëíîøäýý. óäààãèéí àâàðãà Ãàíàà ºíººäºð 10 ñàÿ òºãðºãèéí ºðºíä îðîîä ºâãºíòèéí Ñåìèíàð äýýð áîë õ¿¿õä¿¿ä òóõàéí õè÷ýýëèéã îéëãîæ ñóð÷ àâàõ ãýäýã àðõè÷èí áîëîõ ¸ñã¿é ë áàéõã¿é þó. Áèä ¿ð õ¿¿õäýý çºâõºí ñýòãýëãýý ñàéòàé áîëãîîä ë îðõè÷èõ þì áîë ÿàõàâ, áîëîâñðîëîî àøèãëààä õàìãèéí áàÿí õ¿í áîë áàãø íàðò òóéëèéí àíõààðàõ àñóóäàë áàéõ áºãººä õè÷ýýëèéã îëîí ÷ áîëæ ìàãàäã¿é þì. Íýã ë èõ ìóíäàã òîì áàéøèí, ìàøèí, ìºíãºòýé õ¿í ñîíèðõîëòîé ìàòåðèàëëàã áààçààð õàíãàõ õýðýãòýéãýýñ ãàäíà õàìãèéí áîëîõ þì áèç äýý. 2-òûí ñèñòåìòýé õîðâîîãèéí õóóëèéí äàãóó àâãàé àâ÷ ë îíîâ÷òîé çºâ àðãààð áóþó ñóðàã÷ ººðòººãºº áîëîí áàãøòàéãàà àæèëëàõ òààðíà. Õ¿íèéã õàéðëàäàãã¿é õ¿íèéã õ¿í õàéðëàäàãã¿é æàì ¸ñíû äàãóó íýã îð÷èí ãàéõàëòàé á¿ðäñýí áàéõ. Àïïàðàò, õýðýãñëýëýý ç¿¿÷èõýýä ë áàãàæ ë ºäºð ãàíöààðàà õîöîð÷ 10 õàð í¿ãëèéí çàìààð îðíî äîî, õººðõèé. Ñýòãýë õýðýãñýë àøèãëàí áàðàã àìüäðàë äýýð ãàðñàí þì øèã îð÷èíä ýëäýâ òóðøèëò áàéõã¿é õ¿í õè÷íýýí ºíäºð áîëîâñðîë ýçýìøýýä ÷ èéì õ¿í ýõëýýä ãýð á¿ëäýý, ÿâóóëæ ïðàêòèê äýýð áîëîâñðîë àâíà ãýäýã áîë ¿íýõýýð ¿ð ä¿íòýé ñóðãàëò äàðàà íü àíä íºõºä人, ýöýñò íü ýõ îðîíäîî äàéñàí áîëîîä ë äóóñäàã þì. ßã ýíý àñóóäëààð àìåðèêèéí øèëäýã ýðäýìòýä äîîðõ ñàíàëûã ãàðãàæýý. Áèä åð íü áîëæ ÷àäíà. ßëàíãóÿà ýëäýâ ñîíèó÷ çàíòàé õ¿¿õäýä ÿã òîõèðîõ ñóðãàëò õ¿íèéã æàðãàëòàé áàéëãàõûí òóëä áîëîâñðîëòîé áîëãîæ áàéãàà þó, áîëîâñðîëòîé áîëíî. áàéëãàõûí òóëä áîëîâñðîëòîé áîëãîæ áàéãàà þó ãýñýí àñóóëòûã òýä òàâüñàí þì. ̺í ñåìèíàðûí õè÷ýýëèéã òóõàéí ñóðàã÷ ººðèéí ñîíèðõîëûí äàãóó Äóíä ñóðãóóëüä 11 æèë, äýýä ñóðãóóëüä 5 æèë, ìàãèñòðàíòóðò 2 æèë, ººðèé㺺 õýçýý áýëýí áîëñîí ãýæ ¿çñýí òýð ¿åäýý ñîíãîí ñóðàëöâàë èë¿¿ àñïèðàíòóðò 3 æèë, ðåçèíàòóðò 2 æèë, îðäèíàòóðò 2 æèë ãýõ÷èëýí íèéòäýý 27 ¿ð ä¿íòýé áîëæ ÷àäíà. æèë çàâñàðã¿é ñóð÷ áàéæ 35 íàñ õ¿ðñýí õîéíîî íýã êîìïàíèä àæèëä îðîîä 5 Åð íü á¿õ ç¿éë ÷ºëººò ñîíãîëòîíä òóëãóóðëàñàí áàéõ õýðýãòýé. ßëàíãóÿà áàãø æèë àæèëëàæ áàéæ àðàé ãýæ íýã þì áàéðòàé, áàãà çýðýã ìºíãºòýé áîëæ ãýð á¿ëýý çîõèîõîä óãààñ îëîí æèë ãàíöààðàà áàéñàí õ¿í õàð àìèà áîäîõ ¿çýë èõòýé íàðûã õîîðîíä íü ºðñºëä¿¿ëæ áàéõ õýðýãòýé. Áèä ìºí㺠ºãººä ë ñóð÷ áàéãàà áîëñîí áàéäàã ó÷ðààñ õ¿íòýé àìüäàð÷ òààðäàãã¿é, òààðñàí ÷ ñàëäàã áàéíà. þì ÷èíü ÿìàð áàãøààð õè÷ýýë çààëãàõ íü áèäíèé äóð òèéì áèç äýý. Åð íü áàðóóíû åðòºíöºä ãýð á¿ëèéí àç æàðãàë õîìñ áàéäàã. Ýíý òóõàé Äàëàé ëàì: ¯¿íä íýã àñóóäàë ãàð÷ èðíý. Åð íü áèøã¿é ë îëîí àñóóäàë ãàð÷ èðíý. “Òà íàð ãàäíà îð÷íîî ñàéõàí áàéëãààä äîòîîä ñýòãýëýý îðõèãäóóëæ áàéíà. Ãàäíà, Ò¿¿íèé íýã íü ñóðàã÷äèéí èäýâõèéã ñàéæðóóëàõ. Ìèíèé õóâüä ëàâ îëîí äîòíî õî¸ð õî¸óëàà ñàéõàí áîëæ áàéæ õ¿í àç æàðãàëòàé áàéäàã þì” ãýæ àéëäæýý. àðãà áàéíà. Íýãýíòýý íàñ ÿâ÷èõñàí èéì ãàíöààðäìàë õ¿ì¿¿ñ äýëõèéãýýð íýã àÿëæ ãàðíà Æ íü: Îíîî öóãëóóëàõ. Íýã ñåìèíàð ¿çýæ äóóñãààä ë òîäîðõîé îíîî àâàõ. äàà. Àæèãëààä áàéõàä áàðóóíû æóóë÷èä ãýæ ãàíö íýãýýðýý ¿¿ðãýâ÷ ¿¿ðñýí, ãóàíçàíä õîîë èäñýí ÷ ýõíýð, íºõºð õî¸ð òóñ òóñäàà òîîöîî õèéõ æèøýýòýé. (Îíîîã øóäàðãà çºâ îëãîõ òàë äýýð íèëýýä àíõààðàõ õýðýãòýé) Ãýð á¿ëèéí ãýðýý ãýæ Ìàðêñûí “Êàïèòàë”-ààñ çóçààí ýä áàéõ. ×è ìèíèé Ñóðãóóëü òºãñãºõºä ÷è òýäýí îíîî àâàõ õýðýãòýé ÷ ãýõ þì óó, æèëä äîîä áîõèíîîñ çàæëàõ þì áîë áè ÷àìààñ 20 òºãðºã àâíà ãýõ ìàÿãèéí ç¿éë áàéäàã òàë íü òýäýí îíîî àâàõ õýðýãòýé ãýõ ÷ þì óó. ×àäàõã¿é íýã íü õàñàãäààä áèëýý. Èéì ºíäºð áîëîâñðîëòîé õ¿ì¿¿ñ íàñ íü ÿâààä èðýõëýýð èõýâ÷ëýí õàð ë ¿ëäýíý. òàìõèíä þì óó àðõèíä îðäîã. ªíººãèéí áèäíèé àòààðõààä áàéãàà ºíäºð ̺í àâñàí îíîîãîîð íü æàãñààæ òèéì õ¿¿õýä èéì àõèöòàé, ìýäëýãèéí õºãæèëòýé îðíóóäàä õàð òàìõè èõ ã¿éëãýýòýé áàéäàã íü ¿¿íòýé õîëáîîòîé. ò¿âøèí íü òèéìýðõ¿¿ øàòàíä ÿâæ áàéíà ãýäãèéã àëü áîëîõ ¿íýí çºâººð Èéì ó÷ðààñ Àìåðèêèéí øèëäýã ýðäýìòýä îëîí æèë ¿ðãýëæèëñýí ýíý øàòàëñàí ñóðãàëòòàé ñèñòåìèéã ÷ºëººò õýëáýðò îðóóëàõ ñàíàëûã òàâüñàí. Øàëãàëòàà ä¿ãíýæ ÷àäàõ öîî øèíý áºãººä øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñòýé àðãààð ä¿ãíýõ ºã÷ ÷àäàæ áàéâàë õýäýí æèëä ÷ ñóðãóóëèà òºãñºæ áîëíî. Çàðèì ýðäýìòýä õýðýãòýé. á¿ð õ¿ññýí ¿åä íü ÿìàð ÷ øàëãàëòã¿éãýýð äèïëîìûã øóóä îëãî¸ ãýñýí ñàíàëûã Ãýòýë îäîî ÿàæ áàéíà. Ãÿëñ ñýðãýëýíòýæ áàãøäàà õóóëñàí äýâòýð ¿ç¿¿ëýýä äýâø¿¿ëæ áàéíà. Òýðòýé òýðã¿é òóõàéí àæèëäàà ýçýí áîëñîí õ¿íèéã ë ë, ýñâýë ìºí㺠ºãººä øàëãàëòàí äýýð õóóëààä ãàéã¿é îíîî àâ÷ áîëæ áàéíà. êîìïàíèóä àæèëä àâíà ø¿¿ äýý. Äààí÷ Àìåðèêèéí çàñàã çàõèðãààíû õ¿íä ¯¿íýýñ áîëæ òóõàéí õ¿¿õäýä òàéâøðàõ ñýòãýë òºð¿¿ëæ áàéíà. ªº ¿¿íèéã ñóðòàë, áèçíåñèéí ÿâöóó ýðõ àøãààñ áîëîîä ýíý ñàíàà äýìæèãäýýã¿é þì. èíãýýä àðãàë÷èõíà, ò¿¿íèéã òýãýýä àðãàë÷èõíà ãýñýí ñàéõàí ñàíàà àìàðñàí Î ä î î ñ ý ò ã ý ë è é í ò ó õ à é ÿ ð è ë ö ú ÿ Ñýòãýë ãýæ… õ¿íä åð íü ¿ãýýð èëýðõèéëýãäýæ áîëäîãã¿é íýã òèéì þì áàéäàã óëñóóä. ¯¿íèé îðîíä òóõàéí ñóðàã÷ ººðò òîõèðñîí ñóðãàëòààð ñàéí ãýñýí áèç äýý? Áèä ñýòãýëèéí òóõàé ÿðèëöàõäàà Ðåí÷èí áàãø, ×îé áàãø íàðûí áàãøàà ººðºº ñîíãîîä ººðèé㺺 õýçýý áýëýí áîëñîí ãýñýí òýð öàãòàà äóðòàé òóõàé ñàíàõàä èë¿¿äýõã¿é áîëîâ óó. Ðåí÷èí áàãø òýð îëîí õýëèéã ñóðàõäàà õè÷ýýëýý ¿çýýä ñóðñàí ìýäñýíèéã íü õàðóóëàõ îíîîãîî àõèóëàõ ãýýä ÿâáàë áýëýí çýëýí ñàéõàí àìüäðàëûã òóóëààã¿é þì. Õ¿íä ã¿òãýãäýæ, øîðîíä ººðèéí ýðõã¿é ë ¿¿íèéã ÷ ò¿¿íèéã ÷ ñóðàõ þìñàí ãýñýí áîäîë òóõàéí õ¿¿õäýä îðæ, õ¿íä ñóðòàëòàíóóäûí äàðàìò øàõàëòàíä áàéõäàà õýçýý ÷ øàíòàð÷ ñóóíà. Èíãýæ áàéæ ë áèä õýíèéã ÷ õóóðàõã¿é ÷àíàðòàé áîëîâñîð÷ ÷àäíà. áàéãààã¿é. 18 óëñûí õýëèéã òºãñ ýçýìøñýí òºäèéã¿é 500 îð÷èì íîì áè÷èæ, Àëèâàà ÿìàð ÷ àðãà áàðèë õ¿í áîëãîíä òîõèðîîä áàéõã¿é íü ¿íýí. Ãýõäýý óã îäîîãèéí á¿õ òîì ñýõýýòí¿¿äèéã ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëñýí, øèíæëýõ óõààíû îëîí ñàëáàðààð àæèëëàæ áàéõäàà õººðõèé òýðáýýð ñàõàðûí ºâ÷èí áóþó À õ¿íèé àâúÿàñ ÷àäâàðûã íýýí õàðóóëæ äîòîîä åðòºíöòýé íü àæèëëàæ ÷àäâàë õýëáýðèéí äèàáåò ãýäýã òàðèà õèéõã¿é áîë óõààí àëäàæ óíàäàã òèéì õ¿íä îäîîãèéí ýíý èõ ñóðãóóëüä çààãààä áàéãàà á¿õ õè÷ýýëèéã 2, 3 äàõèí á¿ð ºâ÷òýé õ¿í áàéëàà. Ñýòãýë ç¿ðõýý ãàðãàæ áè÷ñýí “Ìîíãîë õýëíèé ç¿é” ò¿¿íýýñ ÷ áàãà õóãàöààíä ýçýìø¿¿ëýõ áîëîìæòîé, áîëîõ ÷ áîëíî. íîìûíõ íü 3-ð áîòèéã øàòààæ áàéõàä ò¿¿íä ãî¸ áàéñàí ãýæ òà áîäîæ áàéíà Ç¿ãýýð ýíãèéí ç¿éëèéã Ẻí ñ¿ð áîëîîä ë Ẻí òîëãîé ýðãýìýýð í¿ñýð óó? Ðè áàãø ýíý á¿õíèéã çºâõºí ñýòãýëèéí õ¿÷ýýð ë äàâàí òóóëæ ÷àäñàí. áîëãîæ çààæ áàéãàà áàãø íàð çºí人 áàéíà. Ìèíèé áîäëîîð áîë ýõëýýä ×îé áàãø ÷ ãýñýí ÿã õýëíèé ìýðãýæëèéí õ¿í áàéãààã¿é ø¿¿ äýý. õ¿¿õäèéã áàãààñ íü Ẻí ìýäýýëýë õ¿ëýýí àâàõ õàéðöàã áóñ òóõàéí îíîâ÷òîé Íýã í¿äýý ñîõîðòîë íîì ¿çýæ áàéæ ë ýíý õýäýí õýëèéã ñóðñàí. Íýã òàëäàà øèëýí í¿äòýé òýðáýýð çºâõºí ãàäààä õýë ãýëã¿é ¿íäýñíèé ñàíàà ìýäýýëëèéã ýõëýýä ººðñ人ð íü ýëäâýýð ä¿ðñëýí áîäóóëæ, á¿òýýë÷ýýð ìîíãîë áè÷ãèéã òºðèéí áè÷èã áîëãîõîä ººðèéí á¿õèé ë àìüäðàëàà àøèãëàí ¿íýëýëò ä¿ãíýëò õèéæ õ¿ëýýí àâàõóóëæ ñóðãàõ õýðýãòýé. ßâààíäàà çîðèóëñàí. Òýðáýýð àðõè óóäàãã¿é, òàìõè òàòäàãã¿é íýãýí áàéëàà. Ðè áîãèíî õóãàöààíä èõèéã õ¿ëýýæ àâàõ ÷àäâàðòàé ÷ áîëãîæ áîëíî. Ò¿¿íèé áàãø ÷, ×îé áàãø ÷ çºâõºí ñýòãýëèéí õ¿÷ýýð ýíý îëîí õýëèéã ñóð÷ äàðàà ÿìàð íýãýí ìýðãýæèë, øèíæëýõ óõààíû òàëààðõ ìýäëýã ºãºõ人 áàéñàí þì ø¿¿. Íýãýí ¿ç¿¿ðò ñýòãýëýýð òºìºð õýðìèéã ÷ öîîëæ áîëíî. á¿òýýë÷ ñàíààíû î÷ àñààñàí çóðàã, äóó, õºãæèì, õºäºë㺺íò ä¿ðñ, îíèãîî, Áè ÿã ë èíãýæ íýãýí ¿ç¿¿ð ñýòãýëýýð áàãø íàðûíõàà õýëñíýýð õýë ñóðñàí. æ¿æèã, êèíî çýðýã þó ë áîë þóãààð, òààëàìæòàé îð÷èí íºõöºë áàéäàëä Áè ýíý 25 õýëíèé ä¿ðìèéí öîãöûã çºâõºí íýã æèëä ë àìæóóëæ ñóðñàí þì. Òýð ¿åä áè îðîõ îðîíã¿é, èäýõ õîîëã¿é øàõàì, ºðºíä îð÷èõñîí, õ¿í áîëãîí ìýäýýëýë ºãºõ õýðýãòýé. Ò¿¿íèé äàðàà ñóðàã÷ ººðñ人 ýðãýö¿¿ëýí áîäîæ, íàäààñ äºëñºí, àéë õóíàðààð äàìæèæ ãýäñýý àðãàëæ ÿâñààí. Áè “Îðãèë” àìüäðàë äýýð ¿çñýí ç¿éëòýéãýý õàðüöóóëàí òºñººëºí õàðæ, ýëäýâ ç¿éëä ñóâèëëûí ãàäíàõ öýöýðëýãèéí ñàíäàë äýýð ñóóãààä íîìîî ¿çýõýä íýã õàðàõàä õºðâ¿¿ëýí áîäîæ ÿàæ ë áîë ÿàæ ýðãýö¿¿ëýí áÿñàëãàæ ¿çñýíèéõýý äàðàà íàð ìàíäàæ, íýã ìýäýõýä íàð øèíãýäýã áàéëàà. Íýã õàðàõàä ìèíü ìîäíû áàãøòàéãàà õàðüöàæ õè÷ýýëëýõ þì áîë ç¿ãýýð íýã îþóòàí ñóðàã÷ ÿìàð ÷ íîãîîõîí íàõèà ãºëºãëºæ, íýã ìýäýõýä øàðëàñàí ìîäíû íàâ÷èñ ãàíö íýãýýðýý äîêòîð ïðîôåññîðîîñ èë¿¿ óðàí ñýòãýæ óëàì íàðèéí ã¿íçãèé îéëãîëòòîé óíàõàä ñàÿ ñýõýý îðæ àíõíû öàñíààð áè çîðüñîíäîî õ¿ðñýí áèëýý. Ýðäýì íîì ¿çýõýä õóãàöàà þóòàé õóðäàí ºíãºðäºã ãýæ ñàíàíà. ßã ë Ðè áàãøèéí áîëæ ÷àäàõ áîëîìæòîé ãýæ áè áîäîæ áàéíà. Õàìãèéí ãîë íü õè÷ýýë ãýæ “Îðîéã¿é ýðäìèéã ñóðàõàä íàñ äààí÷ áîãèíîõîí” ãýñýí ¿ãñ ñàíààíä îðæ áààõàí ÿë øèéòãýë, ñóðàã÷èä ãýæ áààõàí ñàéí õ¿í áîëîõ ãýæ öàðàéëñàí áèëýý. Ýíý õî¸ð áóóðëûí ¿ã ¿íýí ãýäãèéã áè áèåýðýý ìýäýðñýí þì ø¿¿. óëñóóä áóñ õ¿ñýë òýì¿¿ëýëòýé, ñîíèðõîëòîé, áàÿð òààøààëòàé, ºðñºë人íòýé, Ãýòýë áèä ÿàäàã áèëýý? Á¿õ þì áàéíà. Áàãà çýðãèéí ãà÷èãäàë, äóòàãäàëä òîãëîîì íààäàìòàé áàéäëààð ñóðãàõ õýðýãòýé. Èéìýðõ¿¿ àðãààð ò¿ðãýí îðîõîîðîî ë õýö¿¿ áàéíà, àìüäðàë òºâºãòýé áàéíà ãýýä ë áàãàøààð óëñóóä õóãàöààíä òîìîîõîí îéëãîëò ¿çýë ñàíààã ñóðàã÷èäàä ºã÷èõ þì áîë áóñàä íü ºã¿¿ëäýã. Òîì÷óóä íü áîëîõîîð çàâ àëãà, àæèë èõòýé, þì õèéæ áîëîõã¿é ïðàêòèêèéí æèæèã ñàæèã ààð ñààð ç¿éëèéã àìüäðàëààñ ñóðàëöàæ ººðòºº áàéíà ãýäýã äýý. “Áèçíåñìåí, óëñ òºð÷ õî¸ð õýë ñóðäàãã¿é” ãýñýí ìîíãîë àðäûí ç¿éð öýöýí ¿ãèéã ìýäýõ ¿¿? Áèçíåñìåí õ¿í çàâ áàéäàãã¿é ãýäýã äàäàë çóðøèë áîëãîæ áîëíî ø¿¿ äýý. Òà íàð íàìàéã ÿìàð ÷ õàà õàìààã¿é áîë óëñ òºð÷èä ÿàæ õºäºëìºð çàðöóóëàõã¿é àìàð õÿëáàð àðãààð õóóð÷ ç¿éëèéã ñàíààíààñàà çîõèîí ÿðüæ áàéíà ãýæ á¿¿ áîäîîðîé. ¯íýíäýý áàéãààä ÷ áîëòóãàé õýë ñóðàõ âý ãýñýýð áàéãààä ë ýöýñò íü ººðèé㺺 õóóð÷ ñàíààíààñàà çîõèîñîí ç¿éë èõ áîëîâ÷ ýíý á¿õýí áîëîìæòîé ãýäãèéã “Õàí áàéæ íýã ñàíàà àìàðäàã. Òýãýýä áóðóóã íü õýëýíä íÿëçààäàã. Àíãëè õýë óóë” äýýä ñóðãóóëèéí çàõèðàë Ö.Äýìáýðýë áàãøèéí Îþóí Ñýòãýëãýýíèé áîë õ¿íä, 24 öàã íü îéëãîìæã¿é ãýõ ìýòýýð öóóðõàë òàðààäàã. Àðàé ÷ äýý. Äýýä Êóðñ ãýñýí íýðòýé õè÷ýýëä ñóóæ áàéõäàà îéëãîñîí þì. Áàãà÷óóä íü ÐÑ-äýýä, äóíä÷óóä íü ÒV-äýýä, òîì÷óóä íü âèñêèäýýä áèäýíä Áè Ìîíãîëûí õºãæëèéí øèíý ãàðö þó âý ãýñýí ñýäâýýð ýññå áè÷èæ ýõëýýä ýðäýì íîì ðóó òýì¿¿ëýõ ñýòãýë ¿ã¿é áîëæýý. Äàõèí õýëüå. Àíãëè õýë ñóðíà ãýñýí íýã ¿ç¿¿ð ñýòãýë, õîð øàð òà íàðò áàéäàãã¿é þì óó? Áàéõã¿é áîë ÿàÿ õóãàöàà äàâ÷óó áàéñíààñ îðîëöîæ àìüæààã¿é þì. Õýðýâ áè îðîëöñîí áîë ãýõýâ äýý. Çà èíãýýä ñýòãýë ãýäãèéã îéëãîâ óó? Àíãëè õýë ñóðàõàä ñýòãýëãýý, ìèíèé õýëýõ ñàíàà þó âý ãýâýë “áèä ººðñäèé㺺 íýýí õºãæ¿¿ëæ ÷àääàã ñýòãýë 2-ã àðãà, áèëýã 2 øèã õîñëóóëíà ø¿¿. Çà èíãýýä õè÷ýýëäýý îðú¸. ç¿éëýýðýý áóñàä îðíóóäòàé ºðñºëäºõ õýðýãòýé” ãýæ õýëíý. Áèä óõààíòàé, Á. Óðò ýãøèã áîëîâñðîëòîé, ººðºº ººðòºº ýçýí áîëîîä ÿâ÷èõ ÷àäâàðòàé áîë÷èõâîë 1.

[I:]Ìîíãîë ÈÉ-òýé àäèë äóóäíà. Ãýõäýý àíãëè õýëíèé äýëõèé äýýðõ ýä áàÿëãèéã àëãà óðâóóëàõûí òºäèéä ë Ìîíãîëä àâ÷èð÷ õîðâîî óðò ýãøèã ìîíãîë õýëíèéõýýñ àðàé áîãèíî äóóäàãääàã. åðòºíöèéã áàéëäàí äàãóóëàõ áîëíî. Õºãæèõèéã õ¿ñâýë íàäøèã ººðººñºº 2. [a:]Ìîíãîë ÀÀ-òàé àäèë äóóäàãäàíà.

3. [o:]Ìîíãîë ÎÎ-òîé àäèë äóóäàãäàíà. ýõëýõ õýðýãòýé ãýæ õýëíý. Þó ãýñýí ¿ã âý ãýâýë áè “ò¿¿íèé òýð íü áîëîõã¿é 4. [u:]Ìîíãîë ¯¯-òýé àäèë äóóäàãäàíà. áàéíà, ¿¿íèé ýíý íü áîëîõã¿é áàéíà” ãýæ ¿ãëýæ ñóóñíû îðîíä ººðºº áèå [‘:]Ìîíãîë ªª-òýé àäèë äóóäíà. Ãýõäýý ºâ÷¿¿íèéõýý òýðõýí õàâüä õýëäýã äààæ áóðóó àëäààòàé á¿õíèéã çàñàæ çàëðóóëàí ãàéõàìøèãò åðòºíöèéã áèé ñóëõàí ª-ã óðòààð äóóäíà. Ãýõäýý áàãà çýðýã øààìèéæ ºãâºë èõ öýâýðõýí áîëãî÷èõîîä òà íàð íàìàéã õàðäàà íàäøèã ñàéõàí àìüäðàà÷ ãýæ õýëíý. äóóäàãäàíà. Ãýõäýý ýð¿¿ãýýðýý øààìèéõ áèø ø¿¿. Òàðõèí äîòðîî øààìèéõ ªºðººð õýëáýë ¿ã õýëýýð áóñ ¿éë á¿òýýëýýðýý áóñäûã óðèàëàí äóóäàæ õýðýãòýé. Òàðõèíäàà íýã òèéì õîíèíû ìºëæñºí çàâüæ áîäîõîä ë èéì ìàÿãòèéí íýãòãýõ áîëíî. ̺í îäîî áèä èðýýä¿éð¿¿ãýý õºðºí㺠îðóóëæ óõààëàã ìîíãîë ìýäðýìæ òºðíº. Ýíý ìýäðýìæ äýýðýý õýãæ¿¿í, çýâ¿¿íä¿¿ àÿëãà íýìýýä äóóäàõàä ýíý àâèà èõ öýâýðõýí äóóäàãäàíà. Ýíý àâèàã õºãæ¿¿í ªª ãýæ íýðëýå. èðãýíèéã á¿òýýæ ÷àäâàë 22-ð çóóí áèäíèéõ áîëíî ãýäãèéã õýëýõ áàéñàí. ßã Àðãî áàãøèéí õýë ñóäëàëûí òºâ 91156118,99693998 øèíý ñàíààíû õóâüä ãýâýë ìèíèé õýëäýãýýð õîðâîîä àëäàðòàé, õîâîðõîí îëäîõ õîò áàéãóóëàõ ÷ þìóó ýñâýë ººð ÿìàð íýãýí ñàëáàððóóãàà àíõààð÷ òýð ñàëáàðòàà äýëõèéä òýðã¿¿ëæ, ìîíãîëûí áàÿëãàà çºâ àøèãëàæ ÷àäàõ îíîâ÷òîé ñèñòåì á¿õèé á¿ãä áèå áèåý äýìæñýí àæ ¿éëäâýðæñýí íèéãìèéã áèé áîëãîõ, õóóëü ä¿ðìýý õºãæèë ÿâàãäàõàä òààòàé îð÷èí á¿ðä¿¿ëæ áàéæ ë ìîíãîë õºãæèíº. ¯¿íèéã æèðèéí áèä õè÷íýýí äîîðîî äýâõöýýä õèéõã¿é, ñàíàà ãàðãàæ äýìæëýã õ¿ñýæ ë ÷àäíà. Õàðèí òóõàéí àæëûã õèéæ áàéãàà òýð õ¿í ë øèíý ñàíàà ãàðãàæ ººðèéí ñàëáàðàà õºãæ¿¿ëíý. ¯¿íèé òóëä á¿òýýë÷ áîëîâñðîëòîé ìîíãîë èðãýä áàéõ õýðýãòýé áàéíà. ªíººäºð áèä ìîíãîë èðãýä ìèíü áîëîâñðîëòîé áàéãààñàé ãýæ öºì õ¿ñýæ áàéãàà. ßìàð ÷ îþóòàí çàëóóñààñ ÷è óõààíòàé áîëîâñðîëòîé áîëîõûã õ¿ñýæ áàéíà óó? ãýæ àñóóõàä á¿ãä òèéì ãýæ õàðèóëàõ áîëíî. Áèäýíä ýíý ë áàéõàä õàíãàëòòàé ø¿¿ äýý. Ãýòýë îþóòíóóäààñ õýòýðõèé ºíäºð øààðäëàãà òàâüæ áàéíà. Ýíý õ¿íä íºõöºëä á¿ãäèéõ íü àÿ ýâèéã íü îëîîä, ººðºº á¿õ ó÷ðûã íü òàéëæ, äýýðýýñ íü îíö ñóðààä, ººðºº ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëýýä ÿâíà ãýäýã áîë õ¿í á¿ðèéí õèéãýýä áàéæ ÷àäàõ àæèë áèø ø¿¿ äýý. Õýðýâ áèäíèéã çºâººð òóñëàæ äýìæýýä ñóðàëöàõ òààòàé îð÷èí íºõöºë á¿ðä¿¿ëýýä ºã÷èõ þì áîë Óíààíû çàðäàë áà ªñºõ ºðõ ïðîãðàì ªðõèéí òºñºâ áóþó îðëîãî çàðëàãàà á¿ðòãýæ, ñóäëàõ, òàéëàí ãàðãàõ ¿éëäëèéã õÿëáàð÷èëäàã ªñºõ ºðõ ïðîãðàìûã àøèãëàæ áàéãàà ìèíèé ýíý Ìîíãîëûí á¿õ çàëóó÷óóä áèø þìàà ãýõýä 30% íü ÷ áîëòóãàé ñàéí áèå äàðààõ ìýäýýëëèéã òàíüä õ¿ðãýõèéã õ¿ñëýý. áîëîâñðîëòîé áîë÷èõâîë ýíý Ìîíãîëûã àâààä ë ÿâíà. Áè àæèëäàà èðæ î÷èõäîî íýã ÷èãëýëèéí àâòîáóñ õýðýãëýäýã áà ñàð á¿ðèéí àæëûí 23 õîíîãò 9200 òºãðºãèéã çàðöóóëíà ãýæ ¿çâýë 12 ñàðä Õ¿í õè÷íýýí õèéõ äóðã¿é áàéëàà ÷ õèéæ áàéæ ñàëäàã àæèë ãýæ áàéäàã ø¿¿ áóþó æèëäýý 110400 òºãðºãèéã àâòîáóñàíä çàðöóóëàõ òîîöîî áàéíà. Ãýòýë õ¿íèé àìüäðàë äàíäàà ë àæèëäàà èðæ î÷îîä áàéõã¿é ó÷ðààñ äýý. Òýãýýä ÷ áè îäîî äºíãºæ 1-ð êóðñ á¿õ ç¿éë îäîîíîîñ ë ýõëýæ áàéíà. 1-ð àâòîáóñ óíààíû çàðäàë ýíýõ¿¿ òîîöîîëñîí ä¿íãýýñ èõ ãàðàõ áîëíî. êóðñ ýñâýë áàãà àíãèéí õ¿¿õä¿¿ä ýõëýýä ¿çýõ õè÷ýýëèéíõýý ñóóðü ìýäëýãèéã Óíààíû çàðäëûã áàãàñãàõûí òóëä æèë á¿ðèéí 4 ñàðààñ 10 ñàðûã äóóñòàëõ õóãàöààíä óíàäàã äóãóé óíàäàã íóóöàà äýëãýæ, äàðààõ çàðäëûí ýçýìøñýíèéõýý äàðààãààð öààøèä ò¿¿íäýýðýý ¿íäýñëýí äàðààãèéí õè÷ýýëýý òîîöîîãîî õàðóóëúÿ. ò¿¿ãýýðýý ñýòãýæ õîëáîæ îéëãîõ íü ãàðöààã¿é. Åð íü àìàðõàí þì ãýæ õàà îí Óíààíû çàðäëûí çàäàðãàà Íèéò óíààíû áàéõàâ õýö¿¿ áàéæ ë ñîíèðõîëòîé áîëíî. Áè ëàâ äàðàà æèë ãýõýä ýíý æèë çàðäàë (òºã) Óíàäàã äóãóéíû àëäñàí àëäààãàà äàâòàõã¿éãýýð äýýðýýñ íü îëæ àâñàí òóðøëàãàà íýìýðëýýä, çàðäàë (òºã) ººðèéí àðãà áàðèëàà õè÷ýýëòýéãýý óðíààð õîñëóóëààä õàæóóãààð íü 2006 Àâòîáóñ 21800+ Ìèêðî 5100+ áóñàä 700 27600 2000 ººðèé㺺 íýýí õºãæ¿¿ëýýä àìæèëòòàé ñóð÷ áîëäãèéì ø¿¿ ãýäãèéã áóñäàäàà 2005 Àâòîáóñ 54000+ Ìèêðî 5500+ áóñàä 3750 63250 89300 2004 Àâòîáóñ 63700+ Ìèêðî 9200+ áóñàä 15150 88050 0 áèå÷ëýí õàðóóëíà ãýæ áîäîæ áàéãàà. Àíõàíäàà áè îíö ñóð÷ òýòãýëýã àâààä 2003 Àâòîáóñ 45600+ Ìèêðî 7600 53200 70500 ÿâíà ãýæ áîäîæ áàéñàí áîëîõîîð ÷àäàõààðàà ë õè÷ýýí ñóðàëöàæ áàéñàí.

2003, 2005 îíóóäàä óíàäàã äóãóé õóäàëäàí àâñàí (ºìíºõ äóãóéãàà àëä÷èõñàí þì) òóë óíàäàã äóãóéíû çàðäàë ºíäºð áàéãàà. Õàðèí óíàäàã Áè àðâàí æèëäýý ñóðàëöàõ àðãà áàðèë, ä¿íãýý ñàéí ãàðãàõ àðãà óõààíàà äóãóéãàà òîðäîîä ë áàéâàë, õààÿà íýã äóãóéíû íºõººñ, öàâóó, òîîðìîçíû ñîéòîã, õèãýýñ ãýõ ìýòèéí æèæèã çàðäàë ë ãàðàõààñ áèø òîìîîõîí îëîîã¿é áàéñàí, äýýðýýñ íü ººðèéí ìèíü äóòàãäàëòàé òàëóóä ñààä áîëñîí. çàðäàë áàðàã ãàðàõã¿é. Àðàé õèéí àëäñàíàà íºõºí, ñóðààã¿é ç¿éëýý íýã íýãýýð çàñàæ çàëðóóëàí Äýýðõ õ¿ñíýãòýýñ 2004 îíû óíààíû çàðäàë õàìãèéí èõ áóþó 88050 òºãðºã áàéãàà íü òóõàéí îíû èõýíõ ºäð¿¿äýä óíàäàã äóãóé áàéõã¿é îâîî ãàéã¿é áîëæ áàéòàë ÿã ýãçýã íü òààðñàí àçã¿é ÿâäëóóä, îãò ñàíààíä áàéñàíòàé õîëáîîòîé. îðîîã¿é áýðõøýýë¿¿ä, ýëäýâ äýìèé áóðóó áîäîë ¿¿ñãýõ ñºðºã ìýäýýëë¿¿äòýé Óíàäàã äóãóéãààð ÿâñàí çàìàà êì-ëýæ ¿çýýã¿é áîëîâ÷, àâòîáóñààð ÿâàõ áàéñàí ãýæ ¿çýýä òîîöîæ ¿çýõýä 2005 îíû 4 ñàðä óíàäàã äóãóé òóëãàðñàí þì. ¯¿íèé ãîë áóðóóòàí íü öàã íü áîëîîã¿é áàéõäàà áàÿñ÷èõñàí àâñíààñ õîéø ºíººäðèéã õ¿ðòýë 507 óäààãèéí ÿâàëò ªñºõ ºðõ ïðîãðàìä á¿ðòãýãäñýí áàéñàí. Óíàäàã äóãóéãààð ÿâñàí 507 óäààã 200 þì. Çà ¿¿íèéã õèéãýýä ë òèéì áîë÷èõ íü, åð íü áè äàæã¿é áîëæ ýõýëæ áàéíà òºãðºãººð ¿ðæèí 101400 òºãðºãèéí çàðäëûã õýìíýñýý òîîöîîëîí õàðæ áîëíî. Ìèíèé äýýðõ ìºíãºí àøãààñ ãàäíà íàìáà ñóóæ, õºäºë㺺í óäààøèð÷, òàðãàëæ áàéñàí áèåý õºíãºí, øàëàìãàé, òàðãàí áèø áàéäàëä íü áóöààí ãýæ áîäñîíîîñ òàéâøèð÷èõñàí. Òîâ÷îîð õýëáýë áè ººðºº ººðòºº ÿëàãäñàí.

Ñýòãýëãýý áà ñýòãýë

àâ÷èð÷ ÷àäàæ áàéãààãàà áè÷èõýä òààòàé áàéíà.

Áè ñàÿõàí 70 îíîîãîî ãàðãàõ ãýýä áààõàí þì áîëëîî. Áè ÒÈÑ ñóðäàã. Ìàãàäã¿é ÒÈÑ Ìîíãîëäîî ë ãàéã¿éä òîîöîãäîõ ñóðãóóëü áàéõ. Ãýõäýý íàäàä òèéì ÷ èõ òààëàãäàõã¿é áàéíà. Áèä áàãàã¿é ìºí㺠ºã÷ ñóð÷ áàéãàà. Äààí ÷ áàãø íàð íü ãýæ áààõàí õ¿íä ñóðòàëòàé, áèä ãýæ àÿ ýâèéã íü îëîõ ãýñýí àìüòàä. Áàãø íàðûí ä¿ãíýëòýýð áîë ä¿íõ¿¿ðòëýý õè÷ýýë õèéãýýä ë, ëåêöýý áàéíãà óíøààä ë, õóó÷èí, øèíý, õîöðîãäñîí, õýðýãòýé ýñýõ íü ¿ë ìýäýãäýõ ìýäýýëëèéã ñóðãàëòûí ïðîãðàìä îðñîí ë áîë òóõàéí ¿åä íü öýýæèëæ, àñóóãäàí ÿã òàã õàðèóëæ ÷àäàæ ë áàéõ þì áîë òýð îíö ñóðäàã ñàéí õ¿¿õýä, èðýýä¿éä öàëèí ñàéòàé àæèëä îðîõ ìàãàäëàë ºíäºðòýé, çºâ õ¿ì¿¿æèëòýé èðãýíä òºëºâøèæ ÿâàà õ¿¿õýä þì áàéëã¿é. /á¿ð áàãààñ íü àæëûí ìàíóóõàé áîëãîõ òºëºâëºãººòýé þì øèã/ Áèä ìºí㺠òºëººä ñóð÷ áàéíà. Ãýòýë áèäýíä ÿìàð ÷ ÷ºëººò ñîíãîëò, õýðýãëýã÷, ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ ãýñýí îéëãîëò àëãà. Îðîíä íü àâ÷ áàéãàà áîëîâñðîëîîñ íü ÿìàð ÷ ñýòãýë ¿íýðòýõã¿é çààñàí, îëîí çàëóó÷óóäûí äýâð¿¿í õ¿ñýë ìºðººäëèéã íü óíòðààñàí, ñîíèðõîë áàãàòàé àëáàäìàë õè÷ýýëýýð áºìáºãäºæ áàéíà. Èõýíõ áàãøèéí õýëäýã ¿ã ãýâýë “áè õýëýõ ¿ãýý õýëæ, çààõ ç¿éëýý á¿ãäèé íü çààñàí, îäîî òà íàð ëåêö äýâòðýý óíøèæ õýëñýí ÿðüñàí á¿ãäèéã ìèíü òîãòîîæ ýðã¿¿ëýýä àñóóãäàæ øàëãàëòàà ºãö㺺” øàë ñîíèðõîëã¿é ñîíñîãäîæ áàéãàà áèç! Õè÷ýýëèéã ¿íýõýýð ñîíèðõîëã¿é áàéäëààð, ëîãèê äýñ äàðàà íü àëäàãäñàí, ýíãèéí ç¿éëèéã í¿ñýð òîìîîð õ¿í îéëãîõûí àðãàã¿é áàéäëààð õýëæ ºã÷èõººä “ààí òà íàð îéëãîõã¿é áàéíà óó, òýãâýë öýýæèë” ãýõ íü õîëã¿é áàéõ þì. ßìàð ÷ ñîíèðõîë òºðºõººðã¿é, îþóí áîäîëäîî òºñººëºí õàðàõàä õýö¿¿, óòãà àâöàëäàà íü îéëãîãäîõã¿é ç¿éëèéã çºâõºí ç¿¿í òàðõèà àæèëëóóëàí áàéæ, í¿äýý á¿ðýëçòýë, íóðóóãàà ÷èëòýë íîçîéðîí öýýæëýí áàéæ íýã þì àñóóãäàæ øàëãàëòàà ºã÷ ä¿í ãàðãàæ áàéíà. Ýíý íü çºâõºí ìåõàíèêààð öýýæëýõäýý ñàéí áóþó ò¿ð ñàíàõ îé íü ñàéí õºãæñºí õ¿í ë îíö ä¿í àâàõ áàéõ. Äààí÷ àìàðõàí ìàðò÷èõíà. ªºðèéí îþóí ñàíààíäàà òºñººëºí õàðæ óòãà ñàíààã íü îéëãîîã¿é áîë òýð õ¿íä åð íü þó ¿ëäýõ âý äý. ¯ëääýã þìàà ãýõýä áîäîæ ñýòãýõäýý ìàðóóõàí àìüä òîëü áè÷èã áîëæ õóâèðíà. Îäîî ¿åä òºðºë á¿ðèéí ãàðûí àâëàãà, îëîí òºðëèéí ò¿ðãýí øóóðõàé øèíýëýã ìýäýýëëèéí õýðýãñëýë¿¿ä áàéõàä òèéì õ¿íýýð ÷ ÿàõ þì áèëýý. Îëæ àâñàí ìýäëýãýý á¿òýýë÷ýýð àøèãëàæ ÷àääàã õ¿í ë ºíººãèéí íèéãýìä õýðýãòýé áàéõàä þóí òýð õàãàñ äóòóó òîëü áè÷èã ìàÿãèéí õ¿í ¿éëäâýðëýõ. Îäîî áè õýäýí æèøýý õýëüå: Ìàíàé íýã 10 æèëèéí õèìèéí áàãø “áè íààä õèìèéã ÷èíü èõ ñóðãóóëüä òàìàà öàéòàë çààëãàæ õè÷ýýëëýæ áàéñàí, îäîî òà íàðûí çîâîõ ýýëæ, ìàé ¿¿íèéã íàìàéã îðæ èðýõýä õóóëæ áè÷ýýä äóóñãà÷èõñàí áàéãààðàé” ãýýä ãàðààä àëãà áîëæ ºãñºíñºí. Åð íü õèìè, ôèçèêèéí õè÷ýýë¿¿ä õ¿íèé àìüäðàëä îéð, òóí õýðýãòýé äýýðýýñ íü ñîíèðõîë òàòàõààð øèíæëýõ óõààí ø¿¿ äýý. Áàñ ìàíàé ôèçêèéí áàãø ãýæ çºâõºí áîäëîãî áîäîæ ìýäíý, òîìú¸îãîî ìýäíý, îíîëûí ìýäëýã áàðàã áàéõã¿é øàõóó ñàÿõàí ñóðãóóëèà òºãññºí áàãø áàéæ áèëýý. Îäîî ìàíàé ñóðãóóëèéí ìàòåìàòèêèéí áàãø ãýõýä ººðèéõ íü çààõ àðãà áàðèë íü ñóðãóóëèàñ ãàðãàñàí õè÷ýýëèéí íîìòîé åðººñ òîõèð÷ ºãºõã¿é, ººðºº þó íü áîëîõã¿é áàéãààãàà ìýääýã ýñýõ íü á¿¿ ìýä. Óã íü ººðºº ãàéã¿é ë çààäàã þì, äààí÷ ÿìàð ÷ ìýäðýìæ, àðãà òåõíèê áàéõã¿é. Óã íü ìýäýýä àâ÷èõâàë õýðýãòýé ë õè÷ýýë. Ñàéí ñóð÷ ÷àäàõã¿é áàéãààä ìèíèé áóðóó çºí人 áèé. Ãýõäýý èéìýðõ¿¿ áàãøààð áè õè÷ýýë çààëãàìààðã¿é áàéíà. Óãààñàà áè áàãø íàðàà ìóóëàõ ãýýã¿é. Áè îðîíä íü áàéñàí áîë áàñ òýãýýä ë ÿâæ ìàãàäã¿é ë þì. “Àâ÷ áàéãàà öàëèí áàãà, ñàéí çààñàí ÷ ÿàëàà, ìóó çààñàí ÷ ÿàëàà åð íü õýí íàìàéã ìýäýõ þì, õèéõ ¸ñòîé ç¿éëýý õèéãýýä ë ÿâæ áàéíäàã” ãýýä ë ÿâæ áàéõ ÷ þì áèë¿¿. Îð÷èí ìààíü èéì áàéäàëä õ¿ðãýýä áàéíà. Ç¿ãýýð ë çàñ÷èõèéëäàà. Ñóðãóóëèàñ áèäíèéã ýíý õè÷ýýëèéã ¿ç ãýñýí íýðòýé, áèä ãýæ ñóðàã÷ ä¿ðòýé, áàãø ãýæ îðîìäîõ íýðòýé àëèà ñàëáàäàéíóóä áîëîõ øàõàæ áàéíà. Èíãýæ ººðèé㺺 ÷, áóñäûã ÷, ãýð á¿ëýý ÷, ýõ îðíîî õóóðààä ÿâíà ãýäýã ÿìàð òýíýã õýðýã âý. Ãýõäýý áè ººðèé㺺 ñ¿¿ëèéí ¿åä ¿íýëæ ýõýëæ áàéãàà. Õýðýâ áè áàãø áàéñàí áîë 2-3 æèëèéí äîòîð ë òóí äàâã¿é áàãø áîëæ ÷àäíà ãýæ áîääîã. ßàãààä ãýâýë áè àíõàíäàà òààðóóõàí ñóðëàãàòàé õ¿¿õýä áàéæ áàéãààä á¿ãäèéã ýõíýýñ ñóðæ õè÷ýýëäýý øàìäàí ñóðàëöàæ êîíêóðñ ºã÷ áàéñàí þì. Ýíý õóãàöààíä õè÷ýýëýý ñóð÷ îéëãîõûí òóëä õºäºëìºðëºñºí ìààíü áàãàã¿é çîâëîí áýðõøýýë òóóëæ ºíººã õ¿ðýõýä, íàìàéã îéëãîæ ñýòãýëýýñýý çàà÷èõ áóñäûí òóñ äýì, ÿàæ îéëãîâîë èë¿¿ ¿ð ºãººæòýé áîëîõ òàëààð ÿñ ìàõàíäàà øèíãýòýë îéëãîñîí òóë îäîî áè áóñàä õ¿¿õä¿¿äýä îéëãîîã¿é õè÷ýýëèéã íü òàéëáàðëàõäàà õýíýýñ ÷ äóòàõààðã¿é çààæ ÷àäàõ þì øèã ìýäðýìæ òºðñºí. Îäîî ñýäýâð¿¿ãýý áóöààä îðîõîä ºíººäºð äàæã¿é ñàéí ñóðààä ÿâæ áàéãàà õ¿¿õýä ìýäýýæ çºí人 áàéãàà. ̺í õè÷íýýí õè÷ýýñýí ÷ àðãà áàðèë íü òààðààã¿é, íºõöºë îð÷èí íü á¿ðýëäýæ ºãºõã¿é áàéãàà íü îëîí áàéíà. Õàðèí òîîãîîðîî àíãèéí áàãàã¿é õýñãèéã ýçëýõ õè÷ýýë óãààñ õèéäýãã¿é, ÿìàð ÷ ñýòãýëèéí òýíõýýã¿é øèéäñýí ãàðóóä çºí人 áàéíà. Ýäãýýð õ¿¿õ¿¿äýýñ áîëæ áàãø íàð ìààíü ýñòðåñä îðæ, áóñäûã áóðóó ç¿ãò óðóó òàòàæ, ýâã¿é õàðüöàà ¿¿ñãýæ, áóñäûãàà õè÷ýýë õèéõýä èõýýõýí òºâºã ó÷ðóóëæ, òààëàìæã¿é îð÷íûã á¿ðä¿¿ëæ áàéíà. Èõ ñóðãóóëü òýäíèéã õ¿ì¿¿æ¿¿ëäýã ãàçàð þìóó. Ò¿¿íèé îðîíä ÿã òýäýíä òîõèðñîí ñóðãóóëü áàéãóóëààä õè÷ýýë çààâàë õàìààã¿é ¿ð ä¿íòýé áàéõñàí. Áàãà çýðýã ¿íýòýé ë òóñíà. Áèä á¿ãä ë ººðèéí ãýñýí ñóðàõ àðãà áàðèëòàé, àâúÿàñ ÷àäâàðòàé õ¿¿õä¿¿ä. ¯¿íýýñýý áîëîîä áèäíèé äèéëýíõ íü çàðèì õè÷ýýëäýý îíö ñóðààä çàðèìäàà 0 çààãààä, äàõèí äàõèí çààëãóóëààä ýðýýíòýé áàðààíòàéõàí ë ÿâæ áàéíà. ¯¿íýýñ áîëæ Ẻí ñýòãýëèéí äàðàìò, áààõàí õèé äýìèé óðññàí öàã ìºíãº. Îäîî áè ººðèéí áîäëîî õýëúå. Ñóðãàëòûí ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõûí òóëä îþóòàí, ñóðàã÷èä ñóðãóóëüä ñóðààä õýð ¿ð ä¿íòýé ñóðàëöàæ ìýäëýã áîëîâñðîë, ÷àäâàð îëæ àâñàí ýñýõèéã õàìãèéí çºâ õóâèëáàðààð îëæ òîãòîîæ ä¿ãíýäýã, õ¿¿õä¿¿ä ÷ºëººòýé áîäîæ ñýòãýõ òàë äýýð èë¿¿ àíõààðñàí, ¸ñ ñóðòàõóóíû çºâ õ¿ì¿¿æèë îëãîõ (òóõàéí õ¿¿õýä àëèâàà ñàéí ìóó õî¸ðûã õýíýýñ ÷ òóñëàëöàà àâàëã¿é ººðºº ä¿ãíýëò õèéæ, ººðºº ººðòýé㺺 àæèëëàõ), ÿàæ èéãýýä ñóðãà÷èõúÿ ãýñýí áîäîëòîé, ÷àäâàðëàã áàãø íàðààð ãàéõàëòàé ñàéõàí ñîíèðõîëòîéãîîð øºíº ç¿¿äýíä íü îðòîë õè÷ýýë çààæ ÷àääàã òààëàìæòàé îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõ. Áè òîì áîëîîä äýëõèéäýý ë àëäàðòàé òîîöîãäîõ òîìîîõîí õîò áàéãóóëàõûã õ¿ñäýã. Ýíý õîòäîî õàìãèéí ãîë íü õ¿ì¿¿ñ ñóð÷ áîëîâñðîõîä òààòàé îð÷èí á¿ðýëäñýí òýð ÷èãòýý ë óðëàã, îþóí ñýòãýëãýýíèé ãàéõàëòàé åðòºíö á¿ðäýýñýé ãýæ áîääîã. Õýðâýý áè áàÿí áîëáîë á¿õèéë õºðºí㺠õ¿÷ ÷àäëàà ýíý õîòäîî ãàéõàëòàé ñóðàëöàõ îð÷èí á¿ðä¿¿ëæ ºãºõºä çàðöóóëàõ

5 ßðóó ñýòãýã÷

Ìîíãîë õ¿íèéã õºãæ¿¿ëýõ ¿çýë

Монгол хїнийг хєгжїїлнэ гэдэг маань монгол хїн бїрээс авахуулаад, тєрийн тївшинд эрхэмлэн баримтлах їзэлтэй байна гэсэн їг. Їзэл гэдгийг мэдлэгийн сан гэж ойлгоно.

1. Бид ядуу байж болно. Тусгаар тогтнол гэдэг бол бидний агуу их бахархал, юугаар ч сольшгїй їнэ цэнэтэй баялаг мєн гэдгийг хїн бїр мэдрэх явдал. Энэ нь Монгол хїний хийж байгаа ажил, хєдєлгєєн болгон хэлж ярих їг бїр нь тусгаар тогтнолын тєлєє байх учиртай гэсэн философид оршино. Монголчууд тусгаар тогтнолоо алдаагїй цагт сайн сайхныг цогцлон бїрдїїлж чадна.

2. Монгол улс сайхан хїїхний царайн дээр биш, сайн хєлгийн нуруун дээр биш газар шороон дээр тогтдог гэсэн философио сэргээх явдал юм. Монгол хїн бїр єєрийн тєрж єсєж, ясаа тавих єлгий нутгийн тєлєє хариуцлага хїлээх учиртай юм.

3. “Хїн намайг сургах учиртай гэдэг ойлголтыг би єєрєє єєрийгєє сургах, єєрєє суралцах учиртай” гэсэн философиор солих явдал болно. Энэ бол “Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ” гэсэн Монголын уламжлалт философи юм.

4. Улс орноо єєд нь татъя гэвэл уриа дуудлага їгээр хєєцєлдєх биш, ирээдїйгээ харж, материаллаг болон эрдэм оюуны баялаг бїтээж, амьд ажил хийвэл урагшлан дэгжиж чадна.

5. Монгол хїн бїр бусдын муугийн тухай бодохын урьд єєрийнхєє мууг эхэлж тунгааж сурах явдалд оршино. Энэ нь бусдыг ялж, яллах дадал заншлаа орхиж, єєрийгєє ялж, яллаж сурах сэтгэлгээгээр солино гэсэн їг юм.

6. Бусадтай атаархаж, єшєє хорсол авах сэтгэлгээнээс ангижирч, амь насанд халгаагїй бол бїхнийг уучилж сурах философи мєн. Энэ нь идсэн эрїї хувхайрч идїїлсэн бут ургаж болдог тухай монгол философи билээ.

7. Эрїїл биед саруул ухаан оршдог философийг жинхэнэ утгаар нь хэрэгжїїлэх явдал юм. Монгол хїний амин чанарыг сайжруулж монгол їндэстнийг эрїїлжїїлэх явдал.

8. Монгол хїний гайхамшигт чанарууд, тухайлбал нэн их хєгжсєн тэнцвэрээ хадгалах чадварыг улам лавшруулан хєгжїїлэх явдал юм.

9. Монголын тєлєє тэмцэж явсан алдартнуудаа мартахгїй байх учиртай. Атилла, Авдай сайн хаад, Есїхэй баатар, Чингис хаан, Батмєнх даян хаан, Тїмэн засагт хаан, Лигдэн хаан, Цогт тайж, Хотхойдын Чингїнжав, эдийн засагч Тогтохтєр ван, Богд Жавзандамба, Сайн ноён хаан Намнансїрэн, Чин ван Ханддорж, Да лам Цэрэнчимид, Хайсан гїн Дэмчигдонров, Д.Сїхбаатар, А.Амар, П.Гэндэн, Т.Дэмид, Ж.Цэвээн, Б.Ренчин, Ц.Дамдинсїрэн, С.Аварзэд, Д.Тємєрочироос авахуулаад эх орончдын сурах бичиг гаргах явдлыг гадна талд “худалдагдсан” Шанзав Бадамдорж зэргийн уршигт хїмїїсийн їйл ажиллагаатай харшуулан, дэлхийн єнгє аяс дээр авч їзїїштэй санагдана.

10. Тїїхийг судалдагтай адил алдаагаа судалж, алдаан дээрээ суралцах явдал юм. Хувь заяа ирээдїй биднээс єєрсдєєс маань шалтгаална гэсэн баталгаа шаардахгїй їнэнийг Монголын хїн бїхэн хїлээн зєвшєєрєхєєс єєр арга зам байхгїй. Монгол хїнийг хєгжїїлэх практик алхмууд 1. Эх орноо гэх їзлийг нь дэвэргэн хєгжїїлэх Дэлхийн усны хагалбарын зонхилох хэсэг монголоос эхэлдэг, цэвэр ундаатай, дэлхийн мєнх цэвдэгийн ємнєд тєгсгєл монголд байна. Дэлхийн элсэн цєл Монголоос эхэлж мєн энд ирж дуусдаг. Азийн бїх нуурын 2/3 нь Монголд бий. 4 улиралтай, ой хээр говь хосолсон, асар их баялаг бїхий, хїн амьдран жаргах хамгийн таатай орчин гэвэл эх орон минь билээ гэсэн сэтгэлгээг хїїхэд бїрт тєлєвшїїлэх нь чухал байна. Монгол хїнийг, Монгол улсыг монгол хїн л аварч хамгаалж, авч явж хєгжїїлэх їзлийг тєлєвшїїлэх хэрэгтэй. Б.Явуухулан: Цэцгийн сайхныг би нугаасаа тїїлээ Цэнгэлийн манлайг би нутгаасаа мэдэрлээ Хїлгийн хурдныг би сїргээсээ барилаа Хїїхний царайлгыг би Монголдоо харлаа хэмээн “Зєвхєн Монголдоо” шїлгээрээ илэрхийлсэн байдаг.

2. Їйлдвэрлэх хїчний байршил-монгол хїний хєгжилд нєлєєлєх нь Їйлдвэрлэх хїчийг улс орныхоо баруун зїїн ємнєт бїс нутагт тараан байрлуулж, монгол хїнийг тєрж єссєн уугуул нутагтаа ажиллаж амьдрах нєхцєл бїрдїїлнэ. Тєвийн бїсэд, ялангуяа нийслэл хотод ажиллаж амьдрах чадваргїй олон хїмїїс бєєгнєрснийг тараан байрлуулж, газрын ашиг шимийг хїртэн амьдарч сурахад нь тєрийн зїгээс албадах, туслах, хєрєнгє гаргаж єгєх, эрх зїйн баталгаатай болгох тал бїрийн ажил зохиох хэрэгтэй байна.

3. Хїнийг їйлдвэрлэн бїтээгч байлган хєгжїїлэх нь Ажил хийх сонирхолгїй хїн нийслэл, тєв, хот суурин газруудын дїїргїїдэд суурьших “эрхгїй” байх тийм нєхцєл байдлаар шахах учиртай. Ийм єргєн уудам нутаг, байгалийн баялаг бїхий монгол оронд ажилгїйдэл гэсэн ойлголт байхгїй. Харин амьдрах чадваргїй хїмїїс байна хэмээн ойлгож, хєдєлмєрлєх дур сонирхолгїй хїмїїст тэтгэлэг олгохыг зогсоож болно. Єєртєє ногоо тарьж, хувцас хунар оёж, чинээлэг айлын мал хариулах, хїїхэд хєгшидийг харж хандаж єгч байгаа хїнийг ажилтай хїн гэж їзнэ.

4. Монгол хїн-хєгжсєн хэрэглэгч байхын тулд Юу бїтээж байна тїїнээсээ илїї хэрэглэхгїй байх зарчмаар амьдрах учиртай. Зєвхєн бїтээж гэмээнэ хэрэглэх зарчим бол баялаг бїтээгээгїй байж улсаас илїї зїйл нэхэхийг хїлээн зєвшєєрєхгїй гэсэн їг. Монгол хїн илїї ихээр ямбалахгїй, гагцхїї хийж бїтээснийхээ тоо чанарт нийцїїлэн амарч сувилуулна.

5. Монгол хїн нийгмийн хєгжсєн харилцаа байх философи Монгол хїн гэр орон, ажлын орчин, гудамж, дэлгїїр їйлчилгээний газруудад бие биедээ дарамт учруулдаггїй хєгжсєн хїн байх учиртай. Нийгмийн харилцаанд импортолсон халх, дєрвєд, буриад, эрлийз гэх мэтээр монголчуудын сэтгэл зїйн уур амьсгалын ан цавыг арилгаж, ийм асуулт анкетаар бєглїїлдгийг болиулна. Монгол хїн л бол монгол хїн. Тэр хаана тєрсєн байна вэ тэр газар нь даль жигїїрээ амраах шувууны їїртэй адил, унасан газар угаасан усандаа л хїн хїчтэй, эх оронтой байна. Монгол эхийн хэвлийгээс тєрсєн бол монгол байна.

6. Гадаад улсад “худалдагдсан” хїн хэний хїн байх вэ Гадаад талд ажилладаг хїн тэндээ хэзээ ч нэгдїгээр зэргийн хїн байж чадахгїй. Их їндэстэн нь 1-р хїмїїс байна. Гадаад улсуудад цагаачилсан нь 2-р зэргийн хїмїїс байна. Бусад їндэстнээс хятадчилагдсан оросчлогдсон хэсэг нь 3-р, харъяалалд байгаа буриад, євєр монгол, тува, уйгур хєх нуурын монголчуудын амьдралынх нь хэв шинж ойртсон учраас 4-р, их їндэстний хїнтэй гэр бїл болсон хїмїїс хажуудаа харуултай учраас 5-р, худалдагдсан монгол хїнд тухайн орны тєр хэзээ ч 100% итгэхгїй учраас 6-р зэргийн хїн байх болно. Цаашдаа нууцаа алдахгїйн тулд худалдагдсан хїн єєрийнхєє амийг бууны гохон дээр аваачаад єгчихсєн гэдгээ мартаж болохгїй. Тэгэхээр “худалдагдсан” хїнийг ч монгол хїн гэж їзэхээс єєр аргагїй. Харин хїн єєрєє хаана тєрсєн бэ тэнд 1-р зэргийн хїн байдаг бясалгалаар тэндээ їйлчлэх її, эсвэл 6-р зэргийн “шаар” байх нєхцєлєє сонгох уу гэдгээ єєрєє шийдэх хэрэг. Бас єєрийн ард тїмнийг гомдоосон, тэдний эрх ашгаас урвасан хїнд бурхан багш хилэгнэдэг, тийм хїн хэзээ ч єєдєлдєггїй гэсэн айхавтар бичигдээгїй хууль їйлчилдгийг 1937, 1938 оны хэрэг явдлын дараах їр дагавар нотолсон гэдгийг монгол хїн бїр ухаарууштай нь їнэн.

7. Монгол хїний амин чанарыг сайжруулах їзэл баримтлал Монгол хїний удмын санг жолоодох бїх їїргийг эрїїл мэндийн системийн їїрэг гэж їзнэ. Євчин эмгэгтэй ухааны хомсдолтой, ер нь аль нэг талаараа зохицохгїй эр, эм хїмїїсээс гэр бїл їїсэх замыг хааж, хянах ажлыг эрїїл мэндийн системийнхэнд тєрийн їїрэг болгон ноогдуулна. Галзуу, ажиллаж амьдрах чадваргїй хїмїїсээс нийгмийг эмнэлгийн аргаар цэвэршїїлэх эрхийг эрїїл мэндийн байгууллагад тєрийн зїгээс олгоно. Ухааны хомсдолтой, нийгмийн халдварт євчтэй хїмїїсийг їргїй болгож цэвэршїїлэх ажлыг эрїїлийг хамгаалах систем гїйцэтгэнэ. Хїнийг євчилсєн хойно нь эмчлэх гэдэг ойлголтыг, євчлєхєєс сэргийлэх явдал бол эрїїлийг хамгаалах системийн їїрэг байна гэсэн їзлээр солино. Эрїїл мэндийн байгууллагууд гаднаас орж ирдэг хїнсэн зэвсгээс монгол хїнийг найдвартай хамгаалах тєрийн албаны їїрэгтэйгээс гадна хїн єєрєє єєрийгєє авч явах арга ухаанд сургана. Эрїїл биед саруул ухаан орших учраас эрїїл мэндийн байгууллага намайг хариуцна гэдэг ойлголтыг би єєрєє єєрийгєє эрїїл авч явах

Ìîíãîë õvíèé óíàãàí òºðõ

Àëèâàà óëñ víäýñòýíèé òvvõ õºãæèæ èðñýí íºõöºë áàéäàë, ãàçàð çvéí îð÷èí çýðýã íü ººð ººð áàéäàã íü òvvíèéã áóñäààñ ÿëãààòàé vçýë áîäîë çàí véëèéí õýâøìýë øèíæòýé áîëãîäîã áàéíà. Yvíèéã íèéòëýã áàéäëààð víäýñòíèé ìåíòàëèòåò õýìýýõ îéëãîëòîä áàãòààí vçäýã. Íèéãìèéí àëèâàà ººð÷ëºëòèéã àìæèëòòàé õýðýãævvëýõ, ýñýõ íü ýíýõvv ìåíòàëèòåòûã õýð çýðýã õàðãàëçñàíààñ øàëòãààëíà. Õàðàìñàëòàé íü áèä vvíèéã Ìîíãîëûí íèéãìèéí òvvõèéí áàðàã çóóí æèëèéí òvvõýíä õàðãàëçàæ áàéãààãvé þì. Ìåíòàëèòåò ãýäýã íü áîäèò áàéäëûí ñóáúåêòèâ ävð áºãººä õvìvvñèéí åðòºíöèéã îéëãîõ, åðòºíöèéã ìýäðýõ ÿâäëûã òîäîðõîéëæ áàéäàã õàðüöàíãvé ºíãºö, õóâüñàìòãàé òºñººëëèéí öààä, òîãòâîðòîé ºâºðìºö ñèñòåì áîëíî. Yvíèé çýðýãöýý ìåíòàëèòåòûã óõàìñàð, ººðèéí óõàìñðûí àãóóëãà (ìýäðýìæ, vçýë áîäîë, òºñººëºë), òvví÷ëýí ñýòãýëãýýíèé àðãà áàðèë (áîäèò áàéäëûã îéëãîõ, ävãíýõ àðãà) ãýæ ÷ vçäýã. ßìàð íýã õýìæýýãýýð íèéò víäýñòýíä áàéäàã åðºíõèé ìåíòàëèòåòààñ ãàäíà ýðõ áàðèã÷äûí ìåíòàëü øèíæ, àðä òvìíèé ìåíòàëü øèíæ ãýñýí ìåíòàëèòåòûí òóñãàé òºðºë áàéäàã. Àëü ÷ àðä òvìíèé víýò çvéëñ ávðýëäýõ, ººðèéí ãýñýí ñýòãýëãýý, òºñººëºë áèé áîëîõîä òvvõ, ýäèéí çàñãèéí áîëîí ñîöèàë õºãæèë, áàéãàë, ýêîëîãèéí îíöëîã, òvví÷ëýí “õàìòûí óõàìñàðãvé áàéäàë” çýðýã íºëººëäºã. Ìîíãîë íü ýíý óòãààðàà äýëõèéí àëü ÷ víäýñòíýýñ èõýýõýí ÿëãààòàé. Ívväëèéí ìàë àæ àõóé, òvvíä çîõèöñîí íèéãýì, òºðèéí áàéãóóëàë íü ìîíãîë÷óóäûí ìåíòàëèòåòûã òîäîðõîéëñîîð èðñýí íü ãàðöààãvé þì.

Ìîíãîë õvíèé ìåíòàëèòåòûã íýëýýä ýðòíèé våýñ óëèðóóëàí ôèëîñîôèéí vväíýýñ ñóäàëñàí íü äîêòîð Í. Õàâõ áîëíî. Òýð ìåíòàëèòåò ãýäýã vãèéã “óíàãàí òºðõ” ãýñýí ìîíãîë íýð òîìú¸îãîîð ävéëãýí íýëýýä óëòàé òîäîðõîéëñîí áàéíà. Äîêòîð Í. Õàâõ ìîíãîë õvíèé ñàéí òàëóóäûã íü: “íýã ÷èãò øóäàðãà øóëóóí ãvíävvãvé áàéäàë, áóñäûã õóóð÷ ìýõëýõ, çàëèëàõ ÿâäàëãvé áàò véë, áóñäûã òýòãýõ áîëîí áóñäààñ õàðæ õvëýýæ õvñýõ õèðãvé òóíãàëàã ñýòãýë, àõ çàõ äýýä õvìvvñò vçvvëýõ ñýòãýëýý äàãàñàí õvíäýòãýë, áóñäûã ñýòãýëýýðýý øóóä ìýäðýí òàíèõ îíöãîé ÷àäâàð, ºðºâ÷ 纺ëºí õàðèìòãàé ñýòãýë, áóñàäòàé õèðãvé öàãààí ñýòãýëýýð õàðüöàõ õàðüöàà, ñýòãýë ñàíààíû èõ ýð÷ õv÷, ýðìýëçýë òýìvvëýë“ õýìýýí òîäîðõîéëæýý. Õàðèí ìóó òàëóóäûã íü : “ºðõ ãýðèéí õvðýýíä óðàã òºðëèéí õvìvvñèéí õàðüöààãààð áèé áîëñîí õÿçãààðëàãäìàë vçýë áîäîë íü ººð õvðýýëýëä òààð÷ òîõèðîõãvé áîëîîä èðýõëýýð õÿìàðäàã, òvvíýýñ ãàðàõûí òóëä òýð våäýý òàðõè òîëãîéãîî ýð÷ äàëàéöòàé àæèëëóóëíà, óõààí áîäëîî ñèéëíý, òýð õýðýýð õóðäàí òvðãýí õÿìðàëààñ ãàðàõ àðãà çàìûã îëíî; õàðèí ýíý õîîðîíä vå vå òóéëøèðíà, ºðõ ãýðèéí õvðýýíä òºëºâøèí áèé áîëñîí vçýë áîäîë, øèíæ, óíàãàí òºðõººñºº îãöîì ýðñ óõàð÷, áóñäûã äóóðàéí, òýäíèéã àÿëäàí äàãàæ õîøóóðíà, ýñ äàãàãñäûãàà õàâ÷èæ øàõíà, îâæèí çàëüòàé, õóóð÷ ìýõëýõ, èòãýë àëäóóëàõ, õóâèà õè÷ýýõ ÿâäëûã ÷óõàë÷ëàí ñîíèðõîíî, çàëóóñ íü ýöýã ýõ, àõìàä våòýéãýý, ýõíýð íü ýð íºõºðòýé㺺 ýâäðýëöýæ, òýä íü ÷ vð õvvõýä, çàëóó vå, ýõíýðòýý èòãýõ èòãýëýýð òààðóó áîëíî” õýìýýí ävðñýëæýý. Ìîíãîë õvíèé ìåíòàëèòåòûí òàëààð õÿòàäûí ýðòíèé ñóðâàëæóóä, ãàäààäûí æóóë÷èä, òóõàéëáàë Ìàðêî Ïîëî, Ïëàíî Êàðïèíè, Ãèëüîì äå Ðóáðóê íàðûí àÿí çàìûí òýìäýãëýë, ãàäààäûí ýðäýìòýä òóõàéëáàë, àêàäåìè÷ Ì. È. Ìàéñêèé íàðûí îëîí ýðäýìòíèé çîõèîë ávòýýëä òîäîðõîé äóðäñàí áàéäàã. Ýäãýýð íü ávõýëäýý äýýðõ ävãíýëòòýé víäñýíäýý äàâõöäàã áîëíî. Ìåíòàëèòåò íü ávõýëäýý áèø, õàðèí òvvíèé ãîë çàðèì øèíæ íü èìèæ áàéäëààð òàðæ, òóõàéí víäýñòíèé õàÿã, ävð õýëáýðèéã îëäîã áàéíà. Æèøýýëáýë, íåìövvä öàã íàðèéí áàðüäàã, õóóëü ñàõèäàã, ôðàíöóóä çîðèãòîé, öýìöãýð, íýð òºðä äóðòàé, îðîñóóä äàëàéö çàíãàðàã ñàéòàé, õàìòà÷, õÿòàäóóä àæèëñàã, íàðèéí óõààíòàé ãýõ ìýòýýð ÿðèõ íü õvìvvñò õàð àÿíäàà îéëãîìæòîé ìýò ñàíàãäàíà.

Yíýõýýð ÷ òèéì áàéäàã. Îëîí ýðäýìòäèéí vçýæ áàéãààãààð ñîöèàëü à÷ õîëáîãäîë ávõèé äýýä ýðýìáèéí víýò çvéëñýä àæèë õºäºëìºð, íàíäèãíàõ çvéëñ, ýðäýì ìýäëýã, ìýäýýëýë, óð ÷àäâàð, àæèë õýðýã, ýä áàÿëàã, ýðvvë ìýíä, ýðõ çvé ( àþóëãvé áàéäàë ) çýðýã îðäîã áàéíà. Ìåíòàëèòåòûí ñóóðü ººð÷ëºëò Ìîíãîëä õî¸ð óäàà áîëñîí áàéíà. Yvíèé íýã äýõ íü XIX çóóíû ñvvë÷, XX çóóíû ýõýýð Ìîíãîë Óëñ óëàìæëàëò íèéãìýýñ îð÷èí våèéí íèéãýìä øèëæèõ våä íèéãìèéí àñàð èõ äîíñîëãîîíû våä áîëæýý. Ýíý våä “óëàìæëàëò” ìîíãîë õvíèé õýâ ìàÿã “ñîöèàëèñò” ìîíãîë õví áîëîí ººð÷ëºãäæýý. Ýíý äàøðàìä äóðäàõàä ìàíàéä òîãòñîí çºâëºëò ìàÿãèéí íèéãìèéí áàéãóóëàë íü îð÷èí våèéí íèéòýýð õvëýýí çºâøººðñºí àíãèëëààð îð÷èí våèéí áóþó ìîäåðí íèéãìèéí áàéãóóëàëä õàìààðàãääàã. Óäààõü ñóóðü ººð÷ëºëò íü 1990ýýä îíû ººð÷ëºëò øèíý÷ëýëýýð ýõýëæ îäîî vðãýëæèëæ áàéíà. Ýíä “ñîöèàëèñò” ìîíãîë õví “êàïèòàëèñò” ìîíãîë õví áîëîí ººð÷ëºãäºõ véë ÿâö áîëæ áàéíà. Óëàìæëàëò, ñîöèàëèñò, êàïèòàëèñò ãóðâàí õýâ ìàÿã õvíèé àìüäðàëûí ãóðâààñ äºðºâõºí våèéí äîòîð ñîëèãäñîí íü ìîíãîë õvíèé ìåíòàëèòåò, òóõàéëáàë víýò çvéëñ, ýðõýìëýë, çàí àðàíøèíã èõýýõýí çºð÷èëòýé, òîäîðõîéãvé, ÷èã áàðèìæààãvé áîëãîæ, íèéãìèéí õàðèëöààã vëýìæ çºð÷èëòýé áºãººä èõýýõýí îíöëîãòîé áîëãîæ áàéãàà þì.

Ñýðãýí ìàíäàëòûí våýñ àâàõóóëàí Åâðîïûí íèéãýìä çàõ çýýëòýé õîëáîî ávõèé óð ÷àäâàð, ºì÷ õºðºíãº, àæèë õýðýã, ýä áàÿëàã, ýðõ çvé ãýñýí äºðâºí víýò çvéë òîäîðõîéëîã÷ øèíæ ÷àíàðòàé áîëñîí áàéíà. ̺í ýäãýýð ÷àíàð äîðíûí äèñïîòèçìûí õvðýýíä àðàé ººð áàéäëààð Õÿòàäàä áîëîí Äîðíûí áóñàä îðîíä õ º ã æ è æ è ð ñ ý í á à é í à . Ìîíãîë õvíèé víýò çvéëñèéí òîãòîëöîîíä äýýð äóðäñàíààñ îãò ººð ÷èãëýìæ ávõèé ìºðººðºº àìüäðàõ, äóðààðàà áàéõ, íèãvvëñýíãvé áàéõ, òºðñºí íóòàã, áàéãàëü äýëõèé ãýñýí víýò çvéëñ èõýýõýí à÷ õîëáîãäîëòîé áàéæýý. Ýäãýýðèéã ºíººãèéí øèíæëýõ óõààíû íýð òîìú¸îãîîð èëýðõèéëáýë øóäàðãà ¸ñ, ýðõ ÷ºëºº, ýâ íýãäýë, íèíæèí ñýòãýë, ãàçàð íóòàã, áàéãàëü ýõ çýðýã áîëíî. Õºäºëìºð áîë àëü ÷ íèéãýìä áàéäàã víýò çvéë ìºí. Ãýõäýý õºäºëìºð çàõ çýýëèéí õàðèëöààíä îðñíîîñ õîéø òvvíèé àãóóëãà èõýýõýí ººð÷ëºãäºæ áàðóóíû îðíóóäûí ãîëëîõ víýò çvéë áîëæ, õºäºëìºðèéí ¸ñ çvé, òvvíòýé õîëáîîòîé ñàõèëãà, õàðèóöëàãà çýðãèéã áàãòààñàí òîì îéëãîëò áîëæýý. Õýðýâ ýíý óòãààð íü àâ÷ vçýõ þì áîë Ìîíãîëä õºäºëìºð íü õýçýý ÷ ãîëëîõ víýò çvéë áîëæ áàéãààãvé ãýñýí ävãíýëò õèéæ áîëíî.

Yíýõýýð ÷ ìîíãîë÷óóä ýä áàÿëàã, ºì÷ õºðºíãèéí òºëºº õºäºëìºðëºæ áàéãààãvé òvvíèéã àìèí çóóëãûí åðäèéí íýã õýðýãñýë ìýò îéëãîæ, äàðàà íü àìðàõ, áàÿðëàæ íààäàõûí ºìíºòãºë ìýò vçäýã. Yvíýýñ øàëòãààëàí õºäºëìºðèéí ñî¸ë, ñýòãýë çvéí òóí ºâºðìºö òºëºâ áàéäàë áèé áîëæýý. Ñîöèàëèçìûí våä òóëãàðñàí õàìãèéí ãîë áýðõøýýë áîë ñàÿõíû ìàë÷äûã îð÷èí våèéí àæèë÷èí, òàðèàëàí÷, ñýõýýòýí áîëãîõ ÿâäàë áàéñàí þì. Òýð ÷ áàéòóãàé ìàë÷äûí õºäºëìºðèéã õàìòûí áàéäëààð çîõèîí áàéãóóëàõàä ÷ èõýýõýí áýðõøýýë òóëãàð÷ áàéëàà. Ýíä ìîíãîë ìàë÷èä ñîöèàëèçìûã ýñýðãvvöñýíäýý áèø, õàðèí õºäºëìºðèéí îð÷èí våèéí çîõèîí áàéãóóëàëòàä äàñàõãvé áàéñàí íü èëvvòýé ãýæ áèä vçýæ áàéíà. Íýãýíò õºäºëìºð íü íºõºí ñýðãýýõ øèíæ ÷àíàðòàé, õºäºëìºðèéí ¸ñ çvé ñàéòàð õºã溺ãvé áîëîõîîð çàõ çýýëòýé õîëáîî ávõèé ºì÷, ýä áàÿëàã, ýðõ, ìýäëýã ãýñýí áóñàä víýò çvéëñ ìîíãîë õvíèé ìåíòàëèòåòýä ãîëëîõ áàéð ýçýëäýããvé áóþó òóí ávðõýã áàéäàã. Ìîíãîë îéëãîëòîîð ºì÷ áîëîí ºì÷òºí ãýñýí îéëãîëò íü áàðàã ìóó çvéë ìýò vçýãäýíý. Ó÷èð íü îëîí ìÿíãàí æèëèéí òóðø ìîíãîëûí ìàë÷èä ºì÷ õºðºíãèéã îðëîãî áóþó àøèã îëäîã êàïèòàë ãýæ õýçýý ÷ vçýæ áàéãààãvé, õàðèí àìèí çóóëãûí õýðýãñýë, òºð áóþó õààä íî¸äûí ºìíº õvëýýõ äàðàìò (òàòâàð) ãýæ vçýæ èðñýí áîëîëòîé. Èéì ñýòãýë çvé íü õàðèóöëàãûí ìýäðýìæèéã vëýìæ ñóë áîëãîäîã áàéíà. Îäîî ÷ ãýñýí ìîíãîë õví õàðèóöëàãà õvëýýõ òóí äóðãvé, òvvíýýñ vväñýí ¸ñ ñóðòàõóóíû ñýäýë áîëîõ áóðóóãàà õvëýýõ ÷àäâàð áàðàã áàéõãvé þì. Õvé ýëãýíèé õàðèëöààíä òóëãóóðëàñàí íèéòèéí øèíæ ÷àíàðòàé õºäºëìºð íü ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàðûã vëýìæ áóóðóóëäàã áàéíà. Ìîíãîëä àæèë÷, ìàë÷ îëîí õví áàéñàí íü ýðãýëçýýãvé áîëîâ÷ ýíý íü íèéò íèéãìèéã ººä íü òàòàõ ávòýýë÷ õv÷èí áîëæ áàéãààãvé þì. ªðõ ãýðèéí àæ àõóé íü “îëîí ñàëáàðûí” øèíæ ÷àíàðòàé áàéñàí íü òvvíèéã õàðüöàíãvé áèå äààñàí øèíæòýé áîëãîæ, õýðýãëýýíèé áàðàã òîãòìîë õýìæýýã áèé áîëãîäîã áàéíà. ̺í ýäèéí çàñãèéí ºðñºë人í ãýñýí íýã ÷óõàë víýò çvéë áàñ áàéñàíãvé.

Òàâààð, ìºíãºíèé õàðèëöàà ÿìàð íýã õýëáýðýýð áàéñàí áîëîâ÷ ýíý íü ººð õîîðîíäîî ãýõýýñýý õÿòàäûí õóäàëäàà÷èäòàé õèéõ õóäàëäààãààð víäñýíäýý òîäîðõîéëîãäîæ áàéñàí. Ýíäýýñ ìºí㺠íü víýò çvéë áîëæ ÷àäàõãvé áàéâ. Èéìýýñ ìîíãîë õvíèé ñýòãýë çvéä ìàòåðèàëëàã ýä çvéëä õýò äóðëàõ ñýäýë îãò áàéãààãvé þì. Ìîíãîëûí íèéãìèéã ávõýëä íü õàìàð÷ áàéñàí õîò àéë, ñààõàëò àéëûí ñèñòåì íü ÿìàð íýã àëáàäëàãàãvéãýýð æàì ¸ñîîð áèé áîëñîí õvìvvñèéí íèéòëýãèéí àíõäàã÷ õýëáýð áàéæýý. Ýíýõvv õvé ýëãýíèé òvâøèíä áîë ìîíãîë õví õàìààòàíñàã, àõ ävvñýã, øóäàðãà ¸ñ, òýãø ýðõ, ýâ íýãäýë, óëàìæëàëûã õvíäýòãýõ víýò çvéëñòýé áàéíà. Õvé ýëãýíèé õvðýýíýýñ ãàäàãø áîë íóòãàðõàõ vçýë áóþó æàëãà äîâíû vçýë áàðàã õýòýðòëýý õºãææýý. Ñýòãýëãýýíèé ñàëáàðò øèíæëýõ óõààíû ìýäëýãèéã vë ìýäýõ áà åðòºíöèéã vçýõ vçýë íü øàøíû ìóõàð ñvñýãò õýò àâòñàí áàéñàí. ªºðººð õýëáýë, ðàöèîíàëü ñýòãýëãýý áàéãààãvé. Èéì áàéäàë ìýäëýãèéí àñàð ºíäºð òvâøèíä õvðñýí öººí òîîíû çàðèì õvíèéã ýñ òîîöâîë íèéãìèéã ávõýëä íü õàìàð÷ áàéëàà. Ýðäýìòäèéã àìüäðàëààñ òàñàðõàé, çºâõºí íîì óíøäàã áóþó óíøñàí õví ãýæ îéëãîäîã. Èéìýýñ ñýòãýëãýý íü íýã õýâèéí, õàìãèéí õÿëáàð, öîðûí ãàíö, çºâ, víýí, ãàíö àìüñãààãààð õèéõ øèéäëèéã ýðýëõèéëäýã. Ìýäëýãèéí ñàëáàðûí àëèâàà çvéëèéã õýò ávävvâ÷èëæ, çàãâàð÷ëàí îéëãîäîã. Yvíýýñ vväýí òóéëøðàëä áàéíãà îðæ áàéäàã. Èéìýýñ òvvõèéã áîëîí íèéãìèéã öîî øèíýýð ãàäààäûã äóóðèàí õèéõ õvñýëòýé. Yvíýýñ óëáààëàí ìîíãîë õvíèé ñýòãýõvé “áóÿí-ívãýë”, “ ñàéí-ìóó”, “õàð-öàãààí”, “víýí-õóäàë”, “ áóðóó-çºâ”, “íºõºð-äàéñàí”, “ººðèéí-õvíèé”, “áóðõàí-÷ºòãºð” ãýñýí õî¸ð òóéëòàé áàéõ íü ýëáýã. Òºð íü ìîíãîë õvíèé õóâüä öîðûí ãàíö, òýíãýðëýã, òóéëûí víýí áîëîõ áºãººä òvvíä vã äóóãvé çàõèðàãäàõ íü òvvíèé åðòºíöèéã vçýõ vçëèéí ãîë víýò çvéë áîëíî. Ìàíàé îëîíõè ýðäýìòäèéí õýëäýã Ìîíãîë íü òºðò ¸ñíû àðâèí áàÿëàã óëàìæëàëòàé ãýäýã víäýñëýë íü õàðüöàíãóé þì. “Ìàíæèéí äàðàíãóéëëûí våä Ìîíãîë ººðèéí õààíãvé, ººðèéí çàñãèéí ãàçàðãvé, ººðèéí òºð óëñûí íèéñëýëãvé áîëæ, òºðèéí äýýä ávõ ýðõ ìýäýë Ìàíæ õààí, òvvíèé òºâ çàñãèéí õàòóó õÿíàëò, õóóëü çvéëèéí víäñýí äýýð àæèëëàõ îðîí íóòãèéí çàñàãëàë ë îðøèí áàéõ áîëæýý” ãýæ Ì. Ñàíæäîðæ ãóàéí ävãíýëò òóéëûí çºâ ãýæ vçíý. Ýë áàéäàë íü ìîíãîë õvíèé ìåíòàëèòåòàä íºëººëºõãvé áàéõûí àðãàãvé þì. ×óõàì ýíý våä òºðèéí äýýä àíãèä Ìàíæèéí õààíä ºðãºë áàðüö ºðãºõ, öîë õýðãýì õóäàëäàí àâàõ, áèå áèåý õîâëîõ çýðýã ìåíòàëèòåò òîãòñîí áàéíà. ªºðººð õýëáýë ãàäíûí õv÷èéã èëvvä vçýõ, òvvãýý𠺺ðèéí àñóóäëûã øèéäâýðëvvëýõ ìåíòàëèòåò òîãòñîí áàéíà. Ìîíãîë õvíèé ñºðºã ìåíòàëèòåòààñ õàìãèéí õîðòîé íü ýíýõvv áîîëûí ìåíòàëèòåò áîëíî. Ìîíãîë õví õàðèçìàòèê óäèðäàã÷èéã õàéõ, òºðèéã òºëººëñºí õóâü õvíèéã òºðòýé àäèëòãàõ ìåíòàëèòåòòàé áàéäàã áàéíà. Ýíý íü òóõàéí õóâü õvíèéã áóñäààñ vëýìæ èëvv, æèðèéí áóñ ãýæ vçäýã ÿâäàë áîëíî. Èéìýýñ æèð áóñ õví áóþó äàðãà áîëîõ òóéëûí äóðòàé. Òýãñýí àòëàà ººðèéíõ íü õóâü çàÿàã ººðºº áèø, òºð øèéäíý ãýäýãò èòãýëòýé áàéäàã ó÷ðààñ òºðèéí áîäëîãîä íºëººëºõ îðîëäëîãûã áàðàã èëvvö çvéë ìýò îéëãîíî. Õàðèí ººðººñºº äýýø õvíèéã äàãàëäàæ àìüäðàõûã èëvvä vçíý. Äýýä àëáàí òóøààëòàíä ãîìäëîî ìýävvëýõ, ºðãºäºë áè÷èõ, çàðãà õèéõ õýëáýðýýð àëèâàà àñóóäëûã øèéäâýðëvvëýõ äóðòàé. Ýíý íü àëáàí òóøààëòíûã àÿëäàõ, îéðòîõ, õvëöýíãvé áàéõ, äîëèãíîõ, áÿëäóó÷ëàõ ñýòãýë çvéã áèé áîëãîäîã. Òýäãýýð íü ÷ äóðààðàà äóðãèõ äóðòàé áºãººä íýð àëäàð, öîë õýðãýìèéí òºëºº íväýý ºãºõººñ áóöàõãvé. Äàðãà ë áîë ávõíèéã ìýäýã÷ áîëîí õóâèðíà. Ìàíàéä íýã õvíèéã òàõèí øvòýõ vçýãäýë óäàà äàðàà ãàðñàí íü ñàíàìñàðãvé ÿâäàë áèø. Èéìýýñ “äýýðýýñ”, “òºðèéí áîäëîãîîð”, “íýã øóãàìààð”, “íýã òºëºâëºãººãººð” õèéæ áóé çvéëä òóí õvëöýíãvé õàíääàã, èéì çvéëèéã õvëýýäýã, áàðàã äóðòàé ãýæ õýëæ áîëíî. Ýíäýýñ òºðèéí íýðýýð äàëàéëãàõ, ñvðæèãíýõ, àëáàðõàõ, ìýäýìõèéðýõ, áóñäààñ äýýð, èëvv ãýäãýý õàðóóëàõ, ýðõ ÿìáà õvíäëýë øààðäàõ, çýðýã çèíäààãààðàà äýýðýëõýõ, òàíñàãëàõ, äýýäñèéã äóóðàéõ çýðýã ìåíòàëèòåò vvñäýã. Àðä îëîí ÷ ãýñýí òºðèéí õvíèéã õvíäëýí äýýäëýõ, áèøðýõ, äîëèãíîõ, áÿëäóó÷äàõ, àÿûã íü òààðóóëàõ, àíõààðàí ñîíñîõ, øèéäâýðèéã íü vã äóóãvé áèåëvvëýõ çàí véë ãàðãàäàã. Àðäûí õóâüñãàëûí äàðàà îð÷èí våèéí òºðèéí èíñòèòóòóóä áàéãóóëàãäñàíààð ýë áàéäàëä çàðèì íýã ººð÷ëºëò îðóóëñàí áîëîâ÷ ìîíãîë ìåíòàëèòåòûí ñóóðü víäñèéã ávðýí ººð÷èëæ ÷àäààãvé, èéì îðîëäëîãî ÷ õèéãýýãvé áîëíî. Ó÷èð íü óëàìæëàëò áîëîí ñîöèàëèñò òºð àäèë øèíæ òóí îëîíòîé áàéñàí þì. Yvíä: 1. Òºâëºðñºí, àâòîðèòàð øèíæ 2. Íýã øàøèí áóþó íýã vçýë ñóðòàë 3. Íýã õvíèéã øvòýõ áóþó õàðèçìàòèê øèíæ 4 . Ò º ð è é í õ v ÷ è ð õ è é ë ý ë 5. Íèéãìèéã ávõýëä íü õÿíàõ õàòóó õÿíàëò 6. Õóâü õvíèé èäýâõ ñàíàà÷èëãà, áèå äààñàí áàéäëûã vë îéøîîõ çýðýã áîëíî. Òºð õóó÷èí íèéãìèéã ýâäýæ, øèíý íèéãýì òºðèéã áàéãóóëàí áýõævvëýõýä ÷èãëýñýí véë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ áîëîâ. Ìîíãîëûí íèéãìèéí õîöðîãäîë vëýìæ èõ áàéñíû óëìààñ øèíý íèéãìèéã áàéãóóëàõ àæèë vëýìæ áýðõøýýëòýé òóëãàðñàí þì. Ýíý áýðõøýýëèéí víäñýí øàëòãààí íü îëîí ìÿíãàí æèë õýâøèæ òîãòñîí äàäàë çóðøèë, ìåíòàëèòåò áàéñàí þì. Øèíý òºðèéã øèíý õvìvvñ áàéãóóëàõ ¸ñòîé áàéñàí áºãººä ýíý øèíý õvìvvñ íü ÇÕÓ áîëîí ñîöèàëèñò îðíóóäàä áîëîâñðîë ýçýìøñýí õóâüñãàë÷èä áîëñîí þì. Ýäãýýðèéí îíöëîã øèíæ íü êîììóíèñò èðýýävéä øàøèíëàã áàéäëààð ãvíçãèé èòãýñýí, íèéãìèéí ãîë äàéñàí íü õàð, øàð ôåîäàëóóä áîëîí õºðºíãºòívvä ãýäýã àíãèéí òýìöëèéí îíîëûã õýò áàðèìòàëñàí, õóó÷èí íèéãìèéã õv÷ õýðýãëýí óñòãàõ áóþó çàéëóóëæ áàéæ øèíèéã áàéãóóëæ áîëíî ãýäýãò víýìøñýí, ãàäààä äýìæëýã òóñëàìæèä äóëäóéäàæ, òvvíäýý ýðäñýí, ÇÕÓ-ûí õèéæ áàéãàà ávõíèéã äóóðàéäàã, òvvíèéã äîãì áàéäëààð õýðýãævvëäýã õvìvvñ áàéëàà. Ñîöèàëèçìûí æèëvväýä Ìîíãîëûí íèéãýìä øèíý íîìåíêëàòóð àíãè áèé áîëæ, òvvíèé óäèðäëàãààð íèéãìèéí øèíý ìåíòàëèòåò òîãòñîí þì. Òýð íü óëàìæëàëò íèéãìèéí îëîí øèíæèéã õàäãàëàí vëäñýí áèëýý. Îäîî ÷ ìàíàé èõýíõ óëñ òºð÷äèéí ÿíç ávðèéí õóãàöààíä ÿíç ávðèéí ñýäâýýð õýëñýí, ÿðüñàí çvéëèéã çvéãýýä vçýõýä ávõýë, öýãöòýé çvéë ãàðäàããvé þì. Ýíý íü òýäíèé îëîíõè íü õóâü õvíèé õóâüä ãvéöýò òºëºâøººãvéã èëò õàðóóëäàã. ªºðººð õýëáýë äóíäàæ ìîíãîë õví òîãòñîí vçýë áîäîë, èòãýë víýìøèë áàðàã áàéõãvé, víýò çvéëñèéí õýò õîëèìîã ñèñòåìòýé, vëýìæ çºð÷èëòýé, ººðèéíõºº vçýë áîäîë, ýðõ àøãèéã õàìãààëàõ îéëãîëò òºëºâøººãvé õví þì.

1990 îíû ººð÷ëºëò øèíý÷ëýëòýýð óëàìæëàëò áîëîí ñîöèàëèñò ìåíòàëèòåòûã îðâîíãîîð íü ººð÷èëñºí áºãººä áèä ñîöèàëèçìûã ãàæóóäóóëñàíòàéãàà àäèë àðä÷èëëûã ÷ õví òàíèõûí àðãàãvé ýðýìäýãëýæýý. Íèé íóóãvé õýëýõýä ìàíàéä õýðýãæñýí àðä÷èëàë, çàõ çýýë ãýæ áàðàã àëãà. Ìàíàé íèéãýì áîë áóñäûã äóóðèàñààð áàéãààä ñààðìàã áîë÷èõñîí, çîðèëãî ÷èãëýëãvé, víýëýìæèéí ººðèéí ãýñýí ñèñòåì, ¸ñ ñóðòàõóóí, ýðõýìëýëãvé, íèéãýì áîëëîî. ªíººãèéí äóíäàæ ìîíãîë õví, íýí ÿëàíãóÿà áþðîêðàò àíãè óëàìæëàëò ñî¸ëîîñîî vëýìæ òàñàðñàí, ýõ õýë, òvvõ ñî¸ë, çàí çàíøëàà áàðàã ìýäýõãvé, vë òîîäîã; äàëààä æèë òîãòñîí îðîñûí ñî¸ëûí ìºí ÷àíàðò õ v ð ÷ ÷àäàëãvé ã î ë æ õàÿñàí, ººðòºº ñàéíààð íÿëçààæ ÷àäààãvé; ø è í ý àðä÷èëàë, ç à õ çýýëèéí ñî¸ëûã ýçýìøèæ ÷àäààãvé, ñóðààãvé ìºðò뺺 òvvíèéã ºíãºí òàëûã äóóðèàõ õv÷òýé ýðìýëçýëòýé áîëæýý. Yvíýýñ áîëîîä íèéãìèéí ñýòãýí áîäîõ ÷àäâàð vëýìæ äîðîéòîæ, çºâõºí ºíººäðººðºº àìüäàðäàã, îþóí óõààíäàà áèø, ìýäðýõvéäýý ë çàõèðàãääàã õvìvvñèéã íèéãìèéí îð÷èí íü òºðvvëýõ áîëæýý. Äýýð äóðäñàí ávõýí íü òºðèéí áîäëîãîä çàéëøãvé õàðãàëçâàë çîõèõ víäñýí õv÷èí çvéë ìºí. Ãýòýë õàðãàëçàõ íü áàéòóãàé õvíýý ìýäýõèéã ÷ îäîî áîëòîë õýí ÷ õvñýýãvé. Õvíèéã ãîë áîëãîíî, õvíèéã òºâ áîëãîíî, õvíä ÷èãëýñýí áîäëîãî ÿâóóëíà ãýæ ºäºð òóòàì ÿðüæ, æèë ávð “Õvíèé õºãæëèéí èëòãýë”, òvvíòýé òºñòýé òºñëvvä áè÷èõýýñ öààøãvé áàéíà. Ýíý ºãvvëýëä ñàíàæ ñýðýýñýé ãýäýã vväíýýñ ìîíãîë ìåíòàëèòåòûí ñºðºã øèíæèéã òvëõvv îðóóëñíàà óíøèã÷äàä ó÷èðëàæ áàéíà. Áèäýíä îëîí ñàéí øèíæ áàéäàã áºãººä òvvíèéãýý àøèãëàõ àâààñ óëñ, íèéãýì, õvíýý õºãævvëýõ ávðýí áîëîìæòîé áèëýý.

Ä. Ãàíõóÿã

(Ñóäëàà÷, äîêòîð)

/Olloo.mn/

Ýð¿¿ë ýíõèéí òàâàí ÷óõàë 6 ßðóó ñýòãýã÷ 1. Õîäîîä ýð¿¿ë áîë õîîëîíä äóðòàé, øèíãýöòýé áàéíà. Õîäîîäíû àæèëëàãàà ñýòãýë ñàíààòàé øóóä Ñýòãýëèéí äîòîîä õîëáîîòîé. Ñýòãýëèéí çîâèóð øàíàëàëààñ áîëæ õîîë áîëîâñðóóëàõ ýðõòí¿¿ä á¿õýëäýý õÿìàðäàã. õàíàìæ Нэгэн єдєр Далай ламтай уулзахаар зочид буудлын дэргэдэх Õîäîîäîî ýð¿¿ë ñàéí áàéëãàõûí òóëä àþóëõàé äýýðýý 2

машины зогсоолоор єнгєрєхдєє би эртнээс мєрєєдєж явсан Тоёото Ланд Круизер жийп байхыг сониучирхан харав. Энэ тухай бодож явснаа далай ламаас асуулаа: - Манай Єрнєдийн соёл їндсэндээ материаллаг зїйл дээр їндэслэсэн байдаг гэсэн сэтгэхїй тєрдєг. Энэ нь шинжлэх ухаан техникийн сїїлийн їеийн амжилтын талаар биднийг байнга сурталчилгаагаар “дарж” байгаатай шууд холбоотой юм. Бид єдєр бїр ямар нэгэн эд зїйлийг шинээр худалдан авахыг хїсдэг бєгєєд їїнд эцэс тєгсгєл гэж їгїй билээ. Та хїслийн уг чанарын тухай юу хэлэх вэ?

- Би хоёр янзын хїсэл байдаг гэж боддог. Жишээ нь аз жаргалыг хїсэх нь эерэг хїслийн тоонд орно. Мєн тїїнчлэн энхтайван, амар амгаланг хїсэх нь ч мєн адил. Эх дэлхийн амьдралыг тєгс тєгєлдєр болгох бас л ач тустай хїслийн тоонд орно. Гэвч зарим їед утга учиргїй хїсэл тєрєх нь бий. Энэ нь эвгїй байдалд хїргэдэг жамтай. Ж.бэл, заримдаа би томоохон дэлгїїрт ороод олон сайхан эд зїйлийг харахад сайхан санагддаг. Харин энэ бїхнийг хараад энийг авах юмсан, тэрийг авах юмсан гэсэн хїслийн мэдрэхїй тєрдєг. Дараа нь би єєрєєсєє энэ надад тийм чухал гэж її хэмээн асуухад мэдээж хэрэг їгїй гэсэн хариу гарна. Хэрэв эхний хїсэлд хєтлєгдєх юм бол таны халаас маш тїргэн хоосорно. Харин хоол хїнс, хувцас хунар, орон сууцны хэрэгцээнд тулгуурласан хїсэл нь ухаалаг хїслийн тоонд орно. Зарим їед нийгмийн нєхцєл байдлаас шалтгаалсан хїсэл тєрдєг. Хэрэв та цэцэглэж буй нийгэмд амьдарч буй бол тэнд машин єдєр тутмын зайлшгїй хэрэгцээ байдаг. Гэхдээ та єєрийн хїслийг биелїїлснээр хєршїїдийн атаархлыг тєрїїлж, тэдний хоол болж болох юм. Аль эсвэл єєрийн гэсэн унаатай байсан мєртлєє арай илїї їнэтэй машин авахыг хїсвэл бас л асуудалтай тулгарна.

- Гэвч їнэтэй машин унах хїсэл нь боломж байхад ямар учраас асуудалд орох нь надад ойлгоход бэрх байна. Хэрэв та хєршїїдээсээ їнэтэй машин унахад тэд атаархах боловч танд тэр нь зєвхєн сэтгэлийн ханамж хийгээд баяр баясгаланг авчирах биш її? Далай лам толгой сэгсрэн ийн хариулав: - Їгїй ээ, ханамж нь таны хїсэл болоод їйлдэл эерэг юм уу эсрэг байгаагаас ямар нэгэн байдлыг тодорхойлохгїй. Гэмт їйлдлїїд-хулгай, худал, хїчирхийлэл зэрэг нь їїнээс ханамж авч буй хїмїїсээр їйлдэгддэг ч энэ нь тїїний їйлдлийг зєвтгєсєн явдал биш юм. Эерэг хийгээд эсрэг хїслийн хоорондын ялгаа ямар нэгэн ханамжаас бус харин тїїний хожмын їр дагавраас бїрддэг. Ж.нь та ямар нэгэн їнэтэй зїйл авахыг хїсвэл энэхїї хїсэл нь сэтгэхїйн їл ханах байдал дээр їндэслэгдсэн байдаг бєгєєд эцсийн бїлэгт та туйлд хїрэх болно. Ингэснээр та бодит байдалтай зєрчилдєнє. Энэхїї туйлд хїрснээр та бїхий л итгэлийг алдаж оюун санааны хямралд автах болно. Энэ бол уг тєрлийн хїслийн нэгэн аюул байдаг. Шуналын хэлбэртэй хїсэл нь хїнийг уй гашуу, сэтгэлийн хямрал болон бусад олон асуудалд хїргэдэг. Шуналын эсрэг хамгийн сайн ерєндєг бол сэтгэлийн ханамж юм. Хэрэв та орчин ертєнц хийгээд єєртєє ханамжтай ханддаг л бол, та ямар нэгэн эд зїйлийг эзэмшиж байсан, їгїй ч байсан ямар ч тохиолдолд ханамж таныг їл орхино. Ингэхлээр бид ямар байдлаар дотоод сэтгэлийн ханамжийг хїртэж болох вэ? Їїнд хоёр арга зам бий. Эхнийх нь бид мєнгє, байр, машин, сайн нєхєр хийгээд тєгс тєгєлдєр биетэй болохыг хїсч буй явдал юм. Хэрэв бид єєрийн хїслийг удирдах чадвараа алдвал эрт орой нэгэн цагт хїсээд ч чадахгїй тийм байдалд хїрнэ гэж Далай лам энэхїї арга барилын учир дутагдлыг онцлон тэмдэглэж байсан. Хоёр дахь арга барил нь бид ямар нэгэн зїйлийг хїсэх бус харин байгаа бїхнээ їнэлж хандах нь арай найдвартай арга барил юм. Нэгэн їдэш би 1994 онд мориноос унаж нуруугаа гэмтээсэн жїжигчин Кристофер Ривтэй хийсэн ярилцлагыг зурагтаар їзэж билээ. Амьсгалахын тулд тїїнд механик амьсгал сэлбэгч зайлшгїй шаардлагатай байсан аж. Сэтгїїлч тїїнээс хэрхэн энэ бїх шаналал, сэтгэлийн хямралыг даван туулсан тухай асуухад Рив хариулахдаа: -Эрчимт эмчилгээний тасагт байхдаа сэтгэлээр маш их унаж байсан гэж ярив. Энэ їе нэг их удаан їргэлжлээгїй бєгєєд эдїгээ тэрбээр єєрийгєє аз жаргалтай хїн гэж боддог аж. Тэрбээр хайртай эхнэр болоод хїїхдїїдийнхээ халамжинд сэтгэл єег амьдарч шинжлэх ухааны хєгжил дэвшлийн хїчинд эдгэрсэндээ туйлын их баяртай байдаг гэж ярив. Тэрбээр тахир дутуу болсон ч гэсэн миний тархи гэмтээгїй тул би тїїнийгээ одоо болтол ашиглах боломжтой байгаадаа єєрийгєє азтай гэж боддог. Хэдийгээр тэр хїнд євчинд нэрвэгдсэн ч кино зохиол бичих болон найруулах тєлєвлєгєєтэй байгаагаа ч мєн ярьж байв. “Аз жаргалтай амьдрахуйн урлаг”

ãàðûí ãóðàâ ãóðâàí õóðóóãààð 2 òàëààñ íü çýðýãö¿¿ëýí 3 ñåê-ýýð 3 óäàà äàðíà. Äàðàà íü ÿëèõã¿é äîð áàñ àäèë äàðíà. Ýíý àðãààð ºäºðò 3 óäàà äàðæ õýâøâýë õîäîîäíû øàðõ, õîðò õàâäàð ìýòèéí õ¿íä, õºíãºí ºâ÷íººñ ñýðãèéëæ áîëäîã áàéíà.

2. Ñàéí óíòàõ íü ýð¿¿ë ýíõèéí ÷óõàë õýñýã þì. Õ¿í á¿ðèéí îíöëîãîîñ õàìààð÷ 6-8 öàã óíòâàë õàíãàëòòàé. Óíòààä ñýðìýãöýý øóóä áîñîõ íü ìàø ÷óõàë. Ýñ òýãâýë õîðò õèé, õàã õóñàì áèåä øèíãýæ, í î é ð ì î ã íóðìàãàð, õ è é ì î ð ü ëóíäààã¿é áîëäîã. Áàñ óíòàõààð îðîíäîî îðñîí ë áîë îþóíûõàà öîíõûã õààæ þó ÷ áîäîõ, íîì óíøèõûã çîãñîîâîë çîõèëòîé. Íîéð ìóóòàé õ¿íèé øèëýí õ¿ç¿¿ íü õàòóóðäàã. Ýì óóõ õýðýãã¿é. Ýõëýýä ç¿¿í ýðõèéãýýðýý õ¿ç¿¿íèé ç¿¿í óðä äàðíà. Äàðàà íü ýãýì óðóó ÷èãëýñýí ã¿ðýýíèé òàðààãóóðûí äºðâºí öýãò äàðíà. ¯¿íèéã õ¿ç¿¿íèé ç¿¿í, áàðóóí òàëä òóñ á¿ð 3 äàâòàíà. Õºëèéí ýðõèéã äýýø äîîø õºäºëãºí óãààñ íü ºñãèé õ¿ðòýë ñàéí èëíý. Ýöýñò íü àþóëõàé äýýðýý áàðóóí ãàðûí àëãààð 纺ëºí äàðíà.

3. Õ¿íèé /ºòãºí/ ñààäã¿é ãàäàãøèëæ áàéâàë ýð¿¿ë ìýíäýä èõ à÷ òóñòàé. Îéðîëöîîãîîð õ¿íñ òýæýýëèéí áîëîâñðîëò 24 öàãò ã¿éöäýã áà ãàäàãøëóóëàõã¿é áîë õîð ÿëãàð÷ ýõýëäýã.Òóõàé á¿ðä çàéëóóëàõûí òóëä ºã뺺 áîñîõûí ºìíº õ¿éñíèé ç¿¿í äîîä õýâýëä 2 ãàðààðàà 3 ìèíóò 纺ëºí äàðààä íýã àÿãà õ¿éòýí óñ óóíà. ªã뺺 á¿ðèé õýâøèë áîëãîí áèåý çàñâàë á¿ä¿¿í ãýäýñ áîëîí áóñàä ýðõòýí, öóñíû ºâ÷íººñ íàéäâàðòàé ñýðãèéëäýã.

4. Ò¿ðãýí øàëìàã õºäºë㺺í ýð¿¿ë æàðãàëòàé àìüäðàõàä íýãýí øèæèì ò¿ëõýö áîëäîã. Õºäºëìºðëºí õºäºëæ áàéõ íü ñýòãýë ñàíààã ººäðºã ñýðãýëýí áîëãîîä çîãñîõã¿é áèå îðãàíèçìûã õºãæ¿¿ëäýã. Àëèâ àæèëä ñýòãýë ãàðãàí äóð ñîíèðõîëòîé õèéõ õýðýãòýé. Ýñðýã òîõèîëäîëä àæèë õèéæ õºäºëæ áàéñàí ÷ ºòëºõ íü àìàðõàí. Áèåèéí õºäºëìºð, ÿâãàí ÿâàõ, ã¿éõ, áèåý õºãæ¿¿ëýõ äàñãàëóóä õ¿íèé ºñºëò õºãæèëò, ýð¿¿ë ìýíäýä ýåðýãýýð íºëººëíº.

5. Èíýýæ õºõðºõ íü ýð¿¿ë àìüäðàõûí áàñ íýãýí ýõ ñóðâàëæ. Èíýýõýä ºðö, õýâëèéí áóë÷èí ºâºðìºöººð àæèëëàæ, ç¿ðõ ñóäàñíû àæèëëàãàà ñàéæèð÷, ýëýãíèé ýä ýñ ÷èéðýãæèí, íîéð õîîëîíä ñàéí, ñýòãýë ñàíàà ºíäºð, äîòîð óóæèì áîëäîã. Á¿ð ÷óõàë íü ýëãýý õàéðëàÿ ãýâýë èíýýæ õºõºð÷ ÿâàõ íü ÷óõàë.

Òàâàí àìòíû ñàéí, ìóó ¿ð Òàâàí àìò /õàëóóí-õàëóóí íîãîîíû àìò, èñãýëýí, ãàøóóí, ÷èõýðëýã, øîðâîã/ íü õ¿íèé òàâàí öóë /ç¿ðõ, óóøãè, ýëýã, äýë¿¿, Ẻð/-ã òýòãýæ õèé öóñûã íºõºí òºëæ¿¿ëäýã ó÷èð ýð¿¿ë ñàðóóë àìüäðàõàä øèéäâýðëýõ à÷ õîëáîãäîëòîé. Ãýõäýý àìòòàíûã õàìãèéí çºâ õàðüöààòàé õýðýãëýõ íü ÷óõàë þì.

1. Õàëóóí àìò Öóñ õèéí ã¿éäëèéã èäýâõæ¿¿ëæ õèéí áºãëºðºë öóñíû á¿ëýãíýëèéã àðèëãàäàã ñàéí òàëòàé. Ãýâ÷ õàëóóí àìò àëèâààã ñýäðýýäýã ó÷èð õýòð¿¿ëáýë óóøèãíû õèéã õººð¿¿æ, ºòãºíèé ñóâãèéã õîðñãîäîã. Èéìä õîäîîä, 12 íóãàëàà ãýäýñíèé øàðõëàà, ºòãºí õàòàõ, øàìáàðàì, øýýñíèé ñ¿âíèé ¿ðýâñýë çýðýã ºâ÷èí ýìãýãòýé õ¿ì¿¿ñ º÷¿¿õýí òºäèé õýðýãëýõ þì óó, áîëæ ºãâºë õýðýãëýõã¿é áàéõàä îíöûí íºëººã¿é.

2. Èñãýëýí àìò Èñãýëýí àìòòàé èäýý áóäàà íü ýëýãíèé ¿éë àæèëëàãààã èäýâõæ¿¿ëæ, çàðèì ºâ÷íººñ ñýðãèéëäýã. Õàðèí õýòð¿¿ëáýë õîîë áîëîâñðóóëàõ ýðõòýí õÿìàð÷ ýâã¿é áàéäàë ó÷èð÷ áîëíî. Åð íü õîäîîäíû õ¿÷èë èõýäñýí, ¿å ìº÷, Ẻðíèé ýìãýã ¿ðýâñýëòýé õ¿ì¿¿ñò íýí ÷óõàë áèøèéã ñàíàëòàé.

3. Ãàøóóí àìò Хїмїїс мєнгєє юунд їрдэг вэ? Ãàøóóí àìò íü õºðëèéã íàìæààæ, øýýñ òóóõ Зарим хїмїїс мєнгєєрєє євчин худалдаж авдаг. Архи тамхи, ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëíý. ªòãºí õàòäàã áîë ãàøóóí èäýý зугаа цэнгэл, ганган хээнцэр харагдах гэж даарч хєрєх áóäàà õýðýãëýõ ñàéíã¿é. Ãàøóóíûã õýòð¿¿ëáýë ç¿ðõ гээд л…Харин дараа нь эрїїл мэндийг худалдаж авах гэж äýëñýõ, äîòîð ìóóõàéðàõ, çýðýã øèíæ òýìäýã èëýðäýã. оролддог боловч нэгэнт оройтсон байдаг. Эрїїл мэнд бол 4. ×èõýðëýã àìò худалдан авдаг зїйл биш зєвхєн хадгалдаг л зїйл юм. Ýíý àìò íü õèé öóñûã òºëæ¿¿ëýõ, ìàõ áóë÷èíã òàâèðóóëàõ, Хїмїїс бїгд л аз жаргалыг хїсэмжлэн ярьцгаах агаад харин õîðäëîãî òàéëàõ çýðýã ¿éë÷èëãýýòýé. Ãýâ÷ õýòð¿¿ëýí õýðýãëýñíýýð öóñàíä ÷èõðèéí õýìæýý èõñýæ õýò òàðãàëíà. зовлонг муушаан хэлэлцэх юм. Гэтэл Òàðãàí þìóó øèæèí ºâ÷òýé õ¿ì¿¿ñ ÷èõýðëýãò øóíàõ õýðýãã¿é.

-Аз жаргалын хаалга юугаар онгойдгыг мэдэх її?

5. Øîðâîã àìò –Юугаар гэж? Øîðâîã íü õ¿íèé áèåèéí öóñ õºëñºíä çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé -Зовлонгын тїлхїїрээр л онгойно шїї дээ. /Ш.С/ Ямар áàéäàã. Ãýâ÷ õýòð¿¿ëáýë ç¿ðõ, Ẻðíèé àæèëëàãààã õ¿íäð¿¿ëæ, сайндаа л “Амьдралын бэрх зовлонд хатаагдсан хїн л аз жаргалтай, бїр гурвантаа аз жаргалтай” гэж хэлэхэв дээ. öóñíû äàðàëò õÿìàð÷ ç¿ðõ ñóäàñíû ºâ÷èí ýìãýã ¿¿ñ÷ áîëçîøã¿é. Ийм хїнд ямар ч бэрхшээл юу ч биш юм шиг санагддаг Åñºí øèìèéí á¿ðäýë болоод л тэр. Ýìèéí ñóäàðò øîðîîíû òóíãàëàã áàðàãøóí áîë ìàõíû òýæýýë, ÷óëóóíû òóíãàëàã æîíø áîë ÿñíû òýæýýë, ìîäíû Хэрэлдэж байгаа хоёрын хэн ухаалаг нь буруутай гэдэг. òóíãàëàã áóðàì áîë õ¿÷íèé òýæýýë, öýöãèéí òóíãàëàã áàë áîë Яагаад? Хэрэлдэж маргалдахад тэнэг їгїїд л урсан ºíãºíèé òýæýýë, ºâñíèé òóíãàëàã öàãààí òîñ áîë øèìèéí гардаг. Тэнэг хїнтэй хэрэлдэхийн тулд тїїнээс тэнэг байх òýæýýë õýìýýíý. шаардлагатай болно. Уурлаж байгаа хїнийг дийлэхийн “Àðöûí ¿ð, äàëü, çýýðãýíý, àãü äºðºâ áîë ºíºä ¿ë тулд тїїнээс илїї уур гаргах шаардлагатай болно. Тэнэг õàòàõ íàñíû òýæýýë áîëíî. Èéìä ýíý åñºí øèìèéã áèåä хїнээс илїї уур гаргана гэдэг бол араатан болно л гэсэн їг. àâàõóóëáààñ àìü òàñäàõ åñºí ºâ÷íººñ ãýòýëãýæ ºòºëñíèé Харин їїний оронд хэлгїй юм шиг чимээгїй болчих хэрэгтэй. øèíæã¿é áîëîîä 16 íàñòàé ìýòèéí áèå áà àðñëàíãèéí Ингэвэл нєгєє тэнэг чинь ганцаараа жаахан ярьж, єєрийгєє èä, çààíû õ¿÷, òîãîñíû ºí㺠òºãññºí àæíàé õ¿ëýã ìýò ч юм шиг чамайг ч юм шиг загнаж байснаа галзуу юм шиг ганцаараа л яриад байлтай биш дээ тэгсгээд чимээгїй болно ò¿ðãýí, àìü íàñ íü íàð ñàð ëóãàà ÷àöóó áîëìîé” ãýæ ò¿¿õýí ãàâúÿàòàé îòî÷ ìààðàìáóóä àéëäñàíûã ñàíàí ñàíàí ýðäýíýò л доо. Чамтай хэрэлдэх гэсэн хїнд хариу бїї хэл, хариу áèåý ýíõðèéëýí àñàð÷ àæ òºð⺺ñ ìºíõèéí óñ ãýæ òýð áîëîõ хэлснээрээ тїїний хэрїїлийг дэмжиж байгаагаас ялгаагїй áóéçàà. болно. Харин чимээгїй болчихвол ёстой сонирхолтой юм болно, цаадах чинь ганцаараа яриад л…

Äýëõèéí á¿õ ýì òàí íèéëýýä ÷ õºäºë㺺íèéã îðëîæ ÷àäàõã¿é

Õ¿í áîëãîí áèåèéí òàìèð, ñïîðòîîð îðîëäîõ õýðýãòýé ãýäãèéã õýí á¿õýí ìýäíý. Áèä á¿ãä áàãà áàë÷èð áàéõààñàà ýõëýýä ýíý òóõàé ñîíñîæ, íîì õýâëýëýýñ óíøèæ, ñóðãóóëü äýýð ÷ ÿðüæ, ãýð îðíûõîí ìààíü ÷ õýëæ áàéäàã. Ãýòýë áèä íàñàíä õ¿ðñýí õîéíîî ýíý àðèóí íàíäèí ñóðãààëûã òýð áîëãîí áèåë¿¿ëäýã áèë ¿¿? Àé õººðõèé… Óã íü õ¿í á¿ð áàãà íàñíààñ ýõëýýä ýð¿¿ë ìýíäýý ºíºº ìàðãààø ë áîëæ áàéâàë áàðàâ ãýæ áîäîëã¿é, õ¿íäýòãýí ¿çäýã áàéõ íü ÷óõàë þì. Õ¿í áèåèéí òàìèðûí áîëîâñðîëûã áóñàä áîëîâñðîëîîñ õàâüã¿é äîîãóóð ¿çäýã íü ãàéõìààð. Õýë, óòãà çîõèîë ìýäýõ, õºãæèì îéëãîõûã ñýõýýòíèé øèíæ òýìäýã ãýæ ¿çäýã. Ãýòýë áèå ìàõáîäèéí òàëààð õºãæèë ñàéòàé áàéõûã õ¿ñ¿¿øòýé áîëîâ÷ àëáà áèø øèã ñàíàæ “áèåèéí õºãæèë ñàéí áàéâàë ñàéõàí ë þì, ìóó áàéëàà ÷ çîâîõ þó âý?” ãýñýí ìàÿãòàé áàéäàã. ßàãààä ÷ þì áý, ýðòíýýñ íààø îþóí óõààí, ýðäýì áîëîâñðîëûã áèåèéí õºãæèë, áèå öîãöñûí òýãø áàéäëààñ õàìààã¿é äýýã¿¿ð ¿íýëæ èðæýý. Ãýòýë áè÷èã ìýääýãã¿é õ¿í ÷ òýð, õóðäàí ã¿éæ, óñàíä ñýëæ ÷àääàãã¿é õ¿í ÷ òýð á¿ãäýýðýý äîãîëîíòîé àäèë ãýæ á¿ð èõ ôèëîñîôè÷ Ïëàòîí ¿çýæ áàéñàí. “Ýð¿¿ë ìýíäýý õàìãààëæ, äààí ÿëàíãóÿà á¿õ ºâ÷íººñ ñýðýìæëýõýä áèå ìàõáîäûí äàñãàë áóþó õºäºëãººíººñ ñàéí þì áàéõã¿é” ãýæ Îðîñûí äîòîð ºâ÷íèéã àíàãààõ ÷èãëýëèéã ¿íäýñëýã÷äèéí íýã, ïðîôåññîð Ì.ß.Ìóäðîâ áè÷æýý. Áèä áèåý ýð¿¿ë áàéõàä ýð¿¿ë ìýíäýý òîîõã¿é áàéõ ÿâäàë îëîíòàà áàéäàã íü äààí÷ òóñã¿é ãýæ ýì÷ íàð îäîî äóó íèéë¿¿ëýí ºã¿¿ëæ áàéíà. Òà áèä õ¿÷ òàìèðàà ç¿é çîõèñã¿é ¿ðæ, àæèë àìðàëò õî¸ðûã ýýëæë¿¿ëýõ, ã¿éöýä íîéð àâàõ, òîãòìîë õîîëëîõ, áèåèéí òàìèð õèéõèéí ÷óõëûã àíõààðàëã¿é ÿâñààð áàéãààä íýã ìýäýõýä áèå öîãöîñ ìààíü ÿíç á¿ðýýð õýâèéí áóñ áàéäëààð ÿäàðäàã áîëæ, àæëûí ÷àäâàð áóóð÷, ç¿ðõ áîëîõîî áàéäàã. Òýãýýä ë ýì÷ äîêòîðò ¿ç¿¿ëæ, ÿíç á¿ðèéí ýì òàí óóæ ýõýëäýã. Õ¿í ººðèéí áèå ìàõáîäûí õýâèéí àæèëëàãàà àëäàãäàæ ýõýëñíèéã öàã òóõàéä íü ìýäýæ ÷àäâàë áàñ ÷ óõààí áèé. ªíºº ¿åä “õºäºëäºãã¿é èõ àæèëòàé õ¿í” ãýñýí ¿ã óëàì îëîí äóóëäàõ áîëëîî. Ýíý áîë çºâõºí îþóíû õºäºëìºðèéí õ¿ì¿¿ñèéã õýëæ áàéãàà þì áèø. ¯¿íä õºäºëìºð, àõóéí íºõöºëèéã ñàéæðóóëæ òýýâðèéí õýðýãñýë èõ àøèãëàõ áîëñíû óëìààñ õ¿íèé áèå õºäëºõ íü áàãà áîëñíûã, áàñ õýëæ áàéãàà þì. Çóóí æèëèéí ºìíº äýëõèé äýýðõ á¿õ àæëûí 96 õóâèéã õ¿í çºâõºí ººðèéí áóë÷èí øºðìºñíèé õ¿÷ýýð õèéäýã áàéñíûã áîäîæ ãàðãàæýý. Òýãâýë îäîî ÿìàð áàéíà âý? Õààíà ë áîë ýëäýâ ç¿éëèéí ìàøèí, àâòîìàò õýðýãñýë áàéæ áàéíà. Áèä ÿâãàí ÿâàõûí îðîíä àâòîìàøèí áóþó áóñàä òºðëèéí òýýâðèéã àøèãëàæ áàéíà. Öàõèëãààí øàò òàíûã áàéøèíãèéã çîõèõ äàâõàðò ãàðãààä ºã÷èõºæ áàéíà. Õºðã¿¿ðò á¿òýí äîëîî õîíîãèéí õîîë õ¿íñíèé íººö áýëýí çýõýýñòýé áàéæ áàéíà. Õîîë õèéõèéí òóëä øàòäàã õèéí çóóõíû áàðèóëûã ýðã¿¿ëáýë ã¿éöëýý. Àæèë äýýð î÷èõîä òîîíû ìàøèí, àâòîìàò õýðýãñýë áýëýí áàéõ áºãººä öåõýä áîë õºäºëìºð èõ îðäîã àæèëëàãààã á¿ðýí ìåõàíèêæóóëàõ õàíäëàãà ¿çýãäýæ áàéíà. Àìðàõäàà ÷ ãýñýí: íîì áàðèàä ýñâýë çóðàãò õàðààä áàìáàãàð ñàíäàëä íàëàéí ñóóíà. Áèä êèíî æ¿æèã ¿çýõäýý ÷ ñóóæ, íýã þì óðëàæ äàðõëàæ áàéõäàà ÷ ñóóæ ë áàéíà. Áèä õàà ÷ áàéñàí õºäºë㺺íã¿é áàéõ íü òóí èõ áàéíà. ¯¿íèé óëìààñ õºäºë㺺í óëàì óëàì áàãàñàæ, õºäºë㺺íèé åðºíõèé èäýâõè áóóð÷ áàéíà. Èéíõ¿¿ àæ àìüäðàëûí òîõèëîã áàéäàë ìààíü áèå öîãöîñò õîð áîëæ, áèäíèé íàñûã áîãèíîñãîæ áàéíà. “Ãèïîäèíàìèÿ” áóþó õºäºë㺺íèé äóòàãäàë ãýäýã ¿ã ºíººäºð èõ äýëãýð÷ýý. Îð÷èí ¿åèéí õ¿í èõ ë õ¿÷ õºäëºëòýé áàéãàà þì øèã ìºðò뺺 æèíõýíý õýðýã äýýðýý òóí áàãà õºäºëæ áàéíà. ¯¿íèé äýýð õîîëîî õýòð¿¿ëäãèéã íýìýãò¿í. “õºäºëäºãã¿é èõ àæèëòàé” õ¿ì¿¿ñèéí îëîíõè íü áàñ èéìýðõ¿¿ ìàÿãààð àìüäðàõàä øààðäàãäàõ á¿òýí õàãàñ äàõèí èõ õîîë õ¿íñ õýðýãëýæ áàéíà. Áèåèéí æèí õýâèéí õýìæýýíýýñ èë¿¿ ãàðàõ íü îëîí ÿíçûí ºâ÷èíä ë íýìýð áîëäîã þì. Áèåèéí òàìèðûí äàñãàë òîãòìîë õèéäýã õ¿í äàñãàë òîãòìîë õèéäýãã¿é õ¿íýýñ ýìíýëãèéí òóñëàìæ àâàõ íü 2 äàõèí öººí, îãò äàñãàë õèéäýãã¿é õ¿íýýñ ç äàõèí öººí áàéäàã.

18-ð çóóíû ¿åèéí ôðàíöûí íýðä ãàðñàí ýì÷ Òèññî áè÷èõäýý: “Õºäºëãººí ººðºº ÿìàð ÷ ýìèéí ¿éë÷èëãýýã îðëîæ ÷àääàã áàéõàä ýíý äýëõèéí ýì òàí á¿ãäýýðýý íèéëýýä ÷ õºäºë㺺íèéã îðëîæ ÷àäàõã¿é” ãýæýý. Áèåèéí òàìèðûí äàñãàë ñýòãýöèéí ¿¿ðýãò àæèëëàãààíä äàâõàð íºëººëäºã þì. ¯¿íä íýã òàëààð ñýòãýöèéí àæèëëàãàà õºãæèõºä òóñ äºõºì áîëæ, íºãºº òàëààð îþóíû àæèëëàõ ÷àäâàðûã áàò òîãòâîðòîé áîëãîäîã áàéíà. Àðèñòîòåëü øàâü íàðòàéãàà ãàäóóð ñàëõèíä ÿâæ áàéãààä õè÷ýýë çààäàã áàéæýý. “Õºäºëæ ÿâààä áèå õàëñàí áàéõàä óõààí áîäîë èë¿¿ ñýðãýäýã” ãýæ Àðèñòîòåëü ºã¿¿ëæýý. Ìîñêâàãèéí èõ ñóðãóóëèéí áèåèéí òàìèðûí õ¿ì¿¿æëèéí òýíõèìä òóñãàé òóðøëàãà õèéñýí áàéíà. ¯¿íä òóðøóóëæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñ ýíãèéí òîîíû õÿëáàð áîäëîãî áîäîæ, ºãºãäñºíòýé õîëáîí æèøèõ çàìààð çîõèõ ¿ã îëîõ, ìàòåìàòèêèéí òîîöîîíû çºâ áóðóóã øàëãàõ ¸ñòîé áàéâ. Ýíý àæëûã íýã òîõèîëäîëä øèðýýíèé àðä ñóóæ áàéãààä, íºãºº òîõèîëäîëä ãàäóóð ñàëõèíä ÿâæ áàéõäàà þì óó ýñâýë âåëî-ýðãîìåòð õýìýýõ óíàäàã äóãóé çîîñîí áàãàæ äýýð äóãóéíû äºðººã àëãóóðõàí õºäºëãºæ ýðã¿¿ëýõ çóóð ã¿éöýòãýæ áàéëàà. Èíãýýä îëîíõè òîõèîëäîëä áèå ìàõáîäûí åðäèéí õºíãºí àæèëëàãàà àæëûí ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëæ áàéæýý. Ãýõäýý áèåèéí òàìèðûí àëèâàà äàñãàë á¿õýí óðàí á¿òýýëèéí àæëûã ¿ð àøèãòàé áîëãîõîä àäèëõàí ò¿ëõýö ¿ç¿¿ëäýã þì óó? ãýâýë òèéì áèø þì áàéíà. Òàéâàí ã¿éõ, ÿâàõ äàñãàë ãîëëîñîí ºã뺺íèé èæ á¿ðýí ãèìíàñòèê áîë áèåý õºäëºëã¿é, õ¿÷ëýõ ÿíç á¿ð áîëãîõ äàñãàëààñ á¿ðäñýí èæ á¿ðýí ãèìíàñòèêààñ èë¿¿ ¿ð àøèãòàé áàéäàã àæ. “Èõ òàðõèíû äýýä õýñãèéã àæèëëàãàà ñàéòàé áàéëãàõàä áàãà öî÷ðîë ¿ç¿¿ëæ áàéõ õýðýãòýé” ãýæ È.Ï.Ïàâëîâ áè÷æýý. ßâãàí ÿâàõ çýðãýýð õºäºëæ áàðüæ áàéõ íü òèéì “òîäîðõîé õýìæýýíèé öî÷ðîë” ¿¿ñãýäýã áàéíà. Îþóíû õºäºëìºð õèéäýã äóíä õèðèéí íàñíû ýð¿¿ë õ¿í äîëîî õîíîãò íààä çàõ íü 8-10 öàãèéã áèåèéí òàìèðûí äàñãàëä çîðèóëæ áàéõ õýðýãòýé. Áèåèéí òàìèð õèéõ öàãûã áàðàãöààëáàë äîð äóðäñàí ìàÿãààð õóâààðèëàõ, ¿¿íä: íÿì ãàðèãò 2-3 öàã /öàíààð áóþó ÿâãàí àÿëàõ/, äîëîî õîíîãèéí äóíäóóð 1-2 öàã /òýø¿¿ð, çàâü, óíàäàã äóãóé/, ìºí ºäºð á¿ð 10-15 ìèíóò ºã뺺íèé ãèìíàñòèê õèéæ 30-40 ìèíóò ÿâãàí ÿâàõ /àæèëäàà èðæ î÷èõ/ ãýõ ìýò÷èëýí õóâààðèëàõ íü ç¿éòýé. Áèåèéí òàìèð õèéõ öàãèéã èíãýæ õóâààðèëàõûí ñàöóó õºäºëìºð, àìðàëò, õîîëíû çºâ æóðàì ãîðèìûã áàðèìòàëáàë îþóíû õºäºëìºð èõýýõýí ¿ð á¿òýýìæòýé áîëíî. Çàðèì õ¿í áèå ýöýõèéã áèå ìàõáîäîä õîðòîé ãýæ áîääîã. Èéì áîäëûã òóéëûí áóðóó ãýæ ýì÷ íàð ¿çýæ áàéíà. Áèå ýöýõ, ò¿¿íèé äàðààãààð ÿäàð÷ ñóëðàõ íü õýâèéí áàéäëààð àìüäàð÷ áàéãàà õ¿íèé áèåèéí æàì ¸ñíû áàéäàë þì. “ßäðàõ íü óíòàõàä ñàéõàí ýì áîëíî” ãýæ íýðä ãàðñàí ýðäýìòýí, óëñ òºðèéí ç¿òãýëòýí Ôðàíêëèí äàâòàí õýëýõ äóðòàé áàéæýý. Ò¿¿ãýýð ¿ë áàðàì åð íü ýöýòëýý õºäëºõã¿éãýý𠺺ðèéí áèå öîãöñûã ñàéæðóóëæ õºãæ¿¿ëýõ íºõöºëã¿é þì. Ýöýõ ¿åä áóóðñàí àæëûí ÷àäâàð àìàð÷ áàéõ ¿åä ñýðãýæ õýâýíäýý îðîõîîð ¿ë áàðàì íýã õýñýãòýý ¿ðãýëæëýí äýýøèëäýã áàéíà.

7 ßðóó ñýòãýã÷

Åðòºíöèéã õºäºëãºå ãýâýë ýõëýýä ººðèé㺺 õºäºëãº

Ýä àãóóðñ, ãàçàð ñýëòèéã ýõ ýöãýýñ ºâëºí çàëãàìæèëæ õ¿ðòýæ áîëîõ áîëîâ÷ ìýäëýã õèéãýýä îþóíëèã ñàíààã áóñäààñ àâ÷ ÷àäàõã¿é. Áàÿí õ¿í áóñäàä ìºí㺠òºëººä ººðèéíõºº òºëºº àæèëëóóëæ ÷àäàõ áîëîâ÷, òýäíýýñ õýðñ¿¿æèëò õèéãýýä îþóíæèëòèéã õóäàëäàí àâàõ àðãàã¿é þì. Áèå àìàð òàíñàã àìüäðàë, çîâëîí áýðõøýýëèéã äàâàí òóóëàõ õ¿÷èéã ºãäºãã¿é. Èéìýðõ¿¿ ãºëãºð àæ áàéäàëä àâòâàë õýìíýëòýé, ºãººæòýé, ¿ð æèìñòýé àìüäðàëûã òóóëàõ õ¿ñýëã¿é áîëæ çýâýðíý. Õ¿íýýð ìýä¿¿ëýõ ñýòãýë õèéãýýä áèåý ìýä¿¿ëýõ ñýòãýë, ººðººð õýëáýë áóñäàä ø¿òýí àìüäðàõ áîëîí ººðòºº íàéäàõ ÿâäàë ýíý õî¸ð ºíãºö õàðâàë çºð÷èëäñºí ç¿éë ìýò áîäîãäîíî. Ãýâ÷ ýíý õî¸ð ãàðààñàà áàðèëöàí óðàãøëàõààñ ººð àðãàã¿é. Ñàÿõíààñ åð íü “äýýäñèéí àìüäðàë”-ûã ¿õýí õàòàí ìºðººäºõ õ¿í îëøèð÷ýý. Òýä íî¸í íóðóóãàà àâ÷ õàÿàä ÷ áîëîâ çºâõºí äýýøèëæ àâàõààð, áàÿí õ¿í áèø ìºðò뺺 áàÿí õ¿íèé öàðàé ãàðãàæ, º.õ äîòðîî ïàëàíöàã áàéñàí ÷ ãàäíàà ãÿëàíöàãèéí ä¿ðèéã ýñãýõ áîëæýý. Õè÷ýýë ÷àðìàéëò áîë àç æàðãàëûí ýýæ ìºí. Ìýäýýæ õýðýã ìºí㺠õ¿÷òýé. Ãýâ÷ îþóí ñàíàà, õàìòà÷ ñýòãýë, ¸ñ ñóðòàõóóí ÷ áàñ õ¿÷ áóþó. Á¿ð ìºíãºíººñ ÷ èë¿¿ õàìãèéí ýðõýì ç¿éë ìºí. Êîëèíâóä: “̺í㺠áàéõã¿é ÷ ãýñýí áè áàÿí áàéæ ÷àäíà. ßíç á¿ðèéí çîëã¿é ÿâäàë, ÿäóó ãóöóóã äàâàí òóóëíà ãýñýí îðîëäëîãî ç¿òãýëèéí õ¿÷ ë áàéâàë íàäàä õàíãàëòòàé þì” ãýæýý. Ãîéä äàâóó ÷àäâàð õè÷ýýëç¿òãýëýýð ë çºâõºí îëãîãäîæ áàéäàã. Ãàéõàëòàé àâüÿàñòàé áàéâàë õè÷ýýë îðîëäëîãî ò¿¿íèéã óëàì ºíäºðò ºðãºäºã. ×àäâàð íü áóñäààñ ÿëãàðàìã¿é áàéëàà ÷ ãýñýí ç¿òãýë îðîëäëîãî òýðõ¿¿ äóòàãäàëòàé òàëûã íºõºõ ó÷èðòàé. Ç¿òãýë îðîëäëîãî áàéõã¿éãýýð þóã ÷ îëæ ÷àäàõã¿é. ...Þóòàé ÷ ãýñýí á¿ä¿¿ëýã òýíýã, èíýýëãýõ òºäèé ºíººãèéí óðñãàëààñ õ¿ì¿¿ñ õýçýý íýãýí öàãò óéäàõ íü äàìæèãã¿é. Áàãà ÷ áîëîâ òýãýýñýé ãýæ áè õ¿ñ÷ áàéíà. Ýöñèéí ýöýñò õ¿íèé àìüäðàëä áóóðü ñóóðüòàé áîëîõîîñ ººð àðãàã¿é ¿å ãýæ áàéäàã. Õ¿íèé àìüäðàë á¿õýëäýý õ¿íèé ìàðçãàíàëûí ò¿¿õ áèø ó÷ðààñ òýð þì. Çîâëîíòîé òóëàõ íü áóðõàí òýíãýðò àâèðàõ øàò þì Çîâëîí ãà÷ààë ãýæ þó þì áý? Çàëóó îõèí ýýìýã ç¿¿õèéí òóëä ºâäºõèéã òýâ÷èí áàéæ ÷èõýý öîîëäîã, çîâëîí ãà÷ààë òýðõ¿¿ ºâäºõòýé àäèëõàí þì. Òýð ºâäºëò áàéõã¿éãýýð ãî¸ìñîã ýðäýíèéí ÷óëóó ç¿¿æ ÷àäàõã¿é áèç äýý.

Õ¿í ººðºº ººðòºº áóðõàí

/èëòãýë/

“Áóðõàí ãýäýã áèäíèé ìýäýõã¿é ç¿éë þì” Ãðàñìàí Àìüäðàë ãýäýã ÿìàð íýãýí òîãëîîì þì ãýæ áîäîõîä õ¿í òºðºëõòºí ýíý òîãëîîìä òººðºëäñºí õ¿¿õýëäýé íü þì. Õ¿í òºðºëõòºí þó õèéæ ÷àäñàí áý? ãýäãèéã ò¿¿õ õàðóóëàõ íü îéëãîìæòîé áà ýíý òàëààð äóðüäàõ íü õýðýãã¿é áóé çà. Èõ îëîëòûã õèéñýí ìºðò뺺 º÷¿¿õýí ç¿éëä ñºãääºã íü áèäíèé çàí ãýëòýé, ýíýõ¿¿ ç¿éëýýñýý áîëæ öºõðºí, öºõðºë íü çîâëîí áîëæ ººðñäèé㺺 çîâîîõ íü ýíý õîðâîîä òºðñºí õ¿ì¿¿í çàÿàíû çàìíàë ãýëòýé. Çîâîõ ç¿äðýõäýý àâðàë õàéæ õèé õîîñîí ç¿éëä áèøðýí ø¿òýæ ýíý íü ÿâààíäàà áèåíèéõ íü íýãýí õýñýã áîëîí õóâèðàõ, ìºí àéäñààð äàìæèõ íü ¿¿íèé íýãýí õýëáýð þì. Áóðõàí ãýæ þó âý? ãýñýí àñóóëò áèä á¿õíèé òîëãîéä îðæ èðäýã áîëîâ÷ òºäèéëºí óõàí áîääîãã¿é íü íýã òàëààñàà îãò õýðýãã¿é ç¿éë, íºãºº òàëààñàà õ¿ñýë ìºðººäºë þì. Áóðõàíû òàëààð õ¿í á¿õýí ººðèéí òºñººëºëòýé áàéäàã. Çàðèì íü àëèâàà íýãýí øàøèíä ýçýí òýíãýð áóþó áóðõàí áàéäàã ãýæ ¿çäýã áîë íºãºº õýñýã íü ýöýã, ýõ, ýõ äýëõèé ãýõ çýðýã îëîí òºðëèéí áîäèò ç¿éë ø¿òýæ áàéõ æèøýýòýé. Ýíý á¿õíèéã ýðãýö¿¿ëýõýä áèä ø¿òýõ, ýñ ø¿òýõ íü ººðñäèéí óõàìñàð áîëîâ÷ ÿìàð íýã øàøíû óðñãàëûã ø¿òýõäýý ººðñäèéí àìü áèå, óõàìñàðò áàéäëàà àëäàõ íü ç¿éä íèéöýõã¿é. Èéìýýñ ººðºº ººðòºº áóðõàí áàéæ ñýòãýë àðèóí, ºâ÷èíã¿é, ºðã¿é, áèëýã îþóíû ìýëìèé õóðö áàéâàë õ¿ì¿¿í çàÿàò áèä á¿õíèé æàðãàë òýð áîëîé. Õ¿í þóíä èòãýæ, þóíä íàéäàæ áàéäàã íü ººðèéíõ íü óõàìñàð ñýòãýëãýý þì. Õ¿í òºðºëõòíèéã: 1. Øàøèí ø¿òäýã 2. Øàøèí ø¿òäýãã¿é ãýæ õî¸ð õóâààæ áîëîõ þì. Øàøèí ø¿òäýã õ¿ì¿¿ñ íü Õðèñòîñ, Ìóñóëüìàí, Áóääà ãýõ çýðýã îëîí òºðëèéí øàøíóóäûã ø¿òýí äàãàæ áèøèðäýã áèëýý. Õàðèí øàøèí ø¿òäýãã¿é íü ýöýã ýõ, ¿ð õ¿¿õýä, ººðèé㺺 ãýõ çýðãèéã ø¿òäýã. Õ¿íèé èòãýë ¿íýìøëèéã õÿçãààðëàõ àðãàã¿é áºãººä õ¿íèé èòãýë ¿íýìøëèéã õýçýý÷ ººð÷èëæ áîëîõã¿é áèåíèé íýã õýñýã ãýæ õýëñýí áàéäàã. Ýíý ¿ã çóó çóóí æèëèéã äàìæèí ºíãºðñºí ÷ ºä㺺 õ¿ðòýë áèåëýëýý îëñîîð áàéíà. Øàøèí ãýäýã áîë õ¿í òºðºëõòºí îðøèí òîãòíîæ èðñýí îëîí ìÿíãàí æèëèéí òóðøèä áîëîâñðóóëñàí îþóí óõààíû ñî¸ëûí ¿íýò ç¿éëèéí íýã òîìîîõîí ñàëáàð ìºí. Äýëõèé äàõèí áîëîí Ìîíãîë óëñûí ¯íäñýí õóóëèíä øàøèí ø¿òýõ, ýñ ø¿òýõ ýðõ ÷ºëººòýé áà èòãýë ¿íýìøèëòýé áàéõ ýðõ ÷ºëººòýé áàéíà. Äýýð äóðäñàí õ¿íèé øàøèí ø¿òýõ íü áóþó Õðèñòîñ, Ìóñóëüìàí, Áóääûí çýðýã àëèéã ÷ ø¿òýõ íü õ¿íèé ýðõ þì. Èéì ó÷ðààñ õóâü õ¿íèé øàøèí ø¿òýõ, ýñ ø¿òýõ ýðõèéã ÿìàð íýã õýëáýðýýð øàõàí õàâ÷èõ, òóëãàõ, õÿçãààðëàõ ÿâäëûã àðä÷èëñàí íèéãýìä õ¿íèé îþóí óõààíû ýðõ ÷ºëººíä õàëäñàí íîöòîé çºð÷èë ò¿¿ãýýð ÷ áàðàõã¿é ãýìò õýðýã ãýæ ¿çäýã. Ìîíãîë÷óóäûí õóâüä óóãóóë ¿íäýñíèé øàøèí áîë ìºíõ òýíãýðèéí ø¿òýýíýýñ óëàìæëàëòàé Ẻ ìºðãºë áîëîâ÷ äîðíî äàõèíû ñî¸ë èðãýíøèë Ìîíãîëä íýâòýðñíýýð áóðõàíû øàøèíä ààæìààð ò¿ðýãäýæ ìàíæèéí êîëîí÷ëîëûí ¿åä õóóëü öààçûí õ¿÷ýýð àëáàäàí øàõàãäàæ áàéð ñóóðèà ¿íäñýíäýý àëäñàí áàéíà. Íàäàä èòãý òýãâýë áè òà íàðò àìüäðàë áýëýãëýíý /Åñ¿ñ Õðèñò/ Õðèñòîñûí øàøèí ÌÝ 1-ð çóóíä ¿¿ññýí áºãººä óã øàøíû ýðòíèé ôèëîñîôè íü 2-5-ð çóóíûã õàìàðäàã áà òóõàéí øàøíû ñîíãîäîã ôèëîñîôè íü íýãýí òºðºë óäèðòãàë áîëîí ñóðãààë áîëæýý. ¯¿íèéã ïàòðèñòèê ãýæ íýðëýäýã áàéñàí. Ýíý íü ëàòèíû ïàñòåðèéí ïàðåð áóþó ýöýã ãýäýã ¿ãíýýñ ãàðàëòàé þì. Ýíýõ¿¿ ïàòðèñòèê ãýäýã íýð òîìú¸î áîë óã øàøíû ñ¿ì õèéä¿¿äèéí ýöýã /õàìáà/ íà𠺺ðñ人 øóóä íýýãäñýí áóðõàí òýíãýðèéí äýýä íýãäýë õýìýýí áè÷ñýí á¿òýýë¿¿äèéí ¿íäýñ áîëäîã ñóðãààëûí íýã þì. Õ¿íä áóðõàí òýíãýðð¿¿ î÷èõ 2 çàì áàéäàã. Íýã äýõ íü øàøíû îíîë áóþó òîîëîë, ôèëîñîôè 2-ã àøèãëàí îþóí óõààíû òàíèí ìýäýõ¿éãýýð õ¿ðäýã. ͺ㺺 íü õ¿ñýë ýðìýëçýëäýý èëýðäýã áºãººä áèøðýëýýð äàìæóóëæ áóðõàí òýíãýðð¿¿ î÷äîã. Õ¿íèé õ¿ñýë ýðìýëçýë íü Åñ¿ñèéã äàãàí áèøðýõ áîëîëöîî ºãäºã. Õðèñòîñûí øàøèí íü 15-17-ð çóóíû ¿åä õ¿÷ýý àâ÷ áàéñàí áºãººä Åâðîïèéí èõýíõ óëñóóä ýíýõ¿¿ øàøíû òîãòîëöîîòîé áàéñàí. Ýíý ¿åä áóðõàíû íîìëîë íü õóóëèàñ äýýã¿¿ð áàéñàí áºãººä õàìáà íàð òºðèéí ýðõèéã áàðèëöäàã áàéâ. Òýð ¿åèéí Áèáëèéí ñóðãààëä äýëõèé òºâòýé ãýñýí ¿çýë áàéñàí áà ýíý íü á¿õ ãàðèã åðòºíö íàð, ñàð, îä ãýõ ìýò÷èëýí á¿ãä ë äýëõèéã òîéðîí ýðãýäýã ãýæ ¿çäýã áàéâ. Ãýòýë ºâãºí Ãàëèëëåé íàð òºâòýé ãýäãèéã ãàðãàñàí áîëîâ÷ òóõàéí ¿åèéí øàøíû óðñãàëä ñºð㺺ð íºëººëºõ áàéñàí ó÷èð òýðñ ¿çýëòýí õýìýýí øàòààæ áàéñàí ò¿¿õòýé. ̺íõ¿¿ Åñ¿ñ Õðèñòîñ íü õ¿í á¿õíèé ñàéí ñàéõíû òºëºº äýëõèéä ìýíäýëñýí ãýæ ¿çäýã. Àëëàõàä èòãýñýí õ¿í á¿õýí ñàéí ñàéõàí àìüäðàíà, õàðèí ¿ë èòãýãñýäýä öýýðëýë õ¿ëýýëãý /Ìóõàììåä/ Ìóñóëüìàíû øàøèí íü Àðàáûí Õàëèôò ôåîäëûí õàðèëöàà òîãòîæ ýõýëñýí ¿å áîëîõ 6-ð çóóíû ¿åä ¿¿ññýí áàéíà. Øèíæëýõ óõààíû ýõ ñóðâàëæèä òýìäýãëýñíýýð óã øàøèí íü: 1. Ëàëûí øàøèíò õ¿í þóíä èòãýõ ¸ñòîé áà þóíä ¿ë èòãýõ ¸ñòîéã òýäýíä íàðèéâ÷ëàí òîãòîîñîí áóðõàíû ñóðãààëûã íîìëîñîí.

2. Ëàëûí ñ¿ñýãòí¿¿ä þó õèéõ ¸ñòîé áà þóã ¿ë õèéõ ¸ñòîéã òýäýíä çààñàí àéëäâàðûã ººðòºº àãóóëäàã áàéíà. Èéíõ¿¿ àéëäâàð, íîìëîëûí íèéëáýðèéã Ëàëûí øàøèíä Øàðèàò /äàãàæ ìºðäºõ çàì ãýñýí ¿ã/ õýìýýõ áºãººä ýíý íü ÷óõàìäàà Ìóñóëüìàí ãýãäýõ òýð ç¿éë àæýý.

11-ð çóóíä Ëàëûí øàøíû íýãäñýí òîãòîëöîî á¿ðýëäýí áèé áîëæ íýãäñýí ìºðãºëòýé áîëñîí. Ëàëûí øàøíû íîìëîë ¸ñîîð Ìóñóëüìàíûã àíõ íýýæ îëæ íèéò íèéãýìä áîëîí õóâü õ¿íä ººðèéí ýë÷ çºí÷ Ìóõàììåàäààð äàìæóóëàí èëãýýñýí Àëëàõààñ ýõëýë ¿¿ñýëòýé ãýæýý. Ìóõàììåàäûí çºí÷èéí ¿¿ðýã àâúÿàñ ÷àäâàðûã õ¿ëýýí çºâøººðºõ ÿâäàë áîë Ëàëûí øàøèíòàíû ñ¿ñýã áèøðýëèéí çàéëøã¿é 2 áýëýãäýëèéí íýã þì. Òóõàéëáàë Àëëàõààñ ººð ÿìàð÷ áóðõàí áàéõã¿é, Ìóõàììåàä áîë Àëëàõûí çºí÷ áºãººä ýë÷ ìºí ãýñýí 2 ç¿éëä èòãýí ñ¿ñýãëýõ ¸ñòîé. Ìóñóëüìàíû õýëáýðýëòã¿é ¿íäýñ íü Êîðàí ñóäàð þì. Ýíý íü Ëàëûí õàìãèéí ãîë ñóäàð áºãººä Ìåêêàí, Ìåäåàí õîòóóäàä Ìóõàììåàäûí àéëäñàí òºðºë á¿ðèéí íîìëîë, ¸ñëîëûí õèéãýýä õóóëü ç¿éí çààëò, çàëáèðàë, øèâøëýã, ýëäýâ å㺺äñºí, øîãëîñîí ÿðèàíóóäàñ á¿ðääýã. Êîðàí ñóäàðò ëàëûí øàøèíòàíóóäûí ñ¿ñýã áèøðýëèéí öýâýð àðèóí õèéãýýä ìàðãààíã¿é ¿íýí ÷àäâàðûí òóõàé òýðõ¿¿ ñ¿ñýã áèøðýë áîëîí ò¿¿íä èòãýí ñ¿ñýãëýã÷èä íü ººð ñ¿ñýã áèøðýë áîëîí òýäøýýðèéã áèøðýã÷ òýðñ íîìëîëòîíãóóäòàé ýâëýðøã¿é õàíäàõ òóõàé ¿íäñýí çààëòóóä îðæýý. ¯¿íòýé õîëáîãäóóëàí 2.38-ð ñóäàðò Àëëàõûí íýðèéí ºìíººñ ºã¿¿ëñýí Èçðàéëûí õºâã¿¿äýý ìèíèé òà íàðò ¿ç¿¿ëñýí ºðøººë ýíýðýëèéã ìèíü ñàíàæ ìèíèé ãýðýýñëýëèéã ¿íýí÷ýýð ñàõèí áèåë¿¿ëýãò¿í, òýãâýë áè ÷ òà íàðòàé áàéãóóëñàí ãýðýýãýý ñàõèæ ìºðäºõ áîëíî. Íàäààñ àéí ñ¿ðäýæ òà íàðòàé áàéãààãàà áàòëàí òà íàððóó èëãýýñýí òýð ç¿éëä èòãýöãýý, ¿¿íä ¿ë èòãýõ ¿ëãýð æèøýýã á¿¿ ¿ç¿¿ëöãýý, ìèíèé èëãýýñýí øèíæ òýìäãèéã º÷¿¿õýí ç¿éëä á¿¿ áîä. Íàäààñ àéõòóí! Àëëàõ ººðòýé ÷èíü õàìò áàéíà. Òýð òàíû ¿éë àæèëûã äîðîéòóóëàõã¿é çºâõºí çóãàà öýíãýë, íààäàì íàðãèàíä óìáàñàí àìüäðàë òàíûã õ¿ëýýæ áàéíà ãýñýí áàéäàã. Ëàëûí øàøèí íü 20-21-ð çóóíä òåðîðîîð á¿õ íèéòýä òàíèãäàæ áàéíà. Ëàëûí øàøèíòàé óëñóóä áîëîõ Èðàê, Èðàí ãýõ ìýò îðîí øàøíû ¿çëýýñ ¿¿äýí òåðîðèçì ãýãäýõ àëàí õÿäàõ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà. ¯¿íèéãýý Àëëàõûí òààëàëä íèéö¿¿ëñýí ãýæ ¿çýæ áàéíà. Ìàõ öóñàíä òºðñºí õ¿í ãýãýýð÷ ÷àäâàë áóðõàí áîëäîã /Ñèäõàðòõà Ãàóòàìà áóþó Áóääà/ Áóääûí øàøèí íü Ìݪ 546-476 îíä Ýíýòõýãèéí õààíû õºâã¿¿í Ñèäõàðòõà àìüäàð÷ áàéñàí ¿åä áóþó ãýãýýðýõ ÿâöàä ¿¿ññýí ãýæ ¿çäýã. Äýëõèé äýýðõ ãóðâàí òîì øàøíû íýãèéã ¿íäýñëýã÷ òýðýýð îð÷ëîíãèéí çóëàé áîëñîí öàñò Ãèìàëàéí áýëä, àðèóí Ãàíãà ìºðíèé õºâººíºº ìýíäýëñýí áºãººä ºíººãèéí Áàëáà Ýíýòõýãèéí õèë çàëãàäàã õýñýãò õ¿éã íü òàñàëñàí ãýäýã. Õóí òàéæèéã òàíñàã îðäîí, ¿çýñãýëýí ãîî á¿æèã÷èí, õºãæèì÷èí á¿ñã¿é÷¿¿ä õ¿ðýýëýí ºññºí áºãººä çàðö ¿éë÷ëýã÷èä ò¿¿íèé òýðã¿¿íä õóðö íàð òóñàõ, áîðîîíû òóñàë óíàõààñ ñýðãèéëýí öàãààí ø¿õýð äýëãýí äàãàæ ÿâäàã áàéæýý. Íýãýí ýòãýýä òîõèîëäîë áîëîîã¿éñýí áîë õàí õ¿¿ àìüäðàë èéì ñàéõàí ãýæ áîäñîîð ë áàéæ Áóääà áîëîõã¿é áàéñàí áèç ãýæ Îðîñûí èõ áè÷ãèéí õ¿í Ëåâ Òîëñòîé “Àìüäðàëûí

çàìíàë” á¿òýýëäýý ºã¿¿ëñýí áàéäàã. Áóääà õýëýõäýý ìàõ öóñàíä òºðñºí õ¿í ãýãýýð÷ ÷àäâàë áóðõàí áîëäîã õýìýýí õýëñýí áºãººä ýíý ¿ã íü Áóääûí øàøèíä áàéäãààðàà áóñàä àëü ÷ ñóðãààëààñ èë¿¿ õ¿íëýã, ôèëîñîôèëîã øàøèí áîëæ ÷àääàã þì ãýæ çàðèì ýðäýìòýä ¿çäýã áàéíà. Áóääàãèéí äàãàëäàã÷ íàð ò¿¿íèéã íàñ áàðàõààñ íü ºìíº îëîí ò¿ìíèé áèøðýëèéã äàãóóëñààð áàéõ óó? ãýõýä “Ìèíèé íîìëîäîã íàéìàí ç¿éë ººð ÿìàð÷ øàøèíä áàéâàë ò¿¿íèéã äàãàæ ìºðäºæ áîëíî ãýñýí áàéíà. Áóääàãèéí åðòºíöèéã ¿çýõ ¿çëèéí ãîë öºì áîë õóòàãò äºðâºí ¿íýí þì. ¯¿íä: 1. Çîâëîí. Îð÷ëîí äýýð á¿õ þì ò¿ð çóóð ¿çýãäýýä ºíãºðºõ òºäèé íýãýí õýâýýð îðøèõ þó ÷ ¿ã¿é áºë㺺, ÷óõàì òèéìýýñ îð÷ëîí øàíàëàë çîâëîíãîîð ä¿¿ðýí áîëîé.

2. Çîâëîí ¿¿ñýõ¿é. Àëèâàà çîâëîíãèéí ýõ øàëòãààí íü ýä õºðºíãº, ºí㺠ç¿ñ, õóðüöàõóéä øóíàí òà÷ààõààñ ¿¿ääýã.

3. Çîâëîíãîîñ àíãèæðàõóé. Çîâëîíãîîñ àíãèæèð÷ áîëíî. Ãýõäýý ãàãöõ¿¿ øóíàë õ¿ñëýýñ òàòãàëçàæ, õóÿë òà÷ààë á¿õíýý çàõèðñàí öàãòàà ë.

4. Çîâëîíãîîñ òîíèëîõîä õºòëºõ çàì. Æèíõýíý àâðàëä õ¿ðýõèéí òóëä àìüæèðãààíû ýðã¿¿ëãýýñ çààâàë ãàð÷, íèðâààí ä¿ðèéã îëîõ õýðýãòýé.

5. Õýðýâ çýý äàðààõ àâðàëûí íàéìàí ãèø¿¿ò ìºð çàìûã äàãàõ þì áîë íèðâààí / òóéëààñ ãýãýýðýõ¿é/ íü áèåëýëýý îëíî. ¯íýõýýð ¿çýë: Àëèâààã æèíõýíý áàéãààãààð íü çºâ áîäèòîé õàðæ óõààðàõ. ¯íýõýýð îíîë: Ǻâ ñýòãýõ, á¿õèé ë ç¿éëä íèã¿¿ëñýíã¿é ñýòãýëýýð õàíäàõ. ¯íýõýýð ¿ã: Õóäàë õýëýõèéã öýýðëýõ, õîâ õóòãóóø ¿ë 纺õ, õàðààë ç¿õýë, õîîñîí ÷àë÷àà ÿðèàã îãîîðîõ. ¯íýõýýð ¿éëñ: Àìü á¿ðýëãýõ, õóëãàé òîíóóë õèéõ, øóäàðãà áóñ àæèë, áóðóó õóðüöëûã öýýðëýõ. ¯íýõýýð àìüäðàë: Ǻâ õýâ ìàÿãààð, áóñäàä ãàé ó÷ðóóëàõã¿é àæ òºðºõ. ¯íýõýýð õè÷ýýë: Àðèóí áóñ, í¿ãýëò ìóó áîäëîîñ ñýòãýëýý öýâýðëýí ñýðãèéëæ ÿâàõ. ¯íýõýýð äóðòãàë: Àëèâààä çºâ àíõààðàõ, ãîë÷ ¿íýíèéã òàíèí ìýäýõ. ¯íýõýýð ñàìàäè: Õ¿÷ýý çºâ õóðèìòëóóëàõ, ò¿¿íýý áÿñàëãàëä çàðöóóëàí äîòîîä åðòºíöºº ºâ òýãøëýõ. Ýäãýýð íü ãàçðûí àìüäðàëä õýò øóíàõ, õóðüöàõûã òà÷ààõ, ýëäýâ õ¿ñëýí, áóñäûã ¿çýí ÿäàõ, îìãîðõîæ áàðäàìíàõ çýðýã óðøèãò ìóóãûí àðâàí õ¿ëýýñ /àðâàí õàð í¿ãýë/ -ýýñ àëäóóðàõ çàì áºãººä õóòàãò äºðâºí ¿íýíèéã òàíüñàíû ¿ð áîëîé. Áóðõàí Áóääà: “Õ¿ì¿¿íèé àìüäðàë óãààñàà ìàø õýö¿¿ ãýõäýý ÿìàãò ¿íýíèéã ÿðüæ, ñàéí ñàéõàíä òýì¿¿ëæ, õ¿íèé þìûã àâàõã¿é, õýíä ÷ àòààðõàæ õàð áóðóó ñàíàõã¿é ÿâàõ þì áîë àìüäðàëàà çîâëîíãîîñ öýâýðëýæ áîëíî. Õ¿í õîîñîí ìºðººäºë øèíý ýä áàÿëàã, çóãàà öýíãýëèéã ýãýýðýõ õ¿ñëýýñ ÷ºëººëºãäºõ ¸ñòîé. Òýãñýí öàãò áàÿí ÿäóó, ýçýí áîîë, õóâðàã õàð òýðã¿¿òýí õýí ÷ áàé àâðàëûí çàìûã îëæ ñ¿íñ íü ýíý äýëõèé äýýð äàõèí òºðñººð áàéõ áîëíî” ãýæ ñóðãàñàí áàéäàã. Íýãýí óäàà Áóääàãèéí ¿åýë ä¿¿, õàéðò øàâü, çàëãàìæëàã÷ áîëîõ Àíàíä õ¿ð÷ èðýýä “Áàãøàà áèäíèé ãîî ñàéõíûã ýðæ õàéñàí á¿õ ýðýë ãîî ñàéõàíä òýì¿¿ëýõ òýì¿¿ëýë, ãîî ñàéõàíä õ¿ðýëöýæ áàéãàà á¿õýí ìààíü áèäíèé îþóí ñàíààíû àìüäðàëûí òýí õàãàñ íü ãýäãèéã áè îéëãîëîî ãýæýý. Èíãýæ á¿¿ ÿðü Àíàíä ìèíü, Ýíý ÷èíü îþóí ñàíààíû àìüäðàëûí õàãàñ áèø îþóí ñàíàà òýð ÷èãýýðýý áàéãàà íü þì ãýæ Áóääà õàðèóëñàí áàéíà. Èíãýýä áîäîõîä áèäíèé óõààíààñ á¿õ ç¿éë øàëòãààëàõ ìýò. Òýíãýðèéí çàðëèãèéã çºð÷èõ ó÷èðã¿é, ̺íõ òýíãýð ºðøºº 12-ð çóóíû ñ¿¿ë ¿å õ¿ðòýë Ìîíãîë÷óóä òýíãýð ãàçàð õî¸ðûã ø¿òýæ áàéâ. ¯¿íèéã áèä Ìîíãîë÷óóäûí äóàëèçì õýìýýí íýðëýñýýð èðñýí áèëýý. 13-ð çóóíû ýõýýð Ìîíãîë÷óóäûí ¿çýë óõàìñàðò öîðûí ãàíö áóðõàíû òóõàé îéëãîëò á¿ðýëäýí áèé áîëæ óëìààð ÷èíãèñ õààí òýðã¿¿òýé ìîíãîëûí äýâøèëò ñýòãýã÷èä óã îéëãîëòûã øàøíû õýëáýðò îðóóëàí àõóé àìüäðàëä îéðòóóëàí ºäºð òóòàìûí ø¿òëýã áèøðýëèéí çàí ¿éë áîëãîí òºëºâø¿¿ëæýý. Ýíýõ¿¿ òºãñ òºãºëäºð áóðõàí íü Ìîíãîëûí íóóö òîâ÷îîíä îëîí äàõèí äóðüäàãäñàí áºãººä òóõàéí ¿åèéí òºðèéí òàìãà, ãýðýãý, àëáàí áè÷èã, çàõèà çàðëèãò ìºíõðºí äýëõèé äàõèíä íýðèéã íü ìàíäóóëæ ìàãòàí àëäàðøóóëñàí áàéñàí íü ̺íõ òýíãýð áèëýý. Ñ¿íñ áèé ãýõ ¿çëýýñ øàøèí ¿¿ññýí áîëîõ íü ýðãýëçýýã¿é íîòëîãäñîí. Ñ¿íñ áèé ãýõ ¿çëýýñ Ẻ ìºðãºë ¿¿ñýæ ¿¿íèé çýðýãöýý îëîí áóðõàíò áàéãàëèéí ñ¿ñýã áèøðýë áèé áîëñîí. Ò¿¿íèé õîéíî çºâõºí òýíãýð ãàçàðò èòãýí áèøðýí áîëñîí ãýã÷ëýí îëîí ìÿíãàí æèë, îëîí ¿å øàòûã äàìæèí ìîíãîë÷óóäûí øàøíû ñýòãýëãýý õýãæñººð èðæýý. ¯¿íä Ẻ ìºðãºëèéí ø¿òëýã áèøðýëèéí ãîë îáüåêò íü ñ¿íñ îíãîä, òóñãàé ñ¿íñ îíãîäòîé õàðüöäàã øàøèí áºãººä ìîíãîë÷óóäûí ø¿òëýã áèøðýëèéí çºâõºí íýã õýëáýð òºäèé þì. Òýãâýë áèäíèé àâ÷ ¿çýæ áóé ìºíõ òýíãýð íü òýíãýð ãàçðûí äýýð îðøèõ áºãººä ã¿í óõààíû íýð òîìú¸îãîîð áîë ìàòåð óõàìñàðààñ àíãèä òóéëûí íýãäñýí ñóáñòàíö ìºí. Ýíý áîë ìºíõ òýíãýðèéí ã¿í óõààíû óòãà ó÷èð, ìºí ÷àíàð áèëýý. Ýíý íü Õðèñòîñ, Ìóñóëüìàí, Áóääèçì çýðýã øàøíû öîðûí ãàíö áóðõàíûã èòãýí ¿íýìøäýã ìýò ìîíãîë÷óóä áàñ äýëõèé åðòºíöºä á¿òýýã÷ á¿õíèéã ÷àäàã÷, òºãñ òºãºëäºð ìºíõ òýíãýð õýìýýí ø¿òýí áèøðýõ ÿâäàë íü ç¿é ¸ñîîð äýëõèéí íýã ìîííîòèåçì áîëíî. Áººãèéí øàøèíä Ẻ íàðûã òóõàéëñàí íàðèéí ìýðãýæèëýýð íü àíãèëàí õóâààäàã. Ýðò ¿åäýý Ẻãèéí øàøíû á¿õèé ë çàí ¿éëèéã Ẻ óäãàí íàð ã¿éöýòãýæ áàéëàà. Õîæèì íü Ẻ íàð äîòðîî õýä õóâààãäàí àæèë ¿¿ðãýý õóâààðèëàí àâàõ õàíäëàãàòàé áîëæýý. Æèøýý íü: Õóíäàí, öàãààí ýëýý, ýõ áàðèã÷ óäãàí, äîì÷, ìýðýã òºëºã÷, ÿñ áàðèã÷ íàð áèé áîëæýý. Õóíäàí: Ýíý áîë òýíãýð òàõèõ, çàÿàã÷ òàõèõ, òýíãýð íýðãýñýí õ¿íèéã øèéäâýðëýõ, áîðîî ãóéõ çýðýãòýé õîëáîîòîé ¿éë õýðãèéã òóñãàéëàí õàðèóöíà. Öàãààí ýëýý: Ýíý íü óäãàíòàé àäèë ýõíýð áóþó ýìýãòýé õ¿í ã.ì-ð àíãèëàí àâ÷ ¿çýæ áàéâ. Õàðûí Ẻ ãýäýã íü Ẻãèéí øàøíû àãóóëãà õýëáýðèéã áàðàã ººð÷ëºõã¿éãýýð àíõíûõàà õýëáýðèéã õàäãàëæ èðñýí Ẻ íàðûã õýëýõ áà õàðûí Ẻã ø¿òýã÷èéã õàðûí øàøèíòàí õýìýýí íýðëýíý. Áººãèéí øàøèíä òàéëãà òàõèëãà ¿éëäýõ ÿâäàë áàéäàã. ¯¿íä: · Îíãîí ø¿òýýíèé òàéëãà òàõèëãà · Öàãààí ñàðûí òàõèëãà · Çóíû óëèðëûí íóóðûí òàõèëãà · Óóðàã õóðãàí òàõèëãà · Íàìðûí óëèðëûí øºðãèéí òàõèëãà · ªâëèéí óëèðëûí òàñìàí òàõèëãà ãýõ çýðýã áàéäàã. Õàðèí ìîíãîë Ẻãèéí øàøíû ¿íäñýí àãóóëãûã àëäàæ õýëáýðèéí òºäèé çàí ¿éë ¿éëäýæ áóðõàí øàøíû äîãøèí ñàõèóñóóäûí ºìíººñ áóóäàã Ẻ íàðûã øàðûí Ẻ ãýíý. Øàðûí Ẻã äîòîð íü íîìòîé Ẻ, íîìã¿é Ẻ ãýæ 2 àíãèëíà. Ýíý ìýò÷èëýí Ẻãèéí øàøíûã îëîí àíãèëäàã. Áîäîæ ¿çüå 1. Õðèñòîñûí øàøíû íîìëîë áîëîõ Áèáëèéí ñóðãààëä äýëõèé òºâòýé ãýæ áè÷èãäñýí áàéñàí, õàðèí ¿¿íèéã Ãàëèëëåé “íàð òºâòýé” ãýæ òîãòîîõîä íü øàòààæ àëñàí áà òýð ¿åèéí øàøíû õàìáà íàð ¿¿íèéã õ¿ëýýí çºâøººðñºí áîë Áèáëèéã äàãàæ ìºðäºõ õ¿í õîâîð áîëîõ áàéñàí. ªºðººð õýëáýë 1+2=3 ãýäãèéí 1 ãýäýã òîî áàéäàãã¿é ãýæ ¿ã¿éñãýãäýõ þì áîë õàðèóëò 3 íü õóäëàà áîëîõòîé àäèë Áèáëèéí ñóäàðò áè÷ñýí íýã ë õýñýã õóäàë áàéâàë õ¿ì¿¿ñèéí èòãýõ èòãýë ¿ã¿é áîëîõ áºãººä ¿íýõýýð áèä á¿ãäèéã á¿òýýñýí áóðõàí õóäëàà ÿðèíà ãýæ ¿¿? ̺í àíààãàõûí ¿¿äíýýñ àâ÷ ¿çýõýä öóñ îéðòîëò ÿìàð áàéäëààð áèé áîëäîã áèëýý. Ãýòýë Àäàì Åâà 2-ñ õ¿í òºðºëõòºí ¿¿ññýí ãýäýã íü îéëãîìæã¿é ç¿éë þì. Áàñ åðòºíöèéí ýçýí ººðèéí õ¿¿ áîëîõ Åñ¿ñèéã äýëõèéð¿¿ èëãýýñýí ãýæ ÿðüäàã. Õàðèí 2000 æèëèéí ºìíº äýëõèéä èðñýí áóðõàí ìààíü äàõèí ÿàãààä íýã ¿çýãäýæ áîëîõã¿é ãýæ?!

2. Ìóñóëüìàíû øàøèíä Àëëàõûí íýðèéí ºìíººñ ºã¿¿ëñýí Èçðàéëûí õºâã¿¿äýý ìèíèé òà íàðò ¿ç¿¿ëñýí ºðøººë ýíýðýëèéã ìèíü ñàíàæ ìèíèé ãýðýýñëýëèéã ¿íýí÷ýýð ñàõèí áèåë¿¿ëýãò¿í, òýãâýë áè ÷ òà íàðòàé áàéãóóëñàí ãýðýýãýý ñàõèæ ìºðäºõ áîëíî ãýñýí áàéäàã. Ýíý îéëãîëò íü áóðõàí õ¿íèéã ¿¿ñãýæ, áèä íàðòàé ãýðýý áàéãóóëæ èâýýëäýý àâ÷ áàéãàà ãýñýí ¿ã áîëæ áàéíà. ßàãààä Àëëàõ ººðºº áèäýíä öýýðëýë ¿ç¿¿ëýõã¿é, òåðîðèñò ÿâäàë áèé áîëãîæ áàéãàà íü áóðõàíû ¿éë õýðýã áîëæ ÷àäàõ óó? Ýñâýë øàøíûã ìóõàð ñîõðîîð ìóíõðóóëàí ãóéâóóëàã÷ òýíýã äàãàëäàã÷ íàðûíõ íü áóðóó ÷ áàéæ áîëîõ.

3. ªíººãèéí Ìîíãîëûí èõýíõ õ¿í àðä øàðûí øàøíûã ø¿òäýã áºãººä áóðõàí Áóääàã áèøèð÷ èðýýä¿é õîé÷ ¿åèéí àìüäðàëàà äààòãàäàã. Áàðàã ë àéë á¿ðèéí õîéìîðò Áóääàãèéí õºðºã áàéäàã. Ãýõäýý Áóääà õýëýõäýý “Õ¿í ººðºº ãýãýýð÷ ÷àäâàë áóðõàí áîëäîã” ãýñýí íü õ¿í ººðºº ººðèéíõºº çàìûã ãýðýëò¿¿ëýí ãèéã¿¿ëæ ñàéí ñàéõíûã õèéæ ÷àäâàë ººðºº ººðòºº áóðõàí ãýñýí ñàíàà þì. Õàìãèéí ãîë íü õýëñýí ç¿éëèéí óäèðòãàë áîëãîí õ¿í àëàõã¿é, õóäëàà õýëýõã¿é ÿâàõ õýðýãòýé ãýñýí ñàíàà áîëîé. Ä¿ãíýëò Äýýð äóðäñàí 4 øàøíû óðñãàëààñ àâ÷ ¿çýýä äàðààõ ä¿ãíýëòèéã õèéæ áàéíà. ¯¿íä: 1. Øàøèí ìààíü ýðò äýýð ¿åýñ ¿¿ññýí òýãâýë ºíººäºð öàã õóãàöàà ºíãºðñººð ë þì á¿õýí ººð÷ëºãäºí õºãæñººð áàéíà. Òýãâýë ãàíöõàí ýíýõ¿¿ øàøèí ìààíü ººð÷ëºã人ã¿é áàéíà. Ýíý øàøèí áóðõàíûã áèä ººðñ人 á¿òýý÷èõýýä ººðñ人 ººð÷èëæ ÿàãààä áîëîõã¿é ãýæ? Ýíý áîë ººð÷èëæ áîëîõ íýãýí ç¿éë þì. Ýíý áóðõàí ãýäýã òîìú¸îã õ¿í áèä ººðñ人 ºãñºí áîëîõîîð áóðõàí ãýäýã íýðèéã ººð÷èëüå. Þó ãýâýë àëèâàà ø¿òýæ áàéãàà ç¿éëýý õ¿÷ ýíåðãè ãýæ íýðëýå. Ó÷èð íü áèä áóðõàí ãýæ ¿çñýí ÷ õ¿÷ ýíåðãè àâäàã áîëîõîîð àäèë þì. Ãýâ÷ íý𠺺ð÷èë뺺 ãýýä þó ÷ ººð÷ëºãäºõã¿é ë äýý. Åð íü áîë á¿õ øàøíóóäûí õ¿ðýõ îðãèë íü íýã àâèðàõ çàì íü ººð ººð ãýäýã. Òèéìýýñ áóðõàí ãýæ íýðëýãääýã òýð ç¿éë¿¿äèéí ìºí ÷àíàð áîë íýã ë öýã äýýð óóëçàæ áàéãàà þì.

1. Äýýð äóðäñàí øàøíû óðñãàëóóäààñ àâàõ áîëîí õàÿõ ç¿éë¿¿ä èõ áàéíà. Òèéì ó÷èð äýýð äóðäñàí ç¿éëèéã õ¿í á¿òýýæ áèé áîëãîñîí áîëîõîî𠺺ð÷èëæ áàñ áîëîõ áîëîìæòîé. Æèøýý íü äýýð äóðäñàí ìóñóëüìàí øàøèíä ãýðýýãýý äàãàæ ìºðäºõ ãýñýí áàéäàã. Ãýòýë ýíýõ¿¿ ãýðýý ãýäýã íü îäîî ÷ ýðãýëçýýòýé ç¿éë õýâýýð áàéíà. ×èíãèñ-Ñîîñý ̺íõ õààíû íýðýìæèò 4-ð ôàêóëüòåò 109-ð á¿ëýã Ì.Àìãàëàíáààòàð

ÑýäýâNo3 “Ñýòãýëãýý”

Бид ємнєх хичээлээр дэлхий дээр амжилтанд хїрсэн хїмїїс биднээс “сэтгэлгээ”-гээрээ л ялгаатай болохыг мэдэж авсан. Харин єнєєдрийн хичээлээр тэдний амжилтын нууц болсон “эерэг сэтгэлгээ”-ний талаар дэлгэрэнгїй авч їзье. Хїний сэтгэлгээний хандлага нь тухайн эзнийхээ хувь заяанд шууд нєлєєлдєг бєгєєд “эерэг” эсвэл “сєрєг” хоёр хэлбэртэй байдаг. Тодруулбал: Нэг удаа та нэрт лекторын лекцэнд сууж байлаа. Гэтэл, гэнэт хажуугийн суудал дээр тань нэгэн бїрзийсэн залуу ирээд суув. Тїїнээс бензин сэнгэнэтэл їнэртэж байна. Эргэн тойрны хїмїїс гайхсан янзаар тэр залууруу харж байна. Яг тэр їед та тэр залуугийн тухай юу гэж бодох вэ? Магадгїй – Ямар арчаагїй юм бэ - Х у в ц с а а с о л ь ж б о л о о г ї й ю м б а й х д а а - Олон нийтийн газар биеэ зєв авч явахад яадаг юм бэ! г.м Эсвэл: - Сайхан жолооч залуу байна даа - Амьдралын идэвхитэй, шинийг эрэлхийлэгч нэгэн байна.

- Л е к ц э э с х о ц р о х г ї й ю м с а н г э с э н д э э Хувцасаа сольж амжаагїй байх л даа г.м Таны бодол аль хувилбартай нь таарч байна вэ? Эхний хэсэгт бол та сєрєг сэтгэлгээтэй хїн байна. 2-р хэсэгт багтаж байвал та эерэг сэтгэлгээтэй хїн байна гэж хэлж болно. Хїний сэтгэлгээ нь эерэг, сєрєг 2 хандлагаар илэрхийлэгддэг. Эерэг сэтгэлгээ нь аливаа зїйлийн сайн сайхан тал болоод аливаа бэрхшээлийг даван туулах арга замыг харж чаддаг бол сєрєг сэтгэлгээ нь байнга болж бїтэхгїй, дутагдалтай талыг хардаг учраас хїнийг урагш бус арагш чангааж байдаг. Єнєєгийн нийгэмд монголчуудын ихэнх хувь нь болохгїй, бїтэхгїй зїйлийн талаар ярьж сэтгэл хангалуун бус амьдарч байна. Тэдний оюун ухааныг айдас, эргэлзээ сїйрїїлж, амьдрал нь амжилтгїй їргэлжилсээр… Тэд амьдралын хар тойрогт тодорхой зорилгогїй буюу нєгєє л “Ї хэл” гэсэн зорилгоо ємнєє тавиад сажилж явна. Х ї м ї ї с и й н с э т г э л г э э я а г а а д с є р є г болчихов, яагаад тэд амжилтанд їл хїрнэм!!! Сэтгэлгээ эерэг эсвэл сєрєг байх эсэх нь тухайн хїмїїсийн эхийнхээ хэвлийд байхаас эхлээд єнєєг хїртэл авсан мэдээллийн хандлага /эерэг, сєрєг/-аас хамаардаг. є.х: Мэдээлэл гэдэг бол оюун ухаан, сэтгэлгээний хоол юм. Дээрх хамаарлыг хїн дээр тєдийгїй амьтан дээр хїртэл туршиж їзсэн байна. Ж.бэл: АНУ-н нэгэн мужийн 5-р ангийн онц сурлагатай хїїхдїїдийг цуглуулаад 3-н анги болгон хуваажээ. Эхний ангийн сурагчдад багш нар нь хичээлээ заасны дараа байнга сєрєг мэдээлэл єгдєг байжээ. /Эдний анги гэж сахилгагїй юмнууд, нїдэнд хїйтэн, хїмїїжилгїй, замбараагїй г.м/, 2-дах ангид нь хичээлээс єєр нэмэлт мэдээлэл єгсєнгїй, 3-дах ангид нь хичээлээс гадуур байнга эерэг сайхан мэдээлэл єгдєг байжээ. /Эдний ангийнхан ухаалаг, авъяастай, алсын хараатай, манай сургуулийн нїїр царай, ирээдїйн удирдагч нар г.м/ 6 жилийн дараа хїїхдїїд сургууль тєгсєхєд эхний ангийнхан маш сахилгагїй, дэггїй, муу зїйлд гаршсан хїн болцгоосон бол, 2-дах ангийнхан жирийн л нэг сэхээтнїїд, харин 3-дах ангийнхан їнэхээр манлайлагч, удирдагчид болж тєлєвшсєн байна. Дээрх 5-р ангийн онц сурлагатай хїїхдїїдийн 1-дэх хэсгийг мэдээлэл 360‘єєрчилжээ. Харамсалтай нь буруу тийш нь… Тэгвэл бид єнєєг хїртэл ямар мэдээллээр тэжээгдэж байсныг нягталж їзье! Мэдээллийн Бидний авч буй сувгууд мэдээллийн хэдэн %-нь сєрєг вэ? Сєрєг дундаж хандлага 1. Телевиз 80% 70% 2. Радио, фм 30% 3. Сонин, шар хэвлэл 99% 4. Сэтгїїл 20% 5. Найз нєхєд 70% 6. Аав ээж 50% 7. Багш нар 60% 8. Хєрш 90% 9. Цуурхал 99% Хэний ч аав, ээж їр хїїхдээ муу яваасай гэж хїсдэггїй! Гэтэл, яаж сєрєг мэдээлэл бидэнд єгдєг юм бэ? гэж та гайхаж магадгїй! Тэгвэл бидний эцэг, эх дотор хїїхдээ загнаж, зандардаггїй хїн байдаг уу? Магадгїй їглэж яншдаггїй ээж байна уу? гэвэл та мэдээж хэрэг байхгїй л гэнэ. Гэхдээ муу санаж бус сайн яваасай гэсэндээ л загнадаг шїї дээ гэж та бодож байгаа. Їнэхээр сайн яваасай гэсэндээ л хэлдэг боловч хэлж буй арга, ашиглаж буй їг хэллэг нь їр хїїхдээ дээш биш доош чангаасан буруу їйлдэл болдог байна. Ж.бэл: - Манай энэ гэж, нэг бїтэлгїй амьтан, сургууль соёлгїй, ажилгїй, арчаагїй юм болно… гэж зарим эцэг эх загнадаг. Бухимдлаас їїссэн энэхїї сєрєг їг хэллэг нь хїїхдийг, за даа би ч бїтэлгїй хїн дээ, надад ч ажил олдохгїй, би угаасаа л азгїй, арчаагїй нэгэн гэсэн єєрийгєє голсон тодорхой зорилгогїй нэгэн болгож хувиргадаг. Та худал їгийг мянган удаа давтвал їнэн болдог гэж сонссон байх, яг л їїнтэй адил… Ер нь монголчууд хїїхдийг элдэв хараалаар уурлаж загнахыг цээрлэж намуун аядуугаар учирлан сургадаг байна. Дїгнэвэл бид аав ээжээсээ 50% сєрєг мэдээлэл авдаг нь їнэн бєгєєд дунджаар амьдралаас сонсч, мэдэж авч буй мэдээ мэдээллийн 70%-нь сєрєг байх нь. За тэгвэл та нарын бие махбодийг хоол тэжээдэг, оюун ухаан сэтгэлгээг тань мэдээлэл тэжээдэг. Нэгэн асуулт асууя! Та нарын ємнє тавагтай “гуляш” байна. Їїний мах нь муудаад їнэр орчихсон, ногоо нь бас эвгїй їнэртэй болчихсон, будаа нь л шинэ байна. /Гэхдээ мэдээж хэрэг махны сїїмс будаанд шингэсэн байна/ Та энэ хоолыг идэх її? Мэдээж їгїй шїї дээ. Бид бие организмдаа байнга шинэ, сайхан хоол хїнсийг хэрэглэдэг. Тэгвэл 70% сєрєг мэдээлэл бїхий оюуны, сэтгэлгээний хоолыг /70%-нь муудсан хоол гэсэн їг/ та хэдэн жил идсэн бэ? Насаараа л байх. Магадгїй таны бие 70%-нь муудсан хоол хїнсийг иддэг байсан бол та хэр зэрэг удаан амьдрах вэ? Євчин эмгэгт баригдаад нэг ч их удахгїй байсан байх. Тэгвэл бидний сэтгэлгээ ялзарч, муудах нь аргагїй биз дээ? Ингэж муудсан сэтгэлгээ яаж, аливаа зїйлийн сайн талыг олж харж, амжилтанд хїрч чадахав дээ! Тийм її? Ж.бэл: Гутлын їйлдвэрийн эзэн нэг менежерээ Африкруу гутал заруулахаар явуулжээ. Менежер Африкт очоод онгоцноос буунгуутаа хєл нїцгэн Африкчуудыг хараад эзэнрїїгээ –Захиралаа, энд ерєєсєє нэг ч хїн гутал ємсдєггїй юм байна /гутал зарагдахгїй нь ойлгомжтой/ гэж хэлээд, ирсэн онгоцондоо суугаад буцжээ. Тэгэхээр эзэн нь “Манай энэ ч сєрєг хїн дээ, арай эерэг менежерээ Африк явуулаад їзье гэж бодоод эерэг менежерээ явуулжээ. Гэтэл тэр менежер онгоцноос буунгуутаа, Африкчуудыг хараад эзэнрїїгээ, -Захиралаа энд ерєєсєє нэг ч хїн гуталгїй байна, наанаа байгаа бїх гутлыг нааш нь явуулчих /гуталгїй учраас олон гутал худалдаж болно/ гэсэн байна. Тухайн їед Африкчууд гутал ємсєєгїй байж болно гэхдээ халуун элс хайрга, єргєс бутан дээр хєл нїцгэн явж буй хїмїїст гутал хэрэгтэй л байх ёстой. Їїнийг сєрєг сэтгэлгээтэй хїн харж чадаагїйгээрээ ажил нь амжилтгїй буцсан бол харин эерэг сэтгэлгээтэй хїн харж чадсан учир ажил нь амжилттай болжээ. Тэгвэл: Амьдрал дээр 100%, ганцхан талтай, туйлын зїйл гэж байдаггїй, бїх зїйл 2 болон тїїнээс дээш талтай байдаг. Тэрхїї талуудын аль єнцгєєс харсан эсэхээс хамаарч єєр хариулттай. Бид сєрєг сэтгэлгээг цаашид їргэлжлїїлэн тэжээж, аливаа зїйлийг болохгїй, бїтэхгїй, єє сэвийг хараад байх юм бол хэзээ ч амжилтанд хїрэхгїй! Тиймээс єнєєдрєєс эхлээд авч буй мэдээлэлдээ дїн шинжилгээ хийж сєрєг мэдээллээс татгалзаж, эерэг мэдээллээр оюунаа хооллоцгооё! Эерэг сэтгэлгээг хєгжїїлцгээе. Їїний тулд бодол санаа, хїсэл зориг, хэлж ярих бїхэн тань эерэг, сайхан їг хэллэгээр илэрхийлэгдэх ёстой юм.

21-р зуун бол нэг талаас хїн судлалын зуун билээ. Энэ зуунд хїнийг судлаад хїн бол энергийн амьтан гэдгийг батлаад байна. Ер нь дэлхий ертєнц маань тэр чигээрээ энергийн урсгал байдаг. Тэгвэл энергийн ертєнцєд “Ижил нь ижлээ дууддаг” гэсэн том хууль байдаг. Энэ хуулйин дагуу та єнєєдєр сєрєг зїйлийг бодож, айдас, эргэлзээгээр дїїрэн байвал тэр айдас эргэлзээ чинь л ирнэ, харин сайн сайхан зїйлийг бодож сэтгэвэл тэр сайхан зїйлїїд тань ирэх болно. Їїнийг хялбархан нотолж болно. Ж.нь: Хавар болж та ногооны талбайдаа “тємс” тарьжээ, намар та юу хураах вэ? Мэдээж хэрэг тємс тарьчихаад лууван хайвал олдохгїй, тємсєє л хурааж авна. Тэгвэл та єнєєдєр хараавал маргааш хараал шигээ амьдралыг даллана, бусдыг дорд їзвэл маргааш хэн нэгэн таныг дорд їзнэ, їр хїїхэд эсвэл дїї нараа “тэнэг минь” хэмээн загнадаг бол тэд чинь тэнэг л болно. Энэ бїхнийг та хїсэхгїй л байх, тиймээс єєрєєсєє байнга эерэг сэтгэлгээг бий болгож эерэг энерги цацруулж аз жаргалтай амьдралыг бий болгохын тєлєє яг одооноос єєртэйгээ тэмцээрэй, та чадна! Энэхїї сургалтанд єєрийгєє хєгжїїлэхийг хїссэн хїн бїр сууж болно. “Хувь хїний хєгжил” сургалтын менежер Ж.Хорлоо 99158825, horloo_itgel@chinggis.com

Ãàðàà õàðààä ë, ãàð áîäîîä ë ñóóãààä áàéíà Ýíý á¿õýí ÿã òºðºõ人 ñîíññîí, íàäàä çàÿàñàí äóó øèã Ävv Î.Ïóíöàãäýëýãò Ýíã¿é á¿ëýýõýí àìüñãàëààä, òººíººä áàéãàà íü Vçýýä ºíãºðºõ àìüäðàëûã ìºíõèéí þì øèã õàðèóëò àà Çîñ îâîãò Ñýðýýíýíãèéí Áèëèãñàéõàí áîäîæ Áîäîõîîñ á¿ð äàõèí áîäñîí ÷ Õàéê¿ ø¿ëã¿¿ä Väëýýä áóöàõ õîðâîîã vvðäèéí þì øèã ñýòãýæ Ãîìäîõíýý, òýð ñàÿõàí ë áàéñàí Çàëóó, èäýð íàñàà õºãøðºõãvé þì øèã ñàíàæ Ãîëûí óñàíä Çàìáà òèâèéí ýëãýí äýýð òóéëæ ÿâàà ävv ìèíü! Öàã íàìàéã òîéð÷ ýðãýõýä Í¿¿ðýýí òîëüäîõóé ªí㺠ýíý àëàã õîðâîî äýýð òýð ¿çýìæèò á¿ñã¿é äýðãýä¿¿ð çºðäºã Òýíãýð óðñàíà ªºðèéí ñàéíäàà ÷è òºðººãvé! Öàñ ÷àìàéã ñàíàãäóóëæ áóäðàõàä Óóëûí ìîäîí äóíä ªäºð ºäðèéí íàðûã vçýæ, òýíãýðèéã õàðàõ ñàÿûí ¿çýìæèò á¿ñã¿é ÷ ÷èíèé èæèë Í¿äýýí àíèí çîãñîõóé ªíäºð èõ òàâèëàí õàéðëàñàí ààâ, ýýæäýý áàÿðëà! Ç¿¿ä çºí çºâòãºæ òýìäýãðýõýä ßìàð ÿðóóõàí îð÷ëîí áý Väøèéí öýíãýýíèé ãàçàð ñîãòóó þì øèã äàðâèæ áè íîéòîí çîâõèòîé ñýðäýã Ìàíàí áóóãààä ìîäîä Våèéí õîíãîð ávñãvéòýé ìàíñóóðàí öýíãýæ Ç¿ãýýð ë ø¿ëãýí íºìºðò çîãñîõîä Áèå áèåíýýñýýí òººð÷èõºæ ÿâàõàä áè õà÷èí óÿíãàëàã áîë÷èõäîã Íàìðûí ºã뺺 Íàñàí áóóðàë ýýæ ÷èíü víýýíèé äýëýí øóâòàð÷ ×èìýýã¿éõýí äîòíî ¿íýð õàìàð øºð㺺æ Ãàíöààðàà ñóóõ á¿ñã¿éí Íàìðûí õvéòýí øºíº, çýëýí äýýð æèõvvöýæ ñóóãàà! ò¿¿íèé òóõàé áîäîë ëàâøðóóëàõ õýìæýýñýíä Ãàðòàà áàðüñàí öýöýã íü Àìòàò áÿñëàã, õóðóó çóçààí ºðìèé íü ×èõíýý áàñ 纺ëºí àìüñãàë ä¿¿ðýýä ¯ë ìýäýãõýí áºõºëçºíº Àìüõàíäàà ÷àìä ë õàäãàëæ, çàìûí óíàà ò¿¿íýý ¿ëýýõ íü ìºíººõ ñàëõèíû àÿñààð Öîíõîí äîîãóóð ÷èíü õvëýýíý. Ñýòãýëèéí ìèíü íóóöûí ÷àäàäààñ áèåëæ ªíãºðºõñºí ãýõäýý áè ªð àâëàãà íýõýõãvé ýõèéí ñýòãýëèéã õvvõívvä îðëîõãvé íàäòàé õàíüññàí áîëîõîîð Õîðâîîã òîéðîîä èðëýý ýý! Ñ¿¿ëò îä øèã ò¿ð¿¿õíèé ýìýãòýéãýýñ ªâñ ºâñººí ªâºë áîëîõîîñ óðüòàæ, ýýæäýý íýã î÷îîðîé! ç¿ðõíýý õàðâàñàí ÷è ìºíõèéí áàÿñàë ¯íñýõ ÷èìýýã áè Ýãýìèé ÷èíü ÿñ õóãàðàõàä ààâûí òàíü öýýæ Íàâ÷ñûí ýýæ ýíý õàòèíãàð ìîä ªíººäºð ë ñîíñîâ ºâäºæ ìèíèé ãóíèãèéí áèåëýë ªíººäºð ÷ òàíèãäàõã¿é Ýäãýðòýë íü àäèëõàí øàðõòàé ÿâäàã øvv... Íàìðûí áîîë õàòàõ íàâ÷èñ íü ÷ áàñ ª÷èãäºðòºº øèíãýýä Øèðõýã øèðõýãýýð öàéñàí vñ íü ÷àìàéã õvëýýñýí Ìèíèé ñàíààíû ìóõàðò ë ªº ýíý ÷èíü íàìðûí ñàðóóäàà õîíîãóóäûí òîî, ¯íýíäýý áè á¿õ õººðõèéëºëòýé ìîä øèã Àëãààí òîñîæ áàéãààä Øèíý öàñààñ óðüòàæ, ààâäàà íýã î÷îîðîé! ººðººñºº ãóíèã ¿äýæ îðøäîã Àðâàí òàâíû ñàðûã ªâëèéí øºíº òàëä ÿâàà ààâûãàà vå vå ¯ëãýðëýâýë ÷è õýçýýä èðýõã¿éí ó÷èðä ÷ Àòãàæ áè ¿çñýí ñàíààðàé, áè õàâðûã õ¿ëýýõ íü Óðä óóëàíä áè ªºðºº ÷è äóëààí õºíæèë人 õýâòýæ áóéäàà ãýìøýýðýé! Ýíý áîäëûí ìèíü øàëòãààí Óëèàñ øèã ë çîãñîõ þì áîë Çóóí îëîí õîíîã õºäºëæ, îëæ õóðààñàí ávõíýý ÌÓÈÑ-ÌÕÓÇ 3-ð àíãè Áîëæìîð àëãàí äýýð ìèíü æèðãýíýäýý Çàðæ vðæ, Ẻí áººíººð íü ÷àìä ë õàðàìãvé èëãýýõ þì. Áîðæèãîí îâîãò Í.Íàðàíãýðýë Çîîãèéí ãàçàð ÷è òvvíèéã íü øàð àéðàã áîëãîæ ªäðººð á¿ðõñýí òàðõèíûõàà ìàíàíã Ä.Íÿìñ¿ðýí Çîâæ àìüäàðñàí ýöãèéíõýý õºëñèéã óóõ ¯ä äóíä ÷ íýãèéã ë õàéí Áîðîî îðæ áàéíà óó äàà, ãàäàà õýðýããvé! Øºíº ìýò, òýìòý÷äýã ¿éìðýëýý òýð… Áîäîë ìèíü ñýðãýõ ÷èíü… Ýíä ÷è áóðóóòàæ ÿâàõàä ýöãèéí ÷èíü íýð Òýíèéëãýå, òîëèéëãî¸ ãýñýí ÷ Áîëäîãñîí áîë äàõèàä õ¿¿õýä áîëîõ ñîí äîðãèíî. Òýã äóíäàà ¿ð÷èéæ áàðààíòààä àòèðõèéì ãýý÷! Áîð áèåý ãàðãààä Ýðäýíýò áóóðëàà õàéðëààãvé áîë, ýõ îðíîî õàéðëàõ ÷ þó Óìàðñàí ñýòãýëýý óõàæ òºíõäºã… Áîðîîíû äóíäóóð ã¿éõñýí äýý… ë áîë?! Óéëààä äóñàëõààð ñàâ íü äóíäàðäàã ÷ Àìüäðàë òóðøäàà õàéðëàæ ÿâàõ ààâ ãýäýã õví Ýíý çóóð ò¿ð áàéçíàõàä ÈÇÈÑ-èéí îþóòàí Ýðõýñ îâîãò Àëòàí íàð øèã ãàíöõàí þì øvv! Èíýýäýýð àì, áàÿðààð óðóóë ä¿¿ð÷ Íàðàíòóÿàãèéí Áàçàðäýðýã Vð õvvõýä òºð뺺 ãýæ áàÿðëàæ ÿâàõ öàãòàà Èðýõ ºäð¿¿ä àìüñãàë ó÷ðààñ Îð÷èë Vñýí áóóðàë ºòãºñèéã õàà íýãòýý íóòàãëóóëæ áóéã ñàíààðàé! Òýð àéäàã… Òºðºõ, îäîõûí ñàâñàëãà Õîíîã ºäðvväèéã æàðãàëòàé väeýý ÷, ävv ìèíü Çîâëîí öîðâîëçîí ¿ñ÷èæ Ãàíöõàí ãàðöòàé Õîðâîîãèéí þì ávõýíä ýöýñ áóéã ñàíààðàé! Çîëèîíä íü òýð ãàíõàõàä Í¿ãëýýð ìºðëºíºì Îð÷ëîíãèéí øóóãèàí, àìüòàí õvíèé õýë àì, Çîãñîõ òýíöâýðèéã ñ¿íñíýýñ ãóéí Ò¿¿÷ýý ºíãºð¿¿ëñýí àìüäðàë Îðîí õîòûí óòàà óíèàðààñ õîëäîæ Ãýìýý áóöààí õàéðàà äàëëàíà Ãóíèãèéí õýýòýé Àÿí çàìûí òîîñîî ãvâýýä Ýðãýí òîéðíîî Õóðààð ç¿ñýðíýì Ààâûíõàà ãýðèéí áîñãûã àëõàæ íýã vçýýðýé! Ýãýí õàðàõàä Ǻðæ, ýâëýõèéí çàâñàð Ýðãýíýãèéí òýíäýýñ õóâèí ñàâ õàíãèíóóëæ Ñ¿¿äýð ìýò õàéð ìèíü çóãòàæ Õ¿éòýí ñ¿¿äýðòýé Ýýæ ÷èíü “õvv ìèíü” ãýñýýð áîñîæ èðíý. Ñýòãýëèéí øàíàëàí äîòîð òýð Áîäîë óðàãäíàì Àìñàð ävvðýí öàéòàé ãàíãàð øààçàíãàà àëäàæ ¯ãýý òàéëàãíàí ãîìäëîõäîî ÷ Ǻí㺺 äàãàõàä õàðèí Àçàé áóóðàë õºãøèí ÿàõàà ìýäýõãvé ñàíä÷èíà. Áýðõøýýëýýð òàð÷èëñàí ç¿ðõýý ¯õëèéí íóëèìñòàé Ààâ ÷èíü ãýðèéíõýý õîéìîðò Àëòàéí óóë øèã õàíõàéæ Õýëáýðýýð õó÷èí Çóë äýâýëçíýì Àëèâ íýãýíä áàðüö àëäàõãvé óóæóó òàéâàí ñóóíà. Ä¿ðñýýð õàëõàëæ ÈÇÈÑ 304-ð á¿ëýã Íàðàíõ¿¿ Ìàíàí íýâòëýõ îä øèã ívä íü ãÿëàëçàæ Òýð õ¿ëýýäýã. Ýð÷¿¿äýý, ýìýãòýé÷¿¿äýý õàéðëàÿ Ìàëãàéãàà ºìñºæ, íóäàðãàà çàñàæ, èðæ víñvvëýõèéã ÷èíü Áè òàãòàí äýýð… òóæ øèðòýí Ýíý ë îð÷ëîíä ýð÷¿¿ä ìèíü õvëýýíý. Þìûã áîäîõäîî… Ýãýë äàðóó òºðõòýé Òºðñºí ãýð ÷èíü äóëààõàí, ãàëûí èë÷èíä ÷è Òýðèéã õ¿ëýýõäýý… Ýìçýã àðèóí ñýòãýëòýé íîçîîð÷ Ýìýãòýé÷¿¿äýý õàéðëàÿ Òºãºëäºð îð÷ëîíãèéí äèâààæèí ýöãèéí ãýð áîëîõûã ìýäýðíý. ИЗИС- 2-р цогцолборын Яруу найргийн клубээс Их, Îð÷ëîí õºìðºâ ¿¿? дээд сургуулийн оюутнуудын дунд зохион байгуулсан Ìîðüä vvðñýõ õýýð òàëäàà àðãàëûí óòàà víýðëýæ Õîðâîî þ¿ëýâ ¿¿? ãýëòýé “Хэлж амжаагїй їгс” хайрын захидал шїлгийн Ìîäîí òàãøòàé ºðºì èäýæ, ýýæèéíõýý ãàðààñ öàé óóíà. Îí æèë¿¿äèéí óðòàä уралдаанд тэргїїн байр эзэлсэн захидал Òàíñàã ñàéõíûã íü áèøðýí, îð÷ëîí åðòºíöººð õýðýí Îä õàðâàõ ò¿¿õèéí õóóäàñíààñ ÈÇÈÑ 4-ð ôàêóëüòåò 307-ð á¿ëýã Õ.Ýðäýíýáàò ÿâëàà ÷ Îíöëîí áàéæ ø¿¿âýýñ Õàéðò ýìýý Ñîñîðáàðàì òàíûõàà Òàë íóòàãò íàðàí ìàíäàæ, ãýðèéí öýíõýð óòàà ñóóíàãëàæ, Îíö èõ ¿éëèéã òýä ë õèéæ ãýãýýí äóðñãàëä çîðèóëàâ. Õóéëðàí äàâõèõ çýýðèéí ñvðýã, òîëãîä äàìæèõààñ èëvv Îíöãîé ñàéí ãàâúÿàã áèä ë àâ÷ èðæýý Èëãýýõ õàÿãã¿é çàõèäàë ñàéõíûã Àóãàà èõ õààíûã àðãàìæèí áàéæ ºñãºñºí Ñàéí áàéíà óó? Ýìýý! Õóðìàñòûí äîîð vçýýãvéãýý ìýäýðíý ÷è... À÷èò ýõ õàòàí ª¿ëýí ¿æèíèéã äóðñþó ’’Ìîîä õººñºí õîòûí ãàíãàí õvvõíýýñ èëvvãýýð ÷è Õ¿íèé åðòºíöººñ òàñàð÷ îãòîðãóéí ÷àíäàä óóññàí Àìàð àìãàëàí öàãèéã àëñààñ äàëëàí äóóäñàí Ìîíãîë äýýëòýé, õºäººãèéí áîð ávñãvéã õàéðëàíà! Õ¿æ äýëõèéíõýý ýëãýíä àìãàëàí íîéðñîæ áóé òàíüäààí Àðàë ºíäºð õàòàí Ìàíäóõàé ñýöýíèéã äóðñþó ªâãºí õîðâîîä çóóí æèë àìüäðàõãvé ÷, õîãøèë õóðààã÷ààñ Õ¿í äóñàë à÷ààñ òàíü õàíäàæ õýëýõ ¿ã Àëòàíààñ ¿íýòýé ýõ îðíîî àëä áèåýðýý õàìãààëñàí Õ¿ñëèéí øóâóóíä äàéãààä èëãýýõ õàÿãã¿é çàõèäàë áàéíà ªâëèéí øºíº ìîääûã ºðºâääºã ààâûãàà èëvv îéëãîíî ÷è! Àëäðàé èõ ò¿øèã Àíó õàòíàà äóðñþó Õàðü õîëûí øóóãèàíò õîò íaîíû ãýðýë, ìàøèíû ÷èìýýíýýñ Ýìýý, Öàãèéí ñóäàð ýðãýñýýð åðòºíö íýã ë õýâèéí áàéíà Àòàà èõ ñàíààíä àìü çîëèí ºðòñºí Ýìýý, Ýíý æèëèéí íàìàð æèõ¿¿í áîëîîä óðòõàí áàéíà Õàðãóé çàì, áóëàã øàíä, õîòòîé õîíèî èëvv îéëãîíî ÷è Àíäóóã¿é ýõ îðîí÷ Ìîíãîë îõèäîî äóðñþó Ýìýý, Ýðäýíý áîëñîí ýýæ ìèíü íýã ë ãàíäóóõàí áàéíà Óõààí áàëàðòàì òà÷èãíàñàí ýñòðàä õºãæìèéí ÷èìýýíýýñ Õàðèí îäîî áèä Ýìýý, Ýíý æèëèéí öàãààí ñàðààð òàíûã ¿ã¿éëñýí íóëèìñ èëvv Õàöàð ãîî ¿çýñãýëýí èõ áàéíà Ó÷èðëàæ àðãàäñàí àðäûí äóóíäàà äàñíà ÷è. Õàòàí èõ çàÿàã áèø Äýýäèéí íîìòîé ìýðãýäèéã ýðæ, äýëõèéãýýð òýíýõ õýðýããvé Àÿãàòàé ñ¿¿ öàëèãàõ øèã åðòºíöººñ òà îäîõäîîí Õàìàã Ìîíãîë à÷ààã Àëñõàí ÿâàà íàìàéã áóöààä î÷èõûã ìèíü õ¿ëýýñýíã¿é Äýðãýäýý áàéãàà ñóóò óõààíòíûã äýíävv îéøîîëãvé ÿâñíàà Ýìçýã òóÿõàí íóðóóíäàà ¿¿ðñýí Ààãòàé öàé ýýäýõ øèã åðòºíöèéí ºí㺠῿äèéæ áîä! Õàò ñóóñàí ààâûí Àìüäðàëèéí òîãëîîì íàäàä õàòóóõàí õàíäñàíä èòãýæ Àðèóí víýí, çîâëîí áýðõ, õàéð óõààíû Õàéðàíä áîéæñîí îõèí ÷àäàõã¿é íü Àìèí ãîëä íýâòýðñýí ìýðãýä Õàéð èâýýñýí ýýæèéí Ýìýý, Òýðã¿¿íä òàíü áóóðàë ñóóæ áºãòºð áîëñíûã òàíü Ààâ, ýýæ õî¸ð ÷èíü þì øvv! Ýëãýíä íü õ¿ì¿¿æñýí á¿ñã¿é÷¿¿äýýí äóðñþó ìýäýðñýí ÷ Àìüäðàë òýäíèéã ãví óõààíä ñóðãàæ ªíºº áèäíèé àìüäðàëä Àäãèéí ìóó àìüòíûã ÷ ºðøººõ àóãàà èõ ñýòãýëòýé áîëãîæýý. Òýðòýý îãòîðãóéí ÷àíàä ðóó óóñàí îäîõûã òàíü ªºäòýé óðóóòàé îëîí ç¿éëýýñ óõààðñàíã¿é óó÷èë À÷èò ýýæäýý àë÷óóð àâàà÷èõ õýðýããvé ªí㺠òºäèé áóñàðìàã Ýìýý, Õ¿ðýýä î÷èõ òîîëîíä áóðìààí ºã÷ ¿íñäýã áîëîõîîð Ààâäàà øèë þì ºãºõ õýðýããvé, ª÷ òº÷íººí õîã íîâø òàíü Àéëûí õvvõýä õóóðàõ õýäýí ÷èõýð ÷ õýðýããvé! ªðâºëçºí áóæèãíàäàã Õ¿íèé åðòºíöººñ òýãýæ á¿ðìºñºí îäîõûã òàíü Àëü àëèíààð íü òýä äóòààãvé! Çàõã¿é óóäàì äàëàé øèã àìüäðàëä óõààðñàíã¿é Ýðò öàãò ãýðýýñýý ãàðñàí “ººðèé㺺” ë Çàëóóðã¿é áàñ ñýë¿¿ðã¿é Ýð õ¿íèé ¸ñîîð õàòóóõàí áàéæ íóëèìñààí íóóæ äàâúÿà Ýýæ, ààâ õî¸ðòîî õvðãýæ ºã! Çàì ÷ ¿ã¿é õºâñºí çàâüòàé ãýòýë Ýðèéí öýýíä õvðñýí ÷àìàéã õàðàõààñ èëvv Çàÿàãàà àëäñàí ýð÷¿¿ä ýíä òýíäã¿é ¿ðæèíý Ýðýýí ç¿ðõ ìèíü ãàíäàæ ýâëýð÷ ÷àäàëã¿é óéë÷èõëàà óó÷èë Ýðõýì áýëýã õºãø÷vvëä vãvé ýý! Çàìûã íü çààæ çàõûã íü ìóøãèæ Ýõ äýëõèéí íàðàí ¿¿ëýí öààãóóð øèã Ó÷èð ìýäýõãvé íÿëõ áàãàäàà ÷, Çàëóóð íü áàñ ñýë¿¿ð íü áîëæ á¿ñã¿é÷¿¿ä ìèíü çîâíî Ýðýýí áàðààí ºäð¿¿ä á¿¿äèéæ ºíãºð÷ ºãºõã¿é çîâîîãîîä Óõààí ñóóñàí èäýð íàñàíäàà ÷, Õàðãóé óðò çàìûã õàìòäàà òóóëàõ íü òýä ë áàéäàã áàéíà Óóë îâîî øèã ë þìûã àõ íü Õàéðëàí ýíýðýõ ñýòãýëèéí ¿ëãýð äîìîã íü òýä ë áàéäàã Ýìýý, Ìýëìèé òóíãàäàã àìüä ñýð¿¿í áàéõàä òàíü Óëñ àìüòàíä àìëàæ ÿâëàà! Õàçàéæ õàëãèõ àìüäðàëûí æàðãàë çîâëîí íü òýä ë áàéäàã Àñàð÷ òýòãýñýí ýýæ, ààâûíõàà ýðõýëõýýí áè ìýäñýí ÷ Îð÷ëîíä òýä ¿ã¿é áîë Ìèíèé õ¿¿ ãýæ áàðäàìíàõ à÷ëàë öººõºí õèéæýý óó÷èë À÷èéã íýã ìºñºí õàðèóëæ Îíöëîõ ç¿éë ÷ ¿ã¿é Ýìýý, Ìàðòàæ ìóíãèíàõ èõäýýä ¿õýõ íü òºõæýý ãýæ Àìòàòûã èävvëæ, ºíãºòèéã ºìñãºæ Îëíîîñ îíöãîé íýãíèéã ººðèé㺺í çýìýëõýä òàíü Àëòàí àÿãàíààñ óóëãàõûí äàéòàé Õàéðëàõ çàÿà ÷ ¿ã¿é Ìýäðýë ìóóòàé þì óó þó ÿðèàä áàéãààí ãýæ îãòõîí ÷ òîîãîîã¿éã ìèíü óó÷èë Àíäóóð÷, ýíävvð÷ ÿâëàà. Ýð÷¿¿ä áèä ººðñ人 Îí æèëèéí òîîñîíä áºõèéæ àìüäðàëûí õàòóóä íóõëàãäñàí Îäîî ë ýýæ, ààâûãàà æàðãààÿ ãýòýë Ýõ õ¿íýýñ òºðñºí ÷ Îð÷ëîíãèéí òîãëîîì äààí÷ õàòóó...! Ýíýðýí õàéðëàõ ñýòãýëèéã Îðøèõ îðøèõã¿éí çààãò ìºíõ þì øèã ñýòãýæ áèäíèé Àëáà àæëûí ýðõýýð ãàçàð àëñ îäîîä Ýìýãòýé õ¿íýýñ ë ºâºëñºí òºëºº ç¿òãýñýí à÷ëàëûã òàíü Àÿí çàìûã õîðîîñîîð ÿàðàí ÿàðñààð èðýõýä Ýð÷¿¿ä ìèíü á¿ñã¿é÷¿¿äýý õàéðëàÿ Îð÷èëîíä õ¿¿ íü äóòóóõàí óõààð÷ îëîí ÷ óäàà ãîìäîîæýý Ààâ ìèíü ýíý õîðâîîãîîñ ÿâ÷èõñàí áàéëàà! Ýãýë äàðóó òºðõòýé òàíèéãààí “Õvvòýéãýé ë íýã óóëçìààð áàéíà äàà” ãýæ ýýæèä ìèíü Ýìçýã óÿõàí ñýòãýëòýé Îäîî æààçàëñàí çóðàãíû òàíü ºìíº çóë ºðãºí çîãñîî õýëñýí ãýäýã! Ýìýãòýé÷¿¿äýý õàéðëàÿ. ýíý õ¿í ÌÓÈÑ ÌÕÑÑ-èéí Óðàí çîõèîëûí ¯õýë àìüäðàë õî¸ðòîé í¿¿ð òóëàí ó÷èð÷èõààä Øðè ×èíìîé ìýòãýëöýýíèé ÁÈËï¯Í êëóáèéí ãèø¿¿äèéí Ò¿¿íòýé ýâëýð÷ ÷àäàëã¿é äýìèé ë íóëèìñàí äàëàé óðñãàæ ªºðèé㺺 á¿¿ ÿëëàí çýìëýãò¿í. îþóòíóóäûí ø¿ëã¿¿äýýñ ñóóíà óó÷èë Ýíý õîðâîî ñàíàæ áàéñíààñ òàíü õàâüã¿é èë¿¿ Òýíãýðèéí õàÿà öýëèéãýýä óóæèìõàí áàéäàã åðòºíö ÓÇÍÀÄÑ-èéí îþóòàí Ø.Õàòàíá¿¿âýé Òàíûã ÿëëàí çýìëýõ áîëíî. Òèéì ÷ áèø þì øèã ñàíàãäàæ äàâ÷óóðààä áàéíà ÿàëòàé ×èíèé í¿äèéã çóðàõ ãýýä ªºðººðºº á¿¿ áàõäàõòóí Ýìýý, Àëòàí ñóâðàãà áîñãîõ òýíõýë àëãàà õ¿¿ä ÷èíü Ǻí人í óäëàà Äýýä òýíãýð¿¿ä õ¿ëýýæ áàéñíààñ òàíü õàâüã¿é èë¿¿ Àëàã ç¿ðõíýýñýý óðñàõ ø¿ëãýí ñóâðàãà áîñãî¸ Ñàíàäàãã¿é ýý Òàíààð áàõäàõ áîëíî. Àìãàëàí äýëõèéíõýý ýíãýðò òàéâàí íîéðñîæ òà ìèíü Ãóíèãòàé ªäºð á¿õýí ñóðàëöâàë çîõèëòîé Ýñâýë ä¿¿ðýí æàðãàëòàé Àõèæ òºðõèéí çàÿàíäàà áóöààä õ¿¿äýýí òºðººðýé Íýã ë ç¿éë áèé. Ààí, òýãýõýä áîðîî îðæ áàéñàí Ýìýý, ¯¿íèéã ë áè õ¿ñëèéí øóâóóíä äàéãààä òàíüäààí Õýðõýí ¿íýíõ¿¿ æàðãàëòàé áàéõàä Áîðîî îðîõã¿é þì èëãýýõ ãýñýí þì ñóðàëöàëòàé. ×èíèé í¿äèéã çóðàõ þì ñàí. ¯õýæ òºðºõ õî¸ð íü áîäèò ¿íýí þì, îäîî ñýòãýëèéí õàòàà “ßàãààä?” õýìýýõ àñóóëòûíõ íü ÌÓÈÑ-ÌÒÑ-Ýëåêòðîíèê èíæåíåð 2-1 Ì.Õàíãàë ÷àíãàëúÿà Óòãûã ìýäýõ ãýæ ¯¿ëñ õºëºãëºí òà áèäíèéã õàðæ áàéãàà áîë Ãîìäìîîð Áóðõàíààñ áè èðñýí ¯õýýíö öàðàé ãàðãàæ õ¿íèé äîð îðîõã¿éãýý àìàëúÿà Áîäîõîîñ á¿ð äàõèí áîäñîí ÷ õîîñîí áàéíà “Õýðõýí” õýìýýõ àñóóëòûíõ íü Õàðàõààñ á¿ð äàõèí õàðàõàä ë ìýäðýãäýæ áàéíà Ýìýý, Õ¿íèé åðòºíöººñ òàñàð÷ îãòîðãóéí ÷àíàäàä óóññàí Óòãûã óõàæ ìýäýýä Õ¿æ äýëõèéíõýý ýëãýíä àìãàëàí íîéðñîæ áóé òàíüäàà غíèéí èõ ãàíöààðäàë íàäàä èéì õ¿÷òýé Áóðõàíäàà áè áóöíà. Õ¿í äóñàë à÷ààñ òàíü õàíäàæ õýëýõ ¿ã íºëººë: Õ¿ñëèéí øóâóóíä äàéãààä èëãýýõ õàÿãã¿é çàõèäàë áàéíà. Ø¿ëýã ººðºº íàäòàé èõ àäãóó ÿíàãëàæ áàéíà Ýðäýíèéí ñàí ñóáàøèäààñ Уг уралдаанд тусгай байр эзэлсэн захидал Áîîëûí ýçýí õè÷íýýí äýýðýíã¿éã ìýäð¿¿ëæ Îëîí ç¿éë ýðäýì á¿õýíä òºãññºí ìýðãýí ИЗИС-ийн ЭЗНББ 133-р бїлэг Ш.Цэрэнпил Áîãøñîí èõ õèëýíãýýð øóíàëòàé ýð¿¿äýýä áàéíà Î ã ò ã à í ö à à ð á î ë î â ÷ ø à ø è í à ì ü ò í û ã Øàíàëàë äóíä ë ñýäðýõ áàéãàëèéí àðàíøèí Ñàðõàä øèã ë ÷è íàìàéã ñîãòîî÷èõñîí ãèéã¿¿ëüþ¿. Ñàíàõàä äàãèíà ìýò áîäîãäñîí áè ÷àìä äóðàë÷èõñàí óðñàâ÷ Îëîí ìóó óõààíòàí äýìèé öóãëàâ÷ Ñàéõàí ¿íýðò ÷èíü ýðâýýõýé àäèë ìàíñóóð÷ Øàíàëàë ãýæ íýðëýõ òóñàì á¿ð øèð¿¿í äîâòëîîä áàéíà Îä ìýò ãèéã¿¿ëæ òóí ¿ë ÷àäúþó Õ¿íèé óäìûã èéí õàòãààä ë áóðõàíëàã áîëãîñîí Ñàëæ îäñîí çàìûíõàà íóãà÷ààí äóíä íü òººð÷èõñºí Óõààí ìóóòàí ýå ýâäðýí õÿìàðâàë Õàöàðò ÷èíü íýâ÷ñýí ñóâä íàäàä ãîìäñîíûõ áàéñàí Õ¿í õýòýðõèé ñîíèó÷õàí áîëîîä ë ò¿¿íä äàãààð îðñîí Îþóí òºãºëäºð õ¿í àðãààð àìàðæóóëúþó Õàðöàíä ÷èíü òîäðîõ ãóíèã íàäàä äóðëàñíûõ áàéñàí Ýöýñò íü õàðèóëàõûí ó÷èðä àñóóëò òýíýã ÿâäàã Óñàí ìºðºí áóëèíãàðààð ç¿äýã áîëñíûã Õàãàöàí î÷ñîí ìº÷ºº ýðãýí íýã äóðñàõàä Èíãýýä õàãàöàõûí ó÷èðä áè àñóóëò áîëáîë ìºíõºä Óñûã òóíãààã÷ ÷àíäìàíèàð òóíãàëàã áîëãîõ ìýò. “ßàãààä?” Õàéðëàæ ÷àäààã¿é àëäñàí ìèíèé áóðóó áàéñàí Ýðäýìò ìýðãýí õ¿í õýäèé àðãà ìóõàðäàâ÷ Íýãõýí õîíîã çóãàà öýíãýë õººæ ººð á¿ñã¿é õàéñàí Áîäîõîîñ á¿ð äàõèí áîäñîí ÷ õîîñîí áàéíà Ýãýë òýíýã¿¿äèéí ÿâäàã çàíä ¿ë îðîõ. Õàðàõààñ á¿ð äàõèí õàðàõàä ë ìýäðýãäýæ áàéíà Íýãõýí óäàà ÷àìàéã ìàðòàæ õºë÷¿¿ðýíõýí öýíãýñýí Ýðýã äýõ ¿õýð õàðààöàé õýäèé óíäààñàâ÷ Øàëòãààíûã íü õàéâàë íýã áºãæ áàéëàà Øàðãàëõàí òóÿàòàé àç àâ÷èðäàã ýðäýíý áàéëàà Õóäàë÷ õ¿íä àìü íýãòýé ñàõèóñ áàéñàí Нэгэн удаа би єєрийн сургагчийн хамт Õóðóóíä ìèíü ë áàéâàë íàð íýìñýí ºäºð áàéäàã кофе уухаар гал тогооруу орсон юм. Ýðõë ýã÷ Îëîí ÷ ñàéõàí ìº÷¿¿äèéã èæèë öàãò íü äóðñäàã Гэтэл тэр данхтай кофег авч шалан дээр Ðåäà Îëîí ÷ ñàéõàí ìº÷¿¿äèéã èõ ýý õýíýãã¿é ¿ä÷èõäýã, ãýâ÷ êòîð Æ. Ëóâñà Ãàíö ë ç¿éëèéã òýñýõã¿é íü ºíººõ áºãæ ìèíü зїгээр л асгаж эхэлсэн. Би тїлэгдэхгїйн í Ñýòã äîðæ Æ. àëãà тулд хажуу тийш їсэрч “Хїлээгээрэй

ßðóó

Î.Äàøáàëáàð Çàëóóñ, ävv íàðòàà õvðãýõ øvëýã

Èíãýæ àìüäàð

ñýòãýã

÷

Áý ¿¿ Äèçà ë÷ Á.Ì ãçñ¿ðýí ºíõ éíåð Ä. Áà ñî¸ë òíýãý í Óëñ Õà

9927 81 9986 74 luk 1 a 9960 326 m _itgel@c hing 3113 cl-ub û ÿã: Ä such @magic gis.com .Íàö í á¿ðòãý 997786 _ à n ë 40 soyo ãäîð 8 òî èéí loo@ et.mn Íîì îò, Âýá: h æèéí íý äóãààð 1 y ûí ñ ð 5 ahoo t ýìæè 36 tp://w àí ò .com õîëá áà ìýäýý ww.pl.ub õîòûí ò î º ë . gov.m îíîî ëèéí â íîì ñ ò n ûí ñ Ñî¸ì ýðõëýí, åõíîëîãè /lita/ àí áî ï é í ðèíò èíã Õ ÕÊ-ä

танд ямарч аяга байхгїй байна шїї дээ” гэсэнд тэр хайхарсан шинжгїй асгасаар байв. Сургагч тайвнаар: -Та харав уу! Энэ шалан дээр асгаж їрэн таран хийсэн кофе бол таны авъяас чадвар юм. Аяганд хийхгїй бол кофе ямарч їнэ хїрэхгїй. Хэрэв сахилга батгїй бол таны авъяас чадвар ямар ч їнэ хїрэхгїй” гэж билээ. Сахилга бат, хичээл чармайлт бол авъяасын даль жигїїр нь билээ. Тиймээс та над шиг авъяасаа їрэн таран хийж ингэж амьдарч болохгїй шїї.

Ëåêòîð òºâººñ çàðëàñàí Ìîíãîëûí õºãæëèéí øèíý ãàðö þó âý?” ýññýíèé óðàëäààíä øàëãàðñàí á¿òýýë

Ìîíãîëûí õºãæëèéí ãàðö þó âý? /ýññý/

Îðøèë Ìîíãîë îðîí ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä äàëàéä õàÿãäñàí çàíãóó äàâàëãàà õààøàà ãýíý òýð ç¿ãð¿¿ óðñäàã øèã çºâõºí ãàäíû íºëººëºë, á¿ñ íóòàã, áóñàä îðíóóäûí ýäèéí çàñàã, óëñ òºðèéí øèéäâýðýýñ õàìààðàí îðøèæ áàéíà ãýõýä õèëñäýõã¿é. Íýã ¿ãýýð õýëáýë ºíººäºð ìàíàé îðîí áèå äààñàí øèéäâýð /ÿëàíãóÿà ýäèéí çàñãèéí õóâüä/ ãàðãàæ ÷àäàõã¿é òîëãîéã¿é õ¿í øèã ãàäíûí áàéãóóëëàãà, óëñ îðíû çààâàð÷èëãààãààð ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëñààð èðëýý. Ýäãýýð áàéãóóëëàãà óëñ îðîí õýäèéãýýð òóñëàìæèéí ãàðàà ñóíãàæ ÷èí ñýòãýëýýð áîäëîãî çààâàð÷èëãàà ºãäºã áàéëàà ÷ òóõàéí áàéãóóëëàãà óëñ îðîí ººðèéí òàëä àñóóäëûã øèéäâýðëýõ, ¿ã¿é ÿäàõäàà ë ìàíàé ¿íäýñíèé îíöëîã óëñ îðíû ýðõ àøãèéã ã¿íçãèé ìýäýðñýí áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ íü þó ë áîë. Òèéìýýñ çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñàãò øèëæèí îðîîä õÿìðàëûí ¿åý äàâ÷ ÷àäàëã¿é äýýð äîîðã¿é áóæèãíàæ áàéñàí öàãòàé õàðüöóóëàõàä õýäèé òîãòâîðæñîí ÷ ãýëýý íèéãìèéí ýìçýã àñóóäëóóä èõ áàéãàà ýíý ¿åä óëñ îðíû õºãæëèéí øèíý ãàðöûã îëæ äàðóé øèéäâýðëýõ íü èðýýä¿éí ºìíº õ¿ëýýõ áèäíèé ¿¿ðýã áèëýý. Èíãýæ õýëýõýýð ë ìàíàéõàí ñóðñàí çàíãààðàà “Òºðèéí òºëºº îãîòíî áîîæ ¿õíý ãýã÷ýýð ìèíèé õýðýã þó áàéäàã þì áý” ãýäýã. Ýíý íü íºãºº ë ñîöèàëèçìûí ¿íýíèéã õýëýõýä øèéòãýäýã, ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëäýãã¿é äóóã¿é íýãíèéã íü ñàéøààäàã áàéñàí áóðóó òîãòîëöîîíû ¿ð äàãàâàð ýöýã ýõèéí õ¿ì¿¿æëýýð äàìæèí ºíººäºðò èðñíèéõ áèçýý. Õàðèí ¿íäñýí õóóëèàðàà ¿ã õýëýõ, ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ ýðõ ÷ºëººã íü îëãî÷èõñîí, òºð íü èðãýíèéõýý áîîë íü áàéæ àæèëëàõ ¸ñòîé àðä÷èëñàí íèéãýìä àìüäàð÷ áàéãààãèéí õóâüä æèðèéí èðãýä òýð äóíäàà îþóòàí çàëóó÷óóä, ýðäýìòäèéí ¿çýë áîäîë, ¿éë õýðýã ìîíãîëûí èðýýä¿éí õºãæèëä õýðýãòýé áàéãààã õýí õ¿íã¿é ìýäýæ áàéãàà áîëîâ óó? Òýãâýë áè ýíýõ¿¿ ñýäâèéí õ¿ðýýíä à/ Õºãæèë ãýæ þó áîëîõ Ìîíãîë îðíû õºãæëèéí ãàðöûí òàëààð áîëîí ò¿¿íä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éë, á/ Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò óëñ îðíû õºãæèëä çºâ ä¿ãíýëò ºãºõ íü çýðýã äýä ñýäâèéí õ¿ðýýíä àâ÷ ¿çëýý. Õºãæèë ãýæ þó þì áý? Õýíýýñ ÷ ãóéõã¿é ýäèéí çàñãèéí ÷àäàâõèòàé õàíãàëóóí àìüäðàë óó? Äýëõèéä ãàéõàãäñàí áîëîâñðîë, ìýðãýæèë, ñî¸ëûã ýçýìøèõ ÿâäàë óó?… Ýíý á¿ãäèéí àëü íü ÷ óëñ îðíû õºãæëèéí èðýýä¿éí ä¿ð òºðõèéã ãàíöààð òîäîðõîéëæ ÷àäàõã¿é. Ãýòýë ºíººäºð áèäíèé äóíä õºãæëèéí òàëààðõè ñýòãýõ¿é á¿ð ýñðýãýýð ãàíöõàí ÿäóóðëûã äàâàí òóóëáàë õºãæèëä õ¿ð÷èõ þì øèã òºñººëäºã õýâøìýë îéëãîëò áèé áîë÷èõîæ. Ãýõäýý õîòûí òºâººð íü òýíãýð áàãàíàäñàí áàðèëãà áàéøèí ÿðàéæ õîò õºäººã íü õîëáîñîí çàì, õàðèëöàà õîëáîî çýðýã äýä á¿òýö ñàéí õºãæñºí õ¿í àìûí àìæèðãàà ºíäºð, ýäèéí çàñãèéí ºñºëò ÄÍÁ íü Àìåðèêèéíõòàé îéðîëöîî, ¿íäýñíèé ¿éëäâýð õºãæñºí áàéâàë ìàíàé îðîí õºãææýý ãýæ õýëæ áîëîõ ë áàéõ. Ãàãöõ¿¿ ¿¿íèéã õýðõýí áèé áîëãîõ âý? ãýäýãò ë ýë àñóóäëûí ãîë øèéäýë íü áàéõ ¸ñòîé áîëîâ óó? Òýðõ¿¿ õºãæëèéã àâúÿàñëàã óäèðäàã÷, ÷àäâàðëàã ìýðãýæèëòýí áýëòãýõã¿éãýýð, òåõíèê òåõíîëîãèéí äýâøëèéã ¿éëäâýð¿¿ääýý íýâòð¿¿ëýõã¿éãýýð áèé áîëãîæ õýçýý ÷ ÷àäàõã¿é. Òýãâýë ¿¿íèéã õýðõýí øèéäâýðëýõ âý? ãýäýã äýýð äîîðõè ñàíàëûã òàâüæ áàéíà. Óëñ îðîí á¿ðèéí õºãæëèéí ò¿¿õýýñ õàðàõàä ¿íäýñíèé óëàìæëàë, ººðèéí îðíû äàâóó òàë äýýð ñóóðèëàí ìºí ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóäààñ ñóðàëöàí õºãæñºí áàéäàã. Ñèíãàïóð, Ìàëàéç, Õÿòàä, ßïîí çýðýã äýëõèéä õºãæëèéí ò¿âøíýýðýý òýðã¿¿ëýõ áàéð ñóóðüòàé áîëæ áóé îðíóóäûã õàðàõàä àëü 50-60 æèëèéí ºìíººñ ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóäàä ìýðãýæèëòýí, ÷àäâàðëàã óäèðäàã÷äûã áýëòãýæ áàéñàí íü þóíû ò¿ð¿¿íä õ¿íð¿¿ãýý ÷èãëýñýí áîäëîãî ÿâóóëæ òýð íü õîæèì ýõ îðíû õºãæëèéã àâ÷ ÿâíà ãýäãèéã õàðæ ÷àäàæ áàéñíûõ þì. Áàéãàëèéí áàÿëàã ãýõýýð þìã¿é ßïîí îðíû õóâüä ¿éëäâýðëýëèéí ò¿¿õèé ýäýý èìïîðòîîð àâäàã àòëàà àæ ¿éëäâýðèéí æèøèã óëñ áîëîí õºãæñºí íü óëñ òºðèéí õýòèéí áîäëîãî, ºíäºð ò¿âøèíä áýëòãýãäñýí ìýðãýæèëòýí, ÿäóó àìüäðàëààñ ãàðàõûã ¿íýí ñýòãýëýýñýý õ¿ñ÷ áàéñàí àðä ò¿ìíèé ãàéõàìøèãòàé õ¿÷ ãýõýýñ áèø áóðõàí òýíãýðýýñ áóÿí çàÿàã íü áóñäààñ èë¿¿ òýãøèëæ ºãñíèéõ áèø áîëîâ óó? Ìàíàé îðîí ãàçàð íóòàã, õ¿í àì ò¿¿õýí õºãæëèéí äàâóó òàëã¿é þì ãýæ ¿¿? ßïîíä áàéõã¿é áàéãàëèéí áàÿëàã, Àìåðèêò áàéõã¿é îìîã áàðäàì îí óäààí æèëèéí ò¿¿õýí õºãæèë, õºãøèí Åâðîïûí îðíóóä øèã áàÿëàãàà àæ ¿éëäâýðèéí ò¿¿õèé ýä áîëãîõ ñýòãýõ¿é áóñ áàéãàëèà àðãàäàæ èðñýí àðäûí ¸ñ çàíøèë ãýýä ¿íäýñíèé ÿçãóóð ýðõ àøãàà èëòãýñýí îíöëîã äàâóó òàë äààí÷ îëîí áàéìààðñàí. Ìàíàé àðäûí íýãýí ç¿éð ¿ã áàéäàã. “Óóõ àðãàà îëîõã¿é áîë Óñíû çàõàä õàòàæ ¿õíý Ò¿¿õ àðãàà îëîõã¿é áîë Ò¿¿äãèéí äýðãýä îñãîæ ¿õíý” ãýæ. Ìàíàéä õºãæëèéí àñàð èõ íººö áàéíà. Ýíãèéíýýð ñýòãýõýä ãàçàð äîîðõ áàéãàëèéí áàÿëàã. Ò¿¿íèéã àøèãëààä àìüäðàõàä õýðýã áîëîõ ìýäëýã áîëîâñðîëûí ñóóðü áîëñîí ïîòåíöèàë ºíäºðòýé îþóí óõààíûã ÷ áóðõàí áèäíýýñ õàðàìëàñàíã¿é. Ìàíàé ìîíãîë÷óóäûí îþóí óõààí äýëõèéä õààíà ÷ ãîëîãäîõã¿é ãýäýã íü ìàøèíû øèíý õºäºëã¿¿ð çîõèîñîí çàëóó, öýýæýýð òîî áîäîæ ãàéõøðóóëñàí æààõàí õ¿¿, ãàäààäàä ãàðñàí õ¿í á¿ð õýë ãàéõàëòàé õóðäàí ñóð÷, ÿìàð ÷ ãàçàð çîõèöîõ ÷àäâàðòàé çýðýã îëîí ç¿éëýýñ õàðàãääàã. Òýãâýë Ìîíãîëûí õºãæëèéí ãàðö þó þì áý? Õàòóóõàí ¿íýíèéã õýëýõýä áàÿëàãàà àøèãëàæ àìüäðàõ àðãà óõààíä ñóðàëöàõã¿é ë áîë ¸ñòîé íºãºº àëò ñàíäàéëñàí ãóéëãà÷èí áàéñíàà á¿ð ñ¿¿ëäýý àâäðàà ñàõèñàí ãóéëãà÷èí áîëîí äàÿàðøëûí ýðèí çóóíä àëü íýã òîì ã¿ðýíä óóñàí øèíãýõ ýìãýíýëò õóâü òàâèëàí òóóëàõûã õýí ÷ ¿ã¿éãýõèéí àðãàã¿é þì. ¯ã¿éñãýõèéí àðãàã¿é ÷ ãýæ ¿ã¿é áîëîîä èðñíèéã Ìàíæ çýðýã óëñûí ãàøóóí ò¿¿õ ãýð÷èëíý. Òèéìýýñ æèæèã óëñàä õ¿íäýýð òóñàæ ÷ áîëîõ äàÿàðøèë õýìýýõ äýëõèéí õýìæýýíèé áîäëîãûí ÷àíàðòàé íýãòãýëä æèâýýä îð÷èõã¿éí òóëä ººðèéí îðíû ¿íäýñíèé îíöëîãòîé çàðèì òàëààðàà äàíãààðøñàí øèíý õºãæëèéí ãàðöûã áèé áîëãîí õºâæ áèå äààí îðøèí òîãòíîæ õºãæèõ íü ìàíàé îðíû õàìãèéí òîì çîðèëò áàéõ íü çàéëøã¿é þì. Ìîíãîëûí øèíý ¿åèéí õºãæëèéí çîðèëòûã áè þóí ò¿ð¿¿íä õóâü õ¿íýý õºãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýãäýõ ¸ñòîé ãýæ áîäîæ áàéíà. Ãóäàìæààð íýã àðõè÷èä, ýõ îðíîî ãýñýí ñýòãýõ¿éã¿é ýëäýâ ¸ñ ñóðòàõóóíû äîãîëäîëòîé çàëóó÷óóä, ãàçàð íóòãàà þóãààð ÷ ñîëüæ ìýäýõýýð áîë÷èõñîí òºðèéí ò¿øýýä áàéõàä õºãæèíº ãýæ ÿðèõ íü äýíä¿¿ ¿íýìøèëã¿é ñîíñîãäîõ áèçýý. Òàðõèíäàà þìã¿é õ¿í ºíººäðèéí õîîëîî áýëòãýäýã, òîëãîéäîî áîäîëòîé õ¿í èðýýä¿éí èäøýý áýëòãýäýã ãýñýí ¿ã áàéäàã. ªíººäºð Ìîíãîëûí õ¿í àìûí äèéëýíõ íü äýýä ò¿øìýä óäèðäëàãóóä íü ÷ á¿ãä ë ìºíãèéã õÿëáàð îëæ áàÿæèõ ãýñýí àìèà õè÷ýýñýí ñýòãýõ¿éòýé áîë÷èõæýý. Èíãýæ ºíººäðèéíõºº õàíãàëóóí àìüäðàëûã áîäîõîîñ áèø ¿íäýñíèé ¿éëäâýðëýëä õýðýãòýé ãýýä ýõ îðîíä ¿éëäâýðëýñýí áàðàà ñîíãîõ ñýòãýõ¿éòýé íü ìàíàéõàí äóíä õýä áîë? Ýíý óõàìñðûã íü ººð÷ëºõã¿éãýýð õºãæèëä õ¿ðýõã¿é íü àêñèîì àäèë ¿íýí áîëæ áàéãàà ó÷ðààñ Ìîíãîëûí õºãæëèéí ãàðö þóíû ò¿ð¿¿íä õ¿íèé õºãæèë áóþó ¿íäýñíèé óõàìñðûã ñýðãýýõ, òýäíèéã ýðýëò õýðýãöýýòýé áàéãàà ñàëáàðûí ìýðãýæèëä íü ºíäºð ò¿âøèíä áýëòãýõýä ÷èãëýãäýõ ¸ñòîé. Òèéìýýñ Ìîíãîëûí õºãæëèéí øèíý÷ëýëèéã ýõ îðíîî ãýñýí èðãýä, òåõíèê òåõíîëîãèéí äýâøèëèéã á¿ðýí ýçýìøñýí ìýðãýæèëòýí áîëîâñîí õ¿÷íèéã øààðäëàãàòàé ãýâýë ºíäºð õºãæèëòýé îðîíä áýëòãýæ ñóðãàõ àæëûã ýð÷èìæ¿¿ëýõ õýðýãòýé. Ãýòýë ¿¿íä äóòàãäàëòàé òàëóóä áàñ áàéíà. ªíººäºð ãàäààäàä îþóòíóóä ñóðàõã¿é áèø ñóð÷ áàéãàà. Òýäíèéã ºíäºð çàðäàë ãàðãàí º÷íººí æèë çàðöóóëàí ñóðàëöààä ýõ îðîíäîî èðýí àæèëëàõ ãýõýýð öàëèí óðàìøóóëàë íü áàãà, àæèëûí áàéð îëääîãã¿é çýðýã äóòàãäàëòàé òàëóóä áàéãàà þì. Ýíý íü 1-ðò àæèëëàõ îð÷èíã á¿ðä¿¿ëæ ºãººã¿é áîëîí öàëèí òýòãýìæ çýðýã íèéãìèéí õàíãàìæèéí àñóóäàëòàé õîëáîîòîé áºãººä 2-ðò ìýðãýæëèéí áóðóó ñîíãîëò áóþó íèéãýìä õàíàñàí ìýðãýæëýýð ñóðàëöààä áàéãààòàé çàéëøã¿é õàìààðàëòàé. Ýíý ìýò÷èëýíãèéí àñóóäëààñ áîëæ òýä ýõ îðîíäîî àæèëàëã¿é ãàäààäàä îþóíàà ¿íýë¿¿ëæ áàéãàà íü Ìîíãîë îðîí èõ õýìæýýíèé îþóíû õºðºí㺠îðóóëàëòàà ãàäàãø àëäàæ áàéãààã õàðóóëæ áóé õàðàìñàëòàé æèøýý þì. Òýð ÷àäàâõèæñàí îþóí

Ñýòãýëèéí áàéãà ëü

8 ßðóó ñýòãýã÷

óõààíûã àøèãëàõ àðãà ìåõàíèçìûã á¿ðä¿¿ëýõèéí òºëºº õàíãàìæèéã ñàéæðóóëàõ çýðýã á¿õèé ë àðãóóäûã õýðýãëýõ õýðýãòýé. Ýäãýýð ç¿éëýýñ õàðàõàä õºãæëèéã ãàíö èðãýíèé ¿çýë áîäîë òºëºâø¿¿ë÷èõäýãã¿é, íýã òºðèéí ¿éë õýðýã á¿òýý÷èõäýãã¿é ó÷ðààñ èðãýí á¿ðèéí îðîëöîî ÷óõàë ãýäýã íü çàéëøã¿é þì. Òèéìýýñ ë õºãæëèéí ãàðö áîë õ¿íèé õºãæèë äýýð ñóóðèëàõ ¸ñòîé. Áàñ íýã àñóóäàë áîë îþóòàí çàëóó÷óóäàà á¿òýýë÷ýýð ñóðãàæ õóâü õ¿í ãýäýã òàëààñ íü ÷àäâàðæóóëàõ õýðýãòýé. ĺðâºí æèë ìºí㺺 òºëæ ñóðàõäàà äèïëîìîí äýýðõ ä¿íãèéí òºëºº ë ã¿éõýýñ áèø ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëüå ãýæ õè÷ýýäýã íü òóí öººõºí ãýäãèéã òýäíèé äóíä áàéäãèéíõàà õóâüä áè ãàäàðëàíà. Çàðèì íýã íü ¿íýõýýð ñàéí ñóðäàã ÷ ìýäëýãýý ãàðãàæ àøèãëàæ ÷àääàãã¿é íü áàñ ë õàðàìñàëòàé. Ýíý á¿ãäèéã òîî÷äîãèéí ó÷èð íü áîëîâñðîëûí ñèñòåì íü õàòóó øàëãóóðã¿é ò¿¿íèéãýý äàãààä áýëòãýãäýæ áàéãàà ìýðãýæèëòí¿¿ä ìààíü õóâü õ¿í áîëæ á¿ðýí òºëºâøèæ ÷àääàãã¿éã õýëýõ ãýñýí þì. Óëñ îíû ò¿¿õýíä õÿëáàð àðãààð õºãæñºí æèøýý ìèíèé ë ìýäýõèéí áàéõã¿é. Äýëõèéí 2-ð äàéíû äàðàà ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí õóâüä õ¿íä áàéäàëä îðñîí ßïîí îðîí, ñî¸ë èðãýíøèëã¿é ãàçàð î÷èæ ñóóðüøñàí öàãàà÷äûí ýõ îðîí Àìåðèê çýðýã ºíººäðèéí õºãæèëòýé îðíóóäûí õºãæëèéí ¿íäñýí ãàðö íü ÿäóó àìüäðàëûã ¿íýí ãîëîîñîî ¿çýí ÿäàæ ñàéõàí àìüäðàëûí òºëººõ èðãýäèéí ç¿òãýë áàéñàí ãýõýä íýã èõ áóðóóäàõã¿é áîëîâ óó. Ìàíàéõàí àæèëëàõ ÷àäâàð ñóë á¿ð öààøèëáàë àæèëëàõ äóðã¿é áîë÷èõñîí áàéãàà íü ¿íýõýýð àéìøèãòàé. ßìàð ñàéíäàà ë àæèë îëäîõã¿é áàéíà ãýñýí çàëóó÷óóä 2 àëõààä òààðàëäàõ àòëàà áàðèëãà, çàì çýðýã á¿òýýí áîñãîõ àæèëä õÿòàäûí ãýðýýò àæèë÷èä àæèëëàæ áàéõ íü ãàéõàëòàé. Äàðãà íàðààñ íü ñîíèðõîí àñóóõàä “ìàíàéõàí çàëõóó” ãýñýí ¿ãýýð àì òàãëàõ þì. Óã íü óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëæ, îéëãóóëàí ñýíõð¿¿ëæ ÷àäâàë çàëõóó õ¿íèéã àæèëñàã áîëãîæ áîëíî ë äîî. Ýíý áàéäàë óäààí ¿ðãýëæèëáýë áèä õè÷íýýí õºãæüå ãýýä áàÿëàãàà ãàðãàæ çàðààä áàíê, àæ ¿éëäâýð¿¿ä áàéãóóëëàà ÷ áàÿæèíà ãýäýã õýçýý ÷ á¿òýõã¿é ìºðººäºë õýâýýð ¿ëäýõ áîëíî. Åð íü õºãæñºí îðíû ò¿¿õýýñ õàðàõàä íèéãìèéí äóíäàæ äàâõðààã õýäèé ÷èíýý îëîí õ¿í ýçýëæ áàéíà òýð õýìæýýãýýð õºãæèë òîäîðõîéëîãääîã. Õàðèí ãýäñýý äààõã¿é áîëñîí õýäýí áàÿ÷óóä òºð÷èõººä áóñàä íü ¿ãýýã¿é ÿäóó õýâýýð áàéâàë ýíý íü àðä÷èëñàí íèéãýì äýõ õºãæèë ÿàâ ÷ áèøýý. Òýãâýë òýð äóíäàæ àìüäðàëûí ò¿âøèíòýé èðãýäèéã õýðõýí áèé áîëãîõ âý? Ýíý áîë äýýð õýëñýí÷ëýí òýäíèéã ìýðãýæèëä íü ìýðãýø¿¿ëæ, àæèëä íü äàäëàãàæóóëæ, òàðõèíä íü óõàìñàðëóóëàõ ¿éë ÿâöòàé çàéëøã¿é õîëáîîòîé þì. Ãàäààäàä ìàíàé çàëóó÷óóä ýäèéí çàñàã, áèçíåñ çýðýã óäèðäëàãûí ÷èãëýëýýð èë¿¿ ñóðàëöäàã. Õàðèí õîéøèä èíæåíåð, òåõíèê÷ çýðýã íàðèéí ìýðãýæëèéí ÷èãëýëýýð ñóðàëöàõ íü àæ ¿éëäâýð õºãæèæ áóé ýíý öàãò ÷óõàë øààðäëàãàòàé. Ãýòýë ìàíàéõàí á¿ãäýýðýý äàðãà áîëîõ ñîíèðõîëòîé áîë÷èõñîí. ¯¿íèéã íü àøèãëààä ìýäýõ ìýäýõã¿é õóâèéí ñóðãóóëèóä îëíîîð áàéãóóëàãäàæ áîëîâñðîëûã áèçíåñ áîëãîæ õýðýãòýé õýðýãã¿é íèéãýìä õàíàñàí ìýðãýæèëòýí ¿é îëíîîð áýëòãýæ áàéíà. Èíãýýä á¿ãä çàõèðàë áîëíî ãýæ äýýä áîëîâñðîëûí äèïëîì ºâºðò뺺ä áàéõààð á¿òýýí áàéãóóëàëòûí ñàëáàð áîëîõ àæ ¿éëäâýðò íü ãàäíûõàí ìîíîïîë÷ëîõîîñ ÿàõàâ äýý. Èéìýðõ¿¿ òîãòîëöîîíû øèíæòýé õÿìðàë áèé áîëîõûã òºð íü óðüä÷èëàí õàðæ áîëîâñðîëûí ñàëáàðààðàà äàìæóóëàí ìýðãýæèëòíèé ÷èãëýëèéã çîõèöóóëæ áàéõ õýðýãòýé þì áîëîâ óó. Çàëóó÷óóä ÷ ãýñýí ººðñ人 ÿã ÿìàð ìýðãýæèëòýí øààðäëàãàòàé áàéãààã ñóäëàí, ìýðãýæëýý ñîíãîõ íü ç¿éòýé. Áîëîâñðîëûí ñàëáàðàà õóâü÷ëààã¿é áàéãàà íºõöºëä ýíý áîë øèéäâýðëýõ áîëîìæòîé àñóóäàë þì. Ýäãýýð àñóóäàëòàé õîëáîãäóóëààä íýãýí æèøýý õýëýõýä Øâåäèéí 100%-èéí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé “Oriflame” êîìïàíè ñàëáàðàà ýõ îðîíä íü îðóóëíà ãýäãèéã àíçààðñàí õÿòàäóóä ìýðãýæèëòíýý áýëòãýæ ýõýëñýí áºãººä ººðèéí îðíû òîì çàõ çýýëèéã ñîíèðõîæ ýõëýíã¿¿ò íü òóñ êîìïàíèä ¿éëäâýðýý áàéãóóë, àæèë÷èä íü ìàíàéõ áàéõ ¸ñòîé çýðýã ¿íäñýí øààðäëàãóóäûí òàâüñàí áàéíà. Ýíý íü àæèëã¿éäëèéã áàãàñãàõ, õºðºí㺠îðóóëàëòàà òàòëàà ãýõýä ¿éëäâýðèéã íü áàðüöàà áîëãîí àøèãëàõ ñòðàòåãè áîäëîãîòîé íü íÿãò õîëáîîòîé àæýý. Ìàíàé îðîí ÷ áàéãàëèéí áàÿëàãàà ò¿øèãëýí çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñàãò øèëæèí îðñîí òýð ¿åýñ óóë óóðõàéí ÷èãëýëèéí ìýðãýæèëòí¿¿äèéã èõýýð áýëòãýæ áàéñàí áîë ºíººäºð õ¿í àìûíõ íü áàãàã¿é õóâü íü àæëûí áàéðààð õàíãàãäàæ áîëîõ ë áàéñàí. Ãýòýë òºð ìààíü ¿¿íèéã õèéæ ÷àäààã¿é. Ãàíöõàí óóë óóðõàéí ñàëáàð ãýëòã¿é á¿õèé ë ñàëáàðò ºíäºð ÷àäâàðòàé ìýðãýæèëòýí áýëòãýõ íü àæ ¿éëäâýð ýð÷èìòýé õºãæèõ ¿íäýñ ñóóðü íü áîëíî ãýäýãòýé òà ñàíàë íèéëýõ áàéõ. Òåõíèê òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýëèéã õóðäàöòàéãààð íýâòð¿¿ëýõ íü ìàíàé îðíû õºãæëèéí áýðõøýýëèéã øèéäýõ áàñ íýãýí òîì àëõàì ãýäýã íü ºíãºðñºí îí æèë¿¿äýýñ õàðàãäñàí. Æ.íü ÀÏÓ êîìïàíèéí 220 òºãðºãèéí çàðäàëààð ãàðãàäàã óñûã ÑÀÏÓ êîìïàíè 150 òºãðºãººð ãàðãàæ áàéãàà íü òåõíèê òåõíîëîãèéí äýâøëèéí ÿìàð õýðýãòýéã õàðóóëæ áàéãàà òîä æèøýý þì. Ýíý øèíý÷ëýë íü ãàíö ¿éëäâýðëýã÷äýä àøãàà ºãººä çîãñîõã¿é àðä èðãýä õýðýãëýã÷èä ÷ õÿìä ÷àíàðòàé á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éë÷èëãýýã õ¿ðòäýã íü ãàðöààã¿é ýý. Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò óëñ îðíû õºãæèëä ¿íýí çºâ ä¿ãíýëò ºãºõ íü Ìàíàé îðîíä çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñàã òîãòâîðæèõ ¿éë ÿâö òàñðàëòã¿é ºðíºñººð áàéãààã áèä áýëõýíýý õàðæ áàéíà. 2005 îíä óðüä õîæèä ãàð÷ áàéãààã¿éãýýð ýäèéí çàñàã ºñºæ 10.6%-ä õ¿ðñýí. Ýäãýýðèéã îëîí õ¿÷èí ç¿éëòýé õîëáîîòîéãîîð àâ÷ ¿çýæ áîëîõ þì. Æèøýý íü çýñèéí ¿íý óðüä õîæèä áàéãààã¿éãýýð ºññºí ãýõ ìýò. Ãýòýë ýíýõ¿¿ ºñºëòèéã äàãàæ õ¿í àìûí àìüæèðãàà ñàéæèð÷ àæèëã¿éäýë áàãàññàí þì åðººñºº àëãà. Èðãýäèéí ãàð äýýð áýëíýýð î÷èõ îðëîãûí íýìýãäýë áóþó öàëèí õºëñíèé íýìýãäýë òºðèéí àëáàí õààã÷èäàä 30%-èàð îíîãäñîíîîñ áèø ººð òºð뺺ð èðãýäèéí îðëîãî íýìýãäýýã¿é, àìüäðàë ÷ äýýøëýýã¿é. Ýíý íü þóíû ò¿ð¿¿íä ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã õýìæèõäýý áóðóó òîîöñîí áîëîõ íü õàðàãäàæ áàéíà. Ó÷èð íü ÄÍÁ-ã ¿íäýñëýæ ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã òîîöäîã. Ãýòýë ÄÍÁ-ã òîîöîõäîî ìàíàé íóòàã äýâñãýð õèë õÿçãààðûí äîòîð îðøèí ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áóé êîìïàíèéí ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã àâ÷ ¿çäýã. ÄÍÁ=¯ÍÁ-ÃÀ+ÃÒ ãýñýí òîìú¸îëëîîð òîîöäîã. ª.õ ãàäíû êîìïàíèéí ¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿í ÄÍÁ-ä îðäîã ãýñýí ¿ã. Òýãâýë Áðîó ãîóëäûí 50 ñàÿ äîëëàð ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã òîîöîõîä îðîëöñîí ÷ ãàäàãøàà ãàðñàí. Ýíý ìýò ãàäíû õºðºí㺠îðóóëàëòòàé îëîí êîìïàíè ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áóé. Òýãâýë òýäãýýðèéã õèéñâýðýýð ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºí人 îðóóë÷èõñàí ÿâæ áàéãàà íü õàðàìñàëòàé. Àðä èðãýäèéí àìæèðãàà äýýøëýõ íü ¿¿? ßäóóðàë àæèëã¿éäýë áóóðàõ íü óó? ãýýä õàðàõàä òºäèéëºí ºð÷ëºëò îðñîíã¿é. 200-ä ìÿíãàí õ¿í àæèëã¿é áóþó Ìîíãîëä àæèëã¿éäýë 13%-òàé áàéíà. ßäóóðàë ÷ á¿ð íèéò õ¿í àìûí 30 øàõàì õóâèéã ýçëýæ áàéãàà íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëò áóðóó ç¿éëä çàðöóóëàãäààä áàéíà ãýñýí àðä ò¿ìíèé õàíäëàãà áèé áîëãîõîä õ¿ðãýýä áàéãàà íü õàðàìñàëòàé. Ä¿ãíýëò Ýíý áîë Ìîíãîëûí õºãæëèéí ãàðöàà ãýýä òîäîðõîé íýã ç¿éëèéã íýðëýíý ãýäýã áîëîìæã¿é àæýý. Õºãæèë ãýäýã ýíý ç¿éë íü îëîí òàëòàé óëñ îðíû îëîí àñóóäëààñ õàìààð÷ óÿëäàà õîëáîîòîéãîîð áèé áîëäîã ó÷ðààñ íèéãìèéí íýëýýä àñóóäàëðóó îðæ õýëýëöýõ õýðýã ãàðëàà. Ãýâ÷ ¿íäýñíèé ¿éëäâýðýý õºãæ¿¿ëæ ýäèéí çàñãàà òîãòâîðæóóëíà ãýæ òîì äóóãàðàõààñ ò¿ð¿¿íä õ¿í àìûí õºãæèë ÿëàíãóÿà ÷àäâàðëàã ìýðãýæèëòí¿¿äèéã áýëòãýæ ÿäàõäàà ýõ íóòàãòàà ººðñ人 àæëàà õèéäýã áîëãîæ ñýòãýõ¿éí õóâüä äýâøèë ãàðãàõ õýðýãòýé þì áàéíà ãýäýã äýýð ë áàò áºõ áàéð ñóóðüòàé ¿ëäëýý. Ò¿¿íýýñ áèø ãàçðààí óõàæ ÿàæ èäýõ òàëààð õýðýëäýõ íü õºãæèë áèøýý. ͺ㺺 ë õÿëáàð àìüäðàõ ãýñýí áýëýí÷ ñýòãýëãýýíèé ñýäýë òºðä íü ÷ èðãýä íü ÷ áèé áîëñíûã õàðóóëæ áàéíà. Ìàíàé

Àìüäðàë õàìãèéí øóäðàãà áèëýý. Òýð õýíèéã ÷ óó÷èëäàãã¿é ìºí õýíä ÷ òàë çàñäàãã¿é. Èéìýýñ òà ººðèéí õàðèóöëàãûã óõàìñàðëà, àìüäðàëàà çàõèð.