Яруу сэтгэгч сонин No2

Îþóíëèã çóóíû õ¿ì¿¿í òàíä çîðèóëàâ

Õ¿í óõààíòàé òºðäºã ¿¿? Ýñâýë óõààíòàé áîëäîã óó?

Ýëäýâ óëñ òºð, õîâ æèâ, îþóí óõààíûã óãààã÷, õîðäóóëàã÷ õîãîí áèø îþóíëèã ìýäýýëëèéã õ¿í á¿ðò ò¿ãýýõ çîðèëãîîð ýíýõ¿¿ ýë÷èéã èëãýýëýý. Îþóíëèã ìýäýýëëèéí ýë÷ íü îþóí óõààíûã ýðõýìëýí äýýäëýã÷ õ¿í á¿ðò íýýëòòýé áºãººä òà á¿õýí áóñäàä óíøóóëàõ þìñàí ãýæ áîäîæ ÿâäàã ¿çýë áîäîë, ýññå, íèéòëýë, ýðãýö¿¿ëýë, èëòãýë ãýõ ìýò á¿õèé ë á¿òýýëýý ÷ºëººòýé íèéòë¿¿ëýõ áîëîìæòîé. ̺í òàíû øèíýýð ñàíàà÷èëñàí á¿òýýë÷ àæèë, çàëóóñûíõàà øèíý á¿òýýëèéã íèéòýä ñóðò÷èëàõ ¿éëñèéã áèä ¿íý òºëáºðã¿éãýýð õèéõ áîëíî. Õ¿íèéã õºãæ¿¿ëäýã, áîëîâñðóóëäàã, õºãæèæ äýâøèõýä íü òóñàëäàã îþóíëàã áàéãóóëëàãóóäàà áàéíãà äýìæèæ õàìòðàí àæèëëàíà. Îþóíëèã ìýäýýëëèéí ýë÷èéã íèéòýä ò¿ãýýõ ¿éëñèéã äýìæèí ººðèéí áàéãóóëëàãà, ñóðãóóëü äýýðýý ñóðò÷èëàí òàíèëöóóëæ áèäíèé àæèëûã äýìæýýðýé. Îþóíò õ¿ì¿¿í áàéòëàà îþóí óõààíûã ñîíèðõîõã¿é ººð þóã ñîíèðõîõ áèëýý. Ýõëýýä îþóí óõààíàà õºãæ¿¿ë÷èõ, áóñàä íü ò¿¿íèéã äàãàæ õºãæèíº.

Ìîíãî èëòòã ëûí Ëåêòî ð ýã÷ ø àëãàð òºâ “¯íäýñ óóëàõ í ÀÃÃÎ èé óðàí Í òýì öýýí”

Ìîíãîë õ¿íèé ãàéõàìøèãò ÷àíàðóóä

ì

ð÷è à ç õ à ñóð ã é è ë õý Ãàäààä

Ñýòãýøã¿é óõààí òºâ “Îé óõààíàà ñàéæðóóëàõûã õ¿ñâýë”

áîî ë î Õ é é” ýýíè è ö ë á ý ñ ã ò à Ìý úÿ â é à ý ò õ ò ý ë Íýý èëòã ò ð ¿ á “Õ¿í ÌÓÈÑ ÍØÓÑ Ñîöèîëîãè-3 Ì.Ýíõáàÿð “Ìîíãîëûí õºãæëèéí øèíý ãàðö þó âý?” ýññå

Ñ.Ãàíáààòàð “Àíãëè õýëíèé ºðãºí õýðýãëýãääýã 200 ¿ã”

ÌÓÈÑ Ì Óðàí ç ÕÑÑ-èéí îõ ìýòãýë èîëûí öý ÁÈËï ýíèé ¯Í êëó á

Æ.Õîðëîî “Áîëîìæ /õîíãèëûí ¿ç¿¿ðò ãýðýë/”

Ð.×îéíîì “Áÿöõàí ñóðãààë”

Ð.È÷èíõîðëîî “Òýíãýð”

Ñàìóýë Ñìàéëñ “ªñ÷ õºãæõèéí õ¿ñëýí, ººðòºº òóñëàõ óõààí” Àç æàðãàëòàé, ýð¿¿ë ýíõ àìüäðàõ ýíãèéí àðãà

Îþóíëèã õ¿í áîëæ áîëîõ óó Õ¿ì¿¿ñ áèä ýõýýñ òºðºõ人 ë ýñâýë óõààëàã, ýñâýë óõààí ìóóòàé çàÿàãäñàí áàéäàã ãýæ çàðèì õ¿ì¿¿ñ ÿðüäàã. ͺ㺺 õýñýã íü áîëîõîîð “Õ¿ì¿¿ñ ºñºæ áîéæèõèéíõîî õýðýýð, ÿëàíãóÿà àìüäðàëûíõàà ýõíèé õýäýí æèëä, ãîë òºëºâ õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷èí, ààâ ýýæ, áàãø íàðûíõàà íºëººãººð îþóí óõààíûã îëæ àâäàã” ãýæ áàòàëäàã. Ãýòýë òóí õà÷èðõìààð íü ôèëîñîôè ñýòãýëãýý õºãæèæ ýõëýýä õè÷íýýí çóóí æèë ºíãºð÷, øèíæëýõ óõààíû õýäýí àðâàí äîðâèòîé á¿òýýë ýíý ÷èãëýëýýð õèéãäñýí áîëîâ÷ õ¿ì¿¿ñ áèä îäîî õ¿ðòýë õ¿íèé èíòåëëåêò /îþóí óõààí/ ãýæ ÷óõàì þóã õýëýýä áàéãààã æèíõýíýýð íü îéëãîæ ÷àäààã¿é áºãººä ýíýõ¿¿ íýð òîìú¸îã õàíãàëòòàé ò¿âøèíä òîäîðõîéëæ ÷ àìæààã¿é. Òîäðóóëæ õýëáýë, èíòåëëåêòèéã ad nauseam /çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé ó÷ðààñ ãýñýí óòãàòàé ëàòèí õýëíèé ¿ã/ õýìýýí òîäîðõîéëæ áàéãàà áîëîâ÷ ýêñïåðò øèíæýý÷èä áîëîí ñîíèðõîã÷ ñóäëàà÷ íàð ýíý òàëààð á¿ðýí ñàíàë íýãäýæ ÷àäààã¿é áàéíà. Èéìýýñ “îþóíëèã” áîëîõûí òóëä ýõëýýä “èíòåëåêò” ãýñýí íýð òîìú¸îã òà þó ãýæ îéëãîæ áàéãàà, òà ººðèé㺺 ÿìàð ÷èãëýëýýð õºãæ¿¿ëýõèéã õ¿ñýæ áàéãààãààñ á¿õ ç¿éë øàëòãààëíà. Èíòåëëåêòèéã îíîâ÷òîé òîäîðõîéëîõ, ýñâýë õýìæèõ ãýõýýñýý ò¿¿íèé ¿íäñýí îéëãîëòòîé õîëáîîòîé, ýñâýë ò¿¿íèéã òóñãàí õàðóóëæ áàéãàà çàðèì òîäîðõîéëîëòóóä áîëîí õ¿íèé áèåý àâ÷ ÿâàõ õýâ øèíæèéí òóõàé òàéëáàðëàõ íü õàâüã¿é õÿëáàð þì. Ãýâ÷ õ¿íèé èíòåëëåêò õè÷íýýí íàðèéí òºâºãòýé, ¿ãýýð ä¿ðñëýí òîäîðõîéëîõîä áýðõøýýëòýé áîëîâ÷ òà ò¿¿íèéãýý àøèãëàí îþóíëèã áîëîõ áîëîìæ õýçýýä õàäàãëàãäàæ áàéãààã ñàíàõ õýðýãòýé. Õ¿íèé îþóí óõààíû òàëààð áèä òýð òóõàé ìýäýõã¿é áàéãàà ç¿éëòýéãýý õàðüöóóëàõàä ìàø º÷¿¿õýí áàãà ç¿éëèéã ìýäýæ áàéäàã. Èíòåëëåêò, ñýòãýõ¿éí ñóäëàëòàé õîëáîîòîé øèíæëýõ óõààíóóä æèíõýíý ¸ñîîð ýð÷èìòýé õºãæèæ ýõýëñýí ñ¿¿ëèéí õýäýí æèëèéí äîòîð ë áèä òýðõ¿¿ ìýäëýãèéíõýý ¿íäñýí õýñãèéã îëæ àâñàí. Èéì áîëîõîîð ìýðãýæëèéí áóñ õ¿ì¿¿ñèéí õàðààõàí ýçýìøèæ ÷àäààã¿é èõ õýìæýýíèé ìýäýýëýë, ìýäëýãèéí ñàí áàéñààð áàéãàà áºãººä õýðýâ ìýðãýæëèéí áóñ òýð õ¿ì¿¿ñ ººðèéíõºº òàðõè îþóíûã ñàéòàð àøèãëàæ ñóðâàë àìüäðàëäàà º÷íººí îëîí àìæèëò ãàðãàæ ÷àäàõ áàéñàí áèëýý. Õàðèí ºíººäºð áèäýíä õ¿í áîëãîíûã óõààëàã áîëãîõ áîëîìæòîé ìýäýýëýë, àðãà òåõíîëîãèóä áàéãàà þì. Æèøýýëáýë, IQ- èéí ¿çýë ñàíàà áîë èíòåëëåêòèéí îëîí òàëò åðòºíöèéã õàìàð÷ ÷àäàõã¿é áàéãàà íü ìýäýãäýæ áàéíà. Ýíý àðãà áàðèëóóä áîë òîäîðõîé çîðèëãîîð, ñî¸ëûí òîäîðõîé îð÷èíä îþóíû ÷àäâàðóóäûí òîäîðõîé õýñãèéã ë õýìæäýã. Õàòóóãààð õýëáýë, õýë, ëîãèê, àíàëèç, àêàäåìèê áîëîâñðîë áîëîí òàíèí ìýäýõ¿éí ÷àäâàðóóä ãýæ ãîëäóó íýðëýãääýã èíòåëëåêòèéí òýð òàëòàé áèä õîëáîäîã òàðõèíû “ç¿¿í òàë áºìáºëãèéí “ àæèëëàãàà ôóíêöèéã òîîöîæ ä¿ãíýäýã. Òýãýõýýð õ¿íèé óõààíû îéëãîëò áîë õàâüã¿é ºðãºí ãýäýã íü èëò þì. Èíòåëëåêòèéí îëîí òºðë¿¿ä áàéäàã áºãººä òýäãýýð íü ÿíç á¿ðýýð èëýðäýã. IQ-èéí ºíäºð ò¿âøèíòýé “òîëãîé ñàéòàé” ãýãääýã õ¿í íèéãìèéí óòãààðàà îãò õºã溺ã¿é, ñïîðò, óðëàã, õºãæèì, óëñ òºðèéí ñýòãýëãýýíèé ÿìàð ÷ äàäàëã¿é ã.ì áàéæ áîëäîã. Òèéì àêàäåìèê ºíäºð ìýðãýøèëòýé, ýðýãòýé, ýìýãòýé ÿìàð ÷ õ¿í ººð îð÷èí õ¿ðýýíä “óõààíàà” îãòõîí ÷ ãàðãàæ, áàñ àøèãëàæ ÷àäàõã¿é ¿å öººíã¿é áàéäàã. IQ-èéí ºíäºð ò¿âøèíòýé, íàñ áèåíä õ¿ðñýí òîì õ¿íýýñ ãóäàìæèíä òîãëîæ ÿâàà àðàâõàí íàñòàé õ¿¿õýä ÷ àìüäðàëûí ººð, òîäîðõîé íºõöºëä èë¿¿ äàäàìãàé, îíîâ÷òîé áàéæ áîëíî. Òýä ãîëäóó àëèâàà ñóðãàëòûí ¿ð ä¿íã õýìæäýã IQ-èéí òåñò¿¿äèéí ä¿í, áîëîâñðîëûíõîî ò¿âøíýýñ ¿ë õàìààðàí “îâñãîîòîé”, ýñâýë “óõààíòàé” áàéäàã. Èéìýýñ çºâõºí îþóíû õºãæëèéí òºäèéã¿é, ÿíç á¿ðèéí áóñàä òºðë¿¿ä áàéäãèéã õ¿ëýýí çºâøººðºõººñ àðãàã¿é. Áèä èíòåëëåêòèéí ÿã ÷óõàì ÿìàð õýâ øèíæèéã ýçýìøñýíýýðýý, òýð íü áèäíèé àìüäðàëä ÿìàð àøèã àâ÷èðæ áàéãààãààð ÿëãàðäàã. Îëîí ñýòãýë ñóäëàà÷èä èíòåëëåêòèéã õ¿íèé áèåèéí ºñºëò, í¿äíèé ºí㺠øèã õýìæèæ, óðüä÷èëàí òààìàãëàæ áîëîõ, òîäîðõîé õýìæýýãýýð óäàìøëûí õ¿÷èí ç¿éë þì ãýæ ¿çäýã. Ãýâ÷ òàðõèíû ¿éë àæèëëàãààã ñóäàëäàã îð÷èí ¿åèéí îëîí ñóäëàà÷èä ”Îþóí óõààíû õºãæèëä ñààä áîëäîã öîðûí ãàíö õÿçãààðëàëò íü áèäíèé ººðºº ººðñºä人 òàâüäàã òýð õÿçãààðóóä áºãººä “áîëîìæã¿é ç¿éë”- èéíõýý õÿçãààðò õýð çýðýã èòãýäãýýñ õàìààðäàã” õýìýýí ä¿ãíýæ áàéíà. Èçðàèëèéí ñýòãýë ñóäëàà÷ Ðîéâåí ôîåéðøòàéí áîëîí áóñàä îëîí òîîíû ýðäýìòýä àëèâàà õ¿í ÿìàð ÷ íàñàíäàà, îþóíû õºãæëèéí ÿìàð ÷ äîîä ò¿âøíýýñ ýõëýí óõààíàà õºãæ¿¿ëýõ áîëîìæòîé ãýäãèéã áàòàëæ áàéíà. ªºðººð õýëáýë, áèä óõààëàã áîëæ ÷àäíà ãýñýí ¿ã. Õýðýâ áèä èíòåëëåêòèéí ÿíç á¿ðèéí òºðëèéí á¿õ òîäîðõîéëîëòóóäûã àâ÷ ¿çâýë îþóíû õºãæëèéí õÿçãààðûí òóõàé õ¿ì¿¿ñèéí ñàíàë áîäîë ìàø º º ð á à é ä ã è é ã õ à ð æ á î ë í î . Ìàãàäã¿é àëèâàà õ¿í õ¿ññýí á¿õýíäýý õ¿ð÷ áîëíî õýìýýí áàòàëäàã íü áàãà çýðýã õýòð¿¿ëýã áàéæ áîëîõ ÷ òà ººðèéí òàðõè îþóíû àøèãëàãäàõã¿é áàéãàà àñàð èõ íººö õ¿÷èí ÷àäàâõèéã íýýæ ýçýìøèõ õýòèéí áîëîìæòîé þì ø¿¿. ¯¿íèéã ººäðºã ¿çýë, äýâøèëòýò ñýòãýëãýý, ýñâýë ººð ÿíçààð íýðëýæ áîëíî ë äîî. Ãîë íü ººðòºº, ººðèéíõºº ïîòåíöèàë ÷àäàâõèä èòãýõ íü õàìãèéí óõààëàã õýðýã áèëýý. Èíòåëëåêòèéã òºðºë áîëãîí íü ñî¸ë áîëîí õ¿ðýýëýëòýé øóóä õîëáîîòîé áàéõààñ ãàäíà ººðèéí ¿íý öýíýòýé áàéíà. Òóõàéëáàë óõààíòàé ãýãääýã, ÿëàíãóÿà ýðýãòýé õ¿ì¿¿ñò òºäèé ë áîëîìæã¿é îëîí çîðèëãóóäûã íýã çýðýã øèéäýõýä õàíãàëòòàé èíòåëëåêòèéã àéë ãýðèéí îëîí ýçýãòýé íàð, îëîí õ¿¿õýäòýé ºðõèéí ýýæ¿¿ä ýçýìøñýí áàéõ íü öººíã¿é. Èíòåëëåêòèéí àëü ÷ òºðºë øèíæèéí ¿íý öýíý íü òà þóíä õ¿ðýõèéã õ¿ñýæ áàéãàà, òàíû àìüäðàë, òàíû ººðèéí åðòºíöºä ÿìàð çîðèëãî òàâüæ áàéãààãààñ õàìààðíà. ãîë íü ººðèéí ñîíãîñîí çîðèëãîäîî õ¿ðýõ íàéäâàðòàé õýðýãñëèéã îëîõ áºãººä òýãæ ÷àäâàë îþóí óõààíû ¿éë àæèëëàãààíûõàà çàéëøã¿é ÷óõàë òºðëèéã õºãæ¿¿ëýõ áîëîìæ íýýãäýíý. Òàíû òàðõè áîë òà ººðºº òºñººëæ ÷ ÷àäàõã¿é îëîí ç¿éëèéã õèéõ ÷àäâàðòàé áàéäàã. Óõààí òàíü õºãæèõ òóñàì òàíû á¿õèé ë àìüäðàëä ¿ëýìæ ººð÷ëºëò¿¿ä ãàð÷, ìýäýãäýõ¿éö, òîìîîõîí ¿ð ä¿í ºãäºã. Á¿ðýí õºãæñºí èíòåëëåêò áîë àìüäðàëûí øèíý øèíý çîðèëãîä õ¿ðýõ õààëãàíû øèäýò ò¿ëõ¿¿ð þì. Òà ÿã õýðýã äýýðýý ÷óõàì þóã õ¿ñýæ áàéãàà, òàíä þó ÷óõàë áàéãàà, òàíûã þó àç æàðãàëòàé áîëãîäãèéã ìýäýæ, ººðèé㺺 îíîâ÷òîé ä¿ãíýõ íü óõààí õºãæñºíèé ¿íäñýí øèíæ¿¿äèéí íýã þì. Àìü çóóõ îâñãîî “Óõààí ãýäýã îéëãîëò áîë õàìãèéí ò¿ð¿¿íä õ¿ðýýëæ áàéãàà îð÷íîîñ õàìààðäàã. Æèøýý íü:Ðèî-äå-Æàíåéðî, ýñâýë Êàëüêóòòà õîòûí ãóäàìæíû õ¿¿õýä áîë ººðèéí òºðºëõ îð÷èí äîòðîî áàéõäàà ãýíýí æóóë÷íûã òºâºãã¿é õóóð÷ äºíãºõ áºãººä ìºíººõ æóóë÷íàà “Ìºí òýíýã õ¿í ýý” ãýæ ä¿ãíýõ íü îëîíòîî. ͺ㺺 òàëààñ, äýýä çýðãèéí óõààíòàé ïðîôåññîð õ¿í æèðèéí ÿìàð ÷ õ¿í õÿëáàðõàí ÷àäàõ ºäºð òóòìûí àõóé àìüäðàëûí àæèë, íºõöºëä òóí ýâ ä¿éã¿é áàéõ íü áèé. Ýíä áîë çàðèì ¿åä àêàäåìèê èíòåëëåêò øèíæýýñ áàãàã¿é ÷óõàë áîëæ èðäýã . “îâñãîî”, ýñâýë èíòåëëåêòèéí íýã ÷ òºðºë õýëáýð íü áèäíèé óõàìñàðò “ìýðãýí”, “ñýðãýã óõààí”,”óõàæ îéëãîõ ÷àäâàð”,”õ¿ðòýõ¿é”,”õóðö óõààí” ãýõ ìýò îþóí óõààíòàé á¿õýëäýý õîëáîãäîí îéëãîãäîæ ÿâäàã áóñàä îëîí îéëãîëò, íýð òîìú¸îíû á¿ðýí èæèë õóâèëáàð íü áîëæ ÷àääàãã¿é. Ýíý îéëãîëòóóäûí íýã íü ÷ òóéëèéí óðüòàë áîëæ ÷àäàõã¿é áºãººä áèäýíä òºðºëõººñ çàÿàãäààã¿é þì. àëü íü ÷ õºãæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áîëîìæ ë þì. ×óõàì èéì ó÷ðààñ ÿã ÿìàð óõààí áèäíèé ººðñäèéí áîäèò àìüäðàëä õýðýãòýé áàéãààã ýõëýýä òàíüæ, ñîíãîæ àâàõ íü òóéëèéí ÷óõàë.

Îþóíû ÷àäâàðûí IQ òºâ

Òà îé óõààíàà ñàéæðóóëàõûã õvñâýë...

Áèä ávõýí íàñàí òóðøäàà ìàø èõ õýìæýýíèé ávõ òºðëèéí ìýäýýëýë öýýæèëäýã. Ãýòýë çàðèìäàà áàðàã õýðýããvé çvéëýý ìàø ñàéí öýýæèë÷èõñýí áàéõàä, ìàø ÷óõàë ìýäýýëëèéã õè÷íýýí îðîëäîîä ÷ öýýæèëæ ÷àäàõãvé òîõèîëäîë ãàðäàã. Çàðèì õvìvvñ íýã ñîíñîîä ë õýðýãòýé ãýñýí ávõíýý òîãòîî÷èõñîí áàéõàä, çàðèì íü õè÷íýýí îðîëäñîí ÷ òýãýæ ÷àääàããvé. Òýãýõýýð ãàéõàìøèãò îéòîé õvìvvñ ÿàæ öýýæèëäýã âý? Ãàéõaìøèãò îé òîãòîîëò áîë áàðàã õví ávõíèé ýçýìøèõèéã õvñäýã ÷àäâàð. Òèéì îé òîãòîîëòòîé áîëîõîä õýövv ãýæ vv? Yãvé ýý, ýíý áîë õýövv áèøýý. Ýíý vãèéã ìàø èòãýëòýé õýëæ áàéñàí õví áîë “Ñýòãýøãvé óõààí” òºâèéí çàõèðàë Ä.Ýðäýíýáààòàð. Òý𠺺ðèéí ñóäàëæ ìýäñýí òóðøëàãà äýýðýý víäýñëýýä õví îþóí óõààíàà ººðºº óäèðäàæ, ººðºº ñàíàæ ñýðæ ÿâàõ ó÷èðòàé, îé òîãòîîëòîî áàéíãà ñýðãýýæ ñàéæðóóëæ ÷àäâàë õví ãàéõàìøèãòàé vð ävíä õvðäýã þìàà ãýäãèéã áàòàëæ ÷àäñàí þì. Òèéìýýñ ÷ òýð îé òîãòîîëòûí òàëààð ìàø ãàéõàìøèãòàé ëåêö óíøñàíûã óíøèã÷èääàà õvðãýæ áàéíà. Òà áèäíèé õýí ÷ ýíý ÷àäâàðûã ýçýìøèõ áîëîìæòîé. Îé òîãòîîëò íü áèäíèé îþóíû ÷àäàâõèéí ñóóðü þì. Áèäíèé ýíý ñóóðü áàò áºõ áàéõ òóñìàà çîðèëãîäîî õvðýõ áîëîìæ íýìýãäýíý. Òýãâýë ýíý ñóóðèà áàòæóóëàõ ººðººð õýëáýë, îé òîãòîîëòîî ñàéæðóóëàõ àðãóóäûí òàëààð “Ñýòãýøãvé óõààí” òºâèéí Ä.Ýðäýíýáààòàð áàãøèéí ÿðèàã õvðãüå. Ä . Ý ð ä ý í ý á à à ò à ð : Ávõ õví õî¸ð ãàð, õî¸ð õºë, õî¸ð ívä, õî¸ð ÷èõòýé. Ãýòýë ãàíö òîëãîé, ãàíö òàðõèòàé ãýæ áèä áîääîã. àðõè ìààíü áàðóóí áîëîí çvví òàë áºìáºëºãvväòýé. Áèäíèé öýýæëýõ “àæèëä” ýíý õî¸ð ìààíü õî¸óëàà òîäîðõîé vvðýã ãvéöýòãýäýã. Çvví òàë áºìáºëºã áèäíèé ëîãèê ñýòãýëãýý, ÿðèà, òîîòîé õèéõ véëäëvväèéã õàðèóöäàã. Òà áèäíèéã áàãà áàë÷èðààñ àâàõóóëààä ýöýã ýõ, áàãø íàð ìààíü “áîäîî÷, ñýòãýý÷” ãýæ áèøãvé ë õýëäýã áàéñàí. Òýäíèé çýìëýëèéí vð ävíä áèä ìàãàäãvé õàðüöàíãóé ñàéí ñýòãýæ áîäîæ ñóðñàí. Õàðèí òýãâýë áàðóóí òàë áºìáºëºãèéi véë àæèëëàãàà ãýæ þó âý? Ýíý áîë áèäíèé òºñººëºõ, ìýäðýõ, ºí㺠ÿëãàõ, àëèâàà çvéëèéí õýìæýýã òîäîðõîéëîõ ÷àäâàð. Õàðàìñàëòàé íü èõýíõ õví áàðóóí òàë áºìáºëºãèéiõºº ÷àäâàðóóäûã õºãævvëýõýä àíõààðäàããvé. Ýöýã ýõ, áàãø íàð “çà ìèíèé õvv òºñººë人, ìýäðýýä vç äýý” ãýæ õýëäýããvé. Òýãâýë áàðóóí òàë áºìáºëºãèéi véë àæèëëàãàà õvíèé öýýæëýõ ÷àäâàðò àñàð èõ íºëººòºé. Õî¸ð ãàðòàé ìºðò뺺 ãàíö ãàðààðàà þì õèéäýã õví øèã èõýíõ õvìvvñ çºâõºí çvví òàë áºìáºëºãººðºº öýýæèëäýã ãýæ õýëæ áîëíî. Õàðèí òàðõèíûõàà õî¸ð òàë áºìáºëºãèéã öýýæëýõ ïðîöåññäîî èäýâõòýé àøèãëàñàíààð îþóíû ÷àäâàð ýðñ ñàéæèðíà. ÎÉ ÒÎÃÒÎÎËÒÛÍ ÇÀÐ×ÌÓÓÄÛÍ ÒÀËÀÀÐ Ñýòãýë ñóäëàà÷äûí òîãòîîñîí îé òîãòîîëòûí çàð÷ìóóä ãýæ áàéäàã. Ýäãýýð çàð÷ìóóä íü áèäíèé îé òîãòîîëòûí ÷àíàðûã òîäîðõîéëäîã áºãººä ýäãýýðèéã áàðèìòëàõàä òóñãàé äàñãàë õèéãýýãvé ÷ ãýñýí áèäíèé öýýæëýõ ÷àäâàð vëýìæ íýìýãäýíý. Íýëýýí îëîí çàð÷èì áàéäaã, çàðèìûõ íü òàëààð ÿðüÿ. Ñ ý ò ã ý ë ñ à í à à ã à à ó ä è ð ä à õ Àëèâàà ìýäýýëëèéã õvññýí öàãòàà öýýæëýõèéí òóëä õàìãèéí òvðvvíä ñýòãýë ñàíààãàà óäèðäàæ ÷àääàã áàéõ õýðýãòýé. Ýíý áîë õàìãèéí ãîë àñóóäàë Õví ávõýí õýçýý íýãýí öàãò, ÿìàð íýãýí áàéäëààð ñàíäàðñàí òîõèîëäîë áàéäàã. Øàëãàëò øvvëýã ºãºõºä ñàéí óíøààãvéãýýñ ýñâýë ººð ÿìàð íýãýí øàëòãààíààñ áîëæ ìýääýã þìàà áàãø íàðûíõàà ºìíº ÿðüæ ÷àäàõãvé áîë÷èõäîã. ̺í øèíý çvéëèéã öýýæèëæ ÷àäàõãvé òîõèîëäëóóä ÷ áàéäàã. Òýãâýë áèä òàéâøðàõ äàñãàëóóäûã õèéñíýýð àñàð áîãèíî õóãàöààíä ººðèéíõºº ñýòãýë ñàíààã ýçýìäýõ ÷àäâàðòàé áîëíî. Ìàíàéä áÿñàëãàëûí îëîí óðñãàë îðæ èðñýíèéã áèä ìýäíý. Òýä ñýòãýë ñàíààãàà ÿìàð íýã çvéë äýýð /öýöýã, ëàà, àìüñãàë ã.ì/ òºâëºðvvëýí òàéâøðàõ çîðèëãîòîé áàéäàã. Òýãâýë “Ñýòãýøãvé óõààí” òºâèéí õè÷ýýë äýýð òàéâøðàõûí òóëä àóòîãåíû áýëòãýëèéã õèéäýã. Ýíý áîë 1931 îíä ãåðìàíû ýðäýìòýí Ã.Øóëüö ãýäýã õví çîõèîñîí vãýý𠺺ðèéíõºº ñýòãýë ñàíàà áóþó áèåèéã óäèðäàõ àðãà÷ëàë þì. Ã.Øóëüö Ýíýòõýãèéí éîãèéí ÿíç ávðèéí áÿñàëãàëûí óðñãàëóóä, ìºí 18, 19-ð çóóíä Åâðîïîä òvãýí äýëãýð÷ áàéñàí ìåñìåðèçì áóþó õîâñäîõ àðãóóäûã ñóäàëñàí áàéäàã. Õýðýâ ýì÷ õýí íýãýí õvíä vãýýð véë÷èëæ, ýäãýýæ ÷àäàæ áàéãàà áîë òýð õví ººðºº ººðòºº ýì÷èéí õýëæ áàéãàà vãívväèéã õýëýýä ººðèé㺺 ýì÷èëæ ÿàãààä áîëîõãvé ãýæ? ãýñýí àñóóëòûã ººðòºº òàâüñàí áàéäàã. Òýãýýä ººðòºº íºëººëºõ òîìú¸îëëûã ãàðãàæýý. Ýöýñò íü õîâñ áóþó àóòîãåíû áýëòãýëèéí vð ävíã õàðüöóóëààä vçýõýä ÿã ë àäèëõàí áàéæýý. Õóäàë vãèéã ìÿíãà äàõèí äàâòâàë víýí áîëäîã ãýäýã. Òýãâýë áèä ººðòºº “ìèíèé îé òîãòîîëò õàìãèéí ñàéí, ìèíèé îé òîãòîîëò ñàéí áàéíà” ãýýä áàéâàë ýíý òóøààë äàëä óõàìñàðò ìààíü øèíãýæ áèäíèé îé ñàéæðàõ víäýñëýëòýé. Íèéò ºâ÷íèé 70-80% íü òà áèäíèé ñýòãýõvéòýé õîëáîîòîé áàéäàã. Òèéì ó÷ðààñ àóòîãåíû áýëòãýë õèéæ õýâøñíýýð ºâ÷íºº ÷ àíàãààõ áîëîìæòîé. Àóòîãåíû áýëòãýë õèéõýä àíõààðàõ çvéë áèé. ªºðòºº èòãýëãvé, àëèâàà çvéëèéã áàéíãà ìóóãààð áîäîæ òºñººëäºã õvìvvñ áàéäàã. Òýä ÿìàð íýãýí çvéë õèéæ ýõëýõýýñýý ºìíº “ßàíàà, áè vvíèéã ÷àäàõãvé øvv äýý” ãýñýí èòãýë víýìøèëòýé áàéäàã. Òýãýýä ÷ òýäíèé èõýíõ àæèë ávòýëãvéòäýã. Vã ãýäýã àñàð èõ õv÷òýé ó÷ðààñ áèä ººðòºº ñºðºã óòãàòàé vã õýçýý ÷ õýëæ áîëîõãvé. ªºðèéíõºº õèéõ áîëîìæòîé ç¿éëèéã “Áè ÷àäíà” ãýæ õèéâýë àìæèëòàíä õvðýõ 100%-èéí ìàãàäëàëòàé áàéäàã. Yvíèéã Ã.Øóëüöûí øàâü Ëèíäåìàí 1972 îíä áàòàëñàí. Óñàí îíãîöíû ñvéðëýýñ áîëæ ìàø îëîí õví àìèà àëäñàí áàéäàã. Ìàíàéä ÷ ãýñýí æèë áîëãîí öàñàí øóóðãàíààñ áîëæ õýí íýãýí ìàë÷èí ìàëòàéãàà ñàëõèíä òóóãäàæ, àìèà àëäæýý ãýñýí ãóíèãòàé ìýäýý ñîíñîãääîã. Õàðèí òýð õvìvvñ àìüä vëäýõ áîëîìæ áàéãààãvé þì óó ãýäýã àñóóëò ãàðäàã. Òýãâýë ÿìàð÷ õví ñýòãýë ñàíààãàà ýçýìäýæ ÷àäâàë àìüä ãàð÷ ÷àäíà ãýäãèéã áàòëàõûí òóëä Ëèíäåìàí Àòëàíòûí äàëàéã ãàíöààðõíàà õèéëäýã çàâèàð 72 õîíîãèéí òóðø òóóëæ ãàðñàí áàéäàã þì. Èíãýõ våä íü õî¸ð óäàà äàëàéí øóóðãà áîëæ, õî¸ð óäàà çàâü íü õºìºðñºí àæýý. Ãýñýí õýäèé ÷ òýð “Áè Àòëàíòûí äàëàéã òóóëæ ÷àäíà, ìèíèé ÿâàõ çvã ºðíº çvã ãýæ” ººðòºº ìÿíãà ìÿíãàí óäàà õýëæ, ìýäýð÷ ÷àäñàíû vð ävíä ýíý çîðèëãîäîî õvðñýí òvvõòýé. “Áè ÷àäíà” ãýäýã vãèéã ººðòºº vðãýëæ õýëæ õýâøâýë õýí ÷, õýçýý ÷ çîðüñîíäîî õvðýõ áîëîìæòîé. Ò º ñ º º ë º õ ÷ à ä â à ð Îé òîãòîîëòûí äàðààãèéí çàð÷èì áîë òºñººëºõ. Çàðèì õvìvvñ “Áè òºñººëæ ÷àäàõãvé áàéíà” ãýæ õýëäýã ë äýý. Õàðèí çàðèì õvìvvñ ìàø ñàéí òºñººëäºã. Ýíý íü áèäíèé íàñ, áîëîâñðîë, ìýðãýæèë, åðòºíöèéã vçýõ vçýëòýé õîëáîîòîé. Ávõèé ë ìýäýýëëèéã öýýæëýõäýý òºñººëºõ õýðýãòýé. ĺíãºæ ìºëõºæ ýõýëæ áàéãàà õvvõýä ãàðòàà òààðàëäñàí ávõíèéã áàðüæ àìàíäàà õèéäýã. Ýñâýë íväýíäýý õàðàãäñàí ávõíèéã áàðèõ ãýæ òvví ðvv òýìvvëäýã. Ýíý áîë áèäíèé åðòºíöòºé òàíèëöàæ áàéãàà õàìãèéí ýõíèé àëõìóóä. Ýíý ávõ ìýäýýëýë áèäíèé òàðõèíä ãví áàò õàäãàëàãäàí vëääýã. Òýãýõýýð áèä öýýæëýõ ãýæ áàéãàà ìýäýýëëýý àëü áîëîõ áîäèòîéãîîð ävðñëýí òºñººëºõ õýðýãòýé. Áèä ñàéí òºñººëæ ÷àääàã áîë ýíý ÷àäâàð ìààíü àéäàñ, ñýòãýëèéí õÿìðàëòàé òýìöýõ ìàø õv÷òýé õýðýãñýë áîëäîã. Õví ávõýí õýçýý íýãýí öàãò çàãíóóëæ áàéñàí. Ààâ ýýæ, áàãø íàðòàà “×è õè÷ýýëýý õèéõãvé áàéíà. ×è àæëàà ìóó õèéæ áàéíà” ãýæ çàãíóóëaõ vå çºí人 áàéñàí. Òýð våä ñýòãýëèéí ãvíä áóë õàð ÷óëóó õóðèìòëàãäñàí ë áàéõ. Ýíý áóë õàð ÷óëóóã òýð ÷èãýýð íü òýýãýýä ÿâàõ óó? Ýñâýë àâ÷ õàÿõ óó? ãýâýë vòýð òvðãýí àâ÷ õàÿõ õýðýãòýé íü îéëãîìæòîé. Òýãâýë ÿàæ òýð à÷ààíààñ ñàëàõ âý? Ýíý áîë ìàø àìàðõàí. Òàíû õàæóóä çàãíàæ áàéñàí õví áàéíà ãýæ òºñººëººä ÿã îäîî òýð òàíûã çàãíàæ áàéíà ãýæ áîäîîðîé. Ìàãàäãvé ÿã òýð ºíãºðñºí ÿâäëàà ñàíààðàé. Òà áóõèìä÷èõñàí, ñýòãýëýýð óíà÷èõñàí áàéæ áàéãàà. Ãýòýë òýð çàãíàæ áàéãàà õví ÷èíü áèå íü æèæèãðýýä èðæ áàéíà ãýýä òºñººë 人. Òýãýýä ýðýãòýé õví áàéñàí áîë õîîëîé íü øèíãýðýýä õvvõíèéõ øèã áîëîí õóâèð÷ áàéíà ãýæ òºñººë. Ýìýãòýé õví áàéñàí áîë õîîëîé íü ávävvðýýä ýðýãòýé õvíèéõ øèã áîëæ áàéíà. Äàðàà íü òýð àëèàëàã÷ øèã ºíõðººä, àëèàëààä ÿâ÷èõàæ áàéíà ãýæ òºñººë人. Îäîî áóõèìäëàà àíçààðààðàé. Òýð áàéíà óó? Àëãà áîëñîí áàéãàà áèç? Òàíû èíýýä õvð÷ áàéãàà áèç? Ìàãàäãvé àéìøèãòàé õàðàãäàæ áàéñàí òýð õví õvvõäýýñ æààõàí, ìóóð øèã, õvvõýëäýé øèã áîë÷èõîîä õví çàãíààä áàéõäàà ÿàäàã þì áý ãýæ áîäîãäîíî áèç äýý. Òýãýõýýð áèä äàðãààñàà àéõ ¿å òîõèîëäâîë ýíý à ð ã û ã ò ó ð ø à à ä v ç ý õ õ ý ð ý ã ò ý é . ßïîíä áàñ íýã èéì òóðøèëò õèéñýí áàéíà. Øàëãàëòàíä îðîõûíõ íü ºìíº øàëãàëò àâàõ ºðººíä íü áàãøèéíõ íü ìàêåòûã òàâü÷èõäàã ãýíý. Òýãýýä íºãºº øàëãàëòàíä îðîõ ãýæ áàéãàà îþóòíóóä ìàêåòýí áàãøèéãàà ñýòãýë õàíàòëàà, àéäàñ áóõèìäëàà àðèëòàë çaãíàäàã. Òýãæ ººðòºº èòãýëòýé áîëæ áàéãàà þì. Èéìýðõvv áàéäëààð áèä èðýýävéä áîëîõ ãýæ áàéãàà øàëãàëòàà òºñººëººä, áè åðººñºº àéõãvé ãýñýí èòãýë víýìøèëòýé áîëîõ þì áîë äàðãà íàð ÷èíü, áàãø íàð ÷èíü ÷ òà íàðûã çàãíàæ ÷àäàõãvé. ßàãààä ãýâýë òýä çàãíàõààñàà ºìíº áèäíèéã õàðààä: ”Çà ýíý ÷èíü íàäàä çàãíóóë÷èõ õví ìºí vv? áèø vv? ãýæ äîòðîî áîäñîí, áîäîîãvé ÷ ãýñýí äîòîîä óõàìñàðò íü ÿìàð íýãýí ìýäðýìæ ÿâæ áàéäàã. Òýãýõýä íü òà ººðòºº èòãýëòýé çàãíóóëàõààðãvé ÿíçòàé çîãñîæ áàéâàë òýä òàíûã çàãíàæ ÷àäàõãvé ë áîëîâ óó. Áèåý òîîñîí, èõýìñýã, ñýðãýëýí õvìvvñ àæëàà áàéíãà àìæóóëààä, õýíýýñ ÷ õàðààò áóñ ÿâààä, ÿìàð íýãýí ãàçðûí äàðãà, ëèäåð áîë÷èõñîí òîõèîëäîë çºí人 áàéäàã. Òýãâýë äàðãà áîëîõ, ëèäåð áîëîõ ýíý ÷àäâàð áèä ávãäýíä áàéãàà. ßàãààä ãýâýë, ýíý õîðâîîä ìýíäëýõäýý ávãä àäèëõàí ívöãýí ë òºðäºã áèç äýý. Õàðèí ìàãàäãvé 10,20, 30 æèëèéí äàðàà çàðèì íü äàðãà áîë÷èõñîí áàéõàä çàðèì íü ávð àðõè÷èí áîë÷èõñîí ÿâæ ë áàéäàã. Àìüäðàëûã àëü áîëîõ ºíãºòºé òàëààñ íü õàðæ ÷àäàæ áàéâàë áèä ávõýí èðýýävéãýý ãýðýë ãýãýýòýéãýýð òºñººëºõ ávðýí áîëîìæòîé. Áèä ávãäýýðýý òàâàí ìýäðýõvéí ýðõòýíòýé. Òýäíèéãýý öýýæëýõ ïðîöåññäîî àëü áîëîõ æèãä îðîëöóóëàõ õýðýãòýé. Áèä õàðäàã, àìòëàäàã, víýðëýäýã, ñîíñäîã, áàñ àðüñ áóë÷èíãààðàà ìýäýðäýã. ̺í çóðãàà äàõü ìýäðýõvé áèäýíä áàéäàã áîëîâ÷ áàðàã ìàðòàãäñàí. Áèäíèé ýëýíö õóëàíö áîëñîí ÷óëóóí çýâñãèéí õvìvvñèéí ìýäðýõvé ìàø ñàéí õºãæñºí áàéæýý. ßàãààä ãýâýë òýä áàéãàëüòàéãàà îéðõîí áàéñàí. Ávõ çvéëýý ìýäðýõvéí ýðõòýívväýýðýý õvëýýí àâ÷ áàéñàí. Õàðèí áèä õvñâýë ýíý ÷àäâàðàà ñàéæðóóëàõ áîëîìæòîé äàñãàëóóä áàéäàã áºãººä ýäãýýðèéã õèéãýýä áàéâàë îé òîãòîîëòîî vëýìæ ñàéæðóóëàõ á î ë î ì æ ò î é . Õví áîëãîíä òîõèîëäñîí áàéäàã ë äàà. Õýçýý íýãýí öàãò ÿìàð íýã þìíû víýðèéã víýðòýõ ÷ þì óó àìòëààä, ÿìàð íýã äóó ñîíñîîä ýíý çvéëèéã ÷èíü õýçýý áèëýý äýý èäýæ áàéñàí þì áàéíà øvv äýý. Ýñâýë ýíý äóóã ÷èíü õýçýý íýãýí öàãò ñîíñîæ áàéñàí þì áàéíà ãýñýí äóðñàìæóóä òºðäºã. Õàðèí ÿã õýçýý âý ãýäýã íü òîäîðõîéãvé áàéäàã. Ýíý æèøýýíýýñ õàðàõàä áèäíèé õýçýý íýãýí öàãò ìýäýðñýí ÿìàð íýãýí çvéë äóðñàìæèéã ìààíü ñýðãýýäýã íü òîäîðõîé áîëæ á à é í à .

Óõààíûã ýçýìøè ã÷

2 ßðóó ñýòãýã÷

Áèäíèé ìýäðýõvéí ýðõòívväèéí “õàìòûí àæèëëàãààã” ñèíåñòåçè ãýäýã. Ìýäðýõvéí ýðõòívvä íü ìýäýýëëèéã íýãýí çýðýã õvëýýí àâ÷ áîëîâñðóóëàõ ÷àäâàðòàé õvìvvñ áàéãàa áºãººä òýä áóñäààñ õàâüãvé ñàéí îé òîãòîîëò ýñâýë ººð ÿìàð íýãýí àâúÿàñ ÷àäâàðòàé áàéæýý. Æèøýýëáýë, ÿìàð ÷ äèñêîíû ãàçàð àÿ ÿâàõàä ãýðýëòvvëýã íü àÿíûõàà õýìíýëä òîõèð÷ ºí㺺 ººð÷èëæ áàéäàã. Ýíý ºíãºò õºãæìèéã àíõ Îðîñûí õºãæìèéí çîõèîë÷ Ñêðÿáèí çîõèîñîí þì. Òýð õví ÿìàð õví áàéñàí áý ãýâýë àÿûã ºíãºíèé ìýäðýìæýýð õvëýýæ àâäàã. ßìàð ÷ äóó àâèà òvvíä ºíãºòºé õàðàãääàã áàéæýý. Îé òîãòîîëòûí ãàéõàìøèã áîëñîí Ñ.Øåðåøåâñêèé ãýäýã õví ÇÕÓ-ä 20-ð çóóíä àìüäàðäàã áàéñàí. Òýð õvíèé îé òîãòîîëòîíä ÿìàð ÷ õÿçãààð áàéãààãvé ó÷ðààñ òýð 50, 100, õýä ë áîë õýäýí vã, òîî öýýæëýõ ÷àäâàðòàé áàéæýý. ̺í öàã õóãàöààíû õóâüä ÷ ãýñýí òvvíèé îé òîãòîîëòîíä õÿçãààð áàéãààãvé. Òýð õvíýýñ 10.15 æèëèéí ºìíºõ çvéëñèéã àñóóõàä õàðèóëæ ÷àääàã áàéæýý. Òà òýäýí îíû, òýäýí ñàðûí òýäýíä õýäýí öàãò þó õèéæ áàéñàí áý ãýæ àñóóõàä òýð æààõàí áîäîëõèéëñíýý: “Àà òèéì, 15 æèëèéí ºìíº òàíòàé ýíý ºðººíä ñóóæ áàéñàí. Òà òýãýõýä òèéì ºíãèéí õóâöàñ ºìññºí áàéñàí. Òýãýýä íàäàä èéì èéì vã õýëæ áàéñàí øvv äýý ãýæ 15 æèëèéí ºìíºõ ávõ vãèéã ávãäèéã íü ýõíýýñ íü àâààä äóóñòàë õýëæ ÷àääàã áàéñàí àæýý. Òýð õvíèé îíöëîã íü îé òîãòîîëòûí ãàéõàìøèãò óðëàãèéí ýçýìøñýíä îðøèæ áàéñàí. Øåðåøåâñêèéí ñóðãóóëüä íýãävãýýð àíãèàñ íü ýõëýýä îé òîãòîîëòûí óðëàãèéí çààäàã áàéæýý. ̺í òvvíèé ìýäðýõvéí ýðõòýí íü æèãä õºãæñºí áàéäàã. Íýã óäàà ñýòãýë ñóäëàà÷ Âûãîòñêèé òvvíòýé õàìò áàéæ áàéãààä: - Òà ñóðãóóëèàñàà ãýð õvðòëýõ çàìàà îëîõ óó? ãýñýí ÷ è í ü .

- Îëîëãvé ÿàõàâ. Ýíý õàøàà áîõèð àìòòàé õàð íîãîîí ºí㺺ð áóäàãä÷èõñàí áàéíà øvv äýý ãýæ õýëæýý. ̺í íýã óäàà ãóäàìæèíä ÿâæ áàéãààä õóäàëäàã÷ààñ öýöýã àâàõ ãýñýí ÷èíü àâ÷ ÷àäààãvé ãýäýã. ßàãààä ãýâýë òýð õóäàëäàã÷èéí àìíààñ ãàð÷ áàéãàà vã íü ìóóõàé áîõèð ºíãºòºé áàéñàí ãýäýã. Îé òîãòîîëòûí äàðààãèéí çàð÷èì áóþó í è é ë ý ì æ è é í ç à ð ÷ è ì Áèäíèé öýýæèëæ áàéãàà ávõýí õîîðîíäîî óÿëäàà õîëáîîòîé. Áèäíèé ìýääýã çvéë õvëýýí àâàí öýýæèëæ áàéãàà ìýäëýãòýé õîëáîãääîã. Íýãävãýýð àíãèéí ñóðàã÷ ýñâýë íýãävãýýð êóðñûí îþóòàí ýõýíäýý þó ÷ ìýäýõãvé áàéñíàà õî¸ð ãóðâàí æèëèéí äàðàà ñóóðü ìýäëýãòýé áîëñíû äàðàà vçñýí õè÷ýýëòýéãýý õîëáîîòîé øèíý ìàòåðèàëûã ìàø àìàðõàí õvëýýí àâ÷, öýýæëýõ ÷àäâàðòàé áîëñîí áàéäàã. Àëèâàà çvéëèéã ñàéí öýýæèëæ ñóðúÿ ãýâýë öýýæëýõ ãýæ áàéãàà çvéëýý ººðèéíõºº ìýääýã ìýäëýãòýéãýý ÿìàð íýãýí õýëáýðýýð õîëáîæ ÷àääàã áàéõ õýðýãòýé. Äèéëýíõ õvìvvñ ººðèéí ìýäýëãvé ÿìàð íýãýí áàéäëààð èíãýæ ÷àääàã. Òóõàéëáàë, óòàñíû äóãààð öýýæëýõ ÷ þì óó ýñâýë õýí íýãíèéã íýðèéã öýýæëýõäýý õvññýí õvñýýãvé òàíüäàã õvíèéõýý íýð, ìýääýã óòàñíû äóãààð, îí ýñâýë òýìäýãëýëò véë ÿâäëûí îí òîîëîëòîé çvéðëvvëýí öýýæèëäýã. Ýíý ÷àäâàðàà vðãýëæ õýðýãëýæ õýâøâýë áèäíèé îé òîãòîîëò vëýìæ ñàéæðàõ íü î é ë ã î ì æ ò î é . Ä à ð à à ã è é í ç à ð ÷ è ì á î ë õ ý ò ð v v ë ý ã Õýòðvvëýã ãýæ þó âý? Aëèâàà ç¿éëèéã öýýæëýõäýý ºäºð òóòàì õèéäýã àæèëòàéãàà õîëáîæ áîäîõ áóþó ñýòãýë õºäëºëºº àëü áîëîõ èäýâõòýé îðîëöóóëàõ õýðýãòýé. Èíãýæ ÷àäâàë ìàðòàãäàõààðãvé öýýæëýãäýíý. Õàìãèéí àìàðõàí ìàðòàãääàã çvéë ãýâýë ñîíèðõîëãvé õè÷ýýë. Óíøààä áàéäàã, óíøààä ë áàéäàã òýãýýä íýã ìýäýõýä óíò÷èõñàí áàéäàã. Òºñººëººä vçüå ë äýý ìàãàäãvé áèäíèé öýýæëýõ ãýýä áàéãàà ìýäýýëýë áîäèòîé çvéë ãýýä áîä÷èõî¸. Áèä ávãäýýðýý ë õvvõýëäýéí êèíîíä äóðòàé áàéñàí. Õvvõýëäýéí êèíîíä àìüãvé çvéë àìèëààä ÿâæ áàéäàã. ªºðèéí ãýñýí çàí ààø, àðàíøèíòàé áîëñîí áàéäàã. Áèäíèé òýð öýýæëýõ ãýæ áàéãàà çvéë ìààíü ÿã èéìýðõvv áàéäëààð àìèëñàí áàéâàë ávðýí áîëîìæòîé áèç äýý. ßàãààä ãýâýë áèä ýíý ávõíèéã òºñººëæ áàéãàà. Áèäíèé òºñººëëèéã õýí ÷ áàðüæ ÷àäàõãvé. Áèä õvññýí ávõíèéãýý òºñººëºõ ÷àäâàðòàé. Ýñðýã õvéñòýíòýé áóþó ñåêñòýé õîëáîîòîé çvéë àìàðõàí òîãòîîãääîã ãýñýí ä à ð à à ã è é í ç à ð ÷ è ì Ïèòåð Ðàâåíà ãýäýã ýðäýìòýí 1491 îíä «Ôåíèêñ» ãýäýã íîìîíäîî: “Çàëóó ìèíü, òà ÿìàðâàà íýãýí çvéëèéã öýýæëýõèéã õvñâýë ýñðýã õvéñòýíòýéãýý äóðòàé véëäëýý õèéæ áàéíà ãýæ òºñººëººä, òýð véëäýëòýéãýý öýýæëýõèéã õvññýí ìýäýýëëýý õîëáîí öýýæëýýðýé” ãýæ çºâëºñºí áàéäàã. Ýìýãòýé÷vvä íü ÿìàð íýãýí ìýäýýëëèéã öýýæëýõèéí òóëä ýð÷vväòýé õîëáîæ, ýð÷vvä íü ýìýãòýé÷vväòýé õîëáîæ öýýæëýõ þì áîë èëvv àìàðõàí òîãòîîãääîã ãýñýí ç à ð ÷ è ì á à é ã à à þ ì . Ãàäààä vã öýýæëýõäýý ÿìàð íýãýí õvíòýé õîëáîæ öýýæëýõ õýðýãòýé. Æèøýý íü, ìóóõàé vãívväèéã áîäú¸. Òà áèäíèé äàéñàí, õàìãèéí äóðãvé õví õàæóóä ñóóæ áàéíà ãýæ òºñººëººä «áîñ ñóó», «áîñ ñóó» ãýýä óäèðäàæ áàéãàà ìýòýýð òºñººëºõ þì áîë õvññýí õvñýýãvé ÿìàð íýãýí ñýòãýëèéí òààøààë õvðòýíý. Ýì÷ áîë÷èõñîí áàéíà ãýýä òºñººëººä, õvíä õàãàëãàà õèéæ áàéíà, õýâëèéã íü çvñýýä äîòîîä ýðõòýívväèéã íü íýã íýãýýð íü íýðëýýä áàéíà ãýæ ò º ñ º º ë ñ º í ÷ á î ë í î . Îé òîãòîîëòîî áàéíãà öýíýãëýâýë òýð ìààíü õvññýí õvñýýãvé ñàéæèðíà. ßàãààä ãýâýë áèäíèé öýýæëýõ ÷àäâàð íü äàäàëòàé õîëáîîòîé. Áèä íýãävãýýð àíãèäàà îðîîä óíøèæ, áè÷èæ ñóðäàã. Õàðàìñàëòàé íü ìàíàéä òºäèéãvé äýëõèéí áîëîâñðîëûí ñèñòåìä öýýæëýõ äàäëûã ýçýìøvvëýõ òàë äýýð åðººñºº àíõààðäàããvé. Ìàãàäãvé áèä íýãävãýýð àíãèäàà öýýæëýõ äàäëûã ýçýìø÷èõ þì áîë áèäíèé îþóíû õºãæèë ýðñ õóðäàöòàé áîëæ, 11 æèëèéí äîòîð ñóðàõ þìûã õýäõýí æèëèéí äîòîð ñóð÷ ñóóò õvìvvñèéí ýãíýýíä îðîõ ºðãºí áîëîìæòîé. Òºñººëºõ ÷àäâàð, áèäíèé ñýòãýëèéí õºäëºë ìààíü ñóóòíóóäûí ÷àäâàð ãýæ î é ë ã î æ á î ë í î . Ýéíøòýéí ººðèéíõºº íýýëòèéí ÿàæ õèéñýí áý? Òýð òà áèäíýýñ þóãààðàà ÿëãààòàé þì áý? Òàâàí íàñ õvðòëýý ÿðüæ ÷àääàããvé, íýëýýä òààðóó ñóðäàã áàéñàí. Ïàòåíòûí òîâ÷îîíû æèðèéí àæèëòàí áàéñàí. Õàðèí òvvíèé õàìãèéí ãîë ÷àäâàð íü ñýòãýëãýýíèé îíöëîã áàéñàí. Òýð òºñººëºõ ÷àäâàð, òºñººëºõ ñýòãýëãýýíèéõýý òóñëàìæòàéãààð Õàðüöàíãóéí îíîëîî íýýñýí áàéäàã. Òýð òºñººëæ, ávõ çvéëèéã áîäèòîéãîîð ìýäýð÷ ñýòãýäýã áàéñàí. Õvíèé ñýòãýëãýýèé õýëáýð àìæèëòûí víäýñ áîëäîã. Àìæèëòàíä õvðñýí äýëõèéí 500 õvíýýñ Íàïîëåîí Õèëë ñóäàëãàà àâñàí áàéäàã. Ìýäýýæ ëèäåðèéí ñýòãýë çvéí îíöëîã øèíævvä èõýíõýä íü áàéñàí. Ãýõäýý òýä ávãäýýðýý ìýäðýìæ, ìýäýðõvéãýý ìàø ñàéí àøèãëàäàã, çºí ñîâèíäîî èòãýäýã áàéñàí àæýý. Ì à ð ò à ë ò Áèä õvññýí õvñýýãvé öýýæèëñýí çvéëýý ìàðòäàã. Çàðèì õvìvvñ: “Áè õvññýí ávõíýý öýýæëýõ àëáàãvé. Òàðõèíû à÷ààëàë èõýñíý ãýäýã. Ýíý áîë õóäëàà. Áèäíèé òàðõèíû áàãòààìæ àñàð èõ ó÷ðààñ õýçýý ÷ øàâõàãäàõãvé. Êàíàäûí ìýäðýëèéí ìýñ çàñàë÷ Ó.Ïåíôèëä 20-ð çóóíû 70 ààä îíû våä òàòàæ óíàäàã /ýïèëåïñè/ ºâ÷òýé õvìvvñèéí òàðõèí äàõü óíàëòûí ãîëîìòûã àâàõ ìýñ çàñàë õèéäýã áàéñàí. Òýäíèé ÷àìàðõàéí õýñýãò íü çvvãýýð õàòãààä òîã çàëãàõàä òýð ºâ÷òºívvä ºíãºðñºí àìüäðàëûíõàà äóðñàìæóóäûã ìàø òîä, ÿã îäîî áîëæ áàéãàà þì øèã ñàíàæ ÷àääàã áàéñàí þì. Íýãýí ºâ÷òºíèé äóðñàìæààñ íü ñîíñîõîä: “Òýð äóðñàìæèíäàà õvvõýä íàñàíäàà î÷ñîí áàéñàí áºãººä òýð våèéíõýý véë ÿâäëûã ÿã îäîî áîëæ áàéãàà þì øèã ñàíàæ áàéæýý. Äóðñàìæèíä íü îðîé áîëæ, ýýæ íü: “Ìèíèé õvv õîîëîî èä” ãýæ äóóäàæ, íºãºº õvvõýä ãýðòýý îðîõîä ýýæ íü õîîë õèéãýýä øèðýýí äýýð òàâüñàí áàéæýý. Áèä õýçýý íýãýí öàãò õîðîìõîí çóóð õàðàõ ñîíñîõ ìýòýýð ìýäýðñýí ávõíýý òîãòîîäîã. Òýð ávõ äóðñàìæóóä áèäíèé òàðõèíä õàäàãëàãäàæ áàéäàã. Ãàãöõvv òýäíèé èõýíõèéã ýðãýí ñàíàæ ÷àääàããvé. Õàðèí ñýòãýë ñàíààãàà óäèðäàõ òóñãàé äàñãàëóóä õèéæ ñóðâàë ñàíàõûã õvññýí äóðñàìæàà ñýðãýýí ñàíàõ áîëîìæòîé. Áèäíèé îþóí óõààí ãýäýã áîë ãàéõàìøèãòàé çvéë. Ãàãõvv áèä òýðèéã ávðýí àøèãëàæ ÷àääàããvé. Õvñâýë vvíèéã ÿàæ ÷ õºãævvëýõ áîëîìæòîé. Ýíý æèøýýã 1991 îíîîñ õîéø Àíãëèä ÿâàãäàæ áàéãàà Äýëõèéí äýýð îé òîãòîîëòûí àâàðãà øàëãàðóóëàõ òýìöýýí äýýðýýñ õàðæ áîëíî. Òýð òýìöýýíä îðîëöîã÷èä èõýíõ íü æèðèéí õvìvvñ áàéñàí áºãººä òýä ººðñäèé㺺 ãàéõàìøèãò õýìæýýíä õvðòýë õºãævvëæ ÷àäñàí áàéäàã. Îé òîãòîîëòûí ñïîðòûí òàìèð÷èä vã, òîî, òvvõò îí òîîëîë, õvíèé íýð ívvðèéã õýäýí çóó ìÿíãààð íü öýýæèëæ ÷àääàã. Ìàíàéä ÷ ãýñýí Îé òîãòîîëòûí ñïîðòûí víäýñ òàâèãäñàí áºãººä “Ñýòãýøãvé óõààí” ñóðãàëòûí òºâèéí äýðãýäýõ “Äýýä Îþóí” êëóáûí ãèøvvä ýíý ÷èãëýëýýð áýëòãýãäýæ áàéãàà áèëýý. Ýíý êëóáûí ãèøvvä 2005 îíû 5 ñàðûí 28, 29-íä Ìîíãîëäîî Îé òîãòîîëòûí àíõíû òýìöýýíèéã ÿâóóëñàí þì. Óã òýìöýýíä 100 vã, 100 òîî ñîíñîæ, õàðæ, 45 õvíèé ívvð öàðàé, 1 áàãö õºçºð /52 øèðõýã/ öýýæèëæ ºðñºëäñºí. Íýã íýãæ ìýäýýëëèéã öýýæëýõ õóãàöàà 5 ñåêóíä áàéñàí áºãººä 100 òîî ýñâýë vãèéã 500 ñåêóíä áóþó 8 ìèíóò 20 ñåêóíäýíä öýýæèëæ á à é â . «Ñýòãýøãvé óõààí» òºâèéí Îé óõààí ñàéæðóóëàõ òóõàé ëåêöýýñ òýìäýãëýë õèéñýí Æ.Àëòàíòóÿà Olloo.mn

“Õ¿í áîëæ òºðºõ áàãà õýðýã, õ¿í ãýæ íýðë¿¿ëýõèéí òóëä îþóí ñàíààíû õóâüä äàõèí

3 ßðóó ñýòãýã÷

Ñàíàà÷ëàãà áà Àìæèëò Хїний амьдрал зєвхєн дангаараа їнэ цэнэтэй байх нь хангалтгїй. Харин тэрхїї амьдралаа хэрхэн єнгєрєєх нь чухал гэж би боддог. Иймээс ч янз бїрийн зїйл бодож тїїндээ хїрэхээр тэмїїлдэг байх. Би их мєрєєдємтгий л дєє. Аав ээжийн маань хайрласан Мєнхсоёл нэр их учиртай. Соёлтой байна гэдэг хїний дотоод ертєнц, сэтгэлгээ оюуны чадамжийн илэрхийлэл. Соёл єєрєє ямагт иргэншлийг дагуулан нийгэм, улс орон, дэлхий дахинд сайн сайхан зїйлийг бїтээдэг учраас надад Мєнхєд дурсагдах соёл иргэншлийг бїтээхийг билэгдэн энэ нэрийг хайрласан гэдэг. Хэсэг хугацааны ємнє би “ном” уншиж суугаад мєрєєдлєє оллоо. “Монгол хэлний тайлбар толь бичиг” –ийг шинэчлэн бїтээх. Энэ миний мєрєєдєл. Агуу бичлэг зєвхєн їгээр илэрхийлэгддэг. Гэтэл Монголчууд 1 сая їгийн баялагтай ч эх хэлнийхээ тєгс утгыг орхигдуулан дєнгєж 2500 їгээр харилцаж байгаа нь. харамсалтай бєгєєд аймшигтай. Миний бодлоор даяарчлалын эринд манайх шиг жижиг орны бахархал эх хэл байх ёстой. Миний урьдах, цэв цэнхэр ширээн дээр замбараагїй асгасан чїдэнзний моддыг хайрцганд нь яаж хийхээ бодож сууна. Хєх тэнгэрт нар туяарах їест дулаан хєнжлєє орхин англи, орос хэлний їгс цээжлэн єдєр уулзах жуулчинтайгаа ярьж хэлэлцэх їїх тїїхийнхээ тухай бодож суух минь амьдрахуйн утга учир ч юм шиг. Ханийгаа сэрэхэд єєрийнхєє хийсэн цайгаар дайлаад зєєлєн инээмсэглэн “Хайртай шїї” гэж хэлэхэд сэтгэл цаанаа л нэг єег. Цэнхэр ширээнээ байгаа ширхэг чїдэнзийг сэтгэлийн хїчээр хийлээ. Уншигч та єєрийн эрч хїчээ хаанаас мэдэрдэгсэн бол . . .

Би лав гялалзтал тосолсон гутал, миний сэтгэлийн їгийг цааснаа буулгагч їзэг, над руу ширтэх бор нїднээс. Тантай хамт сууж бясалгасан бодлоороо 4 чїдэнзийг хайрцагт хийлээ. Хамтын хїчээ гэж . . . Монголын гадаад дотоод харилцааны онцлог, шинжлэх ухаан, урлаг соёл, мэдээлэл, нийгэм, ёс заншил бїхий л талыг бусад улс орнуудтай харьцуулан судлах, єєрийн ёс жаягийн євєрмєц байдлыг тусган мєрєєдлийн бїтээлээ бїтээх нь миний зорилго агаад тїїний гарц нь гадаад хэлийг сайн сурч амьдралд хэрэгжїїлэх нь хамгийн шилдэг арга бєгєєд тїїнийгээ би “Жуулчлалын мэдээллийн тєвд”-д бїртгїїлэн хєтчийн ажил хийснээр шийдэж байгаа.

Монгол Улсын Ардын уран зохиолч Б.Лхагвасїрэнгийн хэлсэн нэг зїйл энэ агшинд санаанд орлоо л доо “Бид маш сайхан байгаль, євєрмєц цаг ууртай, баян газар тєрсєн хїмїїс юм. Гэвч дулаан дээлээ оёж ємсєж чадахгїй бол юу ч їзэлгїй хєлдєж їхнэ” гэсэн нь алтан дээр суусан залхуучууд гэдгийг нотолж байна. Манай улсад гадаад хэл, аялал жуулчлалын чиглэлээр боловсон хїчин бэлтгэдэг 80 гаруй сургууль, энэ чиглэлээр ажилладаг 530 байгууллага байдаг мєн монголыг сонирхон ирсэн жуулчдын тоо одоогийн байдлаар 380.000 гаруй байгаа бєгєєд энэ нь жил ирэх тусам єсч байна. Нэг жуулчин монголд аялахдаа 4000 ам.доллар зарцуулдаг гэж їзвэл гаднаас хэдий их мєнгє орж ирж байгаа нь тодорхой. Уншигч та хэлний мэдлэг, харилцааны соёл, мэдлэгийн цар хїрээгээ єргєжїїлэхийн зэрэгцээ мєнгє олохыг хїсч байгаа нь мэдээж байхаа. Тэгвэл та хариуцлагаа ухамсарлаад зоригтойгоор аль нэг аялал жуулчлалын байгууллагад хєтчийн ажилд бїртгїїлээрэй. Та їїнээс ч илїї ашгийг хїртэх болно. Би дахиад л. Та бид мэдлэгийнхээ хїчээр 16 чїдэнзийг ... Би нэг зїйлийг бодлоо л доо. Би таныг бичлэгтээ хєтєлж байгаа юм байна. Магадгїй та тэгж бодохгїй ч байж болох. Ер нь та миний бичиж байгаа зїйлтийг эхнээс нэг нь уншвал яасан юм бэ? Хэт их гэрэлт зам харагддаггїй. Хэзээ ч тйим цаг хугацаа урагшилдаггїй.

Танд юу бодогдож байна? Минийхээс лав шал ондоо. Хїний дотоод ертєнц гэдэг агуу зїйл юмаа. Монголчууд бидний євєг дээдэс их чадвартай оюунлиг хїмїїс. Гэвч сїїлийн їед нэг дутагдал илэрч байгаа нь бидний “хїмїїнлиг сэтгэлгээний боловсрол” орхигдоод байгаа юм уу даа. Тийм ч учраас хийж бїтээсэн зїйлийн маань їр єгєєж тааруухан, хийсэн бїтээсэнд маань хувийн эрх ашгаа тэргїїнд тавих явдал зонхилж байна. Їїнийг шийдвэрлэхийн тулд гэр бїл, цэцэрлэг, ерєнхий боловсролын сургууль, их дээд сургууль, гудамж траншейн гэх мэт хїн орших бїхий л цэгт гоо зїй, амьдралын мєн чанар, амьдрах ухааны тухай ярилцлага хийхээс эхлэнэ гэж боддог. Ярилцлага хийснээрээ тухайн хїн амьдралд итгэх итгэл, тэмцэл амжилтын їнэ цэнийг мэдэрнэ. Мэдээж ярилцлага хийхэд байр, багш, санхїїгийн асуудал гарч ирнэ. Монголд ирж буй жуулчдыг гаалиар орж ирэхэд нь 3 ам. долларын хандив албан ёсоор авч байя. Ингэлээ гээд тэдний хэтэвч хоосрохгїй бєгєєд харин ч хїний оюуны хєгжилд тус нэмэр болох буянт їйлс хийсэндээ сэтгэд хангалуун їлдэнэ гэдгийг би итгэлтэйгээр энд цохон тэмдэглэе..

Энэ боломжийг ашиглан єєрийгєє хєгжїїлэх хїмїїс маань зорилготой, тїїндээ хїрэх тэвчээртэй байх ёстой. Харин тэр ажлыг хариуцаж буй ажилтнуудад єндєр шаардлага, хатуу хяналт тавих нь зїйн хэрэг. Энэ мэтийн орлого эзэндээ хїрдэг эсэх талаар бидэнд гашуун туршлага бий. Хэн нэгэн хэлж байсныг санаж байна: “Амьдралд бид эргэж харснаа эс тооцвол урагшаа алхсан зам байдаггїй” гэж. Голыг нь олсон їг шїї. Арайхийж цуглуулсан чїдэнзээ асгахыг та ч бас хїсэхгїй байх. Хэрвээ бид алдаагаа давталгїй урагшилж чадвал їлдсэн чїдэнзийг хайрцагт хийж чадна гэсэн їг. Амжилтанд хїрнэ гэдэг миний бодлоор сэтгэлээ нэг зїйлд чиглїїлж тїїндээ хїрэхээр єєрт буй боломж бололцоогоо дайчлан їр бїтээлтэй ажилласнаар зорилгодоо хїрэх явдал юм. Санаачлага, энгийнээр хэлбэл єглєє цайгаа чанахаас эхлээд єдєр тутмын їйл ажиллгаандаа хїмїїнлиг агаад єєрийн сэтгэлийн илч дулаанаа шингээн идэвхтэй ажиллах гэсэн їг юм. Цэв цэнхэр ширээнээс дїїрэн чїдэнзтэй хайрцгийг авч сэгсэрэхдээ “їндсэрхэг маягаар гараа хєдєлгєх” –ийг та бид хїсдэг шїї дээ. Єє, би єнєєх толь бичгийн тухай ярианаас хазайчихаж … Їгїй юм байна. Би чинь нийгмээс тасрахгїй хувь хїн юм чинь. Бид амьдралдаа ямар явахыг аль нэг бурхан тэнгэр биш. Бид єєрсдєє шийддэг гэж ярьдаг. Эцэстээ сонголт л биднийг бий болгосон. Аугаа их Будда– Гэгээрсэн багш энэ талаар сургахдаа “Хїмїїний хувь заяа” таны гарт гэсэн байдаг шїї дээ. Энэхїї эссэгээр єєрийн їзэл бодлоо илэрхийлэхийн зэрэгцээ монголчууд бидний нэлээд олонхийн маань дутагдал юм уу даа гэж бодсон зїйл, тїїнээс холдох арга замыг єгїїлэхийг зорилоо. “̺ðººä뺺 ìàðòààã¿é õ¿í àìæèëòàíä ÿìàãò îéðõîí áàéäàã” Улаанбаатар- Эрдэм- Оюу дээд сургуулийн

Ç¿òãý- ç¿òãýë ãýäýã èòãýë

Óðàí èëòãýã÷èéí çýâñýã áîë ¿ã þì. ¯ãèéí áàÿëàãã¿éãýýð ÿðèõ ãýäýã ýíãèéí ºäºð òóòìûí ÿðèà áîëíî. Ç¿òãýë èòãýëòýé áàéæ ÿðèõ ýðäìèéã ýçýìøèíý. ¯ã áîë îþóí ñàíààíû ¿íýò ç¿éë. ¯ã á¿õýë á¿òýí ä¿ðñëýëèéã áèé áîëãîäîã. Òóñëàíà ãýñýí ¿ã õ¿íä àâðàë, íàéäâàðûã ä¿ðñýëäýã. Õàéðòàé ãýäýã ¿ã õ¿íäýòãýë ýíõðèéëýë, ÿëäàì áàéäëûã áèé áîëãîäîã. Àëíà ãýñýí ¿ã àéìøãèéí çóðàã òºñººëëèéã óðãóóëäàã. ¯ãýýð ¿ç¿¿ëæ áóé ä¿ðñëýë¿¿ä ýðãýýä òàíüä ¿ç¿¿ëýõ õàðèó ä¿ðñëýë¿¿äèéã èëýðõèéëäýã. ªºäðºã ñýòãýëòýé õ¿í ÿðèõ ÷àäâàðòàé áàéäàã Þó áàéíà ãýõýä? þì áîëãîí áàéíà, þóã íü èë¿¿ ñîíèðõîæ áàéíà ãýæ õººð áàÿðòàéãààð õýëäýã. Ãýòýë ÿðèõ ýðäýì ìºõºñ õ¿í, þó ÷ ¿ã¿é äýý, íàäààð åð íü þóë áàéãàà àæ ãýæ óðóó äîðîéãîîð õýëäýã. Ýíý õî¸ð äýñ ººð ä¿ðñëýëèéã áèé áîëãîäîã. Àæèë ñàéí óó ãýõýä Ñàéí ñàéí, äýíä¿¿ ñàéí ãýõ Çà ÿàõàâ äýý ãýëäýðñýí íü áîëæ ÿâíà ãýñýí õàðèóëòààñ ÿðèõ ÷àäâàðòàé, ººäðºã ñýòãýëòýé õ¿í ìºí ýñýõèéã äîð íü ìýäýæ áîëíî. Õ¿íèé òóõàé õ¿í àñóóâàë òýð ñàéí õ¿í ø¿¿ ãýæ ººäðºã ñýòãýëòýé õ¿í õýëäýã. ßðèõ ýðäýìòýé õ¿í áóñäàä óðàì çîðèã ë ºã÷ áàéäàã. Õ¿í á¿ð ÿðèõ ýðäýìòýé, íýðòýé ÿðèëöàã÷ áîëîõûã õ¿ñäýã. Ãýâ÷ ýíý õ¿ñýë òýð áîëãîí áèåëäýãã¿é. Åðººñºº ÷ ÿðüæ ÷àääàãã¿é, ìóó òààðóóõàí ÿðüäàã õ¿í îëîí áàéäàã. Ìóóõàé ¿ã õýëæ õàðààäàã íü äýíä¿¿ îëîí. Ýíý íü õýíä ÷ ãî¸ ñàéõàí õàðàãäàõã¿é. Õýí íýãýíä òýãòëýý èõ òààëàãäàõã¿é. Òàíä òààëàãäñàí õ¿í íàäàä ãî¸ ñàéõàí õàðàãäàõã¿é áàéæ áîëíî. Íàäàä ñàéõàí õ¿í õýí íýãýíä åðººñºº ñýòãýãäýë òºð¿¿ëýõã¿é áàéäàã. Õàðèí ýâñýã íèéöòýé ÿðèà õººðººòýé íèã¿¿ëñýíã¿é ¿ëýìæ ñýòãýëòýé õýí ÷ õýäèéä ÷, õýíä ÷ òààëàãääàã. Õ¿í á¿ð ºíäºð áîëîâñðîë, òàë á¿ðèéã ºíäºð ìýäëýãòýé áàéõ íü ìýäýýæ. Ãýâ÷ á¿õíèé äîòðîîñ õàðüöààíû ñî¸ë äýýð òóëãóóðëàñàí ÿðèõ ýðäýì ÿâààíäàà íî¸ëîõ áîëíî ãýäýãò òà á¿ðýí èòãýëòýé áàéæ áîëíî. Ó÷èð íü äýýðõ æèøýýíýýñ ¿çýõèéí çýðýãöýý õ¿ì¿¿ñ õîîðîíäûí ¿ë îéëãîëöîõ áàéäàë, äàéí áàéëäààí, çýâñýãò ìºðãºë人í, õ¿÷ õýðýãëýõ ÿâäàë óëàì á¿ð óòãàà àëäàæ, õàðèí õàðèëöàí îéëãîëöîõ, çîõèöîí çºâøèëöºõ îðîí çàé òýëýí òýëæ çîõèðëûí ýðèíã òîãòîîõîîð çîðüæ áóé áèëýý. Ñóð÷ ìýäýõèéí òºëºº ç¿òãýã÷ õýí áîëîâ÷ ººðºº ººðèé㺺 òàíèõã¿é áîëòîë ººð÷ëºãäºõ ãàðàã ýðõñèéí íºëººí äîð äýëõèéí õ¿ì¿¿í áèä àìüäàð÷ áàéíà ãýäãèéã òà õàà íýãòýý ñîíññîí óó? Ñîíñîîã¿é ÷ ãýñýí òàíüä ìýäðýãäýæ áàéãàà áèç äýý. ͺ㺺òýéã¿¿ð ÿëäàì ààøòàé, èíýýä àëäñàí ñàéõàí ÿðèà õººðººòýé õ¿íèéã õ¿íäýòãýí áèøèð÷ äàãàí ñî¸ðõîõ, óðëàãòàé èëòãýã÷äèéã õ¿ðýýëýí òîéð÷ òýäýíòýé íýãäýæ íÿãòðàõ íèéãìèéí õóóëü ¿éë÷èëæ áàéãààã òàíä ñîíîðäóóëúÿ. Áàéãàë õèéãýýä íèéãìèéí äýýðõ õî¸ð õ¿÷èí òà áèäíèé þó õ¿ñýõ, õýí áîëîõîîñ ¿ë õàìààðíà. Óëñ á¿ëýã õîîðîíäûí áîëîí õóâü õ¿íèé îëîí òàëò õàðèëöàà èõñýæ áèçíåñìåí, äèïëîìàòûí ÿðèà õýë îíöãîé õºãæèæ òîâ÷ öýãöòýé, ¿íýí áîäèòîé ¿ãýýð çîðüñîíäîî õ¿ð÷ èòãýë ç¿òãýë ãàðãàñíû õ¿÷èíä àìæèëò îëæ áàéãàà ºíººãèéí íºõöºëä èëòãýõ óðëàã ÿàãààä çàéëøã¿é õýðýãòýé âý? ãýæ àñóóõ íü èë¿¿ö þì. Èëòãýõ óðëàã, ç¿òãýë ãàðãàñàí õýíèéã ÷, òàíûã ÷: ª º ð ò º º è ò ã ý õ è ò ã ý ë ò ý é á î ë ã î í î .

- Ýâ ýåèéã ýðõýìëýñýí èðãýíëýã õ¿í áîëãîíî.

- Õàðüöààíû ñî¸ë, ÿðèõ ÷àäâàð õîñîëñîí ñàéí èëòãýã÷ áîëãîí õºãæ¿¿ëíý. Èéìä îð÷èí ¿åèéí ñîäîí õ¿í áîë ºðãºí ìýäëýãòýéãýýñ ãàäíà õàðèëöààíû ºíäºð ñî¸ëòîé ñàéõàí ÿðüäàã èëòãýõ óðëàã ýçýìøñýí àñàðõóéí áîëîí íèã¿¿ëñýíã¿é, ¿ëýìæ ñýòãýëòýé

õ¿í áàéõ íü ýý. ßðèõ ýðäýì èëòãýõ óðëàãûã ýçýìøèõ íü ºíºº ¿åèéã õýðýãöýý òºäèéã¿é øààðäëàãà áîëæ áàéíà. Èëòãýõ óðëàã áîë îëíû äóíä ÿðüæ íèéòèéí ºìíº óðàí ÿðóó ¿ã õýëäýã õýëýõ¿éí øèíæëýõ óõààí. Óðàí ÿðóó èëòãýõ¿éí îíîë íîìëîë óðëàãèéã ýðòíèé Ãðåêýýð Ðèòîðèêà ãýäýã áºãººä ýíý ¿ãíýýñ Ðèòîð, Îðàòîð, Ëåêòîð áóþó óðàí èëòãýã÷ ãýäýã ¿ã áèé áîëñîí. ªºðòºº èòãýëòýé áîëîõ íü Òà ººð÷ëºãä캺ð áàéíà óó? Áîëîëã¿é ÿàõàâ. Òà ººðèé㺺 õýð ìýäýõ âý? ªºðòýé㺺 ÿðüæ ¿çñýí ¿¿? Ãàãöõ¿¿ òà ººðòºº ë èòãý ãýñýí ¿ã òàíä åð íü ÿìàð ñýòãýãäýë òºð¿¿ëäýã âý? ¯íýõýýð áèä ººðòºº èòãýõ èòãýëýýð õýð áèëýý. Åð íü òà ºðòºº èòãýõ èòãýëýý ñîðüæ ¿çñýí ¿¿? Àõ ä¿¿ àíä íºõºä îéð äîòíûõíîîñ ÷èíü ººðòºº èòãýëòýé õýí áèëýý ãýæ òóíãààæ ¿çñýí ¿¿? ¯çñýí áîë ÿàãààä ººðòºº èòãýëòýé ãýæ áîäîî âý? ßìàð øàëãóóðààð ¿íýëýâ? ¯íýõýý𠺺ðòºº èòãýëòýé õ¿í ìºí ¿¿? Äóð çîðãîîðîî õ¿í ¿¿? Ǻð¿¿ä õ¿í áèø áèç? Õàìò îëîí, áàãø, ýöýã ýõ, àõ ä¿¿, äàðãà åð íü ººðººñºº ë ººð õ¿í áîë õýíä ÷ áèä ººðººñºº èë¿¿ èòãýäýã þì áèø áèç? ªºðèé㺺 õýðõýí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ âý?, ªºðºº ººðòºº èòãý, ªºðòºº òóñëàõ óõààí, Òàíä ººðººñ ÷èíü ººð õýí÷ òóñ áîëîõã¿é, Ǻâõºí òà ë ººðºº ººðòºº ýçýí, ªºðèé㺺 õàéðëà, ªºðèé㺺 áàÿðëóóë, óðàìøóóë ãýñýí íîì òîâõèìîë, ãàðûí àâëàãóóä ÿàãààä îëíîîðîî õýâëýãäýí òýð íü îëäîö áàãàòàé áàéíà âý? Ýðõýì òà àíçààðàâ óó? Òà ýäãýýð íîì òîâõèìîëîîñ àëèéã íü óíøñàí áý? Òºñºðõºí æèøýý òàòúÿ. ßàãààä ñàéí èëòãýæ ÷àäñàíã¿é âý? ãýñýí àñóóëòàíä õàìðàãäàãñàäûí 42.5% íü ººðòºº èòãýëã¿éãýýñ ãýæýý. Èëãýæ ÷àäàõã¿é áàéõ ãýæ àéñíààñ òàë õóâü íü á¿òýëã¿éòæýý. ¯¿íýýñ ¿çýõýä õ¿í ººðºº ººðòºº èòãýõ èòãýëýýð òóí áàãà áàéäàã áîëîõ íü õàðàãäàæ áàéíà. Òà þó ãýæ áîäîæ áàéíà. Äýýðõ ñàíàëòàé íèéëæ áàéíà óó? Õýí ººðòºº èòãýëòýé áàéæ ÷àäíà ò¿¿íèé ç¿òãýë, õèéñýí àæëûí ¿ð ä¿í, áè ÷àäíà ãýñýí èòãýë ººðò íü õ¿÷ ºãäºã. Æèøýý íü: Áè ÷àäíà ãýæ èòãýýä õýí íýã ºñòºíòýéãýý ýâ ýåýð õàðüöàæ ýâëýð÷ ÷àäñàí áîë, ó÷ðàà îëîëöñîí áîë, áè ÷àäíà ãýñýí èòãýë ç¿òãýëýýð íèéòýä ñàéõàí ÿðèà õèéæ ºãñºí áîë ç¿òãýëèéí ÷èíü ¿ð ä¿í íü þóíû ºìíº òàíüä ººðò ÷èíü áàÿð õººð ñýòãýëèéí õàíàìæûã àâ÷èðíà. Òýð èõ áàÿ𠺺ðèé㺺 óðàìøóóëàõ ººðòºº èòãýõ èòãýëèéã òàíä áèé áîëãîíî. ×àäíà ãýñýí òàíû èòãýë ç¿òãýë äàõèí ÿðèà õèéõ þìñàí ãýñýí õ¿ñýë òýì¿¿ëýëä ººðèéí ýðõã¿é õ¿ðãýæ îþóí óõààíûã ÷èíü ºäººæ óãààñ çàÿàñàí áàõäàëûã ÷èíü õºäºëãºíº. Èíãýæ èëòãýõ óðëàã ººðòºº èòãýëòýé áîëîõîä òàíü òàíä òóñëàíà. Íèéòèéí ºìíº ÿðèõ, íýã õ¿íòýé ÿðèõ àëü ÷ ÿðèà ººðºº ººðòºº èòãýõ èòãýëèéã áèé áîëãîæ ººðèéíõºº ãýñýí á¿õ ÷àäëûã äàé÷ëàí ãàðãàæ ººðºº áóþó áè òºâòýé áèå äààñàí óõààíûã ¿¿ñãýäýã. Ýíý õÿçãààðëàãäìàë óõàìñàðààñ áèå äààñàí óõàìñàðò õ¿ðñýí, èëòãýõ óðëàãèéí áîëîâñðîëûí îðîí äàõü óõàìñàðûí çýðýã àõèñàíûã õàðóóëæ áàéíà. Ýíý óõààí áóñäûí çààâàð äîõèîã¿éãýýð òàíààð þì õèéëãýíý. Õýíèé ÷ îðîëöîîã¿éãýýð þì õèéíý ãýäýã ñýòãýõèéí ¿íäýñ. Ñýòãý, ç¿òãý. Ñýòãýæ ç¿òãýæ ë áàéâàë òà þì á¿òýýíý ãýñýí ¿ã. Þì á¿òýýõýä àëäàà ãàðàõ íü ìýäýýæ ãýâ÷ ç¿ãýýð ñóóõààð ç¿ëãýæ ñóó ãýñýí ¿ãòýé. Òà ººðòºº èòãý. Ñàéí èëòãýã÷ áîëæ ÷àäíà ãýñýí á¿ðýí èòãýë ç¿òãýëòýé áàé. Èòãýëòýé ÿðüæ ñóðàõàä ººðèé㺺 ¿íýìø¿¿ë. ªºðèé㺺 óðàìøóóë áàñ áàÿðëóóë, øàìäóóë. Òà ººðºº ñýòãý, á¿òýý. Õýí ÷ õýçýý ÷ õýëýýã¿é ¿ãèéã ººðººñºº ýð õàé. Òýãýýä îë. Îëñîíîîðîî ººðºº èëòãýëýý áýëòãý. Áýëòãýñýí èëòãýëýý áóñäàä ÿðü. ªºðòºº èòãýëòýé áîëîõîä òàíü ýíý òîì äàäëàãà òóðøëàãà áîëíî. Õýí ÷ ãàðãààã¿é ç¿òãýëýýð ç¿òãý. Õ¿íèéã ãýðýëòýé òàëààñ íü õàð. Á¿¿ ìóó õýë. Áèòãèé ø¿¿ìæèë. Õ¿íä õýëýõ ¿ãèéã ýõëýýä ººðòºº õýëæ áàé. Õýëýýã¿é ¿ã ÷èíèé áîîë, õýëñýí ¿ã ÷èíèé íî¸í áîëäîã. Íî¸íòîé çààëäñàíààñ áîîëîî íîîëîõ íü äýýð. Èéìýýñ ÿðèõ ýðäýì íü õóâü õ¿í, ÿëàíãóÿà çàëóó ¿åèéíõýí õèéãýýä èðãýíøñýí íèéãìèéí øààðäëàãà òºäèéã¿é á¿õíèé çàéëøã¿é õýðýãöýý áîëæ áàéíà. Èëòãýõ¿é íü ñýòãýõ¿éä íºëººëäºã àðãà áºãººä è ò ã ý í ¿ í ý ì ø ¿ ¿ ë ý õ , ÿ ò ã à í ó õ ó ó ë à õ ç î ð è ë ã î ò î é . Ýâ ýåèéã ýðõýìëýñýí íèã¿¿ëñýíã¿é ñýòãýëòýé èðãýíëýã õ¿í áîëîõ íü ¯ã ñºðâºë õýð¿¿ë ãýñýí õýçýýíèé ¿ãòýé. Ýâëýâýë á¿òäýã õîâëîâîë ãóòäàã ãýñýí ¿íýíèé óõààí ÷ áèé. Ìàðãàæ ìóóäàëöàõàä õýí õýí íü áóðóóòàé ìýò õàðàãääàã òºäèéã¿é õî¸óëàà òààòàé ñýòãýãäýë òºð¿¿ëäýãã¿éã áîäîõîä ìàðãàëäàæ ìóóäàëöàõ íü ÿàâ ÷ ñàéí ¿éë áèø áîëîé. Ýíý ìóó ¿éëýýñ ñýðãèéëýõ ãàíöõàí àðãà áèé. Ýíý áîë òà õýð¿¿ë ìàðãààíä îðîëöîõã¿é áàéõ ÿâäàë. Àðãàã¿éí ýðõýíä òà îðîëöäîã þìàà ãýõýä ò¿ðãýí çîãñîîõ àðãà áàéäëûã òà áèä íýãýíò ìýäýõ áèëýý. Òà ìàðò÷èõààã¿é áèç äýý òýñâýð òýñâýðëýõ ø¿¿ äýý. Ýíý àðãûã ýçýìøèõýä òàíü ÷óõàìõ¿¿ ÿðèõ ýðäýì ë òóñëàíà. Òà àíçààðñàí áàéõ ë äàà. ßðüæ ñóðñàí õàðüöààíû ñî¸ë ýçýìøñýí õ¿í äóó öººíòýé áàéäàã. Äóóãàðëàà ÷ íàìóóí 纺ëºí äóóãààð îíîâ÷òîé õýëäýã. ßðèàíû óðàí ÷àäâàð õàðüöààíû ñî¸ë õî¸ðûã õîñëóóëàí ýçýìøñýí õ¿í õýð áàðàãòàé áîë õýí íýãýíòýé õýð¿¿ëèéí àëèì õóâààëöäàãã¿é. Ó÷èð íü íèã¿¿ëñýíã¿é ñýòãýëòýé áîëñîí áàéäàã. Õýðýëäýæ ìóóäàëöàæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñòýé òà òààðàëääàã ë áèç äýý. Ó÷ðàà îëîõã¿é ìóãóéäëàæ áàéãàà õ¿íèéã õàðààä òà þó ãýæ áîääîã âý? Ýíý õ¿íä ¿ã äóòàæ áàéíà ãýæ òà áîääîã óó? Òýãâýë òàíû çºâ, ¿¿íèéã õ¿ì¿¿ñ óõààí äóòëàà ãýëöäýã. Òèéìýý ¿ã çºðâºë ãàð çºðäºã. Ãàð çºðºõºä ãîìäîë òàñàðäàãã¿é. Èíãýõã¿é áàéõ øèëäýã àðãûã èëòãýõ óðëàã òàíä áàòòàé ýçýìø¿¿ëíý.

... Çýð çýâñýã ìèíü áàÿðòàé, ýåëäýí íèéöýõ çîõèðëûí ýðèí çóóí ýõýëëýý. ¯ãèéí óâèäàñààð ÿðèëöàã÷ òàëóóä ó÷ðàà îëîëöîõ øèíý ìÿíãàí ìàíäòóãàé ãýñýí ¿ãýýð ñ¿ëä ìîäíû öýíã¿¿íýý íýãýí õºòëºã÷ íýýæ áèëýý. Ýâ ýåýð ó÷ðàà îëîëöîõîîñ ººð àðãàã¿é öàã ¿å èðæ áàéíà ãýñýí õºòëºã÷òýé áè ñàíàë íèéëæ áàéëàà. Ýâ ç¿éã ñàõèñàí íü, õýí õ¿ëýýöòýé íü íýð õ¿íäòýé ¿ëääýã. Õýí õóðäàí íü áèø, õýí õ¿÷òýé íü áèø, õýí õýëýìãèé íü áèø ýöñèéí ýöýñò õýí òýñâýðòýé íü ÿëàã÷ áîëäîã. Õ¿í ººðºº ìèíèé áóðóó ãýäãýý äîòðîî ìýäýæ áàéãàà õýðíýý ãàäíàà ìèíèé çºâ ãýýä ç¿òãýæ çºð¿¿äëýýä áàéäàã ìºí ÷ ñîíèí ø¿¿. Áè ÷ áàñ ººðòºº íýã èõ çºâ ºãºõã¿é ë áàéíà... ãýæ èõýä óóðëàæ áóõèìäñàí íýãýíòýé íàìóóí 纺ëíººð ÿðüñàí Õàí-Óóë ä¿¿ðãèéí òàìãèéí ãàçðûí íýãýí ò¿øìýëä, òýâ÷ýýðòýé õàíäàæ áàéãàà ÿâäàëä íü áàõàðõàõ ñýòãýë òºðæ áèëýý. Òóõàéí ¿åä òýð ò¿øìýëä áóðóó áàéãààã¿é. Õàðèí íºãºº ýòãýýä íü óóðëàí áóõèìäàæ õýëýõ õýëýõã¿é ¿ãýýð äàéð÷ áàéñàí. Ãýâ÷ òýð òýñâýðòýé áàéñíûõàà òºëºº ÿëàã÷ áîëæ ÷àäñàí. Îâîëçîí óóðëàæ áàéñàí íýãíèéã ýåëäýã ¿ã ÿðèõ ÷àäâàðààðàà 纺ëð¿¿ëýýä çîãñîîã¿é ìèíèé áóðóó ãýæ íºãºº ýòãýýäýýð õýë¿¿ëæ ÷àäñàí áèëýý. Ò¿¿ãýýð ÷ áàðàõã¿é óó÷ëàë ãóéëãàæ ÷àäñàí òýð íýãýí ÿâäàë ñàíààíààñ ãàðäàãã¿é þì. ¯¿íýýñ ¿çýõýä èëòãýæ ÿðèõ ÷àäâàð òàíõèìä, çºâõºí íèéòèéí ºìíº òºäèéã¿é áàñ ãàíöààð÷ëàí óóëçàæ ÿðèõàä óëàì ÷ èë¿¿ èëýðäãèéã äýýðõ æèøýý õàðóóëæ áàéíà. Ãàíöààð÷èëñàí óóëçàëò ºíººäºð äàâòàìæ ºíäºðòýé áîëæýý. Áèçíåñèéí àæèë õýðãèéí èõýíõèéã óóëçàëò ýçýëäýã. Ñóðãóóëü ºãññºí ¿íýìëýõ, äèïëîì, ò¿¿í äýýð áè÷èãäñýí ä¿íãýýñ èë¿¿ òýð õ¿íèé ÿðèõ ÷àäâàð àæèë îëãîã÷èä ñýòãýãäýë òºð¿¿ëäºã. Æèøýý: Íýãýí áàéãóóëëàãûí àæèëòàí öàõèì òîîöîîíû äàìæààíä ñóðàëöàõààð èõ ñóðãóóëèóäààð ÿâæ, íýã òîìîîõîí ñóðãóóëèéí çàõèðàë äýýð öàã àâ÷ îðæýý. Ìýíä óñàà ìýäýæ ººðèéíõºº òóõàé òîâ÷ òàíèëöóóëàí óóëçàæ áóé çîðèëãîî õýëýýä ýöýñò íü óã ñóðãóóëèéí òîõü òóõ, ãÿë öàë áàéäëûí òàëààð öººí ¿ãýýð óðàì õàéðëàæýý. Çàõèðàë ýõëýýä òîîìæèðã¿é ìýò áàéñíàà ÿðèõ òóñàì óëàì àíõààð÷ ýöýñò íü á¿ð õýçýýíèé òàíèëóóä øèã èëýí äàëàíã¿é áîëæ ò¿¿ãýýð ÷ áàðàõã¿é òà ìàíàé ñóðãóóëüä áàãøëàõã¿é þó, öàãààð áàãøëààä àæëàà äàâõàð õèéãýýä ÿâæ áîëíî ø¿¿ äýý ãýñýí ñàíàë òàâüæýý. Çàõèðàëä òýð àæèëòàí ñàéõàí ñýòãýãäýë òºð¿¿ëñýí õýðýã. Èðãýíëýã íèã¿¿ëñýíã¿é áàéæ çºâ ñàéí ÿðüæ ÷àäñàí ãýñýí ¿ã ë äýý. Òà ÷ ãýñýí ìàíàéä àæèëëàà÷ ãýñýí óðèëãà õ¿ñýëò õ¿ëýýæ àâìààð áàéãàà áèç äýý. Òýãâýë òà ÷àäíà. Ãàãöõ¿¿ òà õýíòýé ÷ õýäèéä ÷ ýâ íàéðòàé õàðüöàæ ñàéõàí ñýòãýëýýð õàíäàæ áàé. ßðüæ èëòãýõ óðëàãèéã íèã¿¿ëñýíã¿é ñýòãýë áîëãîí ýçýìøýýðýé. Ýíý óðëàãèéã ýçýìøýýã¿é áîë òà õýçýý ÷ èéì óðèëãà õ¿ñýëò õ¿ëýýæ àâ÷ ÷àäàõã¿é áîëîâ óó. Èðãýíëýã íèã¿¿ëñýíã¿é ¿ëýìæ ñýòãýëòýé ñàéí õ¿í áîëîõîä ÷èíü èëòãýõ óðëàã òàíä òóñàëíà. Èëòãýõ óðëàãèéí îíîëûí ¿íäýñ íü ¿ãèéã çºâ õýëýõýä áîëîí ÿðèõàä îðøèíî. Õàðüöààíû ñî¸ë , ÿðèõ ÷àäâàð õî¸ðûã õîñëóóëàõ íü Ìýðãýæëèéí áà ñîíèðõîã÷äûí õ¿ðýýíä òºäèéã¿é õ¿í á¿ðèéí àæèë àëáàíäàà àõèí äýâøèõ õýðýãñýë, áàÿð áàÿñãàëàí, àç æàðãàë ýäëýõ àðãà, õ¿ì¿¿ñ á¿ëýã õîîðîíäûí îéëãîëöëûí óã ñóðâàëæ áîë èðãýíèé íèã¿¿ëñýíã¿é íèéãýì äýõ ¿ëýìæ ñýòãýëèéí õàðèëöàà ìºí ãýäãèéã òà õ¿ëýýí çºâøººðíº áèçýý. ªíººãèéí õ¿ì¿¿ñèéí õàðèëöàà ºðãºí öàð õ¿ðýýòýé áîëæ ñî¸ë, øèíæëýõ óõààí, ýäèéí çàñãèéí òàëààð õàìòðàí àæèëëàõ, ñîíãóóëüä ºðñºëäºõ, çàõ çýýëèéí íèéãýìä áàéãàà ÿäóóðàë, ò¿¿íèéã äàãààä áèé áîëäîã çºð÷ë¿¿äèéã çîõèöóóëàõ íü íèéãýì òºðèéí ç¿òãýëòýí òºäèéã¿é áàéãóóëëàãà, àéë ºðõèéí òýðã¿¿í, õ¿í íýã á¿ðèéí ÷àäâàðûã ñîðüñîí ÷óõàë àñóóäàë áîëëîî. Òàíû ÷àäâàðûã ÷ áàñ ñîðüæ áàéíà. Ýíý ýìçýã àñóóäëûã øèéäýõýä õîñîëìîë ÷àäâàð òàíüä ãîë òóñëàã÷èéí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýíý. Èðãýíèé íèéãýìä õ¿í ººðºº ººðèé㺺 ¿íýë¿¿ëýõ èë¿¿ áîëîìæ ººðòºº èòãýëòýé áàéõ á¿ðýí ¿íäýñòýé. Ýçýí õè÷ýýâýë çàÿà ò¿øäýã íèéãýì áèëýý. ¯ëýìæ ñýòãýëýýð çºâ ÿðüæ çºâ õàðüöàæ óðëàãòàé õýëýõ íü æèíõýíý ò¿íøëýëèéã áèé áîëãîæ çàõ çýýëèéã õºã溺äºã. ßðèõ ÷àäâàð á¿õèé õàðèëöààíû ñî¸ëòîé õ¿í àæèëä àâíà ãýõ áîëæýý. Òàíüä àëü àëü íü õîñëîæ èëòãýõ óðëàãèéí óõààðëûí îðíû öàãààí òîëãîé áîëñîí õàðüöààíû ñî¸ë òºëºâøèí òîãòñîí óó? Òîãòîîã¿é áîë ...Òàíû çàëãàñàí äóãààð õîëáîãäîõ áîëîìæã¿é áàéíà. Òà äàðàà äàõèí çàëãàíà óó? Òàíû çàëãàñàí óòàñ ò¿ð ñàëãàãäñàí áàéíà, îäîîãîîð çàëãàãäàõ áîëîìæã¿é òóë òà ò¿ð õ¿ëýýãýýä äàõèí çàëãàíà óó? ãýñýí ìîáèêîìûí àâòîìàò õàðèëöààã óÿí íàëàðõàé ñàéõàí äóóòàé õ¿í áàéõ þì, ýåëäýã 纺ëºí õàðüöààòàéã íü ÿàíàà ãýæ ãàéõàí ÿðüæ õºäººãèéí íýãýí àõèí äàõèí ÷àãíàæ áàéí áàéí ñîíñîæ áàéæýý. Øèíý çóóí õýäèéãýýð çîõèðëûí çóóíû ýõýí áîëîâ÷ ¿ëýìæ ñýòãýë ãàðãàõ íü áàéòóãàé ¿ë îéëãîëöîõ õóðö ìàðãàëäààíòàé ¿åòýé òóëãàð÷ áàéíà. Íýã õýñýã íü ýâñüå ãýæ áàéõàä íºãºº õýñýã íü ýñðýã õàíäàæ áàéíà. ßëàíãóÿà ýíý èíãýæ áàéõàä áè ÿàãààä õàðèóã íü ºãºõã¿é áàéõ ¸ñòîé þì áý ãýñýí ºãºº àâààíû ºðñºëäººíººñ õóâü õ¿ì¿¿ñèéí õîîðîíä ºñ õîíçîí ¿ë îéëãîëöîõ ÿâäàë òàñðàëòã¿é ãàðñààð áàéíà. Æèøýý íü: ªãºº àâàà ºñ õîíçîíãèéí ¿¿äýëòýéãýýð 2001 îíä 1438 õ¿í àìü íàñàà àëäàæ ¿ë îéëãîëöñîí õýð¿¿ë ìàðãààíààñ 6467 õ¿í õ¿íä áà õºíãºí áýðòýæ ãýìòæýý. Ýíý íü àðäûí õóâüñãàë, Õàëõ ãîë, 1945 îíû ÷ºëººëºõ äàéíä àëóóëñàí øàðõàäñàí õ¿íýýñ äàâæ áàéíà. ¯¿íýýñ 681 õ¿í àìèà õîðëîñîí. 2002 îí ãàðààä óäààã¿é ÷ àìèà õîðëîã÷èä õýäýí àðâààð íýìýãäæýý. /Õºõ òîëáî, 2002 îí/. ¯¿íýýñ õîéø äàðóé ãóðâàí æèë ºíãºðººä áàéõàä äýýðõ ¿ç¿¿ëýëò áóóðààã¿éãýýð áàðàõã¿é Àçèä 2-ð áàéð ýçäýõ áîëòëîî ºñæýý. 688.000 ýíý áîë ñýòãýöèéí õÿìðàëòàé õ¿ì¿¿ñèéí òîî. Èíãýæ ºñºæ áàéãàà íü íèã¿¿ëñýíã¿é ¿ëýìæ ñýòãýëòí¿¿äèéí íèéãýìä ýçëýõ õóâü ÿìàð áàéãààã õàðóóëæ áàéíà. Äýýðõ ìýäýýã áè÷èã÷ ÿäóóðàë, àæèëã¿éäýë èõýññýíòýé õîëáîí óã ÿâäëûã òàéëáàðëàæýý. Ýíý íü ¿íýíèé õóâüòàé áîëîâ÷ ãîë ¿íýí áèø. Ãîë ¿íýí íü õ¿ì¿¿ñ ýâ íýãäýëã¿é áîëæ, õàéðëàõ ñýòãýëýý ãýýæ, ººðòºº èòãýõ èòãýëýý àëäàæ íèã¿¿ëñýíã¿é ¿ëýìæ ñýòãýëýý áàðæ áàéãààãààð òàéëáàðëàãäàíà. Áàÿñàõ óðàìøèõ þìã¿é, áàõàðõàõ õ¿ëýýõ õ¿íã¿é, ÿìàð íýã çîðèëãîã¿é õýíèé ÷ èòãýë àëäàð÷ èðýýä¿éã¿é áîëäîã. Çîðèëãîòîé õ¿í ìºíãºòýé õ¿íýýñ èë¿¿. Çîðèëãîã¿é ìºíãºã¿é áàéæ áîëíî. Ãàãöõ¿¿ ñýòãýëèéí õàòã¿é ë áàéæ áîëîõã¿é. Àìüäðàõûí àðãà òàñàðâàë ¿õýõèéí ¸ð îðäîã ãýäýã. ¯ã¿é, àìüäðàõûí àðãà òàñàðäàãã¿é, õàðèí õ¿íèé óõààí áàðàãäàæ îþóí ñàíàà íü õîîñðîõ ¿å ãàðäàã. ×óõàì ýíý ¿åä ë èéì áàéäàëä îðñîí õ¿í õýí íýãòýé îéëãîëöîõîä õýö¿¿ áàéäàã. Òèéìäýý ÷ ãàíö ñàéõàí ¿ãýýð äóòàæ ÿâàà õ¿íä ãàðöààã¿é ò¿¿íèéã íü îëæ õýë ãýñýí áèçýý. Õ¿íä îéëãîëö ãýæ õýë çàÿàñàí, ìàëä òèéðýëö ãýæ õºë çàÿàñàí. Îéëãîëöîæ ýå ýâèéã ñàõèõ õýö¿¿ ÷ îéëãîëöîõîîñ ººð àðãàã¿é. Ó÷èð íü 1 õóâüñãàë 2 äàéíä àëäñàíààñ èë¿¿ õ¿íýýð òàéâàí öàãò õîõèðñîí õàðàìñàëòàé áàðèìòûã äàõèí äóðäìààðã¿é áàéíà. Èëòãýõ óðëàãèéã ýçýìøèõ íü õýö¿¿ áèø - Þóíû ºìíº èëòãýæ ÿðèõ óðëàãèéí îíîë àðãà ç¿éã ìýääýã áàéõ.

- ¯ãèéã áóñäàä õýëýõèéí ºìíº ººðòºº õýëæ çàíøñàí áàéõ.

- Áóñäûã ìóóëäàãã¿é, àëäàà äóòàãäëûã íü óó÷èëäàã ñàéõàí ñýòãýëòýé áàéõ.

- Óóðëàæ áóõèìääàãã¿é íèã¿¿ëñýíã¿é ¿ëýìæ ñýòãýëòýé áàéõ øààðäëàãóóäûã àìüäðàëäàà õýâø¿¿ëäýã òýñâýð òýâ÷ýýð øàëãàñàí óðëàã þì. Ýíý óðëàãèéã íýí ò¿ð¿¿í ýçýìøñýí áàéõ õ¿ì¿¿ñ áîë áàãø ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷èä, îþóòàí ñóðàëöàã÷, àëáàí õààã÷èä, õóäàëäàà íàéìàà ýðõëýã÷, ºì㺺ëºã÷, õóóëü÷èä, ºðõèéí òýðã¿¿ëýã÷èä þì. Áàãø ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷èä áîë èëòãýõ óðàí ÷àäâàðûã æèíõýíýýð íü ýçýìøèã÷èä ìºí. Ýíý ÷àäâàðûã ýçýìøñýí áàãø áîë Öåöèðîíîîñ ÷ èë¿¿ äóóãàð÷ áîëíî. Áàãø õ¿í ìýäëýã çààõ àðãà, ÿðèõ ÷àäâàðûí àëü íýãýýð äóòàõ ó÷èðã¿é. Èëòãýõ óðëàã äàìæààíä ñóðàëöàã÷èä èëòãýõ óðëàã õè÷ýýë çààëãàñàí îþóòíóóäààñ èëòãýõ óðëàã õè÷ýýë õýðýãòýé þó? ãýñýí àñóóëãûí ä¿íãýýñ ¿çâýë: Ýíý õè÷ýýë èõ õýðýãòýé, óñ ÷àíäìàíü ýðäýíý ãýäýã áîë èëòãýõ óðëàã õ¿íèé ýðõýì ýðäýíý. Ýíý õè÷ýýëèéã åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí àõëàõ àíãèéíõàíä ÿàðàëòàé îðóóëàõ õýðýãòýé. Èëòãýõ óðàí ÷àäâàð óñ àãààð øèã õýðýãòýé ¿å èðæ ÿâíà. Áóñäûã ñîíñîæ ñóðíà, ìýäëýã íýìýãäýíý, ººðèé㺺 çºâ èëýðõèéëæ ÷àääàã áîëíî, àñàðõóé, íèã¿¿ëñýíã¿é, ¿ëýìæ ñýòãýëòýí îëíîîðîî òºðíº. Èëòãýõ óðëàã õýðýãòýéãýýð áàðàõã¿é á¿ð øààðäëàãàòàé ãýæ 100% ìàãàäëàí áàòëàìæèëñàí áàéíà. ̺í ìàø èõ õýðýãòýé ýíý õè÷ýýë àðâàí æèëä ñóð÷ áàéõàä ìèíü îðîîã¿éä õàðàìñàæ áàéíà. Ìèíèé õóâüä þì ë áîë óðüòàæ äóóãàðäàã, íóóãààä ÿàõàâ õîâ æèâ ÿðèõ ñîíèðõîëòîé. Õ¿íèéã ìóóëàõ íü ñàéõàí þì øèã ñàíàãääàã áàéñíàà áîëüñîí. Ìàíàé àíãèéíõàí ÷è á¿ð øàë ººð õ¿í áîëæýý ãýæ áèëýý. ßðèõ õ¿íòýéãýý äóóã¿é ºíãºðºõ íü íºõðèéã àëääàã, ÿðèõã¿é õ¿íòýéãýý õýëýëöýõ íü ¿ãýý àëääàã ãýñýí èëòãýõ óðàí ÷àäâàð õè÷ýýëýýð õýëýëöýãäñýí ÿðèà íàìàéã èõ ººð÷èëñºí. Ãýõäýý õè÷ýýë îðäîãã¿é ãýýä øàëòàã òîî÷èëã¿éãýý𠺺𺺠áèå äààæ ñóðàëöàæ ÷ áîëíî ø¿¿ äýý. Áàäàð÷èéí Ãýðýë “Èëòãýõ óðëàã”

4 ßðóó ñýòãýã÷

Ãàäààä õýëèéã ñóðàõ çàð÷èì

Ìàíàé ñóðãàëòûí ãîë çàð÷èì áîë ººðºº áèåý äààæ àíãëè õýëèéã ñóðàõ ÿâäàë. Áàãø çºâõºí ÿàæ ñóðàõ àðãûã íü ë çààæ ºãíº. Åð íü õ¿í 2 òºðëèéí ñýòãýõ¿éòýé áàéäàã: 1. Á¿òýýë÷ ñýòãýëãýý, 2. Áýëýí÷ëýõ ñýòãýëãýý Á¿òýýë÷ ñýòãýëãýýòýé õ¿í ãýæ ÿìàðâàà þìíû ¿ç¿¿ðèéã íü ë ãàðãààä ºã÷èõºä öààø íü õºâð¿¿ëýýä ó÷ðûã íü îëæ ÷àääàã õ¿íèéã õýëíý. ªºðººð õýëáýë, èéì õ¿íä çàãàñ áàðèõ àðãûã íü ë çààãààä ºã÷èõºä áîë÷èõëîî ãýñýí ¿ã. Áýëýí÷ëýõ ñýòãýëãýýòýé õ¿í ãýæ õ¿íýýñ áýëýí þì ãîðüäñîí çàëõóó õ¿íèéã õýëíý. Èéì õ¿íèé àìàíä çàãàñûã íü õèéæ ºãºõ õýðýãòýé áîëäîã. Íýã çàãàñ õèéõýýð äàõèàä íýãèéã õèéãýýä ºãºº÷ ãýõ ìýò. ßã ë èõ çàëõóó, áàãà çàëõóó õî¸ðûí ¿ëãýð øèã. Áàãà çàëõóó èõ çàëõóóãèéíäàà î÷èõ ãýýä 20 æèë çàëõóóð÷ àðàé ãýæ íýã î÷îîä “Ãóðèëûí ãàìáàíç àâààä ºã” ãýõýä íü “Ìèíèé íóðóóí äýýð ýëä÷èõ” õýìýýæýý. Èõ çàëõóó “×è åð íü íàäààð çàëõóó çààëãàõ õ¿í áèø õàðèí íàäàä çàëõóó çààõ õ¿í áàéíà” ãýýä õººæýý. ßã ë ¿¿í øèã “Íàäàä àíãëè õýë çààãààä ºãºº÷” ãýýä çàðèì õ¿ì¿¿ñ íàä äýýð èðäýã. Áè òýäýíä “Òà àíãëè õýë ñóðàõûí òóëä ººðºº åð íü þó õèéñýí õ¿í áý?” ãýæ óóðëàäàã. Ýíý áèäíèé áóðóó áèø. Ìàíæèéí äàðëàëä 200 æèë, ñîöèàëèñò íèéãýìä 70 æèë áàéõäàà áèä çºâõºí þìûã íýã òàëààñ íü õàðæ ñóðñàí. Äîðæ ñàéí, Äóëìàà ìóó. Òýãâýë Äîðæèä áàéãàà ìóó ÷àíàð, Äóëìààä áàéãàà ñàéí ÷àíàðûí òóõàéä áîäîõûã ÷ õ¿ñýëã¿é ÿâæ èðæýý. ¯¿íèéã ë áýëýí÷ëýõ ñýòãýëãýý ãýæ íýðëýäýã. ßã ë ýíý ñóë òàë äýýð ÷èíü ÿíç á¿ðèéí çàëüòàé õ¿ì¿¿ñ àæèëëàæ áàéíà ø¿¿ äýý. ×è ¿õýõ ãýýä áàéíà, õàòàõ ãýýä áàéíà ñàÿ òºãðºã ºã. Òýãâýë áè ÿíçàëæ ºãüå ãýýä ë í¿¿ðð¿¿ íü íóëèìàõ, òóðãèõ, òàøóóðäàõ, ñýëýìäýõ, öîõèõ, õàðààõ, åðººõ çýðãýýð õ¿ì¿¿ñèéí ñýòãýëýýð òîãëîæ áàéíà. Äàõèí õýëüå. Õ¿í çºâõºí ººðºº ººðòºº ë òóñëàæ ÷àääàã þì ø¿¿. Ǻâõºí õºäºëìºð õèéñýí õ¿í ë ñàéí ÿâäàã. Õýë ñóðàõ ãýäýã ÷èíü áàñ ë àäèëõàí ø¿¿ äýý. Õýðýâ áè àíãëè õýë ñóðàõ ãýæ áàéãàà õ¿¿õäýä ¿çãýý áýëýãëýýä “×è íààä ¿çãýý õ¿ç¿¿íäýý ç¿¿ãýýä áèåíýýñýý ñàëãàæ áîëîõã¿é. Òýãâýë ÷è àíãëè õýë ñàéí ñóðíà. ßàãààä ãýâýë íààä ¿çãýíä ÷èíü ìèíèé îþóí óõààíû ýíåðãè øèíãýñýí áàéãàà” ãýâýë þó áîëîõ áèëýý. Çàðèì áýëýí÷ëýõ ñýòãýëãýýòýé õ¿ì¿¿ñ íàäààñ “Òà øóóä ë ï¿¿ ïàà ãýýä õýë ñóðãàäàã þì óó?” ãýæ àñóóäàã. Àðàé ÷ äýý, áè ÿìàð èëáý÷èí, øèäòýí áèø. Ǻâõºí çºâ õºäºëìºðëºñºí õ¿í ë õýë ñóðäàã þì ø¿¿. Ìîíãîëûí õ¿í àìûí 60%-íü áýëýí÷ëýõ, 40%-íü á¿òýýë÷ ñýòãýëãýýòýé ãýæ áè áîääîã. Ãýõäýý òà “áè áýëýí÷ëýõ ñýòãýëãýýòýé õ¿í” ãýæ ñàíààãààð óíàõ õýðýãã¿é. Òà á¿òýýë÷ ñýòãýëãýýòýé õ¿í áîëæ ÷àäíà. Íýã ç¿éëèéã îëîí òàëààñ íü ÿðèëöàõàä ë õ¿íèé áýëýí÷ëýõ ñýòãýëãýý ìºñ ìýò õàéëæ ýõýëäýã. Íýã õàéëààä ýõýëáýë óñ ìýò óðñàíà. Áè ÷ áàñ èéì ñýòãýëãýýòýé áàéñàí. ªºðººñºº óõààíòàé õ¿íòýé õýäõýí öàã ÿðèëöàõàä ë õ¿íèé ñýòãýëãýý ººð÷ëºãääºã. Ãýíäýíáààòàð áàãøòàé 7 öàã, Äàøáàëáàð áàãøòàé 6 öàã ÿðèëöàõàä ë ìèíèé áèçíåñèéí áýëýí÷ëýõ ñýòãýëãýý, ìºí ÷àíàðûí ìóëãóé áîäîë ìèíü àðèëæ áè á¿òýýë÷ ñýòãýëãýýòýé áîëñîí. Çà èíãýýä õè÷ýýëäýý îðú¸. Îäîî àâèàíóóäàà àâ÷ ¿çüå. Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèà À. Äóóòàé ãèéã¿¿ëýã÷ 15 1. [b]- ìîíãîë Á-òýé àäèë äóóäíà.

2. [d]- ìîíãîë Ä-òýé àäèë äóóäíà.

3. [dæ]- ìîíãîë õàòóó Æ-òýé àäèë õýëíèé õîéãóóð äóóäíà.

4. [æ]- ìîíãîë 纺ëºí Æ-òýé àäèë õýëíèé óðäóóð äóóäíà.

5. [g]- ìîíãîë Ã-òýé àäèë äóóäíà.

6. [l]- ìîíãîë Ë-òýé àäèë äóóäíà.

7. [m]- ìîíãîë Ì-òýé àäèë äóóäíà.

8. [n]- ìîíãîë Í-òýé àäèë äóóäíà.

9. [v]- ìîíãîë Â-òýé àäèë. Ãýõäýý äýýä ¿¿äýí ø¿äýý äîîä óðóóëòàéãàà íèéë¿¿ëýõ áóþó ø¿ðã¿¿ëæ äóóäíà.

10. [z]- ìîíãîë Ç-òýé àäèë äóóäíà.

11. [h]- õàìðûí Í ãýæ íýðëýå. Í àâèàã õàìðààðàà õýë 12. [¶]-õýëýý õàçäàã Ä ãýæ íýðëýå. Õýëýý äýýä, äîîä ¿¿äýí ø¿äí¿¿äèéíõýý çàâñðààð áàéðëóóëæ Ä àâèàã äóóäíà.

13. [i]-öî÷ìîã È ãýæ íýðëýå. Îðîñ õýëíèé “è êàðîòêîå” ãýñýí àâèà þì. Ýíý àâèàã öî÷îîæ áàéãàà þì øèã îãöîì õýë. ÉÀ-ã ß, ÉÝ-ã Å, ÉÎ-ã ¨, ɯ-ã Þ ãýæ äóóääàã.

14. [r]-ã¿íçãèé Ð áóþó ýýòýí Ð ãýæ íýðëýå. Õýëýý õîéø íü õîòîéëãîæ Ð àâèàã íýã óäàà äóóäíà. Õýëíèé õîòîéëò ººðò äàðàìò áîëîõîîðã¿é áàéõ áà åðºíõèé人 ìîíãîë ãóòëûí õîíøîîð øèã áàéâàë ç¿ãýýð. Õýðýâ õýòýðõèé õîéø íü õîòîéëãîâîë Ẻëæèñ öóòãàõ òóë äýìèé þì.

15. [w]-õóöäàã  ãýæ íýðëýå. Ãýõäýý ýíý áîë õàâ õàâ ãýñýí õóöàëò áèø ø¿¿. Òèéì íýã 15 îð÷èì íàñòàé õàìàã ø¿ä íü óíàñàí õºãøèí íîõîé õààÿà èíãýæ õóöäàã. Ýíý àâèàã äóóäàõäàà óðóóëàà ¯ ¿ñýã äóóäàõòàé àäèë öîðâîéëãîí îãöîì òàòàæ äóóäíà. Á. Äóóã¿é ãèéã¿¿ëýã÷ 9 1. [f] ¯¿äýí ø¿äíèé ô ãýæ íýðëýå. Äýýä ¿¿äýí ø¿äèéã äîîä óðóóëòàé íèéë¿¿ëæ áóþó ø¿ðã¿¿ëæ äóóäíà. ¯¿íèéã îðîñ ñóðãóóëü òºãññºí õ¿¿õä¿¿ä èõ öýâýðõýí äóóääàã. Ìîíãîë õýëýíä ýíý íü ¿ñãýýð áàéäàã áîëîâ÷ àâèàãààð áàéäàãã¿é. Åð íü ìîíãîë õýëýíä ¿¿äýí ø¿äíèé àâèà áàéäàãã¿é. Æ íü: áèä ÔÀÁÐÈÊ ãýäýã ¿ãèéã ÏÀÁÐÈÊ ãýæ Ï-ýýð äóóääàã ø¿¿ äýý. Òýãýõëýýð ¿¿äýí ø¿äíèé Ô àâèà áîë èõ ãàæ, ìîíãîë õýëýíä áàéäàãã¿é àâèà þì. Áè òà íàðò ººðèéí àìüäðàëä òîõèîëäñîí íýãýí æèøýýã ÿðüæ ºãüå. Áè öýðãèéí àëáà ò¿ð õààæ áàéëàà. Ãýòýë íýã ºäºð àíãèéí äàðãà ºðººí人 íýãýí àòàìàí ãýãääýã öýðãèéã äóóäàí çàãíàæ áàéâ. Òýð àòàìàí øèíý öýðýã çîä÷èõîæ. Øèíý öýðýã íü îðîñ ñóðãóóëü òºãññºí çàëóó áàéñàí þìñàíæ. Àíãèéí äàðãà “×è ÿàãààä øèíý öýðýã çîäîâ?” ãýæ àñóóõàä íºãºº àòàìàí öýðýã íü “¯ã¿é äàðãàà, ýíý ÷èíü ìîíãîëîîð ÿðèõã¿é ãàäààäààð ÿðüæ ìàÿãëààä áàéíà” ãýâ. Ãýòýë äàðãà “ßàæ ìàÿãëààä áàéíà àà?” ãýõýä öýðýã “ÁÀÀÏÈË ïå÷åíèéã ÁÀÀÏÈË ãýæ ìîíãîëîîð õýëýõã¿é ÂÀÔËÈ ãýæ ãàäààäààð õýëýýä áàéíà” ãýæ áèëýý. Äàðãà òýð öýðýãò “Äàõèæ èíãýæ õ¿í çîäîæ áîëîõã¿é” ãýæ õýëýýä “Õàðèí ÷ ÂÀÔËÈ ãýæ õýëýõ íü ñî¸ëòîé þì áàéíà” õýìýýí îéëãóóëæ ºã÷ áèëýý. Òýãñýí õýñýã õóãàöààíû äàðàà ÁÎËÜÁÎÎË òîãëî¸ ãýýä ìîíãîëîîð õýë÷èõã¿é ÂÀËÅÉÁÎË òîãëî¸ ãýæ ãàäààäààð ÿðèàä áàéíà ãýýä äàõèàä çîäñîí áàéñàí. Õîæèì íü áè áàãø áîëîîä ÿàãààä òýð öýðãèéí ÷èõýíä ÂÀÔËÈ, ÂÀËÅÉÁÎË õî¸ð òèéì çýâ¿¿í ñîíñîãääîã þì áîëîî ãýæ ãàéõäàã áàéâ. ßàõ þó áàéõàâ. ¯¿äýí ø¿äíèé Ô,  ìîíãîë õýëýíä áàéõã¿é áîëîîä ë òèéì çýâ¿¿í ñîíñîãäîõã¿é þó. Åð íü íýã õýëýíä áàéõã¿é àâèà íºãºº õýëýíäýý èõ ãàæ ñîíñîãääîã. Æ íü: ×èíçîðèã ãýõèéã õÿòàä àÿëãààð ×è-íè-çî-ðè-ãóà ãýâýë ×èíçîðèã óóðëàõ ë áîëíî. Çàðèì FM-í õºòëºã÷èä ¿ã íü ìîíãîë, àÿëãà íü àíãëèàð ÿðüäàã áîë÷èõëîî. Ñàéí óó? Þó áàéíà?, áàÿðòàé ãýõèéã àíãëè õýëíèé Hello! How are you? Goodbye ãýäýã øèã óÿíãàëóóëæ ÿðüäàã áîëëîî. Èíãýæ íÿëóóð÷ áàéæ àäàãëàæ õ¿íä áóðóó îéëãîëò ºãâºë ÿàíà? Åð íü õýë õîëüæ ÿðèíà ãýäýã áîë îíö þì áèø. Àíãëè áîë àíãëèàð, ìîíãîë áîë ìîíãîëîîð ë ÿðèõ õýðýãòýé. Àíãëè õýë èõ îãöîì ºðãºëòòýé õýë þì. Ãýòýë ìîíãîë õýë íàìóóí óñíû óðñãàë øèã àÿëãàòàé õýë þì. Àíãëè ìîíãîë õýëèéã õîëüæ ÿðüæ áàéãàà îäîíöîðóóäûã õàðàõààð íàäàä èõ ýâã¿é ñàíàãääàã. Òýãýýä ÷ ìàíàé ìîíãîë÷óóä àõ çàõ õ¿íèéõýý äýðãýä àðàé ÷ èíãýæ íÿëóóí õîîëîéãîîð ÿðüäàãã¿é áàéõàà. Çà òýãýõëýýð ¿¿äýí ø¿äíèé Ô ìààíü ãàæ àâèà áîëîâ÷ äóóäàõàä èõ àìàðõàí, åð人 ë äýýä ¿¿äýí ø¿äèéã äîîä óðóóëòàé íèéë¿¿ëýõýä ë äóóäàãäàíà.

2. [h] Ǻºëºõ Õ ãýæ íýðëýå. Õ àâèàã èõ 纺ëºí áàðàã àìüñãàë ãàðãàõ òºäèé äóóäíà. Í¿äíèé øèë öàíòàõàä ¿ëýýõ ìýò òýð àâèà þì. Æ íü: Hong-Kong [‘ho? ‘ko?]. Çàðèìäàà Õ áàðàã áàéõã¿é þì øèã 纺ëºí äóóäàãääàã áîëîâ÷ çàðèìäàà ìîíãîë Õ øèã õàòóó äóóäàãääàã. Æ: he [hi:] 3. [k] Ìîíãîë Ê-òàé àäèë äóóäíà.

4. [p] Ìîíãîë Ï-òýé àäèë äóóäíà.

5. [s] Ìîíãîë Ñ-òýé àäèë äóóäíà.

Àíãëè õýëíèé ºðãºí õýðýãëýãääýã 200 ¿ã [t] Ìîíãîë Ò-òýé àäèë äóóäíà. Ýäèéí çàñàã÷ Ñ.Ãàíáààòàð àíãëè õýëèéã ñóð÷ õ¿í á¿ðò [?] Ìîíãîë Ø-òýé àäèë äóóäíà. õàìãèéí ºðãºí õýðýãëýãääýã 200 ¿ãèéã ñàíàë áîëãîæ áàéíà 1. Achive /ý÷èèâ/- õvðýõ, ãvéöýýõ, áèåëvvëýõ [t?] Ìîíãîë ×-òýé àäèë äóóäíà.

2. Agree /ýãðèè/- çºâøººðºõ, ñàíàë íýãäýõ, äýìæèõ [q] Õýëýý õàçäàã Ò ãýæ íýðëýå. Õýëýý äýýä äîîä ¿¿äýí ø¿äíèéõýý õîîðîíä áàéðëóóëæ Ò 3. Appreciate /ýïðèøýéò/- òààëàãäàõ, èëvv òààëàõ, ºíäðººð víýëýõ 4. Believe /áèëèèâ/- íàéäàõ, èòãýõ,víýìøèõ àâèàã äóóäíà. Æ: this [qis] 5. cheap /÷èéï/- õÿìä, ñóë äîðîé, õàðàì÷ Ýãøèã àâèà 6. dream /äðèéì/-çvvä, ìºðººäºõ,ñàéõàí çvéë 7. eager /èéæý/- õîðõîéñîõ, ýð÷ õv÷òýé À. Áîãèíî ýãøèã 7 8. extremely /ýêñòðèìëè/- víýõýýð, ÿã, òóéëûí 1. [e] Ìîíãîë Ý-òýé àäèë äóóäíà. Ãýõäýý àíãëè õýëíèé áîãèíî ýãøèã ìîíãîë õýëíèéõýýñ 9. feel /ôèéë/- óõàæ îéëãîõ, ìýäðýõ 10. free /ôðèé/- ÷ºëººòýé, çàâòàé víýãvé àðàé óðò áàéäàã.

11. lead /ëèéä/- óäèðäàõ, ìàíëàéëàõ, æîëîîäîõ 2. [i] Ìîíãîë È-òýé àäèë äóóäíà.

12. meet /ìèéò/- ó÷ðàõ, óóëçàõ, òàíèëöàõ 3. [o] ìîíãîë Î-òîé àäèë äóóäíà. Æ: not [not]. Ãýõäýý ñ¿¿ëèéí ¿åèéí Îðîñ-Àíãëè òîëèíä 13. need /íéèä/ - õýðýãòýé áàéõ, øààðäàãäàõ 14. secret /ñèêðèò/- íóóö, íóóãäìàë [o]-èéí îðîíä [J] ãýñýí òýìäýãëýãýýã õèéõ áîëñîí áà ýíý íü çºâõºí çàðèì ¿ãýí äýýð 15. succeed /ñàêñèéä/- àìæèëò îëîõ, àìæèëòàä õvðýõ èëýðäýã. Ýíý àâèàã À-ãèéí ýðëèéç Î ãýæ íýðëýå. Î-ã À þì øèã äóóäíà. Æ: doktor [dJktý] 16. sweet /ñâèéò/- àíõèëóóí àìòòàé, õººðõºí 17. ability /àáèëèòè/- ìýäëýã,÷àäâàð, àâúÿàñ ¿¿íèéã ÄÎÊÒª áèø ÄÀÊÒª ãýæ óíøèíà.

18. business /áèéçíèñ/- àæèë, àðèëæàà véë àæèëëàãàà 4. [L] Ìîíãîë õýëíèé À-òàé àäèë äóóäíà. Åð íü àíãëè õýëíèé áîãèíî ýãøèã ìîíãîë 19. busy /áèéçè/ - çàâãvé, ÷ºëººãvé 20. consider /êîíñèéäýð/- áîäîõ, vçýõ,....äàãóó õýëýëöýõ õýëíèéõýýñ àðàé óðò äóóäàãääàã ãýäãèéã áèä äóðäñàí áèëýý.

21. delicious /äýëèéøñýñ/- àìòòàé, òààòàé ìýäðýìæ 5. [u] Ìîíãîë ¯-òýé àäèë äóóäíà. Æ: bull [bul].

22. different /äèéïôðèíò/- ººð, ÿëãààòàé 23. difficult /äèéôèêvëä/- õvíä õýövv, áýðõ ÿðâèãòàé 6. [ý] Ìîíãîë ª àâèàã èõ ñóë ÷ þì øèã, ºâ÷¿¿íèéõýý òýð¿¿õýí òýíä ÷ þì øèã îãöîì diligent /äèëèéæýíò/- îðîëäëîãîòîé, õè÷ýýíãvé äóóäíà. Æ: sister [‘sistý]. Ýíý àâèà íü èõ ìýäðýìæ øààðäñàí àâèà þì. Åð íü õýë ñóðàõàä 24.

25. efficient /ýôèéøíò/- vð ävíòýé, ÷àäâàðëàã 26. interesting /èíòýðýñòèí/- ñîíèðõîëòîé, ñîíèí ìýäðýìæ èõ ÷óõàë. live /ëèéâ/- àìüäðàõ, îðøèõ Ìàíàéõàí þìûã èõ õèéñâýðýýð ãî¸÷èëæ áîääîã. Õýë ñóðíà ãýõýýð È ñóðãóóëèéí òîì öàãààí 27.

28. million /ìèëèîí/- ñàÿ áàãàíóóä í¿äýíä íü õàðàãäààä, òîì òîì ñóðàõ áè÷ã¿¿äèéí àðä ñóóãààä, óðä íü öàãààí ñàõàëòàé 29. rich /ðèé÷/- ýëáýã, áàÿí òàíñàã 30. sick /ñèéê/- ºâ÷òýé, çàëõñàí, ãîìäñîí ýðäýìòýí áàãø íîì çààãààä, ººðºº ÷èõýíäýý ÷èõýâ÷òýé æàðãàëòàéãààð èíýýæ áóé ä¿ð òºðõ 31. silly/ñèëëèé/- èíýýäòýé, òýíýã, óõààí ìóóòàé áóóäàã. Ãýòýë ¿íýí õýðýãòýý õýë ñóðíà ãýäýã áîë ¿ãýý ñàéí öýýæëýýä õîîðîíä íü õîëáîæ 32. think /òèéíê/- áîäîõ, víýìøèõ, ñàíàõ, òààìàãëàõ visit /âèçèò/- çî÷ëîõ, î÷èõ, àéë÷ëàõ øóóä ÿðèõûã ë õýëæ áàéãàà þì. Åð íü õ¿í ãàäààä õýëèéã àìüä õàðüöààãààð ë ñóðäàã ø¿¿ äýý. 33.

34. wish /âèéø/- õvñýõ, òýìvvëýõ, õvñýë, äóðëàë Àíãëè õýëíèé ºðãºëò èõýâ÷ëýí 1-ð ¿å äýýðýý áàéäàã. Ìîíãîë õýëíèéõ ÷ ìºí àäèë. Ãýõäýý àíãëè 35. anybody /ýíèáîäè/ - õýí íýãýí, õýí ÷ anything /ýíèòèéíã/- ÿìàð íýãýí õýëíèé ºðãºëò èõ îãöîì îðæ èðäýã. Ìèíèé õóâüä àíãëè õýëíèé ºðãºëòèéã äàëàéí äàâàëãàà õàä 36.

37. benefit /áýíèôèéò/- àøèã òóñ, àøèã, òóñ õvðòýõ àëãàäàõ àãøèí, ºðãºëòã¿é ¿åèéã õàä àëãàäñàí óñ áóöàæ óðñàõ àãøèí ãýæ ìýäýðäýã. Õýðýâ òàíä 38. depend /äýïýýíä/- õàìààðàõ, øàëòãààëàõ èíãýæ áóóõã¿é áîë âàãîíû êîðèäîðò ãàð òîðìîç õýìýýõ óëààí áàðèóëûã îãöîì äîîø íü ãýíýò 39. develop /äýâýýëevï/- õºãæèõ, õºãævvëýõ, äýâøèõ energy /ýýíèðæè/- ýíåðãè, ÷àäàâõè, ýð÷ õv÷ òàòàõ òýð àãøèíã ºðãºëòòýé ¿å ãýæ îéëãîõ õýðýãòýé. ×óõàì èéì îãöîì ºðãºëòòýé ó÷ðààñ àíãëè 40.

41. especially /ýñïýýøëè/- ÿëàíãóÿà, åðºíõèé人 õýë ðîê ïîï õºãæìèéí õýë áîëñîí þì. Ýëâèñ Ïðåñëè, Áèòëç, ÀÁÁÀ, Êóðò Êîáýéí, Àêóà ãýýä ë 42. essential /ýññýýíøë/ - ñàëøãvé, ÷óõàë, víäñýí everybody /ýâðèáàäè/- ávãäýýðýý, õví ávð õàìàã ñàéí õàìòëàã äóó÷èä àíãëè õýëýýð äóóëäàã áàéñàí, áàéãàà ÷ áèëýý. ßàãààä èòàëèàð äóóëæ 43.

44. everything /ýâðèòèíã/- þì ávð, ávõ þì áîëîõã¿é ãýæ. Èòàëè õýëíèé ¿å áîëãîí Una chittarra mia ãýõ ìýò÷èëýí òîä æèãä ñîíñîãääîã ó÷ðààñ 45. excellent /ýýêñýëýíò/- îíöãîé ñàéí, ãîéä 46. expensive /ýêñïýéíñèâ/ - víýòýé õàéð, íàð, ñàð, îääûí òóõàé óÿíãûí äóóíä ë òîõèðîìæòîé. Ãåðìàí õýëíèé ¿ã Sind sie gestern 47. forget /ôîãýò/- ìàðòàõ, óìàðòàõ Abend nach dem Deutschland gegangen ãýõ ìýòèéí èõ óðò òýãýýä ÷ ºðãºëò íü îãöîì áèø øèð¿¿í 48. fresh /ôðýéø/- öýíãýã, öýâýð, øèíý, ýðvvë generous /æåéíåðîñ/- ºãëºã÷, ýíãèéí áóñ, ºãººìºð àÿëãàòàé ó÷ðààñ öýðãèéí ìàðø ìýòýä ë þó þì ãýõýýñ ðîê õºãæèìä îíö áèø. Ôðàíö õýë ãýõýä 49.

50. guess /ãýýññ/ - òààõ, òààìàãëàõ, òºñººëºë Je ne suis pas d‘accord ãýõ ìýòèéí äàíäàà ñ¿¿ëèéíõýý ¿å äýýð ºðãºëòòýé ó÷ðààñ äèñêî õýëáýðò 51. impress /èìïðýññ/- ñýòãýë õºäëºõ, ñýòãýãäýë òºðvvëýõ intelligent /èíòýëèéæýíò/- óõààëàã, óõààíòàé òààðäàãã¿é. Õºãæèì ýõëýõýä á¿æèãëýæ áàéãàà õ¿í ýõíèé öîõèëòîîð ë ãàðàà õºäºëãºäºã. Ãýòýë 52.

53. pleasure /ïëýýæeé/- òààëàìæ, õvñýë òààëàë ôðàíöààð äóóëàõàä 2 äàõü ºðãºëòººð õºäëºõ áîë÷èõîîä èõ ýâã¿é áàéäàã. ÀÁÁÀ Øâåäèéí, Ìîäåðí 54. question /êvýé÷ýí/- àñóóõ, àñóóëò, àñóóäàë, ýðãýëçýý Òîîêèí Ãåðìàíû, Àêóà Äàíèéí õàìòëàã ìºðò뺺 àíãëèàð äóóãàà äóóëäàã ãîë øàëòãààí íü ¿¿íä ë 55. remember /ðèìýìáýý/- ñàíàõ, ìýäýõ, äóðñàõ 56. special /ñïýéøë/- îíöãîé, òóñãàé áàéãàà þì. Îðîñ õýëíèé ºðãºëò àëü äóðòàé ¿å äýýðýý áàéäàã. Òèéì ÷ ó÷ðààñ Îðîñûí ñóïåð îä 57. suggest /ñàæýéñò/- ñàíàë áîëãîõ, áàòëàõ Àëñó áàðóóíû çàõ çýýë äýýð ãàð÷ ÷àäààã¿é. ßàãààä ãýâýë òýð àíãëèàð áèø îðîñîîð äóóëñàí. Õàðèí 58. terrible /òýðèáýýë/- àéìààð, çýâvví, òààëàìæãvé together /òþvãýýäð/- õàìò, öóã, öóãëàðàõ Îðîñûí ººð íýã õàìòëàã TATU àíãëèàð äóóëààä ìàø èõ àìæèëò îëñíûã òà á¿õýí ìýäíý. Ñîëîíãîñ, 59.

60. welcome /âýýëêîì/- óóëçàõ,ìýíäëýõ, õvëýýí àâàõ ßïîíä íèéëýýä 50 ìÿíãà îð÷èì õàìòëàã áàéäàã áîëîâ÷ íýã íü ÷ äýëõèéí õýìæýýíèé îä áîëæ 61. absolutely /àáñîëþòëè/- òóéëûí, víýõýýð, ÿã 62. action /àéêøí/ -véë àæèëëàãàà ÷àäààã¿é. Ìàíàé Ìîíãîëûí õàìòëàãóóä ÿàãààä ªâºðìîíãîëîîñ öààø ãàðäàãã¿éí øàëòãààí ÷ ¿¿íä 63. challenge /÷ýéëàíæ/- óðèàëàõ, õv÷ ñîðüñîí çvéë áàéãàà. Áè áîääîã þì. Ìîíãîë àðäûí áîëîí íèéòèéí äóóã àíãëè õýë äýýð õýëáýðèéã íü æààõàí 64. chance /÷ýéíñ/- áîëîìæ, òîõèîëäîë, ýðñäýë embarrass /ýìáàéðîñ/- ñàíäðàõ, áàæãàäàõ ººð÷뺺ä äóóë÷èõ þì áîë àìæèëò îëæ ìàãàäã¿é ãýæ. Åð íü ìîíãîë õ¿í õýë ñóðàõ àâúÿàñòàé 65.

66. exactly /ýãçàéòëè/- ÿã çºâ, òóéëûí víýõýýð áàéäàã. ßàãààä ãýâýë áèäíèé ºã¿¿ëýõ¿éí 67. exaggerate /ýãçàãðàéýò/ - äàâñëàõ, õýòðvvëýõ examination /ýãçàìèíýéøí/- øàëãàëò, øvvëýã ýðõòýí¿¿äèéí áóë÷èíãèéí õºãæèë ìàø ñàéí 68.

69. fantastic /ôàéíòàñòèê/- õà÷èí ãàéõàìøèãòàé áàéäàã. ª.õ, ÿìàð ÷ õýëíèé àâèàã òºâºãã¿é 70. graduate /ãðàéäþvâýéò/- òºãñºõ handle /õàéíäë/- ó÷ðûã íü îëîõ, õàðüöàõ äóóðèàãààä õýë÷èõäýã. Ãàäààäûí õ¿ì¿¿ñ 71.

72. happy /õàéïïè/- àç æàðãàëòàé, òààòàé ìîíãîë÷óóäûã ÿã àíãëè õ¿í øèã àíãëèàð, 73. laugh /ëàô/- èíýýõ, õºõðºõ, øîîëîõ 74. outstanding /àóòñòàéíäèíã/- îíö ñàéí, òºëºâëºã人ãvé õÿòàä õ¿í øèã õÿòàäààð ÿã òóõàéí îðíûõ 75. plan /ïëýéí/- òºëºâëºãºº, òºëºâëºõ íü õ¿ì¿¿ñ øèã ÿìàð÷ àêöåíòã¿é ÿðüäàã ãýæ 76. practice /ïðàéêòèñ/-äàâòàõ, ñóðãóóëèëàõ, äàñãàë ¿íýëäýã. Ãýòýë ãàäààäûõàí ìîíãîë õýëýýð ÿã 77. shallow /øàéëevâ/- ãvåõýí, íàìõàí, õîîñîí òîëãîéòîé understand /àíäèðñòýéíä/- îéëãîõ, ìýäýõ, òàíèõ ìîíãîë õ¿í øèã ÿðüæ ÷àääàãã¿é ø¿¿ äýý. Òèéì 78.

79. discover /äèñêîâýð/ - íýýõ, èëðvvëýõ ÷ ó÷ðààñ ãàäààäûõàí ìîíãîë÷óóäàä èõ ñàéí 80. enough / èíààô/- õàíãàëòòàé, õvðýëöýýòýé funny /ôààííè/ - õºãæèëòýé áàéäàã. Áèäíèé ºã¿¿ëýõ¿éí ýðõòýí¿¿äèéí 81.

82. hungry /õàíãðè/ - ºëñºõ ýíý ÷àäâàð íü áèäíèé ºâºã äýýäýñ 2000- 83. just /æààñò/ - ÿã, º÷vvõýí love /ëààâ/- õàéð, õàéðëàõ, äóðëàõ, ñîíèðõîõ 3000 æèëèéí òóðø í¿¿äýëëýí àìüäàð÷ 84.

85. luck /ëàê/ - àç çàâøààí ààðóóë, ÷àíàñàí ìàõ ãýõ ìýò õàòóó õîîë 86. money /ìàíè/ - ìºí㺠nothing /íîòòèí/- þó ÷ , àëü ÷, ÷óõàë áèø õ¿íñ èääýã áàéñàíòàé õîëáîîòîé áà ýäãýýð 87.

88. other /îîäýð/ -áóñàä, ººð , õî¸ðäîã÷ ÷àäâàð íü áèäíèé ãåíèä ¿å äàìæèí ¿ëäæýý. 89. somebody /ñîìáàäè/ - õýí íýãýí, vë òàíèõ íýãýí 90. /ñîìòèí/ - çàðèì íýã þì, .....øèã, þì ̺í ò¿¿í÷ëýí ìîíãîë õýë íü ýãøèã áîëîí 91. something touch /òàà÷/- õvðýõ ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàãààð èõ áàÿëàã. Ìîíãîë 92. trouble/òðàáë/- õvíäðýë, ýðñäýë, ºâ÷èí õýëýíä á¿õ ýãøèã ãèéã¿¿ëýã÷ áàéäàã. Ãýòýë 93. trust /òðààñò/- èòãýõ, èòãýë wonderful /âîíäýðôvvë/- ãàéõàìøèãòàé, øàãøðàì áóñàä õýëýíä çààâàë íýã þì äóòóó áàéäàã. 94.

95. young /ÿàí/- çàëóó, õºãæèíãvé Æ: Îðîñ õýëýíä ª,¯ àâèà, àíãëè õýëýíä 96. deserve /äýçýýðâ/ - õýðýãòýé, àøèãòàé, áàéõ, õvñýõ dirty /äeeðòè/- áîõèð ávävvëýã Ö àâèà, ßïîí õýëýíä Ð àâèà ãýõ ìýò÷èëýí 97.

98. encourage /èíêevðæ/- óðàìøóóëàõ, äýìæèõ áàéõã¿é áàéäàã. Òèéì ó÷ðààñ áèä íàð ÿìàð 99. learn /ëeéðí/- ñóäëàõ, ñóðàëöàõ, îëæ ìýäýõ hurt /õeéðò/ - ºâòãºõ, ãýìòýýõ, áýðòýýõ ÷ àâèàã îðëóóëæ õýëæ ÷àääàã. Áèäýíä èéì 100.

101. personal /ïåðçíàë/- õóâèéí , õóâü õvíèé òîì äàâóó ÷àíàð áàéõàä ÷èíü [ý] àâèàã 102. work /âeeðê/-àæèëëàõ, àæèë ìýðãýæèë world /âeeðëä/- äýëõèé, åðòºíö, îð÷ëîí õýë÷èõýæ ÷àäíà áèç äýý. Ìýäðýìæýýðýý áàãà 103.

104. worry /âîðè/ - ñàíàà çîâîõ, ÿðøèã áîëîõ çýðýã ñóëàâòàð, îãöîì õýëýõýä ë õàíãàëòòàé. 105. worst /âeeðñò/- õàìãèéí ìóó, áóñäààñ ìóó 106. /ààðãþv/- ìàðãàõ, vë çºâøººðºõ 7 . [ a e ] ¯ ¿ í è é ã ì à é ë ä à ã À ã ý æ í ý ð ë ý å . Õ î í ü ÿ à æ ì à é ë ä à ã á è ë ý ý . Ò ¿ ¿ í ø è ã 107. argue hard /õààðä/- õvíä, áýðõ, õýövv, øàðãóó ìàéë, äàðàà íü Ì àâèàã õàñ. Èíãýõýä óóë àâèà äóóäàãäàíà. Óã àâèàã äóóäàõäàà 108. heart /õààðò/- çvðõ çîðèã

6.

7.

8.

9.

Ýð÷èì õ¿÷íèé çàðäëûí òîîöîî áà “ªñºõ ºðõ” ºðõèéí òºñâèéí ïðîãðàì “ªñºõ ºðõ” ºðõèéí òºñâèéí ïðîãðàì çîõèîãäñîí òàëààð òà äóóëñàí áàéõ. Óã ïðîãðàìûã àøèãëàí ýð÷èì õ¿÷íèé òºëáºðòºº õýäýí òºãðºã çàðöóóëæ áàéãààãàà ä¿ãíýí ãàðãàñàí æèøýýã óíøèã÷ òàíüä õ¿ðãýå. Òóõàéí ºðõ íü ãýð õîðîîëîëä àìüäàðäàã òóë ºâºë人 öàõèëãààí áàãà õýðýãëýæ, õàðèí çóíû óëèðàëä ãàëûã áàãà ò¿ëæ, öàõèëãààí çóóõàí äýýðýý õîîë, öàéãàà áýëòãýäýã íü öàõèëãààí èõ õýðýãëýõ øàëòãààí áîëäîã. Õýðýãëýñýí ýð÷èì õ¿÷èíäýý òºëñºí ìºí㺠îí ýð÷èì õ¿÷ Òºëñºí ìºí㺠Äóíäæààð 1êâò öàõèëãààíû ¿íý 2003 2004 2005 2006 îíû 4-ð ñàðûí áàéäëààð

736 êâò 850 êâò 1285 êâò 340 êâò

40110 òºã 46500 òºã 37620 òºã 10360 òºã

54 òºã 55 òºã 29 òºã 30 òºã

Äýýðõ õ¿ñíýãòýýñ õàðàõàä ýíý ºðõèéí æèëèéí öàõèëãààíû õýðýãëýý ºñººä áàéõàä òºëñºí ìºí㺠íü áàãà áàéãààä òà ãàéõàæ ìàãàä. ¯¿íèé ó÷èð íü òóõàéí ºðõ öàõèëãààíä çàðöóóëæ áàéãàà ìºí㺺 õýðõýí õýìíýõýý òîîöîæ, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðò íýâòýð÷ áàéñàí ºäºð øºíèéí õýðýãëýñýí ýð÷èì õ¿÷èéã ÿëãàâàðòàé òîîöäîã òàðèôò òîîëóóðûã õóäàëäàí àâ÷ ºðõèéí õýðýãëýýíäýý íýâòð¿¿ëñýí ÿâäàë þì. Ýíý ºðõ 2004 îíû 9 ñàðä òàðèôò òîîëóóð õóäàëäàí àâ÷, àøèãëàñíààñ õîéøèõ ºíãºðñºí õóãàöààíä ºäºð 725êâò, øºíº 995êâò ýð÷èì õ¿÷ õýðýãëýñýí áàéãààãààñ õàðàõàä äàðààõ à÷ õîëáîãäëóóä õàðàãäàíà: - àíõ òàðèôò òîîëóóðûã MCS êîìïàíèàñ 45000 òºãðºãººð õóäàëäàæ àâñàí çàðäëàà 18 ñàðûí äîòîð áóöààí îëæ àâ÷ ÷àäàõ þì áàéíà, öààøäûí õýìíýëò íü öýâýð îðëîãî áîëíî.

- ýð÷èì õ¿÷íèé èõ õýðýãëýý (èíä¿¿, òîîñ ñîðîã÷, óãààëãûí ìàøèí, öàõèëãààí çóóõ àæèëëóóëàõ ãýõ ìýò)-ýý õÿìäðàëòàé 21-06 öàãò øèëæ¿¿ëæ ÷àäâàë èë¿¿ èõ ýð÷èì õ¿÷èéã õýðýãëýýíäýý àøèãëàõ áîëîìæòîé.

- ýð÷èì õ¿÷íèé èë¿¿äýë ãàðäàã øºíèéí öàãò ºäðèéí çàðèì õýðýãëýýãýý øèëæ¿¿ëñíýýð Ìîíãîë óëñàà õºãæ¿¿ëýõýä òóñ íýìýð áîëæ áàéãàà òàëòàé. Ýðõýì óíøèã÷ òà òàðèôò òîîëóóðûí òàëààðõ äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã ä¿¿ðãèéíõýý ýð÷èì õ¿÷íèé êîìïàíèóäààñ àâààðàé. Õàðèí ýíýõ¿¿ íèéòëýëèéí ãîë àãóóëãà áîëñîí ºðõ àéë çàðäëàà á¿ðòãýí õºòëºæ, òàéëàí ìýäýý ãàðãàõ, õàðüöóóëàëò õèéõýä òóñëàõ çîðèëãîòîé, 5000 òºãðºãèéí ¿íýòýé ªÑªÕ ªÐÕ ïðîãðàìûí äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã àâ÷, ýíý çóí ºðõèéí òºñ⺺ õºòëºõ ñóðãàëòàíä õàìðàãäàõûã õ¿ñüå. Âýá: http://www.pl.ub.gov.mn/2u/,

”Няцашгїй шаргуу зан оргилыг нь байлдан дагуулдаггїй тийм уул энэ хорвоо дээр нэг ч їгїй” Ч.Диккенс

109. apologize /àïàëîæ÷àéÿç/- óó÷ëàëò ãóéõ, õvëöýë º÷èõ 110. bother /áîîäýð/- óóðëóóëàõ, ñààä áîëîõ 111. confident /êîîíôèäýíò/- ávðýí èòãýëòýé 112. impossible /èìïîîñèáë/- áîëîìæãvé, ávòýøãvé 113. job /æîá/- àæèë, ìýðãýæèë 114. knowledge /íîóëèæ/- ìýäëýã, òóðøëàãà 115. possible /ïîîñèáèë/- áîëîìæãvé, ávòýøãvé 116. problem /ïðîáëýì/- àñóóäàë 117. promise /ïðîîìèñ/- àìëàõ, àìëàëò 118. prosperous /ïðîñïèéð¸ñ/- õºãæèí öýöýãëýñýí, áàÿí òàíñàã 119. responsible /ðýñïîîíñèáýë/- èòãýëòýé, õàðèóöëàãàòàé íàéäâàðòàé 120. stop /ñòîîï/- çîãñîõ, ñýðãèéëýõ, çàéëñõèéõ 121. tomorrow /òîìîîðîâ/-ìàðãààø, èðýýävéä 122. want /âîîíò/- õvñýõ, òýìvvëýõ, ýðæ õàéõ 123. afford /àôôîðä/- áîëîìæ îëãîõ, äèéëýõ, ÷àäàõ 124. always /îîëâýéç/- vðãýëæ, äàíäàà 125. boring /áîîðèí/- óéòãàðòàé, ãóíèãòàé, çàëõóóòàé 126. gorgeous /ãîîðæèñ/- ãàéõàìøèãòàé ñàéõàí, àãóó 127. important /èìïîîðòàíò/-÷óõàë, vð ävíòýé, víý öýíýòýé 128. strong /ñòðîîí/- õv÷ ÷àäàëòàé, ýðvvë ÷èéðýã 129. beautiful /áèþvòèôvë/ - ñàéõàí, ãî¸, õººðõºí 130. choose /÷vvç/- ñîíãîõ, øèëýõ 131. cool /êvvë/- ñýðvví, òàéâàí, ñàéõàí, ãî¸ 132. enthusiasm /ýíòóèçèàçì/- ñýòãýë õºäºëãºñºí, ñîíèðõîëòîé 133. excuse /ýêñêèþç/- óó÷ëàõ, õvëöýõ, ºðøººõ, øàëòàã 134. fool /ôvvë/- òýíýã, ìýõëýõ, õóóðàõ 135. improve /èìïðvvâ/- ñàéæðóóëàõ, äýýøëvvëýõ 136. opportunity /îïïîðòþíèòè/- áîëîìæ, òîõèîëäîë 137. soon /ñvví/- óäàõãvé, òºäºëãvé, ìºä 138. stupid /ñòþvïèò/- òýíýã, ìîõîî, ìóëãóó 139. unusual /àíþvæèë/ - åð áóñûí , ýíãèéí áèø, õîâîð 140. look /ëvvê/- õàðàõ,....øèã õàðàãäàõ, õàðö, ävð òºðõ 141. afraid /ýôðýéä/ - àéõ, ýìýýõ, ãýìøèõ 142. amazing /àìýéçí/ - ãàéõàëòàé, õà÷èí, ãàéõàìøèãòàé 143. ashamed /àøýéìä/ - ãýìøñýí, è÷ñýí, ívvð óëàéñàí 144. change /÷ýéíæ/ - ººð÷ëºõ, ñîëèõ, 145. cooperation /êîîïèðýéøí/- õàìòûí àæèëëàãàà, õàìòðàí àæèëëàõ 146. dangerous /äýéíæèðevñ/ - àþóëòàé, õîðòîé 147. determination /äýòýðìèíýéøí/- òîäîðõîé èðýýävéí çîðèëãî 148. education /ýäþvêýéøí/- áîëîâñðîë, ìýäëýã 149. famous /ôàéìevñ/- àëäàðòàé, îëíû òàíèë, íýðòýé 150. great /ãðèéò/- àãóó, åð áóñûí ñàéõàí 151. hate /õýéò/ - vçýí ÿäàõ, äóðãvé áàéõ 152. lazy /ëýéçè/- çàëõóó, çàëõóóòàé, íàçãàé 153. mistake /ìèñòýéê/- àëäàà, ýíävvðýë 154. pain /ïýéí/- ºâ÷èí, ýìãýã øàðõ 155. pay /ïýé/ - òºëºõ, .......ä àíõààðàë òàâèõ 156. strange /ñòðýéíæ/ - õà÷èí ñîíèí, ãàäíû òàíèõãvé 157. today /òväýé/- ºíººäºð, ºíºº vå 158. waste /âýéñò/ - ãàðç, õîõèðîë, äýìèé ºíãºðvvëýõ 159. advice /ýäâàéñ/- çºâëºãºº, çºâëºõ 160. admire /ýäìàéýð/- ãàéõàõ, øàãøðàõ 161. decide /äèñàÿä/- øèéäýõ, øvvõ 162. desire /äèçàé¸ð/- òýìvvëýõ, õvñýõ, ìºðººäºë 163. environment /ýíâàéÿðîìýíò/- îð÷èí 164. exciting /ýêñàéòèí/- ñýòãýë õºäºëãºñºí, ñýòãýëä íèéöñýí 165. invite /èíâàéò/- óðèõ, çàëàõ 166. lie/ëààÿ/- õýâòýõ, áàéõ, õóäàë ÿðèõ 167. life /ëàéÿô/- àìüäðàë 168. mind /ìàéÿíä/- ñàíàà, îé óõààí,ñàíàà òàâèõ 169. surprising /ñþðïðàéçèí/- ãàéõøèðìààð, ñàíààíä îðîìãvé 170. time /òàéì/- öàã õóãàöàà 171. tired /òàéÿðä/- ÿäàðñàí, çàëõñàí 172. try /òðàé/- îðîëäîõ, õè÷ýýõ 173. annoying /ýííîýéí/- ÿäàðãààòàé, óóð õvðìýýð 174. appointment /ýïïîéíòìýíò/- áîëçîî, òîâ 175. disappoint /äèñàïïîéíò/ - óðàì õóãàëàõ, íàéäâàð òàñëàõ 176. employ /ýìïëîé/- àæèë ýðõëýõ, àæèë îëãîõ 177. enjoy /ýíæîé/- òààëàãäàõ, äóðòàé áàéõ, òààòàé áàéõ 178. join /æîéí/- íýãäýõ, õàìòðàõ, ýëñýõ 179. doubt /äààïò/- ýðãýëçýõ, ýðãýëçýý, òýýíýãýëçýõ 180. lousy /ëàéóçè/-ìàø ìóó, áàëèàð çàâààí 181. outgoing /àóòãeèéí/- íºõºðñºã, íèéòý÷ 182. proud /ïðàóä/- áàðäàì, ýõýìñýã, áàõäàì 183. thousand /òàóçýíä/-ìÿíãà 184. global /ãëeváýë/- ãëîáàëü, äýëõèé, åðòeíö 185. hope /õevï/- íàéäàõ, èòãýõ 186. nobody /íeváàäè/- õýí ÷, õýí ÷ áèø 187. only /îîíëè/- çºâõºí, äºíãºæ, ãýâ÷ 188. suppose /ñeóïïevç/ - òààìàãëàõ, íàéäàõ, õvëýýõ,........áîë 189. experience /ýêñïèéðýíñ/- äàäëàãà, òóðøëàãà, àäàë ÿâäàë 190. fear /ôèýð/- àéäàñ, àéìøèã, áîëãîîìæëîë, àéõ 191. mysterious /ìèéñòýðñ/- òàéëàãäàøãvé, íóóöëàã 192. serious /ñýðè¸ñ/ - ÷óõàë, íîöòîé 193. idea /àéäèà/- ñàíàà, vçýë áîäîë, èëòãýë 194. realize /ðèéëàéç/- óõààðàõ, áèåëvvëýõ 195. weird /âèýðä/- õà÷èí, ñîíèí, áàéæ áîëîìãvé 196. care /êý¸ð/- àíõààðàõ, ñàíàà òàâèõ 197. prepare /ïðèïý¸ð/- áýëäýõ, áýëýí áîëãîõ 198. share /øýéåð/-õóâààëöàõ, ÿäóó, ÿäìàã 199. poor /ïºvð/-õººðõèé, ÿäóó ÿäìàã 200. sure /øþvð/- èòãýëòýé, òîäîðõîé, ýðãýëçýýãvé

5 ßðóó ñýòãýã÷ Ìîíãîë õ¿íèéã õºãæ¿¿ëýõ íü

Ìîíãîë õ¿í ãàéõàìøèãò ÷àíàðóóäàà îëæ õàðæ õºãæèíº

Ìîíãîë õ¿í äýëõèéí áóñàä ¿íäýñòí¿¿äýýñ ÿëãàãäàõ õýäýí ãàéõàìøèãò ÷àäâàðòàé. ªºðºº ººðèé㺺 òàíüæ ìýäýõ ÿâäàë ¿íäýñ óãñààãàà õàäãàëàí õºãæ¿¿ëýõ íýã ñóóðü áîëíî. Òóõàéëáàë, · Òýíöâýðòýé áàéäëàà õàäãàëàõ îíöãîé ÷àíàðûã ìîíãîë õ¿íä áàéãàëààñ çàÿàñàí þì. Ìîíãîë õ¿íèé òºðºëõèéí ýíý ãàéõàìøèã íü ìàíàé îðíûã ñàéí áºõ÷¿¿äòýé õýìýýí äýëõèé äàÿàð ºâºã ×èíãèñ õààíû èõ ¿éë õýðýãýýñ õîéøõè õóãàöààíä õî¸ð äàõü óäààãàà òàíèóëàõ á î ë î ì æ î ë ã î ñ î í áèëýý. Äýëõèéä ººðèéíõºº îðøèí áàéãààã òàíèóëíà ãýäýã áîë òóñãààð òîãòíîëîî á à ò à ò ã à æ áàéãàà íýã õýëáýð ìºí. Ìîíãîë õ¿íèé òýíöâýðòýé á à é ä ë à à õ à ä ã à ë à õ î í ö ã î é ÷àäâàðûí ¿ðýýð 5 íàñòàé õ¿¿õýä öàãò 80 êì õóðäàëäàã õóðäàí ìîðèíû í ó ð ó ó í äýýð òîãòîæ óðàëääàã þì.

130 êã æèíòýé Á.Áàòýðäýíý 273 êã æèíòýé á º õ ò ý é áàðèëäàæ, ñóìî áºõèéí äýëõèéí àâàðãà áîëæ ÷àäñàí. · Ìîíãîë õ¿íèé õàðààíû îé óõààí îíöãîé õ º ã æ ñ º í áàéäàã. Öýëãýð óóäàì óóë òàëààðàà õºíäëºí ãóëä ÿâæ, àí ãºðºº õèéæ èðñíèé ¿ð ä¿í áèëýý. Ì î í ã î ë æîëîî÷ õ¿í ÿâààä ºíãºðñºí çàìàà äàõèàä àíääàãã¿é. Íàéìàà÷èí ìîíãîë ÿìàð íýã ãóäàìæíû áóëàíä áàéñàí ìóõëàãààð îðîîä ãàðñàí áîë äàðàà íü áóñàääàà çààæ ºãäºã. · Ìîíãîë õ¿í äóëààí õàäãàëàõ áèî ýð÷èì õ¿÷íèé æèãä òàðõàëòûí îíîëä íèéöòýé áèå ìàõáîäüòîé õ¿ì¿¿ñ þì. · Ìîíãîë õ¿íèé ñîíñãîëûí îé ãîéä õºãæñºí áàéäàã áîëîõîîð äýëõèéä äóó÷èí àðä ò¿ìýí õýìýýí àëäàðøñàí õî¸ðõîí îðíû íýã íü áèëýý. ͺ㺺õ íü Èòàëè óëñûã íýðëýäýã. · Ìîíãîë õ¿íèé õàðàà ñîíñãîëûí îé ãîéä õºãæñºíèé ¿ð ä¿íä ãàäààä õýëèéã ìàø öýâýðõýí äóóääàã, õÿëáàðõàí ñóðàëöäàã áàéíà. Ýíý íü øàõìàë ¸îòîíãèéí ÷èíýý ø¿äýíä áàéãàà þì. Øèíæààíû Ìîíãîë÷óóä òýíäýý áàéãàà á¿õ ¿íäýñòíèéõýý õýëèéã ñóðñàí áàéäàã áîë áóñàä íü õÿòàäààñ ººð õýëèéã ñóð÷ ÷àäààã¿é áàéäàã ãýæ ßïîí ñóäëàà÷ äîêòîð íàäàä õýëñýí þì. · ªìíºä òóéëèéí 70- 90 õýì õ¿éòýíä àæèëëàñàí öàã óóðûí ìýðãýæèëòýí Öýðýíäýíäýâ ñàíñðûí íèñãýã÷ ÿððàã÷ààãààñ àâàõóóëààä äýëõèéí àëü ÷ ºíöºã áóëàíä ìîíãîë õ¿íèé áèåèéí äàñàí çîõèöîõ ÷àäâàð áóñàä ¿íäýñòíýýñ äàâóó áàéäàã íü äºðâºí óëèðàëòàéãààñ ¿¿äýí òºëºâøñºí áèëýý. · 60 íàñòàé ìîíãîë ýìýãòýé óóë÷èí 7000 ìåòðèéí ºíäºð Ïàìèðûí îðãèëä 1993 îíä àâèð÷ ãàðàâ. /Ñàÿõàí ìîíãîë÷óóä äýëõèéí äýýâýð Ýâåðåñòèéí îðãèëä ãàðñàí áèëýý/ Ìîíãîë õ¿íèé áàéãàëààñ çàÿàñàí îíöãîé ÷àíàðóóäûã àðãà áèëýãýýð äýìæâýë ìàíàé àðä ò¿ìýí äýëõèéí õàìãèéí õºãæñæºí ¿íäýñòýí áîëæ ÷àäíà. Àðãà ãýâýë ýíýðýõ, áèëýã ãýâýë øèíæëýõ óõààíä òóëãóóðëàõ ãýæ îéëãîæ áàéíà. Ìîíãîë÷óóä õ¿í òºðºëõòíèé ñî¸ë èðãýíøèëä îðóóëñàí õóâü õàíäèâààðàà áàõàðõàí õºãæèíº Ìîíãîë õ¿í òºðºëõòíèé ìàíëàéä íü ÿâñàí öàã ¿å áèé. Àòèëëà õààíû ¿å áîëîí ×èíãèñèéí ¿åèéí Ìîíãîë óëñ. Ýíý áîë 4-5-ð, 13- 14-ð çóóíä õàìààðíà. · Ä ý ë õ è é ã ä î í ñ î ë ã î æ á à é õ ¿ å ä ý ý - óäèðäëàãûí çîõèîí áàéãóóëàëòààð áóñàä ¿íäýñòíýýñ èë¿¿ áàéâ.

- ¿éëäâýðëýõ õ¿÷íèé õºãæèë ºíäºð áàéæýý.

- õ¿í íü õºãæñºí áàéæ ãýìýýíý áàéëäààíä ÿëäãèéã õ¿í òºðºëõòíèé òýìöëèéí ò¿¿õ ãýð÷èëíý. · Çóðõàéí óõààíûã õºãæ¿¿ëñýí íýí ýðòíèé îðíû íýã ãýäãèéã Ñàéøààë ýðäýìòýí òýìäýãëýñýí áàéäàã. Øàðàéä îâãûí Ìÿíãàò ýðäýìòýí òðèãîíîìåòðèéí ôóíêöèéí çàäàðãààíû 9 òîìú¸îã íýýñýí, “Ç¿é òîãòëûí á¿ðýí ýõ ñóðâàëæ” 42 áîòü, “Äóóí óõààíû” 5 áîòü, ìàòåìàòèêèéí õóóëèéí 53 áîòü á¿ãä 100 áîòü áè÷èæ äóóñãàâ ãýæ òýìäýãëýñýí òóõàé À.Äàìäèíñ¿ðýí íèéòë¿¿ëëýý. “Öàã óëèðëûí ¿çýãäëèéã øàëãàæ á¿òýýñýí íü” õýìýýõ îäîí îðíû ñóäëàëûí ãàéõàìøèãòàé íýýëò õýìýýí ÀÍÓ, ßïîí, Õÿòàäàä áèøèð÷, äýëõèéä íýðýý öóóðàéòóóëñàí ëàâëàõ áè÷èãò îðñîí öººí àëäàðòíû íýã ãýæ Ìÿíãàòûã ¿íýëæ áè÷ñýí áàéäàã. · Ìîíãîë ¿íäýñòýí àðàâò, çóóò, ìÿíãàò, ò¿ìò ãýõ ìýòýýð óäèðäëàãûí çîõèîí áàéãóóëàëòûí á¿òöèéã õ¿í òºðºëõòºíä ò¿ãýýñýí àðä ò¿ìýí. Îäîî õ¿ðòýë èéì çîõèîí áàéãóóëàëò õàäàãëàãäñààð áàéíà. · Õóäàì ìîíãîë áè÷èã áîë õ¿íèé ãàðûí õºäºë㺺í õàìãèéí õóðäàí áàéõ ýðãîíîìèêèéí óõààíûã 1000 æèëèéí ºìíº îëæ õàðæ, äýýðýýñ äîîøîîãîî ÷èãëýëòýé, íàð çºâ ýðã¿¿ëýí áè÷äýã õóðäàí áè÷èã áèëýý. 1100-ãààä îíä ººðèéí áè÷èãòýé áàéñàí ãýæ “×èíãèñ õààíû òîâ÷îî” íîìîíä äóðäæýý. · Ýçíèéõýý õýëèéã îéëãîäîã òèéì ãàéõàìøèãòàé ìàë àæ àõóéã ºñãºí ¿ðæ¿¿ëäýã íü èõ òîì ñî¸ë þì. “Èíãýí ýãøèã” êèíîãîîð ýçíèéõýý õóóðûí äóóã ñîíñîæ óÿðñàí òýìýý óéëæ áàéäàã. ßìààã “çóó-çóó” ãýõýýð èðíý. Õîíèéã “÷ààÿ” ãýõýýð áóöàæ ýðãýíý. Àäóóã “áîãîñ” ãýõýýð õºëºº ºðãºíº. Öàõèóð Òºìºðººñ Õîíãîð õ¿¿ä áýëýãëýñýí ìîðü “ãóðèé ãóðèé” ãýõýýð ýçýíäýý èðäýã. · Äýëõèéí ãàéõàìøãèéí íýã áîëñîí Ðàôàýëüòýé ýí çýðýãöýí “21 äàðü ýõ” óðëàãèéí á¿òýýëèéã Çàíàáàçàð öóòãàæ õèéñýí áîëîõîîð Ìîíãîë óëñ ìåòàëëûí ñàéí òåõíîëîãèòîé áàéñàí ãýñýí ¿ã. · Ìîíãîë óð÷óóäûí óðëàõ ýðäýì áîë ãàéõàìøèãòàé áàõàðõàë ìºí. Òîæèë äàðõàí, Ëîñîë äàðõàí, Äàðüãàíãà õèéöèéí ýìýýë õàçààð, ìºíãºí àÿãà îäîî áîëòîë óëàìæèëæ èðëýý. · Äàíäàð ìààðàìáûí ýìèéí òàâàí áîòü, ýìèéí æîð îäîî ÷ ìîíãîë õ¿íèéã àâàðñààð áàéíà. · Òàæ Ìàõàëûã æààõàí Øàãæ õààí, Ñàìàðêàíäûí Äîãîëîí Òºìºð õààíû îðäíûã ìîíãîë óäìûí õ¿ì¿¿ñ á¿òýýëãýñýí. · Äýëõèéí õàìãèéí ºíäºð îðãèë Æîíãîëóìàãèéí îðîéä àíõ õºë òàâüæ, òýíãýðò òóëñàí õî¸ð õ¿íèé íýã áîëîõ Øèðâàà îâîãò Äýíçýí Íîðãîé ººðèé㺺 Ìîíãîë õ¿í ãýäãèéã “Öàñò óóëûí áàðñ” íîìîíäîî äàõèí äàâòàí áè÷ñýí áàéäàã. · Ìîíãîë õ¿íèé á¿òýýæ òóóðâèñàí åñºí ýðäýíýýð áè÷ñýí íîì, àëòààð õýâëýñýí íîì óëñûí íîìûí ñàíä õàäàãëàãäàæ áàéíà. · Ìîíãîë õ¿íèéã ò¿¿õ ñî¸ëîîñ íü ñàëãàõ ãýæ Ìàíæ óëñ îëîí áîòü ò¿¿õèéã íü óäàà äàðàà õóðààí àâ÷ áàéñàí òóõàé èõ ýðäýìòýí Ñàéøààëûí “×èíãèñ õààíû òîâ÷îîí” íîìûí òýðã¿¿í áîòèä áèé. Òºìºðèéí ¿éëäâýð, øºðìºñºí ÷óëóóãààð õèéñýí øàòäàãã¿é õóâöàñ, ¿õýð áóóíû ¿éëäâýð çýðýã îëîí ÷àääàã ç¿éëèéã íü ÷àääàãã¿é áîëãîõ áîäëîãî ÿâóóëæ, ýñãèé õèéäýã àðãà àæèëëàãààíààñ íü àíãèæðóóëæ ÷àäààã¿éäýý õàðàìñàæ áàéñàí ÿðèà ºäèé õ¿ð÷ýý. · 1920 îíîîñ Îðîñ óëñ ìîíãîëûí 700 ãàðóé ã à é õà ìø è ãò ñ ¿ ì ä ó ãà í , 8 0 ò î õ î é Æ à í ð à é ñ à ã è é ã öºëìºæ óñòãàñàí. ¯íäýñíèé õýë, áè÷èãã¿é áîëãîõ çàìààð õàâñàðãàí íýãòãýõ áîäëîãî áàðèìòàëæ èðæýý. · Ñî¸ë ò¿¿õýýñýý àíãèæèðâàë ¿íäýñòýí ìºõíº. Ýðãýí ñàíàæ ñýðãýýí ñàéæðóóëáàë õºãæñºí õ¿ì¿¿ñèéí íèéòëýã áîëíî. Äàðõ÷óóë îâîãò Äàâààãèéí Ëõààøèä

Äýëõèéí õàìãèéí óðò ñàðâóóò àìüòàí Äýëõèéí àâàðãóóäûí òóõàé àëäàðò Ãèííåññèéí íîìîíä Ìîíãîëîîñ þó îðñíûã øèìòýí ýðñýí áîëîâ÷ õóðóó äàðàì ç¿éë îðñíû íýã íü “Õàìãèéí óðò ñàðâóóò ¯ëýã ã¿ðâýëèéí òóõàé” áàéæ áèëýý. Óã íîìîíä: “Ýä¿ãýý òîäîðõîé ìýäýýãýýð ¿çýõ¿ë /Äýëõèéí/ õàìãèéí óðò ñàòâóóò àìüòàí áîë öýðäèéí ãàëàâûí ¿åä Ìîíãîëûí ºìíºä õýñýãò îðøèí Íýìýãòèéí ñàâ ãàçàðò àìüäàð÷ áàéñàí Òåðèçèíîçàâð õýìýýõ ¯ëýã ã¿ðâýë þìàà. Ò¿¿íèé ñàðâóóíû óðò íü 91.4 ñì õ¿ðäýã áàéíà. Ýíýõ¿¿ óðò õóìñò ñàðâóó íü àñàð òîì àìüòíûã õàìàí áàðüæ õ¿¿ òàòàõàä çîðèóëàãäñàí ãýæ ¿çýæ áîëîõ þì. Òýãýâ÷ óã àìüòàí ìàø õîöðîãäîíãóé óóðàã òàðõèòàé áºãººä áàðàã ø¿äã¿é øàõàì òóë øàâüæ õîðõîé çóóøòàí áàéñàí áàéæ áîëîõ àæýý” õýìýýæýý. Äýëõèéí õàìãèéí òîì ãýð ªëçèé óòñàí áèåòýé Ýâõìýë ìºíãºí öýýæòýé Õîðîë ýðäýíý òîëãîéòîé ×îéì÷èã ýðäýíý ìàëãàéòàé òýð þó âý? ãýõ þì óó Áóðãàñàí äýýð íàðñ Íàðñàí äýýð õóñ Õóñàí äýýð õîíü òýð þó âý ãýæ ìîíãîë ò¿ìýí áèå áèåèéí óõààí ñîðèí òààëöäàã îíüñîãî îëîí. Ýíý áîë ãýðèéí òóõàé òààâàð þì. Í¿¿äýë÷ ìàë÷äûí îëîí çóóíû òóðø èäýýøèí äàññàí õàìãèéí òîõèðîìæòîé ñóóö áîë ãýð þì. Ìàíàé îðîíä ºðãºí äýëãýðñýí íü 5-6 õàíàòàé ãýð áîëîâ÷ 9-12 õàíàòàé ÷ áàéäàã. Ãýâ÷ õàìãèéí òîì ãýðèéã 1658 îíä Ýðäýíý-çóó õèéäèéí ÷óóëãàíä çîðèóëàí áàðüæýý. Áàò-ªëçèé íýðòýé 20 ìåòð ãîë÷òîé ýíý òîì ãýðèéí øàë íü ýä¿ãýý Ýðäýíý-çóó õèéäèéí õýðìèéí ãîë äóíä áàéäàã áèëýý. 5-6 õàíàòàé äóíäàæ ãýðèéí ãîë÷ 6-7 îð÷èì ìåòð, ºíäºð íü 3 ìåòð îð÷èì áàéäàã ãýæ ¿çâýë Áàò-ªëçèé õýìýýõ òýð àâàðãà òîì ãýð ëàâ 18-20 õàíàòàé 9 ìåòð îð÷èì ºíäºð áàéæýý. Ýíýõ¿¿ Áàò-ªëçèé íýðò àâàðãà òîì ãýðèéã äýëõèéí õàìãèéí òîì ãýæ á¿ðýí áîëîõ áóé çàà. “Õàìãèéí îëîí îíüñîí òîãëîîì çîõèîñîí àðä ò¿ìíèé íýã Õ¿íèéã òàíèõ ãýâýë íºõðèéã íü õàð, õ¿¿õäèéã òàíèõ ãýâýë òîãëîîìûã íü ¿ç” ãýñýí ìýðãýí ¿ã áèé. Ìàíàé àðä ò¿ìýí ¿ð õ¿¿õäèéíõýý îþóí óõààíûã ñàðóóë óóæèì áîëãîí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ àðäûí òîãëîîìûí á¿õýë á¿òýí ñî¸ëûã áèé áîëãîæýý. Äýëõèéí íýðä ãàðñàí Ðóáèêèéí øîîíîîñ äàâóó îëîí àðâàí îíüñîí òîãëîîì Ìîíãîëä áàéäãèéã áèä ººðñ人 ÷ ìýäýõã¿é áóñäàä àëäàæ áàéíà. Ãýòýë Ìîíãîë àðäûã òîãëîîì íààäìûí ñàíä 15 àíãè á¿ëãèéí 800 ãàðóé òîãëîîì áàéäàã àæýý. Ǻâõºí õºëºãò òîãëîîì ãýõýä 130 ãàðóé íýð òºðºë áàéíà. Îþóí çàäëàõ îíüñîí òîãëîîìîîð Ìîíãîë äýëõèéä òýðã¿¿í áàéðàíä îðíî. ¯¿íýýñ çºâõºí “Ìîäîí çàíãèëàà” õýìýýõ öóâðàë îíüñîí òîãëîîìûã 24,48,120 ìîä ýâë¿¿ëýí çàíãèääàã íü Ðóáèêèéí øîîíîîñ è ë ¿ ¿ î þ ó í óõààí øààðäàõ þ ì . Ò¿¿í÷ëýí Øàìáàëûí ò¿ëõ¿¿ð ã ý æ íýðëýäýã 7 - 9 ò º ì º ð

öàãèðàãààð õèéñýí 681 ãàðäàã òîãëîîìûã îíöëîí

¿éëäëýýð îðæ íýðëýæ áàéíà.

Äýëõèéä àíõ îëäñîí ¿ëýã ã¿ðâýëèéí ºíäºã 1922 îíûã õ¿ðòýë ¯ëýã ã¿ðâýë ãýã÷ àâàðãà àìüòàí ºíä㺺ð ¿ðæäýã ãýæ ìýääýãã¿é áàéæýý. Àìåðèêèéí áàéãàëü, ò¿¿õèéí ìóçåéí Àçèéí 3-ð ýêñïåäèöèéíõýí Ìîíãîëûí èõ ãîâèéí äóíä îðøèõ Áàÿí-Çàãèéí /ªìíºãîâü àéìàã/ óëààí, óëáàð øàð ºíãèéí äàâõàðëàí õóðààñàí ýñãèé øèã õà÷èí ÷àìèí èëýðöèéã ãàéõàí øàãøèð÷ “äºë áàäàðñàí àñãà õàä” õýìýýí óóëãà àëäñàí òýð ãàçðààñ ýâýðò ¿ëýã ã¿ðâýë çýðýã õîâîð ñîíèí îëäâîð îëäæýý. ̺í íýã äîð ýýëæëýí äàâõàðëàñàí õóðäñûí ãóðâàí ¿åýñ íèéòäýý 30 øàõàì ºíäºãòýé ¿¿ð îëæýý. Ýíý ãàéõàìøèãò íýýëòýý Àìåðèêèéí ýðäýìòýí Â.Ãðàíåð 1923 îíä Áýýæèí, Íüþ-Èîðê õîòíîî çýðýã õýâë¿¿ëñíýýñ õîéø ¿íýõýýð ¿ëýã ã¿ðâýëèéí ºíäºã ¿¿, ýñâýë ÿñò ìýëõèéíõ ¿¿ ãýäãèéã îëîí æèë ìàðãàæýý. Õîæèì íü ¿ëýã ã¿ðâýëèéí ºíäºã ãýäãèéã Ìîíãîë, Ǻâëºëò, Ïîëüøèéí ïàëåîíòîëîã÷èä ìîíãîë íóòãààñ òýð äóíäàà ªìíºãîâü àéìãèéí Íýìýãò, Àëòàí óóë, Íàðàí äààöûí áóëàã îð÷ìîîñ îëñîí ¿ëýã ã¿ðâýëèéí ºíä㺺ð áàòàëæýý. Ñ. Æàìáàëäîðæ

×èí ñýòãýëèéí ¿ã Бага нас

Би багадаа єєрєє єєртєє зориулж кино ярих дуртай байсан. Єєрийн эрхгїй л мєрєєдєл ч юм уу, уран сэтгэмж ч юм уу гэмээр зохиомол ертєнцийг дїрслэн бодож зохион бїтээдэг байсан. Би хэтэрхий уран зєгнєл оруулах бус аль болох бодит амьдралтай ойр, хэрэгжиж болoхоор хоорондоо уялдаа холбоотой зїйлийã зохиодог байсан. Тэр їед їїнийг би огт хэрэггїй, цаг їрсэн, хичээл хийхэд минь саад болдог зїйл хэмээн бодож байсан. Яагаад би їїнийг бичих болсон шалтгаан нь гэвэл, тэр їед би нэгэн зїйлийг мэдэрдэг байсантай холбоотой юм. Би бодит амьдралаас санаа аван тїїнийгээ ашиглан элдвээр ургуулан бодож олон гоё санаа олдог байсан. Зарим нэг киногоо хєгжїїлэн маш нарийн зохион байгуулалттай олон ертєнц, техник, байгалийн їзэгдэл, улс тєрийн зохион байгуулалт, цэрэг армèéí стратегè ãýìýýð зїйлийг боловсруулан гаргадаг байсан. Зарим нь їнýхээр янзтай гээч. Гэвч миний зохиосон ихэнх санаа амьдралд эсвэл кинон дээр хэрэгжсэн байдаг байсан. Тэр їед би дотроо миний санааг ямар нэгэн єєр шугамаар хулгайлчихлаа гэж боддог байсан шїї. Хамгийн гол нь энэ бїхэн намайг хорвоо ертєнцийг єєрийнхєєрєє таньж мэдýхэд их тус болж байсан гэж одоо би дїгнэн боддог. Тэр їед би їеийнхнээсээ зариì чадвар мэдлэгээр дутуу байсан ч алèвааг ул їндэстэй ойлгох хорвоо ертєнцийг єєрийíхєєрєє тєсєєлєн бодох чадвар маань зарим нэг багшаас ч илїї хєгжсєн гэдгээ мэдэрдэг байсан. Би хичээлээ єєрийíхєєрєє ярьж, илїї уран сэтгэмжтэй, хєгжилтэй, амьдралд ойр энгийн жишээтэй ярих дуртай байсан. Хїїхдїїд мєн зарим нэг багш нар миний ярèхûг, єгїїллэгээр хийсэн жїжиглэсэн тоглолтыг инээлдэн їзэж, сонсох дуртай байдаг байсан. Гэхдээ єхєєрдєж. Надаар хїмїїс тоглоом хийхдэгт нь би дургїй байсан ч, єєрийгєє илэрхийлэн ярих дуртай байсан юм. Гэвч ихэнхдээ ийм байхгїй, хичээлээ би єєрийíхєєрєє ярих гэтэл багш номын їгээр хэлсэнгїй гэсэн утагтай їг хэлэх эсвэл зєв ойлгоогїй байна хэмээн зэмэлдэг байсан юм. Тэр їед надад бас нэлээд дутагдал байсан. Би монгол хэлэндээ тааруухан, цээж бичигтээ тоймгїй олон алдàна. Мєн ном унших дургїй байсан (одоо бол їгїй), хичээлээ давтах тун дургїй, залхуу байсан.(Гэхдээ хичээл хийхэд л залхуурдаг байсан, бусад ажлûг бол тэгтээ тэргїй хийдэг. Манай аав биднийг хатуу гараар хїмїїжїїлсэн). Манайх тавуулаа амьдардаг. Ээж, аав, нэг ах, нэг эрэгтэй дїї. Бид гурав хоёр хоёр жилийн зєрєєтэй тєрсєн. Зундаа бид байнга эмээ дээрээ очдог байсан. Хєдєє очоод л бид єглєєнєєс орой хїртэл ажиллана. Мэдээж хааяа тоглож наадна. Манаа эмээ хєдєлмєрч зангаараа хэнээс ч дутахгїй. Бид ч хєдєєний хїїхдїїдээс дутахааргїй байсан. Ер нь бол би бага ангидаа байхдаа хичээлээ ойлгодог байсан хэдий ч гэрийн даалгавараа хийдэãгїй, гэртээ очиж хичээëýý áàòàòãàäã¿é áàéñàí. ̺í õ¿¿õýä áîëãîíîîñ àëü íýã òàëààðàà äóòóó, òýä íàðûã ã¿éöäýãã¿é áàéñàí.

Áè áàñ òèéì ÷ ñýðãýëýí áèø, ìºí ººðòºº èòãýõ èòгэл багатай болж эхэлсэн. Тооны хувьд 4, 5-р ангидаа гайгїй ойлголттой байсан. Ерєнхийдєє жирийн л нэгэн хїїхэд байсан. Дунд їе Энэ їе бол 8-р анги хїртэл їргэлжилсэн уруудлын їе юм. Миний амьдралын сайхан мєчїїд єнгєрч, цаг дэмий їрж идэвхгїй байдал давамгайлсан, хоосон горèлогч ер нь л сул дорой байсан.(Гэхдээ биеийн хїчний хувьд намхан л болîхоос биш їеийхнээсээ илїї байсан). Харин хїмїїжлийн хувьд ердийн л нэгэн байсан. Ер нь бол юм юм л сонирхож їзсэн. Тамхи, зодоон, зарим нэг зїйл хумслах, PC game гэх мэт. Гэхдээ нэг их олон биш. Угаасаа юм бїхэн цаашид явцгїй болдог байсан юм. Манай ах бол их номын хїїхэд байсан тул дїї бид хоёр ч бараг гадуур тэнýдэггїй байсан. Ер нь л элдэв муу зїйлээс хол байсан. Ээж аав хоёул завгїй тул бид гурав гэрийн хамаг ажил болон хоолоо хийдэг байсан. Манай дїї бол бага зэрэг эрхлэх гээд байдаг байсан болов ч би дїїтэйгээ ажлûг аль болох тэнцїї хийдэг байсан. Энэ нь тїїнийг бїх ажилд сургасан юм. Одоо манай дїї гэрийн бїх ажлûг хийдэг. Ер нь бол олон зїйлийг ойлгуулахын тулд би тїїнтэй ярилцдаг байсан. Тэр ч энэ талаараа гайгїй шїї. Сурлàгын хувьä би ангидаа доогуур хїїхдїїдийн дунд байдаг байсан хэдий ч яг мэдлэгийн хувь ер нь єєр байсан шїї. Їїнд хэд хэдэн шалтгаан бий. Би дїнгийн хойноос їхэн хатан хэзээ ч гїйдэггїй байсан бєгєєд шалгалтаа ер нь л єєрєє хийдэг байсан. Ихэвчлэн (F, D). Мєн бусад айлын ээж аавыг бодвол манай ээж, аав арай л боловсролтой байсан. Ялангуя ээж маань. Намайг 5-р ангид орîхоос эхлээд манайх гэр хороолол руу нїїсэн л дээ. Миний дунд сургууль бол 17-р сургууль. Тэнд ихэвчлэн гэр хорооллын айлын хїїхдїїд байдаг. (Хїний амьдрал сарны давтамжтай ижилхэн 15 жилийн мєчлєгтэй байдаг гэдэгт би нэг их эргэлздэггїй шїї. Энэ їед би 15-ны жилдээ буюу хамгийн доод эрчмийн їедээ байсан юм.) Сэргэн мандалт 8-р ангиа би тун муу дїнтэй тєгссєн тул 9-р ангидаа орж чадаагїй Барилгын коллежид орсон юм. Барилгын коллежид орох шалгалтанд би нилээд дээгїїр байр эзэлж байсан. Тэр їед би ямар хїїхдїїдтэй хамт суралцах гэж байгаагаа мэдсэн. Эхэндээ би єєртєє 9-р ангид орж чадаагїйдээ гутарч єєрєєсєє ичиж байсаа болов ч цаашид хэрхэх талаар тєлєвлєгєєгєє боловсруулж єєртýéгýý тулалдаж эхэлсэн. Би хичээл эхлээд л тун удалгїй ангийнхаа сайн сурлагатай хїїхэд болсон байсан юм. Тэгээд дараа нь ангийн дарга болсон. Энэ бїхэн нэг их хэцїї байгаагїй юм. Харин Барилгын коллежид хичээл хийх нєхцєл, сургалтын чанар нь бусад сургуулиас доогуур байсан ч би тэнд амьдралын их сургууль дїїргэсэн юм. 9-р ангид надад тийм ч ноцтой єєрчлєлт гараагїй ч олон том дэвшлїїдийн минь їндсийг тавьсан их шилжилтийн эхийг тавьсан жил байсан. Юм бїхэнд би аажимаар суралцаж байлаа. Тэр їед ангийнхаа манлайлагч байж нийгмийн ажлûг удирдан зохион байгуулж хичээлд урьд ємнєхєєсєє илїї єєртєє итгэлтэй итэвхитэй оролцож, танхай хїїхдїїдтэй эвээр учраа ололцож, заримдаа ухамсрын шанаа амсаж, дээрэлхэж мєнгє нэхдэг хїїхдїїдтэй хэрхэн харьцах, тэднийг яаж давраахгїй байх, хїїхдїїд яаж хувирдгийг, буруу замаар явàхаар эцэст нь єєрийг нь ямар хувь заяа хїлээж байдгыг, элдэв бэрхшээл саадуудтай шууд нїїр тулах гэхчилэн миний амьдралд хэрэг болох сургамжтай зїйлїїдийг багахан хэсгийг ч гэсэн биеэрээ туулж єнгєрєєсєн. Би 9-р ангидаа тийм ч шулуун дардаí замаар яваагїй. Олон алдаа гаргасан. Тэр нь ч зєв болсон. Ер нь бол одоо би єнєєгийн тївшинд хїрэхэд олон тэнэглýë тєєрєгдлийн їеийã туулж єнгєрєєсєн. Алдаа гаргах їед єєрийгєє хэрхэн тэнэг байснаа ойлгосны дараа сэтгэлээр унадаг ч надад том дэвшлийг авчирж байсан юм. Тэр їед би єєрийн чиглїїлэгч одтой болж, єєрийн амьдралдаа мєрдєх зарчмуудыг боловсруулж эхэлсэн.

10-р ангид орîход урьд тєлєвлєсєн зорилгûнхоо дагуу их сургуульд єєрийн чадлаар элсэн орîхын тулд єєрийгєє бэлдэж эхэлсэн. Би хичээл тараад л номын санд сууж бїгдийг бїр эхнээс нь эхэлсэн. 10-р анги бол миний амьдралд том дэвшил авчирснаас гадна єєрийгєє нэлээд єєрчилж чадсан жил байсан юм. Эхлээд тогтвортой суун хичээл хийж сурàхаас эхэлсэн. Энэ їед их ч єрнєл болсон. Ер нь бол би єєрийгєє яг хэн болîхыг судлаж эхэлсэн. Єєрийнхєє жинхэнý мєн чанарыг нээн илрїїлнэ гэдэг их хэцїї юм билээ. Би одоо болтол єєрийгєє тийм ч сайн ойлгодогїй. Энэ хугацаанд миний жинхэнý эцэг нас барсан, одоо байгаа аав маань миний тєрсєн эцэг биш гэдгийг, єєрийн арга барилаар суралцаж чадвал би хэнээс ч дутхааргїй юм байна гэдгийг олж мэдсэн. (Физикийн давталганд явж байхад). Тэр багш надад физèкийн талаарх ерєнхий ойлголт, онолûг нь зааж байсан. Надад тун сонирхолтой байсан. Би ирээдїйд юу хийх ямар хїн болох ойрûн 5, 10, 20, 30 жилийн тєлєвлєгєє, бїх амьдралаараа юу хийх талаар єєрєєсєє асуудаг байсан. Зорилгодоо хїрýхийн тулд юунаас эхлýх вý, цаашид юу хийх вý, бусдûг хэрхэн удирдан зохион байгуулах, тэдний хїчийг чадлыг хэрхэн зєв ашиглах, тэдгээрийг хэрхэн урамшуулах, бусад хїмїїстэй хэрхэн харьцах, тэдний хайр хїндэтгэлийг олж авах, тэдний итгэлийг нь хїлээх, бусдын алдаа дутагдал, зорилгодоо хїрч чадахгїй байгаагийн шалтгаан, агуу, суут болон амжилтанд хїрсýн хїмїїсийн тїїхэн замнал, сургаал їгс зэрэг олон зїйлийг судалж ýхэлсэн. Миний ээж бол маш дайчин сэргýлэн ухаалаг хїн л дээ. Би ээжээрээ бахархдаг. Ээж маань цалин багатай ч дандаа гадаад дотоод явж байдаг. Одоо мэргэжилээрээ ажиллаж байгаа. Би бага байхдаа ээжээсээ олон зїйлийг асууж янз бїрийн сэдвээр ярилцдаг байсан Одоо бол бид харилцан бие биендээ зєвлєгєє єгдєг. Нэг удаа ээж бид хоёр гэртээ их цэвэрлэгээ хийж байхдаа єдєржингєє ярилцсан юм. Тїїний дараа ээж маань “би єнєєдєр хїїгээсээ олон зїйлийг ухаарч авлаа” гэж хэлсэн юм. Ээжийнх нь бодож чадахгїй байгаа зїйлийг бодогдууллаа хэмээн ээж маань надаар их бахархсан. Гэвч би олон зїйлийн талаар мэдэхгїй, ухаараагїй яваа гэдгээ мэднэ. Сїїлийн жилїїдэд миний хамгийн их бодож байсан зїйл юу вэ гэвэл, бэрхшээл саад гэж юу вэ? Тїїнээс хэрхэн суралцах вý, їйлийн їр гэж байдаг уу? Амьдралаас хэрхэн баяр таашаал авах вэ? гэхчилэн асуулт тавьдаг байсан. Мєн би яагаад амжилтанд хїрэх ёстой юм, жинхэнý аз жаргалтай амьдрал гэж юу юм? Нэр тєртэй амьдрахын учир утга юу юм? єєрийн амьд явсан ул мєрєє хойч їедээ їлдээнэ гэдэг юу вэ? Бусдад тусална гэж юу вэ? Яаж тусалвал зїгээр юм? Одоо энэ хїнд тус болно гэдэг нь ирээдїйд нь муугаар нєлєєлєх її? Аль болох олон хїнд их хэмжээний тус хїргэхийн тул юуг золиослох хэрэгтэй вэ? Эхлээд єєрийгєє илїї чадамжтай болгочихоод дараа нь бусдад тус болîхын ач холбогдол гэх зэрэг асуултуудыг би єєрєєсєє асууж элдэв мэдээлэл цуглуулдаг. Ер нь аль нодíèн жилээс л би ээжээсээ хэрэгтэй мэдээлэл авч чадàхаа байсан. Ер нь л миний эргэн тойрон дàхü хїмїїс намайг ойлгодогїй, би тэдний сэтгэхїйд тааруулан ярих гэдэг байсан. Дэмáýрэл багшийн лекц, болон танай бусад багш нарын ярьсан ихэнх зїйлїїд миний боддог, цаанаа л нэг мэдрэгддэг, хийж їзэх гэж оролддог зїйл байсан. Мєн тэр зїйлїїдэд тайлбар хийн ярьж єгсєн явдал надад их тус болсон. Тийм ч учраас би Дэмбýрэл багш болон тїїний сургуультай холбоотой байвал ирээдїй рїї минь хєтлєєä явах хєтєч болох хїнийг олох байхаа. Ер нь би бага байхдаа ааваас их айж, аав гэдэг нэг айхòар хїн биднийг кîмандлаад байдаг байсан. Харин би сїїлийн їед аавыг єєр нїдээр харах болсон. Аавыг хажуугаас нь ажиглан, юун дээр яаж алдсан, ямар зан нь єєрийх нь амьдралд хэрхэн нєлєєлдєг болîхыг ажиãлàдаг. Энэ надад нэг томоохон судалгааны объåкт болж єгдєг юм. Гэхдээ миний аав бол миний хїндэлж явдаг хїндтэй хїмїїсийн нэг юм шїї. Тэр биднийг бага байхад их зєв хїмїїжїїлсэн. Би єєр эцэгтэй гэдгээ мэдээд нэг их цочирдоогїй. Яагаад гэвэл би урьд нь гадарлаж байсан юм. Миний жинхэнý эцэг бол их ухаалаг сїрхий хїн байсан гэж ээж хэлсэн. Мєн ээжийг чин сэтгэлээсээ маш их хайрлаж байсан гэдэг. Надад їнýхээр аавын сургаал дутагддаг! Цаашдын зорилго Юуны ємнє би єєрийн жинхэнý багшийг олно гэж боддог. Зуныхаа амралтаар ажилëàж байх хугацаандаа юм уу, эсвэл суралцаж байхдаа єєрт тохирох багшийг олох тєлєвлєгєєтэй байгаа. Цаашдын зорилго гэвэл их олон зїйл бий. Яг алийг нь ямар талаас нь ярихаа мэдэх юм алга. Хэдийгээр одоо би геологийн мэргэжилээр сурч байгаа ч энэ бол ердєє л бага зэрэг эрсдлээс зайлс хийж… ирээдїйд, олж харж чадвал маш олон боломж намайг хїлээж байгаа гэж би боддог. Ер нь бол миний ýýæ геологич мэрэгжилтэй болхоор би энэ талаар судалсан, мєн миний хорвоог танин мэдэх хїсэлтэй холбоотой юм. Гэвч энэ бол миний явах зам биш гэдгийг би мэдэрч байна. Би томоохон тоглоом тоглох дуртай юм шиг байгаа юм. Ерєнхийдєє бол єєрийн зохиосон шудаðга бизнесийн ертєнц юм. Миний хамгийн гол мєрєєдєл бол /нэг хэсэгтээ чухал зорилт байсан/ “єєрийн гараар алдартай том хот байгуулàх” юм. Энэ хотоо их алсыг харж нарийн зохион байгуулсан би єєрєє ч зїїдэндээ хараагїй шахам шинýлэг, олон улсын тєв болсон монголын їзэсгэлэнт байгалийн дунд элдэв гамшгаас хол, газар доорх асар том байгууламжтай, шинжлэх ухаан болон хїний сэтгэлãýýний гайхамшигт бїтээлїїдтэй, танин мэдýхїйн болон суралцах орчин гайхамшигтай бїрдсэн сургалтын систем бїхий цогцолбор болсон элит нийгмийн агуу том хот байгуулàхыг хїсдэг. Энэ хїсэл маань намайг барилгын коллежид байхад л боловсрууллагддаг байсан. Энэ хотыг хэрхэн босгох олон гайхалтай тєлєвлєгєєг боловсруулдаг байсан. Мєнгєний эх їїсвэрээ олох, эхлээд юу хийх, улс тєр, эрх мэдлийг ашиглах, монголын ирээдїйн хєгжил, ашигт малтмал гээд л їнýхээр гайхалтай байсан шїї. Би бїхнийг багаас нь эхлэх нь зїйтэй хэмээн бодож бїхий л хар ажил болон юу ч хамаагїй хийнэ ямар ч байсан зїгээр суухгїй, єєрєє биеэ даан элдэв саад бэрхшээлийг даван туулж єєрийгєє хєгжїїлнэ хэмээн дотроо бодон зїтгэж байсан. Єєрєє єєртєє эзэн болж єєрийн гэсэн хїсэл мєрєєдєлтэй урагшаа тэмїїлэн явах їнýхээр сайхан юм билээ. Энэ мєрєєдєл бол миний зохиосон олон киноны нийлбэр цогц бїтээл юм шїї. (Асар том ширэнгэн ой доторх шоргоолжны ертєнц, газар доорх дулааныг ашигласан дулааны систем, цэвэр ус тїгээлтийн сèстем, цэцэрлэгæèлт болон тариалангын талбай тїїний бордоо усалгааны байгууламж, бохир ус ашиглалт, экîлогèтой хоëбоотой асуудлууд, эдийн засаг болон цэргийн хїч, технологи хєгжсєн улс“Жигїїр орнууд болон тэдгээрийн г.м.) хайх хэрэггїй гагцхїї оргилын зїг эцэж дайсан цуцахыг умартан авирахЗарим хэрэгтэй. нь Оргилд дєхєх тусам чи єєртєє жигїїр буйг мэдрэх болно” Д.Батбаяр

6 ßðóó ñýòãýã÷ Òýä ýâã¿é ÿðüæ ä¿ðñýýð àðãàëäàã

/ø¿¿ìæ/ Ãóðâàí ÿìõûí õóëñûã áàðüæ ýíä¿¿ òàøàà áè÷èõ ìèíü Ãóòàë îéìñûã áàðòàë ÿâæ íýð àøèã õººõººñ äýýð ãýæ Ìîíãîëûí èõ áè÷ãèéí õ¿í Ãóëàðàíñ àéëäæýý. Ýíý ¿ã ñýòãýë ãýãýëç¿¿ëæ äîòðûã ìèíü àãäëóóëäàã þì. Ó÷èð íü ¿ãýí äîòîð óòãà áàéäàã áîëîîä ë òýð… Óã îíî÷ ìýðãýí ¿ãèéí õóâüä áè÷èæ çîõèîõ óõààí èõ øèíãýñýí àæ. Òýãýõäýý äóðòàé á¿õíèéã áè÷ýýä áàé! ãýñýí ñàíààã Ãóëàðàíñ áèäíèé òàðõèíû õºòºëáºðò ñóóëãààã¿é þì. Çîõèîë÷ Ö.Öýäýíæàâ ãóàéí öàãèéí øàëãóóðààð ãîëîãäîæ áàãøèéí äýýä, óðò öàãààíû õàâèàð áîðëîãäîõã¿é ýçíýý õ¿ëýýí øîðîîíä äàðàãäàí áóé íàéðàãëàëóóäààñ ºä㺺 Öýë çàëóó íàñíûõàà ãàë äºëººð áàäàð÷ Ñýòãýë ç¿ðõ õî¸ðòîî øàòàæ ÿâàõ ¿åäýý ×èí ¿íýí÷ àìðàãòàà õýëæ ¿çýýã¿é ¿ãýý ×èíèéõýý òºëºº ¿õüå ãýæ ýõ îðîíäîî õýëñýí… çºâõºí ýíý äºðâºí ìºð ë ¿ãèéí óðëàãèéí åðòºíöºä ÿðóó íàéðàã÷ áîëãîîä áóöààñàí þì. Òèéì áîëîõîîð îëíûã áè÷èõýä áèø, îíîâ÷òîé ãàíöûã áè÷ ãýñýí áàéõ íü. Äîòðûã ìèíü ¿ðãýëæ áà÷èìäóóëæ áàéäàã ãàíö ÷ ãýñýí àñóóäëààñàà àíãèæðàõûí ¿¿äíýýñ òåëåâèç, ðàäèî, fmèéí ñóðâàëæëàã÷äûã õýðõýí ÿðüäàã ÿàæ ìààçðóóëäàãèéã òà á¿õýíä äýëãýå! Òýä ýâã¿é ÿðüæ ä¿ðñýýð àðãàëäàã. Á¿õèé ë òºðëèéí ìýäýýëëèéã ò¿ãýýã÷èä íü áóðóó ÿðèõëààð, íèéãýì áóðóó ºâ÷ëºõ íü àðãàã¿é ÷ áèç… Òýä ÿàæ ÿðüäàã ãýý÷! Ìèíèé õàìãèéí ãàéã¿éä ¿íýëäýã TV5-í ñýòã¿¿ë÷ “Çàíäàíøàòàð ãèø¿¿í àÿã¿é ãî¸ ø¿ëýã óíøäàã” /Õ-õºòºëáºð 2005.12.24/ ãýæ ÿðèõëààð ìèíèé ¿íýëýìæ áóóðñàí. “Àÿã¿é ã,”øèëäãèéí øèëäýã” ãýõ ìýò íèéëýìæýýð ñàéõàí äýýä ãýñýí ñàíààã èëòãýýä äàñàë áîëñîí áîëîõîîð áóñäàä ýíãèéí ñàíàãääàã áàéæ ÷ ìàãàä. Ãýâ÷ àÿã¿é ãî¸, àéìààð ãî¸, ºøºº èõèéã õèéãýýðýé ã.ì ¿ãñ íü ó÷èð ç¿éí òàëààñ õîëáîãäîæ áóé ¿ãýý ñºðºã óòãàòàé áîëãîæ áàéãàà þì. Àÿ òóõã¿é, àÿ ç¿éã¿é, àÿ ýâã¿é, àÿ çîõèñã¿é, àÿ òààëàìæã¿é þì ÿàõëààð ãî¸ áîë÷èõäîãèéã ìýäýõã¿é. Àÿã¿é ãî¸ ãýæ õîëáîãääîãã¿é. Ó÷èð íü àÿ òóõã¿é ãî¸ ãýæ õýëýõã¿é. Àÿã¿é ãýäýã ¿ã íü ýåðýã ¿ãýíäýý áóñ ñºðºã ¿ãýíäýý ä¿éæ òîõèðäîã. Àéìààð ãýäýã ¿ãèéí õóâüä ÷ ìºí óòãà èæèë. Àéìààð äîãøèí, àéìààð øèð¿¿í, àéìààð õýðöãèé ãýæ áàéõààñ áèø ó÷èð ç¿éí òàëààñ àéìààð ãî¸ ãýæ òîõèðîõ ó÷èðã¿é. Ñýòã¿¿ë÷äèéí äóíä íèéòëýã àæèãëàãääàã íýãýí ¿ã áîë ”Òàíû öààøäûí óðàí á¿òýýëä ºøºº èõèéã õèéæ á¿òýýõèéí ºëçèéòýé åðººëèéã äýâø¿¿ëüå! ãýæ ÿðèõ íü îëîíòàà òîõèîëääîã. ªøºº ãýäýã ¿ãèéí õóâüä “ºø õîíçîí” ãýñýí óòãûã àãóóëäàã. Èéìýýñ ñýòã¿¿ë÷äèéí ñàéí ñàíàæ åðººñºí åðººë íü ºø õîíçîíãîîð ä¿¿ð÷… ñààð áîëîã ãýñýí óòãàòàé áîëæ áàéíà. Ãýõäýý “ºøºº” ãýæ õýëäýã áîëñîí íü äàõèí, äàõèàä ººð ãýäýã ¿ãèéã îðîñ õýëíýý åø¸ ãýäãèéí õóâèðñàí õýëáýð ÷ áàéæ áîëîõ. Ãýâ÷ àëü õýëýíä ÿàæ õýëýõ íü ÷óõàë áèø, ñóðãóóëü ä¿¿ðãýæ ìýðãýæèë ýçýìøñýí ñýòã¿¿ë÷èä èíãýæ ÿðèõ íü çîõèñã¿é ìýò ñàíàãäàíà. Çàíäàíøàòàð ãèø¿¿íèé óíøñàí ýõ îðíû òóõàé ø¿ëãèéã íü óã ñýòã¿¿ë÷ òààëàìæã¿é, øèð¿¿í, ìóóõàé óíøäàã ãýæ õýëñýíòýé àäèë áîëæýý. Ãýõäýý ñýòã¿¿ë÷ ìààíü ìóóõàé ãýæ õýëýýã¿é íü ìýäýýæ, ìºõºñ áè àæèë ìýðãýæèëäýý ýçýí áîëæ ÿâàà õ¿ì¿¿ñèéã ¿ã¿éñãýõ ãýñýí þì áèø ø¿¿. ÓÈÕ-ûí èõýíõ ãèø¿¿ä ÷ ¿ãèéí ñàíãèéí õàìãèéí á¿ä¿¿ëýã ¿ãýýð õîîðîíäîî õýðýëääýã. Àÿëãóó ñàéõàí Ìîíãîë õýëíèéõýý íàéðóóëãûã ýâäýæ ¿ãèéí á¿òöèéã óðä õîéíî íü îðóóëæ õàðèéí õýëòýé õàãàñ äóòóó õîëüæ õóòãàí ÿðüäàã ñýòã¿¿ë÷èä ÷ îëîí áèé. Çàðèì íü á¿ð ñýòã¿¿ë÷ õ¿íèé ¿¿ðãèéã óìàðòàæ õààíà þó ÿðüæ áóéãàà ÷ ìýääýãã¿é õîâ æèâèéí øèíæòýé … òýãñýí ãýíý ø¿¿, èíãýñýí ãýíý ø¿¿ ãýæ óÿíãàëóóëàí ÿðèõ íü ÷ áèé. Øóóä íýâòð¿¿ëýãò õºòëºã÷ çºâ àñóóæ ÷àääàãã¿éãýýñ õàðèóëò îíîâ÷ã¿é áîëäîã. Íýãýí õ¿¿õäèéí íýâòð¿¿ëãèéí õºòëºã÷: -×è ýýæýýñýý þóãààðàà ÿëãààòàé âý? ãýæ îðîëöîã÷ õ¿¿ãýýñ àñóóõàä, -Áè ýýæýýñýý ….. ÿëãààòàé ãýæ õºòëºã÷èéã áàéäàëä îðóóëñàí ãýõ ìýò îëîí æèøýý äóðüäàæ áîëíî. ªí㺠íü ãî¸ áàéâàë õîð íü èõ áàéäàã øèã, þìûã ãî¸÷èëæ õýëáýë ìóóõàé óòãàòàé áîëíî. Õóäëàà þìûã ¿íýí áîëãîîä õýä äàìæóóëààä õýë÷èõëýýð ë ¿íýí þì øèã îéëãîëò òºð¿¿ë÷èõäýã. Ìîíãîë ºã¿¿ëáýðýýð, ìîíãîë îþóíààð, ìîíãîë óõààíààð ñýòãýæ ÿëàíãóÿà ò¿ìýíä äóó õîîëîéãîî õ¿ðãýäýã õ¿íäòýé õ¿ì¿¿ñ ¿ãèéí ó÷èð ç¿éã íü óõàæ íóõàöòàéãààð ÿðèõã¿é áîë õàäíû öóóðàé øèã õàøãèðñààð áàéòàë õ¿ì¿¿ñèéí îé òîéíä “òýãæ õýëäýã þì áàéíà” ãýñýí áóðóó îéëãîëò òîãòîæ ìîíãîë õýë, ìîíãîë ñýòãýëãýý ìºõºõºä õ¿ð÷ áàéíà. ÌÓÈÑ ÌÕÓÇ 3-ð àíãèéí îþóòàí, Óðàí çîõèîëûí ìýòãýëöýýíèé “Áèëã¿¿í” êëóáûí òýðã¿¿í Í.Íàðàíãýðýë

ÌÕÑÑ-èéí Í¿¿äëèéí Ñî¸ë Èðãýíøëèéí Òýíõèì ËÝÎÑ-èéí Çàëóó Ëèäåð Ýìýãòýé÷¿¿ä êëóáòýé õàìòðàí Óðàí çîõèîëûí ìýòãýëöýýíèé “Áèëã¿¿í” êëóá áàéãóóëàãäñàí áºãººä òóñ êëóá íü óðëàã, óòãà

çîõèîë, òýð äóíäàà óðàí çîõèîëûã ìýòãýëöýõ óðëàãòàé æèíõýíý óòãààð íü õîëáîñíîîðîî àíõäàã÷ þì. Îþóòàí çàëóóñ ìàíàé êëóá-ä îðñíîîð àñóóäëûã îëîí òàëààñ íü õàðæ, òîäîðõîé ñýäâýýð óíøèæ, ñóäàëãàà õèéæ, ëîãèêòîé ñýòãýæ, ººðèéí áîäîë ñàíààã îéëãîìæòîé öýãöòýé èëýðõèéëæ, áóñäûí ¿çýë áîäëûã õ¿íäýòãýæ õàìòðàí àæèëëàõ àðãà áàðèëä ñóðàëöàõ áîëíî. Çîðèëãî: Îþóòàí çàëóóñûã óðëàã, óðàí çîõèîëûí ìýäëýãò õóâü íýìðýý îðóóëàí óðàí çîõèîëûí åðòºíöºä øèíý ýð÷ õ¿÷ áîëîõîä õºòëºõ. Áèäíèé ¿íýò ç¿éëñ: · Áèä îþóòàí çàëóóñûã íèéãìèéã á¿òýýõ øèíý ýð÷ õ¿÷ ãýäýãò èòãýäýã. · Áèä îþóòàí çàëóóñûã àëèâàà àñóóäëûí äàãóó ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëæ öýãöòýé ìýäëýãèéã áèé áîëãîõ îþóíû ºíäºð ÷àäâàðòàé ãýäýãò èòãýäýã. · Áèä àëèâàà ç¿éëä îþóòàí çàëóóñûã íýãäýí íÿãòàð÷ õýí õýíýý õ¿íäýòãýí ñóðàëöàõ ¿åä, òýä õ¿÷òýé áàéäàã ãýäýãò èòãýäýã. ¯éë àæèëëëàãààíû ÷èãëýë: · Ìýòãýëöýýíèé îíîë, óðàí èëòãýëèéí ñóðãàëò. · Îíîë äýýðýý òóëãóóðëàí òîäîðõîé øèéäëèéí äàãóóõ ìýòãýëöýýíèé òîãëîëò. · Ì ý ä ý ý ë ë è é í ñ à ì á à ð à æ è ë ë ó ó ë à õ · Îþóòàí çàëóóñèéí àâúÿàñûã íýýí èëð¿¿ëýõ. · Óðàí ñàéõíû ø¿¿ìæèéã õºãæ¿¿ëýõ. · Óóëçàëòóóä. Êëóáûí äîòîîä ä¿ðýì: 1.Õàðèóöëàãòàé áàéõ, 2.Èäýâõèòýé áàéõ, 3.Öàã áàðèìòëàõ, 4.Áóñäûãàà õ¿íäýòãýõ, 5.¯éë àæèëëàãààíä õàìòðàí îðîëöîõ.

Ýðýãòýé õ¿í õýðýãöýýòýé íýã øèðõýã ç¿éëýý àâàõûí òóëä õî¸ð äàõèí èë¿¿ ¿íý òºëäºã. Ýìýãòýé õ¿í õýðýãöýýã¿é íýã øèðõýã ç¿éëýý àâàõûí òóëä õî¸ð äàõèí èë¿¿ ¿íý òºëäºã. Ýìýãòýé õ¿í íºõºðò ãàðòëàà ººðèéíõºº àìüäðàëûí òºëºº ñàíàà çîâäîã. Ýðýãòýé õ¿í ýõíýð àâòëàà îãò ñàíàà íü çîâäîãã¿é. Àìæèëò ä¿¿ðýí ýðýãòýé õ¿í ýõíýðèéíõýý ¿ñíýýñ èë¿¿ ìºí㺠îëæ ÷àäíà. Àìæèëò ä¿¿ðýí ýìýãòýé ººð øèãýý àìæèëò ä¿¿ðýí ýðýãòýéã îëíî. Ýìýãòýé õ¿í àç æàðãàëòàé áàéõûí òóëä ýðýãòýéãýý ñàéí îéëãîæ áàãà õàéðëà. Ýðýãòýé õ¿í àç æàðãàëòàé áàéõûí òóëä ýìýãòýéãýý èõ õàéðëàæ áàãà îéëãî. Ãýðëýñýí ýðýãòýé ãàíö áèå ýðýãòýéãýýñ èë¿¿ àìüäàðäàã áîëîâ÷ óäààí àìüäðàõ ñîíèðõîë áàãà áàéäàã. Ãýðëýñýí ýðýãòýé ººðèéíõºº àëäààã ìàðòàõ õýðýãòýé. Íýã èæèë ç¿éëèéã õî¸ð õ¿í äóðñàí ñàíàõ õýðýãã¿é. Ýìýãòýé õ¿í ãýðëýõäýý ñ¿éò çàëóóãàà ººð÷ëºãäºõèéã õ¿ñäýã. Ãýâ÷ ñ¿éò çàëóó íü ººð÷ëºãäºãã¿é. Ýðýãòýé õ¿í ãýðëýõäýý ñ¿éò á¿ñã¿éãýý ººð÷ëºãäºõã¿é áàéõûã õ¿ñäýã. Ãýâ÷ ñ¿éò á¿ñã¿é íü ººð÷ëºãääºã. /Îþóíû îðîí çàé/

Àç æàðãàëûí ýõ ñóðâàëæóóä

Õî¸ð æèëèéí ºìíº ìèíèé íýãýí òàíèëä ãýíýòèéí àç òîõèîñîí þì. Ñóâèëàã÷èéí ìýðãýæëèéã ýçýìøñýí òýðáýýð æèë ãàðóéí ºìíº àæèëààñàà õàëàãäàæ ººðèéí õî¸ð íàéç á¿ñã¿éòýé õàìòðàí àíàãààõûí ÷èãëýëèéí íýãýí àâñààðõàí êîìïàíèéã áàéãóóëæýý. Òýäíèé áèçíåñ ãýíýòèéí àìæèëòàíä õ¿ð÷ æèë ãàðóéí äàðàà òóñ êîìïàíèéã íýãýí òîìîîõîí àíàãààõûí êîðïîðàöè ºíäºð ¿íýýð õóäàëäàí àâ÷ýý. Èíãýñíýýð á¿õíèéã ýõíýýñ íü ýõýëñýí ìèíèé òàíèë ýìýãòýé ìàø áîãèíî õóãàöààíä õºë äýýðýý áîñ÷ 32 íàñàíäàà íàñààðàà “èäýõ” ìºíãèéã îëñîí þì. Ñàÿõàí áè ò¿¿íòýé òààðàëäàæ, òýðíýýñ õýð àç æàðãàëòàé áàéíà âý? õýìýýí àñóóâ. Òýðýýð õýëýõäýý: “Ãàäààäàä àÿëàæ, õ¿ññýíýý õèéõ íü ìàø ñàéõàí þì. Õàðèí àç òîõèîæ õ¿ñýë õàíàñíààñ õîéø á¿õ þì ººðèéí áàéðàíäàà ýðãýí îðæ, àìüäðàë õýâèéí áîëñîí. Òóõàéí íºõöºë áàéäàë ººð÷ëºãäºæ, áè øèíý áàéøèí, õýðýãòýé õýðýãã¿é íîâø õóäàëäàæ àâñàí ÷ ãýñýí óðüäààñ èë¿¿ àç æàðãàëòàé áîëîîã¿é ãýæ áîääîã õýìýýí ÿðèâ. Ýíý ¿åýð áè ÄÎÕ ºâ÷èí òóññàí íýãýí òàíèëòàéãàà ó÷èðñàí þì. Ýíý áàéäàëä õýðõýí õàíäàæ áóéã ò¿¿íýýñ àñóóâ.

- Ýõëýýä ýíý àéìøèãò ìýäýýã ñîíñîîä ìýäýýæ õýðýã ñýòãýëýýð èõ óíàñàí. Áè ýäãýðøã¿é ºâ÷èí òóññàí ãýäýã áîäîëòîéãîî ýâëýðýõèéí òóëä íýã æèë áîëñîí. Ãýâ÷ ýíý æèëèéí äîòîð á¿õ þì ººð÷ëºãäñºí. Áè óðüäèéí àäèë áóñ àìüäðàëûã ººð í¿äýýð õàðæ àìüäðàõ áîëñíîîð îäîî õàâüã¿é àç æàðãàëòàé áàéíà. ªäºð òóòìûí ýä ç¿éëèéã èõýýõýí ¿íýëæ ñóðñàí. Îäîî áîëòîë ýíýõ¿¿ àéìøèãò ºâ÷èí äààìæèð÷ õ¿íäðýýã¿é òóë áè õóâü çàÿàíäàà áàÿðëàæ ÿâíà. Èéìýðõ¿¿ ºâ÷èí òóñàõ íü ñàéí ñàéõàíä õ¿ðãýõã¿éã áè îéëãîæ áàéâ÷ íºãºº òàëààðàà ìèíèé àìüäðàëûã ýåðýãýý𠺺ð÷èëñºí ìýò ñàíàãäàíà.

- Ýíý ÷èíü þó ãýñýí ¿ã âý? õýìýýí áè àñóóâ.

- Æèøýýëáýë áè òóóøòàé ìàòåðèàëèñò ¿çýëòýé áàéñíûã òà ìýäíý. Ãýâ÷ ºíãºðñºí æèëèéí äîòîð ìèíèé îþóíû åðòºíö ººð÷ëºãäºæ, ìàø èõ ç¿éëèéã óõààðëàà. Áè àìüäðàëäàà àíõ óäàà îþóíëàã á¿òýëä àíõààðëàà õàíäóóëæ, îëîí àðâàí íîì óíøèæ, õ¿ì¿¿ñòýé õàðüöàõ áîëñîí. ªäºð èðýõ á¿ð áè óðüä ºìíº õýçýý ÷ áîäîæ áàéãààã¿é èõ ç¿éëèéã ººðòºº íýýæ áàéíà. ªã뺺 ñýðýõ¿éä ýíý ºäºð íàäàä þó àâ÷ðàõûã áîäñîîð ýõëýõ áîëñîí òóë áè àç æàðãàëòàé áàéíà. Ýíýõ¿¿ õî¸ð òîõèîëäëîîñ õàðàõàä àç æàðãàë íü àëèâàà ãàäíû õ¿÷èí ç¿éëýýñ áóñ ãîë òºëºâ õ¿íèé óõàìñðûí áàéäëààñ õàìààðäàã íü òîäîðõîé.

Õàðüöóóëàõûí óõààí

Ýð¿¿ë àìüäðàõ ýíãèéí àðãà Õ¿í ýð¿¿ë àç æàðãàëòàé àìüäðàõûí òóëä õàìãèéí ýíãèéí ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãûã áèåë¿¿ëæ, ñàõèõ íü ÷óõàë áàéäàã. ¯¿íä: 1. Óóðëàæ óöààðëàõã¿é áàéõ. Òýâäýæ áóõèìäàëã¿é òàéâàí æèãä àìüñãàëàõ. Ñòðåññ íü õ¿íèé àìüñãàëàëòûã ò¿ãæèæ, ýñâýë îãöîì øèð¿¿í àìüñãàëàõ áàéäàëä îðóóëäàã.

2. ¯å ¿å íóðóóãàà òýíèéëãýæ /àðàãø íü íóãàëæ ñóíèàæ áàéõ/ áàé! Ñòðåññ í ü õ¿í èé í ó ð ó ó òóðóóíû õýëáýð ãàëáèðûã

àëäàãäóóëæ õºø¿¿í áîëãîí õºäºë㺺í õîðüæ ñàíàà áîäëûã õóðöàäìàë áîëãîäîã. Ñýòãýë ñàíààíû äàðàìò ¿¿ñãýíý.

3. À ëü áîëîõ îëîí õàðèëöàí ÿðèëöàæ, íèéòý÷ áàé. / ßðèà õººðºº èõòýé áàé./ Åðººñ ÿðèàñ àã õ¿ì¿¿ñ ä¿íñãýð äóóã¿é íºõ人ñ 2 äàõèí öººí ºâ÷èëäºã áèëýý.

4. Øàðòàòëàà àðõè á¿¿ óó. Õàò óó àðõè, äàðñûã óñààð äàðóóëæ óóõ õýðýãòýé. Áè÷èãäýýã¿é áóþó õàðààõàí áàòëàãäààã¿é íýãýí õóóëü áèé. Ñîãòóóðóóëàõ óíäàà õýäèé ÷èíýý õ¿ðýí õàð áàéõ òóñàì øàðòàõ íü òºäèé ÷èíýý ã¿í.

5. Ãàðàà áàéíãà óãààæ áàé. Áèä áàéíãà ë ºâ÷èí ýìãýãòýé õ¿ì¿¿ñ, ºâ÷íèé íÿíãèéí õ¿ðýýëýëä îðøèæ áàéäàã. ªäºð á¿ð ë ýëäýâ íÿíòàé õààëãàíû áàðèóë, óòàñíû õàðèëöóóð ãýõ ìýòòýé õàðüöàæ áàéäàã áèëýý.

6. Ãàëûí ºðººãºº áàéíãà öýâýðëýæ áàé. Õîîë óíäíûõàà äàðàà øóóä óíòàõ, õýâòýõ, ñóóãààä áàéõ íü çîõèìæã¿é. ¯¿íèé îðîíä 15 ìèíóò ãàëûí ºðººãºº öýâýðëýâýë òàíû õîîë øèíãýæ, èë¿¿äýë 40 êàëîðè ãàäàãøèëäàã.

7. Àðàãø óõàð÷ àëõàæ áàé. Õîîë óíäíû äàðàà áàãà ÷ àòóãàé ñàëõèíä ãàð÷ áàé. Öýöýðëýãò îðîîä óõàð÷, óðàãø àëõààðàé. Èíãýâýë òàíû áèåä áóé èë÷ëýã 2 äàõèí çàäàð÷ áèåä ñàéí íºëºº ¿ç¿¿ëäýã. ¯¿íèé ä¿íä öóñíû ñóäàñíû õàíàíä õîëåñòåðèí õóðèìòëàãäàõ íü áàãàñíà.

8. ªã뺺 îðíîîñîî á¿¿ ¿ñðýí áîñîæ áàéãààðàé. Îãëè õàðàéí áîñîõ íü íóðóó íóãàñàíä ìóó íºëººòýé. غíºäºº òàíû íóðóó íóãàñíû íóãàëàìóóäûí õîîðîíä á¿ðýëäýí áèé áîëñîí øèíãýíèéã ýõëýýä ñóíèàõ ìàÿãààð òàðààõ ¸ñ òîé. Èíãýâýë íóðóó íóãàñ ººðºº ààæèì ñýðíý.

9. Çóðàãò øèðòýí õýäýí öàãààð á¿¿ ñ óó. Çóðàãò ¿çýæ áàéõäàà ÷ ÿìàð íýãýí õºäºë㺺í õèéæ áàé.

10. ªäºð á¿ð ñàðìèñ õýðýãëýæ áàé. ªäðèéí õýðýãöýý 1-2 õóìñ ñàðìèñ áîë ç¿ðõ ñóäàñíû ºâ÷í¿¿äèéã 18%-ð áàãàñãàäàã. Ýöýñò íü öàõèëãààí øàò, óðñäàã øàò çýðãýýð áóñ ÿâãàí ÿâàõûã õè÷ýýãýýðýé. Ýäãýýð çºâëºìæ¿¿äèéã á¿ãäèéã íü íýãýí çýðýã õýðýãæ¿¿ëæ ÷àäàõã¿é áîë íýã íýãýýð õýðýãæ¿¿ëñýýð ÿâààíäàà á¿ãäèéã íü áàðèìòàëæ ñóðààðàé.

Áèäíèé ìýäðýõ¿é õèéãýýä õàíàìæèéí õýìæýý þóíààñ øàëòãààëäàã âý? Ñýòãýë õàíàìæèéí ìýäðýõ¿éä áèäíèé á¿õíèéã õàðüöóóëõàä ÷èãëýñýí õàíäëàãà õ¿÷òýé íºëººëäºã. Áèä ººðèéí îäîîãèéí áàéäëûã ºíãºðñºí öàã ¿åòýéãýý õàðüöóóëàõàä èõ ç¿éë àìæóóëñíàà îéëãîæ, ÷èíãýñíýýð àç æàðãàëûã ìýäýðäýã. Áèäíèé æèëèéí îðëîãî 20- 30 ìÿíãàí äîëëàðààñ õîë äàâñàí òîõèîëäîëä ýíý áàéäàë àíçààðàãääàã. Ãýâ÷ òýðõ¿¿ îðëîãûí äýýä õýìæýý áèäíèéã åð àç æàðãàëòàé áîëãîäîãã¿é ãýäãèéã óäàõã¿é óõààð÷, èðýõ æèëèéí îðëîãî 40 ìÿíãàí äîëëàðò õ¿ðñýí òîõèîëäîëä ë àç æàðãàëòàé áîëîõ ìýò ñàíàãääàã. Áèä ýðãýí òîéðíîî õàðæ , áóñàäòàé ººðèé㺺 õàðüöóóëäàã. Õýðýâ ºðñºëäºã÷ êîìïàíè áèäíýýñ èõ àøèã îëæ áàéâàë îëñîí îðëîãîîñîî ¿ë õàìààðàí ººðèéí ýðõã¿é öóõàëäàõàä õ¿ðäýã. Ìýðãýæëèéí òàìèð÷èä æèëèéí íýã õî¸ð, òýð ÷ á¿¿ õýë ãóðâàí ñàÿûã ìàø áàãà öàëèí õýìýýí ÷àìëàæ áàéãààãààñ õàðàõàä òýä ÷ ìºí áàãûíõàà òàìèð÷íûã ººðººñºº èë¿¿ õºëñ àâ÷ áóéä àòààðõñíààñ áîëæ áàéãàà íü òîäîðõîé þì. ×èíãýõëýýð àìüäðàëààñ àâ÷ áóé õàíàìæèéí ìýäðýõ¿é áèä õýíòýé ººðèé㺺 õàðüöóóëæ áóéãààñ èõýýõýí øàëòãààëíà. Ìýäýýæ õýðýã áèä îðëîãîîñ ãàäíà ººð îëîí ç¿éëèéã õàðüöóóëæ ¿çäýã. ªºðººñºº èë¿¿ óõààíòàé, öàðàéëàã õèéãýýä àçòàé Ãýðèéí ýçýí òºëºâõºí ñóóñàí ìýò ç¿ðõýý õàéðëàÿ íýãýíòýé áàéíãà õàðüöóóëàõ íü àòààðõàë ñýòãýëèéí øàíàëàë Çóíû óëèðëûí 90 õîíîãèéí ýõíèé 72 õîíîãò õ¿íèé áèåèéí áîëîí àçã¿é áàéäàëä õ¿ðãýäýã. Ãýâ÷ áèä ýíýõ¿¿ çàð÷ìûã ýåðýã õèé öóñíû ã¿éäýë ò¿ðãýñ÷, øàð óñíû áà õºëñíèé í¿õ ñ¿â á¿ðýí çîðèëãîä àøèãëàæ áîëîõ þì. íýýãäýíý. Áîäèñûí ñîëèëöîî ñàéæðàí áèåèéí èë÷ ãàäàãø òàðõàíà. Øèíæýý÷äèéí õèéñýí õýä õýäýí òóðøèëòààñ õàðàõàä ñýòãýë Çóíû óëèðàëä ç¿ðõýý ºâòãºõã¿éí òóëä áèä ºâ뺺ñ ýõëýí èäýý óíäàà, õàíàìæèéí õýìæýýã ¿¿íýýñ ÷ ìóó áàéæ áîëîõ áàéñàí ãýñýí ÿâäàë ìºðºº çºâ ñàõèí áèåý ýíõðèéëñýí áàéõ ¸ñòîé. Ç¿ðõ ººðºº ãàë áîäëîîð ºñãºæ áîëíî. Ìèëóîêè õîòûí Âèñêîíñèíû Èõ ìàõáîäèòîé ýðõòýí. Ç¿ðõíèé ýõ áîë ìîäîí ìàõáîäèòîé ýëýã þì. ñóðãóóëèéí ýìýãòýé÷¿¿äèéí äóíä ñóäàëãàà õèéõäýý, ºíãºðñºí Ìîä øàòàí ä¿ðýëçýõýä ãàë ¿¿ñäýã. Õàðèí ãàëûã äàðàã÷ íü óñ áóþó çóóíû ýõýí ¿åèéí Ìèëóîêè õîòûí àìüäðàëûí ÿäóó ç¿ä¿¿ óñàí ìàõáîäèòîé Ẻð þì. Áººð ìóóòàé, Ẻðíèé ýíåðãè ñóëàðñàí áàéäëûã õàðóóëñàí ãýðýë çóðãèéã ¿ç¿¿ëæ, ººðèé㺺 ò¿ëýãäýëò õ¿íèé ç¿ðõ ò¿ãøèí íîéðã¿é áîëäîã. Áèåä áàéãàà ãàëûã óñ äàðæ þì óó, ýñâýë ÿìàð íýãýí áýðòýëò àìññàí ãýæ áîäîîä òýð õ¿ðýëöýõã¿é áîëîõîîð äýýä äîîä áèåíèé òýíöâýð àëäàãäàí äîîä òóõàé ìýäðýìæýý öààñàí äýýð áè÷èõèéã õ¿ññýí áàéíà. Äàðàà áèå äýýä òàëàà áàðüæ ÷àäàõã¿éä õ¿ð÷ ç¿ðõ ò¿ãøèí íîéðã¿éääýã. íü òýäíèéã ººðèéí àìüäðàëûí íºõöºë áàéäàëä ¿íýëýëò Òýãýõýýð áèä ç¿ðõýý ýð¿¿ë áàéëãàõûí òóëä ºâ뺺ñ õºäºëìºðëºõ ä¿ãíýëò ºãºõèéã ãóéæýý. Ýíýõ¿¿ äàñãàëûí ¿ð ä¿íä ñîðèëä õýðýãòýé áîëîõ íü. Íýãýí óõààíòàí ýíý ò óõàé “Ýð¿¿ë îðîëöîã÷äûí àìüäðàëààñ àâ÷ áóé õàíàìæ äýýøèëñýí áàéâ. ìýíä-ººðºº ìàöàæ õ¿ðýýä áàõàðõàõ îðãèë” ãýæ õýëñýí Íüþ-Éîðêèéí Èõ ñóðãóóëüä ÿâóóëñàí ººð íýã òóðøèëòààð áàéäàã. Òýãýõýýð óëèðàë á¿ðò äýëãýð÷ áàéãàà ýðõòýíýý ñîðèëä îðîëöîãñäîîñ “Áè … áóñ íü ÿìàð èõ àç æàðãàë âý?..” òîðäîí àìüäàð÷ ÷àäâàë áèä ºâäºõ çîâëîíã¿é àìüäðàõ þì. ãýñýí ºã¿¿ëáýðèéã òºãñãºõ äààëãàâàð áàéâ. Ýíý äàñãàëûã Ç¿ðõýý àâèàí äàñãàëààð ñàéæðóóëàõ íü òàâàí óäàà äàâòñàíû äàðàà òóñ îðîëöîã÷èäûí àìüäðàëààñ àâ÷ áóé ñýòãýëèéí õàíàìæ ýðñ íýìýãäýæ áóéã òîãòîîñîí áàéíà. Ýíý äàñãàëûã õèéõýä ç¿ðõ äýëñýõ íü áàãàñ÷, îé òîãòîîëò Ñîðèëä îðîëöîã÷ ººð íýã õýñãèéí “Áè òèéì áàéõûã ìºðººääºã, ñàéæðàí, íîéðã¿éäýõ, øàëòãààíã¿éãýýð õººðöºãëºõ, ç¿ðõýíä ÿàãààä ãýâýë…” ãýñýí àñóóëòàíä õàðèó àâàõàä òóñ á¿ëãèéí öóñ, õ¿÷èëòºðºã÷ äóòàãäàõ, òàðõèíä öóñ äóòàãäàõ çîâèóðààñ ãèø¿¿ä ñýòãýë ñàíààíû òàâüã¿é áàéäàëä îðæ áàéõ íü èëò ñàëæ áîëíî. غíèéí 23-01 öàãò ç¿ðõíèé ýíåðãè èëò àæèãëàãäàâ. Ýíý òóãøèëòóóä àç æàðãàë íü ãîë òºëºâ òóõàéí ñóëäàõ öàãààð ýñâýë ¿¿ð õàÿàðàõ ¿åä õèéâýë ¿ð ä¿íòýé. õ¿íèé åðòºíöèéã ìýäðýõ áàéäëààñ øàëòãààëäàã áîëîõûã Àìûã òîì àíãàéëãàí õýëíèé óã õýñýãò õîîëîéã àãøààæ ÷àíãà íîòëîí õàðóóëñàí þì. Ýíý òóõàé äàëàé ëàì òàéëáàðëàæ õÿõðóóëàí “Õý” àâèàã ãàðãàíà. Ýíý ç¿ðõíèé àâèàã çºâ ãàðãàæ ÷àäâàë áèåýñ ãàð÷ áóé àìüñãàë íü õàëóóí áàéõ ¸ñòîé. Ýíý õýëýõäýý: - Àç æàðãàëä õ¿ð÷ áîëîõ àâ÷ àìàðã¿é ç¿éë þì. Àç æàðãàëûí ¿åä ç¿ðõèéã äàì çàìààð äýìæäýã äýë¿¿íèé “Õó” àâèàã õèéõ õýä õýäýí òºâøèí áèé. Áóääûí øàøèíä àç æàðãàëûã áóé íü ¿ð ä¿íòýé. Ýðòíèé ìýðãýä “õý, õó” àâèàíä Ẻðíèé “÷óé” áîëãîæ áóé ç¿éëä: ýä áàÿëàã, àìàð òàéâàí àìüäðàë, àâèàã ìºí íýìäýã. Ýíý àâèàíóóäûã ãàðãàñíààð ýíåðãè, öóñíû ãýãýýðýë õèéãýýä îþóíëèã ÷àíàð îðäîã. Ýð¿¿ë ñàðóóë ýðãýëòèéã òýãøèòãýí íàñàà óðòàñãàæ ºâ÷íººñ ñàëàõ þì. Äàñãàë õèéõ àðãà÷ëàë áèå àç æàðãàëòàé àìüäðàëûí íýãýí çàéëøã¿é íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëäýã áàéíà. Ìýäýýæ õýðýã ýä áàÿëãààð õàíãàëóóí 1. Á ¿ õ á è å ý ñ ó ë ë à í º ì í º ç ¿ ã ð ¿ ¿ õ à ð æ ç î ã ñ î í î . áàéõ, àëèâàà àìæèëò ãàðãàõ çýðýã íü áèäýíä òààøààë 2. Ãàðûí àëãàà äîîø õàðóóëàí ìºðíèé õýìæýýíä áàðèàä /ãàð óðàãø/ äàðàà íü äýýø õàðóóëàí õºäºëãººíºº çîãñîîõã¿éãýýð ºãäºã. Õýðýâ ò¿¿íä áóðóó õàíäàæ îþóí ñàíààíû õ¿÷èí öýýæèíäýý àâ÷èðíà. Ãàðûí õóðóóíóóä öýýæèíä õ¿ðýõ ÿã ýíý ç¿éëèéã ¿ë òîîöâîë ýäãýýð ç¿éëèéí æèíõýíý àç æàðãàëä ìº÷èä àìüñãàëàà Õý /Êý/ àâèàòàé õîñëóóëàí ãàðãàíà. Ýíý õ¿ðãýõ íºëºº º÷¿¿õýí áèëýý. Æèøýý íü, òà ñýòãýëèéí ¿åä àìàà àíãàéëãàí çàâüæèéã õî¸ð òèéø áîëãîæ çóóâàíäóó ã¿íä ¿çýí ÿäàëò õèéãýýä çýâ¿¿öëèéã õóðààæ áàéâàë òýä õýëáýð ãàðãàíà. Õýëíèé ¿ç¿¿ð áóéëíû äîòîð òàëä õ¿ð÷ áàéõ òàíû ýð¿¿ë ìýíäèéã õîðäóóëäàã. Õýðýâ òà ñýòãýëèéí áà èõ áèå íü äýýä òàãíàéä íààëäñàí áàéðëàëòàé áàéíà. Óðóóë òàâã¿é áàéäàë õèéãýýä çîâëîíã ìýäýðâýë áèåèéí àëæààë çàâüæíû õºäºëãººíººð 2 õàöàð õ¿÷òýéãýýð àð òèéø òàòàãäàíà. òàéëàãäñàí ÷ òàíä òóñ áîëîõã¿é, íºãººòýéã¿¿ð ñýòãýëèéí Àâèà ãàðãàõ ¿åäýý àíõààðëàà ç¿ðõýíäýý òºâëºð¿¿ëíý. Ýíý òýíöâýðò áàéäëûã õàäãàëæ ñóðñíààð òà ýð¿¿ë áóñ áèåòýé äàñãàëûã çóí õèéõýä ¿ð ä¿íòýé. Ãýõäýý æèëèéí òóðø õèéæ áàéëàà ÷ ãýñýí àç æàðãàëûã ìýäðýõ áîëíî. Îð÷èí öàãò ÷àäâàë õîîë áîëîâñðóóëàõ àæèëëàãàà õ¿ðòýë õýâèéí áîëäîã. ºíäºð õºãæèëòýé óëñ ã¿ðí¿¿ä îðøèí òîãòíîæ áàéãàà ÷ Äýë¿¿, íîéð áóë÷èðõàéí ýíåðãèéã ãýñýí îëîíõ õ¿ì¿¿ñ àç æàðãàëã¿é áàéíà. Òàíñàã ñàéõàí ºíãºöõºí á¿õíèé äîð ñýòãýë ñàíààíû òàâã¿é áàéäàë ñàéæðóóëàõ àâèàí äàñãàë íóóãäàæ, òýð íü ñýòãýëèéí õÿìðàëûã áóé áîëãîæ , ó÷èð 1. ĺðâºí ç¿ãð¿¿ õàðæ àìüñãàëàà ãàðãàíà. Æèøýý íü: øàëòãààíã¿é õýð¿¿ëèé㠺人æ, àðõèäàëò õèéãýýä õàð Íýã àìüñãàëûã ç¿¿í ç¿ãð¿¿ äàðààõèéã íü óðä, òàìõèíä àâòàõ, ìóóãààð áîäîõîä àìèà õîðëîõ ÿâäàëä ãóðàâäàõûã íü áàðóóí, äàðàà íü õîéò ç¿ãò ãàðãàíà. õ¿ðãýæ áàéíà. Òèéìýýñ ýä áàÿëàã íü ººðºº òàíû òýì¿¿ëæ 2. Á ¿ õ á è å ý ñ ó ë ë à í à . áóé òýðõ¿¿ àç æàðãàë õèéãýýä áàÿð áàÿñãàëàíãèéí 3. Ä ó ã ó é ¿¿ñãýí óðóóëàà öîðâîéíî. áàòàëãàà áîëäîãã¿é áèëýý. Íàéç íºõäèéí òóõàé ÷ ìºí 4. Õýëíèé õî¸ð çàõûã äýýø ºðãºí õýëèéã òºâä áàéðëóóëíà. èéíõ¿¿ õýëæ áîëîõ þì. Óóðëàæ óöààðëàñàí, àëü ýñâýë 5. À í õ à à ð ë à à ä ý ë ¿ ¿ í î é ð áóë ÷ è ðõ à é ä ò º â ë º ð ¿ ¿ ë æ ãîìäîæ òóíèðõñàí ¿åä òàíû õàìãèéí ñàéí íºõºð òàíä òýíäýýñ àìüñãàë ãàðãàõ ãýæ áàéãàà ãýæ áîäíî. òîõèîëäñîí àñóóäëûã ¿ë òîîæ, õ¿íäýòãýæ ¿çýõã¿é áàéõ Ãàðàà íàðàí ñ¿ëæýýíä òàâèíà. Ýðýãòýéä ç¿¿í àëãà íü áàðóóí ìýò ñàíàãäàæ áîëíî. Áèäíèé àìüäðàëä ñýòãýëèéí òóõàéí àëãàíû äîîð ýìýãòýéä ýñðýãýýð äàâõàðëàí òàâèíà. Àìüñãàë ¿åèéí áàéäàë èõýýõýí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ áîëîõûã ýíý á¿õýí àâààä ãàðãàõäàà “õó” àâèà ãàðãàíà. Ýíý äàñãàë íü äýýðõ ýðõòýíèé àíõààðóóëæ áàéíà. Òèéìýýñ ýíý á¿õýíä íóõàöòàé õàíäàõ ººð÷ëºëòòýé ýíåðãè íü ñóëàðñàí, äàðõëàà íü ñóëàðñàí, ãýäýñ íü ä¿¿ðäýã, ã¿éëãýäýã, àðüñ íü ýð¿¿ë áèø, í¿ä íü õººíãºòñºí, äîîä õýðýãòýé þì. Îþóí ñàíààíä òàéâàí áàéäëûã àâ÷èð÷ áóé äîòîîä ñàõèëãà ìº÷ íü ñóëàðñàí, ãýäýñ íü ä¿¿ðäýã, ã¿éëãýäýã, àðüñ íü ýð¿¿ë áèø, áàò áàéõã¿é öàãò ÿìàð ÷ ýä ç¿éë õèéãýýä áóñàä ãàäíû í¿ä íü õººíãºòñºí, äîîä ìº÷ íü ñóëàðñàí, ºäºðæèí íîéðìîã íºõöºë áàéäàë òàíä àç æàðãàë áîëîîä áàÿð áàÿñãàëàíãèéí áàéäàã, ºòãºí íü öóñòàé ãàðäàã, Ẻëæäºã, õàìðààñ íü öóñ ãàðäàã ìýäðýìæèéã ¿ë àâ÷èðíà. ͺ㺺òýéã¿¿ð òàíä ýíýõ¿¿ ñýòãýëèéí õ¿ì¿¿ñ õèéâýë ñàéí. Ó÷èð íü äàðõëàà ñàéæðóóëàõ çàõ õÿçãààðûí òýíöâýðò áàéäàë á¿õèé äîòîîä ÷àíàð áóé öàãò ÿìàð íýãýí ñèñòåìä äýë¿¿, òóíãàëàãèéí áóë÷èðõàéíóóä îðäîã áèëýý. /¿ðãýëæèëíý/ ãàäààä íºõöºë áàéäàë áàéõã¿é ÷ ãýñýí òà àç æàðãàë áîëîîä “Хїнд жинхэнэ хїн байхаас єєр эрхэм зорилго байж таарахгїй” Л.Шефер áàÿð áàÿñãàëàí ä¿¿ðýí àìüäàð÷ ÷àäíà.

Áèåý ýíõðèéëýõ¿é

Ãîâàðä Ê.Êàòëåð “Àç æàðãàëòàé àìüäðàõóéí óðëàã” Îð÷óóëàã÷ Î.×èíáàÿð

Áîëîâñðîë-õºãæèë äýâøëèéí ìºíõèéí õºäºëãvvð

ªñ÷ õºãæèõèéí õ¿ñëýí, Õvíèé íèéãìèéí ñî¸ë èðãýíøëèéí õóâü çàÿà, îðøèõ, ýñ îðøèõ àñóóäàë íýí õóðö òàâèãäàæ, òåõíîëîãèéí õóâüñãàë ºðãºæèí òýëýõèéí çýðýãöýý íýí ººðòºº òóñëàõ óõààí “Áóðõàí ãàãöõ¿¿ ººðºº ººðòºº òóñàëäàã õ¿íä ë òóñëàäàã…” õýìýýõ äàðóé øèéäâýðëýâýë çîõèõ ãëîáàëü àñóóäëóóä óëàì îëíîîð õóðèìòëàãäàæ

ýíýõ¿¿ ç¿éð ¿ã àñàð èõ çàì òóóëæ ¿å ¿åèéã äàìæèæ ºíººä èðñýí áèëýý. Ýíýõ¿¿ áîãèíîõîí õýëëýã õ¿ì¿¿ñèéí òîîëæ áàðøã¿é òóðøëàãààñ óëáààëàãäàí ãàðñàí íýãýí ¿íýíèéã èëýðõèéëæ áóé þì. ªºðòºº òóñëàõ îþóí óõààí áîë õ¿ì¿¿ñ ºñºëò õºãæèëòºº øóëóóòãàõûí òóëãûí ÷óëóó ìºí. ªºðºº ººðòºº òóñëàõ óõààí îëîí õ¿íèé àìüäðàëûí õºðñ ñóóðü áîëæ, òýãñíýýðýý àìüäðàëûí ýð÷èì áóöàëñàí õ¿÷òýé òºð óëñûã áàéãóóëàõàä öààø õºäºëãºõ õ¿÷ íü áîëæ ºãäºã áèçýý. Ãàäààä òàëûí òóñëàìæ õ¿íèéã ¿ëáýãýð ñóë áîëãîäîã. ªºðºº ººðòºº òóñàëæ, ººðèé㺺 àâàðúÿ õýìýýõ îþóí ñàíàà ë õ¿ì¿¿ñèéã õýçýýä çîðèãæóóëæ ººäðºã áîëãîæ áàéäàã. Õ¿íä ñàéí òóñ õ¿ðãýå ãýýä ãàðàà ñóíãààä áàéâàë íºãºº òàë ººðºº õºë äýýðýý áîñîõ ñýòãýëýý àëäàæ, ººðòºº òóñëàõûí ÷óõëûã ìàðòäàã. Õàëàìæ Ẻöèéëºë õèéãýýä õàòóóðõàæ áàðèõ àëü àëü íü õýðýýñýý õýòðýõýýð òóñ áèø óñ áîëæ õ¿÷ ÷àäàëã¿é õ¿ì¿¿íèéã áèé áîëãîäîã. Õ¿ì¿¿ñ àç æàðãàë ìàíäàí áàäðàëä õ¿ðýõ íü ººðèéí ¿éëäëýýð áóñ ñèñòåìèéí õ¿÷ýýð áîëîõ ç¿éë õýìýýí èòãýñýýð èðýâ. Òèéìýýñ ÷ “õóóëü öààçûã áèé áîëãîâîë õ¿ì¿¿ñ äýâæèæ õºãæèíº” ãýõ ìýò àñàð òîì ä¿ãíýëò ìýäýýæèéí ç¿éë øèã áàéõ áîëîâ. Ìýäýýæ õýðýã, õóóëü öààç ñàéòàð õýðýãæâýë õ¿í õóâüäàà çîëèîñ áîëîëã¿é, ººð ººðñäèéíõºº õºäºëìºðèéí /îþóí ñàíãààíû áîëîí áèåèéí õ¿÷íèé/ ¿ð øèìýý õ¿ðòýæ ÷àäàõ þì. Ãýâ÷ ÿìàð ÷ õ¿÷èðõýã õóóëü òîãòîîëîî ãýñýí çàëõóó ýòãýýä àæèëñàã áîëîí õóâèð÷, ¿ðýëãýí õ¿í òîîöîîòîé áîëæ ýõëýõ, àðõè÷èí àðõèà áîëèõûí ó÷èð ¿ã¿é áèëýý. ªºðèéíõºº ãýìèéã óõààð÷, õýìíýõèéí óòãà ó÷ðûã ìýäýæ, àðõèíä æèâñýí àìüäðàëàà áóðóóøààæ ýõýëñýí õ¿í ë ººð÷ëºãääºã. Õ¿í á¿ð èë¿¿ øèëìýë àìüäðàëûí ¿çýë ñàíààã ººðòºº øèíãýýãýýã¿é öàãò ÿìàð ÷ çºâ õóóëü òîãòîîëîî ãýñýí õ¿í õóâüñàæ ººð÷ëºãäºæ ÷àäàõã¿é áóñ óó. Ãàäíà òàëààñ íü áèø äîòîð òàëààñ íü ýçýìä Óëñ òºð ãýäýã íü àðä ò¿ìíèé ¿çýë áîäîë õèéãýýä ¿éë õºäºë㺺íèé òóñãàëààñ ººð þì áèø. ßìàð ÷ àãóó ¿çýë ñàíààã ãàðãàæ òàâüëàà ÷ àðä ò¿ìýí ò¿¿íèéã íü äàãàõã¿é áîë óëñ òºð íü ýíãèéí îëîí ò¿ìíèé òºâøèíä õ¿ðòýë äîîøèëäîã. ͺ㺺 òàëààñ àðä ò¿ìýí òýðã¿¿íèé áàéâàë ÿìàð ÷ áàëìàä ìóíõàã óëñ òºðèéã ººðèéí õýìæýýíä õ¿ðòýë äýýø òàòàæ íèéö¿¿ëäýã. ªºðººð õýëáýë àðä ò¿ìíèé á¿õèé ë ÷àíàð òýð îðíû óëñ òºðèéí ÷àíàðûã òîäîðõîéëäîã. Ýíý íü óñ íàì äîð ãàçàððóó óðñäàãòàé àäèëõàí ¿íýí þì. Àðä ò¿ìýí ÷àäàëòàé áàéâàë óëñ òºð ÷ ÷àäàëòàé áîëäîã, àðä ò¿ìýí ¿ë ìýäýõ õèéãýýä ÿëçðàë äîðîéòëîîñ ñóãàð÷ ãàð÷ ÷àäàõã¿é áîë àâèëãà÷ óëñ òºð õ¿ðýýãýý òýëäýã. Òºð óëñûí ¿íý öýíý áà õ¿÷èí ÷àäàë íü óëñ îðíû ñèñòåì áóñ àðä ò¿ìíèé ÷àíàðààð õýìæèãääýã àæãóó. Õ¿í á¿ð õè÷ýýíã¿éëýí õºäºëìºðëºæ, àìüäðàõ ÷àäàâõè, ¿íýí÷ øóäàðãà ñýòãýëèéã àëäàõã¿é áàéõûí õýðýýð íèéãýì óðàãø õºãæèíº. Õàðèí çàëõóóðàõ õèéãýýä àìèà áîäîõ ìóó ìóóõàé ÿâäàë àðä ò¿ìíèé äóíä ãàçàð àâáàë íèéãýì õàãäðàí óíàõ áîëíî. “Íèéãìèéí ìóó ìóóõàé ÿâäàë” õýìýýí áèäíèé íýðëýýä áàéãàà òýð ç¿éëèéí òîìîîõîí õóâü íü óãòàà áîë áèäíèé äîîøèëæ óíàñàí àìüäðàëààñ ¿¿ñ÷ áèé áîëäîã. Òèéìýýñ õóóëèéí õ¿÷èíä äóëäóéäàæ ýíýõ¿¿ íèéãìèéí ìóó ìóóõàéã òàñëàí çîãñîî¸ õýìýýí õè÷íýýí õ¿÷èí ÷àðìàéëò ãàðãàëàà ÷ óã ìóó ìóóõàé áàñ äàõèí ç¿ñýý õóâèëãàæ ººð õýëáýðýýð ¿çýãäýæ, ãàçàð àâàí äýëãýðýõ íü äàìæèãã¿é þì. Àðä ò¿ìíèé, õ¿í á¿ðèéí àæ àìüäðàëûí áàéð áàéäàë õèéãýýä ÷àíàð ¿íäñýýðýý ººð÷ëºãäºæ ýõýëâýë èéìýðõ¿¿ íèéãìèéí ìóó ìóóõàé áàéäàë àðèëàõ æàìòàé. ͺ㺺 òàëààð õóóëèà ººð÷èëæ, ñèñòåìýý çàñàí ñàéæðóóëñíààð àãóó èõ ýõ îðîí÷ ñýòãýë, õ¿ì¿¿íëýã òóñ÷ ¿çýë ñàíààã òýòãý÷èõíý ãýæ áàéõã¿é. Õàðèí àðä ò¿ìýí ººðèé㺺 ººä íü òàòàæ àâúÿ õýìýýõèéã äýìæèæ òóñëàí çîðèãæóóëàõ íü õàâüã¿é èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé áîëîõ þì. Õàìãèéí äýýä “áîëîâñðîë” ºäºð òóòìûí àìüäðàë õèéãýýä àæèë õºäºëìºðèéí äîòîð ë áàéäàã. Ýð÷èìòýé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã õ¿í áóñäûí àìüäðàë, ¿éëäýëä õ¿÷òýé íºëººëæ áàéäàã. Òýíä ë õàìãèéí ïðàêòèê÷ áîëîâñðîë îðøäîã. Ñóðãóóëü çýðãèéã ò¿¿íòýé õàðüöóóëàõàä áîëîâñðîëûí º÷¿¿õýí áàãà àíõíû àëõìûã çààæ ºãä㺺ñ õýòýðäýãã¿é. Àìüäðàëä ò¿øñýí áîëîâñðîë ¿ð ºãººæººð õàâüã¿é èõ áàéäàã. Àéë ãýðò, çàì äýýð, äýëã¿¿ð, ¿éëäâýð, òàðèàëàíãèéí òàëáàé ãýýä ë õ¿ì¿¿ñ öóãëàðäàã ë ãàçàð áîë õààíà ÷ ãýñýí ºäºð òóòìûí àìüäðàëûí áîëîâñðîë òóðøèãäàæ áàéäàã. Òýð áîëîâñðîë íü íèéãìèéí íýã ãèø¿¿í áîëîõûí òºëººõ ñóðãàëò þì. Ò¿¿íèéã ãåðìàíû æ¿æãèéí çîõèîë÷ Øèëëåð “õ¿í òºðºëõòíèé áîëîâñðîë” ãýæ íýðëýñýí áàéäàã. Áîäèò àæèëä ñóðàëöàíãàà õ¿ì¿¿íëèã ÷àíàðàà ç¿ëãýæ, ººðèé㺺 ýçýìäýõ ñýòãýëèéã òýòãýæ ÷àäâàë õ¿í çºâ õýâ ¸ñûã áèåäýý àâ÷, ººðèéí ¿¿ðýã õèéãýýä àæëàà ñàéí ã¿éöýëä¿¿ëýõ ÷àäâàðòàé áîëäîã. Èéì áîëîâñðîëûã íîìûí ñóðàõ áè÷ãýýñ ñóðäàãã¿é. Áýêîí: “ßìàð ÷ øèíæëýõ óõààíû ñóäàëãàà íü ò¿¿íèéã ººðèéã íü ÿàæ õýðýãëýâýë äýýð âý? ãýäýã òóõàé çààæ ºãäºãã¿é. Õàðèí ò¿¿íèé íºãºº òàë, áîäèò àìüäðàëûã ñàéí øèíæâýë øèíæëýõ óõààí äºõºæ î÷îîã¿é, øèíæëýõ óõààíààñ õàâüã¿é èë¿¿ ìýäëýã óõààíûã õ¿í ººðòºº îëæ àâ÷ ÷àääàã”. Áýêîíû ýíýõ¿¿ ¿ãýíä áîäèò àìüäðàëûí óòãà ó÷èð çºâ èëýðõèéëýãäñýí áàéíà. Õ¿í çºâõºí áè÷èã íîìîîð áóñ àæèë õºäºëìºðººð ººðèé㺺 òºãñæ¿¿ëäýã. Ãàéõàìøèãòàé õ¿ì¿¿ñèéí íàìòàð öàäèãààñ ñóðàëöàæ, àìüäðàëûí ãàðûí àâëàãà áîëãîæ , áàñ ñýòãýëýý ººä íü òàòàõûí òýæýýë áîëãîæ àøèãëàõ ç¿éë ÷ áèé. Ãàéõàìøèãòàé õ¿í ÷àíàðòàé õ¿í áîë ººðòºº òóñëàõûí óõààí õèéãýýä çîðèëãîäîî õ¿ðýõ òýâ÷ýýð, çîðüñîí àæèëàà õèéæ äóóñãàõ çîðèã õ¿÷, áàñ àìüäðàëàà äóóñòàë ¿ë õóâèðàõ øóðãóó õè÷ýýíã¿é ÷àíàð ñýëòèéã òààðóóëæ òîõèðóóëæ ýçýìøñýí áàéäàã. Íàìòàð öàäèã õîâîð ÷óõàã õ¿íèé íýã íàñíû àìüäðàëûã îéëãîìæòîé ¿ãýýð äàìæóóëæ , áèä çîðèëãîî õýðýãæ¿¿ëýõýä þó ÷óõàë áîëîõûã òîäîðõîé ºã¿¿ëæ áàéäàã. Áàñ ãîë áààòàð òààòàé áóñ îð÷èí àõóéãààñ áèåý ºíäèéëãºæ àëäàð õ¿íä, íýð òºðèéã õýðõýí ÿëæ îëñîí àëõìûã ººäðºã çóðàãëàæ, ººðèé㺺 õ¿íäýòãýõ ñýòãýë, ººðòºº èòãýõ èòãýë ÷óõàë áîëîõûã óíøèæ áóé õ¿íä óõààðóóëäàã. Òóéëûí ÿäóó òàâèëàíãààñ ¿ë øàëòãààëæ, õàìãèéí äýýä ºíäºðëºãò ãàð÷ ÷àäñàí õ¿íèé æèøýýã ¿çâýë, ÿìàð ÷ õàòóó õýö¿¿ áýðõøýýë õ¿í àìæèëòàíä õ¿ðýõýä ãàéòàé ñààä áîëäîãã¿é ãýäãèéã õàðóóëäàã. Îëîíõè òîõèîëäîëä èéìýðõ¿¿ áýðõøýýë öààä òàëààñàà ýðãýæ õ¿íèéã ººä íü òàòäàã. ªºðººð õýëáýë ãà÷èãäëûã òýñâýðëýæ õºäºëìºðëºå ãýõ õ¿ñëýí áèé áîëãîäîã áºãººä áýðõøýýëòýé òóëãàðàõã¿é áîë óíòñàí ÷èãýýðýý õîöðîõ áîëîëöîîòîéã óõààðóóëæ ºãäºã. “Çîðèã áàéâàë ìÿíãàí õýðãèéã á¿òýýíý” ãýäýã øèã ñààä òîòãîðûã äàâàí òóóëæ ÿëàëòàíä õ¿ðñýí õ¿ì¿¿ñèéí æèøýý îëîí áèé: Ðè÷àðä Àðêðàéò óòàñ ýýðýã÷ ìàøèí á¿òýýã÷, õºâºíãèéí ¿éëäâýðëýëèéí õºãæëèéí ¿íäñèéã òàâüñàí õ¿í þì. Áàñ Äåíäàòåí àíãëèéí õóóëèéí õ¿ðýýëýíãèéí òýðã¿¿í ø¿¿ã÷èéíõýý õóâüä àëäàðòàé áàéñàí. Òýä öºì áîð÷óóäûí ãýðýýñ ãàð÷ èéì íýð àëäàðò õ¿ðñýí þì. Øåêñïèðèéí ýöýã íü ìàë÷èí, ìàë íÿäëàã÷ áàéñàí òóë òýð çàëóóäàà õîíèíû àðüñ ýëäýõ àæèë ýðõýëäýã áàéñàí ãýëöäýã. ̺í ñóðãóóëèéíõàà æèæ¿¿ðýýð àæèëëàæ áàéñíû äàðàà íýãýí íîòàðèàòûí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà õèéæ áàéñàí ãýñýí ìýäýý ÷ áèé. Óãòàà áîë Øåêñïèð õóâü õ¿íèé øèíæ òºðõ òºäèé áóñ óëìààð ÿíç á¿ðèéí õ¿íèé áè÷èë çàãâàðûã ººðèéí õ¿í ÷àíàðûí äîòðîî àâàà÷èæ òààðóóëñàí ìýò ñàíàãäàíà. Çîõèîë á¿òýýëä íü ãàð÷ áóé äàëàé÷íû õýëëýã ìàø çºâ îíîâ÷òîé òóë óñàí îíãîöíû òàëààð èõ ìýääýã íü çîõèîë÷ äàëàéí àÿíä äóðòàé áàéñíààñ çàéëàõã¿é ãýöãýýäýã. ¯íýí àëäàðòíû øàøíû íýã ëàì Øåêñïèðèéí á¿òýýëèéã óíøààä òýðýýð ñàíâààðòàí áàéñàí õýìýýí áàòëàõûã îðîëäîæ áàéëàà. ͺ㺺 òàëààð ò¿¿íèéã ìîðü àäãóóëæ, íàéìàà õèéäýã áàéñàí ãýæ íîòëîõûã îðîëäñîí õ¿í ÷ áèé. Ýíý á¿õíýýñ õàðàõàä Øåêñïèð ëàâòàéÿà àãóó èõ îä áºãººä ò¿¿íèé àìüäðàë õ¿ì¿¿ñò èõýýõýí íºëººëñºí. Òýð ºðãºí ñàëáàðààð òóðøëàãà õèéæ àæèãëàëò õóðèìòëóóëæ, ò¿¿íýýñýý ãàéõàëòàé ºðãºí ìýäëýãèéã ýðæ îëñîí áàéíà. Òýðýýð ÿìàð ÷ àæëûã ã¿íçãèé àíõààðàí ñóäàëæ, õè÷ýýíã¿éëæ, àæèëäàà óëàéð÷ áàéñàí íü ãàðöààã¿é. Òèéìýýñ ºíººã õ¿ðòýë ò¿¿íèé á¿òýýë áèäíèé àðàíøèí á¿ðäýæ òºëºâøèõºä ã¿í ã¿íçãèé íºëºº ¿ç¿¿ëñýýð èðñýí áèëýý. Îäîí îðíû øèíæëýõ óõààíä èõýýõýí ç¿òãýë ãàðãàñàí õ¿ì¿¿ñèéí äîòîð ÷ ¿ãýýã¿é ÿäóó÷óóäààñ òºðæ ãàðàãñàä îëîí áèé. Êîïåðíèê Ïîëüøèéí ìàë÷íû õ¿¿ áàéâ. Êåïåë Ãåðìàíû àðõèíû ìóõëàãèéí ýçíèé õ¿¿ áºãººä ººðºº àðõèíû ãàçðûí ¿éë÷ëýã÷ áàéëàà. Áàñ Äàëàìáåð ºâëèéí øºíº Ïàðèñûí ñ¿ìèéí ÷óëóóí øàòàí äýýð îðõèãäîæ õàÿãäñàí õ¿¿õýä àãààä ò¿¿íèéã øèë÷íèé ãýðãèé õ¿í áîëãîæ ºñãºæýý. Íüþòîí òàðèà÷íû õ¿¿ áàéâ. Òýä öºì áàãà áàë÷èð ¿åýñýý õàð áîð îð÷íû äàðàìòàíä óíàëã¿é, òºðºëõèéí àâúÿàñàà õºãæ¿¿ëæ áàò íîò, ºíº ìºíõèéí àëäðûã îëæ àâñàí. Òýäíèé íýð àëäàð äýëõèéí áàÿëãèéã á¿ãäèéã öóãëóóëàâ÷ ¿ë äàðàãäàõ öóóòàé þì. Ýä áàÿëàã áîë ÿäóó áóóðàé áàéõààñ èë¿¿ãýýð õ¿íèé ºñºëò õºãæèëòºä ñàäàà òîòãîð áîëîõ íü îëîíòîî. Ëàãðàíæèéí ýöýã Èòàëèéí Òîðèíîä ò¿øìýë áàéâ, òýð áóðóó çàìààð áóäàà òýýñíýýñ ýðõ ìýäëýý àëäàæ, ãýð îðíûõîí íü ÿäóó àìüäðàëä óíàæýý. Õîæèì ºâãºí áîëñîí õîéíîî Ëàãðàíæ áè àëäàð íýð îëæ, àç æàðãàëä õ¿ðñýí íü ýíýõ¿¿ áýðõ õ¿íä îð÷èí íºõöëèéí ìààíü à÷ òóñ áàéñàí ãýæ äóðññàí áàéäàã. “Õýðâýý áè áàÿí ÷èíýýëýã áàéñàí áîë ºíººãèéí áè áàéõã¿é áàéñàí” ãýæýý. Ñàìóýë Ñìàéëñ “ªºðòºº òóñëàõ óõààí” Îð÷óóñàí Î.Æàðãàëñàéõàí

áóé ýðèí vå, ìýäëýãò ñóóðèëñàí íèéãýì, ìýäëýãò ñóóðèëñàí ýäèéí çàñàã ãýæ ÿðèõ áîëñîí çóóíä áèä àìüäàð÷ áàéíà. Ñóäëàà÷èä XXI çóóíûã “õóðäíû çóóí”, “èíòåãðàöèéí çóóí”, “ìýäýýëëèéí çóóí” ãýõ çýðãýýð íýðëýöãýýæ áàéãàà áîëîâ÷ víýí õýðýãòýý “áîëîâñðîëûí çóóí” ãýæ íýðëýõ íü víýíä èëvv íèéöíý. Ávòýýãäýõvví, àæèë véë÷èëãýý óëàì á¿ð îþóíû øèíãýýöòýé áîëæ, íèéãìèéí àìüäðàëûí ávõèé ë õvðýý ýðäýìæèõ ïðîöåññ XXI çóóíûã òîäîðõîéëæ áàéíà. Ìàðêñûí àìüäàð÷ àõóé öàãò 50 æèëä õî¸ð äàõèí ºñ÷ áàéñàí ìýäýýëýë ºíººäºð 20 ñàð òóòàìä õî¸ð äàõèí ºñ÷ áàéíà. Ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé vð äví ìàø áîãèíî õóãàöààíä øèíý òåõíèê òåõíîëîãèéí ñàëøãvé õýñýã áîëîí õóâèð÷, ºðñºë人í óëàì ávð øèíæëýõ óõààíû õvðýýíä øèëæèæ áàéíà. Vvíòýé óÿëäàí íèéãýìä áîëîâñðîë ìýðãýæèëòýé õvíèé ãvéöýòãýõ vvðýã à÷ õîëáîãäîë óðüä ºìíº íü õýçýý ÷ áàéãààãvé ºñ÷, äýëõèéí àëü ÷ óëñ îðíû àíõààðëûí òºâä áàéõ áîëæýý. Àìüäðàëûã æèëèéí ºìíººñ õàðúÿ ãýâýë òàðèà òàðü, àðâàí æèëèéí äàðààõèéã áîäâîë ìîä ñóóëãà, õàðèí çóóí æèëýýð óðüä÷èëàí õàðàõûã õvñâýë àðä òvìýíä áîëîâñðîë îëãî ãýñýí íýãýí ìýðãýí vã víýí àæýý. Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààí, ýðvvë ìýíä íü íèéãìèéí õºãæèë äýâøèëä íî¸ëîõ vvðýã ãvéöýòãýæ áàéíà. Ñvvëèéí 40 æèëä äýëõèé íèéòýýð îþóòíû òîî 12 äàõèí íýìýãäýæ 80.0 ñàÿàñ äàâæ ãàð÷ýý. Õºäºëìºðèéí ÷àäâàðòàé õví àìä äýýä áîëîâñðîëòîé õvìvvñèéí ýçëýõ õóâü òàñðàëòãvé ºñ÷, çàðèì îðîíä ìàø ºíäºð òºâøèíä (Øâåä, Ôèíëÿíäàä 60%, ßïîíä 50%, ÀÍÓ-ä 40%, ÎÕÓ-ä 19%) õvðñýí áàéíà. Àëèâàà óëñ îðíû íàñàíä õvðñýí õví àìûí 30-ààñ äýýø õóâü íü äýýä áîëîâñðîëòîé áàéõ ¸ñòîé ãýñýí ýðäýìòäèéí ñóäàëãàà ÷ vvíèéã äàâõàð áàòàëæ áàéíà. Áàéãóóëëàãóóä çvãýýð íýã ºíäºð áîëîâñðîëòîé ìýðãýæèëòýí ãýõýýñýý èëvv ñòàíäàðò áóñ, øèíýëýã, ávòýýë÷ ñýòãýëãýýòýé çàëóóñûã àæèëä àâàõ ñîíèðõîëòîé áîëæýý. Õºãæèíãvé îðíóóäûí véëäâýðëýë, ñàíõvvãèéí õvðýýíèéõýí àæèëòíûõàà áîëîâñðîë, ìýðãýæëèéí áýëòãýëä çîðèóëàí ãàðãàæ áóé õºðºíãèéí õýìæýý íü çºâõºí öýðãèéí àæ véëäâýðëýëä ãàð÷ áóé çàðäàëòàé æèøèãäýõ ò¿âøèíä áàéãàà þì. Øóóä àøèã îðëîãî àâ÷èðäàããvé áîëîâñðîëûí ñàëáàð ÿàãààä àæèë õýðýã÷ õvìvvñèéí àíõààðëûã èõýä òàòàæ, òýä ÿìàð çîðèëãîîð vëýìæ õýìæýýíèé õºðºí㺠îðóóëàëòûã õèéõ áîëîâ? Áîëîâñðîëòîé, ìýðãýæëèéí ºíäºð óð ÷àäâàð ýçýìøñýí àæèëòàí, áàéãóóëëàãûí ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã íýìýãävvëæ, èëvv ºíäºð ávòýýìæòýé àæèëëàæ òîãòâîðòîé àøèã îëîõûí áàòàëãàà áîëäîãò ë àñóóäëûí ãîë íü îðøèíî. Ïvvñ, êîðïîðàöèóä àæèëòíûõàà ìýðãýøèë, áîëîâñðîëûã äýýøëvvëýõ, äàâòàí ñóðãàõàä îíöãîéëîí àíõààð÷, òýä íýã ¸ñîíäîî “òàñðàëòãvé áîëîâñðîëûí èíñòèòóò” áîëîí õóâèð÷ýý. ÀÍÓ-ä ãýõýä ë ºíäºð òåõíîëîãèéí ñàëáàðò àæèëëàã÷äûí 75-80 õóâü, õóâèéí ñåêòîð àæèëëàã÷äûí 30 õóâü îð÷èì íü æèë ávð ÿìàð íýã õýëáýðýýð ìýðãýæèë äýýøëvvëýõ ñóðãàëòàä õàìðàãäàæ, áîëîâñðîëä çîðèóëàí ãàðãàñàí íýã äîëëàð 29 äîëëàðûí àøèã ºã÷ áàéíà. Véëäâýðëýëèéí ýä þìñûí ôàêòîðòàé õàðüöóóëàõàä õvíèé õv÷èí çvéë vèëäâýðëýõ õv÷íèé øèéäâýðëýõ, ìàíëàéëàõ õv÷èí çvéë áîëîí õóâèðàõ ïðîöåññ íü XX çóóíû äóíä våýñ ýõýëñýí. Ó÷èð íü “õóãàöààíû ëàã” ººðººð õýëáýë, òåõíèê, òåõíîëîãè øèíý÷ëýãäýí ñîëèãäîõ, ìýðãýæèëòýí áýëòãýõ õî¸ðûí õîîðîíäîõ õóãàöààíû çºðvv víäñýýðýý ººð÷ëºãäñºí áàéíà. ªìíº íü 35-40 æèëä ë òåõíèê òåõíîëîãèéí ýðñ ººð÷ëºëò ÿâàãääàã áàéñàíòàé óÿëäàí èõ, äýýä ñóðãóóëüä îëæ àâñàí ìýäëýã áîëîâñðîë òóõàéí ìýðãýæèëòýíä áàðàã íàñàí òóðøèä íü õvðýëöýýòýé áàéñíû çýðýãöýý ñóðãàëòàíä äóíäæààð 6-8 æèë õàíãàëòòàé áàéëàà. Ãýòýë îð÷èí våä òåõíèê òåõíîëîãèéã øèíý÷ëýõ çîõèñòîé õóãàöàà 4-5 æèë, çàðèì òýðãvvëýõ, äàâøèíãóé ñàëáàðóóäàä 2-3 æèë õvðòýë áîãèíîññîíòîé óÿëäàí ìýðãýæèëòýí áýëòãýõ õóãàöàà 12-14 æèë, òvvíýýñ ÷ äàâæ ãàð÷ýý. ×óõàìõvv ýíäýýñ ë õví íàñàí òóðøäàà ñóðàëöàõ õýðýãöýý øààðäëàãà óðãàí ãàð÷ýý. Áóðõàí õvvõäèéã òºðºõºä ãàðûã íü víñâýë óðàí äàðõàí, äóõàí äýýð íü víñâýë ñýòãýã÷ óõààíòàí áîëäîã ãýñýí íýãýí äîìîã ÿðèà ºðíºäºä áàéäàã. Èéìýýñ áóðõàí òýíãýð õýíä ÿìàð àâúÿàñ çàÿàñíûã àëü áîëîõ ýðò èëðvvëæ õºãævvëýõèéã ýöýã ýõ, áàãø, ñóðãàí õóìvvævvëýã÷èä ÷óõàë÷ëàõ íü çvéòýé. ßìàðâàà íýã óëñ îðîí àâúÿàñûí òºëºº õóðö òýìöýë ºðívvëæ àâüÿàñûã íýýõ, õºãævvëýõýä õºðºí㺠ìºí㺠çàðöóóëæ àâüÿàñòíàà äýìæèæ áàéæ ë õºãæèõ ó÷ðààñ èõýíõ óëñóóä àâúÿàñûã íèéò víäýñòíèé áàÿëàã ãýæ ¿çýæ, òvvíèéã õºãævvëýõ îíöãîé íºõöëèéã ávðävvëýõ, àâúÿàñòàé õ¿¿õýä, çàëóóñûã õóðäàñãàñàí õºòºëáºðººð õè÷ýýëëýõèéã èõýýõýí õºõvvëýí äýìæèæ, àâúÿàñ áèëèãòýé îþóòàí ñóðàã÷äûí ñóðãàëòûí òºëáºð, áóñàä çàðäëûã òºëºõ òóñãàé ñàíòàé áàéäàã. Õàðàìñàëòàé íü ìàíàéä àâúÿàñûã íü ñóäëàõ, èëð¿¿ëýõ, õºãævvëýõýä ÷èãëýñýí véë àæèëëàãàà õàíãàëòãvé òvvíä çàðöóóëàõ ìºí㺠õºðºí㺠÷ òóéëûí õîìñ áàéíà. Ìîíãîë Óëñ ºíãºðñºí õóãàöààíä áîëîâñðîëûí ÷àìëàõààðãvé òºâøèíä õvðñýí íü víýí áîëîâ÷ ÿìàð íýã òºâøèíãèéí áîëîâñðîë ýçýìøñýí íèéò èðãýäèéí 60 ãàðóé õóâü íü áàãà áà ávðýí áóñ äóíä áîëîâñðîëòîé õàðèí äýýä áîëîâñðîëòîé èðãýäèéí õóâüä áîë òîî, ÷àíàðûí àëü ÷ òàëààñ íü àâ÷ vçñýí òºäèéëºí õàíãàëòòàé áàéæ ÷àäàõãvé. Áîëîâñðîë òýðãvvëýõ ñàëáàð ãýäýã çºâõºí óðèà ëîîçîíãèéí òºäèé áàéæ, áîëîâñðîëûã ñàíõvvævvëýõ õóó÷èðñàí àðãà õýâýýð véë÷èëñýýð áàéíà. 2002 îíîîñ äýýä áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãóóäûí òîãòìîë çàðäëûí òºñâèéí ñàíõvvæèëòèéã øóóä õàññàí íü áîëîâñðîëûí õîöðîãäëûã àðèëãàõ áóñ ávð ñºðºã íºëºº vçvvëýõ áîëñíûã ýíä çîðèóä òýìäýãëýõ íü çvéòýé. Óëñ îðíû èðýýävéã ºíäºð áîëîâñðîë, ìýðãýæèëòýé èðãýä ë àâ÷ ÿâäàã þì áîë ávõ øàòíû ñóðãóóëèóäûí òåõíèêèéí òºâøèí, òvvíòýé óÿëäñàí ñóðãàëòûí îð÷èí våèéí àðãààñ çºâõºí äóíä, äýýä ñóðãóóëèéí õóâü çàÿà ÷ áóñ åðººñºº ìàíàé íèéãìèéí èðýýävé øóóä õàìààðíà ãýäãèéã óäèðäëàãûí ávõ øàòàíä îéëãîæ, òvvíèéã àæèë õýðýã áîëãîõîä áîëîëöîîòîé ávõíèéã õèéõèéã óëñ îðíû àþóëãvé áàéäàë, àðä òvìíèé íèéòëýã ýðõ àøèã øààðäàõ áîëëîî. Áîëîâñðîëûí òàëààðõ áîäëîãî àëäàãäâàë áèä àñàð õóðäòàéãààð ºðíºæ áóé øèíæëýõ óõààí, òåõíèêèéí õºãæèë, äýâøëýýñ õîöîð÷, åðººñºº óëñ îðîí óðóóäàí äîðîéòíî. Õºãæèíãvé îðíóóäàä íýã ñóðàëöàã÷èä íîãäîõ ñóðãàëòûí ìàòåðèàëëàã áààçûí çàðäàë ìàø ºíäºð òºâøèíä áàéäàã áàéíà. Æèøýý íü ÎÕÓ-ûí åðºíõèé áîëîí ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèóä ìàíàéõòàé õàðüöóóëàõàä èë¿¿ ñàéí õýäèé ÷ ýíý vçvvëýëò ºíãºðñºí çóóíû òºãñãºëä ÀÍÓ-ààñ äóíä ñóðãóóëèéí íýã ñóðàã÷èä 12 äàõèí, íýã îþóòàíä çóðãàà äàõèí áàãà áàéâ. Õàìãèéí õÿìäõàí áîëîâñðîë, õàìãèéí õÿìä ìýðãýæèëòýí ìàíàéõ áàéãààä áèä õýðõýí õàíäàõ âý? Vvíòýé õîëáîãäóóëàí àëèâàà ávòýýãäýõvvíèé ýðýëò íü ÷àíàðààñàà, víý íü ýðýëòýýñýý õàìààðäãèéã ñàíàõàä èëvväýõãvé áºãººä ñóðãóóëèóä õºäºëìºðèéí íººöèéí çàõ äýýð ºðñºëäºõ人 “ýöñèéí ávòýýãäýõvví”-ýý áîðëóóëæ ÷àäàõã¿éä õ¿ð÷ áîëîõ àç òóðøñàí íºõöºëä àæèëëàæ áàéãààãàà öàã ÿìàãò àíõààð÷ áàéõ íü ÷óõàë. Õàðàì÷ õví õî¸ð óäàà òºëäºã ãýñýí vã áèé. Õÿìäõàí áîëîâñðîë ìààíü ýöñèéí vð ävíä çºâõºí ìýðãýæèëòýí áýëòãýõ àæëûí ÷àíàðò íºëººëººä çîãñîõãvé òvvíèé véëäâýðëýëä ó÷ðóóëæ áîëçîøãvé õîõèðëûí õýìæýý ÷ òºñººëøãvé èõ þì. Øàò øàòàíäàà ãàðàõ ýíýõvv ñºðºã vð äàãàâàð, àëäàãäëûã íºõºõºä áàãàããvé öàã õóãàöàà, vëýìæ õýìæýýíèé íýìýëò õºðºí㺠øààðäàæ vðãvé çàðäàë ãàðíà. Òvví÷ëýí ávõ íèéòèéí êîìïüþòåðævvëýëò íü íèéã-ìèéã ávõýëä íü ººð÷ëºí, õîëáîî, õàðèëöààíû øèíý àðãà õýðýãñýë, õýëáýð, øèíý ñî¸ë èðãýíøèë, ñýòãýëãýýíèé øèíý õýâ øèíæèéã áóé áîëãîæ áàéíà. Õýðýâ áèä îþóòàí, ñóðàã÷äàä åðòºíöèéã õàðàõ êîìïüþòåðèéí vçëèéã òºëºâøvvëýõýä àíõààðàõãvé, äýëõèé íèéòèéã õàìàðñàí êîìïüþòåðèéí ñvëæýýíä õîëáîãäîæ ÷àäàëãvé õóãàöàà àëäâàë òýð õýìæýýãýýð äýëõèé åðòºíöòýé ººð ººð õýëýýð ÿðèëöàõàä õvðíý. Õýäèéãýýð äýëõèé íèéòýýð áè÷èã vë ìýäýã÷èéí òîî ýð÷èìòýé áóóð÷ áàéãàà áîëîâ÷ áè÷èã vñýã áàãà ìýäýã÷èéí àñóóäàë óëàì õóðöäàæ, òýð íü õvì¿¿ñèéí ìýäëýã áîëîâñðîëîî äýýøëvvëýõýä ñààä áîëæ àæèëëàõ õv÷íèé áîëîí véëäâýðëýë, véë÷èëãýýíèé àæëûí ÷àíàðò vëýìæ õîõèðîë ó÷ðóóëàõ áîëîâ. Ìîíãîë Óëñ áîëîâñðîëûí òàëààð ÷àìãvé àìæèëò îëñîí õýäèé ÷ ÿìàð íýã òvâøèíãèéí áîëîâñðîë ýçýìøñýí íèéò èðãýäèéí 40 îð÷èì õóâü íü áàãà áîëîâñðîëòîé áàéãàà íü áèäíèé ñýòãýëèéã òvãøýýæ áàéíà. Ìàíàéä áè÷èã vñýã áàãà ìýäýã÷äèéí òîî õàðüöàíãóé ºñ÷ áàéãààãèéí víäñýí øàëòãààíûã ñóäëàà÷èä þóíû òvðvvíä åðºíõèé áîëîí ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí víäýñíèé ñòàíäàðò, äóíä ñóðãóóëèéí õºòºëáºðèéã “õºíãºðvvëýõ” òàëûã õýò áàðüñàí, õè÷ýýë ñóðãàëòûí àæèë, áàãøëàõ áîëîâñîí õ¿÷íèé ÷àíàð áóóðñàí” ñóðãàëòûí ìàòåðèàëëàã áààç, òåõíèêèéí òºâøèíãèéí õîöðîãäîë, áîëîâñðîëûí ñàëáàðò àæèëëàã÷äûí íèéãìèéí áàòàëãààòàé øóóä õîëáîí òàéëáàðëàæ áàéíà. Áè÷èã vñýã áàãà ìýäýã÷ íàðò òîäîðõîé ò¿âøèíãèéí øàòíû áîëîâñðîëûã ãvéöýýí îëãîõ õºòºëáºðèéã õýðýãævvëýõ, òvví÷ëýí áîëîâñðîë, ìýðãýæëèéí ÷àäâàð ìóóãààñ véëäâýðëýë, íèéãýìä ó÷ðóóëæ áóé õîõèðëûã íºõºõºä ãàðãàõ õºðºí㺠çàðäëûí õýìæýý íü òýäãýýðò ávð àíõíààñ íü çîõèõ òºâøèíãèéí áîëîâñðîëûã íýãìºñºí îëãîõîä ãàðàõ çàðäëààñ õýä äàõèí èõýýñ ãàäíà ñóðãàëòûí ýöñèéí vð äví ÷ õvññýí õýìæýýíä òºäèéëºí õvðäýããvé íü íóóöëàõ çóéë áèø Àëèâàà àæèë, véëäâýðëýë véë÷èëãýýíèé ávòýýìæèéã äýýøë¿¿ëýõ víäñýí õv÷èí çvéë áîë ñàéí áîëîâñðîëòîé, véëäâýðëýë òåõíèêèéí òºäèéãvé “íèéãìèéí ìýðãýøèë” ºíäºðòýé àæèëëàõ õv÷èí áºãººä ýíý óòãààðàà áîëîâñðîë-õºãæèë äýâøëèéí ìºíõèéí õºäºëãvvð þì. Ýíäýýñ íèéãýìä áîëîâñðîëûí ãvéöýòãýõ vvðãèéã çºâ òîäîðõîéëæ, áîëîâñðîëûã òvøèæ, òvvíèéã øvòýæ ÷àäñàí óëñ îðîí õºãæèæ, áîëîâñðîëòîé ñî¸ëòîé áèçíåñìåí ë òîãòâîðòîé àìæèëòàä õvðäýã ãýñýí ãàíö ävãíýëò ãàðíà. Èéìýýñ äýëõèé íèéòýýð áîëîâñîðñîí õví êàïèòàëûã áýëòãýõ, òvvíèé äîòîð äýýä áîëîâñðîëä îíöãîéëîí àíõààð÷, òvvíä çîðèóëàí ãàðãàõ õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýý æèëýýñ æèëä íýìýãäýæ áàéíà. Òóõàéí îðíû èõ äýýä ñóðãóóëèéí òîî, òýäãýýðò ñóðàëöäàã ãàäààä îþóòíû òîî íü äýýä áîëîâñðîëûí õºãæëèéí òºâøèíã õàðóóëæ áàéäàã ÷óõàë vçvvëýëòvvä áàéäàã. ÀÍÓ-ûí èõ, äýýä ñóðãóóëèóäàä ñóðàëöäàã ãàäààä îþóòíû òîî 500.0 ìÿíãûã àëü õýäèéíý äàâñíààñ ãàäíà òýíä ñvvëèéí àðâàí æèëä äîêòîðûí çýðýã õàìãààëàã÷äûí Удаан ч бол хїмїїс эрэн эрсээр, улам сайн сайхныг олон олсоор... Ксенофан

Ñýäýâ No 2 “Áîëîìæ“ / õîíãèëûí ¿ç¿¿ðò ãýðýë/ 1-ð õè÷ýýëýýð òà áèä çàëóó íàñàíäàà áàéíãà ñóðàëöàæ , îþóí óõààíàà õºãæ¿¿ëýõèéí õýìæýýãýý𠺺ðñäèéí àìüäðàëûí òºâøèíã ºñãºæ áàéñàí áîë àæèë äýýð ãàðñàí ¿åýñýý õîéø ãýð-àæèë, àæèëãýð ãýñýí àìüäðàëûí õàð òîéðîãò îðñíîîð íýã ë ìýäýõýä àÿ òóõòàé îð÷èíäîî äàñàí çîõèöñîí òóõàé ¿çñýí ºíººäðèéí õè÷ýýëýýðýý , 1. Àÿ òóõòàé îð÷èíä áóé ìîíãîë÷óóä áèäíèé àìüäðàëûí çîðèëãî ¿õýë áîëîõ õèéãýýä 2.Ò¿¿íýýñ ãàð÷ àç æàðãàëòàé àìüäàð÷ àìæèëòàíä õ¿ðýõ áîëîìæ õ¿í á¿ðò áàéäàã áîëîõûã ìýäýæ àâàõ áîëíî. ªíººãèéí Ìîíãîë÷óóä áèäíèé àìüäðàëûí ¿íýí ìºí ÷àíàð 3-5 íàñ: Ìàãàäã¿é, áè åðºíõèéëºã÷ áîëíî, çàõèðàë áîëíî ãýõ ìýòýýð ÷ºëººòýé ìºðººääºã õÿçãààðëàãäìàë áóñ ñýòãýëãýýòýé áàéäàã 5-18 íàñàíä îð÷íîîñîî, -×è õè÷ýýëýý õèéæ ÷àäàõã¿é áàéæ, ÷èíèé åðºíõèéëºã÷ áîëäîã ãýæ þó áàéäãû! ã.ì áîëîõã¿é, á¿òýõã¿é, ÷àäàõã¿é ãýñýí ñºðºã ìýäýýëëèéí óðøèãààð ñýòãýõ¿éí óíàëòàíä îðäîã.

18 íàñàíä Èõ ñóðãóóëüä ë îð÷èõâîë á î ë í î ã ý ñ ý í ñ ý ò ã ý ë ã ý ý ò ý é ¿ ë ä ä ý ã .

22 íàñàíä ñóðãóóëèà òºãñºõ ¿åäýý, õ ó â è é í ê î ì ï à í è à í ý ý õ è é ã õ ¿ ñ í ý .

24 íàñàíä ìºí㺠ñàíõ¿¿ áîëîí ãàçàð, áàéð ã.ì îëîí øàëòãààíààñ õóâèéí êîìïàíèà íýýæ ÷àäàõã¿é ÿâæ áàéõ ¿åä ààâ, ýýæýýñ àæèëä îð ãýñýí øàõàëò èðíý. Èéíõ¿¿ àðãàã¿éí ýðõýíä 80.000- 100.000 òºãðºãíèé öàëèíòàé àæèëä îðíî. Èíãýýä àÿ òóõòàé îð÷èíòîé äàñàí çîõèöîõ áîëíî.

60 íàñàíäàà 40.000 òºãðºãíèé òýòãýâýð àâàõ áà ýìýãòýé÷¿¿ä íü õ¿¿õýä àñðàã÷ áîëæ, ýðýãòýé÷¿¿ä íü çàðëàãà õèéíý.

65 íàñàíä äàðàëò èõäýí òîëãîé ýðãýæ ºâ÷èí õºäëºõ áà ìàãàäã¿é çàðèì íü õýâòýðò îðíî. Òýð ¿åä àä ¿çýãäýíý. /ãàíö õ¿¿õýäòýé þì áèøòýäíèéä î÷èæ 7 õîíî, 10 õîíî ãýõ ìýò/ 68 íàñàíä õóðäõàí øèã õàäàí ãýðòýý î÷èõ þìñàí áóþó “¿õýë” ãýñýí çîðèëãîòîé áîëñîí áàéíà. Òîäðóóëáàë àÿ òóõòàé îð÷èíä àìüäàð÷ áóé õýí á¿õíèé “ýöñèéí çîðèëãî =¿õýë” áîëîõûã äýýðõ çóðàãëàë áàòàëæ áàéíà. Ìîíãîë÷óóä áèäíèé 60 õ¿ð÷ óõààí ñóóãààä 61-òýé õîðâîîãîîñ õàëüäàãèéí ó÷èð ýíý. ßàãààä ãýâýë áèä àìüäðàëûí äýýðõ õîíãèëîîð àëãóóðõàí óíàæ áàéãààãàà ìýääýãã¿é. Ç¿éðëýâýë: Ìýëõèéã á¿ëýýí óñòàé ñàâàíä õèéãýýä äîðîîñ íü ààæóóõàí õàëààõàä ìýëõèé “ßìàð ñàéõàí þì áý” ãýæ äàñàí çîõèöñîîð áàéãààä íýã ë ìýäýõýä øàçðààä ¿õäýã. Õàðèí áóöëàì õàëóóí óñòàé ñàâàíä ìýëõèéã õèéõýä øóóä ¿ñðýýä ãàð÷èõäàã. Òýãâýë òà äýýðõ çóðàãëàëààñ ¿íýõýýð áèäíèé àìüäðàë èíãýæ ë ºíãºðäºã ø¿¿ äýý ãýñýí óõààðëûã øóóä îéëãîñîí ó÷ðààñ îäîî ýíýõ¿¿ õîíãèëîîð äîîø óíàõûã õ¿ñýõã¿é áàéãàà áèç äýý. Ï.Æàñðàé ãóàéí “Õîíãèëûí ¿ç¿¿ðò ãýðýë” ãýñýí ¿ã áàéäàã. Ãýðýëòýé õîíãèëîîð í¿äýý àíèàä ÿâæ áóé õ¿í õýçýý ãýðëèéã îëæ õàðàõ âý? Ìýäýýæ, í¿äýý íýýñýí ÿã òýð ìº÷èä ë îëæ õàðíà. Òýãâýë õ¿í õýçýý í¿äýý íýýäýã âý? ªºðèé㺺 òàíüæ, íýýæ, õºãæ¿¿ëñýí ¿åäýý ë õ¿í í¿äýý íýýäýã. Òà ººðèéíõºº õ¿ññýí á¿õ ç¿éëäýý õ¿ð÷ ÷àääàã óó? ×àääàãã¿é áîë, ÿàãààä? Õ¿ñýë- ýõëýýä áèä çºâõºí õ¿ñäýã. Óëìààð, 1. Áîääîãã¿é- Õ¿ñýëäýý õ¿ðýõ àðãà çàìàà ëàâøðóóëæ áîääîãã¿é, òýãñãýýä ë ìàðò÷èõäàã.

2. Èòãýäýãã¿é- Õ¿ñýëäýý õ¿ðýõ àðãà çàìàà áîäñîí áîëîâ÷ ººðòºº èòãýäýãã¿éí óëìààñ óðàãøèëæ ÷àääàãã¿é. Èõýíõ õ¿í ººðòºº èòãýäýãã¿é. ßàãààä? Òà îãò òàíèõã¿é õ¿íä èòãýäýã ¿¿? Ìýäýýæ ¿ã¿é. Òýãâýë òà ººðèé㺺 õýð çýðýã òàíüäàã âý? Òàíüä ÿìàð àâúÿàñ ÷àäâàð, ýð÷ õ¿÷, ýíåðãè áóéã á¿ðýí ã¿éöýä ìýäýõ ¿¿? Áàñ ë ¿ã¿é. Ýíäýýñ, òà ººðèé㺺 á¿ðýí òàíüäàãã¿é ó÷ðààñ ººðòºº èòãýäýãã¿é ãýñýí ä¿ãíýëò õèéæ áîëíî. Èéìýýñ áèäíèé õ¿ñýëäýý õ¿ð÷ ÷àäààã¿éí ãîë øàëòãààí íü ººðèé㺺 òàíèàã¿éä ë îðøèæ áàéíà. ªºíººäðººñ ýõëýýä òà ººðèé㺺 òàíü, íýý, ñîðü. Òàíüä á¿õ ç¿éë áàéãààãýäýãò èòãýæ áîëíî. Äýëõèéí àìæèëòàíä õ¿ðñýí õ¿ì¿¿ñ 2 òîëãîéòîé, 4 ãàðòàé áèøýý. Òýä áèäíýýñ çºâõºí ñýòãýëãýýãýýðýý ë ÿëãààòàé áºãººä àìüäðàë äýýð áàéäàã íèéòëýã õàðüöààã ººð÷èëæ ÷àäñàí áàéäàã. Òîäðóóëáàë: Äýëõèé äýýð 20-30%, 70-80% ãýñýí 2 òîì õàðüöàà áàéäàã. /Äýëõèéí áºìáºðöãèéí 70%-íü óñ, 30%-íü õóóðàé ãàçàð, õ¿íèé áèåèéí 70%íü óñ, Õîéä ìºñºí äàëàéí óñíààñ äýýø èë õàðàãääàã 20%, óñàí äîð äàëä îðøäîã 80%, õ¿íèé îþóí óõààíû àìüäðàëäàà àøèãëàäàã 20%, àøèãëàæ ÷àääàãã¿é 80% áàéäàã. Àìæèëòàíä õ¿ðñýí õ¿ì¿¿ñ áîë äàëä àøèãëàãääàãã¿é 80%-èéí îþóí óõààíàà íýýæ ÷àäñàí áàéäàã. Òà ÷ áàñ íýýæ ÷àäíà. Òèéìýýñ ººðòýéãýý òýìö. Òà åð íü àìüäðàëûíõàà òºëºº õýäèé ¿åýñ òýìöñýí ãýæ ººðèé㺺 áîäîæ áàéíà. 25 ýñâýë18 íàñíààñàà, ìàãàäã¿é óõààí îðñîí öàãààñàà þó? ¯ã¿é äýý, ýõýýñ òºðºõººñºº ÷ ºìíº áóþó óðàã á¿ðýëäýõ òýð ¿åýñ ë ººðèéíõºº òºëºº òýìöñýí. Ó÷èð íü 20 ñàÿ ýð ýñýýñ õàìãèéí õóðäòàé, îâñãîîòîé, ñàìáààòàé öîðûí ãàíö øèëäýã ýñ ºíäãºí ýñòýé íèéëñíýýð óðàã á¿ðýëääýã. Íýãýíò òà 20 ñàÿàñ ìàíëàéëæ ÷àäñàí þì ÷èíü 2.6 ñàÿ

Àìüäðàëûí ò¿âøèí áà ñýòãýõ¿éí öàð õ¿ðýý

7 ßðóó ñýòãýã÷

ìîíãîë÷óóäàà ìàíëàéëæ ÷àäíà. Òà ººðòºº èòãý.

Ýíýõ¿¿ ñóðãàëòàíä ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëõèéã õ¿ññýí õ¿í á¿ð ñóóæ áîëíî. “Õóâü õ¿íèé õºãæèë” ñóðãàëòûí ìåíåæåð Æ. Õîðëîî 99158825, horloo_itgel@chinggis.com

50 õóâü íü ãàäààäûí èðãýä, òýäãýýðèéí ñóðãàëòûí òºëáºðººñ æèëä 10 òýðáóì 280 ñàÿ äîëëàðûí îðëîãî îëæ áàéíà. ÎÕÓ-ä ãàäààäûí 90.0 ìÿíãàí îþóòàí ñóðàëöäàã áºãººä òýäãýýðèéí ñóðãàëòûí òºëáºðººñ íü æèëä îëäîã îðëîãûí õýìæýý íü ÀÍÓ-ààñ 35 äàõèí áàãà áàéíà. ÞÍÅÑÊÎûí ñóäàëãààãààð 1995 îíîîñ õîéø äýëõèéí 50 ãàðóé îðîíä ãàäààäûí 1.6 ñàÿ èðãýí äýýä áîëîâñðîë ýçýìøñýí áàéíà Óëñ îðíóóä ººðèéí îðíû èðãýäèéã ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóäûí èõ, äýýä ñóðãóóëüä ÿâóóëæ ñóðàëöóóëàõ, ìýäëýã, ìýðãýøëèéã íü äýýøëvvëýõýýñ ãàäíà ãàäààäààñ ìýðãýæèëòýí “èìïîðòëîõ”-ûí òóéëûí vð àøèããàéä òîîöîæ õºõ¿¿ëýí äýìæäýã áàéíà. ÀÍÓ-ä ãàäààäààñ àâ÷ àæèëëóóëñàí íèéãìèéí óõààíû íýã ýðäýìòíýýñ 235.0 ìÿíãà, èíæåíåðýýñ 253.0 ìÿíãà, ýì÷ýýñ 643.0 ìÿíãà, ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèëòíààñ 800.0 ìÿíãàí äîëëàðûã òóñ òóñ õýìíýäýã ãýñýí òîîöîîã õèéæýý. Ñvvëèéí àðâààä æèëä ÎÕÓ áîëîí õàìòûí íºõºðëºëèéí îðíóóäààñ ãýõýä ë õî¸ð ñàÿ ãàðóé ìýðãýæèëòívvä áàðóóíä àæèëëàõààð ãàðñàí áºãººä vvíýýñ æèëä 50.0 òýðáóì äîëëàð àëäàæ áàéíà ãýñýí ãîîöîî áàéäàã áàéíà. Ñàéí ìýðãýæèëòýí áýëòãýõ àñóóäàë ìàíàé Òºð, çàñãèéí àíõààðëûí òºâä áàéñààð èðñýí. Òóõàéëáàë, ñvvëèéí àðâààä æèëä Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãèéí çýýëýýð ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóäàä 1200 ãàðóé õvíèéã áàêëàâàð ìàãèñòðàíòóð, äîêòîðàíòóðò ÿâóóëæ ñóðàëöóóëàõàä 13 îð÷èì òýðáóì òºãðºã çàðöóóëñíààñ ãàäíà äîòîîäûí èõ äýýä ñóðãóóëèéí 90.0 ìÿíãà îð÷èì (äàâõàðäñàí òîîãîîð) îþóòàíä áóöàëòãvé òóñëàìæ, çýýë, òºðèéí àëáàí õààã÷äûí õvvõäèéí òºëáºðèéí õýëáýðýýð 15 òýðáóì ãàðóé òºãðºãèéí ñàíõvóævvëýëò õèéñýí áàéíà. Èéíõvv áîëîâñðîë íü õvìvvñò àìüäðàëûíõàà òóðøèä ñóðàëöàæ, ººðèé㺺 vðãýëæ ººä íü òàòàæ ÿâàõ àðãà çvé, ñýòãýëèéí òýíõýýã ýçýìøvvëýõýä ÷èãëýæ, õvíèé àìüäðàë, õºäºëìºðèéí véë àæèëëàãààíû íýí ÷óõàë ávðýëäýõvví õýñýã áîëæýý. Ìîíãîë÷óóä ÷óõàì “ýðõýì áàÿí ýðäýì” ãýäýã áèëýý. Èéìýýñ èðãýä ìààíü ávãä “ýðäìýýð áàÿí” áîëâîë óëñ îðîí ìààíü æèíõýíý áàÿí áîëîõ íü ýðãýëçýýãvé. Î.Íàñàíáàò, Ò.Ýíõöàöðàë olloo.mn

Á.Ëõàãâàñ¿ðýí Ìîíãîëûí èõ õýýð òàë /Ààâûíõàà äóðñãàëä/ Íàð íàðòàé ÷óëóóíóóä íü Äóóëãûí ä¿ðñýíä òîãëîñîí Íàìàð íàìðûí ºâñ íü Íóìûí ä¿ðñýíä òîãëîñîí Ìîíãîëûí èõ õýýð òàë Òîãîðóó íü áóöñàí íóóðûí õºíä¿¿ð àðèëààã¿é áàéõàä Òîññîí ãàçàð øîðîî òîìäñîí àç òººðºã ¯ð àñàõûí òàë… Áóõèì øºíèéí òýíãýðèéã öýöýã ãèæèãäýõýä Áóóñàí îäîäûã øèãøèí ãýãýýíä õîëèõ ¯¿ð öàéõûí òàë… Åðõºã ñóãàðòàë öàëàëçñàí ñàëõè Åð人 ë õàãàñûí íü òóóëààä îìîã íü ýöäýã Ñàëõè ýöýõèéí òàë… Òóóëàéí äýãäýýòýé ñàðàí ¿¿ë õàðàéí ãóëãàæ Òóéëäàæ äóíä íü õýýð õîíîí öîíõèéäîã Ñàð õýâòýõèéí òàë… Õàâòãàéí èíãý õýâòýýä áîñîõîä Õàðãàíûí òîëãîéä íü ºðºì äàðàéæ ¿ëääýã Ñ¿¿ äóñàõûí òàë… Íóãàí íóãàí ¿ðäýý “õààí” öóñ íü ýðãýæ Íóëèìñíû íü ãîðûã òàéëæ, ýðãýýä óðàãòàà òºðäºã Ñ¿íñ ýãýõèéí òàë… Äýýëýíäýý áàãàäòàëàà Áîãä ×èíãèñ áàãà áîëæ Äýëõèéí ºìíº áîõèðîîã¿é ºâä㺺 íóãàëæ ìºðãºñºí Õààí ñºãäºõèéí òàë… Áóñäàä òýãòëýý çàÿàõã¿é ýíý èõ òàëûã æèéæ òºðñºí ¿ðä íü Áóðõàí õ¿ðòýë àòààðõäàã Õàòàí àìàðæèõûí òàë… Íàð íàðòàé ÷óëóóíóóä íü Äóóëãûí ä¿ðñýíä òîãëîñîí Íàìàð íàìðûí ºâñ íü Íóìûí ä¿ðñýíä òîãëîñîí Ìîíãîëûí èõ õýýð òàë

Ð. È÷èíõîðëîî Áè Áè Îä áîëîí õàðâàõã¿é Î÷ áîëîí ¿ñðýõã¿é Äèâààæèíä î÷èõã¿é Òàìä óíàõã¿é Íàäàä Àëòíû ºí㺠õýðýãã¿é Àâñíû õàâõàã õýðýãã¿é Àä øóëìûí õîðëîë õýðýãã¿é Àðèóí áóðõíû ñî¸ðõîë õýðýãã¿é Áè ̺õºæ ãýìýýíý ̺íõèéí Ìîíãîëäîîí øèíãýæ ¿ëäâýë Ñ¿íñòýé ÿâñíû õýðýã á¿òíý Ñ¿¿äðýýí ãýýñíèé áóÿí îðøèíî. Áè Ýãýë þì á¿õíèé òàñàðõàé Èðýýä¿éä íàð ¿çýõ óðãàìëûí áîðäîî Õàòóóäàà õàòóó, 纺ëºí人 纺ëºí õîðâîîãèéí íààäãàé Áè õ¿íèé îð÷ëîíãèéí áàðëàã Áàðëàãûí áàðëàã Õ¿ì¿¿ñèéí äóíäàõ õàÿëàãà Õàÿëàãûí õàÿëàãà Áè Ãàíöõàí Ìîíãîëäîîí øèíãýõ Õààí òýíãýðèéí íóëèìñ Ãàçðûí õºðñíººñ óÿàòàé Õàéëààñíû íÿëõ ìº÷èð

¯íäýñíèé óðàí èëòãýã÷ øàëãàðóóëàõ “ÀÃÃÎÍ” òýìöýýíèé óäèðäàìæ

Íýã: Íèéòëýã ¿íäýñëýë Ìîíãîëûí Ëåêòîð òºâ, Îþó òîëãîé òºñºë õàìòðàí ”Îþóíëàã õ¿í Ìîíãîëûí èðýýä¿é” óðèàí äîð “Çàëóó ìàíëàéëàë” Õºòºëáºðèéã Ìîíãîëûí íèéò çàëóó÷óóäûíõàà äóíä çàðëààä áàéíà. Õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä îëîí á¿òýýë÷ àæëóóäûã çîõèîí áàéãóóëæ áàéãààãèéí íýã íü ¿íäýñíèé óðàí èëòãýã÷ øàëãàðóóëàõ “Àããîí” òýìöýýí þì. Èëòãýõ óðëàã, óðàí èëòãýã÷äèéí ºëãèé áîëñîí ýðòíèé Ãðåê, Ðîìä óðàí èëòãýã÷ øàëãàðóóëàõ “Àããîí” íýðòýé òýìöýýí áîëäîã áàéñàí áºãººä òóñ òýìæýýíä îðîëöîõ ãýæ òýð ¿åèéí ñóóòíóóä îëîí ñàð æèëýýð áýëääýã áàéñàí òóõàé ýðòíèé ò¿¿õ ñóðâàëæóóäàä ºã¿¿ëñºí áàéäàã. Äýëõèé íèéòýä àëäàðòàé ýíýõ¿¿ òýìæýýíèéã Ìîíãîëä àíõ óäàà çîõèîí áàéãóóëæ “Àëòàí Àããîí” èíäýðèéí òºëºº çàëóó ëåêòîðóóä ºðñºëäºõ þì. Õî¸ð:Óðàëäààíû çîðèëãî Òýíãýð ßðüæ ÷àääàãã¿é õ¿í òóøààë Ìèíèé ìîíãîëûí òýíãýðèéã ýñãýõ ãýæ Áóñäûí îä õàðâàäàãã¿é äýâøäýãã¿é ãýæ ÿðüöãààäàã, äàëàéöòàé Ìèíèé ìîíãîëûí òýíãýðò ýðõëýõ ãýæ ñýòãýæ öýãöòýé èëýðõèéëýõ íü õ¿í Áóñäûí îä øîõîîðõäîã þì. á¿ð ýçýìøèõ ÷àäâàðûí íýã þì. Ìèíèé ìîíãîëûí òýíãýðò ºäºëñºí øóâóó ªºðèéíõºº ¿çýë áîäëûã îíîâ÷òîé Áóñäûí òýíãýðò ºäºº öàöäàãã¿é èëýðõèéëæ ¿éë àæèëëàãàà áîëãîõ Ìèíèé ìîíãîëûí òýíãýðò ºññºí á¿ðãýä ÷àäâàðûã çàëóó÷óóääàà ýçýìø¿¿ëýõ, òýäíèé ÷ºëººò öàãèéã ¿ð á¿òýýëòýé ºíãºðººæ, èðýýä¿éí Ìîíãîë îðíûã Ð. ×îéíîì àâ÷ ÿâàõ óäèðäàã÷, ìàíëàéëàã÷äûã Àíõàí, ºëãèéíººñºº ãàðàõàä òºëºâø¿¿ëýí ãàðãàõàä çîðèëãî Àìüäðàë ãýäýã Õàãàöàõóé îðøèíî. Àëõìûí öààõíà áàéñàí ÷ ãýëýý Õàãàöàõóé äîð õàãàöàõ øèã õàãàöíà Ãóðàâ:Óðàëäààíû õàìðàõ õ¿ðýý Àëõàæ î÷èæ ÷àäàõã¿é ìºëõºæ î÷ñîí áèëýý áè, Õààí øèã àìüäàð÷, íîõîé øèã ¿õíý… Íàìàéã òîéð÷ ñàëõèëñàí Àëä áèåýðýý ìºëõºæ î÷ñîíû ó÷èð Óðàëäààíä 16-30 íàñíû Ìîíãîë óëñûí Íàìóóõàí ñàëõèíû çàíãèðààã òàéëæ õàãàöíà. Àìüäðàë ÷àìä õàéðòàé áè! èðãýí á¿ð îðîëöîõ áîëîìæòîé. Áàëãàõàí àãààð öýýæèíäýý çàëãèæ Àìüäðàëûí õàíüäàà õ¿ðüå ãýõýä ĺðºâ: Óðàëäààíû ¿å øàò Áóöààæ ãàðãàëã¿é òýíãýðèéí öóëûã çîâîîæ Àìðàãõàí ÷è 1. Óðàëäààíä îðîëöîã÷èä õî¸ð õàãàöíà… Àëõìûí öààõíà áàéñàí ÷ ãýëýý çîîíä õóâààãäàí ºðñºëäºõ Õàãàöàõóé äîð õàãàöàõ øèã õàãàöíà Àíõíû õàðàíõóé øºíº Õààí øèã àìüäàð÷ íîõîé øèã ¿õíý… áºãººä ýõíèé øàòàíä “Çàëóó Àëõààä î÷èæ áîëîõã¿é ìºëõººä î÷ñîí áèëýý 1990 îí ìàíëàéëàë” ñýäýâèéí õ¿ðýýíä áè, Àìüòíààñ íóóãäàí ìºëõºæ î÷ñîíû ó÷è𠺺ðèéí áýëäýæ èðñýí ñýäâýýð Íàìðûí õàëóóí ºâñèéã, ìýñèéí èðýýð õàäàõóé Àìðàã ÷àìäàà õàéðòàé áè!

7 ìèíóò èëòãýëýý õýëýëö¿¿ëíý. Íàðíû íîîëóóðûã àìèí çóóëãàíä ñàìíàõ Àþóëò äàéíä, ýõ îðíîî õàìãààëàõàä 2. Óðàëäààíû 2-ð øàòàíä 2 õýñãýýñ ìýòýä… Àëäàð ÿëàëò õî¸ð Íàìðûí óëààí æèìñèéã ø¿äýòèéí õ¿ñëýýð íèéò 20 èëòãýã÷ øàëãàðàí Àëõìûí öààõíà áàéñàí ÷ ãýëýý çóëãààõóé òóñãàéëàí áýëäñýí ñýäâýýñ Àëõàæ õ¿ðýõ íºõöºëã¿é ìºëõºæ õ¿ðñýí áèëýý Íàðíû íóëèìñûã “æàðãàë” õýìýýí ýíä¿¿ðñýí ñóãàëàí îðîëöîíî. áè, ìýòýä… Àìü ä¿éí, ìºëõºæ õ¿ðñíèé ó÷èð 3. Óðàëäààíû ñ¿¿ëèéí øàòàíä õýñýã Àëäàð ãàâúÿàíäàà õàéðòàé áè. òóñ á¿ðýýñ 2 íèéò 4 èëòãýã÷ Õýýð òàëä ºâñ ãàíõàõ íü äóðààðàà 1977.9.23 Ãàíäàõ ë ãýæ äóðààðàà… øàëãàðàí ø¿¿ã÷èäèéí îíîîæ Õ¿ì¿¿í ãýã÷ àìüäûí çàéä äóðààðàà ºãñºí 1 ñýäâèéí õ¿ðýýíä 2, Ð.×îéíîì Áÿöõàí ñóðãààë-1 ¯õäýã ë áîëîõîîðîî äóðààðàà…

2-îîðîî èëòãýëýý õýëýëö¿¿ëíý. Òóíãààæ áîäîîã¿é þóõàíä ÷ ãýñýí Òàâ: Óðàëäààíû øàëãàðóóëàëò Ìàíàí öýöýã õî¸ð óóëûí ýëãýíä ýýëæëýí Òóéëûí ävãíýëò áèòãèé õèé! ýðõýëíý 1 áàéð: ÀÃÃÎÍ àëòàí öîì, “Çàëóó Òóñäàà ººðºº òîëãîéòîéí ó÷èð Çîâëîí æàðãàë õî¸ð íàä äýýð ýýëæèëæ ýðõýëíý Òóëãàðñàí þìàíä, ñvvëä íü äóóãàð. ìàíëàéëàë” àëòàí ìåäàëü, ºðãºìæëºë, Øóâóó äàâàëãàà õî¸ð íóóðàí äýýð ýýëæèëæ Õvíèé àìüäðàëä ÷óõàã ìºðòºº ìºíãºí øàãíàë. ýðõýëíý Õvvõäýä õýëäýããvé ñóðãààë ãýæ áèé.

2-ð áàéð: “Çàëóó ìàíëàéëàë” ìºíãºí Øóäàðãà õóóðìàã õî¸ð õîðâîîä ýýëæèëæ Õvé åðòºíöºä ýëáýã ìºðòºº ìåäàëü, ºðãºìæëºë, ìºíãºí øàãíàë. ýðõýëíý Õvvõýíä õýëäýããvé vã ãýæ áèé!

3-ð áàéð: “Çàëóó ìàíëàéëàë” õ¿ðýë ªíºº väýø ãîëñîí õîîë Òºãñãºë ¿¿ññýí öýã äýýðýý äàâõöàíà ìåäàëü, ºðãºìæëºë, ìºíãºí øàãíàë. ªã뺺 Áîñîõîä ýðäýíý áîëäîã. Øóëóóí ìóðóé äýýðýý äàâõöàíà ªñºõèéí öàãò õàéõðààãvé ÿíàã Òóñãàé áàéð: ªðãºìæëºë, ìºíãºí Áóðóó çºâ äýýðýý äàâõöàíà ªòëºõèéí våä áóðõàí ãýãääýã. øàãíàë, äóðñãàëûí ç¿éëñ. ¯õñýí õ¿í äýýð àìüä íü äýâõöýíý Çóí öàãò íîâø áîëñîí þì Çóðãàà: Óðàëäààíû õóãàöàà Çóäòàé ºâºë àìèíä îðîõ ÷ áèé. Öàòãàëàí õ¿íèé í¿äýíä Íèéñëýëèéí Õ¿¿õýä Çàëóó÷óóäûí Õîò ãàçàð áóëààöàëääàã çvéë ªëºí õ¿í “ºðãºñ” øèã Õºãæëèéí Ãàçðûí Èõ òàíõèìä 2006 Õîëûí õºäººä, õîã äýýð õýâòýõ ÷ áóé. Áàÿí õ¿íèé í¿äýíä îíû 5 ñàðûí 25-íä áîëíî. Õàäòàé ãàçàð õàäóóð õýðýããvé, ßäóó õ¿í “ººäºñ” øèã Äîëîî: Óðàëäààíä îðîëöîã÷äûí Ìîäòîé ãàçàð ñàâàð õýðýããvé, Á.ßâóóõóëàí Ìîðüòîé õvíä áåíçèí õýðýããvé, á¿ðòãýë Àëàã äýëõèéä òºðñºí ìèíü ó÷èðòàé Ìîòîöèêëòîé õvíä òàøóóð õýðýããvé, Àëàã äýëõèéä òºðñºí ìèíü ó÷èðòàé: Óðàëäààíä îðîëöîõ õ¿ñýëòýé 16-30 Àðãàëûí ýâýð òýìýýíä õýðýããvé, Ààâûí ãýðèéí àìàð òàéâíûã ýâäýýä áè íàñíû çàëóóñûã 2006 îíû 5 ñàðûí 18Àäóóíû ñvvë ÿìààíä õýðýããvé, À÷èò ýõýý àðâàí ñàð çîâîîñíû ýöýñò èéã õ¿ðòýë Ìîíãîëûí Ëåêòîð òºâ äýýð Àðõèíû ëîíõ øóâóóíä õýðýããvé, Àëàã vð íü áîëæ áàÿðëóóëàõ ãýñýí þì áè á¿ðòãýíý./Á¿ðòã¿¿ëýõäýý 2 õóâü öýýæ Àëàã äýëõèéä òºðñºí ìèíü ó÷èðòàé. Àëòàí áºãæ ñàðìàã÷èíä õýðýããvé. çóðàã, ýõíèé øàòíû èëòãýëýý àâ÷ èðýõ/ Àëòàí äýëõèéä òºðñºí ìèíü ó÷èðòàé: Áººãèéí õýðýãñýë ëàìä ãàé, Àäóó ìàíàæ äàññàí àòàðõàí òàë íóòàãòàà Áºõèéí çîäîã ýõíýðò ëàé, Íýìýëò ìýäýýëëèéã 311839, Àíõíû äóðëàëòàé ó÷èð÷ ýìíýã ñýòãýëýý óÿðààãààäÁóðõàí òàõèë ÷ºòãºðò äàðàà, 96668510, 99188623 óòàñíààñ Àç äóòàæ àìüäðàëûí òóðø ìºðººäºõ ãýñýí þì áèÁóó ñààäàã ÷àâãàíöàä òºâºã. Àëòàí äýëõèéä òºðñºí ìèíü ó÷èðòàé. Áàéãàëü áîëîîä õvíèé ¸ñîíä Äóóëèì õîðâîîä òºðñºí ìèíü ó÷èðòàé: Áàéõ áàéð, çîõèöîõ çîõèöîë ãýæ áèé. Äóóëæ ñóóãààä ýýæèéãýý óéëàõûã íü vçýõ ãýæ Àìüäðàë áîëîîä íîìûí ¸ñîíä Äóóíä òèéì ÷àäàë øèíãýæ áàéäãèéã ìýäýýä Àðöàæ áîëäîããvé îðîí çàé ãýæ áèé. Äóó ººðºº çîõèîæ äóóòàé õàìò àìüäðàõ ãýñýí Õýí ávõýí, áàë÷èð õvvõäèéã ºõººðäºâ÷ þì áè Õýýð òààðàëäâàë àéæ çýâvvöíýì çýý. Äóóëèì õîðâîîä òºðñºí ìèíü ó÷èðòàé. Õýâòýæ áàéõäàà, àìüòíû ÿñ ñîíèí ÷ Ãýðýëò îð÷ëîíä òºðñºí ìèíü ó÷èðòàé: Õýë îðîîä áîñîæ èðâýë, àþóë ãýäýã òýð! Ãýìãvé øóâóóäûí vvðèéã ýâäýæ ºíäãèé íü Óóëàíä áàéõäàà ìîä ãýäýã vçýñãýëýí ÷ íÿöëààä Óíòààä áîñîõîä, ãýðò óðãàñàí áàéâàë ÿìàð âý? Õýðñvv ñóóæ óõààí îðñíûõîî ýöýñò Óñàíä áàéõäàà çàãàñ ãýäýã õººðõºí ÷ Ãýíýí íàñàà ºðºâäºæ çîâæ ÿâàõ ãýñýí þì áè Óðòûí çàìä øºíº, ìîðüòîé çàãàñ òààðâàë Ãýðýëò îð÷ëîíä òºðñºí ìèíü ó÷èðòàé. ÿìàð âý? Òîîñò õîðâîîä òºðñºí ìèíü ó÷èðòàé: Òîõîéí ÷èíýý vðèéíõýý øºíèéí óéëàõûã ñîíñîæÎðîíä òýâðýõýä ávñãvé õví òààëàìæòàé ÷ Òºðñºí ýöãèéíäýý àâ÷èðñàí çîâëîí áàÿð õî¸ðûãÎëíû ãàçàð òýð øàëäàí õàðàãäâàë ÿìàð âý Òîî ¸ñîîð íü ººðºº àìñàæ ìýäýõ ãýñýí þì áè Îä ìè÷èä, îãòîðãóéäàà ÷èìýã, Òîîñò õîðâîîä òºðñºí ìèíü ó÷èðòàé. Îé÷îîä èðâýë íü äýëõèé þó áîëîõ âý?! Õºðñò äýëõèéä òºðñºí ìèíü ó÷èðòàé: Õºëèéí îéìñûã ãàðò ºìñãºâºë ÿìàð âý? Õvëãèéí çîî áîëñîí òºðñºí íóòàãòàà àìüäðàõ ãýæ Õºõººíèé äóóãààð íîõîé äîíãîäâîë ÿìàð âý? Õvvãèéí ñýòãýëýýð ýõ îðîíäîî õàéðòàé áàéñàí Õºõíèé äàðóóëãûã íväýíäýý çvvâýë ÿàõ âý? Õºðñíèé àíæñààð äýýë ýñãýâýë ÿàõ âý? Çîõèöîõãvé þìûã çîõèöóóëàõ ãýâýë Ýðäýíèéí ñàí ñóáàøèäààñ Çîâëîí áîëîõîîñ àøèã áîëîõãvé. Çîõèöîõ ¸ñîí ãýâ÷, äîòðîî áàñ Ìýäýë ÷àäàë òºãñ⺺ñ ãýìýý àðèëãàíà çà. Çîðèóä òààðóóëñàí ººðèéí öàãòàé. Ìýäýë áàãàò ìóíõàã õ¿í õààíààñ ÷àäíàì.

Yëãýðëýâýýñ, ºã뺺 ãàëëàõ ýõíýð Ìýõ õ¿÷èí òºãºëäºð ãàðäè õîðò ìîãîéã àëíà Yä ºíãºðººä áîñâîë õýðýã þóí. çà Yåðõýæ ÿâñàí íºõºð, òóñëàõ òóñàà Ìýíæëýã÷ ìóó õàð õýðýý õ¿÷èí ¿ë õ¿ðýõ àäèë. Yõñýí õîéíî ñàíàâàë, òóñ þóí.

Yåëçvvð çàëóóä ãî¸æ ÿâñàí ãî¸ë Àñàð ñàéí óõààíòàí ýä ìàë äîðîéòîâ÷ Yñýí áóóðàëòàõàä èíýýäýì òºäèé. Àøèä óõààí íü ñàéíààð áàéõ áèé.

Yéìýýíèé æèë, òvìíèéã àâàðñàí çýâñýã Àðààòíû õààí àðñëàí ºëñ⺺ñ ë Yå íü ºíãºðºõºä òvvõèéí äóðñãàë òºäèé. Àñàð ò¿ðãýíýýð çààíû òîëãîéã õàãàëúþó. Ó÷èð èéìýýñ, àìüä ñýðvví öàãòàà Óðüä õîéíûã íü áîäîæ þì ávõíýý çîõèöóóë. Ñàéòàð ýñýðã¿¿öýæ ýñ àñóóòàë Óëñ àìüòíû ¸ñ ãîðèìûã äàãàæ Ñàíààãààð õ¿íèé ýðäìèéã äýìèé á¿¿ öýíý. Óë ñóóðüòàé, çvéí äîòîð ÿâ! Áóñäûã õýëýõýýñýý ººðèéã óðüòàæ øèíæ. Áóðóó çºâºº, óõààíò õvíýýñ àñóó.

ßðóó

ñýòãýã

Ýðõë ýã Ðåäà ÷ Æ. Ë êòîð óâñà í Ñýòã ¿¿ë÷ Æ. Áýãçñ äîðæ 99 ¿ 2781 Äèçà ð Á éíåð .̺íõñ ýí 9986 74 luk Ä. Áà î¸ë 1 a 9960 326 m _itgel@c òíýãý hing 3 c í 1 l-u Õàÿã Ó 1 ëñû 3 : Ä.Í such b@magic gis.com àöàã í á¿ðòãýë 997786 _ net äîðæ 4 s èéí oyolo 0 äóãà èé 8 òîî o@ya .mn ò, Âý í íýðýìæ àð 1536 hoo. Íîì á: ht èò õî ûí ñ com à t õîëá í áà ìýäý p://www òûí òºâ îîíî ý íîìû .pl.u îñ ýð ëëèéí òå í b.gov õëý õíîë Ñî¸ì .mn/ ñàí îãèé áî ï í, í lita/ ðèíò èíã

÷

ÕÕÊ-

ä

Èíãýæ àìüäà ð Õýðýëäýõýä õî¸ð õ¿í øààðäëàãàòàé, ò¿¿íèé íýã íü òà áèø áàéã Áóðõàí áàãøèéã íýã òîñãîíû äóíäóóð ÿâæ áàéòàë ìàø óóðòàé áàëìàä çàëóó òîñ÷ óóëçààä “ ×è áóñäàä íîì àéëäàõ ÿìàð ýðõòýé þì áý? ×è áóñàäòàé ë íýãýí àäèë òýíýã ø¿¿ äýý. ×è çàëèëàí ìýõëýã÷, ººð þó ÷ áèø” õýìýýí õàøãè÷èí äîðîìæëîâ. Ýíý äîðîìæëîëä Áóðõàí áàãø åð ãóòàðñàíã¿é. Õàðèí ÷ òýð çàëóóãààñ “Òà õ¿íä çîðèóëæ áýëýã õóäàëäàæ àâëàà ãýæ áîäú¸. ͺ㺺 õ¿í ÷èíü áýëãèéã ÷èíü àâñàíã¿é. ×èíãýõëýýð òýð áýëýã õýíèéõ áîëîõ âý? Òà íàäàä ¿¿íèéã õýëæ ºã” ãýæýý. Èéì ýòãýýä þì àñóóõàä íºãºº çàëóó èõýä ãàéõàæ “Õóäàëäàæ àâñàí íü áè áîëîõëîîð ìèíèéõ áàéëã¿é ÿàõàâ” ãýõýä Áóðõàí áàãø ìèøýýæ ºã¿¿ëð¿¿í: “Ǻ⺺ çºâ. Òàíû óóðëàæ áàéãàà ÷èíü ¿¿íòýé àãààð íýãýí. Òà íàäàä óóðñàõàä, áè äîðîìæëóóëëàà ãýæ áîäîõã¿é áîë òýð óóð ÷èíü ýðãýýä òàíü äýýð ë áóóíà. Òýõëýýð òà ë ýâã¿é áàéäàëä îðíî óó ãýõýýñ áè áèø ø¿¿ äýý. Òàíû õèéñýí ìóó ç¿éë ýðãýæ òàíüä ë òóñàõ áîëíî. Òà ÷ ãýñýí ýíý ò¿¿õ ë¿ãýý àäèë ìóíõàãóóäûí óóð áóõèìäëûã õ¿ëýýæ àâàëã¿é õýð¿¿ë ìàðãààí, ìóó ìóóõàé á¿õíèéã ñýòãýë ç¿ðõýíäýý íýâòð¿¿ëýõã¿éãýýð èíãýæ àìüäðààðàé.

“Ìîíãîëûí õºãæëèéí øèíý ãàðö þó âý?” ýññåíèé óðàëäààíä øàëãàðñàí á¿òýýë Ìîíãîëûí õºãæëèéí øèíý ãàðö þó âý? Îí òîîëëûí ãóðàâ äàõü ìÿíãàí îðãèëóóí èõ 21-ð çóóíû ýõýíä õýí, þóòàé äýâøèí îðñîí íü ìàíèéõàà õóâü çàÿàã õºíäñºí ñóóðü õèéãýýä òóëãàìäñàí àñóóäàë. Þóòàé ãýäãèéí öààíà ýõ ò¿¿õ, ýëãýí õºãæëèéí íýã ãàðö áîëîõ áîëîâ óó. Ñàíàë 2 íóòàã, ýðäýì íîìîîñ /áàÿëàã/ ìààíü Óëñ áîëãîí ººð ººðèéí ºâºðìºö ººð ýä òàâààð, ýðýýí ìÿðààí ýëäýâ ç¿éë ñýòãýãäýõ ó÷èðã¿é. Õàðèí õýí ãýäýã íü îíöëîã íººö, áîëîìæèíäîî òóëãóóðëàñàí õºãæëèéí ãàðöûã áèé áîëãîæ ò¿¿íèéãýý õýö¿¿ áºãººä Õàð çàõûí òîîñîíä äàðàãäàæ ÿâàà àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëæ ÷àäñàíààð àìæèëòàíä õ¿ðäýã íü ºíººãèéí ºíäºð õàëàìöóó ýð ¿¿ Õàðü ã¿ðíèé òýðã¿¿íòýé õýëýëöýæ õºãæèëòýé ãýõ îðíóóäûí õºãæñºí íóóö, òóðøëàãààñ íü ø¿¿í ¿çâýë òèéì áàéíà. ñóóãàà ýðõýì ò¿øýýä ¿¿ Àìæèëòòàé õºãæèõ íü òóðøëàãààñ Áèä þóòàé ÷ óëàì á¿ð äàÿàð÷ëàãäàæ Òóðøëàãà íü õºãæèë ãàöààíä îðñíîîñ “íýã òîñãîí” áîëæ áóé ýíý äýëõèéä ººðººð õýëáýë àìæèëòòàé õºãæèõºä ººðñäèé㺺 õýí ãýäãýý õàðóóëìààð, çàéëøã¿é õýðýãòýé ÷óõàë ç¿éëèéí íýã ãàéõøðóóëìààð, áàõäóóëìààð áàéíà. íü òóðøëàãà áºãººä òýð íü çààâàë ÷ Èíãýõèéí òóëä áèä ÿàõ ¸ñòîé âý? ¿ã¿é àëäàæ áàéæ, àëäñàí àëäààíààñàà Áèäýíä ÿìàð ãàðö áàéíà âý? Þóíû ò¿ð¿¿íä ãàðö, õºãæëèéí ãàðö ñóðàëöàæ áàéæ îëæ àâäàã íýã õàòóó ãýäýã ¿ãýý òàéëáàðëàõààñ ýõëýõ íü çºâ õóóëüòàé. Ýíý íü ÷ óëñ îðíóóäûí õºãæëèéí ò¿¿õýýñ õàðàãääàã. áîëîâ óó. Æèøýý íü: ªíººãèéí õÿòàä îðîí Øàòàðò áîë øàëóóëñàí, äóëóóëñàí, ìàäàíä îðîõ àþóë òóëãàðñàí ¿åä áàéíà. Õÿòàäàä 1958-1976 îí õ¿ðòýë çóãòàõ, àþóëààñ çàéëàõ çºâ í¿¿äëèéã ¿ðãýëæèëñýí “Ãóðâàí óëààí òóãèéí áîäëîãî” áóþó “Èõ ¿ñðýëò”, “Àðäûí ãàðö ãýíý. Åð íü ãàöààíä îðñîí ¿åä ãàðö õàéäàã êîììóíè”, “Àóãàà èõ ïðîëåòàðèéí ñî¸ëûí íü àäãóóñàí àìüòíû áîëîí îþóí óõààíò õóâüñãàë” ãýã÷ íü òóñ óëñàä óëñ òºðèéí õ¿íèé æàì ¸ñíû ¿éëäýë, áàéãàëèéí ýìõ çàìáàðààã¿é áàéäëûã ¿¿ñãýæ Õÿòàäûí õóóëü áàéäàã. Òýðõ¿¿ áàéãàëèéí õóóëèéã íèéãýì ýäèéí çàñàã, ñî¸ë á¿õýëäýý çºð÷ñºí íü ¿ã¿é áîëæ, çîõèöñîí íü öààø óíàëòàíä îðæ, ºëñãºëºí, ÿäóóðàë, ¿õýë óëñ îðíûã á¿õýëä íü õàìàðñàí áºãººä õºãæäºã. Õºãæëèéí ãàðöûí õóâüä ìºí ë óòãà, 1958-1961 îíû õîîðîíä 50 ñàÿ ãàðóé õ¿í íàñ áàðñàí áàéíà. ¯¿íèéã õîæèì óãøèë íýã. Ìîíãîë óëñ öààøèä õºãæèí äýâøèõèéí íü /14-18 íàñíû çàëóó÷óóä áàéëàà/ òóëä õºãæëèéí çºâ îíîâ÷òîé ãàðöûã ñóð÷ áîëîâñðîõ, õºãæèõ îí æèë¿¿äýý ýðýí îëæ ò¿¿íèéãýý õóðäàí îíîâ÷òîé äýìèé àëäñàí “àëäàãäñàí ¿å” õýìýýõ õî÷ õýðýãæ¿¿ëýõ íü òóéëûí ÷óõàë õýðýã ç¿¿ëãýñýí áèëýý. Õÿòàäóóä ýíý àëäàãäñàí ¿å, àëäàãäñàí îí æèë¿¿äýýñýý, 50 ñàÿ áºãººä ¿¿íä Ýðäýìòýí ìýðãýä, Òºðèéí ò¿øýýä, Æèðèéí õ¿íèé àìèàð îëæ àâñàí òýð òóðøëàãààñàà èðãýä áîëîí ìîíãîëûí òºëºº ãýñýí ñóðãàìæ àâ÷ 1979 îíä Äýí Ñÿî Ïèíèé ñýòãýëòýé õýí áý ãóàéí ÷ ñàíàà îíîî, ñàíàà÷ëàãààð ýõýëñýí õÿòàäûí ýäèéí ¿éë àæèëëàãàà øèéäâýðëýõ ¿¿ðýãòýé þì. çàñãèéí øèíý÷ëýëòèéí áîäëîãî íü 1.պ人 àæ àõóé ¯¿íèéã óäèðäëàãà áîëãîí ìîíãîëûí òºëºº 2.Àæ ¿éëäâýð ãýñýí ñýòãýëòýé æèðèéí íýãýí çàëóó õ¿íèé 3.Øèíæëýõ óõààí òåõíèê, òåõíîëîã õóâüä ìîíãîë óëñûí õºãæëèéí øèíý ãàðö 4.Áàòëàí õàìãààëàõ ñàëáàðò àìæèëòòàé þó âý? ãýñýí àñóóëòàíä ºãºõ ãóðâàí õýðýãæèæ ºíººäºð õÿòàäûí ýäèéí ýäèéí õàðèóëò áóþó ñàíàë áàéíà. çàñãèéí òîãòâîðòîé, õóðäàöòàé õºãæèë Ñàíàë 1 Àðä ò¿ìíýý ìºíõèéí ãàëèâàðâààñàí íü äýëõèé íèéòèéí óëñ òºðèéí á¿òýö ìîäòîé ç¿éðëýâýýñ ¿å ¿åèéí õ¿ì¿¿ñèéã ººð÷ëºãäºõºä õ¿ðãýæ ýäèéí çàñàã, ãàäààä õàâàð õàâðûí íàâ÷ íü ò¿¿õèéí áóóðàë õóäàëäàà íü 10-15 æèëä ýð÷èìòýé ºñ÷ ÿâäëûã ãàçàðò àëäàëñàí ¿íäýñ íü ãýæ õýëæ ç¿¿í àçèéã òºëººëñºí áàð áîëîõ øèíæ íü áîëîõ ìýò. Àâàðãà ìîäíû ¿ë ¿çýãäýõ ¿ç¿¿ð òîäîðõîé áîëæ óëìààð ÀÍÓ-òàé ºðñºëäºõ òýðã¿¿í áîëæ, æàðãàëòàé äýëãýð çóíààð õýìæýýíèé áîëîõûã ñóäëàà÷èä áè÷èæ øóâóóäûí ãàíãàíààíä áàÿñàí ñýðâýëçýõ òýìäýãëýæ áàéíà. Õÿòàäûí õºãæëèéí ýíý òóðøëàãààñ àâ÷ çóëçàãàí íàâ÷èñ øîðîîíä ìºëõºæ, õàéðãà õàòóó ÷óëóóíààñ ÷ áîëîâ óñ ÷èéãèéã îëîõ, ¿çâýë ºíººäºð ìîíãîë÷óóä áèä 1990 ýñ îëîõûí äóíä òýìòýð÷ ÷àíãààðàõñàí îíîîñ ýõýëñýí àðä÷èëñàí ººð÷ëºëò, ¿íäýñ þóãàà îíñãîéòîí ìàðòâààñ þóíû ø è í ý ÷ ë ý ë ò ý ý ñ ý ý î ë æ à â ñ à í à ë ä à à õýðýã áèëýý. Èíãýæ áîäîõóé “ò¿¿õýíä ýíäýãäëýýñýý ñóðàëöàæ, îëîëò àìæèëòàí îðã¿é ºíººäºð, ºíººäºðò îðã¿é ìàðãààø” äýýðýý ñóóðèëæ õºãæèëòýé îðíóóäûí ãýæ ¿ã¿éí àäèë ìîíãîëûí õºãæëèéí ãàðö òóðøëàãà, ÷ºëººò çàõ çýýëèéí õºãæëèéí ºíãºðñºí ò¿¿õýíä ìààíü áàéñààð áàéòàë ç¿é òîãòîë, ¿éë÷ëýõ ìåõàíèçìûã íü íýâòð¿¿ëæ áèä ÿàãààä øèíý ãàðöûã õàéõ áîëîâ.

1.Àæ ¿éëäâýð /õ¿íä, õºíãºí, óóë Ýöýã ºâãºäèéí ìààíü õºëñ, öóñààð áîññîí àãóó ò¿¿õèéí òîðãîí õýëõýýñýíä óóðõàé/ 2.Óëàìæëàëò õºäºº àæ àõóé / õºãæëèéí àëòàí ò¿ëõ¿¿ð ýçíýý õ¿ëýýí õýâòýæ áàéíà. Ýíý àëòàí ò¿ëõ¿¿ð Ôåðìåðèéí àæ àõóé/ 3.Øèíæëýõ óõààí òåõíèê, òåõíîëîãè áîë ã¿ð ò¿¿õèéí ýçäèéí ìààíü àëòàí 4.Ýð¿¿ë ìýíä, áîëîâñðîë. ̺í äýä ñóðãààë òóðøëàãà þì. Ýöýã ºâãºä ìààíü õýñã¿¿ä áîëîõ ñóðãààëäàà: 1.Áàòëàí õàìãààëàõ

Áèåý çàñààä /õºãæ¿¿ëýýä/ 2.Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷

Ãýðýý çàñ /òîõèæóóë/ 3.Çàì òýýâýð, àÿëàë æóóë÷ëàë

Ãýðýý çàñààä /òîõèæóóëààä/ 4.Õîëáîî õàðèëöàà

Һ𺺠çàñ /òºâõí¿¿ë/ ãýæ ºã¿¿ñýí áàéäàã áºãººä ýíä þóí ò¿ð¿¿íä ãýñýí ÷èãëýë¿¿äýä óðò õóãàöààíû çîðèëãî, ººðèéí áèåèéã çàñ÷ õºãæ¿¿ëýõèéã çîðèëòóóäûã äýâø¿¿ëæ ò¿¿íäýý àìæèëòòàé ÷óõàë÷èëæ ¿çñýí íü ó÷èðòàé. Þó ãýâýë õ¿ðýõ ÿâäàë ìàø ÷óõàë áºãººä ýíý íü ìîíãîëûí õºãæëèéí ãàðö þó âý? ãýæ òîì ìîíãîëûí õºãæëèéí íýã ãàðö áîëîõ ñýòãýõýýñýý ºìíº ìèíèé ººðèéí õºãæëèéí áîëîâ óó. Ñàíàë 3 ãàðö þó âý?ãýæ õ¿í á¿ð äîòîð õ¿íýýñýý ªíººäºð ìîíãîëä óóë óóðõàéí, àøèãò àñóóæ õàðèóëòàà îëæ àâàõ íü ìàø ÷óõàë ìàëòìàëûí òàëààð äýýð äîîðã¿é ÿðèëöàæ, þì. ªíºº ¿åä òóõàéí óëñûí õºãæèë õýð Îþó-òîëãîé, Òàâàí òîëãîéí îðäóóä áàéíà âý? ãýäãèéã àâ÷ ¿çýõäýý ýäèéí ÿðèàíû ñýäýâ áîëæ òåëåâèç, ðàäèî, ñîíèí çàñãèéí øàëãóóðûã ãîë áîëãîëã¿é õ¿íèé õýâëýëýýð ÿíç á¿ðèéí ¿çýë áîäîë, áàéð õºãæèë, áèå õ¿íèé õºãæèë õýð áàéíà ñóóðèóä ººð ººðèéí ºíö㺺ñ àñóóäëûã âý? ãýäãýýñ øàëòãààëæ òóõàéí îðíûã ÿðüæ õýëýëöýæ áàéíà. ßðüæ áàéíà, õýëýëöýæ áàéíà, æàãñàæ ºíäºð õºãæèëòýé, õºãæèæ áóé, áóóðàé õºãæèëòýé ãýæ õóâààæ áàéíà. Èéìýýñ áàéíà ãýäýã àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä õ¿íèé õºãæëèéã èë¿¿ä òàâüæ, õ¿¿õýä ýåðýã ñàéí íºëººòýé áîëîâ÷ á¿ãä áàãà÷óóäûã áàãààñ íü ýöýã ºâãºäèéíõºº ººð ººðèéíõººðºº ç¿òãýæ, àñóóäëûã òóéëøðóóëæ, õóðöäóóëæ áóé íü àëòàí ñóðãààëààð ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëæ õàðàìñàëòàé. Áàéãàëüä õàéðòàé Åð íü Îþó-òîëãîéí îðä õýð èõ íººöòýé, Ò¿¿õýýðýý áàõàðõäàã Õ¿íëýã ýíýðýíã¿é, ìýäëýã áîëîâñðîëòîé õýð çýðýã à÷ òóñûã ìîíãîëûí àðä ò¿ìýíä øèíý èðãýäèéã áýëòãýõ íü ìîíãîëûí ¿ç¿¿ëýõ âý? ãýäýã àñóóäàë áîë õî¸ðäîã÷ ç¿éë. Õàðèí àíõäàã÷ ç¿éë áîë: Ìîíãîë÷óóä áèäíèéã ãàäíûõàí ÿíç á¿ðýýð ë õýëæ Òýð îõèí… /áîäîìæ/ èðñýí ...Îõèí èõ ãàíöààðäìàë. Òýð õàìãèéí çàõûí íýã ¿å ¯õýð ìîíãîë÷óóä øèðýýð¿¿ î÷èæ ãàíöààðàà ñóóëàà. ªºðººñºº

Ò¿¿õýý ýðæ áóé ¿íäýñòýí òîì ãóðàâ äºðâºí íîì äýëãýæýý. ×èõýâ÷íèé

Àëòàí äýýð ñóóñàí ãóéëãà÷èí õºãæ캺ð áàñ ë ÿìàð íýãýí ãàíöààðäìàë àÿëãóó ã.ì. ñîíñîæ áàéãàà áîëîëòîé. Áèå áàðüñàí öàãààí Ãýòýë ºíººäºð àëòàí äýýð ñóóñàí ñâèòåðíèé ãàäóó𠺺ðèé㺺 íóóõ ìýò íýâñãýð ãóéëãà÷èí ìààíü ãýâ ãýíýò ë íýã íàðòàé òîì öàãààí íîîñîí öàìö ºìñæýý. Òýð çºâõºí ºäºð àëòàí äýýð ñóóñàí óõààíòàí õèéæ áàéãàà ç¿éëäýý àíõààðàõ áºãººä ýðãýí áîë÷èõñîí ìýò ààøèëæ áàéíà. òîéðíûõîî õ¿ì¿¿ñèéã ¿ë àíçààðíà. Óã íü áîë àëòàí äýýð ñóóñàí ãóéëãà÷èí Õààÿà íýã óòñààðàà ìåññåæ áè÷èæ áàéãàà áîëîëòîé, ìààíü ýõëýýä àëòàí äýýð ñóóñàí ìýäëýãòýé, õýíòýé õàðèëöàæ áàéãàà íü èõ ñîíèí. Áàñ ººð øèã áîëîâñðîëòîé, ¸ñ ñóðòàõóóíëàã õ¿í áîëîõ íü ãàíöààðäìàë íàéç îõèí íü ãýðòýý ãàíöààðàà ¸ñòîé áàéìààð. Õàðèí äàðàà íü íýãýíò áàéãààãàà ìåññåæýýð áè÷èæ áàéãàà þì áîëîâ óó. óõààíòàé, ìýäëýãòýé, áîëîâñðîëòîé õ¿í Ò ¿ ¿ í è é ö à ð à é í à ì ó ó õ à í ý ã ø è ã ë ý õ ìààíü òýðõ¿¿ àëòàà ÿàæ ººðòºº áîëîí àÿëãóó ìýò. Àíèðã¿é. Õ¿÷èò äàâàëãààãàà ºðººëä õýðýãòýé ç¿éë áîëãîí õóâèðãàõ âý? ã ¿ í ä ý ý í ó ó ñ à í í î ì õ î í ä à ë à é ì ý ò . ÿàæ àðèâæóóëæ àøèã òóñûã íü õ¿ðòýõ âý? Ò ¿ ¿ í ä ì à ø ñ à é í í à é ç õ ý ð ý ã ò ý é ãýäãýý øèéäìýýðñýí. Àðõè àà Ãýòýë ãýæ…ºíººäºð ýíý ý ñ â ý ë ÿ ì à ð ÷ í à é ç õ ý ð ý ã ã ¿ é . áàéäàë á¿ð ýñðýãýýðýý áàéíà. àìüäðàë áºõººíº Øèðýýí äýýðõ íîì íü “Èíæåíåðèéí ìàò-2”. Òýð

Ñýòãýëèéí áàéãà ëü

8 ßðóó ñýòãýã÷

õàæóó òèéøýý õàðàõã¿é àãààä ãèë õàð ¿ñýýðýý ººðèé㺺 áóñäààñ äàëäëàí íóóãàà þó ãýìýýð çàäãàé òàâèí óðñãàñàí ó÷èð öàðàé íü òèéì ÷ ñàéí õàðàãäàõã¿é, ãýõäýý õàðñàí ÷ ýñ õàðñàí ÷ òºñººëºãäºíº. Òýð íóóöõàí, ìàø èõ îíöãîé. Ò¿¿íä îíöãîé þì ¿ã¿é. Ãýõäýý ë òýð îíöãîé. Óíøèæ áàéãàà íîì íü áàë ìýò ººðºº áàëàíä õîðõîéññîí çºãèé ìýò íü ñýòãýë òàòàì àãààä ÿã îäîî õàæóóä íü î÷îîä ÿðèëöìààð ÷ þì øèã. Òýð ýðâýýõýé ìýò àíèðã¿é Çàãàñ ìýò äóóã¿é Ãîî á¿ñã¿éí áàðèìàë ìýò õºäºë㺺íã¿é áàéãàà÷ ÿàãààä ÷ þì á¿õèéë áèåýðýý óÿí íàëàðõàé ãýäýã íü ìýäðýãäýíý. Ò¿¿íèé õýëáýð ýãýë Ò¿¿íèé ãàëáèð àíèðã¿é ßã ë íóóö àðàë äýýð áóëàãäñàí ýðäýíý ìýò. Òýð õýòýðõèé èõýìñýã Ýñâýë á¿ð ýãýë äàðóó Áè ò¿¿íýýñ áèø áóñäààñ àéãààä ÿã îäîî î÷îîä ÿðèëö÷èõàæ ÷àäàõã¿é áàéíà ë äàà. Îõèí ÷ õ¿í àéìààð áèø, áóñàä ãýäýã ë àéìøèãòàé. Òýð èíýýìñýãëýýã¿é ÷ òý𠺺𺺠ë á¿õ áèåýðýý

Õàð óñ àâ Õàð - óóñ - àâ!!! Óóæ ýõëýõýä ñàéõàí ãýíý ¿¿? Óäàëã¿é ÿàñàí ãýíý ¿¿?! Àðõèéã óóæ ªºðèéíõºº ìóóã

¿ç ¿ç!!!

Àìòàòíû äýýä àðõè óó? Àä çýòãýðèéí óðõè óó?! Àðõèéã óó õàìàà Àìüäðàëàà õóó õàìàà…! Àðõèòàé õàìò àìüäàð Àç æàðãàëã¿é òàìä àìüäàð…! Àõ íü

óóæ ë ÿâëàà

Îþóíëèã ìýäýýëëèéã ò¿ãýýõ ¿éëñèéã äýìæèã÷ Àìüäðàë ìèíü õàà ÿâëàà?!

Òîñîí

òîðãî áºñ áàðàà

Ëóêà 310098 “Єєрийн хийж чадах зїйлийг бусдад бїї даатга. Хїн бїхэн їїднийхээ ємнєх талбайг шїїрдчихэж байг. Тэгвэл бїх гудамж цэвэрхэн болно” Лев Толстой