Noordoost-Friesland - Wouden- en Merengebied (2017)

GRATIS BEWAAR–EXEMPLAAR

WOUDEN– EN MERENGEBIED VAN NOORDOOST FRIESLAND

SEGWAY TOUR FRIesland

IN DIT MAGAZINE /// FIETS- EN WANDELROUTES door Nationaal Landschap Noardlike Fryske Wâlden /// Vertier en waterplezier in EARNEWÂLD /// EVENEMENTEN /// Extra: TYPYSK FRYSK! /// WWW.EROPUITINFRIESLAND.NL 76

NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN

AT

Het hoogste én veiligste klimpark van Nederland!

TR

AC T ION

20

OF

N

AR

LA S Y R F 14 E THE Y

Glow in the (indoor m Dark-jungle idgetgolf )

s¬+LIMPARK s¬&LYING¬&OX¬ TOKKELBAAN s¬!BSEILEN

LED bow

ling

Klimpark

Parties a n

d meetin

Indoor & Outdoor Park

s¬+LIMMUUR s¬,%$¬BOWLEN s¬ $¬#INEMA s¬,ASERGAME

s¬-ISSION¬0OSSIBLEÂLASERDOOLHOF s¬'LOW¬IN¬THE¬$ARKÂMIDGETGOLF

s¬"ILJART ¬DART ¬ENÂPOOLCENTER s¬)N ¬EN¬OUTDOORÂBARBECUE

gs (300 p .)

s¬+INDERPARADIJS s¬-OTHER¬ ¬BABYCAREÂROOM s¬0ARTYCENTRUM

-

Mr. W.M. Oppedijk van Veenweg 22-G 9251 GA Burgum (N31 Leeuwarden-Drachten)¬s¬4EL ¬ ¬ ¬ ¬ ÂKijk voor openingstijden op: www.aventoer.nl 02

NOORDOOST FRIESLAND · WOUDEN EN MEREN

Welkom in het wouden- en merengebied van Noordoost Friesland

Inhoudsopgave 04

Overzichtskaart Wouden en Meren

De Friese Wouden is een regio die wordt getypeerd door boomwallen en elzensingels. Het Nationaal Landschap De Noardlike Fryske Wâlden is erg geschikt voor fiets- en wandelliefhebbers. Houd je van water? Laat je dan verrassen door het prachtige Nationaal Park De Alde Feanen.

Dit merengebied met als centraal punt Earnewâld is uitermate geschikt om te verkennen per boot. Zowel het Friese woudengebied als het merengebied hebben een rijk verleden. Liefhebbers van natuur en cultuurhistorie kunnen hier hun hart ophalen. Laat je inspireren door de omgeving en begeesteren door haar inwoners. Veel plezier in deze regio vol afwisseling!

07

Wouden en Meren - Over de regio

10

Wouden en Meren - Cultuur

13

Wouden en Meren - Wandelen

18

Wouden en Meren - Fietsen

21

Wouden en Meren - Water

24

Wouden en Meren - Kinderen

27

Wouden en Meren - Er op uit

30

Wouden en Meren - Culinair

Leeswijzer Het magazine bevat veel informatie over het wouden- en merengebied.

Daarnaast wordt het Waddengebied uitvoerig toegelicht. In het midden vind je tips over evenementen, Typysk Fryske zaken en de Friese Elfstedenstad Dokkum. Bij activiteiten geven we een richtlijn voor de toegangsprijzen die we aanduiden met een euroteken:

En verder Evenementen Er is altijd wel iets te doen! Van culturele festivals tot sportevenementen tot traditionele jaarmarkten.

Typysk Frysk Typische Friese sporten, de Elfstedentocht en natuurlijk sûkerbôle!

€ = t/m € 10,- per persoon €€ = van € 11,- t/m € 25,- per persoon €€€ = meer dan € 26,- per persoon Meer informatie

Op de website www.eropuitinfriesland.nl staat alle informatie uit dit magazine nog eens op een rij, met de meest actuele gegevens betreffende openingstijden en toegangsprijzen. Ook kun je terecht bij de volgende informatiepunten: • Boekhandel Douma ❶ De Dellen 2a, Surhuisterveen - hele jaar geopend • Botanische tuin De Kruidhof ❷ Schoolstraat 29b, Buitenpost - winterseizoen gesloten • Paviljoen De Leyen ❸ Bildreed 3, Rottevalle - winterseizoen beperkt geopend • Toeristenbureau Earnewâld ❹ Piet Miedemaweg 9, Earnewâld winterseizoen beperkt geopend • Bezoekerscentrum Nationaal Park De Alde Feanen ❺ Koaidyk 8a, Earnewâld - winterseizoen beperkt geopend • Camping it Wiid ❻ Koaidyk 10, Earnewâld - hele jaar geopend • Vakantiepark Bergumermeer ❼ Solcamastraat 30, Sumar - hele jaar geopend • Hoekstra Tabak en lectuurshop ❽ Voorstraat 93, Kollum - hele jaar geopend • Camping De 4 Elementen ❾ Groningerstreek 35, Stroobos - hele jaar geopend • De Schierstins Haadstrjitte 1, Feanwâlden - hele jaar geopend • Theeschenkerij De Útspanning (De Vertakking) Binnendijk 73, Ryptsjerk hele jaar geopend

Dokkum Ontdek de geschiedenis van deze prachtige Elfstedenstad en wandel de Bonifatiusroute.

Wadden Wadlopen op werelderfgoed, prachtige routes door het terpenland en leuke uitjes in Nationaal Park Lauwersmeer. Nieuwsgierig? Draai dit magazine om!

www.eropuitinfriesland.nl facebook.com/eropuit.in.noordoost.friesland twitter.com/eropuitnof instagram.com/eropuitinfriesland

Colofon Dit magazine is met zorg samengesteld en ontwikkeld door een werkgroep van ondernemers uit de regio Noordoost Friesland.

Projectmanagement Stichting RegioMarketing en Toerisme

Tekst TVDSZ | Thea van der Schaaf Fotografie Moments of Nature en eigen beeldmateriaal, tenzij anders vermeld Vormgeving Hoog Contrast Drukker Van der Eems Druk Januari 2017, 3e druk Oplage 20.000 exemplaren

Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. We horen wel graag wat je van de regio en het magazine vindt. Uit alle reacties - geplaatst op www.facebook.com/ eropuit.in.noordoost.friesland verloten we jaarlijks een weekendje weg. Voor meer informatie over de andere regio's in Friesland kijk op WOUDEN EN MEREN · NOORDOOST FRIESLAND 03 www.friesland.nl

Jannum

Wouden en meren

Sibrandahûs

N356

Dokkum Rinsumageast

Burdaard

Legenda

W

N361

Damwâld

Broeksterwâld

Aldtsjerk

De toelichting op de gekleurde cijfers vind je terug in de tekst

De Falom

Bûtenfjild

Mûnein

Oentsjerk

informatiepunten Staten en Stinzen

Feanwâlden

Gytsjerk

cultuur (o.a. musea)

N356

water kinderen er op uit culinair

Noardburgum

Ryptsjerk

N355

Hurdegaryp Tytsjerk

N356

Burgum

Leeuwarden Wide le Suwâld

N31

Sumar Garyp

N356

Warten

N31

Legenda routes

N

Deze routes worden beschreven in de tekst

Earnewâld Wandelen - Historische route - pagina 13 Wandelen - Bûtenfjild - pagina 15 Wandelen - Rondje Surhuizum - pagina 17

Oudega Nationaal Park De Alde Feanen

Fietsroute Noardlike Fryske Wâlden - pagina 18 Fietsroute Nationaal Park De Alde Feanen - pagina 19

Smalle

04

NOORDOOST FRIESLAND · WOUDEN EN MEREN

Streekwinkel Broersma-State

Kollumerpomp Dokkum

N358

Leeuwarden

Groningen

Driezum

Wâlterswâld

Westergeest

Kollum Triemen

Amsterdam ( 1:50 uur) Utrecht ( 2:00 uur)

N910

N358

Kollumerzwaag

N355

De Westereen

Groningen

Buitenpost N369 Gerkesklooster

Twijzelerheide

Stroobos

N358

Twijzel Rohel

Nationaal Landschap Noardlike Fryske Wâlden Jistrum

Surhuizum Drogeham

Surhuisterveen

Burgumer Mar

Harkema Eastermar Opende

N369

De Tike

Boelenslaan

N358

De Leijen

Nijega

e Ee

Augustinusga Kootstertille

Houtigehage

Openbaar vervoer

Rottevalle

In deze regio loopt de spoorlijn van Leeuwarden naar Groningen. Er zijn haltes in Buitenpost, De Westereen, Feanwâlden en Hurdegaryp.

Vanuit Surhuisterveen en Burgum vertrekken diverse bussen. Kijk op www.9292ov.nl voor de actuele reisinformatie.

N31 Drachtstercompagnie

Opeinde

A7

Kinderboerderij

Drachten

Frieschepalen WOUDEN EN MEREN · NOORDOOST FRIESLAND

05

het gehele jaar geopend!

Hotel Princenhof restaurant Puur Prince

in het hart van Friesland Het hotel is een ideale uitvalbasis voor een bezoek aan één van de Friese elf-steden, zoals Leeuwarden, Dokkum of Sneek. Daarnaast leent de omgeving zich uitstekend voor fiets- en wandeltochten.

Zo kunt u vanaf hotel Princenhof de vier pontjes fietsroute starten waarbij u door diverse pittoreske dorpjes komt en 4 maal het water oversteekt met een pontje.

www.princenhof.nl

▪ ruime gratis parkeerplaats ▪ in het hart van Friesland ▪ gratis WiFi // in en rondom het hotel

Bekijk onze website voor een overzicht van alle actuele arrangementen en reserveer snel!

koffie - lunch - borrel - diner Piet Miedemaweg 15 // 9264 TJ Earnewâld // T. 0511 - 53 92 06 (hotel) // 0511 - 53 96 85 (restaurant)

www.puurprince.nl

'genieten tijdens allejaargetijden'

Geniet van de Friese gastvrijheid!

06

NOORDOOST FRIESLAND · WOUDEN EN MEREN

Hotel Princenhof ligt direct aan het water aan de rand van het schilderachtige dorp Earnewâld te midden van het bijzondere nationaal Park ‘de Alde Feanen’.

Het hotel beschikt over 41 comfortabele kamers waarvan een groot gedeelte uitzicht heeft over het water en is voorzien van een terras of balkon.

Naast de comfortabele kamers kunt u op ons ruime terras aan het water of in onze sfeervolle brasserie, onder het genot van een goede kop koffie of uitgebreid diner, genieten van het unieke uitzicht.

Wouden en meren over de regio

De Noardlike Fryske Wâlden: het best bewaarde geheim van Fryslân De combinatie van cultuurhistorische en natuurlijke elementen maakt Nationaal Landschap de Noardlike Fryske Wâlden tot een uniek gebied in Europa. Een gebied dat zijn eigen verhaal vertelt: sporen van honderden jaren oud zijn nog steeds te zien. Pingo’s uit de ijstijd, keileem in de ondergrond, veenvorming en -afgraving en de kleinschalige agrarische percelen afgebakend door elzensingels en boomwallen. Die laatste werden destijds aangelegd als veekering en om erosie van de zandgrond tegen te gaan. Vandaag de dag zijn ze belangrijk voor de bijzondere biodiversiteit in de streek. De boeren zijn grotendeels verantwoordelijk voor het onderhoud van het bijzondere coulissenlandschap, dat misschien wel het best bewaarde geheim van Fryslân is.

WOUDEN EN MEREN · NOORDOOST FRIESLAND

07

Sl epvaren

op de Friese meren vanuit Earnewâld

Verhuur tot 21.00 uur Een sloepentocht is heerlijk genieten. Onder het genot van een hapje en drankje vaart u rustig door het Nationaal Park De Alde Feanen. Een geheel andere wereld en toch dichtbij.

Het is mogelijk om een (meerdaags) arrangement geheel naar uw wensen samen te stellen.

Of toegespits op een uitje met vrienden of collega’s.

Informatie of reserveringen: www.aldefeanen.com of 0511 - 53 92 15, mob. 06 - 44 37 89 89 Ligplaats: De Stripe 22, 9264 TW Earnewâld

08

NOORDOOST FRIESLAND · WOUDEN EN MEREN

Verhuur van: Luxe sloepen, toer- /visboten, polyvalken en vakantiewoningen

De vele gezichten van Nationaal Park De Alde Feanen ......................................................

In het hart van Fryslân ligt Nationaal Park De Alde Feanen.

Smalle vaarten, besloten petgaten, open meren: in dit natuurgebied is het water in alle mogelijk variëteiten aanwezig. Op het ene moment een weids uitzicht over de uitgestrekte graslanden en wuivende rietvelden, het andere moment een beschut gevoel door de sprookjesachtige moerasbossen. Deze enorme variatie aan landschappen zorgt voor een rijke natuur. Zo komen er in De Alde Feanen meer dan 450 verschillende soorten planten voor en broeden er ruim honderd soorten vogels. De ree, vos, boommarter en otter voelen zich hier ook prima thuis.

WOUDEN EN MEREN · NOORDOOST FRIESLAND

09

Wouden en meren cultuur Over de Wâldpyk Vroeger was de Friese Wouden een regio waar het veen door arbeiders onder erbarmelijke omstandigheden werd afgegraven.

Toen dat afgegraven was, lieten de investeerders de arbeiders werkloos achter. Met niets en in diepe armoede, bouwden ze hier hun eigen hutje. In de plaggenhutten en spitketen die zo ontstonden, vestigden hele gezinnen zich.

Ze zorgden voor hun eigen onderhoud, trokken zich van niemand iets aan en niemand trok zich van hen iets aan. Het waren evangelisten en dominees die zich tientallen jaren later bekommerden om de heidebewoners. Stapje voor stapje, of liever steentje voor steentje, werden huizen, scholen en uiteindelijk hele dorpen gebouwd voor en door de heidebewoners. Het typeert de inwoners van de Friese Wouden, Wâldpiken genoemd, tot vandaag de dag: vrijgevochten, anders dan anders en een beetje dwars. Een Wâldpyk is nog altijd liever kleine baas dan grote knecht.

Handelskarakter Waar je ook kijkt, overal vind je in deze regio handel langs de weg.

Van onbemande kraampjes met kleine goederen waarbij het geld in een potje achtergelaten kan worden, tot een verscheidenheid van eigen ondernemingen aan huis.

10

NOORDOOST FRIESLAND · WOUDEN EN MEREN

Terug naar die tijd Oud geld: Staten en Stinzen Waar het op het land armoe troef was, waren Staten en Stinzen vroeger het symbool van de rijkdom van Fryslân. Veel van de prachtige gebouwen zijn verloren gegaan. Een aantal Staten en Stinzen is blijven bestaan.

Zo ook De Schierstins in Feanwâlden. Dit is nog de enige overgebleven Middeleeuwse Stins (Torenkasteel) van Noord Nederland. De Schierstins is omstreeks 1300 gebouwd en genoemd naar de latere bewoners: de ‘schiere’ (in het grijs geklede) monniken van het nabijgelegen grote Klooster Klaarkamp bij Rinsumageast. Het monumentale gebouw is tegenwoordig een cultuur en historisch centrum met kunst- en historische exposities, concerten en lezingen.

Binnen: Ot en Sien, Surhuisterveen Museumboerderij Ot en Sien is een plek waar de tijd 100 jaar heeft stilgestaan. Hier vind je nog het winkeltje, schooltje en de dokterspraktijk uit de tijd van toen. ❶ Jan Binneslaan 84, Surhuisterveen - hele jaar geopend. Prijsklasse: €

Buiten: De Spitkeet, Harkema Openluchtmuseum en themapark De Spitkeet laat op een ruim 4 hectare groot terrein zien hoe moeilijk mensen op de Groningse en Friese heide het hadden in de periode 1850-1950. ❷ De Dunen 3, Harkema winterseizoen gesloten. Prijsklasse: €

Foto: Frans de Vries

Vele andere Staten en Stinzen liggen ‘verborgen’ in mooie parken of zijn omringd door historische tuinen waar sporen van het werk van architecten Vlaskamp en Roodbaard nog zichtbaar zijn. Bezoek in deze omgeving bijvoorbeeld eens: ❶ Park Vijversburg in Tytsjerk ❷ De Klinze in Aldtsjerk ❸ Stania State in Oentsjerk ❹ Fogelsanghstate in Veenklooster ❺ Lytse Slot in Veenklooster ❻ Rinsmastate in Driezum.

Bekijk op de website welke Staten en Stinzen toegankelijk zijn en neem een kijkje in de wereld van het oude geld.

In kleinschalige musea, waarbij een gastheer of gastvrouw je graag vertelt over wat er te zien is, kom je meer te weten over de historie van dit gebied: ❸ Korenmolen de Hoop, Sumar ❹ Museum 't Wâldhuske, Houtigehage ❺ Natuurmuseum Bruinenberg / SanjesZoo, De Westereen ❻ Oudheidkamer Dantumadeel, De Westereen ❼ Simke Kloostermanhûs, Twijzel ❽ De Sûkerei, Damwâld ❾ Nôtmûne Koartwâld, Surhuisterveen IJstijdenmuseum, Buitenpost Streekmuseum Volkssterrenwacht, Burgum WOUDEN EN MEREN · NOORDOOST FRIESLAND

11

12

NOORDOOST FRIESLAND · WOUDEN EN MEREN

Wouden en meren wandelen

Historische route

Kijk op pagina 4 en 5 v oor de overzich tskaart m et de routes

We beschrijven hier één van de vijftig historische wandelpaden in de omgeving die te vinden zijn op www.eropuitinfriesland.nl.

De wandelroutes in deze omgeving voeren deels over oude voetpaden zoals kerken-, jaag- en schoolpaden en in onbruik geraakte handels- en pelgrimsroutes. Gedeeltelijk lopen de wandelpaden over boerenland en door natuurgebieden. Laarzen zijn geen overbodige luxe! Routes zijn aangegeven met blauwpaarse borden.

De route: Zwaagwesteinde – Buitenpost | 9,8 kilometer De route start op de splitsing Noarder Stasjonsstrjitte en Oastersingel. U loopt de Oastersingel op, u gaat nu in oostelijke richting langs het spoor. Op het einde van de weg gaat u linksaf over een fietspad in noordelijke richting. Op het einde van het fietspad rechtsaf, rechts aanhouden tot u weer bij het spoor komt. U volgt het spoor tot Kollumerzwaag. Via Zandbulten/ Kollumerzwaag komt u via een fietspad langs De Zwadde in de bossen van Fogelsanghstate. De bewegwijzering van de route stopt bij het fietspad. U kunt het fietspad volgen in de richting van Buitenpost. Volg de bebording naar Buitenpost. In Buitenpost loopt u via De Kruidhof naar het station, hier eindigt de route.

Tip: loop via het pittoresk brinkdorp Veenklooster en breng een bezoek aan It Lytse Slot en Fogelsanghstate, een historisch buitenhuis, omringd door een prachtig park.

Koffie / thee / toileT

....................................................

Lunchcafe De Swaen Kleasterwei 6, Veenklooster - hele jaar geopend Het Tuincafé - Schoolstraat 29b, Buitenpost - winterseizoen gesloten Binnenmarkt Buitenpost Kerkstraat 19, Buitenpost - hele jaar geopend

WOUDEN EN MEREN · NOORDOOST FRIESLAND

13

14

NOORDOOST FRIESLAND · WOUDEN EN MEREN

It Bûtenfjild (het Buitenveld) Ooit een heikikker gehoord of de geur van het struikgewas gagel geroken?

Het kan in het Bûtenfjild, het 319 hectare grote natuurgebied dat ingesloten ligt tussen de zandruggen van de Trynwâlden. Het Bûtenfjild heeft veel te bieden. Natte, schrale graslanden, verlande petgaten, broekbossen. Maar ook open waterplassen, uitgestrekte riet- en ruigtevelden en een stroomdal van een oud riviertje. Al deze verschillende landschapstypen leveren veel bijzondere dier- en plantensoorten op.

De route: keuze uit vier Er liggen in het Bûtenfjild drie wandelroutes die het gehele jaar zijn opengesteld. De vierde is een rondgaande wandelroute op de Sippen-Finnen en is alleen bereikbaar van 15 juli tot en met 15 maart (buiten het broedseizoen). Kijk voor alle routes op www.eropuitinfriesland.nl.

Bezienswaardigheden In de voorlaatste ijstijd 150.000 tot 100.000 jaar geleden kwam er met de gletsjers gesteente mee uit Scandinavische streken. Daardoor ontstonden stroomdalen. De Bouwepet is een stroomdal dat dwars door het agrarische land van het Bûtenfjild loopt. Het verbindt de Grutte Wielen bij Leeuwarden met het Bûtenfjild. Dat hier zoveel zwerfkeien te vinden zijn, heeft te maken met de tijd waarin het stroomdal is ontstaan. Ga ook eens op zoek naar het monument van zwerfstenen in de richting van Mûnein. Kijk op pagina 4 en 5 voor een overzichtskaart.

Koffie / thee / toileT ....................................................

De Kikkersprong Schwartzenbergloane 3, Broeksterwâld - zomerseizoen beperkt geopend De Schierstins - Haadstrjitte 1, Feanwâlden - hele jaar geopend Theetuin De Hollen Oosterdijk 16, Ryptsjerk zomerseizoen beperkt geopend Restaurant De Grote Wielen Bûtlan 1, Leeuwarden - hele jaar geopend Kledingwinkel, woondecoraties en theetuin De Útspanning (De Vertakking) - Binnendijk 73, Ryptsjerk - hele jaar geopend

WOUDEN EN MEREN · NOORDOOST FRIESLAND

15

Doarpskuierke Burgum Een dorpswandeling heet in Friesland een ‘doarpskuierke’. Een ommetje door Burgum, langs de rand van het woudenlandschap naar het open weidelandschap om vervolgens langs historische klinkerweggetjes weer in het centrum terug te keren. Beschrijvingen van deze kuierkes zijn af te halen bij het dichtstbijzijnde informatiepunt of kijk op de website.

Koffie / thee / toileT ....................................................

De Pleats (met fietssrevicepunt) - Schoolstraat 82, Burgum - hele jaar geopend Herbergh de Parel - Elte Martens Beimastrjitte 15, Eastermar - hele jaar geopend De Zandloper - Elte Martens Beimastrjitte 7, Eastermar - hele jaar geopend

Wijk tijdens je ommetje in Burgum even af en bezoek de Kruiskerk.

Deze imposante kerk dateert uit ongeveer 1100, hij is toen gebouwd op de fundamenten van een eerder klooster. Pas door uitbreidingen in de veertiende eeuw kreeg het grondplan van kerk de vorm van een kruis en werd de romanogotische kerk een kruiskerk.

In de dertiende eeuw werd de toren verhoogd en werd de kerk driebeukig met smalle spitsboogvensters. Vele restauraties en opknapbeurten hebben de afgelopen eeuwen de revue gepasseerd, de kerk heeft zelfs eens op instorten gestaan. Gelukkig staat hij er nog in al zijn glorie, aan de Nieuwstad 5 in Burgum.

Dam Jaarsma Bijna 17.000 volksverhalen verzamelde hij. Daarmee was hij de grootste verzamelaar van Nederland en hij behoorde tot de top drie van Europa! De verzameling is van onschatbare waarde. Zijn woonplaats Eastermar toont met trots een deel van de collectie in de verhalenkamer en via wandelroutes door de regio. Vraag om de gratis routekaarten bij het dichtstbijzijnde informatiepunt ❸ of boek een rondleiding via: 0512 – 472580.

16

NOORDOOST FRIESLAND · WOUDEN EN MEREN

Rondje om de kerk: Surhuizum In het vroegere centrum van de Friese Wouden staat de Surhúster Toer met een gemetselde spits en een luchtbrug. Hiervan zijn slechts enkele in Noord Nederland te vinden. De kerk is vermoedelijk in de twaalfde eeuw gebouwd en diverse malen verwoest. Wellicht houdt dat verband met de slechte naam die het naastgelegen kerkpad ‘it Langpaed’ had.

agina Kijk op p de or vo 5 n 4e overzichts t de kaart me routes

Het verhaal van it Langpaed Een dominee en ouderling stuitten op de terugweg van een aantal huisbezoeken op een vreemde verschijning. Ze waren net halverwege, toen er een witte gedaante opdook. Ze stopten en de gedaante verdween. Dit herhaalde zich tweemaal. De derde keer bleef de gedaante echter staan.

De mannen bleven als aan de grond genageld. De dominee verloor in dit angstige uur zijn geloof in het goede niet en gebood de witte gestalte in ’s Heren naam van hen weg te vliegen. Daaraan kon het spook geen weerstand bieden. Toch heeft het pad sindsdien geen beste reputatie.

Route 5, 7 of 12 kilometer Je start bij de kerk en gaat in westelijke richting it Langpaed op.

Halverwege het pad sla je linksaf en volg je het betonpad. Vervolgens steek je de weg over en loop je rechtdoor naar het zandpad ‘de Hurde Eker’. Aan het einde van dit zandpad heb je drie opties: • Je kunt rechtsaf naar het levendige centrum van Surhuisterveen. Dat is ongeveer 1,5 kilometer wandelen.

• Ook kun je links afslaan en de eerste weg rechts nemen. Via de Suderheawei loop je dan alsmaar rechtdoor naar de Miedwei. Vervolgens ga je linksaf het bruggetje over richting de Rysloane. Via deze weg kom je uiteindelijk weer in het dorp Surhuizum. Deze route door het Nationale Landschap de Noardlike Fryske Wâlden is ongeveer 7 kilometer. Onderweg zijn geen horecagelegenheden.

• Of je gaat bij het zandpad links terug richting het dorp Surhuizum.

koffie / thee / toileT

....................................................

Pannenkoekenhuis Landzicht It Sûd 13, Surhuizum - hele jaar geopend Brasserie Kolkzicht en it Stee - De Kolk 23 en 31, Surhuisterveen - hele jaar geopend B&G Food and Lifestyle Gedempte Vaart 6, Surhuisterveen - hele jaar geopend

WOUDEN EN MEREN · NOORDOOST FRIESLAND

17

Wouden en meren fietsen

Route 1: Trek een dagje of meer uit voor de Noardlike Fryske Wâlden Km zelf te bepalen De fietsroute door de Noardlike Fryske Wâlden is in totaal 127 kilometer lang.

De liefhebbers kunnen hem helemaal fietsen, maar het is natuurlijk ook mogelijk om delen ervan te fietsen. Je stapt op waar en wanneer je maar wilt. Deze grote fietsronde loopt langs een dicht netwerk van houtwallen, elzensingels en bomenrijen.

Je fietst langs graslanden en vruchtbare akkers. Onderweg zie je waterpoelen van duizenden jaren oud, die pingoruïnes worden genoemd. Eenzame boerderijen en kleine lint- en esdorpen vormen de enige bebouwing in Nationaal Landschap Noardlike Fryske Wâlden. Het wordt ook wel het meest kleinschalige landschap van Nederland genoemd. Bekijk de route op www.eropuitinfriesland.nl.

Pick een momentje rust Onderweg kom je elf verschillende picknicktafels tegen. Terwijl je je boterham weghapt in Burgum, Oentsjerk, Damwâld, De Westereen, Veenklooster, Kollum, Buitenpost, Harkema, Rottevalle, Eastermar en Oudega, leer je meer over de regio via informatieborden.

Koffie / thee / toilet

..........................................................................................................................................

Kafee It Wapen fan Fryslân Rengersweg 51, Oentsjerk - hele jaar geopend Terras Prikkebosk - Dammeloane 46, Damwâld - winterseizoen gesloten Restaurant Lauwersland - Foarwei 2a, Oudwoude - hele jaar geopend

Klein Zwitserland - Solcamastraat 30, Sumar - hele jaar geopend Camping De 4 elementen & Restaurant La Terra - Groningerstreek 35, Stroobos - hele jaar geopend De Waterjuffer - Uterwei 1, Augustinusga - hele jaar beperkt geopend

Paviljoen De Leyen - Bildreed 3, Rottevalle - winterseizoen beperkt geopend

Theeschenkerij Blauforlaet Blauferlaat 30, Augustinusga - winterseizoen gesloten

Theeschenkerij ’t Landschap Spekloane 48, Boelenslaan - hele jaar geopend

Hotel Meerzigt - Elte Martens Beimastrjitte 8, Eastermar - hele jaar geopend

Bewegwijzering De route is aangegeven met een rechthoekig groen-wit bord met omcirkelde nummers. Via de nummers op de borden fiets je van knooppunt naar knooppunt.

Bij de knooppunten staan informatiepanelen over de verdere route. De officiële fietskaart van deze route is gratis te verkrijgen bij een informatiepunt.

18

NOORDOOST FRIESLAND · WOUDEN EN MEREN

Kijk op pagi na 4 en 5 voor de overzichtskaart met de routes

Route 2: Een pontje meer door Nationaal Park De Alde Feanen 42,3 km Deze fietsroute van 42,3 kilometer leidt je langs meren, vaarten, plassen, ruigten, rietlanden, moerasbossen, graslanden, struwelen en petgaten. Het zal je niet verbazen dat je op een aantal punten middels een pontje een oversteek moet maken. Zo heb je even de tijd om enkele van de ruim honderd verschillende moeras- en weidevogels, een grote variatie aan plantensoorten en twintig verschillende vissoorten eens van dichtbij te bekijken. Leuk: op één van de pontjes geeft de schipper TIP iedereen een dropje.

Bewegwijzering De start is bij ❺ Bezoekerscentrum Nationaal Park De Alde Feanen, Koaidyk 8 in Earnewâld. De route volgt het knooppuntensysteem, dat bij de vorige fietsroute is uitgelegd.

Koffie / thee / toilet ..................................................

In Grou, Earnewâld en Oudega zijn diverse horecagelegenheden te vinden. Met veel terrassen aan het water. In de levendige centra van deze bruisende watersportplaatsen zijn voldoende mogelijkheden voor een versnapering.

Lege batterij? Geen nood.

Friezen helpen graag! Bij de meeste horecagelegenheden kun je niet alleen de fietsbatterij van stroom voorzien, laad jezelf ook op met iets lekkers!

WOUDEN EN MEREN · NOORDOOST FRIESLAND

19

Kruiserverhuur - Sloepenverhuur - Winterstalling

Feantersdyk 10 - 9264 TN Earnewâld - T 0511-539 292 - F 0511-539 354 info@hoekstra-jachtcharter.nl - www.hoekstra-jachtcharter.nl

Minicamping aan het water Gastvrij en kleinschalig, waar u onbezorgd kunt genieten van • rust en ruimte fietsen issen en aren • een gezellig winkelcentrum op loopafstand • en de bijzondere wereld van de Wouden en de Wadden Wij nodigen u graag uit voor een bezoek en maken het u graag naar de zin!

Minicamping Uit en Thuis

Eskesstraat 89, 9291 MP Kollum Tel: 0511 - 45 11 90 info@minicampinguitenthuis.nl www.minicampinguitenthuis.nl

20

NOORDOOST FRIESLAND · WOUDEN EN MEREN

Wouden en meren water

Earnewâld Houd je van water en prachtige natuur? Dan moet je in Earnewâld zijn! Dit dorp ligt midden in het Nationale Park De Alde Feanen en kent een rijke historie.

Halverwege de achttiende eeuw kwam de turfindustrie op gang. Een kaalslag voor het veengebied dat veranderde in land met grote petgaten. Als de ribben te smal werden zorgden weer en wind voor grote plassen waardoor bewoners soms maanden hun erf niet konden verlaten. Eind negentiende eeuw werden er kades rond boezemlanden gemaakt en ontstonden er zomerpolders.

Vandaag de dag is Earnewâld een recreatief watersportdorp waar de massa niet overheerst.

Waar je een bootje huurt om gemoedelijk rond te dobberen en een terrasje pakt om van een gezellige sfeer te genieten. De prinsen van Oranje gingen je daar een paar honderd jaar geleden al in voor.

Vandaar dat je de naam Princenhof op veel plekken nog tegenkomt.

Sloepverhuur Sloepvaren is één van de populairste bezigheden in deze waterrijke regio. Voorzien van een picknickmand, beetje sturen en vooral optimaal genieten. Het kan nergens beter dan op de wateren rondom Earnewâld. Een sloep huur je onder andere bij: • Alde Feanen verhuur en bemiddeling (elektrisch) ❶ De Stripe 22 - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: € • Verhuurbedrijf Hollema ❷ Tsjerkepaed 5 - hele jaar geopend.

Prijsklasse: € • Simmerwille ❸ Smidspaed 2 - winterseizoen gesloten.

Prijsklasse: €€ • Wester Wettersport ❹ Wiidswei 9 - winterseizoen gesloten.

Prijsklasse: € • Jachthaven ’t Eibertsnêst (elektrisch) ❺ Kukhernsterwei 31, De Westereen - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: €€ • Watersportcentrum De Twirre (elektrisch) ❻ Reidtûgel 5c winterseizoen gesloten. Prijsklasse: € Wil je wat luxer? Een kruiser kun je huren bij: • Hoekstra Jachtcharter ❼ Feantersdyk 10 - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: €€€ • Yachtcharter Westerdijk ❽ Princehof 3 - winterseizoen gesloten.

Prijsklasse: €€€

Earnewâld

Nationaal Park De Alde Feanen

WOUDEN EN MEREN · NOORDOOST FRIESLAND

21

Eltse snein wat by d’ein.

Elke zondagmiddag van juni t/m september omstreeks 14:00 uur is er wat te doen in Earnewâld: Markt, muziek, modelvaren, oldtimers, suppen, klomkesilen en nog veel meer!

SKS Skûtsjesilen

In Earnewâld op de 1e dinsdag van de bouwvak (noord) Overdag is er kermis, ‘s avonds is het feest in het dorp.

Braderie

Derde maandag van de bouwvak (noord) Een van Frieslands grootste en gezelligste braderiën met meer dan 100 kramen en ‘s avonds livemuziek.

Kijk voor info over online vaar-, wandelen fietsroutes in NP De Alde Feanen en de activiteiten-agenda op:

www.earnewald.nl of bel 0511-539500

Earnewâld In het Skûtsjemuseum staat het leven van vroegere generaties skûtsjeschippers centraal. Mooie, soms sterke verhalen komen hier tot leven. Bij gelegenheden wordt er getaand, hout gebogen, muziek gemaakt. Onze smid is wekelijks in actie, op zaterdagmiddag. Voor gasten is er tevens een Audiotour voor op hun smartphone aanwezig. Voor kinderen een leuke game op de smartphone.

Openingstijden 2017: Hele jaar door iedere dinsdagochtend van 10.00 – 12.00 uur.

29 april - 1 oktober: Zaterdag en zondag van 13.00 - 17.00 uur.

Juli en augustus: Dinsdag t/m zondag van 13.00 - 17.00 uur.

Groepen hele jaar mogelijk, wel op afspraak.

Entree museum: € 3,Kinderen t/m 12 j: € 1,Naast het Skûtsjemuseum ligt het houten skûtsje Æbelina, het pronkstuk van het museum. U kunt de Æbelina uiteraard bekijken, maar u kunt met de Æbelina ook gaan zeilen door aan te monsteren als passagier op één van de opstapmiddagen op 25 juli en 1, 15, 22, 29 augustus voor € 15,- p.p. Afvaart en aankomst naast het Skûtsjemuseum. Voor meer info bel: 0616933805.

info: tel. 06 169 338 05 | www.skutsjemuseum.nl adres: De stripe 12 | 9264 TW | Earnewâld

22

NOORDOOST FRIESLAND · WOUDEN EN MEREN

Doe eens anders en SUP Dit waterrijke gebied valt traditioneel uitstekend te verkennen.

Voor wie eens wat anders wil is SUPPEN wellicht een leuk idee.

'Alsof je door het weiland wandelt', zo wordt het omschreven.

Suppen, ofwel ‘stand up paddle boarden’ is je staand op een surfplank met een peddel over water verplaatsen. Zo leer je niet alleen het water op een geheel nieuwe manier kennen, maar ook de omgeving. Suppend door het Friese landschap sta je letterlijk oog in oog met de paarden en koeien in de wei.

Zeilen Zin om actief op ontdekking te gaan in dit nationale park? Hijs de zeilen en laat je leiden door ervaren instructeurs die je alles vertellen over het materiaal waar je mee werkt. Ook kinderen kunnen deze prachtige watersport beoefenen.

Suppen kan in Earnewâld bij ❻ De Twirre, Reidtûgel 5c ❾ Outdoor Veldboom, Ds. van der Veenweg 7 ❻ Camping It Wiid, Koaidyk 10 winterseizoen gesloten. Prijsklasse: €

• Watersportcentrum De Twirre ❻ Reidtûgel 5c, Earnewâld winterseizoen beperkt geopend.

Prijsklasse: €€

Andere locaties om te suppen zijn: 't Dûke-Lûk, De Wâl 13, Feanwâldsterwâl. Prijsklasse: € en Sup Centre Fryslân, Blauwhuiskamp 37, Eastermar. Prijsklasse: €€ - winterseizoen gesloten

Met z'n allen het schip in Met het gezin, de hele familie of de hele camping, Rondvaardij Princenhof in Earnewâld heeft voor elke gelegenheid het juiste schip. Een ervaren gids gaat mee om over de omgeving te vertellen en voor wie dat wil, gaat de barbecue op het dek aan voor extra gezelligheid.

Steiger Rondvaardij Princenhof, Piet Miedemaweg 19, Earnewâld - winterseizoen beperkt geopend. Prijsklasse: € It Fryske Gea beschikt over de excursieboot de Blaustirns die op zonneenergie vaart en vrijwel geruisloos is. Vanaf het bovendek heb je een prachtig uitzicht en binnen kun je lekker warm genieten van de omgeving. Beleef de vaartocht langs moerasbossen, rietlanden, zomerpolders en petgaten! ❺ Bezoekerscentrum Nationaal Park De Alde Feanen, Koaidyk 8a, Earnewâld winterseizoen beperkt geopend. Prijsklasse: €€€

• Camping It Wiid ❻ Koaidyk 10, Earnewâld - winterseizoen gesloten.

Prijsklasse: €€ • Recreatiecentrum Bergumermeer ❼ Solcamastraat 30, Sumar winterseizoen gesloten. Prijsklasse: €€ • Annage Skûtsjesilen De Reidtugel 5, Earnewâld winterseizoen gesloten. Prijsklasse: €€ • Age Veldboom Zeilactiviteiten De Stripe 12, Earnewâld winterseizoen gesloten. Prijsklasse: €€€

Skûtsjemuseum ........................................................................................................

Terug op de wal is er veel dat je niet mag missen. Het Skûtsjemuseum bijvoorbeeld. Het is in Earnewâld gehuisvest in een gebouw dat de vorm heeft van een ‘skûthûs’, dat vroeger het hart vormde van een Friese scheepswerf. Centraal in het museum staat het leven van een vroegere generatie zeilschippers. Oude ambachten uit de scheepsbouw worden in speciaal ingerichte werkplaatsen getoond en natuurlijk is er aandacht voor de kampioenschappen skûtsjesilen.

De Stripe 12 - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: € Ook de moeite waard in de omgeving van Earnewâld zijn uitstapjes naar het Landbouwmuseum het Kokelhûs Galerie Koopmans.

WOUDEN EN MEREN · NOORDOOST FRIESLAND

23

Wouden en meren kinderen

Je bent op een hele leuke plek terecht gekomen deze vakantie, want Fryslân biedt alle ruimte om er lekker op uit te gaan. We geven je een lijst met dingen die je deze vakantie gedaan móet hebben. Wil je meer?

Kijk dan eens verder op www.eropuitinfriesland.nl.

Met je ouders naar het museum: super leerzaam en leuk!

Willen je ouders graag met je naar een museum? Zorg dan dat je in een museum terecht komt waar Mark en Ant ook zijn. Zij maken een museumbezoek niet alleen leuk, maar ook leerzaam. Zo steek je nog wat op in je vakantie. Mark en Ant zijn onder andere te vinden in de Oudheidkamer Mr. Andreae in Kollum Landbouwmuseum 'de Brink' in Veenklooster ❷ Botanische tuin De Kruidhof in Buitenpost Klompenmuseum Scherjon in Noardburgum.

Kijk voor alle deelnemende musea op www.eropuitinfriesland.nl

24

NOORDOOST FRIESLAND · WOUDEN EN MEREN

Ai, het regent! Wat nu?

De bucketlist, hoeveel streep jij er af deze vakantie?

We geven je een paar slecht-weer opties op een rijtje. Blijft het regenen? Kijk dan op de website.

Zin om zandkastelen te bouwen, lekker te zwemmen en te spelen op klimtoestellen? De strandjes bij ❼ Klein Zwitserland in Sumar en ❸ De Leijen bij Rottevalle zijn hiervoor perfect!

Bezoek de 40 verschillende diersoorten en het natuurmuseum in SanjesZoo. ❺ De Sânjes 4, Feanwâlden - hele jaar beperkt geopend. Prijsklasse: € Oud Hollandse spelletjes spelen in het Ot en Sien museum. ❶ Jan Binneslaan 84, Surhuisterveen hele jaar geopend. Prijsklasse: € Een warme duik nemen in het overdekte zwembad van Buitenpost of ga naar het zwemparadijs Jonas en de Walvis in Sumar. ❾ Kuipersweg 74, Buitenpost - hele jaar geopend.

Prijsklasse: € ❼ Solcamastraat 30, Sumar - winterseizoen gesloten.

Prijsklasse: €

TIP Goed voorbereid de Alde Feanen ontdekken? Bereid je voor met Freek Vonk in je oor!

Download de podcast via www.eropuitinfriesland.nl en hoor wat de leukste bioloog van Nederland te vertellen heeft.

Met een rugzak op de natuur in en onderzoekjes in het Pettebosk doen. ❺ Bezoekerscentrum Nationaal Park De Alde Feanen, Koaidyk 8a, Earnewâld - winterseizoen beperkt geopend.

Prijsklasse: € Forellen vissen, vangen én eten bij de Forelpoel. ❶ Foarwei 180, Kollumerzwaag - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: €€ De weg kwijtraken en stiekem snoepen in het maisdoolhof in Twijzel. ❷ Wedze, Twijzel - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: € De junglebrug, een spinnenwebnet en een waterspiraal trotseren in Speelbos Hossebos. ❸ Tillewei, Drogeham - hele jaar geopend.

Prijsklasse: gratis Beestjes kijken, aaien en voeren in een supergrote kinderboerderij. ❹ Oude Slingeweg 4, Drachten - hele jaar geopend. Prijsklasse: € Rondcrossen in een cabrio, politieauto of ambulance van klein formaat in een verkeers-echte situatie. Een 'politieagent' regelt het verkeer in pretparadijs Sanjesfertier. ❺ De Sânjes 4, Feanwâlden hele jaar beperkt geopend. Prijsklasse: € Met de blote voeten door de natuur banjeren op het Blote Voetenpad. ❻ P-plaats, Kaleweg, Opende - hele jaar geopend.

Prijsklasse: gratis Vogels spotten vanuit een echte vogelkijkhut. ❼ Koumarwei, Burgum - hele jaar geopend. Prijsklasse: gratis Herten, varkens, duiven, eenden, pony's... Om te vertroetelen en te verzorgen bij L(og)eerboerderij Hamster Mieden. ❽ De Buorren 66, Drogeham - hele jaar geopend. Prijsklasse: €

WOUDEN EN MEREN · NOORDOOST FRIESLAND

25

Plezier voor het hele gezin op VAKANTIEPARK

VOOR

Gewoonweg genieten in ons mooie EEN H EERL AAN H IJK DAGJE ET ST RAND !

Friesland TERA W T EK OVERD LPARADIJS EE EN SP

JONAS eenn DE D E WALVIS

Solcamastraat 30 • 9262 ND Sumar • Tel.: 0511 461385

www.bergumermeer.nl

26

NOORDOOST FRIESLAND · WOUDEN EN MEREN

Wouden en meren er op uit

Schaatsen Wie Fryslân zegt, zegt natuurlijk schaatsen. Het kan wanneer het vriest op heel veel plekken. Bijna ieder dorp heeft wel een ijsbaan.

Voor wie de grotere vlaktes natuurijs zoekt, is het goed toeven op de Ryptsjerksterpolder bij Ryptsjerk, de Leijen bij Rottevalle en in Nationaal Park De Alde Feanen bij Earnewâld en Grou.

TIP: Ga over de Ryptsjerksterpolder via de Grote Wielen naar de finish van de Elfstedentocht op de Bonkefeart bij Leeuwarden.

In de zomer kan dat ook prima per boot.

WOUDEN EN MEREN · NOORDOOST FRIESLAND

27

Inspanning • Ben jij snel en behendig genoeg om laserstralen te ontwijken? Leef je dan uit in de Mission Possible room of ga de strijd aan tijdens het lasergamen.

Ga je liever de hoogte in? Probeer dan het vijftien meter hoge klimpark met de langste tokkelbaan van Nederland! In Aventoer komen avonturiers zowel bij goed als slecht weer aan hun portie adrenaline! ❶ Mr. WM Oppedijk van Veenweg 22-G, Burgum - hele jaar geopend. Prijsklasse: € • De Zandpadenroute, de Veenweidenroute, de Vergezichtenroute: iedere ruiterroute in de Friese Wouden heeft zijn eigen naam en eigen bijzonderheden. Passend bij het landschap en voor ieder wat wils. De routes zijn online verkrijgbaar, maar ook gebonden in een boekje bij één van de informatiepunten. Kijk op www.eropuitinfriesland.nl voor de routes en maneges.

• Pingoruïnes. Je ziet ze bijna niet, en toch zijn er zo'n 300 te vinden in dit gebied. Het zijn cirkelvormige kraters die we te danken hebben aan de ijstijd. Je kunt er prima in vissen. Vind je er eentje? Vraag dan de boer om toestemming zodat je over zijn erf of land bij de pingo kunt komen. Vissen kan ook aan het Prinses Margrietkanaal of vanaf de vele vissteigers. ❷ Forelvijver De Pingo: Jinkepaad 3, Twijzelerheide - hele jaar geopend. ❶ De Forelpoel, Foarwei 180, Kollumerzwaag – winterseizoen gesloten.

Prijsklasse: €€ • Geruisloos door de wateren en langs de dorpen peddelen en genieten van het uitzicht. Kanovaren kan perfect in deze regio! Kano's zijn te huur bij La Dure, ’t Dûke-Lûk en de Zilveren Maan. ❸ La Dure: Bildreed 37, Rottevalle ’t Dûke-Lûk: De Wâl 13, Feanwâldsterwâl ❹ Zilveren Maan: Boppewei 2, De Westereen - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: € • Bamboekstieken. Ofwel, elastieken met bamboestokken. Nog niet duidelijk? Probeer het uit bij Outdoor Veldboom in Earnewâld. Je kunt er ook bubbelvoetballen, boogschieten, kratstapelen, highland games spelen of expeditie Robinson nadoen. ❾ Ds. van der Veenweg 7, Earnewâld - hele jaar geopend. Prijsklasse: € • Boerengolf of boerenbowlen proberen? Dit kan bij ❺ Activiteitenboederij De Hammerslag, Weardebuorsterwei 2, Westergeest - hele jaar geopend.

Prijsklasse: €

28

NOORDOOST FRIESLAND · WOUDEN EN MEREN

Ontspanning • In de Jakobstuin in Jistrum spelen grassen de hoofdrol. Je vindt er een naturalistische beplantingsstijl, gecombineerd met de prairiestijl. In de tuin zal je geen hagen of tuinkamers aantreffen. Er wordt het principe van de overheenkijk- doorloop border toegepast. ❻ Tillewei 21, Jistrum winterseizoen gesloten. Prijsklasse: € • Een dagje ontspannen, poedelen, rusten en aandacht voor je lichaam.

Saunaliefhebbers kunnen terecht in Burgum, bij Thermen en Beauty Leeuwerikhoeve. ❼ Hillamaweg 62, Burgum - hele jaar geopend. Prijsklasse: €€ • Een dagje winkelen hebben we allemaal soms even nodig. Rustig rondsneupen, alle tijd nemen om een nieuwe outfit te kiezen, hier en daar een kopje koffie in de winkelstraat. En aan het einde van de middag een ijsje.

Genoeg leuke winkels vind je in Kollum, Surhuisterveen, Burgum en voor nóg meer ga je naar Dokkum, Drachten of Leeuwarden.

• Op zoek naar vertier? Bezoek één van de kleinschalige theaters in de regio.

Het Barontheater in Opende (Groningen) en De Pleats in Burgum bieden in de wintermaanden een gevarieerde programmering. ❽ Verbindingsweg 9, Opende ❾ Schoolstraat 82, Burgum - reserveren is verplicht.

• Meer fan van film? Dan kun je terecht in het Filmkafé in Burgum. In Filmhuis Kollum speelt er om de week een verhaal op het witte doek. Schoolstraat 102, Burgum Oostenburgstraat 2, Kollum - reserveren is verplicht.

• In Scherjon’s klompenmakerij maken ze nog elke dag klompen. En hoewel dat vroeger heel normaal was, is dat vandaag de dag uniek. Wil je wat meer weten over de geschiedenis van de klomp of creatief aan de slag met het houten schoeisel? Kom dan naar Noardburgum. Ypeylaan 8, Noardburgum - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: € • Wil je een dagje milieuvriendelijk op pad? Ontdek de regio dan per elektrische Swingtrike of e-scooter van De Twirre ❻ Reitûgel 5c, Earnewâld - winterseizoen beperkt geopend.

Prijsklasse: €€

WOUDEN EN MEREN · NOORDOOST FRIESLAND

29

Wouden en meren culinair

Wâldpyk het streekmerk van de Friese Wouden Giele wâldbeantsjes (Friese gele woudbonen), wâldgieltsjes (aardappelen), wichters (woudpruimen), alleen al de Friese namen zijn typerend voor de streekproducten. Het zijn de gezichten van het streekmerk Wâldpyk. De Reade krobbe, Kollumer pronkboon, aronia, blauwe bes en de parnaskruid zijn rassen en gewassen die het bijzonder goed doen in de regio.

Tip! Heel veel streekproducten zijn verkrijgbaar in de plaatselijke supermarkten.

Van kruid tot fruit in De Kruidhof In Botanische tuin De Kruidhof wandel je naar hartenlust door maar liefst zeventien verschillende thematuinen, met de grootste botanische collectie geneeskrachtige kruiden van West-Europa.

Vanzelfsprekend veel sierplanten, maar ook veel planten die worden verwerkt in voedsel. Zo vind je onder andere een border met een aantal kruiden uit het geheime recept voor Berenburg. In de keukenkruidentuin herken je meteen de geuren van salie, tijm en lavendel. In de fruithof staan zo'n 300 verschillende fruitrassen, waaronder een paar bijzondere streekeigen. Landbouwgewassen die vroeger in de Friese Wouden werden geteeld, vind je terug in de cultuurgewassentuin. De kruiden die je in De Kruidhof ziet kun je direct vers kopen en mee naar huis nemen. Ook leuk: met je toegangskaartje kun je zowel de tuinen in als naar het IJstijdenmuseum. ❷ Schoolstraat 29b, Buitenpost - winterseizoen gesloten.

Foodwalk Wandelen en genieten van heerlijke streekproducten. Het kan tijdens de Foodwalk. Deze gratis route leid je langs een gevarieerd landschap en bijzondere lekkernijen. Download de route van 7 kilometer via www.eropuitinfriesland.nl.

30

NOORDOOST FRIESLAND · WOUDEN EN MEREN

Het brûst bij Wijngaard De Frysling De Frysling is de meest noordelijke wijngaard van Nederland en ligt net buiten het dorp Twijzel. De naam ‘Frysling’ is een combinatie van de provincienaam Fryslân en het druivenras Riesling, die bekend staat als de koningin van de druiven. Onder invloed van de Waddenzee en in de beschutting van het Friese woudengebied gedijen sinds 2009 vijfduizend druivenstokken in de zanderige Friese grond. Zes verschillende druivenrassen leggen daar de basis voor heerlijke witte en rosé wijnen. Wil je echt een feestje? Proef dan dé primeur van Friese bodem, de mousserende Frysling Brûswyn. Niet alleen de wijn bruist.

Bij de Frysling is er altijd gezelligheid met rondleidingen, wijnproeverijen en kunstzinnige workshops. Het proeflokaal is elke eerste zondagmiddag van de maand geopend. ❶ Egypte 7, Twijzel.

Niets gaat verloren bij Frytsjam Frytsjam Twijzel is een biologische fruitkwekerij van vlierbessen, aronia, duindoorn en blauwe bessen. Frytsjam maakt van de verschillende producten siropen, sappen, jams, puree, honing, wijnen en azijnen. Goed om te weten: de meeste producten zijn suikervrij! In de verwerking wordt er gebruik gemaakt van vruchtensuiker of appeldiksap. De hele bes wordt gebruikt, er gaat niets verloren. Als het sap geperst is, wordt de pulp die bestaat uit overgebleven schilletjes en pitjes, gedroogd en gebruikt in bijvoorbeeld bessenthee, mosterd en duindoornscrub. ❷ De Wedze 22a, Twijzel - winterseizoen beperkt geopend.

TIP

Pluk de dag Frytsjam heeft een pluktuin, en ook in de Fruittuin in Eastermar zoek je zelf het lekkerste fruit uit. In de zomer zijn de tuinen bijna elke dag te bezoeken. Vraag even van te voren of er genoeg fruit hangt.

Bij natuurproducten wisselt de hoeveelheid rijp fruit per dag. ❸ Robyntsjewei 22, Eastermar - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: €

Op tournee langs de kruiden Om de kruiden nog beter te leren kennen, is de kruidentour een aanrader. De tour is via de website te boeken als arrangement waarbij alle zintuigen door de kruiden worden geprikkeld!

Zo vertelt een kruidengeneeskundige je alles over de helende werking en culinaire mogelijkheden van de kruiden en proef je van alle geneugten uit de streek. De kruidentour is een samenwerking tussen Botanische tuin De Kruidhof met het Tuincafé in Buitenpost, kruidenvakvrouw Tjitske Postma, de Wâldpyk, restaurant De Herberg van Smallingerland in Rottevalle en restaurant De Pleats in Burgum. ❹ Muldersplein 2, Rottevalle ❾ Schoolstraat 82, Burgum - hele jaar geopend

Ook lekker of leuk om zelf te doen .....................................................

• Wâldfeintsjes van Slagerij Biesma ❺ Kommisjewei 113, Opeinde - hele jaar geopend • Streekwinkel Broersma-State in Engwierum verkoopt wâldgieltsjes, wâldbeantsjes en reade krobbe ❻ Dodingawei 40, Engwierum hele jaar beperkt geopend • Melk en kaasproducten van kaasboerderij Johannahoeve ❼ Binnendijk 57, Ryptsjerk hele jaar geopend • IJs en chocolade bij B&G Food and Lifestyle ❽ Gedempte Vaart 6, Surhuisterveen - hele jaar geopend • Vinoteca Il Casale (kookstudio & het wijnhuis) ❾ Nieuwlandsweg 9, Ryptsjerk - winkel hele jaar beperkt geopend • Streekproductenwinkel (en ook leuke cadeaus) Op ‘e Stal Voorstraat 1, Buitenpost - hele jaar geopend • Geniet van Fryske Tapas bij PuurPrince Piet Miedemaweg 15, Earnewâld - hele jaar geopend

WOUDEN EN MEREN · NOORDOOST FRIESLAND

31

e-Sloepvaren in Nationaal Park De Alde Feanen • Milieuvriendelijk • Fluisterstil • Comfortabele lounge-banken • Digitaal navigatiesysteem • Krachtige elektromotor • Online reserveren mogelijk

De Twirre | Earnewâld | 0511-539732

32

NOORDOOST FRIESLAND · EVENEMENTEN

EVENEMENTEN Zie ze gaan, de skĂťtsjes. En zie ze genieten, de bootjesmensen daaromheen. Hartje zomer; Friesland bruist! Op het water, aan de wal, in de dorpjes en stadjes, er is altijd wel wat te doen.

Ook in dit gebied -van de wadden tot in de wouden- is het hele jaar door veel te beleven. Het is mogelijk om zelf deel te nemen aan evenementen of om als bezoeker te komen kijken. In dit magazine zie je slechts een greep van alles wat er te doen is in deze regio. Een actueel overzicht van alle evenementen het hele jaar door vind je op www.eropuitinfriesland.nl/evenementen.

EVENEMENTEN ¡ NOORDOOST FRIESLAND

33

Maart Survivalrun in Kootstertille. Elke tweede zondag van maart strijden bikkels om de eer. Vanwege de spectaculaire hindernissen fantastisch om naar te kijken.

Bij kunst aan huis route openen professionele kunstenaars in de tweede en derde week van maart rondom het Lauwersmeer hun atelierdeuren.

De Bonifatiusloop in Dokkum wordt halverwege maart op zaterdag gehouden. Je kunt je inschrijven voor verschillende afstanden om te wandelen of hardlopen. Of natuurlijk aan de zijlijn om te kijken en de mensen aan te moedigen. Leuk: er is een speciale kidsrun.

April In april openen diverse musea in de regio hun deuren. Vanwege de Museumweek worden er leuke activiteiten georganiseerd.

Op Koningsdag zet iedereen zijn huisraad op straat. Rondom het zwembad in Surhuisterveen en in het centrum van Dokkum vind je grote vrijmarkten. Kom vroeg en sla je slag!

Mei Vier op 5 mei het Bevrijdingsfestival in de Friese Hoofdstad Leeuwarden. Diverse podia presenteren onontdekte en gerenommeerde artiesten.

Tussen Hemelvaart en Pinksteren barst de Elfstedenkoorts los.

Niet de schaats staat centraal, maar de fiets, de step, oldtimers, roeiboten en de benenwagen zijn het middelpunt deze weken.

Beleef de sfeer aan de Dokkumer Ee, in Burdaard of in Dokkum en moedig alle deelnemers aan.

Amateurkunstenaars staan in Buitenpost in het laatste weekend van mei tijdens Rondje Kunst(zinnig) Achtkarspelen. Ontdek jij verborgen talent?

Juni Daarnaast wordt in juni het Dokk’em Open Air georganiseerd: een metal festival aan de rand van Dokkum. (Let op, pas weer in 2018).

De laatste zaterdag van juni is de paardenmarkt te Eastermar.

Een evenement dat bol staat van de traditie.

34

NOORDOOST FRIESLAND ¡ EVENEMENTEN

Juli Begin juli vindt onder andere het Fries Kampioenschap Drakenbootrace in Kollum plaats. Een waterspektakel met veel sfeer en gezelligheid.

Begin juli komen dansgroepen van over de hele wereld naar Burgum. Kom kijken tijdens het Internationaal Dansfestival Burgum!

Heb je de wandelschoenen bij je? Mooi! Want het eerste weekend van juli kun je meedoen aan een prachtig wandelevenement genaamd 'de Swaddekuier' rondom Buitenpost. Lange en korte afstanden, het is allemaal mogelijk.

De eerste drie weken van de bouwvak Noord staat Fryslân in het teken van het Skûtsjesilen. De wedstrijden beginnen in Grou, daarna gaat het hele gezelschap naar De Veenhoop en de derde dag is Earnewâld aan de beurt. Drie weken lang eindigt iedere wedstrijd met feest. Een must-see als je Friese traditie wilt opsnuiven.

Fan van het Friese paard? Haal dan het derde weekend van juli je hart op tijdens de paardendagen in Garyp.

Houd je van spektakel? Ga dan het laatste weekend van juli naar het tweelingdorp Driezum-Wâlterswâld. Dit is dan omgetoverd tot een wedstrijdveld voor de paardenmarathon.

Enkele dagen na afloop van de Tour de France komen profwielrenners naar de Wielerronde in Surhuisterveen. Aanschouw de kwaliteiten van deze internationale vedettes.

Augustus De eerste woensdags van augustus geniet je van paardensport tijdens het Concours Hippique in Buitenpost. De natuurmarkt en de braderie maken het dorp extra gezellig.

Tevens wordt elk jaar in Hallum de Bartlehiem Skeelertocht georganiseerd. Aan dit Open Nederlands Kampioenschap doen meervoudige wereldkampioenen mee.

De laatste zaterdag van augustus (of eerste zaterdag van september) moet je in Eastermar zijn. Bij het Easterbarren straatfestival vermaakt een ieder zich uitstekend.

In de Friese Wouden mogen jong en oud het laatste weekend van augustus bramen plukken. Tijdens het Brommelsfestijn zijn deelnemende dorpen aangekleed met muziek, activiteiten en workshops.

EVENEMENTEN · NOORDOOST FRIESLAND

35

Beleef Friesland vanaf het water met Happy Whale • Milieuvriendelijk • Fluisterstil • Comfortabele lounge-banken • Digitaal navigatiesysteem • Krachtige elektromotor • Online reserveren mogelijk

www.happywhale.nl

36

NOORDOOST FRIESLAND · EVENEMENTEN

er

Septemb

Het tweede weekend van deze maand wordt er in Dokkum een muzikaal spektakel georganiseerd met een historisch tintje. Op het podium van de Admiraliteitsdagen staan landelijke artiesten. Een weekend lang genieten!

Het tweede weekend van september vindt ook het jaarlijks Werelderfgoedweekend plaats. Verschillende activiteiten worden georganiseerd op de werelderfgoedlocaties.

De derde zaterdag van september kunnen zangliefhebbers hun hart ophalen in Surhuisterveen. Op de terrassen van de lokale horeca vindt het korenfestival plaats. Tevens zijn er dat weekend prachtig versierde gondels in Drogeham tijdens de gondelvaart op wielen.

Oktober Het terugdraaien van de klok wordt op vele plaatsen gevierd met de nacht van de nacht. Ervaar de duisternis op diverse locaties in de regio.

r Novembe Zodra de dagen korter worden en de nachten langer krijgt gespuis alle ruimte om zich te manifesteren. Durf jij ze onder ogen te komen tijdens een spannende spokentocht?

In bijna elke plaats wordt Sinterklaas binnengehaald. Het tweede en het derde weekend van november stijgt de spanning in de regio. Vraag bij je gastheer of -vrouw waar en wanneer de dichtstbijzijnde intocht is.

r

Decembe

Eén van de mooiste kerstfairs van Nederland vindt plaats in Dokkum.

Het tweede of derde weekend van december is de binnenstad het decor in Dickensstijl.

Na de kerstdagen behoefte aan beweging? De Slach om 'e Toer biedt mooie routes aan op de laatste dinsdag of woensdag van het jaar. In Surhuizum is inschrijving mogelijk voor afstanden van 10 tot 40 kilometer.

Daarnaast worden er aan het einde van het jaar diverse ‘snerttochten’ georganiseerd. Dit is niet vanwege het weer, maar vanwege de stevige soep die elke deelnemer naderhand kan nuttigen.

Lekker vers van de weekmarkt: • Woensdag - Dokkum • Donderdagochtend - Kollum • Donderdagochtend - Damwâld • Donderdagmiddag - Buitenpost • Donderdagmiddag Zwaagwesteinde/De Westereen • Vrijdagochtend - Burgum • Vrijdagmiddag - Hurdegaryp • Zaterdag - Surhuisterveen • Zaterdagochtend - Gytsjerk

Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad van Europa in 2018 Voor Friesland staat 2018 in het teken van Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad van Europa. In aanloop naar en in 2018 zelf vinden in Leeuwarden en Friesland tal van festivals, projecten en evenementen plaats. Ook in Noordoost Friesland staat er het nodige te gebeuren. Kijk op de website voor meer informatie.

Jaarlijks worden er in de regio honderden evenementen en activiteiten georganiseerd. Een actueel overzicht vind je op: www.eropuitinfriesland.nl/evenementen

EVENEMENTEN · NOORDOOST FRIESLAND

37

GRATIS BEWAAR–EXEMPLAAR

WADDENGEBIED VAN NOORDOOST FRIESLAND

ballenbak FRIesland IN DIT MAGAZINE /// FIETS- EN WANDELROUTES langs de kust, terpen en het Lauwersmeer /// SPECIAAL DOKKUM katern met Bonifatiusroute /// BUCKETLIST voor kinderen /// Extra: TYPYSK FRYSK! /// WWW.EROPUITINFRIESLAND.NL WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND

001

Niet zomaar pannenkoeken eten, maar een spoorse belevenis voor jong en oud

Stasjonswei 24, 9073 GJ MARRUM 0518-411750 info@depannekoektrein.nl

02

NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN

Welkom in het

Inhoudsopgave

Een groots en open landschap met waddenkust, dijken en terpen. Een gebied waar rust en ruimte overheersen, waar massatoerisme ontbreekt.

Gelegen aan het mooiste natuurgebied van Nederland: Waddenzee Unesco Werelderfgoed. Een unieke bestemming voor de bezoeker die op ontdekking wil gaan. Laat je niet alleen verrassen door het landschap van dit werelderfgoed, maar ook door het Nationaal Park Lauwersmeer.

Ontdek de unieke winkeltjesroutes, prachtige kerken in terpdorpen of pak één van de vele wandel-, fiets-, en vaarroutes. Ga op ontdekking en geniet van deze unieke regio!

04 07 11 15 18 20 22 25 29

waddengebied van Noordoost Friesland

Leeswijzer Het magazine bevat veel informatie over het waddengebied. Daarnaast worden de Friese Wouden en Meren uitvoerig toegelicht. In het midden vind je tips over evenementen, Typysk Fryske zaken en de Friese Elfstedenstad Dokkum. Bij activiteiten geven we een richtlijn voor de toegangsprijzen die we aanduiden met een euroteken: € = t/m € 10,- per persoon €€ = van € 11,- t/m € 25,- per persoon €€€ = meer dan € 26,- per persoon Meer informatie

Op de website www.eropuitinfriesland.nl staat alle informatie uit dit magazine nog eens op een rij, met de meest actuele gegevens zoals openingstijden en toegangsprijzen. Ook kun je terecht bij de volgende informatiepunten: • Bezoekerscentrum Terp Hegebeintum ❶ Pypkedyk 4, Hegebeintum winterseizoen beperkt geopend • SeedyksterToer ❷ Zeedijk 8, Marrum - hele jaar geopend • Herberg Godot ❸ Kerkpad 10, Marrum - hele jaar geopend • Hotel-Restaurant It Posthûs ❹ Dominee R.H. Kuipersstraat 1, Burdaard - winterseizoen beperkt geopend • Eetcafé de Kalkman ❺ Dykstrjitte 2, Wierum - hele jaar geopend • Museum Dokkum ❻ Diepswal 27, Dokkum - hele jaar geopend • Jumbo Supermarkt ❼ Hantumerweg 14, Dokkum - hele jaar geopend • Hoekstra Tabak en lectuurshop ❽ Voorstraat 93, Kollum - hele jaar geopend • Informatie paviljoen Lauwersoog ❾ Haven 6, Lauwersoog winterseizoen beperkt geopend • Landal Esonstad Skanserwei 28, Anjum - hele jaar geopend • Visserijmuseum Reitdiepskade 11, Zoutkamp - winterseizoen gesloten • Molenmuseum ‘De Eendragt’ Mûnebuorren 18, Anjum winterseizoen beperkt geopend • Koffie en theeschenkerij Bartlehiem Zuidermiedweg, Wânswert winterseizoen gesloten • Kweldercentrum Noarderleech Noaderleech 5a, Hallum - hele jaar geopend

Overzichtskaart Wadden Wadden - Over de regio Wadden - Cultuur Wadden - Wandelen Wadden - Fietsen Wadden - Water Wadden - Kinderen Wadden - Er op uit Wadden - Culinair

En verder Dokkum Ontdek de geschiedenis van deze prachtige Elfstedenstad en wandel de Bonifatiusroute.

Typysk Frysk Typische Friese sporten, de Elfstedentocht en natuurlijk sûkerbôle!

Evenementen Er is altijd wel iets te doen! Van culturele festivals tot sportevenementen tot traditionele jaarmarkten.

Wouden en Meren De authentieke Wâldpyk, varen in het prachtige Nationaal Park De Alde Feanen en mooie wandel- en fietsroutes door het bijzondere landschap.

Nieuwsgierig? Draai dit magazine om!

www.eropuitinfriesland.nl facebook.com/eropuit.in.noordoost.friesland twitter.com/eropuitnof instagram.com/eropuitinfriesland

Colofon Dit magazine is met zorg samengesteld en ontwikkeld door een werkgroep van ondernemers uit de regio Noordoost Friesland.

Projectmanagement Stichting RegioMarketing en Toerisme

Tekst TVDSZ | Thea van der Schaaf Fotografie Moments of Nature en eigen beeldmateriaal, tenzij anders vermeld Vormgeving Hoog Contrast Drukker Van der Eems Druk Januari 2017, 3e druk Oplage 20.000 exemplaren

Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.

We horen wel graag wat je van de regio en het magazine vindt. Uit alle reacties - geplaatst op www.facebook. com/eropuit.in.noordoost.friesland - verloten we jaarlijks een weekendje weg. Voor meer informatie over de andere regio's in Friesland kijk op WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND 03 www.friesland.nl

Ameland

Werelderfgoed De Waddenzee

Ternaard

Buitendijksgebieden

Hantumhuizen

Holwerd

Hantume Blije

Brantgum

De Zwarte Haan

Foudgum

Ferwert Hegebeintum

N357

Hiaure

N356

Aalsum

Bornwird Lichtaard

Marrum Ginnum

D

Raard

Reitsum

Jislum

Jannum

Sibrandahûs

Hallum Wânswert

Legenda

Rinsumageast Burdaard

De toelichting Hijum op de gekleurde cijfers vind je terug in de tekst

Damwâld

N361

informatiepunten Staten en Stinzen

Broeksterwâld

cultuur (o.a. musea)

Leeuwarden

water kinderen Stiens er op uit

Wyns

culinair

Legenda routes

Oentsjerk

Dokkum

Deze routes worden beschreven in de tekst

Vogels spotten Boottocht Ameland /

Terpenroute - pagina 9

Schiermonnikoog

Wadwandelen - Friese kustpad - pagina 15

Wadfotografie

Wandelen - Historische route - pagina 17

Oesters zoeken

Wandelen - Rondje Sibrandahûs - pagina 17

Zonsondergang

Wyns

04 04

NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN

Fietsen - Elfstedenroute - pagina 18 Fietsen - Waddentour - pagina 19

Hûrdegaryp

Feanwâlden

Schiermonnikoog Zeehondencrèche Pieterburen

s

Lauwersoog

Wierum

ieg re n

Paesens - Moddergat

Nieuwe Robbengat

Pr ov inc

Nes

N361 N358

Oostmahorn

Lioessens

Oosternijkerk

Morra

Oude Robbengat

Anjum

Vlinderbalg

Niawier

eruitburen

Metslawier

Nationaal Park Lauwersmeer

Jouswier

Wetsens

N358 Visserijmuseum Zoutkamp

N361

Dokkum

Ee

Oostrum

Engwierum

Kollumerpomp Driezum Wâlterswâld

Groningen

N358 Westergeest

Kollum N356

Triemen

Openbaar vervoer Dokkum

Westereen

Leeuwarden

Groningen

Buitenpost

n

Amsterdam ( 1:50 uur) Utrecht ( 2:00 uur)

Vanuit Dokkum vertrekken veel bussen naar omliggende dorpen. Kijk op www.9292ov.nl voor actuele reisinformatie.

De veerboot naar Ameland vertrekt vanaf Holwerd.

Vanaf Lauwersoog vaar je naar Schiermonnikoog.

Kijk voor actuele vertrektijden op www.wpd.nl.

Dokkum WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND

05 05

BELEEF BIJ ONS HET BUITENGEVOEL

De SeedyksterToer EXCURSIE IN TOERWAGEN BUITENDIJKS ACTIVITEITEN EN ATTRACTIES GESCHIKT VOOR ALLE LEEFTIJDEN Excursies Wadlopen Abseilen Uitkijktoren Minicamping

Terrassen Warm- en koud buffet Barbecue Paarden en Ponys

Zeedijk 8 - 9073 TN Marrum - 0518-411434 www.seedykstertoer.nl 06

NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN

Familiefeesten Vergaderingen

Nieuw: expositie 1940-’45 in het Waddengebied

Wadden

over de regio Unesco Werelderfgoed De Waddenzee is een ongeëvenaard dynamisch landschap.

Natuurlijk is er het water, maar wanneer dat bij eb wegtrekt verschijnt er een uitgestrekt stelsel van geulen en geultjes. Afgewisseld door droogvallende wadplaten en zandbanken. De Waddenzee van Nederland en Duitsland is sinds 2009 Unesco Werelderfgoed. Sinds 2014 is daar het Deense Waddengebied bijgekomen. Het staat daarmee op gelijke voet met wereldberoemde natuurwonderen als de Grand Canyon in de Verenigde Staten en het Great Barrier Reef in Australië.

Van Den Helder tot Denemarken, van Schiermonnikoog tot Dokkum, nergens ter wereld is zo’n uitgestrekt en gevarieerd gebied te vinden als de waddenkust. Mosselbanken, voedselrijk slib, uitgestrekte kwelders, witte stranden, duinen en hier en daar wuivende zeegrasvelden: deze variatie van landschappen maakt de Waddenzee tot een uniek leefgebied voor planten en dieren.

In 2016 is de Waddenzee door het Nederlandse publiek uitgeroepen tot 'mooiste natuurgebied van Nederland'. Lees hier hoe je het wad optimaal kunt beleven.

Beleef het Werelderfgoed Waddenzee Geniet van de op- en ondergaande zon op de zeedijk (pagina 27) Pak met laag water de boot naar Ameland of Schiermonnikoog en wie weet spot je zeehonden (pagina 13) Zoek oesters bij ’t Skoor boven Ternaard (pagina 23) Spot bijzondere vogels of geniet van het geweldige uitzicht bij het uitkijkpunt Noarderleech of Zwarte Haan (pagina 9) Maak spectaculaire foto’s bij Moddergat of Wierum (pagina 27)

WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND

07

Nationaal Park Lauwersmeer Zee werd meer; meer werd wildernis. Zie hier in een notendop de wordingsgeschiedenis van Nationaal Park Lauwersmeer in het grensgebied van de provincies Groningen en Fryslân. Het Lauwersmeer-gebied heeft veel te bieden.

Uitgestrekte, ruige graslanden die dankzij grazende Konikpaarden en Schotse Hooglanders gevarieerd blijven. Begroeide zand- en kleiplaten en een enorm oppervlakte aan ondiep water.

Het is een heerlijk verblijf voor allerlei soorten vogels, waaronder de zeearend. Trekvogels rusten hier uit terwijl ze op weg zijn naar warmere oorden of naar hun broedgebieden. Wintergasten ontvluchten er koudere streken. Het zijn de dieren die dit nationale park tot een onweerstaanbare wildernis voor elke vogelaar en natuurminnaar maken.

Nationaal Park Lauwersmeer is één van de donkerste plekken op aarde. Het gebied heeft in 2016 de titel 'Dark Sky Park' gekregen. Beleef hier 's nachts de duisternis en geniet van een heldere sterrenhemel. De mooiste plekken vind je op www.eropuitinfriesland.nl.

Weten wat er allemaal te doen is in Nationaal Park Lauwersmeer? Kijk op pagina 20 en 21!

08

NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN

Terpenland We kunnen het ons bijna niet meer voorstellen, maar er was een tijd waarin zeedijken nog niet aangelegd waren en terpen de dorpen beschermden tegen het water. De Terpenroute is onderdeel van Unesco Werelderfgoed en voert langs plekken waar eeuwenlang het water over de vlaktes stroomde. In dorpjes als Ginnum, Reitsum, Lichtaard, Waaxens, Brantgum, Jannum en Kettingwier kom je bijzondere kerken, molens en staten tegen en beklim je natuurlijk de hoogste terp van Nederland, die van Hegebeintum.

Het Bezoekerscentrum Terp Hegebeintum is ook meteen een goede start voor een fietsroute langs de terpen. ❶ Pypkedyk 4, Hegebeintum - winterseizoen beperkt geopend ❶ Harstastate Hegebeintum ❷ Bakstenen poort Sjuxmastate in Waaxens.

Noord-Friesland Buitendijks Tussen de Zwarte Haan en de pier van Holwerd ligt één van Europa`s grootste kwelders; Noord-Friesland Buitendijks. Het ruim 4180 hectare grote gebied met zomerpolders, dobben, zilte graslanden, slikvelden en kwelderwerken is een eldorado voor flora en fauna. Meer dan een miljoen vogels rusten en broeden hier jaarlijks en vinden er hun voedsel.

Overal op de zeedijk is het volop genieten van het wisselende weidse uitzicht, een veelkleurig palet in alle jaargetijden. In het stormseizoen stroomt de kwelder regelmatig onder. Aan de dijk bevindt zich het

onbemande Kweldercentrum Noarderleech. Dat informeert bezoekers over natuur en historie van het buitendijkse en binnendijkse Noord-Friese kustgebied. Dit is een ideaal startpunt om het bijzondere gebied te ontdekken.

Noarderleech 5a, Hallum - hele jaar geopend.

Foto: Dico de Klein

WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND

09

10

NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN

Wadden cultuur

De historische stormramp Museum ‘t Fiskershúske, Moddergat In de nacht van 5 op 6 maart 1883 overviel één van de zwaarste voorjaarsstormen ooit de vissersvloot van Paesens-Moddergat.

In de ijskoude golven van de zee, ten noorden van de Waddeneilanden, kwamen 83 vissers om. Alleen de 31-jarige Gerben Basteleur overleefde de ramp.

Zijn oom Kornelis Visser overleefde het in eerste instantie ook, maar Gerben moest toezien hoe hij door uitputting tenslotte toch verdronk. Gerben wist de kant te bereiken. Door de eilanders van Schiermonnikoog werd hij meer dood dan levend aangetroffen. Slechts enkele dagen later moest Gerben weer de zee op. En uitgerekend híj haalde tijdens het vissen het lijk van zijn broer Jan op. De vissers van Paesens-Moddergat waren niet de enige die in die nacht omkwamen. Ook aan de Groningse en Noord-Hollandse kusten vergingen er verschillende vissersschepen. Maar nergens was de klap zo groot als in Paesens-Moddergat. Tegenover Museum ‘t Fiskershúske op de zeedijk, staat het monument ter nagedachtenis aan de 83 vissers die omkwamen bij de stormramp. ❶ Fiskerspaad 4-8a, Moddergat winterseizoen gesloten. Prijsklasse: €

Op meerdere plekken in dit gebied worden de verhalen van toen nog altijd verbeeld. Andere historische musea: ❷ Vlasmuseum It Braakhok, Ee ❸ Klooster Claercamp museum, Rinsumageast ❹ Koren-, Pel- en Houtzaagmolen De Zwaluw, Burdaard

WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND

11

Foto: Friesland Holland Promotions

Een huis als kunstwerk Ruurd Wiersma Hûs, Burdaard Ruurd Wiersma maakte in vijf jaar tijd van zijn woonkamer één groot, kleurig panorama met een schildering van de vier jaargetijden. Het werd het levenswerk voor de man die tot zijn zestigste gewoon als melkvaarder door het leven ging. Toen hij het schilderen eenmaal had ontdekt, hield hij niet meer op. Tot aan zijn dood in 1980 was hij bezig met schilderingen die later als naïeve kunst werden bestempeld. Ieder kunstwerk van Wiersma herbergt een verhaal: een negental Bijbelse taferelen, zijn beroep als melkvaarder, de inhuldiging van toenmalig Koningin Beatrix, een trouwerij in Burdaard, zijn bekendste schilderij 'de Elfstedentocht'. Ook schilderingen van een lieve vrouw en kinderen behoren tot de collectie, een gezin was zijn levenswens.

Veel stukken zijn te bezichtigen in de woning naast het oorspronkelijke huis.

Deskundige en enthousiaste vrijwilligers geven uitleg over het werk van Wiersma. ❺ Mounewei 6, Burdaard - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: € Geïnteresseerd in kunst? Breng dan eens een bezoekje aan: ❻ Oerka Irene Verbeek Museum, Raard ❼ Change Design, Metslawier ❽ Galerie Jan Kooistra, Dokkum ❾ Galerie de Dream, Dokkumer Nieuwe Zijlen Galerie Jitsche Hemkes, Kollum Bijbels Prentenkabinet, Dokkum

Bijzonderheden in de streek Vergeet even de bekende winkelketens. Trek er eens op uit met de auto of fiets en ga op ontdekking langs de Noord-Friese Winkeltjesroute of Wykeinroute. Lokale ondernemers, langs de route, stellen gezamenlijk een aantal zaterdagen hun deuren open voor het publiek. Zo is er: de kaarsenmakerij in Burdaard, pools aardewerk in Reitsum, een eetcafé in Wierum, een draaiende molen in Paesens, outdoor mozaïek in Ferwert en er zijn brocanteworkshops in Ferwert. Het zijn deze locaties die Fryslân extra leuk maken! Ga voor openingstijden en een routebeschrijving naar www.eropuitinfriesland.nl

12

NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN

Uitje naar de eilanden Laat het vaste land een dagje voor wat het is en pak vanuit Holwerd de veerboot naar Ameland of vanuit Lauwersoog naar Schiermonnikoog.

Aan wal stappen op één van de Waddeneilanden is wegdromen van alles en ruimte voor ontspanning.

Overdag onder de stralende zon en ’s avonds bij het wakende licht van de vuurtoren. Geniet van de stilte, trek er op uit of zoek de vrije natuur en fantaseer weg bij het ruisen van de zee. De overtocht kan meerdere keren per dag met Wagenborg Passagiersdiensten.

Schiermonnikoog In Lauwersoog laat je niet alleen je auto achter, maar lijkt ook alles waar je je druk om maakte van je af te vallen. Aan boord naar Schiermonnikoog word je overspoeld met een zee van rust en een natuurlijke schoonheid die zijn weerga niet kent. Natuurlijk, er is een dorp, waar de meest broodnodige zaken en -zoals dat een eiland siertsnuisterijen te vinden zijn. Maar waar het vooral om gaat is dat je op je fiets stapt! Dertig kilometer kun je fietsen op het achttien kilometer lange eiland. Een wereld aan flora en fauna is te ontdekken op Schier.

Buiten de dorpskern stap je meteen in Nationaal Park Schiermonnikoog.

Voel de ruimte op het kleinste bewoonde eiland van Nederland.

Ook leuk: een robbentocht op één van de eilanden.

TIP

Ameland Het uitzicht vanaf het 27 kilometer lange strand van Ameland maakt indruk. Tijdens lange wandelingen geniet je van de verre uitzichten.

Met honderd kilometer aan fietspaden door bos en duin is het ook geen straf om de benen in de rondte te laten gaan. Wanneer het eiland zich in haar volle glorie uitstrekt maakt het alle inspanningen meer dan goed. Daarna kun je voldaan ontspannen op één van de vele terrassen die Ameland rijk is.

Vanaf vakantiepark Esonstad vaart op regelmatige basis een boot die een directe vaarverbinding naar Schiermonnikoog verzorgt.

Kaarten zijn bij de receptie verkrijgbaar.

Skanserwei 28, Anjum - hele jaar beperkt geopend. Prijsklasse: €€

Koffie / thee / toileT .....................................................

Cafe Restaurant Land- en Zeezicht Grândyk 2, Holwerd (pier) - hele jaar geopend Yke-Muoi Kofje & Thee Drinkerij De Oere 48, Moddergat - winterseizoen gesloten MEER-ijs Haven 6a, Lauwersoog - winterseizoen gesloten

WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND

13

Welkom bij Bed & Breakfast “Bloemenhoeve” Hartelijk welkom in onze B&B Bloemenhoeve. Deze is gevestigd in een verbouwde woonboerderij, idyllisch gelegen aan de drukbevaren Dokkumer Ee. Erg leuk om dit vanaf het terras te bekijken.

Burdaard is een leuk dorp met verschillende faciliteiten en prima uitvalsbasis richting de steden Dokkum en Leeuwarden, de Waddeneilanden, en is gelegen op en nabij fietsroutes.

Een dagje varen met een motorsloep en op verzoek met een goedgevulde picknickmand behoort tot de mogelijkheden. Voor kinderen zijn Vriendelijke groeten, Bert en Margareth Gommers.

er speeltoestellen aanwezig. Kijk op onze website voor meer informatie en arrangementen. De kamers zijn voorzien van radio, t.v., een minibar en gratis Wi-Fi. Er is gelegenheid om onbeperkt gratis koffie en/of thee te zetten.

Gastvrijheid staat bij ons hoog in het vaandel, en wij, Bert en Margareth, ontvangen u dan ook graag in een gemoedelijke, huiselijke sfeer.

Wij gaan er alles aan doen om het u naar de zin te maken en vertellen u wat er allemaal in Noordoost Friesland is te beleven Ds.R.H.Kuipersstraat 18, 9111 HA Burdaard

0519 294 163 / 06 20517716

info@bloemenhoeve.nl | www.bloemenhoeve.nl

Bed & Breakfast Stateheide Rust en Stilte op het Friese platteland

Waddenwol Visserstruien

14

NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN

Stateheide 1 9257 MH Noardburgum 0031 (0) 511475807 www.stateheide.eu stateheide@stateheide.eu

Wadden wandelen

Wadwandelen Nee, geen wadlópen zoals we elders in dit magazine beschrijven, maar wadwándelen. Het stukje wad dat je wandelt in dit gebied, is onderdeel van het Friese kustpad dat loopt van Stavoren tot Lauwersoog, wat weer deel uitmaakt van het Nederlandse kustpad dat begint in Zeeland en tot aan de grens met Duitsland loopt. En dát is weer onderdeel van de Europese 'North Sea Trail', oftewel een kustpad dat ook langs Duitsland, Denemarken, Noorwegen en Engeland loopt. Hoe groots is het gevoel om daar een deel van te kunnen lopen? Dat moet je als wandelaar meegemaakt hebben!

De route: het Friese kustpad | lengte naar eigen inzicht Via de website www.eropuitinfriesland.nl kun je de totale route downloaden.

Start vanuit Lauwersoog en volg de wit/rode bordjes met LAW (Lange Afstands Wandelen). Het is handig om eten en drinken voor onderweg mee te nemen.

Sommige trajecten langs de zeedijk zijn niet toegankelijk voor (aangelijnde) honden.

Bezienswaardigheden Vergezichten vanaf de oude zeedijken, buitendijks kweldergebied Noarderleech bij Hallum, de dijktempel van Marrum, terpdorpen Ferwert en Hegebeintum en hier en daar loslopende schapen.

Op de kaar t (pagina 4 en 5) is de route ingetekend

Koffie / thee / toilet .....................................

Café-Restaurant De Zwarte Haan Nieuwebildtdijk 428, St.-Jacobiparochie hele jaar geopend SeedyksterToer Zeedijk 8, Marrum hele jaar geopend Pannekoektrein Marrum Stationsweg 24, Marrum hele jaar beperkt geopend Foarinoar, tweedehands kleding, brocante & curiosa en theetuin Hogedijk 8, Blije hele jaar beperkt geopend Hotel Cafe en Restaurant De Gouden Klok Foarstrjitte 6, Holwerd hele jaar geopend

WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND

15

Sanjesferrer is met 35 verschillende aaracres en 40 diersoorten het enige combi speel- en dierenpark in Noord-Nederland.

Kinderen kunnen zich uren vermaken in het verkeerspark, in de botenbaan en in de apenkooi. Voor de afwisseling gaat de hele familie dieren kijken en beleven in Sanjeszoo;levende dieren in het park en opgezeae dieren in het Natuurmuseum.Ook voor ouders is er voldoende te doen. Zo is er grars WiFi en kunnen volwassenen meedoen met de kinderen met bijv. air-hockey, midgetgolf of tafelvoetbal.

Een hapje bij de snackbar maakt de dag helemaal compleet!

Openingssjden mei t/m augustus, dagelijks van 10:00 – 18:00 uur Entree € 9,- p.p.

Voor openingsrjden en entreeprijzen in de periode september t/m april zie www.sanjesferrer.nl

Speel- en dierenpark Sanjesferrer de Sânjes 4, 9269 HA FEANWALDEN t. +31 (0)511 47 37 71 @ info@sanjesferrer.nl I www.sanjesferrer.nl

16

NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN

Rondje om de kerk: Sibrandahûs Op een terp onder hoge bomen ligt dit kleine kerkje.

Het is gesticht als uithof van het inmiddels verdwenen klooster Klaarkamp. In de noordwand bevindt zich een nu gesloten Romanogotisch venster en een rond raam in een tot de grond doorlopende nis. Rondom de kerk ligt een kerkhof met daaromheen een gracht. Buiten de terp staan slechts enkele huizen en boerderijen, midden in het kleilandschap even buiten Dokkum. De kerk is nu bekend vanwege de vele, goed bezochte concerten van Friese troubadours, folkgroepen, klassieke ensembles en seniorenorkesten.

Leuk weetje: eens per jaar wordt er een kerkdienst in de Groninger taal gehouden, voor Groningers uit de provincie Fryslân.

Haal zelf de sleutel In de zomerperiode worden iedere zaterdagmiddag meer dan 250 kerken in Fryslân opengesteld. Vrijwilligers staan klaar om als gastheer of gastvrouw iets over de geschiedenis van de kerk te vertellen en er is veelal koffie of thee. Soms zijn er exposities, concerten of speciale fietsroutes vanuit de kerk. De kerken of kerkjes nodigen uit tot rust en bezinning. Wil je de kerk van Sibrandahûs op een ander moment van binnen bekijken? De sleutel is af te halen bij mevrouw De Vries, Burdaarderstrjitwei 2 in Sibrandahûs.

Telefoon 0519-294750.

Kloosterpad van 1453 In een oorkonde van 24 juli 1453 wordt een veilige handelsroute vastgelegd tussen Dokkum en Drachten. Vanaf klooster Klaarkamp in het noorden, langs het klooster van Burgum in het midden en het klooster van Smalle Ee bij Drachten in het zuiden. Dit Kloosterpad ligt er nog steeds. Er zijn stukken pad die de Middeleeuwse sfeer nog ademen. De reiziger kan zich daar pelgrim wanen. Het pad voert langs Middeleeuwse kerken die tot de mooiste van Friesland worden gerekend.

Historische route De geschiedenis van het noorden van ons land is erg rijk. Vijftig historische wandelpaden met een totale lengte van 400 kilometer in dit gebied, geeft dat nog maar eens aan. Routes zijn aangegeven met blauw-paarse borden. Je vindt alle routes op www.eropuitinfriesland.nl. We lichten er hier één uit.

Kijk op pagina 4 en 5 voor de overzichtskaart met de routes

De route: Hiaure – Ternaard 9,8 kilometer Je start op de kruising in Hiaure en wandelt noordwaarts richting de Lytse Leasterdyk. Nadat je aan je rechterhand een melkveeboerderij bent gepasseerd, ga je linksaf de oude klinkerweg op. In de verte zie je de vlaggetjes van de stoepa en iets noordelijker: de oude watermolen. Over het kleine bruggetje ga je rechtsaf en wandel je langs de Hantumervaart richting de Boeddhistische tempel. Aan het eind van dit pad ligt Hantum. Op dit terpdorp staat de Nicolaaskerk.

Voor die kerk ga je rechtsaf en kom je uit op de Dorpsstrjitte die over gaat in de Ternaarderwei. Links van je zie je een prachtig monument: de boerderij Kinnema Sathe met een onderkelderd dwarshuis dat uit 1774 dateert. Na deze boerderij sla je linksaf en wandel je de Fetsewei op.

Via Fiskbuorren loop je naar Ternaard.

WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND

17

Wadden fietsen

Route 1: Een stukje Elfstedentocht

25 km

Duizenden fietsers trappen ieder jaar op Pinkstermaandag langs de Elfstedenroute.

Wat die fietsers overslaan, omdat ze met zovelen zijn, is een smal, mooi weggetje langs de Dokkumer Ee. Wil jij deze route wel nemen? Start dan bij de brug bij Sibrandahûs, op de weg: Trekwei. Je slaat linksaf de Iewal op, het water ligt daarna aan de linkerkant. Op de T-splitsing weer links, de Iedyk op. Zodra je wat verder van het water fietst, moet je linksaf, een smal fietspad het bos in. Blijf dat fietspad volgen, het leidt je in Burdaard om de haven heen, langs de molen en door het dorp. Blijf rechts van het water fietsen. Niet ver buiten Burdaard houdt het fietspad op en volg je weer even de Iedyk, iets verder van het water af. De afslag naar Bartlehiem is niet te missen. Daar vind je het beroemde houten bruggetje. Door de televisiebeelden van de enorme menigte toeschouwers op deze plek tijdens de Elfstedentochten is dit bruggetje wereldberoemd geworden. Het ligt op de plaats waar de toeschouwers de schaatsers twee keer zien passeren. Eerst naar Dokkum toe, en dan vanuit Dokkum terug naar Leeuwarden. Na Bartlehiem fiets je weer verder langs het water naar Wyns. Daar kun je rechts van het water fietsen om in Leeuwarden uit te komen. Ook kun je met het pontje over, blijf vervolgens rechtsaf gaan, om daarna op het Wynser Binnenpaad terecht te komen. Dwars door weilanden en over boerenerf kom je in Lekkum terecht, het einde van deze route. Zeker bij pas gemaaid gras een ware beleving!

Nog een beroemde brug In plaats van rechts aan te houden in Wyns, kun je ook de doorgaande weg richting Gytsjerk volgen. Op de T-splitsing kun je rechtsaf de route over de Canterlandseweg naar Lekkum volgen, het einde van dit stukje Elfstedentocht. Je kunt op de T-splitsing ook links afslaan. Je fietst dan over de ‘Tegeltjesbrug’. Een brug die betegeld is met foto's van deelnemers aan de Elfstedentocht. Van grotere afstand gezien vormen de duizenden tegelportretten een groot beeld van schaatsers die achter elkaar rijden.

Het is de laatste brug voor de schaatsfinish van de Elfstedentocht.

Koffie / thee / toilet

....................................................

Hotel en Restaurant It Posthûs Dominee R.H. Kuipersstraat 1, Burdaard - winterseizoen beperkt geopend

Koffie en theeschenkerij Bartlehiem - Zuidermiedweg, Wânswert - winterseizoen gesloten

Eetcafé De Winze - Wyns 30, Wyns - winterseizoen beperkt geopend

18

NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN

De Dokkumer Ee De Dokkumer Ee vormt een lange verbinding tussen Leeuwarden en het Lauwersmeer. De Ee was vroeger een belangrijke scheepvaartverbinding voor transport van grondstoffen en materialen in het noorden van Fryslân, maar heeft nu vooral een pleziervaartfunctie als verbinding tussen Leeuwarden en de Waddenzee.

Via die verbinding zijn er aansluitingen met het Dokkumer Grutdjip, Dokkumer Nieuwe Zijlen en het Lauwersmeer.

De vaarroute van Leeuwarden naar Dokkum wordt ook wel de Noordelijke Elfsteden Vaarroute genoemd.

Beleef via deze route een stuk van de Elfstedentocht over het water.

Route 2: Waddentour

Koffie / thee / toilet

61,5 km

..................................................

Het gebied boven Dokkum is cultuurhistorisch en landschappelijke gezien één van de meest authentieke gebieden van Nederland. De omgeving, dat door dijken tegen het hoge zeewater beschermd wordt, kent weidse uitzichten en prachtige wolkenpartijen. Het pittoreske landschap wordt daarom ook voor een groot deel gesierd door Friese terpdorpjes.

De dorpen Ee, Holwerd, Metslawier en Paesens-Moddergat hebben een beschermd dorpsgezicht. Omdat ze nog zo goed bewaard en mooi zijn hebben ze zelfs de status van rijksmonument. Mooie plaatsjes om even van de fiets te stappen, waar het lijkt alsof de tijd er heeft stilgestaan.

De waddentour brengt de rijke historie van het gebied in beeld en verbindt de dorpen met elkaar. Een handige app of een route op papier begeleidt je met de fiets (of met de auto of wandelend) tijdens deze route.

Kijk op www.eropuitinfriesland.nl voor meer informatie.

Esonstad Tijdens de route fiets je langs Esonstad bij Anjum (Oostmahorn), een nieuw gebouwd stadje in historische stijl. Het ontleent zijn naam aan Ezonstad, een nederzetting die op dezelfde plaats zou hebben gelegen en Fryslân tegen de Noormannen moest beschermen. Het bestaan van de nederzetting is nooit aangetoond, een mooi verhaal is het wel.

TIP Een deel van de route leidt langs bijzondere winkeltjes met streekeigen producten. Ze zijn regelmatig gezamenlijk open en op de fiets goed te doen. Kijk bij het hoofdstuk Cultuur voor meer informatie.

Kijk op pagina 4 en 5 voor de overzichtskaart met de routes

Handig: oplaadpunten voor elektrische fietsen vind je op heel veel plekken in deze regio. De ondernemers zijn gastvrij en behulpzaam.

Herberg de Waard van Ternaard De Groedse 3, Ternaard - hele jaar geopend Eetcafé de Kalkman (met fietsservicepunt) Dykstrjitte 2, Wierum - hele jaar geopend Esonstad - Brasserie De Waegh Oostmahorn 29B, Anjum - hele jaar beperkt geopend ’t Mootje Oostmahorn 29A, Anjum - winterseizoen gesloten Lauwersmeer Paviljoen Oostmahorn 29, Anjum - winterseizoen gesloten Restaurant ‘Het Raadsel van de Wadden’ Oostmahorn 31, Anjum - hele jaar geopend 't Pakhús koffie-thee Tsjerkestrjitte 11, Anjum - hele jaar beperkt geopend Herberg de Pater Sylsterwei 26, Dokkumer Nieuwe Zijlen - hele jaar geopend Kunstcafe De Dream Sylsterwei 21, Dokkumer Nieuwe Zijlen - zomerseizoen beperkt geopend Jachthaven Lunegat Kwelderweg 1, Dokkumer Nieuwe Zijlen - winterseizoen gesloten

WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND

19

Wadden water

Foto: imagez.nl Peter Sauermann

Laat je varen!

Zelf aan het roer

Lekker achterover leunen, drankje en hapje binnen handbereik en zie het prachtige Friese landschap aan je voorbij trekken. Alle tijd om foto's te schieten en mooie herinneringen te bewaren. Het kan op veel plekken in deze omgeving met georganiseerde rondvaarttochten:

Een fluisterboot maakt weinig lawaai, vandaar de naam. De bediening van de motor is relatief eenvoudig. Dat geeft de kans om onderweg goed om je heen te kijken. In een motorboot is de bediening nog steeds niet moeilijk en heb je wat meer ruimte. Met een elektrische sloep maak je natuurlijk helemaal de blits, het ziet er niet alleen super uit, deze boten zijn van alle gemakken voorzien.

Ontdek het Lauwersland vanaf het water met de ms Silverwind. Lauwersmeer, waddenzee of de binnenwateren? Alles is mogelijk ❶ Booze Wijf: Strandweg 1, Lauwersoog - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: €€ Luister naar verhalen over de vroegere zeevisserij en proef de sfeer van het werken op een zeilend vissersschip De Wierumer Aek WL 19. Te reserveren bij Museum 't Fiskerhúske ❶ Fiskerspaad 4-8a, Moddergat - reserveren verplicht.

Prijsklasse: €€ Op rondvaartboot de Vlinderbalg hoor je alles over hoe de Lauwerszee het Lauwersmeer werd, en leer je over hoe flora en fauna ook met de tijd meegingen.

Vertrek vanuit Oostmahorn en Lauwersoog. ❷ Oostmahorn 29 (bij Esonstad), Anjum ❷ De Rug 5, Lauwersoog - zomerseizoen beperkt geopend. Prijsklasse: €€ Trek in kabeljauw?

Met de MS Tender ga je de Noordzee op om verse vis te vangen. Misschien spot je onderweg nog wel een zeehond of een witsnuitdolfijn! ❸ Haven 50, Lauwersoog - reserveren verplicht. Prijsklasse: €€€ Zin in actie?

Met 90km/u over de golven deinzen? Uitwaaien, uitblazen en uitrazen kan op de Tornado, de powerboat van de Wadden. ❹ Grândyk 2, Holwerd (pier) - reserveren verplicht. Prijsklasse: €€€

20

NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN

Weten waar je één van deze boten in Dokkum, Anjum, Burdaard en Oostrum kunt huren? Kijk op www.eropuitinfriesland.nl of ga langs bij een informatiepunt.

Op eigen kracht Het water in het Lauwersmeergebied is op veel verschillende manieren toegankelijk.

Kies hieronder uit de opties om het op eigen kracht te doen.

Zeilen Of je er voor kiest het zelf te doen en alleen een boot huurt, les wil nemen om het goed te leren of onder deskundige begeleiding het water op wilt, het Lauwersmeer is dé plek om de zeilen te hijsen. Dit kan bij Waddeninzicht en bij De Lauwer. ❺ Oostmahorn 29A, Anjum ❻ Noordergat 8, Lauwersoog - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: €€

Nieuwe Robbengat

Oostmahorn

Waterfietsen en kanovaren Het kost wat kracht, maar het levert wel heel veel plezierige uurtjes op het water op. ❺ Oostmahorn 29A, Anjum - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: € Surfen | Kitesurfen Windsurfen of traditioneel surfen, het ziet er gaaf uit en met een paar lessen kom je al een heel eind.

Windsurfen bij Zeilschool De Lauwer en kitesurfen kun je leren bij Antix sports. (locatie Lauwersoog op aanvraag) ❻ Noordergat 8, Lauwersoog ❼ Bantswei 9, Anjum - winterseizoen gesloten.

Prijsklasse: €€€

Lauwersoog

N361

N361

Oude Robbengat

Anjum

Zeehondencrèche

Vlinderbalg

Nationaal Park Lauwersmeer Ee

Vierhuizen

Zoutkamp

N388

Engwierum

Kanovaren ..............................................................................

Kanovaren kan op maar liefst 21 routes door de hele regio. We lichten er één voor je uit. Kijk op de website voor de andere routes.

Route: centrum Kollum 4,5 kilometer. Tijdsduur: 1,5 uur. Startpunt: Rechthuisplein 2, Kollum Deze korte route bij Kollum voert langs prachtige plekken in het dorp.

Je start op de Sylster Ryd en vertrekt in noordelijke richting. Vaar onder de brug van de Voorstraat door en kom langs de Wallen, waar vroeger de schepen hun goederen losten. Je gaat door het park links of rechts om het eiland en vaart onder de brug door. Voorbij de jachthaven, op de splitsing rechtsaf het Kollumerkanaal op. Ga na ongeveer 2 kilometer aan het einde op de splitsing rechtsaf en direct nog een keer rechtsaf. Hier vaar je Kollum over de Sylster Ryd weer binnen. Langs deze route door het dorp kom je via de Molenkampsbrug weer bij het startpunt. Kijk goed om je heen; Kollum is prachtig!

WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND

21

Wadden kinderen

Wat een water, wat een natuur, wat een ruimte.

En wad veel te doen hier ook!

Hiernaast vind je een rijtje met activiteiten voor deze vakantie. We beginnen heel fanatiek buiten, maar mocht het slecht weer worden, dan is er binnen gelukkig ook genoeg leuks te beleven.

22

NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN

Help de boswachter Om te zorgen dat de natuur in de regio mooi blijft, is jouw assistentie nodig! Je kunt mee met de boswachter, steppen op de dijk, op rietsafari of uilenballen uitpluizen. Vooral in de schoolvakanties komen de boswachters goede hulp tekort.

Bekijk www.eropuitinfriesland.nl voor het aanbod.

• Staatsbosbeheer in Nationaal Park Lauwersmeer ❾ Activiteitencentrum De Bosschuur, De Rug 1, Lauwersoog winterseizoen beperkt geopend. Prijsklasse: € • It Fryske Gea Kweldercentrum, Noarderleech 5a, Hallum hele jaar geopend. Prijsklasse: €

Met beide benen in de natuur Back to basic: zoek een mooie plek langs het wad en ga vliegeren op de dijk, schelpen zoeken langs de vloedlijn, oesters vangen aan de kust, bij 't Skoor boven Ternaard of sterren kijken in de nacht.

Of rol eens van boven naar beneden vanaf de zeedijk. Wat een pret!

Zo leer je nog eens wad Wist je dat er in het Lauwersmeer zoetwatergarnalen, stekelbaarsjes en jonge palingen rondzwemmen?

En aan de andere kant van de dijk, in de Waddenzee, platvisjes, krabbetjes en nog heel veel andere waterbeestjes? Ga samen met een (v)aardige gids naar ze op zoek, met een wadloopexcursie, sleepnettocht of schepnetexcursies bij de Natuurschool in Lauwersoog.

Voor meer informatie kijk op www.eropuitinfriesland.nl ❽ Strandweg 1, Lauwersoog reserveren verplicht, alleen in zomervakantie. Prijsklasse: €

De bucketlist, hoeveel streep jij er af deze vakantie?

Een huifkartocht met een Belgisch paard en een picknick onderweg. Als je het paard de kaas maar niet van je brood laat eten! ❶ Oan ‘e Dyk, Achterwei 1, Paesens - hele jaar geopend.

Prijsklasse: €€ Als het vloed is jagen, duiken en zwemmen ze. Bij eb rusten ze op een zandbank en knuffelen ze met hun jongen. Ontdek alles over zeehonden in de zeehondencrèche in Pieterburen. ❷ Hoofdstraat 94-A, Pieterburen - hele jaar geopend.

Prijsklasse: € De 25 meter hoge toer (Fries voor toren) op, of in een tochtje met de overdekte panoramawagen mee het gebied in bij De SeedyksterToer in Marrum. ❷ Zeedijk 8, Marrum - hele jaar geopend. Prijsklasse: € Beestjes aaien, beestjes voeren of lekker spelen in de kinderboerderij in Dokkum. ❸ Anna Zijlstrahoeve, Parklaan 10, Dokkum - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: € Beklim eens één van de twee uitkijktorens bij het Lauwersmeer.

Hoe ver kun jij kijken? ❹ o.a. bij De Rug & Ezumazijl - hele jaar geopend. Prijsklasse: gratis Bewonder het zeeaquarium, de slikbak, de vele vogels, krabben en de schelpenverzameling bij Waddenbelevingscentrum De Noordhoren in Holwerd. ❺ Elbasterweg 1, Holwerd - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: € Midwinter maar nergens natuurijs te vinden? In de koudste maanden van het jaar kun je toch schaatsmeters maken op daarvoor aangelegde ijsbanen bij Lauwersoog en Esonstad. ❾ Haven 6, Lauwersoog Skanserwei 28, Anjum - winterseizoen beperkt geopend. Prijsklasse: € Lekker plonzen in het Eeltsjemar bij Rinsumageast of een wedstrijdje zwemmen in het openluchtzwembad van Hallum ❻ De Sawn Stjerren, Blikkelan 17, Hallum - winterseizoen gesloten.

Prijsklasse: € óf in het binnenzwembad van Dokkum. ❼ Tolhuisbad, Tolhuispark 2, Dokkum - hele jaar geopend. Prijsklasse: € Je gaat nooit meer zeggen dat je geen brood lust als je het brood van het gemalen meel uit de molen van Burdaard hebt geproefd! ❹ Molen De Zwaluw, Mounewei 19, Burdaard - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: €

WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND

23

Eindeloze mogelijkheden bij Landal Esonstad Een fantastische locatie voor je leukste actieve uitje! Van Pitch & Putt tot Footgolf, Landal Esonstad heeft het allemaal!

Pitch & Putt Golf Pitch & Putt golf is hét golfspel voor iedereen!

• 9 & 18 holes Pitch & Putt golf bij Landal Esonstad • Gegarandeerd plezier voor alle spelers vanaf 8 jaar • Compleet uitje va € 12,50 p.p.

Footgolf Ideaal voor kleine & grote voetballiefhebbers. Footballen kan iedereen!

• Het nieuwe golfspel op Pitch & Putt golf Esonstad • Al vanaf 5 jaar • FOOTGolf is de ideale teamof gezinsactiviteit

18 holes Pitch & Putt 9 holes Pitch & Putt

9 holes Footgolf Tot en met 12 jaar

€16,€12,50

Tel: 0519 - 329555

www.pitchenputt-esonstad.nl Landal Esonstad: Skanserwei 28, Anjum

24

NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN

€10,€ 5,-

Wadden er op uit

Wadlopen Wadlopen is misschien wel de meest unieke uitdaging in ons land. Je moet er even voor door het slijk, maar als de ondergrond eenmaal wat zanderiger wordt, gaat het lopen makkelijk en is het uitzicht werkelijk fenomenaal. Blijf vooral ook naar je voeten kijken, zodat je ziet waar je loopt en wat er om je heen dobbert en blubbert. Ondertussen tikt de natuurlijke klok door, het water laat niet op zich wachten. Voor je het weet komt de vloed op en overspoelt het water de sporen die jij zojuist achterliet op het wad. Zin in deze uitdaging? De wadloopgidsen bezorgen je graag een unieke ervaring. ❶ Wadloopcentrum Fryslân: Grândyk 2, Holwerd (pier) winterseizoen gesloten. Prijsklasse: €€

WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND

25

Inspanning • Denk je groter dan midgetgolf en kleiner dan het 'echte' golfen, dan sta je op de Pitch & Putt baan van Esonstad. De baan telt 18 holes, die voor iedereen vanaf 8 jaar toegankelijk en haalbaar zijn. Nog sportiever?

Ook footgolf is mogelijk.

Skanserwei 28, Anjum - hele jaar geopend.

Prijsklasse: €€ • Wie van vissen houdt kan zijn hengel ophalen in het Lauwersmeergebied.

Goede vangsten spelen daarbij geen onbelangrijke rol. Vooral brasem en blankvoorn komen in het Lauwersmeer voor, maar ook snoekbaars, forel en de winde. Bijzonder: de zeeforel is terug in het meer. Vanaf de wal is het Lauwersmeer moeilijk te bevissen, maar met een waadpak aan kom je een heel eind. Voor bootvisserij liggen goede stekken in de Vlinderbalg, het Oude Robbengat, bij Oostmahorn en bij Lauwersoog. Heb je zelf een boot, dan zijn er aan de Strandweg langs de Zoutkamperril twee gratis trailerhellingen aanwezig. Bij Jachthaven Lunegat zijn vissersbootjes te huur.

Liever met beide benen op vaste wal? Hier is ook een vissteiger aangelegd. ❷ Kwelderweg 1, Dokkumer Nieuwe Zijlen - winterseizoen gesloten.

Prijsklasse: op aanvraag • Op Natuurlijk Kollumeroord beleven zowel de kleinsten als de oudsten van de familie een passend avontuur. Je kunt er onder andere kanovaren, tokkelen, smartphonegamen, moutainbiken en er zijn diverse workshops zoals buiten koken, djembé spelen of natuurfotografie. ❸ Slikweg 2, Kollumerpomp - hele jaar beperkt geopend. Prijsklasse: €€€ • Maar liefst 26 ruiterroutes zijn in deze omgeving te vinden, twaalf daarvan lopen langs het wad. Kijk op www.eropuitinfriesland.nl voor de routes en maneges. Liever paardrijles? Dat kan bij Sandy Road Ranch. ❹ Sanewei 1, Ee - hele jaar beperkt geopend. Prijsklasse: €€ • Ga op safari in de Nederlandse wildernis of loop op de bodem van de zee op Engelsmanplaat. Excursies kun je boeken bij Beleef Lauwersoog. ❶ Strandweg 1, Lauwersoog winterseizoen beperkt geopend.

Prijsklasse: €€

26

NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN

Ontspanning • Zonsondergang op het wad is een ervaring die je niet mag missen.

Een prachtig uitzicht heb je bijvoorbeeld bij St.-Jacobiparochie, Holwerd, of Wierum. Tip: blijf na zonsondergang wachten tot het nacht is.

Nergens zijn de nachten zo donker en de sterren zo helder als hier.

• Ambachtelijke katoendrukkerij Kleine-Lijn in Blije is één van de weinige katoendrukkerijen die Nederland rijk is. In het bijzonder sfeervolle atelier worden op ambachtelijke wijze stoffen met de hand bedrukt. Kom het zelf eens proberen op de eerste zaterdag van de maand bij een inloop workshop 'zeefdrukken op stof'. ❺ Stationsweg 29, Blije - hele jaar geopend. Prijsklasse: €€€ • De waddenkust en haar prachtige luchten staan garant voor schitterende foto's. Pak je camera en leef je uit. Via de informatiepunten kom je in contact met verschillende wadfotografen die je laten zien hoe je dit gebied het beste in beeld brengt. Misschien hebben ze zelfs nog een plekje vrij in één van hun workshops?

• Het mag dan vooral in Aziatische landen de normaalste zaak van de wereld zijn om je in een TukTuk voort te bewegen, hier in het noorden van Nederland trek je zeker veel bekijks in de kekke overdekte driewieler.

Een rondje Lauwersmeer? Even over Dokkum en Kollum? Of een stukje Groningen meepikken? Kies voor de meest originele manier om de omgeving te verkennen en huur een TukTuk of Duck Duck (lelijke eend). ❻ Kustweg 18, Lauwersoog - hele jaar geopend. Prijsklasse: €€€ • Een echte bioscoopervaring op een plaats waar je het niet zou verwachten.

Het zijn de betere films, net uitgedraaid in de grote bioscopen en voor een vriendelijke prijs op het doek van het MFC Burdaard te zien. Bios Burdaard draait elke maand een film. In de schoolvakanties staan familiefilms geprogrammeerd. ❼ Schoolstraat 12, Burdaard - hele jaar beperkt geopend. Prijsklasse: € • De wereld van het Boeddhisme vind je in het klein bij de Boeddhistische Stoepa in Hantum. Vele lama’s vanuit de wereld bezochten deze rustige plek en ook jij kunt er een kijkje nemen. Loop bij aankomst een rondje om de Stoepa en breng alle gebedswielen in beweging. Deze handeling zendt namelijk ‘friendly wishes to all your friends’ de wereld in. ❽ Stoepawei 4, Hantum - hele jaar beperkt geopend. Prijsklasse: vrijwillige bijdrage. Op steenworp afstand ligt Minicamping en Sneupzolder De Terp voor koffie, thee en toilet. Krûdikker 2, Hiaure - winterseizoen gesloten.

WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND

27

28

NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN

Wadden culinair Waddengoud De nummer 1 van de Wadden Waddengoud. Hét keurmerk voor alles wat groeit en bloeit in het Waddengebied en waarvan je zeker bent dat het op natuurlijke wijze verwerkt is. Hetzelfde keurmerk wordt afgegeven voor de restaurants waar je van al die eetbare rijkdommen kunt genieten. Leuk om te weten: veel evenementen en activiteiten die typerend zijn voor het Waddengebied krijgen ook het keurmerk Waddengoud. Op deze pagina's een bloemlezing van al het lekkers en een paar fijne tips.

Oan ‘e Dyk Om inspanning in de streek met de nodige ontspanning uit de streek te verenigen kun je bij Oan 'e Dyk een wadlooptocht combineren met een buffet van producten uit de streek. Geniet welverdiend van Amelander mosterdsoep, ragout van biologische lammeren van de zeedijk, salade met zeegroenten en eigengemaakte honing en jam uit het Waddengebied. ❶ Oan ‘e Dyk, Achterwei 1, Paesens - hele jaar geopend. Prijsklasse: €€

Lekker borrelen Een lekker drankje, een stukje worst en kaas; deze Friese lekkernijen zijn zeker het proeven waard:

Om in huis te halen: Waddendelicatessen De cranberry, de duindoorn, de aronia; met elkaar een kleurrijk pallet aan bessen die groeien en bloeien in het Waddengebied. De bessen worden onder andere verwerkt tot thee, sap, siroop, azijn, wijn, honing, jam, mosterd en zelfs snoep. Maar ook shampoo, badzout, bodyscrub, huidolie en handzeep worden samengesteld met een snufje van deze Waddendelicatessen.

TIP Van cranberrysiroop kun je heerlijk fruitige ijsblokjes maken.

Het ziet er feestelijk uit in een glas water en voor de kinderen maken ze de appelsap extra smakelijk. De siroop is in bijna alle plaatselijke supermarkten te verkrijgen.

• Sonnema Berenburg: het bezoekerscentrum en de fabriek zitten in Bolsward, maar het drankje komt oorspronkelijk uit Dokkum.

Verkrijgbaar bij vele slijterijen • Bonifatiusbier: deels gebrouwen met water uit de Bonifatiusbron.

Bonifatius bitter: een heerlijk pittige kruidenbitter uit Dokkum.

Verkrijgbaar bij de speciaalzaak of slijterij in de regio • Weidenaar Friese droge worst uit Dokkum.

Verkrijgbaar in vele supermarkten • De schapenkaas van boerderij en winkel Grootkabel. ❾ Foijingaweg 57, Kollumerpomp - hele jaar beperkt geopend • Maar liefst 90 verschillende soorten Whisky verzamelde Logement Doosje door de jaren heen. De bijbehorende kennis delen deze liefhebbers graag met je tijdens een proeverij.

Ooster Nieuwkruisland 1, Warfstermolen - hele jaar geopend.

Prijsklasse: €€ WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND

29

Restaurant herberg

De Pater De Pater

30

NOORDOOST FRIESLAND · DOKKUM

Dokkum

Foto: Marit Anker | Admiraliteitsdagen

Alles wat je zoekt in een stad, vind je in Dokkum. Een stadse uitstraling met de overzichtelijkheid van een dorp. Historische hoogtepunten en eigentijdse voorzieningen. Veel te doen voor kinderen (kijk bij katern kinderen), maar ook genoeg plekken die volwassenen boeien.

Of je midden in de Wouden met je caravan bivakkeert, of een weekend doorbrengt in een Bed & Breakfast op de Wadden, Dokkum mĂłet je zien.

DOKKUM ¡ NOORDOOST FRIESLAND

31

Dokkum aan zee We kunnen het ons bijna niet meer voorstellen, maar een paar eeuwen geleden was er in Dokkum een levendig handelsverkeer dankzij de open verbinding met de Lauwerszee. Het is nog goed aan de kades ten oosten van de Zijl te zien. Die zijn hoog en berekend op wisselende waterstanden door eb en vloed. Aan de westkant van de Zijl zijn de kades veel lager. Daar lagen de beurtschippers die met hun schepen mensen en goederen vervoerden naar de omliggende steden en dorpen. In het Grootdiep lagen regelmatig internationale schepen uit de Scandinavische landen, Noord-Duitsland en zelfs Rusland afgemeerd. In 1598 werd de Admiraliteit in Dokkum gevestigd.

De Admiraliteit zorgde voor de beveiliging van de scheepsvaart en de kustbescherming van de provincies Friesland en Groningen in oorlogstijd.

Wat er nu nog van over is

Het Admiraliteitshuis en de scheepshelling daar tegenover zijn overblijfselen van het maritieme verleden van Admiraliteitsstad Dokkum. Een zeehavenfunctie heeft Dokkum al lang niet meer, maar nog altijd is er een prima vaarverbinding tussen Dokkum en het Lauwersmeer en kunnen boten in Dokkum aangelegd worden rond de prachtige bolwerken.

Door het dichtslibben van de vaarroutes werd Dokkum steeds moeilijker bereikbaar voor de grotere

P

Dokkum Harddraverspark

schepen. De Admiraliteit

P

P

werd daarom nog geen P

vijftig jaar later naar de zeehaven van Harlingen

Schreiershoek Recreatie

Die Innenstadt

P

verplaatst. Toen een ruime

Het

iep

otd

Gro

eeuw later de Dokkumer Nieuwe Zijlen werden gebouwd betekende dat het einde van Dokkum als internationale handelsstad.

32

NOORDOOST FRIESLAND ¡ DOKKUM

P

P

P

P Die Bonifatiuskapelle

Foto: Marit Anker

Bonifatius Bonifatius is de man die Dokkum beroemd maakte. Hij werd op 5 juni 754 in Dokkum vermoord en meteen heilig verklaard. Hoe triest het leven voor de missionaris ook afliep, de stad hield er een schat aan verhalen en een prachtige bron met kapel als bedevaartsoord aan over. Leer Bonifatius kennen en ontdek meer over het leven van de missionaris aan de hand van een expositie in Museum Dokkum en een prachtige wandelroute door Dokkum langs tien verschillende kunstobjecten. De route leidt je langs de bron, de kapel en de kerk, maar ook langs bijzondere stukken binnenstad.

De route is in het rood op de kaart aangegeven. Een goed start- en eindpunt is de Bonifatiuskapel. Tip: proef onderweg ook het Bonifatiusbier, gebrouwen met water uit de Bonifatiusbron ❶ Bronlaan 12 - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: €

Foto: Marit Anker

Wist je dat

.....................................................

Theater, film en gezelligheid Het knusse centrum van Dokkum nodigt uit tot gezellig borrelen in één van de vele cafés. Dokkum heeft tevens een eigen theater, Sense genaamd.

Elke tweede en vierde dinsdag van de maand wordt Sense omgetoverd tot Filmhuis Dokkum. ❷ Hogedijken 18-2 - hele jaar beperkt geopend.

Prijsklasse: €

De bron -de natuurlijke vorm van drinkwatervoorzieningnog de enige authentieke plaats is die net zo werkt als in de tijd van Bonifatius?

Klokslag tien voor tien Het kan je al opgevallen zijn wanneer je in de avonduren in Dokkum bent. Om 21.50 uur luiden er klokken in de stad. Het herinnert aan het sluiten van ingangen van de stadswallen van Dokkum, ook wel bekend als de bolwerken. Om 21.50 uur werden klokken geluid als waarschuwing dat de poorten van de Hanspoort, Halvemaanspoort, Woudpoort en Aalsumerpoort tien minuten later gingen sluiten.

Om de traditie in ere te houden, luiden ze in Dokkum nog altijd de klok. Om klokslag 21.50 uur.

Het keerpunt Wie de Elfstedentocht een beetje kent, weet dat de schaatsers in het hart van Dokkum, op het water van de Zijl, na hun stempel via hetzelfde water de stad weer verlaten op weg naar Leeuwarden.

Dat punt in Dokkum wordt het keerpunt van de Elfstedentocht genoemd. Breng je een bezoek aan de Zijl, let dan eens op de bankjes die op de wal geplaatst zijn. De twee bankjes hebben de vorm van Friese doorlopers. De punt van de schaatsen geeft de richting van de schaatsers aan. ❸ De Zijl

DOKKUM · NOORDOOST FRIESLAND

33

Hotel Café Restaurant de Posthoorn

Eten - Drinken - Slapen

Diepswal 21 | Dokkum | 0519-293500 | hotel-deposthoorn.nl

Fashion - Food - Living

Kleine Breedstraat 4 | Dokkum | 0519-724316 | melangecompany.nl 34

NOORDOOST FRIESLAND · DOKKUM

Kerken in Dokkum De St. Martinuskerk, ook wel de Grote kerk genoemd, is gewijd aan de heilige Sint Maarten. Die kennen wij vooral dankzij de lampionoptochten op 11 november, zijn naamdag. De naam van de kerk verwijst naar Martinus van Tours, de heilige die bekend is geworden doordat hij de helft van zijn mantel aan een bedelaar schonk. De kerk staat op de Markt in Dokkum en stamt uit de vijftiende eeuw. De huidige St. Martinuskerk is niet de eerste Kerk die op deze plaats staat. Er zijn tenminste drie houten kerken aan de huidige tufstenen kerk vooraf gegaan. In de zomermaanden zijn er orgelconcerten in de Sint Martinuskerk.

Het zijn inloopconcerten, de toegang is vrij en ze duren ca. 40 minuten. ❹ Markt 2

Klingeling!

Elke vrijdagavond bespeelt de stadsbeiaardier het carillon van 19.00 tot 20.00 uur. Via de balie van het stadhuis is het mogelijk om verzoeken voor de carillonconcerten in te dienen.

Meer op zondag Er zijn in Dokkum regelmatig koopzondagen en de supermarkten zijn elke zondag geopend. Ook zijn er zondagmiddag-concerten in de binnenstad. De muziek, volle terrassen en een gezellige sfeer laten deze stad ook op zondag bruisen.

De Rooms-Katholieke kerk werd in 1872 in gebruik genomen en is ontworpen door de beroemde bouwmeester P.J.H. Cuypers. Voor Dokkum bouwde hij een kruisbasiliek, in vroeg gotische stijl, met stenen kruisgewelven over koor en zijbeuken en houten tongewelven over middenschip en dwarsschip. Deze kerk werd gewijd aan de H. Martinus en de H.H. Bonifatius en gezellen. In de kerk zijn relieken van Bonifatius te bezichtigen: een schedelfragment en een versteend brood. De kerk staat midden in het winkelcentrum, op steenworp afstand van de St. Martinuskerk. ❺ Koningsstraat 25

Sightseeing Dokkum Vroeger liep er een spoorlijn van Leeuwarden naar Aalsum bij Dokkum, het traject werd het Dokkumer Lokaaltje genoemd. De spoorlijn bestaat niet meer, maar het Dokkumer Lokaeltsje is vandaag de dag wel de meest originele manier om de stad te verkennen. In een treintje op wielen word je door de stad gereden en vertelt machinist Piet Wiersma tijdens de rit allerlei wetenswaardigheden. In juli en augustus op woensdag- en zaterdagmiddagen. ❸ De Zijl.

Prijsklasse: €

Andere manieren om de stad te ontdekken ....................................................

• Een rondvaart over de wateren van Dokkum terwijl schippers en 'opstappers' (oud-Dokkumers) aardige anekdotes over vroeger vertellen bij Rondvaart Dokkum - Aanmelden bij Museum Dokkum ❻ Diepswal 27. Prijsklasse: € • Een wandeling over de bolwerken - Centrum Dokkum • Een excursie, stadswandeling met gids, via Museum Dokkum ❻ Diepswal 27 winterseizoen op aanvraag.

Prijsklasse: € • Met een motorboot, kano of (elektrische) sloep door de kleinere grachtjes. Te huur bij Schreiershoek Recreatie ❻Tichelwei 32a, Oostrum - winterseizoen gesloten.

Prijsklasse: €€

DOKKUM · NOORDOOST FRIESLAND

35

36

NOORDOOST FRIESLAND · TYPYSK FRYSK

02

Typysk Frysk

04 05

Skûtsjesilen is myn nocht

alde feane

n earnewa

06

lD

Het skûtsjesilen is een typisch Friese sport. De zeilwedstrijden worden sinds jaar en dag in de zomer georganiseerd. Het bijzondere aan de skûtsjes is de authenticiteit van de schepen. Ze lijken zo vanuit een geschiedenisboek in het water beland te zijn, met hun stoere romp en grote bruine zeilen.

De taal die door schippers gevoerd wordt, is al bijna net zo authentiek. Een kleine greep uit het woordenboek: Skuor oan dy skoat betekent ‘trek aan die schoot’. En een schoot is het touw dat aan de beneden Zelf skûtsjesilen? achterhoek van een zeil is verbonden om Dat kan in juli en augustus op diverse dagen. Elke woensdag hijst Annage het zeil mee te laten vieren en aan te halen. in Earnewâld de zeilen. Daar zijn drie afvaarten per dag. ❹ aanmelden It is potskipperswaar - ‘het is mooi weer bij toeristenbureau Earnewâld: Piet Miedemaweg 9, Earnewâld met weinig wind' In stille pûst – een zomerseizoen beperkt geopend. Prijsklasse: €. moment van stilte tussen twee windvlagen.

Op dinsdagmiddag kun je terecht op het enige houten skûtsje ter wereld Het skûtsjesilen start ieder jaar op de eerste ‘De Aebelina' in Earnewâld.

De Stripe 12, Earnewâld - zomerseizoen zaterdag in de bouwvakvakantie Noord. beperkt geopend. Prijsklasse: €€.

De dichtstbijzijnde wedstrijd, in Earnewâld, Op diverse donderdagavonden vertrekt skûtsje is op de dinsdag. 'de Rot' vanuit Rottevalle voor een mooie

07

08

13

10

11

12

09

14

tocht.

Haven in Rottevalle - zomerseizoen beperkt geopend. Prijsklasse: €. (kaart van Wouden en Meren.) Kijk - omdat skûtsjesilen weersafhankelijk is - altijd op de site of informeer bij een informatiepunt naar data en opstaptijden.

15 16

Skûtsjesilen

Wie de bal kaatst

17

23

24

Voor een buitenstaander doet kaatsen misschien nog wel het meest denken aan tennis. En dat is ook niet gek wanneer je weet dat de tennissport in de negentiende eeuw is ontstaan uit een vroegere vorm van kaatsen, met een racket. Kaatsen is nu één van de oudste nog beoefende balsporten en wordt in meer dan 50 verschillende landen op de wereld beoefend. In heel Nederland staat het kaatsen bekend als typisch Friese sport, met Friese begrippen als kwealinen, spul en boppeslach. De bedoeling bij kaatsen is om de bal met de handpalm zo proberen te slaan, KAATSEN dat de tegenpartij de bal niet geldig kan retourneren. Het spel wordt Een boppeslach zien? gespeeld tussen twee ploegen met Damwâld, Ee, De Westereen, Morra-Lioessens en Buitenpost zijn enkele dorpen elk drie spelers; de parturen. waar op zomeravonden kaatsers hard trainen. Ook worden hier regelmatig kaatswedstrijden voor jeugd, amateurs en professionals georganiseerd. Publiek is van harte welkom. Tip: vraag eens een insider om uitleg. Echte kaatsliefhebbers zullen je vol passie het spel uitleggen.

22

18

19

21

20

25

26

27

28

Wist je dat een kaatsbal is gemaakt van onder andere koeienhaar en dat ze vroeger op sokken kaatsten?

29

In juli wordt sinds enkele jaren een zogenaamde wilde partij georganiseerd in het Buitendijks gebied in Marrum. Deze wedstrijd staat bol van traditie in een adembenemende omgeving.

30

TYPYSK FRYSK · NOORDOOST FRIESLAND

37

Dammen op z'n Frysk Dammen kennen (of kunnen?) we allemaal. Maar Frysk Damjen, dat is andere koek. De regels zijn net wat anders en dat maakt het spel een uitdaging voor jong en oud. Dus pak het dambord, volg deze paar extra regels en sla je slag.

• Bij Fries Dammen mag je naast diagonaal, ook horizontaal en verticaal slaan. (Dat zijn acht richtingen en daarmee zijn veel meer zetten mogelijk.)

• Wit begint, aanraken is zetten en slaan is verplicht.

• Meerslag gaat voor én damslag gaat voor.

• Een schijf die op de achterste lijn (de damlijn) komt, wordt een dam. Op zo’n schijf wordt een tweede schijf gezet. Dat geldt niet bij slag. Een speler mag maar drie zetten achter elkaar met een dam doen.

• Een partij heeft gewonnen als de tegenstander geen schijven meer over heeft of vaststaat.

• Let op: soms moet je wel tien zetten vooruitdenken om je tegenstander te verrassen.

Frysk damjen

DRAAI

EN

De Elfstedentocht Dé Elfstedentocht staat natuurlijk bovenaan als we het over typisch Friese dingen hebben. De vraag is vooral: wanneer ligt er weer 15 centimeter ijs over de gehele route en giet it oan?

Gelukkig is er op een paar centimeter ijs ook al heel veel mogelijk. Want als het water eenmaal bevroren is, is er natuurlijk niets leuker dan de ijzers (of de houtjes) onder te binden en een paar streekjes te zetten. In de meeste dorpen is wel een ijsbaan te vinden. Gezelligheid alom en de chocolademelk altijd warm! Grotere wateren waar het natuurijs Weetjes: het goed doet zijn: • Alle medailles en wisselprijzen bestemd Earnewâld (Nationaal Park voor de prijswinnaars van de eerstvolgende De Alde Feanen), de Leijen Elfstedentocht liggen tentoongesteld in het en Ryptsjerksterpolder bij Fries Schipvaartmuseum in Sneek.

Ryptsjerk.

• Sporters die de Elfstedentocht volgens

officiële inschrijving hebben geschaatst, gefietst en gewandeld krijgen een brevet uitgereikt. Het brevet werd voor het eerst uitgegeven in 1987. Tot nu toe zijn er in totaal 1358 brevetten uitgereikt.

02

Typysk Frysk

04 05

Fierljeppen!

06

In vergelijking met het kaatsen is fierljeppen voor het oog een makkelijke sport. Om het voor een eerste keer zelf te doen zal toch tegenvallen. Fierljeppen, oftewel polsstokverspringen, is één van de die er bestaat. Om met een stok

12

van 20 meter te overbruggen, moet je uitermate goed kunnen sprinten, klimmen en springen.

13

07

fierljeppen

08

meest complexe atletiekvormen van 12,5 meter lang een afstand

Zelf fierljeppen?

Maak eens een sprong over een sloot in een weiland. Vraag een boer om een polsstok, sprint naar de rand, klim omhoog en zweef naar de overkant. Laat het échte verspringen over aan de topsporters. Moedig ze aan in Burgum of Buitenpost.

09

10

11

EN

DRAAI

14 15 16

fierljeppen

17 22

18

De liefde voor Frysk gaat door de maag

19

21

20

• Neem nou 'Friese oranjekoek'. Het 'Friese' is bijna een overbodige toevoeging. Misschien dat we een paar ingrediënten

23

24

FRYSK dûmke

25 26

uit Groningen haalden, maar oranjekoek is nergens zo lekker als in Friesland.

• Fries suikerbrood (sûkerbôle) is een product waarbij iedere bakker z'n eigen draai aan het deeg weet te geven. Smaken

27

verschillen, maar sûkerbôle is altijd lekker met een flinke lik boter!

• Een 'Frysk dúmke' is een koekje van duimdikte, op veel plekken

28

in Fryslân kun je het bij je koffie verwachten.

• Vergeet even de geijkte rode en groene kratten. Koop een paar flesjes bier van ‘de Scheepsbouwer’ uit Augustinusga. Deze bierbrouwer maakt blond bier in een scheepswerf.

Augustinusga - alleen op afspraak.

Reahel 21,

29

de scheepsbouwer

30