GRATIS BEWAAR-EXEMPLAAR
waddengebied VAN NOORDOOST FRIESLAND
Extra katern
Fryslân Leeuwardenfdstad Culturele Hoo 2018
cruise IN DIT MAGAZINE /// FIETS- EN WANDELROUTES langs de kust, terpen en het Lauwersmeer /// SPECIAAL DOKKUM katern met Bonifatiusroute /// BUCKETLIST voor kinderen /// Extra: TYPYSK FRYSK! /// WWW.EROPUITINFRIESLAND.NL WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND
001
02
NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN
Inhoudsopgave
Welkom in het
waddengebied van Noordoost Friesland Een groots en open landschap met waddenkust, dijken en terpen. Een gebied waar rust en ruimte overheersen, waar massatoerisme ontbreekt. Gelegen aan het mooiste natuurgebied van Nederland: Waddenzee Unesco Werelderfgoed. Een unieke bestemming voor de bezoeker die op ontdekking wil gaan. Laat je niet alleen verrassen door het landschap van dit werelderfgoed, maar ook door het Nationaal Park Lauwersmeer. Ontdek de unieke winkeltjesroutes, prachtige kerken in terpdorpen of pak één van de vele wandel-, fiets-, en vaarroutes. Ga op ontdekking en geniet van deze unieke regio!
04 07 11 15 18 20 22 25 29
Overzichtskaart Wadden Wadden - Over de regio Wadden - Cultuur Wadden - Wandelen Wadden - Fietsen Wadden - Water Wadden - Kinderen Wadden - Er op uit Wadden - Culinair
En verder Leeswijzer Het magazine bevat veel informatie over het waddengebied. Daarnaast worden de Friese Wouden en Meren uitvoerig toegelicht. In het midden vind je tips over evenementen, Typysk Fryske zaken en de Friese Elfstedenstad Dokkum. Bij activiteiten geven we een richtlijn voor de toegangsprijzen die we aanduiden met een euroteken:
Dokkum Ontdek de geschiedenis van deze prachtige Elfstedenstad en wandel de Bonifatiusroute. Typysk Frysk Typische Friese sporten, de Elfstedentocht en natuurlijk sûkerbôle!
€ = t/m € 10,- per persoon €€ = van € 11,- t/m € 25,- per persoon €€€ = meer dan € 26,- per persoon
Meer informatie
Op de website www.eropuitinfriesland.nl staat alle informatie uit dit magazine nog eens op een rij, met de meest actuele gegevens zoals openingstijden en toegangsprijzen. Ook kun je terecht bij de volgende informatiepunten: • Bezoekerscentrum Terp Hegebeintum ❶ Pypkedyk 4, Hegebeintum winterseizoen beperkt geopend • SeedyksterToer ❷ Zeedijk 8, Marrum - hele jaar geopend • Kweldercentrum Noarderleech ❸ Noaderleech 5a, Hallum - hele jaar geopend • Landal Esonstad ❹ Skanserwei 28, Anjum - hele jaar geopend • Eetcafé de Kalkman ❺ Dykstrjitte 2, Wierum - hele jaar geopend • Museum Dokkum ❻ Diepswal 27, Dokkum - hele jaar geopend • Jumbo Supermarkt ❼ Hantumerweg 14, Dokkum - hele jaar geopend • Visserijmuseum ❽ Reitdiepskade 11, Zoutkamp - winterseizoen gesloten • Informatie paviljoen Lauwersoog ❾ Haven 6, Lauwersoog winterseizoen beperkt geopend
Evenementen Er is altijd wel iets te doen! Van culturele festivals tot sportevenementen tot traditionele jaarmarkten.
Wouden en Meren De authentieke Wâldpyk, varen in het prachtige Nationaal Park De Alde Feanen en mooie wandel- en fietsroutes door het bijzondere landschap. Nieuwsgierig? Draai dit magazine om!
www.eropuitinfriesland.nl facebook.com/eropuit.in.noordoost.friesland twitter.com/eropuitnof instagram.com/eropuitinfriesland
Colofon Dit magazine is met zorg samengesteld en ontwikkeld door een werkgroep van ondernemers uit de regio Noordoost Friesland. Projectmanagement Stichting RegioMarketing en Toerisme
Tekst Thea van der Schaaf Fotografie Moments of Nature en eigen beeldmateriaal, tenzij anders vermeld Vormgeving Hoog Contrast Drukker Drukkerij Douma Druk April 2018, 4e druk Oplage 20.000 exemplaren
Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. We horen wel graag wat je van de regio en het magazine vindt. Uit alle reacties - geplaatst op www.facebook. com/eropuit.in.noordoost.friesland - verloten we jaarlijks een weekendje weg. Voor meer informatie over de andere regio's in Friesland kijk op WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND 03 www.friesland.nl
Ameland
Werelderfgoed De Waddenzee
Ternaard
Buitendijksgebieden
Hantumhuizen
Holwerd
Hantume Blije
Brantgum
De Zwarte Haan
Foudgum
Ferwert Hegebeintum
N357
Hiaure
N356
Aalsum
Bornwird Lichtaard
Marrum Ginnum
D
Raard
Reitsum
Jislum
Jannum
Sibrandahûs
Hallum Wânswert
Legenda
Rinsumageast Burdaard
De toelichting Hijum op de gekleurde cijfers vind je terug in de tekst
Damwâld
N361
informatiepunten Staten en Stinzen
Broeksterwâld
cultuur (o.a. musea)
Leeuwarden
water (pagina 21) kinderen Stiens er op uit
Wyns
culinair
Legenda routes
Oentsjerk
Dokkum
Deze routes worden beschreven in de tekst
Vogels spotten Boottocht Ameland /
Terpenroute - pagina 9
Schiermonnikoog
Wadwandelen - Friese kustpad - pagina 15
Wadfotografie
Wandelen - Historische route - pagina 17
Oesters zoeken
Wandelen - Noord-Fryslân Bûtendyks - pagina 17
Zonsondergang
Wyns
04 04
NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN
Fietsen - Elfstedenroute - pagina 18 Fietsen - Waddentour - pagina 19
Hûrdegaryp
Feanwâlden
Schiermonnikoog Zeehondencrèche Pieterburen
s
Lauwersoog
Wierum
ieg re n
Paesens - Moddergat
Nieuwe Robbengat
Pr ov inc
Nes
N361 N358
Oostmahorn
Lioessens
Oosternijkerk
Morra
Oude Robbengat
Anjum
Vlinderbalg
Niawier
eruitburen
Metslawier
Nationaal Park Lauwersmeer
Jouswier
Wetsens
N358 Visserijmuseum Zoutkamp
N361
Dokkum
Ee
Oostrum
Engwierum
Kollumerpomp Driezum Wâlterswâld
Groningen
N358 Westergeest
Kollum N356
Triemen
Openbaar vervoer Dokkum
Westereen
Leeuwarden
Groningen
Buitenpost
n
Amsterdam ( 1:50 uur) Utrecht ( 2:00 uur)
Vanuit Dokkum vertrekken veel bussen naar omliggende dorpen. Kijk op www.9292ov.nl voor actuele reisinformatie. De veerboot naar Ameland vertrekt vanaf Holwerd. Vanaf Lauwersoog vaar je naar Schiermonnikoog. Kijk voor actuele vertrektijden op www.wpd.nl.
Dokkum WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND Düsseldorf
05 05
Niet zomaar pannenkoeken eten, maar een spoorse belevenis voor jong en oud
Stasjonswei 24, 9073 GJ MARRUM 0518-411750 info@depannekoektrein.nl
06
NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN
Wadden
over de regio Unesco Werelderfgoed De Waddenzee is een ongeëvenaard dynamisch landschap. Natuurlijk is er het water, maar wanneer dat bij eb wegtrekt verschijnt er een uitgestrekt stelsel van geulen en geultjes. Afgewisseld door droogvallende wadplaten en zandbanken. De Waddenzee van Nederland en Duitsland is sinds 2009 Unesco Werelderfgoed. Sinds 2014 is daar het Deense Waddengebied bijgekomen. Het staat daarmee op gelijke voet met wereldberoemde natuurwonderen als de Grand Canyon in de Verenigde Staten en het Great Barrier Reef in Australië. Van Den Helder tot Denemarken, van Schiermonnikoog tot Dokkum, nergens ter wereld is zo’n uitgestrekt en gevarieerd gebied te vinden als de waddenkust. Mosselbanken, voedselrijk slib, uitgestrekte kwelders, witte stranden, duinen en hier en daar wuivende zeegrasvelden: deze variatie van landschappen maakt de Waddenzee tot een uniek leefgebied voor planten en dieren. In 2016 is de Waddenzee door het Nederlandse publiek uitgeroepen tot 'mooiste natuurgebied van Nederland'. Lees hier hoe je het wad optimaal kunt beleven.
Beleef het Werelderfgoed Waddenzee Spot bijzondere vogels of geniet van het geweldige uitzicht bij het uitkijkpunt Noarderleech of Zwarte Haan (pagina 9) Pak met laag water de boot naar Ameland of Schiermonnikoog en wie weet spot je zeehonden (pagina 13) Zoek oesters bij ’t Skoor boven Ternaard (pagina 23) Geniet van de op- en ondergaande zon op de zeedijk (pagina 27) Maak spectaculaire foto’s bij Moddergat of Wierum (pagina 27)
WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND
07
Nationaal Park Lauwersmeer Zee werd meer; meer werd wildernis. Zie hier in een notendop de wordingsgeschiedenis van Nationaal Park Lauwersmeer in het grensgebied van de provincies Groningen en Fryslân. Het Lauwersmeergebied heeft veel te bieden. Uitgestrekte, ruige graslanden die dankzij grazende Konikpaarden en Schotse Hooglanders gevarieerd blijven. Begroeide zand- en kleiplaten en een enorm oppervlakte aan ondiep water. Het is een heerlijk verblijf voor allerlei soorten vogels, waaronder de zeearend. Trekvogels rusten hier uit terwijl ze op weg zijn naar warmere oorden of naar hun broedgebieden. Wintergasten ontvluchten er koudere streken. Het zijn de dieren die dit nationale park tot een onweerstaanbare wildernis voor elke vogelaar en natuurminnaar maken.
Nationaal Park Lauwersmeer is één van de donkerste plekken op aarde. Het gebied heeft in 2016 de titel 'Dark Sky Park' gekregen. Beleef hier 's nachts de duisternis en geniet van een heldere sterrenhemel. De mooiste plekken vind je op www.eropuitinfriesland.nl.
Weten wat er allemaal te doen is in Nationaal Park Lauwersmeer? Kijk op pagina 20 en 21!
08
NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN
Terpenland We kunnen het ons bijna niet meer voorstellen, maar er was een tijd waarin zeedijken nog niet aangelegd waren en terpen de dorpen beschermden tegen het water. De Terpenroute is onderdeel van Unesco Werelderfgoed en voert langs plekken waar eeuwenlang het water over de vlaktes stroomde. In dorpjes als Ginnum, Reitsum, Lichtaard, Waaxens, Brantgum, Jannum en Kettingwier kom je bijzondere kerken, molens en staten tegen en beklim je natuurlijk de hoogste terp van Nederland, die van Hegebeintum. Het Bezoekerscentrum Terp Hegebeintum is ook meteen een goede start voor een fietsroute langs de terpen. ❶ Pypkedyk 4, Hegebeintum - winterseizoen beperkt geopend ❶ Harstastate Hegebeintum ❷ Bakstenen poort Sjuxmastate in Waaxens.
Noord-Friesland Buitendijks Tussen de Zwarte Haan en de pier van Holwerd ligt één van Europa`s grootste kwelders; Noord-Friesland Buitendijks. Het ruim 4180 hectare grote gebied met zomerpolders, dobben, zilte graslanden, slikvelden en kwelderwerken is een eldorado voor flora en fauna. Meer dan een miljoen vogels rusten en broeden hier jaarlijks en vinden er hun voedsel. Overal op de zeedijk is het volop genieten van het wisselende weidse uitzicht, een veelkleurig palet in alle jaargetijden. In het stormseizoen stroomt de kwelder regelmatig onder. De kwelder van grote hoogte bekijken? Betreed de uitkijktoren bij de Seedykstertoer in Marrum.
Aan de dijk bevindt zich het onbemande Kweldercentrum Noarderleech. Dat informeert bezoekers over natuur en historie van het buitendijkse en binnendijkse Noord-Friese kustgebied. Dit is een ideaal startpunt om het bijzondere gebied te ontdekken. ❸ Noarderleech 5a, Hallum - hele jaar geopend.
Foto: Dico de Klein
WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND
09
Waddenwol Visserstruien
10
NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN
Wadden cultuur
Breken zonder te braken Vlasmuseum It Braakhok, Ee 'Moeten we hier braken?' vragen toeristen weleens aan de dorpsbewoners als ze voor het Braakhok in het dorpje Ee staan. Al snel wordt duidelijk dat dat niet het geval is. Braken verwijst naar het breken van de stengel van de vlasplant. Deze bewerking is nodig om van vlas (in het Fries: flaaks) linnen te maken. In dit unieke onbemande museum kun je niet alleen zien hoe mensen vroeger van een vlasplant kleding konden maken, je krijgt ook een indruk van het zware werk. Het repelen, braken en zwingelen veroorzaakte veel stof. Het werken in deze braakhokken was dan ook ongezond, de werkdagen lang en de verdiensten karig. Dergelijke braakhokken waren op veel plekken te vinden. Het museum in Ee geeft nog als enige in Nederland een beeld van hoe het vlasbewerkingsproces in zijn werk ging. En als je toch in Ee bent, vergeet vooral niet om een rondje te wandelen door het prachtige oude beschermde dorpsgezicht.
â?ś Foeke Sjoerdsstrjitte 9, Ee - hele jaar geopend. Prijsklasse: gratis
WADDEN ¡ NOORDOOST FRIESLAND
11
De historische stormramp Museum ‘t Fiskershúske, Moddergat In de nacht van 5 op 6 maart 1883 overviel één van de zwaarste voorjaarsstormen ooit de vissersvloot van Paesens-Moddergat. In de ijskoude golven van de zee, ten noorden van de Waddeneilanden, kwamen 83 vissers om. Alleen de 31-jarige Gerben Basteleur overleefde de ramp. Zijn oom Kornelis Visser overleefde het in eerste instantie ook, maar Gerben moest toezien hoe hij door uitputting tenslotte toch verdronk. De vissers van Paesens-Moddergat waren niet de enige die in die nacht omkwamen. Ook aan de Groningse en Noord-Hollandse kusten vergingen er verschillende vissersschepen. Maar nergens was de klap zo groot als in Paesens-Moddergat. Tegenover Museum ‘t Fiskershúske op de zeedijk, staat het monument ter nagedachtenis aan de 83 vissers die omkwamen bij de stormramp. ❷ Fiskerspaad 4-8a, Moddergat - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: € Op meerdere plekken in dit gebied worden de verhalen van toen nog altijd verbeeld. Andere historische musea: ❸ Klooster Claercamp museum, Rinsumageast ❹ Koren-, Pel- en Houtzaagmolen De Zwaluw, Burdaard ❻ Museum Dokkum
Geïnteresseerd in kunst? Breng dan eens een bezoekje aan: ❻ Galerie de Dream, Dokkumer Nieuwe Zijlen
Een huis als kunstwerk Ruurd Wiersma Hûs, Burdaard Ruurd Wiersma maakte in vijf jaar tijd van zijn woonkamer één groot, kleurig panorama met een schildering van de vier jaargetijden. Het werd het levenswerk voor de man die tot zijn zestigste gewoon als melkvaarder door het leven ging. Toen hij het schilderen eenmaal had ontdekt, hield hij niet meer op. Tot aan zijn dood in 1980 was hij bezig met schilderingen die later als naïeve kunst werden bestempeld. Ieder kunstwerk van Wiersma herbergt een verhaal: een negental Bijbelse taferelen, zijn beroep als melkvaarder, een trouwerij in Burdaard, zijn bekendste schilderij 'de Elfstedentocht'. Ook schilderingen van een lieve vrouw en kinderen behoren tot de collectie, een gezin was zijn levenswens. Veel stukken zijn te bezichtigen in de woning naast het oorspronkelijke huis. ❺ Mounewei 6, Burdaard - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: €
Outdoor mozaïek en brocante workshops in Ferwert Vergeet even de bekende winkelketens. Trek er eens op uit met de auto of fiets en ga op ontdekking langs de Noord-Friese Winkeltjesroute. Lokale ondernemers, langs de route, stellen gezamenlijk een aantal zaterdagen hun deuren open voor het publiek. Zo is er: de kaarsenmakerij in Burdaard, pools aardewerk in Reitsum en outdoor mozaïek en brocante workshops in Ferwert. Het zijn deze locaties die Fryslân extra leuk maken! Ga voor openingstijden en een routebeschrijving naar www.eropuitinfriesland.nl Foto: Friesland Holland Promotions
12
NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN
Uitje naar de eilanden Laat het vaste land een dagje voor wat het is en pak vanuit Holwerd de veerboot naar Ameland of vanuit Lauwersoog naar Schiermonnikoog. Aan wal stappen op één van de Waddeneilanden is wegdromen van alles en ruimte voor ontspanning. Overdag onder de stralende zon en ’s avonds bij het wakende licht van de vuurtoren. Geniet van de stilte, trek er op uit of zoek de vrije natuur en fantaseer weg bij het ruisen van de zee. De overtocht kan meerdere keren per dag met Wagenborg Passagiersdiensten.
Schiermonnikoog In Lauwersoog laat je niet alleen je auto achter, maar lijkt ook alles waar je je druk om maakte van je af te vallen. Aan boord naar Schiermonnikoog word je overspoeld met een zee van rust en een natuurlijke schoonheid die zijn weerga niet kent. Natuurlijk, er is een dorp, waar de meest broodnodige zaken en -zoals dat een eiland siertsnuisterijen te vinden zijn. Maar waar het vooral om gaat is dat je op je fiets stapt! Dertig kilometer kun je fietsen op het achttien kilometer lange eiland. Een wereld aan flora en fauna is te ontdekken op Schier. Buiten de dorpskern stap je meteen in Nationaal Park Schiermonnikoog. Voel de ruimte op het kleinste bewoonde eiland van Nederland. Ook leuk: een robbentocht op één van de eilanden.
Ameland Het uitzicht vanaf het 27 kilometer lange strand van Ameland maakt indruk. Tijdens lange wandelingen geniet je van de verre uitzichten. Met honderd kilometer aan fietspaden door bos en duin is het ook geen straf om de benen in de rondte te laten gaan. Wanneer het eiland zich in haar volle glorie uitstrekt maakt het alle inspanningen meer dan goed. Daarna kun je voldaan ontspannen op één van de vele terrassen die Ameland rijk is.
TIP Vanaf vakantiepark Esonstad vaart op regelmatige basis een boot die een directe vaarverbinding naar Schiermonnikoog verzorgt. Kaarten zijn bij de receptie verkrijgbaar. ❹ Skanserwei 28, Anjum - hele jaar beperkt geopend. Prijsklasse: €€
WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND
13
BELEEF BIJ ONS DAT ECHTE BUITENGEVOEL
De SeedyksterToer UITWAAIEN IN WADDEN WERELDERFGOED ACTIVITEITEN EN ATTRACTIES GESCHIKT VOOR ALLE LEEFTIJDEN Excursies Warm- en Nieuw: Wadlopen koudbuffet Rondrit door Uitkijktoren Paarden/pony’s voormalige Minicamping Familiefeest gemeente Terrassen Vergaderingen Het Bildt Barbecue Exposities
Zeedijk 8 - 9073 TN Marrum - 0518-411434 www.seedykstertoer.nl 14
NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN
Wadden wandelen
Wadwandelen Nee, geen wadlópen zoals we elders in dit magazine beschrijven (pagina 25), maar wadwándelen. Het stukje wad dat je wandelt in dit gebied, is onderdeel van het Friese kustpad dat loopt van Stavoren tot Lauwersoog, wat weer deel uitmaakt van het Nederlandse kustpad dat begint in Zeeland en tot aan de grens met Duitsland loopt. En dát is weer onderdeel van de Europese 'North Sea Trail', oftewel een kustpad dat ook langs Duitsland, Denemarken, Noorwegen en Engeland loopt. Hoe groots is het gevoel om daar een deel van te kunnen lopen? Dat moet je als wandelaar meegemaakt hebben! De route: het Friese kustpad | lengte naar eigen inzicht Via de website www.eropuitinfriesland.nl kun je de totale route downloaden.
Start vanuit Lauwersoog en volg de wit/rode bordjes met LAW (Lange Afstands Wandelen). Het is handig om eten en drinken voor onderweg mee te nemen. Sommige trajecten langs de zeedijk zijn niet toegankelijk voor (aangelijnde) honden. Bezienswaardigheden Vergezichten vanaf de oude zeedijken, buitendijks kweldergebied Noarderleech bij Hallum, de dijktempel van Marrum, terpdorpen Ferwert en Hegebeintum en hier en daar loslopende schapen.
Koffie / thee / toilet ..................................... Café-Restaurant De Zwarte Haan Nieuwebildtdijk 428, St.-Jacobiparochie hele jaar geopend SeedyksterToer Zeedijk 8, Marrum hele jaar geopend Pannekoektrein Marrum Stationsweg 24, Marrum hele jaar beperkt geopend Cafe Restaurant Land- en Zeezicht Grândyk 2, Holwerd (pier) hele jaar geopend
Op de kaar t (pagina 4 en 5) is de route ingetekend
WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND
15
16
NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN
Kijk op pagina en 5 vo 4 or de overzic h kaart m tset de routes
Historische route De geschiedenis van het noorden van ons land is erg rijk. Vijftig historische wandelpaden met een totale lengte van 400 kilometer in dit gebied, geeft dat nog maar eens aan. Routes zijn aangegeven met blauw-paarse borden. Je vindt alle routes op www.eropuitinfriesland.nl. We lichten er hier één uit.
Wandelroute Noard-Fryslân Bûtendyks: een oorverdovende rust Pakweg vijf kilometer wandelen door één van de mooiste natuurgebieden die Friesland rijk is, en dan niemand tegenkomen? Het kan in het Noarderleech bij Hallum. De wandelroute Noard-Fryslân Bûtendyks van It Fryske Gea staat garant voor minimaal een uur lang onthaasten. Hierbij hoor je niets anders dan vogelgeluiden, het gemekker van schapen, de hoeven van paarden en je eigen voetstappen op het pad.
De route: Anjum – Ferwert langs de zeedijk | 27 kilometer De route begint in Anjum, één van de oudste dorpen van de regio. Waarschijnlijk is het rond het jaar 1000 gesticht door Ane, een man die een terp bouwde om zijn vee en huis tegen de zee te beschermen. Vanuit Anjum dorp loop je in noordoostelijke richting naar het buurtschap Jewier (Abbewier), dan naar Oostmahorn aan het Lauwersmeer. Vanuit Oostmahorn ga je richting de zeedijk. Hier wandel je langs de dorpen Paesens-Moddergat, Wierum, Holwerd en Ferwert. Bij Ferwert ligt het eindpunt van deze route, een terpdorp temidden van vruchtbare landerijen. Ten noorden van het dorp zijn de contouren van een oudere zeedijk nog zichtbaar!
Weetje: een bekende Fries-Amerikaanse auteur schreef een boek dat hij grotendeels baseerde op zijn jeugdherinneringen uit Wierum. Het is vernoemd naar de Muntsjestege in het dorp. Benieuwd hoe dat zit? Check deze route en meer weetjes online op eropuitinfriesland.nl.
Afstand: 27 km Duur: 5 uur en een kwartier Ondergrond: verharde wegen Honden: op openbaar terrein zijn honden toegestaan Toegankelijk: hele jaar
Voor deze wandeling parkeer je je auto gratis bij het ❸ Kweldercentrum Noarderleech. Als je hier nog niet eerder bent geweest is het een aanrader om daar even binnen een kijkje te nemen. Hier leer je over het natuurgebied waarin je je bevindt, er is een toilet, en er is koffie. Het Kweldercentrum is meestal onbemand, maar is wel de gehele dag geopend. Vanaf het Kweldercentrum steek je de dijk over, zo het natuurgebied in. De wandelroute is aangegeven met zwarte paaltjes met een gele band. Wil je weten hoe wij van Eropuitinfriesland deze wandelroute beleefden? Kijk voor een blog op www.eroptuitinfriesland.nl.
WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND
17
Wadden fietsen
Route 1: Een stukje Elfstedentocht
25 km
Duizenden fietsers trappen ieder jaar op Pinkstermaandag langs de Elfstedenroute. Wat die fietsers overslaan, omdat ze met zovelen zijn, is een smal, mooi weggetje langs de Dokkumer Ee. Wil jij deze route wel nemen? Start dan bij de brug bij Sibrandahûs, op de weg: Trekwei. Je slaat linksaf de Iewal op, het water ligt daarna aan de linkerkant. Op de T-splitsing weer links, de Iedyk op. Zodra je wat verder van het water fietst, moet je linksaf, een smal fietspad het bos in. Blijf dat fietspad volgen, het leidt je in Burdaard om de haven heen, langs de molen en door het dorp. Blijf rechts van het water fietsen. Niet ver buiten Burdaard houdt het fietspad op en volg je weer even de Iedyk, iets verder van het water af. De afslag naar Bartlehiem is niet te missen. Daar vind je het beroemde houten bruggetje. Door de televisiebeelden van de enorme menigte toeschouwers op deze plek tijdens de Elfstedentochten is dit bruggetje wereldberoemd geworden. Het ligt op de plaats waar de toeschouwers de schaatsers twee keer zien passeren. Eerst naar Dokkum toe, en dan vanuit Dokkum terug naar Leeuwarden. Na Bartlehiem fiets je weer verder langs het water naar Wyns. Daar kun je rechts van het water fietsen om in Leeuwarden uit te komen. Ook kun je met het pontje over, blijf vervolgens rechtsaf gaan, om daarna op het Wynser Binnenpaad terecht te komen. Dwars door weilanden en over boerenerf kom je in Lekkum terecht, het einde van deze route. Zeker bij pas gemaaid gras een ware beleving! Nog een beroemde brug In plaats van rechts aan te houden in Wyns, kun je ook de doorgaande weg richting Gytsjerk volgen. Op de T-splitsing kun je rechtsaf de route over de Canterlandseweg naar Lekkum volgen, het einde van dit stukje Elfstedentocht. Je kunt op de T-splitsing ook links afslaan. Je fietst dan over de ‘Tegeltjesbrug’. Een brug die betegeld is met foto's van deelnemers aan de Elfstedentocht. Van grotere afstand gezien vormen de duizenden tegelportretten een groot beeld van schaatsers die achter elkaar rijden. Het is de laatste brug voor de schaatsfinish van de Elfstedentocht.
Koffie / thee / toilet
....................................................
Eetcafé De Winze - Wyns 30, Wyns - winterseizoen beperkt geopend
18
NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN
De Dokkumer Ee De Dokkumer Ee was vroeger een belangrijke scheepvaartverbinding voor transport van grondstoffen en materialen in het noorden van Fryslân, maar heeft nu vooral een pleziervaartfunctie als verbinding tussen Leeuwarden en de Waddenzee. Via die verbinding zijn er aansluitingen met het Dokkumer Grutdjip, Dokkumer Nieuwe Zijlen en het Lauwersmeer. De vaarroute van Leeuwarden naar Dokkum wordt ook wel de Noordelijke Elfsteden Vaarroute genoemd. Beleef via deze route een stuk van de Elfstedentocht over het water.
Route 2: Waddentour
61,5 km
Koffie / thee / toilet
..................................................
Het gebied boven Dokkum is cultuurhistorisch en landschappelijk gezien één van de meest authentieke gebieden van Nederland. De omgeving, dat door dijken tegen het hoge zeewater beschermd wordt, kent weidse uitzichten en prachtige wolkenpartijen. Het pittoreske landschap wordt daarom ook voor een groot deel gesierd door Friese terpdorpjes. De dorpen Ee, Holwerd, Metslawier en PaesensModdergat hebben een beschermd dorpsgezicht. Omdat ze nog zo goed bewaard en mooi zijn hebben ze zelfs de status van rijksmonument. Mooie plaatsjes om even van de fiets te stappen, waar het lijkt alsof de tijd er heeft stilgestaan. De waddentour brengt de rijke historie van het gebied in beeld en verbindt de dorpen met elkaar. Een handige app of een route op papier begeleidt je met de fiets (of met de auto of wandelend) tijdens deze route. Kijk op www.eropuitinfriesland.nl voor meer informatie.
Eetcafé de Kalkman (met fietsservicepunt) Dykstrjitte 2, Wierum - hele jaar geopend
Esonstad Tijdens de route fiets je langs Esonstad bij Anjum (Oostmahorn), een nieuw gebouwd stadje in historische stijl. Het ontleent zijn naam aan Ezonstad, een nederzetting die op dezelfde plaats zou hebben gelegen en Fryslân tegen de Noormannen moest beschermen. Het bestaan van de nederzetting is nooit aangetoond, een mooi verhaal is het wel.
Yke-Muoi Kofje & Tee Drinkerij De Oere 48, Moddergat hele jaar geopend
Herberg de Pater Sylsterwei 26, Dokkumer Nieuwe Zijlen - hele jaar geopend Kunstcafe De Dream Sylsterwei 21, Dokkumer Nieuwe Zijlen - zomerseizoen beperkt geopend Jachthaven Lunegat Kwelderweg 1, Dokkumer Nieuwe Zijlen - winterseizoen gesloten Hotel Cafe en Restaurant De Gouden Klok Foarstrjitte 6, Holwerd hele jaar geopend
WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND
19
Wadden water
Fotograaf: Imagez.nl Peter Sauermann
Laat je varen!
Zelf aan het roer
Lekker achterover leunen, drankje en hapje binnen handbereik en zie het prachtige Friese landschap aan je voorbij trekken. Alle tijd om foto's te schieten en mooie herinneringen te bewaren. Het kan op veel plekken in deze omgeving met georganiseerde rondvaarttochten:
Een fluisterboot maakt weinig lawaai, vandaar de naam. De bediening van de motor is relatief eenvoudig. Dat geeft de kans om onderweg goed om je heen te kijken. In een motorboot is de bediening nog steeds niet moeilijk en heb je wat meer ruimte. Met een elektrische sloep maak je natuurlijk helemaal de blits, het ziet er niet alleen super uit, deze boten zijn van alle gemakken voorzien.
Ontdek het Lauwersland vanaf het water met de ms Silverwind. Lauwersmeer, waddenzee of de binnenwateren? Alles is mogelijk ❶ Booze Wijf: Strandweg 1, Lauwersoog - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: €€ Luister naar verhalen over de vroegere zeevisserij en proef de sfeer van het werken op een zeilend vissersschip De Wierumer Aek WL 19. Te reserveren bij Museum 't Fiskerhúske ❷ Fiskerspaad 4-8a, Moddergat - reserveren verplicht. Prijsklasse: €€ Op rondvaartboot de Vlinderbalg hoor je alles over hoe de Lauwerszee het Lauwersmeer werd, en leer je over hoe flora en fauna ook met de tijd meegingen. Vertrek vanuit Oostmahorn en Lauwersoog. ❷ Oostmahorn 29 (bij Esonstad), Anjum ❷ De Rug 5, Lauwersoog - zomerseizoen beperkt geopend. Prijsklasse: €€ Trek in kabeljauw? Met de MS Tender ga je de Noordzee op om verse vis te vangen. Misschien spot je onderweg nog wel een zeehond of een witsnuitdolfijn! ❸ Haven 50, Lauwersoog - reserveren verplicht. Prijsklasse: €€€ Dark Sky expeditie Niet bang in het donker? Dat komt goed uit als je kiest voor een vaartocht in de nacht door Dark Sky Park Lauwersmeer via Beleef Lauwersoog. ❶ Strandweg 5, Lauwersoog - reserveren verplicht. Prijsklasse: €€
20
NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN
Weten waar je één van deze boten in Dokkum, Anjum, Burdaard en Oostrum kunt huren? Kijk op www.eropuitinfriesland.nl of ga langs bij een informatiepunt.
Op eigen kracht Het water in het Lauwersmeergebied is op veel verschillende manieren toegankelijk. Kies hieronder uit de opties om het op eigen kracht te doen.
Lauwersoog
N361
Nieuwe Robbengat
Zeilen Of je er voor kiest het zelf te doen en alleen een boot huurt, les wil nemen om het goed te leren of onder deskundige begeleiding het water op wilt, het Lauwersmeer is dé plek om de zeilen te hijsen. Dit kan bij Waddeninzicht ❹ Oostmahorn 29A, Anjum winterseizoen gesloten. Prijsklasse: €€
Oostmahorn
N361
Oude Robbengat
Anjum
Zeehondencrèche
Vlinderbalg
Nationaal Park Lauwersmeer Ee
Waterfietsen en kanovaren Het kost wat kracht, maar het levert wel heel veel plezierige uurtjes op het water op. ❹ Oostmahorn 29A, Anjum winterseizoen gesloten. Prijsklasse: €
Vierhuizen
Zoutkamp
N388
Engwierum
Kanovaren .............................................................................. Kanovaren kan op maar liefst 21 routes door de hele regio. We lichten er één voor je uit. Kijk op de website voor de andere routes. Route: centrum Kollum 4,5 kilometer. Tijdsduur: 1,5 uur. Startpunt: Rechthuisplein 2, Kollum Deze korte route bij Kollum voert langs prachtige plekken in het dorp. Je start op de Sylster Ryd en vertrekt in noordelijke richting. Vaar onder de brug van de Voorstraat door en kom langs de Wallen, waar vroeger de schepen hun goederen losten. Je gaat door het park links of rechts om het eiland en vaart onder de brug door. Voorbij de jachthaven, op de splitsing rechtsaf het Kollumerkanaal op. Ga na ongeveer 2 kilometer aan het einde op de splitsing rechtsaf en direct nog een keer rechtsaf. Hier vaar je Kollum over de Sylster Ryd weer binnen. Langs deze route door het dorp kom je via de Molenkampsbrug weer bij het startpunt. Kijk goed om je heen; Kollum is prachtig!
WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND
21
Wadden kinderen
Wat een water, wat een natuur, wat een ruimte. En wad veel te doen hier ook! Hiernaast vind je een rijtje met activiteiten voor deze vakantie. We beginnen heel fanatiek buiten, maar mocht het slecht weer worden, dan is er binnen gelukkig ook genoeg leuks te beleven.
22
NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN
Help de boswachter Om te zorgen dat de natuur in de regio mooi blijft, is jouw assistentie nodig! Je kunt mee met de boswachter, steppen op de dijk, op rietsafari of uilenballen uitpluizen. Vooral in de schoolvakanties komen de boswachters goede hulp tekort. Bekijk www.eropuitinfriesland.nl voor het aanbod. • Staatsbosbeheer in Nationaal Park Lauwersmeer ❶ Activiteitencentrum De Bosschuur, De Rug 1, Lauwersoog winterseizoen beperkt geopend. Prijsklasse: € • It Fryske Gea ❸ Kweldercentrum, Noarderleech 5a, Hallum hele jaar geopend. Prijsklasse: €
Met beide benen in de natuur Back to basic: zoek een mooie plek langs het wad en ga vliegeren op de dijk, schelpen zoeken langs de vloedlijn, oesters vangen aan de kust, bij 't Skoor boven Ternaard of sterren kijken in de nacht. Of rol eens van boven naar beneden vanaf de zeedijk. Wat een pret!
De bucketlist, hoeveel streep jij er af deze vakantie? Als het vloed is jagen, duiken en zwemmen ze. Bij eb rusten ze op een zandbank en knuffelen ze met hun jongen. Ontdek alles over zeehonden in de zeehondencrèche in Pieterburen. ❸ Hoofdstraat 94-A, Pieterburen - hele jaar geopend. Prijsklasse: € De 25 meter hoge toer (Fries voor toren) op, of in een tochtje met de overdekte panoramawagen mee het gebied in bij De SeedyksterToer in Marrum. ❷ Zeedijk 8, Marrum - hele jaar geopend. Prijsklasse: € Beklim eens één van de twee uitkijktorens bij het Lauwersmeer. Hoe ver kun jij kijken? ❹ o.a. bij De Rug & Ezumazijl - hele jaar geopend. Prijsklasse: gratis
Zo leer je nog eens wad Wist je dat er in het Lauwersmeer zoetwatergarnalen, stekelbaarsjes en jonge palingen rondzwemmen? En aan de andere kant van de dijk, in de Waddenzee, platvisjes, krabbetjes en nog heel veel andere waterbeestjes? Ga samen met een (v)aardige gids naar ze op zoek, met een wadloopexcursie, sleepnettocht of schepnetexcursies bij de Natuurschool in Lauwersoog. Voor meer informatie kijk op www.eropuitinfriesland.nl ❷ Strandweg 1, Lauwersoog reserveren verplicht, alleen in zomervakantie. Prijsklasse: €
Bewonder het zeeaquarium, de slikbak, de vele vogels, krabben en de schelpenverzameling bij Waddenbelevingscentrum De Noordhoren in Holwerd. ❺ Elbasterweg 1, Holwerd - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: € Midwinter maar nergens natuurijs te vinden? In de koudste maanden van het jaar kun je toch schaatsmeters maken op daarvoor aangelegde ijsbanen bij Lauwersoog en Esonstad. ❾ Haven 6, Lauwersoog ❹ Skanserwei 28, Anjum - winterseizoen beperkt geopend. Prijsklasse: € Je gaat nooit meer zeggen dat je geen brood lust als je het brood van het gemalen meel uit de molen van Burdaard hebt geproefd! ❹ Molen De Zwaluw, Mounewei 19, Burdaard - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: €
WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND
23
24
NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN
Wadden er op uit
Wadlopen Wadlopen is misschien wel de meest unieke uitdaging in ons land. Je moet er even voor door het slijk, maar als de ondergrond eenmaal wat zanderiger wordt, gaat het lopen makkelijk en is het uitzicht werkelijk fenomenaal. Blijf vooral ook naar je voeten kijken, zodat je ziet waar je loopt en wat er om je heen dobbert en blubbert. Ondertussen tikt de natuurlijke klok door, het water laat niet op zich wachten. Voor je het weet komt de vloed op en overspoelt het water de sporen die jij zojuist achterliet op het wad. Zin in deze uitdaging? De wadloopgidsen bezorgen je graag een unieke ervaring. ❶ Wadloopcentrum Fryslân in Holwerd, ❷ Wadloopcentrum Pieterburen in Lauwersoog - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: €€ ❸ Oan 'e Dyk in Paesens-Moddergat biedt elke dag wadlooptochten aan, zelfs in de winter. Prijsklasse: €
WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND
25
Inspanning • Denk je groter dan midgetgolf en kleiner dan het 'echte' golfen, dan sta je op de Pitch & Putt baan van Esonstad. De baan telt 18 holes, die voor iedereen vanaf 8 jaar toegankelijk en haalbaar zijn. Nog sportiever? Ook footgolf is mogelijk. ❹ Skanserwei 28, Anjum - hele jaar geopend. Prijsklasse: € • Wie van vissen houdt kan zijn hengel ophalen in het Lauwersmeergebied. Goede vangsten spelen daarbij geen onbelangrijke rol. Vooral brasem en blankvoorn komen in het Lauwersmeer voor, maar ook snoekbaars, forel en de winde. Bijzonder: de zeeforel is terug in het meer. Vanaf de wal is het Lauwersmeer moeilijk te bevissen, maar met een waadpak aan kom je een heel eind. Voor bootvisserij liggen goede stekken in de Vlinderbalg, het Oude Robbengat, bij Oostmahorn en bij Lauwersoog. Heb je zelf een boot, dan zijn er aan de Strandweg langs de Zoutkamperril twee gratis trailerhellingen aanwezig. Bij Jachthaven Lunegat zijn vissersbootjes te huur. Liever met beide benen op vaste wal? Hier is ook een vissteiger aangelegd. ❹ Kwelderweg 1, Dokkumer Nieuwe Zijlen - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: op aanvraag • Op Natuurlijk Kollumeroord beleven zowel de kleinsten als de oudsten van de familie een passend avontuur. Je kunt er onder andere kanovaren, tokkelen, smartphonegamen, moutainbiken en er zijn diverse workshops zoals buiten koken, djembé spelen of natuurfotografie. ❺ Slikweg 2, Kollumerpomp - hele jaar beperkt geopend. Prijsklasse: €€€ • Ga op safari in de Nederlandse wildernis of loop op de bodem van de zee op Engelsmanplaat. Excursies kun je boeken bij Beleef Lauwersoog. ❶ Strandweg 1, Lauwersoog winterseizoen beperkt geopend. Prijsklasse: €€
26
NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN
Ontspanning • Zonsondergang op het wad is een ervaring die je niet mag missen. Een prachtig uitzicht heb je bijvoorbeeld bij St.-Jacobiparochie, Holwerd, of Wierum. Tip: blijf na zonsondergang wachten tot het nacht is. Nergens zijn de nachten zo donker en de sterren zo helder als hier. • Het mag dan vooral in Aziatische landen de normaalste zaak van de wereld zijn om je in een TukTuk voort te bewegen, hier in het noorden van Nederland trek je zeker veel bekijks in de kekke overdekte driewieler. Een rondje Lauwersmeer? Even over Dokkum en Kollum? Of een stukje Groningen meepikken? Kies voor de meest originele manier om de omgeving te verkennen en huur een TukTuk of Duck Duck (lelijke eend). ❻ Kustweg 18, Lauwersoog - hele jaar geopend. Prijsklasse: €€€ • De waddenkust en haar prachtige luchten staan garant voor schitterende foto's. Pak je camera en leef je uit. Via de informatiepunten kom je in contact met verschillende wadfotografen die je laten zien hoe je dit gebied het beste in beeld brengt. Misschien hebben ze zelfs nog een plekje vrij in één van hun workshops? • Ambachtelijke katoendrukkerij Kleine-Lijn in Blije is één van de weinige katoendrukkerijen die Nederland rijk is. In het bijzonder sfeervolle atelier worden op ambachtelijke wijze stoffen met de hand bedrukt. Kom het zelf eens proberen op de eerste zaterdag van de maand bij een inloop workshop 'zeefdrukken op stof'. ❼ Stationsweg 29, Blije hele jaar geopend. Prijsklasse: €€€ • De wereld van het Boeddhisme vind je in het klein bij de Boeddhistische Stoepa in Hantum. Vele lama’s vanuit de wereld bezochten deze rustige plek en ook jij kunt er een kijkje nemen. Loop bij aankomst een rondje om de Stoepa en breng alle gebedswielen in beweging. Deze handeling zendt namelijk ‘friendly wishes to all your friends’ de wereld in. ❽ Stoepawei 4, Hantum - hele jaar beperkt geopend. Prijsklasse: vrijwillige bijdrage. Op steenworp afstand ligt Minicamping en Sneupzolder De Terp voor koffie, thee en toilet. Krûdikker 2, Hiaure winterseizoen gesloten.
WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND
27
Restaurant herberg
De Pater De Pater
28
NOORDOOST FRIESLAND · WADDEN
Wadden culinair Waddengoud De nummer 1 van de Wadden Waddengoud. Hét keurmerk voor alles wat groeit en bloeit in het Waddengebied en waarvan je zeker bent dat het op natuurlijke wijze verwerkt is. Hetzelfde keurmerk wordt afgegeven voor de restaurants waar je van al die eetbare rijkdommen kunt genieten. Leuk om te weten: veel evenementen en activiteiten die typerend zijn voor het Waddengebied krijgen ook het keurmerk Waddengoud. Op deze pagina's een bloemlezing van al het lekkers en een paar fijne tips. Lekkers uit de zee op de vaste wal bij 'tAiland Een broodje Waddengarnalen, gerookte harder, of lamsburger? Of een heerlijke garnalenquiche? Het kan zomaar op de kaart staan van proeflokaal 'tAiland. Wat er op vrijdag wordt aangevoerd vanuit de zee, staat een weekend lang op de kaart. 'tAiland is tevens een streekwinkel én je kunt er workshops volgen en wadvistochten doen. ❶ ’T Ailand, Haven 49a, Lauwersoog - hele jaar door ieder weekend geopend: vrij-zo
Lekker borrelen Een lekker drankje, een stukje worst en kaas; deze Friese lekkernijen zijn zeker het proeven waard: • Sonnema Berenburg: het bezoekerscentrum en de fabriek zitten in Bolsward, maar het drankje komt oorspronkelijk uit Dokkum. Verkrijgbaar bij vele slijterijen • Bonifatiusbier: deels gebrouwen met water uit de Bonifatiusbron. Bonifatius bitter: een heerlijk pittige kruidenbitter uit Dokkum. Verkrijgbaar bij de speciaalzaak of slijterij in de regio • Weidenaar Friese droge worst uit Dokkum. Verkrijgbaar in vele supermarkten • Maar liefst 90 verschillende soorten Whisky verzamelde Logement Doosje door de jaren heen. De bijbehorende kennis delen deze liefhebbers graag met je tijdens een proeverij. ❷ Ooster Nieuwkruisland 1, Warfstermolen - hele jaar geopend. Prijsklasse: €€
Oan ‘e Dyk Om inspanning in de streek met de nodige ontspanning uit de streek te verenigen kun je bij Oan 'e Dyk een wadlooptocht combineren met een buffet van producten uit de streek. Geniet welverdiend van Amelander mosterdsoep, ragout van biologische lammeren van de zeedijk, salade met zeegroenten en eigengemaakte honing en jam uit het Waddengebied. ❸ Oan ‘e Dyk, Achterwei 1, Paesens - hele jaar geopend. Prijsklasse: €€
Om in huis te halen: Waddendelicatessen De cranberry, de duindoorn, de aronia; met elkaar een kleurrijk pallet aan bessen die groeien en bloeien in het Waddengebied. De bessen worden onder andere verwerkt tot thee, sap, siroop, azijn, wijn, honing, jam, mosterd en zelfs snoep. Maar ook shampoo, badzout, bodyscrub, huidolie en handzeep worden samengesteld met een snufje van deze Waddendelicatessen.
TIP Van cranberrysiroop kun je heerlijk fruitige ijsblokjes maken. Het ziet er feestelijk uit in een glas water en voor de kinderen maken ze de appelsap extra smakelijk. De siroop is in bijna alle plaatselijke supermarkten te verkrijgen.
WADDEN · NOORDOOST FRIESLAND
29
Hotel Café Restaurant de Posthoorn
Eten - Drinken - Slapen
Diepswal 21 | Dokkum | 0519-293500 | hotel-deposthoorn.nl
Fashion - Food - Living
Kleine Breedstraat 4 | Dokkum | 0519-724316 | melangecompany.nl 30
NOORDOOST FRIESLAND · DOKKUM
Dokkum
Foto: Marit Anker | Admiraliteitsdagen
Alles wat je zoekt in een stad, vind je in Dokkum. Een stadse uitstraling met de overzichtelijkheid van een dorp. Historische hoogtepunten en eigentijdse voorzieningen. Of je midden in de Wouden met je caravan bivakkeert, of een weekend doorbrengt in een Bed & Breakfast op de Wadden, Dokkum mĂłet je zien.
DOKKUM ¡ NOORDOOST FRIESLAND
31
Dokkum aan zee We kunnen het ons bijna niet meer voorstellen, maar een paar eeuwen geleden was er in Dokkum een levendig handelsverkeer dankzij de open verbinding met de Lauwerszee. Het is nog goed aan de kades ten oosten van de Zijl te zien. Die zijn hoog en berekend op wisselende waterstanden door eb en vloed. Aan de westkant van de Zijl zijn de kades veel lager. Daar lagen de beurtschippers die met hun schepen mensen en goederen vervoerden naar de omliggende steden en dorpen. In het Grootdiep lagen regelmatig internationale schepen uit de Scandinavische landen, Noord-Duitsland en zelfs Rusland afgemeerd. In 1598 werd de Admiraliteit in Dokkum gevestigd. De Admiraliteit zorgde voor de beveiliging van de scheepsvaart en de kustbescherming van de provincies Friesland en Groningen in oorlogstijd.
Wat er nu nog van over is
Wat er nog van te zien is Het Admiraliteitshuis en de scheepshelling daar tegenover zijn overblijfselen van het maritieme verleden van Admiraliteitsstad Dokkum. Een zeehavenfunctie heeft Dokkum al lang niet meer, maar nog altijd is er een prima vaarverbinding tussen Dokkum en het Lauwersmeer en kunnen boten in Dokkum aangelegd worden rond de prachtige bolwerken.
Hoe de admiraliteit verdween Door het dichtslibben van de vaarroutes werd Dokkum steeds moeilijker bereikbaar voor de grotere schepen. De Admiraliteit werd daarom nog geen vijftig jaar later naar de zeehaven van Harlingen verplaatst. Toen een ruime eeuw later de Dokkumer Nieuwe Zijlen werden gebouwd betekende dat het einde van Dokkum als internationale handelsstad.
P
Dokkum Harddraverspark
P
P P
P Het
NOORDOOST FRIESLAND ¡ DOKKUM
diep
ot Gro
P
P
P
32
Schreiershoek Recreatie
Binnenstad
P Bonifatiuskapel
Foto: Marit Anker
Bonifatius Bonifatius is de man die Dokkum beroemd maakte. Hij werd op 5 juni 754 in Dokkum vermoord en meteen heilig verklaard. Hoe triest het leven voor de missionaris ook afliep, de stad hield er een schat aan verhalen en een prachtige bron met kapel als bedevaartsoord aan over. Leer Bonifatius kennen en ontdek meer over het leven van de missionaris aan de hand van een expositie in Museum Dokkum en een prachtige wandelroute door Dokkum langs tien verschillende kunstobjecten. De route leidt je langs de bron, de kapel en de kerk, maar ook langs bijzondere stukken binnenstad. De route is in het rood op de kaart aangegeven. Een goed start- en eindpunt is de Bonifatiuskapel. Tip: proef onderweg ook het Bonifatiusbier, gebrouwen met water uit de Bonifatiusbron ❶ Bronlaan 12 - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: €
Wist je dat
.....................................................
Escaperoom Voor de thrillseekers is er een escaperoom aan de andere kant van de stad. Lukt het jou om daar de geheimen rondom Dokkum te ontrafelen? ❷ Escaperoom Dockum, Hendoweg 3, Unit 5 - reserveren verplicht. Prijsklasse: €€
De bron -de natuurlijke vorm van drinkwatervoorzieningnog de enige authentieke plaats is die net zo werkt als in de tijd van Bonifatius?
Klokslag tien voor tien Het kan je al opgevallen zijn wanneer je in de avonduren in Dokkum bent. Om 21.50 uur luiden er klokken in de stad. Het herinnert aan het sluiten van ingangen van de stadswallen van Dokkum, ook wel bekend als de bolwerken. Om 21.50 uur werden klokken geluid als waarschuwing dat de poorten van de Hanspoort, Halvemaanspoort, Woudpoort en Aalsumerpoort tien minuten later gingen sluiten. Om de traditie in ere te houden, luiden ze in Dokkum nog altijd de klok. Om klokslag 21.50 uur.
Het keerpunt Wie de Elfstedentocht een beetje kent, weet dat de schaatsers in het hart van Dokkum, op het water van de Zijl, na hun stempel via hetzelfde water de stad weer verlaten op weg naar Leeuwarden. Dat punt in Dokkum wordt het keerpunt van de Elfstedentocht genoemd. Breng je een bezoek aan de Zijl, let dan eens op de bankjes die op de wal geplaatst zijn. De twee bankjes hebben de vorm van Friese doorlopers. De punt van de schaatsen geeft de richting van de schaatsers aan. ❸ De Zijl
DOKKUM · NOORDOOST FRIESLAND
33
34
NOORDOOST FRIESLAND · DOKKUM
Fotograaf: Theo de Witte
Kerken in Dokkum De St. Martinuskerk, ook wel de Grote kerk genoemd, is gewijd aan de heilige Sint Maarten. Die kennen wij vooral dankzij de lampionoptochten op 11 november, zijn naamdag. De naam van de kerk verwijst naar Martinus van Tours, de heilige die bekend is geworden doordat hij de helft van zijn mantel aan een bedelaar schonk. De kerk staat op de Markt in Dokkum en stamt uit de vijftiende eeuw. De huidige St. Martinuskerk is niet de eerste Kerk die op deze plaats staat. Er zijn tenminste drie houten kerken aan de huidige tufstenen kerk vooraf gegaan. In de zomermaanden zijn er orgelconcerten in de Sint Martinuskerk. Het zijn inloopconcerten, de toegang is vrij en ze duren ca. 40 minuten. ❹ Markt 2
Klingeling! Elke vrijdagavond bespeelt de stadsbeiaardier het carillon van 19.00 tot 20.00 uur. Via de balie van het stadhuis is het mogelijk om verzoeken voor de carillonconcerten in te dienen.
Meer op zondag Er zijn in Dokkum regelmatig koopzondagen en de supermarkten zijn elke zondag geopend. Ook zijn er zondagmiddag-concerten in de binnenstad. De muziek, volle terrassen en een gezellige sfeer laten deze stad ook op zondag bruisen.
De Rooms-Katholieke kerk werd in 1872 in gebruik genomen en is ontworpen door de beroemde bouwmeester P.J.H. Cuypers. Voor Dokkum bouwde hij een kruisbasiliek, in vroeg gotische stijl, met stenen kruisgewelven over koor en zijbeuken en houten tongewelven over middenschip en dwarsschip. Deze kerk werd gewijd aan de H. Martinus en de H.H. Bonifatius en gezellen. In de kerk zijn relieken van Bonifatius te bezichtigen: een schedelfragment en een versteend brood. De kerk staat midden in het winkelcentrum, op steenworp afstand van de St. Martinuskerk. ❺ Koningsstraat 25
Sightseeing Dokkum Vroeger liep er een spoorlijn van Leeuwarden naar Aalsum bij Dokkum, het traject werd het Dokkumer Lokaaltje genoemd. De spoorlijn bestaat niet meer, maar het Dokkumer Lokaeltsje is vandaag de dag wel de meest originele manier om de stad te verkennen. In een treintje op wielen word je door de stad gereden en vertelt machinist Piet Wiersma tijdens de rit allerlei wetenswaardigheden. In juli en augustus op woensdag- en zaterdagmiddagen. ❸ De Zijl. Prijsklasse: €
Andere manieren om de stad te ontdekken .................................................... • Een rondvaart over de wateren van Dokkum terwijl schippers en 'opstappers' (oud-Dokkumers) aardige anekdotes over vroeger vertellen bij Rondvaart Dokkum - Aanmelden bij Museum Dokkum ❻ Diepswal 27. Prijsklasse: € • Een wandeling over de bolwerken - Centrum Dokkum • Een excursie, stadswandeling met gids, via Museum Dokkum ❻ Diepswal 27 winterseizoen op aanvraag. Prijsklasse: € • Met een motorboot, kano of (elektrische) sloep door de kleinere grachtjes. Te huur bij Schreiershoek Recreatie ❻Tichelwei 32a, Oostrum - winterseizoen gesloten. Prijsklasse: €€
DOKKUM · NOORDOOST FRIESLAND
35
36
NOORDOOST FRIESLAND · TYPYSK FRYSK
Typysk Frysk
04 05
Skûtsjesilen is myn nocht
06 alde feanen
Het skûtsjesilen is een typisch Friese sport. De zeilwedstrijden worden sinds jaar en dag in de zomer georganiseerd. Het bijzondere aan de skûtsjes is de authenticiteit van de schepen. Ze lijken zo vanuit een geschiedenisboek in het water beland te zijn, met hun stoere romp en grote bruine zeilen. De taal die door schippers gevoerd wordt, is al bijna net zo authentiek. Een kleine greep uit het woordenboek: Skuor oan dy skoat betekent ‘trek aan die schoot’. En een schoot is het touw dat aan de beneden Zelf skûtsjesilen? achterhoek van een zeil is verbonden om Dat kan in juli en augustus op diverse dagen. Elke woensdag hijst Annage het zeil mee te laten vieren en aan te halen. in Earnewâld de zeilen. Daar zijn drie afvaarten per dag. ❹ aanmelden It is potskipperswaar - ‘het is mooi weer bij toeristenbureau Earnewâld: Piet Miedemaweg 9, Earnewâld met weinig wind' In stille pûst – een zomerseizoen beperkt geopend. Prijsklasse: €. moment van stilte tussen twee windvlagen. Op dinsdagmiddag kun je terecht op het enige houten skûtsje ter wereld Het skûtsjesilen start ieder jaar op de eerste ‘De Aebelina' in Earnewâld. ❽ De Stripe 12, Earnewâld - zomerseizoen zaterdag in de bouwvakvakantie Noord. beperkt geopend. Prijsklasse: €€. De dichtstbijzijnde wedstrijd, in Earnewâld, Op diverse donderdagavonden vertrekt skûtsje is op de dinsdag. 'de Rot' vanuit Rottevalle voor een mooie
07
08
13
10
11
12
09
14
tocht. Haven in Rottevalle - zomerseizoen beperkt geopend. Prijsklasse: €. (kaart van Wouden en Meren.) Kijk - omdat skûtsjesilen weersafhankelijk is - altijd op de site of informeer bij een informatiepunt naar data en opstaptijden.
15 16
Skûtsjesilen
17
Wie de bal kaatst
22
23
24 25
Voor een buitenstaander doet kaatsen misschien nog wel het meest denken aan tennis. En dat is ook niet gek wanneer je weet dat de tennissport in de negentiende eeuw is ontstaan uit een vroegere vorm van kaatsen, met een racket. Kaatsen is nu één van de oudste nog beoefende balsporten en wordt in meer dan 50 verschillende landen op de wereld beoefend. In heel Nederland staat het kaatsen bekend als typisch Friese sport, met Friese begrippen als kwealinen, spul en boppeslach. De bedoeling bij kaatsen is om de bal met de handpalm zo proberen te slaan, KAATSEN dat de tegenpartij de bal niet geldig kan retourneren. Het spel wordt Een boppeslach zien? gespeeld tussen twee ploegen met Damwâld, Ee, De Westereen, Morra-Lioessens en Buitenpost zijn enkele dorpen elk drie spelers; de parturen. waar op zomeravonden kaatsers hard trainen. Ook worden hier regelmatig kaatswedstrijden voor jeugd, amateurs en professionals georganiseerd. Publiek is van harte welkom. Tip: vraag eens een insider om uitleg. Echte kaatsliefhebbers zullen je vol passie het spel uitleggen.
18
19
21
20
26
27
28
Wist je dat een kaatsbal is gemaakt van onder andere koeienhaar en dat ze vroeger op sokken kaatsten?
29
30
In juli wordt sinds enkele jaren een zogenaamde wilde partij georganiseerd in het Buitendijks gebied in Marrum. Deze wedstrijd staat bol van traditie in een adembenemende omgeving.
TYPYSK FRYSK · NOORDOOST FRIESLAND
37
04 Dammen op z'n Frysk
05
Dammen kennen (of kunnen?) we allemaal. Maar Frysk Damjen, dat is andere koek. De regels zijn net wat anders en dat maakt het spel een uitdaging voor jong en oud. Dus pak het dambord, volg deze paar extra regels en sla je slag. • Bij Fries Dammen mag je naast diagonaal, ook horizontaal en verticaal slaan. (Dat zijn acht richtingen en daarmee zijn veel meer zetten mogelijk.) • Wit begint, aanraken is zetten en slaan is verplicht. • Meerslag gaat voor én damslag gaat voor. • Een schijf die op de achterste lijn (de damlijn) komt, wordt een dam. Op zo’n schijf wordt een tweede schijf gezet. Dat geldt niet bij slag. Een speler mag maar drie zetten achter elkaar met een dam doen. • Een partij heeft gewonnen als de tegenstander geen schijven meer over heeft of vaststaat. • Let op: soms moet je wel tien zetten vooruitdenken om je tegenstander te verrassen.
13
12
11
10
06 07 08 09
Frysk damjen
14
15 16 17 22
23
24
18 21 De Elfstedentocht 19 20 Dé Elfstedentocht staat natuurlijk bovenaan als we het over typisch Friese dingen hebben. De vraag is vooral: wanneer ligt er weer 15 centimeter ijs over de gehele route en giet it oan? Gelukkig is er op een paar centimeter ijs ook al heel veel mogelijk. Want als het water eenmaal bevroren is, is er natuurlijk niets leuker dan de ijzers (of de houtjes) onder te binden en een paar streekjes te zetten. In de meeste dorpen is wel een ijsbaan te vinden. Gezelligheid alom en de chocolademelk altijd warm! Grotere wateren waar het natuurijs het goed Weetjes: doet zijn: Earnewâld (Nationaal • Alle medailles en wisselprijzen bestemd Park De Alde Feanen), de Leijen en voor de prijswinnaars van de eerstvolgende Ryptsjerksterpolder bij Ryptsjerk. Elfstedentocht liggen tentoongesteld in het Fries Schipvaartmuseum in Sneek. • Sporters die de Elfstedentocht volgens officiële inschrijving hebben geschaatst, gefietst en gewandeld krijgen een brevet uitgereikt. Het brevet werd voor het eerst uitgegeven in 1987. Tot nu toe zijn er in totaal 1358 brevetten uitgereikt.
38
NOORDOOST FRIESLAND · TYPYSK FRYSK
25 26 27 28 29 30
Zelf fierljeppen? Maak eens een sprong over een sloot in een weiland. Vraag een boer om een polsstok, sprint naar de rand, klim omhoog en zweef naar de overkant. Laat het échte verspringen over aan de topsporters. Moedig ze aan in Burgum of Buitenpost.
fierljeppen
Fierljeppen! In vergelijking met het kaatsen is fierljeppen voor het oog een makkelijke sport. Om het voor een eerste keer zelf te doen zal toch tegenvallen. Fierljeppen, oftewel polsstokverspringen, is één van de meest complexe atletiekvormen die er bestaat. Om met een stok van 12,5 meter lang een afstand van 20 meter te overbruggen, moet je uitermate goed kunnen sprinten, klimmen en springen.
fierljeppen
De liefde voor Frysk gaat door de maag • Neem nou 'Friese oranjekoek'. Het 'Friese' is bijna een overbodige toevoeging. Misschien dat we een paar ingrediënten uit Groningen haalden, maar oranjekoek is nergens zo lekker als in Friesland. • Fries suikerbrood (sûkerbôle) is een product waarbij iedere bakker z'n eigen draai aan het deeg weet te geven. Smaken verschillen, maar sûkerbôle is altijd lekker met een flinke lik boter! • Een 'Frysk Dúmke' is een koekje van duimdikte, op veel plekken in Fryslân kun je het bij je koffie verwachten.
Frysk Dúmke
TYPYSK FRYSK · NOORDOOST FRIESLAND
39