Hiwwe wie Driwwe 2013/2

Page 1

www.hiwwe-wie-driwwe.de

Volume 17. No. 2 - Harebscht / Winder 2013

sitter 1997

Rausgewwe bei: Deutsch-Pennsylvanisches Archiv Dr. Michael Werner · Zamme mit: Pennsylvania German Cultural Heritage Center (Kutztown, PA) Serving the Interests of Pennsylvania Germans and Palatines on Both Sides of the Atlantic

Editorial

Schwetze wie die Amish diehne ... Nei Bichli vun Lilian Stoltzfus lannt alliebber Pennsylvanisch-Deitsch

Dihr liewe Leit, Glaabt‘s odder net, awwer mer henn desmol so viel deitsche Schticker zum drucke, ass mer neegscht kenn Blatz meh finne fer en Editorial. Awwer sell macht gaar nix aus. Ich hoff, ass dihr all en latt Gschpass hennd beim Lese, winsch alliebber en schee Schpootyaahr un en hallicher Grischtdaag 2013. Michael Werner

Schreiwes 1

Michael Werner: Schwetze wie die Amish

3

Scott Ney / Alice Spayd: Deitscher Zammelaaf

3

Bernice Hicks: Nei Farewebuch

4

Richard Savidge: En Tribute zu Francis Kline

4

David Hoffman: Mei Karich

5

Caleb Franks: En Erinnring an mei Kindheet

6

Richard Miller: Em Sy sei Sei

7

Patrick Donmoyer: Punxatawny Phil waar letz

9

William Woys Weaver: Seimaage

10 Larry Gradwohl: Oschteroyeryacht 10 Douglas Madenford: Was waar un was watt 11 Ed Quinter: An die Nadur 11 Patrick Donmoyer: Die Deitscherei 14 Richard Savidge: 'S iss Summer im Daal 16 Albert H. Keil: Die Pfalz (Deel 1)

HwD 2.13

LANCASTER. „Ich will mit die Maem hocke an die Gmee. Ich hock net mit die grossi Meed. Unser Gmee hot vier Breddicher, sie hocke in die Mitt ...“. Lilian Stoltzfus waar Amish uffgebrocht, un die allererschte Wadde, ass sie gschwetzt hot, waare Pennsylvanisch-Deitsch. Heit iss sie kenn Glied vun en Amish Gmee, awwer sie hot en Bichli gschriwwe, ass alliebber weist, wie mer die Schprooch vun die Amish (un en latt annnere Leit) schwetzt. Sie hot sell Bichli „Speaking Amish“ genennt. Es Buch hot 25 Lessons: Alle Lessons henn en Conversation zwischich zwee amische Kinner, der John un die Susie. Alle Lessons henn en neier Verb un baut zehe neie Wadde. Es kummt aa en CD mit es Buch, so ass die Leit die Conversations heere kenne. In alle Lessons gebt es aa en “Culture Tip,” ebbes wege die Amishe in Lancaster County. Sie un ihr Daed henn aa en latt Pickters genumme, ass in „Speaking Amish“ gedruckt sinn warre. Die Lilian Stoltzfus hot die Schpelling geyuust, ass der Professor C. Richard Beam geyuust hot fer sei 12 Volume Waddebuch vun Pennsylvanisch-Deitsch. Sie selwert saagt iwwer ihr Arewet: „Es waar en latt hatter, ass ich gemeent hab, ass es waer, wie ich sell Buch gschtaert hab -

awwer ich hab lang un hatt g’schafft, un es iss nau faddich. Es Buch iss fer Leit, ass yuscht am schtaerde sinn, Pennsylvania Deitsch lanne. Ich hab browiert, es Buch easy mache, so eenichebber kann es uffpicke un es lese.“ So gebt‘s nau zwee neie Bicher, ass helfe, die Mudderschprooch lanne: „Speaking Amish“ (2013) vun die Lilian Stoltzfus lannt der Weg, die Mudderschprooch schwetze wie die Amish un Fuhremen-

nischte in Lengeschter Kaundi un anneri Kaundis in Pennsylvaani. Un „Schwetz mol deitsch“ (2009) vun Doug Madenford un Joshua Brown weist der Weg, wie die Luddrische un Reformierte deitsch schwetze in Baricks Kaundi un aryets schunscht. Nau misse die neie Students ausfinne, was sie meh gleiche. (mw) µ „Speaking Amish“ Eckschank Publishing Price: $ 19.95 plus shipment Adder bei: speakingamish.com

1


Neies vun Hiwwe un Driwwe

Neie CD Sarajane Williams hot en CD gepublisht mit pennsylvaanisch-deitsche Musickschticker, ass gschpielt warre mit Harp. Sie wuhnt in Macungie, un ihr nei CD heesst „Past and Present. Secular and Sacred Music of the Pennsylvania Germans.“ Mer kann sie kaafe fer $ 15.00 (plus Shipment) bei die Pastorius Home Ass., POB 66, Germansville, PA 18053.

Deitsch Schtunn Dale Schwoyer hot nau gschtoppt, der Host sei vum Pennsylvania German Hour Program uff BCTV, Reading. Sie hot seller Tschabb geduh zwischich 2006 un 2013. Die Buwe un Meed vum Dolpechocken Saenger Chor henn gucke misse fer ebber schunscht, un so hot der Patrick Donmoyer der Tschabb iwwergenumme im Moi des Yaahr.

Blue Eyed Six Bruce un Brian Kreider sinn am browiere fer Sponsors finne fer ihr Movie „Blue-Eyed Six“. Die Schtori schpielt 1879 in Lebanon (PA) un hot en ganz pennsylvaanisch-deitscher Background. Sie sinn am schwetze mit Hollywood, awwer verleicht schaffe sie aa zamme mit College Film Departments.

Hoscht du gwisst ... … ass der erscht deitsch Governor in Pennsylvaani der Simon Snyder (17591819) waar. Sei Paep Anton Schneider waar aus em glee Schtettel Planig neegscht zu Kreuznach, sei Memm Agnes Krämer vun Selzen. Zamme henn sie zuerscht in Lengeschter Kaundi gsettelt. 2

Deitsche Zeeche in Pennsylvanisch Deitschland KUTZTOWN. Die Haaptschtadt vun Pennsylvanisch Deitschland, Kutzeschtettel, hot drei deitsche „Wilkum“ Zeeche sitter Harebscht 2012 fer alliebber abweise, ass die Mudderschprooch als noch gschwetzt watt datt. Der Drucker vun „Hiwwe wie Driwwe“, Dr. Michael Werner, hot gschwetzt ghatt iwwer sell im Summer 2012 uff em City Council. Die Eilaading waar ausgewwe beim Prof. Derek Mace, ass en Glied iss vum Raad. „Losst alliebber ebbes in die deitsch Mudderschprooch sehne, wann sie naach K-town kumme,“ hot der Werner gsaat. Die Leit datt im Raad un der Lyons Club henn die Idea scheint‘s gegliche, so henn sie drei Zeeche bezahlt un uffghenkt paar Woche schpeeder. En anner Zeeche, ass ganz nei iss, iss der Historical Marker „Schoeneck - des is en scheenes Eck.“ Die Leit vum DeutschPennsylvanische Arbeitskreis e.V. im alte Land denke, ass noch meh Schilder wie sell uffghenkt sei sedde im ganze

Neie pennsylvanisch-deitsche Schilder

Land. Meh wie 1,000 Bletz un Schtroosse henn deitsche Naa-

me sitter die 1700s. Mer sett sie net vergesse. (mw)

ANNOUNCEMENT: En nei Bichli fer Kinner in Pennsylvanisch-Deitsch We are pleased to announce that the German Pennsylvanian Association in cooperation with Hiwwe wie Driwwe and Edition Tintenfass (Inkwell Editions) has published a new bilingual children’s book in the Pennsylvania German dialect and English. It is a translation of the famous English nursery rhyme “The House that Jack built” into Pennsylvania German and is issued in a limited edition of 200 copies:

Es Haus wu der Hans gebaut hot Iwwersetzt aus em Englische ins Pennsylvaanisch Deitsche vum Walter Sauer Bilingual edition: English and Pennsylvania German Hiwwe wie Driwwe Series #2 This book in rhymes (28 pages) has wonderful old-fashioned color illustrations (taken from an edition originally published in 1854) and is interesting for children and adults alike. Price: $22.99 (EUR 17,50) (plus postage at cost). Contact: info@verlag-tintenfass.de Don’t forget to mention your whole name, your address and the number of copies you would like to order. Payment may be made by bank transfer or check in Euros or US $ to an account / address in Germany or the USA.

HwD 2.13


Neies vun Hiwwe un Driwwe

Erschter deitscher Zammelaaf in Lebnen LEBANON. Fer viel Yaahre, en latt Pennsylvaanisch Deitsche un ihre Noochkummer henn in Lebnen Kaundi gewuhnt un wuhne noch datt. Am 16. Matz 2013 waar die Kaundi Host zum erschte Pennsylvaanisch Deitsch Zammelaaf. Des iss en Fescht fer alles Deitsches am geh halde: die Schprooch, die Kultur, un alles, was zamme geht mit sell. Es waare gschwischich 600 un 700 Leit datt seller Daag. Es Wedder waar wiescht, des hot gschneet un deel vun de Schtrosse waare glatt, awwer des hot die Leit net weg gebhalde. Die Leit, ass datt waare, henn Lieder gheert vun „Der Nei Dolpehock Saenger Chor“ un „Die Schwadore Schalle.“ Der Lynn Otto hot en Feschtredd gewwe wege der Franzeesich un Insching Grieg, un wie die Deitsche ihre Lewe darich sell waar. Der Patrick Donmoyer hot en Feschtredd gewwe wege Haussege. Etliche Leit henn en “bargain” grickt vun die deitsch Fendu. Die Miller Brieder henn der Daag zugemacht mit ihre “Dummheide.” Die Leit henn die Handwarrick Schtaends bsuche kenne, un aa etliche

Zwischich 600 un 700 Leit bsuche es Mudderschprooch Fescht in Lebnen

historische Gesellschafte. In der Bicherschtubb hot die Ruth Bridegam en pennsylvaanisch deitsch Pikter Bingo gschpielt mit de Kinner. Denneweg kenne sie deitsche Wadde lanne un henn aa ihre "Bingo" Babiere mit heem nemme kenne. 'S waare meh ass dreissich Kinner, ass gschpielt henn. Un die Alice Oskam waar datt mit altmodisch Schpielsach un Schpieles vun Yaahre zerick. Der Butch Reigart hot sei "Slides" zum Zammelaaf gebrocht. Maniche Leit waare geindresst in selli un henn viel mit em Butch gschwetzt. Newich sei Disch henn mir en "Deitsch Schwetze Disch“ uffgsetzt ghatt. En paar Leit,

ass gut Deitsch schwetze kenne, henn an etliche Zeide darich der Daag datt hieghockt, un die Leit henn schtobbe kenne un Deitsch schwetze odder yuscht abhariche. Allerdings misse mir ‘s Esse net vergesse, wunderbaari gut Hinkelbottboi, Schnitz un Gnepp, guud Hinkelwelschkann Supp, Schunkefleesh un Buhne Supp, Grumbiere Filsel, viel Sadde Boi un viel meh! Der erscht Pennsylvaanisch Deitsch Zammelaaf waar en frehlicher Daag fer alliebber un hot gewisse, ass die Frehlichkeit vun die Deitsche lewendich un gsund iss in Pennsylvaani. Scott Ney / Alice Spayd

126 Leit bei die deitsch Gmee an die Zoar Karich LEBANON. Es hott en pennsylvaanisch deitsch Gottesdienscht gewwe an Zoar Ludderisch Karich am vazehte Abril 2013. Der Donald Breininger waar der Breddicher, un er hot en ganz gudi Breddich gew-we. 126 Leit sinn kumme, un allieber waar aarick froh, ass so viel Leit gleiche, des Deitsch heere. En Kind hot wennich gebrillt un ee Mann hot gsaat, "des iss en Blessier fer en Kind heere an en deitschi Gottesdienscht - es sinn gmeenerhand als kenni Kinner datt.“

HwD 2.13

Der Karicheraad hot des Friehyaahr en Aabinnposchte newe an die Karich neigschtellt, un

etliche vun die amische Nochbere sinn kumme, un so iss des geyuust warre. Es Yaahr devor henn sie ihre Geil un Boggis uffbinne misse nuff an‘s Fox Eiseschtor un noht newe am Weg nunner laafe. Die menscht vun de Leit sinn naachderhand gebliwwe fer schwetze, Kichlin esse un Kaffi drinke. Die deitsche Leit gleiche ihre Siesssach, un die Leit, ass sell all geblaant ghatt henn, verschpreche alliebber, ass sie es neegscht Yaahr noch viel meh Kichlin datt hawwe. Alice Spayd

Doug Madenford Der Schulmeeschter Doug Madenford vun Howard (PA) hot en „Award for Outstanding Pennsylvania German Activities“ grickt, ass ausgewwe waar 2013 bei die German-Pennsylvanian Association in Deitschland im alte Land. Er hot sell grickt fer 41 Online-Lessons, ass helfe, die deitsch Schprooch zu lanne. Datt kammer sell finne: „www.hiwwe-wiedriwwe.de“.

Nei Farewebuch Schieler alliwwer un vun alle Elt warre en nei Farewe-Buch en Blessier finne, fer die deitsch Schprooch un Arebschaft zu unnersuche. Der Title iss: „Jacob‘s Colonial Family History. A PG Tutorial and Coloring Book.“ Bild-Unnerschrifte sinn in drei Schprooche gesetzt - Englisch, Pennsylvaanisch Deitsch, un Hochdeitsch. Pickters weise, wie es Lewe vum Pennsylvaani im 18. Yaahrhunnert waar, un katze Geschichte verzehle ebbes vun sell. Es Buch waar gepublisht bei de Sarajane Williams. Mer kann es kaafe bei die Lower Macungie Historical Society ($ 8.95 plus tax). Bernice Hicks

8. Deitscher Daag Der acht Deutsch-Pennsylvanischer Tag hot Blatz genumme im Oktower 2013 im Schtettel Ladenburg. An seller Blatz waar der Johann Christoph Sauer (1695-1757) gebore, ass schpeeder en guud bekannter Drucker waar in Germantown. Er hot die erscht Biewel gedruckt in Natt America. Parre Richard Miller waar der Schwetzer aus Pennsylvaani des Yaahr. 3


Gschichte un Gedichte

EN TRIBUTE ZU FRANCIS KLINE Francis D. Kline iss doot. Gschtarewe im Summer 2013. Wer waar der Mann, ass Francis Kline gheesse hot? Der Mann hot meh geduh fer die pennsylvaanisch deitsch Schproch un Kultur uffhalde, ass fimf anner Kalls zamme! Er hot en Marick gelosst uff en wunnerbaar latt Leit. Sell hot mer sehne kenne an sei Viewing un Leicht: Es waar voll Leit vun alle Satt. Guckt yuscht mol, was er alles geduh hot: Wann er un sei Fraa, die Marianne Kline, sich in die Ruh gsetzt henn, henn sie ihre ganz Lewe eigeweidt zu die Mutterschproch uffhalde. Er waar uff's Raad vun die Berks Kaundi Versammling, die Wescht Berks Versammling, Drucker un Schriftleiter fer „Die Botschaft vun die Dolpehock“, hot gsunge in die „Nei Dolpehocken Saenger Chor“, hot zamme

Francis D. Kline (1937-2013) vun Robesonia in Baricks Kaundi

mit der Russel Miller alle Yaahr es Bichli “Pennsyl-

vania German Activities” zamme geduh, waar den deit-

scher Schulmeeschter un hot die „Pennsylvania Deitsch Dialect un Kultur Gesellschaft „gfiehrt, hot gholfe an viel Karichesache an die St. Paul's Karich. Vier deitsche Klasse hot er alle Yaahr ghadde, er waar en Glied vun die Grundsau Lodge, die Pennsylvania German Society un viel mehner, ass ich net bekannt bin mit. Was mehner hot der Mann duh kenne? Iss er faddich? Ya, do uff die Erd, awwer wie ich der Francis Kline kenn, iss er drowwe im Himmel die Engel am sammele un sie deitsch am Lanne. So wann mir ihn naach kumme un darich die “Pearly Gates” gehne, sinn sie “Wann der Roll Gerufe Iss” am singe in deitsch. Ich bin schur. Schlof im Ruh, Francis, mei Freind. Richard Savidge Hegins (PA)

MEI KARICH Uff em Hiwwel newich em Brubaker Daal im NaddLengeschder Kaundi schteht mei Karich un guckt iwwer en scheenes Daal. Heidesdaags iss net en latt datt am geh, dieweil es gebt kee Gmee meh sitter 1956. Yuscht ebaut die Zeit, wann ich gebore waar, waar die Gmee am hinunnergeh. Die Karich waar die Reyer-Karich, dieweil die Familie Reyer es Land gewwe hot, awwer domols hot die Karich wennicher ass 40 Kepp ghatt! Net genunk fer en eegner Breddicher. Es erscht Mol, ass die Gmee published in cooperation with:

genennt waar, waar im Yaahr 1727. En Blockhauskarich iss datt gschtanne im Yaahr 1747, awwer die nei Karrich iss vun de Leit im Yaahr 1813 gebaut warre. Der Baumeeschder waar der Imanuel Deyer aus Manheim, un er hot en scheeni, moderni Karich in em Zeitgeist vum Klassikschtil gmacht. Selli Backeschtee Karich steht noch heit, awwer die Leit, ass fer 200 Yaahr datt gebet henn, lewe nimmi. Noch henn mir deel Leit, ass gleiche die alt Karrich un welle ebbes Guudes fer die

Karich duh. Un ich bin eener von denne, ass Zeit datt verbringe un datt schaffe wolle, dieweil mir Indress an die Karich schaffe kenne. Mir schaffe hatt, un viermol im Yaahr lade mir die Leit ei. Mir feiere Grischtdaag in Disember mit Gsang un mit Musik. Mir feiere Oschdermariye mit 'me Gottesdienscht. Im Summer hemmer en Aebeere-Fescht, un alle September henn mir en Yaahresfeier–Gottesdienscht, so wie sie yaehrlich in Deitschland noch duhne. Sie heesse sell Kirmes.

Nadierlich iss 2013 unser 200scht Yaahr, un mir welle den Karichhof vun em Expert verbessere un die Gschicht vun Alt Zion verzehle. Mir henn Historiker un Parre un guudi Leit, die Gschicht zu verzehle. Ich glaab, die alt Karich iss froh, die Leit zu sehne. Un ich weess, die Leit frehe sich aa, die Karich zu sehne. Mir hoffe, die Karich deet noch 200 Yaahre hawwe! David Hoffman

Impressum Hiwwe wie Driwwe iss en Non-Profit-Project un watt rausgewwe bei: Deutsch-Pennsylvanisches Archiv Dr. Michael Werner, Pfannenstiel 13, 55270 Ober-Olm, Germany. In Cooperation mit: Pennsylvania German Cultural Heritage Center (Kutztown, PA). Fon: 01149-6136-7664546. Internet: www.hiwwe-wie-driwwe.de. Skype Webcam: hiwwewiedriwwe. Publisher un Editor: Dr. Michael Werner (michael-werner@t-online.de). Co-Editors: Patrick Donmoyer, Amanda Richardson. Correspondents: Prof. C. Richard Beam, Frank Kessler, Ed Quinter, Butch Reigart, Douglas Madenford, Alice B. Spayd, Jennifer Trout. Printed Copies: 1,500. © Dr. Michael Werner

4

HwD 2.13


Mei Leweslaaf

CALEB FRANKS - EN ERINNERING AN MEI KINDHEET Mei Eldre waare net Mennischde. Sie waare net vun ennichi vun die Anabaptist Gmeene, awwer samm Zeit darich die 1970s henn sie en Inderesse genumme draa un henn ausgemacht, sie wette meh lanne weege die Mennischde un verleicht even die Mennischde aanemme un sie joine. Sie henn noh en gleeni Bauerei kaaft in Franconia, in Montgomery County, Pennsylvaani. Ich waar zwee Yaahr alt, wie mir datt anne gezoge sinn. Es waar alles schee un guud datt uff selli Hinkelbauerei. Es Graas un die Beem waare grie un der Himmel waar bloo. Mei Gschwischder un ich henn blendi Blatz ghadde fer rumschpringe un schpiele, un des iss es schennscht in die Welt fer Kinner. Unser Familie hot noh unnerschiddliche Gmeene datt rum bsucht. Es menscht vun die Gmeene waare net bleen, awwer mir waare fer en Zeit lang gange zu ee Mennischte Gmee, ass zimmlich bleen waar. Mir henn sie net gejoint, awwer ich un mei elder Bruder un zwee vun mei Schweschdere sinn noh zu die Schul gange, ass graad neewich‘s Gmeehaus waar, un wu all die Kinner vun selli Gmee gange sinn dezu. Die Teacher waare recht schtreng mit uns Schieler, un awwer mir henn doch en latt Gschpass ghadde. Mir henn aa en latt glannt datt mit dem, ass es waar immer schtill un ruhich in die Class Schtubb, un mir henn en guuder, gedisciplinder Environment ghatt datt. Mir waare net erlaabt fer yuscht rumfuule, mir henn unser Lessons un unser Arewet duh misse, schunscht sinn mir zimmlich schwer gschtrooft warre. Nau, ich glaab net, ass viel vun die Kinner datt in die Schuul henn Deitsch schwetze

HwD 2.13

kenne. Mir, in unser Familie henn gaar net PennsylvanischDeitsch gschwetzt, weil mir net vun die deitsch Arebschaft kumme sinn, awwer es menscht vun die anneri Schieler datt, entwedder ihre Eldre odder Grosseldre hedde Deitsch schwetze kenne. ‘S waar ee Mann datt an die Gmee, ass en Breddicher waar odder en Bischof odder ebbes vun en Diener datt, un sei Dochter waar aa am zu die Schuul geh - awwer sie waar in eens vun die heecherie Grades gewesst. Sie waar eens vun die groosi Meed, un mei Bruuder un Schweschtere, mir waare all yinger ass sie. Ennichau, wu die Familie gewuhnt hott, sell iss der Diener un sei Fraa un ihre Dochter, ihre Blatz waar gaar net weit vun uns, yuscht verleicht en Meil ab. Fer selli Ursach hot der Mann, ass en Diener waar an die Gmee, Turns genumme mit mei Eldre fer all vun uns Kinner uffpicke un naach die Schul nemme. So es waar aardlich oft, ass mir mit sie in ihre Maschien gfahre sinn zu die Schul un widder zerick heem. Die Zeit, ass mir in die Maschien am faahre waare, ennichi Zeit, ass eenichebber ebbes gsaat hot, ass verleicht net ganz wahr waar, hot der Mann gsaat, “You’re full o’ bologna!” odder er hot gsaat, “You’re full o’ soup!” Er hott en rechter scheener, glaarer Schtimm ghadde, un hot en scheener deitscher Accent, ass er niwwer gedraage hott in sei English nei. (Schpeeder, naachdem ass ich schunn uffgewaxe waar, ebbes in mei zwanzich un hab decide, ass ich deet gleiche Deitsch lanne, hot er mich zimmlich viel gelannt. Awwer, wu ich noch glee waar, hot er mir als gsaat, ass ich voll vun Supp waar un Schtofft wie sell.) Wu ich in die eerscht un

zwett Grades waar, waar ich net immer so braav un guud, un net so en gscheider Bu, wie ich alleweil bin (heh, heh!). Sellesmols hawwich mei unbennichi Seit ghadde. Ee mol hawwich der Mann sei Geduld en wennich ausbrowiert in so 'me Weg. Seller Daag, er hot uns uffgepickt vun die Schul un waar uns am heem faare. Ich waar datt am hocke un hab nix ghatt fer duh, so hawwich gschtaert en Game schpiele mit mir selwert, wu ich en ganzi Latt Wadde gsaat hab, ass mitennaner gerhymed henn, so ebbes uff die Aart vun, “man, can, pan, Dan, fan, ran, ban....”. Sell waar zimmlich viel Gschpass fer so 'me gleener Bu, un niemand schunscht datt in die Maschien hot eenich ebbes degege ghatt. So noh hawwich gschtaert mit anneri Wadde rhyme, so wie, “wham, ham, bam, lamb, dam.....” odder hawwich “damn” gsaat ghadde? Wer weess? Enichhau, ich hab en bissli glacht zu mir selwert, un sidder ass es gscheint hot, ass ich als noch in die Clear waar, so zu saage, glei hawwich gschtaert mit anneri Wadde rhyme, “pit, fit, lit, hit, kit, knit, sit......” so bin ich die Roi naus. Awwer iwwerdem bin ich iwwer en Watt gschtolbert, ass mich lache mache hott ebbes aaricks. Eens vun die anneri Kinner datt in die Maschien (ich glaab, ‘s waar mei elder Schweschder) hot sell aa gheert un hott graad gsaat, “Oi! Du hoscht en schlimm Watt gsaat!” “Ei, ich hab’s nett helfe kenne!” hawwich gemeent. “Ich bin yuscht am rhyme, un ich kann es net helfe, wann so en Watt wie sell rausschluppt allegebott!” Ich hab widder bissli gelacht un hab gschtaert noch ee mol datt nei fer rhyme, “pit, fit, mit ... glei bin ich iwwer

sell neemlich Watt widder gschtolbert. Ich hab widder gelacht, awwer dessemol iss mei gleener Gschpass net zu lang aa gange. Der Mann hot ee Hand uff die Steering Raad ghalde, un mit der anner Hand hot er hinnich sich gelangt un er hot mei Ankle gfunne. Ich weess net recht, wie er sell geduh hot. Er muss sei Aage uff em Weg ghalde hawwe, un doch ee Weg odder der anner hot er mei Ankle gfunne. Ich denk, ich misst rum gerutscht hawwe, un ess waare drei anneri Kinner in die hinnich Sitz newich mich, un doch er hot mei Ankle gfunne un hot gschtaert datt neigraawe mit sei Fingerneggel. Sei Maschien hot net en Stickshift sei kenne, weil der Weg, ass ich erinnere duh, hot er mei Ankle gepetzt der ganz Weg, bis mir heem kumme sinn, un sell waar verleicht zwee Meil. Wu ich endlich frei vun sei Fingerneggel waar, hawwich nunner geguckt un gsehne, ass diefe, schweere Fingerneggel Maricke waare alliwwer in die Haut um mei Ankle rum. Well, ich hab verleicht en wennich zannich gfiehlt mit dere Man, weil er mich so hatt gepetzt ghatt hot, awwer der Zann hot nett lang gelaest. Un, wie ich schun devor gsaat hab, zwanzich Yaahr schpeeder, naachdem, ass deer Mann schun geretired waar, hot er mich zimmlich viel gholfe mit mei Deitsch, un mir henn alle beed en latt Gshpass ghadde am rumgeh die unnerschiddliche Bletz sehne in Franconia rum, un er hot mir alles verzehlt, wie die Sache waare veralders. Caleb Franks wuhnt in China alleweil

5


Gschichte un Gedichte

EM SY SEI SEI S’war mol en Kall, Cyrus Seidel sei Naame; Felder mit Gras, hot aa Hinkel, paar Hahne.

“Vei, kennte die em Cy sei Sei sei?“ „Muss mol neecher, fer gucke. Ich rutsch mich nunner ganz ruhig; Will sie net schpucke.”

“Sie sinn weg geloffe!. Wu sinn sie dann hie?” Er hot aagfange brille; un fallt uff die Knie.

Awwer mit all, ass er hot s’hott ‘n net Friede gewwe; er hot Sei hawwe welle, Drei Sei, eener en Ewwer.

“Ach ja, gewiss, Datt in der Wiss mitte drin, Ich glaab aa, ass die em Cy sei drei Sei sinn.”

“O, ferwas sinn sie fatt; ferwas sinn sie weg gschprunge? Ich hab sie guud gfiedert; aa schee fer sie gsunge.”

Ee Daag naach 'me Fendu drei scheeni Sei zu kaafe; Er hot kenn Wagge ghadde; musst mit sie heem laafe.

Die drei Sei waare zahm, fer sie yaage waar’s net hatt. un glei waare em Cy sei Sei in em Hy sei Seischtall neischpatt.

Schnell schtellt er sich uff; zu die Nochbere gange; “Wann ihr mei drei Sei sehnt, duht sie graad fange.”

Ball sinn sie heem kumme, 'S waar net so weit weg. Hot sie in en Schtall gfiehrt 'S waar sauwer in alle Eck.

Naach em Cy schpringt die Vei: “Mir henn dei Sei gfunne; mir duhne sie gebhalde im 'me Schtall neegscht am Brunne.”

Die Nochbere, Vei, un Hy, ihre Mann, im Feld ee Daag am sense Ihre schee gehles Kann.

Jeder Daag iss er naus, sei drei Sei Fuder gewwe; aa, ass dihr schon wisst— drei Sei, eener en Ewwer.

Der Cy iss glei kumme fer sei drei Sei heem fiehre. Der Schtall schtariyer gebaut; wott net hawwe sie widder verliere.

Die Vei hot ebbes gsehne datt am wutzle im Schwamm. “Was kennt des dann sei datt newich der Damm?”

Frieh am Mariye iss der Cy naach em Seischtall gedappt, Mit Gsunges un Gschwetzes sei drei Sei guud gschlappt.

Baut dreivattel Yaahr schpeeter Cy’s zum Hy un Vei gange. Hot en Sack in die Hand, un duht’s an sie lange.

“Ihr henn mich guud gholfe. Nemmt’s, will hoffe, es basst. Im Sack iss Panhaas, un Schpeck, Un aa bissel Wascht.”

Sinn schnell guud gewaxe; schee grooss mit viel Schpeck. Cy hot’s net erlaabt, ass sie leie deete im Dreck.

Der Seischtall war gebaut mit Eise un Holz; Datt kennt er sie abweise. Der Cy waar so schtolz.

Guter Iems seller Owet beim Hy un die Vei, Wascht uff em Deller... un gwunnert: Kennt des eent vun em Cy sei Sei sei?

Dann schreit laut die Vei zu ihre Mann, Hy; “Sehnt mol datt drunne; Kennte die em Cy sei Sei sei?”

Awer ee Daag iss er naus; er kennt’s schiergar net glaawe; Sei drei Sei hedde sich aus em Seischtall gegrawwe.

Sell iss nau mei Schtori; es duht net meh gewwe. Am End yuscht zwee Sei; un kenner ... en Ewwer.

Richard Miller (Topton, PA) 6

HwD 2.13


News from the Pennsylvania German Cultural Heritage Center in Kutztown

Punxadaani Phil waar letz in 2013 ... ... un der Patrick Donmoyer vun Kutzeschtettel weess aa ferwas KUTZTOWN. Viel Leit in Pennsylvaani un weit un breit wisse, ass der Punxadaani Phil, die weltbekannt Grundsau, hot en falsch Wedderberichting gewwe am yaahrlich Fescht im Punxadaani. Fer deel Leit iss sell en Grund fer die ganze Iwwerliewering abzuheckele, fer die Grundsau Wedder Brofeet zu ehre. Doch im Gegedeel, muss sich en wichdichi Erklaering aabiede fer die Gemieter vun umglaawiche Leit zu erleichtere: Sei net bedroge zu Umglewwichkeet in unsre Grundsei un der ganz Iwwerliewering wehich yuscht ee eenzichscht missverschtanne Grundsau in Wescht Pennsylvaani. Unsere aardliche Grundsei vun Baericks un Lechaa Kaundis henn die rechte Berichting gewwe, un ich weess ferwas: Die Watzel vun der Broblem mit em Punxadaani Phil sei letz Berichting des Yaahr iss en schproochliches Raetsel. Es iss en wennich bekannt Datsach, ass deel hochglannte Groosskepp saage, ass die Grundsei yuscht Deitsch schwetze. (Sell kennt dihr glaawe odder net.) Fer sell, weil em Punxadaani Phil sei Haendler des Yaahr kenn Schwetzer vun Pennsylvaanisch Deitsch waare, henn sie net die eedel Weisheet vun der Grundsau recht verschtanne. In Suddoschtlich Pennsylvaani losse mir wichdiche Dinge, ass Wedderberrichting, fer die Ecksperts: Unsre HwD 2.13

En deitsch Grundsau (owwe) un Punxatawny Phil (unne, zamme mit en Hendler)

Grundsau Lodsche, ass die Wedderberichtinge alle Yaahre heere vun de Grundsei. Un alles, ass mir des Yaahr gheert henn, waar zimmlich gewiss: In Grundsau Lodsch Nummer 1, wu ich der Schreiwer bin, hemmer unser 77schte Yaahrlich Versammling ghatt am erscht Hanning, un

ich kann eich sicher wisse losse, ass unser Grundsau 100% zimmlich recht waar. Am Grundsaudaag hot die Grundsau gesaat: “Sex Woche lang, un sex lange Woche.” Un nadierlich, es hot sex meh Winder Woche gewwe, un gewiss waare sie aarick lang. Grundsau Lodsch Num-

mer 1 waar net die eenzich Lodsch, ass en guudi Berrichting ghatt hot. Unser Noochber-Lodsch in Orefield, Lechaa Kaundi, Grundsau Lodsch Nummer 16 an der Yaahden Grick, hot en gleichi Berichting vun ihre zwee Grundsei, Yahdee un Lee, ass ihre Schadde am Grundsaudaag gesehne henn ghatt. Ya, 's hot deel Gebrummel gewwe ghatt, ass der Shoey Louie vun Lodsch Nummer 2 in Shoemakersville net aus em Grundsau Loch kumme waer fer seini Berrichting zu gewwe, Grundsau Uni vun Lodsch Nummer 17 of Zionsbarick im Lebanon Kaundi hot beschuur sei Schadde gesehne, un noch sex Woche profezeiht. Selle Grundsei sotte des Dischbedutt katz abseddele: Alle die Grundsau-Berichtinge, ass in der pennsylvaanisch deitsch Schprooch geliffert sinn warre, waare recht un guud gemacht. Wie alle die annere Grundsei, ass alliebber glaawe mache, ass sie English schwetze – sie sinn entwedder Schwinnler odder Preeriehunde. So odder so, mer kann un sett ihne net draue. Die Moral vun des Geschicht iss, ass dihr der neegscht Winder uffbasse misst, vun weller Grundsau, ass dihr Raad nemmt. Un wann dihr Zweifel hennt, froogt sie: “Kannscht du deitsch schwetze?” Patrick Donmoyer

7


Die Bauerei

Nei Bichli iwwer Scheierschtanne in Pennsylvaani KUTZTOWN. Es Pennsylvania German Cultural Heritage Center iss schtolz fer es zwett yaahrlich Buch, ass sie gschriwwe un gedruckt henn: “Hex Signs: Myth and Meaning in Pennsylvania Dutch Barn Stars, by Patrick Donmoyer.” Des Pickter-Buch iss gegrindt uff sex Yaahre vun Unnersuching un weist meh wie 200 voll-farewichi Pickters vun de scheenschte Scheiere im suddoschtlich Pennsylvaani, ass Scheierschtanne odder Scheierblumme henn. Im 20. Yaahrhunnert henn die meenschte Amerikaner sie gekennt unnich em Naame “Hex Signs” - awwer all die deitsche Leit in Pennsylvaani

xxx Nei Bichli gschriwwe beim Patrick Donmoyer

wisse, ass sell Molerei Yaahre zerick net so geheesse waar. Die Alte henn als gsaat:

Deitscher Kalenner 2014

KUTZTOWN. Es dritt yaahrlich Deitsch Kalenner weist dreizeh alde Land-Kariche un Versammlingheiser un ihre Landschafte vun siwwe Kaundis in Pennsylvaani: Baricks, Lebanon, Lengeschder, Yarick, Adams, Daaffin un Schulkill. Die Gebeier gheere zu die eldschte Gemeesheiser fer Luddrische, Mennischde, Reformierte, Presbyterianische, Kadolische, un gemeeschaftliche Leit in Pennsylvaani. Die Kariche un Versammlingheiser sinn wichdiches Deele vun die pennsylvaanisch deitsch Kuldur, un yuscht wennich vun selle frieheschte Gebeier sinn heit noch am 8

ebbes vun die Geschichte, Sagewelt un Kulturbedeiding vun die Scheierschtanne in Pennsylvaani zu lanne. Der Prof. Dr. Don Yoder, der beschtbekannt Scholar fer es ganz pennsylvaanischdeitsch Vokslewe, hot en Vorwatt geschriwwe iwwer die Geschicht vun “Folk Culture Studies” in Pennsylvaani un Deitschland. Sell Buch kammer kaafe an der Pennsylvania German Cultural Heritage Center Geweb-Blatz im Internet. Guckt yuscht mol datt:

Schtehne in die Landschafte – die meenschte waare vergreessert, odder erneiert waare, un's waare blendi aa abgebroche un weggerisse fer en nei Gebei, ass an der Blatz gebaut hot sei selle. Die dreizeh Gebeier im Kalenner 2014 sinn ferschur en Deel vun die Scheenschte im ganze Schtaat Pennsylvania. Der Kalenner 2014 iss vun nau an zum Verkaaf an der Kutzeschtettel Pennsylvania German Cultural Heritage Center Geweb-Blatz im Internet. Guckt yuscht mol datt: www.kutztown.edu/pgchc.

“Schtanne,” “Blumme” un aa “Dullebaane”. Des neie Buch gebt en guudi Gelegeheet fer

www.kutztown.edu/pgchc. Nadierlich kammer es Bichli aa kaafe uff die Bauerei in Kutzeschtettel. (pd)

Nei Scheierschtanne Schau KUTZTOWN. Des Yaahr hot es Heritage Center an Kutzeschteddel University en Scheierschtanne Schau unnergschtitzt, ass en Widderschtelling vun eenre vun de meehnscht bekannte Schaue an der Kutzeschteddel Pennsylvaanisch Deitsch Volk-Fescht waar. Sitter de frieheschte Daage vun em Fescht hot en VolkKinschtler vun Allenschteddel bei Name Herman E. Wright (1892-?) en ganz guudi Schau vun meh wie 150 handgemolte Scheierschtann Pickters ausgeschtellt, ass uff pennsylvaanische Scheiere im Lechaa un Baricks Kaundis gefunne waare. In die 1960s henn der Wright un Dr. Alfred Shoemaker (1913-1975) en Dischbedutt ghatt iwwer des Scheierschtanne Schau, un noht hot der Wright sei Schau uffgebinnelt un weg genumme, so ass es nimmi am Fescht gsehne hot sei kenne. Sell waar verleicht ebbes.

Deel Leit henn es gemunkelt, ass wann der Herman Wright geschtarewe waar, die Scheierschtann Pickters uffgeschplittert un verkaaft zum Vendu waare. Heit weess niemand, wu die Pickters sinn, un doch hofft es Heritage Center, em Herman Wright sei wichdiche Arewet zu ehre, mit en nei Schau fer’s Fescht. Die nei Scheierschtanne Schau waar gegrindt uff em Patrick Donmoyer sei Unnersuching un Scheier-Schtann Pickters Sammling, un so waare die Pickters beim Donmoyer un viel Schieler vun der Kutzeschteddel University ihr Kunschtgschicht Department gemolt. Des Schau gebt en ganz seldener Blick uff die farewereich Iwwerliefering vun die scheene pennsylvanisch-deitsche Scheierschanne in Suddoscht Pennsylvaani. Patrick Donmoyer

HwD 2.13


Die Bauerei

Deitsches Esse: Seimaage Wer die pennsylvaanischdeitsch Kich net kennt un gleiche deet, sie lanne kenne, muss „Seimaage“ browiere. Awwer geb acht: Bischt en Koch un browierscht „Seimaage“ mache, denk draa, ass ebbes Schlechtes haeppene kann: Es kann sei, ass der Seimaage blatzt, wammer en Messer neischteckt in ihn, un die ganz Filling laaft iwwer der Deller naus. Der wichtigscht Trick iss, ass er guud zugenaeht sei muss. Es daref kenn Lecher gewwe, so ass nix raus rinnt, wann er am Koche iss. So: En groossi Nodel un schtaricke Schtricke sinn aarick wichdich. Mei Rezept iss leicht un schmeckt besser, ass wie die Meehrheet vun selli, ass ich browiert hab in Alsace. Es iss net viel Fett drin. Des Rezept iss guud genunk fer baut 10 zu 12 Leit satt gricke. Du nemmscht fer koche: HwD 2.13

1 ausgebutzter scheener Seimaage ½ Kopp (8oz / 250g) gewaerfelte Schwaard-Schpeck 3 Kopp (350g) geschnitte Zwiwwele 1 1/3 Kopp (12oz / 375g) geschliffe Sei Fleesch, Hosch, odder Rinn 1 ½ Teeleffel geschrotner Peffer ¼ Teeleffel geschliffner Cayenne Peffer 1 Dischleffel geschliffe Waschtgraut (Marjoram) ½ Teeleffel geschliffe Kardamum 1 Teeleffel gedaerrtes Buhnegraut ½ Kopp (50g) Roggebrod Grimmele odder Dinkelbrot Grimmele 3 grosse Oyer 2 Teeleffel See Salz 6 Kopp (2 ½ Pund / 1.5 kg) gewaerfelte, gekochte rode Grumbiere, mit odder ohne Schaale Budderschmalz

Weech der Seimaage zwee bis fimf Schtunn im Salzwasser, noht schwenk der

Seimaage un loss es Wasser aus. Brat der Schpeck in 're grosse Bratpann, iwwer middel Hitz, bis es braun watt. Nemm der Schpeck raus mit 'me Schaumleffel, un schitt es Fett weg. (Butz net die Bratpann.) Setz die Bratpann uff der Offe, un setz die Zwiwwele dezu. Brat, bis sie weech sinn, un noht duh es Fleesch dezu setze. Koch es Fleesch, bis es braun iss, dann versetz es Fleesch un die Zwiwwele in en diefe MischSchissel. Setzt der gebrotne Schpeck, Peffer, Cayenne, Waschtgraut, Kardamum, Buhnegraut, Salz, un Brotgrimmele dezu. Schlag die Oyer, bis sie limon-farewich sinn, dann schitt sie zum Fleesch dezu. Heb die Grumbiere unner. Dreh der ganz Seimaage inwennich-aus. Mit 're Nodel un Nehfaddem, naeh die gleene Lecher im Maage zu, so ass sie recht eng sinn, un nix raus rinne watt. Dreh der Maage rechtseit-aus,

un fill ihn mit der Filling, bis es eng neigepackt iss, un es kee Blatz fer Luft-Sache gebt. Naeh em Maage sei grooss Loch zu, so eng wie du nur kannscht, mit yuscht en gleener Blatz drin, fer die Filling zu erweidre. Koch zwee Galluune (8L) gesalze Wasser, bis es recht seidt. Loss die Hitz wennich naach un setz der Maage dezu. Loss ihn datt, ohne Deckel, drei Schtunn. Naach drei Schtunn, mach der Offe zu 375°F (190°C). Nemm der Maage aus em Wasser un setz ihn in en Backpann, Saamseid unner. Back es 20 bis 25 Minudde, un begiess es mit Budderschmalz, bis es recht braun iss. Schneid die Scheiwe am End ee Zoll dick, un serwier’s graadwegs uff em waarem Deller. Dr. William Woys Weaver (Devon, PA) Keystone Center for Regional Foodways 9


Gschichte un Gedichte

EN DEITSCHI OSCHTEROYER YACHT Alle Yaahr henn mir widder en Oschderoyeryacht fer unsre fimf Kinskinner. Un ich warr es auslege do, wie mir’s zammegeduh henn die letschte zwee Yaahr. Zuerscht misse mer aafange mit Oyer, gell? Awwer die sinn net gfarebte Oyer, wie mer gemacht hot in de alde Daage. Mir henn kenn Zwiwwelschaale, kenn Grappwatzle, kenn Alleheckeblumme odder Rotgrautbledder gekocht im Wasser un dann die Oyer neigelegt drin. Nee. Mir henn en neiri Aart Oyer kaaft im Schtor, ass aus Blaesdick gemacht sinn warre. Sie sinn yuscht Schaale, wu darich die Mitt uffgemacht warre, so ass mer ebbes neiduh kenne. Wann die Kinnskinner noch yung waare, henn mir entwedder Kaendi, odder en paar Fimfsentschticker, odder en Vaddeldaaler in die Oyer neigeduh. Awwer wann sie en bissel elder sinn warre, dann henn mir aa deel Oyer mit 're Eedaalernote gschteckt drin. Un heidesdaags misse mir Fimfdaalernote reddi hawwe fer die beschte Breise. 'S iss en bissel deier fer der Paep nau, so ass ich gedenkt hab, verleicht kennte sie selli Breise „verdiene“. En Fimfdaalernote iss net eigwickelt warre imme Oi. Nee, was neigeduh iss warre, iss en Schtick Babier mit ebbes gschriwwe druff fer sie hieweise, wu sie ihre Geld finne kenne. Un es Schreiwes iss net in Englisch gegritzelt, awwer 's iss in Deitsch. Ee Beischpiel iss: „In der Kich unnich em Disch.“ Des Yaahr sinn die Oyer dann verschteckt warre im hinnerschte Hof. Awwer net im Graas fer eldere Kinner. Die misse ganz verschteckt sei. Yaahre zerick henn mir en Schwimmblatz kaaft ghatt, wu uff em Grund gschtellt iss warre. Iwwerm Winder hot

10

seller en Decking druff, un ich hab en paar Oyer neigewickelt drunner. Newwich ihm hawwich en Lectrickbox mit 'me Deckel draa, un hab aa en Oi neigschteckt drin. Die Blummelenner henn gschrotne Rinn druff, un ich hab en bissel rumgegratzt fer en Loch mache, hab en Oi nei un hab’s gedeckt, so ass yuscht en bissel Fareb gsehne hot warre kenne. Dreimol hawwich sell geduh. Mei Schtiwwel sinn neegscht zu der Deer gschtanne, un ich hab en Oi in eener neigelegt drin. All die annre Oyer hawwich aa gleichwie verschteckt, un ich waar ganz schtolz uff mich selwert. Wann die Kinner un Kinnskinner dann kumme sinn, hawwich gsaat, ass ich so langkeppich waar, ass die Kinnskinner desmol all die Breisoyer net finne kennte, un ich de Kinnskinner aushelfe misst fer ihre Oyer finne. Dihr kennt eich eibilde, wie es vorgfalle iss: Sie henn all die Breisoyer gfunne graad ab, awwer deel annere Oyer, wu yuscht en bissel Wexel drin henn ghatt, selli henn sie Hilf fer finne gebraucht. No iss en deitsch Waddebuch gelegt warre uff mei Schreibdisch fer die Hieweise in de Breisoyer zu verschteh. Ich hab gsaat: „Dihr misst die Wadde vun de Hieweise uffgucke fer eire Fimfdaalernote zu finne.“ Des erscht Yaahr hot sell guud gschafft, awwer des letscht henn sie zuerscht ums Haus rumgeguckt, eb sie die Hieweise uffgeguckt henn. So, was duhn ich es neegscht Mol? Verleicht kennte die Kinskinner die Oyer verschtecke un ich kennt sie finne. Awwer dann misste sie selwert es Geld neiduh. Larry Gradwohl Allentown (PA)

WAS WAAR UN WAS WATT Ass ich en Kind waar, hawwich viel Glick ghatt. Ich hab zwee Eldere, die mei ganze Lewe zamme waare. Mei Kindheit waar frehlich un friedlich. Ich bin uff en gleene Bauerei in Centre Taunship uffgwaxe. Meinre Mudder ihre Eldere henn yuscht ee Meil vun uns gewuhnt, un meim Daadi sei Eldere henn baut 10 Meil weck gewuhnt. Ich hab viel Zeit mit allebeed meine Grosseldere rumgebrocht. Ich hab gekennt naus geh un ich hab viel Blatz zu schpiele ghatt. Mir henn en Gaarde ghatt, so ich hab gelannt, wie mer Gaardesache blanst un bauert. Mir henn Hinkel un Siesshinkel ghatt. Ich hab gelannt, wie mer uff Gediere uffbasse muss. Es Grass waar grien, die Luft waar frisch un sauwer, die Nochbere waare freindlich ... Ass ich en Kind waar, hawwich viel Zeit mit meinre Familie rumgebrocht. Ich waar net en Kind, wu allsfatt mit sei Freinde sei hot misse. Ich hab gemisst in der Gaarde schaffe, es Grass maehe un aa in es Haus helfe. Nadierlich hawwich glee bissel gegrext, awwer net zu viel un aa net zu oft. Mei Eldere waare alles zu mir. Mei Mudder hot mich viel in es Haus gelannt. Ich hab gelannt, wie mer kocht un backt un aa, wie mer die Wescherei drauss haengt. Mei Daadi hot mich alles iwwer Blanse, Umgraut, Tracktors, Yaage un der Gaarde gelannt. Er hot versucht, mich zu en gleene Schreiner zu mache, awwer sell waar net mei Koppche Tee. Mit Holz zu schaffe, hot mich gaar net geinderesst. Awwer was mei Daadi un meine Mudder mich am menschde gelannt henn, iss ass hatte Arewet aarick wichdich iss. Es macht nix aus, was fer en Tschabb mer hot, yuscht schaff hatt un duh es beschte, was du kannscht.

Ass ich en Kind waar, hawwich sell net gewisst, awwer nau, ass ich en Mann bin, kann ich alles glaar seh. Nau hawwich mei eegni Dochder, ya nau bin ich der Daadi. Ich will alles fer mei Dochder gewwe un hawwe. Awwer ich weess aa, ass alles, was materialistic iss, iss net wichdich. Ass ich en Kind waar, hawwich net all die moderne un neie Dinge ghatt. Un sell waar okay. Ich weess net, wie mei Eldere es gemacht henn, awwer ich will aa so en Exempel fer mei Dochder sei. Ich will, ass sie en guude Schaffethic hot, ich will, ass sie nett un hoflich iss. Ich will, ass sie unsere alde Traditions behalde will. Ich will, ass sie Deitsch schwetzt un schreibt. Ich will, ass sie gsund un frehlich iss. Ich will, ass sie an der Gott glaabt un aa en schtaricke Glaawe hot. Zu viele Kinner in unserem Land henn gaar nix. Sie wuhne mit verbrochene Famliye. Es gebt net genunk zu esse, es Haus iss alt un ihre Gleeder sinn yuscht Lumpe. Fer die Kinner bet ich oft. Ich bin glicklich, ass mei Dochder net so lewe muss. Ich hoff, ass meine Dochter uff mich gucke un denke watt der Weg, ass ich uff mei Daadi geguckt un vun ihm gedenkt hab. Es gebt kenn Buch, fer sell zu lanne. Ich glaab, es kummt vun ariyets in unsere Hatze un unsere Kepp. Ich hoff, ass sie aa in zehe Yaahre do en Schtick uff Deitsch lese watt. Awwer bis dann waerr ich so hatt wie meeglich fer sie schaffe, un ich waerr versuche, der beschte Daadi in de Welt zu sei. Ich weess, wie so en Mann sei muss - ass ich en Kind waar, hawwich so eener ghatt. Douglas Madenford Howard (PA)

HwD 2.13


Gschichte un Gedichte

AN DIE NADUR

DIE DEITSCHEREI

Ei, wie ‘n Ding iss die Nadur kummt vum Schepfer seinre Hand Wedder, Blanze, die Greadur Sie stehn uns allerhand.

Die Deitscherei Iss net verbei Awwer saage viel Leit so Mit unser Schprooch Mir schtehne hoch Es inspiriert mich do

‘S iss net yuscht ebbes fer's Kinnerbuch fer uns bleibt’s aa en Wunner. Des Retsel, wie des alles schafft, Bscheftigt uns viele Schtunne. Mer watt net aarick lang gucke misse un graad watt uns bekannt, ass die Nadur en Zeeche iss vum Herr an uns gesandt. Wie hemmer grickt des hallich Gschenk, mir henn sie net erschafft. Die Froog iwwerleg’ ich alle Daag, Un verehr ihr’ Heelingsgraft. Mer watt net aarick lang gucke misse: Mit ihr sinn mir verbunne, un wann mir mehner wolle wisse, watt’s waahrhafdich noch gefunne. Mer heert, wie sie so midderlich sott, Wie sie uns reest und fiedert, Demiedich sinn mir yuscht allgebott, Henn oft uns schlecht uffgfiehrt. Sie halt uns waarm in ihrem Schoss, Sie butzt die Draene vun unserm Gsicht Sie baiet uns un gebt en Boss, lehrt uns der Weg vun Lieb un Licht.

Die alde Leit Sie schwetze heit Wie so viel lang zerick Es freet mich sehr en groose Ehr fer all sie lanne mich Deel Leit vergess’ wie wichdich es iss, nau un immer aa zu heere yo un schwetze do minnaner awwer aa. So schwetz mit mir Un loss mich heer’ Eich saage Deitsch en Deel Die Mudderschprooch Es bleibt do nooch Im Sinn, un Hatz, un Seel. Patrick Donmoyer Kempton (PA)

Alles waxt un alles schtarebt Bledder, Graas un Halm Blumme, Frucht, un gleene Saam’. Alles gedeiht un alles verdarebt Schtanne, Aerd, und Schtee Die greescht’ Planeede, der Mensch, adschee! In so viel Wege, in so viel Zeide Vum Leweschtaert bis dann am End In Leede un in Glicklichkeit Sinn mir gesegent, un ich saag’ Amen! Ed Quinter Allentown (PA)

HwD 2.13

11


'S English Eck

The number of Pennsylvania Germans is on the rise again BRUSSELS. Some excellent news reached us around Christmas 2010. The number of people referring to themselves as Dutch is on the rise again. According to the American Community Survey, people who identify themselves as Pennsylvania Dutch - or as they're called by the Census, Pennsylvania German - now number 344,000 nationally. That's up from 255,000 in 2000 — a 35 percent increase in just 10 years, a growth rate more than three times the general population. But let us check the linguistic situation in detail: The Pennsylvania Dutch and their relation to their dialect is a complicated one. As already evidenced in the 2000 Census there is confusion on what to call the Muddersprooch: German, Dutch or Pennsylvania Dutch. Today, the hard-core speakers are the 300,000 Old Order Amish and Old Order Mennonites in North America. Their numbers are rapidly growing due to their high birth and retention rates. However these people do generally refer to themselves as Germans, Swiss or even Dutch in the Census. This is true for Lancaster County, but also for Holmes County in Ohio, which hosts the largest Amish community in North America. In this county about 35% of the residents claimed German roots, 10% Swiss and 2% Dutch roots. Only 6 % claimed Pennsylvania German ancestry despite the fact that about 44% of the population claimed to speak German, Dutch or Pennsylvania Dutch as their principal language at home, which means however, in reality, that all these people speak Pennsylvania Deitsch, which is a German dialect and definitely not a Dutch-derived dialect from 12

Wu deitsch noch gschwetzt watt ...

the Netherlands. According to the "American Community Survey Data on Language Use" there were 117,547 speakers of Pennsylvania Dutch in the United States in 2007. This constitutes a 40% increase in comparison to 2000, when there were 83,720 speakers of Deitsch. The number of Pennsylvania Dutch speakers grew in particular in Ohio (+43%), in Indiana (+129%), New York (+82%), Wisconsin (+100%), Missouri (+100%) and Kentucky (+40%). Pennsylvania accounted for 46,172 PD speakers, which constitutes a 16% increase in comparison to 2000 and it implies also that there are about 1,000 speakers more than in 1990. Due to the migrations of the Old Order Amish and the Old Order Mennonites, the dialect is spreading more and more out: slightly less than 40% of the PD speakers lived in 2007 in PA, whereas in 1990 still about 55 % lived in PA. Nevertheless, in 2007 about 75% of the Deitsch speakers still lived in PA, OH and IN, but there are new strongholds of the dialect such as in Yates County in New York, in Clark County in Wisconsin, in Parke County in Indiana, in Morgan County in Missouri and Davis County in

Iowa, where in the last census even more than 5% and in two cases up to 10% of the population have declared German/ Dutch/Pennsylvania Dutch as their home language. The counties with the highest numbers of dialect speakers are Holmes County in Ohio and LaGrange County in Indiana. About 44% of the residents of Holmes County declared to speak German/Dutch/ Pennsylvania Dutch around the dinner table, and the figure was 32% for LaGrange County. Both counties had already similar scores in the 2000 Census. In addition, both settlements are also growing geographically: the Holmes settlement stretches today out into parts of Wayne, Tuscarawas, Coshocton, Knox, Ashland and Richland Counties. The LaGrange settlement stretches today out into parts of Elkhart, Kosciusko, Marshall Counties in Indiana and into Saint Joseph County in Indiana. In Pennsylvania, Lancaster County has the largest amount of dialect speakers. About 6% of the population declared German / Dutch / Pennsylvania Dutch as their home language. Mifflin County accounted for 7% of its residents declaring German / Dutch / Pennsylvania Dutch as their home language, and this would make Mifflin

County the most Deitsch speaking county of Pennsylvania. In Lancaster and Mifflin County the share of dialect speakers in the total population has also risen. Generally, we can conclude that the number of speakers in areas with Old Order communities has risen such as in Dauphin, Franklin, Cumberland and Centre Counties to which many Old Order Amish and Old Order Mennonites from Lancaster County have migrated since 1970. On the other hand, the development was not so favourable in traditionally Lutheran and Reformed areas. The number of speakers in Lehigh, Carbon, Schuykill, Lebanon, Montgomery, Bucks and Northampton Counties has declined. Berks County is the only exception to this trend. Here, the number of dialect speakers has slightly risen. There might be two reasons for this: Berks County is today one of the major hubs for Pennsylvania German events, and Berks County also hosts a growing Old Order population. More and more Amish are moving in from Lebanon and Lancaster Counties, and there is a large population of Fuhremennischte (Groffdale Conference of the Old Order Mennonites) in the Kutztown area. Frank Kessler

Âľ Source: Detailed Language Spoken at Home and Ability to Speak English for the Population 5 Years and Older by States: 2006-2008

HwD 2.13


Interview HwD: Mr. Kessler, do you trust the statistics that have been published by the US census? Kessler: Yes and no. The real number of Pennsylvania German speakers is probably about three times as high as the figures from the census suggest, but the Pennsylvania Germans, in these kind of surveys, quite frequently mark “German” or “Dutch” or they do not mark anything else but “English”since the knowledge of English is, after eight or nine generations in North America, no problem for them. Nevertheless we can also see from the Census results that there are two Pennsylvania German population groups: the Church people, the Lutherans and Reformed, who hardly use the dialect in their daily lives anymore, but proclaim their Pennsylvania German heritage. Then there are the Old Order Amish and the Old Order Mennonites, who still speak the dialect, but who frequently do not claim Pennsylvania German heritage.

Both groups together might amount to more than 700,000 people. HwD: Beyond the high birthrate of the plain groups what helps to keep the “Mudderschprooch” alive? I would like to thank all Pennsylvania German associations, organizations, institutions and societies, the newspaper “Hiwwe wie Driwwe,” as well as individuals - in particular the "Schulmeeschder" for the language courses - who have done some excellent promotional work for the PG cause in recent years. Without all their activities and efforts, the increase in numbers of people feeling Pennsylvania Dutch and declaring their knowledge of Deitsch would probably not have taken place. The installation of more bilingual street signs in English and Pennsylvania German, and more trilingual signs in German, Deitsch and English for historic landmarks, could certainly help to raise the awareness for Penn-

sylvania German cultural heritage even more.

Sag mol ...

HwD: What is your hope for the near future? We do hope for success in all the different Pennsylvania German activities in 2014 and beyond. We therefore invite the people to join the efforts of the above mentioned institutions and the Pennsylvania German dialect festival "En Friehyaahr fer die Muddersprooch 2014". Our goal is to increase the number of events in Pennsylvania and to incorporate PG– related events in Ohio and Indiana into this operation. This could bring the total amount of events to more than 100. There is a “Pennsylvania German Society of Northern Indiana”, but there is none in Ohio. It really should be founded soon. We do also hope that in the next years with the help of the newly awakened interest in the dialect and the culture, the Pennsylvania German Minor Program at Kutztown University will continue to grow and

Frank Kessler, President of the German– Pennsylvanian Association

that maybe in the long run similar programs will also be started at Millersville University and State College as well as in Ohio and Indiana. µ The German-Pennsylvanian Association is located in Germany and has actually about 60 members.

Subscription Form Please send me the next 4 issues of “Hiwwe wie Driwwe”. I will pay: US-$ 12.00 / CAN-$ 20.00 (kenn Cheques) / EUR 10,00 Name & Address

I would like to give the gift of “Hiwwe wie Driwwe” (4 issues) to a friend: Name & Address

Payment Method:

□ Cash □ Check (made payable to PGCHC at Kutztown University Total amount ___________ $ Check number ______________

HwD 2.13

Please mail to PGCHC Attn: Subscription Hiwwe wie Driwwe 22 Luckenbill Road, Kutztown, PA 19530

13


Gschichte un Gedichte

'S ISS SUMMER IM DAAL Die Memm hot en latt Arewet im Summer: Sie schtellt sich nei fer Seef koche. Wann sie sell duht, hot’s als guud geroche.

En latt Obscht iss nau zeidich. Mer sinn die Kasche nau am robbe. Wammer hoch im Baam iss, duht es Hatz hatt globbe.

Die Buwe welle nau schwimme geh. Schwimmlecher im Grick sinn viel. Sell iss der Blatz zu geh fer die Kiehl.

Viel Veggel sehnt mer frieh mariyets. Brummveggel fliege rum un duhne brumme. Mer wisse, ass sie do sinn, mer henn sie heere kumme.

Es gebt viel Baseball Schpieles im Daal. Hegins un Valley View schpiele der ganz Summer. Sie schtoppe net, yuscht wann sie heere der Dunner.

Die yunge Veggel sinn am fliege. Yunge Brummveggel sinn so brummich. Wammer so hatt schaffe, noht watt mer ganz lummerich.

'S iss Summer im Daal.

'S iss Summer im Daal.

Yuni iss der Munet fer Heiere. Die Buwe yaage die yunge Meed. Hans heiert die Mary un Jecky heiert die Kate.

Der viert July iss glei do. Mer gehne ans Fescht in Kutzeschtettel. Mer waare guude Kinner, un der Daadi braucht uns net schelte.

'S gebt viel Picnics mit guud Esse. Grumbiersalaad, Wascht un Kees. Der Daag iss lang un die Widdering heess.

Der viert July iss en grooss Summerdaag. 'S gebt als en groossi Parade. Die Kariche verkaare viel Lemonade.

Der Daadi saagt, „Es iss Zeit fer Hoi mache!“ Der Demategrass guckt so schee. Mer meehe mit der Mehmaschien, 's seeft die Bee.

Zeit fer der Grill raus gricke. Grick en Wascht und uh sie druff. Wammer Picnics henn, guck net nuff!

'S iss Summer im Daal.

'S iss Summer im Daal.

Wann’s Hoi gemeht iss, iss es Zeit fer wenne. Wann’s zaeh iss, seeft’s die Bledder. Hoi mache verlosst sich viel uff’s Wedder.

Die Bauere henn en guud Summer ghadde. Die gehne an der Tax Collector mit wennich Geld. Gott waar baarmhatzlich iwwer die ganz Welt.

Ich heer der Kombine am schpringe. Erscht Frucht fer abmache iss der Barley. Henn mer genunk Hilf? Besser rufscht der Charly.

Der Summer geht zu schnell. Die Felder sinn nau blott. Die Bauere gewwe grooss Dank zu unser Gott.

Neegscht Frucht fer abmache iss Weeze, noh Hawwer. Die Schprau macht ehm so beissich, Un die Fruchtkammer iss aa so schtaawich.

'S iss Summer im Daal.

'S iss Summer im Daal.

14

Richard Savidge Hegins (PA)

HwD 2.13


Brieflin zum Drucker u Ref. Emigrants: Ich beschäftige mich seit Jahren mit Auswanderern aus Klein-Winternheim nach USA im 19. Jahrhundert. Die meisten sind in der Chicago Region sesshaft geworden. Drei Familien konnte ich in Lancaster/ Manheim (PA) finden: Andreas Gabel (* 1802) und Anna Maria Lumb (* 1815), Veit Gabel (* 1806) und Maria Barbara Durchs (* ca. 1811) und Johann Reif (* 1802) und Christina Schmuck (* 1799). Veit Gabel und Johann Reif sind mit ihren Familien 1843 und Andreas Gabel 1850 ausgewandert. Gerne würde ich mehr über diese Familien in Erfahrung bringen. Können Sie mir mit Kontakten in PA helfen? Irene Traupel Klein-Winternheim, Apr. 14, 2013

hessin, und ich habe einige Kolleginnen und Kollegen, die aus der Pfalz stammen. Ich verstehe also fast alles, was ihr veröffentlicht. Gesprochen ist eure Mundart schwerer zu verstehen, das liegt wohl an den US-amerikanischen “Einsprengseln”. Euer Projekt ist “de Hammer”. Macht weiter so! Ich werde online immer mal wieder nachschauen. Christoph Diehl Wörrstadt, May 2, 2013

u Ref. Recordings: Ich hab’s recht guud g’enjoyed fer die Recordings heere vun der Johnnie Brennhols uff hiwwe-wie-driwwe.de, awwer ich hab yuscht vier devun finne kenne. Henn dihr noch mehner, ass mer finne kann uff em Web? Grooss Dank fer alles, ass dihr duhnt, ich really gleich die Website, un ich deet really gleiche fer noch mehner · Der Drucker antwatt: Wann Recordings heere. Caleb Franks ebber weess, was gehaeppent via Mail, May 2, 2013 hot zu selli Leit, schickt en EPoscht zu mir. Ich geb die Information noht der Irene Trau- u Ref. Emigrants: Im Rahmen meiner Ahnenpel. forschung bin ich auf Ihre Organisation gestoßen. Einer u Ref. Zeiding: Ich war ganz erstaunt, auf eine meiner Vorfahren ist am 26. Zeitung zu stoßen, die in pfäl- Mai 1757 nach Philadelphia zischer Mundart erscheint. Ich ausgewandert. Sein Name war stamme aus dem Saarland, bin Johann Thielmann Beck, vun also mit dem dortigen Dialekt er wurde um 1733 als sechstes aufgewachsen. Meine Frau ist Kind des Johann Schweicard Dialekt sprechende Rhein- Beck in Henau geboren.

Können Sie mir behilflich We are also learning the Mudderschprooch. sein? Gary Weaver Stephan Beck Whitehall, Aug. 21, 2013 Mechernich, May 13, 2013 u Ref. Sammy: I just received my book “Es globbt beim Sammy in der Nacht” and I love it. Thank you for all you do in supporting Pennsylania German. Michael Clay Fairfield (VA), May 14, 2013 u Ref. Deitsch: Ich muess eich saache, dass ihr besser schwetze als so mancher Deitscher in Deitschland. Ich kumm us em Badische un fuehl mich heimischer, wann ich eich schwetze heere duh, als wann mir einer mit Hochditsch im eigene Land kummt. With huge respect! Markus Schwab Freiburg, Aug. 20, 2013 u Ref. German Song: I am a Civil War reenactor portraying a German / Pennsylvania Dutch 153rd Regiment of Northampton County. This past July at Gettysburg we had 24 men from Germany join our group. They sang a song that I love “Auf, fuer Lincoln und die Freiheit” Kriegslied der Division Blenker, amerikanischer Buergerkrieg, 1861. I am looking for a CD or download of that.

· Der Drucker antwatt: Kann eenichebber vun unser Leser raushelfe? Mail: gweaver@ whitehalltownship.com u Ref. Translation: I am with a translation agency, and we have a healthcare client that needs some documents translated into Pennsylvania German and I was wondering if you happened to know anyone that might be interested in helping us with this ... Robert Shternberg via e-mail, Aug. 22, 2013 · Der Drucker antwatt: Mer henn schunt gschwetzt iwwer sell. Ich hab dei E-Poscht gschickt zum Patrick Donmoyer in Kutzeschtettel un bin schur, ass er helfe kann. u Ref. Amish: Wir hann grad e Film iwwer die Amische geguckt un wollde meh iwwer eich erfahre. Do hann mer mol im Internet geguckt un gsehn, dass mer jo in Zweebricke-Ixheim die letscht deitsch Gemeen vun Amische hodde un dass mer eier Schprooch guud verschtehn. Annik Seyfried Zweibrücken, Aug. 25, 2013

Die Schreiwer Donmoyer, Patrick: ¬ 1985, Site Manager am PennsylvanischDeitsch Heritage Center in Kutze– schteddel, un Co-Editor fer die HwD Zeiding. Franks, Caleb: ¬ 1979 in Warminster, Bucks County (PA), wuhnt alleweil in Korea un lannt Schprooche datt.

Hicks, Bernice: wuhnt in Germans– ville (PA) un schafft mit die Pastorius Home Association. Keil, Albert H.: ¬ 1947 in Mussbach, iss en Paelzer Schreiwer, ass schunt etliche Awards grickt hot.

Gradwohl, Larry: wuhnt in Nazareth (PA) un lest alle Yaahr beim Kutzeschtettel Folk Fescht.

Madenford, Douglas: ¬ 1980 in Reading, wuhnt drauss im Busch in Howard (PA). Er iss en Schulmeeschter fer Hochdeitsch un hot zamme mit der Josh Brown es Buch „Schwetz mol Deitsch“ gschriwwe.

Hoffman, David: Sei Schtick „Mei Karich“ waar gelese beim Kutzeschtettel Folk Fescht 2013.

Miller, Richard: ¬ 1937 in Virginville (PA) un wuhnt naach etliche Yaahre in Brooklyn widder in Penn-

HwD 2.13

sylvaani - in Topton. Er waar en Parre un hot seilewes gsunge in die deitsch Mudderschprooch mit sei Brieder.

Driwwe Award“ grickt fer en Gedicht, ass er glese ghatt hot beim Pennsylvania German Folk Festival in Kutzeschtettel.

Ney, Scott: wuhnt in die Lebanon Area in Pennsylvania.

Spayd, Alice: ¬ 1944 in Suedberg (PA), wuhnt in Fredericksburg un iss en deitsch Schulmeeschtern.

Quinter, Ed: ¬ 1950, wuhnt in Allentown un iss en Schulmeeschter fer Hochdeitsch un lannt die Schtudente an KU aa Pennsylvaa– nisch Deitsch.

Weaver, William W.: wuhnt in Devon (PA) un iss en Specialist fer pennsylvaanisch-deitsch Esse un Trinke.

Savidge, Richard: ¬ 1937 wuhnt in Hegins un helft datt mit, en deitsch Versammling am geh halde. Im Yaahr 2011 hot er der „Hiwwe wie

Werner, Michael: ¬ 1965 in Frankenthal (Pfalz), wuhnt in Ober-Olm neegscht zum Schtettel Mainz un iss der Drucker vun „HwD“.

15


Ebbes aus em alte Land

Die Palz (Palatinate) — Deel 1: Vorderpfalz In Neistadt werd alle Johr die deitsch Woi-Keenigin gewaehlt un noht beim Winzerfeschtzuug (parade of wine dressers) dorch die Stadt gfahre. Bockrem is 1953 bekannt worre dorch de Paelzer Mundartdichter-Wettstreit (Palatine Writers Competition), 1988 iss de MundartWettbewerb Dannstadt dezu kumme. Die Schprooch in seller Gegend kenne die Pennsylvanisch-Deitsche guud verschteh. Heit iss die wichdigscht Schtadt vun de Vorderpalz Ludwigshafe am Rhoi mit 165,000 Eiwohner (inhabitants). Dort schaffe in de Chemie-Fabrik (chemical plant) BASF uff 10 Quadratkilometer 36,000 Leit. In Ludwigshafe sitzt aa die greescht Zeidung (newspaper) vun de Palz, die „Rheinpfalz“, wu bei de Leit „Rhoipalz“ heesst. Die Haelft vum paelzische Woibaugebiet (wine-producing area) liggt in de Vorderpalz am Paelzer Wald Burge un Wein in de Vorderpalz (Eastern Palatinate) entlang, zum Rhoi hie werrt meh Gemies Im Middelalder sinn iwwerall uff de un Grumbeere aageplanzt. Uff vier AuDIRMSTEIN. Die Palz (High German: Pfalz) im Siedweschde vun Deitschland Berge am Rand vum Paelzer Wald Burge dobahne – A6, A61, A65 un A650 – fliesst (castles) gebaut worre, zum Beispiel ‘s de Vekehr dorch die Vorderpalz. besteht aus unnerschiedliche Deele: Weschtpalz, Nordpalz, Vorderpalz, Hambacher Schloss bei Neistadt, die Albert H. Keil Siedpalz un middedrin de Paelzer Wald. Hardeburg bei Dergem odder die LeininDie Vorderpalz is gege 200,000 Quadrat- ger-Burge bei Grinstadt. Neistadt hot zu de Kurpalz gheert un kilometer grooss un liggt zwische ’m Paelzer Wald im Weschde (Kaiserslautern war Residenz vum „Palzgraf“; de Paelzer area) un ’m Rhoi (Rhine river) im Oschde. Kur-Ferscht war de Kanzler vum deitsche Am Paelzer Wald entlang ziehgt sich die Keenich odder Kaiser. In Speyer is 1025 Woistrooss (German Wine Route) vun de Grundstee (corner stone) zum Bockrem (Bockenheim) aus nooch Siede „Kaiserdom“ geleggt worre, in Frankedaal iwwer Grinstadt (Grünstadt) un Dergem hot 1571 ‘s „Religionsgespraech“ statt(Bad Dürkheim) bis nooch Neistadt gfunne zwische de Reformierde un de (Neustadt an der Weinstrasse), am Rhoi Anababdischde. In Dergem werd seit 1417 (Rhine river) kummen noochenanner jedes Johr de Worschtmarkt abghalde, ‘s Frankedaal (Frankenthal), Ludwigshafe greeschde Woifescht (wine festival) vun (Ludwigshafen) un Speyer. de Welt.

PENNSYLVANIA GERMAN CULTURAL HERITAGE CENTER & DEUTSCH-PENNSYLVANISCHES ARCHIV DR. MICHAEL WERNER 22 LUCKENBILL ROAD KUTZTOWN, PA 19530 U.S.A.

16

Non Profit Org. U.S. Postage PAID Kutztown Kutztown University

HwD 2.13


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.