HwD 2013/1

Page 1

www.hiwwe-wie-driwwe.de

Volume 17. No. 1 - Friehyaahr/Summer 2013

sitter 1997

Rausgewwe bei: Deutsch-Pennsylvanisches Archiv Dr. Michael Werner · Zamme mit: Pennsylvania German Cultural Heritage Center (Kutztown, PA) Serving the Interests of Pennsylvania Germans and Palatines on Both Sides of the Atlantic

Editorial

Hiwwe wie Driwwe 2.0 schtaert in 2013 Patrick Donmoyer un Amanda Richardson sinn nau Co-Editors vun die Zeiding

Dihr liewe Leit, Glaabt‘s odder net, awwer unser Zeiding schafft nau noch enger zamme mit em Pennsylvania German Cultural Heritage Center. Die Leit datt helfe, ass die Zeiding gedruckt watt un gschickt zu die Leser. Wammer en Subscription addere will, duht mer sell nau aa in Kutzeschtettel, un aa, wammer sei Subscription widder bezahle will. Sell iss hendich. Schunscht ennert sich nix. „HwD“ bleibt, was es immer waar: Die deitsch Zeiding! Michael Werner

Schreiwes 1

Michael Werner: Hiwwe wie Driwwe 2.0 schtaert in 2013

3

Richard Savidge: Deitsche sinn zamme kumme in Unner Mahanoy

4

John B. Martin: Es Gebrill im Busch

4

John B. Martin: Ich hab die Schuld gedraage

5

Douglas Madenford: Anna Maria Jung Es Baricke Mariche

6

Don Breininger: Chocolate Cookies

7

Patrick Donmoyer: Was es Heritage Center am duh iss im Yaahr 2013

10 Robert Lusch: Mer misse net immer alle Wadde vun English bariye 11 Michael Werner: Kumm, mer gehne Baere yaage 12 Merrill Q. Ressler: En Parre fer 53 Yaahr 13 Richard Miller En Deitscher in Nei Yarick 16 Richard Savidge: 'S iss Friehyaahr im Daal

HwD 1.13

OBER-OLM. Der Drucker vun „Hiwwe wie Driwwe“ - Dr. Michael Werner - grickt Hilf. Sitter Yenner 2013 sinn Patrick Donmoyer un Amanda Richardson Co-Editors vun die glee pennsylvanischdeitsch Zeiding. „Hiwwe wie Driwwe“ iss gegrindt warre im Schpotyaahr 1996 in Ebertsheim (Palatinate) un gezogge mit em Drucker un sei „German-Pennsylvanian Archive“ im Yaahr 2000 naach Ober-Olm, en glee Schtettel im Rhine Valley ganz neegscht zu Mainz, Capital vum State Rheinland-Pfalz. Sitter 2003 hot „Hiwwe wie Driwwe“ zamme gschafft mit em „Pennsylvania German Cultural Heritage Center“ in Kutzeschtettel - erscht mit der alt Director Dr. David Valuska un zwischich 2005 un 2012 mit der nei Director Dr. Robert Reynolds. In seller Zeit hot die glee pennsylvanisch-deitsch Zeiding „HwD“ allegebott ebbes gschriwwe iwwer was am aageh iss an die „Bauerei“, wie es „Heritage Center“ in Deitsch genennt watt. Die Zeiding iss awwer als noch im alte Land gedruckt warre un vun die Heemet vum Drucker gschickt warre zu meh wie 2,000 Leser im alte un im neie Land. Die meenschte Articles iwwer die „Bauerei“ waare gschriwwe beim Drucker selwert, weil in die erscht Zeit yuscht die Mary Henry

Amanda Richardson, Patrick Donmoyer un Lucy Kern: 'S nei Team vum Pennsylvania German Cultural Heritage Center

(Assistant) pennsylvanischdeitsch schwetze und schreiwe hot kenne. In 2005 hot KU es „Pennsylvania German Minor Program“ gschtaert un die yunge Leit aa en Chance gewwe, en wennich Pennsylvanisch-Deitsch lanne. Die deitsche Classes warre ghalde beim Ed Quinter im eeschtubbich Schulhaus uff die Bauerei. Vun 2005 an hot‘s noht schun meh Articles gewwe in „Hiwwe wie Driwwe“, ass gschriwwe waare bei Kutzeschtettel Leit. In 2012 hemmer all glannt, ass der Rob Reynolds es Affis uff die Bauerei verlosst fer yuscht en „full professor“ sei an Kutztown University. Die Groosskepp datt an KU henn gsaat, sie welle alleweil net en neier Director finne, awwer die

drei Leit, ass schun mitgholfe henn uff die Bauerei fer Yaahre, meh verantwattlich mache: der Patrick Donmoyer (Site Manager), Amanda Richardson (Public Relations) un Lucy Kern (Librarian). Vun 2013 watt „Hiwwe wie Driwwe“ in Effridaa gedruckt un vun datt gschickt zu die Leser (un Subscribers) im neie un im alde Land, un‘s gebt vier Bledder mit KU Neiigkeete in alle Issues vun „HwD“. 'S nei Supplement heesst „Die Bauerei“. Was mir nau henn, iss waahrhafdich „Hiwwe wie Driwwe 2.0“. Sell meent, ass mer der neegscht grooss Step gemacht henn. Der Hiwwe wie Driwwe Drucker iss hallich un schur, ass mer all guud minanner schaffe, 2013 un driwwer naus. (mw) 1


Neies vun Hiwwe un Driwwe

Blanzereikunscht 'S gebt en nei Heemetblatt, ass ebbes schreibt iwwer Braucherei. Der Link iss: blanzeschwetze.blogspot.de. Verantwattlich fer sell Heemetblatt iss der Robert Lusch vun Devon (PA).

Sütterlin Hilf Helga Herbring helft Leit im alte un im neie Land, wann sie Druwwel henn, die alt deitsch Handschrift (Sütterlin) zu lese. Wer in Contact kumme will mit ihr, kann sie uffrufe (+492581/7896490) odder en ePoscht schreiwe zu: helga.herbring@web.de.

„Hivel un Dahl“ Die „Hivel un Dahl Preservation Society“ in Upper un Lower Milford Taunship (Lechaa) hot en „Good Angel Award“ ausgewwe zu die Beulah Miller (93) fer ihr Schreiwerei iwwer‘s Lewe im Taunship meh wie 80 Yaahr zerick. Ihr Bichli heesst „Life on the Farm in 1920 & 1930: Batman Dairy Farm.“

En Friehyaahr fer die Mudderschprooch 2013 OBER-OLM. Fer‘s viert Mol schunt sammle die Leit vun die Deutsch-Pennsylvanischer Arbeitskreis e.V. (GermanPennsylvanian Association) alle Versammlinge un Events, ass ebbes mit die pennsylvanisch-deitsch Schprooch un Kuldur zu duh henn un Blatz nemme zwischich Yenner un Tschulei. Sie schtelle all die Events online in en Facebook Group mit Name „En Friehyaahr fer die Mudderschprooch“. Datt kammer aa all die Events sehne. En grooss Hilf debei iss en Lischt, ass der Francis D. Kline un der Russel Miller zammegricke mit Title „Pennsylvania German Dialect and Related Events in Berks and Other Areas 2013.“ Sie drucke aa en Folder, ass gschponsert watt bei die Pennsylvanisch-Deitsch Versammling vun Baricks Kaundi. Ganz nei in 2013 iss ebbes, ass der Douglas Madenford, en Baricks Kaundi Deitscher, geduh hot im Yenner 2013: Gleene pennsylvanisch-deitsche Video Lessons. Mit selle kammer en wennich deitsch

Doug Madenford hot en „Deitsch Internet Class“ uff Youtube geduh

lanne, abbadich „Phrases“ wie „Wu wuhnscht du?“, „Wie bischt?“ un ebbes wie sell. Douglas Madenford iss en Schulmeeschter un weess, wie mer die Students ebbes lannt. Zamme mit der Joshua Brown hot er 2009 en Bichli gedruckt mit Title „Schwetz mol deitsch“. Sie henn schunt en latt Bicher vun sell verkaaft bei Masthof Press in Morganschteddel un bei die Lancaster Mennonite Historical Society in Lengeschter. Nau sinn noch selli Videos online. En latt Leit warre sell sehne. Mer kann sie datt finne uff „hiwwe -wie-driwwe.de“ un ferschur

aa uff em Heemetblatt „youtube.com“. All in all welle die Leit vun die German-Pennsylvanian Association meh wie 100 Versammlinge sammle un uff Facebook publishe. So wann ebber noch ebbes am blaane iss - en deitsch Picnic, en Versammling, en deitsch Claess odder ebbes schunscht ... seid so guud un schickt en Information zu: German-Pennsylvanian Association c./o. Dr. Michael Werner Pfannenstiel 13 55270 Ober-Olm Germany

Deitsch in Indiana Sitter 1991 gebt‘s die „Pennsylvania German Society of Northern Indiana“. Alleweil henn sie 150 Glieder. 'S letscht Mol sinn sie zamme kumme im Oktower 2012, un baut 300 Leit waare datt. Contact fer 2013: Esther Martin, 61907 C.R. 127, Goshen, IN 46528.

Hoscht du gwisst ... … ass Deutschland in 2013 meh Geld schpende will fer alliebber in die U.S. wisse losse, ass es Verschtand macht fer die hochdeitsch Schprooch zu lanne. Alleweil iss Deutsch No. 3 naach Spanish un French. 2

ANNOUNCEMENT: En nei Bichli fer Kinner in Pennsylvanisch-Deitsch We are pleased to announce that the German Pennsylvanian Association in cooperation with Hiwwe wie Driwwe and Edition Tintenfass (Inkwell Editions) is planning to publish a new bilingual children’s book in the Pennsylvania German dialect and English. It is a translation of the famous English nursery rhyme “The House that Jack built” into Pennsylvania German and will be issued in a limited edition of 150-200 copies:

Es Haus wu der Hans gebaut hot Iwwersetzt aus em Englische ins Pennsylvaanisch Deitsche vum Walter Sauer Bilingual edition: English and Pennsylvania German Hiwwe wie Driwwe Series #2 This book in rhymes (28 pages) has wonderful old-fashioned color illustrations (taken from an edition originally published in 1854) and is interesting for children and adults alike. The book will retail for $22.99 (EUR 17,50) and is offered to subscribers at only $15.99 (EUR 12,00) (plus postage at cost). Please note: Subscription ends on May 31, 2013. To place your subscription write to Hiwwe wie Driwwe or send an email to info@verlag-tintenfass.de Don’t forget to mention your whole name, your address and the number of copies you would like to order. Payment may be made by bank transfer or check in Euros or US $ to an account / address in Germany or the USA. Subscribers will be sent an invoice about a month before the book goes to press.

HwD 1.13


Neies vun Hiwwe un Driwwe

Ontario Deitsch Gsellschaft iss 60 Yaahr alt KITCHENER. Die Pennsylvania German Folklore Society of Ontario (Canada) hot ihr 60. Gebottsdaag gfeiert im Schpotyaahr 2011. Ralph Shantz, President, waar aarick hallich fer sell un hot die Glieder zu en Versammling un Banquet eigelaade. Lawrence Moyer un Roy Snyder, zwee Senior Glieder, henn der “Dr. G. Elmore Reaman Award” grickt fer all sell, was sie darich die Yaahre fer die Society geduh ghatt henn. Die Gsellschaft hot unnerschiddliche Chapters: Wa-

Gisela Gall hot mit ihrm Gedicht „midde im Sum– mer“ der 60. Palatine Dialect Writers Contest gwunne im Oktower 2012. Gsunge hot bei seller Versammling der Keith Brintzenhoff vun Kutzeschtettel.

250th Gebottsdaag Pennsylanisch-Deitsche lewe aa in Waterloo Kaundi (Canada)

terloo Area Chapter, York Chapter un Chapter of the Twenty. Sie henn ihre eegne Programs un Versammlinge un sinn hatt am schaffe fer die

pennsylvanisch-deitsch Kuldur in Ontario am geh halde. Meh Information kammer gricke im Gewebb uff em Heemetbloatt www.pgfso.com. (mw)

Bsucher gleiche deitsche Lessons uff hiwwe-wie-driwwe.de OBER-OLM. Die Website vun die glee penna.-deitsch Zeiding „Hiwwe wie Driwwe“ „hiwwe-wie-driwwe.de“ - hot im Yaahr 2012 baut 40,000 Bsucher ghatt. Am mehnschte gegliche henn die Leit die „Hiwwe wie Driwwe Online Lessons“, ass die Alice Spayd fimf Yaahr zerick gmacht hot fer die Website. Baut 4,000 mol hot ebber eens vun die zeh gleene Lessons abgharicht. Sell macht die „Deitsch Online Schul“ zu

No. 1 vun die „Hiwwe wie Driwwe Contents“. No. 2 waar die E-Paper Version vun die Zeiding. Meh wie 1,200 Leit henn die Articles online glese uff „issuu.com“. No. 3 waar im Yaahr 2012 die Website „facebook.com“. 500 Leit sinn vun HwD zu Facebook gange, 150 Leit henn der „Ich gleich sell“ Gnobb gedrickt fer HwD. No. 4 waar „masthof.com“ mit seine unnerschiddliche Bicher. Die Bsucher vun HwD gleiche es mehnscht „Schwetz

mol deitsch“, en Bichli fer Deitsch lanne, gschriwwe beim Doutlas Madenford un Josh Brown. 400 HwD Bsucher sinn datt anne gange. No. 5 waar die Website „cafepress.com“ mit all sell schee pennsylvanisch-deitsch Schtofft, ass mer datt kaafe kann (Mugs, Caps un meh): 350 Bsucher waare 2012 datt. Die Website vum John Schmid vun Berlin (OH) waar No. 6 mit 300 HwD Bsucher im Yaahr 2012. (mw)

Deitsche sinn zamme kumme in Unner Mahanoy LYKENS. Die 68. yaehrlich Versammling vun Unner Mahanoy un Nochberschaft iss verbei. Die, ass net datt waare, henn en guud Nacht vun pennsylvaanisch-deitsch Schpass verfehlt. Die „Rhinelander Pennsylvanisch-Deitsch Band“ hot ihre guude deitsche Schticker gschpielt. Die Yodeling Betty Naftzinger hot en paar Lieder gsunge, un der Drupp eigfiehrt in „Schnitzelbank“ singe. Der Schwetzer fer der Owet waar der Lee Haas. Er

HwD 1.13

Bockenheim News

iss der Haaptmann vun Grundsau Lodsch No. 6 vun Monroe Kaundi un aa der Haaptmann vun die Groossdaadi Grundsau Lodsch (vun alle 17 Lodsche in PA). Er hot sei guudi deitschi Schtoris verzehlt, un die 300 Kalls, ass datt waare, henn guud gelacht. Der Esszettel waar Rindsfleesch, Grumbeere, Filling, Welschkann, Aerbse, Lattwarick un Schmierkees, un Shoofly Boi. Die Komittee, ass des Versammling am geh halde iss, iss wie des:

Marvin Klinger, N. Daniel Schwalm, Mark Rothermel, Mark Drumheller, Russell Schadel, Richard Savidge, Clarence Masser, Lee Dockey, Clint Otto, Mark Hornberger un William Paul III. Wer die Versammling 2012 verfehlt hot, kann sei Kalenner maricke fer Abril 19, 2013 fer nach Kevin‘s Blatz in Lykens geh. 'S iss immer dewaert fer datt anne geh un bei deitsche Leit sei. Richard Savidge

'S Schtettel Womelsdorf in Baricks Kaundi watt 250 Yaahr alt im Yaahr 2013. Fer sell gebt‘s en latt vun Versammlinge un Events, wu sie die Leit abweise, ass Womelsdorf ganz pennsylvanisch-deitsch gwesst iss bis ins 20. Yaahrhunnert.

Deitscher Daag Tschuun 28, 2013, iss widder “Pennsylvania German Daag” in Pennsylvania. Wann en pennsylvanischdeitsch Institution odder Gsellschaft ebbes am blaane iss fer seller Daag, sett die Zeiding ebbes devun wisse. Contact: Ron Devlin (Reading Eagle, 610-371-5030 or rdevlin@readingeagle.com).

PGS Versammling Die yaehrlich Versammling vun die Pennsylvania German Society nemmt Blatz Moi 18, 2013 in die Blooming Glen Mennonite Church im naddlich Bucks Kaundi, Pennsylvania. Meh Information iwwer’s Program kammer datt gricke: 717-597-7949.

PGS Bichli Im Yaahr 2013 druckt die Pennsylvania German Society es Bichli “Mountain Mary & Other Tales of the Penna. Dutch”. Gschriwwe waar sell beim Dr. Richard E. Wentz. Meh Information: pgs@innernet.net.

3


Gschichte un Gedichte

ES GEBRILL IM BUSCH Ee Daag sinn der Elvin un ich naus an der Busch gloffe. Es waar en scheene, ruhiche Daag: Die Veggel waare am singe. Mir sinn yuscht so naach gloffe, die gleeni, leisliche Yachte abhariche. Uff eemol iss en lang, marickwaddich Geyohl losgebroche, ass unser Haar gmacht hot uff‘s End schteh. „Was in der Welt waar sell?“, hot der Elvin ausgrufe. „'S hot schiergaar glaut wie en Wolf. Mir besser mache uns aussedem.“ „Es kann kee Wolf sei, weil‘s hot kee Welf do rum,“

hawwich Antwatt gewwe. „Loss uns mol geh sehne, eb mir der Wolf finne kenne.“ So sinn mir sachte darich die Hecke gschliche. Mir henn‘s Gebrill als widder un als widder gheert. Bis selli Zeit waare mir so neegscht, ass yeder Yohl grunge hot in unser Ohre. Iwwerdem sinn mir zu en alt Feld kumme, ass alles uffgwaxe waar mit Ungraut

un Hecke. Graad middes im Feld drin henn mir ebbes sehne kenne, sich rege. Es hot browiert uffschteh, awwer iss allfatt widder nunner gfalle. „Loss uns geh, 's mol glei unnersuche“, hawwich gsaat. So sinn mir um‘s Feld rumgeloffe un henn doch net sehne kenne, was es waar. Noh bin ich in en Baam nuff gegraddelt un hab gsehne, ass es en Hund waar.

Ich bin vum Baam runner gegraddelt un bin vorsichtich em Hund entgege gange. Ich hab gwunnert, ferwas er sich net bewegt hot, un ferwas er so geyohlt hot. Noh hot der Hund mich gsehne un hot frehlich gegautzt. „Rex“, hawwich gruffe. Es waar unser Hund, der Rex. Er waar gfange in en Fall, ass ebber gschtellt ghatt hot fer die Fix. John B. Martin Narvon (PA)

ICH HAB DIE SCHULD GEDRAAGE Waarscht du seilewes beschuldicht vun ebbes, ass du net geduh ghatt hoscht? Wann du waarscht, kannscht wisse, wie ich gschpiert hab Yaahre zerick, wann mei Schweschder mich bschuldicht hot fer ihr … awwer nee, loss mich net mei Schtori vorkumme. Des iss, wie alles zugange iss: Fer ihr 16. Yaahrsdaag hot mei Schweschder en scheene, „gedecorater“ Vase gewwe grickt vun die Aunt Cora. Sie waar batzich mit em un hot ihn uff der Sideboard in die Sitzschtubb gschtellt, gfillt mit ihr eegni falschi Rose. Alliebber, ass kumme iss, hot aagmarickt, wie schee, ass es geguckt hot. Ich waar so en wunnerfitziche Sexyaehriche, gneigt fer alles uffhewe un‘s iwwergucke - die Schweschder ihr Vase so wohl ass alles schunscht. Ich hab gegliche en hewe un an der Geilskopp published in cooperation with:

gucke, ass druff gepaint waar. Ee Daag, wann ich am mei Gschpass hawwe waar vun der Geilskopp aagucke, iss der Vase mir aus die Finger gschlippt. Zu allem Glick iss er yuscht en paar Zoll nunner uff der Sideboard gfalle un net uff der Bodde. Awwer mei Schweschder hot en groosse Lebdaag gmacht draus un iss schier net faddich warre mich verschelte. Endlich hot sie der Vase in der Parlor geduh, wu er niemand ebbes gebatt hot, weil‘s iss schier niemand neigange fer ihn sehne. Well, ee Daag iss es so zugange, ass ich in die Sitzschtubb waar, wann ich en Grach gheert hab im Parlor. Ich bin neigschusselt fer unnersuche. Datt uff em Bodde waar mei Schweschder ihr scheene Vase gleege, alles in gleeni Schticker verschlaage! „Wer hot des geduh?“,

hawwich gedenkt. Awwer‘s waar niemand rum? Uff emol iss mei Schweschder uff mich los kumme zu schtareme. „So, du hoscht endlich g‘managed ihn verbreche!“, hot sie gegrische. „Du settscht guud gschwaart sei!“ „Awwer ich hab‘s net geduh“, hawwich gsaat fer browiere, mich selwert frei mache. Ich hab sehne kenne, ass mei Schweschder net ee Watt geglaabt hot, ass ich gsaat hab. Graad an selli Zeit iss die Memm aa in die Schtubb kumme. Ich hab browiert sie verschwetze, ass ich unschuldich bin, un mei Schweschder hot browiert sie verschwetze, ass ich en guudi Dresching brauch. Die Memm hot‘s aa net geglaabt, ass ich unschuldich waar, awwer sie iss en wennich meh sachte gange uff

mich, ass mei Schweschder iss. „Es waar andem en Accident“, hot sie gsaat. Awwer fer mich lanne, mei Finger ab vun anneri Leit ihr Sache halte, hot sie mich gmacht mei Bicycle wegduh fer en ganzi Woch un hot mich net gloasst mitgeh 's neegscht Mol, ass der Daed ins Schteddel gange iss. Es hot sich nie net gwisse, ass ich unschuldich waar, awwer mit die Zeit hot‘s nimmie so weh geduh fer unrecht bschuldicht sei. All in alles, es waar die eensichscht Ausleeging, ass gscheint hot Verschtand mache: ass ich der Vase verbroche ghatt hab. Mol eens vun denne Zeit kummt verleicht ebber raus mit un bekennt die Bosheit un nemmt die Schuld ab vun mir. John B. Martin Narvon (PA)

Impressum Hiwwe wie Driwwe iss en Non-Profit-Project un watt rausgewwe bei: Deutsch-Pennsylvanisches Archiv Dr. Michael Werner, Pfannenstiel 13, 55270 Ober-Olm, Germany. In Cooperation mit: Pennsylvania German Cultural Heritage Center (Kutztown, PA). Fon: 01149-6136-7664546. Internet: www.hiwwe-wie-driwwe.de. Skype Webcam: hiwwewiedriwwe. Publisher un Editor: Dr. Michael Werner (michael-werner@t-online.de). Co-Editors: Patrick Donmoyer, Amanda Richardson. Mithelfer: Prof. C. Richard Beam, Frank Kessler, Ed Quinter, Butch Reigart, Douglas Madenford, Alice B. Spayd, Jennifer Trout. Webmaster: Melanie Langenhan. Printed Copies: 1,500. © Dr. Michael Werner

4

HwD 1.13


Gschichte un Gedichte

ANNA MARIA JUNG - ES BARICKE MARICHE VUM OLEY DAAL leenich in die Bariye gewuhnt in ihr Heisli mit ihr “hexerisch” Greidergaarde. Es waar gsaat, ass sie en latt gwisst hot vun Gegreider, Watzle un ihr Waert fer die Leit gsund mache. Deel Leit henn aa gsaat, ass sie wunnerliche Heilmiddele geyuust hot. Sie hot die Biewel glese un hot grischtlich gelebt. Es Bedes waar en aarick wichdicher Deel vun ihre Iewing. Sie waar weit bekannt, un die Leit sinn zu ihr gange un henn sich helfe losse. Schun frieh iss sie en “heiliche Fraa” genennt warre. Sie hot nie net Geld gnumme. Es Baricke Marieche iss im Yaahr 1819 gschtarewe. Sie waar 70 Yaahre alt. Noch heit iss „Mountain Mary“ alliwwer bekannt. En latt iss gschriwwe warre iwwer sie. Es gebt zwee Gedichte, en Lewensgschicht vun dem Benjamin Hollinshead, en Buch vun dem Die bekannteschde Braucher alle Zeit waar ferschur die Fraa, ass die Leit “Baricke Mariche” odder “Mountain Mary” in Englisch gheesse henn. Sie waar en „Eensler“, ass ganz leenich gwuhnt hot in die Oley Baricke baut fimf Meile nadd-oscht vun Pikeville un zwee Meile naddlich vun Hiwwel Karich in oscht Baricks Kaunti. Un sie waar en „heilichi Fraa“. Ihr Gebottsnaame waar Anna Maria Jung. Sie waar in Deitschland gebore un iss mit ihrer Familie naach Phi-

Es Millich Heisli vun die Barick Marie (links) un ihr Backoffe mit Schpring (unne). En Schtrooss heesst sie „Mountain Mary Rd.“

Ludwig Wollenweber (gedruckt 1869) un viele Zeiding Artikel. Im Yaahr 2006 hot en Kall mit Name Dave K. Yocom en englisch Bichli gschriwwe mit Title „The Oley Healer Mountain Mary“. Mer kann sell im weltweit Gewebb kaafe. Im Yaahr 1934 hot die Baricks Kaunti Chapter vun die Dechder vun der Amerikaanische Freiheitsgrieg en schee grooss Memorial uffgschtellt. Douglas Madenford Howard (PA)

ladelphi kumme ganz katz bevor em Freiheitsgrieg. Ihre Gschicht iss guud bekannt bei die Pennsylvanisch-Deitsche wehich em Leid, ass sie darich der Grieg erfahre hot. Ihr Mann, der Theodore Benz, iss im Grieg in die Kontinental Armee gschtarewe. Der Ludwig Wollenweber meent, er waer gaar net gschtarewe, awwer hett sie verlosse (guck weider unne). Die Mary Young, so ihr englischer Naame, hot net widder gheiert. Sie hot ganz

u Die Berg Maria. In Pike Township, Berks County, hot vor Johre z‘rick e wunnerbar Weibsmensch sich uffghalte, ihr Name war Maria Jung, un sie hot über dreißig Johre lang ganz allenig in ener Art Hütt nächst zu Motz Mühl gewohnt. Sie hot während der lange Zeit bei Niemand gebeddelt, Niemand nix böses, aber dorch ihre Kräuter un Medizin den Kranken arg viel Gutes gethan. — Mir ischt gesagt worre, in ihren Papieren hät gestande, sie wäre in Deux-ponts (Zweibrücken) in der Pfalz geboren, un sei anno 1769 in‘s Land komme mit em junge Mann, der sie gege ihr Vaters Wille fortgenomme. Wie sie e Zeitlang in dem Land gewese wäre, hät ihr Liebhaber sie verlosse in Philadelphia, un sie hät ihn dann lang gesucht, sei noch Reading kumme, un wie ihr Müh all umsonst wor, hot sie sich in die Berge verkroche, un e armselig Lebe geführt bis an ihr End. Sie isch im Johr 1819 gestorbe, un e Freund, der die Tugenden des armseligen verstoßenen Menschenkindes gekannt, un sie mit Leut oft besucht, die viele Meile geträwelt sind, for die Berg Maria zu sehne, hat folgende Verse uf sie gemacht: „Hier unter diesem Steine / Sanft ruhen die Gebeine, / Der frommen Maria: / Ihr Herz und ganzes Leben / War ihrem Gott ergeben, / Was man an ihrem Wandel sah. / Sie hat ganz unverdrossen / Bis dreißig Jahr verflossen, / In Einsamkeit gewohnt. / Ihr Angesichtes Zügen / Verriethen das Vergnügen, / Daß sie eins Gott belohnt. / Nachdem sie schon verschieden, / Sah man den süßen Frieden / In ihrem Angesicht; / Es war voll Lieb und Wonne, / Als es zur Gnadensonne / Noch immer hingericht. / Nun ist sie weggenommen; / Gott hieß sie zu sich kommen, / Aus diesem Jammerthal. / Wo auf den Himmels-Auen / Sie Jesum wird anschauen / Mit seiner auserwählten Zahl“ (Aus: Ludwig August Wollenweber. Gemälde aus dem pennsylvanischen Volksleben. Philadelphia/Leipzig 1869.) HwD 1.13

5


Gschichte un Gedichte

CHOCOLATE COOKIES Paar Yaahre zerick iss en Parre in sei Affis gloffe naachdem, ass die Mariyets Karichedienscht verbei waar. Datt uff sei Desk waar en Tutt mit drei Chocolate Kichlicher drin. Ebber unbenaamt mit guude Gedanke hot gewisst vun sei Lieb fer Chocolate und hot sie datt hie, mit 'me Schtick Babier, ass en katzi Schtori druff gschriwwe waar. Der Parre hot sich graad hieghockt un aagfange, es erscht Kichli zu esse, dieweil ass er die Schtori glese hot: Zwee Yunge, so 14, 15 Yaehrlicher, henn ihre Paep gfrogt, eb sie naach de Movies geh kennte fer en Pickter einemme, ass ihre Freind gsehne henn. Er hot bissel glese uff em Internet vum Movie un hot es nunner gedreet. „Ach Paep, ferwas net?“, henn sie sich aarick begraemt, „'s iss PG-13 un mir sinn alle beed elder wie 13.“ Der Paep hot noht geantwatt: „Weil sell Movie Nackichkeet drin hot, un‘s beweist Schlechtichkeet, ass wie sell en nadierlich Weg waer fer sich aaschicke. Un‘s iss net!“ „Awwer, Paep, sell sinn yuscht gleene Deeler im Movie! Sell iss, was unser Freind uns verzehlt henn, ass es Movie schun gsehne henn. Es Movie iss zwee Schtunn lang, un selli Deeler sinn yuscht paar Minudde vum ganze Ding. Es iss genumme vun 'me wahrie Gschicht un Gut kummt awwer iwwer Schlechtichkeet raus. Es hot aa annere Dinger drin, wie gewwe vun sich selwert, Vergebnis, ausgucke fer annere. Ei, die Zeiding un die Websites saage sell!“ „Mein Antwatt iss - nee, un sell iss mei letscht Antwatt. Nihr kenne den Owet deheem bleiwe, deel vun eier Freind eilaade un eens vun de

6

Die Kichlicher henn so guud geguckt, un die Yunge waare am umgeduldich warre ...

guude Videos sehne, ass mir do deheem henn. Awwer nihr kenne net naus geh un sell Movie einemme. Ich will nix meh heere devun. Die Yunge sinn draurich in der Parlor geloffe un henn sich uff die Couch falle losse. Datt henn sie umzufridde ghockt, awwer glei henn sie Zucht gheert, ass wie ihre Paep am ebbes mache waer in de Kich. Glei henn sie geroche, ass Kichlicher am backe waare im Backoffe, un eens vun de Yunge hot gsaat zum annere: „Der Paep muss es hasse, ass er uns net naus gelosst hot un will‘s nau uffmache zu uns mit frische Kichlicher. Verleicht wann mir ihn guud lowe mit de Kichlicher, wann er sie rei holt, kenne mir ihn verblaudere, ass er uns doch zu de Movies losst.“ An seller Zeit hot der Parre aagfange am zwedde Kichli aus‘em Tutt un hot gewunnert, eb die Kichlicher ebbes zu duh hedde mit der Schtori, ass er am lese waar. Die Yunge waare net nunner gelosst. Glei iss ihr Paep kumme mit 'me Deller waarme Kichlicher, ass er die

Yunge aagebodde hot. Sie henn yeders eens genumme. Ihr Paep hot noh gsaat: „Eb nihr esse, will ich eich ebbes verzehle. Ich lieb eich alle beed aarick viel!“ Die Yunge henn gschmunselt un nanner aageguckt mit Gedanke, der Paep iss am eigewwe. „Sell iss, ferwas ass ich die Kichlicher gemacht hab mit alles vum Beschte. Es bescht Weezemehl, Oyer vun Hinkel, ass im Gras rumschpringe, es bescht Zucker, glaar Vanilla un es bescht Chocolate.“ Die Kichlicher henn so guud geguckt, un die Yunge waare am umgeduldich warre mit em Paep sei lang Auslehes. „Awwer ich will ehrlich sei mit eich, ich hab ebbes neigeriehrt, ass net gewehnlich in Kichlicher gfunne iss. Sell hawwich aus em hinnerschte Hof grickt. Awwer nihr breiche eich net druwwele, ich hab yuscht ganz glee bissle nei, es meent ball gaar nix. Geh, nemmt en Gebiss un losst mich wisse, was nihr denke!“ „Paep, deetscht uns wisse losse, was do drin iss, eb mir esse?“ „Ferwas, 's iss yuscht

en ganz glee Deel, yuscht en Teeleffel, des duhn nihr gaar nit schmacke.“ „Kumm on, Paep, saag uns yuscht, was es iss.“ „Druwweln eich net, 's iss nadierlich, graad wie alles schunscht, ass drin iss.“ „Paep!“ „Well, allrecht, wann nihr net uffgewwe, was noch drin iss - 's iss Hundsdreck!“ Der Parre hot graad gschtoppt tschawe uff sell zwett Kichli un hot‘s rausgschpaut in de Scrap Kareb. Er hot fatt gelese, bang vun was noch zu lese waar. Die zwee Yunge henn ihre Kichlicher zurück uff der Deller gedropst un henn ihre Finger vergelschtert aageguckt. „Paep! Ferwas hoscht du sell geduh? Du hoscht uns gedriwweliert fer es letscht halb Schtunn, dieweil ass mir die Kichlicher rieche henn kenne, un nau saagscht uns, es waer Hundsdreck drin. Mir kenne die Kichlicher net esse!“ „Ferwas net? Es Hundsdruck iss yuscht en ganz glee Deel mit all die annere Dinger, ass die Kichlicher uffmache. Es waar gebacke graad mit alles schunscht. Des duhn nihr gaar net schmacke. Geht yuscht un esst!“ „Nee, Paep, seilewes net, mer kenne sell net esse!“ „Un sell iss die seem Ursach, ass ich eich net erlaubt hab, sell Movie einemme. Nihr wolle net glee bissel Hundsdreck in eier Kichlicher erlauwe, ferwas sodde nihr glee bissel Schlechtichkeet erlauwe in eier Movies? Yuscht wisse vun wennich Schlechtichkeet kann en langi Zeit bei uns bleiwe.“ Was iwwerich waar vum zwedde Kichli un es ganz dritt, hot der Parre aa weggschmisse ... Don Breininger New Tripoli (PA)

HwD 1.13


News from the Pennsylvania German Cultural Heritage Center in Kutztown

Deitche Bicher, deitsche Suhme, deitsche Wadde ... Was es Heritage Center am duh iss im Yaahr 2013 KUTZTOWN. 'S „Pennsylvania German Cultural Heritage Center“ - die „Bauerei“ - iss gegrindt warre im Yaahr 1994. Awwer schun en latt Yaahre eb sell waar Kutzeschteddel en Greitzweg fer die pennsylvanisch-deitsch Kuldur in Pennsylvania. Im Yaahr 1950 hot die “Pennsylvania Folklife Society” ihr aerschtes Volk Fescht gefeiert, ass beim Alfred Shoemaker, Don Yoder, un J. William Frey uffgschtellt waar. “Alt Baricks,” ass die Kaundi hatzlich gheesse watt, waar perfect fer die Stelling vun 'me Volkslewe Festival gwesst, weil so viel alte deitsche Gebreiche noch am Lewe gwesst sinn. Sell waar so 60 Yaahr zerick un iss heit als noch so. Die Landschaft iss noch Bauereland, un die siess pennsylvanisch-deitsch Schproch kann als noch gheert warre. Naach zwee farichterliche Welt-Griege, in en Zeit, wann es net beliebt waar, deitsch zu sei un zu schwetze, waar des es erscht Mol, ass Leit vun der ganz Welt zammekumme gwesst sinn fer die deitsch Folk Culture zu sehne un auszufinne in Kutzeschteddel, wie die PennsylvanischDeitsche lewe. Sitter selli Zeit iss Kutzeschteddel der Blatz, wu die Deitsche zammekumme - aa in die Erinnering vun de Leit, ass mol Bsucher gwesst sinn Yaahre zerick uff em Folk Festival. Die “Pennsylvania Folklife Society” iss schun lang nimHwD 1.13

'S eeschtubbich Schulhaus uff die Bauerei in Kutzeschteddel

mie am geh. In ihre Schritte iss die Florence Baver gedrete, wie sie en neie Grupp uffgeschtellt hot im Yaahr 1963: Die “Pennsylvania Dutch Folk Culture Society” im Lenhartschteddel. Iwwer 25 Yaahre hot die Society en latt fer die deitsche Kultur, Gschichte, un Genealogie geduh un en latt Schofft zamme gsammelt, fer en Bauerslewe Museum zu schtaerte. Im Yaahr 1991 noht henn Kutzeschteddel University un die Folk Culture Society zammegschafft fer es nei “Penna. German Cultural Heritage Center” (PGCHC) uffzuschtelle. Unner die Weising vun Director Dr. David Valuska hot es PGCHC en Bauerei Museum gschtaert un en eeschtubbich Schulhaus dezu uffgebaut, un aa en latt Bicher gsammelt iwwer die pennsylvanisch-deitsch Kuldur,

Schprooch un Genealogie. Alles waar uff der alt “Sharadin Bauerei” in Kutzeschteddel uffgschtellt. Em Center sei Blaan iss, alles zu duh, ass helft, die pennsylvanischdeitsch Kuldur un Schprooch am geh zu halde. Im Yaahr 2005 iss der Dr. Robert W. Reynolds Director warre vun die “Bauerei”. Naach en Dienscht vun siwwe Yaahr iss der Rob Reynolds nimmi der Director, un hot sei “resignation” gewwe fer en Professor zu warre im “History Department” vun Kutzeschtettel University. All die Glieder, Mitschaffer, un Volunteers winsche ihm alles Bescht in seine neie Arewet. Sitter Summer 2012 sinn es nau drei Leit, ass es “Heritage Center” am geh halde: Der Patrick Donmoyer iss der “Site Manager”, die Amanda Richardson iss die “Public Relations Coordina-

tor”, un die Lucy Kern iss als noch die “Research Librarian”. Weil der Drupp Leit ferschur zu glee iss, sinn sie aarick hatt am Schaffe, en nei un greesser “Network” uffzubaue fer die pennsylvanischdeitsch Kuldur. Fer sell henn sie drei “Projects” gschtaert: (1) Co-Sponsorship vun der pennsylvanisch-deitsch Zeiding “Hiwwe wie Driwwe”, ass der Dr. Michael Werner mit sei “Private Archive of Pennsylvania German Literature” gschtaert hot in 1996. Es gebt der Blan, zamme noch meh zu duh mit em “Pennsylvania German Studies Program” in Kutztown. (2) die Uffschtelling vun 'me pennsylvanisch-deitsche Kiche Gaarde neegscht zur Bauerei, mit groose Hilf vum Dr. William Woys Weaver un sei Sammling vun alte deitsche Suhme. (3) die Umforming vun der Heritage Center Research Buch-Sammling bei Zwee Dausend linear Fees, un etliche hunnert genealogische Bicher. Selli drei Projects sinn wichtich, weil sie abweise, was die pennsylvanischdeitsch Kuldur iss - un helfe fer sie zu bhalde. Es iss darich der Geischt, ass es “Heritage Center” vaschich geht, un iss die Zukunft am Gucke. Fer meh zu lanne, geh zu ihre Gewebblatt an: www.kutztown.edu/pgchc. Patrick Donmoyer 7


Die Bauerei

Deitsch Botschafter Peter Ammon bsucht die Bauerei KUTZTOWN. Am 29. November 2012 hot die Kutzeschteddel University en wichdicher Besuch vum Botschafter Peter Ammon vun Deitschland in Washington D.C. grickt. Zamme mit die U.S. Representatives Charles Dent un Jim Gerlach henn der Ambassador und sei Fraa Marliese Heimann Ammon en Rees gemacht naach Alt Baricks, Lechaa un Chester Kaundies fer Kumpnies un Schule in Pennsylvaani zu bsuche. Kutzeschteddel University un es Pennsylvania German Cultural Heritage Center henn en Middaagsesse Versammling gehostet, fer em Botschafter Ammon sei Besuch zu ehre. En latt Brofessors un Mitschaffer in die Administration vun KU un aa en latt Leit vun unnerschiddliche deitsche Kultur Gruppe waare aa debei: die Grundsau Lodsche, die Baricks Kaundi Versammling, es Pastorius Heim, die Schwenkfelder

President Javier Cevallos un Peter Ammon in Kutzeschteddel

Library un en latt annere wichdiche Gruppe meh. Eb em Middaagsesse hot der Botschafter Ammon en Bressend vum University President Javier Cevallos grickt. Es Bressend waar en handgemolt Scheier-Schtann, gmacht beim Kinschtler Eric Claypoole vun Lenhartschteddel, Baricks Kaundi, mit 'me Dischtelfink un die Inschrift “Willkumm.” Wie sie all gesse henn, hot

der Botschafter Ammon ebbes verzehlt iwwer die Freindschaft zwischich die US un Deitschland. Er hot en katz Reed gewwe un hot gsaat ,ass die Ausweg vun unser weltweiter economische Broblem darich Schuling iss zum Beischpiel, iss Deitschland heit die Aernd am Reibringe, vun wann zehe Yaahre zerick en 30 Billion Euro gschpendt sinn warre fer Schuling. Deitschland iss heit

eens vun der Welt die sicherschte Economies. Congressman Dent hot gsaat, ass kenn Freindschaft wichticher iss zu die US ass selli mit Deitschland - em alte Land vun die PennsylvanischDeitsche. Naach em Esse hot der Patrick Donmoyer vum Heritage Center der Botschafter un sei Fraa hatzliche Griesse un en Wilkum zu Kutzeschteddel uff Pennsylvaanisch Deitsch gheesse. Der Botschafter Ammon waar abbadich geindressiert in unser Mudderschprooch, un hot gesaat ass Baricks Kaundi zu ihm gleich wie Heem geguckt un un fiehle gmacht hot. Er hot gsaat zum Reading Adler Zeiding Korrespondent, Ron Devlin: “Mir sinn aarick enge Gschwischderkinner, un was ich do heit gesehne hab, gebt mir Hoffning. Ich warr es Heem bringe, un mei Colleagues verzehle, ass mir do im Pennsylvaani wunnerbare Freinde henn.” (pd)

Pickters vum Scheierschtann Moler Milton Hill kumme naach Kutztown KUTZTOWN. Es Pennsylvania German Cultural Heritage Center hot en gross Bressend grickt vun der Esther Derr,

der yingscht Dochter vum Milton Hill (1887-1972), eener vun de bescht bekannte Scheier-Schtann-Moler vun

Milton Hill (1887-1972) bei sei Arewet

8

Baricks Kaundi. Er hot in Virginville (PA) gwuhnt. Die Esther hot drei gleene gemolte Pickters gewwe, so ass en Exhibit zu Ehre vun ihrm Paep gemacht kann warre. Die Pickters sinn beim Milton Hill gemacht warre im Yaahr 1899, wann er yuscht zwelf Yaahr alt waar, un in 'me glee eeschtubbich Schulhaus neegscht zu Virginsville gschtudiert hot. Die alte Pickters warre im Freyberger Eeschtubbich Schulhaus Museum uffgehenkt, so ass alle Bsucher ebbes iwwer der Milton Hill un die Scheier-Schtann Iwwerliwwering lanne kenne. Der Milton Hill hot die Mudderschprooch gschwetzt, wie er uffgebrocht iss warre in Virginville, un waar ver-

Scheierschtanne (1899)

leicht der wichtigscht Volk Kinschtler vum 20. Yaahrhunnert. Er hot seilewes yuscht “Scheier-Schtanne” gemolt, un hot nie net es Watt “Hexezeiche” geyuust. Sei abbadicher Scheier-Schtann, ass alliwwer yuscht der “HillSchtann” genennt watt, kann an etliche Bletz uff Scheiere in Baricks Kaundi gsehne warre. (pd) HwD 1.13


Die Bauerei

Grischtdaag uff die Bauerei 2012

Der Belznickel un Dale Sschwoyer ‌ Rorbert Lusch lannt die Bsucher deitsch schwetze

HwD 1.13

9


Die Bauerei

MER MISSE NET IMMER ALLE WADDE VUN ENGLISH BARYIE ... Do gebt’s Deitsche Wadde fer viele allgemee technische Dinger:

Q to quit (command) – meide R to reboot - (sich) widderschtiffle to redo - iwwerduh to reinstall - widderschtelle remote access - der Faernzugang, der Færnzugang to rename - umbenaame, umbenenne to restore - widderherschtelle (System Restore (ME, XP) router - der Deiderto save (file) - beilege, bhalde

A accessory - die Bheering to add to (folder, menu, file) - annesetze, dezumache to administer (network, controls) - verwalte to apply (settings changes, updates) - beimache, ufflege B to back up - zwettmache background - der Hinnergrund battery - es Batri blog - der Gewebblog to blog - bloggiere, (sich) zu bloggiere to boot up - (sich) uffschtiffle broadcast (noun) - die Breetsendung, to broadcast - breetverwandle to build in - eibaue (built-in eigebaut) C cable - der Droht to cancel - ausduh to click - klicke to close (file) - zumache cloud - es Gewelk compiler - der Eihaufer computer - der Rechlinger, der Rechninger connection - die Verbinnung to connect to - sich verbinne mit contents - der Inhalt continue (command) - weiter control panel - die Schteiering controller (device, port) - der Iwwersehner, der Uffsehner to copy - abschreiwe corruption - die Beflecking to crash - zammegrache cursor - es Zeeche D to delete - verwische Desktop (Windows) - die Schaffbank device - die Geraetschaft, to disconnect - drenne, (sich)

10

disk - die Scheib (pl. die Scheiwe) disk space - der Scheibraum; to double-click - dobbelklicke to download - runnerdraage (to local machine), drive - die Dreib (pl. die Dreiwe) E to edit (file) - beschdle to end (command) ende,beende error - der Fehler

Internet - der Infobaa, die Infoschpur, der Infobahn K keyboard - es Gnoppbord L link - die Gleech (pl. die Gleecher) to link (web) - glaeche, M memory - es Gedechtnis (RAM) mouse - die Maus

F file - es Feil firmware - die Feschtwaar font - die Schrift to format (a drive) - ruffschtelle, formadiere to freeze up - uffgfriere

N next (command) - negscht network - es Netzwaerrick notebook - es Zettelbuch

G glitch - der Gix

P paper jam - der Schtaa to paste - eibabbe password - es Kennwatt, es Kennzeeche permission (network) - die Erlaawing ports - die Aaschliesse, to post - uffschpelle to print - drucke printer - der Drucker (pl. die Drucker) to program – broogramme

H to hack into - zuhaecke hardware - die Hartwaar to hide (command) verschtecke homepage - es Heemetblatt I to install - aaschtelle, eischtelle, eisetze

O to open (file) – effne

S to save as (file) - annelege screensaver - der Bildschirmer security - die Sicherheet search engine - es Suchinschein to send to (command) anneschicke, nanneschicke shortcut - die Abkatzing to sign on - sich aamelde zu to sign off - sich abmelde vun sleep mode - die Ruh software - die Weechwaar switch (network) - der Schalter T tech support - der Technobraucher (jest) tool - es Waerkzeich to turn off - abdrehe to turn on – druffdrehe U to update - druffschridde to upload - nuffdraage to undo - losmache to upgrade – eischridde V volume - die Lautgwalt, die Lautschtaerrick, die Lautschtærrick W website - es Gewebblatt word processor - der Waddefresser Robert Lusch

HwD 1.13


Gschichte un Gedichte

KUMM, MER GEHNE BAERE YAAGE

(tap legs in walking rhythm) Kumm, mer gehne Baere yaage. Was warre die Annre saage, wann ich eener fang? Mer sinn ya gaar net bang. Nau, was iss sell? (shade eyes)

Mer misse midde nei. Hoo, hoo, hoo, hoo, hoo, hoo, hoo, hoo. (wave arm, cover face)

Oh nee! Graas! Hooches, nasses Graas. Mer kenne net driwwer. (hands high) Mer kenne net drunner. (hands low) Eens, zwee, drei: (finger counting) Mer misse midde nei. Swish, swish, swish, swish, swish, swish, swish, swish. (wave arms back and forth)

Guck mol! En Hehling! En aarick duschber Hehling. Mer kenne net driwwer. (hands high) Mer kenne net drunner. (hands low) Eens, zwee, drei: (finger counting) Mer misse midde nei. Tiptoe, tiptoe, tiptoe, tiptoe, tiptoe, tiptoe, tiptoe, tiptoe.

(tap legs in walking rhythm) Kumm, mer gehne Baere yaage … Oh nee! En Rewwer! En nasser, kalder Rewwer. Mer kenne net driwwer. (hands high) Mer kenne net drunner. (hands low) Eens, zwee, drei: (finger counting) Mer misse midde nei. Splish, splash, splish, splash, splish, splash, splish, splash. (stepping motions) (tap legs in walking rhythm) Kumm, mer gehne Baere yaage … Oh nee! En Busch! En duschbrer, kalter Busch. Mer kenne net driwwer. (hands high) Mer kenne net drunner. (hands low) Eens, zwee, drei: (finger counting) Mer misse midde nei. Stumble, trip, stumble, trip, stumble, trip, stumble, trip, stumble, trip. (tap legs in walking rhythm) Kumm, mer gehne Baere yaage … Oh nee! En Schneeschtarem! En eisicher, windicher Schneeschtarem. Mer kenne net driwwer. (hands high) Mer kenne net drunner. (hands low) Eens, zwee, drei: (finger counting) HwD 1.13

(tap legs in walking rhythm) Kumm, mer gehne Baere yaage …

(tap legs in walking rhythm) Kumm, mer gehne Baere yaage … Nau, was iss sell? En glaenzich nassi Naas … Zwee fusseriche Ohre … Zwee groosse, runde Aage … Scharefe Zaeh … Sell iss en Baer! (Retrace Steps at double time) Mach dabber: Zerick darich die Hehling. Tiptoe, tiptoe, tiptoe, tiptoe, tiptoe, tiptoe, tiptoe, tiptoe. Zerick darich der Schneeschtarem. Hoo, hoo, hoo, hoo, hoo, hoo, hoo, hoo. Zerick darich der Busch. Stumble, trip, stumble, trip, stumble, trip, stumble, trip, stumble, trip. Zerick darich der Rewwer. Splish, splash, splish, splash, splish, splash, splish, splash. Zerick darich’s Graas. Swish, swish, swish, swish, swish, swish, swish, swish. Sehnscht unser Heisli? Deer uff. Die Schteeg nuff. Oh nee! Der Baer kann kann uns seh! Schteeg nunner, Deer zu, nau iss Ruh! Oh, wie nett, iss en groosses waarmes Bett! Mer gehne kenn Baere meh yaage. Gell net! Was denkscht? Michael Werner 11


Mei Leweslaaf

MERRILL Q. RESSLER - EN PARRE FER 53 YAAHR In en Haus, ass schteht unne am Rasselschlange Hiwwel bei en Landschtrooss uff em Weg zum Schteddel vun Temple in Ontelaunee Township, Baricks Kaundi (PA), waar ich gebore uff der dritt Auguscht 1922. Mei Mammi waar die Queen Hemerly Ressler un mei Vadder waar der Quenton M. Ressler. Sie sinn bekannt warre minanner, wie mei Mammi Telefon Operator waar in Allentown. Sie henn net beinanner gwuhnt. Wie ich baut vier Yaahre alt waar, henn sie en Divors grickt un mei Mammi hot der Naame Ressler vun ihre Name abgschnidde. Ich un mei Mammi henn gwuhnt bei meine Groosseldere. Es waar en 4 Acker Bauerei. Mir henn etliche Hinkel, en Kuh un paar Sei ghatt. Mir henn aa en grosser Gaarde geblanzt. Mitdem, ass mir kenn Maschien ghatt henn (net iewens en Gaul un Buggy) sinn mir net weit rumkumme. Zeideweis sinn mir naach Reading gange uff dem Riggelweg. Die Mammi iss schiergaar alle Daag seller Weg gange an ihre Arewet in die Schuh Faektri. Wie ich schier vier Yaahr alt waar, henn mei Grosseldere mich mitgnumme naach Kempton fer der Wallace un die Lizzie Hemerly un der Ambrose un die Edna Long bsuche. Mir henn glannt, ass die Longe en nei Bobbel ghatt henn, ass sie Elizabeth gnaamt henn. 16 Yaahr schpeeder duhne mir die Elizabeth widder aadreffe … Iewens wann mir net weit rumkumme sinn, hawwich viel guude (un aa etliche schreckliche) Aadenkes vun selli Yaahre. Ich kann noch viel Naame un Leit un Gsichter eibilde. Harich! Was iss sell Klinges, ass ich heer? Oh, sell iss der Avondale Eiskriem Mann, ass alle Sunndaag die Schtrooss runner kummt vum 12

Allentown Pike, beim Carl Brossman un dem Billie Miller un der Curt un Annie Aadam ihre Bauerei verbei. Noh kummt er ans Eck, wu selli Seitschtrooss zamme kummt mit unser Schtrooss. Sell iss, wu die Kate Wolf wuhnt. Wann selli Bell klingt, noh nemmt die Gremmem ihre glaasni Schissel un geht nunnery an sell Eck fer guud Avondale Eiskriem. Un ich sehn die Riggelweegsleit alte Blanke rausreisse un neie Blanke neiduh uff en heesser Summerdaag odder in en kalder Winderwind. Un ich heer die Draen ihre Peif, laut un glaar, wann die Draen uff dem Weg gege Reading schpringt yuscht paar hunnert Yaard iwwer die Schtrooss vun unser Haus. Wie ich sex Yaahr alt gedreht bin, hawwich aagfange in die Ontelaunee Schul geh in Leesport, wu der Uriah Rotebaryer der Principal waar. In 1929 iss mei Groossdaadi gschtarewe. Glei naach sellem hot die Groossmudder die Bauerei verkaaft. Mir sinn naach Mohrsville gezogge, wu mei Mammi en Haus gekaaft hot. Ich hab nau in die Perry Township Schul geh misse. Awwer mitdem, ass ich viel Munete grank waar, hawwich die erscht Haelft vun dem nei Schulyaahr verfehlt. Mei Gsundheet iss widder guud warre, un ich hab uffhalde kenne mit menscht vun die annere mei Elt. In 1940 waar ich faddich mit die Hochschul. Noh hawwich en Yaahr in die McCann Bisniss Schul gnumme. Ich hab noh baut en Yaahr die Bicher ghalde fer en Lectric Schtor in Reading. In 1941 hot mei Gremmem en 1937 Plymouth Maschien kaaft fer mich, un ich hab glannt fer fahre. In dem Moi vun 1942 iss die Gremmem gschtarewe. In November vun sellem

Yaahr bin ich grufe warre fer in die Army geh. Ich waar yuscht in die Army fer baut nein Munet, noh henn sie mich heem gschickt. Awwer es waar in selli nein Munet, ass ich aagfange hab schreiwe zu die Elizabeth Long, un mir henn aaghalte zu enanner schreiwe. Bei selli Zeit waar sie in die Kolletsch an Kutztown. Im Summer 1946 henn die Elizabeth un ich gheiert. Awwer sie hot ihre Kolletsch faddich gmacht in 1947. Naach sellem sinn mir an die glee Bauerei uff die Barickschtrooss in Tilden Taunship gezogge. Unser Sohn, der Jay, waar gebore in November 1947, un unser Dochter, die Dawn, waar gebore in Oktower 1949. Darich der Summer vun 1952 henn mir Blaans ausgericht fer naach Lengeschter Kaundi zu ziehge, so ass ich zu die Franklin un Marshall Kolletsch geh kennt un noh schpeeder in der Theological Seminary. Die Elizabeth hot es ausgschafft fer Schul halde in en zweeschtubbiche Schul in Earl Taunship. Mir henn in en Leenshaus gwuhnt fer fimf Yaahr. 1957 sinn mir naach Kutztown gezogge, wu ich der Parre waar vun vier gmeeschaftliche Kariche in die Gegend vun Grimsville un Kempton. In Abril 1960 bin ich gerufe warre zu die Schiesse Reformierte (UCC) Karich in Alsace Taunship. In 1973 bin ich grufe warre fer der Parre sei fer die Reformiert un die Lutherisch Gmee an die Friedens Karich in Shartlesville. Mir sinn datt gebliwwe bis September 1987, wie ich 65 Yaahr alt warre bin. Noh sinn mir in en Mobil Heemet gezogge uff unser Bauerei uff die Barickschtrooss wescht vun Hambarick. Ich waar noh etliche Yaahre Parre fer “yuscht paar Munete” in unnerschiddliche Kariche, ’s letscht an die Nei

Yerusalem UCC im Schtettel Nei Yerusalem. Sell hawwich neegscht siwwe Yaahr geduh, bis ich schiergaar 79 Yaahr alt waar, un ich hab gmeent, ich deet schtoppe an selli Zeit im Yaahr 2001. Awwer en katzi Zeit naach sellem hot die Parre Barbara Kershner Daniel gfrogt, eb ich an die St. Paul’s UCC in Fleetwood kumme deet fer “baut 16 Woche”, dieweil ass sie en Sabbatical nemme deet. Ich hab selli Eilaading aa uffgnumme. Noht hot die Konsistory mich eiglaade fer bleiwe fer Gmeensglieder, ass im Hospital un ass heemverbunne waare, bsuche. Sell hawwich geduh bis Augscht 2008. Sell waar als noch net es End vun meine Parre Gflicht, mitdem ass ich in Augscht 1993 es aagnumme ghatt hab fer der Chaplain sei an die Laurel Nursing Heemet fer fimf Schtunn die Woch en Meil vun unser Heemet. Ich hab sell uffgewwe in Oktower 2010, 17 Yaahr schpeeder. In 2008 henn mir aagfange fer unser gleeni Bauerei zu verdeele. Unser Dochtermann hot en Offis un en KunschtShop in die Mobil Heemet, wu mir 29 Yaahr gwuhnt henn, un unser Sohn un sei Fraa, ass in Pittsburgh wuhne, henn en nei Haus gebaut uff ihre Schtick. Mir henn en 12 Acker Feld ghalde. Im November 2010 sinn mir in sell nei Haus gezogge. Uff der acht Yuni 2011 henn mir unser 65. Hochzichfescht gfeiert. So, wie geht’s bei uns? Langsam. Aarick langsam. Die Elizabeth laaft wennich besser, ass ich duh. Awwer sie braucht en vierfiessicher Schtock. Un so duhn ich. Mei Schnaufes iss schlecht wege COPD. Awwer mir sinn dankbar fer in dem scheene Haus zu wuhne. Merrill Q. Ressler Pittsburg (PA) HwD 1.13


Mei Leweslaaf

PARRE RICHARD MILLER - EN DEITSCHER IN NEI YARICK Ich bin gebore 1937 uff unsere Bauerei in Virginville (PA) net weit vum Kutzeschtettel). Es hot siwwe Kinner gewwe in unsere Familie: Sex Brieder un ee Schweschder. Alle siwwe waare gebore deheem im Bauerehaus. Yetz hawwich 75 Yaahre gelebt. Darich die erschte Yaahre waar ich en Bauerskind (un nadierlich, so bin ich als noch). Wie mir noch ganz yung waare, henn mir gschtaert schaffe uff der Bauerei - so wie Melkes, Vieh, Sei un Hinkel gfiedert, Oier uffgsammelt un so weider. Mir henn hatt gschafft, un wann ich meine Yuuchend driwwer denk, deet ich’s net schwabbe fer eenich ebbes schunscht. Awwer naachdem, ass ich darich die Kutztown Hochschul kumme bin, bin ich naach Muhlenberg College gange in Allentown. So hawwich nimmie hatt gschafft uff der Bauerei. Ich hab’s schun im Kopp ghadde, ass ich Parre

Parre Richard Miller (2. vun rechts) mit sei Brieder

sei wott, wie ich noch yung waar. Alsemol bin ich zerick gange Summers, un des hot immer guud gfiehlt fer widder guud schwitze un in die Felder Hoi iwwer mache. Dann bin ich naach Philadelphia gange fer schtudiere in der Luddrisch Seminary. Ich bin gegraduate in 1962, un aa eigsetzt fer Parre sei, un in dem

saemt Munet gheiert. Die erschte zwee Yaahr waar ich Assistant Parre in Hamburg (PA), an St. John Karich. Naach dem bin ich naach Easton gange fer Parre sei an der Arndt’s Karich fer fimf Yaahre. Dann hot ebber vun en Karich, Holy Trinity, in Brooklyn (NY) mich gfrogt, eb ich

gleiche deet datt parrere. Ich hab “Ya” gsaat. Mir sinn dann naach Brooklyn gezogge in 1969, un sinn datt gebliwwe iwwer 40 Yaahr. Leewes waar ferschur annerschter datt ass wie in Baricks Kaundi. Wie ich en Yunger waar, waare die Leit, ass ich gsehne hab un gheert hab, schiergaar all Deitsche, awwer net so in Brooklyn. 'S iss wie die “United Nations” datt. Mir henn’s guud gegliche all die Yaahre, awwer nau simmer doch widder naach Baricks Kaundi gezogge. Ich meen, ass es nau Zeit gwesst iss fer widder zerick ziehge. Ich hab die Carolyn Fertig vun Northumberland (PA) gheiert in 1962. Mir henn drei Kinner un fimf Kinskinner. Die drei Kinner sinn in Brooklyn uffgewaxe, awwer nau duhne zwee aa in Pennsylvaani wuhne. Der Eldscht wuhnt als noch in Brooklyn. Richard Miller Topton (PA)

Subscription Form Please send me the next 4 issues of “Hiwwe wie Driwwe”. I will pay: US-$ 12.00 / CAN-$ 20.00 (kenn Cheques) / EUR 10,00 Name & Address

I would like to give the gift of “Hiwwe wie Driwwe” (4 issues) to a friend: Name & Address

Payment Method:

□ Cash □ Check (made payable to PGCHC at Kutztown University Total amount ___________ $ Check number ______________

HwD 1.13

Please mail to PGCHC Attn: Subscription Hiwwe wie Driwwe 22 Luckenbill Road, Kutztown, PA 19530

13


Pennsylvanisch-Deitsche Grundsau Lodsch Schtories

VUN PARRE, DOKTERE UN ANNERE LEIT En Fraa waar am schwetze zu en Nochber. „Ich fiehl guud,“ hot sie gsaat. „Ich hab 50 Daaler gewwe zu en Hobo.“ „Was hot der Mann gsaat?“, hot der Nochber wisse welle. Die Fraa: „Der Hobo hot daenki gsaat. Ich kann sell Geld yuuse fer mei Maschien fixe.“ Lee Haas „Your Honor“, hot die Fraa gsaat. „Ich will en Scheiding gricke.“ „Hoscht du Proof?“ „Ya,“ hot die Fraa gsaat, „ich hab mei Mann gsehne in en Movie geh mit en anner Fraa.“ „Ferwas bischt du net mit neigange fer ausfinne, wer sie waar?“, hot der Honor wisse welle. Hot die Fraa gsaat: „Well, der Mann, ass bei mir waar, hot schunt en Pickter gnumme ghatt!“ Lee Haas En gsoffe Mann waar der Riggelweeg am laafe um vier Uhr mariyets. En Policeman, ass beikumme iss, hot ihn gfrogt: „Wu bischt am hiegeh?“ Der Kall: „Ich bin uff en Weg zu en Lecture iwwer Saufe und drauss bleiwe der ganz Owet.“ „Wer iss der Lecture am gewwe?“, hot der Policeman gfrogt. „Well,“ hot der Mann gsaat, „mei Fraa!“ Lee Haas Der yung Bu iss Fische gange inschtatts vun in die Schul geh. Uff em Heemweg frogt ihn ebber: „Hoscht ebbes gfange?“ „Nee,“ hot er gsaat, „ich waar noch net deheem!“ Clarence Rosenberger En Kall waar en Ausleger in en glee Schtettel. Dienschdaags iss en Mann gschtarewe, un Mittwochs noch eener. Die Wittweiwer vun alle beed henn der seem Ausleger gerufe. Paar Owete schpeeder sinn sie zamme kumme an die Leichtheemet fer alles iwwergucke. Die eent Wittfraa hot gsaat: „Du hoscht en Fehler gmacht. Mei 14

Mann hot es letz Suit aa.“ Die anner Wittfraa hot es seem gsaat: „Mei Mann hot die letze Gleeder aa. Hoscht ebbes verwexelt?“ Noht hot der Ausleger gsaat: „Sell kann ich glei fixe!“ Fimf Minudde schpeeder iss er zurick kumme un hot die zwee Wittweiwer gsaat, alles waer nau okay. Sie henn glei die zwee doote Menner beguckt, un alles waar nau in Adder. Noht hot die eent gfrogt: „Wie hoscht du sell nau so schnell geduh grickt, die zwee Gleeder zu wexle?“ „Ei,“ hot der Ausleger gsaat, „ich hab net, ich hab yuscht die Kepp gwexelt.“ Dr. Robert Kline Der Sterling Zimmerman hot en grooser Cadillac gfahre. Er waar Yaahre zerick emol im Amish Land am Vieh kaafe, wie er am 'me rote Licht hot schtobbe misse. Newe draa waar so en amischer Bu uff sei Bicycle. Der Tiny hot zu ihm gschwetzt aus em Fenschder naus un hot ihn gfrogt: „Witt Race fahre?“ „Ya!“, waar die Antwatt. Der Tiny hot uff sei Cadillac gedreet un iss weg gschosse. Wie er ins Glas geguckt hot, hot er der Yung weit hinne draa gsehne. Awwer uff emol hot er gsehne, wie der Kall naach vanne schiesst. Wie sie zum neegschte Licht kumme, sinn sie widder newich enanner. Noht hot der Tiny widder gfrogt: „Witt Race fahre?“ „Ya“, waar widder die Antwatt. Widder iss der Tiny weggschosse mit sei Cadillac, un wie er in sei Glas geguckt hot, waar der yung Amish widder weit hinne draa. Awwer widder iss der Bu am Tiny verbei gschosse naach vanne. Am neegschte Licht hot der Tiny gfrogt: „Wie hoscht du des dann geduh?“ „Well,“ hot der yung Amish gsaat, „mei Hosse Gaellesse waare gfange im Door Haendle vun dei Cadillac.“ Parre Richard Wolf

Der Milton Iwwerzwarich iss uff gezogge zu en Stop Sign mit sei Maschien. Er hot net gschtoppt, yuscht en wennich uffgschlowed. Glei hot ihn en Cop gschtobbt. Sie henn des Ding en wennich iwwerschwetzt. Uff emol nemmt der Cop sei Schtecke un schtaert der Milton iwwer der Kopp schlage. Der Milton hot laut gegrische. Hot der Cop gsaat: „Soll ich nunnerschlowe odder schtobbe?“ Don Breininger

er gsaat, „awwer mei Zaeh waare noch drin!“ William Betz

En Kall iss rum kumme un hot an de Deere gfrogt fer die Amberelle flicke fer ebbes zu esse. Die Bauersfraa hot gsaat:“ Ich hab kenn Amberell fer flicke, awwer ich hab Paint fer die Porch.“ En Schtunn schpeeder hot sie gfrogt: „Bischt faddich?“ „Ya,“ hot der Kall gsaat, „awwer sell waar gaar kenn Porsch, sell waar en Chevy!“ Der Milton Iwwerzwarich hot Don Breininger en Hund ghatt fer 16 Yaahr. Endlich iss er gschtarewe. Er En zimmlich reichi Fraa hot iss zu en Priescht gange fer die mol ihre Mann begraawe. Un Leicht duh. Saagt der Priescht: en alder leddicher Parre hot die „Ich begraab Leit, net Hund! Leichtbreddich geduh. Owets Geh die Schtrooss nunner fimf naach die Leicht iss er an ihre Meil, datt findscht en Parre, ass Heemet gloffe un hot gsaat, er dei Hund begraabt.“ Saagt der hett gedenkt, er wett bissel Milton: „Saag, denkscht du, ass schwetze mit ihr, sie waere en dausend Dahler so baut Nochbere gwesst fer Yaahre, recht waer fer mei Hund be- un noh, ass der Tschann nimmi graawe?“ Saagt der Priescht: do waert, waert‘s schee, wann „Ferwas hoscht du mir net ebber Achting gewwe deet uff gsaat, ass dei Hund gadollisch sie, un fer sell hett er gedenkt, waar!“ er kaemt noch der Owet Leroy Heffendrager riwwer fer sie zu froge fer heiere, eb ebber schunscht der En Kall iss in der Apodeke Weg kaemt. „Ei,“ hot sie gsaat, gange un hot zum Mann datt „des waer schun allrecht, gsaat: „Geb mer ebbes fer der awwer, weescht, der UndertaSchlixer!“ Schlaagt der Apode- ker Wichmann hot mich schun ker ihm wiescht gaschdich im gfrogt am Graab.“ Gfress. „Ferwas hoscht sell gePaul R. Wieand duh?“, hot der Kall wisse welle. „Wei, du hoscht nau der En deitscher Bauer hot mol Schlixer nimmi!“ „Ha - ich hab Millich verkaaft, no hot en ihn net ghatt, mei Fraa hot der Fraa zu ihm gsaat: „Ich meen, Schlixer drauss in die Ma- du hettscht so bloe Millich alschien.“ leweil!“ „Ya,“ hot der Bauer Don Breininger geantwatt, „die Weed iss so gnapps alleweil un es Fudder En Mann waar uff Haend un iss aa bissel raar. Un wann mir Gnie am suche fer en Schtick als am Melke sinn, gucke die Caendy, ass unnich em Sofa Kieh als zurick, un es duht ‘ne gfalle waar. Sei Fraa iss bei- selwert leed, wann sie als in kumme un hot gfrogt, was er der Eemer gucke un sehne, ass am suche waer. „Wei,“ hot er die Millich so bloo iss, ass sie gsaat, „en Schtick Caendy iss brille misse.“ „Well dann,“ hot unnich em Sofa gfalle.“ „Ach, die Fraa gsaat, „sei so guud un bodder dich net dewehe,“ hot loss sie net in der Eemer brildie Fraa gsaat, „ich geb dir en le.“ anner Schtick!“ „Allrecht“, hot Paul R. Wieand HwD 1.13


Brieflin zum Drucker u Ref. “gleiche”: Wir hatten gestern das Gespräch über die Herkunft des pennsylvaniadeutschen “gleiche” im Sinn von “gefallen”. Ich habe bei meiner Arbeit am Badischen Wörterbuch einen Beleg aus Nordbaden gefunden (Bad. Wb. Bd. II, 429), wo ein Bauer aus Rittersbach bei Mosbach sagte, “die Sau hat mir glei gegliche” (sofort gefallen) und er im nahen Schefflenz deswegen ausgelacht wurde. Nun habe ich im Grimmschen Wörterbuch unter “gleichen” folgendes gefunden: “...zufrühest, ahd. Ausschlieszlich, aber nicht über das mhd. hinaus in der Bedeutung 'gefallen, behagen, angenehm sein', gemäsz got. '(ga)leikan' und seinen west– und nordgerman. Entsprechungen. Also ahd. bzw. mhd. “lîchen, g(e)lîchen” haben zwar ihre urverwandte Entsprechung in angelsächs. “like”, und so gehört das pennsylvanische Wort zwar mit dem englischen zusammen, doch es ist mit dem Englischen urverwandt und nicht aus dem Englischen entlehnt. Offensichtlich ist das Wort aber im Herkunftsgebiet der Auswanderer (wegen der Kollision mit “gleichen” = gleich sein) heute gänzlich geschwunden. Der Beleg aus

Nordbaden ist bisher der einzige Rest, den ich gefunden habe. Dr. Rudolf Post Gabsheim, Oct. 22, 2012 · Der Drucker antwatt: Grooss Dank, Rudolf, fer sell Information. Alliebber, wu geindresst iss in ausfinne, was englisch “to like” mit pennsylvanisch “gleiche” zu duh hot, weess nau meh. Ich hab sell net gwisst bis heit. u Ref. „Sei“: I have come across a word in a Pa. German dialect poem by Charles Calvin Ziegler that I can‘t find a translation for. It appears as the word „Sai“, with an umlaut over the „a“. I thought the umlaut was unusual, very few examples for umlauts in Pa. German spellings, seems more „echt Deutsch.“ I take „Sai“ to be the nominative plural form, but for the life of me, I can‘t figure out what the nominative singular would be. I can‘t find it in Cassell‘s dictionary or any of the Pa. German diectionaries. I suspect it could be something like a sow-bug, but Cassell‘s has a different word in German for that. Any help would be appreciated. Thanks. Wayne Kline Via E-Mail, Nov. 19, 2012 w_kline@hotmail.com

u Ref. Druckenbrod: Ich habe Post von PA bekommen und denke, ich sende sie Ihnen zu. Seit 1982 war ich 7mal in den USA, 2006 zum letzten Mal. Mein Alter lässt eine weitere Reise nicht mehr zu. Ich bin 1935 geboren. Da Sie mir mal mitteilten, Richard Druckenbrod gekannt zu haben und Earl Marks von mir “HwD” bezahlt bekommt, können Sie vielleicht mit Richard Druckenbrods “Deitsch Schtick” aus dem Allentown Morning Call” aus dem Jahr 1983 etwas anfangen. Der Titel der Kolumne, die ich beilege, ist “En Blick vum Hunsrueck”. Der Satz “schickt meh Brieflin” brachte mich auf die Idee, Ihnen zu schreiben. Otto Bleisinger Niederwörresbach, Nov. 21, 2012

as the son of Heinrich Hahn and Anna Katharina Küchler, 1837 labourer in Worms, went in 1847 to Pittsburg (PA) with his second wife Anna Eva née Diehl and his seven children, three of his first marriage (...). Til Schrecker Worms, Dec. 2, 2012

u Ref. HwD: I am writing to you to tell you that your website “hiwwe-wiedriwwe.de” is fantastic! I am taking a class about Pennsylvania Dutch at Penn State University in State College (PA) and we learn a lot about the linguistic shape of this interestin language. I am German and spend here a couple of months for study purposes. I am planning to write a paper about “Hiwwe wie Driwwe” together with another student. Could you give me some additional · Der Drucker antwatt: Ya, ich information about the newspahab der Richard Druckenbrod per, something that’s not (1929-2003) guud gekennt. 'S online? letscht mol, ass ich ihn gsehne hab, waar 2002 in Allentown. · Der Drucker antwatt: Mir Grooss Dank fer mir sell henn schun gschwetzt minanner, un ich hoff, ass du nau Schtofft schicke. genunk Schtofft hoscht fer schwetze dewehe. u Ref. Flomborn: In the family register of Flomborn, compiled by Frank u Ref. Schwabe: Stückrath, I found another Bin Schwabe und habe keine family who emigrated to Penn- Probleme, alles zu verstehen. sylvania: Hermann Hahn, born Peter Munz April 5, 1809 at Oberflörsheim via Mail, Dec. 4, 2012

Die Schreiwer Breininger, Don: ¬ 1939, wuhnt in New Tripoli (PA) un iss eener vun die Schwetzer bei die Grundsei Lodsche in Pennsylvaani. Sei Karich in Weisenberg (Lechaa Kaundi) hot eemol‘s Yaahr en deitscher Goddesdienscht.

Deitsch Studies Program un hot mit anner Leit es „Urglaawe“ Muufment gschtaert in Pennsylvaani.

gschriwwe in Englisch Yaahre zerick, un er hot sie iwwergsetzt in die Mudderschprooch.

Donmoyer, Patrick: ¬ 1985, Site Manager am PennsylvanischDeitsch Heritage Center in Kutze– schteddel, un Co-Editor fer die HwD Zeiding. Er iss aa en Author un Unnersucher vum Volkslewe in PA.

Madenford, Douglas: ¬ 1980 in Reading, wuhnt drauss im Busch in Howard (PA). Er iss en Schulmeeschter fer Hochdeitsch un hot zamme mit der Josh Brown es Buch „Schwetz mol Deitsch“ gschriwwe. Aafang 2013 hot er etliche Videos uff Youtube geduh mit Lessons vun en glee pennsylvanisch-deitsch Internet Class.

Miller, Richard: ¬ 1937 in Virginville (PA) un wuhnt naach etliche Yaahre in Brooklyn widder in Pennsylvaani - in Topton. Er waar en Parre un hot seilewes gsunge in die deitsch Mudderschprooch mit sei Brieder.

Lusch, Robert: ¬ 1965, wuhnt in Bristol (PA). Er waar en Schulmeeschter fer‘s Pennsylvanisch

Martin, John B.: iss en Mennischt un wuhnt in Narvon, PA. Selli zwee Schtories henn Schieler vun ihm

HwD 1.13

Ressler, Merrill Q.: ¬ 1922 in Temple (Baricks Kaundi, PA), wuhnt in Pittsburgh. Er waar en Parre fer 53 Yaahr un hot en paar pennsylvanisch deitsche Plays gschriwwe Yaahre zerick. Sei Schtick „So geht‘s eewe“

henn die Leit vun die Virginville Grange gschpielt im Yaahr 2011. En latt Leit henn sell gsehne un aarick gegliche. Savidge, Richard: ¬ 1937 wuhnt in Hegins un helft datt mit, en deitsch Versammling am geh halde. Im Yaahr 2011 hot er der „Hiwwe wie Driwwe Award“ grickt fer en Gedicht, ass er glese ghatt hot beim Pennsylvania German Folk Festival in Kutzeschtettel. Werner, Michael: ¬ 1965 in Frankenthal (Pfalz), wuhnt in Ober-Olm neegscht zum Schtettel Mainz un iss der Drucker vun „HwD“.

15


Gschichte un Gedichte

'S ISS FRIEHYAAHR IM DAAL Der Winder iss nau verbei, Die Sunn schteht hoch in die Heh. Nau sehnt mer gaar kenn Schnee. Die Daage warre als laenger. Der Winder iss nau verbei. Mier hoffe, es Friehyaahr kummt nau rei. Der Schnee iss nau am schleffle. Es Wasser laaft in der Grick. Der Daadi kann glei Bluuge - mit wennich Glick. 'S iss Friehyaahr im Daal. Wann die Felder mol geblugt sinn, No iss es glei Zeit fer sie eege. Die Haase schpringe rum un dschumbe in die Heh. Die Sunn scheint uff die Hiwwele. Es Graas datt iss schee grie. Fer schee grie Graas gricke, datt gehne die Kieh. Die Gricke laafe ruhich un schtill. Die Fisch schwimme frei un sinn so schee. Die Buwe welle nau Fische geh. 'S iss Friehyaahr im Daal.

'S iss Friehyaahr im Daal. Im Matz kummt der Irish Daag. Sie duhne sich aa in grie un mache en gross Hullaballu. Die Deitsche bekimmere sich net, deel gehne aa dezu. Die Memm iss bissi im Gaarde. Zuckerarebse gehne erscht nei. Mer hoffe, der Grund iss froschtfrei. Im Abril kumme die Regge. Mer wisse nau, ass es Friehyaahr iss am kumme. Alles waxt so schee im Gaarde, ievens die Memm ihre Blumme. 'S iss Friehyaahr im Daal. Die Yunge henn Oier gfarebt. Sie verschteckle sie im Graas. Sunndaag iss Oschder, noh kummt der Oschderhaas. Der 30scht Moi henn die Soldaate en Parade. Sie schiesse Bixe iwwer es Graab. Do im Land heesse mer des “Memorial Daag”. Ya, es Friehyaahr iss nau do. Ich sehn, die Veggel kumme nau zurick. 'S iss so schee drauss: Ich glaab, ich hock mich in die Grick.

Es iss Zeit fer der Hawwer saehe. Geh an die Miehl un kaaf der Soot. Vergess net es Faasfett, besser macht en Note.

'S iss Friehyaahr im Daal.

Der zwett Hanning iss en gross Daag fer die Deitsche. Grundsaudaag un en Baend, des gebt en laut Geglebber. Wann er sei Schadde sehnt, gebt’s sex Woche wiescht Wedder.

Richard Savidge Hegins (PA)

Die yunge Meed gucke uff der Kalenner: Im Hanning iss der Hatzdaag. Sie gucke fer Schleckerfrees, ass ihr Bu draagt.

PENNSYLVANIA GERMAN CULTURAL HERITAGE CENTER & DEUTSCH-PENNSYLVANISCHES ARCHIV DR. MICHAEL WERNER 22 LUCKENBILL ROAD KUTZTOWN, PA 19530 U.S.A.

16

Non Profit Org. U.S. Postage PAID Kutztown Kutztown University

HwD 1.13


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.