HwD 2011/2

Page 1

Hiwwe wie Driwwe www.hiwwe-wie-driwwe.de

Volume 15. No. 2 - Harebscht / Winter 2011

sitter 1997

The Pennsylvania German Review Gegrindt un rausgewwe bei: Deutsch-Pennsylvanisches Privatarchiv (Ober-Olm, Deitschland) In Cooperation mit: Pennsylvania German Cultural Heritage Center (Kutztown, PA)

Editorial

„Die glee Zeiding iss wichdich“ „Hiwwe wie Driwwe“ watt 15 Yaahr alt im Yaahr 2011

Dihr liewe Leit, Glaabt's odder net, awwer unser Zeiding „Hiwwe wie Driwwe“ watt nau schunt 15 Yaahr alt. Sitter 1997 hemmer Gschichte un Gedichte vun neegscht 100 pennsylvanisch-deitsche Schreiwer gedruckt - alles Leit, wu am End vum 20. un in die erschte Yaahre vum 21. Yaahrhunnert noch in die Mudderschprooch am schreiwe waare. Ich hab selwert im Aafang net gedenkt, ass mer noch so viel Kalls un Weibsleit finne kennt, ass ebbes wie sell duhne. So warefe mer unser deitschi Schtrohhiet in die Heh un schicke en Gruuss zu all unser Schreiwer un Leser. Unne eich deet die Zeiding net lang lewe. Un fer sell saag ich heit „Grooss Dank“! Der Michel

In der Ausgab Frank Kessler: Hiwwe wie Driwwe - Die glee Zeiding iss wichdich (Blatt 1) Richard Savidge: Unnermahanoy un Nochberschaft Versammling (Blatt 2) Douglas Madenford: 50 Yaahr zerick waar en Deitscher US Bresident (Blatt 3) Herman M. Lutz: 275 Yaahr Hain's Karich (Blatt 4) Merrill Q. Ressler: Der Raeskel iss heem kumme (Blatt 5) Ed Quinter: Em Yarrick Rodenbach sei Gschicht (Blatt 6) Walter Sauer Es Haus (Blatt 7) Melvin M. Wenger: Mei Gremmem (Blatt 7) Enos Stutzman: Es waar Feier an die Scheier (Blatt 8) Mahlon Gingerich: Die Pinecraft Circus (Blatt 12) + 4 Bledder Gedanke Schliwwere HwD 2.11

BRUSSELS. „Hiwwe wie Driwwe“ iss en gleeni, awwer iwweraus wichdichi Zeiding. Sie watt zweemol im Yaahr mit 2,000 Copies gedruckt. En Deel vun die baut 5,000 Leser lebt in Deitschland, awwer die meenschte Leser wuhne in Nordamerikaa: in Pennsylvaani, in Ohio, in Indiana, in Ontario, in Ilinois, in Iowa, in Nei Yarrick, in Kentucky, in Michigan, in Maryland, in Wisconsin un so weiter. „Hiwwe wie Driwwe“ bringt die pennsylvaanischdeitsche Leit in Nordamerika zamme mit die Leit vun die Heemete, vun wu ihre Voreldere beikumme sinn: vun die Palz, vun Hesse, vun Baden, vun Württemberg, vum Elsass un vun die Schweiz. Sie kenne so sehne, ass die deitsch Mudderschprooch in Amerika noch alleweil zimmlich neegscht iss zu die Dialects, ass die Leit in Suddweschtdeitschland schwetze. Die Leit in Nordamerikaa un selli Gegende vum alte Land kenne sich guud versteh. Sell iss doch ebbes Abbadiches, ass sell naach meh ass 300 Yaahr noch schafft. Fer's zwette iss die glee Zeiding wichdich, weil es weist, ass mer aa iwwer aernschthafte Subjects uff Deitsch schwetze un schreiwe kann. Fer's dritte iss „Hiwwe wie Driwwe“ weider wichdich, weil so die Leit, ass selwer noch Deitsch schwet-

15 Yaahr „Hiwwe wie Driwwe“ - Die glee Zeiding in un fer die Mudderschprooch iss gegrindt warre im Schpootyaahr 2006, die erscht Ausgab waar Nummer 1/1997. Eva gleicht es aa ...

ze kenne, awwer in Heemete wuhne, wu heit wennich Leit noch ebbes vun die deitsch Mudderschprooch wisse - zum Beischpiel in Ellsdaun odder in Reading en aarick guudi Gelegeheit henn fer die Mudderschprooch lese un yuuse. Fer's vierte iss „Hiwwe wie Driwwe“ als noch wichdich, weil so die deitsche Leit im Lengeschder Kaundi lese kenne, was in Belleville im Grosse Daal im Mifflin Kaundi odder in Hegins im Schuylkill Kaundi odder in Robesonia im Barricks Kaundi odder in der Wei-

senberg Karrich im Lechaa Kaundi am aageh iss. Des sinn vier wichdiche Grind, fer was „Hiwwe wie Driwwe“ noch fer viele Yaahr am geh ghalde warre muss! En hallicher Gebottsdaag, „Hiwwe wie Driwwe“, un noch vielmols meh fuffzeh Yaahr! Frank Kessler President German-Pennsylvanian Association Meh Information: www.dpak.de

1


Neies vun Hiwwe un Driwwe

Schaeffer Haus Es Schaeffer Haus in Schaefferschtettel iss nau uff en Lischt vun „National Historic Landmarks“. Die Groosskepp henn gsaat, es Heisli iss en guud Beischpiel fer die Aart, wie mer gebaut hot im 18. Yaahrhunnert. Es Haus waar gebaut im Yaahr 1736 un iss nochemol verennert warre in 1771. Sie heesse es en „Weinbauernhaus“.

Amish uffgebrocht … „Growing up Amish“ iss der Title vun en Buch, ass rausgewwe iss warre beim Ira Wagler. Er schreibt iwwer sei Kindheet ass en Amish Bu. Wie er 17 Yaahr alt waar, hot er die Gmeeschaft verlosse. Sei Bichli kammer addere bei amazon.com, un mer kann ihn nau aa finne uff Facebook.

Jürgen Klinsmann In Philadelphia hot der Jürgen Klinsmann, ebmols Coach vum deitsch Soccer Team, en Contract gsigned mit der US Soccer Federation un iss nau der Coach um US Team. Klinsmann iss en Schwetzer vun Schwaebisch un sett en PennsylvanischDeitscher guud verstehne kenne.

Hoscht du gwisst ... … ass es nei Bichli vun die Pennsylvania German Society, „Die Pennsylvanisch-Deitsche“ vum Prof. Earl C. Haag, schunt ganz verkaaft iss. Mer kann kenn Kapie meh addere un muss hoffe, ass die PGS meh vun selle druckt. Es 2012 Bichli hot der schee Title „The Heart of the Taufschein.“. Corinne un Russel Earnest schreiwe iwwer Fraktur Art in Baricks Kaundi. 2

Meh un meh Amish Kids gleiche Facebook LANCASTER. Facebook iss guud bekannt unnich die Pennsylvanisch-Deitsche, un sie gleiche Facebook. Der Drupp „Pennsylvania German and Proud“ hot meh wie 2,500 Glieder, un die Leit schwetze iwwer die deitsch Sprooch, pennsylvanisch-deitsch Esse, Gebreiche un ebbes wie sell. Was mer verleicht net gedenkt hett, iss, ass aa meh un meh Amish Kids Facebook yuse. Gil Smart vum „Intelligencer Journal“ denkt, ass en paar hunnert yunge Amish Buwe un

Meh un meh Pennsylvanisch-Deitsche yuse es „Gfressbichli“ …

Meed vun Lengeschter Kaundi schunt online sinn. Wann sie am Rumschpringe sinn, henn sie Cell Phones. Selli yuse sie fer ins weltweit Gewebb geh un E-Poschts schreiwe. Sell weess aa Eric Wesner, wu

en Website mit Naame „Amish America“ am geh halde iss. Verleicht 1-2 % vun die yunge Amish sinn schunt online, hot en Amish Fraa gsaat neegscht zu Gap an en Obscht Stand. Un 's warre alle Daag meh. (mw)

Unnermahanoy un Nochberschaft Versammling LYKENS. Die Unnermahanoy un Nochberschaft henn ihre 67. deitsch Versammling ghadde uff der 15. Abril ans Kevin’s Essblatz. Die deitsche Kalls henn all guud gesse - Rinsfleesch un alles, ass mitgange iss, wie Grumbiere, Fillsel, Welschkann, Arrebse, Chow Chow un Schoofly Boi. Der Vormeeschter, Marvin Klinger, hot die Ordnung uffgemacht, un der Richard Savidge, Haabtmann un Breddicher, hot es Gebet un Verschprechnis zum Fahne gewwe. Der Raad hot die Wolfe Familie geehrt fer ihr Band Schpieles fer 27 Yaahr. Sie henn gsaat: “Die Accordion

iss nau zu schwer un die Aerm sinn nimmi lang genunk fer Music schpiele.” Es Kommittee winscht sie alles Bescht in ihre Ruhschtund. En ruhich Gebet waar gewwe fer der William Klouser, wu gschtwarewe iss im Tschuun 2010. Er hot iwwer en dausend deitsche Schticker gschriwwe fer Zeidinge im Susquehanna Daal. Die Rhineland Band vun Reading hot deitsche Lieder gschpielt un hot die Kalls gfiehrt beim Singe. Der Guy Grube waar der Schwetzer fer der Owet. Er hot sich in die Ruh gschtellt paar Yaahr zerick. Wie er noch gschafft hot, waar er der ludderisch Parre

in Valley View. Die Kalls, ass uff’s Raad sinn un helfe, des Versammling am geh halde, sinn: N. Daniel Schwalm (Schreiwer), Dr. Mark Drumheller (Fudermann un Program), Rev. Mark Rothermel (Berichter), Dr. Mark Hornberger (Zeddelnemmer), Clinton Otto (Zeddelnemmer), William R. Paul III, Sterman Masser un Lee Dockey (Versammling Gnechte). All die Kalls henn en guudi Zeit ghatt fer deitsch schwetze, singe un die Mudderschprooch uffhalte. Des Yaahr waare 286 Kalls an die Versammling. Richard Savidge

Peter Fritsch Pennsylvania Dutch Halloween Scherenschnitte Price: US-$ 19.95 plus Shipment

Neie Bicher

Die Kinner in Pennsylvania gleiche Halloween, die Schpucknacht. Peter Fritsch vun Langschwamm hot nau en Bichli ganz in orange gedruckt mit pennsylvanisch-deitsche Schpucknacht-Gedichte un wunnerbaar guude Pickters vun Karebse, Hexe, wieschte Deiwel, Gschpucke, schwatze Katze un gfliggelte Hunde. All die Pickters sinn gmacht vun Scherenschnidde mit schwatz Babier. Un es Schreiwes geht wie sell: „Ei, yei, yei, en Hexedanz! / Der Deiwel noch debei. / Sie dschumbe rum wie Narrische; / Mer meent, des kennt net sei!“ Mer kann sell wunnerbaar Bichli addere bei amazon.com. (mw) HwD 2.11


Neies vun Hiwwe un Driwwe

50 Yaahr zerick waar en Deitscher US Bresident LEBANON. Dwight Eisenhower waar US President zwischich 1953 un 1961. So, im Yaahr 2011 iss es 50 Yaahr zerick, ass en Pennsylvanisch-Deitscher im Weiss Haus gwuhnt hot. Der aerscht Eisenhauer, wu naach Amerikaa kumme iss, waar der Hans Nickolas Eisenhauer. Er iss im Yaahr 1741 vun Karlsbrunn naach Pennsylvaania eigewandert. Er un sei Familie henn neegscht zu Bethel Township gsettelt. Im Yaahr 1753 hot der Hans en 168 Acker Bauerei kaaft un hot viel Kinner mit seinre Fraa ghatt. Zu seller Zeit waare die Glieder vun die Famile Mennischde. Dem Hans sei Bu, John Peter Eisenhauer, iss uffgwaxe un hot sei Famile naach Fredericksburg, Lebanon Kaundi, hiegezogge. Sei Bu, der Frederick Eisenhauer, hot die Mennischde Karich verlosse un hot die Rewwer Brudder Karich aagschtosse. Sei Bu, der Parre Jacob Eisenhower un sei Familie sinn naach Lykens Daal hiegezogge, un dann im Yaahr 1878, iss die Familye mit en latt annere Rewwer Brieder naach Dickinson Kaundi, Kansas hiegezogge. Mer wisse net, ferwas der Jacob der Familienaame verennert hot. Dem Jacob sei Bu, der David, hot net gewollt en Bauer zu sei, so er iss er uff em Lane University gange.

Sex Amishe sinn gschtarewe naach en Unfall am 19. Tschulei in Benton. Die Amish Leit waare in en Van un sinn mit en anner Maschien zamme gerennt. Naach sell iss er noch zamme gschtosse mit en Tractor. Die Amish henn zu die Jasper-Woodhull Gmee gheert.

Schwenkfelder 'S Schwenkfelder Heritage Center in Pennsburg hot der 10. Gebottsdaag gfeiert im September 2011. Im Yaahr 2001 henn sie es alt Gebei uffgfixt un greesser und besser gemacht. Sie henn en schee Versammling ghatt, un en latt Leit waare datt.

PD Liberation Front Dwight D. Eisenhower (1890-1969)

Datt hot er die Ida Stover begegnet un schpeeder henn sie geheiert. Der David un sei Familie sinn im Yaahr 1888 naach Denison, Texas hiegezogge. Es waar datt, wu der Dwight uff em 14. Oktower, 1890 gebore waar. Mir wisse viel vun dem Dwight sei Lewe. Er iss im Yaahr 1911 uff em West Point Military Academy gange. Er waar en grosse General in em Zwette Welt Grieg un er waar der Haaptmann vun em D-Day Invasion. Naach em Grieg, im Yaahr

1953, waar er zu Bresident (Republikaner) gewaehlt. Er waar der 34. Bresident un waar in em Weiss Haus bis zum Yaahr 1963. Vun was mir wisse, hot sei Familie nadierlich Deitsch gschwetzt. Mir wisse net ferschur, eb aa der Dwight die pennsylvanischdeitsch Mudderschprooch verschtehe hot kenne odder net. Awwer mir kenne mit viel Schtolz saage, ass er en Deitscher waar. Douglas Madenford

Bill Klouser iss gschtarewe SPRING GLEN. Der pennsylvanisch-deitsch Schreiwer William J. Klouser Sr. vun Spring Glen iss gschtarewe in Waterbridge. Er waar gebore im Yaahr 1922 un hot fer etliche Yaahre aa Fraktur-Pickters gemolt. HwD 2.11

Benton Unglick

Sei MudderschproochKalemn “Es Katz Deitsch Schtick” hot er gschtaert im Yaahr 1989 in die englisch Zeiding “The Citizen-Standard” (Valley View, PA). Sitter selli Zeit hot er meh wie en dausend Schticker gschriwwe.

Bill Klouser waar en Glied vun die Unner Mahanoy un Nochberschaft Versammling. Datt iss er anne gange fer etliche Yaahre. Sei Fraa iss noch am Lewe un aa sei Kinner, en Bu un en Dochter. (mw)

Uff Facebook gebt‘s sitter e n g a n z i W e il e n „Pennsylvania Dutch Liberation Front“. Die Glieder welle en Nation sei fer sich selwert. Es sette alle Kaundis en deel vun sell Schteet sei, wu en latt Deitsche gsettelt henn Yaahre zerick. Ferschur iss sell yuscht Gschpass …

Google+ En nei „soical network“ hot Google gschtaert: Google+. Facebook hot alleweil 750 Milliuhn Glieder, un Google+ yuscht baut 50 Milliuhn, awwer es waxt schnell. Abbadich baut sell nei Heemetblatt iss, ass mer en Video Conference schtaerte kann mit bis zu 10 Leit all uff emol. Datt kenne die PennsylvanischDeitsche zammekumme un schwetze minanner ass en Drupp Leit. „Hiwwe wie Driwwe“ iss schun datt un iss am waarde fer Mudderschprooch-Schwetzer. Die Internet-Address iss: „plus.google.com.“ 3


Neies vun hiwwe un driwwe

St. John‘s (Hain‘s) Karich iss 275 Yaahr alt warre in 2010 WERNERSVILLE. 275 Yaahr iss en aarick lange Zeit. Ich weess verhafdich net, wie lang ass sell iss, weil ich hab yuscht 90 Yaahr lang gelebt. Awwer die Haine Karich waar schun en Schprooch fer der Yesus Grischdus fer so lang. Sell macht die Karich eens vun die erschde Gemeene im Pennsylvaani. Die Leit, wu die Karich uffgrickt henn in 1735, sinn naach Amerika kumme vun die Palatinate (Pfalz) in Deitschland. En marickwaddich Ding vun dere Karich iss, ass sie noch immer en landliche Gemee iss - net in en Schteddel odder Schtadt, awwer drauss in de Landschaft un drowwe uff en Hiwwel bei sich selwert. Kennt dihr eibilde, was die Landschaft waar, wie die Haine, Fisher, Rudde, Gerrede, Lerche, Warner, Schtiely, Lame un annere kumme sinn? Es waare kenn Schtroosse, kenn Felder un kenn Heiser. Es waare yuscht Beem, Gricke un Insching, ass die Gediere Paad geloffe sinn. Die Leit, wu do hiekumme sinn in die Nochberschaft vun die Glee Cacusi Grick, waare es menscht Bauereleit. Sie henn die Dialect vun die Palatinate gschproche: Paelzisch. Sie waare Karicheleit. Sie henn erscht Blockheiser un Scheiere gebaut un Beem nunnergschnidde fer Felder mache. Awwer noh henn sie en Blockkarich gebaut. Die erschte Breddicher waare der John Philipp Boehm, der Michael Schlatter un der John

Hain‘s Karich in Wernersville (PA)

Henry Goetschi. Schpeeder iss der Parre John Waldschmidt kumme, un in 1766 henn sie en Kallickschteekarich gebaut. Es Gebei waar baut 40 mol 50 Fuss. An seller Zeit waare die Leit in Amerikaa noch unner der englisch Keenich. So henn sie en Sandschtee iwwer die Dier geduh, ass gsaat hot: “Heidelberg Taunschip Berks County das ist eine Hochdeutsch Reformierte Kirch, welche ist aufgebaut worden im Jahr anno Chr. 1766. All die da gehen aus un ein sollten Gott und dem Koenig horsam sein.” Wie der Grieg mit England iwwer waar, hot ebber die Watt “Koenig” rausghackt, un so iss es heit noch. De George un die Veronica Hain henn es Land gewwe fer die Karich druff baue. Ihre Heemet waar wennicher ass zwee Meil wescht vun do. Heit noch heesst alliebber des “Die Haine Karich”. 150 Yaahr schpeeder hot die Gmee en grosser Monument uffgschtellt vanne an die Karich ass en Gedecht-

nis zum George Hain. Der zwelf Dunn Schtee iss aarick schee. Es hot en Zwanzich-Geil-Fuhr genumme fer der Schtee vun Reading naach die Haine Karich bringe. Sell muss gewiss ebbes gwesst sei zu sehne. Es wunnerbaar Ding vun dem 1766 Gebei iss, ass es noch do iss. In 1878 hot die Haine Karich en gross Schtick aagebaut zu die alt Karich mit Backeschtee, un sie henn es alt Kallickschtee Gebei aagedeckt mit Backeschtee. Sell iss, ferwas die Wand im vedderschte Deel vun de Karich so dick iss. Nadierlich henn die Haine Leit Deitsch gschwetzt in de Karich. De Parre Davis, wu do waar in 1872 un schpeeder, hot alsemol owets in Englisch gebreddicht. Noch schpeeder hot er gschtaert, in Englisch breddiche alle dridde Sunndaag. Mit dem ass die Parre gwehnlich drei bis fimf Gemeene bedient henn an ee Zeit, henn sie Gottesdienscht ghatt alsemol mariyets, alsemol nummidaags

un aa alsemol owets. Wann sie en Owetdienscht ghatt henn, henn sie die Kohlelichter yuuse misse. Leckdrick iss net in die Haine Karich kumme bis 1910. Wie de Parre Kerschner kumme iss in 1883 hot er Deitsch gebreddicht ee Sunndaag un Englisch der neegscht Sunndaag. In 1923 hot die Haine Karich gschtaert yuscht Englisch yuuse an alle Dienschte. Nachtmol (Communion) waar immer en grosse un lange Versammling an die Haine Karich. Laenger zurick henn viel Leit laafe misse, un die Schtroosse waare holbrich un schtaawich. Annere henn Geil gridde un deel sinn kumme mit Buggies odder Schpringwagge. Sie henn die Geil aagebunne an Beem, Poschte odder an die Fens. In 1880 henn sie Schtell gebaut fer so Fuhre. Die Haine Karich hot ihre erschte Arigel grickt in 1795. Sie henn en Turm un en Bell grickt in 1851. Die Sunndaagschul hot gschtaert in 1878. Die lang Gschicht vun de Haine Karich macht ehm denke: Wie henn die Leit des all geduh? Ferschur muss die Hand vun Gott bei ’ne gwesst sei. Net yuscht hot Gott die Leit, wu die Haine Karich uffgebaut henn, doher gebrocht vum Deitschland, er hot sie gfiehrt un behiet darich all die Yaahre. Fer 275 Yaahre waare die Leit schun seelich bei Gott. Herman M. Lutz

Impressum Hiwwe wie Driwwe iss en Non-Profit-Project un watt rausgewwe bei: Pennsylvaniadeutsches Privatarchiv, Pfannenstiel 13, 55270 Ober-Olm, Germany. In Cooperation mit: Pennsylvania German Cultural Heritage Center (Kutztown, PA). Fon: 01149-6136-814863. Internet: www.hiwwe-wiedriwwe.de. Skype Webcam: hiwwewiedriwwe. Drucker un Schriftleiter: Dr. Michael Werner (michael-werner@t-online.de). Mithelfer: Prof. C. Richard Beam, Frank Kessler, Ed Quinter, Butch Reigart, Prof. Robert Reynolds, Alice B. Spayd, Jennifer Trout. Webmaster: Melanie Langenhan. Verdeelinghilf: Marlene & Pauline Werner. Bankkonto Deitschland: Sparkasse Mainz (BLZ 550 501 20), Kontonummer 1152105100). Bank Account U.S.A.: Mid Penn Bank, 349 Union Street, Millersburg, PA 17061, Account No. 650838. Printed Copies: 2,000. © Dr. Michael Werner

4

HwD 2.11


Die Deitsch Breddich

DER RAESKEL ISS HEEM KUMME s waar en Mann, ass zwee Buwe ghatt hot. Der Yingscht hot ihn gfrogt fer sei Helft vun die Arebschaft. Noh hot der Daadi deel vun die Schaaf un Geess verkaaft un hot em yingschte Bruder sei Schier gewwe. Alles waar gepackt: Die Kameel waare gelaade un der yung Bruder iss unnerwegs gange zu en fremm Land. Ferwas iss er gange? Vielleicht hot er net fatt kumme kenne mit seim Bruder, vielleicht hot er es schaffe net gegliche, vielleicht hot er die Welt sehne welle, vielleicht waar er es leedich fer gebosst sei beim Vadder un Bruder. Mir wisse net, ferwas ass er gange iss, un mir breiche sell net wisse. Awwer, was mir wisse, iss des: Eb zu lang hot er all sei Geld gschpendt ghatt. Vielleicht hot er deel vun seine Kameel verkaaft, die Blessier hot sich sauer gedreht, er waar hungrich un er hot Heemweh ghatt. Un es iss aa en groossi Hungersnot in sell Land kumme. Was kennt er duh? Arewet waar hatt zu finne. Awwer endlich hot er Arewet ghatt fer Sei fiedere. Un alsemol waar er so hungrich, ass er mit die Sei fresse hot welle. Noh iss es ihm eikumme: Vielleicht sett er heem geh, vielleicht waar es net so schlimm deheem, vielleicht kennt er ennihau fatt kumme mit seim Bruder. Deheem hett er ebbes zu esse. Awwer wie kennt er heem geh un saage zu seim Vadder un seim Bruder un seine Freind un seine Nochbere, ass Dinge waerde letz gange un er hett heem kumme misse? Sell waert net leicht zu duh. Vielleicht sett er saage: “Du bischt

E

HwD 2.11

mei Daadi! Du muscht mich einemme!” Nee, sell deet er net saage! Noh hot er ausgemacht, er deet saage: “Ich hab letz geduh; ich bin net dewaert fer dei Bu zu sei. Kann ich zerick kumme wie en Gnecht?” Ya, sell iss, was er deet … un so iss er unnerwegs gange. Awwer noh iss ebbes wunnerbaar gschehne. Wie er noch weit vun heem waar, hot er gsehne, ass ebber gschprunge kumme iss. Es waar sei Vadder! Un noh hot er aagfange fer seim Vadder zu saage, wie unwaerdich ass er waert. Awwer sei Vadder hot ihm net abgharicht. In Blatz vun sellem, hot der Vadder ihn gebosst fer weise, ass er ihn liebt. Un er hot ihm neie Gleeder gewwe fer weise, ass er en abbadicher Sohn waert. Un er hot ihm en Ring gewwe fer weise, ass er noch en Arriwer waert un er hot ihm Schuh gewwe, so ass er net baarfiessich gehe hot misse. Un der Daadi hot noch ebbes schunscht geduh: Er hot geaddert, ass die Gnecht sedde es gmescht Rind schlachte fer en grossi Party zu mache … un sie henn Watt gschickt zu all die Nochbere vun weit un breet fer an die Party kumme. In Blatz vun en Party mache hett der Daadi saage kenne: “Ich nemm dich zurick un vergeb dich, wann du es Geld zurick bezahlscht …” odder er hett saage kenne: “Ich vergeb dich, wann du mir so un so verschprechscht” … odder: “Ich vergeb dich, wann du so viel Yahre widder gschafft hoscht fer mich.” Nee! Nix wie sell. In Blatz vun sellem hot er gsaat: “Wilkumm heem! Ich hab gmehnt, du bischt doot, awwer du bischt lewendich. Ich hab gmehnt, du bischt

verlore, awwer mir henn dich widder gfunne. Un sell iss guud genunk fer mich.” Wann des Vergleichnis do schtoppe deet, kennte mir saage: “Des iss en wunnerbaari Gschicht, ass uns saagt, wie Gott uns vergebt un aa, wie mir duh sedde.” Awwer des iss en Vergleichnis, ass noch en anner Schtick hot: Es waar en scheener Summerowet. Die Sunn waar am nunnergeh. Es Kiehl vum Owet hot sich schun neigschtellt ghatt. Un es Dunkel vun die Nacht waar am eisetze. Der eldscht Bruder waar noch draus im Feld. Er waar der ganz Daag am Frucht schneide gwesst mit em Reff. Es Feld waar baut en Halbmeil vum Haus. Es waar baut Zeit fer schtoppe fer der Daag. Wie er uff em Heemweg waar, hot er gsehne, ass eens vun die Gnecht kumme iss … un der Gnecht waar ihm am winke mit seine Aarem. Zimmlich glei hot er Singes un Schpieles gheert. Noh hot er der Gnecht gfrogt, was am aageh waert. Un der Gnecht hot gsaat: “Dei Bruder iss heemkumme, un dei Daadi hot en Party gmacht fer ihn.” Noh iss em eldschte Bruder sei Gsicht ganz rot warre, un er hot gsaat: “Was will seller Raeskel deheem? Er hot schur genunk sei Geld all versoffe un uff Weibsleit gschpendt. Ich geh net an die Party. Ich bleib in die Scheier.” Awwer iwwerdem iss der Daadi rauskumme un hot ihn gebeddelt fer reikumme. Awwer er hot gsaat zum Vadder: “Harich mol! Ich hab hatt gschafft fer dich all die Yahre. Du hoscht niemols en Party gmacht fer mich … net iewens en Geess gschlacht fer mich. Nau kummt der

Raeskel heem, un du hoscht es fettscht Rind gschlacht un all die Nochbere eiglaade. Es iss net recht! Ich kumm net an die Party! Mir kenne guud verschteh, wie der eldscht Bruder gfiehlt hot. Mir gehne all darich sell. Die Wahrheit iss, mir sinn oft wie der eldscht Bruder. Vielleicht saage mir: “Ich browier immer fer recht un decent zu sei, awwer niemand macht en Fuss iwwer mich. Ferwas mache sie so en Fuss iwwer der Raeskel? Ich mehn, der alt Mann hett ihn nausyaage selle. Der Druwwel mit em eldschte Bruder waar des: Er hot net gedenkt an all die guude Yahre, ass er deheem ghatt hot. Un er hot selli Yahre net zu guud gegliche, sunscht hett er sei Bruder gwillkummt zu dem guud Lewe, ass er verfehlt hot. Die Vergleichnis kummt an es Hatz vum Evangelium. Es hot viel Leit wie der yung Bruder, ass weg gehne vun Gott. Deel bleiwe in der Seibenn, awwer annere duhne, was der yung Bruder geduh hot: Sie duhne sich bekehre un kumme zurick zu Gott. Mir breichte net vun Gott weggeh un widder zurickkumme fer Gott uns zu liewe. Em Gott sei Lieb iss immer datt. Un mir sette aa net selbschtuffrichtich un umleitlich un missvergunnisch sei wie der eldscht Bruder. Sell schteht em Gott gaar net aa. Merrill Q. Ressler

Die Breddich waar ghalte an Nei Jerusalem UCC, May 21, 2000

5


Gedichte un Gschichte

EM YARICK RODENBACH AUS FOGELSVILLE SEI GSCHICHT Ich waar en Kind vun der “Depression”. Mir henn gewuhnt newich meine Groosseldre. Im Yaahr 1929 iss mei Grandpaep en Hinkelhaus am Baue gewesst, un dieweil ich yuscht fimf waar, henn mir viel Zeit minanner verbrocht. Er hot en Peif gschmokt un hot der billigscht Duwack gekaaft, ass mer kaafe hot kenne. Sei Naame war “Panic”, gheesse de Zeide nooch. Ich waar schtolz uff mei W e l s c h k a n n b a s c h t p e if . Wann der Grandpaep mich gfroogt hot, eb er en bissel Duwak neiduh sett, hawwich yo gsaagt. Sei neegschdi Froog, eb er sie aaleichde sett, hawwich widder geyaaht. Naach en paar guude Zick bin ich mit Draene in gleene Aage zu der Memm heemgloffe. In eens, zwee, drei iss sie zu ihm riwwer un hot gscholte wie niemand sei Bisness. Ich meind, er hot yuscht gelacht driwwer. Dennoh hawwich nie kenn Duwak geyuust, un defor bin ich ihm dankbaar. Wann mir vun der achde Klaess kumme sinn un gegradyeted vun der Landschul, waar sell es End vun der Schuling fer die meenschte Schieler. Mei Vadder hot gsaagt ich kann in die Hochschul, awwer ich muss schaffe geh, um selwert fer die Transportation zu bezaahle. (Es aardlich Schulamt hot fer die Schuling bezaahlt, awwer net fer's hiebringe, ablaade, un heembringe.) Fer's Geld hawwich gschafft bei aardliche Bauere, wann meeglich. Mei Eldre henn deheem yuscht English mit uns Kinner geyuust un henn Pennsylvaanisch net gschwetzt. Mir henn awwer gelannt sie zu verschteh. Uff der Bauerei waar Deitsch die eenzichscht Schprooch, was gschwetzt iss warre, so 6

„Ich waar 13, wie ich fer der Bauer gschafft hab …“

hawwich schnell glannt, wie mer Deitsch schwetzt. Ich waar 13, wie ich fer der Bauer gschafft hab, un hab en Kindslohn grickt 15 Sent die Schtunn. Er hot in de Wege glaabt un hot es Middaagsesse fer sei Schaffleit bsarigt. Es erscht Mol ass ich zum Disch kumme bin, sinn mei Aage schier gaar aus meim Kopp gedschumbt. Der Disch waar so glaade mit Wascht, Seifleesch, Gmies, gebrotne Grummbeere, Kuche, Boi un so weider. All die guude Sache, ass ich net deheem griege hab kenne. Er hot gelebt an der 22 Schtrooss, ass aa der “Kuhpaad” genennt warre iss. Ebber hot sei Maschien vun daere Hochweg in die vedderscht Bortsch gefaahre un die Poschde gschlaage. Dem Bauer sei Fraa iss nausgange fer zu sehne was letz waar. Es Bortschdach waar grad am Nunnerschtatze, wie sie raus kumme iss. Sie iss vun sellem Schlaag umgebrocht warre. Der Bauer hot die Bauerei verkaaft un hot vum Bauere reteiert. Der nei Bauer hot schun en latt Land ghatt un en anneri Bauerei. Er waar immer am Dummle dezwischich. Er hot mir 20 Sent die Schtunn gewwe. Fer die Weezeaern hot er sei Traktor geyuust anstatt vun seine

zwee Geil. Er hot kenne schneller sei Binner ziehe. Awwer mannichmol sinn die Binnel net recht rauskumme, un mir ass die “Schockers” henn misse sie ausenanner duh bevor die “Schocking”. Es waar en heesser un feichter Daag, un mir henn im Sinn ghatt an ebber en Schtreech zu schpiele. Allgebott hemmer sie zammegrollt un uff 'me Schock geduh. Beim Dresche waar ich der Waage am Laade, un em Bauer sei Schwiegersuh hot sei Gawwel geyuust, fer die Binnel vun de Schock nuff zu mir duh. Ich hab den geheert, wie er gflucht hot, wie er kumme iss zu denne uffgrollte Binnel. Unser Tschobb waar der glaadne Waage bei der Scheier zu hawwe, wann die Dreschkalls datt faddich waare mit 'me Load. Sie henn mannichmol uff uns waarte misse, un so in dem Weg hemmer gedenkt die Sach iss nau meh odder wennicher ausgegliche, dieweil der Bauer immer so in en Hektik waar, wann er sei Weeze am Schneide gewesst iss. Waehrend eener Dreschzeit hemmer viel Helfer ghatt. So fer die Sach schneller zu geh, hot ebber mir gsaagt ich sett nuff in der Hoibaare un es Hoi rumschtreue un es gut nidderpacke. Ich hab mei roder

Schnuppduch iwwer mei Naas un Mund geduh, awwer 's hot nix gebatt un waar ball verschtaabt. In sellem Weg hot’s Zeit gschpaart, awwer am Daagesend bin ich heem gange, grank un graad ins Bett. Bei neegschder Daageshelling hot mich mei Mudder net geweckt, sie hot gedenkt, ich deet net schaffe geh. Wie ich schpoot aakumme bin, hot der Bauer gfroogt, wu ich waar, un hot mir gedeidet in die Hoibaare, ich sott wieder nuffgraeddle. Nee, hawwich gsaagt, ich gengt liewer widder heem. Er hot gsaagt, ich sott zum Feld naus un mit em Laade vum Waage helfe. Es hot gewwe ee Mann beim Gawwle un der annre am Laade. So dann simmer zu dritt un ich hab gelaade un sie henn gegawwelt. Mir sinn nie net schpoot an die Scheier aakumme. Am End vum Daag waar ich dootmied, awwer mei Lunge waare glaar. Seller Bauer hot sei Daagelehner, Schaffleit un Gnecht fer ihre Schaffes am End vun der Woch bezaahlt. Mir sinn um ihn gschtanne wie er uns gefroogt hot, wieviel Schtunne mir gschafft henn. Dann hot er gerechelt, was er uns schuldich waar, un hot uns Baargeld gewwe. Endlich hawwich gsaagt: „Ich denk, ich sott bezaahlt warre wie die Mannsleit. Ich hab newich ihne gschafft un hab alles geduh, was sie geduh henn.“ In Deitsch hot er geantwattet: “Denkscht?” Vun dann vorwaerts bin ich bletzlich 25 Sent die Schtunn bezaahlt warre. Verzehlt beim Ed Quinter HwD 2.11


Gedichte un Gschichte

ES HAUS, WU DER HANS GEBAUT HOT Des iss es Haus wu der Hans gebaut hot. Des iss es Malz wu im Haus gelegge hot wu der Hans gebaut hot. Des iss die Ratt wu’s Malz gfresse hot wu im Haus gelegge hot wu der Hans gebaut hot. Des iss die Katz wu die Ratt dod gemacht hot wu’s Malz gfresse hot wu im Haus gelegge hot wu der Hans gebaut hot. Des iss der Hund wu die Katz geblogt hot wu die Ratt dod gemacht hot wu’s Malz gfresse hot wu im Haus gelegge hot wu der Hans gebaut hot. Des iss die Kuh mit em grumme Hann wu der Hund gschiddelt hot wu die Katz geblogt hot wu die Ratt dod gemacht hot wu’s Malz gfresse hot wu im Haus gelegge hot wu der Hans gebaut hot. Des iss es Maedel unni Zann wu die Kuh gemolke hot mit em grumme Hann wu der Hund gschiddelt hot wu die Katz geblogt hot wu die Ratt dod gemacht hot wu’s Malz gfresse hot wu im Haus gelegge hot wu der Hans gebaut hot. Des iss der Schlappes, der schlambich Mann, wu’s Maedel gebosst hot unni Zann wu die Kuh gemolke hot mit em grumme Hann wu der Hund gschiddelt hot

wu die Katz geblogt hot wu die Ratt dod gemacht hot wu’s Malz gfresse hot wu im Haus gelegge hot wu der Hans gebaut hot. Des iss der Parre mit de blutt Schtann wu gheiert hot der schlambiche Mann wu’s Maedel gebosst hot unni Zann wu die Kuh gemolke hot mit em grumme Hann wu der Hund gschiddelt hot wu die Katz geblogt hot wu die Ratt dod gemacht hot wu’s Malz gfresse hot wu im Haus gelegge hot wu der Hans gebaut hot. Des iss der Haahne wu graehe kann wu de Parre uffgweckt hot mit de blutt Schtann wu gheiert hot der schlampich Mann wu’s Maedel gebosst unni Zann wu die Kuh gemolke hot mit em grumme Hann wu der Hund gschiddelt hot wu die Katz geblogt hot wu die Ratt dod gemacht hot wu’s Malz gfresse hot wu im Haus gelegge hot wu der Hans gebaut hot. Des iss der Artist, en gscheider Mann, wu gemolt hot der Hahne wu graehe kann wu de Parre uffgweckt hot mit de blutt Schtann wu gheiert hot der schlampich Mann wu’s Maedel gebosst hot unni Zann wu die Kuh gemolke hot mit em grumme Hann wu der Hund gschiddelt hot wu die Katz geblogt hot wu die Ratt dod gemacht hot wu’s Malz gfresse hot wu im Haus gelegge hot wu der Hans gebaut hot. Walter Sauer (Neckarsteinach, im alte Land)

MEI GREMMEM Mei Gremmem waar en guudi Fraa. Sie waar schun alt, wann ich gebore waar. Sie hot mit uns ihre Heemet ghatt. Ihre Rummedis waar schlimm, sie iss net oft fatt. Alli Mariye hot die Memm sie aus em Bett gholfe. Uff ihre Schockelschtul, bis widder Zeit waar fer schlofe. Es waar hatt zu glaawe, awwer sie hot oft gsaat: Die Zeit geht so schtarick, iss net viel im ee Daag. Sie hot net geglaagt, arich geduldich waar sie. Even mit Schmatze in ihre Aerm, Hend, un Gnie. Mit die Biewel uff die Schoss hot sie oft glese. Un alsemol gsunge, was mir Karichlieder heesse. Ich waar en gleener Bu, zu yung fer haddi Arewet. Ich waar oft drin mit de Gremmem. Sie hot Schtories glese, bis sie rauhelzich waar. Noht henn mer Games gschpielt, des waar wunerbaar. Ich waar ebmols en rechde Elend, gewiss ich weess. Awwer die Gremmem hot net aagelosst, sie waar net bees. Ee Owet Yaahre schpeeder bin ich heemkumme vun de HwD 2.11

Schul. Ich hab geguckt fer die Gremmem, sie waar net uff ihre Schtul. Schwach un ausgwore in ihre Bett waar sie glege. Kenn Mensch in de Welt hot ebbes duh kenne dewehe. All uff ee Mol hot sie gschtaert singe laut un glaar. „Yesus hot alles bezaahlt,“ sinn die Wadde, ass ich gheert hab. „Sind hot mich gfleckt, schuldich muss ich schteh. Awwer Yesus hot mich gwesche, nau bin ich weiss ass Schnee.“ Selli Owet iss mei Gremmemm heemgange zu de Blatz gmacht fer sie. So wann mer Yesus aanemme, kenne mer aa ee Daag datt hie. Ich bin dankbaar fer all die Zeit, ass mei Gremmem gschpendt hot mit mich. Un wann die Gremmem noch lebt, waer sie froh fer Zeit schpende mit dich. Melvin M. Wenger (New Holland, PA) 7


Gedichte un Gschichte

GRISCHTDAAG 2011 Un noh gebt’s en neier Wimmsel, ass mer net gheert hot devor. ‘S waar en neigebore Kind, ass bissel gschnippst hot un gebrillt, Un der Joseph iss glei naus un hot en Wassereemer gfillt. Er hot Hecke uff em Feier un der Eemer annegsetzt, Un es waar noh glei am brenne un des Wasser am schtieme gwesst. Noh iss er datt hinne nei un nemmt der Wassereemer gschwind, Un hot Sache noh verseigt fer seine Fraa un ihre Kind. Sie sinn noh datt hinne raus un henn sich an des Feier ghockt, Es waar bissli Schtroh am henke uff die Mary ihre Rock. Datt im alder Fuuderkaschde hot sie noh des Kindli glegt; Es waar in die Windel gwickelt un hot sich gaar net meh verregt.

Watt wacker Watt wacker Leit, ya, un aa du! 'S Wunner iss nau gschehne, Maria schockelt‘s Kind in Schloof Un uff der Wiss, datt schtehn die Schoof, Nau sett die Nacht vergehne. Schteig nuff, du Schtann! Flieg hie, du Wind! Die Schadde sett dihr yaage. Gebore iss es Kind im Schtall, Un hallich sinn mir - iwwerall In unsre dunkle Daage. Michael Werner (naach Ursula Wölfel)

Es waar Feier an die Scheier

Es war Feier an die Scheier selli Nacht in Bethlehem, Enos Stutzman Es waar so frisch un kiehl gwesst fer des Kindli un sei Memm. Un die Schipplin in die Ecker henn geblinzelt un geblatt, Weil, in ihre katzi Yaahre, henn sie nix so gsehne ghatt. Un die glenni Zwilling Hammlin Wann‘s Winter watt driwwe in en annre Penn, Henn sich aa so viel verschtaunt, Der Deich, er hot en Haut gegrickt, wu sie des all gsehne henn. So ass mer neegscht druff laafe kann. Un der Esel hot gegrische, Die Fischlin warre schier verrickt, un der Geesbock hot noh ghuuscht, Sie giekse mit ihr Naase owwe an. Un es war ee bissli Gackses vun die Hinkel uff em Ruuscht. Un nemmscht en gleener Kisselschtee, Ya, die Sunn waar schier gaar unner, Un warefscht ihn weit, dann heer, 's macht klirr un die Owetluft waar schwer, Un ditscher - ditscher - ditscher - dirr, Wu der Joseph un die Mary Hurray, du luschticher Kisselschtee! gschtoppt henn an die Scheierdeer. Sie henn nei geguckt un gmotioned Er zwitschert wie en Voggel schee, un ee bissli zamme gschwetzt, Un duht ass wie en Schwalmli fliege, Noh sinn sie dorei gekumme Doch noht bleibt er, mei Kisselschtee, un henn Sache rumgesetzt. Ganz weit, ganz weit uff em Deich draus liege. Schtroh un Hoi henn sie noh gsammelt in en Haufe uff em Floor, Do kumme die Fischlin, die Naaseweis, Un henn sich en Bett gmacht datt, Un gucke darich sell Fenschter vun Eis, hinnich die anner Scheierdoor. Un denke, sell Schtee waer ebbes zu esse, Es waar schtill fer en glee bissli, Awwer wie sie ihr Naase ans Eis aa presse, un noh iss der Joseph naus, 'S Eis iss zu dick, 's Eis iss zu alt, Hot some Hecke zamme glese Sie mache sich yuscht die Naase kalt. un en Feier gmacht datt draus. Wu die Flamm noh nidder waar, Awwer bald, awwer bald, dann iss der Joseph zrick dorei, Warre mer selwert uff unser eegeni Sohle EI gaar nix ENNSYLVANISCH EITSCHER Un es waar am schtarre Enaus geh kenne unTICKER sell Schtee widder hole. „Mer schwetze noch die Mudderschprooch“ fer an zimmlich lange Zeit. 5 Schtick fer no $ 10 Schtick fer $ 25 50 Schtick fer $ 50 100 Schtick fer $ 90 Schpaeder waar’s bissli20 Yacht Michael Werner bei: Hiwwe wie Driwwe, Pfannenstiel 13, 55270 Ober-Olm, Germany datt hinneAdder an sell Scheierdoor, (naach Chr. Morgenstern)

N :P

8

-D

S

HwD 2.11


Gedichte un Gschichte

Der Belznickel Vun drauss, vum Busch, do kumm ich bei; Es muss mol widder Grischtdaag sei! Die Schtanne funkle in de Heh, Uff Dannebeem, datt glaenzt der Schnee; Un drowwe an dem Himmelsdoor, Datt schteht des Grischtkind graad devor; Un wie ich so gewandelt bin, Do ruft’s mich aa mit heller Schtimm: “Belznickel, geh un dummel dich! Die Engel gaar, die freehe sich, Der Himmel schtraahlt, des Door iss uff, An Grischtbeem sinn die Lichter druff. Was Alt un Yung so glicklich macht, Sie ruhge vun de Lewensyacht; Un maryie flieg ich uff die Aerd, So ass es widder Grischtdaag watt. Do hawwich g’saagt: “Soviel ich weess, Bin ich am End vun meinre Rees; Yuscht do sinn Leit in dere Schtadt, Die henn so gude Kinner g’hatt.” “Un hoscht dei groosser Sack bei dir?” Ich saag: “Mei Sack? Des denk ich schier! Mit Ebbel, Niss un Mandelkern, Die esse gude Kinner gern.” “Un hoschte aa die Fitz bei dir?” Ich saag: “Die Fitz? Des denk ich schier! Die schlechte Kinner, unne Fehl, Die gricke’s graad uff’s rechte Deel!” Grischtkinnel saagt: “So iss es recht, So geh mit Gott, du dreier Gnecht!” Vun drauss, vum Busch, do kumm ich bei, Ich hab gedenkt, do schtopp ich rei. Nau, wer waar guud? Un wer waar schlecht? Ass yedes yo die Wahrheet secht!

Grick en Subscription vun "Hiwwe wie Driwwe" ...

... un du grickscht vier Bledder “Gedanke Schliwwere” dezu! Please send me the next 4 issues of “Hiwwe wie Driwwe” and “Gedanke Schliwwere”. I know that the newspaper is a non-profit project. I donate: US-$ 12,00 / CAN-$ 20,00 (ken Cheques) / EUR 10,00 Name, Address

John Birmelin (1873-1950) I would like to give the gift of “Hiwwe wie Driwwe” (4 issues) to a friend: Name/Address Vum Belznickel Denkt mol, ich hab der Belznickel gsehne, Datt hinne im Busch, sei Kapp voll mit Schnee, Ganz bees hot er gfrore vum Kopp zu die Zeh, En Sack hot er gschleppt, der waar farichterlich schwer, Gezogge hot er ihn hinnich sich her. Was drin waar, sell wisst dihr so gaern? Dihr Ischgebibbel, dihr Wunnerfitz Denkt dihr, der Sack haett hinne en Schlitz? Zugebunne bis ganz owwe hin! ‘S waar gewiss ebbes Guudes drin. Gschmackt hawwich Ebbel un Mandelkaern. Michael Werner (naach Anna Ritter) HwD 2.11

Money or cheque is enclosed in the letter. I send a cheque or money order to your account in America: Account No. 650838, Mid Penn Bank, Millersburg, 349 Union Street, PA 17061, U.S.A. Ich überweise den Betrag auf Ihr Konto in Deutschland: Kontonummer 1152105100, Sparkasse Mainz (BLZ 550 501 20), Deitschland. Please send this form to: Dr. Michael Werner, Pfannenstiel 13, 55270 Ober-Olm, Germany.

9


'S English Eck

Pennsylvania Dutch Language Alive and Well DENVER (PA). Many folks residing in southcentral Pennsylvania know at least a few words of a German dialect commonly spoken there known as “Pennsylvania Dutch,” which they have probably picked up without really trying. For instance, even non-dialect speakers might use the term “verhoodled” to indicate that they are a bit confused, or comment about hair that looks “struvvly” when first rolling out of bed in the morning. Other residents of the region regularly speak in two languages (English and Pennsylvania Dutch) and have a much better command of Pennsylvania Dutch, which remains in daily usage among the Amish and other Plain Sect people of the area. There are also some who’ve actively set out to learn this historic dialect brought to America by German-speaking immigrants from the Palatinate part of Germany and Switzerland as long ago as the late 1600s. On the first Friday evening of each month, a diverse group (including some from each of the above types of Pennsylvania Dutch speakers) has been coming together since June 2009 to practice the language and socialize in the process. They meet at the Muddy Creek Farm Library, which is part of the Fairmount Homes retirement community complex located in West Earl Township, right in the heart of Lancaster County, Pennsylvania’s native “Dutch” speaking area. The group, which started out with just 12-15 members, was initially brought together by Butch Reigart, a York County native who returned home to his roots in 2006. During his earlier 36-year career as a foreign language specialist, Reigart did translation and interpreting in German, Russian “and a couple 10

The Amish still speak Pennsylvania Dutch

of other languages I have since forgotten,” he said. More recently Reigart has taught 10 -week Pennsylvania Dutch dialect classes at the Lancaster Mennonite Historical Society (LMHS) since 2007. Ironically, Reigart grew up knowing only a few common Pennsylvania Dutch phrases from his grandparents, but developed an interest in the dialect during his late teen years which led him to begin learning the language from his older relatives and their friends. Although now a popular teacher of Pennsylvania Dutch, the modest Reigart says he’s “still learning” and the assortment of those in attendance at the monthly gatherings are helping him to do so. Reigart credits the impetus for seeking out a regular meeting place for Pennsylvania Dutch speakers to former students who lamented the lack of opportunities to practice their newfound skills. One of his friends in the Amish community suggested he contact Amos B. Hoover, founder of the Muddy Creek Farm Library near Denver, Pa. Hoover liked the idea and, after the library’s board approved the use of their facilities, Hoover became a primary supporter of these meetings. From small beginnings, the group has blossomed into a community of friends of the dialect. The group averages an attendance of 30 “regulars,” about two-thirds of whom are from Lancaster

County. Overall, the attendees are evenly divided between Old Order dialect speakers made up of mostly Old Order Mennonites, but also a few Amish; non-Plain Sect dialect speakers mainly from western Berks County, southeastern Lebanon County and York County; and Reigart’s former students from the LMHS classes. Native dialect speakers form the core of the group, and they are dispersed within the seating arrangement to facilitate a primary goal for this group to provide an opportunity for those learning the dialect to hear native speakers in an organized setting. There is certainly plenty of opportunity for that, since all conversation during the two-hour sessions is in Pennsylvania Dutch, except when English may be spoken at a snack break held halfway through the evening. Because many of these native speakers learned Pennsylvania Dutch by hearing it spoken, the gettogethers also give them the chance to see writings done in their dialect. The standard format for the Friday evening “versammlings” (get-togethers) includes tables set up in a large square, at which the participants sit and take turns reading from reading a variety of pieces written in Pennsylvania Dutch. These readings have been circulated to them in advance (along with line by line English translations) and may include old newspaper articles, poetic verses and

even songs written in the dialect. Each participant reads a line or two, with Reigart occasionally assisting when a word or phrase stumps the reader. Discussion about the piece ensues thereafter. It should be noted that, while the evening is conducted in Pennsylvania Dutch only, the dialect itself has come to include a growing number of English words that are interspersed with the language. Thus, the dialect itself varies from area to area within the region, as well as by the age of the speaker and even within families, as some strive to limit the intrusion of English, and regional variations of Pennsylvania Dutch pronunciations are also common. During the March 2011 meeting of the group, which drew a record 60 attendees, the readings focused on the coming of spring with talk of things like mud (“dreck”) and planting onions (“zwiwwle”). A reading written by the late Rev. Eli Keller (1825-1919) of Northampton County, Pennsylvania was titled, “Es Wedder Brecht” (“The Weather is Getting Better”). Many people at the March meeting came to hear one of the premiere speakers in Pennsylvania Dutch, Alan G. Keyser, a retired chemist from East Greenville, Pa., in Montgomery County, and renowned historian of Pennsylvania Dutch folklore. Reigart believes that the Pennsylvania Dutch language is alive and well, and, thanks to the Old Order Plain Sect speakers, will live on for many more years to come. Sue Bowman

Source: lancasterfarming.com March 30, 2011 HwD 2.11


'S English Eck

AN EARLY GHOST STORY As he passed through a thicket, the bushes moved aside as though a person were passing through them. He kicked his heels high and they could see the yellow soles of his feet. Soon he came to a small burying plot on Zieber‘s land and slipped underground in the center of the plot. Susanna said the ghost seemed to be in great pain making it difficult to understand all of his words. Approaching him she accidentally stepped on his shroud, and as he recoiled the cloth slipped off his head. Neighbors concluded the ghost must be a day laborer named Miller who had died some years before and whose cap refused to stay on his head as he lay in his coffin. The mourners then covered his whole head with the shroud. Friedrich Reimer, the story goes, tried to honor his daughter‘s promise and to find to whom the 30 gulden should be paid in order to liberate the ghost. He found that aboard the ship Hope, docking in 1733, was the Hans Steinmann family and a number of men named Miller, among them the recently deceased laborer.

History was made in the Goschenhoppen region early in the year 1738. 17 year old Susanna Reimer saw a ghost or a spirit pulling thatching straw from the roof of the barn and scattering it to the wind. This and subsequent events were recorded in Christopher Sauer‘s Germantown newspaper and so became the first record of anyone seeing a ghost in the American colonies. The event occurred on her parents farm on the Scioto Creek near Obelisk. Susanna was born in Mutterstadt (Palatinate Reimers) in 1721. The Reimers who had come to Pennsylvania in 1730, were people of substance. Friedrich Reimer, Susanna‘s father, was an elder at Falckner Swamp Reformed Church and in 1742 joined with Rev. John Philip Boehm in opposing the Zinzendorf movement by signing a Letter of Warning published that year. The grandson of their eldest daughter, Elisabeth, was Francis R. Shunk who became Governor of Pennsylvania. The Ghost Story: One sunny afternoon in August 1738, when the parents of

Elisabeth and Susanna were away at a meeting at Falckner Swamp Reformed Church, 17 year old Susanna saw a ghost peering out of the half opened barn door. The girls approached the figure, but Elisabeth could not see it. However, the story goes, she fed the questions to her sister who questioned the spirit. „What are you doing here? What do you want?“ asked Susanna. „I have waited a long time for you to deliver me. You can do it.“ replied the ghost. „What shall I deliver you from?“ „I came here from Holland where I had borrowed 30 gulden from a woman and I did not pay it back. If anyone pays it for me, I can rest in peace.“ The ghost concluded that the woman‘s name was „Steinman“ and he implored them to pay the debt. The girls promised him they would make arrangements to pay the debt for him. At this point the story goes that the ghost was elated and vaulted over the door and joyfully danced about the barnyard. Then he told the girls that he had to return „home“. They followed him.

Birmelin, John: 1873 in Long Swamp Twp., gschtarewe 1950, hot die Ariyel gschpielt sei Lewe lang un newich sell en latt deitsche Schticker gschriwwe.

Lutz, Herman M.: Er iss en Parre, ass alsemol noch deitsche Breddiche gebt. Sei Text in die Zeiding waar erscht gedruckt im „Journal of the Center for Pennsylvania German Studies“.

Ressler, Merrill Q.: Die Breddich waar ghalte an Nei Jerusalem UCC, May 21, 2000. Erscht gedruckt waar sie im „Journal of the Center for Pennsylvania German Studies“, Vol. 17, No. 3 (2011).

1980 in Madenford, Douglas: Reading, schafft ass en Schulmeeschter fer Hochdeitsch, hot zamme mit der Yossi Brown en PD Textbuch gschriwwe un halt en deitsch Internet Blog am geh.

1942, wuhnt in Sauer, Walter: Neckarsteinach. Er iss Publisher vun unnerschiddliche Bicher in die deitsch Mudderschprooch. Der Naame vun sei Publishing Kumpni iss „Edition Tintenfass“.

Quinter, Edward: 1950, wuhnt in Allentown (PA) un iss en Schulmeeschter bei Parkland High School. Sitter 2006 iss er aa der deitsch Schulmeeschter fer‘s Pennsylvania German Minor Program an Kutzeschtettel University.

Savidge, Richard: 1937, wuhnt in Hegins un helft mit, en deitsch Versammling am geh halte.

The widow Miller was queried and according to her, her husband had tried to borrow money from Mrs. Steinman but she had refused him. The widow Miller continued that her husband then said unfortunate things to Steinman, but he had insisted he never borrowed any money from her. Some neighbors concluded that he was lying so he wouldn‘t have to repay the debt. Upon hearing the story Reimer concluded, though, that there was no debt to repay and that was the end of the story. Or was it? While returning from a visit to a neighbor on Christmas Day in 1757 Friedrich Reimer froze to death. There was immediate speculation that the ghost had been avenged on Reimer because he had not carried out the promise his daughters had made. Others argued that it was a well known fact that ghosts could not appear on Christmas Day, and so the story ends. Robert Wood

Source: The Goschenhoppen Newsletter No. 8 (August) 2011

Die Schreiwer

Bowman, Sue: Ihr Artikel „Pennsylvania Dutch Language Alive and Well“ waar erscht gepublisht uff „www.lancaster-farming.com“ am 30. Matz 2011. Gingerich, Mahlon: „Die Pinecraft Circus“ waar gedruckt im „Pennsylvanisch-Deitsch Eck“ in die Ephrata Shopping News. Kessler, Frank: 1959 in Stuttgart, schafft fer die EU in Brussels un iss President vun die GermanPennsylvanian Association. HwD 2.11

Stutzman, Enos: wuhnt in London (OH) un hot en Tape gepublisht mit Title „Buhne Supp un Latt-

weig Brot“. In sell glee Bichli sinn alle Wadde vun die Lieder, ass er singt, nunnergschriwwe. Allegebott schreibt er aa deitsche Gedichte. Melvin M. Wenger: Sei Gedicht „Mei Gremmem“ waar erscht gedruckt im „Pennsylvanisch Deisch Eck“ vum Prof. C. Richard Beam. 1965 in FranWerner, Michael: kenthal (Pfalz), iss der Drucker vun „Hiwwe wie Driwwe“, er wuhnt mit sein Familie in OberOlm neegscht zum Stettel Mainz. Wood, Robert: Die glee Gschpuck Schtori waar erscht gedruckt in die Zeiding „The Goschenhoppen Newsletter“ (August 2011).

11


Gschichte un Gedichte

DIE PINECRAFT CIRCUS En grossi Drupp Leit sinn an die Tourist Gmee,

Die Bus ziehgt do rei, un bickt sich vanne nunner.

Sie sinn in die parking lot, gegaddert so schee.

Sie Daerlin fliege uff, die Leit schteppe raus,

Some schtehn am waarde, some sinn am bsuche,

Der Sam dutt bletzlich die „Budgets“ paesse aus.

Etlichi uff 3-wheelers, annri ischt am gucke.

'S sinn Schmiles vun Joy, wann Bekannde nanner griede,

Ich sehn de Roy Mascht, ich sehn die Dan Mandy,

Some sinn so verschtaunt, demnooch fer sie miede.

Do kummt de Henry Burkholder, un aa de Big Andy,

Awwer all sinn welcome, ich bin aa net am liege,

Datt hockt de Junior Fischer, driwwe von Kruppe,

Alli one iss am hoffe, aardlliche Sunnschein griege.

'S Pipeline Pete’s Katie, un aa noch 'S Butch Chuppa.

Iss Blatz fer so viel Leit? Duhn ich nau saage,

Datt iss de Becks Johnny, un noch die Orley Mary,

Die Vans un Golf Carts, sinn am zerick un faddi yaage.

Der Peffah Bert, der Grischt Miller, un aa die Levi Clarie.

Ya, sie henn all Bedder, un dschumpe unnich die Deck,

“Sinn sie all do?” Endlich hawwich gwunnert,

Fer 's iss kenn annre Blatz, wie es Pinecraft Eck.

Alles zamme macht es baut zwee hunnert.

'S iss die Pioneer Trails, am schtoppe an die Lichder,

Es siemt, 's iss ebbes glee do am kumme,

Mit viel fremme Leit, un aa bekannde Gsichder.

Heer ich nau en Truck, odder was iss am brumme?

Nau bleiwet bissli zerick, Du hoscht so viel gfunne,

Mahlon Gingerich Millersburg (OH)

„Pioneer Trails“ iss en Bus Kumpni In Berlin (Ohio). Sie fahre allgebott Leit vun datt naach Florida,

PRIVATARCHIV PENNSYLVANIADEUTSCHER LITERATUR PRIVATE ARCHIVE OF PENNSYLVANIA GERMAN LITERATURE DR. MICHAEL WERNER PFANNENSTIEL 13 55270 OBER-OLM DEUTSCHLAND

Nur Leit mit en Subscription gricke alle Issues vun "Hiwwe wie Driwwe" un unser Supplement “Gedanke Schliwwere”.

12

HwD 2.11


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.