a A.
Mitinouii/Na
udaru
tutske
ekspanziie
kao najpovoljnijeg pravca za njihov prodor ka Zagrebu, Graau i Bedu, ali su tu dinjenicu blag(wremeno uodili i vojni stratezi ugarsko-hrvatske obrane, te poduzimali mjere u cilju fortifikacione valorizacije ovog prirodnog krajiSta, popravijajudi stale i izgratlujuii nove utvrde, kako bi se Sto efikas,nije zaprijedili mogudi pravci turskog nadiranja. U sklopu tih napora izgratlen je oko 1490. Bodine i Zrinski Novigrad, koji sâ&#x201A;Ź prvih godina naziva >Brodsky< u smislu >Brodski grad< jer je podignut na poznatom Zri,nskorrn brodu, tj. prelazu preko rijeke Une prema brdu MeSinovac, kao mostobran i zapredna kontrafortifikacija prema utvrdi Stari Novi knezovi Blagajskih na Kulskom brdu iznad sastavaka Une i Sane, koj a je rano do5la u turske ruke. Odludujudu ulogu u tom dugoroanom proj elstu (1490-1556) ocligrale su tadasnje austrijske a danaSnje rslovenadke pokraiine Kranjska ,i Staj e.nska, pruZajudi obi,lnu financijsku, strudnu i vojnu pomoi domaeoj hrvatskoj vlasteli. Istina, ta pornod je desto oscilirala, zavisno od ekonomskog stanja carevine i ratne opasnosti, jer su kranjski staleZi u vrijerne mira zrta\i za deset puta smanjiti broj dlanova pwade i u istoj mjeri reducirati budZet, dok su plaie vojnicima znale kasrfti i po tri godine! Slidna situacij a je bila i sa ostalim fortifjkacijama dvorskog podrudja LiSnicom, Dobrom Njivom, Busevidem, Jarnnicsrn, Pedaljgrado,m, Gvozdanskim i Zri,ngradom, te nizom manjih utvrda u Kosnoj, Ljubnoj, Rujevcu, Crlje5nici, na Ravnidkoj otoci i dr. Meilutim, i pored tih slaosnovni cilj ove obrambene linije je bosti cjelini postignut zadrZavanjem turske invazije za vi.5e od stotinu godina u odnosu na pad Bosne 1463. godine, a gotovro dvostruko duZe u odnosu na kosovsku bitku 1389. godine.r)
silova, koji su se takoile istakli u austro-turskom ratu 1551-1562. godine. Cesta meta njih,ovih napada bio je Zrinski Nowi, zbog dega razd autori navode razlidite godine i datume pada te tvrtlave u turske ruke. TaJ<o Hamdij a KreSevljakovii navodi godinu 1557, Adem Handiic i Radoslav Lopaiid godinu 1560, a o ljetopiscima da se,i ne gsvari. MetlrLrtim, zahvaljujudi zbirci originaF nih turskih dokumenata >Miihimme defteri< u kojoj se nalaze i ,izvje5taji bosanskog sandZakbega Porti o tim pohodirna, utvrdili smo da je to bilo 18.7. 1556. god ne, u vrijeme dok je hrvatski ban Nikola Zrinski branio ugarski grad Siget, a Kostajnicu i Novigrad na Uni prePustio malodu5nom i slabo plaienom naj amniku Pankracu Lusthaleru iz Ljubljane.') Malkoieve dete 6u 1558. godine zauzele utvrde LeBnicu i BuSevii, dva >Wasserburga< na Uni, tulruCi ih topovima sa obale i iz neposredne blizine, po5to su na splavovima prevezli vojsku i topove na te utvrdene otoke. Kraj em iste â&#x201A;Źiodine po nalogu kralja Maksimilijana oba grada, su u snaZnorn napadu ponovo oslobodeni, ali ubrzo napu3teni i razvaljeni, jer su uvjeti za njihovu obranu bili vrlo nePovoljni. Slitno se desilo,i sa Pedaljgnadom, Prikovr3ldm i Komogovinom te iste godine, a u slijededitr pet godina, do 1563. godine, pali su u tursl<e ruke ili jednostavno napuiteni od vlasnika i posade i razvalieni gradovi Jamnica, Kosna, Llubna, Zirovac,- Mraiij, Dobra Njiva i drugi, tako da od nekih danas stoje zidovi, od nekih tek temelji u zemlji, a od nekih - ni toliko.t) Na dvorskom podrudju najduZe su se odupirali turskoj invaziji gradovi Zrin i Gvozdanski, jer su bili dobro utvrtleni i branjeni, a locirani na nedobitnim visovima. Medutim, lukavi bosanski kad sa.nrdZakbeg Ferhadbeg vretrao je priliku
Tursko osvajanje dvorskog kraja Prva agonija dvorskog dijela Pounja poiinje 1546. godine odlaskom knezova Zrinskih na nove posjede u Meclimurju, kuplj ene za 50.000 dukata od kralja Ferdinanda, jer je tada i ostalo, vojnidki daleko slabije plernstvo podelo napuitati zavidaj i, seliti na zapad, ostavljajuci u tvrdavama na granici malobrojne pooade, koje su desto samo odajnidkim naporom odbijale napade turskih >treteiih odreda< lake konjice, 5to su bez veieg rizika pusto3ile okolinu utvrda u Pounju. Medutim, za pad Novigrada Zrinskog i
r) Joseph v. Ilammer, Geschichte des Osmanlischen Reiches, u- Pest. 1834-44.str. 4?H8?, ZriD-grad i nieAovi gospodari. zarvan Kukuljevl6: ereb. 1891. st!. 6?-69. !) Vjekoslav KIai6: Povijest Hrvata rV, zaarcb, MH, 1974
skoj su sij ali strah, panirl<u, pustoS, i ffnrt, a ni5ta manje nisu bilia Zestoka Eetqva,nja njegovih
r34