2
САЙ-САТ
БИЙЛИККЕ КЕЛБЕЙ ЖАТЫП УУРУЛУК КЫЛГАН ПАРТИЯЛАР Парламенттик шайлоого карата їгїт иштерине старт берилери менен саясый партиялар тарабынан убадалар суудай эле ага баштады. 10�дык ипотекадан тарта «илбирс секирик» жасай коюп Айды алып келип колуўузга карматабыз дегенге чейин барып атышат. Баса, дал ушул парламентти кєздєй илбирсче секиргиси келген партиянын катарында жалаў Акаев менен Бакиевдин доорунда їлкєн кызматтарда отуруп, мамлекеттин казынасы каўгырап калышына зор «салым» кошкондор жїрєт. Болгондо да алдыўкы сабында. Анан дагы ошол мамлекетибизди сїлїк курттай соргондор «Бир бололу» деп турушса тєбє чачыў тик турат экен. Буларыў дагы биригип алып, мамлекеттин биротоло мїлжїп коелу деп келишти деп. Дагы бир партия жїрєт, мурда бири-бирин поктоп келгендердин башын бириктирген. 2010-жылдагы эл алдында берген убадаларын бир аз жаўылап алышып кыйкырып атышса, «бу бакыраў кєз чунак бала тубаса кєз боемочу окшойт. Мурда калп айтып алып, анысы їчїн уялып калгандын ордуна азыр деле «10�ка ипотека берем» деп кыйкырып атат го» деп жакасын кармангандар андан кєп. «Электр энергиясын єз баасында беребиз деп келишти эле, же ал убадасынан дайын жок, кыязы биз мурда электр энергиясын єз баасынан 3 эсе арзан колдонуп келген окшойбуз го» деп тїшїнбєй тургандар да бар. Байлыкка мас болуп, алагїї болгондордон куралган дагы бир партия жїрєт жар салып. Эмнеге алар алагїї болуп алышкан десе, кєрсє партиясынын анабашчысы арак
заводдун директору экен да. “Кыргызстандын экономикасын єнєр жай гана кєтєрє алат, биз 100 завод курабыз” дешсе айрым мекендештерибиз ишенип-ишене албай аларды жалдырап карап турат. Булардын катарында убагында завод-фабрикаларды дїўїнєн менчигине басып, темирин темирдей, башкасын башкадай саткандар жїрєт. Анан алар кайсыл заводду иштетебиз деп туру, ыя? Тїшїнгєн, билген адам жок. Бир билгенибиз гана бар карапайым адамдардын. Ал – президент тарабынан демилгеленип Кыргызстанды 2013-2017-жылдар аралыгында туруктуу єнїктїрїї стратегиялык программасында камтылган, ишке ашып аткан долбоорлорду да бул партиялар менчиктештирип алып, эл алдында убада кылып аткандары да. Анан ушулардан эмне жакшылык кїтсєк болот? Бийликке келгенче идея, анан ишке ашып аткан маселелерди уурдашса, бийликке келген соў эмнелерди гана уурдоолору мїмкїн?.. Чоў суроо.
РОССИЯДАГЫ МИГРАНТТАРЫБЫЗГА ТАРТИП ЖЕЎИЛДЕДИ
Бишкек шаарында биргелешкен Кыргыз-Орус жумушчу тобунун онунчу отуруму болуп єттї, ал отурумда 2015-жылдын 19-июнда Санк-Петербург шаарында КР президенти А.А. Шаршенкулович менен РФнын Миграция кызматынын директору К.О. Ромоданов жолугушуп, Кыргыз жарандарына болгон миграциялык тартипти жеўилдетїї, жана башта Орус тарапка кирїї эрежелерин бузгандар їчїн болгон макулдашууларды иш жїзїнє ашыруунун практикалык жагы каралды. Орус тараптын берген маалыматы боюнча 49 миў Кыргыз жаранына Россияга кирїїгє 3-жылга укугунан ажыраган. Жарандарыбыз Россияга кирїї укугунан ажыраган убактан тартып 1,5 жыл єттї. Алардын 16 миўине Россияга
кирїїгє жол ачылды. Кийинки кезекте Кыргыз Республикасынын жарандарына болгон кирїї їчїн чектєєлєрїн алат, Россияга кирїї їчїн коюлган чектєєлєрдїн калган 1,5 жылы бїтєрї менен. Андан сырткары, Кыргыз жарандары «тобокелчилик» менен Орусиянын аймагына, миграция мыйзамын бузуп киргендердин саны 54 миў адамды тїзєт. Аларга башта эскертилгендей, эч кандай административдик чара колдонбой Орусиядан чыгып, кайра кирїїсїнє 2015-жылдын 1-ноябрына чейин жеўилдик берилди. Башта, ушул жылдын июль айында, Орус тарап «тобокелчилик» менен жїргєн жарандардын санын 180 миўден ашуун деп белгилеген. Россияга кирїї укугуна ээлеген Кыргызстандыктардын саны 120 миў кишиге кыскартылды. ЕАЭСтин эрежесине ылайык орус єкїлчїлїгї тарабы азыркы учурда Орусиянын ФМСи Кыргыз жарандарды эмгек келишимдерди Орусиянын жумуш берїїчїлєрї менен тїзїсїн талап кылууда. Кыргыз-Орус жумушчу тобунун миграция отурумунда, башка дагы кєйгєйлєр каралды. Алар миграция жана макулдашуу долбоорлору, эки тараптын миграция тармагы, жарандарды ишке орноштуруу.
"Айбат Аймак" коомдук фонду Башкы редактор:
Каныбек САПАРОВ
№ 146 • 18-сентябрь, 2015-жыл
«Жаштар биздин келечегибиз, єлкє келечеги» деп кєп айтабыз. Албетте, туура сєз. Бирок, кеп кандай жаштарда экендигинде. Иши кылса эле жаш курагы жаш болсо болду деген бїтїмгє келїї калпыстык болуп калат. Ой-жїгїртїїсї жаш, иштермандыгы бар, интеллектуалдык деўгээли бийик, билими тереў, анан дагы эў башкысы ыймандуу, калп айтпаган жаштар керек. Ал эми элдин алдында башкача сїйлєп, нары карагандан кийин башкача «жашаган» жаштар бизге керекпи? Анда азыркы саясаттагы карт карышкырлардан алардын кандай айырмасы болот? Бизге коррупционер, же калпычы, саткынчы саясатчылардын канча жашта экендиги кызыктырабы? Албетте кызыктырбашы керек. Андыктан биз саясатка жаш болбосо да, таза, тажрыйбалуу, арты булганбаган кадрларды гана алып келишибиз керек. Бул эми албетте єзїнчє маселе. Биздин айталы дегенибиз єзїн жаш саясатчы катары таанытууга аракет жасап жїргєн журналист чалыш Дайыр Орунбеков аттуу жигит тууралуу болмокчу. Кыргызда жакшы сєз бар: «Атыў чыкпаса жер єрттє» деген. Дайырбек жигит мына ушул принципти бекем карманып алып саясый айдыўдын каалгасын каккылап туру. Бїгїнкї кїнгє чейин элге жасаган жарытылуу деле эмгеги жок. Таптакыр жок. Болгону єзїнїн жеке кызыкчылыгын кєздєє жагынан азыркы карт саясатчылардан да ашып тїшкєн. Ар кайсыл коррупцияга малынган саясатчыга карата кылмыш иши козголсо эле, аны коргоп аткан журналист болуп чыга келет дагы ошол коррупционердин «чєнтєгїнє» кирип алып «жашай» берет. Иштебей, башты оорутпай, кыйналбай эле байбачадай жашоонун жолун мыкты єздєштїргєн. Мына ушул жигит кече жакында єзїнє тиешелїї маа-
Жыл башынан бери республика боюнча 935 миў тонна кємїр єндїрїлдї. Бул тууралуу «Кыргызкємїр» мамлекеттик ишканасы маалымдады. Ишкананын маалыматына караганда, товардык продукцияны єндїрїїнїн суммардык баасы 1 млрд 100 млн сомду тїздї. Азыркы учурда кємїр єндїрїїчї ишкана бюджеттик уюмдарга кємїр камсыздап жатат жана 2015-жылдын октябрынын ортосуна чейин камсыздоону аяктап, андан кийин калкты жана Бишкек ЖЭБди кємїр менен камсыздоону баштаганы жатат. «Кыргызкємїр» ишканасы бїгїнкї
Редактордун орун басары: Карачач ШАКИРОВА
Жооптуу редактор:
Веб-сайт: www.AIBAT.kg
Рахатбек РЫСАЛИЕВ
Электрондук каттар їчїн дарегибиз: aybatkg@mail.ru Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.
Редакциялык жамаат: Акинай АЙДАРОВА Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА Дамир ЭСЕНГУЛОВ Мирбек МАМБЕТОВ
лымат булактарынын бирине єзїнєн – єзї интервью алып туруп жарыя кылыптыр (єзїнєн-єзї албаса журналистикада атыжыты жок бир айымдын аты-жєнїн жазып коймок беле?). Бул єзїнєн-єзї алган маегинде Дайырбек Орунбеков учурдагы бийликти адатынча жалпы сєздєр менен «катыра» сындап, єзїн эр кєрсєтїп, эрдемсинип алыптыр. Баарынан дагы ал шайлоону таза єткєрїї їчїн жасалып аткан биометрикалык каттоого алуу аракетин «биздин укугубузду сєємєйїбїзгє байлап койду» деп баалаптыр. Анын ою боюнча биометрикалык каттоого алуу, ошонун негизинде шайлоого катышуу тартиби адамдардын укугун бузат экен. Ушул эле оюна кошумчалай ал «биометрикалык каттоо дешип дїйнєдє жок нерсени ойлоп табышты» дегенин кандай тїшїнсє болот? Биометрикалык маалымат менен шайлоого катышуу практикасы буга чейин єнїккєн єлкєлєрдє орун алып келгенин кыязы ал билбейт окшобойбу? Эгерде билбесе анда неге билген кишидей болуп «дїйнєдє жок жосун» деп сїйлєп атат. Кєрдїўїзбї, єзїнїн деўгээлинин пастыгынан улам ар бир жасалып аткан иштердин жакшы жактарын кєрє албай, жалаў эле терс жактарын аўдып отурган жаштардын сїйлєп атканын. Мына ушулар эртеў парламентке келсе анда Кыргызстандын кызыкчылыгын коргойт деп ишенїїгє болобу? Албетте болбойт. Себеби жеке кызыкчылыгы їчїн ар кимдин чєнтєгїнє тїшє калып «жашап» кєнгєн мындай эргулдар эртеў АКШ арбыныраак акча сунуштап жиберсе, парламентте отуруп алып Кыргызстанды дїўїнєн деле сатып жибериши мїмкїн. «Кыргызстанда жашаганча Америкада жашаган жыргал да, туурабы?» деп жїргєндєрдєн ушундан башка кадамдарды кїтїїгє болобу?..
КЫРГЫЗСТАНДА ЖЫЛ БАШЫНАН БЕРИ 1,1 МЛРД СОМГО 935 МИЎ ТОННА КЄМЇР ЄНДЇРЇЛДЇ
Коммерциялык директор: Бектур БАЙМОЎОЛОВ Тел. (0772) 16 11 00
Гезит ээси:
«КЫРГЫЗСТАНДА ЖАШАГАНЧА АМЕРИКАДА ЖАШАГАН «ЛАФА» ДА» ДЕП ЖЇРГЄНДЄР МАМЛЕКЕТ ТАГДЫРЫНА КЇЙЄБЇ?
Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.
кїндє бюджеттик уюмдарга кємїр камсыздоону 70� аткарды.
Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер. Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу. Жарнамалык материалдар:
Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде катталган, Каттоо № 1853 Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды Гезит келишим баада.
Буйрутма №2465
Н: 1500
3
ЭНЕРГЕТИКА
АК МЭЭНЕТТИН АКЫБЕТИ ТАТТУУ, ЖЕ «ДАТКА-КЕМИН» ДОЛБООРУН ЖЇЗЄГЄ АШЫРГАНДАР СЫЙЛАНДЫ Элибизде «Саргара жортсоў, кызара бєртєсїў» деген кеп бар. Бул кептин ырастыгы далай жолу тастыкталган. Бул ирээт дагы тастыкталып отурат. 2010-жылдан кийин келген жаўы кыргыз бийлиги Кыргызстанды энергетикалык жактан кєз карандысыздыкка жеткирїї максатын койгон эле. Албетте, бул багыттагы долбоорлор жаўыдан иштелип чыгып, коомчулукка тааныштырыла баштаганда тїрдїї сын-пикирлер, ал тургай ачык эле каршы айтылган да пикирлер орун алган. Бирок максат бийик болсо жана ага карата жасалган кадамдар ишенимдїї жана пландуу болсо толук тїрдє аткарыла тургандыгы жакында эле далилденди. Ачыктап айтсак Кыргызстан энергетикалык жактан коўшулаш єлкєлєргє болуп келген кєз карандылыктан толук кутулду. Мындай кєз карандысыздыкка «ДаткаКемин» подстанцияларынын толук курулуп бїтїшї єбєлгє болду. Бул албетте эгемендїї Кыргызстандын тарыхында алтын тамгалар менен жазылып калуучу зор окуя. Жакында эле мамлекет башчысы Алмазбек Атамбаев мына ушул долбоорду жїзєгє ашырууга зор салымын кошкон жергиликтїї энергетика жаатындагы адистерди жана кыргыз-кытай кызмат-
таштыгын чыўдоо багытында иш алып барышкан Кытай эл республикасынын тиешелїї жетекчиликтерин мамлекеттик деўгээлдеги сыйлыктар менен сыйлоо тууралуу жарлыкка кол койду. Жарлыкка ылайык «Улуттук электр тармагы» ААКсынын башкы директору Медетбек Айткулов 3-даражадагы «Манас» ордени, Кытайдын тышкы иштер министри Ван И жана коммерция министри Гао Хучен кыргыз-кытай кызматташтыгына салым кошкону їчїн «Данакер» ордени менен сыйланышты. Мындан єндїрїштєгї жогорку жетишкендиктери їчїн «Улуттук электр тармагы» ишканасынын электромонтеру Казыбек Кєбєнбаев жана “TBEA” компаниясынын президенти Джан Син экєє «Даўк» медалы менен сыйланышты. «Датка-Кемин» долбоорун жїзєгє ашырууга салымын кошкон дагы бир топ энергетиктер Ардак грамота менен сыйланышты. Бул долбоор Кыргызстандын энергетика тармагы їчїн гана эмес, анын мамлекеттїїлїгїн бекемдєє багытында да чоў салым кошо аларын эске алып коюубуз керек. Долбоор аягына чыкканда кыргыз энергетиктери «бул биз їчїн чоў майрам» дешип кубанычтары кєкїрєктєрїнє батпай тургандарын жашыра
алышкан эмес. Демек, биз курулай убада берїїлєрдєн, курулай кыйкырыктардан иштермандыкка, куруучулукка, тїзїїчїлїккє, эмгекчидикке кадам таштай баштадык десек туура болот. Ал эми мамлекет
Азамат КАНАГАТОВ, энергетика адиси:
Расул УМБЕТАЛИЕВ, энергетика маселелери боюнча адис:
ПРЕЗИДЕНТТИН СЫЙЛЫК ТАПШЫРГАНЫ МАКТООГО ГАНА ТАТЫЙТ” - “Датка-Кемин” долбоорун ийгиликтїї ишке ашырган Кыргызстандын энергетиктерине жана кытайлык єнєктєштєргє мамлекеттик сыйлыктарды ыйгаруу боюнча Президент Алмазбек Атамбаев жарлыкка кол койду. Єлкє башчысынын мындай чечими эл арасында жакшы бааланары бышык. Бул чоў энергетикалык жетишкендиктен кийин бул тармакты андан ары єнїктїрїїгє кандай аракеттер керек? - Кыргызстандын єлкє болуп жаралган жаўы тарыхындагы эў орчундуу энергетикалык ийгиликтер азыркы президентибиз Алмазбек Атамбаев тарабынан ишке ашырылып, мамлекетибиз энергетикалык жактан толук кєз карандысыз болду. Албетте бул ийгиликке жетїїгє салым кошушкан катардагы энергетиктердин мээнети зор экенин билебиз. Ошондуктан президенттин сыйлык тапшырганы мактоого гана татыйт. Эми мындан ары бул тармакты єнїктїрїї їчїн Нарын суусун бойлоп курулуп жаткан ГЭСтер толук бїткєрїлїшї керек. Биздин энергетика тармагында толук жетишкендикти камсыздап аны менен чоў ийгиликтер жараларына ишенем.
- Президент Алмазбек Атамбаев жарлыкка кол койду. Єлкє башчысынын мындай чечими эл арасында жакшы бааланары бышык. Бул чоў энергетикалык жетишкендиктен кийин бул тармакты андан ары єнїктїрїїгє кандай аракеттер керек? - Элде да, мекемелерде да энергетиканын кадырын билип уурдаганга чек койгон бир катар иш чаралар аткарылышы керек. Бул боюнча ага бєгєт коюу ча-
башчысынын иштерман энергетиктерди, мекендештерибизди, кытайлык шериктештерди жасаган эмгектери їчїн кєўїл буруп сыйлык ыйгарганы алардын демине дем, кїчїнє кїч кошот деп ишенебиз.
ралары иштелип чыкты. Бул жол менен да биз энергетика тармагында чоў жетишкендиктерге жеттик десек болот. Єлкєдєгї энергетиканын ички сатуу саясаты абдан коррупциялашкан тармакка айланганы жаўылык деле эмес. Биз биргеликте баарыбыз бир эле энергетика тармагында эмес, баардык тармактарга коррупцияны токтотушубуз керек. Єлкєгє 4 башка ишкана эмес Малайзиядагы система сыяктуу бирдиктїї энергетикалык холдинг керек. Ошондо президентибиздин баштаган иши єз жемишин берет деп ишенем.
“ДАТКА-КЕМИНГЕ” ПРЕЗИДЕНТТИН САЛЫМЫ ЭБЕГЕЙСИЗ ЧОЎ” - Єлкє башчы Алмазбек Атамбаев “ДаткаКемин” долбоорун ийгиликтїї ишке ашырган Кыргызстандын энергетиктерине жана кытайлык єнєктєштєргє мамлекеттик сыйлыктарды тапшыруу жарлыгына кол койду. Єлкє башчысынын мындай чечими туурабы? - Бизде, эгемендїїлїктї алгандан бери энергетикалык эў чоў ири долбоор биринчи жолу ишке ашып жатат. Буга Президент Алмазбек Атамбаевдин салымы єтє чоў. Бизге кытай компаниясы 386 миллион которгон.
Ошондуктан биз башкаларга кєз каранды болбой єзїбїз энергия менен камсыз болобуз. Президенттин бул кадамын туура деп деп эсептейм.
- “Датка-Кемин” долбоорун ишке киргизїї їчїн ири суммадагы каражат жана єтє зор эмгек талап кылынганын эске алганда бул сыйлык єз учурунда эле берилди деп айтууга болобу? - Чындыгында, сыйлыкты кытай тараптан кєбїрєєк алышыптыр. Анча-мынча жаўылыштык кеткен єўдїї. Анткени биздин кызматкерлер кїнї-тїнї иштегендер албай калыптыр. Ошону эске алганда жакшы болмок эле. Эми сындап коюу оўой иш экен. Бул долбоорго Президенттин салымы эбегейсиз чоў.
№ 146 • 18-сентябрь, 2015-жыл
4
МААНИЛЇЇ МАСЕЛЕ
БИОМЕТРИКАЛЫК КАТТООНУН КЕРЕГИ БАРБЫ?
ТАМЧЫ КАБАР Àòàìáàåâ Êûòàéäûí ýêè ìèíèñòðèí "Äàíàêåð" îðäåíè ìåíåí ñûéëàäû *** Áèøêåêòå Æóñóï Áàëàñàãûíäûí 1000 æûëäûãû áåëãèëåíåò *** Êûðãûçñòàíäà “Áåøáàðìàê” òåç äàÿðäîî õàëàë êåñìåñè ÷ûãàðûëà áàøòàäû *** "Ìàíàñ" àáà ìàéäàíûíà ÷åéèíêè æîë î¢äîëî áàøòàéò *** Äîëëàðäûí êºòºð¿ëãºí¿íº áàéëàíûøòóó êóðóëóø ä¿êºíäºð¿ æàáûëóóäà ***
Кїз айында єтїїчї парламенттик шайлоого быйылкы жылы жаўылык катары биометрикалык каттоо кызматы ишке кирди. Дал ушул биомаалымат тууралуу коомчулук ар кандай пикирде. Айрымдары биометрикага Кыргызстан азыр даяр эмес дешсе, ал эми кєпчїлїгї биомаалымат аркылуу таза шайлоо єткєрсє болоорун айтышат. Андыктан мына ушуну эске алуу менен бїгїн биз коомдогу айрым єкїлдєргє “Биометрика таза шайлоо єткєрїїгє єбєлгє болобу?”деген суроо узатып, оюн билдик.
- Áèîìåòðèêà òàçà øàéëîî ºòêºð¿¿ãº ºáºë㺠áîëîáó? Айнуру АЛТЫБАЕВА, депутат:
“БИОМЕТРИКАДА “БИР ШАЙЛООЧУ-БИР ДОБУШ” ПРИНЦИБИ ТАК ИШТЕЛИП, АШЫКЧА ДОБУШ БЕРИЛБЕЙТ”
маалыматтын максаты туура. Анткени шайлоону таза єткєрїїнї, шайлоочулардын санын тактоону кєздєйт. Бирок бизде биомаалымат топтоодо кєп каталар кетип жатат. Маалыматтардын коопсуздугуна кепилдик жок. Жетиштїї корголгон эмес. Айрым аймактарда биомаалы-
“Ýëåêòð ñòàíöèÿëàð” ÀÀÊ: “Áûéûë êûøûíäà ýëåêòð ýíåðãèÿñûí ñûðòòàí ñàòûï àëáàãàíãà ì¿ìê¿í÷¿ë¿ê áàð” *** Êûðãûçñòàíäà øàéëîî ó÷àñòêàëàðû ÷àòûðëàðäà äà óþøòóðóëàò *** Áèîìåòðèêàëûê êàòòîîäîí ºòêºíäºð ñàíû 2 ìëí. 800 ìè¢äåí àøòû *** Øàéëîî ºíºêò¿ã¿íº ïàðòèÿëàð æàðûì ìèëëèàðä ñîìäîí àøûê êàðàæàò êîðîòêîí
– Дїйнє жїзї биометрикалык паспорт менен жашап жатканына кєп болду. Таза шайлоого албетте эў жакшы шарт тїзїп берет. Чынында калкыбызды биометрикалык паспорт менен камсыз кылуу менен тарыхыбызда жаўы барак ачылганы турат. Биометрика - бул таза шайлоо їчїн эле керек эмес. Бул калктын так санын алып, "єлїї жандардын" эсебинен жыл сайын эбегейсиз акчаны сол чєнтєккє солоп келгендер їчїн да катуу сокку урулат.
мат сакталган компьютерлер жоголду. Мунун баары даярдыктын жоктугунан кабар берет. Дагы бир коркунуч бийлик биомаалыматтарды кыянаттык менен пайдаланып коюшу да мїмкїн.
Чолпон ОСМОНОВА, "Замандаш" саясий партиясынын мїчєсї:
Кыялбек ТОЙЧИЕВ, коомдук ишмер:
“ЭЛЕКТРОНДУК БОЛУП ТАЗА ЄТЄТ ДЕГЕН ТЕРЕЎ ИШЕНИЧИМ БАР”
*** Øàéëîî æàêûíäàãàíû áèîìåòðèêà òàïøûðãàíäàðäûí ñàíû êºáºéä¿
“БИОМЕТРИКА АРКЫЛУУ ШАЙЛООНУН ЄТЇШЇ БУЛ ЭРТЕБИ КЕЧПИ БОЛО ТУРГАН ИШ”
*** Òàêòàëáàãàí øàéëîî÷óëàðäûí ñàíû 1 ìè¢ 700 êèøèíè ò¿çºò *** Òàëàñ ðàéîíóíäà êëóá æàíà ðàéîíäóí êèòåïêàíàñûí î¢äîîãî áºë¿íãºí àê÷àíû ºçäºøò¿ð¿¿ ôàêòûñû àíûêòàëäû *** Îø: êîøóì÷à øàéëîî ó÷àñòêàëàðûíà 17,5 ìè¢ øàéëîî÷ó êàòòàëäû *** Òàæèê ÷åê àðà êûçìàòû æîãîëãîí æîîêåðäè èç人㺠êºìºêòºøºò *** Òàø-ʺì¿ðäº 2 îêóó÷ó ñ¿ðºòêº ò¿øºì äåï àñêàäàí ó÷óï êåòòè ***
– Биометрика биздин турмушта ар кандай тармакта керек. Єнїккєн мамлекеттерде биометрика менен їйдє отуруп эле ар кандай жарандык келишимдерди жїргїзїїгє болот. Мисалы, автоунааларды сатуу, батирлерди документтештирїї, ар кандай тєлємдєрдї жїргїзїї жана башкалар. Мындан сырткары шайлоодо дагы биометриканы пайдаланышат. Негизинен биометрикада “бир шайлоочу-бир добуш” принциби так иштелип, ашыкча добуш берилбейт.
Эрнис БАЛБАКОВ, “Кыргыз туусу” гезитинин башкы редактору:
“БИОМЕТРИКА - БУЛ ТАЗА ШАЙЛОО ЇЧЇН ЭЛЕ КЕРЕК ЭМЕС” № 146 • 18-сентябрь, 2015-жыл
Ìèãðàíòòàð æºíºò÷¿ àê÷à 25% àçàéäû *** “Äàòêà-Êåìèí” äîëáîîðóí èøêå àøûðãàíäàð ñûéëàíäû ***
– Ооба боло алат. Себеби, ар ким єзї шайлайт, баягыдай бирєєнїн ордуна бирєє салбайт, электрондук болуп таза єтєт деген тереў ишеничим бар.
Улан ЭГИЗБАЕВ, журналист:
“КЫРГЫЗСТАН БИОМЕТРИКАЛЫК МААЛЫМАТКА ДАЯР ЭМЕС” Менимче Кыргызстан биометрикалык маалыматка даяр эмес. Негизи био-
– Биометрика аркылуу шайлоонун єтїшї бул эртеби кечпи боло турган иш. Себеби, келечекте биз баары бир замандын талабына ылайык технологияларды колдонууга аргасыз болобуз. Биометрика аркылуу шайлоо эл аралык деўгээлде ачык єтє турган болсо анда парламентке чыныгы эл колдогон депутаттар келиши мїмкїн. Себеби, мурдагыдай бир эле киши беш он жолудан кайра кайра кирип шайлай албай калат.
Ìîñêâà Óêðàèíà ñàíêöèÿñûíûí çûÿíûí èëèêòåéò *** Íàìàíãàíäà êèéèì òèã¿¿ öåõèíäå áóó êàçàí æàðûëäû *** Òàæèêñòàíäûí Áàøêû ïðîêóðàòóðàñû: Èñëàì êàéðà æàðàëóó ïàðòèÿñûíûí ëèäåðè êàðìàëäû ***
5
“АТА МЕКЕНДЕГИ” ИНТРИГАН
3-4 АЙДА 3-4 ПАРТИЯГА “ТИЙИП ЧЫККАН”, К.БАКИЕВДИН ДООРУНДА КЫЛМЫШ ИШИН ТЫМЫЗЫН «ЖОГОТКОН» , А.АКАЕВДИН БАСМА-СЄЗ КАТЧЫСЫ КАНЫБЕК ИМАНАЛИЕВ Кыргызстандагы “Ата мекен” партиясы бу жолку шайлоонун алдында ар тїркїн позициядагы, принциптеги саясатчылар менен толукталганын кєп эле басылмалар жазышты. Коррупционер менен коррупцияга каршы кїрєшїїчї, улутчул менен интернационалдар, кылмыш ичи ачылгандар. Айтор тїрдїї саясатчылар. Арасында туруксуздугу жагынан Кыргызстандагы №1 саясатчы болуп саналган Каныбек Иманалиев дагы бар. Бул жолку кептин тєркїнї дал ушул интриган саясатчы тууралуу болмокчу. Капаш аксакалдын уулу Каныбектин саясый карьерасы туўгуч качкын президент Аскар Акаевдин басма сєз катчысы болгон кїндєн тартып башталган. Ага чейин маркум Мелис Эшимкановдун “Асаба” гезитинде катардагы кабарчы болуп эле эмгектенип келген. Мына ошол кїндєн тартып ал єзїнїн мурдагы шефи Мелис Эшимкановдун бутасына илинет. Элибиздин деле эсинен кете элек болсо керек, Акаев доорунда бийликтин шаштысын кетирип турган жападан жалгыз басылма Эшимкановдун «Асабасы» болчу. Мына ошол маалда президенттин айлана-тегерегиндеги болуп аткан окуялардын кєпчїлїгї эле аталган басылмада жарк эте чыгып калчу эле да. Мунун «сырын» ошондогу бийлик кєпкє тїшїнбєй жїрїп, акыры тїшїнгєн экен. Кєрсє Каныбек мырза кїндїзї кечке Акаевдин жанында жїрїп, анын ким менен кандай мамиледе болуп атканын, ким менен канча жолу стакан кагыштырганынан єйдє єз кєзї менен кєрїп, анан тїн ортолоп калганда Мелис Эшикановдун короосуна баш багып, болгонун болгондой «тєгїп» берчї экен. Муну билип калган Акаев акыры «оозу бош» маалымат катчысын жанынан алысыраак кармаш їчїн «Учкун» акционердик коомуна директор
кылып коет. Анын Ак їйдїн 7-кабатынан «Учкун» концернине тїшїп калышынын дагы бир себеби – Ак їй ичиндеги интригалардын, бири-бири менен чабыштыруулардын башкы «режиссеру» болгондугу болгон. Бирок ага жаўы кызматы майдай жагып, беш жыл ичинде бир нече мамлекеттик мїлктї єз адамдарына мыйзам бузуу жолу менен ит бекер менчиктештирип алат. Мисалы, азыркы тапта миллиондогон доллардын башын чапчый турган «Эркин Тоо» басмаканасын 20-30 миў долларга эле менчиктештирип алган. Ал эми анын жїздєгєн чыныгы акционерлери єздєрїнїн їлїшїн алдырып, чыркыраган боюнча кала беришкен. Аталган басмакананын негизги байлыгы болуп борбор калаабызда жайгашкан 2 гектар жер тилкеси болуп саналган. Демек, аны ит бекер баада алган деп айтсак ашыктык болбойт. Баарынан кызыгы кийинчерээк ошол 2 гектар жер тилкесин белгилїї эле бир депутатка бир нече миллион долларга пулдаган. Ошондо Каныбек Капашович мамлекеттин мїлкїн алып сатар болуп атабы? Дагы бир кызык жагдайды кошумчалай кетели. Каныбек Иманалиев «Учкун» АКсын жетектеп турган мезгилде анын имаратынын жанындагы жер тилкеси да кытайлардын менчигине єтїп кеткен. Азыркы тапта ал жерде чоў курулуш иши жїрїп атат. Мына ушундайча ал ишин «ийгиликтїї» жасап атканда 2005-жылдын 24-мартында Акаевдин бийлиги оодарылып тїшєт. Анан анын былык иштери чекесинен чууруп чыга баштайт. Тактап айтсак 2006-жылдын 26-февралында «Эркин Тоо» басмаканасын мыйзамсыз менчиктештирилген деп ага карата кылмыш иши козголот. Кєрсє кептин тєркїнї мындай болгон экен: «Эркин Тоонун» 40�ын менчиктештирїї программасын Жогорку Кеўеш кабыл ала электе эле Каныбек мырзанын жакындары ит бекер баада менчиктеш-
тирип алышкан экен. Ал эми аукционго коюу маселесин да жалпы коомчулук укпай калган. Себеби ал аукцион тууралуу маалымат мамлекеттик гезиттерге чыгышы керек болгон. Бирок анын кєрсєтмєсї менен аукцион тууралуу маалымат аз сандагы гнезиттерге гана жарыяланып, ал эми калган нускаларына ал маалыматтын ордуна башка маалымат басылып, кайра чыгарылган экен. Мамлекеттик гезиттерге мына ушундай кєрсєтмєнї Каныбек Иманалиев бергендигин убагында тергєє да аныктаган. Ошондо аны «укмуштуудай кєз боемочу» деп атай берсек болобу? Кырдаалды илгиртпей тїшїнгєн, ашкере митаам Каныбек мырза кєз алдына темир тордун сїрєтї тартылып калганын жакшы тїшїнїп, ошол убакта кїчтїї болуп турган оппозициянын катарына бир кїн кошула калып, кайра эртеси кїнї эле Бакиевдердин «короосуна» кирип барат. Анын кызмат сурап Бакиевдердин эшигин каккылап жїргєнїн кєргєндєр кєп эле болгон. Ошентип жїрїп акыры КРСУнун проректору кызматын сурап алат. Бул жактагы коррупциялык ишмердїїлїгї тууралуу єзїнчє узун сабак сєз кылса болот. Ошентип Бакиевдердин кол алдындагы кызматкерге айланган Иманалиевге карата ачылган кылмыш ишинин изи сууп калат. Азыркыга чейин ал кылмыш иши эмне болгону белгисиз. Каныбек Капашович болсо дагы деле чагымчылдык, интригандык иш-аракеттерин улантып келет. Мисалы, 2010-жылы «Ар-Намыс» партиясынын катары менен парламентке келип, дароо эле фракция ичинде єзїнїн интригандык иш-аракеттерин баштайт. 10 депутаттан турган топту уюштуруп коалицияга кире качып, Куловду лидерликтен тїшїрїї аракетин кєрєт. Бул жолу ойлогону ишке ашпаган соў, ошол эле жылдын сентябрында 15 депутат болуп Камила Талиеваны лидерликке шайлашат. Каныбек мырзанын башына эмнеге мынчалык кїч келгенин
тїшїнїп болбойт. Болбосо анын парламентке келишине Кулов башкы себепчи болбоду беле? Эми алдыдагы шайлоо жакындап калганда Каныбек мырза адегенде «Замандаш» партиясына кире качып, бирок ал жакта кєпкє байыр албай, жаўыдан тїзїлгєн «Кыргызстан» партиясына секирген. Єзї эле кетпей «Замандаштан» бир топ белдїї мїчєлєрїн кошо ээрчите кетип, мурдагы салмактуу партиянын шайын бир топ кетирип койду. Анан «Кыргызстан» ичинде да интригаларды уюштура коюп атып, «Ата-Мекен» партиясынын катарына кирди. Демек, анын акыркы кадамдары эле саясаттагы туруксуздугун далилдейт. Анан ушундай талапкери менен Текебаев кандай кадыр-барк табышы мїмкїн?
“АТА МЕКЕНДЕГИ” “ЧОЎ МУШТУМДАР”: МЫРЗАКМАТОВ КАЧЫП КЕТСЕ МЫРЗАМАМАТОВ БАР
Ошто Мелис Мырзакматов мэр болуп турганда анын санаалаштары ойда-а чартаўбай тээп, экинчи борборду каалагандай калчаган. “Улуттар Биримдигине” мїчє болгон партияларга єзгєчє артыкчылыктар тынбай берилип турган. Тилекке каршы Мырзакматовго кылмыш иши козголуп 7 жылга сыртынан кесилсе да анын кєздєй адамдары Ошто каалаганын кылып жїрєт.
Жакында эле Ош шаардык кеўешинин депутаты, “Улуттар Биримдиги” партиясынын активдїї мїчєсї Рыспек Мырзамаматов менен карапайым їй-бїлєнїн ортосунда чыр чыккан. Бул чырга Оштун четиндеги эски айыл-чарба аэродромундагы курулуштун жїрїшї себеп болгон. Апрель айынын башында Р.Мырзамаматов эч кимди кєзїнє илбей стратегиялык маанидеги жайдагы бактарды кыйып, курулуш ишин баштаган. Ызы-чуудан жана бактардын кыйылышына чыдабай жакын турган жарандар жетип барган. Аталган аймактагы Ишкаван айылынын тургуну Зульфия Таирова курулуш жїрїп жаткан жерге барып курулушка ким уруксат берди деп сураган. Бирок, ал жерде Рыспек мырза айбат кєрсєтїп манжаларын сындырып коюуга чейин барган. “Курулуш жїрїп жаткан жерге барып эмне кылып жатасыўар деп сурадым. Мага Рыспек дегени атырылып, сен колуўдан эмне келет деп жооп берди”, - дейт ал.
Кєп єтпєй эле ортодо чатак чыгып Р.Мырзамаматов тараптагылар кїч колдонуп баштаган. “Менин кызым болуп жаткан окуяны телефонуна тартып жаткан. Муну кєргєн алар энесин тїшїрїп сєгїп менин колумду кайрып кирди. Ал аз жерден колумдун манжаларын сындырып сала жаздады. Мен кызыма тийбегиле деп кыйкырдым”, - дейт З.Таирова. Бул окуяны далилдеген сїрєттєр да бар. Мырзамаматовдун мындай зєєкїрдїгїнє таў калып турабыз. Ушул эле айылдын тургуну Алима Таирова Рыспек мырзанын оройлугуна таў калып, єзїн селсаяк атаганына ичи кїйєт. “Мен эмне окуя болуп жатат деп чуркап барсам “сага бок барбы” деп мага атырылды. Анын оозунан орой сєздєр чыгып мени селсаякка теўеди. Энемди кошуп сєгїп, айтпаганды айтты. Кєрсє ал Ош шаардык кеўештин депутаты экен. Мандатына чиренип карапайым элге ушундай зєєкїрдїк кыла береби”, - дейт ал. Чындыгында Р.Мырзамаматовдун бул
жер боюнча жасаткан кызыл китеби мыйзамсыздык менен алынган. Аны айыл жетекчилери да билдирїїдє. Айыл башчысы Шарабидин Капаров кызыл китепти кайдан алганын билбейт. Кыскасы Оштун четиндеги Ишкаван айылынын тургундары “Улуттар Биримдиги” партиясынан шаардык кеўешке депутат болуп шайланган Рыспек Мырзамаматовдун аракетине нааразы жана анын зєєкїрдїгї боюнча арыз жазган. Ош шаарында жерге муктаж адамдардын саны єтє кєп. Бирок, алар айлапжылдап зар какшаганы менен 4 сотых да жерге жетпейт. Ал эми Мырзамаматовго окшогон чириген байлар канча жесе да тойбой, карапайым элди тепсеп кетїїдєн да кайтпайт. Эў кызыгы бул Мырзамаматов учурда парламенттик шайлоого аттанып жатат. Болгондо да “Ата мекен” партиясынын тизмесинде 20-орунду ээлеп, депутат болом деп кєзї кызарып турган чагы. Дамир ЭСЕНГУЛОВ
№ 146 • 18-сентябрь, 2015-жыл
6
РЕЙДЕРЧИЛИК
“АКБ КЫРГЫЗСТАНДЫН” ТАРЖЫМАЛЫ – БАБАНОВДУН БАСКЫНЧЫ ЭКЕНИНИН ДАГЫ БИР ДАЛИЛИ! Шарипа САДЫБАКАСОВА, экс-депутат:
"ЄМЇРБЕК БАБАНОВ МЕНИН БАНКЫМДЫ ТАРТЫП АЛГАН" ры, Россиядан, Кореядан, Азербайжандан бери келип, сатып алууга далалат кылып келгендер болгон. Бирок, биз айрым акчалуу кїчтєргє азгырылып, сатып жибербей, єлкєбїздєгї ири банкыбыз менен экономикабызга салым кошуп, банктын тегерегине 4 миў акционер топтогонбуз.
Редакциядан: “Республика – Ата журт” партиясынын теўтєрагасы Ємїрбек Бабановду коомчулук бирєєнїн даяр бизнесин басып алган “баскынчы” катары таанышат. Буга “АКБ Кыргызстан” банкын энесиндей болгон Шарипа Садыбакасовадан кантип чырылдатып туруп тартып алганы тирїї мисал. Шарипа апа 2013-жылдын 11-апрелинде “Учур” гезитине курган маегинде Ємїрбек Токтогуловичтин баскынчылыгын ашкерелеген. Тємєндє маекти эч єзгєртїїсїз сунуш кылабыз. “Мен баскынчылыкты жаман кєрєм, эл їчїн иштейм. Коррупцияны жоелу, ишкерлерге шарт тїзїп бериш керек” деп шилекейин чачырата сїйлєп жаткан Бабановго ушундан кийин ишеним тїп орду менен єчєт. - Шарипа эже, коомчулуктун кєўїл борборунда турган ызычуулуу банкыўыз тууралуу кеп баштайлычы? Бул эбегейсиз байлыгыўызга кандайча, кантип жеттиўиз эле? - Банк системасы экономиканын єзєктїї кан-тамыры болгон мекеме. Эгерде банк системасы єз ишмердїїлїгїн татыктуу алып бара албаса, экономикада мїчїлїштєр, чабалдык єкїм сїрїп турат. Экономикасын єнїктїрїїгє багыт алган єлкє єзїнїн ички экономикасын єнїктїрєм (!) десе, банк системасынын курамын курат. Биз дагы ошол максатты кєздєп, "єлкє экономикасына чоў єбєлгє болсун" деген максатта 1990-жылдардын башындагы базар экономикасынын шартына єтєєрїбїз менен мамлекеттин карамагында турган "Жилсоц" банктын негизинде "АКБ Кыргызстан" банкын алгачкылардан болуп акционердик кылып тїзгєнбїз. Биздин негизги максатыбыз - банкты базар шартынын ыўгайы менен Кыргызстандагы ички ишкерлерди єнїктїрїїгє єбєлгє тїзїї менен банк системасынын чыўалышына аракет жасоо болгон. Чындыгында, биздин банк аркылуу єлкєгє чоў экономикалык салым кошуп жаткан ишкерлер єнїгїп чыкты. Алардын катарында "Дордой ассоциациясы", "Шоро", "Акун" компанияларын негиздешкен ири ишкерлер бар. Ошол кезде эле "АКБ Кыргызстан" єлкєбїздєгї алдыўкы таза иштеген белгилїї банк болуп турду. Филиалдары менен сбер-кассалары кєп болуп, материалдык базасы абдан кїчтїї, рейтинги бийик болчу. Мына ушундай жакшы, ийгиликтїї нерсе кєзгє жакшы кєрїнїп, байлык-бийликке тойбогондорду "эмне їчїн ушул менде эмес" деп кызыктырат турбайбы. Ошондуктан, бул банкты алууга Кыргызстандан тышка-
№ 146 • 18-сентябрь, 2015-жыл
- Мындай ири банкты бийликтеги жеке басаар Айдар, Максим деген эрке талтаўдар менен "кылмыш дїйнєсїнїн" єкїлдєрї суроо-сопкутсуз, бийликтин єкїмзаарлык иши менен менчиктеп алышканы ачыкка чыккан учурлар болгон. Сиздердин банк деле жогорудагыдай бийлик-байлыктын "ач албарстыларынын" тумшугуна илинсе керек? -Бакиевдин учурунда баласы Максим бир нече ирет биздин банкты сатууну єтїнїшкєндє, биз "отказ" берип, банкыбызды "єлкє экономикасы менен эл їчїн иштетебиз" деп баш тартканбыз. Ушундан кийин бизге бийлик тараптан акырындан "кысмакка алмай" саясаты башталып, Улуттук банк жана баалуу кагаздарды тескеген кызматтар аркылуу бизге ыксыз текшерїї жєнєтїшїп, колдорунан келишинче бизди "чалып жыгууга" аракет кылышты. Биздин банктын экономикалык "коргонуу системасы" бар болчу. Ошонубуз кїчтїї болгондуктан, банкыбызды кєп солкулдата алышкан жок. А бирок, тынымсыз чабуулдар, ыксыз текшермейлер єтє кєп болуп жатты. Муну эл, айрыкча кардарларыбыз жакшы билип калышкан. – Акционерлердин катарында ири чиновниктерден бар беле? Болсо кимдер эле? - Чиновниктерден Аскар Салымбековдун банкта 30� їлїшї бар болчу. Бирок, Аскар 2006-жылы єзїнїн банктагы 30� їлїшїн ошол кездеги депутат Ємїрбек Бабановго мыйзам бузуу менен сатат. Эреже боюнча Салымбеков акцияларын сатарда акционерлерге кат жїзїндє кайрылыш керек эле. Аскар иним антпестен, капысынан эле Бабановго сатып жиберген. Балким булардын мындай соода-сатык келишиминде єздєрїнє белгилїї кызыкчылык болгондур. Мен аны билбейм. Мыйзам боюнча мындай шартта Улуттук банкка кайрылышы керек эле. Ошону менен катарыбызга акционер болуп, Бабанов келди. Бабанов акционер болуп келээри менен бїтїндєй банкты "єзїм ээлесем" деген оюу бар экен. Башында мындай оюн айтпаганы менен бир жолу мага "эже, 30� їлїшїмдї албайсыздарбы?" деп ооз эки сунушун киргизди. Андан єзїнє тиешелїї акцияларды канча суммага алганын сурасам, 2 миллион долларга алганын, бизге 5 миллионго пулдай турганын айтты. Биз, акционерлер ал каражатты чет єлкєдєгї банктардан кредит сурап, сїйлєшїп койсок, Бабанов башта айтканынан айнып калганын айтып, єз їлїшїн 7 миллионго сатарын билдирди. Ушул жерден мен ага "эми єзїўє буюрсун" деген тилек айтып, бул жєн эле бизди ойнотуп жаткандыгын тїшїндїк. Ошондон тарта менин їстїмдєн арыздар, ыксыз текшерїїлєр болуп, иш козгоп да жиберишти. Сонун иштеп жаткан банктын ишин солгундатышып, жамаатты экиге бєлїп жиберишти. Экономикабызга эбегейсиз тирєєч болуп турган банк акыры бир Бабановдун айынан кыйсыпыр тїшїп, чакчалакейи чыгып, мекеменин ишмердїїлїгї соолгундап кетти. - Бабановдун мындай ээнбаштыгын тыюу їчїн тиешелїї органдарга же бийлик жетекчилерине кайрылган жоксузбу?
- Ошол кїндєрдїн биринде Ак їйдєн маркум Медет Чоканович чакырып, "Шарипа эже, аман-эсен тынч жїрїўїз, балдарыўыз жаш экен" деп, эки сунуш айтты. Биринчиси, "Ак жол" партиясынын тизмеси менен депутаттыкка талапкер кылдык" дегенде, єзїбїздїн партия менен шайлоого аттана турганыбызды айтсам, "саясат деген ыплас, аброюўуз сынып калышы ыктымал, жєн эле коюўузчу партияўызды" деди. Мен партиялаштарым менен кеўешїїгє кетсем, эртеси телефон чалып, "9-ноябрда телени кєрїп коюўуз" деди. Белгиленген убакта телевизорду кєрсєм, "Ак жолдун" тизмесинде жїрєм. Мен ал убакта али арыз жазып, эч нерсе кыла элек болчумун. Ошондо Садыркулов "эже, "Ак жолдун" курамында эл-журтка кїйгєн, патриот банкирлер жок, сиз банк системасынын таламын талашып, бизге кеўеш берип туруўуз" деди. - А Садыркуловдун экинчи сунушу эмне болду? - Анын экинчи сунушу ачык эле "банкты берип кутулгулачы?" деп айтып, биздин банктын директорлор кеўешинин тєрагасы болгон экс-депутат Нурлан Койчубаков экєєбїздї Максим Бакиевге алып барды. Барсак, Максим бала Койчубаков экєєбїзгє "банктагы акцияларыўардын баарын Бабановго саткыла" деп ачык эле айтты. Ошондон тарта мага Максимдин досу Елисеев тынбай келип, айтор, жанымды койбогондуктан, акыры Бабановго сатууга аргасыз болдук. - Бабанов "банкты иштете албай калдык (!) деп жалдырап келишкенинен банкын алып койгом" деп жатпайбы? - Тап-такыр андай эмес. Чындык деген башкача. Чындыкты далилдей турган факты менен документтелген цифралар бар. Биздин банк єлкєдє баардык жакшы жагынан їлгїлїї болгон абдан мыкты мекеме болгон. Биз Бабановго єткєрїп берген акт жана баланс боюнча тємєндєгї цифралар чагылдырылган: Биз Бабановго банктын 30 филиалын жана сбер-кассалары менен 74 ар кандай багыттагы структураларын жана 550 миллион сомду єткєрїп бергенбиз. Мына сиздин алдыўызда жаткан баланс боюнча 30-июнь 2008-жылга карата банктын активдери 2 миллиард 124 миллион 540 миў сомду тїзгєн. Анын ичинен 471 миллион 477 миў сом накталай акчалар Улуттук банктагы "АКБ Кыргызстандын" эсебинде турган. Ошол 30-июнда бєлїнбєгєн киреше 132 миллион 147 миў сомду тїзгєн. Ал эми банктын 6 айдагы кирешеси 35 миллион сомду тїзгєн. Улуттук банк талап кылган экономикалык нормативдердин бири дагы солгундаган эмес. Ушул цифраларды далилдеген ошол кездеги Бабанов дайындаган башкармалыктын тєрайымы Жээнбаеванын "ушунун баарын єткєрїп алдым" деген колу турат. Мындан башка наркы 80 миллионду чамалаган ар кандай тээ региондорго чейин жайгашкан банкка тиешелїї имараттарды єткєргєнбїз. Банктын ошол кездеги кудуретин далилдеген дагы бир мисалды айтып коеюн. "АКБ Кыргызстан" мамлекеттин кепилдиги жок ЕБРР жана GFW (немец банкы) ушул банктар бизге инвестицияларды берип, жыйынтыгында биздин банк майда жана орточо бизнестеги ишкерлерди кєтєрмєлєп, 11� менен кредит берип турганбыз. Ошондон кєп ишкерлер єздєрїнїн ишмердїїлїгїн чыўдай алышты. "АКБ Кыргызстан" улуттук тєлємдїїлїк системасын чыўдоо боюнча "Элкарт" менен иштєєгє далай мекемелерди топтоп, банкоматтарды орнотуп,
айтор, бул иш боюнча лидер болчубуз. Ошондой эле виза боюнча мїчєсї болуп иштеп жатканбыз. Жогорудагы сандар эле айтып тургандай, иштелбей калган банкта ушундай акча, мїлк болобу? Иштебеген банкта жогорудагыдай эл аралык система орнотулабы? Ушул далилдерден кийин, кимдин калпын, кимдин чынын окурмандар єздєрї далилдеп алат да. Мен жаш жигиттин денгээлине тїшїп, єйдєтємєн сєз айткым келбейт. Силерге далил їчїн балансты чагылдырган цифраларды колуўарга карматтым. Бул маалыматтарды ошол учурда маалымат каражаттарына єздєрїнїн колу менен даярдашкан. Бул кезектеги Бабановдун шоусу. Ошентип банкка тийиштїї баардык мїлктєрїбїздї мыйзамсыз тартып алышкан соў, бизди "Аман-Банкка" жєнєтїштї. - Бабанов "Садыбакасованы "Ата Мекен" партиясы курал кылып, менин банкымды адаттарынча мародерчулук менен алгылары келип жатат" деп коўгуроо кагып жатканына негиз барбы? - Бабанов менен "атамекенчилердин" кармашына комментарий бере албайм. Мен экономистмин. Такталган сандарды гана айтам. Бабанов менин жашымды абдан тактап айтыптыр. Мунусуна чоў рахмат. Бабанов да менин жашыма жетишине тилектешмин. Эл алдында менин жїзїм жарык. Буга чейин менин аркамдан канчалаган жаман, ыплас сєздєрдї чыгарышты. Ошондой жаман сєздєрдїн бири да далилденген жок. Мен Жогорку Кеўештин бир нече чакырылышына депутат болгон адаммын. Ємїрбек инимди єлкєнїн премьерминистри болуп, мамлекеттин, элдин тагдырын чечїїгє бел байлап, єзїнїн адамдык сапатын, билим-курамын ушул максатка арнап, абройлуу акыйкатчыл болуп, єлкєнїн деўгээлин, элдин їнїн, кыргыз элинин тїптїїлїгїн, нарктуулугун кошуна мамлекеттерге далилдей алса экен (!) деп тилегем. Кєрсє, андай эмес тура. Аттиў ай... - Сиздер мындан ары Бабанов менен кандай максатта кїрєштї улантасыўар? - Биз "баардык иш-аракет мыйзам алкагында болсо экен" деп турабыз. Бирєєлєрдї калп жеринен каралап, жаман атты кылуу оюбузга да келген жок. Жєн гана чындык далилденип, ушундай "мыйзамсыз, єзїм билемдик, зєєкїрлїк" иштерге жол берилбей, аткаминер жаш балдарыбыз таза жїрсє (!) деген эле ой. - 7-апрелден соў, эмне їчїн бул иштерди жандандырбай, азыр кєтєрїп жатасыўар? - Буга дейре маалымат каражаттары аркылуу колубуздан келишинче бул иштер боюнча Бабанов менен коомчулукту кабардар кылып, "Ємїрбек єкмєт башчы, журт атасы болду, эми бул чоў жоопкерчилик, ошол жоопкерчиликти сезип, маселеге кайрылып, карап, чечимге келээр, эми ойлонор" дедик да. Премьерминистр саясый кызмат, бул биздин єлкєнїн жїзїн, карым-катнаш маселесинде кыргыз мамлекетинин чоў саясый єкїлї премьер-министр болуп турган адамдын аброюна шек келтирїї - мамлекеттин єзїнїн аброюна шек келтирїї менен барабар катары тїшїнєм. Ушул максатты, ушул жїктї єзї тїшїнсє болмок. Ошондуктан, кыргыз мамлекетин, кыргыз мамлекетинин премьер-министри деген кызматты сыйлап, ушул маселе менен эч кандай шек жараткыбыз келген эмес. Калыгул БЕЙШЕКЕЕВ
7
ЭСКЕРЇЇ
КАЗАТ АКМАТОВ, Кыргыз эл жазуучусу
КАРГАШАЛУУ СЕНТЯБРЬ жеўилиштери тууралуу китептин атын алган чакан повестти окурмандар тарабынан жылуу кабыл алынат.
Кыргызды кыргыз кылып ааламга тааныткан кыргыз атуулу Турдакун Усубалиев атабыздан 7- сентябрда кол їзїп, карегибиздеги жашыбыз кургай электе шум ажал дагы биздин улуттук адабиятын опол тоодой эмгек тартуулаган, кєптєгєн окурмандардын сїймєнчїлїгї болгон, кыргыз эл жазуучусу, драматург сценарист Казат Акматов 14-сентябрь кїнї эртеў менен узакка созулган оор оорудан улам 74 жашында дїйнє салды. Бир гана чыгармачылыктын їстїндє иштебестен мамлекеттик иштерге да жигердїї иштеп, эки жумушту бирдей алып кеткен инсандарыбыздын бири эле. Казат атабыздын чыгармалары, мекен їчїн кылган иштери биздин жїрєгїбїздєн, элесибизден эч кетпейт. Кыргыздын жїзї болгон Казат Акматов атабыздын эмгек жолу менен тааныштыра кетели деп чечтик.
О
шол эле жылдары Кыргызстан КП БКнын нускоочу , сектор башчысы, бєлїм башчынын орун басары болуп 1983 – жылга чейин эмгектенет. 1983 – 1986 – жылдары кыргыз мамлекеттик телерадио комитетинин улук редактору, 1986 – 1990 – жылдары Кыргызстан жазуучулар союзунун башкармасынын катчысы. 1990 – жылы Кыргыз демократиялык кыймылынын КДК уюштуруучусу болгон. 1990 – 1995 – жылдары Кыргыз республикасынын ЖК депутаты, 1998 – 2003 – жылдары президенттин алдындагы мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссиянын тєрагасынын орун басары, 2003 – жылы 16 – сентябрда А. Акаевдин указы менен пенсияга чыккан.
СЫЙЛЫКТАРЫ
• Ìàíàñ îðäåíè • Êûðãûçñòàíäûí Òîêòîãóë àòûíäàãû ìàìëåêåòòèê ñûéëûêòûí ëàóðåàòû • Á¿òê¿ë ñîþçäóê Íèêîëàé Îñòðâñêèé àòûíäàãû àäàáèÿò ñûéëûãûíûí ýýñè • Êûðãûç ýë æàçóó÷óñó
К
азат Акматов 1941 – жылы 23 – декабрында Ысык – Кєл областынын Ысык – Кєл районундагы Бостери айылында колхозчунун їйбїлєсїндє туулган “Казат” деген аттын берилиши да бекер эместир, “ Манаста” жалпы дастандын туу чоку эпизоду “Чоў казат” деген бєлїм бар. Демек “Казат” деген маани душманга каршы урушка, жоо менен согушка чыгуу, майданга аттануу жаўы туулган балага мындай аттын ыйгарылышы казаттын башталышы менен байланыштырылат. Єз атасы Турсунаалы єгєй атасы Акмат согушка аттанып жаш баланы Бурулкан эжеси багат. Согуш жана анын азабы жаш баланы эрте жетилдиргени жаш жїрєгї оор кїндєрдїн азабын тартканы айтпаса да тїшїнїктїїдїр.
А
зыр деле Бостери менен Чолпон – Атанын ортосундагы айтылуу №54 асыл тукум жылкыларды асыроочу жылкы зооту бар эмеспи ал совет учурунда Кыргыз ССРиндеги эў таанымал чарба болгон, анын кїлїктєрї эл аралык далай жарыштарда байгелїї орундарга жетишкен. 1958 – жылы орто мектепти аяктаган жаш жигит ошол чарбага жу-
мушчу болуп кирет да эл турмушуна аў сезимдїї аралаша баштайт. Дээринде лидерлик сапаттарга ээ сїйлєй билген демилгелїї жаш жигит тез эле жетекчилердин баамына тїшїп, 1964 – жылы Ысык – Кєл райондук нускоочу, 1967 – жылы Ысык – Кєл райондук комсомолунун биринчи катчысы болуп эмгектенет. Ошол эле жылдары Кыргыз улуттук университетинде филология факультетинин журналистика бєлїмїн ийгиликтїї аяктайт, андан соў 1970 – 1972 жылдары советтик идеология аябай кїчтїї кезде аскерге чакырылып, офицер катары армиялык газетада кабарчылык кесипте да иштейт, бул болсо жазуу маданиятын їйрєтєт, аўгеме – повесттерди жазуу менен чыгармачылыкка такшалат. Ал адабият чєйрєсїнє їйрєнчїк катары эмес такшалган калемгер катары киргени да ошондон. Аскерден кийин 1972 –жылы “Кыргызстан” газетасында ага редактор, андан соў башкы редактордун орун басары. 1974 – жылы СССР дин жазуучулар союзуна
ЧЫГАРМАЧЫЛЫГЫ
Ж
кабыл алынган ошол эле жылы али эч кимге белгисиз Акматовдун “Боз улан” деген ат менен алгачкы китеби жарык кєрєт. Жаш адамдын коомдо калыптанышы анын оош – кыйышы, жеўиш –
арык кєргєн чыгармалары “Ыйык журт”, “Мунабия”, “Мезгил” , “Кїндї айланган жылдар”, 2005 -2007 –жылдары їч томдон турган “Архат” романы жарык кєргєн. 2013 – жылы Улуу Британиянын борбору болгон Лондон шаарында “Эрика Клаустун 13 кадамы” аталган чыгармасы англис тилинде жарык кєргєн. Ошондой эле бир нече роман, повест, аўгемелердин автору. Маркумдун жакындарына, тугандарына “Айбат” газетасынын жалпы жамааты кєўїл айтуу менен бирге кайгысын теў бєлїшєт. Сталбек уулу Эсенбек № 146 • 18-сентябрь, 2015-жыл
8 Áèøêåê øààðûíäàãû Áàéòåðåêîâäóí êàòàðëàø õàíñàðàéëàðû
КУРМАНБЕК БАЙТЕРЕКОВДУН БЫЛЫКТАРЫ ЖЕ 380 МИЎ СОМГО БААЛАНГАН МЕЙМАНКАНА
Экс-Президент Курманбек Бакиевдин учурунда бир топ мыйзамсыз иштердин болгону жаўылык деле болбой калды. Алардын кєбїнїн кылмыш иштери ачылганы менен эмгичекти эч кандай чаралар кєрїлбєй келгени таў калтырат. Бакиевдин буйругунун негизинде карапайым калктын турмушуна бир топ кедергисин тийгизген кээ бир маселелер туурасында Кочкор эли Президент Алмазбек Атамбаевге кайрылышкан. Алардын кайрылуусунун бирденбир себеби Кочкор районунун мурдагы акими Курманбек Байтереков болууда. Курманбек Байтереков Їсєн Сыдыков жана Курманбек Бакиевдин колдоосу менен 2005-жылдан 2010-жылдын кандуу апрелине чейин аким болуп, мыйзамдуу айлык акысын алып турду. Єзї болгону 6-класска чейин гана окуп, мектепти да бїтїрбєй, аттестат эмес, кїбєлїгї да жок Байтереков мырза аким болуп дайындалып жатканда, жогорку билимин тастыктаган документ катары, Россия Федерациясынын Тюмень Мамлекеттик университетинин 1988-1993-жылдар аралыгында «Управление материальными ресурсами и организация оптовой торговли средствами производства» адистиги боюнча окуду деп, № Ш № 468252 дипломун тапшырган. Бирок, Аталган окуу жайдын проректору Потапов В.Н. Курманбек Байтереков алардын университетинде билим алган эместигин жана Кыргыз Республикасындагы Кыргыз Мамлекеттик Университетинде Тюмень Мамлекеттик универ-
№ 146 • 18-сентябрь, 2015-жыл
ситетинин филиалы болгон эместигин так билдирген. Айта берсек Байтереков мырзанын кылыктары толтура. Кызмат абалынан пайдаланып бир топ кылмыш иштерин жасаганы аз келгенсип, Кочкор районунун элине кылган орой мамилесин эл жакшы билет. Кайсы чогулушка барбасын сєгїнїп, жаман сєздєрдї сїйлєп, олуттуу бир маселени чече алган эмес. Анан эмне кылмак эле, бул жакта бир эмес эки дипломдуулар олуттуу маселени чече албай атканда 6-класс билими менен кайсы кєйгєйдї чечип бермек эле. Анысы ал болду. Андан кийинки олуттуу кылмыш иштери туурасында сєздїн жїрїшїндє кененирээк кеп кылалы. Байтереков аким болуп келген кїндєн тарта кєзїнє кєрїнгєн жакшы имараттарды менчиктештирїїгє болгон аракетин жумшап баштаган. Алсак, Кочкор районунун борборундагы 2 кабаттуу єкмєттїк мейманкананы болгону 380 миў сомго баалатып, мыйзамсыз менчиктештирип алган. Мамлекеттик менчик болгон 2-кабаттуу єкмєттїк мейманкананы эч кандай баалоого уруксааты жок, «Принципы оценки недвижимости» деген тема боюнча гана 10-кїндїк курс сабагын алган, Теишова Жылдыз Темиркуловнага баалатып жатат. Ал эми, мамлекеттик менчикти Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик Мїлк Фондусунун макулдугу менен комиссиялык тїрдє баалоо жїргїзїлїшї керек эле. Мындан сырткары, 2-кабаттуу єкмєттїк мейманкананы менчиктештирїїдє Кыргыз Республикасы-
нын «Кыргыз Республикасындагы мамлекеттик мїлктї менчиктештирїї жєнїндє» мыйзамынын жана Кыргыз Республикасынын «Мїлккє муниципалдык менчик жєнїндє» мыйзамынын бир дагы талабы сакталган эмес. Азыркы тапта атап кеткен 2-кабаттуу мейманкананы 150 миў долларга сатуу аракетин кєрїїдє. Андан сырткары Кочкор районундагы Улуттук Коопсуздук Кызматынын имаратын аким болуп иштеп турганда 150 0000 (бир жарым миллион) сомго сатып жибергендиги айтылып келїїдє. 2010-жылдын 7-апрелинде жогорку билими жок Байтерековду эл сабап, кубалагандан бери Байтереков мырза эч бир жерде иштебей бош жїрєт. Бирок, эмнегедир Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеўешинин кїбєлїгїн кєтєрє чаап, Жогорку Кеўеште иштейм деп кєтєрїп жїргєндїгї таў калтырат. Оозу кыйшык болсо да, байдын уулу сїйлєсїн, - деген заман качан калат? Азыркы заман билим, илим жана техниканын заманы болгондуктан, элибиз кудайга шїгїр билимдїї. Бирок, капчыгына таянып алып мындай жосунсуз жоруктарын жойбогон Байтереков мырзанын кылмыш иштери Кочкор элинин кыжырын келтирїїдє. Буга чейин Курманбек Байтереков коррупциялык жолдор менен їстїнєн жазылган арыздарды улам-улам жаап келген. Мындай акыбалга, Кочкор районунун эли нааразы болуп, Кыргыз Республикасынын Президенти А. Атамбаевге кайрылуу жєнєтїп, тийиштїї чараны кєрїп берїїнї суранышууда. Себеби азыркы тапта Кочкор районунун борбору Кочкор айылында бала бакчалар жетишпей келїїдє!
Бакиев качканча бай манаптык мезгилде жашаган «Куку» 2005-жылкы парламенттик шайлоого ат салышып акчасын самандай кєккє сапырганын элдин баарын жакшы билет эмеспи. Кочкор элин 4 млн сомго сатып алгам «Акыйкатчы» инститтун фирмабы деп дагы оозду ачырган маалыматты ошол кездеги акыйкатчы Турсунбай Бакир уулу парламенттик жыйында кыйкырып чыкканы бар. 2010-жылдын 7-апрелинде жогорку билими жок Байтерековду эл сабап, кубалагандан бери Байтереков мырза эч бир жерде иштебей бош жїрєт. Байлык дегенде, кара чечекей бир тууганын каматып жиберген адам кантип эл їчїн кїйєт. Бирок, эмнегедир «АКОС» коррупцияга каршы коомдук бирикменин кїбєлїгїн кєтєрє чаап, жїргєндїгї таў калтырат. Оозу кыйшык болсо да, байдын уулу сїйлєсїн, - деген заман качан калат? Азыркы заман билим, илим жана техниканын заманы болгондуктан, элибиз кудайга шїгїр билимдїї. Бирок, капчыгына таянып алып мындай жосунсуз жоруктарын жойбогон Байтереков мырзанын кылмыш иштери Кочкор элинин кыжырын келтирїїдє. Буга чейин Курманбек Байтереков коррупциялык жолдор менен їстїнєн жазылган арыздарды улам-улам жаап келген. Мындай акыбалга, Кочкор районунун эли нааразы болуп, Кыргыз Республикасынын Президенти А. Атамбаевге кайрылуу жєнєтїп, тийиштїї чараны кєрїп берїїнї суранышууда. Себеби азыркы тапта Кочкор районунун борбору Кочкор айылында бала бакчалар жетишпей келїїдє. Урматтуу кочкор эли! Бїгїн мындай адамдарга жол жок. Уурунун орду тїрмєдє болуш керек . Акинай АЙДАРОВА
Êî÷êîðäîãó ìàìëåêåòòèê ìåéìàíêàíà
9
БА-ЖЫ...
“Химико-токсикология жана вирусология деген 2 бєлїмдї аккредитациядан єткєрдїк”
- Бажы биримдигине кирбедикпи. Бул боюнча сиздердин малдын дартын аныктоо борборунда иштин жїрїшї кандай болуп жатат?
- Бажы биримдигине киргенибиз биринчиден Кыргызстан, биздин эл їчїн абдан жакшы болду. Элдин келечеги. Бизде мындан башка жол жок. Бажы биримдигинин артыкчылыктары туурасында Республиканын бардык аймактарын кыдырып, элдерге тїшїндїрїї иштерин жїргїзїп чыктык. Бажы биримдигине киргенде айыл-чарба продукциялары, жер-жемиштердин бардык тїрлєрї, мал чарбасынан алынган эт, сїттїн бардык тїрлєрї боюнча, бир айылдан башка айылга алып барып сатпай, этти атайын союуучу жайларды уюштуруп (убойный цех) малдарды чогултуп, бир жерге союп, Мамстандартка жооп бере тургандай кылып сактап, чет мамлекеттерге сатсак кандай сонун болоор эле. Буга їйрєнїшїбїз керек. Азыркы турмушта, малды Нарындан Токмокко же, Кочкорго алып келип сатып сїйїнїп атабыз. А Бажы биримдигине киргенден кийин ошол эле малды союп, башка мамлекеттерге экспортко кетирсек кандай деген акчалар тїшїп, малчылардын, дыйкандардын эмгеги эки-їч эсе акталып калмак. Кыргызстандын малчыларын Бажы Союзуна кайсы жол менен алып чыгыш керек? – деген маселенин иїстїндє дыкаат иштеп чыктык.
- Бажы биримдигине кирїїдє атайын дїйнєлїк стандартка жооп бере турган сертификат керек болсо керек? - Албетте керек болот. Союлган малдын оорусу барбы же жок экенин аныкташ їчїн Республикалык Ветеринардык Лаборатория республикаынын бардык облустарында бар. Ошону дїйнєлїк стандартка жооп бере турган аккредитациядан єткєрдїк. Март айында бул чєйрєдєгї Москва шаарынан экспертти чакырып, Галкин командасы менен келип, биз жасаган иштердин баарын кє-
рїп, бизге эў жогорку баа берип, Химикотоксикология жана вирусология деген 2 бєлїмдї 18-мартта аккредитациядан єткєрдїк. Ал бєлїмдє этти тїрї союлган эт жегенге жарайбы, оору жокпу деп текшерип беребиз. Сїттї да текшеребиз. Аккредитация менен дїйнєлїк стандартка жооп берип, эми этибизди Бажы биримдигине кирген мамлекеттерге гана эмес Америкага да сата алабыз. Вирусология болсо тирїї малдын ооруларын аныктай турган бєлїм. Биз тирїї малды да Иран, Катарга сыяктуу мамлекеттерге сатып жїрєбїз. Тирїїлєй малдын оорусунун анализин чыгарып беребиз. Эт, сїттї чет жака чыгарыш їчїн биздин анализди бергенден кийин стандарт керек. Ошон їчїн бизге азыр чоў мал союла турган эт комбинаты керек болуп жатат. Элибиз деле барыпбарып кєнїп калат. Элди сыртка кєндїрсєк, элдин бюджетине келечегине абдан пайдасы болот. - Єкмєт тараптан кандай жардамдар кєрсєтїлїп жатат? - Жакынкы аралыкта Россиядан 6,5 млн долларга жаўы жабдууларга келишим тїздїк. 3,6 млн долларга Казакстан жаўы жабдуу бермей болду. Буюрса жаўы жылга чейин ветеринардык лабораторияны жаўы жабдуулар менен камсыздап алабыз деп турабыз. Албетте бул келишимди тїзгєнгє єкмєттїн бизге берген жардамы чоў. Бул биздин кыргыз Республтикасынын єкмєтїнїн жардамы менен иш алып барып атабыз. Эми бажы ачылды. Жаўы жабдууларыбыз келсе ишибиз илгери жїрїп, малдын дартын аныктоого жеўилдик болот.
- Сиз жогоруда Бажы биримдигине киргенибиздин артыкчылыктарын айтып єттїўїз. Медалдын эки тарабы болгондой эле, Бажы биримдигинин Ветеринарияга тийгизген экинчи тарабы барбы? - Чындыкта жиптин эки учу болот. Бир оорчулук болот. Экинчиси албетте ал иштин жакшы жагы болот. Кайсы бир ишти баштаганда бир нукка тїшїп кєнгїчєктї татаал болот. Бажы Биримдигине кирбеген кїндє ортодо эле калып калабыз. Эл кєнгїчєктї кичине кыйналганыбыз менен, келечек алдыда.
- Кыш жакындап келе жатат. Куш тумоосу ж.б. ушуга окшогон оорулар чыгып калат. Сиздердин кышка даярдыгыўыздар кандай? - Биздин лаборатория кайсы мезгил болбосун дайым даяр. Оорунун кандай тїрлєрї болбосун, ошол замат текшерип беребиз. Тєлєбїбї Касымалиева № 146 • 18-сентябрь, 2015-жыл
10
КЕЛЕЧЕК
Рустам ЖУНУШАЛИЕВ, «Аруу Эл Инвест» компаниясынын жетекчиси:
«ШАЙЛООГО ЖУМШАЧУ АКЧАБЫЗГА КЫРГЫЗСТАНДА 20 ЗАВОД АЧУУНУ ПЛАНДАП ЖАТАБЫЗ» жеке кызыкчылыктары бар. Жаштар бир идеяга келиши єтє оор болуп калган, анын їстїнє жаштардын биригиши мамлекетке дагы керек эмес. Жаштарды башын бириктирбей, бєлїп-бєлїп башкарган пайдалуу болуп бийликпи, же башка кїчтєрбї бєлїпжарууга чейин алып келип коюшту. Негизи алар бириксе абдан чоў кїчкє айланат. Жаштардын єзїнє болгон сїйїїсї дагы ар башка. Билими жок адам деле депутат, лидер болуп, эл башкаргысы келет. Албетте, ар бир адам багыты боюнча єзїнчє лидер, бирок элдин жашоосун жакшыртып, кєтєрїп кетїїсї єтє оор жана жооптуу.
- Рустам мырза, алдыдагы парламенттик шайлоого єзїўїз жетектеген “Аруу Эл” партиясы менен аттанганы жакшы камылга кєрїп келип, эў акыркы учурда шайлоого баруудан баш тартып койгонуўуздун себеби эмнеде? - Партиянын башкы максаттарынын бири катары кыргыз экономикасын кєтєрїї жагын кабыл алганбыз. Экономикасы кїчтїї мамлекет бул алдыўкы, кїчтїї мамлекет болуп эсептелет. Шайлоого катышууга бел байлаганыбыздын себеби дагы экономика багытын кєтєрсєк деген максат болгон, бирок тилекке каршы шайлоонун башталышы аябай ыплас башталды. Азыркы убакта биз шайлоого чыкпайбыз деген чечимди кабыл алганыбызга єкїнгєн жокпуз. Себеби азыр биометрикалар дагы даяр эмес экенин єкмєт єзї мойнуна алып жатат, ошондуктан бул шайлоо таза єтєт дегенден алыспыз. Шайлоого деп камдаган тыйындарыбызды элдин, жердин, Кыргызстандын керегине жараталы деген чечимге келип шайлоого баруудан баш тарттык. - Партиянын тїзїлїш тарыхына токтоло кетсеўиз... - Биз дагы катардагы жаштардай эле учурунда чоў саясатчылардан тажрыйба алалы деп алардын жанында жїрдїк. Элге кызмат кылсак деген аракетибиз ишке ашып, колубуздан келгенин жасадык. Бирок 2010жылы 7-апрелдеги окуядан кийин Убактылуу Єкмєтпї, же кандайдыр бир кїчтєрбї, жаштарга итке сєєк ыргыткандай мамиле жасап, Жаштар министрлигин тїзїп, ага жарыбаган 50 миллиондун бюджетин ачып берип, эми єзїўєр кирише бергиле деп таштап койгону єтє бир кыйын акыбалга алып келди. Министрликтин тїзїлїшїндє жїрдїк, катышып кєрдїк. Жыйынтыгында партияны тїзгєнїбїздїн башкы себеби-жаштар саясатынын артта калып калганы болду. Жаштар биригип, партия тїптєлгєндєн бери чогуу келе жаткан жарандарыбыздын, башка єлкєлєрдє эмгектенип жїргєн мекендештерибиздин башын бириктирип “Аруу Эл” жаратманчылардын партиясы деп баш байлап тїзгєнїбїзгє эки жылдын жїзї болуп калды. - Жаштар коому, жаштар партиялары бар, негизи эле баардык жаштар чогулуп, бир пикирге келе алышабы? - Жок, жаштар бир пикирге келе алышпайт, себеби ар кимисинин єз амбициясы,
№ 146 • 18-сентябрь, 2015-жыл
- Эл арасында бир пикир бар, бир учурда жетекчи улуу муундан болсо орун басары жаштардан, жетекчи жаш болсо орун басары улуу муундун єкїлї болушу керек деген идея болуп, бирок бул ишке ашпай калган. Анын себеби улуулардын жаштардын тазалыгына багына албаганы, алардын тажрыйбалуу ичип-жеген кєз боёмоочулугу себеп болгон дешет... - Бул ар бир адамдын єзїнє байланыштуу. Жетекчиликке жаш барабы, кары барабы, негизгиси барган кызматынын максатын мыкты билген адам болушу керек. Улуу муундун єкїлдєрїн четке чыгарып койгонубуз туура эмес. “Карысы бардынырысы бар”, - деген элибизде жакшы кеп бар. Алардын жакшы жагын їйрєнїп, тажрыйбасы менен бєлїшїїбуз керек, ага єзїбїздїн жаўы идеяларды жуурулуштуруп алып чыксак реформа жасоого жол ачылат. Улууларды аралаштырбай жетекчиликке жаштар келе берсе тажрыйбанын жоктугунан иш алдыга жылбайт. Бир мисалды айтсак болот, 2010-жылы 7-апрелден кийин Балкычы шаарынын мэрин алмаштырып, жаш жигитти алып келип коюшту. Мен єзїм Балыкчыдан болом, ошондуктан бул окуя мага тааныш. Ал жаш жигит мэр болуп келди, ары жакта иш токтоп калды. Себеби шаардык бюджет кай жактан кирээрин эч ким билбейт. Эмне себеп, кайсы ресурстардан шаарга киреше кирээрин билишпей, иш алып барууну билбегендиктен иш жїрбєй калган. Ошондуктан жаштар улуулардын жанында жїрїп, жакшысын алып, баарыбызда кемчилик бар, жаманын албай, тажрыйба їйрєнїшї керек деп ойлойм. - Коррупция тармагында эмгектенип кетипсиз, єлкєдєгї коррупция кєйгєйїн айта турган болсок коомчулуктун пикиринде коррупциянын їстї гана алынып, тїбїнє чєгїп кеткен катмары ошол бойдон кала берип жатат дешет. Буга сиздин кєз карашыўыз кандай? - Коррупция менен кїрєшїїнї ушундай кєрїп жатса, демек алардын кєз карашы ошондой. Бирок коррупцияны жеўиш їчїн биздин партияда жакшы программабыз бар, ал программа-автоматташтырууну киргизїї. Кыргызстандын аласа-бересесин азайтыш керек, эки адамдын колмо кол берїїсїн токтотуп, автоматташтырууга єткєргєндє єлкє ичинде такташтыруу дагы жїрєт. Мамлекетибиздин ичинде эмнебиз бар, эмнебиз жок экенин эч ким билбейт. СССР талкалангандан бери так маалымат бир дагы райондо, айыл єкмєтїндє жок, баары болжолдуу тїрдє жазылат. Ал эми автоматташтырууну киргизип, Кыргызстандын бїт системасын автоматташтырууга алып келе турган болсок ошондо коррупция 80-90�га азайышы мїмкїн, ошондо деле толук жоголуп кетет
деп кепилдик берїї кыйынга турат. Автоматташтырууну киргизїї боюнча башка мамлекеттерде болуп, окуп, їйрєнїп, автоматташтыруу каражаттарын кайсы компаниялар берээри жєнїндє дагы ооз эки келишим тїзїп келдик. Ошонун баарын буйруса алдыда ишке ашырсак, коррупциянын тїп-тамырынан жоюуга алып келет деген ишеничтебиз. - Силердин компания инвестиция тартуу менен иш алып барат экенсиздер, кандай иштерди жасадык деп баса белгилеп айта аласыздар? - Инвестиция менен їстїбїздєгї жылдын башынан бери абдан киришип иш алып бара баштадык. Европа биримдигинин єкїлдєрїнєн, Россиядан, жакынкы мамлекеттерден элїїгє жакын инвесторлорду алып келгенбиз. Булар азыркы тапта Кыргызстан менен тыгыз байланышып иштеп жатышат. Инвестиция тартууда биздин эў башкы максатыбыз-инвесторлор менен идеясы, ишке ашыраар ою бар биздин жарандардын жолугушуусуна шарт тїзїп беребиз. Ал адам идеясын толук тїшїндїрїп бере ала турган болсо анда инвесторлор менен тїздєн тїз байланышып иштешет. Антип иштеп жаткандар бар, биринчи Болгариядан, Германиядан келген ишкерлерибиз адамдын оюна келбеген металлдарды жаўы тїрїн чыгарып, металлургиялык цех иштетип жатышат. Єзїбїз дагы долбоор жазып таштандыларды кайра иштетип чыгаруучу завод салуу боюнча сїйлєшїїлєрдї жїргїзїп келдик. Бажы биримдик маселелерин єкмєт чечип бере турган болсо таштандыларды пайдалуу иштетїї жїзєгє ашат. Кыргызстанга абдан чоў пайда алып келе турган болот. Саатына 10 мегаВатт энергия бєлїп чыгарат. Экспортко чыгарууга мїмкїнчїлїк жаралат, газ чыгат. Таштандыларды кайра иштетїї єлкєгє кєп пайда алып келет. Бул тууралуу єкмєткє кайрылып жатабыз. Андан тышкары дагы долбоорлорубуз кєп, Бажы союзу менен кызматташсак дагы болот, андан сырткары Голландиядык компания менен келишим тїзїп эл аралык нормага жооп бере турган эт комбинатын, жанына лабораториясы менен кошо куруп, ишке киргизїї планы бар. Жайгашуучу орунун сїйлєшїп жатабыз. Айыл чарба, мал чарбачылыгы боюнча кирешелїї болот, анткени бул Бажы биримдигиндеги єлкєлєргє гана эмес дїйнєлїк аренага чыга турган лаборатория болуп эсептелет. - Инвестицияны кабыл алып, аны туура багытта колдоно ала турган деўгээлге жетиптирбизби? - Ири мамлекеттердин баары жаўыдан бутунан туруп келе жатканда бизде болуп жаткандай баскычтарды басып єтїшкєн. Биздин мамлекетти жаман деп айткандан алыспыс. Сингапур, Малайзиялар учурунда бизден жаман абалда турушкан. Бирок туура реформа жїргїзїп, туура долбоорлорду кабыл алып бутунан туруп кеткен. Тїштїк Кореяны эле ала турган болсок 30 жыл мурунку абалы менен бїгїнкї кїндєгї абалын салыштырып болбойт, учурда єнїккєн єлкєлєрдїн бири. Бизге инвестиция менен иштєє сєзсїз керек, потенциалы буйруса жакшы, инвесторлорду алып келе турган болсок Кыргызстандын келечеги абдан эле жакшы болот. Россияда Менделеевдин таблицасындагылардын баары бар десе, бизде анын жарымынан кєбї бар. Доор алмашып жатат. Доор алмашкан сайын адам баласынын колунан келе турган нерселер дагы алмашууда. Мисалы
алмазды бир учурда жерден казып чыга турган болсок бїгїн аны замандын жаўы талабы менен жасап жатышат. Демек, эртеўки кїнї биздин кен байлыктар дагы кереги жок болуп, бир тыйынга арзыбай калгыча учурунда мамлекет їчїн иштетип калыш керек. Тышкы саясатты карап кєрє турган болсок Россиянын президенти 250 жылда иштете турган нефтини 12 жылда иштетип койду. Абдан туура кылды, себеби учурда суу, электр тогу менен жїрє турган техникалар жаралып, нефтинин кереги жок экенин тастыктай баштабадыбы. Алр єз учурунда потенциалын колдонуп алышты. Биз дагы баа болуп турган учурда колдонуп алышыбыз керек. Жаш муундарга жаркын келечек калтырышыбыз керек, заман ылдамдык менен єнїгїп улам жаўы нерселер пайда болуп жатат. Эртеў алтындын баасы кандай болорун ким билет. Инвесторлорду чочутуп алуудан алыс болушубуз керек, ал їчїн биздин мамлекетке туруктуулук керек, митинг, бєлїнїї-жарынуунун кереги жок. - Жакшы иштерди жаратып, жаш болсоўуздар дагы билекти тїрїп иш жасап жатыпсыздар, бирок ушул жаатта кезигип калчу кєрїнїштєрдїн бири болгон кимдир бирєєлєрдїн єз кызыкчылыктарын жогору коюп бут тосуулары ишиўерге тоскоолдуктарды жараткан жокпу? - Баардыгы бир Кудайдан дейт, тагдырдын буйруганы болот, бирок тагдырда бурулуштарды жасоого дагы єзїў себепкер боло аласыў. Чоў иш баштап, мамлекеттин, элдин алдында чоў милдетти моюнга алып аттангандан кийин ар кандай тоскоолдуктардан чочулап баш тартып кете турган болсоў эл їчїн жасайм деген максаттуу ишиўди жїзєгє ашыра албай каласыў. Албетте, мамлекет тарабынанбы, башка тараптанбы, кыйынчылыктар кезигет, анын жолун таап чыкканга аракет кылабыз. - Мезгил талабына ылайык ой жїгїртїп, жоопкерчиликтїї иштерди моюнга алып, окуп, їйрєнїп тыным албай аракеттенип келесиз. Мунун баарына кїчтї, энергияны кайдан аласыз? - Адамдын єзїнїн аракетинен, дээринен болот. Издендик, чет жактан окудук, Кыргызстанга пайда алып келээр иш жасасак экен дедик. Куру намысы таштап, чоў адамдардын жанында машинасын айдап болсо дагы кошо жїрїп, мамлекет їчїн иш жасоону їйрєнїїгє болгон аракетибизди жумшадык. Аракетибиз ишке ашып їйрєнгєн мезгил келди. Кыргызстандын ичинде жїргєн адам башка єлкєлєргє чыкканда кєп нерсени їйрєнєт. Мен дагы сыртта окуп келдим, менин дагы єлкєм ушундай болсо экен, ал їчїн эмне кылыш керек тынбай ойлондум. Бизде Кудай берген кєп керемет жерлерибиз бар, ошону туура пайдаланып, алдыга жылууга аракеттенсек алдыўкы єлкєлєрдїн катарына кирїїсїнє мїмкїнчїлїк бар. Биздин элдин бир нерсени нерсени бат їйрєнїп, єздєштїрїї жєндємдїїлїгї абдан жогору турат. Муну дїйнєлїк окумуштуулар айтып чыгышкан. Биздин алдыга алып чыккан урааныбыз “Сєздєн ишке єтїї”. Жаштарга чакырык таштап, чоў саясатчылардын колундагы камчы болуп чабылбай, чогуу отуруп идеяларды бєлїшїп, талкуулап, Кыргызстанга пайда алып келчї їчїн жасалчу чоў иштерге кадам таштасак дээр элем.
(Уландысы 11-бетте)
11
КРИМ ИНФО (Башталышы 10-бетте) - Жаштарды чоў саясатчылар єздєрїнє тартып, келечекке жол кєрсєтїп жаткандары деле бир чети туура, бирок аларды пайдаланып, терс жактарын кошо їйрєтїп коюу коркунучу дагы болушу мїмкїнбї? - Партиялардын астында жаштар канаты деп ачылып жатканы учурдун ачуу чындыгы. Бул деген орой айтканда “айдап кел, байлап келдер” болуп калат. Бир чоў саясатчынын жасап жаткан иштерин жанында туруп їйрєнїп, єз алдынча келечекке кєз карашын жїргїзє албагандары Кыргызстандын эртеўки келечегине балта чаап коюшу мїмкїн. Саясатчыларыбыздын туура эмес жол кєрсєткєн учурлары дагы жок эмес. Мурунку парламенттин 92 депутаты кайра талапкер болуп шайлоого аттанып бара жатат. Мындан эмнени кїтсє болот? Эч єзгєрїї жок. Жаўыча кадам жасалат деп ишенгенге болобу. Саясатчылардын атын атап жаман дегенден алысмын, ошентсе дагы Кыргызстандын келечегин ойлогон адам башкаларга жол бериши керек го деп ойлойм. Катка туура жооп жазып бере албаган адамдар жетекчиликте отуруп жатышат, сабатсыз министрлерибиз бар. Андайлар болбош їчїн “менин агам, тагам, акем” деген тїшїнїктєн алыстап чыгышыбыз керек. - Азыр жаштар арасындагы кєйгєйлїї маселелер-жумушсуздук, ичкиликке аралашуу, же болбосо таптакыр баарын четке кагып динге катуу берилип кетїї болуп жатат. Бул боюнча сиздин оюўуз кандай? - Ичкилик мурункуга салыштырмалуу азайды. Динге берилип, айт намаз, жума намазга баргандарды карасак кєпчїлїгї жаштар, ыйман жолун тандап жатышат. Бирок бул жерден дагы сабатсыздык тууралуу кеп кылып кетпесек болбостур. Динди туура эмес тїшїнїп, ал багытта сабаты жоктугунан кєп адамдар запкы жеп жатат, туура эмес тїшїнїктєн улам адашып Сирияга кетип калып жаткандары буга мисал боло алат. Ислам дининен салттуу динибизди алып калышыбыз керек. Дин маселеси мамлекеттин кєзємєлїнєн чыгып кетти. Биздин Кыргызстанда учурда Исламдын 73 агымы теў бар. Он жылдан бери намаз окуйм, мурда каалаган мечитке, намазканаларга кирип намаз окуй берчїмїн. Азыр антпейм, мечиттер дагы суниттердики, шейиттердики, дагы башкалардыкы деп бєлїнїп калды. Ошону менен катар бизде Теўиризм дагы кїч алды. Эртеўки кїнї ушулардын ортосунда руханий согуш болуп кетїї коркунучу бар. Руханий согуш граждандык согуштан дагы коркунучтуу. Граждандык согуш бир адамдын максатын кєздєсє, жандїйнєнїн согушун эч ким токтото албайт. Биздин атайын кызматтарбы, же мамлекетпи, муну тыкыр кєзємєлгє алышы керек. Бизде салттуу ислам калсын, беш маал намаз оку, шариятта айтылгандарды жаса, бирок 73 агымдын бизге кереги жок. Жумушсуздук боюнча айта турган болсок, иштейм деген адамга жумуш дайыма бар, жер казса дагы иштейт. Чет жерлерде мигрант болуп бирєєнїн жерине иштеп жїрїшєт, єзїбїздїн деле жерден ошол ишти жасаса андан эки эсе кєп акча табат. Эмне деген жерлерибиз иштетилбей турат. Мамлекетибиз жардыраак, элден алайын десе элибиз ызы-чууга жакыныраакпыс, эртеўки кїнї аягы митинг, революцияга чейин жетип кетет. Ажобуз єзї айткандай баш кийимин сунуп алып ар кайсы жерден тыйын сурап жїрєт. Негизи элдин аў-сезимин єзгєртїшїбїз керек. Ал їчїн ар бир адам мен элим їчїн, Кыргызстан їчїн, эртеўки балдарымдын келечеги їчїн эмне кылдым деп єзїнє суроо бериши керек. Эртеў балам менден “менин келечегим їчїн эмне кылдыў?” деп сурай турган болсо мен ошого жооп бере ала тургандай болушум керек. Биз дагы калкты жумуш менен камсыз кылуу боюнча долбоорлорду даярдап бїтїп калдык, болжол менен 2 айдын ичинде шайлоого чыга турган акчабыздын эсебинен тїштїк жакка 10 завод, тїндїк жакта 10 завод ачалы деп пландап жатабыз.
БЕСПРЕДЕЛ МИНИСТЕРСТВА ОБОРОНЫ КР Фельдмаршал Бернард Монтгомери, когда-то сказал: «Каждый солдат должен знать, прежде чем идти в бой, как маленькие сражения вписываются в общую картину битвы, и как успех личной борьбы будет влиять на сражение в целом». Видимо сотрудники Министерства обороны не знали этого великого выражения, когда в нетрезвом состоянии бились с сотрудниками милиции, пытались избить и отобрать камеру у девушки журналиста. Вот так и маленькая битва, показала лицо целых капитанов и майоров призванных защищать чистое небо и спокойный сон кыргызстанцев. С чего все начиналось… В ночь с 12 на 13 сентября текущего года на пульт дежурного милиции поступает вызов о том, что на пересечении проспекта Мира и Южной магистрали напротив магазина «Народный» собралась толпа людей, которые громко слушают музыку, тем самым не дают покоя жильцам близлежащих домов. На место был отправлен экипаж 734 борт специализированного батальона дорожно патрульной милиции. Когда сотрудники прибыли на место,
то увидели 5 – 6 человек, которые распивали спиртные напитки, в машине играла музыка, под нее они и танцевали, раздавались радостные возгласы типа «Ихуууу». Несколько мужчин и двое девушек, необходимо отметить, что одна из девушек была в бушлате с эмблемой «Министерства обороны». Подошли милиционеры, сделали замечание мужчинам, мол, нельзя здесь распивать спиртные напитки и попросили сделать музыку тише. На что одни из молодых людей начал оскорблять милиционера, на просьбы успокоиться он не реагировал, даже наоборот начал вести себя агрессивно. - Э, старшина я майор! Немедленно сгиньте отсюда! – сказал подвыпивший офицер. Дальше больше, к нетрезвому майору подоспели его друзья, которые набросились на старшину милиции Айтбека Касымова. К инциденту подключились Аман Чокулаев и Мыйзам Исаев, чтобы кое-как сгладить обстановку, но офицеры Минобороны оказали сопротивление сотрудникам милиции обзывая их «мусором» и ругаясь нецензурной бранью. Пока мен-
ты старались усадить дебошира в спецмашину, коллеги офицера подоспели с претензиями к журналисту, начали обвинять в продажности СМИ, потом же они перешли на личности оскорблять и даже постарались силой отобрать камеру из рук девушки. В итоге те, кто называют себя «офицерами» скрутили руки журналисту, а спутницы офицеров нанесли несколько ударов журналисту в помощь своим кавалерам. Но к большому счастью никто не пострадал и все успокоились. Дебошира удалось усадить в машину, отвезти в Ленинский РОВД, там его и оставили до установления личности, потому что офицер не говорил свою фамилию, а представлялся «Товарищем Чапаевым». Журналист не стал писать заявление, потому как у девушки были незначительные телесные повреждения, т.е. на руках были небольшие синяки, и военные во главе с товарищем Чапаевым принесли свои извинения. Надо отметить, что офицеры пытались договориться с журналистом, приглашали на обед после всего случившегося, милиционерам же наоборот пообещали, что они устроят им «жизнь малину».
ПЬЯНУЮ «ЗОЛОТУЮ МОЛОДЕЖЬ» КРЫШУЕТ ССБ МВД БАУРЖАН? УВД Иссык-Кульской области подвела итоги работы по обеспечению безопасности туристов и отдыхающих во время летнего туристического сезона. По информации руководителя штаба, заместителя начальника УВД Мелиса Абдырахманова, в целях объединения усилий милиции и общественности был проведен областной форум под девизом: «Правопорядок и гостеприимство», с участием Вице-премьер министра А. Маматалиева, министра внутренних дел М. Турганбаева, глав мэрий, РГА, айылных округов, представителей общественности и руководителей курортно-оздоровительных учреждений, где были обсуждены меры по успешному проведению туристического сезона, по итогам которого был принят меморандум. Для обеспечения охраны общественной безопасности и дорожного движения были установлены дополнительно 21 камер видеонаблюдения, из них на территории Иссык-Кульского района-12. Всего во время туристического сезона функционировала свыше 100 камер видеонаблюдения. Были изготовлены памятки для отдыхающих и туристов в количестве
2000 экземпляров, где были указаны инструкции по обеспечению безопасности их здоровья и имущества, общений с сотрудниками милиции, а также номера телефонов дежурных частей, телефонов доверия УВД, ОВД области. Принятые организационные меры, а также при активной поддержке общественности, милиция сумела обеспечить необходимую общественную безопасность во время туристического сезона. По словам руководителя штаба М. Абдырахманова, с 1 июня по 31 августа 2015 года на территории области было зарегистрировано 422 против 533 за аналогичный период прошлого года. Расследовано 451 уголовных дел, из них раскрыто 359 преступлений, процент раскрываемости составил 79,6� против 73,1� за аналогичный период 2014 года. На территориях курортно-оздоровительных учреждений всего зарегистрировано 61 преступлений, из них раскрыто 32 преступлений, раскрываемость составил 52,4�. В отношении иностранных граждан совершено 9 преступлений, что на 5 преступлений меньше по сравнению с 2014 годом. В основном преступлении связаны
с кражами чужого имущества. Зарегистрировано также 34 факта утопленников, из них 2 гражданина Республики Казакстан. Во время туристического сезона на территории области совершено 146 дорожнотранспортных происшествий, при которых погибло 26 и ранено 289 человек. В сравнении с аналогичным периодом 2014 года наблюдается снижение аварийности на -3,3� (146 против 151), также снижено количество погибших на -25,7� (26 против 35), раненных возросло на +33,1 � (289 против 217). В период с 1 июня по 31 августа 2015 года на территории области было проведено 25 мероприятий республиканского и международного значения, с участием делегаций стран дальнего и ближнего зарубежья, а также первых лиц страны. На всех этих мероприятиях общественная безопасность была обеспечена силами сотрудников милиции. Всего в летний туристический сезон в обеспечении общественной безопасности были задействованы свыше 350 сотрудников милиции и около 800 членов ДНД. Карачач ШАКИРОВА
ИТ КУТУРСА ЭЭСИН КАБАТ Аламїдїн районунун башкы прокурору К. Мамакеевге “Единое Маевка” коомунун атынан бир нече жолу тастыкталган материалдар менен Маевка айыл аймагындагы мыйзамсыз иштер тууралуу каттарды жєнєттїк. Мыйзам бузган шылуундарга кылмыш иштерин ачып, жоопко тартат деп сотторго жєнєтїп, коррупцияга каршы кїрєшєт деп абдан ишенип алыптырбыз. Кєрсє бул адам прокурордун формасын кийип алган карышкыр экен. Єзї коррупцияны багып єстїрїп, алардан алчуусун коркпой, їркпєй эч кимди тоотпой, беш манжасын
матыра малып алып жїргєн ажыдар турбайбы! Биз тастыкталган дєбєттї багып келиптирбиз. Эў кызыгы тойгондон кийин “Единое Маевка” коомунун активист мїчєлєрї Бекошова К, Когай Ю жана Маевка айыл кеўешинин депутаты Аликулов Манасты Аламїдїн РОВД аркылуу 8-12 саат камап суракка алып, бет маўдай, каптал жагынан сїрєткє тарттырып жок шылтоолорду илмей болду эле...... жана Теке деп газет бетине жаздырып элге каршы тукурду... Акыйкат, чындык, єкїм сїрїп Абийири айрандай тєгїлїп єзї жалгыз кармалбай бєлтїрїктєрї кошо колго тїшїп
бїт дїйнєгє телерадио аркылуу таанымал болду. Капар МОЛДАЛИЕВ, “Единое Маевка” коомунун тєрєгасы
№ 146 • 18-сентябрь, 2015-жыл
12
А. ОСМОНОВГО 100 ЖЫЛ
АЛЫКУЛГА КАТ (Б.Сарногоевдин «Мидинге кат» деген сатирасынын їлгїсїндє жазылды. Катта Алыкулга теўтуш катары эле мамиле жазалат) Кєрїнбєй кетти карааныў Алыке кандай абалыў? Бир дагы жолу татпадык Бул жактын тамак, шарабын Алалбадым єзїўдєн Куйкум сєз ырдын сабагын Бир кездерде Байдылда Сыр катын жазган Мидинге Мен дагы жаздым сыр каты Умтулуп жїрїп илимге Ким жазды экен деп чочубай Бир Айбек деген иним де Кат жаздым атыў белгилеп Жетеби аны ким билет Почтоочун болсо бермекмин Бул каты Алыкеме деп Курдашым жазды эле Райканга бир кат энчилеп Эки жыл єтсє да арадан Бирок бир дагы жооп кат келе элек Телефонуў жок чалганга Кабарлашып алганга Адресиўди билбеймин «Гїл азык» арнап салганга Кат жазат ко деп кїтчї элем Єзїм жаздым талганда Кетирбей мезгил убагын Бир азга кеп сєз курайын Жазганга «мешать» болбосун Теленин їнїн бурайын Айта кєр мага Алыке Ал жактын Абалын єзїўдєн сурайын Жазарда мага жооп катын Сєзсїз жаз кєчєўдїн атын Айбекке деп белгиле Унута кєрбє ал жагын Телефонуў номерин Катыўа жазбай калбагын Єзїўдїн кандай абалыў? Єлгєндє уктум кабарыў Єзєктї єрттєп кетти, эй! Єзїўдїн кетип калганыў Издейбиз дале болсо да Арада жїргєн карааныў Ырларыў окуп каныга Отурам князь тагына Талаттуу акын элеў го Кыргыздын таалай-багына Ысык-Кєл жатат чайкалып Карааныў издеп сагына Артыўда калган ырларыў Билесиў укмуш буларыў Ыр жаздыўбы жаўыдан? Ушул да менин сурарым Жазганыў салып жибергин Китепке топтоп турамын Бейишке чыкмак деди эле Ал жакка чыгып кеттиўби? Жазуучалар союзуна Ак дилиў менен єттїўбї Жетпеген аруу максатка Алыке Ал жактан эми жеттиўби? Баштаган ырыў бїттїнбї? Жаштаган ыйыў сїрттїўбї? Бул жактан мейли болбоптур Ал жактан бир жар кїттїўбї? Же келечек кїнїўєн Таптакыр їмїт їздїўбї? Балталап чаппай бактыўды Ал жакка єзїў жактыўбы? Кєўїлдї жїрїп дайыма Ооз тийип шарап таттыўбы? «Ысык-Кєл» кєлгє окшогон Сырдуу дос издеп таптыўбы? Ал жактын кандай талабы? Аткан таў, кечки караўы? Баардыгы кенен болгон соў Жок чыгар адам сараўы Капкагын бурап бєтєштїн Болобу жаўы жыл дагы? Кыргыз, єзбєк, казак деп Биздего баштан бєлїшєт А силерде адамдар Кандайча жашап жїрїшєт? Туугандар болсо ал жактан Кєрїшєт бекен, кєрїшєт Молдо Нияз атабыз Жїрєбї деги капасыз? Їйїнє барсаў ал киши Кетирчи эмес батасыз Ал жакта кандай турду экен Єзїў айт сєздї катасыз
Абдрахманов Байымбет Поэма жазган кєп ирет Кагылайын кыргызым Тоголок Молдо деп билет «Їрпїкан», «Кемчотойуна» Кайсы чыгарма теў келет Кабарын айт атамдын «Жашоосу мына мындай», деп «Бїркїттїн тою», «Будайык» Турмушка даана ылайык Молдо Кылыч атанын Абалын азыр сурайык Турмушун айтып бер мага Кулакты тєшєп турайын Шаркырап ташып аккан суу Бардык жанга жакан суу Ээн жаткан талаа токойго Ардактап орден таккан суу Кыргыз элге белек деп Жеўижокту тапкан суу Єтє аба Тєкмєчїлїк башчысын Ал жактан ээлеп алгандыр Кымызды ичип дайыма Бир азга толуп калгандыр Маянаны кєп алып Эки этаж їйдї салгандыр Кубаттаса эл деми Унутуп коюп мени Дагы да айтып жатабы «Аккан суу» деген термени Салдыртып жибер жазганын Адамдардан Бул жакка болсо келгени
Калтырган бизге сабагы Барктуу болгон Малыбай ушак жемеге Уруштун басып чатыгын Ким билбейт агаў атагын Кишини жазап таш менен Айтынын уулу Гапарыў Улантып ишин жїрєбї Ал жактын оюп таштарын Баарыўы жазап таш менен Баарыўа берип саттыбы? «Мега скульптор» аталып Пачкалап акча таптыбы? Деги эле мындай суроо бар Агаўдын дени жакшыбы? Баялинов Агамын кандай абалы Болдубу бейиш жараны? Калк боздоп ыйлап ийеби Кєрїнсє агам карааны? Камынып жазса чыгарма Кєп кылчу эле тапааны
Єзїў бир єтїп кеткенде Кайран эл турду кайгырып Кылымдар бою табылгыз Акынынан айрылып Кєзїнєн аккан мєлтїр жаш Дїйнєлїк жерге жайылып
«Азаматтар» повести Кыргызга айтып жар салган Кїчтїїлєп жанган аракетти Чындыкты сууруп жалгандан «Жигиттерди» жазсынчы Деги эле дїйнє таў калган
Єзїў бир єтїп кеткенде Досторуў калды артыўда Жете албайт дечї баркыўа Мейли алмаз, мейли алтын да Бул жактан кїлбєй кеткен соў Ал жактан эми жаркылда
Сыдыкбек уулу Тїгєлбай Эл баалайт сєздїн кенчи деп Сурагын эгер жолуксаў Айбекти тааныйсыўбы деп Тааныса берип жиберсин Мага бир повесть энчилеп
Єзїў бир єтїп кеткенде Єзєктї єртєп кетти дейт Орошон болуп булуттар Ошондо жашын тєктї дейт Жалооруп , сыздап кайыў да Жашоодон кєрбєй кєптї дейт
Кєлкєўбай агаў аманбы? Менден айт ысык саламды Айыктырам дечї эле Кургак учук жараўды Кесибин улап ал жактан Жаздыбы жаўы романды?
Єзїў бир єтїп кеткенде Ата журт калды кан ыйлап Мен їчїн ооруп кетти деп Єзїўдї издейт карайлап Унута алчудай эмеспиз Мейли єтсє кїндєр, жыл айлап
Сїйїї деп соккон жїрєгї Райкан акем жїрїбї? Салып жибер катыўа Сатира жазса кїлєлї Айтчы эле дайым жаштарга Жїргїлє дайым тїгєлї
Єзїў бир єтїп кеткенде Тал чырпык калды ийилип Сай сєєккє кабар жеткенде Жалбырак бактан кїбїлїп Тизесин бїгїп ырларыў Артыўда калды жїгїрїп
Ал дагы кетти жашынан Кубалап бєтєш артынан Бирок жазган ырлары Тїшїрбєйт акын баркынан «Жинди суу» деп айткан эле Себеби андан жалкыган
«Ким болду экенди?» окушуп Кыргызым кїлєт баары теў Дайыма сурайт Ысык-Кєл Кайда деп менин Алыкем? Мына ушундай жашоого Бир гана жїргєн жаныў кем
Эсен деп айтып сурайын Элебай уулу Мукайын «Заарыгам» деп айтчу эле Сурасаў турмуш, їй жайын Ажыратып жаза алган Кедейин кембагал, байын
Турмушу кандай болду экен Насиридин Байтемировдун? Тарттырып бїттїўєр бекен «Жылдыз хандын» киносун? Эрчитип бирге жїрєбї Курбу, жолдош жоросун?
Бул жактын айтсам кабарын Бїркєбєс ачык кабагыў Бардыгын издеп табасыў Бирдемке болсо аларыў Жакшысын айтып берейин Сол жакка таштап жаманын
Кармаса калем колуна Куш конуп алчу жолуна Бош кетчїї эмес максаты «Жазам» сєз тїшсє торуна Бирок Жете албай кетти окшойт Келечек кїндїн соўуна
Єлмєскан апага жолугуп Алкышын алып калдыбы? «Ырахмат» сєзїў кєп угуп Жїрєгї деги кандыбы? Сыйлайбы Наси, Наси деп Ал жакта Жазуучу, акын бардыгы
Адамдын єрчїп акылы Жоголуп элдин жакыры «Интернет» деген шумдук бар Силерге барар акыры Чыкпады бирок бир ирет Єзїўдєй кыргыз акыны
«Кїч бирдикте достор» деп Темикеў жар салабы? Жаштарга таалим болгондур Агаўын Берген сабагы Катыўа жазып жиберчи Мага бар болсо саламы
Мидикем аман жатабы? Кетирбей куру катаны? Алиги кєнгєн адаты Шараптан бир аз татабы? Же ант берип ичпейм деп Кєтєрїлдїбї атагы?
Жашообуз жыргал жайнаган Эч ким жок оозду байлаган Кыргызда єтїп эчен той Казанда эттер кайнаган Єзїў бар болсоў жакшы эле Бирок Жаралбайсыў кайрадан
Чоў кызматка кондубу Поэма, ырды жондубу? Ал жакта баары таныган Авторитеттен болдубу? «Современникти» ээлеп Бир азга агаў толдубу?
Байдылдадан кат алып Калгандыр жаны жанданып Ал жакка кєнїп калган соў Жїрєбї Роман жазам деп камданып? Жазганын мага салып Ий Байдыкем турсун таўданып
Отпуска алсаў келип кет Коноктоп тосуп алабыз Белегиў болсо берип кет Музейге коё салабыз Бир кєрсєк ага жїзїўдї Айыгар эле жарабыз
Аралап Россей жергесин Арашан акын деўгели Аалыке Токон уулу деп Ардактап сїйєт эл жери Акындын жїзїн ачыптыр «Єктєбїрдїн келгени»
Лидерди колго илгени Ал жакта сыйлуу жїрєбї? Же … Алдырып ийип лидерди Ыйлуубу соккон жїрєгї? Жогорудай иш болсо Ачыгын айт ким кїнєлї? Касымалы Жантешев «Каныбектин» атасы Ал жакта жашап жїрєбї Эч болбой кайгы капасы Кечирип кой Аллахым Бар болсо бир аз катасы
Осмонкул менен Калыкем Эшмамбет менен Алыкем Дїркїрєй тїштї дїнїйє Ырдаса эгер бары теў Жашоосу кандай алардын? Кимиси бай, кими кем? Кылганы адам таў калткан Аллахым єзї жараткан Телегей апам жїрєбї? Моюн бербей мал жактан Дагыда медаль алдыбы? «Баатыр» деп колхоз тараптан Рекордту коюп пахтадан Єлмєскан апам аманбы Ак алтын кылып салдыбы Бош жаткан токой таланы Пахталар кїлїп калаттыр Кєрїнсє апам карааны Кыргызча айтсам белгилеп Кыргыздын баардыгы билет Тилчи, акын, чоў ишмер Тыныстан уулу Касымбек Жїрєбї агаў камданып Силерге Жаўы алфавит жазам деп? Айтып кой Касым акеме Бары жакшы биерде Алфавит, тамга, тыбыш бар Кайгырып капа жебе де
№ 146 • 18-сентябрь, 2015-жыл
Башта бар дечи бир єлїм Аларды жакшы билемин Єтсєў да єзїў турмуштан Унутпай эстеп жїрємїн «Жеўишбекти» окусам Эс ала тїшєт жїрєгїм
Биринчи барган кїндєрї Кайгырып коюп жїрдїбї? Андан соў чыгып кїлгўнї Ал жактын сырын билдиби? «Балбайды» жазып бїткєн соў «Шабданды» жазып кирдиби?
Окудум кечєє «Ажарды» Кєргєндє єлїм ажалды Кєзїмє алып мєлтї жаш Кєўїлїм ыйга камалды Єлтїрїп салгым келди эй Андагы карышкырларды
Оозго алып бїтпєз термени Кыдырып эчен жерлерди Дагы эле жактап ырдайбы Жашоосу начан кемдерди? Айтышам деп Токомо Кайсы акын ага теў келди?
Биз дайым эстеп жїрєбїз Абамда эстеп жїрєбї? Ырларын абдан сїйєбїз Согобу биз деп жїрєгї? Кїнєєбїз жокто кїлєбїз Барпы абамда кїлєбї?
Драмасы «Алтын кыз» Билебиз аны баарыбыз Театрга коёбуз Урматтап туруп жалпыбыз Жолугуп калсаў агаўа Унутпайт де Кыргыз калкыўыз
Алыке чыксаў бейишке Кєўїлдє жок анда кейишке Кубанып бизда калабыз Жїргєсїп сезип бейиште Так секирип киришем Поэма деген бир ишке
Єзїў бир єтїп кеткенде Озондоп шамал зыркырап Айтылуу кабар жеткенде Ысык-Кєл калды чыркырап Кєктємдє турган жылдыз да «Алыкем, ай» деп кыйкырат
Лидерди алып колуна Талантты салып жолуна Ой менен сїзїп барчы эле Проза, поэзия боюна Чакырдыбы силерди Токсон жылдык тоюна?
Кыргыздар акын калк эле Кыргыздын анык алпы эле Чымчыгын жанда сайраткан Белгилїї акын Барпы эле Сиўип калган тїбєлїк Акындын алтын баркы эле
Урматтуу агаў устатыў Бєкєнбай уулу Жоомартыў Жїрєбї айтып силерге Алкышын менен санатын Учкандыр жазган ырлары Алыска кагып канатын
Мына эми чыгып атагы Кабылды анда бар тилек Сурапкой эгер жолуксаў Кетпеппи Бул жакка сактап єчпєз кек?
Бир чети досуў курдашыў Жаныўда жїргєн сырдашыў Ал жакка дагы койдубу «Шахтердун кызы», «Алмашын» Укпасаў Кукем кабарын Билесиў кєўїл канбасын
Токомдун кандай турмушу Кыргыздын эле булбулу Токомдо толуп турчу эле Тєкмєлїк ырдын куржуну Жолукту бекен акынга Топчубай деген тун уулу?
Кандай аял тууду деп? Токомдой алтын уулду деп? Таўданып кана турабыз Жаралбайт андай болду деп Айтып кой Токо абама Эстелик сага курду деп
Турбастан башын калкалап Алгалап жїргєн кадамы Унутулбайт эч качан Кыргыздын мындай адамы
Атагы чыккан «Каныбек» Аны жазган жазуучунун жаны бек Айтып койчу жолуксаў «Каныбек»тин двасын Жазсынчы эми эртээрек Кїтїп калды кыргыз эл «Каныбек» два, два деп
«Эненин» баркын билебиз Жузуп ага турганда Бапестеп багып сїйєбєз «Эне» деп маек курганда Редактор болуп калгандыр Ал жакта чыккан журналга Кан кїйгєн согуш талкалап Жарадар кылган агамы Ошондо да
Танбаса кыргыз качан деп Атагын билдик «Кычан» деп «Акышын» айтып балдарга Эсепсиз салган эчен кеп Ал жакка кандай жїрдї экен Кыргыздын уулу Шїкїрбек? Кыргызга атып чыкса деп Жїрдї эле мында сантилеп
Бул жактын сонун заманы Кєрїнбєй кайгы жаманы Арадан алып салабыз Кєрїнсє бєтєш карааны Жылгансып эле баратат Кыргыздын алга кадамы Зымы жок чыгып телефон Замандын кїч алганы Убакыт єтпєй окшошкон
Кызыктуу Кїндїн чыгып кайра батканы Єзїўє айтып баргандыр Бул жакты кєрїп тапканы Журналдар, гезит жайнаган Китептер чыкты сандаган Кєрїнбєс болуп кете албйт Качкынчы їнкїр жандаган Кош колун сунган поэзия Келечек акын тандаган Чече албай келген суроого Мына азыр жооп табасыў Кубалап салдык бир азга Кыргыздын кайгы санаасын Кєзїнєн байкап коёбуз Куу жандын жапкан жаласын Эмнелер жок дейт билимде Умтулуп жїрїп илимге Кат жазып мында отурам Ойлонбой Айбек иним де Єзїўє айтып берейин Болгонун менин кїнїмдє Єзїмдїн айтсам кабарым Ыр жазуу менин талабым Душмандар келсе кол салып Тайманбай тике барамын Эрмектер менен досторум Кагазым менен каламым Єзїмдїн айтсам абалым Ырларым менин карааным Кєп тїндєр бою иштенип Кат жазууга араў жарадым Жетсе экен менин саламым Ушул ай менин кааларым Лермонтов, Пушкин ырларын Кез-кезде окуп турамын Которуп кєрсєм кичине Окшошпойт деги буларым Канткенде жакшы котором Єзїўдєн ушул сурарым Шекспир, Шота ураанын Жашымда чалган кулагым Дайыма жїрєм тиленип Улантсам деп ыр булагын Єзїўдє бєлєп ойлонсоў «Окуу»деп жїргєн чынарыў Терисин сыйрып жолборстун Тариэль болсоў шерденип Достукка дайым жол болсун Автандил болсом эрденип Тинатин менен Нестаныў Айтылбайт беле элимде Экєєбїз сїйгєн кыз делип Сїйїїнїн билип атагын Хосров болуп жаркылда Мен басып уруш чатагын Ромео болсом артыўда Джульетта менен Шириниў Экєєбїз сїйгєн кыз делип Айтылбайт беле калкымда Апанын билип атагын Ар кїнї ырдап жатамын Азына деле карабай Ай єтсє бир ыр жазамын Айталбайм бар деп поэмам Анткени кайдан табамын Тарынбасын туугандар Сурабай калсам абалын Єзгєртє албайт экенбиз Турмуштун бизге талабын Жетсе эгер менин саламым Калат экен жооп аларым Кеўири айтып Бере кєр Ал жактын укмуш кабарын Колдон келсе салып жибер Кєрєйїн тамак, шарабын Ойлонуп жїрдїм миў ирет Отуруп кєпкє кайгы жеп Акыры жаздым мындай деп Туурабы аны ким билет «Мергенчи Осмон уулуна Аларча кєрїстєнї»деп Айбек ЭМИЛБЕК уулу
13
ДАСТОРКОН
КЫШКЫ ИКРАЛАР! Êûøêû ñàëàòòàðäû æàñîîíó óëàíòàáûç. ªòêºí ñàíûáûçäà (03.09.2015æ) ñèëåðãå êûøêû ñàëàòòàðäûí êàïóñòà ñàëàòòàðû æàíà ïàìèäîð ò¿ãºé¿ àòòóó ñàëàòòàðäûí ðåöåïòòåðè ìåíåí òààíûøòûðà êåòêåí ýëåê. Áóë ñàíûáûçäà æàøûë÷àëàðäàí æàñàëãàí èêðàëàðäûí ðåöåïòòåðè ìåíåí èêðàëàðäû æàñîîíó òàðòóóëàéáûç. Èêðà ñàëàòòàðû ñóó ìàé êîøóëóï æàñàëãàíäûêòàí àëàð òîþìäóó êåëåò. Àíäûêòàí ñàëàòòàðäû æàñàé áàøòàéáûç
БАКЛАЖАН ИКРАСЫ
КЫЗЫЛЧА ИКРАСЫ
КЕРЕКТЕЛЇЇЧЇ АЗЫКТАР:
КЕРЕКТЕЛЇЇЧЇ АЗЫКТАР:
• Баклажан – 2 килограмм • Болгар калемпири – 1 килограмм • Пияз – 1 килограмм • Сабиз – 1 килограмм • Помидор – 2 килограмм • Сарымсак – 3 баш • Укроп – 1 боо • Єсїмдїк майы – 0,5 литр • Татымына жараша туз, кара мурч.
• Кызыл кызылча – 1 килограмм • Помидор – 2 килограмм • Пияз – 700 грамм • Сабиз – 700 грамм • Сарымсак – 2 баш • Єсїмдїк майы – 300 миллилитр • Суу – 1 стакан • Татымына жараша туз, кара мурч
ДАЯРДОО ЫКМАСЫ: 1. Àëãà÷ æàøûë÷àëàðäûí áààðûí æóóï-òàçàëàï àëàáûç. 2. Ýìè áààðûí (ñàðûìñàêòàí áàøêàñûí) ÷àêìàê ò¿ð¿íäº òóóðàï, àð áèðèí ºç¿í÷º èäèøêå ñàëà òóðàáûç. Òóóðàëãàí áàêëàæàíãà áîëñî áèð àç òóçäàí ñåáåëåï, æàðûì ñààòòàé òûíûêòûðûï êî¸áóç. Áóë ûêìà àíäàãû à÷óó äààìäûí ÷ûãûï êåòèøèí øàðòòàéò. 3. Êàçàíãà ìàéäû êóþï ûñûãàí êåçäå ïèÿçäû, ñàáèçäè, àíäàí ñî¢ áîëãàð êàëåìïèðèí ñàëûï, 10 ì¿íºòòºé êóóðóï, áàêëàæàíäû ñàëûï àðàëàøòûðàáûç. Êàçàíäûí êàïêàãûí æààï, æàé îòòî 10 ì¿íºòòºé äåìäåï êî¸áóç. Áàêëàæàíäû ñàëàðäà êîëó¢óç ìåíåí ñûãûï àëóóíó óíóòïà¢ûç! 4. Áåëãèëåíãåí óáàêûòòàí êèéèí êàçàíãà ïîìèäîðäó æàíà ìàéäà òóóðàëãàí ñàðûìñàê ìåíåí óêðîïòó ñàëûï, òàòûìûíà æàðàøà òóç, êàðà ìóð÷ êîøóï, îòòó æàéëàòûï äàãû 20 ì¿íºò êóóðóéáóç. 5. Áàêëàæàí èêðàáûç äàÿð. Àíû àëäûí àëà áóóëàíãàí áàíêàëàðãà ñàëûï, îîçóí áåêèòå áåðñå¢èç áîëîò.
САБИЗ ИКРАСЫ КЕРЕКТЕЛЇЇЧЇ АЗЫКТАР: • Помидор – 3 килограмм • Сабиз – 2 килограмм • Сарымсак – 2 баш • Єсїмдїк майы – 0,5 литр • Кумшекер – 100 грамм • Уксус (70�) – 2 аш кашык • Лавр жалбырагы – 3-4 даана • Татымына жараша туз
ДАЯРДОО ЫКМАСЫ: 1. Æàøûë÷àëàðäûí áààðûí æóóï-òàçàëàï àëàáûç äà, ýò òóóðàãû÷òàí ºòêºðºá¿ç. 2. Êàçàíãà ïîìèäîð ìåíåí ñàáèçäèí àðàëàøìàñûí êóþï, àãà ºñ¿ìä¿ê ìàéûí, êóìøåêåð, òóç êîøóï àðàëàøòûðàáûç. Àíäàí ñî¢ æàé îòòî 1 ñààò êàéíàòóó êåðåê. 3. Áåëãèëåíãåí óáàêûò áîëãîíäî ìàéäàëàíãàí ñàðûìñàêòû, ëàâð æàëáûðàãûí æàíà óêñóñòó êîøóï 5 ì¿íºò êàéíàòàáûç. Èêðàáûç äàÿð. Äàÿðäàãàí áàíêàëàðû¢ûçãà êóþï æàáà áåðñå¢èç áîëîò. Ýñêåðò¿¿, èêðàíû áàíêàãà êóÿðäà ëàâð æàëáûðàêòàðûí àëûï ñàëóóíó óíóòïà¢ûç.
ДАЯРДОО ЫКМАСЫ: 1. Êûçûë÷à, ñàáèç, ïèÿç æàíà ñàðûìñàêòû ààð÷ûï, æóóï àëàáûç. Ýìè áóëàðäû æàøûë÷à ñ¿ðã¿÷òºí ºòêºð¿ï, àð áèðèí ºç-ºç¿í÷º èäèøêå ñàëàáûç. Ïîìèäîðäó áîëñî ýò ºòêºðã¿÷òºí ºòêºð¿ï æå áëåíäåðãå ñàëûï ìàéäàëàï àëñà¢ûç áîëîò. 2. Ýìè æàøûë÷àëàðäû êóóðóó ýòàáûíà ºòºá¿ç. Àëãà÷ ïèÿçäû ñîîëóãàí÷à êóóðóï àëàáûç äà, ¿ñò¿íº ñàáèçäè ñàëûï 5 ì¿íºòòºé êóóðóéáóç. Àíäàí ñî¢ êûçûë÷àíû æàíà ïîìèäîðäó ñàëûï, 1 ñòàêàí ñóó êóþï àðàëàøòûðàáûç. Òàáèòè¢èçãå æàðàøà à÷óó êàëåìïèð êîøñî¢óç äà áîëîò. 3. Òàòûìûíà æàðàøà òóç, ìóð÷ êîøóï, æàé îòòî 30 ì¿íºò äåìäåï êî¸áóç. 4. Äàÿð áîëãîí êûçûë÷à èêðàñûí áóóëàíãàí áàíêàëàðãà ñàëûï, îîçóí áåêèòåáèç.
«АССОРТИ» ИКРАСЫ КЕРЕКТЕЛЇЇЧЇ АЗЫКТАР: • Баклажан – 1 килограмм • Кабакча – 1 килограмм • Помидор – 1 килограмм • Пияз – 1 килограмм • Сарымсак – 4 баш • Болгар калемпири – 1 килограмм • Сабиз – 1 килограмм • Єсїмдїк майы – 0,5 литр • Кумшекер – 200 грамм • Уксус 6� – 1 стакан • Татымына жараша туз
ДАЯРДОО ЫКМАСЫ: 1. Æàøûë÷àëàðäû ààð÷ûï, æóóï-òàçàëàï àëàáûç. Ïîìèäîð ìåíåí ñàðûìñàêòû ýò òóóðàãû÷òàí ºòêºðºá¿ç. 2. Áàêëàæàí, êàáàê÷à, ñàáèç, áîëãàð êàëåìïèðèí ÷àêìàê ò¿ð¿íäº, àë ýìè ïèÿçäû æàðûì òåãåðåê ò¿ð¿íäº òóóðàéáûç. Ýìè æàøûë÷àëàðäûí àð áèðèí ºç-ºç¿í÷º êóóðóï àëàáûç. 3. Êóóðóëãàí æàøûë÷àëàðäûí áààðûí êàçàíãà ñàëûï, òàðòûëãàí ïîìèäîð ìåíåí ñàðûìñàêòûí àðàëàøìàñûí êóÿáûç. ¯ñò¿íº êóìøåêåð æàíà òàòûìûíà æàðàøà òóç êîøóï, æàé îòòî 30-35 ì¿íºò êàéíàòàáûç. Ýìè óêñóñòó êóþï, æàêøûëàï àðàëàøòûðàáûç. Æàøûë÷àëàðäûí òîïòîìóíàí æàñàëãàí èêðàáûç äàÿð. Áàíêàãà æààï, êûøêûãà ñàêòàé áåðñå¢èç áîëîò. № 146 • 18-сентябрь, 2015-жыл
14
ТААЛИМ ТАРБИЯ
АДАМ БОЛУУ Адам баласы ким жана канткенде адам болот? Бир даанышманга: “Канткенде адам болобуз?”,-деп сурашыптыр. “Їч кадам таштоо менен”,- деп жооп бериптир даанышман. “Эў башта, сага жамандык кылгандарга жамандык кылгыў келбесе, демек бул адам болууга таштаган биринчи кадамыў. Сага жамандык кылгандарга жакшылык кыла баштаган болсоў, экинчи кадамды таштап, чыныгы адам боло баштаганыў. Акырында, сага жакшылык жасагандар менен жамандык жасагандардын ортосунда айырма билбей турган абалга келгениўде адам болгонуў ошол.”
МУХАММЕД АЛИНИН КЫЗДАРЫНА НАСААТЫ (БААЛУУЛУК)
Бул окуя Мухаммед Алинин кыздары анын їйїнє єтє ачык кийим кийип келгенде болгон. Анын кыздарынын бирєєсїнїн айтып берїїсї боюнча окуя тємєнкїдєй болгон: Биз акыры атам жашаган їйгє жеткенде, айдоочу сиўдим Лейла менен мени атамдын квартирасына чейин узатып чыкты. Ал бизди чочутуу їчїн, ар дайымкысындай, эшиктин артына жашынып кїтїп туруптур. Бирибирибизди болушунча бекем кучактап єптїк. Атам бизге жакшылап кєз жїгїртїп карады да, анан мени тизесине отургузуп, мага мен ємїр бою унутпай турган бир сєз айтты.Кєздєрїмє тике карап: “Хана, Кудай бул дїйнєдє баалуу кылып жараткан нерселердин баары катылуу жана кол жеткис. Алмазды кайдан табасыў? Жердин тїбїнєн жабык жана катылган абалда. Берметти кайдан табасыў? Океандын тереўинде, кооз кабыктын ичинен. Ошентсе да эркиндик бар, бу жетишпеген турмушта ошо эркиндик дегениў да оўой эмес дечи, а бирок курсакка келгенде куру бекер кеп экен. Азырынча бардыгын єткєєл мезгилге анын ушундай болоруна шылтап жатышат. Ошол єтсє эле жыргайт экенбиз. Кїтє бер! Ооба, жадагалса бир келесоо бапылдап, базар балдары тєрєлсє анан деп жїргєн. Иштин бїткєн ошол да! Ал эми айылдыктарга машина кайдан, орто кылым ортого келип отурган, жїктїн баары эшек дегенге тїшкєн. Чал кемпирлер ошонун кєзїн карайт. Жаштар болсо... ооба, цыган-турмуш артында. Калп айткан менен болобу, айрымдарга ушу бизнес замандан да бирдемелер артууда. Тик жарлар менен аскалардан ба. чогултуп акча жасагандар да чыкты, мурда муну ким ойлоптур. Ойлосо да сатышчу эмес, бекер беришчї, балдар менен улгайгандарга дешип сатышчу эмес. Мына, Бектур ага анын дал алдына келип токтоду. Салабатуу деп ушу кишини айт, аўчылык бизнес єнєрїн єздєштїрїп, ишти жыл бою жїрє тургандай жолго койгон. «Марко Поло» деп атап алышкан аркар-кулжаларга, эчки-текелерге, аюуларга, сайроочу жана алгыр куштарга маал-мезгили менен аўчылык жолун башташат. Мына эми мєўгї барстары чєнтєктїїнї чєгєлєткєн чоў бизнес болду. Бектур ага азамат, эч нерсе дей албайсыў, жолун тапты. Арсен жиптин сїрдїї эшигин ача калды эле кайран Бектур агасы жылуу жылмайып жерге тїштї да, бекем кол алышып кучакташа кєрїштї. Ооба, ал дайыма жаркын маанайы менен, келбет-єўї менен, жарашыктуу чокчо сакалы менен да єзгєчєлєнїп турчу, ийе, булардын тукуму ушундай, сырт турпаты келишимдїї, зыўгыраган немелер, болгону Арсен гана сакал-мурут койгон жок. Алар бири-бирине эки колун сунушуп, бекем-бекем кысышып, кубана жылмайышып, ызаат-сый кєрсєтїштї. Бектур ага шадылуу колун кєкїрєгїнє коюп, мындай деди: Кудага шїгїр, аман-эсенбиз. Єзїў кандайсыў? Кєрїшпєгєнїбїзгє канча болду, Арсен, эки ай болуп кеттиби, же андан да кєппї?
№ 146 • 18-сентябрь, 2015-жыл
Алтынды кайдан табасыў? Тереў шахталарда кабат-кабат аска, таштын арасынан. Аны алуу їчїн катуу иштеш керек”. Анан ал мага олуттуу кєздєр менен карады да: “Сенин дене-мїчєў да ыйык. Сен алмаз, берметтерден да баалуусуў. Сен да жабынышыў керек, кызым!”,- деди.
ЄМЇР НАМАЗСЫЗ АЗАН МЕНЕН АЗАНСЫЗ НАМАЗДЫН ОРТОСУНЧАЛЫК
Небереси ак сакалы жайкалган, нур жуздїу чоў-атасына суроо салат: -Чоў-ата, адам ємїрї канчалык? Чоў-ата жылмайып: -Азан менен намаздын ортосунчалык. -Кандайча? Ємїр ошончолук кыскабы?-, дейт анда небереси. -Ооба, балам. Ємїр намазсыз азан менен азансыз намаздын ортосундагы убакытчалык. -Намазсыз азан менен азансыз намаз дегениўизди тїшїнбєдїм, чоў-ата. Тїшїндїрїп берсеўиз. Чоў-ата мээрим толо небересин колунан кармап: -Кулак сал, балам. Єткєн кїнї кошунабыз балалуу болду. Ал наристенин кулагына азан окулду, туурабы? Ал азандын намазы окулдубу? Жок окулбады. Ошол намазсыз азан болчу. Адам кєз жумганда окулган жаназа намазынын азаны болбойт. Мына ошол азансыз намаз. Чын-чынына келгенде, ал намаздын азаны адам жарыкка келгенде кулагына окулган азан. “Эй, адам баласы! Тєрєлдїў, бирок єлєсїў. Ємїр бат эле єтїп кетет. Убактыўды туура пайдалан, бекер єткєрбє!”-дегенди билдирген азан болот ал. Кєрдїўбї, балам, ємїр ошон їчїн намазсыз азан менен азансыз намаздын ортосунчалык.
БИР ЧАКА АЛМА
Бир киши бакчасы бар кооз, жаўы, чоў їй сатып алат. Жанындагы эски їйдє кызганчаак кошуна жашачу. Ал жаўы кошунанын кєўїлїн ооруткусу келип, анын эши-
гинин алдына таштандысын таштап кетип, же дагы башка жаман нерселер жасап турчу. Бир кїнї жаўы кошуна эрте менен жакшы маанайда уйкудан туруп, їйїнїн алдына чыкса, бир чака жугунду турат. Ал чаканын ичиндегисин тєгїп, чаканы жылтырата жууп, ичине бакчасындагы алмалардын чоў-чоў, бышкандарынан толтура терип кызганчаак кошунасына барат. Эшигинин кагылганын уккан кызганчаак кошуна: “Акыры тажаткан экемин, э?!”,-деп табалап жылмаят. Азыр чыр болот деген їмїттє эшигин ачса, кошунасы бир чака алма сунат да: -Ким эмнеге бай болсо, ошонусу менен бєлїшєт-,дейт.
ЇЙ-БЇЛЄЛЇК БАКЫТ
Бир кичинекей шаарда эки їй-бїлє кошуна жашайт. Бир їй-бїлєдєгї жубайлар дайыма бири-бирин кїнєєлєп, ким туура экенин аныктамай менен убараланып, чырлашып жашайт. А, экинчи жубайлар эч кандай урушталашсыз ынтымактуу жашашат. Терс кыялдуу кожойке кошунасынын бактысына таў калат. Кызганат. Анан кїйєєсїнє: -Тиги кошуналарды барып байкачы, кантип аларда дайыма баары жакшы, баары жайында-дейт. Кїйєєсї келип кошунанын ачык терезесинин тїбїнє жашынып, кулагын салып, байкап отурат. Кожойке їйїн жыйнап жаткан болот. Кымбат вазанын чаўын сїртїп жатканда, телефон чалып калат да, алаксып кетип, вазаны столдун чет жагына кулап кете тургандай кылып коюп койот. Ошол учурда кїйєєсїнє бир нерсе керек болуп бєлмєгє кирип калат. Байкабай вазаны тїртїп, сындырып алат. Сыртта байкап отурган кошуна: “Азыр эмне гана болор экен?”,-дейт ичинен. Аялы келип, єкїнїї менен їшкїрїп, кїйєєсїнє: -Кечир, жаным. Мен кїнєєлїмїн. Вазаны туура эмес коюп коюптурмун. -Койчу, сїйїктїїм. Мен кїнєєлїїмїн. Шашкалактап жатып вазаны байкабай калыптырмын. Э, мейличи, башы-кєзїбїздєн садага,- дейт. Сыртта кулак салып отурган кошунанын жїрєгї “тыз” дей тїшєт. Їйїнє капалуу келсе, аялы: -Эмне мынча жоголдуў?! Байкадыўбы? -Ооба! -Анан, аларда кандай экен? -Аларда баары кїнєєлїї. А, бизде баары туура экен.
ЧЫЎГЫЗ АЙТМАТОВ (Сандан санга)
Тоолор кулаганда (КЫЗКАЙЫП)
Роман
Ооба, байке, їч айдай болуп кетти го? Кєрдїўбї! - Бектур ага коюу кашын серпе калды. - Мен шаарга келип эле аттым, а сен колго тийбедиў. Болуптур, эми сен керексиў, биз менен кєбїрєєк бирге болосуў. Билесиў да. Билем, байке. Мен ар кандай иштер менен жїрбєдїмбї. Болбосо кезигишмекпиз, аны єзїнчє айтып беремин. Ийе, Айдана экєєнїн иши эмне болгонун, ал кимдер менен катышып жатканын, кимдер анын сїйгєнїнєн улам аны коомчулуктан тїбєлїккє сїрїп чыгууну кєздєп турганын, а єзї болсо аларга эмне кылганы жатканын, албетте, айткысы келген жок. Не дегенде алардын сєзї башка. Бектур ага да ошол зарыл иштин айынан Туюк-Жардан келип туру. Боору бир жакындардын агынан жарыла амандашып турушу кєргєндїн кєзїн тойгузду, булардын жанынан єтїп бараткан кошуна-колоўдору да ал экєєнє жетине албай
жылмая сїйїнїп жатышты. Чолок шымчан эки бала ары-бери ит жетелеп, короодо ойноп жїрїшкєн. Бектур аганын жалтыраган кар жибине суктана карашып, жол тандабаган бул машина аларга аябай жагып калды кєрїнєт, бирин бири капталга тїртїп, бир демелерди шыбырашып калышты. Кыязы бул тентектер ушундай кубаттуу машинага итин да салып алышып зуулдата айдап баратышса, баатырларга кєчєдєгїлєр таў кала карап, а тургай колдорун булгалап да жиберишсе деп турушту окшойт Мунун баарын Арсен ойлоп жиберди, таппаганы жок. Бу жашоонун жакшылыгы менен кубанычы кєз алдыўда турган кезде кєўїлїў таўдай тазарат. Ошол чын, жай мезгилдин шашкесиндеги кїн да негедир демейдегидей чакчайып тийбей, жер їстїндєгї жанжаныбар аттууга бейпил ємїр тартуулап, тоо-талааны кїлїмсїрєп эркелетип турду. Ооба, кїн жарыктык да адамдардын жылдызы жанган бир керемет учурун аралашып
кетти. Бу жарыктыктын жашоосу ар дайыма ушундай эриш-аркак тєп келип, єз жайында болбойбу! Анткен менен булуттардын арасынан кандайдыр бир тїнєргєн кєз жердегилерди жекире карап турат имиш деп айтып калышат. Ага эмне керек? Эмне їчїн антет? Мейли, караса карай берсин... Маселе боюнча сїйлєшїп жатканда мурдагыдай эле Арсе Саманчин єзїндєгї ишенимдїїлїктєн кайткан жок. Аны їстїнє Бектур агасы кєзї жеткен, болор ишке гана киришке! киришкен соў, аягына чыккан адам. Ошондон улам бул адамдын айткандарын угуп, далил-сунуштарына баш ийкеп, ыгы жок билерман болуп талашпай, каршы да чыкпай тура бергиў келет, не дегенде анда адамды муюнткан, ал тургай пикирлерине шыктанткан кандайдыр бир тартып алар касиети бар. Ооба, Бектур ага ушундай кылмак, аўчылык кылуу документтери бїт экен, лицензиядан баштап, бизнес планы, ан єнїктїрїї жолдору, эў негизгиси барстарды атууга уруксать айтор, киреше, салык жана башкалары так кєрсєтїлїптїр. Жанагы келе турган араб ханзадаларына булар жєнїндє, фирманын милдети туурасында маалымдаптыр. Ии, унута жаздаган турбайбы, єткєн жылы алар менен контракт тїзїлгєн, ага Арсен Саманчин єзї жардам берген. Ошол боюнча азыр иш жїргїзмєк. Анткени Бектур Саманчин Туюк- Жар аймагындагылардай эле ингилиш менен таптакыр иши жок, ошол жагы, араб мырзалары менен сїйлєшїї, аларга тил боюнча кынтыксыз кызмат кєрсєтїї тарабы толугу менен Арсен Саманчинге жїктєлєт. Бектур агасы ушундай чечкен. Ооба, ал бизнес адамы, эў оболу пайда жагын ойлойт, ошондуктан мындай жооптуу ишке, араб ханзадалары менен сїйлєшїїгє жана да ортомчулук милдет аткарууга Арсен гана ылайык эле. Не дегеўде араб ханзадаларына, ийе, каролдук статусу бар меймандарга, катардагы тилмеч эмес, алардын андай-мындайын билген, бул жакты да айткандай айта алган деўгээли бар адам керек болчу. Ошон їчїн ал Арсенге гана токтолгон, ошон їчїн ал Арсенге келип отуру.
СКАНВОРД
15
№ 146 • 18-сентябрь, 2015-жыл
16
КИНО-КЫЙНОО
“Кино тартууда лирикалык драмада єзїмдї сынадым…”
кєксєєдєн мїнєзїм дагы тїп тамыры менен єзгєрдї. - «Ак Илбирс « киносыйлыгы тууралуу сенин оюўду уксак… - Мен бир дагы «Ак Илбирс» сыйлыгын ала элекмин. Эгер кандайдыр бир сын айта турган болсом, мышык майга жетпей сасык дептир деген сыяктуу болуп калаар. Буюрса, ошол сыйлыкты ала турган татыктуу тасмаларды жаратуу биздин милдет. Кыргызстанда жакынкы аралыкта кино жаўыча формада єнїгїп келе жатат. Ошондуктанбы бул сыйлыктын уюшулушу дагы мезгил талабы деп ойлойм. Калыстар тобунун курамында чыныгы профессионалдар бар экендиги, бул сыйлыктын татыктуу тїрдє єз ээлерине тапшырылаарына ишенем. - Тасмада жараткан эў алгачкы ролуў… - Эў алгачкы жараткан каарманым С. Искеналиевдин «Селкиге» аттуу клибине тартылгам. Ошол кїндєн тарта, тасмага тартылуу кумар сыяктанды да калды.
- Бул суроо сага тааныш болсо да, балалыктын бал татым кєз ирмемдеринен баштасакпы деп турам. Балалык-кантсе да ємїрдїн башаты эмеспи… – Жумгалда тєрєлїп, 6 жашка чейин чоў атам Шаршен жана чоў энем Кусордун колунда чоўойдум. 7 жашымдан баштап ата-энем таалим-тарбия берип чоўойтушту. Биздин бала чак жомоктогудай болгон. Ар бир жаш баланын тилегиндегидей мен дагы балалыктын асманында калгым келчї. Космонавт, учкуч болууну самачумун. Бирок азыр алдыга койгон максаты бар, чыгармачыл инсанмын. - Кесип сени тандадыбы же сен кесипти тандадыўбы? – Кесипти мен тандадым деп кесе айта аламын. Єз кесибим дизайнер, чыгармачыл жагындагы бир кесип. Атам Мырзабек менден чыгаан сїрєтчї чыгат деген ойдон, Сїрєт Академиясына тапшырткан. Талант ташты да жарып чыгат дегендей, кийинчерээк негедир кино тармагына ар-
№ 146 • 18-сентябрь, 2015-жыл
балып кеттим. Быйыл кино чєйрєсїндє жїргєнїмє 15 жыл болот. Б. Бейшеналиева атындагы Искусство университетинин кино-драма факультетинде сырттан окуп жаткан учурум. Канткен кїндє да бул олуттуу кесипти тандаган соў, билимимди тереўдетїїнї чечтим. Квентин Тарантино Голливуддун ишенген режиссёру. Укмуштуудай фильмдерди жаратып келет. Мыкты актёр мыкты режиссёр боло алат деп улуу актёрлорубуздун айткандары бар. КРнын Эл артисти Э. Бекболиев, «Дем» театрынын актёрлору: Н. Меўдибаиров, М. Козукеев, жакынкы эле актёр С. Искеналиев актёр болушуп, режиссёрдук тармакта дагы аты таанымал. Ушул агаларыбыздын жолун улай мен дагы режиссёрдукту жок жерден тандап албадым. - Мїнєз кесипке карата калыптанабы же кесип мїнєзгє каратабы? - Негизи мїнєз кесипке карата калыптанат. Эў ириде мен актёрдук жол менен бул чыгармачылыкка баш бактым. Андан соў, режиссёр болууну самап, ага болгон
- «Аят» тасмасы криминалдык жанрдагы тасма болуп саналат. Єзїўдї башка жанрда дагы сынап кєргїў келеби? - Албетте. Ушул кесипти тандап алган соў, ар кандай жанрда тасма тартуудан єзїмдї сынап кєргїм келет. Чыгармачыл инсан їчїн эў татаал маселе єз убактысын їнємдєє ошондуктан убакытты туура пайдаланыш керек. Мен бул нерсени тереў казып чыгып єзїмдїн жыйынтыгымды чыгаргам. Бардык жанрдан кино тартууну кєздєгєн соў, ага болгон убакытты туура пайдаланганым дурус. - Бир кездерде обончу Таалай Бектургановдун жаркын элесине арнап фильм тартууну кєздєп жїрдїў эле… - Ооба. Таалай Бектургановдун эч кимге окшобогон єзгєчє таланты бар эле. Обондору дагы мукамдуу бир башкача. Т. Бектургановдун элеси экранда жашап калса деп, музыкалык жанрда тасма тартсамбы деген кєкїрєктє ой уялап жїргєн. «Ойлогон ойду кыстаган турмуш жеўет» болуп, ортодо бирин-экин адамдардын кийлигишїїсї менен тасма тартылбай калды. - «Ишен» фильмди тартууда кы-
йынчылыктар болбой койбогондур… - Бул тасма лирикалык драма. Кыйынчылыкты дагы сезген жокмун. Бир чети табийгаттын кооздугун учурунда тартып алуу дагы бизге бир топ жеўилдиктерди алып келди. Нурлан Мамакеев менен биргеликте акыл калчап, жараткан тасма болду. КРнын Эл артистери: М. Алышбаев, Т. Актанов, Чэ Дубанаев жана башка биздин кєрїнїктїї актёрлорубуз аткарышты. Мен ушундай залкарларыбыз менен иштешип калганыма териме батпай кубанып турамын. - Єзїў кїбє болгондой ар ай сайын жаўы кинонун премьерасы болууда. Муну менен кайра эле кино тармагын аксатып албайбызбы? - Философияда «сандан-сапатка» карай деген мыйзам бар. Азыркы кыргыз киносунда бара-бара иргелишине кєзїм жетет. - Бирок, кыргыз тасмалары «керемет» деп аталып дїркїрєп турган жылдары дээрлик ар бир тасма зор резонанс жаратып турган… - Ооба, кереметтїї кинолордун жаралышына социалисттик экономиканын дїркїрєп єнїгїшї, чыгармачыл адамдардын социалдык жактан бийлик деўгээлде камсызданышы, таланттуу инсандардын жаралышы жана да жалпы кыргыз маданиятынын XX-кылымдагы резонансы себеп болду. - Сенин жашоодогу кредоў? - «Корксоў баштаба, баштаган соў таштаба» деген Чыўгызхандын сєзї. – Їй-бїлє кичинекей мамлекет дешет. .. – Жаркылдаган жубайым Бегай, балдарым: Азман, Фатима жана Тєрєгелди опол-тоодой байлыктарым. - Максат токтогон жерде жашоо дагы токтойт эмеспи, алдыда койгон максаттарыў туурасында бєлїшє кетпейсиўби? – Туура. Адам алдыга койгон максаттар аркылуу жашоонун кадырын сезет. Режиссёрдук жумушубуз кадр артында болот. Кесибибиздин єзгєчєлїгї ушул. Єз кесибим менен сыймыктанам. Рахатбек РЫСАЛИЕВ