JK # 25

Botues: Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës” - New York New York. Viti 7 Nr # 25 Çmimi $3.00

“E di se kërkoni Jezusin e kryqëzuar!

Ai nuk është këtu!

U ngjall sikurse tha!

Jeta Katt olike

2

JANAR - MARS 2002

Bajram Mjeku Për herë të parë Kosova fitoi parlamentin dhe qeverinë e saj (faqe 19)

Dom Pjetër Popaj Prej dështimit në Fitim (faqe 3)

Kolë Gj. Gjergji Koha Liturgjike e Krezmeve dhe triditëshi i shenjtë (faqe 21) Urbi et Orbi Message of his holiness Pope John Paul II (faqe 4-5) Mark Shkreli Krishti u ngjall, Alleluja! (faqe 6)

E di se kërkoni Jezusin e kryqëzuar!

Ai nuk është këtu!

U ngjall sikurse tha!

Fatmir Merkoçi Fishta identiteti i ndërgjegjes shqiptare (faqe 25)

(Mt.28:5-6)

Kisha Amë radhit Tiranën përbri Evropës Intervistë me Monsinjor Rrok Mirdita (faqe 11) Drejtor i përgjithshëm:

Dom Pjetër A. Popaj

Kryeredaktor:

Mark K. Shkreli

Redaktor i anglishtes:

Simon Vukel

Reklamat:

Prenk Curanaj Rosa Smajlaj

Redaktor teknik:

Ismer Mjeku

KËSHILLI BOTUES:

Dom Pjetër Popaj • Prenk Curanaj • Luigj Çekaj Linda Gojçaj • Tonin Mirakaj • Mark Shkreli Martin Smajlaj • Rosa Smajlaj • Lekë Vataj Palokë Vulaj Të gjitha shkrimet dhe artikujt i nënshtrohën redakturës.

Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen edhe nëse nuk botohen.

ADRESA E REDAKSISË: 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530 Tel. (914) 761-3523 · Fax (914) 949-2690

Ali Pajaziti Kthimi i të Shenjtës (faqe 22) Dom Nikë Ukgjini Atdhetari Dom Nikollë NogaTusha (faqe 24)

Artikuj të ndryshëm me rastin e inagurimit të katedralës në Tiranë (nga faqja 14-18)

Simon Vukel It’s Time for Albanian women to stop wearing headscarves (faqe 31) Dom Nikë Ukgjini Vështrim i Shkurtër Historik Mbi Zhvillimin e Katolicizmit në Ulqin Gjatë Shekujve (faqe 34) Hajro Ulqinaku Gjurmime në traditën Ulqinake (faqe 38) Domografi (faqe 40)

Abonohuni në Jeta Katolike Boton: Kisha Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës”

Abonimi për 1 vit në SHBA .......................$20 Abonimi jashtë SHBA-ve ...........................$40

Adresa e plotë: Our Lady of Shkodra

www.AlbChurch.com

361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530

E-Mail: Mark@albchurch.com

Tel. (914) 761-3523 · Fax (914) 949-2690

JANAR - MARS 2002

Jeta Katt olike

3

Prej dështimit në fitim K u r l e x o j m ë n ë S h k r i m i n njeri, patjetër që do të pajtohemi t h o n i n P o n c P i l a t i , q e v e r i t a r i Shenjt përmbi jetën e Krishtit mbi që Ai ka dështuar. Për shembull, r o m a k , d h e p r i f t r i n j t A n n a e tokë kuptojmë se vërtetë veprat e fjalët e fundit: “Atë, në qoftë se K a j f a . E p ë r K r i s h t i n d o t ë Ti j a k a n ë q e n ë t ë j a s h t ë z a k o n - është e mundur, bëj që ky kelk të thonin, një fanatik i paqartë që ka shme. Kishën që ka themeluar ka shkaktuar kryengritje në popull qëndruar e palëkundshme ndër për të cilën gjë edhe gjykohet për shekuj më të vështirë. Mësimet e vdekje.

Tija janë të gjalla dhe gjithmonë Po të ishte Jezu Krishti vetëm DOM PJETËR bëjnë efekt të mirë në jetën e njeri misoni i Tij do të ishte një POPAJ njerzëve. Ai nderohet dhe respekdështim kolosal. Por duke qenë tohet prej krejt botës si shembull i Zot e njeri, dy natyra në një perjetës së përsosur, edhe prej atyre son, dështimi kthehet në fitim në që nuk e njohin Hyjnin e Tij. të ngjallurit e Tij prej të vdekurit.

Por, në sy të bashkëkohësve të kalojë prej meje;” “Zoti im, Zoti T ë N g j a l l u r i t e K r i s h t i t ë s h t ë Krishtit, Ai ka deshtuar! Ai shifej im përse më ke lëshuar dore.” vërtetimi i pëlqimit të Atit të Tij si një njeri që ka provuar të Po ti pyesnim njerëzit e kohës në qiell për veprat e misionin e themelojë mbreBirit të tij mbi trinë e re sikur tokë. Ky është Të Ngjallurit e Krishtit është vërtetimi i pëlqimit të Atit të Tij Bir i Zotit. Për vërtetimi më i këtë gjë predikoi madhi i Hyjnisë në qiell për veprat e misionin e Birit të tij mbi tokë dhe mësoi për tre së Krishtit. Në sy vite me radhë. t ë n j e r ë z ve e d h e Në fund as të vetët nuk e pranuan. së Krishtit se kush ishin njerëzit nëse është trajtuar sikur të kishte Në vend të kunorës së mbretit i më me sukses të asaj kohe, do të dështuar por, në sy të Atit Ai kurr vurën therra në kokë. Në vend të nuk ka dështuar. petkut mbretëror e vishen me Të Ngjallurit e Krishtit është mantel cohe së kuqe për ta shpresa e jonë. Në të është mësipërqeshur. Për shkop të mbretit i mi më i mirë për ne sidomos në japin një kallam në dorë. Troni i kohë të vështira. Kur trajtohemi Ti j i s h t e k r y q i . N ë v e n d t ë keq e padrejtësi prej të tjerëve, nderimit i japin përqeshje, sharje, kur përjetojmë përulje, sharje e të pështyra dhe të rrahura. Mbas fyerje, pa marrë parasysh se çfarë kryqëzimit dhe vdekjes në kryq e tundimesh të kemi në jetë, të varrosen në një varr të huaj. gjitha mund kapërcehen me ndihEdhe nxënsit e Krishtit mendmën e Krishtit të Ngjallur. Kur uan se Ai dështoi. Më së parit, mundohemi të veprojmë mirë, e Juda e trathëtoi. Ndërsa Jezusi po me drejtësi duke i përngja Krishtit gjykohej për vdekje të gjithë aposkurr nuk kemi për të dështuar tujt ikën. Pjetri, që ishte shkëmbi sepse e kemi Zotin me ne. Sikur i t h e m e l i t t ë K i s h ë s s ë Ti j m b i Krishti që u Ngjall prej së tokë e mohon tre herë se e njeh vdekuri, ashtu edhe ne mund të fare këtë njeri. Dy nxënës tjerë forcohemi me shpresën besimit të duke shkuar në Emmaus, pas të Ngjallurit tonë me Krishtin në vdekjes së Tij, humbin shpresën jetën e amshuar. në Të dhe në veprimtarinë e Tij. Edhe më keq, po ta gjykojmë ne sot Jezu Krishtin vetëm sikur

4

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

URBI ET ORBI MESSAGE OF HIS HOLINESS POPE JOHN PAUL II Easter Sunday, 31 March 2002 1. “Venit Jesus... et dixit eis: ‘Pax vobis!’” “Jesus came... and said to them, “Peace be with you” (Jn 20:19).

Christ’s blessing resounds today, on this most solemn day: Peace be with you! Peace to all the men and women of the world! Christ is truly risen, and brings peace to all! This is the “good news” of Easter. Today is the new day, “made by the Lord” (Ps 117:24), which, in the glorious body of the Risen One, restores to the world, wounded by sin, its original beauty, radiant with new splendour.

2. “Death with life contended; combat strangely ended!” After the terrible battle Christ returns victorious and advances upon the stage of history announcing the Good News: “I am the resurrection and the life” (Jn 11:25), “I am the light of the world” (Jn 9:5). His message can be summarized in one word: “Pax vobis – Peace be with you!” His peace is the fruit of the victory over sin and death which he gained at a high price.

3. “I leave you peace, I give you my peace. Not as the world gives it do I give it to you” (Jn 14:27). Peace “in the manner of the world” – the experience of every age shows it – is often a precarious balance of powers, that sooner or later turn against one another once more. The peace which is the gift of the Risen Christ is deep and complete, and can reconcile man with God, with himself and with creation. Many religions proclaim that peace is a gift from God. We saw this again at the recent Meeting at Assisi.

May all the world’s believers join their efforts to build a more just and fraternal humanity; may they work tirelessly to ensure that religious convictions may never be the cause of

division and hatred, but only and always a source of brotherhood, harmony, love.

4. Christian communities on every continent, with trepidation and hope I ask you to proclaim that Jesus is truly risen, and to work so that his peace may end the tragic sequence of attacks and killings that bloody the Holy Land, plunged again in these very days into horror and despair. It seems that war has been declared on peace! But nothing is resolved by war; it only brings greater suffering and death. No one can remain silent and inactive; no political or religious leader! Denunciation must be followed by practical acts of solidarity that will help everyone to rediscover mutual respect and return to frank negotiation. In that Land Christ died and rose from the dead, and left the empty tomb as a silent but eloquent attestation. By breaking down in himself the hostility the dividing wall between people, he has reconciled all through the Cross (cf. Eph 2:14-16), and now he commits us, his disciples, to remove every reason for hatred and

revenge.

5. How many members of the human family are still subject to misery and violence! In how many corners of the world do we hear the cry of those who implore help, because they are suffering and dying: from Afghanistan, terribly afflicted in recent months and now stricken by a disastrous earthquake, to so many other countries of the world where social imbalances and rival ambitions still torment countless numbers of our brothers and sisters. Men and women of the third millennium! Let me repeat to you: open your hearts to Christ, crucified and risen, who comes with the offer of peace!

Wherever the Risen Christ enters, he brings with him true peace! May that peace enter, first of all, every human heart, the unsoundable depth, not easy to heal (cf. Jer 17:9). May it permeate relations between all sectors of society, between different peoples, tongues and mentalities, bringing everywhere the leaven of solidarity and love.

6. And you, Risen Lord, who have overcome tribulation and death, grant us your peace! We know that peace will be fully revealed at the end of time, when you come in glory.

Nevertheless, wherever you are present peace is already at work in the world. This is our conviction, founded on you, who today have risen from the dead, the Lamb sacrificed for our salvation! You ask us to keep alive in the world the flame of hope. On this radiant day, the Church sings with faith and joy: “Christ, my hope, has risen!” Yes, Christ is risen, and with him has risen our hope! Alleluia!

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

SHPALLJA URBI ET ORBI E SHENJTËRISË SË TIJ PAPA GJON PALI II Të dielën e Pashkëve, 31 Mars 2002 1. “Venit Jesus... et dixit eis: ‘Pax vobis!’” “Jesus erdhi... dhe u tha atyre, “Paqja qoftë me ju” (Gj 20:19).

Bekimi i Krishtit kumbon sot, në këtë ditë tejet solemne: Paqja qoftë me ju! Paqja për të gjithë burrat dhe gratë e botës! Krishti vërtetë është ngjallë dhe sjellë paqe për të gjithë!

Ky është “lajmi i mirë” i Pashkëve.

Sot është ditë e re, “që e bëri Zoti” (Ps 117:24), që, në trupin e lavdishëm të Të Ringjallurit, botës të plagosur nga mëkati, ia ripërtërinë bukurinë origjinale, që rrezaton me shkëlqim të ri.

2. “Vdekja me jetën luftoi; beteja çuditshëm përfundoi!”

Pas luftimit të tmerrshëm Krishti kthehet ngadhënjimtar dhe paraqitet në skenën e historisë duke shpallur Lajmin e Mirë: “Unë jam ringjallja dhe jeta” (Gj 11:25), “Unë jam drita e botës” (Gj 9:5). Lajmi i Tij mund të përmbledhet në një fjalë: “Pax vobis – Paqa qoftë me ju!” Paqa e Tij është frut i fitores mbi mëkatin dhe vdekjen e që ai e fitoi me një çmim të lartë.

3. “Unë po u lë paqen, paqen time po u le ju. Jo ashtu si e jep bota po ua lë unë ju” (Gj 14:27). Paqa “në mënyrën e botës” – si na tregon përvoja e çdo epoke – është shpesh herë peshojë e pasigurtë e fuqive, që heret a vonë rishtas sillen kundër njëra tjetrës. Paqa që është dhuratë e Krishtit të Ringjallur është e thellë dhe e plotë, dhe mund të pajtojë njeriun me Hyjin, me vetëvetin dhe me krijimin. Fe të shumta predikojnë se paqja është dhuratë nga Zoti. Ne e pamë ketë përsëri në Takimin e Assisi-t, pak kohë më parë. Të gjithë besimtarët e botës le ti bashkojnë të gjitha fuqitë e tyre për të ndërtuar një njerëzim më të drejtë dhe vëllazëror; le të punojnë pa pushim për të

urrejtje dhe hakmarrje.

siguruar që bindjet fetare kurrë më mos të jenë shkaku i përçarjes dhe urrejtjes, por vetëm dhe gjithmonë burim i vëllazërimit, harmonisë, dashurisë.

4. Komunitete të krishtera në çdo kontinent, me tronditje dhe shpresë kërkoj nga ju që të shpallni se Jezus vërtetë është ringjallë, dhe të veproni që paqja e tij ta ndalojnë vazhdimësitë tragjike të sulmeve dhe vrasjeve që e pergjakun Tokën e Shenjtë, pikërisht në këto ditë prapë të zhytur në tmerr dhe dëshpërim. Duket se paqes i eshtë shpallur luftë! Por lufta nuk zgjidhë asgjë; ajo vetëm sjellë vuajtje edhe më të mëdha dhe vdekje. Askush s’mund të mbetet i heshtur dhe i plogësht; as politikanët as udhëheqësit fetar! Denoncimi duhet të pasohet me vepra praktike solidariteti që do t’i ndihmojë secilit të rizbulojë respekt reciprok dhe kthim në bisedim të sinqertë. Në atë Tokë Krishti ka vdekur dhe është ngjallë nga të vdekurit, dhe ka lënë varrin e zbrazët si dëshmi e heshtur por elokuente.

Duke e thyer vetë inatin mur ndarës në mes popujve, ai i ka pajtuar të gjithë përmes Kryqit (cf. Eph 2:1416), dhe tani ai ne, dishepujt e tij, na angazhon ta largojmë çdo arsye për

5. Sa anëtarë të familjes njerëzore janë akoma subjekt i mjerimit dhe dhunës! Në sa kënde të botës dëgjojmë britmën e atyre që kërkojnë ndihmë, sepse janë duke vuajtur dhe vdekur: nga Afganistani, shumë të brengosur në muajtë e fundit dhe tani të prekur nga një tërmet shkatërrues, deri në shumë vende të tjera të botës ku padrejtësitë shoqërore dhe ambiciet rivale akoma mundojnë masa të panumërta të vëllazërve dhe motrave tona. Burra dhe gra të mileniumit të tretë! Më lejoni të përsëris: çelnja zemrat tuaja Krishtit, të kryqzuar dhe ringjallur, i cili na ofron paqe! Krishti i Ringjallur, kudo hyn, ai sjell me vete paqen e vërtetë! Ajo paqe le të futet, para se gjithash, në secilën zemër njerëzore, thellësi e sëmur, që nuk shërohet lehtë (cf. Jer 17:9). Le të përshkojë marrëdhëniet mes të gjithë sekroreve të shoqërisë, mes popujve, gjuhve dhe mentaliteteve të ndryshëm, duke sjellur kudo tharmin e solidaritetit dhe dashurisë.

6. E ti, Zot i ringjallur, që ke mund mjerrimin dhe vdekjen, na jep neve paqen tënde! Ne e dime se paqeja do të zbulohet tërësisht në fund të kohës, kur ti të vijsh me lumturi. Megjithatë, paqeja është tashmë duke vepruar, kudo që ti je i pranishëm në botë. Kjo është bindja jonë, e bazuar në ty, që sot je ngritur nga të vdekurit, Qengj i flijuar për shëlbimin tonë! Ti kërkon nga ne që ta mbajmë gjallë flakën e shpresës në botë. Në këtë ditë gëzimi Kisha këndon me besim dhe hare: “Krishti, shpresa ime, është ringjallë!” Po, Krishti është ringjallë, dhe me të është ringjallë shpresa jonë!

Alleluja!

5

6

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

Krishti u Ngjall, Alleluja!

“Ai nuk është këtu! U ngjall sikurse tha!” (Mt. 28:6), u tha engjëlli i Zotit që zbriti nga qielli grave të cilat heret të dielen erdhën te varri i Jezusit për të bërë lyerjen e trupit të tij me erëra të mira, sipas ligjit të judenjve. Ishte kjo e diela e parë mbas ngjarjeve të Javës së Madhe: e Diela e Larit turma e madhe duke brohoritur “Hosana, Hosana”, e Enjtja e Madhe, Darka e Pashkëve me nxënës, tradhëtia e Judës; e Premtja e Madhe, të gjithë bërtitnin “Të kryqëzohet”, mundimet, gjyqi, vdekja në Kryq dhe varrimi i Jezusit. Sot, e Diela e Pashkëve, dita e tretë, Ai nuk është më në varr! “Pse e kërkoni të Gjallin ndër të vdekur?” (Lk. 24:5)

Ngjarjet e Javës së Madhe

Java e Madhe fillon të Dielen e Larit, me hyrjen triumfale te Jezusit në Jerusalem dhe kulminon me Meshën e Vigjiles së Pashkëve në mbrëmjen e të Shtunës së Madhe.

E Diela e Larit — Krishtin e presin në qytetin e Jerusalemit duke brohoritur “Hosana, Hosana”. Izraelitët valëvitnin

MARK K. SHKRELI

gjembat e dafinës dhe të palmave dhe me petkat e tyre ia shtronin rrugën ku ai po kalonte mbi gomar. Në këtë ditë ne sjellim në shtëpitë tona gjembat e palmave të bekuara (gjemba lari ose dafinë në vendlindjen tonë) në shenjë përkujtimi, inspirimi dhe bekimi.

E Enjtja e Madhe — Jezusi me nxënësit e tij shkoi në Dhomën e Sipërme për të ngrënë darkën e ditës së parë të të Pambrumjeve (Passover) kur flijohet qengji i Pashkëve. Kjo qe Darka e Fundit e Krishtit mbi tokë, darka kur ai themeloi Sakramentin e Eukaristisë: “Merrni, hani, ky është korpi im!” (Mt. 26:26). Papa Gjon Pali II, duke bërë predikimin e rastit në Vatikan, tha: “Në mënyrë misterioze duke e parandije flijimin e Kryqit, në Dhomën e Sipërme, ishte dëshira e tij që në dukjen e bukës dhe të verës të qëndrojë mes nesh, dhe këtë mision dhe pushtetin, për ta përjetësuar kujtimin e gjallë dhe veprues të kësaj ngjarjeje në Eukaristi, ua besoi apostujve dhe pasardhsëve të tyre. ‘Bëni këtë në përkujtimin tim’ (1 Kor 11:24,25), urdhër ky që na detyron ta përsërisim këtë gjest, Jezusi e përfundon themelimin e Sakramentit të Altarit”. Në kishën tonë Mesha u celebrua nga famullitari ynë, i përndershmi Dom Pjetër Popaj, i cili edhe paraqiti Vajrat

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

Dom Pjetër Popaj dhe meshtari i ri nga Dioçezi i Tivarit Viktor Dedaj e Shenjtë të shuguruar në mëngjes nga Kardinali Egan në Meshën e Krismit, në Katedralen e Shën Partikut. Këto vajra përdorën gjatë vitit për pagëz-

Besimtarët me vëmendje përcjellin predikimin e meshtarit Dom Viktor Dedaj

ime, krezmime, për të shuguruar meshtarë, xhakonjë, kisha dhe altarë.

Poashtu Dom Pjetri bëri edhe larjen e këmbëve, sipas porosisë së Jezusit:

7

“Unë ju dhashë shembull që edhe ju duhet të bëni ashtu si bëra unë për ju” (Gjn 13:15). Pas Meshe, Eukaristia u vendos për adhurim që zgjati deri në mesnatë.

E Premtja e Madhe — Sa shpejt brohoritë “Hosana, Hosana” të së Dieles së Larit u shndërruan në “Kryqzoje, Kryqzoje” të Premten e Madhe. Dhe mbasi që Pilati lau duart nga përgjegjësia — Krishti vërtetë u kryqëzua dhe, në orën 3 pasdite, vdiq në Kryq. Në përkujtim të kësaj ngjarjeje, në kishën tonë, në ora 3 filluan Ritet e Premtes së Madhe: Adhurimi i Kryqit, këndimi i “Fajsimit” (Improperia), leximi i Pasionit dhe marrja e Kungimit të para-shuguruar (ishte shuguruar në Meshën e të Enjtes së Madhe). Përmes këtyre riteve, ne bashkohemi me Shëlbuesin tonë Jezu Krishtin. Mbas marrjes së Kungimit ne kthehemi në shtëpitë tona për të vazduar agjërimin dhe përgatitjen për Ringjalljen e Jezusit, kurse Altari i

8

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

zhveshur, pa stolisjet e zakonshme, dhe dera e Tabernakullit e hapur na përkujtojnë se kjo është ditë zie, ditë uratësh dhe pendese.

E Shtunja e Madhe — Megjithëse Mesha e Mëngjesores (Vigjiljes) së Pashkëve është në mbrëmjen e të shtunës, as paraditja nuk ishte pa ngjarje. Në mëngjes, sipas zakonit në vendet tona, u bë bekimi i ushqimeve.

Ishte vërtetë një kënaqësi për të parë nënat me fëmijtë e tyre duke sjellur lloj-lloj ushqimesh të stolisur në mënyrë të mrekullueshme dhe vezet e ngjyrosura secila më bukur se tjetra.

Bekimi i ushqimeve, pra, vetëm i paraprinë ceremonisë se Mëngjesores, Vigjiljes së Pashkëve, që e quajnë Vigjilje mbi të gjitha vigjiljet. Me të vertetë ceremonia në kishën tonë në

Fran Shala, Sokol Vukli, Preç Curanaj dhe Luigj Shkreli urojnë Pashkët njëri-tjetrit

Besimtarët duke përcjellë meshën e Pashkëve 31 mars, 2002

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

Duke përcjellur meshën në ekran në Qendrën “Nëna Tereze”

Dom Viktori gjatë predikimit Hartsdale ishte një ngjarje e paharrueshme, një vigjilje e mrekullueshme.

Dom Pjetri dhe bashkëpuntorët e tij, anëtarë të zellshëm të kishës, meritojnë lëvdatë për mënyrën e organizimit të shërbimit liturgjik dhe të rregullimit të ecurive brenda dhe jashtë kishës.

Jaclyn, Jessica dhe Juliana Gojçaj ulur në fontanën para kishës

Ngadhënjimi mbi Vdekje — Ringjallja Pashkët — “Alleluja” që s’u dëgjua

9

ndonjëherë gjatë periudhës së Krezhmëve, sot u këndua rishtas me shumë galdim dhe gëzim, nga Kori i kishës, nën drejtimin e Fran Shalës dhe pianistes Gjovana Parubi: Alleluja, Alleluja, Alleluja!

“Se Krishti ka vdekur e besojnë të gjithë, edhe armiqët e tij, por vetëm të krishterët besojnë se Krishti është ringjallë”, tha Dom Viktor Dedaj në predikimin e tij të Dielën e Pashkëve.

“Vërtetë, ai që nuk beson se Krishti është ringjallë nuk mund të jetë i krishterë”, vazhdoi ai.

Dom Viktori, meshtar i ri nga Dioçezi i Tivarit, ndodhej këtu për vizitë, si mysafir i famullitarit tonë Dom Pjetër Popaj, i cili e nderoi atë duke ia lënë Meshën e Pashkëve, nderim ky i veçantë për çdo meshtarë e sidomos për një që feston të parat Pashkë si meshtar.

Siç thamë më lartë, ceremonitë e Javës së Madhe janë shumë të dëndura por falë organizimit të mirë nga

Kori i Kishës si çdo herë e bëri këtë ceremoni edhe më solemne

10

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

Vullnetarët për drejtimin e qarkullimit te makinave: Ulur: Pashko Gjokaj, Anton Ivezaj Në këmbë: Lekë Shkreli, Gjergj Zagreda, Anton Dedvukaj, Tony Gjokaj (me fëmi), Sandër Gjokaj Mungojnë në fotografi: Anton Bojaj, Dedë Gjonaj Rudi Gjonaj, Simon Gjonaj dhe Vinny Gjonaj

Famullitari ynë, Dom Pjetër Popaj, si dhe ndihmës së pakursyer të shumë besimtarëve të famullisë, çdo gjë u bë pa asnjë mangësi.

Pjesëmarrja në të gjitha meshët qe jashtëzakonisht e madhe. Jo vetëm që kisha nuk ishte e mjaftueshme për t’i zënë të gjithë, por edhe Qendra “Nëna Tereze”, ku bëhej transmetimi direkt i meshës në ekranin gjigand, u mbush deri në vendin e fundit, dhe qindra besimtarë mbetën jashtë. Sikur edhe herave të tjetra edhe këtë herë parkingu ishte problem i madh. Kësaj here duke iu falënderuar z. Pashko Gjokaj, i cili kishte organizuar drejtimin e qarkullimit të makinave, çdo gjë kaloi në rregull. Rishtas këta vullnetarë meritojnë falënderimet tona. Vërtetë vepër e mirë. Zoti ua shpërbleftë.

Sjellja e pashoqe e të gjithëve, të rinj, të moçëm dhe fëmijë, ishte shembullore. Edhe pse ceremonitë e Javës së Madhe janë shumë të gjata, qetësija në kishë si dhe në Qendrën “Nëna Tereze” ishte ashtu siç u ka hije të krishterëve të mirë në një ditë siç është dita më e madhe e motmotit, dita e Ringjalles së Shëlbuesit tonë Jezu Krishtit. Famullitari, Dom Pjetër Popaj, nuk harroi ta theksojë këtë kur, në mbarim të meshëve, b ë r i fa l ë n d e r i m e t e r a s t i t d h e u r i m i n e Pa s h k ë ve Famullisë së vet. Edhe ne, Famullija e tij ia kemi borxh një falënderim për shërbimin e pashoq, me përvujtëri dhe dedikim, si në pikpamjen fetare ashtu edhe në atë kombëtare. Të lumtë Dom Pjetër. Krishti ta rritë pushteden.

Të gjithëve, Gëzuar Pashkët! Alleluja.

LOUIS OVERSEAS

✈

• Domestic & Overseas • • Wholesalers to Tirana • • All Airlines • Tours • Cruises • • Honeymoons • Translations • Affidavits • Court Interpreter Services

Albanian Radio Hour Every Sunday 8:30 pm on WPAT 930AM 613 - 615 E 187th Street, Suite 3 and 4 • Bronx, NY 10458 Tel: 718/733-6900 Fax: 718/ 733-7015 Telex: 424249 Recdist • E-Mail: Louistravel@worldnet.att.net

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2001

11

Kisha Amë radhit Tiranën përbri Evropës TIRANË, MË 26.01.2002.

Kushtimi i Katedrales së Shën Palit Nga Motër Eleonora Mirashi Një ditë jashtzakonisht të bukur na dhuroi Zoti sot. Pikërisht sot!

Falënderimi ndaj Tij nuk do të ishte i mjaftueshëm, për këtë rast kaq solemn, në ditën e Kushtimit të Katedrales sonë, në qendër të Tiranës, pas katër vitesh pune të dendura dhe angazhimi të pashoq të Arqipeshkvit tonë të nderuar Mons. Rrok Mirdita. Dhe ja, tani dita e shumpritur nga e gjithë dioqeza, e në veçanti për katolikët e Tiranës: KUSHTIMI! Përsa i përket strukturës arkitektonike me ngjyrimin e saj, përsa i përket stukturave moderne, kush do të ketë mundësi ta vizitojë, do t’i bëjë përshtypje kjo gjë. Tashmë është ora 9.00 e mëngjesit, oborri është mbushur plot e përplot me besimtarë të ardhur nga e gjithë Shqipëria. Ndërkohë arrijnë

autoritetet e ftuara, kurse nga banesa e arqipeshkvisë duken ipeshkëvinjt dhe meshtarët e shumtë, ku me duartrokitje presin Eminencën e Tij, Kardinal Angelo Sodano, Sekretar i Shtetit të Vatikanit, i dërguari i posaçëm i Papës për kushtimin e Katedrales së re. Kudo ndihet vëllazërimi, gëzimi, thjeshtësia dhe çiltërsia, mjafton fakti se aty për të gëzuar sëbashku, ishte pjesmarrja e të gjitha moshave, profesioneve, njerëz të besimeve të ndryshme, kryetarë të feve por edhe të shtetit; të gjithë aty për t’u përgëzuar! Kardinali sapo sheh seminaristët të ardhur nga Shkodra ndalohet të bëjë fotografi në shenjë inkurajimi për meshtarët e ardhshëm të Kishës së re shqiptare, ndërkohë pritet nisja e proçesionit. Proçesioni fillon, ju paraprin Kryqi me xhakoj të famullive të ndryshme të Arqipeshkvisë DurrësTiranë, vazhdon proçesioni më me shumë se njëqind meshtarë të veshur me të bardha, të cilët po i bëjnë kurorë kësaj dite të shënuar, ndiqen nga administratorët dhe ipeshkëvijtë tanë dhe ata të ardhur nga Mali i Zi, Kosova dhe Kroacia, më pas Nunci Apostolik në Shqipëri Giovani Bulaitis dhe Eminneca e tij Angelo Sodano i shoqëruar nga Arqipeshkëvi ynë Mons Mirdita që në një farë mënyre është edhe i festuari i

kësaj dite, pasi e ka pritur me shumë gëzim. Nga vetë Kardinali bëhet riti i hapjes së derës dhe bekimi i popullit.

Nga brënda dëgjohet kori që këndon.

Ishin këta zëra të kulluar të konkatedrales së “Zemres Krishtit” që i përcollën kujtesës sime fjalët e një ndër poezive të një indiani,Tagore, që mori çmimin “Nobël” për letersi. Ai thotë: Nuk e di se si këndon ti, o Zoti im!

Gjithmonë të dëgjoj Në heshtje mahnitëse.

Drita e muzikës sate Ndriçon botën.

Flladi muzikës sate Vrapon nga qielli në qiell.

Vala e shenjtë e muzikës sate Godet ndër pengesa të ngurta Dhe rrjedh vrullshëm përpara.

Zërat e tyre, edhe pse dyert e Katedrales ishin të mbyllura e me mikrofona që siç duket kishin ndonjë problem teknik e ishin të pafuqishëm për për ta transmetuar jashtë zërin, qe e mundur mahnitja, që ata përcollën tek ne, saqë të jepnin përshtypjen se zërat e tyre ishin bashkuar me koret engjëllore, të cilët luteshin dhe festonin me ne sot. Një atmosferë e tillë veshi tërë ceremoninë me korin e udhëhequr nga Maestro Gjon

12

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2001

Disa pjestarë nga komuniteti i New Yorkut që kishin udhëtuar enkas për të marrë pjesë në përurimin e katedralës së parë në kryeqytetin shqiptar.

Kapedani, njeri i palodhur dhe zemërgjërë. Nga amboni një prift rregulltar shpjegonte hollësisht momentet liturgjike në vazhdim.

Arqipeshkvi jonë Mons. Rrok Mirdita bën përshëndetjen e rastit. Në ceromoni ishin të pranishëm autoritetet fetare dhe shtetërore si: përfaqësues të besimit Ortodoks, Protestant, Mysliman, Bektashian, Helvetian, Presidenti dhe bashkëshortja , Kryeministri, Kryetari i Parlamentit, Ministri i Mbrojtjes dhe përfaqësues të tjerë të parlamentit shqiptar; Ambasadori Italian, Amerikan, Polak si dhe prania ushtarake shqiptare dhe ajo italiane. Po ashtu ishin të prannishëm përfaqësues të kalorësve të Maltës. Një vëmendje dhe një qetësi e thellë i shoqëroi të gjitha ritet e shugurimit, që nga stërpikja me ujë të bekuar, lyerja me vaj e Altarit, vendosja e 12 kryqëve me 12 kandila të ndezur përgjat mureve të brëndshëm të katedrales, simbol i 12 apostujve. Vijojnë më pas leximet dhe Homelia në gjuhën korrekte shqipe nga ana e Kardinalit, e cila përhabiti të gjithë të pranishmit, surprizë kjo që u kthye në buzëqeshje dhe duartrokitje pas thënies “tani vazhdoj në italisht”. Vazhdon Mesha me ritet e saj si gjithmonë, besimtarët me zë të lartë thonë Besojmën njëzëri, pastaj sillen në Altar dhuratat për t’ia kushtuar Zotit, një Kelk dhe një patenë, ku do të shugurohen, Trupi dhe Gjaku i Krishtit, dhuratë që Papa ia bën Katedrales së re.

Më pas vendosja në Tabernakull e të Shenjtërueshmit Sakrament. Çdo pjesë e kësaj ceremonie u ndoq me shumë

përshpirtëri. Para përfundimit zuri vend falenderimi i mallëngjyeshëm i Mons.

Rrok Mirditës ndaj pranisë së Kardinalit, ndaj atyre që kanë mundësuar realizimin e kësaj Banese të Zotit. Bamirësit dhe kontribuesit ishin të shumët, për t’i falenderuar të gjithë emër për emër qe e pamundur, megjjithatë përmendi disa nga ato si: Ato që gjatë këtyre viteve janë dedikuar në mënyrë të palodhur, të cilëve ju bë nga një dekoratë prej Atit të Shenjtë në shenjë falenderimi dhe shpërblimi. Falenderoi gjithashtu edhe autoritetet shtetërore për mundësimin e ndërtimit pa probleme të Katedrales.

Falenderim i veçantë iu bë Kongregatës për Ungjillizimin e Popujve; Arqidioqezës së Nju York-ut, si dhe famullitarit të Kishës “Zoja e Këshillit të Mirë” në New York, njëkohësisht kalorësve të Maltës etj. Falenderimi që vlen të përmendet ka qenë ai ndaj Atit të Shenjtë Papa Gjon Pali i II për dhuratën e Udhës së Kryqit dhe 50 paramentë të dërguara nga ai vetë. Ç’dhuratë të madhe na bëri Zoti, por na përket neve ta bëjmë visar dhuratën e Tempullit të Tij e për fjalët inkurajuese, me zërin e tij të vendosur dhe vëlladashës Eminenca e Tij na fton të gëzohemi në Zotin, sepse nata e gjatë e persekutimit tashmë ka kaluar, një dritare u hap në këndin e Europës, një kapitull i ri në histori, dhe po regjistrohet në Tiranë…

Vëgimi i shkallës së Jakobit ngjitej deri tek Hyji, e cila do të jetë lutja e popullit të Zotit për ta vërtetuar këtë vegim, sepse në portën e qiellit arrihet me besim dhe Lutje, të bëra në secilin Tempull të ndërtuar në nder të Tij. Në

kishën materiale që vëllazërojnë të krishterët, kumbon thirrja e apostullit Pal: “ A e dini se ju jeni Tempulli Hyjit dhe që shpirti i Tij Banon në ju? Nëna e Jezusit që ju e thirrni me emrin e bukur “Zoja e Këshillit të Mirë”, dëshmia e ndritur e martirëve të shumtë le t’ju udhëheqë për të dashur Zotin, e prej këtu dilet për të dashur njerëzit”. Pas mbarimit të ceremonisë kremtuese për të gjithë të pranishmit në ambjentin e Arqipeshkvisë ishte pregatitur një koktej, kurse në orën 18.30 u dha një koncert i orkestrës së Radio Televizionit Shqiptar.

Falenderojmë Zotin edhe një herë për gjithçka , e në mënyrë të veçantë ti lutemi për Arqipeshkvin tonë, ti dhurojë shëndet dhe forcë që të jetë bari i mirë për Arqidioqezën Durrës – Tiranë.

Përplotësimi i Kryeqytetit Shqiptar Tirana me Katedrale 26 janari ditë e paharrueshme në Tiranë Nga: Gjeto Sh. Dushaj Me avion, një grup nga Famullia “Zoja e Shkodrës” në New York, udhtonim për Tiranë. Një gëzim i madh shkëlqente në fytyrat e të gjithëve, që shprehej me rastin e këtij udhtimi, qëllimi i të cilit ishte pjesëmarrja e jonë në hapjen dhe shugurimin e Katedrales së “Shën Palit” në Tiranë.

Gjatë udhtimit bisedonim për Imzot rrok Mirditën (si e thërrasim ne në New Gjeto Dushaj York, Dom Rrokun), i cili për më se 20 vite me radhë qe famullitari ynë në New York, i cili ka merita të mëdha për themelimin e Kishës Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës” në New York. Eminenca e tij filloi edhe inicia-

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

tivën për ndërtimin e kishës së re në qytezën Hartsdale, të cilën gja e ndërpreu thirrja e Atit Shenjt Papa Gjon pali II për të marrë rrugë për Shqipëri, pikërisht për Tiranë për të ringjallë besimin dhe tempujt në Shqipëri e pikërisht në Durrës dhe Tiranë ku u emrua arqipeshkëv. Aktiviteti dhe entuziazmi i tij vazhdoi dhe pati sukses të madh në detyrën e rëndë por të rëndësishme, dhe këtë sukses e kurorëzoi me veprën madhështore, me ndërtimin e Katedrales së “Shën Palit’ në kryeqytetin tonë, në Tiranë.

Më 26 janar 2002, Eminenca e tij Kardinal Sodano, Sekretar i Shtetit të Vatikanit, shuguroi Katedralen e “Shën Palit” në Tiranë, në praninë e nji numri të madh të besimtarëve katolikë dhe besimeve të tjera në Shqipëri. Në këtë ceremoni madhështore morën pjesë edhe nji

numër i madh prej famullisë sonë në krye me udhëheqësin tonë shpirtëror Dom Pjetër Popaj. Kardinali Sodano zhvilloi nji ceremoni të jashtzakonshme me nji përshendetje te shkurt në gjuhën shqipe dhe mandej vazhdoi në italisht.

Në këtë ceremoni morën pjesë edhe nji numër i madh ipeshkvinjësh dhe meshtarësh, si dhe përfaqësuesit e besimeve tjera në Shqipëri.

Imzot Mirdita falënderoi të pranishmit dhe posaçërisht grupin prej New York-ut dhe Dom Pjeter Popaj, për pjesëmarrje dhe për kontribut për ndërtimin e kesaj katedraleje.

Kjo ishte vizita e dytë e imja në Shqipëri. Herën e parë isha në Shqipëri në vitin 1979, e atëherë as nuk kam andërrue për nji gja të tillë dhe të mrekullueshme që ngjau gjatë kësaj vizite, sepse siç dihet në atë kohë feja

13

dhe besimi ishin rreptësisht të ndaluara.

Por kam ndëgjuar prej të tjerëve se Zoti asht i vonë e i lashtë si kemi ndigjua prej meshtarëve dhe prej nanës Tereze se shpresa nuk duhet te humbë, dhe ja pra me ndihmën e Zotit kjo ëndërr e besimtarëve katolikë në Shqipëri u ba realitet. Meshtarët e persekutuar e të arratisur prap filluan me prediku fjalën e Krishtit dhe të Shën Palit, i cili para 2000 vjetëve ka predikuar ungjillin në ato treva.

Përveç të gjitha bukurive në kët ceremoni përshtypje të posaçme më la pjesëmarrja e udhëheqësisë shqiptare në krye me presidentin Rexhep Meidani.

E thashtë Zoti që edhe herave të tjera të takohemi në raste të tilla.

Zoti e bekoftë dhe e ndihmoftë popullin shqiptar.

Disa artikuj të shtypit shqiptar me rastin e inagurimit të Katedralës

Meidani, Meta dhe Sodano ne nxitje te paqes Presidenti i Republikes, Rexhep Meidani priti dje ne nje takim te veçante kardinalin Anxhelo Sodano, sekretari i shtetit te Selise se Shenjte, i cili i percolli qe ne fillim kreut te shtetit shqiptar pershendetjet e Atit te Shenjte. Gjate takimit te ngrohte dhe te hapur u nenvizuan marredheniet miqesore midis Shqiperise dhe Selise se Shenjte, dhe u shqyrtuan projektet kryesore te bashkepunimit. Presidenti Meidani n e nv i z o i e d h e n j e h e r e t j e t e r m e bashkebiseduesin e tij te nivelit te larte, idene e tij te hershme, pershpejtimin e funksionimit te Universitetit Katolik ne Shqiperi. Kryeministri Ilir Meta dhe ekretari i Shtetit te Vatikanit, kardinali Angelo Sodano u shprehen dje se "Shqiperia eshte nje shembull tradicional i bashkejeteses d h e m i r e k u p t i m i t m e s b i s e d i m eve fetare". Meta vuri ne dukje rolin dhe ndihmen e Selise se Shenjte dhe vecanerisht te shenjterise se tij Papa

Gjon Pali II ne drejtim te nxitjes se paqes, drejtesise, dinjitetit, te drejtave njerezore, tolerances dhe bashke-

Ambasadori Limpreht duke u pershëndetur me z. Pjetër Arbnori pas meshës jeteses. Kryeministri vleresoi rolin e Kishes Katolike ne Shqiperi.

Bashkebiseduesit nenvizuan fushat e bashkepunimit dypalesh sidomos ne fushen shendetesore dhe arsimore, sic jane konkretisht ndertimi i Spitalit Z o n j a e Ke s h i l l i t t e M i r e d h e e Universitetit Katolik.

Përurimi i Katedrales, ditë që nuk harrohet Shqiperia ka nevoje per shume besim.

Vendi i cilesuar dikur si me ateisti ne Bote, ka vetem nje dekade qe eshte i lire ne besimet e tij. Dhe feja eshte ajo qe bashkon gjithmone, me urtesi, paqe dhe dedikim. Keshtu ndodhi dhe diten e shtune ne perurimin e Katedrales se "Shen Palit" ne Tirane. Politikanet nuk u paraqiten te ndare. Keshtu perkrah Presidentin te Republikes, Rexhep Mejdanit, Kryeministrit Ilir Meta, Kryetarit te Parlamentit Namik Dokle, Ministri i Mbrojtjes Pandeli Majko, kane qene edhe perfaqesuesit e opozites Pjeter Arbnori e Jozefina Topalli. Ndoshta jo vetem pse i perkasin fese katolike, Arbnori e Topalli me pjesmarrjen e tyre, kane dhene edhe nje mesazh me shume per paqen dhe mirekuptimin. Por sigurisht ajo qe e beri kete perurim te ishte nje eveniment, ishin fjalet e shkruara posacerisht nga Shenjteria e tij, Papa Gjon Pali II, per hapjen e kesaj kishe-katedrale te Dioqezes Tirane -Durres si dhe Dekretin me te cilin ai cakton Kardinalin Angelo Sodano, si delegatin e tij ne kete kremtim. Ipeshkvi i Dioqezes, Tirane-Durres, Imzot Rrok

14

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

Paqja e Shen Palit Nga Mesila Doda

Dom Pjetër Popaj i treti nga e djathta duke përcjellur meshën Mirdita, u ka rikujtuar edhe njehere te pranishmeve politikane dhe perfaqesuesve te Trupit Diplomatik te akredituar ne Shqiperi, ate periudhe te erret, kur shiptareve iu mohua "Shtepia e Zotit".

"Kisha heshti per 50 vjet". Keto fjale te Imzot Rrok Mirdites, kane dridheruar pjesmarresit. Lartesimi i Selise Arqipeshkvore e Tiranes dhe Tempulli i Shen Palit Atostull i ngritur aty, si kishe Metropolitane, si dhe tempulli i Durresit, si Kishe Konkatedrale, ia kane rritur emocionet dites se madhe te perurimit te Katedrales "Shen Pali" ne Tirane.

Tiranë, inaugurohet Katedralja e Shën Palit "Keni ardhur ketu per te dashur Zotin. Do te dilni prej ketej per te dashur popullin".

Ky ishte predikimi qe beri dje, gjate ceremonise se inaugurimit te Katedrales se Shen Palit ne Tirane, i derguari i Papa Gjon Pali i II, Kardinali Angelo Sodano.

Ne kete ceremoni ishin te pranishem Presidenti i Repubikes, Rexhep Meidani, Kryeministri Ilir Meta, Kryetari i Kuvendit, Namik Dokle, ambasadori amerikan Limpreht, Arqipeshkvi i Durresit dhe Tiranes, Monsinjor Rrok Mirdita, si dhe perfaqesues te komuniteteve te tjera fetare. Perreth dy ore, Eminenca e tij, Sodano solli per shqiptaret ne predikimin e tij pershendetjen dhe interesimin e Atit te Shenjte, Papa Gjon Palit te Dyte, qe, sipas tij, "e ndjejme shpirterisht ne kete moment, ne kete bashkesi te dashur". Ai theksoi rendesine e ndertimit te kesaj kate-

draleje per te gjithe besimtaret katolike, duke e cilesuar perurimin e saj si nje kapitull te ri te lirise se besimit si dhe iu eshte drejtuar besimtareve te pranishem se "ndersa do te hyni ne kete katedrale per te dashur Zotin, do te dilni prej saj per te dashur me shume njerezit".

Themelet per ndertimin e ketij objekti fetar te stilit modern, u hodhen ne vitin 1993, vit kur per here te pare ne Shqiperi, beri viziten e tij Ati i Shenjte Papa Gjon Pali i Dyte, i cili ka qene edhe nje nder inisiatoret e ndertimit te Katedrales se Shen Palit, te inauguruar dje. Me nje kapacitet prej 750 personash te ulur, arkitektura e katadrelas se Tiranes, bazohet ne lojen e dy formave gjeometrike, qe jane te ngarkuara edhe me nje domethenie teologjike ne pershpirterine katolike. Keto dy forma jane trekendeshi dhe rrethi. Forma e pare simbolizon fene katolike ne Zotin trinitar qe eshte Ati, Biri dhe Shpirti i Shenjte dhe forma e dyte, simbolizon bashkesine, familjen e popullit ne te cilen jane te gjithe te barabarte.

Korrieri, 1/27/02

Ndersa kryeja ritin tim te perditshem te leximit te shtypit, jo pa cudi verejta se nuk kish thuajse asnje fotografi apo shkrim per perurimin e Katedrales se Shen Palit ne Tirane. Te gjitha gazetat ishin marre me Turpin e Brukselit ku per hir te se vertetes duhet thene qe te gjitha palet kush me krahun e vet te armatosur e kush me mekatin e shperdorimit te pushtetit mbi supe, na sollen para syve vec simbolin e se perditshmes te ketij vendi: Shkaterrimin.

Nderkohe, ne qytetaret e Tiranes qe shkojme perdite mes pluhurit, plehrave e shemtise te se perditshmes patem rastin te shihnim nje tempull te ndertuar.

E theksoj kete se te shtunen e shugurimit te Katedrales ne morrem pjese jo vetem ne nje veper qe per nga rendesia arkitekturore eshte nje dhurate qe i behet Tiranes, por morrem pjese ne perurimin e nje simboli, te atij simboli ku sic theksoi Kardinali Sodano: "Ketu hyet duke dashur Zotin dhe dilet duke dashur njerezit". Ndoshta e vetmja gje e harruar ne kete kohe te ethshme e cinike qe jetojme eshte fakti se te gjithe jemi njerez. Ndoshta e vetmja gje qe kane harruar kreret tane qeverises eshte qe dhe me i varfri a me i perunjuri, a me rebeli i ketij vendi eshte njeri dhe si i tille e ka nje shpirt. Te gjithe ndjejme qe fyhemi cdo dite nga ata qe na rrine mbi krye dhe patem vetem nje moment ku u ndjeme se si me nje perunjesi te jashtezakonshme u respektua njeriu qe rrin brenda secilit prej nesh. Perurimi i se shtunes, per te cilin s'u pa e arsyeshme te thuhej asnje fjale ne publik, eshte nder te tjerat nga te vetmet momente per te cilat ne mund te krenohemi para botes. Duke sherbyer si simboli i bashkimit te te gjitha feve nen strehen e

Çast nga hapja e ceremonisë së shugurimit

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

Djakoni Marash Shkreli në përcjellje të Kardinalit Angelo Sodano gjatë bekimit të katderalës

nje mirekuptimi e respekti te tejskajshem, dje u realizua figura e nje emocioni limit.

Perfaqesuesit me te larte te religjoneve ne Shqiperi nderuan e respektuan perurimin e nje kulti katolik dhe moren pjese ne ritin ceremonial te lutjes se krishtere.

Ata nderuan fjalen e Zotit e te gjithe u ngriten ne kembe si krijesa te thjeshta e te barabarta njerezore. Dje, ne Katedralen e Shen Palit u krye riti i bashkimit te gjithe shqiptareve nen flamurin e thjeshtesise dhe te te qenit krijesa qe gjallojne token me te njejten te drejte te barabarte per te jetuar.

Religjioni duhet te sherbeje si shembull, per te kuptuar se sa e ceket eshte vija qe na ndan te gjitheve. Asnje i majte a i djathte nuk ka me shume dasi a ngarkese te se kaluares se Myslimanet e te Krishteret. Shqiptaret, te cilet kane gjetur mundesine ta bejne te padukshem kete dasi qe po trondit boten, nuk mundet te kanë asnje arsye te mjaftueshme per te krijuar luftra, rebelime apo shkaterrime, ne emer te se ciles te derdhin gjak a te shuajne jete njerezish. Politika shqiptare duhet te ktheje syte nga kleri shqiptar per te mesuar te verteten e tolerances dhe te bashkejeteses dhe perpara se te kerkoje integrim me boten le te kerkoje bashkim ne e mer te z hvill imit. E shtun a e Perurimit, larg inaugurimeve zhurmemedha qe jemi mesuar te shohim ne mitingje, kronika bajate ishte inaugurimi i vertete i shpirtit te nje populli qe ende s'ka vdekur.

Ditet do kalojne. Brukseli do harrohet.

Pas ca kohesh do zhduken Berisha dhe Nano, fundja jemi njerez e te gjitheve nje fund na pret. Katedralja do vazhdoje te jetoje mbi kete qytet dhe per qindra e qindra vjet duke i sherbyer shpirtit te njeriut te tashem dhe te atyre qe do te vijne. Nje dite do kujtohet se kjo

Katedrale u ndertua ne kohen e shkaterrimit, dhe bashkoi shpirtrat e gjithe religjioneve te ketij vendi dhe me pas do te thuhet: Dhurata me e madhe qe ju be Imzotit te atij vendi qe se kjo Katedrale e ndertuar ne nje kohe plot me gjak nuk vrau dhe nuk aksidentoi asnje punetor gjate ndertimit te saj, dhe ajo kohe ishte plot me gjak.

15

Apostulli Pal në letrën drejtuar Romakëve pasi shkeli brigjet e Durrësit. Në vitin e parë pas Krishtit filloi të funksiononte Dioqeza e Dyrrahut, dhe studjuesit vërtetojnë se qendrat e Krishtërimit njihen me qytete Ilire si, Butrinti, Dyrrahu, Apollonia, Amantia, Bylis, Antipatrea. Në këto qytete duken edhe gjurmët e Peshkopatave të para, më të hershme të Krishtere. Pas 2002 vjetësh, me një shkëputje prej 50 vjetësh, në Tiranë për herë të parë ka një katedrale që mund të jetë më e madhja dhe më e bukura në Ballkan. Pas fillimit të funksionimit të Dioqezës së Tiranës dhe Durrësit, me Arqipeshkvinë e saj, ishte lënë përurimi i Katedrales së Shën Palit.

Në fjalën e tij shunguruese, Monsinjor Rrok Mirdita, theksoi rëndësinë e ndërtimit të kësaj katedraleje për të gjithë besimtarët katolikë, duke e cilësuar përurimin e saj si një kapitull të ri të lirisë së besimit si dhe iu është drejtuar besimtarëve të pranishëm se "ndërsa do të hyni në këtë katedrale për të dashur Zotin do të dilni prej saj për të dashur

Koha Jone

Inagurohet Kisha Katedrale e Shën Palit TIRANË- Dje, në kryeqytetin Shqiptar është inaguruar Kisha Katedrale e Shën Palit.

Punimet për ndërtimin e kësaj katedraleje kanë nisur që në vitin 1993 kur u hodhën themelet e saj. Pra u deshën plotë 9 vjet që kjo katedrale të marrë pamjen e saj, dhe njëkohësisht të hapë dyert për besimtarët e saj katolikë. Në ceremoninë e rastit mori pjesë Presidenti i Republikës Rexhep Meidani, Eminenca e Tij Kardinali Angelo Sodano, Sekretar i Shtetit të Vatikanit, Shkëlqesia e tij, Arqipeshkvi i DurrësTiranës, Monsinjor Rrok Mirdita si dhe përfaqësues të komuniteteve të tjera fetare. Në këtë përurim merrnin pjesë krerët më të lartë të shtetit dhe të qeverisë Shqiptare si, Kryeministri Meta, Kryeparlamentari Dokle etj. I dërguari i Atit të shenjtë Angelo Sodano i përcolli të pranishëmve në sallën me 750 vënde, përshëndetjen dhe interesimin e Papa Gjon Palit të Dytë, "që sipas tij e ndjejmë shpirtërisht në këtë moment, në këtë bashkësi të dashur".

"Prej Jeruzalemit e përqark, dhe gjer në Iliri kam kryer shërbimin e Ungjillit të Krishtit, duke u përpjekur të ungjillizoj ". Kështu tha

Djakoni Marash Shkreli duke ndezur qirinjtë

më shumë njerëzit, të afërmit". Gjithashtu kremtimi i kësaj meshe shunguruese ka vazhduar përmes riteve fetare të shoqëruara edhe nga tingujt e korit të kësaj Katedraleje. Me një kapacitet prej 750 personash të ulur, arkitektura e katadrales së Tiranës, bazohet në lojën e dy formave gjeografike që janë të ngarkuara edhe me një domethënie teologjike në përshpirtërinë katolike. Këto dy forma janë trekëndëshi dhe rrethi. Forma e parë simbolizon fenë katolike në Zotin trinitar që është Ati, Biri dhe Shpirti i Shenjtë dhe forma e dytë e cila ka si qëllim të simbolizojë bashkësinë, familjen e popullit në të cilën janë të gjithë të barabartë.

Y. Kurti (Zeri i Popullit)

16

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

Intervistë me Arqipeshkvin Imzot Rrok Mirdita Imzot Mirdita, çfarë shënon për kultin fetar katolik e në të njëjtën kohë për të gjithë Shqipërinë ngritja e Katedrales së "Shën Palit"?

Unë e quaj arritje të madhe ngritjen e një Katedraleje pasi kjo nënkupton menjëherë vendin ku rri Krishti, e në kohët tona Arqipeshkvi, nga ku ai drejton të gjitha ceremonite kryesore të nivelit Arkidioqezan. Pra, është "Kisha mëmë" për të gjitha kishat e tjera. Në këtë drej-

projekt kulti por edhe më gjerë, pra jo vetëm për besimtarët katolikë të cilët do të ndjekin ritet fetare, por edhe në aspektin kulturor. Me këtë rast Tirana radhitet me metropolet perëndimore, duke patur një katedrale, sikurse kjo e "Shën Palit". Ne kemi ndërtuar kisha, e me shpresën e Zotit do të ndërtojmë edhe të tjera, por Katedralja nuk merr rendësinë vetëm nga bukuria e madhësia e saj, por për faktin se e emëron Selia e Shenjtë si të tillë, pra kisha e re në Tiranë emërohet Katedralja metropoli-

Intervistoi Klodi MESHI Pas pak ditësh në Tiranë do të përurohet Katedralja e parë e ndërtuar në Shqipëri. Ajo do të pagëzohet me: “Katedralja e Shën Palit”. Roli i saj si institucion fetar merr rendësinë që në momentin kur flitet për të parën “Kisha amë”, themelet e së cilës janë hedhur pas shumë kohësh në një vend si Shqipëria, me urdhër të Selisë së Shenjtë. Ky nder i është bërë Dioqezës që përfshin edhe kryeqytetin, Tiranën, e cila drejtohet nga Imzot Rrok Mirdita, prej afro dhjetë vjetësh. Në përurimin e saj, do të marrë pjesë Sekretari i Shtetit të Vatikanit, Eminenca e tij Kardinal Anxhelo Sodano, i dërguari i Atit të Shenjtë Papa Gjon Pali i II, si dhe autoritete të tjera të larta të shtetit e fesë në Shqipëri. Lidhur me këtë eveniment, ekskluzivisht për “Koha Jonë”, ka folur Ipeshkvi i Tiranës dhe i Durrësit, Monsinjor Rrok Mirdita. tim ne mendonim se Tiranës i mungonte një institucion i tillë në mozaikun e përbërjes së saj. Sikurse dihet tashmë që ajo ka marrë përmasat e një metropoli, për këtë menduam se kishte nevojë të kompletohej edhe nga ky aspekt, pra të ketë një pikë referimi, ashtu sikundër kanë të gjitha metropolet e tjera, sidomos në botën perëndimore. Kjo Katedrale, ka rendësi jo vetëm si një

tane e Tiranës.

Ju si do ta percaktonit rolin e Kishes Katolike ne evoluimin e shoqerise shqiptare?

Eshte nje kohe e shkurter qe Kisha Katolike vepron lirisht ne Shqiperi, pas nje diktature te eger e relativisht te gjate.

Mund te them lirisht se rolin e saj e

ndiej nga dita ne dite, jo vetem ne Dioqezen qe une drejtoj, por ne mbare Shqiperine. Kisha luan nje rol te rendesishem ne etapat qe po kalon vendi, ne zhvillimin e saj, sidomos ne aspektin social kulturor. Ketu do te permendja faktin qe ne kemi ndertuar ne cdo fshat nje ambuance, nje azil, nje shkolle te mesme, apo shkolla profesionale etj.

Keto shpresojme qe te ndikojne ne formimin e shoqerise e te ketij brezi te ri qe rritet. Jam i sigurt qe Shqiperia neser ka per te qene me me pak probleme, per kete nuk kam as me te voglin dyshim.

Ne nje te ardhme te afert rinia e ketij vendi do te jete e pergatitur sipas parametrave europiane. Ketu do te theksoja se ngritja e nje Universiteti Katolik, do te ndikoje ne arsimin e kesaj rinie, e cila do te udheheqe ne te gjitha fushat; ne ate politike, kulturore, informative e shendetesore. Patjeter qe keto ndikojne ne ngritjen e nje shoqerie, e cila neser do te jete me civile se kjo e sotmja.

Po ne aspektin e mentalitetit, a mendoni se, megjithese ne nje kohe relativisht te shkurter, kultet fetare duhet te punojne lidhur me ndryshimin e tij ne shoqeri?

Patjeter qe eshte keshtu, madje do te thoja qe kete rol e luan jo vetem kisha, por se bashku me komunitetet e tjera fetare ne Shqiperi, luajne nje rol shume te rendesishem, persa i perket formimit te nje mentaliteti tolerant. Kete e kemi realizuar jo vetem nepermjet seminareve te ndryshme, apo shkrimeve, por si komunitet katolik i kemi qendruar besnik mesimeve te Atit te Shenjte, i cili eshte me te vertete nje protagonist i paqes. Ai nuk mungon ne asnje rast kur behet fjale per ekuilibrin e shoqerise njerezore. Ky ekuiliber tek ne eshte prishur sidomos me ngjarjet e 11 shta-

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

torit te vitit te kaluar. Por paralelisht me kete, ne kultet fetare kemi dashur gjithnje t'i pergjigjemi apelit te Atit te Shenjte, qendrimit te tij te vazhdueshem per ndertimin e paqes. Per ne mjafton te ndjekim shembullin e tij, eshte e pamundur te bejme dicka tjeter, nese do te shprehem keshtu, por te mundohemi t'i ndertojme keto marredhenie gjithnje ne frymen e tolerances, mirekuptimit, e te paqes; gjithnje duke i pershtatur ato me kushtet specifike te vendit tone. Me kenaqesi mund te them se ne njefare menyre ne i kemi arritur ato. Rezultatet qe permenda me lart jane realizuar, duke marre pjese te gjithe se bashku, duke apeluar te gjithe se bashku. Mendoj se keto fryte jane te dukshme ne Shqiperi, kete nuk e them pse ne kete pozicion ne drejtim te Dioqezes une kam qelluar shqiptar, por kete e mendojne edhe koleget e mi, perfaqesues te feve te tjera te cilet jane te huaj. Pra bashkepunimi mes perfaqesuesve te feve te ndryshme ka sherbyer si shembull jo vetem per popullin, por edhe per politikanet e vendit. Ne fund te fundit, kemi shume gjere qe na bashkojne, qe na perokupojne, kemi shume probleme te perbashketa, te cilat lidhen me permiresimin e shoqerise shqiptare. Per kete do te thosha se nuk e kemi harruar arnjehere faktin se bashkepunimi mes perfaqesuesve te feve eshte i domosdoshem, pa te do te tradhtonim misionin, per te cilin ne jemi ngarkuar.

Puna qe ju beni per shtimin e numrit te qendrave fetare te kultit katolik, eshte e lidhur drejtpersedrejti me shtimin e besimtareve katolike, apo merr permasa te gjera?

Rruget, menyrat sesi ne i lutemi Zotit, sipas meje nuk jane aq te rendesishme, e rendesishme tek ne eshte se fete jane monoteiste, pra te gjithe besojne ne nje Zot. E rendesishme eshte gjithashtu qe ne te kemi te qarte qe feja duhet te ngreje njeriun shpirterisht, nuk ka rendesi se sa eshte sot e a ka per te qene pas 10 apo 20 vjetesh numri i besimtareve katolike.

Rendesi ka qe Shqiperia pas ketyre ndryshimeve e dallimeve fetare te mbetet pjese e Europes. Ne nuk duhet te

shkeputemi nga ky truall i perbashket qe eshte kultura, civilizimi europian. Ne i perkasim Europes edhe gjeografikisht edhe shpirterisht. Nese do te na udheheqe kjo, per ne te tjerat nuk do te mund ta pengojne rrugen tone.

17

kuader te viteve te diktatures. Dihet tashme fati i nje vendi qe largon Zotin nga botekuptimi i tij. Per te mesuar kete askush nuk ka nevoje te hape filozofet e medhenj, mjafton te vije e te shohe Shqiperine. "Nese Zoti nuk e mbron shtepine, kot punojne ata qe e ndertojne", eshte nje fjale e shenjte. Une mendoj se jemi akoma duke kerkuar rruget.

Jemi futur ne nje lloj labirinti te rrymave politike. Tek ne abuzohet edhe me kete argument, n.q.s. dikush do te me kritikoje nuk merret me platformen time, por me kritikon mua si person. Duhet kuptuar se parajsa ne kete toke nuk mund te ndertohet me fuqite tona, cfaredolloj kapaciteti te zoterojme. Kjo pune duhet te peshoje mbi vlera te palekundshme, mbi ato vlera qe mbeten te njejta: jane sot ashtu sic kane qene para 2000 vjetesh. Ne rast se nuk ndodh keshtu progresi ngadalesohet, madje gjithcka te kthehet nga e kunderta. Shembull i kesaj eshte nje pjese e politikaneve ne Shqiperi.

Meqenese jemi tek politika, ju mendoni se politika shqiptare eshte rrjedhoje e nje pune te papergjegjshme nga ana e politikaneve tane?

Imzot Rrok K. Mirdita A e besoni ju se shqiptaret vuajne edhe per shkak se ne jeten e tyre nuk udhehiqen nga parime kristiane?

Jo une nuk mendoj keshtu. Realisht ky eshte nje kompleks problemesh, por e rendesishme te them ne kete moment eshte edhe fakti se nuk ka qene e lehte ajo periudhe qe Shqiperia ka kaluar.

Madje kjo do te reflektohet edhe per nje periudhe te gjate. Por nuk mund te thuhet se gjithcka qe po kalon sot Shqiperia te shkeputet e te vihet ne

Une shoh efektet e nje politike, me te cilat mund te pajtohem apo jo.

Angazhimi i plote i politikaneve per te miren e vendit nuk eshte ne nivelin qe duhet. Sipas mendimit tim, politikani duhet te jete ne sherbim, jo te vetes, por te te tjereve. Me fjale te tjera, nje politikan duhet te investoje ne fushen e politikes, ne te mire te kombit e te popullit te tij, e jo te mendoje per te perfituar prej saj. I kthehem edhe nje here argumentit te meparshem, ku cdo gje e ndertuar jo drejt, kthehet mbrapsht, madje duke shpalosur efektet e kunderta te saj, pra duke ndeshkuar vete autorin.

A mendoni ju se duhet te kete standarde per te percaktuar ndoshta kreret e politikes se nje vendi?

Une mendoj se angazhimi ne politike kerkon nje "background". Per ta thene me thjesht, kerkon njerez qe kane dhene kontribute me pare se te futen ne garen e

18

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

Pamja e jashtme e katedralës

politikes. Ketu rol luan edhe paraja, por nuk do ta vija theksin ketu. Mjafton qe me politike te merret dikush qe ka krijuar nje emer, me tej do te thoja se per te mund te gjenden burimet qe investojne.

Ne shume raste veme re se kerkohen rezultate te caktuar nga njerez qe nuk i zoterojne kapacitetet perkatese. Nje shprehje e urte thote: "Askush nuk mund te jape me shume se c'ka", ne rast te kundert do te jesh i zoti te ndertosh vetem nje fasade, e cila shume shpejt do te rrezohet. Megjithate do te thoja se eshte ende heret per te patur rezultate te shkelqyera, duhet te presim qe politikanet tane te farketohen.

Imzot Mirdita, a do te pasohet ngritja e kesaj Katedraleje me objekte te tjera te kultit fetar qe ju predikoni?

Nga ceremonia e fjalës përshëndetëse të Imzot Mirditës

te me jepte kohe, jete pra, me qellim qe ta realizoja edhe kete ide, e cila, sigurisht, mbetet kulmi i realizimit te deshi-

rave te mia.

Faleminderit!

Marrë nga Koha Jone

Synimi im per shume kohe ka qene kjo Katedrale, e cila ka konsumuar edhe nje pjese te mire te energjive te mia, te cilat dha Zoti qe u kurorezuan me inagurimin e Katedrales. Kjo Katedrale per mua shenon edhe perfundimin e njeres prej veprave me te medha te Dioqezes qe une kryesoj. Nderkohe une jam angazhuar per ngritjen e Universitetit Katolik ne Tirane.

Nuk do te uroja gje tjeter, vecse Zoti Kardinali Angelo Sodano duke bekuar altarin e katedralës

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

19

PËR HERË TË PARË KOSOVA FITOI PARLAMENTIN DHE QEVERINË E SAJ Zgjedhjet e para të lira e parlamentare në Kosovë u organizuan më

BAJRAM MJEKU 18 nëntor të vitit 2001, nga të cilat për herë të parë në historinë e Ko s ov ë s d o l i Pa r l a m e n t i d h e Qeveria e saj.

Aktualisht në Parlamentin e Ko s ov ë s j a n ë g j i t h ë s e j 1 2 0 deputetë, nga të cilët 84 janë shqiptarë, 22 deputetë i t a ko j n ë p a k i c ë s serbe, ndërsa ulëset tjera të deputetëve u t a ko j n ë ko m u n i t e t e t eve t ë t j e r a t ë cilat jetojnë në Kosovë.

Le të përkujtojmë se në zgjedhjet nacionale që u o rga n i z u a n n ë Ko s ov ë g j a t ë tetorit të vitit që shkoi, shumicën e vo t ave e fi t o i L i d h j a Demokratike e Kosovës, ndërsa pas saj vjen Partia Demokratike e Kosovës, koalicioni serb “Kthimi”, Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës,

ndërsa të fundit janë partitë tjera opozitare, të cilat përbëhen kryesisht nga komunitetet tjera joshqiptare që jetojnë në Kosovë.

Menjëherë pas zgjedhjeve parlam e n t a r e , m e s h u m i c ë vo t a s h n ë Parlamentin e Kosovës, kryetar u zgjodh akademik Nexhat Daci, ndërsa Kryesia e Parlamentit të Kosovës, përbëhet edhe nga deputetë të pakicave të tjera joshqiptare.

Ndërkaq, me më tepër se tre muaj vo n e s ë , Parlamenti i Kosovës me dy të tretën e votave zgjodhi edhe presidentin e Kosovës, dr. Ibrahim Rugova nga L i d h j a Demokratike e Kosovës, ndërsa kryeministër u z g j o d h d r. B a j r a m R ex h e p i n g a Pa r t i a Demokratike e Kosovës.

Le të përkujtojmë se katër poste ministrore, të cilat konsiderohen ndër më të rëndësishmet në qeveritë e shteteve si Ministria e Mbrojtjes,

Liderët e tri partive kryesore në Kosovë: Ramush Haradinaj (AAK), Ibrahim Rugova (LDK) dhe Hashim Thaçi (PDK)

Ibrahim Rugova - kryetar Rexhep Bajrami - kryeministër Nexhat Daci - kryetar i parlamentit --Minister i Sherbimeve Publike - Jakup Krasniqi (PDK), Minister i Tregetise dhe Industrise - Ali Jakupi (PDK), Minister i Planifikimit Hapesinor - Ethem Ceku (AAK), Minister i Punes e Mireqenies Sociale - Ahmet Isufi (AAK), Minister i Ekonomise e Financave - Ali Sadria (LDK), Minister i Arsimit - Rexhep Osmani (LDK), Minister i Transportit e Telekomunikacionit - Zef Morina (LDK), Minister i Kultures, Rinise e Sportit - Behxhet Brajshori (LDK) Minister i Shendetesise - Numan Baliq (Vatan), Minister i Pylltarise dhe Bujqesise - Goran Markovic (Kthimi).

Përmendorja e Gjergj Kastriotit në Prishtinë

Jeta Katt olike

20

Ministria e Rendit Publik, Ministria e P u n ë ve t ë j a s h t m e d h e a j o e Drejtësisë drejtohen nga Administrata e UNMIK-ut.

Duke folur për Administratën e UNMIK-ut në Kosovë, vlen të theksohet se emërimi i administratorit të ri nga ana e Organizatës së Kombeve të Bashkuara, z. Michael Steiner, ka sjellë një frymë dhe besim të ri te popullata kosovare.

JANAR - MARS 2002

Kryeadministratori Michael Steiner po shënon suksese të mëdha veçanërisht në uljen e korrupcionit dhe kriminalitetit ekonomik, i cili menjëherë pas luftës pat shënuar ngritje të madhe deri në përmasa shqetësuese.

Qeveria e Kosovës gjithësej ka nëntë poste ministrore. Shtatë nga ministrat janë të zgjedhur nga shumica shqiptare ndërsa dy poste min-

IR Licensed Real Estate Brokers IF YOU ARE LOOKING FOR REAL ESTATE

YOU NEED US! Përv oja jo n ë 2 7 vje ça re m e k om u nit etin s h qip ta r ë shtë dëshm ia m ë e mirë e su kses it tonë !

Nëse P L A N I F I K O N I të bleni building, shtëpi ose pasuri të patundshme, J U O F R O J M Ë M A K S I M U M I N e kushteve për blerje.

- Sales - Rentals - Mortgages - Co-ops And Condos - Investment Properties - Residential & Commercial -

PRENK CURANAJ Real Estate Broker

TEL:718-231-0300 • FAX: 718-324-0596 4227 WHITE PLAINS ROAD BRONX, NY 10466

VISIT US ONLINE WWW.ISLAND-REALTORS.COM

istrore si ai i Shëndetësisë dhe Bujqësisë e Zhvillimit Rural u takojnë komuniteteve.

Me gjithë pengesat dhe pasojat që Kosova i ka pësuar gjatë luftës së fundit nga okupatori serb, Qeveria Rexhepi aktualisht në programin e saj si prioritet e ka vënë privatizimin e ekonomisë kosovare, që nënkupton privatizimin dhe rihapjen e fabrikave, të cilat patën funksionuar deri në suspendimin e autonomisë së Kosovës në mars të vitit 1989. Po ashtu Qeveria Rexhepi ka paraparë edhe hapjen e fabrikave të reja, të cilat do të ishin domosdoshmëri për Kosovën, kur të kihet parasysh se shkalla e papunësisë në Kosovë është rritur deri në përmasa shqetësuese. Kjo po ndodh për faktin se 50 për qind e popullatës s h q i p t a r e n ë Ko s ov ë ë s h t ë n ë n moshën 25 vjec, ndërsa 90 për qind e popullsisë është e aftë për të punuar.

Duke patur parasysh difektet e shkollimit në Kosovë gjatë dekadës që shkoi nën kushtet e okupimit dhe represionit të egër serb, gjatë tre vjetëve të fundit në Universitetin e Prishtinës kanë filluar reforma të reja, të cilat deri tash kanë shënuar një lëvizje të suksesshme. Kjo është e dobishme për faktin se Kosova kishte një sistem të tejkaluar arsimor, cfarë natyrisht e kishin edhe shtetet tjera të cilat për pesëdhjetë vjet i takuan kampit komunist.

Në krahasim me gjendjen e pasluftës, demokratizimi në Kosovë nga dita në ditë po shënon rritje të suksesshme, falë ndihmës të cilën në Ko s ov ë p o e o f r o n e d h e fa k t o r i ndërkombëtar. Popullin shqiptar në Kosovë po e përshkon një frymë e tolerancës të cilën e ka trashëguar edhe tradicionalisht. Duke i poseduar k ë t o v i r t y t e , p o p u l l a t a ko s ova r e synon edhe realizimin e pavarësisë së Kosovës duke u ndihmuar nga shtetet evropiane, e në vecanti nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

21

KOHA LITURGJIKE E KREZHMEVE DHE TRIDITËSHI SHENJT

E MËRKURA E PËRHIME – FILLIMI I KREZHMEVE

Nga: Kolë Gj. Gjergji, xhakon në Graz-Austri

Historia e fesë dëshmon hirin si figurë të së kaluarës dhe si shenjë të pikëllimit dhe të pendesës. Pluhuritja e kokës me hi nuk vlente vetëm tek izraelitët si një gjest ekspresiv të vajtimit, por kjo ishte edhe tek egjiptianët, arabët dhe grekët.

Prej këndej e kuptojmë normën morale të kishës së vjetër, që mëkatarët në mënyrë publike e filluan kohën e pendesës me rroba të vrazhdëta pendese dhe me hi e pluhuroshin kokën. Kjo normë morale apo doke ishte një thirrje e zakonshme, që u përshkrua dhe u paraqitë shumë herë dhe shumëfish në Bibël, pra si në Besëlidhjen e Vjetër (BV), poashtu edhe në Besëlidhjen e Re (BR) si p.sh: Ps 102,10; Iz 58,5; Mt 11,21... etj.

Prej shekullit të VII e Mërkura e përhime është dëshmuar si ditë e hapjes, fillimit të pendesës dhe të agjërimit. Kur themelimi i pendesës publikisht shumë e më shumë e humbi domëthenien e vet dhe kjo pothuajse krejtësisht u zhduk, mbeti në fuqi secila ceremoni në formën e saj themelore si një introduktim (hyrje) kuptimplotë i të të gjithë besimtarëve në kohën e madhe liturgjike të pendesës. Ky ushtrim naturalizon sigurisht në një kohë meditimi, kthimi dhe agjërimi.

Papa Urbani II, në sinodën e Beneventit 1091, e bëri këtë si detyrim për të gjithë besimtarët, që të Mërkurën e përhime në fillim të kohës së Krezhmeve duhen në kishë të gjithë besimtarët të pluhurosen me hi në kokë duke u thënë prifti apo xhakoni: «Mendo, o njeri se hi ke qenë dhe në hi do të kthehesh».

FILLIMI I KREZHMEVE - Krezhmet mund t´i quajmë edhe dyzetditësh, kohë liturgjike, e cila na mundëson që ta ringjallim jetën tonë, ndërgjegjën tonë të mbrendshme krishtere. Në këtë kohë besimtarët e Krishtit veç, por edhe në bashkësinë e Kishës vetën krejtësisht ia kushtojnë Krishtit dhe kështu mundohen të janë gjithmonë në lidhje intime me Krishtin dhe me të gjithë ata të cilët e mbajnë emrin apo me ata të cilët janë veshur me petkun e tij. Nevojat e veta shpirtërore i ngrisin dhe mundohen, që sa më mirë të kthehen ka Zoti në mënyra të ndryshme të së përditshmës sonë.

Mëgjille dhe ninesë; leximi më i shumtë i Shkrimit Shenjt - i Fjalës së Zotit, lutjet dhe përkushtitë e pandërprera; zellshëm marrin pjesë në karitas; jetën e marrin më me seriozitet, e cila është e orijentuar ka jeta e pasosur. E tashmja jonë, e sotmja jonë është e nevojshme për ta fituar amshimin tonë.

Fjalët e librit të Urtisë na përforcojnë neve në fe, na zgjojnë ndërgjegjën tonë dhe na mundësojnë që të takohemi me Zotin e gjithëpushtetshëm, me Zotin e mëshirshëm dhe me atë, të cilin gjithmonë na falë dhe na thërret të marrim rrugën kah ai, sepse ai është burimi i jetës sonë, ai është burrimi i pashterrshëm i hireve dhe i bekimeve: „Mbarë bota para teje është porsi pak pluhur në peshore dhe porsi një pikë vesë agimi që bie në tokë. Por ti ke dhimbje për gjithçka pse gjithçka mundesh, ti bën kinse s´i sheh mëkatet e njerëzve që ata të pendohen. Vërtetë, ti do gjithçka është dhe s´urren asgjë që ke krijuar: sepse, po ta kishe urryer ndonjë send, nuk e kishe krijuar. E si do të mbetet në jetë ndonjë send, po të mos doje ti?“ (Ur 11,22-25).

Siç e kemi cekur më lartë koha e Krezhmeve apo 40-ditëshi është kohë, e cila na mundëson të kthehemi.

Kah të kthehemi? Pra, të kthehemi ka Zoti, atij duke i´u kushtuar, atij duke i shërbyer dhe me të duke jetuar! Të kthehemi prej vdekjes në jetë, prej madhështisë në përvujtëri, prej koprracisë në dorëdhani, prej fëlligshtisë në pastri, prej idhnimit në durim, prej ghelozisë në dashurinë e të afërmit, pra në vepra të mëshirshme të shpirtit dhe në ato të trupit, prej pritese në hiti, prej mallkimit në bekim, prej jetmarrësve në jetëdhanës, prej kriminelit në pacifist. Të kthehemi ka Urdhërimet e Zotit, kah Sakramentet - kah Burimi dhe shenjtërimi i jetës sonë, sepse ato janë targa e jetës sonë. Joeli profet poashtu na grishë për pendesë: “Qysh tash - është fjala e Zotit - kthehuni me gjithë zemër kah unë, me agjërim, me vaj e dënesje!

Shqyeni zemrat e jo petkat, kthehuni kah Zoti Hyji i juaj, sepse është i butë e edhe i mëshirshëm, i durueshëm e shumë i dhimbshëm, ndjen keqardhje për fatkeqësi” (Jl 2,12-13).

Të kthehemi apo greqisht “metanoja”, me mendjen tonë dhe kështu t´i besojmë Ungjillit, Lajmit të Gëzueshëm të Jezu Krishtit. Ta lexojmë, ta kuptojmë, t´i besojmë, ta mbjellim në zemrat tona, por edhe ta predikojmë farën e mbjellur gjithkund ku është nevoja.

Numëri 40 është një ndër numrat simbolik të Biblës dhe shënon një periudhë të gjatë kohe (Krhs. Zan 7,4.12; Nr 13,25; Mt 4,2+): - 40 vite populli i BV është ngre në shkreti që të mund të hyn i pastruar mëkatesh (i dëlirë) në Tokën e Premtuar (Libri i Daljes).

- 40 ditë ishte Mojsiu në malin Sinai.

Këtu ngjau besëlidhja e tij me Zotin dhe

22

Jeta Katt olike

Dekalogu apo Dhjetë Urdhërimet e Zotit (Libri i Daljes).

- 40 ditë Elia profet shtegtoi nëpër shkreti deri në malin Horeb duke agjeruar dhe duke u lutur, ku Zotin e përjetoi në mënyrë misterioze (1 Mbr 19,8).

Jona kaloi nëpër qytet … Predikoi kështu: “Edhe 40 ditë e Niniva do të rroposet” (Jon 3,4).

- 40 ditë Jezusi agjeroi në shkreti, ku qe tunduar prej djallit dhe atje

JANAR - MARS 2002

predikonte Ungjillin e Hyut: “Koha u plotësua e Mbretëria e Hyut është ngjat!

Kthehuni e besoni Ungjillit”! (Mt 4,2; Mk 1,13; Lk 4,17).

- 40 ditë për çdo vitë ne përgatitemi për festën e madhe të kremtimit të Misterit të Pashkëve, për ta kremtuar atë sa më të denjë — vdekjen dhe ringjalljen e Zotit tonë Jezu Krishtit.

Këtë kohë të shenjt liturgjike të Krezhmeve besoj, që secili prej nesh e kalon dhe do ta kalon në lutje, në uratë,

në agjerime të ndryshme, në heqje dore nga shumë sende të cilat nuk na kanë pëlqyer, në kthim kah Zoti, duke i pranuar Sakramentet, në pajtim me Zotin e me vëllan njeri. Ngjarja esencore e kohës së shenjt të Krezhmeve është Java e Madhe apo Java Shenjte, e cila fillon të Dielën e Larit, ku Kisha dhe ne përkujtojmë hyrjen e Krishtit Zot në Jerusalem.

KTHIMI I TË SHENJTËS “Shekulli XXI do të jetë shekull i shpirtërores e fetares ose s’do të jetë fare!” -

hipotezat e tilla janë të pabaza dhe feja, bashkëudhëtar i fatit njerëzor që

ALI PAJAZITI, M.A.

(André Malraux) Me përfundimin e periudhës së historisë njerëzore të quajtur Mesjetë dhe me daljen në skenë të humanizmit, renesansës, iluminizmit dhe pozitivizmit shkencor, e në ve ç a n t i p as Revolucionit Francez (1789), filluan që të lansohen teza për “fundin e religjionit” si një nga institucionet më të rëndësishme shoqërore. Në emër të shkencës dhe progresit linear u anatemua thënia e Shën Augustinit “Esse credimus Dei!” ( N ë Zo t du h et besuar!). Përveç kësaj, pati edhe të atillë si Comte që parashikonin se tempujt e faltoret do të zëvendësohen nga fabrikat e shoqërisë bashkëkohore. Të tjerët pohonin se ndjenja fetare “është shkak parësor i njeriut për ngushëllim dhe arsyetim”, “opium për masat e gjera popullore”, “ndërtim fantastik i qenies njerëzore”, “diell iluzor”, “mjet i tëhuajësimit”, “fazë kalimtare e vetëdijes njerëzore” dhe se “me përparimi n p e r m a ne n t t ë shoqërisë ajo (feja) do të bëhet histori”, d.m.th. “do të mbyllet kapitulli i të shenjtës.”

Por rrjedhat historike treguan se

nga homo primigenius-i, e ruajti identitetin dhe kontinuitetin e vet dhe vazhdon të luajë rol mjaft të çmuar në konturat shoqërore.

Sot kur, sipas tipologjisë së bërë nga sociologët e ndryshëm, jetojmë në epokën e postmodernizmit, kur janë zbehur ngjyrat e sundimit absolut të racionalizmit dhe homocentrizmit (që e zëvendësoi teocentrizmin dominant të shoqërisë tradicionale) modernist, kur sipas sociologut anglez Ernest Gellner “relativizmi është mbi të gjitha” (Relativism above all), kur flitet për shumëqendërshmërinë e të vërtetës, për vlerësimin e dallimeve, për dekonstruksionin, kur thehen prangat e njëtrajtshmërisë së ashpër, p o p ë rb a l l em i m e nj ë m o z a i k t ë fenomeneve të ndryshme si fetarësia tradicionale, ajo radikale, dogmatizmi, spiritualizmi, ateizmi, deizmi, p an te izm i , n i h i l i z m i , a n a rk i z m i , satanizmi etj.

Modernizmi me “izmat” e veta si racionalizmi, pozitivizmi, marksizmi dhe laicizmi (shekullarizmi) s’arriti ta bëjë të lumtur njeriun. Sipas

Vaclav Havelit, kjo është pasojë e përp je k jeve p ë r t a i n j oruar Qenien Absolute.

Kohëve të fundit bota u përball me ndryshime të mëdha. Glasnosti dhe Perestrojka qenë lajmëtarët e parë se ideologjia komuniste është duke dhënë shpirt. Dhe më në fund si kullë letrash u rrënua njëri nga sistemet që premtonte parajsin e kësaj bote të tipit të Utopia-së së Thomas Moore-it.

Në agjendën e kohës aktuale gjenden subjekte si “dallga e tretë” (Alvin Toffler), “Fundi i historisë” (Francis Fukuyama), “Përplasja mes qytetërimeve” (Huntington), “globalizimi”, “kultura universale”, “mekdonaldizimi i shoqërisë” etj.

Përpos tyre, sociologët dhe psikologët socialë përmes metodave dhe teknikave shkencore adekuate erdhën në përfundim se në vitet e fundit në korniza globale-botërore shënohet procesi i kthimit të zërit hyjnor (Vox Dei), i kthimit në skenë të njeriut religjioz (homo religiosus). Pas shumë shekujve të kaluar në indol en c ë n da j f e s ë, p ar ashikohet se shekulli i ri në të cilin sa kemi shkelur do të jetë epokë e shpirtërores, epokë e rizbulimit të elementit religjioz dhe të shenjtës.

Qëndrimin se në arenën botërore bukur mirë ndjehet “kthimi i të shenjtës” (comeback of the sacred) do ta ilustrojmë me të dhëna konkrete.

Sipas ca statistikave Bibla zë

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

një ndër vendet e para në listën e librave më të shitur. Një sondazh i bërë në SHBA t r eg o n se 95 përqindëshi i amerikanëve besojnë në Zot, kurse 90 përqindëshi i tyre i luten Atij. Sipas linguistit L.R.N. Ashley, autor i veprës “What is in a name?”, në këtë vend trend është pagëzimi i fëmijëve me emra fetarë si Darius, Elijah, Zakariyah, Is a i a h et j . Në Brazil shintoizmi përhapet me një shpejtësi të madhe. Mjaft interesante dhe simptomatike qe vizita që Papa në vitin 1998 ia bëri Kubës, njërës ndër kalatë e fundit të humanizmit ateist, dhe takimi i tij me Castro-n.

Sipas sociologut të religjionit, Grace Davie, rinia evropiane bën zapping ndërmjet besimeve të ndryshme.

Në sferën e fesë në Botën e Vjetër ka dy tendenca: 1. Priftërinjtë që ekzekutojnë rock muzikë dhe punojnë si këshilltarë psikologjikë, që japin mesazhe lidhur me drejtës i n ë s o c i al e dh e mbrojtjen e ambientit, e ruajnë fenë nga formalizmi.

2. Orientimi kah format e vjetra të të shprehurit të fesë, siç janë ritualet ose ceremonitë e trashëguara nga Mesjeta të quajtura Fallas që çdo vjet mbahen në Valenci.

Feja dhe simbolet e saj ditaditës po fitojnë vlerë më të madhe dhe funksionalitet në të katër anët e botës.

Për shembull, metoda më e re e luftës kundër vjedhësve të autoveturave në SHBA është sigla WW J D ( Wh at would Jesus do?). Qeveria meksikane duke e përdorur ikonën e Jezu Krishtit të rinjve meksikanë u sugjeron që shpëtimin ta kërkojnë në fe e jo në narkotikët e narkomaninë. Krishti zë vend edhe në faqet e internetit, kështu që hasim në sajte si “Ditari i Jezusit”, “Faqja e Jezusit ” , “ K ri s ht m ë ndëshko!”

Përvojat e reja të perëndimorit janë budizmi, joga, krishna, zen besimet, sektet, si Luftëtarët e Krishtit, reinkarnacioni, metempsikoza si dhe shumë drejtime e fraksione kuazireligjioze. Njeriu i “botës së përparuar” tërë këtë e konsideron si një lloj terapie karshi krizës shpirtërore dhe depresionit që e bren atë.

Rusët festat e tyre fetare filluan t’i kremtojnë në periudhën gorbaçov ia ne . P r ej a t yr e d i t ë ve e k ë nde j k is ha t vl oj n ë p re j be s i m t a r ë ve ortodoksë. Sipas anketave të fundit të realizuara, vetëm 20 përqindëshi i pjesëtarëve të këtij kombi veten e përkufizojnë si ateistë. Komshinjtë e tyre, polakët, janë kombi më religjioz në Evropë (95 përqindëshi i tyre besojnë në Perëndinë).

Këtu duhet cekur edhe fetarësinë e shquar të përfaqësuesve të njërës n ga fe t ë unive rs a l e , I s l a m i t .

(Ri)zgjimi islam është një fakt që fokusohet nga gazetarë, analistë, shkencëtarë të profileve të ndryshme si dhe institucione anekënd botës.

Kohëve të fundit është aktual reflektimi i kësaj feje në sferën e politikës.

Në fillim të viteve ‘90 top temë ishte fitorja e FIS-it në Algjeri, e SDA-së në Bosnjë Hercegovinë, kurse aty nga mesi i dekadës së fundit të shekullit XX fitorja e Refah-ut në Turqi, ardhja n ë p u s ht e t e reg j i m i t t al i b a n n ë Afganistan që vuri në aplikim ligjin islam (sheriatin)... Kjo fe po përhapet me një shpejtësi marramendëse, kështu q ë n ë ven de t ë n d r ys h m e t ë Evropës, si në Romë e Munih mbijnë minare që deri dje s’i gjeje dot, hapen qendra islamike, si ajo e ish-kitaristit të famshëm Cat Stivens alias Yusuf Islam në Londër, ajo në Hamburg etj.

Rritja e religjiozitetit është një fenomen i shënuar edhe në nënqiellin ballkanik. Sipas Gellner-it në Ballkan bashkësitë etnike tanimë përkufizohen sipas feve.

Sipas një hulumtimi të bërë në vitin 1991 përafërsisht 2/3 (64.3 %) e qytetarëve të Maqedonisë besonin në Zot, 57.6 përqindëshi i tyre veten e ndjenin si fetarë, kurse pak më tepër se 4/5 e popullatës së këtij vendi mbështetnin qëndrimin se feja është n evo jë e n j e ri u t . Në pe r i u d hë n e ndryshimeve shoqërore rrënjësore (1989-1991) është shënuar rritje e interesimit të të rinjve për fenë dhe shpirtëroren. Në periudhën 1991-1993 n ë k ëtë sf e rë ë sh t ë s h ën u a r n j ë ekuilibrim ose status quo.

Sipas të dhënave statistikore të ekspozuara në veprën “Covekot i

23

opstestvoto vo tranzicija” (Njeriu dhe shoqëria në tranzicion), të botuar më 1995, 46 përqindëshi i studentëve përfaqësues të kombit maqedonas (në kuptimin etnik) veten e konsideronin fetarë.

Përmes hulumtimit të realizuar në vitin akademik 1997/98 me 300 studentë të 10 fakulteteve të Universitetit “Shën Cirili dhe Metodi” në temën “Rinia universitare dhe feja” kemi ardhur deri te këto të dhëna: - 78 p ë r q i nd ë s h i i studentëve b e s o n in n ë Z o t i n, k urse 76 përqindëshi i tyre besonin në botën e ardhshme.

- Vetëm 8.7 përqindëshi i tyre asnjëherë nuk kryenin adhurime, rituale e ceremoni fetare.

- Vëtëm 3.3 përqindëshi i studentëve të këtij universiteti shprehnin simpati për ideologjinë komuniste.

- 86.3 përqindëshi i tyre mendonin se feja nuk konfrontohet me shkencën.

- 73.7 përqindëshi i rinisë univers it ar e k i sh t e m e n d i m pozitiv p ër inkuadrimin e mësimbesimit (katekizmit) nëpër nivelet e ndryshme të shkollimit.

Këto të dhëna kur i krahasojmë me përfundimet e arritura nga hulumtimi i bërë në vitin 1972 nën titullin Religijata kaj selskoto naselenie vo Dolni Polog (Religjioni te popullata fshatare në Pollogun e Poshtëm), ku thuhet se vetëm 34.8 e popullatës r in or e të m o sh ë s 1 5-25 vjeçare besonin në Zot, qartë flasin për dallimin e dukshëm me ato të para 25 v it eve d h e p ër r r i t j en lineare të religjiozitetit në vendin tonë. Me këtë u vërtetua hipoteza e studimit tonë se “në periudhën e tranzicionit shoqëror shënohet një ndryshim i dukshëm (në konotacionin pozitiv) në qëndrimin e rinisë universitare vis-a-vis fesë.”

Me sa duket njeriu, të cilin Schopenchauer e përkufizon si animal metaphysicum (qenie metafizike), është pashërueshëm religjioz, koncepti i transcedentes dhe i së shenjtës janë pjesë përbërëse dhe e pandashme e antroposit.

(Fundshenimet i hoqi Redaksia).

24

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

ATDHETARI DOM NIKOLLË NOGA-TUSHA (1895-1946) Biografia e shkurtër Kleriku i nderuar i kishës katolike dom Nikollë Noga -Tusha, u lind buzë

DOM NIKË UKGJINI liqenit të Shkodrës në Shirokë në vitin 1895. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, ndërsa gjimnazin dhe dy vitët e studimëve filozofike në Sarzana (Itali). Pastaj vazhdoi studimet theologjike në Genoa të Italisë, të cilat i përfundoi në vitin 1919. Dom Nikolli, pas shugurimit në vitin 1919, në shenjë nderimi që pati ndaj kësaj figure e quajtur Zoja e Shkodrës (e cila që nga 1896 njifët si “Mbrojtësja e Popullit Shqiptar” ), më entuziazëm përshpirtërie e tha meshën e parë në shenjtërorën e Genazzano-s.

vitin 1933.

Gjatë qendrimit të tij në Kllezën, dom Nikolla, për shkak të mungesës së priftërinjëve në vitët 1931-34, ka administruar edhe famullinë buzë lumit Buna, të Shën Gjergjit. Për kontributin e dhënë si meshtar i zellshëm, Selia Shenjte, në vitin 1933, e nderon me titullin Imzot (latinisht Monsinor që domëthënë kapelan i Papës).

Në kohën kur përreth e përqark behëj gati të ndezej zjarri i luftës së dytë botërore, dom Nikolli shërbeu në Salç.

Në vitet 1940-1945, kur luftrat kishin

Veprimtaria e tij meshtarake Pas shugurimit dhe meshës së parë i prirë nga atdhedashuria, dom Nikolla kthehet në Shqipëri dhe emërohët famullitar në Dush të Pukës e më vonë në Qelëz. Pas definimit të pa drejt të kufive shterore 1913-1920, dhe ardhjës së diktaturës zogiste (1925-1939), kleriku dom Nikolla nuk kishte gjetur qetësi shpirtërore. Këtu sëbashku me leksikollogun e njohur shqiptar dom Nikollë Gazullin, për t’i kundervuar diktaturës së mbretit Zog, organizojnë opozitën popullore, për rrethin e Pukës.

Por, pas mossuksesit rreth organizimit të popullit për kryengritje, len Pukën dhe strehohet në Malin e Zi, pikërisht në Arqipeshkvinë e Tivarit, tek arqipeshkvi Nikolla Dobreçiq (vërtetë shestanasi Nikollë Dobreci, Arqipesjkëv 19121955) i cili në vitin 1927 e emëron famullitar në Kllezën, ku qendroi deri në

Dom Nikoll Noga-Tusha

zbërthyer në të gjitha anët, jetën mështarake e kaloi duke shërbyer në kishën e Ulqinit.

Ngritja e flamurit shqiptar në Ujtmirë (Dobrovodë) Më daljë në skenën politike të partisë komuniste e cila si ideologji kishte ateizmin, coptimin apo shuarjën e popujve të vegjël, dom Nikolla sëbashku me Cafo Alibegun e Ulqinit dhe një grup burrash të zgjedhur nga Shestani në vitin 1940, organizuan ngritjen e flamurit

kombëtar shqiptar, në vendin e quajtur Ujtmirë (Dobrovodë) vend në mes Ulqinit dhe Tivarit, tek Ulliri i vjetër.

Ngritja e flamurit ishte shenj përcaktimi të ri të kufirit në mes Jugoslavisë dhe shtetit shqiptar. Një vitë më vonë, më 14 qershor (ditën e Korbit të Krishtit) viti 1941, nën udhehëqjën e dom Nikollit, dom Ivo Belas, famullitarit të Trijepshit, Cafo Alibegut dhe aktivistëve të tjerë, më pjesëmarrjën e rreth 5 000 burrave malësor pa dallim feje, nga Ulqini e rrethi (Shestani, Kraja, Ana e Malit, Shën Gjergji, Bratica etj. ) u bë ngritja e flamurit shqiptar në Kompanjelin e kishës së Ulqinit. Në këtë ngritje kishin marrë pjesë hoxh Llunja, Elez Lama, Kolë Lucë Noja, Gjergj S. Shkreli, Dedë Gjon Nikë Delija nga Zogajt, etj.

Më vonë, kur partia komuniste erdhi dhe forcohej, më 24 nëntor 1944, u bë shperndarja e këtyre aktivistave. Dom Nikollë Tusha, duke qenë nga komitetit i partisë Jugoslave shumë herë i kërcenuar me burgosje dhe likvidim fizik, u detyrua për të ikur nga Ulqini, duke u strehuar tek kushuriri i tij në afërsi të Shkodrës, në fshatin Juban. Por as këtu jeta e tij nuk ishte e sigurtë, për arësye se sigurimi shqiptare i cili kishte një bashkpunim të ngushtë me atë Jugoslav, zbuloi qendrimin e tij dhe duke e arrestuar ia dorëzoi sigurimit Jugoslav. Komitetit i partisë Jugoslave në fillim të vitit 1945, pa ndonjë hezitim, dënon më vdekje klerikun katolik, sëbashku me Vasë Filipin nga Pistulli, Ali Beqirin nga Krytha, Lekë Macin e Kolës nga Shestani, etj. Pas qendrimit të tyre në burgun Bogdanov Kraj, më 4 nëntor 1946, në Bijelashka Papretima (Fier Bardh) bën ekzekutimin e tij, sëbashku me të lartpërmendurit.

Kështu, dom Nikollë Noga-Tusha, duke mos patur mirëkuptim nga disa bashkvëllëzerit e tij, si dhe as mëshirë nga kumunistat serbo-malazias, përfundoi jetën e tij tokësore, për ta fituar jetën e përjetshme tek Ati Qiellor, jetën të cilit ia kishte kushtuar që atë ditë kur ishte nisur për në rrugën e meshtarisë.

JANAR - MARS 2002

25

FISHTA IDENTITETI I NDËRGJEGJES SHQIPTARE Askush nuk mund të mendonte se nga një familje jo fort e dëgjuar do të lindte poeti më i madh i të gjitha kohrave shqiptare. Ai lindi pa buj e nam familjare, familja e tij vetëm se u shtua me një djal më 23 tetor 1871, në Fishtë të Zadrimës, ata e pagëzuan me emrin Zef. Shkollën e mbaroi në Kuvendin Françeskan të Troshanit, studimet i mbaroi në Shkodër, ku kishte mësonjës poetin arbëresh Leonard de Martini. Më 1886 studioi për filozofi e teologji në Manastirin e Sutjeskës në Bosnje, ku edhe u shugurua

FATMIR MERKOÇI meshtar. Më 1893 rikthehet në atdhe, tashmë jo me emrin e tij të lindjes Zef, pasi në Guçagorë, më 1886, sipas rregulorës të rendit françeskan emërin nga Zef e ndërron në Gjergj. Këtë emër ndoshta nuk e zgjodhi rastësisht. Meshën e parë e celebroi më 26 shkurt 1894 në Kolegjin Françeskan të Troshanit, ku dhe dha mësim. Më 1894 emërohet famullitar në Gomsiqe të Mirditës. Më 1899 krijoi Shoqatën "Bashkimi"; bashkë me abatin e Mirditës Imzot Preng Doçin e romancierin Dom Ndoc Nikën. Më 1902 drejton shkollën françeskane, ku mësimin nga italisht e kthen në shqip. Në 1905 botoi librin e parë "Ura e Rrzhanicës"; i ndihmuar financiarisht nga Faik Konica, pasi ishte miku i tij më i mirë. Dihet se dhe shkrimet e para Konica ja botoi tek gazeta "Albania". Në kujtimet e tij Konica thotë se "nuk ka gjë më të bukur se të sodisësh natyrën e pyjet e veriut, por ato bëhen më madhështore kur në krah ke një njëri virtuoz si Gjergj Fishta". Më 30 dhjetor 2000 u mbushen plot gjashtëdhjetë vjet kur ndaloi dora e pushoi së rrahuri zemra e Kolosit të Kombit, njeriut të pa-epur, gjeniut të shpirtit shqiptar, At Gjergj Fishta.

Jo vetëm brezi ynë, por edhe brezat e më

vonë, ndofta dhe kur Ballkani do të jetë pa kufinjë, do të pyetet rreth Fishtës - pse u luftua Gjergj Fishta, kush donte dhe kujt i duhej lufta kundër tij?. Përgjigjen e pyetjes e gjenë jo vetëm në sundimin totalitar ideologjik të 50 viteve në Shqipëri, por dhe në zhvillimet nacionale, politike të Ballkanit sot. Po të dish ta lexosh realitetin, që kur Fishta u rropos, u fye, ia hodhën eshtrat në lumë, iu vu epiteti i të mallkuarit, qoftë dhe në zhvillimet e sotme, pamja është e qartë, veçse don të shkruhet me të vërtetën dhe brenda të vërtetës së saj. Mohimi i Fishtës i duhej nacional-shovinizmit ekstensiv lindor sllavo-rus, të cilët synonin, kishin vullnetin dhe egërsinë e konservuar për ta mbajtur dhe me monedhën e gjakut zgjerimin e perandorisë sllavo-sërbe, qoftë në masën e njohur të Konferencës së Londrës 19121913, me synimin për t'ju bërë prani deri në Adriatik, kur e shihnin se Fishta ishte shndërruar në një llogore dhe në një instikam të fortë tek të gjithë shqiptarët.

Armë më e fortë që ju jepej në dorë me mohimin dhe sulmimin e Fishtës, nuk mund të gjendej dot, që mund t'jua dhuroje kundërshtarëve patologjikë të Shqipërisë dhe të Çështjes së tyre. Oreksi i Grashaninit, i cili në shekullin e kaluar hartoi dhe bëri publike hartën e parë për të ashtuquajturën "Serbia e Vjetër", është po një realitet i ri dhe i ricikluar dhe tek shkrimtari i dëgjuar sërb Vuk Drashkoviq, i cili në romanin "Bajoneta" e shtrinë Serbinë deri në Turqi. Mohimi i Fishtës iu duhej fqinjëve të Shqipërisë në Veri dhe në Jug, të cilët i mbajnë mbathur këpucët për ta shkelur krejt Shqipërinë, në ditët e luftës dhe në ditët e paqes. Fishta është modeli më i përshtatshëm, ku moto-kredoja individuale e tij: "Atdheu është ligji, Kombi është hyjni dhe Liria është virtyt", - moto të cilën autori e rrespektoi dhe e ushtroi me shumë personalitet gjithë jetën e tij. Ai është një personalitet i tillë, që përveçse krijimtaria e tij i ngjanë epokës, por akoma më gjerësisht ai është një i tillë personalitet dhe kontribut, ku epokat sintetizohen në një, duke qenë po kaq aktive,

reale dhe produktive. S'ka aspak dilemë, ku Gjergj Fishtën e quajnë dimensioni shqiptarë, jo vetëm për kohën kur ai kontribuoi, por edhe pas tij, kur një gjysëm shekulli bedelët lindorë dhe ata sllavë, hodhën baltë mbi të. Akoma më shumë dhe sot, kur kompleksi i ndodhjes së Shqipërisë në kompleksin lindorë-perëndimorë është në një tranzicion të shpejtë dhe të dhimbshëm, kjo bëhet më e lexueshme dhe e vërtetuar në kohë. Fishta ka qenë dhe vazhdon të mbettet ajo pjesa më e nevojshme she më aktive që i duhet në të gjitha rastet kombit, historisë, të shkuarës dhe të ardhmes. Fishta, më mirë se sa cilido tjetër njeri i dëgjuar i Shqipërisë u vendos në një pozicion të tillë intelektual, i cili vuri në shërbimin e tij më të plotë talentin, aftësinë, arsimin, njohjen, diturinë dhe të gjitha mundësitë që i krijoi koha atij si një njeri me reputacion të madh shpirtëror politik, diplomatik dhe ndërkombëtar. Në kët pozicion Fishta meriton të jepet në të gjithë kompleksin e tij, ku kohët u ndërthurën dhe u sollën po ashtu si kundër Shqipërisë dhe kundër tij.

Kjo e shpjegon më së qarti atë lidhjen e madhe dhe plazmatike, që Fishta e pati me vendin e tij, me historinë dhe me prosperitetin e vendit të tij, ashtu siçi pati armiqtë e tij të betuar të gjithë armiqtë tradicional të Shqipërisë. Një studiues i

26

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

Fishtës flet kështu për të: "Të flasësh për Fishtën është njëlloj sikur të flasësh për punët e Shqipërisë, për punët e saj të vona, për punët e saj të sotme." (S. Çapaliku, At Gjergj Fishta "Kombi-Letërsia-Gjuha", Studime Shqiptare, nr. 6, 1997. fq 9).

Studiuesi nuk është aspak i tejkaluar, por dhe as i munguar, ai është real kur shprehet kështu për Fishtën, pasi në tabanin e Atdheut, të gjitha fushat, që ndërtojnë personalitetin e Fishtës, janë gjërat më parësore dhe që i janë dashur dhe që ende i duhen Shqipërisë. Në kohën kur Gjergj Fishta filloi aktivitetin e tij letrar, fetar dhe atë atdhetarë, Shqipërisë i duheshin gjithëçka. I duhej poeti për t'i kënduar të kaluarës në preludin e kohës, kur Fishta u bë poet. I duhej fetari i mirë, fetari i besimit më prestigjioz dhe autoritar, besimi me të cilin lidhej një pjesë e identitetit të lashtë shqiptar, jo vetëm në Ballkan, por dhe në një kuadër më të gjërë evropian.

Shqipërisë në këtë kohë i duhej atdhetari, sepse nuk ka shqiptar, që nuk e di historinë dhe luftën shqiptare për të mbi-ekzistuar, që nga fundi i shekullit të kaluar dhe në vazhdimin e shekullit tonë sot.Të gjitha këto u organizuan, u glorifikuan dhe qenë aktive në shkallën më të lartë të forcës, të fuqisë, mundësisë dhe vullnetit prej titani të Fishtës. Në këtë rast as fetari nuk e mohon poetin, as atdhetari nuk e zbeh fetarin, tek Gjergj Fishta. Prandaj Fishtën e njohin të gjithë. E deshën dhe ja mësuan përmendësh vargjet, pavarësisht se shumica e shqiptarëve në atë kohë ishte analfabete. Këtu qëndron dhe forca e veprës së tij, ai u kthye në një mit për së gjalli, prandaj e rrespektuan katolikë dhe myslimanë, e nderuan dhe u pikëlluan të gjithë me

vdekjen e tij. I lindur fenomen dhe i qenë po i tillë, Fishta e "rroku" mentalitetin shqiptarë me realizmin e shkëlqyer dhe atë të kritikës, prandaj dhënia e tij plotësisht ashtu siç ai e meriton është një nga gjërat më të vërteta të studiuesit, kritikut, dhe historianit. Fishta qe dhe mbetet njeriu më i plotësuar në angazhimin e kohës. Duke patur brenda frymëmarrjes dhe asosacionit të tij të fuqishëm gjithë hapësirën shqiptare ( përveçse ai ka një aktivitet shumë-fishësh F.M .) , ai do të jetë dhe një potencial i shumë-gjinishë. Që më 1891, kur ai do të jepte meshën e vet të parë si frat në Troshan, e deri në ditën e vdekjes, gjithë kalendari i historisë shqiptare (ai më i rëndësishëm F.M.), ka në vlerën e vet

veprimtarine dhe kontributin primarë të Fishtës. Penëtari i madh do të lëvrojë brenda koncepteve estetike, por dhe në ato kohore të marrdhënieve social-historike të vendit, me koncepte dhe një bazë të konsoliduar gjuhësore, estetike, epikën, lirikën, satirën, kritikën, dramën dhe publiçistikën. S'ka vit që të mos ketë një ngjarje fishtjane në Shkodër dhe në Shqipëri, ku Fishta të mos jetë shquar me forcën dhe veçorinë e vet. Ai ishte një polemist i tempit burrërror i pa mëshirshëm kundër atyre që kërkonin të hidhnin baltë, përfitonin e të bëheshin qelepirxhinjë vetëm e vetëm për përfitime personale apo të momentit. Kjo duket qartë në artikujt polemizues, si me Hilë Mosin ashtu dhe me Ismet Totën. Shumë kush kërkonte (e ndoshta edhe sot kërkojnë) që t'ia ulin vlerat nëpërmjet kritikave sureale të veprave të tij në emër të kombëtarizimit. Atij kombëtarizimi që vetë Fisha ua kishte mësuar, dhuruar, e trashëguar nëpërmjet veprave të tij. Duke u shndërruar në personalitetin e krijuesit prodhimtarë dhe të cilësisë të lartë, arti fishtjan do të kthehet në vlerat të ndërgjegjes sonë kombëtare dhe modelin e artit elitarë të lexueshëm për të gjithë. "Lahuta e Malcisë" (e nisi më 1905 dhe e mbaroi më 1937) ëshët preludi më madhorë, ku përmes një epike të gjallë rroket në mënyrën më universale, Shqipëria dhe shqiptarët ashtu siç ka qenë në histori dhe siç është në realitet . Stili kritik, polemist, por i qartë dhe i patolerueshëm në fakte, e bën "Lahutën e Malcisë" një nga gurët më të çmuar të interpretimit triumfalist të dashurisë për Shqipërinë, por dhe vëmendjen më reale të shqipatrëve, që u frymëzuan maksimalisht

Albania Limousine & Car Service 24 orë - 7 ditë në javë thirrni pronarin Anton Gjokaj

30% zbritje për klientët shqiptarë Të specializuar për dasmat dhe të gjitha ceremonitë familjare me: Limousine speciale 6-18 persona, Mercedes, Roys Roys, Lexus dhe Ex Calibar

914-243-2343 • 1-800-734-0453 NE DISPOZICION KEMI MODELIN ME TE RI 2000 - DERI NE 18 VETA

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

prej saj. Stili luftarak është pjesa më e pakompromentueshme e realitetit shqiptar të kohës. Në këtë vepër e mori spunton dhe Albanologu i shquar, përkthyesi i "Lahutësë Malcisë" në gjermanisht Doktor i Filozofisë Klasike Maximilian Lambertzi (1882-1963 ), ai shkruan më 1922 se: "Fishta është poeti më gjenial që deri më sot ka dhënë Shqipëria. Ai është Epiku më i madh i shekullit, Homeri Shqiptar dhe "Lahuta e Malcisë" është Iljada shqiptare" (Gjergj Fishta: "Laute des Hochlandes", Leipzig 1948). Fishta është ironik dhe dramatik "Gomari i Babatasit" në satirë dhe "Juda Makabër" në dramë (gjithsej shkroi 9 drama) janë modele të shkëlqyera të nevojës dhe domosdoshmërisë që kishin kushtet shqipatre në këtë kohë për këto.

Ka një kijimtari që rrallë kush ka arritur t'i bëjë aleatët dhe "armët" e krijuesit në rrafshin folklorik, legjendar, fabulistik, atë mitologjik, klerik, biblik, të cilët në fund të fundit krijuan një art real dhe modern.

Askush sa Fishta nuk u mundua dhe nuk krijoi për Atdheun, në të gjitha fushat ku janë radhitur personelitet të mëdha shqiptare. Koha e evidentoi atë, një gjuhëtar të mirë. Më 1908, ai punoi për shqipen e përbashkët, fjalorin, alfabetin, dhe në Kongresin e Manastirit ai do të jetë Kryetari i komisionit të Alfabetit shqip, ku nga trembëdhjetë pikat e shtruara prej tij nëntë u aprovuan. Në gjuhë Fishta shihte një nga themelet e shtetit dhe të vendit të vet. Krejt krijimtaria e tij e glorifikon me madhështi gjuhën shqipe. Ajo është e denjë "për me ba ç'asht ma mirë punë për atdheun dhe për Shqipninë, për Zotin dhe për njerin". Më 1909 botoi vëllimin poetik "Pika Voeset" dhe më 1913 mbaroi "Mrizin e Zanave"; Më 1913 themeloi revistën "Hylli i Dritës", ku ishte drejtor i saj deri kur vdiq, më 1916 themeloi gazetën "Posta Shqypnisë" (1916-1918), e po më 1916 punon për themelimin e "Komisionit Letrar"; në këtë vit ngre shtypshkronjën françeskane dhe bashkë me Luigj Gurakuqin e instalon këtë shtypshkronjë, çka do më thenë se të gjitha këto i krijuan mundësinë me i shërby vendit, shpirtit, moralisht, mendërisht e kulturalisht. Më 1917 krijoi, me Luigj Gurakuqin, i cili ishte Drejtor i Përgjithshëm i Arësimit "Komisionin Letrar Shqiptar". Ai ka dhe vepra të pa botuara siç është vepra satirike "Kur pata kenë ba Papë". Këtu Fishta përshkruan me mjeshtëri një ëndërr të tijën që e kishte parë. Ai ka kurajon të

godas priftërinjë, rregulltarë e deri ipeshkvinjë me emra të cilët kishin nevojë për reformë. Ky ishte një virtyt i tij. Ai kishte kurajon të dilte hapur pa ndrojtje e të kritikonte çdo të metë apo gabim qoftë ky dhe kishtar. Fishta është mohuar dhe groposur ashtu siç din të groposë një shtet diktatorial. Askush më shumë, më mirë dhe më bukur se sa Fishta nuk e pasqyroi dhe nuk e ngriti në art këtë popull me të kaluarën e vet. Askush më shumë se sa ai nuk mund të hyjë në "thelat" e shpirtit .

Një mëndje si e Fishtës shpejt do të bëhej autoritet i kombit, jo vetëm brenda vendit, por dhe jashtë tij. Ai bëhet politikan dhe mbetet i shquar në këtë fushë . Më 1919 caktohet Sekretar i Përgjithshëm i komisjonit shqiptar që do të përfaqësonte Shqipërinë në Konferencën e Paqes në Paris. Më 1920 zgjidhet deputet i Shkodrës, më 1921 zgjidhet Nënkryetar i parlamentit të parë shqiptar, Nënkryetar i Komisionit të Arsimit si dhe Kryetar i Komisionit të Buxhetit. Po në këtë vit themeloi Liceun Françeskan në Shkodër.

Gjithë njohjen e tij në Botë, Fishta u përpoq që ta shfrytëzonte në të mirën e Shqipërisë, që kanosej nga një copëtim i ri. Më 1922 me cilësinë e politikanit,

27

shkon në New York dhe bëri njohjen e parë diplomatike të Shqipërisë në SHBA. Nuk pati fushë dhe dimension intelektual që nuk preku Fishta. Në të gjitha ka qenë më i dëgjuari. Në disa ka influenca ndërkombëtare. Ka qenë përfaqësuesi virtuoz i Shqipërisë. U detyruan ta rrespsktonin dhe t'ia njihnin vlerat kundërshtarët e tij. Adhuruesit e tij e shndërruan në MIT, sepse Fishta qe njeriu, poeti dhe mëndja që me artin e tij poetik krijoi mitin e qëndresës shqiptare. Më 1930, në Konferencën Pan Ballkanike, përfaqësonte të dërguarin e Shqipërisë. Në vitin 1939 zgjidhet akademik i Italisë. Më 1940 zgjidhet anëtarë i studimeve shqiptare. Të gjitha çfarë duhet të thuhet për Fishtën, që më 1894 e deri më 30 dhjetor 1940, kur vdiq si fetarë, poet, lirik, dramaturg, komediograf, gjuhëtar, historian, politikan, e diplomat, në të gjithë këtë aktivitet ka një strukturë funksionale ku secila më vehte ka më pak fuqi dhe peshë se sa ato kur i merr në lidhjen e tyre të përbashkët.

Kështu ndodh me mëndjet e mëdha dhe me shpirtrat e ndjeshëm. Fishta qe një unifikim i lidhjes në një strukturë për kombin të gjitha pjesët që përbëjnë personalitetin e tij. Gati 50 vjet Fishta kon-

Personal - Corporate - Partnership - LLC-s Sales Tax • Payroll Tax

Personal & Business

Auto • Business • Home

1809 Paulding Ave. Bronx, NY 10462

(718) 892-1000 Fax: (718) 892-6210 Pashk Berisha

WWW. BKBSERVICE.COM E-Mail:bkbservice@aol.com

Jeta Katt olike

28

tribuoi duke qenë njeriu më produktiv ndër shqiptarët, për 50 vjet u luftua me çfarë është e mundur të luftohet një "heretik". Përsëri Fishta u duhet të gjithëve, ashtu siç u duhej dje kur ai ishte i gjallë.

(Botuar me rastin e 50 vjetorit te vdekjes)

JANAR - MARS 2002

E verteta e "përplasjeve" fetare ne Shkoder Nga: I. Leka Ardhja e komunizmit nuk solli asgje pozitive per Shkodren, pervec shpronesimeve dhe shkaterrimit te shumices prej vlerave kulturore, artizanale, pasurore e te tjera. Nderkohqe qe u bene perpjekje te stermundimshme per te mbjelle percarjen

“New York’s Favorite Pizza” ™ NEW YORK CITY

734 Amsterdam (96 St.) 1630 Broadway (50 St.) 2 8 5 9 B r o a d w a y ( 111 S t . ) 4007 Broadway (168 St.) 1 3 9 8 M a d i s o n Av e . ( 9 7 S t . ) 1 2 8 4 F i r s t Av e n u e ( 6 9 S t . ) 6 8 6 E i g h t h Av e n u e ( 4 3 S t . ) Chelsea Piers - Skyrink

(212) (212) (212) (212)

7 4 9 - 1111 489-7584 865-1234 927-3333 (212) 996-9797 (212) 288-1616 (212) 382-3030 (212) 803-5552

Coming Soon...

La Guardia Airport - Main Terminal, Lower Level Food Court JFK International Airport - Terminal 6 (Jet Blue) JFK International Airport - American Airlines Terminal

NEW JERSEY

Newark Int’l Airport - Terminal C-3 Food Court Newark Int’l Airport - Terminal A Concourse Food Court

(973) 824-1120 (973) 824-1160

PENNSYLVANIA

(215) 222-7200 (Opening Aug`02) (Opening Oct`02) (Opening Oct`02) (Opening Mar`03)

OHIO

(Opening Jun`02)

University of Pennsylvania Food Court, Philadelphia 30th Street Amtrak Station Concourse,Philadelphia Philadelphia International Airport - New Int`l Terminal Carlisle Commons Mall, Carlisle Frazier Galleria, Pittsburgh

Beachwood Place Mall, Beachwood

MICHIGAN

Central Campus - University of Michigan, Ann Arbor Lansing Towne Center, Lansing

TEXAS

San Antonio Int`l Airport - Terminal 1 Food Court Houston International Airport - Terminal C Food Court

(734) 213-8200 (Opening Sept`02) (Opening Oct`02) (Opening Oct`03)

For employment, franchise and investment opportunities in Famous Famiglia, please contact our corporate offices: Famiglia International, Inc 1650 Broadway, 12th floor New York, New York 10019 Tel 212-262-0970 Fax 212-262-5095 www.famousfamiglia.com

fetare, dhe ne ate kohe Qeveria Komuniste dergonte ne Shkoder deri edhe kolonele ushtarake sovjetike per te instruktuar manekinet dhe marionetat qe ishin atje per terror. Dhe ne fakt nuk u kursyen asnjera pale, as katoliket dhe as muslimanet.

Pervec pushkatimeve te prifterinjeve katolike, kjo nuk mjaftoi dhe u vazhdua me burgimet dhe vrasjet e perfaqesuesve te fese muslimane. Pa permendur shume shembuj, vete Kryemyftiu i Shkodres, Haxhi Faik Hoxha ka bere 24 vjet burg politik, ndersa Dom Simon Jubani u internua ne nje fshat te larget te Shkodres.

Me vendosjen de-jure te pluralizmit politik ne Shqiperi mbeten te paharrueshme mesha ne Kishen Katolike ne varrezat e Rrmajit, mbajtur nga Dom Simon Jubani, ne nentor 1990, ku kane marre pjese rreth 50000 mije veta, katolike e muslimane, dhe pak dite me vone eshte hapur Xhamia a Plumbit, ku po kaq njerez muslimane e katolike kane marre pjese ne ceremonine e hapjes. E fatkeqesisht, hienat e sigurimit te Enver Hoxhes edhe ne ato dite te vllazerimit te madh perhapnin panik e dhune, duke thene se tani do te ndizet lufta katolike e muslimane dhe per kete shkaktonin incidente.

Populli i Shkodres i shperfilli ata me perbuzje. Me trazirat e 1997 filluan perseri te ringjallen skenaret dhe thashethemet per po kete lufte midis dy feve. Edhe kete here deshtimi qe i turpshem. Ipeshkvi i Shkodres shkoi ne Xhami dhe kaloi nje nate dhe Myftiu shkoi ne Kishe dhe kaloi nje nate gjithashtu. Populli thote se turpi eshte per te gjallet. E kjo kategori njerezish nuk pushojne se vepruari pavaresisht se shodranet i kane njollosur ata gjithmone me turp, pasi gjithmone kane marre nje pergjigje te pashembullt qytetare nga populli i Shkodres. E tani perseri degjohen disa zera te humbur, qe mundohen t'i fryjne atij zjarri qe ata kane enderruar te ndezin, por qe nuk e kane arritur kurre dhe shpresat i kane te shuara edhe per te ardhmen. Dhe ndonjehere te tilla perpjekje kane me vete qellime politike. Por te gjithe duhet ta kene te qarte se feja e perzjere me plotiken sjell veshtersi pafund dhe zgjidhjet vonojne. Ndersa persa thone traktet e fundit, mjaft qe te gjithe te jene te sigurte se feja islame nuk perben pengese per integrimin Europian persa kohe ajo do te vazhdoje te mbetet e natyres liberale.

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

29

It’s Time for Albanian Women to Stop Wearing Headscarves When an Albanian immigrant comes to this country, he is both

SIMON VUKEL impressed and bewildered by what he encounters. The first thing he finds, even on the first day in this country, is that no one cares if he has an accent, or whether he can speak English well at all. Almost everyone here is from somewhere else first, whether today or five generations ago. Americans, therefore, are very accepting of newcomers and provide the moral support, and the financial support through jobs, to immigrants. This contrasts greatly with how Albanians are treated in many of their hometowns in the Balkans.

Secondly, it also comes as a surprise to some that people in the United States work harder than anyone outside the United States realizes. Albanian immigrants find that they too must work hard to achieve a good standard of living. The streets in the United States are not paved with gold, but the opportunities abound to succeed here, as long as one is willing to work hard and honestly.

Fortunately, and for the most part, those Albanians who immigrate here from Albania, Montenegro, Kosova, and Macedonia – wherever Albanians may be – have a good work ethic. Within days of arriving here, they’re right at work — the men in construction, a restaurant, or as a superintendent, and

the women primarily in cleaning jobs or in restaurants as well. They work hard, and for the most part, the children they have here in the America live relatively comfortable lives. Indeed, the Albanian success story in the United States is very real.

Part of that reality, however, involves a constant tug-of-war between old traditions and new ones. The parents are a little more focused when it comes to these challenges – they are grown up and pretty much know what they believe. They know the difference between right and wrong. They know what has worked, and what hasn’t, and so they rightfully cling to those aspects of life that preserve the sanctity of the family. At times they may be excessively overprotective, but this is understandable. For many of them, they are strangers in a strange land, and they wish to protect their families from the challenges that may confront them.

Their children have it tougher.

Faced by a barrage of often conflicting signals, some from their parents, some from their teachers, some from the television, and some from their friends — as young people they must navigate their way into adulthood. Their parent’s youth was harder in the sense that they had few amenities—no heat or running water for example – but also less complicated because, for better or worse, there weren’t as many choices to make.

Today’s first generation AlbanianAmerican – the children of those who have immigrated here – have many paths which they can follow.

Sometimes, they choose the wrong ones, but thankfully most are on the right path, due to strong parental involvement and a strong sense of com-

munity.

In staying involved with their children, the parents try to provide a good example. Fathers teach their children to be self-sufficient, and to not be afraid to get one’s hands dirty from work. What Albanian child hasn’t been in the boiler room of a building the family owns or of which the father is the superintendent, watching dad fix the boiler himself?

And mothers teach their kids the merits of tenacity and duration, to never giving up on one’s responsibilities, no matter the obstacles. Here too, what Albanian child hasn’t stood by his or her mother and wondered where she got the energy to keep the house spotless, make excellent meals three times a day, take the kids where they need to go, and on top of that work an 8 or 10 hour job?

Albanian children learn a lot from their parents, as it should be.

Given this environment, it is a duty of every Albanian parent to set a good example for their children, for their children are always watching learning. It is also the duty of every Albanian parent to rid oneself of the traditions that are hurtful and counterproductive to the future generations.

Specifically, it is time for the Albanian American community to ask its female members to stop wearing the headscarves.

On its surface, one may ask why this writer cares about this issue, after all, he will never have to wear one. This is true, I am male. But this is exactly the point. The thought of placing women into some sort of second-class citizenship through their wearing of the headscarf is contrary to the ideals of this country. Men do not have a similar piece of clothing, so the headscarf sure-

30

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

ly is something that separates the women from the men, and in the opinion of this writer, in a very negative and damaging way.

One may wonder whether this writer is against the headscarf out of embarrassment, of not wanting to be seen with an Albanian woman who stands out with her headscarf. This is emphatically not the case at all. One should never be embarrassed of one’s origins. The problem here is that the

headscarf is not of Albanian origin.

The decision to wear the headscarf is also usually not a voluntary one. One need not defend a tradition which doesn’t belong to the Albanian people, especially one that was likely imposed on them in order to lose the identity and the individuality of Albanian women.

Indeed, the origin of the headscarves for Albanian women is unclear at best. It is worn by Albanian women from all regions, and regardless of reli-

Artiste Limousi ne S erv ice El egan ce • Luxu ry • Aff orda bil ity

“ FO R TH E S UP E RS T AR TR E ATM ENT ” Tel. 914-243-0807 • Fax. 914-245-3391 “WEDDINGS & PROMS OUR SPECIALTY” Featuring New Luxurious 2-18 Passengers Super Stretch White Lincolns Fully Loaded

Rolls Royce • Excalibur • Mercedes • Lexus • Sedans

5% DONATED TO MOTHER TERESA CENTER WHEN YOU BOOK WITH US! 24 orë 7 ditë në javë.

Zbritje për dasmat dhe ceremonitë shqiptare!

Limuzinat 2000 më të reja super të gjata - kapaciteti 18 persona Ju garantojmë për çmime të volitshme dhe shërbim profesional!

“FOR ALL OCCASIONS & DESTINATIONS” •Weddings •Airports •Night Out •Anniversaries

•Proms •Casinos •Concerts •Sporting Events

•Birthdays •Christenings •Dinner/Theatre •Special Events

“SERVING THE TRI-STATE AREA SINCE 1983” Weddings Complimentary Champagne & Church Runner

24 Hours 7 Days

914-243-0807 Visit us at:www.artistelimo.baweb.com Lule (Lola) & Nua (Tony) Gjokaj Please Make Your Reservation Early!

Professional Courteous Tuxedo Chauffeurs

gion. There are different rules and traditions as to how they are worn and for what purpose, all of which won’t be addressed here, but primarily the headscarf is worn by Albanian women to indicate the death of a close relative.

Increasingly, however, women who are not related to the deceased wear the headscarf at the wake or funeral, presumably to express support, or solidarity, with the grieving family.

This tradition of the headscarf can be seen in other cultures – here are three brief examples from modern times: When President John F. Kennedy was assassinated, his wife Jacqueline Kennedy wore a black veil to his funeral, but only for that day.

In many of the oldest churches in Italy, it is still customary for women to enter the church while wearing a veil or headscarf. This is done in a way that is similar to the wearing of the yarmulke

by Jewish men – as an expression that God is above us, and we are humbled by his presence in the church.

And of course, the tragic events of September 11 have reminded us again of the burkhas and head coverings that are mandated in many parts of the Islamic world. Some wear head coverings, like Albanian women do, and some cover their whole body, including their eyes.

Albanian women, however, do not cleanly fall into any of these categories.

Unlike Mrs. Kennedy, Albanian women do not wear the headscarf for just a day, but sometimes for months or years at a time. Albanian women also do not wear the headscarf for religious reasons, as the majority do not wear them in church or mosque (unless they are wearing them because of a death in the family).

And lastly, in modern times, Albanian women have never been subjected to legal or religious rules mandating the wearing of the headscarf. The tradition is likely an inherited one from the Ottoman Turks, and possibly from the Slavs as well.

Last fall, we all saw the images of the Afghani men and women who had been liberated of their Taliban oppres-

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

sors. Men went to the barber to shave off their beards, and brought out their radios and books that had been hidden for years because all music and writing, except Taliban sanctioned materials, had been banned. And the women – their faces and bodies hidden by the burkha, turned to a more revealing headscarf, or to no headscarf at all. Some of them were still shy, not sure whether to trust this newfound freedom. But with their slight smiles and knowing looks, it is apparent that while the Taliban had covered their bodies, they could not cover their souls.

It was disappointing to see, then, the wearing of the headscarf by Albanian women at the memorial services for the World Trade Center victims Rrok Camaj, Simon Dedvukaj, and Mon Gjonbalaj. The wearing of the headscarf was not limited to the women who were related to these three men. The majority of the women – at least 75% of them — attending these services wore a headscarf. Understandably, it was worn in solidarity with the family members who suffered such a horrific loss. But given that the Taliban and Al Qaeda had killed these three men – the same Taliban and Al Qaeda that forced women to cover themselves from head to toe – and the same Taliban and Al Qaeda that draws its inspiration from the horrors of Ottoman domination centuries ago — every Albanian should have decided to get rid of the headscarf in protest.

The Albanian women who wore the

headscarf, obviously, are not to blame.

It is hard to break with tradition, even inherited ones, and it is particularly hard to be the first one to do so, the “rebel” so to speak. Certainly one could not reasonably expect this of the women who were related to Rrok Camaj, Simon Dedvukaj and Mon Gjonbalaj. The grief they felt and loss they suffered outweighs any call to toss away the headscarf.

But the women who were not related to these three men – and the men who live with them — should not have felt the obligation to wear the headscarf, especially given who murdered these men. It is a tradition which demeans women. It is immoral and unfair. And it needs to be stopped.

Community leaders – the clergy, political leaders, group elders, etc – should all as a matter of principle advise Albanian-Americans that the time has come to get rid of the headscarf. It should be done as a signal to the next generation that the traditions that ought to be kept – honesty, respect for family, etc – ought to be kept. It is just as important that those traditions which demean women and treat them as second class citizens be eliminated. A categorical rejection of a bad tradition will only reinforce the good ones that are to be kept. The headscarf — that piece of cloth that covers her head — damages not only her dignity, but also that of the whole community.

Some may say that they wear the headscarf because they and they alone

Burektorja

DUKAGJINI

• Burek të shijshëm 7 ditë në javë • BUREK ME MISH ME DJATH

• ME SPINAÇ

Tel. (718) 822-8955 758 Lydig Avenue • Bronx, NY 10462

31

want to. It helps them in their mourning process. Fair enough. Whoever wants to wear one should wear one.

But it’s relatively certain that many Albanian women go on wearing the headscarf way beyond the time period they wish, out of fear of being ostracized by other community members (for example, “her brother died and look how fast she got rid of the headscarf”).

Ironically enough, this criticism often comes more from other women rather than from the men in the community.

Because the tradition has been so ingrained, somehow removing the headscarf, or not wearing one at all, can be perceived as a sign of disrespect to the deceased.

We should all remember, however, that whether Christian, Muslim, or Jew, we all believe in one loving God. Christians also further believe in the resurrection of Jesus Christ, who came to save humanity from its sins. Whatever one’s religious persuasion, it is best to grieve one’s loved one by turning to God in prayer and to honor the deceased through remembrance, not through a handicap such as the headscarf.

Grieving ought not be a public affair to be judged by outsiders, but a private and prayerful one among the family.

And Albanians, again regardless of religion or regional origin, ought to strive towards a society where men and women are treated equally and with respect. Mothers, wives, and sisters are the reason Albanian culture has survived. Throughout history, the men went off to fight the invaders, often losing their lives, and the women stayed home to teach their children the Albanian language, Albanian traditions, and their religious faith. This is another reason that it makes no sense to continue to impose on Albanian women this outdated and imported habit of wearing a headscarf.

The headscarf – just a piece of cloth – is simple in design, yet complicated in what it represents. Many a young woman – and perhaps a man in consultation – has had to decide at some point whether or not to wear one. As a start, here are two recommendations for all

32

Jeta Katt olike

Albanians to consider: Since this process will be an evolving one, it should come in phases. The first phase should be with those who are not related to the deceased. They should not wear a headscarf at all.

Their presence and their prayers are what the family needs. Wearing a headscarf should be limited to family members only.

Until the ultimate goal of not wearing headscarves at all can be achieved, the amount of time they are worn by family members should be limited.

Bad traditions need time to become

JANAR - MARS 2002

good ones, so the limit should best be decided by each family, but it should be a shortened time period from what is now customary. In the next phase it could be limited to just wearing it at the services, and hopefully someday, not at all. Men don’t wear them, and women shouldn’t either.

Making these changes requires courage on the part of the women who may face criticism, as well as the community leaders who may face ridicule for approaching the subject. But it is time to address this issue, and through its handling, make a statement to the

whole Albanian community, to future Albanian generations, as well as to the outside world.

The women in Kabul have found their freedom, and have started to walk around without their head coverings.

The Albanian-American women in the United States, or wherever Albanian women may be throughout the world, need to do so as well. It is a step in the right direction for the treatment of Albanian women, and a step in the right direction for Albanian culture.

Vështrim i Shkurtër Historik Mbi Zhvillimin e Katolicizmit në Ulqin Gjatë Shekujve Dom Nikë Ukgjini Ulqini është qyteti më i vjetër në bregdetin Adriatik të Malit të Zi. Ai u themelua para Krishtit prej Kolkasve, apo, sipas kronikës së gjysëm shekullit 12 të arabit, Al Idrisi, Laodicejeve (Ladhkiyya popull i Azisës së Vogël).

Ulqini ishte një trevë ilire e ndikuar nga kolonët helen. Në kohën e pushtimit nga mbretëria romake, ishte qytet i rendësishëm për tregti dhe i njohur në bregun e Detit Adriatik. Ulqini, që në këtë kohë bënte pjesë në qytetet e privilegjuara të Perandorisë Romake, thirrej edhe “Qytet me shtetas Romakë“ (Oppidum civium Romanorum). Kurse, pas shkatërrimit të Perandorisë Romake në vitin 476, kur tashmë, rolin e kësaj perandorie, në lindje e luante Perandoria Bizantine, me qendrën e vet Konstantinopojen, Ulqini vepronte si një republikë e vogël, më statutin e vet dhe monedhën e vet të quajtur “folare”, me mbishkrimin „moneta de Dulcino“.

Ndër akte të ndryshme zyrtare, ky qytet, përherë përmendej si “qytet shqiptar” (civitas Albanie). Këtë gjë e dëshmon edhe arkeologu i njohur Pavle Mioviqi, në librin e tij mbi Ulqinin, ku ndër të tjera thotë: “Në këtë trevë u ndeshën

sllovenët ardhacakë me shqiptarët autoktonë”. Këtë privilegj, ky qytet e mbajti deri me pushtimin e tij nga mbreti serb Stefan Nemanja në vitin 1171, dhe më pas, gjatë sundimit të venedikasve.

Ulqini, pa dyshim ishte ndër qytetet e rralla antike, ku dëshmohej një vazhdimësi e një jete të ashtuquajtur “qytetrimi pagan”, por, me pranimin e krishterimit, ky qytet mori një inkulturim të ri, të vertetë e të përherëshëm.

Për fillimet e krishterimit në Ulqin, (pas ndarjes së Perandorisë Romake nga mbreti Dioklecian në vitin 297, ky qytet i takoi provincës së lindjes “Prevalitane”), nuk posedojmë shënime të sakta. Por, nisur nga ajo se krishterimi në kryeqendrën e Epirit te Ri, Durrës (Dyrrhachion, Epidamnum), lëshoi rrënjët e veta në kohën e Shën Palit, viti 57 dhe në vitin 58 dihet emri i ipeshkvit të parë Shën “Cezari”, po në këtë kohë pikërisht në vitin 66, shenohet mjaft qartë se krishterimi ishte përhapur edhe në provincen e Dalmacisë, me

Krishtit), bashkohës i Krishtit. Nga ana tjetër meqenëse dihet se Ulqini ishte qytet bregdetar me ndërlidhje kulturore dhe tregtare në mes të dyja provincave të kristianizuara, me të drejtë mund të themi se krishterimi në këtë qytet fillin e vet e ka që në kohën Apostolike.

Në këtë drejtim është për t’u veçuar kopja e një dorëshkrimi të ruajtur në Bibliotekën Françeskane të Raguzës nr.

410 (289) (të një autori të panjohur, që për shkak të dëmtimit nuk mund të saktësohet as viti). Sipas, Marin Sirdanit dokumeti është para vitit 1571) Në këtë dorëshkrim, kur flitet ndër të tjera për ekzistimin e kishave në këtë qytet, për Kishën katedrale të Shën Marisë, ndër të tjera saktësohet se, në këtë Kishë gjëndet figura e të „Ngriturit e Zojës në Qiell“ për të cilën dëshmohet se është pikturë e punuar nga vetë Shën Luka Ungjilltar (Apostull i Krishtit). Për këtë të dhënë na flasin edhe dokumentet e tjera si dhe albanologu i mirënjohur Thalloczy në “Acta et Diplomata” në

kryeqyendren e vet Salonen (Solini).

Këtu fjalën e Zotit e predikonin pos Shën Palit edhe nxenësi i tij Titi dhe Shën Luka ungjilltar (Apostull i

Ulqini Ipeshkvi

dokumentin e vitit 1553.

Sipas, gjurmimeve arkeologjike të kryera në kohët e fundit në qytetin e

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

vjetër të Ulqinit, ku ndër të tjera u gjetën fragmente kishtare të shkruara në gjuhën latine nga shekulli i IX, në Kishën e të Shelbuemit - Të Ngjiturit e Krishtit në Qiell (Sanct Salvatore) e cila njëherit konsiderohet si kisha më e vjetër në Malin e Zi, dëshmohet se, në shekullin e VI, pra, kohën e Justinianit I (527-565), Ulqini si qytet iliro-romak i pushtuar tashmë nga bizantinët ishte ipeshkvi (dioçezë) mjaft mirë e organizuar dhe se i takonte kryeipeshkvisë (kryedioçezës ) metropolitane të Shkodrës, e cila sipas dokumenteve historike, këtë titull e mbante që në vitin 387, kur në krye të saj ishte kryeipeshkvi Bassus.

Arsyet e mos ekzistimit të dokumentëve më të hershme të shkruara mbi Ulqinin si ipeshkvi, janë luftrat e udhëhequra nga barbarët sllavë e avarë, të fesë pagane, që në shekullin e VII, në trevat ilire. Këto dyndje shkëputen çdo lloj komunikimi të Ilirisë kristiane me Selinë e Shenjtë, gjë që zgjati deri kur ardhacakët pranuan pagëzimin e tyre në shekullin e IX. Për këtë arsye, burimet e para të shkruara për Ulqinin si ipeshkvi i gjejmë në „Illyrici Sacri“ voll.7, të D. Farlatu-s dhe J. Coletu-s, në vitin 877.

Kjo ipeshkvi merrte pjesë aktive në koncilin e Delmitanus (Duvno) të Dalmacisë në vitin 882, kur u bë ndarja e ipeshkvive bregdetare në ato të Dalmacisë së Sipërme dhe të Ulët, Ulqini, së bashku me ipeshkvitë e tjera shqiptare, të Shasit, të Drishtit, të Pultit, të Shkodrës e të tjera, i takuan provincës së Dalmacisë së Ulët, e cila shtrihej nga Delmitanum deri në Durrës, dhe si Seli metropolitane kishin Dioklenë.

Në vazhdim tek “Illyrici Sacri” pos të tjerash i gjejmë edhe emrat e saktësuar të shumë ipeshvinjve të Ulqinit, duke filluar që nga viti 1141 deri në vitin 1571, kur Ulqini ra nën sundimin turk.

Sipas literaturës së lartpërmendur figurojnë këta emra: në vitin 1141Gjoni, 1166-Gjoni II, 1199-Natali, 1257-Marku, 1260-G (Gregori), 1300Miroslavi, 1331-Toma Arqdhjakon, 1334-Gratiani françeskan, 1343-Antoni bendiktin, 1350-Pjetri dominikan, 1354Gjoni III, 1360-Nikolla, 1406-Mateu, 1410-Tadeu, 1411-Gjoni IV françeskan,

1414- Nikolla kanonik i kishës së Ulqinit, 1424-Françesko françeskan, 1435-Pjetri II që më parë ishte ipeshkëv i Shasit, 1441- Paganin, Nr... Martini, 1486-Marini, 1515-Lorenci, 1528-Pjetri III françeskan, 1536-Jaku françeskan, më parë ipeshkëv i Budvës, 1558Andrea, Arqdhjakon i kishës së Ulqinit, dhe 1571-Gjon Bruno (Harapi) administrator i Ulqinit. Në kuadrin e jetës ipeshkvnore kjo ipeshkvi kishte gjithherë kolegjin kanonik, nga i cili zakonisht zgjidhej ipeshkvi i ardhshëm, kështu që në kohën e Andresë, ipeshkvia numronte 11 kanonikë.

Ulqini si ipeshkvi shtrihej në mes të kryeipeshkvisë së Shkodrës, 387, ipeshkvisë së Shasit 877-1530, dhe kryeipshkvisë së Tivarit 599. Kurse që në vitet 1454-1483, kufizohej edhe me Krajen si kryeipeshkvi katolike, e cila si kryeipeshkëv të parë, në vitin 14541457, kishte Palin Arbanas, nga familja e Dushmanëve të Pultit të Vogël.

Ndërsa për sa i përket varësisë së saj si ipeshkvi, Ulqini gjithherë ishte i nënshtruar Selisë së Shenjtë, e cila vepronte sipas situatës në terren. Kështu me rastin e formimit të Themës së Durrësit në shek IX, kur ky qytet i pushtuar nga bizantinët pretendonte të kishte një autonomi të zgjeruar, Ulqini u gjend nën juridiksionin e kryeipeshkvisë së Durrësit dhe qendroi në këtë varësi deri në shekullin e X. Kurse në kohën e Nemanjiqëve, kur kisha skizmatike serbe kërcënonte sovranitetin e mbretërisë së Dioklesë (1052-1081) dhe brenda saj edhe të kishës katolike (për këtë mbreti i Dioklesë, Konstantin Bodini, kërkoi mbështetje nga antipapa Klementi III. Papa Klementi, më 8 janar 1089, u përgjigj pozitivisht, duke e ngritur Dioklenë në kryeipeshkvi Metropolitane të titulluar tashmë “Kryeipeshkvia Metropolitane Diokleano-Tivarase” dhe duke ia nënshtruar ipeshkvitë: Tivar, Kotor, Shas, Shkodër, Drisht, Pult, Serbi, Bosnje, dhe Trebinje,), Ulqinin tashmë e gjejmë nën juridiksoinin e kësaj kryeipeshkvie. Emrin e kësaj dioçeze dhe të ipeshkvit të saj Natale, e gjëjmë të nënshkruar edhe në dekretin përfundimtar të hartuar në koncilin

33

krahinor kishtar të Tivarit, të mbajtur në vitin 1199. Ky koncil, përndryshe ishte përkrahur fuqimisht edhe nga mbreti i Dioklesë dhe Dalmacisë, Vukan Nemanja.

Ulqini, nga koha e pushtimit të Stefan Nemanjës në vitin 1171 e deri e tek Stefan Uroshi III 1320, (i cili sipas letrës së papës Gjonit XXII, dërguar në vitin 1330, ishte i fundit përkrahës i katolicizmit) përkundrejt vështirsive të theksuara fetare dhe kombëtare të shkaktuar nga ekspanzionizmi i kishës ortodokse serbo-bizantine, falë edhe angazhimit të madh diplomatik të Selisë së Shënjte bëri përparime të dukshme.

Kjo gjë më së miri, vërehet në shtimin e aktiviteteve fetare të rregulltarëve (murgjëve) të ndryshëm si dhe në zgjerimin e numrit të tyre si: Benediktinëve, Dominikanëve, dhe Françeskanëve. Këta rregulltarë të ndihmuar nga mbretëresha katolike françezja Helena, që ishte gruaja e mbretit serb Stefan Uroshit I (12431276), në këtë qytet dhe rrethinë, rindërtuan dhe ndërtuan kuvende dhe kisha katolike të shumta për të cilat popullata vendase kishte nevojë të madhe.

Sipas, shënimeve që posedojmë nga kuvendet përreth, vlen të përmendim: në kryedioçezën e Shkodrës, Kuvendin Benediktin të martirëve siriak Shën Bahit dhe Shën Shirqit (Sergjo), në Shirq, Bregu i Bunës, i shekullit të VI. Sipas mbishkrimit në pllakë, ky objekt është përmirësuar në vitin 1073, në kohën e Mihalo Bodin, mbreti i Dioklesë, dhe zgjeruar në kohën e mbretëreshës së Dioklës, Helenës dhe Stefan Uroshit II, në vitin 1290-1293, në kryedioçezën e Tivarit, kuvendin Benediktin të Shën Mëhillit dhe kishën kushtuar Shën Marisë Virgjër, vendin e quajtur Rotaci, në afërsi të Tivarit, që në vitin 1247. Papa Urbani VI, në vitin 1367 në këtë kuvend kishte zgjedhë si abat Aleks Albanin; në dioçezën e Shasit në Krajë, kuvendin e Shën Marisë Virgjër, ndërtura në shek X, ku ishte vorrosur Shën Gjon Vlladimiri me gruan e vet Kosaren; dhe Kuvendin Benediktin, të Shën Nikollës në Bregun e Bunës, dioçeza e Ulqinit, i njohur më

34

Jeta Katt olike

emrin shën Nikolla i Drinit, që në vitin 1346, sipas ?ufflay-t në shek XV, përkohsisht e mbanin në duar tyre, Kisha Ortodokse Serbe.

Kurse kishat katolike në qytetin e Ulqinit, të cilat i gjëjmë në dokumentet e kohës ishin: Kisha katedrale e Shën Marisë Nëna e Kishës, (Sancta Maria Mater Ecclesiae) që në vitin 1251.

Njëherit ishte dhe rezidencë ipeshkvnore. Përndryshe venedikasit këtë kishë e quanin Kisha e shën Markut; Kisha e shën Maurit e fretënve predikues, e vitit 1258; Kisha dhe kuvendi i Dominikanëve, kushtuar shën Dedës, të vitit 1258; Kuvendin dhe Kishën kushtuar Shën Markut, Apostull (shënim i autorit), pas vendosjes së françeskanëve (1283) në këtë qytet, ndërtuar në vitin 1288, nga mbrëtëresha Helena dhe motra e saj Maria, e cila nga viti 1281 jetonte në Ulqin; dhe për shkak të nevojave të mëdha fetare, shënohet ndërtimi e Kishës së Shën Gjonit, në vitin 1290. Kurse sipas Pavle Mioviqit, në këtë qytet si dhe jashtë murevë të tij, kishte edhe kisha të tjera, Duhet theksuar se me pushtimin e Ulqinit nga dinastia katolike bujare shqiptare e Balshajve, në vitin 13611421, si dhe në kohën e sundimit të venedikasve në vitet 1423-1571, në këtë qytet, jeta fetare vazhdonte të kishte një prirje përmirësimi, gjë që më ardhjen e pushtuesit aziatik turk, ndodhi e kundërta: Ulqini u shua si ipeshkvi, u shua katolicizmi i cili në këtë vend mbrëtëronte që në kohën e Apostujve të Jezu Krishtit.

Kisha Katolike e Ulqinit nën sundimin Turk Ulqini duke ra nën sundimin turk më 1. VIII. 1571, ndryshoi rrënjësisht në të gjitha poret e jetës. Qyteti i kohës antike, tashmë mori një pamje të trishtuar. Ahmet Pasha ishte i pari, që nga toka dhe nga deti bëri sulme të ashpra, të pamëshirshme mbi këtë qytet, kur jeta ishte në kulmin e gjallërisë së vet.

Komandanti, Serra Martinengo, i cili kishte mbledhur ushtarët dhe trimat e Ulqinit për t’i bërë ballë turkut, pas një kohe të shkurtër qëndrese u detyrua të

JANAR - MARS 2002

bëjë marrëveshje me pushtuesin dhe menjëherë ta lëshojë qytetin. Kështu vandalët turq hynë në qytet duke bërë plaqkitje dhe vrasje të mëdha. Pasi e pushtuan qytetin në tërësi, pos të tjerash, bënë shëndrrimin e pamjes së tij: shtëpi, sheshe, ndërtesa, objekte kulturore dhe fetare, duke filluar nga ndërtimet e objekteve të ndryshme, publike si hanet, krojet dhe objektet fetare muslimane, dhe duke rrënuar kishat dhe shndërruar ato, në xhami. Kështu, nga pushtuesit u rrënua Kisha Katedralë e shën Marisë, Nënës se Kishës, e stilit gotik, e vitit 1251, dhe të gjitha kishat e tjera. Ndërsa në vitin 1602, u shndërrua në gërmadhë edhe abacia e shën Nikollës në fshatin shën Kollë, buzë Bregut të Bunës.

Kurse, Kisha e Qytetit e stilit të renesansë, e rindërtuar në vitin 1510 nga venedikasit, në vitin 1693 u shndërrua në xhami, prej pushtuesve të udhëhequr kësaj radhe nga Haxhi Halil Skura.

Në këtë pushtim, nuk u kursyen, as personeli fetar të cilët në këtë qytet pos edukatës fetare kishin sjellur civilizimin e qytetit. Kështu ata vranë 30 murgesha të rregullit Klarise, (shën Klarës) që kishin kuvendin e tyre në Kala. Kurse arqipeshkvin e Tivarit dhe administratorin e Ulqinit, Gjon Bruno Harapin, (ulqinak, i cili pas pushtimit, tentoi organizimin e 70 katundëve në kryengritje për ta çliruar Shkodrën, ) turqit e burgosën së bashku më nipin dhe më shumë meshtarë dhe laikë, dhe në vendin Lepanta të francesë i ekzekutuan. Ndërsa, imzot Marin Bizzi, kryipeshkëv i Tivarit në ralacionin e tij të vitit 1610, dërguar Selisë së Shënjte (Vatikanit), ndër të tjera pohon se, gjatë vizitës së tij baritore në famullinë e Shën Gjergjit, shumë hërë ishte plaqkitur nga turqit e Ulqinit, dhe u kërcënuar madje edhe me jetë. Rrefime të ngjashme kemi edhe nga relatoret e tjerë.

Në anën ë tjetër, popullata e civile e këtij qyteti, e cila kishte mbetur nën thundren e pushtuesit gjakatar, e pa mbrojtur, e vetmuar dhe pa udhëheqës shprirtërorë, pasi nuk mundi t´i bë jë ballë kushtëve të veshtira të jetesës, për t’iu shmangur ligjeve tatimore, dhunës,

janiçarizmit (marrjes së fëmijëve) dhe persekutimeve, jashtë çdo dëshire, filloi, ngadalë t’i përshtatej situatës, dhe në shekullin e XVII e pranoi islamizimin.

Se çfarë pushteti të egër kishte vendosur në këtë qytet të okupuar pushtuesi turk së bashku më piratët nga Malta, Tunizi dhe Algjeria, ma së miri na flet vetë fakti se, nga asnjë relator (misionaret) Selisë së Shënjte nuk kemi informata të sakta për katolikët e Ulqinit, gjatë kohës së pushtimit.

Kështu, relatorët e ndryshëm të Selisë së Shënjtë në relacionet e veta, na flasin vetëm për katolikët në rrethina. Ipeshkvi i Sapës Pjetër Budi, në relacionoin e vet drejtuar kardinalit Gocadino, në vitin 1621, ndër të tjera thekson se në rrethin të Ulqinit ka rreth 3000 burra lufte, dhe së katundët e tyre janë: shën Kolli, Pulaj (Velipoja), dy katundët e Reçit, Zogaj, Shën Gjergji, Bripa (Brija), Kalance (Kalaja), Shasi, Braisa (Brajshaj), Bardanji (Bardhaj), etj. Kurse, misionari, Françesko Leonardi në relacionin e vet të vitit 1638, ndër të tjera thotë së, në Ulqin, nuk ka asnjë shtëpi të krishterë, përpos atyre që shkojnë nga vendëe përreth, për t’u shërbye turqëve, dhe shton se, në rrethina ka më shumë së 5000 besimtarë katolikë të cilët nuk kanë prift, dhe janë të detyruar, për të kërkuar ndihmë fetare nga prifti i famullisë së Klleznës. Për gjëra të ngjashme në relacionet e veta na flasin edhe misionarët, Jacit Suspolo dhe Benedikt Trevizanos, dërguar Kongregates për Ungjillzimin e Popujve (Propaganda Fide) në vitin 1650, si dhe në relacionin e vet, imzot Pjetër Bogdani, ipeshkvi i Shkodrës, në vitin 1676, dërguar Kongregatës për Ungjillzimin e Popujve.

Për ekzistimin e një numri shumë të vogël të të krishtërëve si shërbëtorë në Ulqin, na flasin relatorët e Selisë së Shënjte, Marin Bizzi, në vitin 1610 dhe Shtjefën Gaspri, në vitin 1671, atë Marini thotë se këta sherbëtorë janë të ardhur nga rrethina e Ulqinit dhe e Shkodrës. Kështu që dëshmia e kartografit venedikas atë Vinzenzo Coronelli, që ky qytet në vitin 1688 pati 5000 banorë katolikë, më siguri

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

mendohët për katolikët në rrethinat e Ulqinit.

Se çfarë kishte ndodhur më atë popullatë të lashtë gjatë pushtimi turk, më në fund u pa kur Ulqini u lirua nga zgjedha turke nga shtetët aleate të krishtëra në vitin 1880, dhe kur doli se e gjithë popullata e këtij qyteti ishte e islamizuar.

Por kjo liri kahmot e pritur për shqiptarët e Ulqinit të lodhur dhe të shkatërruar gjatë 307 vjetëve okupimi, për shkak të rrethanave të reja, të krijuara në Europë e në veçanti në Balkan, mjerisht nuk u solli një fatbardhësi. Sepse Fuqitë e Mëdha, në Kongresin e Berlinit të vitit 1878, duke i identifikuar shqiptarët në masen 70% të islamizuar me turqit, pa ndonje hezitim vendosën për t’i coptuar trojet shqiptare. Kështu Ulqinin e islamizuar ia dhanë pushtuesit të ri, Malit e Zi, duke menduar se ky shtet slav i krishtërimit ortodoks, në anën kombëtare dhe fetare do ta “disiplinonte„ këtë popull. Më këtë vendim, Malit të Zi iu dha drita jeshile për ta kolonizuar këtë qytet. Se kolonizimi në fakt kishte filluar në këtë qytet, diç me herët na flet në kronikën e vet kunsuli rus në Shkodër, J. C. Jastrebov, i cili kur flet për kishën ortodokse serbe në Ulqin, në vendin Mali i Bardh, thotë se, kisha në këtë qytet u ndërtua me ndihmën e qeverisë ruse në vitin 1869, kushtuar Shën Nikollës, dhe së kësaj kishe i takonin, shton Jastrebov, „10 shtëpi në vet qytetin dhe 2 nga katundi Filipoj, gjithsejt 12 shtepi me 57 shpirtëra“.

Ndërsa, kisha e dytë e besimit ortodoks, në vendin Meterizi me angazhimin e vetë Krajl Nikollës u ndërtua në vitin 1890, kushtuar Shën Nikollës. Për këtë kishë ortodokse ndoshta bën fjalë atë Marin Sirdani, françeskan, kur flet nder të tjera për vizitën e bërë në Ulqinin në vitin 1904.

Ai shkruan se „Ngjitas me kështjell, maje njaj kodre pakes ma ulët ... Shifej vetem nji kishë mjeft e madhe qi thojshin si ishte kënë e Shë Dedës, por e mirosun qysh pak vjet perpara prej Krail Nikollës e lshue ortodoksve“.

Kisha katolike e Ulqinit 1875-1990 Çka e përket Kishës Katolike Shqiptare e cila më marrveshtjen në Campo Fermio-s në vitin 1797 dhe më vonë në atë të Vjenes 1815, ishte vendosë nën mbrojtjen e monarkise austro-hungareze, në pragun e Kongresit të Berlinit, pikërisht në vitin 1875, më angazhimin e kryeipshkvit të Tivarit, bavarezit, Karlo Pooten (1855-1886), shenohet ndërtimi Kishës së parë për këte qytet, kushtuar shën Jozefit, e cila, për shkak problemeve të shumta që krijoi popullata vendase e islamizuar për ta penguar ndërtimin e saj, u ndërtua jashtë qytetit, në një vend moçalik, dhe ndërtimi i saj zgjati nëntë vjetë.

Mbasi ky teritor më Kongresin e Berlinit të vitit 1878 mbeti nën Malin e Zi, Ulqini, i cili gjatë kohës së sundimit turk, si famulli formalisht i takonte dioqezes se Shkodres, tashmë së bashku më famullitë e shën Kollit, shën Gjergjit dhe famullinë e Këlleznës, iu bashkangjiten Kryeipeshkvisë së Tivarit.

Kështu, shenohët se kjo kishë, në vitin 1897, sipas Ivan Markoviqit, kishte 490 katolikë, të cilët, për shkak të kushteve më të mira të jetesës kishin ardhur nga rrethina e qytetit.

Se çfarë mendonte Mali i Zi për katolikët shqiptarë të cilët jetonin në trojet e veta shekullore dhe që tashmë u vendosen nën sundimin e këtij shteti të pasaformuar, më së miri na flet atë Marin Sirdani, në kronikën e vet të vitit 1904 për Ulqinin, ku ndër të tjera thotë se, qeveria malazeze në këtë kohë, disa hërë kishte bërë përpjekje të mëdha për ta futur gjuhen sllave në predikime të prifternjve dhe në uratë, por, vazhdon Atë Marini, komisari i françeskaneve, atë Bonaventura da Kontrada, i cili njëherit ishte famullitar në Ulqin, energjikisht e kishte kundërshtuar këtë gjë. Me poshta ai shton se, françeskani atë Jak Salçi, famullitar i më vonshëm i Ulqnit, qe i pari i cili, në kohën kur Mali i Zi qevërisej nga Austria, bëri që në shkolla, në vend të sllavishtes të mësohej gjuha shqipe. Në anën tjetër, kemi rastin e vitit 1913, kur qevëria malazeze për t’i shpërngulur shqiptarët e dyja besimeve,

35

udhëhoqi aksionin e pagëzimve dhe të ripagëzimëve të dhunshme, për çka shtypi austriak njofton se, vetëm në Ulqin më rrethina, më dhunë u ripagëzuan 300 katolikë.

Pas krijimit të Mbretërisë SKS. (Serbe, Kroate, Slovene) në vitin 1918, disa vite më vonë, dukej, sikur situata ndryshonte.

Kështu, në vitin 1921 shënohet se Ulqini kishte 1207 katolikë. Nga kjo shumë e përgjithshme mendohet se 80 familje të kenë qenë, të ardhura nga Shkodra.

Sipas materialit arkivor të kësaj kishe, besimtarët më të shumtë që përbenin këtë famulli ishin: në Malin e Brinjës, 75 familje nga fisi i Shkrelit (Malësia e Madhe); në Malin e Bardhë (Bijeloj Gori) Marnikajt (Marnikoviqi) më të parin e tyre Macë Kolën, të ardhur nga Brisku; në Zogaj, vëllazëria Junkaj (Junkoviqi) të ardhur nga Larja; në Valdanos, Mendër dhe Zogaj, vëllëzëria Pepëgjonaj (Pepdjonoviqi) nga Ftjani; në Zogaj, vëllazëria Deliqi-(NikollajÇukaj) të ardhur nga Dedajt fisi i Shkrelit dhe vëllazeria Gjonaj (Djonoviqi) Preka dhe Frani të ardhur nga Selca-Kelmendi, vëllezëria Zulaj, familja Zef Gjonajt dhe Tomë Dedajt, nga Bajraku i Nikçit, fisit Kelmendas të ardhur nga Balldreja (Lezhë), më parë shpërngulë nga fshati Nikç-Kelmend;.

Të gjitha këto familje janë të ardhura kryesisht pas vitit 1880, kur qeveria turke, pas trysnive të mëdha të bëra nga Shtetët e Aleancës, u detyrua njëherë e përgjithëmonë të lëshojë Ulqinin. Çka i përkët personelit fetar (famullitarit) të kësaj famullije, në vitet 1883-1891 i pari famullitar ishte dom Engjëll Serreqi, nga Shkodra. Po në këtë vit shënohët ndërtimi i kapelës (kishezës) kushtuar Zojës së Këshillit të Mirë, në vendbanimin Meraj. Pastaj, vazhdojnë emrat e famullitarve të tjerë: atë Bonaventura da Kontrada, 18911912; atë Jak Salçi (Lukiqi), 1912-1919; atë Bonaventura da Kontrada, VI.1919 IX. 1919; atë Eustachio Tartaglia, deri më VII. 1920; atë Jak Salçi (Lukiqi), 1921-1925; atë Angjelino Gaudio, nga VI.1925-1926; atë Ambrogio de Vincenza, 1926; dom Mark Ashta, 1926 - III. 1927; dom Pal Marvuliqi, 19271930; dom Mark Ashta, 1930-1933; atë

36

Jeta Katt olike

Eustachio Tartaglia, 1933-1940; dom Nikollë Tusha, 1940-1944; dom Aleksander Tokiq, administrator 19451949; atë Jak Salçi (Lukiqi), 1949-154; atë Anselmo Markstjepaj, 1954-1960; dom Pal Marvuliqi, 1960-1966; dom Ivo Bushiq, 1966-1967; dom Pal Marvuliqi, 1967-1969; dhe famullitari i sotshëm, dom Mark Koloviqi, 26.VII.1970, i cili njëherit, objektin e sotshëm fetar të vitit 1875, plotësisht e riparoi (pos mureve),

JANAR - MARS 2002

në vitet 1979-1984.

Sot, kjo famulli, sipas statistikës të vitit 1988, pos qytetit, nën kujdesin e vet fetar ka vendet përreth: Mali i Bardh (Bijela Gora), shtëpi 18, besimtar 77; Kodratë, shtëpi 21, besimtarë 98; Pistulë, shtëpi 9, besimtarë 38; Zogajt, shtëpi 14, besimtarë 71; Mendren, shtepi 7, besimtar 27; Gjeranë (Plazha e Madhe), shtepi 14, besimtar 88; Ulqini si qytet, shtepi 57, besimtar 358; kurse Valdanosi

i cili është bërë poligon ushtrie më nuk ka asnjë besimtar. Shuma e përgjithshme, 140 shtëpi me 757 besimtarë. Për shkak të emigrimit të madh të popullates nga vitet 1970 e në vazhdim, në Australi dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës, 80 numri i tyre mjerisht, dita ditës është në rënje e sipër.

Ishte kjo një histori e lavdishme por e dhimbshme e katolicizmit në Ulqnin dhe rrethinat e tij.

GJURMIME NË TRADITËN ULQINAKE Kritikë e librit “Gjurmime shqiptare”, e autorit Dr. Bahri Brisku: Botoi“Labia”, Tiranë 1994 Është i lindur në Ulqin, më 1933. Në Ulqin e ka mbaruar shkollimin fillor ndërsa në Shkup e ka mbaruar shkollimin e mesëm dhe të lartë. Në Prishtinë i ka mbaruar studimet pasuniversitare, duke mbrojtur tezën e magjistraturës “Lirika popullore në trekëndëshin Ulqin, Shestan, Breg i Bunës”. E ka mbrojtur doktoratën me titull “Deti dhe detarët në letërsinë popullore shqiptare”, po në

Hajro ULQINAKU Universitetin e Prishtinës.

Ka botuar më shumë artikuj dhe disa vepra dhe sfera e interesimeve të tija: “S’ ka liri pa bashkim kombëtar”, “Deti dhe detarët në historinë dhe letërsinë popullore shqiptare” etj.

Gjurmime shqiptare është botuar më 1994 dhe një vit më vonë u ribotua.

Redaktori i këtij botimi me vlera për historinë dhe traditën ulqinake dhe të rrethinës, z. Dashamir Toska, në fillim të Parathënies (fq.3) shkruan: “Përkushtimi

i lartë qytetar, ndjenja e atdhedashurisë dhe besnikëria ndaj të vërtetës shkencore, janë veçoritë dalluese që i përshkojnë punimet e dr. Bahri Briskut në këtë përmbledhje të veçantë. Ato janë fryt i një pune të gjatë gjurmuese dhe qëmtuese, ku shpaloset kultura e shëndoshë, saktësia dhe forca argumentuese, e mbi të gjitha, shpirti krijues dhe shqiptarizmi i kulluar. Duke mishëruar traditat më të mira dhe pasurinë e madhe shpirtërore të mjedisit ku ka lindur dhe është brumosur, dr. Bahri Brisku përpiqet të futet thellë në rrënjët e historisë së popullit të tij, për të nxjerrë më në pah dhe identitetin kombëtar të shqiptarëve, vazhdimësinë e tyre iliroshqiptare, vlerat e mëdha estetike të kulturës sonë shpirtërore e materiale, per-

sonalitetin dhe karakterin e shqiptarëve që në çdo kohë, lirinë dhe pavarësinë e kanë çmuar gjënë më të shenjtë.

Tematika e gjerë dhe e larmishme, faktet dhe argumentet që trajtohen në një rrafsh të caktuar kohor, nxjerrin përgjithësime e konkluzione me rëndësi për historinë dhe kulturën tonë në tërësi, u japin këtyre punimeve një rëndësi të veçantë”.

Bahri Brisku, për ta krijuar këtë vepër, gjurmoi muze, arkiva, lexoi libra shkencore e letrare, mësoi histori dhe mbi të gjitha e shënoi gojëdhënën popullore shqiptare dhe ulqinake dhe, në këtë mënyrë, e qiti në dritë një histori e traditë të lashtë dhe autoktone. Të gjitha këto i shkroi me metodologji të argumentit e të fjalës bindëse. Duke bërë

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

gjurmime një kohë të gjatë, duke qëmtuar të dhëna burimore, ai bëri një varg studimesh, të cilët me përmbajtjet e veta dhe qëndrimet e drejta shkencore zgjoi interesim te lexuesit e studiuesit. Një pjesë të artikujve të tillë ata të cilët çojnë më shumë peshë shkencore, letrare dhe publicistike, autori i përmblodhi dhe e bëri veprën e rëndësishme për kulturën shqiptare, ulqinake në veçanti, “Gjurmime shqiptare”.

Ky vëllim i Bahri Briskut, përbëhet nga 12 punime, artikuj studimorë me karakter historik, gjuhësor dhe letrar dhe përmbyllet edhe me një polemikë. Në dy artikujt e parë autori bën gjurmime leksikore nga sfera e detarisë në krahinën e Ulqinit, si dhe bën qëmtime në shtresime gjuhësore në toponimin e Ulqinit dhe të krahinës së tij. Duke shënuar fjalë të ralla nga leksiku i detarisë dhe i peshkatarisë, autori i nxjerr vendësit të lashtë dhe autoktonë në brigejt e Adriatikut.

Një mbishkrim - Johani Bolani, në një nga muret e pallatit në Citadelë në Kalanë e Ulqinit, i tërheq vëmendjen vizitorëve - pushuesve në këtë qytet. B. Brisku këtë mbishikim e shpjegon në mënyrë fare qartë që në titull: “Mbishkrimi Johani Bolani i Kalasë së Ulqinit s’është vendikas, por shqiptar”. Është një studim i argumentuar me dokumente të kohës. Është në interes për reflektimin e besimit pagan, të festave të motmotit, të njëjta te besimet shqiptare: Nevryzi, Shëngjergji dhe Shënkolli, që janë festa gjithëkombëtare. “Ullishtaria dhe

Dasma e bukur fillon me ftesa të bukura!

Ftesa për dasma në gjuhën shqipe!

Çmime shumë të volitshme!

Shërbim i shpejtë - Sipas porosisë edhe për 24 orë Albanian Yellow Pages, Inc. 2322 Arthur Ave. Suite 10, Bronx, NY 10458

Tel. (718) 584-1620 • Fax. (718) 584-1228

37

mullinjtë e ullirit në Ulqin dhe rrethinat”, pastaj “Mjetet e traditës dhe mënyra e peshkimit në krahinën e Ulqinit”, janë dy studime etnogarfike me interes për këto dy tradita të moçme shqiptare në këto brigje, që nga koha iliriake e arbëreshe, duke ruajtur leksikun frazeologjik dhe mënyrët arkaike të peshkimit e të përpunimit të vajit të ullirit, mënyrë e veçantë dhe specifike.

Bahri Brisku duke qenë doktor shkencor i folklorit me motiveve detare, një pjesë të madhe të këtij libri e sajon me artikuj të këtij karakteri, duke trajtuar votive, rite e këngë popullore detare e kusare e duke shënuar legjenda të ralla të cilat paraqesin perla të llojit të vet në letërsinë gojore ulqinake e shqiptare në përgjithësi.

Libri “Gjurmime shqiptare” i dr. Bahri Briskut paraqet vepër me interes për çdo lexues, andaj, këtë libër, në Ulqin dhe rrethinë, duhet ta ketë çdo shtëpi në biblotekën e vet. Dr. Bahri Brisku: “Gjurmime shqiptare”, “Labia”, Tiranë 1994.

Interesting statistics on the Archdiocese of New York Të dhëna interesante nga Arqidioçezi i New York-ut (from the 2001 Official Catholic Directory – nga Lista Zyrtare Katolike)

Total Catholic population (Numri i katolikëve) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2,388,047 Number of parishes (Numri i famullive) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .412 Diocesan priests (Priftërinjë dioçezan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .838 Religious priests (Priftërinjë regulltarë) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .911 Religious brothers and sisters (Vëllazër dhe motra rregulltare) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3,740 Permanent deacons (Xhakonjë të perhershëm) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .343 Diocesan seminarians (Seminaristë dioçezan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .140 Seminaries (Seminare) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 High schools (Gjimnaze) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Elementary schools (Shkolla fillore) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .243 Students educated in catholic schools (Studentë të arsimuar në shkollat katolike) . . . . . . . . . . . . . . . 110,009 Students enrolled in religious education programs (Studentë të regjistruar në programe edukative fetare) . . . . . .109,283 Catholic Hospitals (Spitale katolike) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 Catholic Colleges/Universities (Kolegje dhe univerzitete katolike) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12 Students enrolled in catholic colleges/universities (Studentë të regjistruar në kolegje/univerzitete katolike) . . . . . .44,904 Infant baptisms (Foshnje të pagëzuarë) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33,979 Adult baptisms (Madhorë të pagëzuarë) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 983 Marriages (Kurorzime) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6,984

38

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

Janar - Mars 2002 GABRIELLA GJONI Prindër: Hil dhe Antoneta Ceni Kumbarë: Luigj dhe Violeta Gjeloshi

LORA NICAJ Prindër: Mark dhe Maria Nicaj Kumbarë: Gjok dhe Leze Lucgjonaj

SAMANTHA NICOLE SHKRELI Prindër: Nikolle dhe Alma Shkreli Kumbarë: Deda dhe Gjyste Selca

ALEX SMAJLAJ Prindër: Lush dhe Zina Smajlaj Kumbarë: Deda dhe Katrina Leshaj

CHRISTIAN FRANGAJ Prindër: Mark dhe drita Frangaj Kumbarë: Rrok dhe Lena Frangaj

ANTONIO RAMAJ Prindër: Lush dhe Marie Ramaj Kumbarë: Lazar dhe Katrin Vukaj

ROBERT SMAJLAJ Prindër: Plumb dhe Mimoza Smajlaj Kumbarë: Londo dhe Flora Tinaj

KELLY VUCINAJ Prindër: Mark dhe Hana Vucinaj Kumbarë: Danjel dhe Nora Ivezaj

JOSEPHINA GJONAJ Prindër: Pellumb dhe Brixhilda Gjonaj Kumbarë: Pal dhe Lindita Vuksanaj

IZABELLE SELCA Prindër: Frank dhe Drita Selca Kumbar: Bobby dhe Patty Rudaj

ANITA KAPITI Prindër: Lawrence dhe Vera Kapiti Kumbarë: Ndre dhe Marija Martinaj

JON C. NECAJ Prindër: Gzim dhe Aljona Necaj Kumbarë: Pjeter dhe Lena Vulaj

JACQUELINE LEKOCEVIC Prindër: Toma dhe Kristina Lekocevic Kumbarë: Zef Dedvukaj

CHRISTOPHER ANDREW SMAJLAJ Prindër: Lazder dhe Rosa Smajlaj Kumbarë: Rrok dhe Mire Nilaj

VINCENT KAPITI Prindër: Luiqi dhe Lajde Kapiti Kumbarë: Nik dhe Mri Gjokaj

JACQUELINE CILE GJERGJI Prindër: Bardh dhe Manjole Gjergji Kumbarë: Ndoc dhe Ardiana Pepa

JULIA LJULJDJUROVIC Prindër: Nua dhe Valbona Ljuljdjurovic Kumbarë: Robert dhe Vjollca Shkreli

TED TRASHANI Prindër: Lorenc dhe Gjuela Trashani Kumbarë: Nush dhe Pashka Gjelaj

SAMANTHA KOCAJ Prindër: Mark dhe Victoria Kocaj Kumbarë: Arben dhe Floria Mrija

GRETA BEQIRI Prindër: Vilson dhe Gregorina Beqiri Kumbarë: Arben dhe Iliriana Beqi

NICHOLAS NIKPRELEVIC Prindër: Mark dhe Mara Nikprelevic Kumbarë: Pjeter dhe Angie Lekocevic

VANESSA BERISHA Prindër: Vincent dhe Suela Berisha Kumbarë: Nikoll dhe Mara Bajraktari

KATRINA MAKAJ Prindër: Prek dhe Kristina Makaj Kumbarë: Llesh dhe Donika Syku

MICHAEL SIMONI Prindër: Tonin dhe Gentiana Simoni Kumbarë: Edmon dhe Flora Simoni

ISABELLA SALJANIN Prindër: Gjon dhe Andurela Saljanin Kumbarë: Joseph dhe Liza Nikc

ELIZABETH FILE DOQAJ Prindër: Joseph dhe Kristina Doqaj Kumbarë: Vilson dhe Renata Jakaj

KRISTOFER NIKOLLAJ Prindër: Pren dhe Elizabeta Nikollaj Kumbarë: Gjon dhe Marta Berisha

GJYSTE VUKAJ Prindër: Gjelosh dhe Drane Vukaj Kumbarë: Pal dhe Leze Lekutanaj

GJERGJ SINISHTAJ Prindër: Malote dhe Vitora Sinishtaj Kumbarë: Gjon Gjolaj

NIKOLAS LEON KARAQI Prindër: Robert dhe Drita Karaqi Kumbarë: Krist dhe Drita Beqiri

BRIANA PEPA Prindër: Nikolin dhe Jolanda Pepa Kumbarë: Florjan dhe Albana Pepa

CHRIS NICAJ Prindër: Frano dhe Ljulja Nicaj Kumbarë: Pashko dhe Linda Gjelaj

AMANDA VESELI Prindër: Albert dhe Violeta Veseli Kumbarë: Nue dhe Elizabeth Nikollaj

ANTHONI MARVUCIC Prindër: Pero dhe Vera Marvucic Kumbar: Djoka dhe Lula Lukic

ADRIANA PRELA Prindër: Luigj dhe Margit Prela Kumbarë: Luigj dhe Drita Lumaj

MIRASH VUKSANAJ Prindër: Pashko dhe Joyati Vuksanaj Kumbarë: Peter dhe Ljiljana Vuksanaj

SARA NICAJ Prindër: Mark dhe Maria Nicaj Kumbarë: Gjok dhe Leze Lucgjonaj

KRISTINA PALI Prindër: Alfons dhe Vera Pali Kumbarë: Marash dhe Tone Vuksanaj

GJERGJ SHALA Prindër: Luigj dhe Lena Shala Kumbarë: Fran dhe Lucy Shala

Urime, jetë të gjatë dhe të lumtur!

Janar - Mars 2002

ALTIN HAXHARI ME RITA PALUSHI më 5 janar 2002

SOKOL RASKAJ ME LILJANA GJERGJI më 26 janar 2002

GILBERT RADOINA ME RITA SIMOLACAJ më 12 janar 2002

ROBERT ZADRIMA ME GJELINA GJURAJ më 26 janar 2002

VASEL BALBONA ME ANA DEDVUKAJ më 19 janar 2002

ARBEN BEQIRI ME ILIRJANA RADI më 9 shkurt 2002

ANTON KARAQI ME DRITA LJULJDJUROVIC më 20 janar 2002

LEK BERISHA ME KRISTINA LEKA më 10 shkurt 2002

Urime, Dashuri dhe trashëgim!

In Memoriam FILE SYKU, 106-VJEÇ Vdiq më 3 janar 2002 U varros në vendlindje MARTIN CURANAJ, 38-VJEÇ Vdiq më 25 janar 2002 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York LUKA SINISHTAJ, 87-VJEÇ Vdiq më 25 shkurt 2002 U varros në vendlindje TEREZE SINISHTAJ, 77-VJEÇ Vdiq më 9 mars 2002 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York NUA BULI NIKAC, 85-VJEÇ Vdiq më 28 mars 2002 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Jeta Katt olike

JANAR - MARS 2002

William T. Curran

FAMILY OWNED & OPERATED

Funeral Director Shtëpia e parë Funerali që i shërbeu komuntetit shqiptar në New York

Ne njohim dhe respektojmë kulturën dhe zakonet tuaja!

Beatuifully Remodelled Facilities Spacious Chapels • Ample Parking Available Largest Cheppels in the Bronx For Albanian American Community we provide: • World-Wide Shipping • Personalized Family Care • Cremations • Traditional / Non-Traditional Services

718-655-6464 3129 Perry Avenue (near Bainbridge Avenue) Bronx, New York www.mckeonfuneralhome.com

Në shërbim të komunitetit shqiptar në Bronx, me dy objekte të mëdha!

Kujdesi - veçori e punës sonë 920 Allerton Avenue (off Boston Road)

654-0500

4346 White Plains Road (East 273th. Street)

325-6050 Sal Farenga Prop.

39

ROYAL R EGENCY C ATERERS Located in Royal Regency Hotel

Vend ideal për dasmat dhe gëzimet tuaja familjare me dy salla luksoze: Salla e Kristaltë - 350 persona • Salla e Diamantit - 500 persona • Huge Dance Floor • Free Parking (Valet)

Për mysafirë kemi në dispozicion 100 dhoma luksoze të paisura me TV, Video, Jacuzzi, Air Condition

• Dysheme të mëdha vallëzimi • Parkingu Falas • Vend shumë i bukur për t’u fotografuar

(914) 476-6200

165 Tuckahoe Road, Yonkers, NY 10710 Lokali është shumë afër jush!

Lokali gjindet : 10 min nga Bronx-i, 10 min prej Kishës së re Shqiptare, 10 min. nga Connecticut, 20 min. nga Manhattani, 20 min. nga New Jersey, ...