JK#90 (2018)

2 Jeta Katolike

Prill-Qershor 2018

Përmbajtja

-

Contents

Viti LIII, Numri 2, Prill-Qershor 2018 Çmimi $5.00 • www.jetakatolike.com

Dom Pjetër Popaj: Persiatje rreth meshës mbi varrin e Jezu Krishtit ................................3 Nga Famullia Jonë .............................................................................................................4 Mark K. Shkreli: Duke Ndjekur Gjurmët e Jezu Krishtit .....................................................5

Leonardo Berishaj: Ditëlindja e Gjergj Kastriotit.................................................................16

Dyzet e Nëntë Fëmij Marrin Kungimin e Parë ..................................................................18

Dyzet të Rinj Moren Dhuntitë e Shpirtit Shenjt...................................................................18

Botues: Kisha Katolike Zoja e Shkodrës Drejtor: Dom Pjetër A. Popaj Kryeredaktor: Mark K. Shkreli Redaktor (anglisht): Simon Vukel Redaktor (shqip): Klajd Kapinova Graphic Design Ismer Mjeku Marketing Fran Çotaj Website: Martin Smajlaj Këshilli Botues: Dom Pjetër A. Popaj Mark K. Shkreli Klajd Kapinova Simon Vukel Peter Saljanin Ismer Mjeku Martin Smajlaj Fran Çotaj Pashko Rr. Camaj Gjon Chota Luigj Çekaj Tomë Paloka Lekë Perlleshi Gjeto Turmalaj Mhill Velaj.

Të gjitha shkrimet dhe artikujt i nënshtrohen redakturës.

Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen edhe nëse nuk botohen.

Parapagimi: $30 në vit ADRESA E REDAKSISË: 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530 Tel. (914) 761-3523 Fax (914) 949-2690 e-mail: ShkreliM@aol.com

www.jetakatolike.org

Liz Estler: Consecration to the Sacred Heart of Jesus ......................................................19 Come O Holy Spirit, Come!................................................................................................21

Tonin Mirakaj: 25 vjet më parë Papa Gjon Pali II puthë tokën shqiptare...........................23

Gjekë Gjonlekaj: 30 Vjetori i Takimit të Parë me Nënën Tereze në New York...................26

John Bartunek: Giving More And Getting More .................................................................30

Sami Repishti: Qoftë Bekue Emni i Gjergj Kastriotit, Skenderbeut, Për Jetë të Jetëve! ...31

Gjon F. Ivezaj: Kumtesa me rastin e Ditëlindjes së Gjergj Kastriotit Skënderbe ...............33

Asllan Bushati: Gjergj Kastrioti-Skënderbeu dhe Dita e Shëngjergjit.................................35

Luigj Çekaj: Patër Gjergj Fishta – Atdhetarizmi dhe Kryeveprat........................................36 Gjergj N. Gjonaj: Pushkatimi i Dom Dedë Maçaj: Një tjetër atentat kundër lirisë

Lëvizjet demografike...........................................................................................................38 Foto nga pikniku “Albanian Heritage Day”.

3 qershor 2018, Kensico Dam Plaza , Valhalla, New York

Agim Kola në piano së bashku me Korin e Kishës gjatë meshës solemne me rastin e ditëlindjes së heroit tonë Gjergj Kastriotit-Skenderbeu

Foto nga Shtegtaria në Tokën e Shenjtë , 9-18 Prill 2018

Prill-Qershor 2018

Jeta Katolike 3

Shtegtaria në tokën e shenjtë 2018 ■ Dom Pjetër POPAJ

Jam i sigurt se flas për të gjithë 106 shtegëtarët e kishës sonë, që shtegtaria në Israel, prej 9 - 18 prill 2018, ka qenë një përjetim i paharruar. Prej të gjithë shtegtarive tjera, që kemi bërë si famulli, ky i tejkalon të gjitha.

Falemnderës Zotit që kemi udhëtuar mirë, pa kurrfarë problemi; organizimi gjithashtu ka qenë i përpikët; shoqëruesit kanë ndihmuar shumë, por mbi të gjitha kemi pasur popullin tonë të mirë që ka shkuar me njet të plotë.

Në dhjetë ditët që kemi udhëtuar bashkë, me avion e pastaj me autobus, kemi ecur shumë në këmbë çdo ditë, megjithëse disa shtegtarë ishin të shtyrë në moshë, dhe nuk kam ndie ndonjërin të ankohet, por gjithmonë të knaqur, duke falënderuar Zotin për shtegtarinë.

Përshpirtërija e tyre ka bërë më të lehtë shtegtarinë.

Të imagjinosh të ecish ku ka ecur Krishti: Prej lindjes së tij në Bethlehem, kur ka jetuar si fëmijë në Nazaret, pastaj kur ka jetuar në Kafarnaum apo vendet tjera, ku ka predikuar, bërë mrekulli e transfiguruar.

Hyrja e Tij në Jerusalem, darka e mrame me apostuj, agonija në kopshtin e ullinjve, arrestimi, gjykimi, burgosja, të rrahurit me kamxhik, kurorëzimi me kurorë ferrash në krye, të barturit e kryqit, kryqëzimi, të vdekurit në kryq, varrimi dhe ngjallja prej së vdekurish. Është e pamundur të vizitosh këtë tokë të shenjtë e mos të ndryshosh. Nuk ndjehësh më i njëjti përson pas shtegtarisë në këtë vend.

Prej të gjitha vendëve që kemi vizituar në Tokën e Shenjtë njëra mbetët më e gjallë ne memorien tonë. Në maje të kodrës në Jerusalem e quajtur Golgotha apo Kalvari qëndron Bazilika më e

shenjtë e krishterë, Kisha e Varrit të Krishtit, vendi ku Krishtin e kanë kryqëzuar, ka vdekur, e kanë varrosur dhe është ngjallur prej së vdekuri.

Përjashta, kisha është e rrethuar ngusht prej ndërtesave tjera në sheshin apo qoshën e krishterë të qytetit të vjetër të Jerusalemit. Kjo është kisha më e rëndësishme për të gjithë të krishterët dhe duhet të jetë në listë për ta vizituar sepse, krejt misteri i Pashkëve është aty.

Kjo shenjtrore sot pjestohet me komunitete tjera të krishtera: katolikët, orthodoksit grekë, koptikët, orthodoksit e Sirisë dhe të Armenisë.

Komunitetet e krishtera kanë një histori të gjatë në këtë vend.

Kur ban vizitë aty e ndien një superfuqi shpirtërore në brëndsinë tënde, që kurrë nuk e harron.

Qysh në kohën e Krishtit të krishterët e kanë trajtuar kalvarin vend të shenjtë e shërues.

Megjithëse ishte e ndaluar për të krishterë të shkonin aty për t’u lutur e për ta adhuruar Zotin por ata nuk i ndalonte gjë.

Hadriani, perandor romak 117138, jo vetëm që i ndalonte, por pikërisht në këtë vend ndërton tempullin dedikuar Afroditës (perendeshë pagane), kështuqë të krishterët ta harrojnë kalvarin krejtësisht. Kurse në mes të vitëve 320, me urdhrin e Konstantinit të Madh dhe nën drejtimin e nënës së tij shën Helenës bëhën eskavime në këtë tempull dhe gjindet druri i kryqit të Krishtit dhe varri i Tij. Mbi këtë vend ndërtohet Bazilika, apo shenjtrorja dhe shugurohet me emrin Kisha e Varrit të Krishtit.

Në vitin 1009 kjo kishë rrenohet me urdhërin e Fatimid Kalif Al-Hakim bi-Amr Allah, mbas 600 vjetësh të ndërtimit të saj.

Në vitin 1048, në kohën e

kryqzatave, kisha rindërtohet dhe mbetet disa herë në duar të ndryshme agresive të krishtera.

Por, falëminderit Zotit nuk e kanë prishur, por disa vende edhe e kanë shtuar.

Kjo mosmarrveshje në mes të sekteve të krishtera ka vazhduar me shekuj deri në vitin 1852 me “Status Quo” marrveshjen e ndarjes së kishës. Kjo ndarje egziston edhe sot, pjesa katolike, pjesa orthodokse dhe pjesa armene.

Kur kalon nëpër Bazilikën, prej kalvarit e deri te Varri i Krishtit, shifet qartë influenca bizantine, armene edhe pak romake. Pa marrur parasysh se çfarë influence, është e pamundur qe kur hynë brënda që most të ndiesh praninë e shenjtërisë së

saj.

Kur shkon tek vendi i kryqëzimit të Krishtit, guri ku ka peshuar kryqi me trupin e Tij të gozhduar, ku ka vdekur në kryq, ku e kanë ulur trupin prej kryqit në prehër të nënës së vet Zojës së Bekuar. Aty ndien një rrënqethje trupit, të duket se je duke parë, çka ka ndodhur para dy mijë vitesh. Pastaj vazhdon tek Rrasa e Vojimit të trupit të Tij të vdekur, ku e kanë përgaditur për varrim. Çdo njëri kur përkulet dhe me krye e prekë rrasen e ndien shenjtërinë e saj dhe duket sikur po prek trupin e Tij. Kulminacjoni i vizitës në bazilikë është Varri i Krishtit. Unë e ndiej vetën të lumtur që kam patur fat të kremtoj meshën mbi varr të Krishtit.

4 Jeta Katolike

Ky është një përjetim i paharruar dhe i dadhuar prej të gjithë përjetimeve të mija në tërë jetën time.

Një mundësi e tillë është e radhë, zakonisht kjo mundësi u jepet ipeshkëvijve dhe meshtarët tjerë bashkmeshojnë me të.

Por të kremtosh meshën vetëm është e rradhë. Kur jam afruar varrit dhe kam hyrë brënda për ta puthur lterin, kam pasur si përshkim ethesh dhe jam emocionuar shumë.

Kur kam dalur përjashta për ta filluar meshën me shtegëtarët, kam parë sytë e tyre shumë të përlotur.

Atëherë e kam ndie këtë rrënqethje trupit edhe më shumë, sepse besimi i gjallë i tyre më ka bërë ta ndiej praninë e Krishtit edhe më tepër.

Ky ka qenë një moment i jashtzakonshëm dhe i pa përshkrueshëm, tjetër gjë nuk di të them, vetëm se kjo është një mrekulli.

Prandaj, të thuash meshën shqip dhe të kënduar prej fretënve me muzikë sikur të ishte meshë pontifikale, ka qenë një gjë e papritur.

Kanë qenë shumë momente prekëse, por unë po theksoj vetëm disa.

Një moment tjetër ka qenë edhe më i thellë se të tjerët, shugurimi i bukës e vërës. Imagjinoje, të thuash meshën e Krishtit mbi Varr të Tij, aty e ndien një prani jashtzakonisht afër që nuk të frigon, por të kundërten të liron, të mbron dhe të siguron. Edhe këto janë vetëm fjalë por kurrë nuk mundën të përshkruajnë ndjenjën.

Sikur në trans e ndien se aty ka pushuar trupi i Krishtit tri ditë dhe prej atij vendi është ngjallur. Aty ka ardhë Maria Magdalenë, për ta vajuar trupin e Tij, aty kanë hyrë shën Pjetri e shën Gjoni. Aty ata kanë gjetur varrin zbrazët, petkat, në një anë e trupin e ngjallur. Në atë vend ka filluar besimi aktual në Krishtin. Shën Pali (1Kor.15:14) thotë se në qoftë se Krishti nuk është ngjallur prej së vdekuri, feja e jonë është e kotë.

Të gjindësh mu në atë vend ku kanë ndodhur të gjitha këto mrekulli, është gjithashtu mrekulli. është e papërshkrueshme kënaqësija shpirtrore kur këto ngjarje i kemi përjetuar me 106 shtegëtarë prej famullisë sonë.

Të gjithë këmi ndie një prani të jashtzakonshme gjatë meshës sa që na ka lënë të mahnitur dhe të shtyrë

emocjone të thella. Të shkojsh aty me njet të plotë dhe me fe të gjallë është e pamundur të jeshë indiferent e t’i injorosh këto të vërteta.

Lutjet dhe uratët e përditshme, na kanë ndihmuar shumë që mos të harrojmë se ku jemi, dhe çka ka ndodhur aty para dy mijë vitesh. Është shumë lehtë të habitesh prej zhurmës në treg, prej makinave, prej njerëzve e shumë gjëra tjera.

Nganjëherë edhe dekorimet e tepruara në bazilikë, si te kalvari ashtu te Varri i Krishtit mund ta bllokojnë origjinalitetin e vendit.

Prandaj duhesh të kesh kujdes, të mos habitesh prej llampave e figurave shenjte të vizatuara e të dekoruara me argjënd e të harrojsh se sa i rëndësishëm është ai vend.

Por, njëherë që vëhësh në kontakt me ngjarjet që kanë ndodhur aty, e ndien veten të shëndrruar shpirtrisht.

Atëherë vetëm falënderon Zotin për këtë dhuratë të fesë që të vendos në kontakt me Të.

Pas një përjetimi të tillë çdo gjë ndërron për më mirë. Lutesh më mirë, punon më mirë, pushon më mirë. Në brëndësirën tënde ndien më shumë paqe dhe kënaqësi me vete dhe me te tjerët. Kjo kënaqësi shpirtrore nuk është vetëm e bukur dhe e shenjtë por në të vërtetën është e domosdoshme për të krishterin.

Një gjë është kur e lexon por krejtsisht tjetër kur e viziton. Kur viziton Tokën e Shenjtë, sidomos Bazilikën e Varrit të Krishtit të dukët sikur të ishe pjestarë aty kur kanë ndodhur këto mrekulli.

Kjo ripërtritje shpirtrore gjithnjë vazhdon në çdo njërin shtegtar.

Shihen qartë në sjellje të tyre, në pjesëmarrje në meshë, kanë një qetësi e paqe shpirtrore që mund të burojnë vetëm prej Tokës së Shenjtë.

Unë e falënderoj Zotin, për kishën tonë Zoja e Shkodrës, që e kemi një popull kaq të mirë e të dashur.

Tregojnë se e duan Zotin, kishën e Tij si edhe njëri tjetrin. Kjo gjë është parë tek shtegtarët, në sjelljet të tyre të shkëlqyera gjatë udhëtimit. Kanë treguar etjen e tyre për ta njohur Zotin dhe për ta dashur Atë dhe për t’i shërbyrë Atij më shumë.

Shtegtaria, ka qenë e shkëlqyer, tani mbetët ta përsërisim së shpejti në të ardhmën.

Prill-Qershor 2018

NGA FAMULLIA JONË ◊ Më 1 prill 2018 – E diela e Pashkëve: Duke filluar me të Enjtën e Madhe, dhe vazhduar me të Premtën dhe të Shtunën e Madhe, me ritet dhe ceremonitë përkatëse, në Kishën tonë u kremtua e Diela e Pashkëve - Ringjallja e Zotit tonë Jezu Krishtit.

◊ Më 9-18 prill 2018 – Njëqind e gjashtë vetë nga Famullia “Zoja e Shkodrës” ishin në Tokën e Shenjtë, në Shegtari të organizuar nga Famullitari Dom Pjetër Popaj, përmes agjencisë “Louis Overseas Travel” dhe “Select International Tours”.

Shtegtarëve ju urojmë mirëseardhjen dëshirojmë udhëtim dhe qëndrim të këndshëm në vendet ku ka ecur Shëlbuesi ynë Jezu Krishti. Lutuni për tërë famullinë tonë dhe Popullin shqiptar. ◊ Më 29 prill 2018 – Festa e gjithë Famullisë “Zoja e Shkodrës” u kremtua me Meshë dhe darkë argëtuese në restorantin Maestro’s.

◊ Më 6 maj 2018 – Famullia “Zoja e Shkodrës” në bashkëpunim me Federatën Panshqiptare “Vatra”, për herë të parë, kremtuan ditëlindjen e heroit tonë kombëtar Gjergj Kastriotit – Skënderbeut. ◊ Më 20 maj 2018 – Në Kishën tonë 49 fëmijë kanë marrë Kungimin e Parë. Urime të kunguarve, prindërve dhe tërë famullisë “Zoja e Shkodrës”.

◊ Më 3 qershor 2018 – Në Kensico Dam Plaza u zhvillua pikniku i 15-të vjetor “Albanian Heritage Day”, ku morën pjesë mijëra shqiptarë dhe të tjerë, organizuar nga Qendra “Nëna Tereze” e Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës” dhe grupi përgatitor i udhëhequr nga z. Fran Çotaj. ◊ Më 17 qershor 2018 – Në Kishën tonë janë krezmuar 40 të rinj. Urime të krezmuarve, prindërve, nunave e nuneshave, si dhe tërë famullisë “Zoja e Shkodrës”.

Në përgatitje

◊ Më 9 shtator 2018 – Të dielën pas 5 shtatorit, pra më 9 shtator, do të kremtohet festa e Shën Nënës Tereze. Vendi dhe koha dhe detajet tjera do të lajmërohen më vonë.

Jezu Krishtit Duke Ndjekur Gjurmët e Prill-Qershor 2018

Jeta Katolike 5

R E P O R TA Z H

G

■ Mark K. Shkreli

jatë përgatitjeve disa mujore, u bënë shumë njerëz, gra e burra, që shprehnin shqetsimin për të udhëtuar, jo aq shumë nga frika që mediat përhapnin për rrëziqet e mundshëm nga konflikti shekullor mes hebrenjëve dhe arabëve, por frika nga ecjet e shumëta të përditshme që do të bënin gjatë këtij udhëtimi dhjetë ditorë. Për çudi, pas kthimit, të njëjtët shtegtarë shprehen kënaqësinë që e kishin mposhtur frikën dhe e kishin bërë këtë udhëtim, të cilin nuk do ta harronin kurrë. As që e kishin ndie lodhjen e as dhimbjet që i kishin frikë para udhëtimit, kush nga mosha e kush nga operimet e gjunjëve, koçikëve apo unazave kurrizore. Më i moshuari 87vjeçari Lazër Gazivod ishte çdoherë me të parët e asnjeherë me të fundit, kurse më të rinjt 11 dhe 12-vjeçarë

nuk tregonin as lodhje e as mërzi në shoqërinë e të rriturve.

Edhe pse u nisëm nga New York-u të ndarë në katër aeroplane, Në Tel Aviv arritem pothuajse në të njëjtën kohë. Aty na priste Dom Pjetri, që e kishte përcjellur autobusin e parë për Nazaret, ku, të nesren do të fillonte shtegtimi ynë, duke ndjekur gjurmat e Shëlbuesit tonë Jezu Krishtit.

Rreth 2 km duke iu afruar Nazaretit, në anën e majtë të rrugës, dallohet Mount Precipice - Mali i Greminës, që besohet se është vendi i “Përbuzjes së Jezusit”, përshkruar në Ungjillin e Lukës: “…e qitën jashtë qytetit, e çuan në buzë të malit, mbi të cilin është i ndërtuar qyteti i tyre, për t’ia thyer qafën në greminë” (Lk. 4:29). Në këtë mal, më 14 maj 2009, Papa Benedikti XVI ka kremtuar meshën në praninë e 40 mijë besimtarëve.

Para vendosjes në hotelin “The Golden Crown”, u ndaluamë për të kremtuar meshën, në kishën neoromanenske Saleziane, në Nabi Sa’in Ridge, mbi qytetin e Nazaretit, ndërtuar më 1923 nga regulli Salezian i Shën Gjon Bosko. Me këtë meshë, të kremtuar nga

NGA

TOKA

famullitari ynë Dom Pjetër Popaj, filloi të ndjekurit tanë të gjurmëve të Jezu Krishtit,gjatë jetës së tij mbi tokë.

Këtu filloi Shëlbimi: “Fiat mihi secundum verbum tuum” Heret në mëngjes,

E

SHENJTË

ndalimi i parë ishte Kisha Bizantine e Shën Jozefit, e ndërtuar mbi shtëpinë dhe zdrukthtarinë e Shna Zefit, ku, me siguri, ka shpenzuar shumë kohë edhe Jezusi, duke punuar si marangoz, me atin e tij tokësor. Ky vend është njohur si “Shtëpia e Familjes Shenjte” që nga shek e 17-të. Në apsidën e kësaj kishe janë pikturat e Familjes së Shenjtë, Ëndrra e Jozefit, Vdekja e Jozefit në

6 Jeta Katolike krahët e Jezusit dhe të Marisë, si dhe skena të tjera të Familjes së Shenjtë së bashku. Kisha e sotme është ndërtuar në vitin 1914 mbi rrënojat e mbetura nga kisha e kryqzatave.

Kisha e zdrukthtarisë së Shën Jozefit (kështu e

Prill-Qershor 2018 quajnë shpesh këtë kishë) është brenda së njëjtit kompleks si Bazilika e Shpalljes (Nunciata), së bashku me kuvendin françeskan terra-Santa.

Basilika përfshin shpellën në të cilën Virgjëresha Mari mori lajmin nga Gabrieli që ajo do të lindte Jezusin. “Ja, do të mbetësh shatzënë e do të qitësh në dritë një djalë e ngjitja emrin Jezus” (Lk. 1:31). Për këtë duhej patjetër pëlqimi, Fiat, i Marisë rreth 14-vjeçe, e cila pas një ngurrimi të çastit dhe fjalëve qetsuese të Gabrielit, e pranoi vullnetin e Zotit me këto fjalë: “Unë jam shërbëtorja e Zotit: Më ndodhtë siç the ti”. Rezultati i pëlqimit të Marisë është gdhendur në latinisht nëpër fasadën e Basilikes, mbi hyrjen trefishe: “Fjala u bë njeri e banoi ndër ne” (Gj. 1:14).

Basilika me arkitekturë të stilit modern, kur u përfundua më 1969, ishte kisha më e madhe krishtiane në Lindjen e Mesme, që përmban dy kisha, e sipërmja duke qenë kisha

famullitare për komunitetin katolik të Nazaretit. Kupola, e cila dominon Nazaretin e sotëm, është e rrethuar nga një ndriçim që simbolizon Dritën e Botës.

Niveli më i ulët i Kishës së Lajmërimit përmban një gropë që përmban shpellën tradicionale të Virgjëres Mari. Brenda shpellës qëndron një altar me mbishkrimin latin “Verbum Caro hic factum est” – “Këtu Fjala u bë njeri”.

Plani i dy kishave, njëra mbi tjetrën dhe të ndërlidhura, u konceptua nga arkitekti italian Giovanni Muzio. Kupola e ngritur lartë është në formën e zambakut të përmbysur duke hapur petalet e saj në kishën poshtë. Simbolizmi kombinon zambakun, si një imazh i pastërtisë së Marisë, me kuptimin semit të emrit Nazareth, që do me thënë lule. Rreth mureve të kishës së sipërme janë paraqitjet shumëngjyrëshe të Virgjëres Mari në një shumëllojshmëri materialesh, të dhuruara nga shumë vende të botës.

Kurse pas altarit kryesor është një mozaik i madh, një nga më të mëdhenjtë në botë, që paraqet “një kishë të shenjtë, katolike dhe apostolike”. Në këtë kishë të mrekullueshme u kremtua edhe mesha e ditës nga famullitari ynë, Dom Pjetër Popaj.

Në vazhdim për pak kohë u ndaluam te Kroni i Marisë, që sipas traditës dhe shkrimeve apokrifike, është vendi ku Virgjëra Mari, Nëna e Jezusit, është njoftuar nga engjëlli Gabriel që atë e kishte zgjedhur Zoti për të lindur të Birin e Tij, dhe ajo, e trembur vrapoi në shtëpi, ku përsëri iu paraqit engjëlli Gabriel, sikur u përshkrua më lartë.

Kana e Galilesë dhe Mrekullia e Parë e Jezusit

Gjatë udhëtimit për Kana të Galilesë kaluam nëpër qytetin bregdetar Haifa, për t’u ndaluar te Kuvendi i Karmelitëve

Prill-Qershor 2018

“Stella Maris” – “Ylli i Detit”, që gjindet mbi shpellën ku një herë ka pasë jetuar profeti mrekullibërës Elia. Karmelitët kanë qenë të vendosur në Malin Karmel në shek. 17, ku kanë qendruar deri më 1761, kur Zahir al-Ulmar, aso kohe sundimtar i pavarur i Galilesë, ka urdhëruar shpërnguljen e tyre dhe rrënimin e kuvendit. Urdhri më pas u zhvendos në në vendin aktual. Kisha e re u dëmtua seriozisht në fushatën e Napoleonit në vitin 1799. Ushtarët francezë të sëmurë dhe të plagosur u vendosën në kuvend, dhe kur Napoleoni u tërhoq, turqit i therën ushtarët frengë dhe i dëbuan

Jeta Katolike 7

etërit karmelitë. Në vitin 1821, Abdullah Pasha i Akrit urdhëroi që kisha e rrënuar të shkatërrohej plotësisht, ndërkohë gurët u përdoren për të ndërtuar një pallat veror të Abdullah Pashës, e cila iu shit përsëri urdhrit të Karmelitëve në vitin 1846.

Kisha e re u ndërtu në vitin 1836 dhe tri vjet më vonë u shpallë Basilikë minore nga Papa Gregori XVI. Kisha kryesore e kuvendit është në formën e kryqit. Kupola e saj është e zbukuruar me piktura të bukura të bazuara në motive të Beslidhjes së Vjetër dhe të Re: Elia duke u ngritur në qiell, Davidi me harpën e tij, profeti Isaia, Familja e Shenjtë dhe katër

ungjilltarët. Altari qëndron në një platformë të vendosur mbi një shpellë të vogël të lidhur me Elinë. Shpella mund të arrihet nga barka duke zbritur disa hapa dhe mban një altar guri me një statujë të vogël të Profetit Elia. Altari mbi shpellë dominohet nga një statujë e Virgjëres Mari që mban Jezusin në prehër.

Pikëndalimi kryesor i ditës ishte Kisha e mrekullisë së parë te Jezu Krishtit, Dasma në Kanë të Galilesë, kur ditën e tretë të dasmës u mbaroi vëra. Sipas kërkesës së nënës së tij, Jezusi bëri mrekullinë e shndërrimit të ujit në vere.

“Kjo qe mrekullia e parë e Jezusit, të cilën e bëri në

Kanë të Galilesë; e dëftoi lavidnë e vet dhe nxënësit e tij besuanë në të”. (Gj. 2:11).

Në këtë vend Shën Helena, nëna e Konstantinit të Madh (me prejardhje dardane), ka ndërtuar kishën e parë, gjatë shekullit IV. Rrënojat janë gjetë nga shtegtarët në 1600tat. Françeskanët kanë ardhur në Kana më 1641 dhe kanë filluar ndërtimin e kishës së sotme, për të kujtuar këtë mrekulli mahnitëse, me të cilën filloi misioni i Jezu Krishtit. Gjatë kohës, kisha qe lënë pas dore dhe është rindërtuar dhe konsekruar më 1883.

Kisha e Dasmës ka dy nivele. Niveli i lartë është një kapele e vogël me një kupolë përmbi. Kisha poshtë

ka një muze të vogël të objekteve origjinale dhe një tjetër kapele më të vogël.

Artikujt e përfshirë në muze janë një shtypës rrushi për verën, një cisternë (saranxhë) dhe një qyp (kavanoz) që thuhet se është një nga gjashtë që janë përdorur në mrekullinë e Jezu Krishtit. Në këtë kishë Dom Pjetri bëri ceremoninë “Përtëritja e kurorës së martesës” në të cilën morem pjese çiftet nga grupi ynë por edhe të tjerë, për çka edhe na lëshuanë vërtetimet.

Gjatë darkës, në hotel, bëmë edhe një “ceremoni” dasme, me protagonistë kryesorë Frani dhe Gina Çotaj, në rolin e dhëndërit dhe nuses.

8 Jeta Katolike

Jezusi fillon Veprimtarinë e vet në Galile

Shtegtaria jonë sot na shpie në vendin ku Jezusi e filloi veprimtarinë e vet. Si mësojmë nga Ungjilli i Mateut, “Jezusi e lëshoi Nazaretin e shkoi e u vendos me banesë në Kafarnaum” (Mt. 4:13).

Kafarnaum atëherë ishte një vendbanim peshkatarësh, sepse ndodhet në afërsi të Liqenit ose Detit Galile.

Aty, në bregun e liqenit, Jezusi bëri nxënës të vet katër peshkatarë: të bijtë e

Jonas, Simonin e Andreun, si dhe dy vëllezër të tjerë, të bijtë e Zebedeut, Jakobin e Gjonin, shtëpitë e të cilëve ishin në Kafarnaum, mes të cilave dallohet shtëpia e Simon Pjetrit, mbi të cilën, në shekullin e 5-të është ngritur një kishë tetëkëndore, kurse në vitin 1990, mbi rrënojat e saj është ndërtuar kisha moderne, që ne e vizituam duke u ngjitur në katin kryesor, i cili ka një fund xhami në qendër, për të parë vendin e shenjtë poshtë.

Rreth Liqenit Galile ndodhen disa nga vendet e rëndësishme që kanë të bëjnë me veprimtarinë e Jezusit, prandaj edhe dita ishte shumë e ngjeshur për ne. Nga Kafarnaumi vajtëm në Tabgha, vendin ku Jezusi i dha përparësinë Pjetrit: “I tha për të tretën herë: ‘Simon Gjoni, a më do’? …

Zotëri, Ti di gjithçka! Ti e di se të dua’! I tha Jezusi: ‘Kulloti delet e mia!” (Gj. 21:17). Në këtë vend , në natyrë, Dom Pjetri kremtoi meshën e ditës. Poashtu në Tabgha, është edhe vendi i mrekullisë së shumëzimit të pesë bukëve e dy peshqëve.

Kur populli e mori vesh se Jezusi me nxënësit ishte nisur në drejtim të Betsaidës, iu vu mbrapa dhe ai i pranoi dhe u predikonte për Mbretërinë e Hyjit, duke

i shëruar ata që kishin nevojë. Si na thotë ungjilltari Luka, ishin “rreth pesë mijë burra”, pos grave dhe fëmijëve, që me siguri nuk mungonin aty. Nga e vona, iu afruan apostujt duke i thanë se populli kishte nevojë për strehim dhe ushqim: “Nise popullin…të gjejë strehim e ushqim, sepse këtu jemi në vend të shkretë. Jepnu ju të hanë’ – u tha ai. ‘Ne s’kemi më se pesë bukë e dy peshq’”. Jezusi u tha që t’i ulin të gjithë në grupe nga pesëdhjetë vetë. Kur populli u ul, “Ai i mori pesë bukët e dy peshqit, shikoi kah qielli, i bekoi dhe i ndau. Pastaj ua dha nxënësve t’ia vënë popullit përpara. Hëngrën të gjithë e u nginë. Prej çka u teproi çuan dymbëdhjetë shporta me copa.” (Lk. 9:10-17).

Jo larg nga aty ndodhet vendi i “Predikimit në Mal”, që quhet Mali i Lumturive, sepse aty, gjatë predikimit Jezusi mes tjerash ua mësoi Lumturitë: “Lum skamnorët në shpirt sepse e tyre është Mbretëria e qiejve!... Të lumët ju kur t’ju shajnë e t’ju salvojnë dhe kur, për shkak timin, t’i thonë gjitha të zezat kundër jush, por në rrenë!” (Mt. 5:3-12).

Pastaj zbritëm në brigjet e liqenit ku patëm rastin t’i lanim këmbët në ujë dhe të

shijonim pamje të mrekullueshme të liqenit, mandej.

Në vazhdim u daluam në vendin Magdala, që besohet se është vendlindja e Marie Magdalenës, “… prej të cilës Jezusi pat dëbuar shtatë djaj” (Lk. 8:2). Maria Magdalena ishte një nga ndjekësit më të devotshëm të Krishtit. Ajo e ndoqi atë deri në vdekjen e tij në Kalvar. Ishte e para që erdhi në varr në ditën e ringjalljes së tij dhe e para për të parë Krishtin e Ringjallur (Gj. 20:1-14).

Për ta përmbyllur këtë ditë të mrekullueshme, bëmë një udhëtim me barkë në Detin e bukur dhe piktoresk të Galilesë. Nga aty u kthyemë në Hotel për darkë dhe fjetje, sepse nesër na priste një udhëtim i gjatë drejt Jerusalemit.

Prill-Qershor 2018

Nga Mali Tabor luginës së Jordanit në Jerusalem

Menjëherë pas mengjesit, u nisëm për në vendin ku ka ndodhur Shndërrimi i Jezusit, në Malin Tabor, i cili është mali më piktoresk dhe i mrekullueshëm në tërë Galilenë. Për të krishterët Mali Tabor është një vend i shenjtë. Aty Jezusi e zbuloi

Prill-Qershor 2018

Hyjninë e tij, para apostujve: “Jezusi mori me vete Pjetrin, Jakobin dhe Gjonin, vëllanë e tij e i çoi në vetmi në një mël të lartë.

Atëherë u shndërrua ndër sy të tyre: fytyra i shkëlqeu porsi dielli e petkat u bënë të bardha porsi drita.” (Mt. 17:1-2). Mali është 580 metra (1900 këmbë) i lartë dhe rruga e ngushtë ashtu që autobusat tanë të mëdhenj nuk mund të ngjiteshin, ashtu që na u desh të marrim makinë të vogla. Në vitin 1924 françeskanët këtu kanë ndërtuar Kishën e Shndërrimit (Transfigurimit), duke i ruajtur ndërtesat e mëparshme. Në këtë vend, Dom Pjetri kremtoi meshën e ditës, në hapsirën ku ka qenë kisha e ndërtuar nga Kryqtarët. Edhe zbritjen e bëmë me makinë të vogla, me përjashtim të Zef Dedaj me djalin e voglë Noah, që zbriten në këmbë.

Tashti ishte koha të nisemi në jug, Luginës së Jordanit, për t’u ndaluar në vendin e pagëzimit të Jezusit nga Gjon Pagëzuesi.

Aty edhe ne patëm

Jeta Katolike 9

kënaqësinë t’i lanim këmbët dhe të përjetonim momentin e pagëzimit të Shëlbuesit tonë.

Ashtu, të freskuar me ujin e Jordanit, vazhduamë rrugën për te qyteti më i vjetër i banuar në botë, Jericho (Jeriku), që sipas arkeologëve dhe

dyzet ditë agjërimi e tundoi djalli (Lk. 4:1-13). Përveç parjeve që të zgjojnë tmerr, duke kujtuar vuajtjet 40ditore të Jezusit dhe tundimit nga djalli, aty na u dha rasti që sado pak edhe të zbavitemi duke parë dhe duke hipur për disa minuta mbi devet.

Në fund të kësaj dite mbresëlënëse, u vendosem në The Bethlehem Hotel, ku do të qëndrojmë edhe pesë netët e ardhshme.

Në vendin e Pasisë dhe Lindjes së Gjonit dhe Jezusit

historianëve mbahet si “djepi i civilizimit”, me lashtësi prej 7 deri 10 mijë vitesh. Në afërsi të Jericho ndodhet vendi i saktë, Mali i Tundimit, ku Jezusin për

Në Ein-Karem - Ajn Karem, vendlindjen e Gjon Pagëzuesit, janë dy kisha, që përfaqësojnë dy shtëpitë e Zakarisë dhe Elizabetës.

E para është në një luginë ku përkujtohet lindja e Gjon Pagëzuesit dhe kisha mban emrin Gjon Pagëzuesi. Kisha e parë e ndërtuar në këtë vend në shekullin e 5-të, mbi shpellën e cila ka qenë pjesë e banesës së Zakarisë dhe i lindjes së Gjonit, është

rrënuar dhe rindërtuar disa herë, kuse kjo e tanishmja ështe ndërtuar nga françeskanët në 1885, mbi rrënojat e së parës. E dyta është në një kodër ku Elizabeta kaloi pesë muaj në izolim, Kisha e Vizitës (Lk. 1:39-80). Edhe kjo kishë dykatëshe është ndërtuar mbi rrënojat e kishës nga shekulli i 5-të, e cila ka qenë ndërtuar mbi vendin ku Maria ka shkuar në pasi te Elizabeta.

Më vonë u transferuam në Betlehem, vendlindja e Jezusit. Betlehemi ka një histori shumë të lashtë dhe përmendët në Bibël, në Librin e Zanafillës, Rutës dhe Samuelit. Në Bethlehem Davidi është i lindur dhe këtu ka kaluar fëmijërinë e tij duke kullotur kopetë në shkretëtirën kodrinore të Judës. Këtu u thirr dhe u vajos mbret i Izraelit nga Samueli. Prandaj, duke qenë se Betlehemi ishte shtëpia origjinale e familjes së Davidit, Jozefi, që ishte nga dega e Davidit, erdhi në Bethlehem për t’u regjistruar, dhe kështu u përplotësua profecia e

10 Jeta Katolike

Mikës, rreth 700 vjet para lindjes së Krishtiti: “E ti, o Betlehem – Efratë, i vogël ndër qytetet princërore e Judës, prej teje do të më dalë ai që do ta sundojë Izraelin” (Mika 5:1).

Para se të shkonim në Shpellën e Lindjes, kishim meshën e kremtuar nga Dom Pjetër Popaj në Basilikën e Betlehemit, nga ku, mbas meshës, vazhduamë për në Sheshin e Grazhdit dhe në Kishën e Lindjes së Jezusit.

Kisha e Lindjes së Jezu Krishtit, nga jashtë ka një aspekt të thjeshtë dhe i ngjan një kështjelle mesjetare. Fragmente të mozaikëve nga kisha e shekullit të 4-të janë zbulua në vitin 1936, e që mund të shihen në pjesën e sipërme të kishës. Kisha origjinale është ndërtuar nga Konstantini i Madh dhe Helena nëna ë tij në vitet 327-339, në vendin që tradicionalisht konsiderohej të ishte vendlindja e Jezusit.

Ajo është shkatërrua nga zjarri gjatë revoltave samaritane të shekullit të 6të. Një bazilikë e re qe ndërtua në vitin 565 nga perandori Justinian, duke rujatur formën arkitektonike të origjinalit. Që nga ajo

kohë janë bërë riparime dhe shtesa të shumta, gjë që e pamë edhe ne gjatë pritjes disa orësh në radhë për të hyrë në shpellën e lindjes.

Shpella ku Jezusi ka lindur, është një hapsirë nëntokësore, 35 x 10 këmbë (10.5 x 3 m) e cila formon kriptimin e Kishës së Lindjes dhe ndodhet nën altarin kryesor të saj. Në shpellë është i vendosur Altari i Lindjes. Vendi i saktë ku ka lind Jezusi është shënuar nën këtë altar me një yll të argjendtë 14rremësh me mbishkrimin latin “Hic De Virgine Maria Jesus Christus Natus Est” – “Këtu Jezu Krishti lindi nga Virgjëra Mari”. Grazhdi ku Maria e ka vendosur Krishtin Fëmij qëndron në të djathtë të altarit.

Pas vizitës mbresë lënëse të këtij vendi të shenjtë, dolem në Sheshin e Grazhdit dhe vazhduamë për ne Fushën e Barinjve, ku, në shpellat ende shihen shenjat e zjarreve që barinjtë në atë kohë kanë ndezë për t’u ngrohur.

Shkrimet e Detit të Vdekur dhe Ngjallja e Lazrit në

Betani

Në luginën e Jordanit ku dikur qëndronte qyteti e sot vetëm rrënoja të Qumranit, është vendi ku në vitin 1947 janë gjetur të ashtuquajturat Dead Sea Scrolls - Shkrimet e Detit të Vdekur, nga një bari beduin që kërkonte një dhi të humbur. Kërkimet e mëvonshme kanë zbuluar më shumë se 900 copë fletushkash në më shumë se 30 shpella. Këtu na u dha mundësia për të parë rrënojat e qytetit Qumran, si dhe disa nga shpellat e shkrimeve.

Duke qenë në afërsin, nuk na u deshti shumë kohë për të ardhur në bregun e tij dhe të notojmë në Detin e Vdekur, ku vërtetë nuk ishte nevoja për notim, sepse 33% e kripës nuk lejonte fundosjen në ujë.

Nga Deti i Vdekur, ne vazhduam të udhëtonim nëpër shkretëtirën Judease, vendin ku Jezusi kaloi 40 ditët e agjërimit. Në Betani, që nga shekulli i 4-të mban emrin e Lazrit (el Azarieh), ishte shtëpia e Lazarit dhe e dy motrave të tij, Marisë dhe Martës. “Maria ishte ajo që e pati përerzuar

Prill-Qershor 2018

Zotërinë me erëra të mira dhe ia pati fshirë këmbët me flokët e saj” (Gj. 11:2).

Këtu Krishti bëri mrekullinë e madhe, ringjalljen e Lazrit nga të vdekurit. Kur Maria duke qarë i tha Jezusit se sikur ai të kishte qenë aty vëllai i saj nuk do të kishte vdekur, Ai i përgjigji: “Unë jam Ringjallja dhe Jeta” (Gj. 11:25).

Atje ne vizituam varrin e Lazrit dhe kremtuamë meshën në kishën që mban emrin e tij, e që ndodhet mbi varrin ku Lazri kishte qenë i varosur për katër ditë. Përmbni altarin në gjuhën latine është e shkruar: “EGO SUM RESURRECTIO AND VITA”.

E Diela e Larit dhe Agonia në Kopsht

Sot, pas mëngjesit, vizituam vendet e Të Dielës së Larit dhe të Agonisë së Jezu Krishtit, duke u ndalur në Malin e Ullinjve, nga ku ishte një pamje të bukur panoramike e të Jeruzalemit dhe që ishte një pikë ndalimi për Jezuin dhe apostujt e tij. Aty afër ishte Shenjtorja e Pater Noster, ku Jezusi u mësoi dishepujve Lutjen e Zotit (Lk. 11:1-4). Lutja ishte e shkruar në të gjitha gjuhët e botës, megjithatë, për ne më interesante dhe tërheqëse ishte ajo në gjuhën shqipe: Ati Ynë. Mandej u ndalem në Kishën “Dominus Flevit”, që përkujton vendin

Prill-Qershor 2018

ku Jezusi qau për Jerusalemin (Lk. 19:4). Ne vazhduam për në Kopshtin e Getsemanit, në rrënjën e Malit të Ullinjve, ku Jezusi me dishepujt e tij kishin ardhur pas Darkës së Fundit, për t’u lutur natën para se të kryqëzohej. Këtu, në Shpellën e Apostujve morëm pjesë në meshën e kremtuar nga Dom Pjetri.

Ndalesa jonë në vazhdim ishte “Kisha e Të Gjitha Kombeve”, e ndërtuar mbi “Shkëmbin e Agonisë”, ku Jezui u lut vetëm në natën e tradhtisë nga Juda dhe arrestimit të tij.

Kisha e “Shën Pjetrit në Gallicantu”, në Malin Zion, e ndërtuar për të kujtuar shtëpinë e kryepriftit Kaifa dhe mohimin e Krishtit nga Pjetri para se të këndonte gjeli (Gj. 18:15-28), ishte vendndalimi tjetër, ku pamë

burgun ku Jezusi u mbajt disa orë, para se ta çonin te Pilati për ta gjykuar me vdekje.

Kurse ndalesa tjetër ishte “Kisha e Fjetjes” (Ecclesia Dormitio). Sipas traditës, kjo kishë është ndërtuar në vendin ku Maria, Nëna e Jezusit, ka “ra në gjumë”. Kisha e madhe benediktine, me kambanaren e saj të lartë me kupolën, e ndërtuar është e dukshme nga shumë pika në qytet, gjendet në Malin Sion. Menjëherë në anën e djathtë është vendi i nderuar si varri i mbretit David, dhe pothuajse drejtpërdrejt mbi të është Çenakulli - Dhoma e Sipërme, ku Jezusi e apostujt ka ngrënë Darkën e Fundit. Për shkak të shenjtërisë së veçantë të vendit, në fillim të shekullit të 5-të, të krishterët

bizantinë ndërtuanë bazilikën e madhe të “Hagia Sion”, të shkatërruar nga persët në vitin 614. Në shekullin e 12-të, Kryqtarët krijuan një kishë ende më të madhe të quajtur Santa Maria in Monte Sion, por edhe kjo qe shkatërrua në 1187. Vendi u braktis deri në fund të shekullit të 19-të, kur me inisiativën e mbretit gjerman Kaiser Wilhelm II, u ndërtua dhe u inaugurua bazilika e sotme në vitin 1910.

Virgjëra Mari, e njohur nga të krishterët si “Bija e Sionit”, është e përshtatshme që vendi i saj i pushimit të pasosur të jetë në Malin Sion, ku Jezusi ka themeluar Eukaristinë dhe ku Shpirti Shenjt ka zbritur mbi apostujt Ditën e Rrëshajëve. Fjalët e Papës Benediktit XVI na ndihmojnë të meditojmë

Jeta Katolike 11

për të Ngjiturit të Virgjërës Mari në Qiell në qiell:

“Duke e medituar Marinë në lavdinë qiellore, kuptojmë se as për ne toka nuk është atdheu i përhershëm, dhe nëse jetojmë me vështrimin tonë të fiksuar në pasuritë e përjetshme, një ditë edhe ne do të bëhëmi pjestarë në këtë lavdi dhe toka do të bëhet më e bukur” (Papa Benedikti XVI, Audienca e Përgjithshme në Castel Gandolfo, gusht 16, 2006).

Dom Pjetri Kremton Meshën Mbi Varrin e Jezu Krishtit, Vendit Më të Shenjtë

Herët në mëngjes u nisëm drejt Jerusalemit,

12 Jeta Katolike

pikërisht drejt The Holy Sepulchre Church – Kisha e Varrit të Shenjtë. Kisha është e ndërtuar në vendin tradicional të kryqëzimit dhe varrimit të Jezusit, nga Jozefi prej Arimateje, Nikodemi, Maria Magdalenë dhe Maria e Jozetit, si dhe gratë e tjera që e kishin përcjellur Jezusin prej Galilesë. Siç është rasti me shumë kisha në Jerusalem, edhë këtë fillimisht e kanë ndërtuar Konstantini i Madh dhe nëna e tj Shën Helena, në shekullin IV. Por, përsëri, sikur ka ndodhë me kishat e tjera, edhe kjo ka pësuar shumë shkatërrime dhe rindërtime. Në vitin 614 ushtria përsiane e shkatërroi kishën dhe e mori me vete Kryqin e Vërtetë, por në

Prill-Qershor 2018

vitin 631, perandori bizantin Herakliu e ujdisi kthimin e tij.

Pushtimi arab në vitin 638 ishte fillimisht më pak përçarës, por 300 vjet më vonë, hyrja në bazilikën u shndërrua në xhami dhe në vitin 966, kupola u shkatërrua nga zjarri gjatë trazirave anti-krishtere, kurse në vitin 1009, kalifi fanatik Fatimid al-Hakim urdhëroi shkatërrimin e kishës. Gjatë viteve 10421055 kisha përsëri u rindërtua me financimin e perandorit bizantin Konstantinit IX. Me fitoren e kryqtarëve më 1099, gjatë rreth pesëdhjetë vitesh janë bërë shumë riparime dhe ndërtime, por gjithsesi duke ruajtur themelet e

mëparshme. Sidoqoftë, Kisha e Kryqëzatave është në thelb kisha që shohim sot. Në brendesinë e kishës ndodhen shumë kapele të ndëlidhura mjeshtërisht njëra me tjetrën. Kisha është e ndarë në mes të gjashtë bashkësive, sipas një firmani nga sundimtarët turq në 1852. Brenda kishës ndodhen pesë Pushimet e fundit të Udhës së Kryqit: 10. Jezusin e zhveshin, 11.

Jezusin e kryqzojnë në kryq, 12. Jezusi vdes në kryq, 13.

Jezusin e ulin prej kryqit, 14. Jezusin e varrosin.

Ka dy kapela në majën e Karvarit, një besohet të jetë vendi i Kryqëzimit dhe i përket ortodoksëve grekë, e dyta besohet të jetë vendi ku Jezusi u zhvesh nga rrobat e

tij dhe u gozhdua në kryq dhe kjo i takon katolikëve romakë. Pjesërisht, këto dy kapele qëndrojnë mbi shkëmbin e vërtetë të Kalvarit – Golgota dhe shihet nën altarin kushtuar Zojës së Pikllueme.

Mbi Varrin e Shenjtë është një kapele e ndërtuar nga Kisha Greke dhe Ruse, në vitin 1810. Edhe pse kjo pjesë e kishës është nën drejtimin e kishës ortodokse, ne na u undësua kremtimi i meshës në altarin e vendosur mbi platformën para hyrjes tek Varri i Shenjtë. Gjatë meshës, e sidomos gjatë predikimit të tij, shihej gëzimin dhe kënaqësia e Dom Pjetrit që ishte djuke kremtua meshën mbi varrin e atij që i ka kushtua tërë

Prill-Qershor 2018

jetën - Jezu Krishtit.

Më parë se të shkonim tek Udha e Kryqit, i bëmë një vizitë të shkurtër Banja Bethesda, që është vendi ku Krishti shëroi njeriun që kishte qenë i paralizuar për 38 vjet. “Aty ishte një njeri që ishte i sëmurë tash tridhjetë e tetë vjet... Çohu – i tha Jezusi – merre shtrojen

tënde e ec!” (Gj. 5:5, 8).

Via Dolorosa, që është udha që Jezusi bëri me kryq ne krahë, duke filluar nga pallati i Ponc Pilatit deri te Kalvari ku u kryqëzua dhe u varros, ishte ecja jonë e radhës. Në rrethin e Kalasë Antonia janë dy ndalimet e para, shtatë në vazhdim janë

rrugëve piktoreske të Jerusalemit, kurse pesë, sikur u tha më lartë, janë brenda Kishës së Varrit të Shenjtë.

Pas dreke i bëmë një vizitë Kishës së Shën Anës, ndërtuar në vitin 1100, në vendin që nderohet si vendlindja e Marisë dhe shtëpia e prindërve të saj

Joakimit dhe Anës. Pas disfatës së kryqtarëve, Saladini e ktheu kishën në shkollë për teologji islame.

Pas luftës së Krimesë në 1856, Sulltan Abdullahu i dha Napoleonit III, i cili e bëri atë përsëri kishë.

Udhëtimi në Jerusalem nuk do të ishte i plotë sikur mos të

Jeta Katolike 13

bënim një vizitë Murit Perëndimor, përndryshe i njohur si Muri i Vajtimit.

Ky mur është relikt i fundit i tempullit të fundit. Është një pjesë e murit mbajtës që Herodi ka pasë ndërtuar në vitin 20 pr. Kr. Titi, në vitin 70 Ps. Kr. e kurseu këtë pjesë të murit me blloqet e

14 Jeta Katolike

Prill-Qershor 2018

kurse në periudhës bizantine, u lejuan të vinin një herë në vit, në përvjetorin e shkatërrimit të Tempullit, për të vajtuar për shpërndarjen e popullit të tyre. Për ata edhe u bë i njohur me emrin Wailig Wall – Muri i Vajtimit.

Pas kalimit nëpër tij të mëdha për t’ju treguar gjeneratave të ardhshme madhështinë e ushtarëve romakë që kishin mundur të shkatërronin pjesën tjetër të

tempullit. Gjatë periudhës romake judenjtë nuk u lejuan të vinin në Jeruzalem. Sidoqoftë,

një vend kontrolli shumë të rreptë, para se të afroheshim Murit, gratë drejtoheshin në anën e djathtë dhe burrat në të majtë. Gjithashtu, na dhanë kippot/yarmulke letre falas për të mbuluar kokat tona.

Ishte kjo dita e fundit në Tokën e Shenjtë, andaj u kthyem në Betlehem ku agjencia jonë e udhëtimit Louis Overseas Travel dhe Select International Tours kishin përgatitur për ne një darkë lamtumire me muzikë dhe vallëzim, në Shepherd’s Tent Valley

Prill-Qershor 2018

Jeta Katolike 15

Restaurant. Pas darkës dhe argëtimit shumë të këndshëm ne u nisëm për në Aeroportin Ben Gurion në Tel Aviv për kthim në shtëpitë tona në Shtetet e Bashkuara të Amrikës.

Në mbylljen e këtij raporti, falënderojmë Zotin që na ka mbajtur me shëndet gjatë këtij udhëtimi 10ditorë. Dëshiroj t’i shpreh mirënjohjen time dhe të të gjithë shtegtarëve Dom Pjetër Popajt, për nismën dhe shoqërimin në këtë

udhëtim në Tokën e Shenjtë.

Poashtu i shprehim mirënjohjet tona Louis Overseas Travel dhe pronarit Luigj M. Shkrelit me personelin e tij, si dhe Select International Tours dhe udhëzuesit dhe shoferët e tyre. Përmendje nderi i takon z. Marjan Cubi, i cili bëri leximet në çdo Meshë gjatë shtegtimit tonë.

Një falënderim i veçantë i takon secilit dhe çdo shtegtari të grupit tonë. Ishte me të vërtetë një grup magjepsës, nga më i vjetri Lazër Gazivoda (87) tek më të rinjt Noah Dedaj (11) dhe Mikejla Nonaj (12), e cila në disa meshë ka shërbyer edhe si “altar girl”.

Lajmi hidhërues nga New Yorku, herët në mengjes më 14 prill, për vdekjen e papritur të të riut Edward Gjonaj, ishte e papritura, që na pikëlloi të gjithëve, e në veçanti familjarët e të ndjerit, të cilët e ndërprenë shtegtarinë, që e kishim dëshiruar aq shumë.

16 Jeta Katolike

Prill-Qershor 2018

Gëzuar Ditëlindjen i Madhi

Skënderbe

Me 6 maj 2018, në Qendren Nënë Tereza, Famullia "Zoja e Shkodrës", në bashkëpunim me Federatën Panshqiptare "Vatra", për herë të parë organizuan përkujtimin e 613-vjetorit të lindjes së Gjergj Kastriotit Skënderbeut. Me këtë rast, Famullia “Zoja e Shkodrës” dhe “Vatra” për këtë datë të rëndësishme, brenda vitit jubilar, të shpallur nga qeveritë e dy shteteve shqiptare si “Viti Mbarëkombëtar i Heroit Gjergj Katriotit – Skënderbeut”, organizuan një akademi solemne ku ndër të tjera njëzëri u miratua propozimi që kjo datë të shpallet Festë Kombëtare nga qeveritë e Tiranës dhe Prishtinës.

Fjalimi i Udhëqësit të Akademisë Solemne z. Leonardo Berishaj: Zonja dhe zotërinj të nderuar, Vëllezër e motra, Kam nderin dhe kënaqësinë që në emër të Këshillit të Kishës t’ju përshëndes dhe t’ju falënderoj për pjesëmarrjen tuaj në akademinë solemne me rastin e 613 vjetorit të lindjes së Gjergj Kastriotit Skënderbeut, organizuar nga Kisha "Zoja e Shkodrës" në bashkëpunim me Federatën Panshqiptare "Vatra".

Vite më parë e kemi shtruar dhe shqyrtuar idenë që të organizohet shënimi i ditëlindjes së heroit tonë

Z. Mark Shkreli, duke koordinuar programin, shkurtimisht paraqiti rendësinë e kësaj date që ne

kombëtar Gjergj Kastriotit – Skënderbeut, me qëllim që të ngrehet iniciativa drejt shtetit amë që kjo datë të kremtohet në mënyrë të organizuar.

Erdhi koha që kjo ide të jetë e mirëpritur dhe të realizohet nga Kisha "Zoja e Shkodrës" në bashkëpunim me Federatën Panshqiptare "Vatra", në vitin që është shpallur si Viti Mbarëkombëtar i Skënderbeut.

Mesha shenjtë u celebrua në Kishën "Zoja e Shkodrës" sot në ora 11 të dites, kurse tani, mirë se vini në akademinë solemne me rastin e 613 vjetorit e lindjes së Gjergj Kastriotit Skënderbeut, organizuar

këtu në Qendrën "Nënë Tereza", ku për herë të parë shënohet vjetori i lindjes së Gjergj Kastriotit Skënderbeut, me dëshirë që në të ardhmen shënimi i ditëlindjes së heroit tonë kombëtar Gjergj Kastriotit – Skënderbeut të përcaktohet festë kombëtare.

Me këtë rast përshëndes të ftuarit special dhe folësit e kësaj akademie: Z. Armand Shandro, përfaqësues i Republikës së Shqipërisë në OKB, z.

Tonin Mirakaj dhe Profesor Gjon Fran Ivezaj, si dhe Dom Pjetër Popaj, i cili na ka bashkuar në këtë Akademi Solemne, Kryetarin e Federatës “Vatra” z. Dritan Mishto, Councilman Mark Gjonaj,

kremtuam. “Edhe pse për të dashurit tanë të vdekur nuk bëjmë festime ditëlindjesh, ditëlindjen e Gjergj Kastriotit jemi duke e festuar, sepse Ai nuk vdes kurrë, është i pavdekshëm. Për të dytën herë në këtë vit të Skënderbeut, Kisha Katolike "Zoja e Shkodrës", me famullitarin Dom Pjetër Popaj dhe Federata Panshqiptare “Vatra” me Kryetarin Dritan Mishto, na bashkuan në këtë sallë që mbanë emrin e të madhes Nënë Tereza, që pa dyshim është bërë një qendër

gjithshqipatre e këtij treshtetëshi, pa kurrëfarë dallimesh”, ceki z. Shkreli.

Mark Shkreli është ishkryetar i Qendrës "Nëna Tereze", anëtar i Këshillit Financiar, ka qenë anëtar dhe kryetar i Këshillit të Kishës disa herë, si dhe drejtor shumëvjeçar i festivalit shqiptar. Me propozimin e Mark Shkrelit, dhe përkrahjen e këshillit, Kisha jonë u emërua "Zoja e Shkodrës". Është kryeredaktor i revistës "Jeta Katolike". Është vullnetar e aktivist i palodhshëm, njeri shumë i

të gjithëve që jeni të pranishëm dhe merrni pjesë në këtë akademi.

Tani ftoj z. Mark Shkrelin, i cili do t'a udhëheq dhe koordinojë punën e akademisë solemne.

Faleminderit!

afërt me kishën.

Famulliatri Dom Pjetër Popaj, në rolin e nikoqirit, përshendeti të pranishmit, duke falënderuar të gjithë pjesëmarrësit, Këshillin e Kishës, vullnetarët e Qendrës "Nënë Tereza" dhe komisionin përgatitor. Në fjalë të shkurtra foli për rendësinë e Heroit tonë Kombëtar Gjergj Kastriotin.

“Gjergji luftoi 25 vite, ku korri 24 fitore në beteja kundër osmanëve, që ishte një fuqi shumë më e madhe dhe më e furnizuar. Ai ruajti gjuhën, fenë, traditat dhe të

Prill-Qershor 2018

gjitha virtytet që duhet të përmbajë një komb. Falë atij sot flasim gjuhën tonë shqipe, me të cilën duhet që të mburremi. Aftësitë ushtarake të Skënderbeut përbënin një pengesë të madhe për zgjerimin osman në Arbëri e në të gjithë Evropën, dhe ai u konsiderua nga shumë njerëz në Evropën Perëndimore si një model i rezistencës së krishterë ndaj osmanëve. Sot, ndër shqiptarë, Skënderbeu njihet si heroi kombëtar i tyre”, tha Dom Pjetri.

Për arsye të moshës dhe asaj shëndetësore Prof. Dr

Jeta Katolike 17 Sami Repishti nuk pati mundësi të marrë pjesë në Akademinë Solemne.

Kumtesën e tij e lexoi z.

Tonin Mirakaj. Z. Mirakaj bashkëthemelues i Lidhjes Katolike ShqiptaroAmerikane” dhe sekretar i këshillit të parë, i zgjedhur më 21 korrik 1962, ka qenë krahu i djathtë i Mons. Zef Oroshit dhe Atë Andrew Nargajt. Ka patur bashkëpunim të madh për njëzet vite më shkëlqesinë e tij Imzot Rrok Mirditën, si dhe me famullitarin Dom Pjetër Popaj. Ka kryesuar Këshillin e kishës në disa mandate. Ka kryesuar komisione aktivitetesh të rëndësishme në komunitetin tonë. Është ky një aktivist i palodhur, publicist veteran, një ndër bashkëthemeluesit e “Jetës Katolike”, kontribues i madh për famullinë dhe komunitetit tonë.

Në emër të Misionit të Përshershëm të Shqipërisë pranë Kombetve të Bashkuara, fjalën e mori z.

Armand Shandro, Këshilltar në Misionin e Shqipërisë.

Z. Mark Gjonaj, Këshilltar në Këshillin e Qytetit të New

Yorkut, ka përshëndetur duke ia lënë fjalën z. Vedat Gashi, avokat dhe kandidat për Asamblenë në Shtetin e New Yorkut.

Profesor Gjon Ivezaj, me kumtesën e tij paraqiti histori interesante për jetën dhe veprimtarinë patriotike të burrit të madh të kombit tonë, kryetrimit të Arbërisë, Gjergj Gjon Kastrioti.

Z. Asllan Bushati në kumtesën e tij, të lexuar nga vatrani veteran z. Zef Balaj, ka paraqitur disa mendime të karakterit ushtarak për figurën e Skënderbeut dhe disa "thërrime popullore" për ditën e Shën Gjergjit, si festë e

të trija besimeve. Ai gjithashtu prezantoi tri betejat, që sollën tri sinteza të reja në artin e të luftuarit.

Në fund të programit z.

Nosh Camaj recitoi një vjershë, shkruar nga vetë ai, dedikuar Gjergj Kastriotit Skenderbeu Drejtori i Qendrës “Nëna Tereze”, z. Marjan Cubi, falënderoi pjesëmarrësit dhe kumtuesit dhe ftoi të gjithë në koktejin e përgatitur nga grupi “Drita” i Qendrës “Nëna Tereze” nën drejtimin e z.

Mark Berishaj.

Të gjitha kumtesat mund t’i lexoni në këtë numër të revistës “Jeta Katolike”.

Dyzet e Nëntë Fëmijë Marrin 18 Jeta Katolike

Kungimin e Parë

Bekimet më të sinqerta 49 fëmijve që kanë marrë Kungimin e Parë, të dielën, më 20 maj 2018, në Kishën “Zoja e Shkodrës”.

Urime dhe falënderime Famullitarit, të përndershmit Dom Pjetër Popaj, Meshtarit, Dom Viktor Dedaj, si dhe koordinatores së Mësimit Fetar, z-nja Prena Berisha, mësuesëve dhe prindërve të të kunguarve.

Jeta dhe dashuria e Krishtit e mbushtë shpirtin tuaj çdoherë që të merrni Kungimin e Shenjtë. Urime: Julianna Camaj John Daka Christian Dedvukaj Romena Dekaj Crystal Isabelle Demaj Vera Dushaj David Zek Gjergji Kevin Zek Gjergji Gabriel Anthony Gjokaj Anderella Gjuraj Migena Gjuraj Adriana Gocaj Isabella Gocaj

Elbert Gojani Leonard Gojani Adrianna Gojcaj Zef Toma Ivezic Kejsi Lisi Adriana Lulaj Elton Lulaj Anna Marie Lusha Claudia Nicole Lusha Leander Markaj Nadia Martinaj Mario Merditaj Nora Maria Nikac

Luke Gjergj Nikci Francesca Parubi Ellena Pepaj Noah Kastriot Pepaj Jeronim Pergjokaj Mates Pervorfi Peter Pllumaj Silva Pllumbaj Kol Frank Plumaj Dukagin Popaj Alessia Rakaj Arber Rexha Saranda Rexha

Prill-Qershor 2018

rë a P i i Kungim Mirash Shala Emma Lena Smajlaj Erik Nike Smajlaj Stefeni Smajlaj Suzana Smajlaj Maximus Sukaj Silvana Tahiri Tony Tanushaj Alexsander Tomas Uruci Ella Vulaj

Dyzet të Rinj Moren Dhuntitë e Shpirtit Shenjt Urimet më të përzemërta të rinjve tanë që moren Sakramentin e Krezmimit të dielën më 17 qershor 2018.

Ishte një ditë e gëzueshme kur dyzet të rinj të famullisë sonë u krezmuanë nga ipeshkvi John O’Hara.

Falënderojmë Imz. John O’Hara, Dom Pjetër Popaj dhe Dom Viktor Dedaj për ceremoninë e krezmimit, si dhe koordinatores së Mësimit Fetar, z-nja Prena Berisha. Një falënderim i veçantë z.

Zef Vataj, për pergatitjen e këtyre të rinjve për këtë ditë të rëndësishme në jetën e tyre. Poashtu, prindërit e tyre meritojnë lëvdatë që i kanë rritur ata në udhën e besimit.

Urime:

Leonora Catharine Camaj Ava Teresa Catalic Adelina Juliana Elezaj Andrea Maria Gjelaj Ava Teresa Gjelaj Justin Mathew Gjelaj Valentina Monica Gjeloshi Nicholas Sabastian Gjergji Rosey Teresa Gjuraj Vincent Augustin Gocaj

Alexander Michael Gojani Isabella Maria Gojcaj Arianna Joan Gojcevic Melissa Mary Isufaj Daniel Nicholas Ivezaj Angjela Rose Jankovic Sara Teresa Kelmendi Greta Teresa Lleshaj Claudia Teresa Lulaj Anna Teresa Markvukaj

Joseph Lazarus Martinaj Mary Joan Martinaj John Nicholas Ndocaj Brandon Nicholas Ndoci Nikoljic, Maya Mary Nikoljic Daniela Teresa Nilaj Mikela Teresa, Nonaj Marcelino Anthony Parubi Alex Peter Plumaj Augustin Michael Popaj

Aleksiana Catharine Rukaj Natalia Christina Rukaj Diana Jessica Saljanin Isabella Maria Syku Viktor Joseph Syku Frank Michael Tanushaj Ruben Peter Thaqi Megan Lucy Uli Ashely Maria Vukaj Naya Rose Vulaj

Consecration to the Sacred Heart of Jesus

Prill-Qershor 2018

Jeta Katolike 19

Solemnity of the most Sacred Heart of Jesus

By Liz Estler

In 1899, Pope Leo XIII’s Encyclical Letter Annum sacrum directed that the whole world be consecrated to the Divine Heart of Jesus. This was done on the 11th of June that year. As St. John Paul II indicated on the 100th anniversary of this consecration, Pope Leo wished to “obtain ‘extraordinary benefits first for Christianity, but also for the whole human race’ (Annum sacrum). Asking that … all people should be consecrated, he gave a new direction and sense to the consecration which had already been practised for two centuries by individuals, groups, Dioceses and nations.”

The Sacred Heart in Scripture:

Indeed! This Divine Heart is to be found in Scripture as well. For example, St. Bernard of Clairvaux (1090-1153), referring to the wounds of Christ in Vitis Mystica, brought out how, in the Song of Songs, the Bridegroom exclaims “Thou hast wounded my Heart” (cf Canticle of Canticles 4:9, Douay-Rheims). In 1 Samuel, we read “I will choose a faithful priest who shall do what I have in heart and mind” (2:35) and “The Lord has sought out a man after his own heart…” (13:14). Later, in the prophetic books, there is the assurance that God will appoint wise and prudent pastors after His own heart (cf Jeremiah 3:15).

And so, as Jesus undoubtedly explained on the road to Emmaus, these things in Scripture referred to Christ himself, the Good Shepherd and Lamb of God, who fulfills these promises and instructs us, “Learn from me for I am meek and humble of heart” (Matthew 11:29). He makes good the pledge found in Isaiah 12:3, “With joy you will draw water at the fountain of salvation” by giving us living water drawn from the fountain of His Sacred Heart (cf Jeremiah 2:13, John 4:10-16, and John 19:34). The Gospel also describes how St. John, “the Disciple whom Jesus loved”, rested his head on Our Lord’s heart during the Last Supper. Today’s “devotion to the Heart of Jesus has given [the] form to the prophetic words recalled by St. John: “They shall look on him whom they have pierced” (John 19:37; cf Zechariah 12:10), [the form of] … a contemplative gaze” (St. John Paul II).

The Sacred Heart in the Liturgical Calendar:

St. Gertrude the Great (1256 – ca. 1302) and St. Mechtilde (Gertrude’s younger sister) made veneration of Christ’s heart a central devotion which they practiced. When St. Gertrude asked St. John (who appeared to her in a vision) why he had not written about Jesus’ heart, John said it was because that “had been reserved for subsequent ages when the world, having grown cold, would have need of it to rekindle its love” (cf Legatus Memorialis Abundantiae Divinae Pietatis [The Herald of Divine Love]). Later, as is commonly known, St. Margaret Mary Alacoque promoted the devotion to the Sacred Heart just as Jesus commanded her to do. In 1670, a special feast to honor the Sacred Heart was established in France and later expanded to the entire Church as the solemnity we celebrate today.

First Fridays Devotion and Promises to Those Who Keep This Practice:

In addition, Christ asked St. Margaret Mary for the now-famous devotion of attending Mass and receiving Holy Communion, on nine consecutive first Fridays of the month, in reparation for those who do not receive Our Lord, those who do not love Him and those who wound Him by their sinful lives.

To those devotions, Jesus gave these twelve promises: I will give them all the graces necessary for their state of life.

I will give peace in their families.

I will console them in all their troubles.

They shall find in my heart an assured refuge during life and especially at the hour of death.

I will pour abundant blessings on all their undertakings.

Sinners shall find in my heart the source and infinite ocean of mercy.

Tepid [lukewarm] souls shall become fervent.

Fervent souls shall speedily rise to great perfection.

I will bless the homes in which the image of My Sacred Heart shall be exposed and honored.

I will give to priests the power to touch the most hardened hearts.

Those who propagate this devotion shall have their name written in my heart, and it shall never be effaced [erased].

The all powerful love of my heart will grant to all those who shall receive communion on the first Friday of nine consecutive months the grace of final repentance; they shall not die under my displeasure, nor without receiv-

ing the sacraments; my heart shall be their assured refuge at the last hour.

Promises to Those Who Consecrate Themselves to the Sacred Heart:

As well, there are special promises for those who consecrate themselves to the Sacred Heart and venerate it: This consecration rejoices the Sacred Heart and terrifies the devil, against whom it is a powerful weapon.

Consecration to the Sacred Heart is a sovereign remedy against mortal sin.

Consecration puts souls on the road to perfection.

Consecration will procure peace.

Consecration is the key which opens the Sacred Heart to us.

Consecration to the Sacred Heart is a pledge of salvation.

These devotions to the Sacred Heart, through which Christ’s abundant love has promised an outpouring of graces, are a long-standing tradition in the Church. There are even more promises for particular states in life and particular situations. A veritable treasure chest of promises! So, if you have considered consecrating yourself/your family to the Sacred Heart of Jesus, and you are now ready to do so, we are providing various consecration prayers below, suitable for that. If you have already consecrated yourself/your family, it is good to renew this consecration annually on today’s solemnity. May God richly bless you and may you be united to the most loving and merciful Sacred Heart of Jesus … now and forever!

Various Acts of Consecration:

Act of Consecration to the Sacred Heart of Jesus:

Most Sacred Heart of Jesus, Abyss of Mercy and Source of every grace and blessing, I

20 Jeta Katolike

consecrate and unite myself to You without exception or reserve – all that I am and all that I have, both temporal and spiritual, past, present, and future, through the Immaculate Heart of Mary, your Mother. I leave myself entirely at Your disposal with complete confidence in Your Mercy and Love, and beg You to look upon my offering and use me for Your own glory, for the honor of Your Mother, and for the salvation of souls. Help me to seek You alone in all things. Hide me in the shelter of Your Most Sacred Heart and be my only consolation and refuge.

Grant me the graces I need to joyfully accept the Cross daily, to lead a holy life, and to die a holy death in Your service. Help me to trust completely in Your Mercy and Love and never to fear to humbly throw myself before the infinite ocean of mercy which is Your Most Sacred Heart. Through this weak and miserable instrument that I am, may Your Mercy, Love, glory and power shine forth. Above all, set my heart on fire with the Flame of Love which burns in Your Most Sacred Heart, and teach me how to return love for Your Love.

Most Sacred Heart of Jesus, have mercy on me. I put all my trust in You. 2. This is one for consecrating one’s family:

Prostrate before You, Lord Jesus Christ, we consecrate to Your Sacred Heart ourselves and everything dear to us: our thoughts, words and actions; our sorrows, our hopes, our relatives and friends. We desire to belong entirely to You, to know all things, and to despise the pleasures, riches and honours of this world and everything which could be an obstacle in Your service.

Sacred Heart of Jesus, teach us, by Your example in the stable of Bethlehem and by Your whole life, meekness and humility. Teach us, by Your agony and sufferings on the Cross, patience and resignation to the holy Will of God. Teach us, in the mystery of the holy Eucharist, to admire Your power, wisdom and love. Three hundred years ago, You revealed to Saint Margaret Mary Your desire to receive the special homage of Your creatures. In obedience to that divine entreaty, behold us at Your feet to consecrate to Your service and love our hearts, our family and our home in a special manner.

Heart of Jesus, in the name of Mary and under the patronage of Saint Joseph we consecrate to You our whole household. Like Nazareth, may it always be a centre of faith, hope, charity and peace; a hive of prayer and true zeal for Your glory. Guide our lives, direct our steps, and sustain us in all our ways.

We earnestly consecrate to You all the trials, afflictions, joys and events of our domestic life.

We beseech You to pour Your blessing upon every member of this family: those who are gathered here and those who are absent; those who are living and those who are dead.

With confidence, we entrust them all to You. If, among them, there be any who have lost Your grace and grieved Your loving Heart by sin, with deepest sorrow we now desire to

offer reparation and implore forgiveness for them.

We beg Your mercy and grace, also, for every family in the whole world. O Sacred Heart, shelter the cradle of the newborn babe; bless the child at school; guide the vocation of young men and women; sweeten the lot of the sufferer; support the aged; console the widow; be a Father to the orphan.

O Sacred Heart of Jesus, we entrust to You our own dear country and all those, who govern us.

O Jesus, source and infinite ocean of mercy, we beseech You assist us in the sufferings and agony of death. Unite us, then, still more closely to Your Heart and to the Heart of Your Immaculate Mother. Be our refuge and our place of rest; and when our souls have taken their flight to dwell for ever in Your Sacred Heart, may we see again in heaven every member of this family which we now so earnestly and unitedly desire to consecrate without reserve to You. Amen.

3. This is the private act of consecration written by St. Margaret Mary Alacoque:

I consecrate and surrender to the Sacred Heart of our Lord Jesus Christ, my person, my life, my difficulties and my sufferings, that I may henceforth live only for his love and glory. It is my firm and unwavering purpose to be his entirely, to do everything for his love and renounce wholeheartedly everything that could displease his divine Heart.

O Sacred Heart, I choose You as the sole object of my love, the protector of my life, the pledge of my salvation, the support of my weakness and the atoner for all the sins of my whole life. O mild and bountiful Heart, be likewise my refuge at the hour of death, my justification before God, and ward off from me the penalty of his just wrath. O loving Heart, I place my trust entirely in You. While I fear everything from my own malice, I hope everything from Your goodness. Destroy in me whatever may displease You or be opposed to You, and let Your pure love imprint You so deeply upon my heart that it will be impossible for me ever to forget You or be separated from You. O Sacred Heart, by Your goodness, I implore You, let my name be deeply engraved in You, for in Your service and in Your love I will live and die.

4. This one for religious was written by Blessed Mary of the Divine Heart (18631899 — her body is incorrupt), whose letter to Pope Leo XIII was the impetus for the consecration of the world to the Divine Heart. It can also be used by other people:

My most loving Jesus, I consecrate myself today anew and without reserve to Your divine Heart. I consecrate to You my body with all its senses, my soul with all its faculties: my whole being. I consecrate to You all my thoughts, words and actions; all my sufferings and labours; all my hopes, consolations and joys; and, above all, I consecrate to You

Prill-Qershor 2018

my poor heart, that it may love only You and be consumed as a victim in the fire of Your love. Accept, O Jesus, my most loving spouse, the desire that I have to console Your divine Heart and to be Yours for ever. Possess me in such a manner that henceforward I may have no other liberty than that of loving You, no other life than that of suffering and dying for You. I place in You unlimited trust and I hope, from Your infinite mercy, for the pardon of my sins. I place in Your hands all my cares, especially that of my eternal salvation. I promise to love and honour You to the last moment of my life, and to propagate, with the help of Your divine grace and as far as I am able, devotion to Your Sacred Heart.

Dispose of me, O divine Heart of Jesus, according to Your pleasure; I desire no other recompense than Your greater glory and Your holy love.

Grant me the grace to find my dwelling place in Your Sacred Heart where I desire to pass every day of my life and where I wish to breathe my last breath. Make my heart Your abode, the place of Your repose, so that we may remain intimately united until, finally, I may praise, love, and possess You for all eternity, singing for ever the infinite mercy of Your Sacred Heart. Amen.

5. This is the one taken from the encyclical of Pope Leo XIII of May 25, 1899 and contains the additions made by the Sacred Congregation of Rites in October 1925:

Most sweet Jesus, redeemer of the human race, look down upon us, humbly prostrate before Your altar. We are Yours and Yours we wish to be; but to be more surely united with You, behold each one of us freely consecrates himself today to Your most Sacred Heart.

Many, indeed, have never known You while many others, despising Your precepts, have rejected You. Have mercy on them all, most merciful Jesus and draw them to Your Sacred Heart. Be King, O Lord, not only of the faithful who have never forsaken You, but also of the prodigal children who have abandoned You; grant that they may quickly return to their Father’s house, lest they die of wretchedness and hunger. Be King of those who are deceived by erroneous opinions, or whom discord keeps aloof, and call them back to the harbour of truth and unity of faith, so that soon there may be but one flock and one Shepherd. Be King of all those who are still involved in the darkness of idolatry or of Islamism, and refuse not to draw them all into the light and kingdom of God. Turn Your eyes of mercy toward the children of that race, once Your chosen people. Of old, they called down upon themselves the blood of the Saviour; may it now descend upon them, a layer of redemption and of life. Grant, O Lord, to Your Church, assurance of freedom and immunity from harm; give peace and order to all nations, and make the earth resound from pole to pole with one cry: Praise to the Divine Heart that wrought our salvation; to it be glory and honor for ever.

Amen.

Prill-Qershor 2018

Jeta Katolike 21

Come O Holy Spirit, Come!

In the Descent of God the Holy Spirit on Pentecost the Third Person of the Most Holy Trinity is made manifest.

Jesus Christ, the Second Person of the Trinity was revealed in the mystery of the Incarnation.

He is God made man; true God and true man.

He is the Son who in the course of His earthly mission reveals God as the Eternal Father.

As Jesus prepares His apostles at the Last Supper for His departure; His Death and Resurrection, His glorious Ascension into Heaven, He promises that, together with the Father, He will send the Holy Spirit. (Jn 14:16; Jn 16:7) We have already seen glimpses of the Triune God in the Old Testament, (Gn 1:26; Gn 18:115; Is 48:16) and in the Gospel accounts, for example, in the Baptism of the Christ when the Spirit descends as a dove and the voice of the Father is heard. (Mt 3:16-17; Mk 1:10-11; Lk 4:22; Jn 1:32) After the Ascension, the disciples returned to the Upper Room and prayed. (Acts 1:13-14).

On the day of Pentecost there suddenly came a “strong driving wind” and the “tongues of fire.” (Acts 2:2-3) They were filled with the Holy Spirit who was manifest likewise in the powerful effects, the distribution of His gifts, which changed the fearful apostles into bold ambassadors of evangelization.

In this way the 50 days of Easter reach a climax and conclusion. Pentecost Sunday is sometimes called the “birthday of the Church,” as with new life and grace the Apostles begin their mission of teaching the Gospel in earnest.

Peter, spokesman of the Church, proclaims in outline the whole plan of salvation reaching its fullness in Jesus Christ. “Therefore let the whole house of Israel know for certain that God has made Him both Lord and Messiah, this Jesus whom you crucified.” (Acts 2:36).

Struck by the message of the Gospel, and moved by the Holy Spirit, thousands are baptized. (Acts 3:37-41) What does the Holy Spirit do? The works of the Holy Spirit in individual souls and in the Church are beyond measure. We can see a few of these works in Sacred Scripture.

God the Holy Spirit seems always to point out Christ. In the form of the dove He shows St John the Baptist the One whom he should

baptize. “On whomever you see the Spirit come down, ... is the one.” (Jn 1:33) Because He is the “Spirit of Truth,” (Jn 16:13), the Holy Spirit tells us about God and also about ourselves. St Paul teaches us that “No one can say Jesus is Lord, except in the Holy Spirit.” (I Cor 12:3). It is the Spirit who allows us to acknowledge the Lordship of Jesus. In knowing Jesus is Lord, we begin to understand our own identity and work as servants of Christ.

St Paul speaks of the Holy Spirit praying within us; He causes us to cry out “Abba! Father!”

(Gal 4:6, see also Rom 8:15). The Holy Spirit prompts us to know that God is our Father, and that we, therefore are His true children.

In the discourse at the Last Supper, Jesus teaches the twelve that when the Spirit comes - the Paraclete or Advocate, the Counselor, the Consoler – (cf. Catechism of the Catholic Church, no. 692), He will teach them all things, and remind them of all Christ said and did. (Jn 14:26) The unity of the Church depends on the truth which the “Spirit of Truth” confirms and preserves within the Church. Jesus asks that the apostles – and the Church – may be consecrated in the truth (Jn 17:17); and that they may be one even as Jesus and His Father are one. (Jn 17:22). The unity of the Church can only be secure when the Church – docile to the impulse of the Holy Spirit – safeguards and teaches clearly the constant truth from Our Lord Himself and entrusted to the Church as the deposit of faith. (CCC, no. 84). The Second Vatican Council affirms that the “Sacred Tradition and Sacred Scripture make up a single sacred deposit of the Word of God.” (De Verbum, no. 10; as quoted in CCC,

no. 97) The Holy Spirit came powerfully at Pentecost.

He guides the Church. Nonetheless we pray fervently that His Seven-Fold Gift may continue to penetrate hearts; that the Church Herself will never fail to guard and protect the Tradition and the lasting heritage of Truth entrusted to her; that the unity for which Jesus Christ prayed so fervently at the Last Supper, secured in the continuity of the Church’s authentic teaching, may be preserved.

Come O Holy Spirit Come!

The Golden Sequence of Pentecost Come, Thou Holy Spirit, come!

And from Thy celestial home Shed a ray of light divine!

Come, Thou Father of the poor!

Come, Thou Source of all our store!

Come, within our bosoms shine!

Thou, of comforters the best; Thou, the soul’s most welcome Guest; Sweet refreshment here below; In our labor, rest most sweet; Grateful coolness in the heat; Solace in the midst of woe.

O most blessed Light divine, Shine within these hearts of Thine, And our inmost being fill!

Where Thou art not, man hath naught, Nothing good in deed or thought, Nothing free from taint of ill.

Heal our wounds, our strength renew; On our dryness pour Thy dew; Wash the stains of guilt away; Bend the stubborn heart and will; Melt the frozen, warm the chill; Guide the steps that go astray.

On the faithful, who adore And confess Thee, evermore In Thy sev’nfold gift descend; Give them virtue’s sure reward Give them Thy salvation, Lord; Give them joys that never end.

Amen. Alleluia!

22 Jeta Katolike

Prill-Qershor 2018

25 vjet më parë Papa Gjon Pali II puthë tokën shqiptare

■ Tonin Mirakaj

Njëzetepesë vjet më parë, më 25 Prill 1993, Shqipëria priti me shumë kënaqësi, gëzim dhe shpresë Atin e Shenjtë Papën Gjon Pali i Dytë. Kjo ishte vizita e parë e një Pape në Shqipëri, në historinë 2000 vjeçare të Katoliçizmit.

Ishte një kohë tranzicioni nga një regjim diktatorial, që sundoi vendin për më së 45 vjet, në një demokraci që ishte në agimin e saj, duke sjellur dritë mbas natës së errët dhe të gjatë, dhe shpresë për një të ardhshme më të mirë, në gjirin e Europës të cilës Shqipëria i takonte.

Dihet se 554 vjet më parë, më 1464, Papa Pio i Dytë, Shenjtëria e Tij Enea Silvio Piccolomini ishte përgatitur të udhtonte në Shqipëri, por mjerisht ndërroi jetë para se të nisej.

Thuhet se qëllimi i Tij ishte të ngrinte në Kardinal Imzot Pal Engjëllin, që ishte në atë kohë kryeipeshkëv i Durrësit, dhe të kurorëzonte Gjergj Kastriotin Skënderbeun, si komandant të forcave të krishtera anti otomane.

Regjimi komunist kishte shkatëruar krejtsisht Kishën katolike, ekzekutuar dhe

burgosur klerin, kishte mbyllur të gjithë seminaret dhe shkollat fetare të të tri besimeve kryesore dhe, që nga viti 1967, Shqipëria ishte dekleruar “shteti i parë atheist në Botë”!

Asnjë shtet tjetër nuk e shoqëroi Shqipërinë në këtë nismë të mbrapshtë anti fetare.

Që nga viti 1990, diktatura kishte marrë fund, dhe kishte lindur demokracia. Kishat, Xhamitë dhe qendrat fetare, kishin filluar ringjalljen, të drejtuara nga ata pak klerikë që kishin mbijetuar në burgjet dhe kampet e punës së detyrueshme te regjimit komunist.

Një fukarallek i përgjithshëm, ishte rrezultat i centralizimit të ekonomisë, që pushteti kishte vendosur në të gjithë vendin.

Zhvillimi i ngjarjeve në Shqipëri, që nga fillimi i vitit 1991, vazhdonte me një shpejtësi që tronditi

themelet e sistemit diktatorial, që sundoi vendin mizorisht që nga viti 1945. Ishte e qarte se ndryshimet rrënjësore ishin të pa evitueshme.

Zëri i popullit shqiptar “liridemokraci” ushtonte në mbarë vendin. Regjimet komuniste në Europën Lindore kishin rënë njeri mbas tjetrit, gjë që i trondiste udhëheqësit e vendit. Ndoshta vrasja e Çausheskut i friksoi dhe e kishin të qartë se u ishte afruar fundi. Më 22 shkurt, rrëzohet shtatorja e Enver Hoxhës, në qendër të Tiranës. Më 5 Mars 1991, vendosen mardhënie diplomatike mes Shqipërisë dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Më 20 Mars, një delegacion nga Selia e Shenjtë (Vatikani) i kryesuar nga nënsekretari i shtetit për marrëdhenie shtetrore, Imzot Celli, viziton Shqipërinë. Njoftohet lirimi nga burgjet i 258 të burgo-

surve politikë. Mbahen zgjedhjet e para shumë partiake, ku natyrisht se fiton PPSH, por fitorja e tyre nuk është e pranueshme.

Demonstratat vazhdojnë, nga se zgjedhjet ishin të manipuluara.

Më 18 Maj 1991, delegacioni i dytë i Selisë së Shenjtë, i kryesuar nga Ipeshkvi Arbëresh i Lungros, Imzot Erccole Lupinaci, vjen në Shqipëri.

Gjatë qendrimit prej dy muajsh themeluanë “Veprimin Katolik” dhe “Karitasin Shqiptar”. Më 22 Maj, vendosen marrëdhenie diplomatike me Britaninë e Madhe.

U formua qeveri koalicioni me kryeminister Ylli Bufi, i krahut të moderuar të PPSH. Ministër i ekonomisë u emrua Gramoz Pashko që ishte njëri nga udhëheqësit e Partisë Demoratike.

Ngjarje të rëndësishme vazhojnë. Sekretari i Shtetit

Prill-Qershor 2018 Amerikan James Baker viziton Shqipërinë. Pritet nga një grumbull prej 200 mijë shqiptarësh në sheshin “Skënderbej“ në qender të Tiranës. Zoti Baker premtoi ndihma, dhe këshilloi masën të vazhdojnë rrugën drejt demokracisë.

Në Tiranë hapet Kisha e Zemrës së Krishtit, dhe Kathedralja Orthodokse e Lajmërimit të Zojës.

Kryeministri i Shqipërisë Ylli Bufi pritet në audiencë nga Ati i Shenjtë, Papa Gjon Pali i dytë. Italia pergatitë një program ndihmash të shpejta për Shqipërinë. Në këtë kohë PD vazhdon pergatitjen, forcon pozitën e saj politike, dhe Sali Berisha del në skenë si një nga udhëheqësit kryesor të levizjes demokratike.

Shqipëria dhe Selia e Shenjtë (Vatikani) vendosin marrrëdhënje diplomatike.

Imzot Ivan Dias, Nunci Apostolik, fillon riorganizimin e Kishës Katolike. Ai, në këtë kohë, shërbente si

Jeta Katolike 23 Ipeshkëv për të gjithë Shqipërinë.

Më 4 Dhëtor 1991, kryëministri Ylli Bufi dëklaron se Shqiperia ka grurë vetëm për 6 ditë….. dhe dy ditë më vonë jep dorëheqjen. Në vend të tij emrohet Vilson Ahmeti. Gjendja vazhdon të keqësohet.

Qeveria nuk mund të kontrollojë situatën nga se demonstratat vazhdojnë pa ndërprerje shoqëruar nga grabitje të pronave shtetërore. Kërkohen dhe zhvillohen zgjedhje të parakohshme. Fiton Partia Demokratike (61.7 %).

Situata ndryshon dhe njëfarë qetsie dhe shprese kthehet në vend. Më 9 Prill, parlamenti zgjedh Sali Berishën president. Ramiz Alia jep dorëheqjen. Formohet qeveria e re me kryeministër Aleksandër Meksin.

Më 7 Maj 1992, Ati i Shenjtë pret në audiencë presidentin e parë demokratik Dr. Sali Berishën.

Takimi I Papës Gjon Pali me Nënën Tereze në aeroportin Rinas i cili tani e mban emrin e saj.

Mbas të gjithë këtyre ngjarjeve dhe shumë te tjerave, Selia e Shenjtë njofton emrimin e katër ipeshkvijve dhe se Ati i Shenjtë do vizitonte Shqipërinë me datën 25 Prill 1993, kur në Katedralen e Shkodrës, do zhvillohej ceremonia e Shugurimt. Ky lajm jepet natën e Krishtlindjes më 24 Dhetor 1992, nga Nunci Apostolik Imzot Ivan Dias.

Njëri nga ata ishte famullitari i Kishës Katolike në New Yorkut, Dom Rrok Mirdita. Te tjerët: Dom Frano Ilia, Dom Zef Simoni dhe Patër Robert Ashta. Me Shugurimin e tyre, formohej zyrtarisht Hierarkia e Kishës Katolike Shqiptare, që nuk ekzistonte që nga viti 1967.

Lajmi se Ati i Shenjtë Papa Gjon Pali i Dytë do vizitonte Shqipërinë i gëzoi të gjithë shqiptarët pa dallim besimi.

Pergatitjet protokollore filluan menjëherë, nën drejtimin e Nuncit Apostolik

Imzot Ivan Dias. Rindërtimi i Katedrales së Shkodrës kishte fillua dhe duhej të përfundohej para datës 25 Prill. Në përgatitje të nevojshme asiston edhe qeveria demokratike e vendit.

Organizohet kori kishtar i përbërë nga tri grupe të ndryshme këngëtarësh: Kori i Shkodrës që udhëheqej nga dirigjenti Gjon Kapidani, Kori i Prishtinës nën drejtimin e maestros Gjergj Kaçinari dhe Kori i Tiranës i udhëhequr nga Ermelinda Paparisto. Kori i përbashkët këndoi Meshën Gregoriane “De Angelis”, nën drejtimin e dirixhentit Gjon Kapidani.

Në ora 8.30 të mëngjesit, më 25 Prill 1993, aeroplani i lindjes ajrore Al-Italia, me mikun e shtrenjtë të Shqipërisë, Shenjtërinë e Tij Papa Gjon Pali i Dytë, ulet në aeroportin Internacional të Rinasit. Po sa zbret nga aeroplani, Ati i Shenjtë ulet në gjunjë dhe puthi tokën

Papa Gjon Pali II duke përshëndetur tue pranishmit në aeroportin Rinas

24 Jeta Katolike Shqiptarë, në shenjë respekti për gjakun e Martirëve, derdhur ndër shekuj në mbrojtje të fesë dhe identitetit kombëtar.

Për ta pritur kishin dalur në aeroport Presidenti i Republikës Dr. Sali Berisha me zonjën, Nëna Tereze nobeliste e Paqes, Nunci Apostolik Imzot Ivan Dias, kryetari i parlamentit Shqiptar Pjetër Arbënori, Kryepeshkopi i Kishës Orthodokse Autoqefale Shqiptare, Hirësia Anastas, kryetari i Bashkësisë Islame Shqiptare Hafiz Myfti Sabri Koçi, dhe shumë personalitete të tjera të shquara të fesë, kulturës dhe politikës së vendit. Kishin dalur gjithashtu pjestarë të trupit diplomatik të akredituar në Shqipëri.

Në përshëndetjen e rastit, Presidenti Berisha tha: “Shenjtëria e Juaj: Është kënaqësi dhe nder i veçantë për mua që në emër të shqiptarëve t’ju uroj, Atë i Shenjtë, mirëseardhjen në Shqipëri. Kjo vizitë është një gëzim i madh për të gjithë shqiptarët kudo që jetojnë, është një nder i veçantë për Shqipërinë, një ngjarje e shenuar në historinë e saj.

Ju vini sot në tokën e Skënderbeut, në dheun e Nënë Terezes si edhe të qindra e mijëra martirëve të krishterimit. Kjo vizitë shpreh dashurinë, respektin, dhëmshurinë dhe mbështetjën Tuaj të madhe për Shqipërinë dhe shqiptarët në këtë periudhë të vështirë, por plot shpresa të historisë së tyre. Në vazhdim, Presidenti thotë: “Ju vini në Shqipëri sot me misionin e Shën Pjetrit për

Prill-Qershor 2018

Papa Gjon Pali II me Kardinal Koliqin dhe Imzot Rrok Mirditën

t’u kujdesur për besimtarët dhe Kishën Katolike, të cilët u martirizuan në Kalvarin që lamë pas. Dua t’ju falënderoj nga zemra për këtë dhe t’ju siguroj së do të keni përkrahjen tonë të plotë”, dhe e përfundon fjalën e Tij me: “Atë i Shenjtë! Edhe njëherë Ju falënderoj dhe nga zemra Ju uroj mirëseardhjen në Shqipëri.

Zoti e bekoftë këtë ditë”.

Në vazhdim, pjesë nga fjala e Atit te Shenjtë: “Zoti President, Të nderuar Përfaqësues të Parlamentit Të nderuar vëllezër Ipeshvij, Antarë të shquar të Trupit Diplomatik Vëllezër e motra shqiptarë fort të dashur: Mirë se ju gjej!

Me gëzim dhe mirënjohje ndaj Zotit vizitoj sot për herë të parë këtë tokë të dashur shqiptare…”.

Mbasi falënderon Kryetarin e shtetit, Ati i Shenjtë vazhdon: “Përshendes me dashuri

Papa Gjon Pali II me Nënën Tereze në Katedralën në Shkodër

Arqipeshkvin Anastas dhe besimtarët e Kishës Orthodokse, e lidhur me ne nga besimi në Krishtin, e nga detyra për bashkëpunim aktiv në përhapjen e Ungjillit. I drejtoj një përshëndetje të përzemërt Kryemiftiut Sabri Koçi, duke kujtuar takimin tonë në janarin e kaluar në Assisi, për të kërkuar nga Zoti dhuraten e paqes në Europë dhe Botë.

Ty, o popull shqiptar, ta drejtoj përshëndetjen time të ngrohtë dhe të dashur! I

dimë të gjitha ngjarjet e trishtueshme që të është dashur të përballosh, veçanërisht në 25 vitet e fundit. Vite të një mundimi të vërtetë, pasojat e të cilit, koha me vështirësi do të arrijë t’i fshijë dhe Europa dhe gjithë bota nuk duhet t’i harrojnë……. Sot jam i gëzuar që mund të ndaj me ty, Vend i pasur me tradita kulturore dhe shpirtërore, gëzimin për lirinë e rifituar”.

Mbas përfundimit të ceremonisë në Aeroport, autokolona me Atin e

Prill-Qershor 2018

Shenjtë, grupin që e shoqëronte dhe autoritete të vendit, niset drejt Shkodrës, ku do zhvillohej ceremonia e Shugurimit të katër ipeshkvijve shqiptarë, që zyrtarisht të formohej Hierarkia e Kishës Katolike Shqiptare.

Shkodra ishte mbushur plot me shqiptarë te ardhur nga e gjithë Shqipëria, Kosova, Mali i zi, vende Europiane dhe Amerika. 150 shqiptarë nga Famullia “Zoja e Shkodrës” në New York dhe 50 nga Kishat e Detroitit, kishin mbërrijtur në Shkodër.

Qyteti ishte zbukurua me parulla që uronin mirëseardhje Atit të Shenjtë, flamuj të Shqipërisë, të Vatikanit dhe të Amerikës. Shkodra ishte në festë!

Katedralja ishte plot, me rreth 4000 njerëz dhe sheshi përpara me disa dhjetra mijëra të tjerë. Ishte një gëzim që nuk ishte parë ndonjëherë më parë.

Hyrja në Katedrale e Nënës Tereze dhe e udhëheqësve të shtetit, ndër të cilët Presidenti Sali Berisha me zonjën, Kryeparlamentari Pjetër Arbënori, Ministri i jashtëm Alfred Serreqi, u priten me duartrokitje që vazhduan për disa minuta. Në ora 11.40 hyn në Katedrale proçesioni me Atin e Shenjtë, shoqërua nga gjashtë kardinaj, ndër të cilët Eminenca e Tij John Kardinal O Connor, Argjipeshkëv i New Yorkut, 150 ipershkvij dhe qindra priftërinj, fretën dhe xhakoj. Brohoritje e duartrokitje të shoqëruara me lot gëzimi, vazhduan pa ndërprerje deri sa Ati i Shenjtë arriti në krye të Altarit.

Simbas programit, Atin e Shenjtë e përshëndeti Nunci Apostolik Imzot Ivan Dias, i cili në mes të tjerash tha: “Me gëzim të madh e gjithë Shqipëria katolike, orthodokse dhe muslimane, Ju presin sot. Shqipëria e njohur si tokë e mikpritjes, e besës dhe burrërisë i thotë me gjithë zemër Shenjtërisë Suaj: Mirë se vjen, kush vjen në emër të Zotit. Është Shqipëria e ungjillizuar nga Shën Pali, e cila njohi momente të lavdishme në historinë e saj të krishterë prej dy mijë vjetësh dhe i dha Kombit njerëz të shquar të fesë, të shkencës dhe kulturës. Është shqipëria e heroit kombëtar dhe patriotit të krishterë, Gjergj Kastriotit

Skënderbeut, i cili i dha popullit shqiptar sensin e unitetit dhe identitetit kombëtar. Është Shqipëria, që në kohet tona i ka dhënë botës Nënë Terezen e Kalkutës, apostull i vërtetë i dashurisë në shërbim të përvuajtur për më të varfërin e të varfërve. ………Vizita e sotme e Shenjtërisë Suaj na mbush me gëzim të madh. Le të jetë vepra atërore që kryeni sot me shugurimin e ipeshkvijve të parë shqiptarë pas këtij mundimi të gjatë, lajmëtar dhe fillim për kohë të reja për Kishën Katolike dhe për gjithë popullin shqiptar”.

Në këtë moment, Nunci Apostolik, i paraqet Atit të Shenjtë kandidatët për shugurim, dhe ai përgjigjet: ”I pranoj me kënaqësi”.

Mbas ceremonisë së shugurimit, vazhdon Eukaristia e ditës, me celebrant Atin e Shenjtë, shoqëruar nga kori i përbashkët kishtar, nën drejtimin e dirigentit Gjon Kapidani.

Nga ballkoni i Arqipeshkvisë Ati i Shenjtë përshëndeti turmën e madhe përpara Katedrales, dhe u paraqiti Argjipeshkvin e Arqipeshkvisë së Shkodrës Imzot Frano Ilia dhe ndihmësin e Tij Imzot Zef Simoni. Në fund, tha këto fjalë për Nënë Terezen: “Të dashur, nuk mund të mos përshëndes një njeri fort të përvuajtur që ndodhet në mes nesh. Është Nënë Tereza e Kalkutës. Të gjithë e dinë nga vjen, cili është Atdheu i saj. Atdheu i saj është këtu. Edhe në kohet e izolimit të plotë të Shqipërisë ishte kjo rregulltare e përvuajtur, kjo shërbyese e më të varfërve që përçonte në tërë botën emrin e Atdheut tuaj.

Në përsonin e Nënë Terezes Shqipëria është e nderuar gjithmonë……. Ju falënderoj sot në emër të Kishës Univerzale, ju falënderoj të dashur shqiptarë, për këtë bijë të tokës tuaj”.

Në ora 5, Ati i Shenjtë u nis drejt kryeqytetit të Shqipërisë Tiranë. Aty i bëri një vizitë kortezie Presidentit të Republikës në pallatin e Brigadave.

Bëri gjithashtu një vizitë të shkurtër në Nunciaturën Apostolike. Në ora 7.30, Ati i Shenjtë arriti në sheshin Skënderbej, ku e prisnin disa qindra

Jeta Katolike 25

mijëra shqiptarë pa dallim besimi.

Ndërsa Ati i Shenjtë bashkë me Nënën Tereze, Presidentin e Republikës, Arqipeshkvin e ri të Durrës Tiranës, Imzot Rrok Mirditën, Kardinalin e New Yorkut dhe të tjerë shoqërues, zunë vend në tribunë përpara Muzeumit Kombëtar, një grup kërcimtarësh, të veshur me kostume kombëtare, luante valle tradicionale, nderim ky që dukej qartë se Atit të Shenjtë i pëlqente.

Në këtë rast, u mbajten fjalime nga Presidenti Sali Berisha, Ati i Shenjtë Papa Gjon Pali i Dytë dhe Arqipeshkvi Imzot Mirdita.

Përkthyes i fjalimeve ishte Dom David Xhuxha, drejtor i seksionit shqiptar pranë Radio Vatikanit.

Brohoritjet, duartrokitjet dhe thirrjet “Rroftë Papa” ishin të shpeshta gjatë fjalimeve, të cilat shprehnin kënaqësinë që ndientë populli për vizitën e Papës në Shqipëri.

Më se 500 gazetarë nga e gjithë bota shoqëronin Papën në këtë vizitë historike në Shqipëri. “Catholic New York” kishte dërguar gazetarin John Burger dhe fotografen Maria Bastone, të cilët hollësisht shkruanë për këtë vizitë. “A NEW DAWN FOR ALBANIA”, shkruante gazeta “Catholic New York”, në edicionin e saj të datës 6 Maj, 1993, e cila botonte 8 faqe reportazh dhe fotografi shoqëruese për vizitën e Atit të Shenjtë në Shqipëri.

Në fjalimet e Tij, Papa Gjon Pali i Dytë, bëri thirrje shqiptarëve për vllazërim, bashkëpunin dhe drejtësi për të gjithë, veçanarisht gjatë ndërtimit të demokracisë dhe shtetit ligjor. Tashti se sa u praktikuanë këshillat e Atit te Shenjtë, gjatë 25 vjetëve, mbetet për t’u gjykuuar nga historianët e ardhshëm profesionistë dhe të të pa indoktrinuar.

REFERENCAT: Papa në Shqipëri, Dom David Xhuxha Catholic New York, Dielli, organ i Federatës Vatra Revista Kuvendi

26 Jeta Katolike

Prill-Qershor 2018

30 Vjetori i Takimit të Parë me Nënën Tereze në New York

M

■ Gjekë Gjonlekaj

urgeshat shqiptare ishin shumë të respektuara në shoqërinë tonë. Ato ishin rëndi(order) më i nderuar i gjinisë femërore.Ishin të dalluara për kodin e tyre moral dhe për uniformën shumë serioze. Murgeshat ishin të qeta dhe punonin si bleta natë e ditë. Familjet që dërgonin bijat e veta në këto misione ishin shumë të nderuara. Ato që bënin shërbime në qytete shumë herë punonin nëpër spitale. Për murgeshën tonë të famshme Nënën Tereze kisha dëgjuar nga murgeshat shqiptare të Malësisë dhe Kosovës. Ato flisnin me shumë dashuri e respekt për Nënën tonë të Madhe, siç këndoi më vonë Shkurte Fejza. Murgeshat shqiptare kishin dëgjuar shumë për Nënën tonë të famshme nga meshtarët dhe murgeshat kroate. Pavarësisht se Nëna Tereze ishte bërë e njohur botërisht në vitet 60’ informacionet komuniste e kombeve të ndryshme të Jugosllavisë nuk i kishin dhënë ndonjë rëndësi

misionit të saj bamirës.

Natyrisht se përkatësia e saj kombëtare mund të kishte qënë një pëngesë që ajo të mos bëhej e njohur në Kosovë dhe në trevat tjera shqiptare në ish Jugosllavi.

Në vitetet 60’ dhe 70’ për Nënën Tereze kishin shkruar gazetat dhe revistat më të mëdha amerikane dhe botërore. Pastaj ishin transmetuar dokumentare në kanale të mëdha televizive evropiane dhe amerikane.

Ishte pritur e nderuar nga papët e Romës dhe shumë personalitete botërore.

Megjithatë propaganda jugosllave qëndronte në heshtje për misionin dhe sukseset e saj. Ata filluan të merren më seriozisht me Nënën Tereze vetem në fund të vitit

1979 kur fitoi Çmimin Nobel për Paqë. Meshtari i njohur shqiptar Dom. Lush Gjergji kishte bërë më shumë se kushdo tjetër për njohjen e saj në Kosovë dhe viset tjera shqiptare në ish Jugosllavi.

Në rininë time të hershme unë kisha fare pak njohuri për veprimtarinë e saj. Në vitetet 70’ këtu në Shtetet e Bashkuara shqiptarët nuk kishim pothuajse asnjë personalitet të përmasave ndërkombëtare përveç Nënës Tereze dhe aktorit John Belushi. Për fatëkeqësinë tonë ky yll i shkëlqyer i artit amerikan u shua papritmas në mars të vitit 1982.

Mbetëm vetëm me Nënën Tereze.Tërë jetën prej ditës së parë që kisha dëgjuar e lexuar për murgeshën tonë

shqiptare nuk e dijë pse por me ishte ngulur në zemër deshira për ta takuar. Shumë herë të huajt shkruanin se Nëna Tereze ishte jugosllave.

Këtë gabim e kishin bërë edhe disa politikanë të njohur të Evropës dhe Amerikës. Bile Presidenti Ronald Reagan me 20 qershor 1985, që i kishte dhënë Medaljen e Lirisë në Shtëpi të Bardhë e kishte quajtur “bijë jugosllave” (Yugoslavian daughter). Kjo kishte qënë fyerje për kombin tonë në përgjithësi dhe për shqiptarët e Amerikës në veçanti. Unë isha kurioz për takimin me Nënën Tereze dhe për mundesinë e bisedës me të në gjuhën shqipe. Ky kuriozitet më kishte lindur nga një thënje e Martin

Prill-Qershor 2018

Camaj: “Pse Shën Jeronimi nuk kishte lënë të shkruara tri katër fjali ilirisht. Merre me mend thoshte Martini sa kishin ndihmuar ato fjali për tezën e burimit të gjuhës shqipe nga ilirishtja. Ato fjali ilirisht mbase mund të kishin qënë çelësi i gjuhëtarëve shqiptarë dhe të huaj për lidhjen e ketyre dy gjuhëve”.Edhe fjalët e Eqrem Çabeut: “Aty ku ithonë bukës bukë, e ujit ujë” kishin qënë për mua si një formulë pagëzimi. Kisha vendosur që në takimin e parë do t’i lutesha me shumë sinqeritet dhe butësi për mundësinë e bisedës ose intervistës në gjuhën shqipe.

Kisha dyshime se në rrëmujën e shekujëve të ardhshëm do të sajohen trillime për origjinën e saj kombëtare, kështu që fjalët e saj në gjuhën shqipe do të ishin dëshmi e gjallë që kjo ishte bijë e kombit tonë. Më shkonte ndër mend sikur të kishim sot zërin origjinal të

Skënderbeut. Ky kishte qënë motivimi im për fjalët e Nënës Tereze në gjuhën shqipe.

Në mesin e qershorit 1988 isha korrepondent i Zërit të Amerikës në New York. Zyra e Zërit të Amerikës është sot e kësaj dite në Federal Plaza.

Korrespondenti amerikan i Zërit të Amerikës në Kombet e Bashkuara Michael Dune më bëri telefon atë ditë më 13 qershor 1988 që ishte edhe Dita e Shna Nout dhe më njoftoi se atë ditë Nënë Tereza ishte në Kombet e Bashkuara dhe pas takimit me Seretarin e kësaj Organizate Javier Perez De Cuellar do të mbante një konferencë për gazetarët.

Une e kisha porositur disa herë në të kaluarën që të më njoftonte për vizitën e saj në OKB. Vajtja ime atë ditë ishte shumë e vështirë për shkak të disa normave burokratike. Në dhomën e Konferencës për gazetarët në

OKB ishin ulur shumica e korrespondenteve. Pas pak hyri Nëna Tereze me një përfaqësues të lartë diplomatik amerikan. Unë iu luta diplomatit amerikan të më jepte mundësinë për të bërë një pyetje dhe shtova se isha korrespondent i Zërit të Amerikës në gjuhën shqipe.

Ai e priti mirë kërkesën time, vazhdo tha ai (go ahead).

Vura re se Nëna Tereze u gëzua kur mori vesh se isha shqiptar. Nuk bëri asnjë koment por u duk qartas në fytyrën e saj një buzëqeshje.

Pyetja ime ishte: “Nënë Tereze, ju keni vizituar shumë vende komuniste në Lindje, siç ishte Bashkimi Sovjetik, Vietnami dhe Kina, pastaj Kuba. Çka mendoni për mundësinë e një vizite në Shqipëri në atdheun e të parëve tuaj? Gazetarët qeshën pothuajse të gjithë njëzëri lidhur me pyetjen time hipotetike siç e cilësoi njëri nga ata. Ajo nuk bëri asnjë koment për komentet e

Jeta Katolike 27

tyre. Nëna Tereza tha:” Disa herë kam bërë përpjekje për të shkuar Shqipëri, por nuk më kanë lejuar. Lus Zotin që një ditë do të ma plotësojnë këtë deshirë: “Unë dua ta vizitoj Shqipërinë”(I love to visit Albania). Pasi mbaroi konferenca më bëri me dorë për t’u ulur pranë saj dhe biseduam vëllazërisht për punë personale dhe për shqiptarët e New Yorkut. Në fund të bisedës iu luta për mundësinë e takimit me shqiptarët e këtij qyteti. Ajo tha: “Jo nesër, jo pasnesër, por një ditë tjetër. Më dha telefonin e zyrës dhe mu lut që t’i bëja telefon mundësisht pas mesnatës, duke ma shpjeguar se kishte disa takime me autoritetet e qytetit dhe më vonë do të shkonte për vizita në dy spitale. Pak pas mesnate e thirra në telefon dhe pyeta a mund të flas me Nënën Tereze? “ Ajo tha: “Unë jam Nëna Tereze”.

Kërkova falje që thirra tepër vonnë, por kjo thirrje kishte

28 Jeta Katolike

qënë porosia e saj. Jo jo tha: “Mos u shqetëso se Unë nuk fle vetëm dy ose tri orë në natë”. E pyeta për mundësinë e takimit me shqiptarët? Ajo tha pasnesër në ora 7 të mëngjezit si zakonisht do të shkojmë në kishën Shën Ritas në East 145 street dhe pas meshës mund të bisedojmë me shqiptarët e këtij Komuniteti. Të nesërmen gjithë ditën bëra thirrje shqiptarëve nga zyra ime e Zërit të Amerikës për takimin me Nënën Tereze. U bëra telefon edhe dy klerikëve shqiptarë: Dom Rrok Mirëditës dhe Dom.Pjetër Popaj. Ata bashkëmeshuan atë ditë me meshtarët amerikanë. Pas meshës në oborrin e asaj kishe shqiptarët biseduan dhe u fotografuan me Nënën Tereze.

Ndërkohë të gjithë së bashu mblodhëm nja 10.000 (dhjet mijë dollarë) për të varfërit e saj, dhe ia dorëzova Motrës Nirmala. Nëna Tereze u gëzua shumë për dhuratën tonë dhe shtoi: ‘E dijë që shqiptarët janë bujarë, por nuk e kisha menduar kurrë se janë kaq bujarë”.

Motra Nirmala tha shpresoj që nuk ke bërë fushatë për këtë kontribut sepse ne e kemi të ndaluar fushatën për kontribute financiare. Nuk bëra asnjë koment për këtë çështje. Nëna Tereze u gëzua për këtë kontribut, ngase ishte nga vëllazërit e saj shqiptarë. Në atë moment iu luta për një bisedë ose intervistë në gjuhën shqipe?Ajo tha nuk kishte folur shqip për pothuajse 60’ vjet dhe e kishte shumë të vështirë. Por tha, prit pak. U mendua nja 30 sekonda dhe

Prill-Qershor 2018

filloi: “Unë lutem për Ju, Zoti kjoft me Ju”. Pas pak filloi uratën e mirënjohur shqitare “Puna e Pendimit”.

Puna e pendimit O Zoti em Po më vjen keq Me gjithë zemër Për gjithë mëkate Që kam ba kam bjerrë parisin kam meritua ferrin por ma fort se të kam fye ty O e mira e pamarueme Që kaq fort më ke dasht Mëshirë o Zot Më fal o Zot Po të jap fjalën Me nimë tande S’kam me të fye ma kurrë.

E tha këtë uratë pa asnjë vështirësi. Të gjitha këto i regjistrova dhe një ditë më vonë u transmetuan në Zërin e Amerikës.

Pas dy tri ditësh mora një letër falënderimi që e ruaj me shumë dashuri tash 30 vjet.

E dashur Ndërmarrja Gjonlekaj

Lavdi Jezusit Shpëtimtarit tonë të Kryqëzuar dhe të Ringjallur. Faleminderit për dhuratën tuaj për Jezusin, i cili jeton me të varfërit e të varfërve. Lutja ime për ju është që ju të ruani në zemrat tuaja gëzimin e dashurisë për Krishtin.Ndani këtë gëzim me gjithë ata që i takoni. Ju lutem, që të mbani ne lutje mua dhe motrat e mia, dhe gjithë të varfërit që ne u shërbejmë.

Zoti u bekoftë.

Nëna Tereze shkruante dhe poezi, ne këtë rast nën fotografinë e saj shkruajti këto vargje:

Prill-Qershor 2018 Çdo punë dashurie, e bërë me zëmër të plotë, gjithmonë sjell njerëzit më afër të Madhit Zot

Fotografia e madhe e shqiptarëve me Nënë Terezen pas meshës është sot në Muzeun e saj Tiranë.

Në atë fotografi shihen shumica e shqiptaroamerikanëve që morën pjesë në meshë dhe takim. Kjo është fotografi historike.

Nëna Tereze ishte pritur me nderime në mesin e viteve 70’ në Kishën Katolike Shqiptare “Zoja e Këshillit të Mirë”. Meshën dhe pritejen për Nënën Tereze i kishin organizuar Dom.Zef Oroshi dhe Dom.Rrok Mirdita.Kishin marrë pjesë disa autoritete fetare midis tyre edhe At. Arthur Liolini nga Bostoni. Nënë Tereza kishte vizituar edhe Komunitetin e Detroitit dhe ishte pritur mirë në atë qytetet. Por nderën më të madhe ia kishte bërë Rrustem Kupi, djali i Abaz Kupit, sepse i kishte siguruar udhëtimin pa pagesë(gratis) në ndërmarrjen e fluturimeve ajrore PAN-AM më vonë UNITED kudo në botë, bile në klasin e parë.

Rrustem Kupi kishte qënë njëri prej drejtorëve ekzekutiv i kësaj ndërmarrje ajrore amerikane. Thënja e saj në Oslo atë ditë që kishte marrë Çmimin Nobel për Paqë: “ se me gjak jam shqiptare”( by blood I’m Albanian) e bëri të dashur për popullin shqiptar përgjithmonë. Ç’prej 15 qershorit të vitit 1988 e deri atë ditë që u largua nga kjo jetë më 5 shtator 1997, kisha mbajtur lidhje telefonike, takime dhe korrespondenca, por jo aq shumë sepse Nëna Tereze ishte tepër e zënë. Ajo ishte supër korrekte mbase njeriu më korrekt që kisha parë ose dëgjuar në jetë kur është fjala

Jeta Katolike 29 për sakësi dhe përgjegjësi.

Ajo të falënderonte me shkrim edhe për dhuratën më të vogël. Në një rast më kishte falënderuar nga India për një fotografi të saj që ishte botuar në gazetën shqiptaro-amerkane “Ilyria”.

Për korrespondencën e saj prej dhjetëra mijëra letrash nuk kishte sekretare. Ajo vet i shkruante të gjitha. E bënte këtë për të treguar respektin dhe perzëmërsinë e saj.

Letrat e saj ishin si letrat e Shën Palit. Ishin ungjillore me një frymë gëzimi, bekimi e optimizmi. Në një rast më shkruante se lutet për mua dhe për qëllimet e mia(I pray for you and your intentions).

Shume herë në vështirësitë e jetës dhe rrëmujat e ndryshme i lutesha në vetmi “O Nënë Tereze lutu për ne”. Pavarësisht se emëri Tereze tani në këtë kohë nuk është modern, për dashurinë e saj u kisha dhënë emërin e Nënës Tereze tri vajzave të lindura në familjen time. Bile edhe vajzës sime i kisha dhënë emërin Tereze. Për mrekulli të tri këto vajza kanë pas fatin e mirë. Në vitin 2010 i kisha dërguar meshtarit përgjegjës për shejtërimin e saj. Dom.Brian Kolodiejchuk një ese prej 10 faqesh në mbështetje të shejtërimit të saj. E bëra këtë pasi që njerëzit kishin dërguar dhjetëra mijëra faqe në përkrahje të shejtërimit.

Desha që të jem dëshmitar i kësaj kauze të shejtë. Në atë shkrim e kisha lidhur me emërin e saj me shpëtimin e popullit shqiptarë të Kosovës në fund të viteve 90’. Bile i kisha dërguar edhe lutjet e uratën e saj në gjuhën shqipe “Puna e Pendimit”.

Ai e kishte dëgjuar dhe më kishte dërguar një letër falënderimi ku mes tjerash thoshte se kjo do të ruhet në arkivat e Vatikanit atje ku ruhet i gjithë dokumenta-

cioni për shejtërimin e saj.

Më 13 të këtj muaji pikkërisht Ditën e Shna Nout u bënë 30 vjet qysh se e kisha takuar për herë të parë në Organizatën më të madhe diplomatike të botës.

Sekretari i kësaj Organizate e kishte krahasuar Nënën Tereze me Organizatën e Kombeve të Bashkuara. Atë ditë isha ndjerë si njeriu më i lumtur dhe i nderuar në botë. Me 13 të këtij muaji u mbushën 10.850 ditë (dhjetë mijë e tetqind e pesëdhjet ditë) qysh se isha takuar për herë të parë me këtë titane të mirësisë njerëzore dhe asnjë ditë nuk e kisha kaluar pa menduar për mirësitë dhe mrekullitë e saj. Mijëvjecari i tretë dhe shekulli 21 filluan me emërin e kësaj hyjneshe shqiptare. Lajmin për largimin e saj nga kjo jetë e kisha pritur me lot,ashtu siç

e kisha pritur edhe për nënën time. Për dashurinë dhe respektin që kisha gëzuar për këtë shejtëreshë shqiptare, vendosa të marr pjesë në varrimin e saj në Kalkutë me 13 Shtator 1997.

Nëna Tereze ishte krijesa më e përsosur ne historinë njerëzore. Ajo për mua ishte dhe është dritë e diell, është besë e shpresë dhe nuk kalon asnjë ditë pa thënë: NËNË TEREZE LUTU PËR NE. ____

Fotografitë janë bërë pas meshës me 17 Qershor 1988 në Kishën Katolike St. Rita’s në Bronx.

30 Jeta Katolike

Prill-Qershor 2018

GIVING MORE AND GETTING MORE

By Fr. John Bartunek

“… Love him and let your whole aim and intention be directed to pleasing him always. Have no fear, for even if all the saints and every creature abandon you, he will always be ready to help you in your needs.” – St. Cajetan

Mark 4:21-34: He also said to them, ‘Would you bring in a lamp to put it under a tub or under the bed?

Surely you will put it on the lampstand? For there is nothing hidden but it must be disclosed, nothing kept secret except to be brought to light. If anyone has ears to hear, let him listen to this.’ He also said to them, ‘Take notice of what you are hearing. The amount you measure out is the amount you will be given – and more besides; for the man who has will be given more; from the man who has not, even what he has will be taken away.’ He also said, ‘This is what the kingdom of God is like. A man throws seed on the land. Night and day, while he sleeps, when he is awake, the seed is sprouting and growing; how, he does not know. Of its own accord the land produces first the shoot, then the ear, then the full grain in the ear. And when the crop is ready, he loses no time: he starts to reap because the harvest has come.’ He also said, ‘What can we say the kingdom of God is like?

What parable can we find for it? It is like a mustard seed which at the time of its sowing in the soil is the smallest of all the seeds on earth; yet once it is sown it grows into the biggest shrub of them all and puts out big branches so that the birds of the air can shelter in its shade.’

Using many parables like these, he spoke the word to them, so far as they were capable of understanding it. He would not speak to them except in parables, but he explained everything to his disci-

ples when they were alone.

Christ the Lord Christ’s favorite topic, it could be argued, was “the Kingdom of God.” His first public sermon began with “The Kingdom of God is at hand,” and from then on he kept talking about it. If there is a Kingdom, there must also be a King, and if there is a King, there must be subjects. Such is the image that Jesus chose to describe the community of his disciples, the Church. We would do well to ask ourselves if we share that vision of the Church. When we pray, “Thy Kingdom come,” is what we mean in tune with what Christ means?

God’s Kingdom is the realm where hearts obey him; the kingdom of this world is the realm where hearts serve themselves; if we want to conquer the latter and spread the former, we need only hearken to the King, so that we can carry out his commands.

Obeying someone else, though, is almost always a challenge. Jesus knows this. And so he motivates his listeners to trust in him. He promises that if we are generous with him (the amount we measure out), he will be generous with us. Then he assures us that even if we trust him just a little bit, if we exercise our faith in him even a small amount, it will give his grace enough room to make those virtues grow, “for the man who has will be given more.”

Being generous with this Lord yields very different results than any other brand of generosity. The more we seek and fulfill his will in our lives – following the voice of our conscience, the teachings of the Church, and the example of Christ and his saints – the more abundant and fruitful will our experience of life become. And that makes perfect sense, considering that God was the one who invented human life in the first place.

Christ the Teacher The growing parables reveal three essential characteristics about living in communion with Christ: First, the life of our relationship with him comes not from ourselves, but from God. The power of growth in

(Mark 4:21-34)

the “seeds” does not come from the farmer; it comes from the Creator.

Likewise, if God were not constantly breathing his grace into our lives, no matter how hard we might try, we would never be able to grow in intimacy with him – just as the farmer could never make a rock grow into an ear of corn. Our life of union with God depends primarily on God; we cannot achieve Christian success based solely on our own efforts – but the good news is that we don’t have to, since God is always at work, even while we’re asleep.

Second, growth in holiness (life in communion with God) is a gradual process. Unlike Hollywood heroes, who become world champions in the course of a two-hour movie, Christians develop their incomparable wisdom, joy, and virtue through a patient and consistent effort to cooperate with God for the long haul. This is why discouragement is such an effective assassin of saints – if our prayer life doesn’t produce spiritual fireworks right away, if our bad habits don’t go away with a snap of our fingers, if we don’t understand all of Catholic doctrine after a weekend seminar, we tend to slack off in our efforts. That is the effect of a culture built on the shaky foundations of immediate gratification. We need to learn that when it comes to our friendship with God, the full-grown, healthy plant that will attract and nourish those around us is the fruit of constant, patient effort and an unshakable confidence in God – which is exactly what the devil wants to undermine.

Third, spiritual growth takes time.

Imagine a farmer or gardener standing out in the filed and yelling down at some recently planted seeds: “Grow faster, you fools!

Faster!!” It’s an absurd picture, but a common one: every time we get frustrated at our slow progress, we’re futilely screaming at the seeds to speed up their growth.

Christ the Friend Christ continues to “explain everything in private” to his disciples. In the intimate privacy

of prayer, he shines the light of Christian truth on the particular circumstances of our lives. Most especially, he stays present, addressing us intimately and personally in the Gospels and in the Eucharist. There we can always find exactly what our souls need.

No matter how often we turn to him, we can always have access to his advice, his comfort, and his guidance. Christianity is the most person-to-person of religions; it is God addressing each one of us personally through his Son, which is why the Church tirelessly encourages all of her children to make personal prayer an essential ingredient in their lives. Without spending time alone with God, we rob him of the chance to “explain everything in private” that he is constantly looking forward to.

Christ in My Life Teach me to pray, Lord. I want to learn to recognize your voice speaking in my heart and mind. I want to live in your presence so that you can make my life into what you created it to be, so that my life can be a bright lamp shining in a dark world…

How I need patience, Lord! You are patient, humble, wise. Stay close to me. Hold me back. Let me know when I’m being ridiculous. You know that I want my life to bear fruit for your Kingdom, and I want to taste the fruit of your Kingdom in my own soul. So teach me, Lord; in your kindness, show me how to cultivate the grace you have planted in my soul…

I want to spend my days sowing the seeds of your Kingdom everywhere I go. I believe in you, and I believe that only you can satisfy the human heart. The happiness we all seek can only be found in friendship with you. Fill me with that happiness, Lord, so much that it overflows into the lives of those around me. Jesus, meek and humble of heart, make my heart more like yours…

(From Fr. John’s fantastic book The Better Part)

Qoftë Bekue Emni i Gjergj Kastriotit, Skenderbeut, Për Jetë të Jetëve!

Prill-Qershor 2018

Jeta Katolike 31

Përshëndetja e Prof. Sami Repishti, drejtuar simpoziumit për Kremtimin e Ditëlindjes Heroit tonë Kombëtar Gjergj Kastriotit – Skënderbeut të organizuar nga Qendra Nëna Tereze pranë Kishës Zoja e Shkodrës, më 6 maj 2018. _________________

I nderuemi Z. Kryetar i Këshillit të Kishës Leonardo Berishaj, Kryetar i Tubimit Përkujtimor të Ditëlindjes së Herojt tonë Kombëtar Gjergj Kastrioti-Skenderbeu, z. Mark K. Shkreli; I nderuemi Dom Pjetër Popaj, Famullitar i Kishës Katolike Apostolike Romake Shqiptare “Zoja e Shkodrës”, shtylla shpirtnore e grigjës shqiptaro-amerikane, dhe të nderuemë klerikë; i nderuemi Kryetar i Federate Panshqiptare “Vatra”, z.

Dritan Mishto; Të nderuemë Përfaqsues Qeveritarë të dy republikave tona: Shqipëria e lirë, dhe Kosova e lirë; Vëllazën e motra:

Mirëdita!

E ndiej vehten të privilegjuem me përshëndetë këte Tubim për lavdinë e Herojt tonë kombëtar Gjergj KastriotiSkenderbeu, me rastin e ditëlindjes.

Më lejoni të kujtoj nji shkrim, afër dy shekuj ma parë, nga Princesha shqiptare Elena Gjika, e njohun si Dora D’Istria, me banim në Rumani: “ Mund të dukej se shqiptarët të vendosun prej nji kohe shumë të gjatë në bregun tjetër të Adriatikut (ashtë fjala për Arbëreshët tonë në Itali) nuk do të kishin ruajtur veçse një kujtim të vagëlluar për bëmat e Herojt të Krujës. Po s’është kështu, dhe fjalët që thuhen mbi mosmirënjohjen e popujve nuk mund t’u zbatohen

Sami Repishti, Ph.D. Graduate Center, C.U.N.Y.

këtyre shqiptarëve. Në qoftë se pushtuesët e huaj nuk lejojnë të ngrihet një monument Kastriotit të Madh në vendin e tij të lindjes…. emrin e Herojt vazhdojnë ta bekojnë dhe kujtimin e tij do ta lavdërojnë për sa kohë të rrahë edhe një zemër shqiptare në të dy gadishujt” (e Ballkanit dhe Italik)(1) Në këte pozitë dhe në këte moment historik jemi na sot në Shtetet e Bashkueme të Amerikës, dhe emnin e tij do ta bekojmë dhe do ta lavdërojmë deri sa te rrahë edhe nji zemër e vetme shqiptare në këte vend.

Qoftë bekue emni i Gjergj Kastriotit, Skenderbeu, për jetë të jetëve!

Sot, tekstet e historisë sonë kombëtare na përforcojnë se “kujtimi i Skenderbeut jetoi jo vetëm në zemrën e popullit që e lindi. Ai pati nji shtrirje që kalonte kufijtë e Gadishullit të Ballkanit, kishte nji rendësi europiane. Skenderbeu i bëri të gjitha kohërat të flisnin për te”.(2) Homeri, poeti i Greqisë antike, e përcaktoi fjalën “hero” nji njeri që ka nji forcë të mbinatyrëshme, guxim të jashtëzakonshëm, dhe nji aftësi që favorizohet nga perenditë; dhe ky epitet e ban atë të përjetëshëm. Në këte sallë që mban emnin e shenjtores

“Nana Tereza” na bekojmë dhe lavdërojmë sot emnin e Skenderbeut, siç ban nji komb i qytetnuem, të krishtenë e myslimanë, pa dallim. Sot, Shqipëria ashtë i vetmi vend në botë me popullsinë në shumicë myslimane që respekton nji hero kombëtar të krishtenë. (Prof. Stavro Skendi).

Kështu vepron nji komb i qytetnuem!

Por “heroj” duhet të jap nji kuptim emnit tij, duhet të luftojë për nji kauzë ose nji ide. “Ka shumë pak vend për herojt e luftave që kërkojnë pushtet, që ndryshojnë kufijtë, etj …” (3) Heroj Skenderbeu luftoi të huejin e paftuem, dhe mbrojti lirinë e jetën e nji popullsie që dëshironte nji jetë në paqë. Luftëtari i madh ishte mik i paqës. Dhe për këte ai admirohet dhe adhurohet nga të gjithë shqiptarët pa dallim!. Kështu tregon historia!

Pyetja themelore: “ç’ashtë historia”? duhet të shoqënohet me pyetje konsekutive: ashtë nji kronikë, nji “tregim interpretues”, përshkrim ngjarjesh të thjeshta apo evenimente që kërkojnë analiza politike, studimin e orientimeve ekonomike, traditave kulturore, ideologjive konfliktuoze dhe ndryshimeve të institucioneve të vendit. Kështu duhet qasë edhe studimi i epokës kastriotiane. Kjo ashtë edhe përshtypja e ime sa herë që lexoj shkrime në shtypin e botime shqiptare, kur ashtë fjala per riinterpretim të ngjarjeve historike të së kaluemes sonë, akoma të pazbulueme. Vendi i jonë ka nevojë për “dritë”, me ndriçue sa ma shumë të jetë e mundun botën e errësinës që e ka mbulue shekuj me rradhë.

“Nga kaosi, drita krijon nji botë!”

(Thomas Carlyle) Ka mjaft kaos në fushën e historiografëve shqiptarë sot në vendin tonë. Dhe kjo për arsye të

32 Jeta Katolike

“vlerave” të historianëve tonë: perspektivat e tyne të ndryshme për arsye të ndryshimeve, mosha sidomos për ata që kënduen bashkë me Neronin shqiptar kur Shqipëria digjej flakë, dhe vrulli rinor për ata që vuejtën, u lindën dhe u rritën në vuejtje dhe dëshmuen përfundimin tragjik të prindëve në atë Shqipëri të mjerë që, unë pa dëshirë, e quej “republika e vuejtjes”.

Klasa shoqënore që ndau vendin tonë në dy kategori me zjarrin përvlues të “luftës së klasave”, shprehja ma barbare e sistemit ma anti-njerëzor të shekullit njizet: “diktatura e proletaratit”, dhe efektet e së cilës, e konceptet ideologjike të saj ndiehen akoma sot në vendin tonë të indoktrinuem pa sherim: botëkuptimi personal i “historianëve” që përqafojnë orientimin pro-perendimor si nji paevitueshmëni historike për Shqipërinë, dhe të tjerëve që shohin në këte orientim vazhdimin e përherëshëm të diktaturës së kuqe.

- logjika e “historianit”, përzgjedhjet, përjashtimet, sistemimi, tregon prirjen e gjykimit të tij me paraqitë si “të vertetë” atë që i pëlqen. *** Pak kohë ma parë, unë shkruejshe sa vijon: “…Mbas vdekjes së Skenderbeut, Traktati i vitit 1479 në mes të Venedikut dhe Turqisë njohu pushtimin e Shqipërisë. Dritarja e “Botës së Perendimit’ u mbyll për Shqipërinë pikërisht në nji kohë kur fryma jetëdhanëse e Renesances dhe idetë fisnike të Humanizmit po krijojshin nji Europë të re me nji etje gargantueske për njohuni të reja, për hapësina dhe nji botë të re, me nji zhvillim të lirë, të pakufizuem të shpirtit kërkues, e thellësisht njerëzor.

Pavarësisht nga faktori fetar - që mbetet gjithmonë nji çeshtje krejtësisht intime për çdo ndërgjegje personale- okupacioni otoman ka nxjerrë Shqipërinë nga historia e

kontinentit europian, dhe e ka denue atë të jetë nji krahinë e harrueme mbrenda nji perandorie të mbyllun, me kulturë të kundërt nga ajo e Europës, që po rilindte në Perendim… ” Ajo që deshta me thanë ashtë se epoka e heroit tonë kombëtar Gjergj Kastritoti-Skenderbeu, bashkë me

lavdinë e rezistencës heroike kundër agresionit otoman ka përmbajtë në vehte edhe nji dëshirë, nxitje e mbrendshme, e papërmbajtun, logjike ose instinktive, me u orientue plotësisht, qoftë edhe me sakrificën e jetës, kah bota perendimore – natyrisht, në atë kohë Krishtenimi Perendimor, me epiqendër Vatikanin.

Ky orientim i ndjemë thellësisht nga luftarët shqiptarë, që nga Skenderbeu deri tek ushtari i thjeshtë që e ndoqi udhëheqsin për 25 vjet me rradhë, parashikonte triumfin e luftës së ndërmarrun si nji kryqëzatë që luftonte jo vetëm për mbrojtjen e Shqipërisë, por edhe kundër “besimit të ri”, kundër orientimit kah shoqënia otomane, rivale e Perendimit.

Shqipëria nuk ka njohë atë kohë entuziasmin e Renaissance-s dhe frymën e Humanizmit që transformuen Europën Mesjetare. Por Shqipëria, përmes përvojës tragjike që solli invazioni otoman, mori nji

Prill-Qershor 2018

qendrim kambëngulës kundër tij, dhe interpretoi ardhjen e Perendimorëve në vendin tonë si nji dorë shpëtimtare.

Krishtënimi Perendimor ka qenë, në ato kohëna, zemra e muskujt e Europës, me pozitën superiore të Papës së Romës. Në Shqipëri krishtënimi perendimor ka qenë nji agjent historik thelbësor, sidomos mbas ardhjes së Anzhuinëve në vendin tonë, në vitin 1272. Ashtë shumë e vështirë, ndoshta e pamundun, me përfundue se nji ndermarrje e këtill epike, si ajo e herojt tonë kombëtar, Skenderbeu, mund të fillonte e të mbahej nga nji udhëheqës jo-katolik.

Ashtë nji detyrë e historianit të sotëm në Shqipëri, që për arsye objektiviteti duhet të përqendrohet në shkrimin e “monografive”, tue lanë punën e hartimit të historisë sonë për ditë ma të vona, dhe nga grupe ekspertësh të çdo epoke, të shliruem nga “elementët infektues”. Shpresa e jonë mbetet në sallat e Instituteteve të Historisë së Shqipërisë, Kosovës dhe Tetovës, dhe qendrave të jashtëme të studimeve shqiptare, si dhe degëve të tyne sekondare, të dedikuemë në profesionin e nderuem të historisë.

Falemnderit!

Shenime: 1)Akademia e Shkencave e Republikës së Shqipërisë. Historia e Popullit Shqiptar, v. I (Botimet Toena: Tiranë, 2000) f. 492 2) REVISTA SATURDAY REVIEW, New York, datë: 13.IX.1862 3) Trollope - Cleaverings XXIII - 1866.

Quoted by The Oxford English Dictionary, 1989, 2nd Edition, v. VII, f. 171 4) “Parathanje”. Ardian Ndreca. Kur Skenderbeu nuk ashtë “Historia e Skenderbeut” (Onufri:Tiranë, 2009)

Gjergj Kastrioti-Skënderbeu në 613-vjetorin e Lindjes Prill-Qershor 2018

Zonja dhe zotërinj të nderuar!

Të nderuar klerikë, Dom PjeterPopaj dhe Dom Viktor Dedaj, i nderuat Dritan Mishto, moderatot i këtij tubimit, z. Mark K. Shkreli, Kryetar i Këshilli të Kishës z.

Leonardo Berishaj, Të nderuar pjesëmarrës dhe të ftuar, Motra dhe Vëllezër Në fillim, ju falënderoj nga zemra, që më keni ftuar për të folur rreth figurës së Heroit Kombëtar Gjergj Kastriotit, në përkujtim të përvejtorit të lindjes së tij.

Unë me ketë kumtesë do të mundohem që të sjell para jush histori interesante për jetën dhe veprimtarinë patriotike të burrit të madh të kombit tonë kryetrimit të Arbërisë Gjergj Gjon Kastriotit.

Arbëria, ishte e ndarë midis shumë familjeve fisnike apo principatave të pavarura, të cilat ndodheshin vazhdimisht në gjendje lufte mes tyre, me qëllim për të mbizotëruar Arbërinë.

Gjatë kohës që u shfaq familja e Kastriotëve nga krahina e Matit në Shqipërinë e Mesme, bëri që të ndryshojnë ngjarjet dhe situatat historike të kohës si në Arbëri dhe Europë, gjatë gjysmës së dytë të shek. XV. Ai është i vetmi në të gjithë historinë e popullit tonë, që mban titullin Hero Kombëtar, që nga viti 1965, titulli më i lartë dhe i vetëm që mban një shqiptar për vlerat e larta të figurës së tij.

Kryetrimi Gjergj, konsiderohet nga historianët dhe ekspertët ushtarakë si një udhëheqës i përsosur betejash ushtarake, mjeshtër taktikash dhe ushtarak i lartë i shquar në beteja të vogla në terren të thyer malorë, sikurse është Shqipëria, në një pjesë të mirë të saj.

Në këtë mënyrë Gjergji shfrytëzoi natyrën malore të vendit dhe njohu me hollësi terrenin fushor të betejës. Ai diti gjithnjë t’i impononte armikut planet e tij luftarake, të cilat i kryente me shpejtësi ose i ndryshonte sipas rrethanave që i krijoheshin, duke pasur kështu gjithnjë sukses në çdo betejë.

Gjergj Kastrioti i përkiste fesë së krishterë.U konvertua nga osmanët në mysliman, pasi e morën peng në ushtrinë turke dhe më pas u rikthye përsëri në fenë e të parëve të tij të krishterë.

Gjergji lindi rreth vitit 1405. Ishte djali më i vogël, dhe fëmia i parafundit i familjes me shumë fëmijë të Gjonit dhe

Jeta Katolike 33

Prof. Gjon Frani Ivezaj

të Vojsavës, familja e së cilës banonte në krahinën e Pollogut. Ata kishin katër djem (Stanishin, Reposhin, Kostandinin dhe Gjergjin) dhe pesë vajza (Marën, Jellën, Angjelinën, Vllajkën e Mamicën).

Gjergji lindi në një kohë kur Principata e Kastriotëve ishte e fuqizuar. Osmanët barbarë morën Krujën (1414-1415), që ishte në kufi me Principatën e Kastriotëve. Gjoni, i cili më 1410 u kishte dhënë një djalë peng osmanëve (Stanishin), u detyrua edhe tani t’u jepte atyre peng djalin e vogël, Gjergjin.

Për një periudhë rreth 10-vjeçare, Gjergji vazhdoi shkollën e içogllanëve të Edrenesë, ku përgjithësisht futeshin djemtë e sundimtarëve të porsa të nënshtruar e vasalë (të cilët vareshin direkt nga Perandoria Osmane), për t’i përgatitur e edukuar me frymën osmane dhe islame, si komandantë të zotë, islamik të përkushtuar dhe pushtetarë apo feudalë të bindur.

Natyra e kishte pajisur Gjergj Kastriotin më dhunti të veçanta, shumë të çmuara. Ai ishte shtatlartë e shumë i fuqishem, mendjemprehtë dhe mësoi disa gjuhë të huaja. Gjatë viteve të shkollimit Gjergji u dallua nga të tjerët.

Atij iu vu emri mysliman Skënder dhe mori pjesë në fushata të ndryshme ushtarake në Ballkan dhe në Azinë e vogël.

Burimi kryesor dhe më i rëndësishëm, për Gjergj Kastriotin, është vepra e Marin Barletit, ku të dhënat kanë ardhur duke u vërtetuar, plotësuar dhe korigjuar në një varg rastesh edhe nga shumë burime të tjera osmane.

Më 1430, pas një deshtimi shkatërrimtar në luftë me otomanët pushtues, Kastriotët humbën thuajse gjithë zotërimet, dhe iu nënshtruan tani regjimit të timarëve, kurse edhe Gjoni vetë u detyrua me dhunë të konvertohej në islam.

Situata në ish zotërimet e tyre mbeti e turbullt. Perandoria Osmane

menjëherë ia hoqi të drejtën e trashëgimisë së të atit dhe si masë ndeshkuese osmanët e larguan më 1438 nga posti i qeveritarit të vilajetit të Krujës, të cilën e gëzonte më parë. Kësaj situate jo të mirë Kastriotët u përpoqën t’i përgjigjen me revolt, duke kërkuar mbështetje tek Venediku e Raguza dhe menjëherë fillojnë kontaktet e para të lidhjes me mbretërinë e Napolit.

Në tetor të vitit 1443 trupat e bashkuara polake e hungareze, të komanduara nga kryetrimi hungarez Janosh Huniadi, pasi kaluan Danubin iu drejtuan viseve verilindore shqiptare, dhe, siç shkruante ai, ushtria e tij “… rritej nga dita në ditë me shumë bullgarë, shqiptarë, serbë e boshnjakë.”

Beteja u zhvillua më 3 nëntor 1443, në afërsi të Nishit, ku ishte i pranishëm edhe heroi kombëtar shqiptar Gjergj Gjon Kastrioti.

Shpartallimin e forcave osmane në këtë betejë, Gjergj Kastrioti e gjykoi si çastin më të përshtatshëm për çlirimin e tokave shqiptare. Pasi grumbulloi rreth vetes disa qindra bashkëluftëtarë, pjesmarrës në betejën e Nishit dhe i shoqëruar nga i nipi, Hamza Kastrioti, Gjergji u nis në drejtim të Principatës së Kastrioteve. Aksioni i tij për tu rikthyer në vendlindje ishte paramenduar shumë mirë, qysh herët.

Në Dibër filloi grumbullimi i forcave antiosmane shqiptare e cila erdhi duke u zgjeruar dora dorës në gjithë vendin.

Kjo ishte prova se shqiptarët ishin gati për një kryengritje të përgjithshme.

Në kështjellën e Krujës së çliruar, më 28 nëntor 1443, u ngrit krenar përsëri flamuri i Kastriotëve me shqiponjën e zezë dykrenore me fushë të kuqe, që u bë tani e tutje flamuri historik i luftëtarëve për liri të popullit shqipëtar. Pas fitoreve të para të viteve 1443-1444, filluan gjithnjë e më të forta kundërgoditjet e ushtrive osmane, në të cilat niseshin nga bazat e tyre të mëdha në portat e trojeve shqiptare, në Ohër, Manastir, Kostur e Shkup me forca gjithnjë e më të mëdha, me ekspedita të organizuara vit për vit me një rregullsi të paramenduar.

Vetëm në Shqipëri dështoi politika osmane islame e frikësimit, e mbështetur në epërsinë numerike dhe armatimit. Duke shfrytëzuar veçoritë e terrenit shqiptar, luftën tradicionale popullore dhe duke e kombinuar si mjeshtër i artit luftarak me operacione të mëdha

strategjike-taktike dhe ndeshje frontale, Gjergj Kastrioti kundërshtarin otoman të lodhur me pusi e kurthe, alarme e shqetësime të vazhdueshme, e godiste me sulme të fuqishme e të befasishme dhe e shkatërronte përfundimisht.

Gjergji e kuptoi se për zhvillimin e luftës antiosmane në Shqipëri ishte i shumë nevojshëm edhe bashkëpunimi me forcat e jashtme europiane, të interesuara për t’iu kundërvënë vërshimit barbar islam osman.

Që më 1443-1444 e më tej 14481456 Gjergj Kastrioti krijoi lidhje me udhëheqësin hungarez Janosh Huniadin, për të arritur një front të përbashkët në Kosovë, dhe për t’i ndihmuar forcat hungareze që luftonin në Belgrad.

Ai e zgjeroi bashkëpunimin me sundimtarët e fundit ballkanas, mbretin e Bosnjës, despotët e Sërbisë dhe të Artës, me kryepeshkopin e Ohrit, të cilët qenë në fakt më të interesuar të përfitonin nga lufta që zhvillohej në Shqipëri.

E rëndësishme gjatë kësaj kohe ishte edhe zgjerimi i bashkëpunimit me shtetet perëndimore më të afërta Republikën e Venedikut, Mbretërinë e Napolit, papatin e Romës, duke llogaritur se ishte vetë interesi i këtyre shteteve që të ndihmonin aktivisht, materialisht e ushtarakisht luftën në Shqipëri për të siguruar krahët nga sulmet osmane prej Ballkanit.

Titulli Atleti i Krishtërimit, që iu dha udhëheqësit shqiptar prej papa Nikollës V, u konfirmua më vonë nga pasardhësit e tij Kalisti III, Pius II dhe Pali II. Kështu papa Kalisti III, e vlerëson shumë figurën e heroit tonë, kur shkruan: “Gjergj Kastrioti ishte si një digë e patundur. Ai ndaloi vërshimet e furishme të baticës islame otomane dhe i vuri fre shpërthimit të saj mbi Europën kristiane.” Sot, në botë emrin e Gjergj Kastriotit - Skënderbeut e mbajnë sheshe të shumta në kryeqytetet më të rëndësishëm të botës, duke filluar në Tiranë, Shkodër, Prishtinë, Zyrihu, Paris, Romë, Chicago, Shkup, etj.

Buste dhe shtatore të Gjergj Kastriotit ndodhen në Londër, Spanjë, Buones Aires, Detroit, New York, Milano, Kalabri, Kanada, Kosovë, Tiranë.

Varri i tij, që ndodhej në kishën e shën Nikollës në Lezhë, u dhunua nga pushtuesit dhe eshtrat u morën si hajmali nga ushtarët turq. Dy herë, papa Piu II, kërkoi të vinte në Shqipëri, me qëllim kurorëzimin si mbret të Gjergj

34 Jeta Katolike

Kastriotit.

Figura e Skënderbeut bëhet një nga temat qendrore të arteve figurative shqiptare, qysh nga epoka e Rilindjes Kombëtare. Nga plejada e piktorëve që punuan mbi bazë modelesh, më tej shkoi Spiro Xega, autor i një cikli romantikheroik prej më se tetë veprash. Edhe ikonografi V. Zengo e ka pikturuar Skënderbeun në një kompozim (1937) sipas një gravure evropiane.

Për figurën e Gjergj Kastriotit në Letërsinë botërore

Krijimet e para kushtuar Skënderbeut janë dy vjersha latinisht prej autorësh italianë, miq të M. Barletit, i cili i vuri në krye të botimit të parë të veprës së tij për heroin.

Këto u pasuan në shek. XVI nga një radhë krijimesh poetike, ndër të cilat më të njohura janë sonetat e poetëve të Rilindjes, si francezi P. Ronsar (1576), që ngre lart bëmat e Skënderbeut dhe anglezi E. Spenser (1596), i cili e krahason Skënderbeun me njerëzit e mëdhenj të lashtësisë. Në prozën artistike të kësaj kohe Skënderbeu u shfaq në romanin Tmerri i turqve - (1548) i italianit Antonio Posenti.

Kujtimi i luftërave heroike të Skënderbeut vijoi të gjente jehonë në veprat letrare edhe të shek. XVII. E kësaj kohe është poema - Skënderbeida (botuar në Romë më 1623) e poeteshës së njohur ilaliane Margerita Sarroki, që e vizatoi Skënderbeun si hero të vërtetë dhe kalorës fisnik.

Cilësitë morale të Skënderbeut si luftëtar i pamposhtur i lartësuan në veprat e tyre edhe: gjermani Jakob Kokert (Kengë mburrëse, 1643) dhe francezi Zhan Bysier (poema – Skënderbeu - 1658). Autori i njohur anglez K. Marlou shkroi veprën - Historia e vërtetë e Gjergj Kastriotit. Rrugën e tij e ndoqën edhe dramaturgë të shumtë nga disa vende të Evropës, si Spanja, Italia, Franca, Suedia, Polonia, Greqia etj.

U hartuan një varg dramash, tragjedish dhe librete për opera dhe balete. Shkrimtari i madh spanjoll Lopes de Vega shkroi veprën Princi Skënderbeg, që i takon llojit të komedive të famshme. Për personazhin e tij janë shkruar në të gjithë botën mbi 600 libra, mes tyre romane, libra historikë dhe tregime, madje edhe legjenda, duke e ngritur në piedestal figurën e Heroit Kombëtar Gjergj Gjon Kastriotit.

Të huajt për Gjergj Kastriotin

Shumë autorë e kanë parë figurën e Gjergj Kastriotit si një hero, strateg dhe vizionar të madh dhe të papërsëritshëm.

“Heroi ma i madh i të gjitha kohërave, për veprat faktike që ka bërë.” – Julius Pisko, 1894.

Napoleoni I, në kujtimet e tij të treguara në Sh. Helenë, heroin tonë e vë në radhën e katër gjeneralëve më të mëdhenj të botës (Memoiren Napoleons, herausgegeben von F.M. Kircheisen).

“Gjergj Kastrioti… ua kalon të gjithë strategëve të vjetër e modernë, në udhëheqjen e një ushtrie të vogël mbrojtëse.“ J. Wolfe.

“Gjergj Kastrioti ishte një ndër gjeneralët më të mëdhenj, që kishte jetuar ndonjëherë.“ – Ludwig Holberg, 1739.

“Gjergj Kastrioti kishte aftësi të rralla, i shpejtë dhe i qartë me intelekt të rrallë, i fuqishëm dhe me një guxim të pathyeshëm, prandaj ai me forcat e tij prej trimi ndali furinë e Perandorisë Osmane.” – Alberto Guglielmotti, 1871.

James Wolfe, heroi i Quebekut, në një letër të tij thotë midis tjerash se “Ai (Skënderbeu) ua kalon gjithë oficerëve, të vjetër dhe modernë, në prija ushtrishtë të vogla.

Ndërsa filosofi i madh freng, Voltaire, shpreh mendimin se sikur Perandorët bizantinë të kishin qenë si Skënderbeu, Perandoria e Lindjes mund të kishte shpëtuar.

Gjergj Kastrioti-Skënderbeu dhe Dita e Shëngjergjit

Prill-Qershor 2018

N

ë kuadër 550 vjetorit të largimit nga jeta të Heroit tonë Kombëtar Gjergj Kastrioti-Skënderbeu dhe të kremtimeve që bëhen në të gjithë trojet shqiptare në kujtim të kësaj dite të shënuar, më lejoni të paraqes fare shkurt, disa mendime thjeshtë të karakterit ushtarak për figurën e Skënderbeut dhe disa “thërrime popullore” për Ditën e Shëngjergjit si festë e të trija besimeve. Trajtesa nuk bëhet me pretendime akademike, por për një audiencë të gjërë, që dëshiron të ketë disa njohuri më të gjëra për Heroin tonë Kombëtar dhe 6 majin Ditën e Shëngjergjit.

Historia e luftrave dhe ajo e artit ushtarak,i kanë analizuar me shumë hollësi të gjitha betejat e Skënderbeut kundër turqëve. Ata janë një thesar i madh përvoje dhe për nga veçantitë kanë specifika krahasur me betejat e mesjetës të vendeve të tjera.

Medoemos që në të ardhmen duke u studiuar arkivat e kësaj periudhe ,do të dalin në dritë më shumë se deri tani edhe më mirë vlerat e Skënderbeut si strateg e mjeshtër i madh i artit ushtarak, si gjeneral i madh i kohës me famë europiane e botërore. Por, në këtë prezantim të shkurtër, do të ndalemi shumë shkurt vetëm në tri beteja që sollën tri sinteza të reja në artin e të luftuarit.

Fillimisht për Betejën e Torviollit. Ajo nisi si betejë e zakonshme ku u vunë përballë kuadrate të mëdha ushtarake turke e shqiptare.

Turqit kishin epërsi të madhe në numër. Kurse forcat shqiptare të komanduara nga Skënderbeu, ishin më të pakta dhe ishin rreshtuar si më poshtë: në vijën e parë kishte (tre-katër rrjeshta), shpatarët të paisur me shpata e parzmore. Pas tyre vinin tre-

General Asllan Bushati

katër rrjeshta të tjerë me ushta e thika të mëdha (kama), që alteroheshin me shpatarët dhe pas tyre disa rrjeshta harktarësh të paisur me shigjeta dhe shpata ose sopata me bisht të gjatë.

Ushtria ishte rreshtuar në tre skalione dhe pas tyre kishte edhe forca rezervë për të përballuar të papriturat e betejës.

Në anën e djathtë rreth një kilometër nga fushbeteja ishte përqëndruar grupimi i parë i kalorsisë. Në anën e majtë, pak më larg se i pari (plotësisht në fshehtësi), ishte vendosur grupimi i dytë i kalorësve.

Beteja filloi e ashpër dhe pas katër-pesë orë luftimesh, Skënderbeu tërhoqi skalionet e qendrës pak prapa, për ta mashtruar armikun sikur kishte pësuar humbje të rënda dhe se po jepte shenja tërheqje nga fushëbeteja. Në fakt ky ishte një kurth taktik për t’i futur turqit në një “xhep në formë patkoi”. Ashtu u bë, turqit u mashtruan dhe ai fillimisht i goditi në krah me kalorsinë e grupimit të parë, dhe më pas nga shpina me grupimin e dytë kalorsiak. Pas këtyre dy lëvizjeve taktike, turqit ranë në rrethim të plotë dhe pas tetë-nëntë orë luftimesh, humbën katastrofisht betejën e parë me Skënderbeun dhe u detyruan të tërhiqen drejt Stambollit.

Mësimi i madh që doli nga kjo betejë për artin ushtarak ishte se tërheqja e

zgjuar taktike e shoqëruar me sulm në krah dhe më pas edhe në shpinë, rezultoi vdekjeprurëse për turqit. Kështu betejën mund ta fitojë edhe një ushtri më e vogël në numër nëse ajo komandohet nga një mjeshtër i taktikës, siç ishte i madhi Skënderbe.

Një betejë tjetër, shumë simbolike, ishte ajo kundër Ballaban Pashës, të cilin Skënderbeu e njihte mirë që në fëmijëri, në karakter dhe në mendësi, si epror i lartë ushtarak turk. Nisur nga këto, e lejoi atë të ecte i pashqetësuar me një ushtri të stërmadhe gati njëqindmijëshe nga Manastiri, Kërçova, Dibra, Gryka e Radikës, Bulqizë, Klos, Suc, Perlat, Rrubik dhe kur arriti në Skuraj (aty ku takohet lumi i Matit me Fanin), e sulmoi dy orë para agimit në katër pika të kolonës me tetë grupime forcash. Konkretisht: Gallatë-Skuraj dhe RrubikSkuraj, pastaj Rrëshen-Ulëz dhe Baz, Bushkash-Ulëz. Në qendër e sulmoi nga BurgajetSuc dhe Burrel-Suc dhe në pjesën fundore Gurrat-Klos dhe Guri i Bardhë-Klos. Agimi e gjeti ushtrinë e Ballaban Pashës të coptuar në katër pjesë dhe në prag të muzgut Ballabanin të zënë rob, betejën të humbur dhe ushtrinë të shkatërruar.

Mësimi që doli nga kjo betejë për historinë e artit ushtarak është se kush kryen sulmin natën, të kombinuar me atë në pritë, ka përparësi edhe kur raporti i forcave është me diferencë të madhe në disfavor, siç ndodhi me Ballaban Pashën 10 me 1.

Një dimension tjetër të veçantë në fushën e mendimit ushtarak përbën beteja e Albulenës (Uji i bardhëLlixhat).

Hamza Kastrioti (nipi Skënderbeut), u emruar nga Sulltani në krye të një ushtrie

Prill-Qershor 2018 tetëdhjetëmijëshe, me qëllim për të shkatërruar përfundimisht rrezistencën shqiptare të organizuar nga Skënderbeu. Ai, i pa shqetesuar, ndoqi rrugën Egnatia dhe u vendos në kushte fushore midis lumejve Mat dhe Ishëm dhe në thellësi rrëzë kodrave të vijës Milot, Fush-Krujë.

Duke mos ndeshur në asnjë rezistencë, ai mendoi se ushtria e Skënderbeut ishte shkatrruar dhe urdhëroi t’i jepej një ditë pushim ushtrisë për të larë rrobat dhe kryer shërbime të tjera vetiake. Por Skënderbeu, në fshehtësi të plotë, kishte përgatitur që më parë, një ushtri dhjetëmijë vetash (tetë mijë këmbësor dhe dy mijë kalorës) dhe e grupoi të gjithë në faqen perëndimore të Malit Skënderbeg në vijen: Skuraj-Gallatë-Vinjollë-GardhnocCudhi. Pikërisht këtë ditë pushimi, në mes të ditës ai i sulmoi forcat turke nga drejtimet: Skuraj-Milot-derdhja e Matit; Daul-Laç-Fushë Kuqe;Gardhnoc-Livadhe-MamurrasGjiu Patokut dhe Shkretë-Fushë Krujë-Derdhja e Ishmit. Midis Laçit e Mamurrasit është një kodër përballë fshatit Sanxhak. Aty ishte shtabi dhe haremi i Hamzajit i cili u zu rob i pari dhe pastaj gjithë ushtria brenda disa orësh u shpartallua dhe u largua në panik drejt këthimit në Stamboll.

Skënderbeu në këtë betejë zuri një sasi shumë të madhe robërish, mjete luftarake, rezerva ushqimore e mjetesh monetare, krahasuar me gjithë betejat e tjera.

E reja që solli beteja e Albulenës në artin ushtarak, ishte befasia, e cila e realizuar mirë dhe në kohë të përshtatshme e shpërfillë dhe ndryshimin e madh në raportitin e forcave. Në këtë rast, ai ishte 8 me 1 në favor të turqëve, por që betejën e fitoi Skënderbeu.

Parë, jo vetëm nga këto tri beteja që përmenda shkurt më lart, por në tërësi të gjitha luftimet e Skënderbeut, në gjykimet e shumë historianëve dhe studiuesve të artit ushtarak, ai çfaqet si një strateg dhe mendimtar i madh i fushës së luftës.

Kjo na bën nder të madh ne si komb, por edhe na obligon që në frymën e veprës së tij, të ecim, të mendojmë, veprojmë e, po të jetë nevoja, edhe të luftojmë me mendimin ushtarak të kohës.

Por, Skënderbeu përveçse luftëtar dhe strateg, ishte edhe një burrë i madh shteti. Ai me shumë urtësi e mendjemprehtësi i organizoi gjithë

Jeta Katolike 35 princat shqiptarë nën një lidhje të vetme (Lidhja e Lezhës) e cila ishte forumi politik vendim-marrës për kohë paqe dhe kohë lufte. Poashtu, me shumë mençuri, organizoi sistemin e vet diplomatik, duke realizuar mbeshtetjen e pothuaj gjithë vendeve të Europës së asaj kohe, veçanërisht të Venedikut, Mbretërisë së Napolit, Austrisë, Hungarisë, Raguzës, princa të rëndësishëm të vendeve fqinjë si ata të Malit Zi dhe Serbisë etj.

Për të ilustruar përmasat e burrshtetit, po citoj tre paragrafe nga fjalimi i fundit i Skënderbeut para prijësave, gjeneralëve dhe diplomatëve. marrë nga Le Grand Castriotto d’Albanie, Historie faqe 70 të Stephan Zannovich, ku thuhet: “Jam në prag të varrit. Po ju lë një mbretëri me forca të afta për ta mbrojtur, por me një pasardhës të paaftë nga mosha për ta drejtuar.

Megjithatë, në qoftë se në të ardhmen ju bëheni trima dhe të virtytshëm, ju mund të përballoni të gjitha sulmet e arniqve tuaj. Nuk është sipërfaqja e vendit ajo që bën një fron të respektueshëm, por aftësia e atij që ulet mbi të. Në qoftë se ju jeni i djallëzuar, shërbëtor i ministrave tuaj, dhe naiv i lajkave të oborrtarëve tuaj, atëherë asgjë nuk do të jetë më e lehtë sesa përmbysja nga maja më e lartë ku ju ndodheni...

Kujdesuni që Kombi juaj të rritet nëpërmjet fesë katolike. por mos persekutoni asnjeri që ta ndjekë atë me detyrim. Dielli, që është shëmbëllimi i Perëndisë, shkëlqen pa dallim për turkun ashtu si për të krishterin ...

Kur të ju flasin keq për dikë, ju do ta dëgjoni me giysëm veshi ... Ju do të jeni të sjellshëm me të gjithë shtresat popullore. Si arsye e dallimit të gradës që do të keni së shpejti në shoqëri, ju duhet të dalloheni nga të tjerët nëpërmjet bujarisë, i cili është karakteri dallues i princave. Një monark, edhe i varfër, duhe të jetë bujar.”

Siç dihet, më 17 janar 1468, Gjergj Kastriot-Skënderbeu u largua nga kjo jetë. Por ai na la një pasuri shumë të madhe se: fitoi 25 beteja me perandorinë osmane, fuqia më e madhe ushtarake e kohës, mbrojti trojet shqiptare e europiane, mbrojti krishtërimin, por mbi të gjitha na la faqebardhë para kombeve të tjera europiane, me epopenë që ai organi-

zoi e drejtoi. Vdekja e tij ishte një humbje e pa zëvëndësueshme për gjithë shqiptarët pa dallim feje, katolikë, ortodoks dhe një pjesë fare të vogël që ishin konvertuar në muslimanë. Në këtë dëshprim të madh popullor u ngriten shumë versione se si figura e tij të mbetej përgjithmonë në zemrat dhe mendjet e shqiptarëve, por në së është e mundur edhe të botës krishterë. Kështu hapi i parë u bë nga besimtarët katolikë në pothuaj të gjitha kishat shqiptare, që kërkonin prej klerit udhëheqës të kishave që t’i propozohej Papës, që Gjergj Kastrioti-Skënderbeu të shpallej “Shejt”, dhe 6 maji ditëlindja e tij të pagzohej si “Shëngjergji”. Që nga viti 1468 deri në vitin 1478, udhëheqësia katolike shqiptare bëri gjithë perpjekjet e duhura që ta realizonte një gjë të tillë, por qe e pa mundur. Papa, pas dhjetë vitesh, shprehu qendrimin zyrtar të Papatit se Gjergj Kastrioti-Skënderbeu është “Kalorësi i Krishtit” dhe ai meriton gjithë nderimet nga Kisha katolike, por duke qenë se në tehun e shpatës së tij kanë përfunduar shumë jetë njerëzish, ai nuk mund të shpallet “shejt”. Me këtë qendrim të Papatit u pajtua edhe Patriarkana e Stambollit, duke mbyllur përfundimisht mundësinë e të shpallurit “shejt” për Gjergj KastriotSkënderbeun, Kleri shqiptar, i shtyrë nga trysnia popullore, por edhe duke mos patur zgjidhje tjetër, vendosi me besimtarët e vet që datën 6 maji (ditëlindjen e Gjergj KastriotSkënderbeut), ta shpall festë popullore mbarë shqiptare, për të gjtha besimet, dhe kjo ditë feste të emërtohet “Dita e Shëngjergjit”. Poashtu, një krahinë të tërë në jug të Kështjellës së Stelushit (vendlindja e Skënderbeut), ju dha emri krahina e Shëngjergjit (emër të cilin e mban edhe sot). Për këtë ditë të shënuar u vendos që ritet nuk do të mbaheshin në kisha (në atë kohë nuk kishte xhami në trojet shqiptare), por në çdo shtëpi, lagje, fshat a qënder e banuar, me rregulla të mirëpranuara nga të gjitha palët.

Disa nga rregullat që vazhdojnë të jenë edhe në ditët e sotme janë: pavarsisht nga besimi, sejcili do ta përshëndes tjetrin me urimin”Gëzuar Shëngjergjin”. Në derën e shtëpisë dhe të stallave (vathës) së bagëtisë do të vendoset një degë arre e njomë në shenjë urimi për shëndet,

prodhimtari të bollshme dhe bageti e bulmet të begatë. Me degën e arrës njerëzit mund të prekin njëri-tjetrin duke thënë: “ta lashë” që nënkupton të preka me degën e arrës duke ta uruar Shëngjergjin. Që nga kjo ditë, qingjat dhe kecat ndahen veças gjatë natës (pushimit të drekës) që të mblidhet qumëshi duke filluar bulmetin e ri.

Djemt mblidhen sëbashku, me veshjet më të mira, dhe fillojnë me tokitjen e vezëve me ngjyra (marrë nga riti i Pashkëve), pastaj urojnë njëri tjetrin duke shkëmbyer arra, fiq të thatë, bukë fiku, mana të thatë etj.

Pas urimit, me lagje ose grup moshash luajnë “kala dibranshe” dhe në fund, mundje belas (sipas moshës dhe peshës) dhe më i forti shpallet fituesi i ditës Shëngjergjit dhe gjithë vitit.

Vajzat vishen me veshjet më të bukura dhe shpalosin para njëratjetrës qendisjet, punëdoret e punimet me vegjë, që kanë bërë gjatë perudhës dimrore. Poashtu “konkurojnë” njëra-tjetrën për shamitë, grykëzat e këmishave, jelekët, përparëset, çorapet etj.

Edhe ushqimi i Ditës Shëngjergjit ka dy veçanti të dallueshme nga ditët e tjera, ku, si për drekë dhe për darkë serviret tavë me mish të pjekur me qumësht, si dhe laknur (laknor) i bërë me djathë të njomë, miell misri dhe gjalp.

Këto rregulla (rite popullore), fillimisht u përhapën në gjithë trojet shqiptare. Por me kalimin e kohës, nga trysnia e pushtuesit për të zhdulmr çdo gjë që kishte të bënte me Skënderbeun, nga ndasitë ndërfetare për çeshtje të veçanta, disnivelet kulturore, shumimi i festave fetare e shtetrore, urbanizimi etj, solli atë që, në disa treva, kjo festë filloi të zbehej sa në disa u harrua fare.

Por ka zona që edhe sot vazhdojnë ta festojnë po me aq dashuri si para 520-530 vitesh. Kjo është më e theksuar veçanërisht në brezin e tokave që kanë qenë nën zotërimin e Kastriotëve.

Duke përkujtuar Gjergj Kastriotin-Skënderbeun, këtë burrë të madh të Kombit tonë, këtë strateg e mendimtar brilant të mendimit ushtarak dhe ditëlindjen e tij (6 majin), të cilën e njohim me emrin : “Dita e Shëngjergjit”, i bëjmë nder se shkuarës, të sotmes dhe vemë gurë në themelet e së ardhmes së Kombit tonë.

36 Jeta Katolike

Prill-Qershor 2018

Patër Gjergj Fishta Atdhetarizmi dhe Kryeveprat

“Lexova ‘Lahutën e Malcis’ dhe u habita. Jam gati të bëhem katolik për hir të Atë Gjergj Fishtës”*.

Eqrem Çabej

■ Luigj Çekaj

E fillova këtë shkrim pikërisht kështu, sepse n.q.s. “Poezia është si një kombinim gjërash për të cilat njeriut nuk i kishte shkuar mendja’më parë’ atëherë edhe vetë pohimi i albanologut më të shquar të të gjitha kohërave, Prof. Dr. Eqrem Çabejt, është njëri nga vlersimet më të bukura dhe më të papritura, që si njohësi më i mirë i gjuhës shqipe, i ka bërë mjeshtrit më në zë të përdorimit artistik të saj – kryepoetit Atë Gjergj Fishta, ndryshe të poetit tonë kombëtar.

Patër Gjergj Fushta ka lindur më 23 tetor të vitit 1871, në katundin Fishtë të Zadrimës, është fëmija i katërt i Ndok Simon Ndocit, më qenë se para tij Ndokës i kishin lindur edhe dy djem dhe një vajzë tjetër, dhe se parashikimi më i çuditshëm i Zefit të vogël ka qenë, se ai qysh në vitet e para të fëmijërisë, thoshte për veten e vet, si me të qeshur: “Mua më ka lind nana me të mendueme”, pa i shkuar ndoshta aspak mendja, se vetë poeti i ardhshëm profetizonte kështu një të vërtetë kaq të madhe, sa për ata që nuk e njohin Atë Gj. Fishtën, vështirë se mund të besohet.

Mësimet fillestare Fishta i ka marrë në Kolexhin Françeskan të Troshanit, i cili drejtohej nga Atë Leonardo De Martrino, një arbëresh nga Italia, i cili krahas lëndëve të tjera, filloi që t’i mësonte Zefit të viogël edhe gjuhën italiane, latinishten e vjetër dhe greqishten antike.Studimet e mesme Patër Gjergji i ka përfjunduar në Bosnje, ku, përveçse ka vendosur bazat e gjuhëve gjermane, frënge dhe serbokroatishte, është njiohur edhe ka

zënë miqësi të madhe me disa nga poetet më të përmendur të Kroacisë, ku do të veçojmë emrin e poetit të pavdekshëm Silvije Stahimir Kranjçeviq (Silvije Strahimir Kranj evi ), i cili përveç mjeshtrisë letrare dhe psikologjisë së krijimit, në zemrën dhe mendjen e Fishtës së ri student, nguliti përjetësisht edhe dashurinë për atdheun e vet, ndaj geneve të kombit dhe lavrimit të gjuhës shqipe, e cila, sipas poetit të madh kroat, ishte edhe njëra nga gjuhët më poetike të të gjithë Europës mbarë. Ndërkohë dhe krahas studimit të filozofisë dhe teologjisë, Patër Gjergji nisë që të shkruaj dhe të botojnë tek revista “Albania” e Faik Konicës vjershat e para, duke lexuar njëkohësisht edhe poetë të ndyshëm klasikë, si Homerin, Danten, Alfierin dhe Manzonin. Vitin e Provës Fishta e ka bërë në Kuvendin Françeskan Guça Gora (Gu a Gora) në periferi të qytetit Travnik, ku, sipas një rituali të domosdoshëm të Urdhrit Françeskan, Fishta emrin Zef e ka ndrruar me emrin tjetër Gjergj. Më vonë dhe me kalimin e viteve të djalërisë, Fishta mendoi që të shkruante një këngë baritore, si “Bukoliket” e Virgjilit, me të cilat sigurisht ka shumë përngjasime edhe kënga e Marash Ucit, d.m.th. kënga e parë e “Lahutës së Malcis”.

“Te nji mriz, te nji lajthí Kishin ndodhun tre barí Dy me dhên e nji me dhí, Njâni plak e dy te rí: Marash Uci e t’ bijt e Calit: Dy djelm t’ letë si shpezt e malit….”

Ditën e dielë të datës 25 shkurt të vitit 1894 Fishta ka thënë meshën e tij të parë në kishën e Troshanit. Në vitin 1899, Fishta caktohet në famullinë e Gomsiqes ku, si për fat njihet dhe miqsohet shpejt me Abatin e Mirditës Imzot Preng Doçin, për të cilin Franc Baron Nopça kishte shkruar: “Imzot Doçi ashtë nji peshkatar i vërtetë njerëzish”. Në vitin 1903 Fishta, i sapoemruar si Drejtor i Shkollës Françeskane, vendosë që

gjuha shqipe të ishte si gjuhë e parë në të gjitha lëndët mësimore. Po këtë vit, nën kujdesin e mikut të vet, Atë Pashko Bardhit, Fishta boton në Zarë të Kroacisë një si libërth të vogël xhepi me 48 faqe, ku bënin pjesë këngët : 1- Marash Uci, 2Besa e lidhun, 3- Kushtrimi dhe 4Kasneci. Ky libër u shpërnda fshehtas në të gjithë Shqipërinë, dhe pati një sukses vërtetë të pazakontë. Kjo i dha zemër poetit, që të botojë përsëri në Zarë edhe blenin e dytë, ku tashmë hero ishte shkodrani Oso Kuka, qytetari i paepërm në trimëri, mbrojtësi i guximshëm i dinjitetit personal, trashigimisë fisnore dhe identitetit shqiptar.

Në të 52 faqet e këtij bleni ishin stamposur radhazi këngët: 1- Çeta, 2- Cubat, 3- Kuvendi i Cetinës dhe 4- Deka – Vdekja.

“Te figura poliedrike e Atë Fishtës – ka shkruar në Romë Studiuesja shkodrane Ana Luka më 1991 – lexuesi mund të njohin dhe të dallojnë, misionarin, poetin, hartuesin e alfabetit, gojtarin, regjizorin, dramaturgun, piktorin…, burrin e shtetit, pedagogun, dhe jetojë flijimin e madh, ku, çdo orë, poeti bëhet fli për fratin, frati për atdhetarin, atdhetari rraskapitej për me qenë gojtari, dramaturgu, regjizori, publicisti…, sepse Shqipëria kishte nevojë për gjithçka, dhe vetëm ai mund të bënte gjithçka për Shqipërinë e vet…”

Në vazhdim të vlerësimeve mjaft superlative, që Ana Luka i bën Atë Gjergj Fishtës së kudogjetur, megjithatë unë do të theksoja se, dy shkëlqimet Fishtiane, që e dallojnë këtë gjenialitet nga të gjithë rilindasit tjerë, janë vjershërimet e pakrahasueshme dhe atdhetarizmi i tij i pambarim.

“O Perendi a ndjeve, tradhtarët na lane pa Atdhé.

E Ti rrin e gjuen me rrfé, lisat n’për male kot!”

Ka shkruar dikur Fishta në

kryeveprën e tij dramatike “Juda Makabe”, duke na dhënë të kuptojmë se asgjë më tepër nuk e shkatrron një komb sesa tradhtarët e tij të brëndshëm të cilët fatkeqsisht si mungojnë asnjë kombi.

Kryevepra poetike e Atë Gjergj Fishtës, “Lahuta e Malcis”, e botuar në variantin e saj të plotë në vitin 1937 ka rreth 15600 vargje, të shpërndara në tridhjetë këngë të ndryshme, me gjashtë cikle.

Konsiderohet si vepra më e realizuar në epikën e letrave shqipe. Por Fishta, në letrat tona, ka edhe kryevepra të tjera, siç janë përshembull, poezia “Gjuha Shype” e pa arritshme kurrë më, “Anzat e Parnasit”, “Juda Makabe”, “Gomari i Babatasit”, etjera vepra të medha, nëpër të cilat ka akumuluar nga dhëmbjet e shpirtit të vet, pak më shumë se 50000, pra pesëdhjetëmijë vargje, njërin më të fuqishëm se tjetrin. Fishta është mjeshtër i përdorimit të fjalëve të më ralla shqipe, si dhe i të gjitha figurave letrare pa përjashtime ku vendet e para i zënë krahasimet, metaforat e sidomos hiperbolat, ngaqë Fishta ka një aftësi të çuditshme që t’i smadhojnë gjërat.

Fishta ka shkruar në dialektin gegnisht, jo se nuk e ka njohur toskërishten, por me shpresë se me përsosjen e evolucionin e kësaj gjuhe në të ardhmen, do të vinte një kohë, siç thoshte vetë, “Që ‘Lulet e Verës’ së Naim Frashërit me ‘Lahutën’ të takoheshin diku aty në të folmen e Elbasanit”, ku, sipas gjasave, kombëtaristi i madh, parashihte shkrirjen dhe harmonizimin e dy dialekteve bazë në një dialekt dhe në një gjuhë të njësuar, siç ndodhi më vonë.

Krijimtarinë e pashoqe të Atë Gjergj Fishtës e kanë superlartësuar disa nga personalitetet më të spikatura të kulturës dhe letërsisë shqiptare, ku do të veçoja emrat e Poradecit, Luigj Gurakuqit, E. Koliqit, F. Konicës, Atë Zef Pllumit, Ismail Kadaresë, Martin Camajt, Nikolla Spatharit, Aurel Plasarit, e shumë të

Prill-Qershor 2018 tjerëve si këta, pa harruar që të përmendi me respket këtu edhe emrat e miqëve të mi Dom Pjetër Popaj dhe Mark K. Shkreli, me porosinë e sinqertë të të cilëve e sipërmora këtë “aventurë”, gati si të pamundur, gjë që lexuesi e kupton vetë, sepse Fishta është kaq i madh, sa është tejet e vështirë të “ngujohet”, si ta them, në kornizën e një shkrimi modest, si ky i imi, thjeshtë, një si ese dashamirëse.

Përfundimisht mund të themi se, krahas vlerave të mëdha shqiptare, që krijoi arti i pavdekshëm nëpër kryeveprat e njerëzimit, sikur janë, “Iliada” dhe “Odisea”, “Komedia Hyjnore”, “Don Kishoti”, “Hamleti”, dhe “Vëllezërit Karamazov”, edhe vendet ballkanike si, shqiptarët, malazezët, kroatët, bile dhe polakët, krijuanë edhe ata kryeveprat shpirtërore të letërsisë së vet si, “Lahutën e Malcis”, “Kunorën e Maleve”, “Vdekjen e Smailagës”, “Osmanin” dhe “Pan Tadeushin” e famshëm të zhargonit polak.

Patër Gjergj Fishta ka vdekur me datën 30 dhjetor të vitit 1940, duke e lënë atdheun e pushtuar nga Italia fashiste e B. Musolinit, për të cilin Fishta këmbëngulte megjithatë se nuk do ta kishte jetën e gjatë. Në ditën e funeralit madhështor të poetit të madh, njëri nga burrat më të ditur të qytetit Shkodër, Hafiz Ali Kraja, me zërin që i dridhej dhe me lot në sy, e krahasoi “Lahutën e Malcis” vetëm me poemen “Shahname” të Firdusit, që është, si me thëne ndryshe, të poetit më popullor të Persisë antike.

Kur kam lexuar diçka nga jeta e Firdusit dhe kam marrë vesht se taman në çastin fatal kur kufoma e tij e mbështjellur me qefin të bardhë po zbriste në kuotën më të thellë të varrit, dhe në qytetin e tij kishte arritur një karrocë e ngarkuar plot me dhurata nga shahu i Persisë, dhurata ku nuk mungonin pëposë gjërave të tjera as qindra mijërat e monedhave prej floriri, kam thënë me veten time se të gjithë poetet e mëdhej të kësaj bote, kanë pothuaj se të njëjtin fat “pagan”.

Kurse ndryshimi midis fatit të Firdusit me fatin e Gjergj Fishtës, si ma merr mendja mua, qëndron në faktin se, së pakut persiani e ka një varr, të cilin Fishta nuk e ka, madje Fishta nuk ka as shtëpi as një monument, aniçka se Fishta të gjitha këto nderime të domosdoshme, sikur i ka të “zëvendsuara” në zemrën dhe mendjen e kombit të vet që e lindi…

Jeta Katolike 37 Një fragment nga Kënga e tretë e “Lahutës së Malcisë” PREJA

“Urra!” m’ shpinë, atbotë, si bisha I u lshue Kerrni neper plisha, Neper plisha e bregut t’ uj’ t, M’ “karajfile” m’ nja tue e gjujtë, M’ nja tue e gjuejtë, por veç per ânë: Gjallë me dorë dote m’ e xânë.

Por me dorë nuk xëhej djali, Pse kisht’ kênë nji sokol mali: Kisht’ kênë Shkjau, po, me trí zêmra!

Tek e ndieu Kerrnin te thêmra, E hodh pushken m’ nji ferrmanë, Edhè xuer aj t’ idhtë tagâ’n, Qi kisht’ fikë mâ se nji nânë; ……………………………….

–Or Shqyptár, qi tash n’ e vona, Tuj perbuzun Fé e zakona, Veç mbas shpine msýn anmikun, Hec e shif si dredhë çelikun Kerrni Gila e njaj Jovani: Shif si dahet, bre, mejdani! ……………………………….

Kur i a behë, qe, n’ at fushore Oso Kuka rrfé mizore, Kah po kthete asajta n’ shpí Me dy rob edhè me dhí, Qi kisht’ marrë prej Malit t’ Zí.

Oson Kerrni tuj e pá Disi marre atbotë i rá Ke nene s’ kisht’ pré anmikun; Prandaj çon të prehtë çelikun Edhè e siell me kaq furí, Qi t’kish ndeshë n’ cub t’ Malit t’ Zí Fíll per gjysë, tham, kje tu’e pré.

Por jetë – giatë cubi kisht’ lé; Pse ndermjet tagâ’n i a qiti Me tê deken edhè e priti.

Kur tagânat janë zatetë, Fort shunglloi Vranina e shkretë.

Edhè u kpu’n t’ dy per mjedisit, Si t’ ki’ n kênë dý krande lisit.

“Jam ndermjet!” atbotë vikati Oso Kuka edhè u ndêi gati.

U ndêi gati me i shkatrrue, Pse me dorë kjenë t’ u pushtue.

“Trima, mjaft pask’ ni luftue: Dikû veç nuk ká kênë shkrue.”

Zûni Osja atë herë me u thânë, “Dikû shkrue veç nuk ká kânë Njâni tjetrin dekë me e lânë…

Prá, ti cubi i Malit t’ Zí, Prehi kâmbët e dredhò n’ shpí, E thuej nânës e nuses s’ ré (Per n’ i paç ti kund n’ at dhé), Se per s’ dytit sod ké lé.

Jem’ tuj t’falë, po, n’ ket ditë t’ sodit Pse, me giasë, qi kênke rodit.

Por ket fjalë shokve m’ u a thuej:

T’ mos u rrêjë njaj Cari i juej Se sundon mbi né kurr Nika, Per pá mbetë Shqypnija m’ çika.

Ndoshta t’ dám na jem’ nder veti; Por kû né t’ na lype Mbreti, Por kû Shkjau t’na ngasë n’ vend t’ t’ Parve, Per ket besë, fara e Shqyptarve Turk e i kshtênë — merr vesht, or djalë — Kan me u gjetun krejt me ‘i fjalë…”

Kshtû tha Osja. Atbotë Jovani Njâ as dý mâ nuk i a bani, Por, si i a lidhen varrët e shtatit, Rroku pushken e u nis shpatit: Lum! e lum! po, kopilani Pse i u kput n’ at ditë tagâni…

U nis shpatit per Cetinë E Oso kuka per Vraninë, Per Vraninë, kû kndote Zâna: Ke bje dielli e ke mêrr hâna Oso Kukë nuk bân mâ nâna As n’ Begllerë as n’ Kapidana!

GJUHA SHQYPE Porsi kanga e zogut t’veres, Qi vallzon n’blerim të Prillit; Porsi i ambli flladi i erës, Qi lmon gjit e drandofillit: Porsi vala e bregut t’detit, Porsi gjâma e rrfés zhgjetare, Porsi ushtima e nji termetit, Njashtû â gjuha e jonë shqyptare.

Ah! po; â, ambël fiala e sajë, Porsi gjumi m’nji kerthí, Porsi drita plot uzdajë, Porsi gazi i pa mashtrí; Edhè ndihet tu kumbue, Porsi fleta e Kerubimit, Ka’i bjen qiellvet tue fluturue N’t’zjartat valle t’ameshimit.

Prá, mallkue njaj bir Shqyptari, Qi ketë gjuhë të Perendís, Trashigim, qi na la i Pari, Trashigim s’i a lên ai fmís; Edhè atij i u thaftë, po, goja, Qi e perbuzë ketë gjuhë hyjnore; Qi n’gjuhë t’huej, kúr s’âsht nevoja, Flet e t’veten lên mbas dore.

Në gjuhë shqype nanat t’ona Shì prej djepit na kanë thânun, Se âsht nji Zot, qi do t’a dona: Njatë, qi jetën na ka dhânun; Edhè shqyp na thanë se Zoti Per Shqyptarë Shqypnín e fali, se sá t’enden stina e moti, Do t’a gzojn kta djalë mbas djali.

Shqyp na vetë, po pik’ mâ para, N’agim t’jetës kúr kemi shkue Tue ndjekë flutra neper ara, Shqyp mâ s’pari kemi kndue: Kemi kndue, po armët besnike, Qi flakue kanë n’dorë t’Shqyptarvet, Kah kanë dekë per besë jetike,

Kah kanë dekë kta per dhé t’Parvet.

Në këtë gjuhë edhè njaj Leka, Qi ‘i rruzllim mbretnín s’i a xûni, Qi kah bijte ai, shkelte deka.

Shekllit mbarë ligjë t’randë i vûni; Në këtë gjuhë edhè Kastriota U pat folë njatyne ushtrive, Qi sa t’ndrisë e diellit rrota, Kanë me kênë ndera e trimnive.

Prá, Shqyptarë, çdo fés qi t’jini, Gegë e Toskë, malcí e qyteta, Gjuhen t’uej kurr mos t’a lini, Mos t’a lini sá t’jetë jeta, Por per tê gjithmonë punoni; Pse, sa t’mbani gjuhen t’uej, Fisi i juej, vendi e zakoni Kanë me u mbajtë larg kambet s’huej.

Nper gjuhë shqype bota mbarë Ka me u njohtë se ç’fis ju kini, Ka me u njohtë jú per Shqyptarë: Trima n’zà sikurse jini.

Prandej, prá, n’e doni fisin, Mali, bregu edhè Malcija Prej njaj goje sod t’brohrisin: Me gjuhë t’veten rrnoftë Shqypnija!

ATDHEUT

N’ty mendoj kur agon drita, Kur bylbyli mallshem kndon, N’ty mendoj kur soset dita, Terri boten kur e mblon.

Vec se ty te shoh un n’anderr, Vec se ty, cuet, t’kam n’mendim; Nder t’vështira ti m’je qanderr, Per ty i lehtë m’vjen cdo ndeshkim.

Tjera brigje, fusha e zalle Une kam pa, larg tue ba shtek, E pergjova tjera valle, N’tjera lule syu m’u rrek; Por nji fushe ma e bleret nuk shtrohet, Por nji mal ma bukur s’rri, Ma i kulluet nji lum s’dikohet, Moj Shqypni, porsi i ke ti.

N’ty ma i bukur lulzon Prielli, Jane ma t’kandshme stine e mot; N’ty bylbyli pa le dielli Kndon ma ambel t’Madhit Zot. Pa ty lules s’m’i vjen era, Pa ty pema fryt nuk m’bjen: Mue pa ty nuk m’del prendvera, Pa ty dielli nuk m’shkelxen.

Dersa t’mundem me ligjrue E sa gjall me fryme un jam, Kurr Shqypni, s’kam me t’harrue, Edhe n’vorr me t’permende kam.

38 Jeta Katolike

LAMTUMIRE VËNDET E MIJA Lamtumire vëndet e mija, Që po m’zhdukeni dalngadalë Gjëmon Deti ushton duhija Lkundet varka vale mbi vale.

Kah njaj Diell që asht tuj flakrue Andej fill un tash do t’veta Lamtumir atdhe i bekue Lamtumirë për sa të jetë jeta!

Neser Nadja kur mbi ne, Rrezja e diellit ka me ra, Kush e di sa Ujë e Dhe, Mue prej teje ka me me më nda?

Po ni pvetsha retë minore?

Po në i pvetsha zogjt e detit?

Veç për ty moj tokë arbnore, Ska me më fol kush ma mue t’shkeretit Kam me shkel në të tjera zalle Në të tjera brigje e të tjera Dete Kam me ndije të tjera gjuhë Në të tjera vënde e të tjera qytete…

Vëndin tëm ma skam me pa…

Layla Marie Cacaj Prindër: Simon & Jennifer Cacaj Kumbarë: Nikolla & Suzana Martucci Noel Pllumaj Prindër: Gjovalin & Vera Pllumaj Kumbarë: Nike Limaj & Eva Lumaj Victoria Coku Prindër: Deklen & Adriana Coku Kumbarë: Prek & Marjana Syku Nicholas Dedvukaj Prindër: Paul & Ardelina Dedvukaj Kumbarë: Gjon Nicaj & Regina Nrekaj Novi Margilaj Prindër: Nosh & Vitore Juncaj Kumbarë: Victor & Joanna Selca Ariana Juncaj Prindër: Preka & Lisa Juncaj Kumbarë: Anton Aliaj & Linda Smajlaj Una Pepdjonovic Prindër: Andrija & Marija Pepdjonovic Kumbarë: Marko & Jacqualina Mirdita

Prill-Qershor 2018 Ka me prit pra motër zeza Me i pru nanës në shpi ndonjë re, Po, kushedi, i vllau atëhera, Ku asht kah kalbet për nan dhe…

Para Hyut naltohet lutja, O ju bjeshkët e shqiptarisë, Ku ndër ju s’dijmë, çka asht tuta!

Veç në ju asht logu i burrënisë!

Lamtumire ju mriza e stane!

Lamtumire ju “shkurre e mreta”!

Lamtumire ju o armt e t’parve Lamtumire për sa t’jetë jeta.

SHQYPNIA

Edhè hâna do t’ a dijë, Edhè dielli do t’ két pá, Se për qark ksaj rrokullije, Si Shqypnija ‘i vend nuk ká !

Fusha t’ gjâna e kodra t’ blera, Zijes s’ mnershme larg kû âsht droja, Me gaz t’ vet ktû i veshë Prendvera, Si t’ Parrizit t’ larmet shtroja.

Nën nji qiellë përherë t’ kullueme, N’ rreze e n’ dritë përshkue unjí,

Bjeshkë e male të blerueme Si vigâj shtiellen n’ ajrí.

Ke ato bjeshkë e ke ato male Kroje t’ kjarta e t’ cemta gurra, Tue rrëmbye npër mriza hale, Gurgullojn npër râjë e curra.

Mbi ato male e bjeshkë kreshnike Léjn mande’ ata djelm si Zâna, Armët e t’ cillvet, përherë besnike, Janë përmendë ndër fise t’ tana.

Atje léjn, po Toskë e Gegë, Si dý rreze n’ flakë t’ nji dielli: Si dý rrfé, qi shkojn tue djegë, Kúr shkrepë rêja nalt prej qielli.

Oh! Po, e din i prûjtë anmiku, Se âsht rrfé zogu i Shqyptarit, Rijtun gjakut kah çeliku N’ dorë t’ ktij shndritë për vend t’ të Parit.

Ato male të madhnueshme, Ato, po, kanë mûjtë me pá Se sa forca e pafrigueshme N’ turr t’ Shqyptarit pît ka rá.

Dridhet toka e gjimon deti, Ndezen malet flakë e shkndija, Ka’ i frigueshëm, si tërmeti, Atje rrmben kû e thrret Lirija.

Lume e shé para atij ngelin,

I a lshojn udhën dete e male; Mbretënt fjalën s’ mund t’ i a shkelin, Turrin ferri s’ mund t’ i a ndalë.

Shkundu pluhnit, prá, Shqypní, Ngrehe ballin si mbretneshë, Pse me djelm, qi ngrofë ti n’ gjí, Nuk mund t’ quhesh, jo, robneshë.

Burrë Shqyptár kushdo i thotë vetit, Qi zanát ka besë e fé, Për Lirí, për fron të Mbretit Me dhânë jetën ka bâ bé.

Sy për sy, po, kqyr anmikun; Përse djemt, qi ti ke ushqyue, S’ i ka pá, jo, kush tue hikun: Friga e dekës kurr s’ i ka thye, Kaq të bukur, kaq të hieshme Perëndija t’ fali i Amshueshëm, Sá ‘dhe deka âsht për tý e shieshme: N’ gjí t’ and vorri âsht i lakmueshëm.

Po, edhè hâna do t’ a dijë, Edhè dielli do t’ két pá, Se për qark ksaj rrokullije, Si Shqypnija ‘i vend nuk ká !

Rrnosh e kjosh, prá moj Shqypní, Rrnosh e kjosh gjithmonë si vera, E me dije e me Lirí Për jetë t’ jetës të rrnoftë tý ndera.

Pagëzime Joanna Qarri Prindër: Sander & Ariana Qarri Kumbarë: Vinny & Jolanda Zadrima Abigail Grace Vukdedaj Prindër: Ljindon & Viktorija Vukdedaj Kumbarë: Ivan & Nora Nikprelaj Jessica Beqiraj Prindër: Arjan & Flora Beqiraj Kumbar: Elizabeth Vasiliadis Aiden Tom Berishaj Prindër: Nino & Age Berishaj Kumbarë: Prel & Lenora Camaj Juliette Lajcaj Prindër: Zoran & Kristina Lajcaj Kumbarë: Raymond & Mirela Sinishtaj Annabella Rose Juncaj Prindër: Nino & Elizabeth Juncaj Kumbarë: Ivan & Nora Nikprelevic

Justin Gjuraj Prindër: Kol & Marte Gjuraj Kumbarë: Pren & Valdete Gjuraj

Lena Ava Mirdita Prindër: Ivo & Daniella Reed Mirdita Kumbarë: Sander & Marina Lulaj Ava Gjonaj Prindër: Vilson & Valdete Gjonaj Kumbarë: Gjergj & Catherine Cotaj Joseph Ulaj Prindër: Arben & Elona Ulaj Kumbarë: Lek & Diana Dokaj Laura Lumaj Prindër: Sander & Taulande Lumaj Kumbarë: Julian & Violeta Lekocaj Giselle Zoja Nrecaj Prindër: Krist & Suzanna Nrecaj Kumbar: Victoria Kocaj Nicholas Vataj Prindër: Zef & Mariana Vataj Kumbarë: Martin & Maria Gjelaj

Eva Brisku Prindër: Robert & Linda Brisku Kumbarë: Anton & Ana Lukaj Mark Dedvukaj Prindër: Djerdj & Victoria Dedvukovic Kumbarë: Driton & Liza Camaj Annabelle Haxhari Prindër: Rafael & Franceska Haxhari Kumbarë: Ari Shllaku & Rafaela Haxhari Greyson Lakaj Prindër: Aleksander & Romina Lakaj Kumbarë: Artan & Romina Shotaj Angelo Gjokaj Prindër: Gjin & Elizabeta Gjokaj Kumbarë: Pren Gjokaj & Merite Mrijaj Savanna Grace Lekocaj Prindër: Viktor & Lena Lekocaj Kumbarë: Luigi & Villma Dedvukaj

Prill-Qershor 2018

Kayla Shala Prindër: Klaudio & Alkida Shala Kumbarë: Lawrence & Adela Nikaj

James Lekë Gojcaj Prindër: Santin & Farncika Gojcaj Kumbarë: Robert & Linda Gojcaj

Emma Popovic Prindër: Rudolf & Elza Popovic Kumbarë: Vincens & Tina Gjonaj

Michael Camaj Prindër: Valjento & Justina Camaj Kumbarë: Viktor & Melanie Ljuljduraj

Aleksander Dekaj Prindër: Fatmir & Anjesa Dekaj Kumbarë: Emliano & Jonilda Shabi

Nicholas Mark Camaj Prindër: Kole N. & Amarilda Camaj Kumbarë: Leonard & Elona Coku

Damian Noc Dedvukaj Prindër: Paul & Christina Dedvukaj Kumbarë: Pjeter Dedvukaj & Andra Piacente

Dod Gjergj Camaj Prindër: George & Violeta Camaj Kumbar: Nikola Bojaj

Ella Jae Krasniqi Prindër: Jeton & Samantha Krasniqi Kumbarë: Tom & Trioleta Cena

Ryan Dede Dushi Prindër: Dede & File Dushi Kumbarë: Mario & Katerina Dushi

Josef Perlleshi Prindër: Benhard & Emirjona Perlleshi Kumbarë: Bernard & Robertina Krasnic

Amelia Gojani Prindër: Armend & Aferdita Gojani Kumbarë: Tush & Valentina Musaj Noah Shala Prindër: Ardian & Mirela Shala Kumbarë: Gjeke & Mirela Hysaj Johnny Shllaku Prindër: Lush & Ftjone Shllaku Kumbarë: Milkjor & Senke Shllaku Lusiana Shllaku Prindër: Lush & Ftjone Shllaku Kumbarë: Milkjor & Senke Shllaku Mathew Gjon Nikolla Prindër: Gjon & Nora Nikolla Kumbarë: Vilson & Victoria Nikolla Eva Tesla Perkovic Prindër: Agron & Violeta Perkovic Kumbarë: Pete & Melissa Kalaj

Lukas Gjushi Prindër: Luke & Blerina Gjushi Kumbarë: Arjan & Maryana Gjushi Laura Pllumaj Prindër: Kanto & Lule Pllumaj Kumbarë: Mark & Vera Vukaj Kathrine Anne Zadrima Prindër: Alexander & Diana Zadrima Kumbarë: George & Elizabeth Nicaj Helena Cotaj Prindër: Kristijan & Mri Cotaj Kumbarë: Robert & Linda Brisku Robert Nicholas Etchen Prindër: Jeremy & Prena Etchen Kumbarë: P al & Veronika Zagreda

Lorena Beqi Prindër: Nikolin & Stela Beqi Kumbarë: Leonard & Elona Coku George Cekaj Prindër: Kastriot & Rogerta Cekaj Kumbarë: Bardlok & Mire Tanazaj Noah Martin Juncaj Prindër: Don & Sophia Juncaj Kumbarë: Pjeter & Vera Camaj Melissa Merdita Prindër: Rikard & Greta Merdita Kumbarë: Ardijan & Kristina Dodaj Aurora Prelaj Prindër: Artan & Jorida Prelaj Kumbarë: Anton & Hane Kalaj

In memoriam Ndue Shtogaj, 70-vjeç Vdiq më 1 januar 2018 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Pashko Gojcaj 76-vjeç Vdiq më 9 januar 2018 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Pashka Nikac, 84-vjeç Vdiq më 2 januar 2018 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Alexander Thomas Delic 21-vjeç Vdiq më 3 shkurt 2018 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Louis Dedaj, 55-vjeç Vdiq më 4 januar 2018 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Zef Elezovic, 82-vjeç Vdiq më 12 shkurt 2018 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Pashko Gojcaj 76-vjeç Vdiq më 9 januar 2018 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Besa Veseli Muriqi 44-vjeç Vdiq më 25 shkurt 2018 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Gjon Logu, 48-vjeç Vdiq më 14 januar 2018 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Luigj Qytetza, 72-vjeç Vdiq më 22 mars 2018 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Katrine Gjuravcaj, 84-vjeç Vdiq më 28 mars 2018 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Jeta Katolike 39

Kurorëzime Robert Frank Knips me Julie Margilaj Më 10 shkurt 2018 Brian Joeph Pagh me Emiljana Ulaj Më 7 prill 2018 Nikoll Ivezic me Eralda Miraka Më 21 prill 2018 Arrmand Preci me Edona Suti Më 22 apill 2018 George Gjeloshi me Shpresa Berisha Më 15 maj 2018 Nuo Lulgjuraj me Milana Shyti Më 26 maj 2018 Simon Hajdaraj me Liza Halilaj Më 27 maj 2018 Damjan Gjelaj me Xhensila Zefi Më 2 qershor 2018 Anton Bujaj me Mirjana Kapsaj Më 24 qershor 2018

Marash P. Karaqi, 76-vjeç Vdiq më 24 maj 2018 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Tereza Kalaj, 91-vjeç Vdiq më 11 prill 2018 U varros në varrezat e vendlindjes

Gjon Krasnici, 39-vjeç Vdiq më 27 maj 2018 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Edward Gjonaj, 43-vjeç Vdiq më 13 prill 2018 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Drane Elezaj, 92-vjeç Vdiq më 5 qershor 2018 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Lek G. Nikolla, 87-vjeç Vdiq më 25 prill 2018 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Noc Kola Curaj, 92-vjeç Vdiq më 10 qershor 2018 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Filip Tom Mirdita, 63-vjeç Vdiq më 22 prill 2018 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Marjana Kiri, 63-vjeç Vdiq më 20 qershor 2018 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Gëzuar Ditëlindjen e 613-të i Madhi Gjergj Gjon Kastrioti Skenderbe

FAMILJA E NOC MATI GJONAJ NGA REÇI I ULQINIT DHE BIRI I SAJ I DENJË Z. MARK GJONAJ KËSHILLTARI I QYTETIT TË NEW YORKUT