JK #77/78 (2015)

Boton Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës” Viti L, Numri 1 & 2, Janar-Qershor 2015 Çmimi $5.00 www.jetakatolike.com

2

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

P ë r m b a j t j a

-

C o n t e n t s

Jeta Katolike • Viti L, Numri 1 & 2 Janar-Qershor 2015 • Çmimi $5.00 • www.jetakatolike.com

Dom Pjetër Popaj: Korpi e Gjaku i Krishtit ..............................................................................3

Papa Françesku: Zoti Krijon nga dy bashkëshortët një krijesë të vetme................................4

Nga Famullia Jonë ..................................................................................................................5 Cindy Wooden: Christian faith cannot be lived without humility, pope says at Easter............6

Leonardo Berishaj: Darka për Seminarin e Shkodrës.............................................................8

4

Pashkët 2015 në fotografi dhe fjalë.........................................................................................10

Marjan Sebaj – Sopi: Konflikti mes Botës së Vjetër dhe Botës së Re....................................12

Beqir Sina: Kremtimi i 45-të i Festës së Zojës së Shkodrës...................................................15

Mark K. Shkreli: Misioni i Krishtit në Tokë u Krye, Ai u Ngrit në Qiell .....................................17

Jeta Katolike Viti L, Numri 1 & 2 Janar-Qershor 2015

Frank Shkreli: Nga Historia e Komunitetit Shqiptaro-Amerikan ..............................................18

Botues: Kisha Katolike Zoja e Shkodrës

8

Drejtor: Dom Pjetër A. Popaj Kryeredaktor: Mark K. Shkreli

Anton Çefa: Jezu Krishti – Shelbues dhe Mesi.......................................................................25

Eleonora Niko Qeparoi: Të Priti Nëna (Poezi) ........................................................................27

Klajd Kapinova: 6 Prill 1911 dhe kontributi i elementit e klerit katolik për atdhedashuninë ....27

Joannes Bucher: Dictatorship of Relativism in Albania Leads to Abortions............................32

Redaktor (shqip): Klajd Kapinova

Keze Kozeta Zylo: Poezia e Luigj Çekajt, një hartë metaforash tërë plagë............................33

Dom Lush Gjergji: Oscar Romero (1917–1980), Martir i lirisë dhe demokracisë ...................34

Graphic Design Ismer Mjeku

Dedë Palokaj: Disa Bazilika Paleokristiane në Dardani..........................................................38 Nadine Novotny Cound: Business Secrets of the Lemonade Stand ......................................40

Marketing Fran Çotaj

12

Website: Martin Smajlaj

Të gjitha shkrimet dhe artikujt i nënshtrohen redakturës.

Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen edhe nëse nuk botohen.

Mesazhi i Atit të Shenjtë Françeskut për Ditën XXX Botërore të Rinisë 2015........................22

Susan Hines-Brigger: A Catholic Mom Speaks .......................................................................24 Lluka Qafioku: Nderim për Motrën e vogël, albanologen e shquar, Dr. Odette Marquet........26

Redaktor (anglisht): Simon Vukel

Këshilli Botues: Dom Pjetër A. Popaj Mark K. Shkreli Klajd Kapinova Simon Vukel Peter Saljanin Ismer Mjeku Martin Smajlaj Fran Çotaj Pashko Rr. Camaj Luigj Çekaj Gjon Chota Tomë Paloka Lekë Perlleshi Gjeto Turmalaj Mhill Velaj

Skënder Buçpapaj: Papa Ynë .................................................................................................21

Valerie Plesch: Muslim Kosovars rediscover their long-forgotten Roman Catholic roots .......41 Gjeto Turmalaj: Dom Dedë Maçaj ...........................................................................................42

Admirina Peçi: Librat e Françeskanëve Ëndrra e At Zef Pllumit, që u Bë Realitet .................43

Gjon Ivezaj: Studuesit Botërorë Mbi Ilirët në Rrjedhat e Historisë Sonë ................................45

18

Simon Vukel: Nikë Sokoli Vukel ..............................................................................................48 Lëvizje Demografike ................................................................................................................51

15 24 34

5

Parapagimi: $30 në vit ADRESA E REDAKSISË: 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530 Tel. (914) 761-3523 Fax (914) 949-2690 e-mail: ShkreliM@aol.com

www.jetakatolike.org

48

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

3

Festa e Korpit dhe Gjakut të Krishtit Dom Pjetër POPAJ Festa e Korpit dhe Gjakut të Krishtit është qendra dhe zemra e kishës, e fesë, e famullisë dhe e çdo njërit prej nesh, Krishti në Sakrament.

Shën Augustini ka thënë: “Bëjuni si Ai që merrni.” Në Anglisht thuhet “you are what you eat.” Nuk e marrim Kungimin në mynyrë figurative por marrim Korpin e Gjakun e Krishtit. Doktrina e Kishës Katolike na mëson se me shugurim hostja dhe vera shëndrrohen në Korpin dhe Gjakun e Krishtit. Dukja e bukës dhe verës mbesin të njëjta por esenca transformohet krejtësisht.

Substanca, ajo çka është në brendësi

më tepër në fe, Zoti ka pranuar edhe mrekulli të dukëshme Euharistike. Në disa vende të ndryeshme të botës, në meshë, gjatë

të Romës. Pas kësaj mrekullie, Papa Urbani IV, në vitin 1264 themelon festen e Korpit e Gjakut të Krishtit.

“O Zot, unë nuk jam i denjë që Ti të hysh nën pullazin tim, por thuaj vetëm një fjalë e shpirti im do të shërohet.” shëndrrohet totalisht edhe quhet “transubsancioni.”

Euharistia është sakramenti që përmban korpin, gjakun, shpirtin dhe hyjninë e Krishtit në dukjen e bukës dhe verës.

Euharistia është Krishti vetë. Sikur trupi jonë nuk mund të jetojë pa ushqim ashtu shpirti i krishterë nuk mund të jetojë pa Euharisti. Me të ne forcohemi në fe për të jetuar simbas fjalës së Krishtit dhe si Krishti vetë.

Euharistia (Kungimi) është baza e kishës, dhe priftërisë. Sikur në mrekullin e Ungjillit kur Krishti u urdhëron apostujve të ndajnë pesë bukët dhe dy peshqit pesë mijë vetëve, Ai urdhëron priftërinjëve për të sjellë Atë në Sakrament për çdo ditë. Ne kemi nevojë për priftërinj prandaj edhe duhet të lutemi për thirrje të reja.

Euharistia është gjithmonë mrekulli që na ushqen dhe na shëndrron. Prandaj në fillim të meshës gjithëherë i drejtohemi Krishtit që të ketë mëshirë për ne që të bëhemi të denjë për të marrë atë në zemër. Para se e marrim kungimin ne thojmë, “O Zot, unë nuk jam i denjë që Ti të hysh nën pullazin tim, por thuaj vetëm një fjalë e shpirti im do të shërohet.”

Për të na ndihmuar të thellohemi edhe

shugurimit, hostja është shëndrruar në mish dhe vera në gjak. Në Bolsena, në veri të

Romës, në vitin 1263 gjatë shugurimit hostja shëndrrohet në mish dhe kullon gjak. Pikat e gjakut kanë rënë në korporale (pecë e bardhë për hosten e shuguruar) dhe kjo gjëndet edhe sot në basiliken e Orvieto gjithashtu në veri

Në Lanciano, në Chieti, Abruzzo (Itali) në të tetin shekull gjithashtu shëndrrohen hostja dhe vera të shuguruar në mish dhe gjak. Megjithqë ka ndodhur para 1300 viteve ende mund të shihen në monstrancë hostja/mish dhe në kelshenjt qelqit pesë pika gjak të ngrirë. Në laborator kanë zbuluar se mishi është myocardium, muskul zemre dhe gjaku është i tipit AB. Me 1978 NASA teston gjakun në “çarçafin e Torinos” (the Holy Shroud of Turin) dhe zbulon që është i tipit AB. Shumë interesant se pesë pikat e gjakut të ngrirë peshojnë barabar si një e vetëm si pesë së bashku.

Zoti, me mrekulli të tilla, na zbulon se është Ai vetë ne Euharisti. Ne duke u thelluar në fe e besim në praninë e Krishtit në Sakrament afrohemi për ta marrë atë në zemër, jo si njerëz që dyshojnë por që besojmë në këtë realitet.

Gjithmonë ta adhurojmë Krishtin në Euharisti me uratën e bukur të Shën Tomës Akuinit: T’adhuroj me përvujtni, Zot të m’shehun Ty Që nën dukje t’bukës, njimend m’shehesh Hyj. Tash kjo zemra ime Ty po t’falet krejt Se tuj t’përkujtue mendja ime jet.

Amen.

4

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

Zoti krijon nga dy bashkëshortët një krijesë të vetme

Papa Françesku

S

Të dashur vëllezër e motra, mirdita!

ot përfundojmë ciklin e katekezës mbi sakramentet me atë të martesës, sakrament që të shpie te zemra e planit të Zotit, që është një plan aleance me popullin e tij, me të gjithë ne, një plan bashkësie. Ja çfarë thuhet në fillim të librit të Zanafillës, librit të parë të Biblës, në kurorëzim të tregimit të krijimit: “Hyji krijoi njeriun në

përngjasimin e vet, e krijoi në përngjasimin e Hyjit; i krijoi mashkull e femër … . Për këtë arsye njeriu do ta lërë të atin dhe t’ëmën e vet dhe do të jetojë bashkë me gruan e vet e do të bëhen një trup i vetëm” (Zan 1:27; 2:24).

Përngjasimi i Zotit është çifti bashkëshortor: burri dhe gruaja; jo vetëm burri, jo vetëm gruaja, por të dy. Ky është përngjasimi i Zotit: dashuria, aleanca e Zotit me ne na paraqitet me anë të aleancës ndërmjet burrit e gruas. Dhe kjo është diçka e mrekullueshme! Jemi të krijuar për të dashur, si pasqyrim i Zotit dhe i dashurisë së tij. Në lidhjen bashkëshortore burri e gruaja e përmbushin këtë thirrje në shenjën e reciprocitetit dhe të bashkësisë me jetë të bollshme.

——— 1. Kur një burrë e grua kremtojnë sakramentin e martesës, Zoti, nëse mund të shprehemi kështu, “pasqyrohet” në ta, duke ngulitur në ta tiparet e karakterin e pashlyeshëm të dashurisë së tij. Martesa është ikonë e dashurisë së Zotit për ne. Në

fakt edhe Zoti është bashkësi: tre Personat e Atit, Birit e Shpirtit të Shenjtë jetojnë përgjithnjë në unitet të përkryer. Dhe pikërisht ky është misteri i Martesës: Zoti krijon nga dy bashkëshortët një krijesë të vetme. Bibla përdor një shprehje të fuqishme kur thotë: “një mish i vetëm”, aq intim është bashkimi midis burrit e gruas në lidhjen martesore. E pikërisht ky është misteri i martesës: dashuria e Zotit që pasqyrohet te bashkëshortët të cilët vendosin që të jetojnë së bashku. Për këtë qëllim burri lë shtëpinë e vet, të prindërve të tij, që të shkojë të jetojë me gruan e vet, duke u bashkuar aq fort me të saqë të dy bëhen, sipas Biblës, një mish i vetëm.

——— 2. Në Letrën drejtuar Efesianëve, Shën Pali thekson faktin që në bashkëshortët e krishterë pasqyrohet një mister i madh: lidhja apo marrëdhënia e themeluar nga Krishti me Kishën, një lidhje martesore (shih Efes 5:21-33). Kisha është nusja e Krishtit. Kjo është lidhja, që do të thotë se Martesa ka të bëjë me një thirrje specifike dhe duhet konsideruar si një përkushtim apo shenjtërim (shih Gaudium et spes, 48; Familiaris consortio, 56). Një përkushtim sepse burri e gruaja janë të shenjtëruar në dashurinë e tyre. Në të vërtetë bashkëshortëve, për shkak të sakramentit u jepet një mision i caktuar, që të bëjnë të dukshme, duke nisur me gjërat e thjeshta dhe të zakonshme të jetës së përditshme dashurinë me të cilën Krishti e do Kishën e tij, duke vazhduar të dhurojë jetën e vet për të, duke i shërbyer besnikërisht.

Çfarë gjendet në sakramentin e Martesës është me të vërtetë diçka e mrekullueshme! Ajo zbatohet në thjeshtësinë dhe në brishtësinë e gjendjes njerëzore. E dimë mirë se me sa prova e vështirësi përballen dy bashkëshortët… Por ka rëndësi që të mbahet gjallë lidhja me Zotin, që është në qendër të lidhjes martesore, sepse lidhja e vërtetë është ajo me Zotin. Kur një familje lutet, atëherë lidhja ruhet e qëndrueshme. Kur bashkëshortët luten për njëritjetrin, kjo lidhje forcohet gjithnjë e më shumë. Vërtet që në jetën martesore, hasen shumë vështirësi, probleme me punën, nevojat financiare, probleme me edukimin e rritjen e fëmijëve.

Vështirësi të panumërta. Shpesh ata nervozohen dhe grinden në mes tyre, diçka kjo e pashmangshme në një martesë, madje ka raste kur i hedhin pjatat

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

njëri-tjetrit. Por nuk duhet të dëshpërohemi nga kjo, sepse e tillë është natyra jonë mëkatare.

Por e fsheha qëndron në atë që dashuria është më e fortë sesa grindja, prandaj u këshilloj bashkëshortëve që të mos të shkojnë kurrë në shtrat pa u pajtuar me njëri-tjetrin pas grindjes që kanë pasur. Bëjeni këtë gjithnjë! Për të bërë këtë pajtim, nuk lipset të njoftohet OKB-ja, që të vijë e të sjellë pajtimin në mes bashkëshortëve, por mjafton një gjest i vogël, një përkëdhelje dhe nesër fillon çdo gjë nga e para dhe kur keni rënë prapë në këtë gjë, pajtohuni përsëri.

Kjo është jeta, ecni përpara me kurajën për ta jetuar së bashku.

Kjo është diçka e mrekullueshme!

Jeta martesore është diçka e bukur por duhet kultivuar vazhdimisht, ashtu si duhet treguar kujdes me fëmijët. E kam thënë edhe herë të tjera në këtë shesh, që çfarë ndihmojnë jashtë mase në jetën martesore janë tri fjalë që duhet të thuhen gjithnjë brenda shtëpisë: të lutem, faleminderit dhe më fal. Fjalët magjike. Të lutem, që të mos bëheni të bezdisshëm ndaj bashkëshortit. A mundem ta bëj këtë. Faleminderit: falënderoni bashkëshortin, për atë që ke bërë për mua, faleminderit për këtë. Ah bukuria e të falënderuarit! Meqë nuk ka njeri që të mos gabojë, ka një fjalë që me zor thuhet, por që duhet thënë: më fal. Pra të lutem, faleminderit dhe më fal. Dhe me këto tri fjalë, me lutjet për njëritjetrin, e me përpjekjet për të jetuar në paqe e për të shkuar në shtrat në paqe, martesa do të ecë përpara. Tri fjalët magjike, lutjet dhe pajtimi i vazhdueshëm në fund të çdo dite.

Zoti ju bekoftë dhe mos harroni të luteni për mua.

5

Nga Famullia Jonë

◊ Më 22 janar 2015 – Famullia jonë mori pjesë përsëri në Marshimi për Jetën (March for Life) në Washington, D.C., i cili, sikur është bërë zakon, u mbajt ditën e enjtë, më 22 janar, duke filluar në drekë deri në 1 pas dite dhe, sikur çdo vjet, ishte në National Mall. Marshi filloi menjëherë pas Mitingut, duke vazhduar gjatë Constitution Avenue deri në U.S. Supreme Court Building në Capitol Hill. ◊ Më 12 prill 2015 – Në Maestro’s Caterers, u organizua darkë fondngitëse për Seminarin ndërdioqezan të Shkodrës “Zoja e Këshillit të Mirë”, ku bëhet formimi e përgatitja e të rinjve që kanë ndërmarrë rrugën e meshtarisë, pra, ku shkollohen meshtarëte rinj nga të gjitha dioqezat e Shqipërisë e të trevave tjera shqiptare. ◊ Më 26 prill 2015 – Famullia jonë festoi Ditën e Famullisë, Festën e Zojës së Shkodrës, në restorantin Maestro’s Caterers, me pjesëmarrjen e më se 400 besimtarëve. ◊ Më 31 maj 2015 – Në Kensico Dam Plaza u zhvillua Dita e Traditës Shqiptare, ngjarja më masovike kulturore shqiptare, në të cilën, vit pas viti marrin pjesë më se tri mijë vetë. Celebrimi i traditës shqiptare vazhdoi pastaj në Qendren “Nëna Tereze” me argëtim, pje dhe gjellëra tradicionale shqiptare.

Golf Outing to help build Mother Teresa Cathedral in Prishtina, Kosova

June 22, 2015

REGISTRATION 11:00 AM AND SHOTGUN START AT 1:00 PM

Blue Hill Golf Course 285 Blue Hill Road Pearl River, NY 10965 (845) 735-2094

For more questions about Golf Outing to help build Mother Teresa Cathedral in Prishtina please contact

Anton Raja at 646-594-4747, Mark Curanaj 914-629-7836 Leon Gjoni 203-673-2249, Ismer Mjeku 914-309-9430 Simon Qafa 914-588-2758 and Mark Tushaj 646-463-0849 email:antonkukaj@gmail.com or imjeku@aol.com

www.motherteresagolfouting.com

◊ Më 22 qershor 2015 – Në Blue Hill Golf Course, Pearl River, New York, u mbajt turniri tradicional i golfit për dobi të fondit për ndërtimin e Katedrales “Nëna Tereze” në Prishtinë. Për organizimin dhe mbarëvajtjen e turnirit u kujdesua komisioni i përbërë nga Anton Raja, Mark Curanaj, Leon Gjoni, Ismer Mjeku, Simon Qafa dhe Mark Tushaj.

Në përgatitje: ◊ Më 6 shtator 2015 – Në Qendren “Nëna Tereze”, nën drejtimin e grupit “Drita” me në krye Mark Berishaj, shtrohet Darka e 18-të vjetore në nder të të Lumes Nënës Tereze. ◊ Më 18-20 shtator 2015 – Në oborrin e kishës tonë, zhvillohet Karnavali tradicional vjetor, nën përkujdesjen e vullnetarëve të grupit “Drita”. ◊ Më 7 Nëntor, 2015 - Në Lehman College në Bronx do të mbahet Festivali i 25 Shqiptar, që organizohet nga Qendra Nëna Tereze.

Christian faith cannot be lived without humility, Pope says at Easter

6

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

By Cindy Wooden

“Love has triumphed over hatred. Life has conquered death. Light has dispelled the darkness,” he told tens of thousands of rain-

Pope Francis speaks before delivering the Urbi et Orbi blessing (AP Photo/Andrew Medichini)

/ Catholic News Service To enter Christ’s empty tomb like the disciples and see that he has risen, Christians today also must “bend down,” Pope Francis said in his Easter message.

Rain fell and fell hard throughout most of the outdoor Mass. While most people had umbrellas, their flimsy plastic ponchos were no match for the wind and downpour. The ciboria used to distribute Communion to the crowd were covered with plastic wrap, only partially pulled back when the faithful approached.

Still, they stayed for the Mass and for the pope’s solemn Easter blessing “urbi et orbi” (to the city and the world).

Pope Francis did not give a homily during the morning Mass, but his Easter message before the blessing picked up a theme he had begun at the Easter vigil the night before: The mystery of Easter cannot be understood — and the Christian faith cannot be lived fully — without humility.

“By his death and resurrection, Jesus shows everyone the way to life and happiness: this way is humility, which involves humiliation,” Pope Francis said. “This is the path which leads to glory. Only those who humble themselves can go toward the ‘things that are above,’ toward God.” To enter into the mystery of God’s love, he said, “we need to ‘bend down,’ to abase

drenched pilgrims in St. Peter’s Square April 5. ourselves. Only those who abase themselves understand the glorification of Jesus and are able to follow him on his way.”

Obviously, he said, that often involves being countercultural. Instead of putting ourselves first, he said, “Christians, by the grace of Christ, dead and risen, are the seeds of another humanity, in which we seek to live in service to one another, not to be arrogant, but rather respectful and ready to help.”

“This is not weakness, but true strength!” the pope said. “Those who bear within them God’s power, his love and his justice, do not need to employ violence; they speak and act with the power of truth, beauty and love.”

As is traditional for the “urbi et orbi” message, Pope Francis offered prayers for an end to war and violence in specific countries, mentioning by name Syria, Iraq, the Holy Land, Libya, Nigeria, South Sudan, Congo, Yemen and

Ukraine.

In better news, the pope said, “in hope, we entrust to the merciful Lord the framework recently agreed to” in order to prevent Iran from developing a nuclear weapon. The pope prayed that it would be “a definitive step toward a more secure and fraternal world.”

As he had at every Holy Week and Easter service, Pope Francis offered special prayers for persecuted Christians, asking that “Jesus, the victor over death,” would ease their suffering.

Pope Francis’ Easter celebrations began in the dark of a rainy night April 4 in the atrium of St. Peter’s Basilica. Hot embers glowed until the Easter fire was lit and with it the paschal candle.

As a deacon carried the candle into the church, Pope Francis followed with a large taper.

Although only the pope and the deacon had candles, the basilica was aglow with smartphone and tablet displays as people tried to get photos.

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

7

However, as the pope neared the front of the basilica, the congregation — mostly nuns, priests, bishops, cardinals and ambassadors close to the altar — was more disciplined and the impact of scattered lit candles grew.

While the pope was busy with the Easter liturgies, he sent Archbishop Konrad Krajewski, the papal almoner, out to the city’s train stations, shelters and streets with Easter cards for the homeless. He handed out about 300 envelopes, each of which included an undisclosed amount of money.

During the Easter vigil Mass, Pope Francis baptized, confirmed and gave first Communion to 10 people, who ranged in age from 13 to 66. Four were Italian, three were Albanian and one each came from Cambodia, Kenya and Portugal.

Pope Francis rubbed the chrism oil all over Pope Francis celebrates the Easter Vigil in St. Peter’s Basilica at the Vatican April 4. (CNS photo/Paul Haring)

from the pedestal of our ‘I’ which is so proud, of our presumption; the humility not to take ourselves so seriously, recognizing who we really are: creatures with strengths and weaknesses, sinners in need of forgiveness.”

something we only know or read about,” he said.

“It is more, much more!”

Entering the mystery means being able “to wonder, to contemplate; the ability to listen to the silence and to hear the tiny whisper amid great

Pope Francis walks to the altar during Easter Mass in St. Peter’s Square at the Vatican April 5.

Also pictured is Cardinal Franc Rode. (CNS photo/Paul Haring) their foreheads and, during the confirmation rite, tenderly gave each one a kiss on the right cheek.

The youngest of the new Catholics — Champa Buceti, a 13-year-old Cambodian, and Francesco Comegna, a 28-year-old Italian — brought up the gifts at the offertory.

As with his “urbi et orbi” message, Pope Francis’ homily during the Easter vigil, which lasted just over two and a half hours, focused on the humility required of Christians.

The only way to enter into the Easter mystery, he said, is with humility, “to come down

Pope Francis lies prostrate at the beginning of the Good Friday liturgy in St. Peter’s Basilica at the Vatican April 3. (CNS photo/Stefano Spaziani, pool) “It is good for us, on this vigil night, to reflect on the experience of the women” who went to Jesus’ tomb Easter morning to anoint his body, he said. Entering the tomb is to enter “into the mystery which God has accomplished with his vigil of love.”

“We cannot live Easter without entering into the mystery. It is not something intellectual,

silence by which God speaks to us.”

To enter the tomb and enter the mystery takes courage, the pope said. It “demands that we not be afraid of reality, that we not be locked into ourselves, that we not flee from what we fail to understand, that we not close our eyes to problems or deny them, that we not dismiss our questions.”

8

Edhe një Ngjarje e Suksesshme e Famullisë “Zoja e Shkodrës” Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës” New York, më datën 12 prill 2015 organizoi një darkë për ngritjen e fondeve për Seminarin Ndërdioqezan Leonardo Berishaj Shqiptar “Zoja e Këshillit të Mirë”, në lokalin e njohur Royal Regency Hotel në Yonkers New York.

Në këtë darkë të pranishëm rreth 300 mysafirë, anëtarë të famullisë “Zoja e Shkodrës”, veprimtarë të komunitetit dhe kontribues të dalluar.

Mysafirë special të kësaj darke ishin Dom Gjovalin Simoni, zv/Rektor i Seminarit, znj.

Margarita Gazivoda Kocaj, Kryetare e Këshillit të Kishës “Zoja e Shkodrës”, z.

Marjan Cubi, Drejtor i ri Qendrës “Nana Tereze”, z. Mark Gjonaj, Anëtar i Asamblesë së Shtetit të New York-ut, z.

Mark K. Shkreli, Kryeredaktor i revistës “Jeta Katolike”.

Aktivitetin e hapi Kryetari i Komisionit Organizativ Leonardo Berishaj, i cili

Dom Gjovalin Simoni, duke bashkdrejtuar meshën në kishën “Zoja e Shkodrës”

falënderoi mysafirët e nderuar, pjesëmarrësit dhe donatorët, dhe shtoi se kjo darkë organizohet nga kisha jonë “Zoja e Shkodrës” dhe Famullitari, i përndershmi Dom Pjetër Popaj, për ngritjen e fondeve për Seminarin Ndërdioqezan Shqiptar “Zoja e Këshillit të Mirë”, në Shkodër.

Fillimisht, Berishaj iu drejtua pjesëmarrsëve, duke thënë se është privilegj dhe kënaqësi të kenë në mesin e tyre Dom Gjovalinin, të cilin, në emër të Komisionit Organizativ të fushatës, e përshëndet, ashtu si përshëndet gjithë të pranishmit, me një falënderim të veçantë për bujarinë e tyre.

“Ju falenderojmë të gjithëve për praninë tuaj, angazhimin dhe donacionet tuaja të shumta për ndërtimin dhe mirëmbajtjen e kishave, qendrave fetare, shkollave, funeraleve dhe shumë e shumë projekteve të tjera si këtu në SHBA, ashtu edhe në vendlindjen tonë. Mbi te gjitha, paraprakisht ju falenderojmë të gjithë ju donatorët për kontributin tuaj në këtë mbrëmje për përkrahjen e Seminarit Ndërdioqezan Shqiptar, në Shkodër”, tha Kryetari i Komisionit Përgaditor Leonardo Berishaj.

Më pas, duke e falënderuar për angazhimin dhe kontributin e dhënë, Berishaj ftoi të marrë fjalën udhëheqësi i kësaj darke, z. Gjergj Balaj, për të cilin tha se ka dhënë dhe vazhdon t’i japë kontribut të madh famullisë sonë dhe krejt komunitetit shqiptar.

Drejtuesi i darkë, z.Gjergj Balaj, mbasi

ceku qëllimin e kësaj darke, pra, për të mbështetur Seminarin Zoja e Këshillit të Mirë në Shkodër, tha se: ”Ky është vendi ku arsimohen kandidatët për meshtarë shqiptarë. Ai është një institucion pa kufinjë – ku bashkohen djemt nga të gjitha trojet Shqiptare për të hapur shpirtin e tyre me dashuri në shërbim të Zotit dhe të popullit besimtar”.

Duke folur për historikun e këtij seminari, Balaj tha se Seminari Papnorë u hap për herë të parë në vitin 1859, dhe vazhdoi deri në vitin 1946, kur u mbyll barbarisht nga gjakatarët komunistë. Shumë mshtarë u vranë, dhe Shqipëria u bë sikur të kishte vdekur Zoti. Por Jo! Zoti nuk vdes kurrë - tha Balaj dhe shtoi se - Seminari u rihap ne vitin 90”!

“Në historikun e saj - tha ai - mësojmë se sot janë mbi 40 meshtarë dioqezan dhe rregulltarë që kanë studiuar aty, emra të njohur si Dom Gjovalini, Dom Viktori, Patër Mikel Pllumaj, Dom Simon Filipaj (I Riu), Dom Mirget Gega, Dom Artur Kola, etj. Kohën e fundit u shugurua diakon Kled Vukaj dhe, pikërisht një ditë më parë u shugurua një diakon i ri, Agustin Bardhi nga Mirdita”.

Z. Balaj nuk harroi të përmend edhe një mori meshtarësh që në të kaluarën kanë dalë nga ky seminar, si: Imz. Nikoll Kaçori, Atë Gjergj Fishta, Dom Ndre Mjeda, Dom Lazër Shantoja, Dom Ndre Zadeja, Kardinal Mikel Koliqi, Dom Simon Jubani, etj.

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

Balaj foli edhe për rëndësinë e klerit për ruajtjen e besimit dhe kombësisë gjatë pushtimit gati pesë shekullorë Osman. “Ne, që jemi sot këtu - vijoi Balaj - rrjedhim nga ato familje që mbijetuan bashkë me meshtarët”.

Duke vazhduar, z. Balaj përmendi edhe vizitën e Papës Françeskut në Shqipëri: “Në Shqipëri, gjatë vizitës së Papës, u vendosën para syve tërë botës në bulevard, fotografitë e mbi 40 martirëve, viktimat e komunizmit.

Gjaku i tyre nuk është derdhur kot. Gjaku i tyre është rrahja e zemrës së popullit tonë.

Mos të harrojmë sakrificën e tyre! Kemi përgjegjësi për të mbështetur punën e tyre, sepse puna e tyre është vepra e Zotit!

Martirizimi është sakrifica më e madhe që mund të bëjë njeriu”.

Kurse duke folur për darkën ai kërkoi nga të gjithë së bashku, të hapin zemrat dhe të tregojnë mirënjohen dhe bujarinë, për sakrificën e tyre, e te mbështesin të gjithë këtë fushatë. „ Mbasi me mbështetjen e duhur tuajën, përmes këtij Seminari, mund të zëvendësohen të gjithë ata të humbur gjatë viteve të komunizmit, dhe dashtë Zotiqë të shumohet edhe më shumë numri i tyre, me ndhimën tonë” tha Balaj.

Në fund të fjalës së tij udhëheqësi i kësaj darke, z. Gjergj Balaj, tha se :”Kjo fushatë që u mbajtë më 12 Prill 2015 për ngritjen e fondeve financiare për Seminarin Nana e Këshillit të Mirë në Shkoder, për koinçidencë përkoi edhe me 45 vjetorin kur u hap zyrtarisht kisha e parë Katolike Shqiptare në Amerik “Zoja e Këshillit të Mirë”, pikërisht më12 Prill 1970 .

Pas fjalës së udhëheqësit të programi, darkën e bekoi meshatri i

famullisë “Zoja e Shkodrës”, i përndershmi Dom Viktor Dedaj, kurse fjalën përshëndetëse, në kapacitetin e mikëpritësit, e mbajti famullitari, i përndershmi Dom Pjetër Popaj, duke përshëndetur dhe falënderuar përzemërsisht të gjithë donatorët për bujarinë e tyre, që kanë treguar, jo vetëm sonte, por herë pas here, kurdo që është paraqitur nevoja, duke dhënë pakursyeshëm. Me kontributin e tyre - tha Dom Pjetri - po ndërtohen dhe riparohen kisha, qendra fetare, funerale dhe shumë objekte tjera të nevojshme për popullin tonë në vendlindje, por edhe për besimtarët tanë në SHBA”.

Në mënyrë të veçantë Dom Pjetri falënderoi Këshillin e Kishës “Zoja e Shkodrës” dhe Komisionin Organizativ të Fushatës, i cili me angazhimin e vet e bëri të mundur edhe këtë darkë, ashtu si dhe shumë ngjarje të tjera.

Në fjalën e tij, zv/Rektori i Seminarit Shqiptar, Dom Gjovalin Simoni, mbasi falënderoi Kryetarin e Komisionit Organizativ, z. Leonardo Berishën, Këshillin e Kishës me kryetaren Margarita Koçaj, udhëheqësin e programit Gjergj Balaj, Famullitarët Dom Pjetër Popaj dhe meshtarin Dom Viktor Dedaj, si dhe të gjithë përkrahësit dhe donatorët, foli në pika të shkurtëra mbi historikun e Seminarit. “Seminari Ndërdioqezan Shqiptar ndodhet në qendër të qytetit të Shkodrës. Për herë të parë është hapur në vitin 1859 me emrin “Seminari Papnor”, ku vitin shkollor e filluan 11 seminaristë të drejtuar nga Jezuitet. Për shkak të përndjekjes komuniste, në vitin 1946, Seminari mbyllet dhe qëndron i mbyllur për 47 vite. Sipas vendimit të Selisë së Shenjtë,

9

në vitin 1992, përsëri hapet, me emrin Seminari Ndërdioqezan Shqiptar “Zoja e Këshillit të Mirë”, duke iu kushtuar Pajtores së gjithë shqiptarëve”.

Në vazhdim Dom Gjovalini u shpreh se Seminari Shqiptar është i të gjithë shqiptarëve, ku edukohen seminaristë nga Shqipëria, Kosova dhe shqiptarët që jetojnë nën Malin e Zi e të tjerë.

Darkën e përshëndeti asambleisti shqiptar në Asamblenë e Shtetit të Nju Jorkut, Distrikti 80të në Bronx, z. Mark Gjonaj, i cili u përfshi në grupin e donatorëve me shuma më të mëdha, si: Gjergj Balaj, Familja e Noc Mati Gjonaj, Valentin Balaj, Dodë Curanaj, Nrekë Tonaj…

Gjatë kësaj veprimtarie, Kryetarja e Këshillit znj. Margarita Koçaj, e cila udhëhoqi lotarinë e mbrëmjes, duke falënderuar fituesit, falenderoi në mënyrë të veçantë edhe sponsorizuesit: Nrekë Tonaj, Flames Restaurant (Paloke Rudaj), Salon Chou Chou (Vera Elezaj), Familja Dusi, Artiste Limousine Service (Lule Gjokaj), Zupa Restaurant dhe Benjamin Steak House, të cilët kanë dhuruar çmimet e lotarisë.

Të angazhuar për argëtimin e kësaj darke ishin: Alfred Popaj me këngëtarin Agim Gerbeshi, dhe grupi “Rozafati” i Qendrës “Nëna Tereze”, me një program me valle nga të gjitha trevat shqiptare.

Në fund, duke ju dëshirua të gjithëve natën e mirë dhe duke shprehë edhe një herë mirënjohje, Kryetari i Komisionit, z.

Leonardo Berishaj, bëri të ditur se shuma e grumbulluar kishte arritur $55 000.

10

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

Gëzuar Pashkët nga Famullia “Zoja e Shkodrës” në Harsdale

Për shumë mot e me zemër të mirë!

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

11

12

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

Konflikti mes Botës së Vjetër dhe Botës së Re

Vdekja dhe ngjallja e Jezusit—PASHKËT!

N

ë besimin e krishterë (katolik) ditët para festës më të madhe të saj janë Krezhmet apo 40 ditë të pendesës, të sakrificës, të vetmohimit, të vetflijimit, ditë kur përkujtojmë jetën dhe veprimtarinë e Jezu Marjan Sebaj-Sopi Krishtit, ditë gjatë së cilave përgaditemi për një ngjarje të madhe që është ngjallja e Jezu Krishtit, ditë këto kur më së miri lidhemi me jetën, veçmas duke përkujtuar gjithë rrugën e Tij, rrugën e sakrificës dhe të dashurisë për vëllaun e motrën njeri, dashurinë ndaj botës, e kjo dashuri shkon aq larg saqë për të mirën e njeriut, për shëlbimin dhe shpëtimin e tij Ai jep jetën e vet, kalon këtë rrugë të cilën e njohim apo quajmë: Rrugë e Kalvarit – rrugë e kryqit, rrugë e cila në moment të parë dukej rrugë e pësimit por që në fakt u bë rrugë e ngadhënjimit, fitores. Pra, kjo është parahyrje, parapërgaditje për festën e Madhe të Pashkës – të jetës dhe ngadhënjimit, të fitores mbi të keqen, mbi mëkatin, mbi errësirën…

Duke analizuar, duke studijuar pak jetën dhe veprimtarinë e Jezusit, shohim nga ungjilltarët sinoptik (Matej, Marku, Luka, nxënësit e Jezusit) se Jezusi veproi publikisht rreth një vit (këta cekin vetëm një Pashë – Pashkë!), gjersa sipas ungjilltarit Gjonit veprimtaria publike e Jezusit zgjati për tre vite radhazi (shën Gjoni cek tre Pashkë), sot duket më i vërtetë ky pohim i Gjonit. Mirëpo, ajo që është më e rëndësishme këtu e që shtrohet pyetja

është: pse Jezusi veproi aq shkurtë dhe çka është ajo që shkaktoi vdekjen e tij aq të shpejtë?

Jezusi u shfaq si Njeri i Ri në këtë botë të vjetër, të tjetërsuar, të ftohtë, në këtë botë të robëruar nga mëkati. Atë që Jezusi e kishte përherë parasysh ishte: të jetosh gjithnjë me atë që është e Atit qiellor, të dëgjosh Atin gjithmonë dhe deri në fund, pamvarësisht se sa do të duhej të flijohesh, po edhe vet jetën tënde. Mos të harrojmë se Jezusi ishte i vetdijshëm faktit se gjithnjë e më tepër shkonte në konflikt me rrethin e tij. Kjo ishte e pashmangshme nëse dëshironte të jetonte atë që ishte e Atit për amshim, pra të kryej (zbatojë) dëshirën e Tij e që nuk dëshiroi t’i ngjasojë botës së vjetër, apo të bëjë kompromis (rreth së cilës Shën Pjetëri dëshiroi ta bind!) Dhe kjo botë e vjetër shumë shpejt e dënoi, mirëpo tjetër rrugë nuk kishte. Të analizojmë më për së afërmi shkaktarët e konfliktit të Jezusit me rrethin e tij.

Pas burgosjes së Shën Gjon Pagëzuesit, Jezusi fillon me veprimtarinë e tij publike. Ai vepron si predikatar popullor, i cili duke udhëtuar nga vendi në vend shpallë ardhjen e Mbretërisë Hyjnore.

Kuptohet se si predikues popullor tubon edhe nxënës rreth vetës. Kjo pra në atë kohë nuk ishte asgjë e pazakontë. Mirëpo, ajo që ishte e pazakontë ishte se Jezusi është i ndryshëm nga të tjerët – Tjetër, fliste më ndryshe se të tjerët mbi Atin qiellor – Hyjin. Ai fliste për Hyjin si ai që e njeh atë, e të cilin e ka dërguar vet Zoti. Dhe pikërisht për këtë edhe Mateu cek: “…vërtet i mësonte si njeriu që ka autorite” ’(Mt. 7:29). Më pas fliste mbi Atin (Hyjin) si Atë të mëshirshëm i cili don dhe falë, i cili nuk gjykon askend, përkundrazi i gëzohet kthimit të çdokujt (krhs. Lk. 15). Pra, ky nuk ishte

Hyji siç e shpallnin dhe për të cilin mësonin dhe shpjegonin farizenjët e skribët si dhe mësuesit e ligjit. Nga fjalët e Jezusit, nga mësimet e tij mbi Atin (Hyjin) rrjedhte shpresa për gjithë ata që ndienin mungesat e tyre, të cilët ndienin vetjen e tyre të robëruar nga mëkatet, të kqijat, nga

sëmundjet e ndryshme, të ngarkuar me pikëllim, varfëri… Ai vepron si predikues popullorë, i cili duke udhëtuar gjithandej tubon rreth vetes tagramledhës dhe mëkatarë, të sëmuar dhe ata që vuanin nga sëmundjet më të ndryshme. Dhe Jezusi të gjithë i shëronte dhe lironte! Njerëzit në të shihnin dhe ndienin afër vet prezencën e Hyjit,

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015 kështuqë sikur ndonjë magnet tërhiqtëte masën.

Mirëpo, ka patur njerëz që iu kanë afruar Jezusit jo për atë se kishin nevoj për Të, për Jezusin dhe mësimet e Tij, apo që dëshironin të dëgjonin nga Ai të vërtetën mbi Hyjin. Ata ishin vetjakë, të vetdijshëm dhe bindur se janë të drejtë (meqë në përpikëri zbatonin Ligjin e Moisiut) dhe nga Hyji (të cilin e mendonin vet se çfarë dukej) pritnin për këtë edhe shpërblimin. Në përgjithësi këta ishin farizenjët, skribët (që mirreshin me mësimin dhe shpjegimin e shkrimit të Shenjtë) dhe saducenjët. Këta tuboheshin rreth Jezusit për ta „zënë ngusht“, për ta zënë për fjale, që t’ia hudhin kurthën e në të cilat pyetje nuk do të dinte të përgjigjej, të kritikojnë fjalët e Tij, dhe të gjejnë “material” për akuza, për gjykim.

Jezusi pranë të gjithave publikisht iu kundërshton, i kundërshton sigurisë së tyre apsolute, bindjeve, mësimet mbi shëlbimin dhe justifikimin e njeriut, i kundërshton idesë të cilën ata kishin për Hyjin, i fajson për atë se kishin “çelsin e dijës” mbi Mretërinë e Hyjit, meqë mësonin Shkrimin, mirëpo as që kishin hyrë fare në të, e as që iu ndihmonin të tjerëve (krhs. Lk. 11:52). Dhe pikërisht Jezusi derisa iu drejtohej atyre që e kërkonin dhe kishin nevoj për Hyjin me fjalët “të lumtë Ju”, gjersa farizenjëve iu drejtohet “vaj për ju”! Jezusi i kritikonte ata (si mësues të popullit) edhe për atë se njerëzit i ngarkonin me qindra rregullore e ligje të ndryshme (shembull rreth festimit-kremtës të së shtunës) të cilët as vet nuk mund t’i përmbaheshin, dhe gjitha këto i bënin në emër të Zotit. Kjo e gjitha i shpinte deri tek dyftyrësia, kishin kujdes për gjëra të jashtme (pashme), kështuqë për këtë Jezusi i quan “…varrezave të zbardhuara…” (Mt. 23:27).

Përzgjedhjen e vet e ndërtuan në faktin e pasardhësëve material të Abrahamit, për këtë Jezusi iu tha kjartë: “As mos t’ju bjerë në mend të thoni në vete: ‘Kemi atë Abrahamin!’ sepse unë po ju them: Hyji mund t’i nxjerrë Abrahamit bij edhe prej këtyre gurëve!

Tashmë sëpata u vu në rrënjë të lëndëve; çdo lëndë që nuk jep fryt të mirë, pritet e hidhet në zjarr”. (Mt. 3:9-10).

Kështu veprat e Jezusit shpeshherë ishin shkak i ankesës dhe konflikteve mes farizenjëve e të ngjajshmëve. Shembull, Jezusi shëron të shtunën dhe në këtë mënyrë “then ligjin” dhe mësimet e farizenjëve. Dhe asgjë nuk mund t’i bindëte ata në logjikën e shëndoshë dhe vlerësimin e drejtë (edhe pse shembulli, nëse ndonjërit nga ta do i binte gomari në humnerë, do e nxjerrnin edhe të shtunën, të shtunën farizenjët kryenin rrethprerjen – dmth punonin). Por, nëse nxënësit e Jezusit do të korrnin të shtunën ose do të ndërpritnin agjërimin atëherë ja shkaku për diskutim dhe akuza ndaj tyre, mirëpo Jezusi gjithnjë do i mbrojë nxënësit e vet. (Mk. 2:18-28).

Mirëpo, ajo që më së shumti iu binte në sy farizenjëve, e që më së shumti iu pengonte ishte ajo që Jezusi rrinte dhe u shoqëronte me tagramledhës dhe mëkatarë. Qëndronte me ta pranë tavolinës së njejtë (të ngrënësh me dike është shenjë e bashkimit, miqësisë), lejonte që ta prekin (Simoni farize i cili e ftoi Jezusin në drekë, duke parë se si e lejoi Jezusi një mëkatare që ta prekë, kështu mendon: “Kur e pa këtë gjë fariseu

që e kishte thirrur, mendoi me vete: ‘Po të ishte ky profet, do ta dinte se kush dhe çfarë gruaje është kjo që po e përket: se është mëkatare’.” (Krhs. Lk. 7:39).

Nuk duhet harruar këtu edhe shkaktarët tjerë, apo ti quajmë ashtu shkaktarët e fshehtë të konfliktit mes Jezusit dhe botës së vjetër e për të cilët shkaktarë flitët shumë pak por që gjithësesi këtu mund të numërojmë këta shkaktarë të konfliktit të përhershëm mes kundërshtarëve të tij.

Kjo është lufta për prestigj, popullaritet, gjelozia ndaj suksesit të tjetërit. Nuk kanë mund ta durojnë atë që populli në atë mas të madhe vrapon pas Tij kudo paraqitej Ai. Iu pengonte mahnitja e popullit e të cilët mahniteshin dhe kënaqeshin me predikimet e mësimet e Tij. Kështuqë ky krimbë gjithnjë e më tepër gërvishte në shpirtërat e tyre dhe shumë shpejt kjo solli edhe inatin, urrejtjen.

Dhe tani, nëse kihen parasysh të gjitha këto gjëra që i cekëm deri tanimë, atëherë është më se e kjartë pse pra qysh nga fillimet e veprimtarisë publike të Jezusit, apo që nga fillimet e para, menjëherë, është sjellë vendimi që ta vrasin Jezusin. Të shiqojmë këtu një pjesë nga Ungjilli i Markut, ku Jezusi shëron njeriun me dorë të thatë: “Jezusi hyri përsëri në sinagogë. Aty ndodhej një njeri me dorë të thatë. Ata e ruanin pale a do ta shërojë të shtunën, që të mund ta paditnin. Ai i tha njeriut me dorë të thatë: ‘Çohu e dil para të gjithëve’! Kurse ata i pyeti: ‘Çka lejon Ligji? Të bësh të shtunën mirë apo keq? T’ia shpëtosh njeriut jetën apo t’ia marrësh’? Por ata heshtnin. Atëherë Jezusi, i pikëlluar për shkak të ngurtësisë së zemrës së tyre, i shikoi rreth e rrotull me hidhërim e i tha njeriut: ‘Shtrije dorën’! Ai e shtriu dorën dhe ajo iu shërua. Farisenjtë dolën jashtë dhe menjëherë u tubuan në këshillim me herodianët kundër tij si ta gjejnë mënyrën për ta vrarë.”(Mk. 3:1-6).

Krijohet vendimi për ta vrarë.

Kajfa propozon vdekjën e Jezusit!

Raste e ‘arsye’ të këtilla për akuza me siguri se ka pasur shumë. Inati, urrejtja, gjelozia rritej gjithnjë e më tepër, kurse vendimi për ta vrarë ishte gjithnjë e më konkret. Shën Gjoni (5:18) si motiv për ta vrarë Jezusin sjellë se ai thyente të

13

shtunën, pastaj se e quante Hyjin Atë. Kështuqë ai cek se Jezusin hebrenjët gjithnjë e kishin nën vështrim dhe e përcillnin por edhe planifikonin se si ta kapin dhe arrestojnë, si ta vrasin por me këtë Shën Gjoni ungjilltar dëshiron të theksojë edhe më tepër gadishmërinë dhe vullnetin e lirë (dëshirën) me të cilën Jezusi e pranon dhe niset për të vdekur.

Kjo do të ndodhë ‘kur të vij koha’ (Gjn. 7:30), e jo kur dëshirojnë vet ata! Vendimin përfundimtar do ta merrë, do ta formoj vet Kryeprifti atë vit, Kajfa!

Këtë e bëri në Këshillin e lartë të priftërinjëve dhe farizenjëve. Ja teksti: “Atëherë kryepriftërinjtë dhe farisenjtë thirrën Këshillin në kuvend. Thoshin: ‘Çka të bëjmë? Ky njeri po bën shumë mrekulli! Nëse e lëmë kështu, të gjithë do të besojnë në të, atëherë do të vijnë romakët e do të na e rrënojnë Vendin e shenjtë dhe popullin’. Njëri prej tyre, Kajfa - kryeprifti i atij viti - u tha: ‘Ju s’po dini asgjë! Nuk mendoni se është më mirë për ju të vdesë vetëm një njeri për popull, se të mbarojë krejt populli’! Nuk i tha këto fjalë prej vetvetes, por, pse ishte kryeprifti i atij viti - profetizoi se Jezusi do të vdiste për popull. Madje, jo vetëm për popull, por edhe që bijtë e Hyjit të shpërndarë t’i bashkojë në një. Po atë ditë vendosën ta vrasin.” (Gjn. 11:47-53).

Shën Gjoni ungjilltar, në lidhje me gjithë këto shenja të jashtme, e të cilat e sjellin deri te vdekja Jezusin, dëshiron të cekë një dimenzion më të lartë, ky është karakteri shëlbues, shpëtimtar si dhe kuptimi i vdekjës. Duke folur mbi shkaqet e jashtme të vdekjës së Jezusit asesi nuk dëshirojmë të shmangim apo të anashkalojmë atë shiqimin tjetër. Pranë gjithë inateve apo të kqijave e urrejtjeve njerëzore, pranë gjitha elementeve njerëzore të cilat këtu janë prezente, Jezusi është i vetdijshëm se dëshiron në përpikëri të kryej veprën e vullnetit të Atit të tij, që vdekja e tij është vepër e pajtimit mes Hyjit dhe njerëzimit, dhe se kjo është profetizuar qysh moti.

I zënë (kapur) në tradhti të Judës, akuzat ndaj Jezusit dhe vdekja e Tij!

Kështu rrethi për kapjen e Jezusit gjithnjë e më tepër shtrëngohej dhe bëhej më i ngushtë. Pas

14

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

vendimit për ta vrarë Jezusin, tanimë është vetëm çështje e kohës. Shiqohet e vrejtohet çdo moment, para kësaj kuptohet, duke pas parasysh shmangien e kapjës së tij jashtë syve të popullit i cili pandërpre vraponte pas tij. Pra, duhej të gjindët momenti kur ai është vetëm me nxënës të tij. Ndoshta këtë e rëndonte edhe fakti se thuajse Jezusi ishte tërhequr në “ilegalitet”. Nuk dihej ku gjindët, ku banon, kurse ai paraqitej vetëm në masë të popullit.

Kështuqë është dashur të gjindët tradhtari edhe atë nga rrethi i tij i ngushtë. Ai do i sjellë ata në “vendqëndrimin e fshehur” të Jezusit. Dhe e gjetën! Ai që e tradhtoi fatkeqësisht ishte Juda Ishkarioti, njëri nga dymbëdhjetë apostujt (nxënësit) e tij. Lakmia për parat që i premtuan atij, atë e bërën nga apostulli besnik në tradhtar. Nuk është dashur shumë të bëjë Juda, pra vetëm të jap shenjë kush është, dhe ta kapin! Këtë e bëri! Gjersa Jezusi festonte me nxënësit e tij Pashkën (hebreje) e fundit, Juda del përjashta dhe i sjellë shërbëtorët (ushtarët). Ishte natë. E gjitha ndodhi në kopshtin e Gjetsemanit. Erdhi momenti i tij! Jezusi dorëzohet vullnetarisht, sakrifikon, jep jetën e tij!

Për çfarë akuzohet? Fliste e mësonte kundër të shtunës të cilën e thente, do të gjykohet për blasfemi sepse fliste se Hyji është Atë i tij, fliste se mund ta rrënojë tempullin dhe atë ta rindërtojë për tri ditë (këtu dmth duke aluduar në trupin e vet i cili do të vdes dhe pas tri ditëve të ringjallet). Për këso gjëra, sipas ligjeve hebreje, parashihet dënimi me vdekje! Nëse ka dëshmitarë në lidhje me këto (e dëshmitarë nuk është vështirë të gjindën) nuk ka farë pengese për dënimin me vdekje! Mirëpo, problemi qëndron diku tjetër, shembull se si të paraqitën me këso akuza, këso gjëra, para drejtuesit romak, para Ponc Pilatit, pa miratimin e të cilit nuk është guxuar të sillët asnjë vendim apo të kryhet ndonjë dënim me vdekje? Para tij hebrenjët vijnë me akuza politike! E akuzojnë Jezusin se po e ngritë popullin në kryengritje, që ndalon popullit t’i paguaj perandorit tatime, se deklaron që ai është mbret (pra punon kundër regjimit egzistues) e gjitha këto që mund të sjellin dhe prodhojnë vendimin me vdekje!

Vdekja në Kryq!

Procesi ishte i “montuar” dhe pikërisht për këtë Jezusi në përgjithësi vetëm heshtë. Ka folur vetëm nëse është pyetur në mënyrë direkte. As nuk u mbrojt as nuk pohoi dëshmitë e rrejshme. Ai u thirrë në lidhje me atë që foli gjithnjë dhe publikisht, që mësoi dhe mbajti qëndrueshmërinë dhe besnikërinë ndaj të vërtetës… Mirëpo, këtu ngadhnjeu urrejtja dhe inati, dobësia karieriste e Pilatit.

Jezusi qe dënuar – me vdekje, edhe me vdekje të turpshme që do të thot: të kryqëzohet në kryq.

Pashkët tona (Shqiptare)

Nëse me vëmendje analizojmë gjithë këtë rrugë të Kalvarit, gjithë jetën e Jezusit, atëherë vërtetë mund të konkludojmë se e gjithë jeta e jonë, jeta e popullit tonë edhe i ngjason jetës dhe

rrugës së Jezusit, rrugës Kalvarit, rrugës së kryqit.

Hebrenjët, popull i lashtë, popull monoteist, që vuajti e pësoi shumë gjatë historisë, por që është krenar me të qenurit e tij na duket sikur të ka diç me gjenet, sikur të ka diç të përbashkët me vet popullin shqiptar dhe historinë e tij. Jezusi si Zot dhe Njeri u lind në mesin e këtij populli, jetoi në mesin e tyre, mësoi, shëroi, bëri mrekulli… Jetoi në gjithçka i ngjajshëm sikur çdo hebre (çdo njeri tjetër) përveç mëkatit, për të dëshmuar mbi Atin krijues, për Hyjin e të gjithëve që është Hyj i mëshirës dhe Babë i Mirë, i faljës dhe pajtimit, shëlbimit dhe shpëtimit të njerëzimit, Hyj i gjithësisë, paqes dhe dashurisë…

Hebrenjët gjithnjë e për çdo vit kremtonin festën e Pashës (apo Pashkët) që në hebreishte Pasha do të thot – Dalje, Kalim, pra kremtonin e përkujtonin kalimin apo daljen e tyre, nga robëria mbi 400 vjeçare egjiptiane. Kjo dalje-kalim ishte e ndërmjetësuar me vet ndihmën e Hyjit. Mirëpo, me jetën e Jezusit, me veprën e tij të shëlbimit dhe që nga vdekja dhe ngjallja e Jezusit pashkët marrin

një domethënie, një dimenzion krejt tjetër. Pra, Hebrenjët, ne dhe gjithë bota tanimë ngadhnjejmë ndaj robërisë, ndaj robërisë fizike e më tepër shpirtërore, me Jezusin dhe vdekjen, ngjalljen e Tij ngadhnjejmë mbi vdekjen (robëria e vdekjës) të gjithë ringjallemi, ngjallemi për një jetë të re, për një jetë me Zotin. Kështuqë me Jezusin shihet se vdekja nuk është më e fortë se jeta, se vdekja nuk e ka fjalën e fundit (këtë që kohëve të fundit e thonë edhe shkencëtarët e ndryshëm të cilët mirrën me këtë çështje) por jeta.

Ne të gjithë lirohemi nga robëria, por tani me ndërmjetësimin e vuajtjeve, vdekjës në kryq dhe ngjalljes së Jezusit, lirohemi nga robëria e mëkatit, nga robëria e të keqës, nga robëria e errësirës, vdekjës, për të jetuar tani e për amshim…, nga tani jemi të liruar dhe të dalur (Pasha) në dritë, në dritë të së vërtetës, në dritë të mirës, të paqes dhe dashurisë gjithëpërfshirëse… Nuk ka më urretje, zili, smirë, inat, shpifje, tradhëti, sepse të gjitha ato në një mënyrë i mori mbi vete Qengji i butë, Bariu i mirë, mësuesi ynë, i mori dhe varrosi njëherë e përgjithmonë. Gjitha këto të kqija i futi në varrë, i zhduki njëherë e përgjithmonë për të mbretëruar në botë, paqa e pajtimi, dashuria mes të gjithëve

pa dallime (për të cilat gjëra duhet dhe jemi të ftuar të punojmë edhe ne, meqë tanimë e kemi rrugën e ngadhënjimit të trasuar – të njohur)…

Jeta ngadhnjeu njëherë e përgjithmonë, vdekja më nuk ka fuqinë, nuk ka fjalën e fundit – por jeta, jeta në Zotin dhe mes vete…

Edhe neve, populli shqiptar, si popull i lashtë, me kulturë e traditë të krishterë gjithnjë kemi përkujtuar Daljen, Kalimin – Pasha (Pashkët) pra Pashkët tona, apo mund lirisht t’i quaj pashkët shqiptare. Cilat janë ato? Ishim 500 e më tepër vite nën robëri turko- otomane dhe me mund të madh, me ndërmjetësimin e Hyjit (e miqëve por më tepër të bashkuar) shpëtuam nga asimilimi, u liruam, kaluam apo dolëm nga errësira në dritë… (po me pasoja të mëdha por të fortë dhe vetdijshëm se duhet të jemi gjithnjë të bashkuar).

Ishim nën robëri sllavo-komuniste si shqiptarët në Kosovë, ashtu edhe nën vuajtje të tmershme, sikur ato të Jezusit, vëllezërit tanë në Shqipëri e gjetiu, dhe prap pranë të gjithave ngadhënjyem, ia dolëm të ngadhnjejmë, të kalojmë “Detin e Kuq”.

Në mesin e kësaj historie, apo gjatë gjithë kësaj historie, sa dramatike aq edhe të lavdishme gjithësesi se patëm trathëtarë, patëm bashkëpunëtorë të okupuesëve të ndryshëm, njerëz që na urrenin, njerëz që nuk na dëshironin të mirën, nga ata që na kritikuan, nga ata që na urrejtën e sollën shumë vuatje, nga ata që lakmuan ndaj pushtetit dhe parasë… por si popull nuk u dorëzuam. Dijtëm të jemi të qëndrueshëm, stoikë, të jemi të bashkuar sepse besonim në të vërtetën, besonim në ardhmërinë, besonim në ngadhjim, në jetë…

Me forcën e Pashkës, me mësimet dhe me forcën të cilën na dha Jezusi, gjithësesi që jemi të përgaditur të festojmë Pashkët, duke përkujtuar të gjitha Pashkët tona, rrugëtimet, rrugën e kalvarit dhe rrugën e kryqit, me këtë duke përkujtuar të gjithë vëllezërit e motrat tona të cilët gjatë shumë shekujve, si në Kosovë, ashtu edhe në Shqipëri, dhanë jetën për të pasur jetë neve, në rend të parë duke përkujtuar Jezusin që flijoi jetën për të gjithë ne, poashtu edhe vëllezërit e motrat tona sakrifikuan jetën që të kemi neve jetë, që të kemi neve dritë dhe ardhmëri, të kemi perspektivë dhe paqe, dashuri…

Prandaj, të përkujtojmë këtë ditë historinë tonë, pashkët tona gjatë shekujve dhe ato t’i krahasojmë, apo më mirë të themi ti bashkojmë dhe përjetojmë me rrugën e kryqit të Jezusit dhe sikur Jezusi të marrim forcë ti falim të gjithë bëkqinjët, të gjithë ata që na urrjenë, të gjithë ata që na salvojnë e mundojnë, të gjithë ata që na sollën mundime e vuajtje, pra të gjitha këto të na kujtojnë e bashkojnë edhe më tepër që Pashkët tona vërtetë të kenë kuptimin e jetës e kjo është NGJALLJA E JONË DHE JETA ME ZOTIN DHE VËLLAUN E MOTRËN NJERI, jeta me të gjithë në paqe e dashuri. Të vdesim njëherë e përgjithmonë për kah mëkati për të jetuar të lirë e në dritë!

Me këto mendime, pra urime të gjithëve Pashkët, shëndet të mirë, paqe e bekime nga i ringjalluri Jezu Krisht!

15

Zoja e Shkodrës, Pajtore e Famullisë së Nju Jorkut, dhe gjithë Shqipërisë Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

KReMTIMI I 45-Të I FeSTëS Së ZoJëS Së SHKoDRëS, HARTSDALe, NeW YoRK:

Më 26 prill, kalendari i kishës katolike përkujton një nga të kremtet më të dashura për besimtarët katolikë shqiptarë: Festën e Zojës së Këshillit të Mirë, të njohur edhe si Zoja e Shkodrës.

Kisha katolike shqiptare “Zoja e Shkodrës” në Nju Jork, me këtë rast ka kremtuar 45 vjetorin e krjimit të saj në Amerikë. Kjo kremte e madhe u mbajtë në lokalin “Maestro’s” në Bronx Nju Jork, me një mbrëmje festive.

Kremtimin e drejtoi Margarita Gazivoda Kocovic, e cila shprehi kënaqësinë e saj, që në emër të Këshillit të Kishës kishte rastin të përshëndesë dhe të falënderojë të gjithë pjesëmarrsit, në shenimin e pervjetorit të famullisë Tonë, siç e quajti ajo, duke shtuar se ky është “Pervjetor i cili në mënyrë të organizuar, që nga viti 1970, kremton festën e Nenës së Këshillit të Mirë, të cilën e njohim sot si “Zoja e Shkodrës”, tha kryetarja e Këshillit të Kishës.

“Ju përshëndes të gjithëve, ju uroj përvjetorin e famullisë tonë, dhe mirë se erdhet që së bashku të shenojmë këtë datë të rëndësishme”, tha ajo.

“Nga krijimi i famullisë tonë e deri sot, sukseset janë të shumta, e që janë rezultat i një bashkëpunimi të përkushtuar të gjithë atyre që në një mënyrë apo tjetër erdhën në lidhje me këtë famulli dhe komunitet, e frytet e atyre bashkëpunimeve duhet të na japin vullnet që të

vazhdojmë me punë dhe me aktivitete. Gjatë dy viteve të fundit isha në krye të Këshillit të Kishës, dhe si femra e parë kryetare, jam shumë e kënaqur me punën e të gjithë anëtarëve, me bashkëpunimin me Këshillin e përparshëm, dhe ndihem krenare për kontributin, e sidomos me gatishmërinë e të ghithëve për të ndihmuar në çdo moment, për të mirën e famullisë tonë. Programet tona janë bërë më të pasura, pasi në to përfshihet pjesëmarrja e të gjithëve, duke përfshirë edhe të rinjtë tanë, duke punuar, duke ndarë së bashku çdo gjë. Ndër vite së bashku, ne kemi bërë përparime të mëdha dhe të arriturat kan qenë të ndikueshëm këtu në kishën tonë por edhe jashtë vendit. Ne kemi projekte të përbashkëta të shumta në zbukurimin e Famullisë tonë në shumë mënyra. Së bashku me Komitetin e rritjeve të fondeve Fundraising, filluar në 2 vitet e fundit, me mbështetjen e famullisë tonë të dedikuar, kemi ngritur mbi 500,000 dollarë. Ne, si Famulli, kemi pas mirësinë dhe jemi krenarë që kemi ndihmuar kishat e shumta në trojet tona në vendlindje. Me këtë rast falënderoj të gjithë për përkushtimin tuaj, bujarinë dhe mbështetjen e vazhdueshme”.

Kryetarja e këshillit të Kishës Zoja e Shkodrës, Margarita Gazivoda Kocovic, në fund tha se:” Meqënëse ky eshte eventi i fundit, ku unë ju

drejtohem si kryetare e këshillit të kishës, dëshiroj të ju falënderohem të gjithë vullnetarëve, të gjithë anëtarëve të Këshillit të Kishës për bashkëpunim dhe mirëkuptim gjatë këtyne viteve. Kjo famulli është fryt i punës të gjithë neve dhe Beqir Sina shpresoj që, si deri tani, do të vazhdohet edhe në të ardhmen. Ndërsa, unë gjithmonë do të jemë e gatshme që të ndihmoj dhe të jap përkrajhen time kurdo që të jetë e nevojshme, duke ju dëshiruar suksese në vepriomtaritë e ardhshme”!

Para se të fillonte programi me fjalime dhe argëtim, Darka u bekua nga i përndershmi Dom Viktor Dedaj.

Fjalën e rastit e ka mbajtur zotëri Marjan Cubi, kryetari i ri i Qendrës “Nëna Tereze” pranë Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës”. “Zoti Cubi ka qenë anëtar dhe kryetar i Këshillit të Kishës, dhe është vullnetar i palodhshëm, e shumë i afërt me kishë”, tha drejtuesja e kësaj kremte.

Mrjan Cubi në fjalën e tij vuri në pah se: “Në Qytetin e Veriut të Shqipërisë, Shkodër, që prej kohëve të lashta nderohej me përkushtim të veçantë, një figurë e mrekullueshme e Zojës. Është

16

Jeta Katolike | Korrik-Shtator 2014

ajo figurë që sot ndodhet në Gjenacan të Italisë.

Historia e saj është vetë historia e katolicizmit ndër shqiptarë, katolicizëm i cili, me vdekjen e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut, më 1468, nisi udhën e vet të mërgimit. Derisa një pjesë e madhe e banorëve, gjatë pesë shekujve të robërisë, do të shtrëngohej të ndërronte fe e një pjesë tjetër do të merrte rrugët e mërgimit, vetëm një pakicë do të mbetej besnike, duke vuajtur porsi gjarpri nën gur për shekuj e shekuj. E ndërsa besimtarët luteshin e luten në Kishën rrëzë Kështjellës Rozafati, mendja nuk mund të mos u fluturojë në Gjenacan, afër Romës, atje ku Zoja Mërgimtare, si qindra mijëra shqiptarë në kohë të lashta e të reja, ndërmjetëson përsëri për fatet e Kombit shqiptar. Dua të shtoj se festa e Zojës së Këshillit të Mirë kremtohet solemnisht edhe në Kosovë, ku në qytetin e vogël të Klinës ka një Kishë të bukur”.

Më tej Cubi tha se: “Përse kjo datë kaq historike, sepse, edhe prijësi i shqiptarëve Gjergj Kastrioti, së bashku me popullin shqiptar kishte qëndruar dhe kishte korrur suksese për 25 vite me radhë kundra perandorisë otomane, perendorisë më të madhe të asaj kohe, gjithnjë duke u lutur para kësaj ikone të Marisë Virgjër. Mirëpo 450 vjet

më vonë, një paralajmërim tjetër, më i kobëshëm për kombin shqiptar, ishte ardhja e komunizmit, lindja e bolshevizmit më 1917. Komunizmi, të cilin shkrimtari ynë i madh Kadare, e krahason njësoj si rrezikun islamik, me Enver Hoxhën në krye, më 1967 e shpalli Shqipërinë shtetin e vetëm në botë ateist, me qëllim zhdukjen e fesë dhe veçanërisht atë të besimit të krishterë. Shqiptarët e besimit katolikë, të mërguar në Amerikë, të udhëhequr nga i përndershmi Mons. Zef Oroshi, më 1969 blene kishën e tyre në Bronx, e cila në prill 1970 u bekua nga Eminenca e Tij Terence Cardinal Cooke dhe sot janë të lumtur e krenarë për të festuar 45 vjetorin e krijimit të saj në Shtetet e Bashkuara të Amerikës”.

Në vazhdim, drejtuesja e mbrëmjes, z-nja Margarita Gazivoda Kocovic, prezantoi të përndershmin Dom Pjetër Popaj, i cili për 27 vite me radhë është në krye të famullisë së Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës” dhe gjithnjë është plotësisht i përkushtuar në shërbim të fesë e të kombit. Dom Pjetri është figurë e respektuar në komunitetin tonë dhe ne krejt botën shqiptare, dhe ne jemi shumë krenarë me veprimtarinë e tij”, tha z-nja Kocoviq.

Mark Shkreli, kryeredaktor i revistës “Jeta Katolike”, shkruan në rrjetin social Facebook se: “Bekimi i kishës së parë dhe të vetme shqiptare, jashtë trojeve të banuara me shqiptarë, në prill 1970, nga Eminenca Terence Cardinal Cooke, u shënua me një darkë solemne, në të cilën morën pjesë të tri besimet shqiptare. Me këtë rast, më 26 prill 2015, kjo ngjarje u përkujtua për të 45-tën herë dhe shpresojmë që do të vazhdojë në pafundësi”.

Në sallën plot e përplot të mrekullueshme të Maesttro’s, dalloheshin meshtarët e Famullisë “Zoja e Shkodrës”, Dom Pjetër Popaj e Dom Viktor Dedaj, si dhe mysafirët Dom Nikolin Pergjini, famullitar në Saint Lucy’s, Dom Marget Gegaj, famullitar në Durrës, Diakon Marash Shkreli, nga Famullia St. Lawrence O’Toole, Dr. Gjon Buçaj, Kryetar i organizatës “Vatra”, z. Marjan Cubi, Drejtor i Qendres “Nëna Tereze, etj.

Gjatë gjithë kësaj darke festive Grupi “Rozafati” me koreografi të Angjelina Nikës, orkestra Drita dhe këngëtarët Gëzim Nika e Bujar Uka, me valle e këngë nga të gjitha trevat, argëtuan të pjesëmarrësit gjatë gjithë kremtimit.

Misioni i Krishtit në Tokë u Krye, Ai u Ngrit në Qiell Plot katërdhjet ditë pas ringjalljes Jezusi qëndroi me apostuj, jo si shpirt, por me mish e me gjak, duke ndenjur me ta, duke i shoqëruar në peshkim, duke Mark K. SHKRELI ngrënë me ta (natyrisht, shpirti nuk ngrënë). Në fundin e katërdhjetë ditëve, Ai u ngirt në Qiell, në praninë e nxënësve.

Pas vdekjes në kryq, Jezusi u paraqitet apostujve duke ju treguar ashtu se Ai ishte ngjallur nga të vdekurit dhe duke ju folë mbi Mbretërinë e Hyjit. Thelbi i besimit, mbi të cilin feja e krishterë është themeluar është ringjallja e Jezusit. Feja e kishterë na mëson se jeta nuk përfundon me varrimin. Triumfi i Jezusit mbi vdekjen na jep shpresën se Ai ka përgatitur banesat pas vdekjes për të gjithë ndjekësit e tij: “Në shtëpinë e Atit tim ka shumë banesa… Po shkoj t’ju bëj gati vendin…” (Gj. 14:2-3).

Ngjallja e Jezusit është ngjarje me të vërtetë historike. Ungjilltarët, Mateu, Marku, Luka dhe Gjoni, tregojnë se ngjallja ishte e vërtetë. Disa skeptikë janë të dyshimtë, jo vetëm për ringjalljen por edhe për vdekjen e Jezusit.

Duhet cekur se si vdekjen ashtu edhe ringjalljen e Jezusit e kanë dëshmuar qindra njerëz të kohës, e vërtetë që na është përcjellur përmes katër ungjijve, Veprave të

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

Apostujve dhe letrave të shumta të Shën Palit, Shën Pjetrit, etj.

Mbasi që Jezusi ngrihet nga të vdekurit, Ai “ua vërtetoi apostujve se ishte i gjallë” (Vap. 1:3), “Shikoni duart e mia e këmbët e mia: unë jam! Vetë! Më prekni e vërtetonie!

Shpirti s’ka mish e eshtra, si po shihni se unë kam!” (Lk. 24:39), dhe më se 500 të tjerëve, “… u duk vëllezërve që ishin sëbashku më shumë se pesëqind vetë…” (1 Kor. 15:6), grave afër varrit, “… u doli Jezusi përpara…”

(Mt. 28:9-10).

Të mësuar nga Shkrimi Shenjt, për ne të krishterët nuk ka kurrëfarë dyshimi se Jezu Krishti ka vdekë në kryq dhe se të tretën ditë është ngjall nga të vdekurit. Prap, bazuar në Shkrimi Shenjt, është e qart se Jezusi kthehet tek Ati në Qiell, tekstualisht, me mish e me shpirt, i gjallë.

Para se të ndahej nga turma, Jezusi u dha një premtim, ardhejn e Shpirtit Shenjt (Ditën e Rrëshajeve), “… ju do të merrni fuqinë e Shpirtit Shenjt, i cili do të zbresë mbi ju…” (Vap. 1:8). Më në fund, “… kur i tha këto fjalë, ndër sy të tyre, u ngrit në qiell…” (Vap. 1:9).

Pikërisht kur Ai u zhduk nga sytë e tyre,

17

dhe ata u mundonin të kapnin edhe një shiqim të fundit të Jezusit, dy engjuj u shfaqen dhe u premtuan kthimin e Krishtit “… do të kthehet pikërisht këtu, si e patë se shkoi në qiell” (Vap. 1:11).

Ngritjen e Jezusit në Qiell e quajmë Shëlbuemi (Shpëtimi) sepse me këtë merr fund misioni tokësor, përfundon cikli i shëlbimit të njerëzimit nga mëkati rrjedhor i trashiguar nga Adami e Eva; Ai i kreu të gjitha për çka kishte ardhur; shënon kthimin e lumturisë së Tij qiellore (me një përjashtim të shkurtër të Shndërrimit, derisa ishte në këtë botë, lumturia e Tij ishte e fshehur), ku do të pergatisë vendin banesat e përhershme për ne.

Jezu Krishti tani banon në Qiell, në krahun e djathtë të Atit, vend nderi dhe autoriteti, “I tha Zoti Zotit tim: ‘Rri në të djathën time…’.” (Ps. 110:1); “… duke e vendosur në të djathtën e vet në qiell” (Ef. 1:20).

Le të shpresojmë dhe të lutemi që Ai në Qiell, ka përgatitur një banesë edhe për ty, për mua, për të gjithë neve, që në të besojmë dhe shpresojmë.

18

I

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

45-VJETORI I INAUGURIMIT TË KISHËS SË PARË KATOLIKE SHQIPTARE NË PERËNDIM NGA HISTORIA E KOMUNITETIT SHQIPTARO-AMERIKAN

shte 12 prilli i vitit 1970, dita kur u hap zyrtarisht Kisha dhe Qëndra Katolike Shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, pikërisht në lagjen Bronks të New Yorkut. Ishte ky një rast historik, në të cilin -- ndonëse komuniteti shqiptar në New York ishte shumë i vogël në krahasim me sot -- morën pjesë sipas burimeve të medias së atëhershme mbi 600-veta, përfaqsues të tre besimeve fetare dhe nga të gjitha trojet shqiptare, si dhe përfaqsues të të gjitha organizatave politike Frank dhe kombëtare të kohës. Gazeta e njohur amerikane, The New York Times, njoftonte lexuesit e saj për këtë ngjarje të rëndësishme për komunitetin shqiptaro-amerikan-- me një artikull të gjatë me fotografi nga Qëndra e re Katolike Shqiptare, të titulluar, “Kisha e Parë Katolike Shqiptare në Hemisferën Perëndimore” -- “Për një qëndër fetare që sot është zemra e një komuniteti ndër më të jashtzakonshmit që ka lindë në këtë qytet ndër vitet e fundit”, shkrunate gazeta New York Times prillin e vitit 1970.

Hapjen e kishës së parë katolike shqiptare në New York e përshëndeti edhe media shqiptare në mërgim, si revista Shëjzat, gazeta Shqiptari i Lirë, gazeta Dielli e të tjera. Revista Shëjzat drejtonte urimet e veta nga Europa me shprehjen se, duke u nisur thjeshtë nga “Pikpamja shqiptare dëshirojmë të theksojmë këtu vlerën e një orgnanizimi i cili në flakë e në dritë të fesë... synon të mbajë gjallë zakone e doke thjesht kombëtare, dmth të ruej në vend të huej pasuninë etnike të trashigueme nga të parët, pasuni që na lejon me u quejtë Shqiptarë në botë.”

Duke i njohur meritat e Mons. Zef Oroshit për këtë realizim, Shëjzat shprehen se bashkë me qendrat simotra fetare myslimane dhe ortodokse të krijuara në Amerikë, edhe kjo qendër katolike shpresojmë se do të japi fryt për bashkarinë tonë aty të selitun, thekshet në shkrimin e revistës Shëjzat.

Ndërkaq, gazeta Shqiptari i Lirë, organ i Komitetit Shipëria e Lirë, komentonte

se, “Kjo ngjarje kaq me rëndësi për bashkësinë shqiptare në këtë vend u bë e mundur së pari nga ardhja e mijëra katolikëve shqiptarë, të cilët të detyruar të braktisnin Atdheun nga terrori i kuq dhe pas vuajtjeve të gjata në vende të huaja, më në fund, patën fatin të vendosen në Amerikë ku me punë të ndershsme siguruan për vete një mirëqenje të plotë në liri dhe në paqë.” Shqiptari i Lirë shkruante se një faktor tjetër për realizimin e këtij qëllimi ishte ardhja e meshtarit të njohur Dr. Zef Shkreli Oroshi i cili i përkrahur nga një grup i ngushtë idealistësh energjetikë dhe mbas përpjekjeve prej shumë vitesh, më në fund ia dolën dhe ndërtuan qendrën dhe kishën e parë katolike në Perëndim.

Duke përshëndetur të pranishmit në darkën madhështore që ishte shtruar me atë rast, Monsinjor Dr. Zef Oroshi tha se në kohë normale kur Shqipëria do të gëzonte lirinë, inaugurimi i kësaj kishe nuk do të ishte ndonjë gjë e jashtzakonshme, do të konsiderohej vetëm si hapje e

një qëndre të rëndomt, nga një grup etnik në Shtetet e Bashkuara, i cili dëshiron të ruaj trashëgiminë e tij etnike, fetare dhe shoqërore. Por kjo nuk është një kohë normale për shqiptarët, tha Mons. Zef Oroshi, duke shtuar se, “Pikërisht 25 vjetë më parë në Shqipëri, klerikët janë burgosur ose ekzektuar në masë, të gjitha kishat janë shkatërruar, janë mbyllur ose janë shtetëzuar dhe ata klerikë që ende janë gjallë, detyrohen të jetojnë në kampe pune.” Si rrjedhim i kësaj situate në Shqipëri, theksoi Mons Oroshi, “Kjo qëndër dhe kishë modeste është për katolikët shqiptarë si edhe për pjesëtarët e dy feve të tjera të shqiptarëve, një simbol i lirisë fetare dhe civile. Në këtë qëndër, gërshetohen dimensionet e idelave të një kombi, nderohen të gjithë ata të cilët dhanë jetën për ideale të tilla dhe njëkohsisht shprehë falënderimet më të përzemërta ndaj vendit që na ka pranuar – Shteteve të Bashkuara të Amerikës, të cilat kanë për bazë bekimet e lirisë.”

Prandaj, udhëheqsi i atëhershëm i katolikëve shqiptarë në Amerikë, Dr. Zef Oroshi premtoi me rastin e inuagurimit të Qëndrës dhe Kishës së parë Katolike

Foto nga revista Jeta Katolike, Qershor 1970, organ i Qëndrës dhe Kishës Katolike Shqiptare në New York

Shqiptare, “Zoja e Këshillit të Mirë”, para 45 vjetëve në New York, se ajo qëndër do të “shërbejë për të gjithë si një simbol i lirisë së humbur në vendin tonë.”

Duhet theksuar se ishte kjo një periudhë kur lufta dhe krimet kundër Kishës Katolike në Shqipëri kishin arritur kulmin. Dhe jo vetëm mbrenda kufijve të Shqipërisë. Lufta e regjimit komunist të Enver Hoxhës kundër Kishës Katolike kishte arritur një absurditet pëmasash botërore. Inaugurimi i Kishës së parë katolike shqiptare në New York u realizua në një dekadë kur edhe Misioni i Shqipërisë komuniste pranë Organizatës së Kombeve të Bashkuara, i kryesuar në atë kohë nga Halim Budua, i kishte venë vehtes detyrën e kryezëdhënsit të urrejtjeve dhe shpifjeve ndaj Kishës Katolike, madje edhe nga podiumi OKB-ës. Ishte i vetmi delegacion që u largua nga salla e Asamablesë së OKB-ës kur për herë të parë foli para kësaj organizate një udhëheqës i Kishës Katolike, në personin e Papa Palit të VI. Prandaj është në këtë atmosferë që duhet shikuar rëndësia e inagurimit të kësaj kishe në atë kohë.

Përveç qindra pjesëmarrsve katolikë shqiptarë dhe të feve të tjera, në inaugurim morën pjesë vëllazërisht edhe udhëheqsit e komunitetit mysliman dhe ortodoks të shqiptarëve në Amerikë. Ndër të tjerë, Peshkopi Stephen Lasko dhe Imam Isa Hoxha, si dhe udhëheqsit e komunitetit të asaj kohe, Kryetari i organizatës Vatra Peter Chicos, Anthony Athanas, Abaz Kupi, Kryetari i Komitetit Shqipëria e Lirë, Dr. Rexhep Krasniqi, Ago Agaj dhe udhëheqës të tjerë të komunitetit shqiptaro-amerikan. Imam Isa Hoxha, në emër të Komunitetit mysliman shqiptar në Amerikë shfaqi urimet e tija më të përzemërta për atë që ai e cilësoi si “Vepër të Shënjtë që i bëtë Atdheut, një vepër kjo që i takon çdo besimtari dhe atdhetari të mirë.”

Ndërsa Kryetari Vatrës, Peter Chicos përshëndeti inaugurimin e Qëndrës dhe të Kishës Katolike Shqiptare duke shprehur kënaqësinë që po merrte pjesë në hapjen e një qendre të re shqiptare në Amerikë, për më tepër në themelimin e Qëndrës së parë të shqiptarëve katolikë në Shtetet e Bashkuara. Ai tha me atë rast se, “Ju tani kini hedhur hapin e parë si grup, por pjesmarrja duhet të jetë si individë. Këtu të gjithë ne jemi shqiptarë në Amerikë. Si të tillë, është përgjegjësia jonë të punojmë, të kujdesemi për familjet tona, të pranojmë Amerikën si vendin tonë të ri, të bëhemi

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

19

Ja nga ky fillim modest ashtu siç shihet nga mbulimi i inuagurimit të Kishës së parë katolike shqiptare në mërgim nga gazeta New York Times e datës 13 prill, 1970 – është ndërtuar Kisha Zoja e Shkodrës dhe Qendra Nënë Tereza (Fotoja më poshtë) që sot i shërbejnë jo vetëm komunitetit katolik shqiptar për nevojat e tij fetare por edhe komunitetit më të gjërë shqiptaro-amerikan. shtetas, të ruajmë dhe të kujdesemi për institucionet tona dhe të jemi të ndershëm duke qenë të denjë të vetes sonë si individë.” Ish-Kryetari i Vatrës u tha të pranishmëve se, “... secili prej nesh dhe kudo që jemi, duhet të jemi përgjegjës që të kultivojmë kulturën tonë këtu në Amerikë dhe të luajmë rolin tonë në historinë e Shteteve të Bashkuara.”

Një udhëheqës tjetër i komunitetit shqiptaro-amerikan, Dr. Halim Begeja, në fjalën e tij me atë rast, pasi vuri në dukje se regjimi komunist i Enver Hoxhës kishte prishur kisha dhe xhamia dhe se kishte shpallur Shqipërinë si vendi i parë ateist në botë, u shpreh se, “Sot këtu si shqiptarë

me në krye vëllezërit tonë katolikë, po i dëshmojmë botës mbarë se nuk është populli shqiptar ai që ka zgjedhë rrugën e ateizmit, por është një klikë komuniste, e cila me pushkë dhe me çdo torturë çnjerëzore është vërsulur kundër popullit shqiptar, me qëllim që ta xhveshi atë nga çdo besim dhe nga çdo traditë të bukur e të ndershme.” Duke thënë se hapja e qëndrës dhe kishës së re katolike në New York, -përveç rëndësisë fetare, kishte edhe një rëndësi tepër të madhe kombëtare -- Dr. Halim Begeja iu drejtua me atë rast komunitetit katolik shqiptar në Amerikë duke theksuar rolin e këtij komuniteti në historinë e kombit shqiptar: “Prandaj motra dhe

20

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

vëllëzer katolikë, ju zëni vendin e shkëlqyeshëm të historisë së Shqipërisë.

Ju jeni bijat dhe bijtë e atyre që janë bërë fli për Atdhe e Fe: ju jeni bijtë dhe bijat e atyre që i kanë dhënë dritë e lulëzim Shqipërisë, e ju vet sot jeni po ata bija e ata bijtë që keni sakrifikuar gjithshkafen për të ruajtur lirinë e vërtetë të popullit shqiptar.” Dr. Halim Begeja vazhdoi duke thënë se, “Përpjekjet e katolikëve shqiptarë për lulëzim dhe përparim të racës sonë janë të lashta” duke shtuar se, “Mos harroni jo vetëm ju, por të mos harrojmë të gjithnë ne se shkollat e para shqipe janë nga ana e katolikëve shqiptarë....”, theksoi ndër të tjera Dr. Halim Begeja në fjalimin e tij.

Sipas Revistës së Qëndrës Katolike Shqiptare, “Jeta Katolike”, Qershor, 1970, ku u botuan shumica e fjalimeve dhe kronika me rastin e inuagurimit, thuhet se fjalime të shkurtëra me këtë rast mbajtën edhe Hirsija e Tij Peshkop Lasko, Z. Anthony Athanas, i cili thotë revista, ç’prej fillimit kishte qenë inkurajuesi dhe bamirësi më i mirë i qëndrës katolike shqiptare. Dr. Rexhep Krasniqi, Kryetar i Komitetit “Shqipëria e Lirë”, që cilësohet nga revista katolike shqiptare gjithashtu si përkrahës dhe ndihmës i çdo nisme të mirë. Dr. Athanas Gegaj, i cili gjithnjë sipas revistes Jeta Katolike, ka përkrah me zell në faqet e gazetës Dielli nismën për qëndrën e parë katolike shqiptare në Perëndim. Siç duket pra nga pjesëmarrsit në këtë inauagurim dhe nga deklaratat e figurave më të dalluara të komunitetit shqiptaro-amerikan nga të gjitha trojet – ndërtimi i parë i Kishës Katolike Shqiptare në Amerikë ishte gati si të thuash një prioritet kombëtar për komunitetin shqiptaro-amerikan pa dallim.

Ndërsa, i fundit foli aktivisti i njohur i komunitetit shqiptaro-amerikan dhe anëtar i Këshillit të Kishës Zoja e Kshillit të Mirë, Zef Pashko Deda mbi historikun dhe përpjekjet e komunitetit prej shumë vitesh, të cilat më në fund sollën realizimin e inuagurimit të Qendrës dhe të Kishës së parë Katolike Shqiptare në Amerikë, përfundoi duke thënë se, “Nëqoftse ndonjë herë do të shkruhet historia e Shqipërisë, ose më mirë e Diasporës Shqiptare, kjo çka po inuagurojmë sonte këtu, vëllëzër e motra, do të jetë pa dyshim një kapitull me rëndësi i asaj historie. Dhe i Përndershmi At Dr. Zef Oroshi -- të cilit i kërkoj ndjesë nëqoftse

Besimtarët duke dalur nga Kisha Katolike Shqiptare në New York

për hir të së vërtetës mu desht ta përmend shumë herë në këtë fjalim -- do të jetë figura qëndrore e atij kapitulli, duke e

Kopertina e revistës jeta Katolike e (janar, 2009) në kujtim të themeluesit të kishës së parë katolike në SHBA Mons. Zef Oroshit, në 20 vjetorin e vdekjes

shquajtur edhe si apostullin e të mërguarve shqiptarë katolikë të shekullit të 20-tët”, përfundoi ai.

Ish-Presidenti i Shqipërisë, Bamir Topi ka dekoruar Mons. Dr. Zef Oroshin (post mortum), me Urdhërin e Lartë "Gjergj Kastrioti - Skëndërbeu".

Mons. Zef Oroshi citohet të ketë thënë

se, “Jemi një shkëndi e vogël, që me ndihmë të Zotit do të bëhemi dritë e madhe me shëndrit edhe vatrat tona të errësuara në Atdhe.” Kjo ishte një profeci që u realizua sepse ishte Dom Rrok Mirdita, pasardhës i Mons. Zef Oroshit, i cili me të arritur në Amerikë, me energjinë dhe me entuziazmin e tij solli një bashkpunim të zellëshëm e të frutshëm. Nga ai fillim modest 45 vjetë më parë, Dom Rrok Mirdita (aktualisht Arkipeshkëv i Tiranës dhe Durrësit) i ka dhënë një hov të ri jo vetëm veprimtarisë së Qëndrës dhe Kishës së parë Katolike në Amerikë, veprimtari që çoi në ndërtimin e kishës së re tani e quajtur, Kisha Zoja e Shkodrës dhe Qëndra Nënë Tereza. Kisha dhe Qëndra Katolike Shqiptare në New York tani drejtohet nga Dom Pjetër Popaj i cili me veprimtarinë e tij frymëzuese dhe të palodhur dhe duke u bazuar në binomin “Fe e Atdhe me Përparim”, trashëguar nga paraadhësit e tij – në këtë 45-vjetor të inaugurimit vazhdon të jetë qendër jo vetëm e vlerave fetare por edhe vatër e promovimit të patriotizmit të pastër shqiptar, të kulturës arbërore dhe të tolerancës ndërfetare këtu në Amerikë dhe në të gjitha trojet tona shqiptare në Ballkan.

—————— *Për hir të së vërtetës duhet shënuar se autori ka shërbyer si Sekretar i Lidhjes Katolike Shqiptaro-Amerikane dhe ka qenë anëtar i grupit redaktues të revistës ‘’Jeta Katolike Shqiptare’’, për periudhën 1971-1974.

PAPA YNË N

ga mënyra si e pranoi ftesën për të vizituar vendin tonë, mua dhe jo vetëm mua Papa Françesku ma krijoi idenë se ai është me Skënder Buçpapaj p r e j a r d h j e arbëreshe.

Në Argjentinë ne kemi një komunitet arbëresh nga ka dalë edhe shkrimtari me famë botërore Ernesto Sabatto, autor i kryeveprave si “Mbi heronjtë dhe varrezat”, “Tuneli” e tjerë.

Edhe pse pritshmëria jonë nuk u vërtetua, pasi që ai nuk e shpalli prejadhjen gjatë vizitës së tij në Shqipëri, unë parapëlqej të mbetem nga ata shqiptarë që nuk heqin dorë nga ideja fikse se Papa Françesku është papa ynë. Është papa ynë, sepse Papa Françesku njihet botërisht si papa i të vuajturve, i të martirizuarve, i të papërkrahurve, i të pashpresëve.

Rallë ndonjë vend tjetër, rrallë ndonjë komb tjetër, në të kaluarën dhe në të sotmen e vet, është mishërim i këtyre katër epiteteve sa vendi ynë, sa kombi ynë. Edhe shtegtimi i tij apostolik për tek Vendi i Shqiponjave, ishte një shtegtim ngushëllues, përkrahës, këshillues dhe nxitës. Papa Françesku iu kërkoi shqiponjave të plagosura apo shqiponjave ‘me krahë të thyera’, siç thoshte dikur Migjeni, t’i përtërijnë flatrat e tyre dhe të fluturojnë lart.

Papa Françesku iu bëri thirrje shqiptarëve, i bëri thirrje kombit shqiptar, i bëri thirrje shoqërisë shqiptare për lartësim, për mobilizim të energjive shpirtërore dhe fizike në mënyrë që të kryejë një hop të madh lartësues, të kryerjë, pra një dalje, një shkëputje drejt shpresës. Ati i Shenjtë gjatë vizitës në Shqipëri, duke dalë shumë herë nga teksti, siç e vërejtën edhe reporterët dhe analistët e huaj, e përsëriti: Jeni populli me moshën më të re në Evropë!

Prandaj Papa iu drejtua brezit të ri shqiptar që të bëjë tashi, në kohën e shanseve dhe të shpresave, atë që nuk e bënë brezat e tjerë. Një rini pa plagët e trashëguara nga mijëvjeçarët, pa njollat e modave të sotme, do të ishte në gjendje të lartësonte jo vetëm veten, por edhe vendin, edhe kombin. Iu drejtua pikërisht asaj rinie, e cila, sipas sondazheve aktuale, në masën 95% i shikon

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

shpresat tek emigrimi në vendet perëndimore.

Në këtë aspekt, si në shumë të tjera, Papa Françesku është papa i rinisë, ashtu si Papa Gjon Pali II. Në tri udhëtimet e tjera, në Argjentinë, Brazil dhe në Korenë e Jugut, Papa shënonte atje ditën e rinisë.

Duke ledhatuar shqiptarët në krenarinë e tyre, Papa Françesku, njëherësh ua kujtoi atyre plagët, të cilat janë sa të trashëguara edhe të fituara, sa të së kaluarës së pafat aq edhe të tranzicionit të mbrapshtë, aq edhe të anës së vrazhdë të globalizmit. Pikërisht në një kohë kur dikush në Shqipëri shkrryhet në Olimpet e pasurisë, ndërsa shumica absolute dergjet në kënetat dhe moçalet e varfërisë, Ati i Shenjtë dha mesazhin universal se “globalizimi i mallrave dhe i tregjeve duhet të shoqërohet me globalizimin e drejtësisë dhe të solidaritetit”.

Shqipëria është një vend që ka trashëguar nga e kaluara komuniste hendeqe të mëdha. Këto hendeqe të mëdha janë thelluar tejet frikshëm në periudhën e tranzicionit. Janë thelluar hendeqet në aspektin ndërklasor, në aspektin ndërideologjik, në aspektin ndërkrahinor etj. etj. Dhe janë krijuar plot hendeqe të tjera të reja.

Ngushtimi i këtyre hendeqeve, siç këshilloi Papa, bëhet duke shtrirë traditën tonë të harmonisë ndërfetare në të gjitha dimensionet e tjera të jetës sonë, duke krijuar shpresën, duke ngjallur shpresën e së ardhmes në vetë trojet tona, duke u ballafaquar me të kaluarën tonë, duke praktikuar ndjesën dhe faljen ndërmjet vëllezërve shqiptarë, duke u vëllazëruar, pra, nën shembulin e traditës së vëllezërimit dhe të harmonisë ndërfetare.

Papa Françesku e nënvizoi në mënyrë të veçantë rolin e diasporës në përparimin e Vendit të Shqiponjave, duke vlerësuar se një pjesë e shqiptarëve zgjodhi rrugën e emigracionit për ta ndihmuar vendin e tyre, ndërsa një pjesë tjetër vendosi të rrijë këtu për ta përparuar vendin e tyre.

Nëse në Korenë e Jugut Ati i Shenjtë bëri thirrje për bashkimin e dy Koreve, bashkimin e dy pjesëve të vendit, dy pjesëve të kombit, në Shqipëri bëri thirrje për bashkimin dhe vëllezërimin e shqiptarëve të të gjitha anëve dhe të të gjitha përkatësive nëpërmjet respektimit të idenitetit të secilit. Nuk mund të ketë respekt ndërmjet njerëzve, pa respektuar, së pari, identitetin e tjetrit, porositi Papa Fraçesku.

Me ardhjen e tij, siç e pamë, Ati i Shenjtë, i

21

bashkoi të gjithë shqiptarët, në hapësirën e tyre në Ballkan dhe në diasporë.

Prania e Papës zgjoi emocione të mëdha tek të gjithë shqiptarët, në Atdhe dhe në botë. Por edhe Papa Françesku ishte i emocionuar gjatë gjithë kohës. Tek një natyrë e lexueshme siç është Ati i Shenjtë, kjo u vu re nga reporterët e huaj.

Gazetarët e huaj, në transmetimet e tyre të drejtpërdrejta, duke u ndaluar shpesh në faktin se kreu i Selisë së Shenjtë e zgjodhi pikërisht Shqipërinë, i zgjodhi pikërisht shqiptarët për shtegtimin e tij të parë apostolik në Evropë, jashtë Italisë, thanë se papa e konsideron Shqipërinë kështu si Porta e Evropës. Nga Porta e Evropës, theksuan ata, shtegtimin tjetër Papa do ta ketë në Strasburg, në qendër të Evropës. Pra, vendi ynë, kombi ynë, i postilirianëve, i shqiptarëve është Porta e Evropës, nuk është Evropë dhe Azi, nuk është Lindje dhe Perëndim, nuk është edhe kështu, edhe ashtu, nuk është as kështu, as ashtu, siç është nënvizuar shpesh deri sot, pa vizion dhe pa mirëdashje - është Porta e Evropës, është çelësi dhe kyçi i Evropës, do të theksoja një tjetër togfjalësh që u përmend shpesh të dielën e vizitës së tij në Shqipëri.

Katolikët shqiptarë, janë të vetmit katolikë të mbijetuar në gjithë Ballkanin e Bizantit dhe të post Bizantit. Vendi i Shqiponjave, trojet shqiptare në tërësinë e tyre, janë e vetmja hapësirë në Ballkan, ku krishterimi perëndimor i përballoi sfidat e të gjitha stuhive dhe rrebesheve, që nga shtegtimi i parë i Shën Palit në tokën tonë, diku nga vitit 46 i erës së re, deri në ditët tona. Ky është një dimension i qytetërimit, tejet i fuqishëm, i pandërprerë dy mijë vjet, që askush tjetër nuk e ka në juglindjen as në lindjen e kontinentit tonë.

Sigurisht, kjo ka ndikuar në mënyrë vendimtare që Papa Françesku, pa asnjë ngurim, ka marrë vendimin për të ardhur në Vendin e Shqiponjave. Kjo flet për një vëmendje të plotë të Vatikanit dhe të Perëndimit ndaj shqiptarëve, vëmendje e cila, nëse ne i shërbejmë këtij vizioni, në të ardhmen do të rritet në mënyrë vendimtare.

Në fjalimet e tij, Papa Françesku përmendi shpesh fjalë të Papës Gjon Pali II të shqiptuara 21 vjet më parë gjatë vizitës së 23 prillit 1993. Papa Gjon Pali II ishte papa ynë. Mendoj se Papa Françesku do ta zhvillojë dhe do ta realizojë vizionin që Papa Gjon Pali II kishte për ne. Edhe për këtë, unë prirem ta thërras edhe Papa Françeskun papa ynë.

22

MESAZHI I ATIT TË SHENJTË FRANÇESKUT PËR DITËN XXX BOTËRORE TË RINISË 2015

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

Të dashur të rinj e të reja,

Vazhdojmë shtegtimin tonë shpirtëror drejt Krakovit, ku, në korrik të vitit 2016, do të zhvillohet takimi ndërkombëtar i Ditës Botërore të Rinisë. Si udhëheqëse të ecjes tonë kemi zgjedhur Lumturitë ungjillore. Vitin e kaluar, kemi medituar mbi Lumturinë e të varfërve në shpirt, të futur në kontekstin më të gjerë të “predikimit mbi mal”. Kemi zbuluar, së bashku, kuptimin revolucionar të Lumturive dhe thirrjen e fortë të Jezusit për t’u hedhur me guxim në aventurën e kërkimit të lumturisë. Këtë vit, do të meditojmë mbi Lumturinë e gjashtë: “Lum ata që janë të pastër në zemër sepse do ta shohin Hyjin.” (Mt 5:8)

1.Dëshira për lumturi

Fjala lum, apo të lumtur, paraqitet nëntë herë në këtë që është predikimi i parë i madh i Jezusit (Khs. Mt 5:1-12). Është si një refren që na kujton thirrjen e Zotit për ta përshkuar, së bashku me Të, një rrugë që, pavarësisht të gjitha sfidave, është rruga për lumturinë e vërtetë.

Po, të dashur të rinj e të reja, kërkimi i lumturisë është i përbashkët për të gjithë njerëzit e të gjitha kohërave dhe të të gjitha moshave. Hyji e ka vënë në zemrën e çdo burri dhe çdo gruaje një dëshirë të papërmbajtshme për lumturi, për plotësi. A nuk e vini re se zemrat tuaja janë të paqeta dhe në kërkim të vazhdueshëm të një të mire që mund ta ngijë etjen e tyre për të pafundmen?

Kapitujt e parë të Librit të Zanafillës na paraqesin lumturinë e shkëlqyeshme në të cilën jemi thirrur dhe që është në bashkim të përsosur me Hyjin, me të tjerët, me natyrën, me veten tonë. Qasja e lirë ndaj Hyjit, ndaj intimitetit dhe vizionit të tij, ishte e pranishme në projektin e Hyjit për njerëzimin qysh në origjinën e vet dhe mundësonte që drita hyjnore t’i depërtonte me vërtetësi dhe transparencë të gjitha marrëdhëniet njerëzore. Në këtë gjendje pastërtie origjinale, nuk ekzistonin “maska”, dredhi, arsye për t’u fshehur njëri nga tjetri. Gjithçka ishte e pastër dhe e qartë.

Kur burri dhe gruaja ranë në tundim dhe e prishën marrëdhënien e bashkimit plot besim me Hyjin, mëkati hyri në historinë njerëzore (Khs. Zan 3). Pasojat u dalluan shpejt edhe në marrëdhëniet e tyre me vetveten, me njëritjetrin dhe me natyrën. Dhe janë dramatike!

Pastërtia e dhuruar në origjinë është si e ndotur.

Që nga ai çast e në vazhdim, qasja e drejtpërdrejtë ndaj pranisë së Hyjit nuk është më e mundur. Vendin e ka marrë prirja për t’u fshehur; burri dhe gruaja duhet ta mbulojnë lakuriqësinë e tyre. Të privuar nga drita që vjen nga pamja e Zotit, ata e shohin realitetin që i rrethon në mënyrë të shtrembëruar, miope.

“Busulla” e brendshme, që i udhëhiqte në kërkimin e lumturisë, e humb pikën e vet të referimit dhe thirrjet për pushtet, për zotërim dhe dëshira për kënaqësi me çdo kusht, i shpien në humnerën e trishtimit dhe të ankthit.

Te Psalmet gjejmë klithmën që njerëzimi ia drejton Hyjit prej thellësisë së shpirtit: “Kush do të na bëjë ta shohim fatbardhësinë? Le të ndritë mbi ne, o Zot, drita e fytyrës sate!” (Ps 4,7). Ati, në mirësinë e tij të pafundme, i përgjigjet këtij përgjërimi duke e dërguar Birin e vet. Në Jezusin, Hyji merr një fytyrë njerëzore. Me mishërimin, jetën, vdekjen dhe ngjalljen e tij, Ai na shëlbon nga mëkati dhe na hap horizonte të reja, deri tani të pamendueshme.

Dhe kështu, në Krishtin, të dashur të rinj e të reja, gjendet përmbushja e plotë e ëndrrave tuaja të mirësisë dhe lumturisë. Vetëm Ai mund t’i kënaqë pritshmëritë tuaja që shumë herë kanë mbetur të papërmbushura nga premtimet e rrejshme të botës. Siç thotë Shën Gjon Pali II: “Është Ai bukuria që kaq shumë ju tërheq; është Ai që ju provokon me atë etjen për zgjedhje rrënjësore, që nuk ju lejon t’i përshtateni kompromisit; është Ai që ju shtyn që t’i hiqni maskat, që e bëjnë të rrejshme jetën; është Ai që jua lexon në zemër vendimet më të vërteta, që të tjerët do të donin t’jua mbysnin. Është Jezusi që ngjall në ju dëshirën për ta bërë jetën tuaj diçka të madhe” (Vigjilja e lutjes në Tor Vergata, 19 gusht 2000: Mësimet XXIII/2, [2000], 212).

2.Lum të pastrit në zemër…

Tani të kërkojmë të thellohemi në atë se si kjo lumturi kalon përmes pastërtisë së zemrës.

Para së gjithash, duhet të kuptojmë kuptimin biblik të fjalës zemër. Për kulturën hebreje, zemra është qendra e ndjenjave, e mendimeve dhe e synimeve të personit njerëzor. Nëse Bibla na mëson se Hyji nuk sheh dukjen, por zemrën (Khs. 1 Sam 16:7), mund të themi edhe se, vetëm duke u nisur nga zemra jonë, ne mund ta shohim Hyjin. Kjo ndodh sepse zemra përmbledh qenien njerëzore në tërësinë dhe bashkimin e vet si trup dhe shpirt, në aftësinë e vet për të dashur dhe për të qenë i dashur.

Përkundrazi, për sa i përket përcaktimit të fjalës “i pastër”, fjala greke e përdorur nga Mateu ungjilltar është katharos dhe do të thotë thellësisht i pastër, i kthjellët, pa substanca ndotëse.

Në Ungjill, shohim Jezusin që shkul një lloj koncepti të pastërtisë rituale, që lidhej me anën e jashtme, i cili e ndalonte çdo kontakt me sendet dhe personat (mes tyre të gërbulurit dhe të huajt) që konsideroheshin të papastër.

Farisenjve që, si shumë judenj të asaj kohe, nuk hanin pa i pasur kryer larjet rituale dhe që mbanin tradita të shumta lidhur me larjen e

sendeve, Jezusi iu thotë në mënyrë kategorike: “S’ka asgjë përjashta njeriut që mund ta bëjë atë të papastër duke hyrë në të, por çka del prej njeriut — ajo e bën të papastër… Prej brendisë — prej zemrës së njeriut rrjedhin: mendimet e këqija, llojet e ndryshme të fëlligështisë, vjedhjet, vrasjet, kurorë-thyerjet, dëshira e tepruar e pasurisë, mashtrimet, shfrenia, smira, blasfemitë, krenaria, marrëzia” (Mk 7:15,21-22).

Në çfarë qëndron, pra, lumturia që buron nga një zemër e pastër? Duke u nisur nga radhitja e të këqijave që e bëjnë të papastër njeriun, të numëruara nga Jezusi, shohim se kjo çështje prek, sidomos, fushën e marrëdhënieve tona.

Secili prej nesh duhet të mësojë të shqyrtojë atë që mund ta “ndotë” zemrën e tij, të formojë një ndërgjegje të drejtë dhe të ndjeshme, që është e aftë “që ta dallojë vullnetin e Hyjit: çka është e mirë, çka i pëlqen Atij, çka është e përsosur” (Rom 12:2). Nëse është e nevojshme një vëmendje e shëndetshme për ruajtjen e krijimit, për pastërtinë e ajrit, të ujit e të ushqimit, aq më shumë duhet ta ruajmë pastërtinë e saj, që e kemi më të çmueshme: zemrat tona dhe marrëdhëniet tona. Kjo “ekologji njerëzore” do të na ndihmojë që të thithim ajër të pastër që vjen nga gjërat e bukura, nga dashuria e vërtetë e nga shenjtëria.

Njëherë ju kam bërë pyetjen: Ku është thesari juaj? Në çfarë thesari pushon zemra juaj?

(Khs. Intervista me disa të rinj të Belgjikës, 31 mars 2014). Po, zemrat tona mund të lidhen pas thesareve të vërteta ose të rrejshme, mund të gjejnë pushimin e vërtetë ose të përgjumen, duke u bërë dembele dhe të mpira. E mira më e çmuar që mund ta kemi në jetë është marrëdhënia jonë me Hyjin. A jeni të bindur për këtë? A jeni të vetëdijshëm për vlerën e paçmueshme që keni në sytë e Hyjit? A e dini se jeni të dashur dhe të pranuar nga Ai në mënyrë të pakushtëzuar, kështu siç jeni? Kur ky perceptim ulet, qenia njerëzore bëhet një enigmë e pakuptueshme, sepse pikërisht të diturit se jemi të dashur prej Hyjit në mënyrë të pakushtëzuar i jep kuptim

jetës tonë. A e kujtoni bisedën e Jezusit me djaloshin pasanik (Khs. Mk 10:17-22)? Marku ungjilltar vëren se Zotëria ia nguli shikimin ëmbël dhe e deshi (Khs. Mk 10:17-21), duke e ftuar më pas që ta ndiqte për ta gjetur thesarin e vërtetë. Uroj, të dashur të rinj e të reja, që ky shikim i Krishtit, plot me dashuri, t’ju shoqërojë për të gjithë jetën tuaj.

Periudha e rinisë është ajo në të cilën lulëzon pasuria e madhe afektive e pranishme në zemrat tuaja, dëshira e thellë për një dashuri të vërtetë, të bukur dhe të madhe. Sa forcë ka në këtë aftësi për të dashur dhe për të qenë të dashur! Mos lejoni që kjo vlerë e çmueshme të tjetërsohet, shkatërrohet ose shtrembërohet. Kjo ndodh kur në marrëdhëniet tuaja zë vend përdorimi si vegël i të afërmit për qëllimet personale egoiste, nganjëherë edhe si objekt i pastër kënaqësie. Zemra mbetet e plagosur dhe e trishtuar pas këtyre përvojave negative. Ju lutem: mos kini frikë për një dashuri të vërtetë, atë që na e mëson Jezusi dhe që Shën Pali e thekson kështu: “Dashuria është zemërgjerë, është e dhimbshme, dashuria, nuk ka smirë, nuk mbahet në të madh, nuk krenohet nuk është e panjerëzishme, nuk kërkon interesin e vet, nuk hidhërohet, nuk e mban mend të keqen, nuk i kënaqet padrejtësisë, por i gëzohet të vërtetës.

Arsyeton gjithçka, beson gjithçka, shpreson gjithçka, duron gjithçka. Dashuria nuk mbaron kurrë” (1 Kor 13:4-8).

Në ftesën që jua bëj për të zbuluar bukurinë e thirrjes njerëzore për dashuri, ju nxis që edhe të rebeloheni kundër prirjes së përhapur të banalizimit të dashurisë, sidomos kur kërkojnë që ta ulin atë vetëm në aspektin seksual, duke e shkëputur kështu nga karakteristikat e veta thelbësore të bukurisë, bashkimit, besnikërisë dhe përgjegjësisë. Të dashur të rinj e të reja, “në kulturën e të përkohshmes, të relatives, shumë predikojnë se e rëndësishme është “të gëzosh” momentin, se nuk ia vlen mundimi të angazhohesh për gjithë jetën, të bësh zgjedhje përfundimtare, ‘përgjithmonë’, për shkak se nuk i dihet se çfarë sjell e nesërmja. Unë, përkundrazi, ju kërkoj që të jeni revolucionarë, ju kërkoj që të shkoni kundër rrymës; po, në këtë ju kërkoj që të rebeloheni ndaj kësaj kulture të të përkohshmes, që, në thelb, beson se ju nuk jeni në gjendje që të merrni përmbi vete përgjegjësi, beson se ju nuk jeni të aftë për të dashur me të vërtetë. Unë kam besim te ju, të rinj e të reja, dhe lutem për ju. Kini guxim të shkoni kundër rrymës. Dhe kijeni guximin edhe që të jeni të lumtur” (Takimi me vullnetarët e DBRsë në Rio de Zhaneiro, 28 korrik 2013).

Ju, të rinj e të reja, jeni eksplorues të zotë!

Nëse hidheni në zbulimin e mësimit të pasur të Kishës në këtë fushë, do të zbuloni se krishterimi nuk përbëhet nga një sërë ndalesash që i mbysin dëshirat tona për lumturi, por nga një projekt jete që është në gjendje t’i mrekullojë zemrat tona!

3. …sepse do ta shohin Hyjin

Në zemrën e çdo burri dhe çdo gruaje,

tingëllon vazhdimisht ftesa e Zotit: “Kërkojeni fytyrën time!” (Ps 27:8). Në të njëjtën kohë, duhet gjithmonë të përballemi me gjendjen tonë të mjerë prej mëkatari. Është ajo që lexojmë, për shembull, te Libri i Psalmeve: “Kush do të ngjitet mbi malin e Zotit e kush do të qëndrojë në vendin e tij të shenjtë? Ai që duart i ka të pafajshme e zemrën të pastër” (Ps 24:3-4).

Mirëpo, nuk duhet të kemi frikë, as të shkurajohemi: në Bibël dhe në historinë e secilit prej nesh shohim se është gjithmonë Hyji që e bën hapin e parë. Është Ai që na pastron derisa të mund të pranohemi në praninë e tij.

Isaia profet, kur mori thirrjen e Zotit për të folur në emrin e tij, u tmerrua dhe tha: “I mjeri unë, qetash sharrova, sepse jam njeri me buzë të papastra” (Is 6:5). E Zoti e pastroi, duke i dërguar një engjëll që ia preku buzët e i tha: “Mëkati yt u shlye, faji yt u fal!” (Is 6:7). Në Besëlidhjen e Re, kur Jezusi i thirri nxënësit e tij të parë dhe kreu mrekullinë e peshkimit në Liqenin e Gjenezaretit, Simon Pjetri ra te këmbët e tij duke i thënë: “Largohu prej meje, Zotëri, se jam njeri mëkatar” (Lk 5:8). Përgjigjja nuk vonoi: “Mos ki frikë! Tash e tutje do të zësh njerëz” (Lk 5:10). E kur njëri prej nxënësve të Jezusit i kërkoi: “Zotëri, na e trego Atin dhe na mjafton”, Mësuesi u përgjigj: “Kush më ka parë mua, ka parë edhe Atin” (Gjn 14:8-9).

Prandaj, ftesa e Zotërisë për ta takuar atë i drejtohet secilit prej jush, në çdo vend e situatë që të ndodheni. Mjafton “të merrni vendimin që të lejoni të takoheni prej Tij, për ta kërkuar çdo ditë pa pushim. Nuk ka arsye për të cilën ndokush do të mund të mendojë se kjo ftesë nuk është për të” (Nxitja apostolike Evangelii gaudium, 3). Jemi të gjithë mëkatarë, kemi nevojë të pastrohemi nga Zotëria. Mirëpo, mjafton të bësh një hap të vogël drejt Jezusit për të zbuluar se Ai na pret gjithmonë me krahët hapur, veçanërisht në Sakramentin e Pajtimit, rast i privilegjuar takimi me mëshirën hyjnore që i pastron dhe i rikrijon zemrat tona.

Po, të dashur të rinj e të reja, Zotëria dëshiron të na takojë, të lejojë të “takohet” nga ne. “E si?” – mund të më pyesni. Edhe Shën Tereza e Avilës, e lindur në Spanjë pikërisht 500 vjet më parë, që e vogël iu thoshte prindërve të vet: “Dua ta shoh Hyjin”. Pastaj zbuloi rrugën e lutjes si “një marrëdhënie të shkëlqyer miqësie me Atë nga i cili ndihemi të dashur” (Libri i jetës, 8:5). Prandaj, ju pyes: a luteni ju? A e dini se mund të flisni me Jezusin, me Atin, me Shpirtin Shenjt, siç flitet me një mik? E jo një mik dosido, por miku juaj më i mirë e më i besuar!

Provoni ta bëni, me thjeshtësi. Do të zbuloni atë që një fshatar i Arsit i thoshte Famullitarit të shenjtë të vendit të tij: kur jam në lutje para Tabernakullit, “unë e shoh e Ai më sheh»” (Katekizmi i Kishës Katolike, 27:15).

Edhe njëherë, ju ftoj që ta takoni Zotërinë duke e lexuar shpesh Shkrimin e shenjtë. Nëse nuk e keni bërë ende zakon, filloni nga Ungjijtë.

Lexoni çdo ditë një pjesë. Lejoni që Fjala e Hyjit t’i flasë zemrave tuaja, t’i ndriçojë hapat tuaj (Khs. Ps 119:105). Do të zbuloni se mund të “shihet” Hyji edhe në fytyrën e vëllezërve, sido-

23

mos në ata më të harruarit: të varfrit, të uriturit, të eturit, të huajt, të sëmurët e të burgosurit (Khs. Mt 25:31-46). A e keni bërë ndonjëherë këtë përvojë? Të dashur të rinj e të reja, për të hyrë në logjikën e Mbretërisë së Hyjit, duhet të bëhemi të varfër me të varfrit. Një zemër e pastër është domosdoshmërisht edhe një zemër e zhveshur, që di të ulet dhe ta bashkëndajë jetën e vet me më nevojtarët.

Takimi me Hyjin në lutje, përmes leximit të Biblës dhe në jetën vëllazërore, do t’ju ndihmojë që ta njihni më mirë Zotërinë dhe vetveten.

Ashtu siç iu ndodhi nxënësve të Emausit (Khs. Lk 24:13-35), zëri i Jezusit do t’i ndezë zjarr zemrat tuaja dhe do të hapen sytë tuaj për ta njohur praninë e tij në historinë tuaj, duke e zbuluar kështu projektin e dashurisë që Ai e ka për jetën tuaj.

Disa prej jush e ndjejnë ose do ta ndjejnë thirrjen e Zotërisë për martesë, për të krijuar një familje. Shumë sot mendojnë se kjo thirrje është “jashtë mode”, por nuk është e vërtetë!

Pikërisht për këtë arsye, e tërë Bashkësia kishtare po jeton një kohë të veçantë reflektimi mbi thirrjen dhe misionin e familjes në Kishë dhe në botën e sotme. Gjithashtu, ju ftoj që ta merrni parasysh edhe thirrjen për jetën e kushtuar ose për meshtari. Sa e bukur është të shohësh të rinj e të reja që e përqafojnë thirrjen e dhurimit të plotë Krishtit dhe në shërbim të Kishës së tij! Pyeteni veten me shpirt të pastër dhe mos kini frikë për atë që Hyji ju kërkon!

Duke u nisur nga “po”-ja juaj ndaj thirrjes së Zotit, do të bëheni farë e re shprese në Kishë dhe në shoqëri. Mos harroni: vullneti i Hyjit është lumturia juaj!

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

4.Në ecje drejt Krakovit

“Lum ata që janë të pastër në zemër sepse do ta shohin Hyjin.” (Mt 5:8). Të dashur të rinj e të reja,

siç e shihni, kjo Lumturi e prek prej së afërmi ekzistencën tuaj dhe është një garanci për lumturinë tuaj. Prandaj, ju përsëris edhe një herë: kini guxim të jeni të lumtur!

Dita Botërore e Rinisë e këtij viti na çon në fazën e fundit të ecjes përgatitore drejt takimit tjetër të madh botëror të rinisë në Krakov, në vitin 2016. Pikërisht, tridhjetë vjet më parë, Shën Gjon Pali II themeloi në Kishë Ditët Botërore të Rinisë. Ky shtegtim rinor nëpër kontinente nën udhëheqjen e Pasardhësit të Pjetrit ka qenë vërtetë një nismë provanore dhe profetike. E falënderojmë së bashku Zotin për frytet e çmueshme që ai ka sjellë në jetën e shumë të rinjve e të rejave në të gjithë planetin!

Sa zbulime interesante, sidomos ai i Krishtit Udha, e Vërteta dhe Jeta, dhe i Kishës si një familje e madhe dhe pranuese! Sa ndryshime jete, sa zgjedhje thirrjesh kanë buruar nga këto takime! Papa i shenjtë Gjon Pali II, Pajtori i DBR-së, ndërmjetësoftë për shtegtimin tonë drejt Krakovit të tij. Dhe shikimi amnor i së Lumes Mari Virgjër, hirplote, e gjitha e bukur dhe e gjitha e pastër, na shoqëroftë në këtë ecje.

24

A Catholic Mom Speaks

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

By Susan Hines-Brigger In the 1971 movie Willy Wonka and the Chocolate Factory, the character Veruca Salt is famous for her line, “I want it now, Daddy!” For some reason, that line seems to be popping into my head a lot lately.

You see, my husband, Mark, and I have been struggling with what we consider to be our children’s sense of entitlement.

It feels as if we are bombarded daily with statements of “I want,” “I need,” “Can I have?” More than once I have caught myself saying to one of my kids, “Despite what you think, the world does not revolve around you.” I know that we’re not alone in our frustration, though. I’ve heard the same thing from numerous parents.

Sign of the Times Now, before I give the impression that my kids are horrible and selfish, let me explain that they are not completely selfcentered. They do help take care of my dad, help out around the house—when specifically directed or asked to—and, most of the time, appreciate their blessings.

The reality, though, is that they’re typical kids. They live in a small, suburban area

and have very little interaction with some of the larger issues that affect the world around them.

But even that’s no excuse. Thanks to the Internet and social media, they should be even more aware than ever of what’s going on.

Sometimes kids their age do get it, though. In fact, the other day, one of my daughter Maddie’s friends said something that really caught my attention.

Upon hearing my son, Alex, complain about something, she quickly replied: “#firstworldproblems.”Amen! I thought.

It was a pro-found statement expressed in a very modern way. Since then, it has become sort of a tagline in our house. I guess sometimes it takes a peer to put things in perspective. And I’m OK with that.

What to Do? As parents, finding ways to help our kids engage with the world outside of their their own lives is always a challenge. I know, personally, I tend to fall back into the “do as I say, not as I do” mode. That won’t work, though, if we truly want our kids to engage in something. So stop and think: Are your kids seeing you act in a way that they are compelled to emulate?

Another way to set an example might be to find a way to engage the whole family in an act of service. Our family once served dinner at a local homeless shelter.

I remember the look on our kids’ faces when they saw the issue of homelessness up close and personal. They returned home with a very different per-

spective on the issue. The challenge is to keep those types of experiences on their radar. Otherwise, the lessons learned will quickly fade away, and they will retreat back into their own little worlds.

According to numerous studies, it is estimated that it takes about 21 days to establish a new habit. That doesn’t seem too overwhelming, does it? So why not let today be day number one toward providing a new perspective— outside of ourselves. Let’s get going!

A Call to Action There are many organizations that offer ways for young adults to become involved in issues outside of their own little worlds. Find out what issues resonate with your children and help them find ways to volunteer in that area. If your son is interested in animals, perhaps he could volunteer at a local animal shelter or zoo. Does your daughter love working with kids? Perhaps a tutoring or mentoring opportunity is the answer.

A lot of schools have volunteer opportunities for students. Encourage your kids to get involved in programs at school. Last year, Maddie joined her high school’s Saints for Life club to help support the pro-life cause. My son, Alex, and daughter Riley have also taken part in such opportunities at school when they made blankets for the local pregnancy center.

We are surrounded by opportunities to reach out and help others. Let’s take them.

(St. Anthony Messenger)

Jezu Krishti – Shelbues dhe Mesí

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

25

(portret)

Erdhe në këtë botë si ma i vorfni i të vorfënve, si ma i përvujtuni i të përvujtënve, si ma i veçanti i të veçantëve.

Erdhe me emnin Jezu – Shelbues, dhe u prite si Mesí.

Anton Çefa Nji mesí i pritun prej kohësh!

Erdhe për t’i dhanë njeriut dritën, por jo ma si elemntin e parë të krijimit, por dritën që ndriçon shpirtnat deri në skutat ma të errëta të tyne.

U linde në nji grazhd që shkëlqente në qenësinë e vet nji fron hyjnor. Po, nji fron hyjnor në nji grazhd.

Predikove mësime deri atëherë të pandigjueme. Mbi të gjitha zbulove njeriun.

Njeriun e vërtetë në dinjitetin e tij. Çdo njeri asht nji “Homo Dignus”.

Bane zbulime që nuk ishin diktue kurrë: Të gjithë njerëzit janë të barabartë. Nuk ka ma ebre as grek, nuk ka ma skllav as zotni, nuk ka ma mashkull as femen; ka vetëm individë. Individë të lirë. Në shembulltyrën e Zotit.

Asgja e ndërlikueme në fjalën tande, çdo gja e thjeshtë dhe e qartë, që mund të përmblidhet shkurt: ungjill i dashtnisë. E madhnueshme porosia: “Dueje shokun si veten!”. Edhe ma e madhnueshme: “Dueje edhe anmikun!”

Na ushqeve Faljen. “Sa herë duhet me falë nji njeri, shtatë herë?” – të pyeti Pjetri. Dhe i the “Jo shtatë herë, por shatëdhetë herë shtatë”.

I blatove e i urove njerëzve qetësinë shpirtnore: “Paqa qoftë me ju!”. Paqa shpirtnore asht prania e Zotit.

Qindrove në shkreti për t’u thellue në veten tande, për ta zbulue e për ta njohë ma mirë atë dhe misionin qi do të merrshe përsipër.

Na mësove të shikojmë honet e brendshme të shpirtit tonë. I lum asht ai që hulumton dukunitë

e amshueme.

Krijove idealin e Kryqit, idealin që tejkalon çdo sakrificë, idealin e sakrificës ma sublime.

Njikohësisht, idealin qi njeh vetem ngadhënjim.

Edhe ma përtej: Çdo njeri ka kryqin e vet.

Duhet ta bartë! Çdo njeri ka Golgotën e vet.

Duhet ta përshkojë!

26

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

Nderim për Motrën e vogël, albanologen e shquar, Dr. Odette Marquet Mbi ceremoninë e akordimit të Urdhrit të Legjionit të Nderit veteranes së luftës për pavarësinë e Kosovës dhe rrëzimit të diktaturës komuniste në Shqipëri

Nga Lluka Qafoku

Ambasadorja franceze në Tiranë, Z. Christine Moro, organizoi në selinë e ambasadës në dt. 24.06.2014, një pritje-koktej me rastin e akordimit të Urdhrit më të lartë të Republikës franceze, atij të Legjionit të Nderit, regulltares së një prej Urdhrave më modernë e revolucionarë të Kishës Katolike, përkushtuar dialogut ndërfetar dhe rrëzimit të perdes së hekurt, heroinës së përpjekjes kundër regjimeve të Millosheviqit dhe Enver Hoxhës, ku dhe duroi arrestimin politik dhe përndjekjen në të parin, si dhe rrezikoi jetën duke e vizituar dhe mori pjesë në rrëzimin e të dytit e të gjithë pasojat e tij me vetmohim të rrallë, Dr. Odette Marquet. Z. Odette i ka kushtuar çështjes shqiptare në të gjitha dimensionet, sociale fetare dhe kulturoro-intelektuale, pothuajse në të gjithë komunitetet shqiptare autoktone, si dhe pranë arbëreshëve të Italisë, më shumë se gjysmën e jetës. Në këtë takim të ngushtë, pa praninë e medias, pata nderin të isha i ftuar, dhe përfaqësova AAFH-ën, organizatën “Shtëpia e Lirisë Shqiptaro-Amerikane”, dhe u informova mbi veprimtarinë e objektivat e saj.

Në takim morën pjesë Kryepeshkopi katolik i TiranëDurrës, Monsinjor Rrok Mirdita, nunci apostolik në Tiranë dhe autoritete fetare, intelektualë të shquar shqiptarë dhe diplomatë francezë por dhe mjaft njerëz “të thjeshtë”, por miq të ngushtë të motrës Odette, rreth 40 vetë me gjithë bashkëshortët. Ambasadorja Christine prezantoi motrat Odette dhe Helene (të të njëjtit Urdhër) ku e

dyta mori Urdhrin e Meritës për veprimtarinë në Rumani. Motrat e morën fjalën duke falënderuar për mikpritjen e popullit shqiptar duke vënë në dukje cilësitë e larta morale të tij, gjë që kishte qënë një

gandimin e gjuhës shqipe dhe kulturës shqiptare, që nga doktoratat në Sorbonë e Prishtinë e deri në botimet e shumta cilësore shqip teologjike e patriotike (ndër të tjera, monografia me zbulime për Pjetër Bogdanin,

Lluka Qafoku dhe Dr. Odette Marquet

mbështetjë e paçmuar në punën e tyre vetmohuese të koordinimit të ndihmave perëndimore gjatë luftës së Kosovës dhe eksodeve shqiptare.

Motra Odette theksoi veprimtaritë për luftën ndaj mbetjeve të diktaturës komuniste në Shqipëri, që e cilësoi si nga më të ashprat e të pashpirtat në botë.

Ra në sy mosprania e politikanëve apo zyrtarëve shqiptarë, të cilët duhet thënë se kanë treguar një mospërfillje të vazhdueshme ndaj punës pastorale e sidomos intelektuale të motrës Odette, ku, përveç qëndrimeve politike proshqiptare, ajo është dalluar edhe me propa-

punimet për arbëreshët, Fjalori më prestigjioz teologjik i termave i përkthyer shqip e deri në Katekizmin publik me më shumë se 20000 kopje të kohëve të fundit, në përputhje me standartet e vendeve të tjera katolike evropiane). Në disa prej tyre kam pasur nderin të bashkpunoj edhe unë. Kështu, në ndryshim po dhe në përputhje (për mospërfilljen fillestare shqiptare) me Nënën Tereze, motra Odette po merr meritën nga atdheu i saj për punën që në fakt ka bërë e po bën për kombin shqiptar, kur asnjë dekoratë nuk i është akorduar akoma nga shteti shqiptar.

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

TË PRITI NËNA

27

Kushtuar Kosovës

Martire e bukur Kosovë, Në jetë kokëulur, qëndrove Tokën tënde s’pate gëzuar Trojet t’i kishin përvetësuar.

Ty zërin ta ndaluan, Po gjuhën s’ta shuan, Ta errësuan ëndrrën, S’ta preken zemrën!

Ti bijë e heshtur Kosove Me nënë gjallë, pa mbroje, Mallin për atdhe e ndrydhe Në muret e shpirtit e mbylle.

Por erdhi një ditë Dhe kryet e ngrite!

Me shpirt zhurtiur Për te nëna zbrite.

Nëna ishte vetë e vobekët Hapi krahët e saj të mekët.

Të priste bijën e munduar Që kërkon lirinë e mohuar.

Dhimbjën e ndave, Me nënën e madhe, Eh, malli për vatan Ngjante si vullkan!

Sa shumë vuante zemra Çasti nuk ishte për ëndrra.

Bijat dhe bijtë më të mirë Kërkonin në male lirinë!

Bashkimin kombëtar, E mohuan barbarët, Nëna priste plot mall Ishte me zemër vrarë!

U gëzua kur shkove pranë Vuri duart në supe e ballë, Ishte e lodhur për vehte Rinia nëpër kontinente.

Bukë, krypë e dashuri Në sofër e shtroi për ty, Kosovë moj si lule bore Kaq gjatë si durove? Ëndrra e bukur e Pavaresisë Të ishte shkruar në qerpikë.

Fitorja e shumëpritur e Lirisë Me gjak te kuq është vaditë.

Sot uroj nga zemra ime Kosovën heroike trime, Gëzimi i Pavarësisë Ti sjellë çdo vatre dritë!

Eleonora Niko Qeparoi

6 Prill 1911 dhe Kontributi i Elementit e Klerit Katolik për Atdhedashuninë

F

lamuri i Gjergj Kastriotit në bante vështrimit të ngjarjeve në Bratile të Deçiqit (6 Prill trungun e vjetër të Europës 1911) ishte një shkëndi Juglindore, në trajtimin e çashtjeve pararendse e Shpalljes së Pavarsisë shqiptare, paralajmëroi fuqit e më 28 Nandor 1912 ndryshme ballkanike, që andrronin Në mënyrë të përmbledhur e pa nji coptim midis tyne të Turqisë shumë referenca të tjera historike europiane, se trojet abnore nuk do të (të cilat janë pjesë e nji libri në dorishin nji kafshat e leht për t’u gëlltit shkrim), po paraqes punimin tim nga orekset e tyne të pangopshme. modest në 100-vjetorin e Klajd Kapinova Kryengritja në fjalë, i dha nji Kryengritjes së Malcisë së Madhe, mësim të mirë pushtuesit turk “tue duke përshkrue shkurtimisht kontributin e provue në gjuhën e plumbave se kishte perenshquem, që ka dhanë kleri katolik, me prelatët due tashma koha e ekspeditave ndërshkimore e vet në shërbim të çashtjes nacionale. dhe e raplezarjeve, të udhëhequna nga gjenerShqipnia, ka qenë historikisht përherë al shum të zot dhe të sprovuem në mizori, si zemra e patriotve të vërtet të djelminë të Shefqet Turgut Pasha me shokë” (Shih, Tef Malsisë së Madhe, trevë e cila shpesh herë Krroqi, “Hylli i Dritës”, vj. XXII, fq.11). është përmendur, se ka gjeneruar burra Kombet, që për shumë shekuj kishin vuejt kuvendi e pushke; duke i falur Atdheut e në robnin turke, u gëzuan e nisën të gjallnomaleve kreshnike Ded Gjon Lulin (1840- hen, duke mendue se po fillonte nji shpresë e 1915), i njohur për burrni, urti e autoritet. re. Jashtë këtij ndikimi jetëdhanëse nuk mbeti Me këto cilësi, Deda përballoi me armë në as Shqipnia, e cila mbi kurrizin e saj kaloi keqdorë ushtritë pushtuese turke e sulmet trajtime me plagë të thella. malaziase, duke ruajtur me vendosmëri trojet Mirëpo, nuk vonoi shumë, se xhonturqit e rij porsa erdhen në pushtet nisën metodën e e të parëve tanë.

Kryengritja e fillimit të dekadës dytë të kërbaçit dhe të mosprishjës së “qetësisë”, shek. XX, i tregoi Europës, se kishte ardh duke vijue të merrnin nëpër kamb nacionet, koha të shkundej nga soditja indiferente, qi i që asokohe ende vegjetonin brenda

28

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

pushtuesve osman.

Historiani erudis At Marin Sirdani (1885-1962), duke vlerësue kontributin e elementit katolik shqiptar në drejtim të atdhedashunisë, mbi lëvizjet shtypse të xhonturqve të rij kundër nacioneve (që kërkonin liri), cek ngjarjen e randsishme të historisë me 6 Prill 1911, kur shkruan: “Barbarit, mandej të kryesum prej Xhavit Pashës e Shefqet Turgut Pashës për të shtyp shqyptart çuen pesh zemnat e shumkuj, e Leket e Malcis qi nuk ishin ken msue me u ba rajë e askuj, tue provue se vetem arma muejte me u sigurue gjan, mallin, nderen e të drejtat qi kishin pas gzue per qindra vjet edhe nen Turki nisen me levis. Qysh n’prendveren e vjetit 1910 shifen faqe sheje paknaqsije: t’arratisunt shtohen e në krye të çetave kryengritse asht “Kreshniku i Malcis” Ded Gjo’ Luli. Ky e Kol Toma, Bajraktari i Veles, ishij të vetmit në krahinen e Shkoders qi tuj mos zan bes njaj permirsimi me djelm t’vet e kushrit nuk kishin dorzue armt e ishin arratis.

Kaloi gjith ajo vjet pa ndonji ngjarje me randsi, por me 24 marc 1911 zuni fill nji luftë e vertet kundra Turkis. Populli mbar i Malcis i lidhun me kryengrits, me pushk e pa pushk msyni njiherit të gjitha postat qi gjindeshin brenda kufinit t’Malcis e me at yrysh n’e e nesre, pushtuen Tuzin, e ashtu t’forcuem me arm e me municion u drejtuen kah Shkodra e qendruen n’Koplik. Mali i Zi, i cilli mezi qi pritte me pa shtjellime në Turki, tuj e pa se malcort ia kishin nis punes pernjimend, u vu me i mprojt e e bane kufinin e liri me hi e me dal. Lajmi se Malcia ishte çue pesh e dojte me msye Shkodren e qiti ne mendim Bedri Pashen, valin e atij qyteti, e me shkak se ishte Dini ne rrezik rrejti muhamedanet e vendit, e kush kje i zoti i armve u bashkuen me asqer e duel ne luft kundra malcosve. Kta per me i diftue Fiqive t’Europes e shqyptarve qellimin e kryengritjes ban me 30 marc nji mbledhje n’Cetin e i çun nji “Memorandum” Fuqive t’Mdha e Malit t’Zi. Ne ket tubim pos kremve t’Malcis muren pjes e u lidhen me ta edhe disa kren me randsi t’vendeve tjera, t’krishtene e muhamedan”.

Kush ishte Ded Gjo’ Luli?

Ai ishte lind e rrit në bjeshkët e nalta të maleve tona, ku gurgullon uji i kristalt nga bora e shkrim, pyjeve, ku kumbueshëm dëgjohet zani në kor i zogjve, njerëzve, që si lisa të gjatë hijeshojnë, me shtëpitë e mbushuna plot me zanin gazmuer të fëmijëve, që harlisën lirshëm, tek shëtisin mbi ato shkrepa të nalta e të lame me gjak e lot trimash, ku, Atdheu e feja e të parëve ilir u ruajtën ma shumë, se në asnji vend tjetër të Shqipnis.

Portreti i tij mbetet fisnik. “Emni rron gjatë në veprat e mëdha”, thuhet në nji fjal të urt popullore. Ishte i pari midis

Deda, ishte jo ma shum se 38 vjeç si adjutant besnik i Çun Mulës në Lidhjen e Prizrenit, tuj ken pjesmarrs në vjetin 1878. Kryetrimi, ishte e mbeti shpirti dhe zemra e kryengritësve, duke qenë trim si të gjithë trimat e tjerë të Malësisë, që me respekt e ndoqën mbas, për mbrojtjen e trojeve të vendlindjes.

Në betejën e hatashme u vranë trimnisht kelmendas, hotjan, shkrelas, koplikas, kastratas e shkodran, të cilët ishin të ndihmuem shpirtënisht nga kleri katolik.

Pikërisht, për hir të së vërtetës së dokumentuem në shtypin e kohës, për llogari të ekspeditave famkeqe ndëshki-

Dedë Gjo’ Luli me djemtë e tij të parve, i barabart mes të barabartve.

Ai, u dallua për aftësi të madhe drejtuese, si nji ushtarak në zemër të Alpeve të nalta të bjeshkve. Ende jeton në zemnat e kujtesën e malësorëve vlerësimet nga bashkohësit për Dedën, ku, midis të cilëve Avni Rustemi e quajti “burr i pafrik e i panjoll i maleve tona”.

more të Turgut Pashës e Portës së Nalt, brënda ushtrisë pushtuese ishin të veshun me rroba e pagueshin rregullisht (mercenar) disa trathtar shkodran, të cilët i shërbenin me besnikëri, duke iu kundërvue me armë në dorë fatosave të Ded Gjon Lulit, të cilët pa iu tremb syni mbanin me vendosmeni njeri mbas

tjetrit në maj të Deçiqit Flamurin Nacional të Gjergj Kastriotit.

Tashma, dihet fundi i turpshëm i trathtarve, të cilët trimat e Ded Gjon Lulit nuk i vran, por i lanë të lirë të ktheheshin në vendlindjen (në këmish e brekushe), që e kishin trathtue.

Publicisti Risto Siliqi, në librin e parë: “Pasqyra e ditve të përgjakshme në të pestin shekull Shqypnis të robnueme”, Trieste, korrik 1912, shkruan: “Me 26 të marsit, bashkue ushtarët e Hotit, të Kelmendit, të Grudës, të Kastratit, të Shkrelit e të Shalës, e të sokoluem me fitime të përditshme, i ranë me nji rreptsi ushtris së përzieme me shkodran, sa mbas guximit e fatoshis të rrall të ktyne ushtarve shqyptar, këta halldupa e pan se të gjith po jesin me krye e ran gjall në dor. Ndër ta rob u xu dhe Abas Bekteshi, njaj trathtar qi në kohë të aksionit reformator ju pat kundershtue si shqyptar Shefqet Turgut Pashës, dhe pasi e patën burgosun e dy herësh, në të pamë të gjith popullit t‘Shkodres, e patne shtrue n’dajak, e ky i poshtri u çue me i ndihmue anmikut të vet e me e vra me vllazën. Për posë tij u xun rob dhe tjer, të cilve mbasi armët e fishekët ia morën, i lshuen lirë, të cilët ikën me marrë kah Podgorica, prej këtej me avullore përmbi liqe e shkuene n’Shkoder, ku ndoshta nana e gratë e tyne do t’i kenë pritun të padituna t’i ngjeshin furkat. Kët ditë dhe prej Jusuf Gjokajve të frugsuem prej plumbave të shqyptarëve ikën në Podgoricë 70 vetë të turkut. Ne nesre si plasi drita, fatosat ton psyne përsëri si luana dhe xune rob edhe 90 vet të tjerë, I çarmatosen e i nisen kah Podgorica”.

Risto Siliqi, si gjithë rilindasit patriot të tjerë të penës e pushkës, e njihte mirë fytyren e trathtisë. Me gjuhën e fakteve historike dhe si dëshmitar, ai fshikulloi pamshirë të gjithë trathtarët e nacionit, që iu kundërvun me armë në dorë flamurit kuq e zi të fatosa të lirisë. Nga ana e tjetër, studiuesi historian At Marin Sirdani, mbasi përshkruen pikët kryesore të “Memorandumit”, nënvizon frymën e bashkpunimin e ngushtë që ekziston midis malësorve pa dallim feje.

E randsishme ishte lufta e vendosun,

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

Ndre Mjeda, Gjergj Fishta dhe Luigj Gurakuqi (1923)

kundër pushtuesit të përbashkët, që kishte shkel trojet tona. Në shënimet historike lexojm: “Ky ‘Memorandum’ kje i nenshkruem, pos dy kryetarve të kryengritsve, Ded Gjo’Lulit e Sokol Bacit, edhe prej Muharrem Beg Bushatit (n’emen t’Shkodres), Isa Beg Boletinit e Abdullah Agës (n’emen të Kosovës), Kapidan Preng Marka Kokes (n’emen

29

t’Mirdites) e Mehmet Shpendit (n’emen t’Dukagjinit). Nji lidhje e atill dy elementash dukej n’e parë se do të prodhojn nji dobi të perbashkt, por muhamedanët e Shkodres vijuen me u mbajt me qeveri turke, e kta me asqer e nalen sulmin malsorvet derisa u erdh në ndihmë Shefqet Turgut Pasha me shtatdhet bataljona”.

E, natyrshëm, askush ma mir, se

30

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

gjaku i derdhun nuk mund të flas për atdhetarizmin e fetarve e besimtarve shqiptar: Në Deçiq e Kaçanik, trimat e Kosovës luftuan për Shqipnin e besuan Perëndin. Ded Gjo’Luli e Isa Boletini, Themistokli Germenji e Shtjefën Gjeçovi kjen besimtar e fetar; Thimi Mitko e Papa Kristo Negovani, Sali Butka nuk kjen ateist e megjithat luftuan dhe dhan aq shum për atdheun e tyne.

Jo besimi, por përkundrazi materializmi e dobson dhe e ligshton njeriun.

Mbi kryengritjen në Malësi, prof.

Abaz Ermenji (1910-2003), në veprën e vet historike: “Albania - Vendi që zë Skenderbeu në historin e Shqipërisë” (“Shqypnia e Lirë”, Paris, 1968, fq. 279), nënvizon: “Valiu i Shkodrës Bedri Pasha, u gjet ngushtë se s’kishte forca të mjaftueshme për t’iu bërë ballë kryengritësve. Prandaj u vu të shfrytëzonte fanatizmin fetar të myslimanëve duke iu thënë se “Dini” ishte në rrezik dhe duke i gënjyer se gjoja të krishterët donin të sillnin në Shkodër malin e Zi. Me këto intriga mujti të mblidhte një turmë shqiptarësh myslimanë prej Shkodre dhe t’i dergonte për të luftuar kundër vëllezërve të tyre katolikë. Por këta “mbrojtës” të “dinit” u shpartalluan shpejt; disa u bashkuan me kryengritësit. Për fat të mirë, ky dram i shemtuar vëllavrasjeje nuk u përsërit më në Shqipërinë e Veriut.”

Eshtnat e At Gjergj Fishtës, Ded Gjon Lulit etj., hidhën në lumin Drin figura e tij asht lan në hije nga historigrafia moniste, të cilin u munduen me e ba ateist e kundërklerikal, kur dihet, se ai ka qenq nji mik e bashkpunëtuer me françeskanët e shquem të vendit. Për me shumë Respekti i thëllë që kanë treguar klerikët katolik ndaj liberatorit Luigj Gurakuqi thuhet se ai ka pasur nji zyre me shtrat (dhomë fjetje) në Kuvendin Françeskan në Gjuhadol të Shkodrës dhe kur të gjithë mendonin se ai asht në Italy ai vijonte të ishte në qytet... Ndërsa eshtnat e Ded Gjon Lulit dhe flamurin origjinal, françeskanët i kanë ruajt si relike të rralla për t’i vendosur në nji përmendore historike, që ato kishin menduar t’ia ngrinin në qytetin e Shkodrës…

A nuk asht nji domethanie e madhe

dhe fakt kuptimplot, pohimi ipeshkvit imzot Zef Simonit (ish-Sekretar i Arqipeshkvis së Shkodrës gjatë kohës, qi po bahej kataklizma antifetare prej komunistve dhe ma von arrestohet e bani 12 vjet burg në Spaç, Burrel, Sarand, etj., shënimi im K.K.), në ligjeratën e tij në Kuvendin Ndërnacional “Krishtenimi ndër shqiptar”, ku pohon: “sëbashku me eshtnat e klerikve shkodranë, nxjerr nga diktatura, ishin edhe eshtnat e Ded Gjon Lulit Dom Mark Gjanit, tue e torturue, i kërkuene të mohonte Krishtin. Përkundrazi Dom Marku, tha fjalët e fundit mes dhimbave “Rrnoft Krishti Mbret!”. Vdiq i varun nder shpatulla, tuj ia hjedh trupin qejve e mbeturinat e tij i lshuen në prrue. Bash njiashtu si vepruen turqit me eshtnat e Gjergj Kastriotit e me prelatin e lavdishëm Imzot Pjeter Bogdanin, apo si vepruen ma vonë komunistat, tuej nxjerr prej vorrit eshtnat e Mons. Jak Serreqit, Mons. Lazër Mjedjes, Mons.

Gasper Thaçit, Mons. Ernest Cocit, Mons. Bernardin Shllakut e At Gjergj Fishtës e sëbashku me atë, pa dijt gja, të Dedë Gjo’ Lulit, eshtnat e të cilit françeskanët i kishin ruejt në vorret e tyne për t’i ba nji monument”. (Mons.

Zef Simoni, “Persekutimi i Kishës Katolike në Shqipni 1944-1990”, Shkodër, 1999, fq.10).

Nga historishkruesit që lam mbas, Deda u pa gjithnji i shkëputun nga bashkluftarët e tij, të afërm apo të largët, bile edhe nga pasardhësit e Derës së tij të përmendun, ku, këta të fundit u ndoqën e përsekutuan në Shkodër.

Sikurse shkruan i ndjeri prof. dr.

Simon Pepa në lidhje me këtë çashtje: “Dhe është për të ardhur keq se kjo luftë, këta heronj dhe vetë kryetrimi Ded Gjo’Luli për vjet e vjet u lanë në harresë. Lufta dhe ngritja e Flamurit në Deçiq, përmendej sa me thanë, emri i heroi vetëm sa citohej. Dhe ajo që është rrënqethëse është fakti se mjaft nga nipat e stërnipat e Ded Gjon Lulit, si dhe mjaft klerikë që morën pjesë me mendje e penë në përpjekje për çlirim u masakruan në mënyrë të tmerrshme.

Ata hynë në rrugën e mundimeve tamam si në ferrin e Dantes”. (Libri:

“Gjurmime kulturore”, Shkodër, 2000, fq.224) Ai sistem mos vlerësues veprash e vlerash, e la Ded Gjon Lulin vetëm me urdhnin “Për veprimtari patriotike” të Klasit I-rë dhe vetëm në vjetin 1962.

Vetëm me kaq dhe asgja ma tepër, kur mjaft figura të tjera (natyrisht, secila me vlerën e tyne), u pasuan me urdhna, medalje e ‘tituj’ të shumt.

Asnji përmendore (të madhe apo të vogël), asnji rrug a rrugic (veç Tiranës), asnji emërtim tjetër me emnin e Dedes, kur mjaft burra të tjerë të historisë i kanë këto pengje nderimi. Pikërisht, me 1962, shkodrani prof. dr. Jup Kastrati, boton librin: “Figura të ndritura të Rilindjes Kombëtare”, ku Deden e len në vend të fundit (ndër 6 figura), pas Isuf Tabakut, Daut Boriçit, Hodo Sokolit.

At Gjergj Fishta e Ded Gjon Luli

Asokohe “Poeti Nacional” At Gjergj Fishta (1870-1940), përmes poezisë epike, në veçanti rroku figurat e ndrituna, nji prej të cilëve asht edhe Ded Gjon Luli. Në ato hapësina poetike, Homeri shqiptar i kushton Fatosit të lirisë, si peng nderimi kangën prej 800 vargjesh, si rrallë ndonji heroi tjetër.

Pasi e lexon me andje, kupton dukshëm melodin poetike epike të Fishtës, shpalosur me talentin e ngjyrave të ndezuna, qi ruhet në portretin e madh atdhetar, tek kryevepra e njohun “Lahuta e Malcis”.

Ai me pathos pasqyron ngjarjet e mëdha të stuhishme në faqet e poemes.

Ato, gjithsesi, janë të përcaktueme mirë historikisht, duke ruajt raporte të drejta të ngjarjeve me figurat historike, mbasi ai njihte shumë mirë historinë dhe vendin e herojve të nacionit.

Në hapësinen e atdhetarizmit të ndjeshëm, shquhen Ded Gjon Luli, Oso Kuka, si dhe të tjerë malësor trima, si: Marash Uci, Tringa, Çun Mula etj.

Denjësisht Fishta, paraqet atdhetarin në mënyrë figurative: “N’at Malsi, n’at Rapsh t’Hotit Ded Gjo’Luli, burr si motit, me’ i qetë Lekë, bisha shkorretit, ka nis pushkën m’asqer t’Mbretit!”

Poeti, mbasi e quan trimin e Traboinit Ded Gjon Lulin si ‘shpatë e gjallë’, i vë atij në goj atë ligjeratën e gjall e aq kuptimplote, drejtue Sulltanit, përmes Bedri Pashës, tuj e paralejmërue, se nuk do t’i shërbenin ma shqiptarët: “Se me sotjet, emni i Zotit! Sa jem nipash t’Gjergj Kastriotit e “Shqiptarë” qi thonë vendit ma duva nuk i bajmë Mbretit” Fishta si poet e Deda si lufëtar, e kanë shumë të kjart, se si kishte jetue populli në thundrën e hekurt turke, duke i sjell atij aq e aq telashe e rreziqe të panumërta, të cilat vërehen, kur autori flet shum përmes pendës së poetit: “Na shkoi moti si a’ma zi ngran e pangran, e kryet në gershan bje prej sherrit n’taksirat” ose vargzimet e maposhtme të mbushuna me folje vepruese: “Se ai s’po kish tjeter zanat, veç pre e rep e digj e piq, rrxo, rreno e vendin flliq”.

Kishte ardh fundi. Vargonjt e gjat shtrëngues të zgjedhës së huaj gjysmijvjeçari duheshin këput, sikurse edhe ngjau, sepse Atdheu kishte thirrun fatosat e vet të lirisë, që t’a mbronin atë deri në flijim.

Epilogu i luftës me fitore, dihet.

Ngrihet Flamuri kuq e zi i Shqipnis, simbol i fitores mbulue me lumenj të shumt gjaku, me thirrjen: “Rrnoft Shqypnia!”.

Për fat të mirë, jehona e ngjarjes shqiptare gjeti pasqyrim në shtypin e atëhershëm shqiptar dhe të huaj. (Shih koleksionet: “Hylli i dritës” “Leka” (Shkoder), “Corriere d’Italia” (Itali), “Liri e Shqypnis” (Sofje), “The Times” (London), “Ora e Maleve”, “Cirka”, “Shqypnia e re”, “Ora e Shqypnis”, fletoret e qytetit të Shkodres, dorshkrimet (e pabotueme të klerikve katolik, të cilat sot kan mund të mbijetojn, Arkivi i Vatikanit, Austris, Britanis Madhe, Hungaris, Italis, Malit të Zi, AQSH, fondi 270, Gjush Shedija “Historija e Shkodres” (dorshkrim i vjetit 1945).

Kushdo e di, se Papa Leoni XIII, me 1880 vendosi të hap dokumentet e Arkivit ‘Sekret’ të Vatikanit, për të gjithë studiuesit, që vinin nga e gjith bota, pa shikue se cilës besim a nacion i përkasin.

Këtu ekziston nji dokumentacion shumë i pasun, që përmban informata, jo vetëm të karakterit kishtar e fetar, por edhe kul-

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

turës së popujve, gjendjes së tyne shoqnore, ekonomike, historisë, gjuhës etj.

Mbi luftimet e ashpra midis malcorve trima e taborreve të armatosuna deri në dhamb e të stërvitun për barbarizma kundërshqiptare, studiuesi At Marin Sirdani, shkruen: “Fletoret europiane t’asaj kohe i pershkruejn trimnit e tyne porsi ata t’herojve legjendar të kohve të hershme”.

Pas shpërndamjes me forcën e armëve të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit dhe gjunjëzimit të Turkis, përpara presioneve të Fuqive të Mëdha, që çoi ma vonë në copëtimin e trojeve shqiptare, rrethet patriotike në vend nuk ishin të bindun, se Turkia po merrte rrukollisjen dhe se nën ombrellën e saj rrezikohej seriozisht ekzistenca e trojeve shqiptare.

Por, gjithsesi kishte nga ata, qi kishin vizione të kthjellta iluministe, të cilët u shquan për veprimtari të dendur atdhetare. Në këtë proces historik kontributi i prelatëve katolik shqiptar ishte i dorës së parë në veprimtari praktike të planit të brendshëm, për njisimin e plotë të faktorit shqiptar. Ndërsa veprimtaria e planit politiko-diplomatik të jashtëm, qëndronte në mbështetjen e kualifikuem të çashtjes së pamvarsisë së plot të trojeve etnike shqiptare.

Duke e analizue gjendjen e përgjithshme në Shqipni, politikanët europian paralejmërojnë nji shpërthim trazirash në pranverën e vitit 1911.

Urretja, që kishin malësorët kundër regjimit xhonturk, bani që revolta në këtë pjesë të filloj ashtu siç e kishin mendue vet krent patriot malësorë.

Në Muzeun Nacional të Kuvendit Françeskan në Shkodër, klerikët, me dashuni prindore ruajtën për shumë vite në gji simbolin e lirisë shqiptare. Për këtë dëshmojn etnit françeskan At Leon Kabashi, At Viktor Volaj, At Daniel Gjeçaj e At Zef Pllumi, të cilët për nji kohë janë marrë me mbarshtrimin e institucionit. Sikur të mos ishte ngrit Flamuri dhe sikur të mos kishte ekzistue ai Flamur, do të kishin pas guxim etnit françeskan me sajue nji gja të tillë?

Patriotizmi e ndërshmnia në pasqyrimin e ngjarjeve nacionale, kanë kenë ndër shenjat dalluese të françeskanëve shqip-

31

tarë, prandaj edhe nuk mund të vihet në dyshim vërtetësia e ngjarjes.

Qëndri i klerit ndaj Kryengritjes së Malësisë, ka qenq dashamir e mbështetës pa rezerva, për trimat e prijsin e dashun Ded Gjon Luli. Klerikët, duke theksue nevojën, që të rezistonin me bashkatdhetarët e vet të arratisun dhe popullsisë së dëbuem, u larguan sëbashku me ta dhe qëndruan në Mal të Zi. Midis tyne ishte famullitari i Kastratit At Mati Prenushi. Pas disa viteve, në kohën, kur atij i bahej gjyqi komunist, i pyetun nga hetuesia, që zhvilloi gjyqin, pikërisht aty, ku kishte qenë redaksia e revistës “Hylli i Dritës”, ndër të tjera pohoi: “Përveç muzikës me sakrifica të mëdha, kam përshkue nga antikuari i bibliotekës edhe të gjitha veprat qi flitshin për Gjergj Kastriotin nga populli shqiptar. Të gjith këto vepra janë këtu edhe sot në bibliotekën françeskane. Kur u ktheva në Shqipni, kam shkue famullitar nepër male. Kam marr pjes aktive në kryengritje bashkë me malcort e prim prej Ded Gjo’ Lulit në vjetin 1911, e kam ndej disa koh me popullin i strehum në Mal të Zi” (Shih, Zef Pllumi, libri me kujtime “Rrno per me tregue”, vëll.II 19441951).

Diplomacia e hollë e gjuhës fine të moderacionit, ka kenë nji tipar karakteristik e mbizotnues në përsonalitetin publik të arqipeshkvit të Shkodrës imzot Jak Serreqit. Misioni i tij, duhet të pozicionohet kjart në kontekstin e çastit kohor të zhvillimit të kryengritjes.

Jemi në korrikun e vjetit 1911, ku si rezultat i luftimeve të ashpra disamujore, energjit fizike e njerëzore të familjeve malësorëve po shkonin drejt nji kufini, pas të cilit do të kishin vetëm asgjësimin fizik. A ishte vërtet e arsyeshme, njerëzore dhe kristiane për bariun shpirtnuer të malësorëve, të ndërmerrte nji vepër ndërmjetësimi, për të shpëtuar popullin e tij nga asgjësimi i barbarit?

Mendoj, se për nji patriot e figurë të randsishme publike, siç ishte Jak Serreqi, nji veprim i tillë ishte krejtësisht i domosdoshëm dhe përbante nji detyrë morale, për çdo shqiptar të arsyeshëm...

32

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

Dictatorship of Relativism in Albania Leads to Abortions

By Joannes Bucher Human Life International

hortly after Pope Francis had visited this country with its “long path of suffering,” notably under the dictatorship of Enver Hoxha, I gave a talk in Lezhë, a mostly Catholic town in North-Western Albania. But my talk focused on another kind of dictatorship – the dictatorship of relativism and the false notion of freedom that leads to the killing of the weak to preserve the freedom of the strong. Every seat was occupied in the Basilica of Lezhë, and thanks be to God half of them were further moved to participate in a big prayer rally afterwards. For the first time ever, pro-lifers marched for life from the Basilica to the hospital where abortions are performed. It is scandalous when doctors kill on one floor, yet serve to deliver babies on another! It would be a great grace from Heaven to

S

Dr. Gjoni, Bishop Msgr. Ottavio Vitale from Lezhe, Albania, and HLI’s Joannes Bucher. make this absurdity visible to the entire town.

Sadly, sex-selective abortion is more and more common in this part of the world.

Dave Andrusko’s article last year, “Alarming Rise in Sex-Selection Abortion in Europe,” showed that “in Albania, 112 boys are born for every 100 girls, while in Kosovo and Montenegro the figures stand at 110 and 109 boys per 100 girls respectively.”

When Albania rejected communism almost 24 years ago, it was abandoning one of the most rigid communist systems in the world – one that was explicitly declared atheist. Many Catholic clergy and others deemed “elites” by the communists were killed between 1945 and 1948, and in 1967

Albania pro-life faithful march for life in January 2015. they began to destroy churches and moques. Their objective was to eliminate God from the lives and hearts of the local

With new laws and regulations established after the fall of communism, one particular law entered almost unnoticed.

Catholic people and all believers.

“None could even utter the name of God or make the sign of the cross openly,” said Kimete Klenja, a consecrated lay woman and HLI partner. Most of the churches were destroyed while the cathedrals and the big churches in the cities were turned into sports halls, cinemas or cultural centers.

Although the Catholic Church was struck very hard, the people’s spirit remained strong. The remaining priests offered the Sacraments to those practicing the faith in secret. The martyrs’ blood was a seed for the preservation of faith in Christ during the years of communist dictatorship — and for the return of faith these past 20 years of democracy. The process of canonization is already underway for 40 Albanian martyrs.

The Law for the Interruption of Pregnancy became law on December 7, 1995.

Since then, thousands of preborn Albanian babies have been legally killed every year by abortion. Of course, not included are those who have been killed by contraceptives with abortive effects and the morning-after pill. It continues still today!

Despite this tragedy in Europe, we are thankful for Bishop Monsignor Ottavio Vitale, of the Roman Catholic Diocese of Lezhë, who encourages and admonishes his own clergy, as well as the laypersons, to adhere to the truth — Biblical teaching, Church Tradition, and Natural Law which naturally reveals the truth about the human person..

Poezia e Luigj Çekaj një hartë me metafora plagësh...

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

33

...Pasi me ta mbusha sarkofagët, vjeshtat dhe lumenjtë/ Nxorra sytë nga vendi dhe vendosa t’i hedh në det/ Bota nënujore me lashtësinë e shkruar në shtrat/ Me sytë e mi sfidoi thellësinë e ujit të vet...

K

Nga Keze Kozeta Zylo

am kohë që lexoj poetin Luigj Çekaj ish të dënuarin politik, por jo në kohën e akullt kur dritën mbyllnin nën gur morti...

I lexoj sot nën urën e dhimbjeve të emigrantëve që lëkundet në Oqean midis Shqipërisë dhe Amerikës. Vetëtima zhuritëse e mohimit nën diktaturë nuk mundi dot t’ju zhveshë atyre fisnikërinë si poet dhe njerëz, edhe pse mbi shpinë të tyre rëndon pesha e vuajtjeve dhe e mundimeve si guri i Sifizit.

Ndonëse kanë kaluar 22 vjet nga rënia e diktaturës është e çuditshme se si këtyre poetëve të persekutuar dhe burgosur më parë nuk iu kushtohet vëmendje e merituar anipse poeti Çekaj rilindi në Amerikë...

Poezite e tij të shkruara brenda qelive pus të zi të burgjeve, apo nën një Hënë të përgjakur nga hanxhari i një gardiani, medoemos bëhen si gjoksi i Rozafës së murrrosur që la amanet për të ushqyer fëmijët.

Ndryshe çmimdhënësit i lënë poetët siç do të shprehet Çekaj në poezinë “Justinës” Kryet si qyqe shkoj dhe i mbëhtes tek vrasësi im i vjetër. De-pre-si-o-ni.

Ai shkruan me një butësi Bible për nënën e tij të shtrenjtë dhe kjo ndodh shpesh me poetë të kësaj race dhe ja se si: Kur ti erdhe nga Shqipëria/ Besoja se as vdekjet nuk do të mund të na ndanin më/ si as distancat/ Ndërsa pranë teje kam celuloren me dyqind fotografi/ Një dosje dhimbjesh në ermrin tim/ Që më kujton prangat/ si dhe tre a katër stilokalema...

Këtë lidhje aq të ngushtë nënë e bir e bën dhe më hyjnore poeti bir që qan dhe e puth, dhe dy pikëlzat e lotit të tij varen si rruaza argjendi në qafën e bukur dhe të rrudhosur të nënës halleshumë.

Duke lexuar ndjen se poeti i burgosur i ka shkruar me lotin blu të Hënës vargjet dhe i ka stamposur brenda trupit ku me siguri kishte fshehur fletoren poetike të shpirtit.

Ai i shkruante natën në muret e ftohta të dhomës së burgut ku metafora bëhej zjarri i ngrohtë, ndërsa qerpikët e rënduar nga lodhja bënin roje për të ruajtur legjendat që

(Marrë nga poezia “Me lotët e popullit tim” fq.102)

shkruheshin në libërthin e zemrës.

Libërthi u bë si një dritëz ylli, violinë Apostulli, një legjendë që do të tregohet

gjatë... Autori shpesh duket dhe një romantik i kohës plot kulturë dhe mirësi dhe ja si e përshkruan bukurinë e një vajze meksikane: Balli i saj paksa i verdhë, dukej si një shpatullëz hënet/ ku si dy pellgje të kaltër yjesh, i shkëlqenin fort dy sytë/ Ngado që ta shikoje/ dukej se ishte meksikane/ por një meksikane e çuditshme, që sfidonte dhe mrekullitë. Me këto vargje Çekaj të kujton ciganen e bukur të Frederica Garsia Lorkës i cili u frymëzua prej saj dhe ja se si: “O mjellmë e zeshkët që noton në një liqen/ Me lotuse të rritura, me valë të portokallta/ Me karafila të kuq, ku shkulma kundërmon/ Foletë e roitura që ti mban nën flatra/ Martire andaluze, grua e mbetur beronjë/ Ç’janë puthjet e përflakura ti s’e di/ Puthjet e përziera me heshtje të thellë nate/ Dhe me zhurmën e turbullt të ujit që rri”.

Pena e tij nxjerrë nga gjoksi nimfat e bukura, perëndeshat e bukurisë që emocio-

nojnë me ndjesi të holla si filigramet e artizanëve të punuara në shekuj aq mjeshtërisht në poezinë “Trëndafilat e Majamit”. “Sapo i pashë këta trëndafila m’u kujtuan buzët e tua të kuqe/ Kopshtet erotike të Shkodrës dhe gjethet jeshile të tulipanit/ Tani dhe shpirti im i lodhur belbëzon dalëngadalë emrin”...

E bukura tërheq kudo e për më tepër një poet si Çekaj që prek ylberet përmallimthi në qerpikët e bukur të vashave. Poeti aty ndërton folezën e dashurisë hyjnore, i cili i jep një dritëz të re botës dhe ndez flakën e dashurisë aq të munguar. Poezitë e tij kanë mbirë natyrshëm si një ngushëllim për shpresë, ato janë filiza të një aristokrati të poezise dhe bëhen model qytetarie të një poezie në perfeksion.

Vargjet e tij më duket sikur më sjellin pranë Ana Ahmatovën ku nobelisti Brodcki thotë se rigjeti gjuhen e ligjërimit në universin shurdhmemec.

Në dhuratën me librat e tij që më dërgoi midis të tjerave në dedikim më shkruante se: “Lorka e quan poezinë thjesht si...”Një drer të plagosur”, kurse unë vazhdon poeti me një modesti për t’u pasur zili, vjershat e mia dosido do t’i quaja “si një Njeri i plagosur” duke e zëvendësuar me artin e zëvendësimit fjalën dreri me njeri ...

Ashtu si dreri me sy të magjishem dhe vështrim te butë që shetit pranë pemëve dhe ul kokën për të pirë ujë, buzë një pellgu a liqeni të pastër plagoset pafajësisht nga gjahtarët, ashtu më duket dhe poeti, zemra e të cilit u plagos pafajësisht nga gardianët e dhjamosur që zbatonin urdhërat e diktaturës verbërisht.

Diçitura e shkruar me një shkrim të bukur kaligrafik do të ruhet gjatë dhe me krenari në arshivën time personale dhe ndërkohë të kujton poetin tjetër hyjnor Frederik Rreshpjen me poezinë vdekjen e Dedelit të cilit varrin ja bënë në aerodromin e qiellit, ndërsa Zeusin modern e mallkoi. Poezite e Çekajt jane si një far që fshehin shkëndijëza brenda metaforave të tyre me një ngarkese të theksuar emocionale plot gazavaje që prekin

34

Cikël me poezi nga Luigj Çekaj

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

(I mblodhi Mark K. Shkreli)

“Kryepoeti Luigj Çekaj është ambasadori poetik i mirënjohjes mbarëkombëtare-shqiptare për Amerikën” (Prof. Dr. Agron Fico, Gazeta Tekegram, Tiranë 2014)

KUJTIM NGA FËMINMIA

Për herë të parë e të fundit në moshën dy vjeç më arrestuan.

Si natën e pushkatimit të Lorkës adoleshenca e hënës Stoli të papërsëritshme në kujtesën time ngeli, Shkëlqimi i prangave në duart e nënës!

NË SHKREL TE SHTËPIA E PRINDËRVE TË MIJ thellë zemrat e lexuesve të shumtë.

Shokët e burgut të tij janë dhimbja e madhe e poetit. Një prej poezive kushtuar bashkëvuajtesve është ish të burgosurit politik “Luigj Kabashit” të cilët kanë lindur në një qytet me disidentë të rebeluar si metaforat e Selman Ruzhdiut, ku plagët e viktimave s’ka mundur asnjë pushtet t’i shërojë, mjerisht...

“Me Luigjin, dashtë pa dashtë/ Kam patur një si fat absurd/ Sepse kur Ai shpresonte të dilte jashtë/ Unë trëmbesha se do të hyja në burg”/ Në poezitë e tij ngrihen probleme të mprehta sociale dhe shoqërore që po kalon shoqëria jonë. Kështu hapja e dosjeve me të cilët spekullojnë shumë nga parlamentarët tanë ai shkruan: “Hapeni shtatoren/ o ushtarë që të shoh/ Shkodrën dhe time motër...” Dhe krejt si në historinë e njërës nga ato me telefaks ma dërgoni urgjent “Dosjen”.

Dhe nxini ku të mundni/ Bëjeni sterrë deri në fund/...Se me “dosjen” time të bardhë, Kam ndërmend të bëj biznes, Në blefsha atje njëqind dollarë, Dy milion këtu do e shes...”

Ato pikojnë dhe trokasin mendueshëm mbi shpirtrat tanë, mbi shpirtrat e lexuesve, por nuk jam e sigurtë, se sa ndihen ndër shpirtra ligjvënësish??

Poezitë e Çekaj janë vatër e prushtë me thëngjij ndezur. Ai bisedon poetikisht me shkrimtarë të shquar i ka ftuar për darkë në tryezën e tij dhe ndjen dhimbje për njerëzit e papërgjegjshëm që gjejnë lloj lloj mënyrash per të hedhur baltë mbi punën e tyre dhe ja se si: “Parmbrëmë, Noli me Konicën qenë për darkë tek unë, Të dy nervoz, sepse i shanin në Internet edhe pas vdekjes!... Kurse Millosh Gjergj Nikolla/ Me një penë të ngulur në gjoks! I tundur më tha: Atdheu im m’u ankua! Tashti duket se s’ka më nevojë për mua!”

(Marrë nga poezia “Shpirtrat e Shqiptarëve më duken si Ata të purgatorëve”, fq.34.)

Afrohem, hyj brenda në shtëpinë e braktisur me kohë Si në një muze antik, me çdo gjë të rrëmbyer fshehtas. Është shtëpia e prindërve të mij, domosdo, Me .statujën e vogël të fëminisë lënë pas kumbullës së vjetër Te muri në vend të lahutës, bimë vjerrëse varen!

Atje ku piqej buka, tani zogu ndjen uri Kau i muzgut, kruen brirët në haur U thye dyshemeja nga që nuk luajtën më fëmijë...

Hëna te oxhaku, zjarrin e vetmisë ndezë çdo natë Digjen metaforat, rreth prushit me yje!

Këtu flinte gjyshi, këtu macja, djepi im pak më larg Era hynë e del në majë të gishtrinjve.

Te vatra si te vigu, prindërit e mij vajtoj: Nënën pranë Bunës, tjetrin në brigjet e Hudsonit.

Biri i tij Jezu, edhe njëherë takoi Në Shkrel, te Kroni i lotit.

Prek’ gur, lëmoj zgavrra, marr me vehte aq sa mundem Harroi për një çast thënien e Zhan Pol Moretit.

Nëpër valixhet e mbyllura të ndarjes Gurët e varreve peshojnë më rëndë se njerëzit.

Largohem, dal jashtë në oborrin e heshtjes dal!

Para fjaleve përshendetëse, si para shkarjeve të San Franciskos!

Unë jam gërmadhë Rrënuar në tërmetin e ikjes...

STINA E DHIMBJES

Në prill të 75-ës-Përjashtim nga Universiteti.

Në maj vjen urdhëri-Të pushohet nga puna Dhe në qershor-Të dëbohet nga qyteti.

Kështu që dekanati, Shefi i kuadrit, Policia, Shpirtrat tanë si dreqër I përzënin nga Shqipëria!

Tani kur vjen pranvera, Përvjetori i kataklizmës Te pema e zërit tim Bleron stina e dhimbjes.

1975

MREKULLITË E BOTËS

Në shtëpinë time rrinë 7 mrekullitë e botës E teta është kjo!: Pak e përkulur nëna si Kulla e Pizës Gravitetin e këngës time matë.

Të dy vajzat, si kopshtet e varura të Babilonit Trëndafila drite bëhen në balkon çdo natë.

Ejfeli, pirgu i librave, Fishta, Homeri, Neruda, Ec e thuaj pastaj, se rimat s’janë të bukura!

Muri i madh Kinez, këshillat e shokëve, puthjet Te muzeu i mendimit, perandorët, mumjet.

Unë, Kolosi i Rodit, në dashurinë e të gjithëve Herë ulem herë ngrihem veç në ishullin e kritikëve.

Piramida e Keopsit-njeriu brënda meje Me sekretin e përjetshëm të kaltërsisë në dejet!

Së fundi deklaroj: Jam kundër trillit.

Jetoj fare thjeshtë në Taxh Mahall të shpirtit!

Në derë kam emrin tim, Jo të urës së Bruklinit.

TË TJERA KËNGË PËR GJARPËRINJTË E LAOKOONTIT Gjarpërinjtë e Laokoontit braktisën në heshtje gurin!

Dhe u zvarritën në det…

Gjarpërinjë të neveritshëm, kthehuni te statujat Skulptorëve u pikojnë helm duart...

1990

VJESHTA NË AEROPORTE

Në aeroportet e braktisura tani ka rënë vjeshta, Veç në pistat e lagura nganjëherë Rrëshqet ndonjë teh vetëtime.

Dhe gjethet që bien çmendurisht të zverdhura Si telegrame ikjesh Hedhur në muzg pas shpine.

Re të vonuara që shpejtojnë dhe ato drejt Veriut, Me qiejt e varur supeve, si hejbe të kaltra bosh.

Shumë pak gjëra mbeten Veç heshtjes sonë duarkryq Dhe durimit që u sos!

Pas kurrizit të një avioni një nënë paska vdekur tinëz!

Me duart lënë shtrirë përjetsisht te era.

Pyes veten i tronditur: Ç’domethënë fjala Rinas?

Dhe ndjej se si në mua, Rënkon papritmas vjeshta 1993

ZOGUT TIM

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

35

Udhë të mbarë Zogu im! Erdhi ora ta provosh Lirinë!

Prandaj, pa kurrfarë derti, po të lë në mëshirë të qiejve.

Por strehëzen si të thuash varfërore, që t’dha dikur zëri im Fluturimet tua, do ta kenë gjithmonë sipër vetes...

Dhe të mos harrosh! Dimrin ‘85” Kur ti nga uria, çukisje pendët tua në fund të kopshtit.

Dhomën time të ngrohtë, dhe lutjen që i bëra nënës Mos më rri larg zogut...

Tani u rrite Zogu im! Aq sa mund të fluturosh, së paku.

(Trafiku yt i kaltër, hapsirat i bëftë shoshë!)

Por derisa kraht’e tu’ të shterrin dhe pikëlzen e fundit të gjakut Drejtimit të erës, mos i kërko lëmoshë.

Atëherë ke për te parë dhe vetë! Do të bëhesh ylli i Kaltërsive, Duke shëndritur der’ skifterët, nëpërmjet adoleshencës!

Dhe në atë pjesë të fizikës që merret me studimin e tingujve Kënga jote sigurisht, do t’i aneksohet shkencës.

MOTIVI IM MË I DASHUR, MOTIVI PËR SHQIPËRINË Shqipëri, Ja ku dola përsëri, te motivi im më i dashur Me gjakun gati si të ngrirë, Me zemrën gati si të plasur Dhe me një dënesë malli të pazakontë Që ka për t’i fshirë lotët, ndoshta nesër.

Shqipëri, Asgjë në këtë botë, veç nënës Nuk kam dashur më fort se ty, Se ti me fryumën tënde, më ke shndrruar në qenie ajri, Ti me duart e tua, më ke bërë njeri, Mrekulli që unë i ndiej, te shpirti, dhe te zëri.

Dhe e di Shqipëri, Detit Adriatik dhe Jonit tënd Ja u kam marrur borxh ngjyrën e syve!

Siç kam njohur nëpër mite, dragonët tu dhe shtojzavallet, Se ti vetë më ke rritur, Midis penelave me pisha të larta Duke vizatuar në qiell pejsazhet.

Shqipëri, atdheu im, Si dhe krenaria ime e vetme, ndërkombtare, Që edhe kur s’dua të mburrem me ty!

Ti sikur vazhdon të bësh ligjin në Mesdhe?

T’i shkruash mesazhe perlash Evro-Botës Për të gjitha kryeveprat… Shqiptare, Ja pikërisht këtu qëndron dhe arti, I dashurisë së një poeti të varfër për atdhe.

New York, Shtator 2005

OSCAR(1917–1980) ROMERO

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

▼

▼

36

Martir i lirisë dhe demokracisë

Të lumët ju kur t’ju shajnë e t’ju salvojnë dhe kur, për shkakun tim, t’i thonë të gjitha të zezat kundër jush, por në rrenë!

Gëzohuni e galdoni, sepse i madh do të jetë shpërblimi juaj në qiell! Jo po, kështu i salvuan edhe profetët para jush!

(Mt 5:11-12)

Nuk është e përndjekur Kisha, por populli. Meqë është Kisha në anën e popullit, edhe populli në anën e Kishës, ajo është pjesë e përndjekur me popull... Unë e di se lufta e popullit tonë është puna e së vërtetës dhe drejtësisë, edhe pse më urrejnë shumë në vendin tim për shkak se i mbroj të varfëritë dhe nëpërkëmburit... Pozita ime baritore më detyron të jem solidar me të gjithë ata që vuajnë, të mbështes çdo përpjekje drejt lirisë dhe dinjitetit njerëzor... Asgjë nuk është më e rëndësishme se sa jeta njerëzor... Pashkët janë thirrje e fitores. Askush nuk do të mund të shuajë atë jetë të cilën e ringjalli Krishti, dhe se askurrë nuk do të mund të ngadhënjejnë vdekja dhe urrejtja: Krishti është ngadhënjimtar!

O

Don Lush Gjergji

scar Arnulfo Romero u lind më 15 gusht 1917 në Ciudad Barrios, vend i vogël në Salvador, afër kufirit me Hondurasin. Familja e tij ishte e varfër dhe jetonte nga puna modeste e të atit; pranë shtëpisë së tyre të vogël kishin pakë tokë dhe bagëti. Me siguri se edhe Oscar do të vazhdonte traditën familjare,

Oscar Romero

mirëpo ishte me shëndet të lig, i paralizuar qysh kur kishte vetëm shtatë muaj. I ati ishte telegrafist, kurse e ëma amvise. Oscar-i i vogël gati se në gjithçka trashëgoi të atin e vet në punë, mësoi të shkrimleximin, të luante me flaut, ishte i mahnitur pas teknologjisë telefonike.

Nuk dihet pse dhe si hyri në

seminar. Disa thonë se për këtë vendosën bashkëvendësit e tij, për të pasur mundësi ai të bëhet meshtar i tyre vendor. Të tjerët thonë se pranë dëshirës së prindërve dhe vendasve, edhe ai vet dëshironte të bëhej meshtar, gjithsesi i shtyrë edhe nga rrethanat e jetës dhe sëmundja... Një gjë është e sigurt: Zoti është shërbye me këto apo

rrethana të ngjashme dhe e solli që t’i shërbejë. Shpenzimet e seminarit ishin të mëdha, kurse i ati nuk ishte në gjendje këto t’i paguajë. Për këtë Oscar ishte i detyruar të braktisë seminarin pas një kohe të caktuar, e të punoj si minator, me këtë t’i ndihmojë familjes, por edhe vetvetes.

Puna e minatorit ishte shumë e rëndë dhe mjaft e rrezikshme. I riu Oscar, mendonte gjithnjë dhe e ëndërronte seminarin, mësimin, lutjen, meditimin dhe pikërisht shkaku i kësaj ishte mjaft i lënduar, pak edhe i dëshpëruar në jetë. Koha kalonte dalngadal dhe në monotoni...

Edhe kjo gjendje fatbardhësisht përfundoi mirë. Rektori i seminarit San Migueli kishte mirëkuptim dhe mëshirë ndaj familjes Romero, kështu që lejoi kthimin e Oscarit në seminar edhe atë pa pagesë. I riu ishte i lumtur me këtë shenjë të mirësisë, dashurisë dhe bamirësisë. Që të kthente disi këtë dashamirësi, ishte i angazhuar thellësisht në jetën e përshpirtërisë, në lutje, në mësim dhe ndryshim të sjelljes, në gjithçka. Ishte i gjithanshëm: luante në piano, shkruante poezi, lexonte, mësonte, organizonte jetën kulturore, ishte shumë i gjallë dhe i lumtur. Më në fund gjeti veten dhe thirrjen e tij të vërtetë!

Pikërisht kjo gjallëri intelektuale, sjellja e mirë shpirtërore dhe materiale në seminar, ishin “vizë” për studime në Romë. Banoi në institutin Latino-amerikan të cilin e drejtonin etërit jezuitë, kurse studionte në Gregorian. Roma do t’ia hapë edhe më tepër mendjen dhe zemrën dhe do t’i ofrojë përvojën e jetesës së përditshme të katolicizmit. Studenti i ri i teologjisë Oscar ishte tejet i lumtur, i dhënë pas studimeve dhe jetës shpirtërore, me plot përgjegjësi, thuajse gati edhe më tepër se moshatarët e tij. Në veçanti ishte i mahnitur me studimin e historisë së Kishës së San Salvadorit dhe i dashuruar në një mënyrë në thirrjen meshtarake.

“UNË JAM MESHTAR PËR VUAJTJE DHE PARAQITJE”

Lufta e Dytë Botërore nuk e kurseu as Romën. Gjatë Luftës më 4 gusht 1942 Oscar Romero realizon ëndrrën jetësore, bëhet meshtar i Kishës së Krishtit. Ja si e mendoi meshtarinë i riu, Don Oscar Romero: “Të jesh meshtar do të thotë para të gjithave të ndash kryqin e Krishtit dhe vuajtjen me popullin e Zotit... Vuajtja është sikur hija e duarve të Zotit e cila bekon dhe falë. Për këtë dhembja bashkon, i bënë njerëzit mes veti solidarë dhe i afron te Zoti... Unë jam meshtar për vuajtje dhe paraqitjen e jetës sime Zotit, Kishës, popullit, të gjithëve, edhe atë me dashuri...”

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

Me plot zell apostolik, me njohuri dhe përgatitje të mirë filozofiko-teologjike, por edhe më tepër i pasuruar shpirtërisht, Don Oscar Romero kthehet në atdheun e vet. Gjendja në Salvador ishte shumë e ndërlikuar dhe tendosur me regjimin diktatorial të Fulgencie Batisste-s. Në vend të mirëseardhjes, Don Romero dhe një mik i tij po ashtu meshtar, me të cilin udhëtoi, qenë të burgosur si kinse spiunë, dhe vetëm pas shumë mundimeve, nënçmimeve dhe ndërmjetësive qenë liruar. Ndeshja e parë me realitetin e atdheut ishte shumë e mundimshme dhe e rëndë. Kryqi nuk do t’i mungojë asnjëherë.

Don Romero u emërua shpirtëror ndihmës dhe sekretar personal i ipeshkvit, derisa miku i tij u emërua vikar gjeneral i ipeshkvisë. Me jetën dhe fjalët e tij publike, zemrën e tij të madhe dhe bujare, shumë shpejt fiton besimin e ipeshkvit, të klerit, të popullit, në një mënyrë bëhet apostull i të përvuajturve, të varfërve, mik dhe vëlla i të vuajturve.

Gjatë Koncilit të Dytë të Vatikanit,

Don Oscar Romero është emëruar monsinjor dhe sekretar i Konferencës Ipeshkvore të Salvadorit. Ky emërim e detyroi ta braktiste San Miguelin, ipeshkvin e tij, punën pastorale, në veçanti me rini dhe me familje. Më nuk ishte i ri, kishte 50 vjet, me plot përvoja, por shëndet jo të mirë, megjithatë duke mos u kursyer asnjëherë. Në rrethin dhe detyrën e re erdhi në shprehje saktësia e tij në punë, këmbëngulësia në ndërmarrje katekistikopastorale, idetë e thella në mësimdhënie, përzemërsia dhe sinqeriteti i komunikimit me të gjithë.

37

Pas tre vjet pune (1970) është emëruar edhe Sekretar Gjeneral i Konferencës Ipeshkvore të Amerikës së Mesme, një obligim dhe detyrë e rëndësishme dhe e lartë. Mirëpo, ai edhe me këtë emërim nuk e “humbë kokën”, porse edhe më tutje mbeti krejt i thjeshtë, përvuajtur, i bindur se është i ftuar të shërbente në dashuri dhe nga dashuria në kërkim të së mirës së përgjithshme.

LUFTËRAT SHOQËRORE

Kush është në të vërtetë Oscar Arnulfo Romero? Çfarë në të vërtet do të thoshte për te të jesh ipeshkëv dhe bari i Kishës Katolike në Salvador, pas Koncilit të Dytë të Vatikanit, atje ku mbretëronte varfëria, padrejtësia, diskriminimi, diktatura, vrasjet dhe shfrytëzimi i popullatës.

Përse dhe kush e vrau në altar? Çfarë na mbetet sot nga jeta, mësimi dhe martirizimi i tij? Pse fliste, besoi dhe mësoi: “Vuajtja e skamnorëve është vuajtja e vet Krishtit”? Përse ishte në anën e të vegjëlve, të shtypurve, të shkelurve, edhe pse e dinte se kjo është shumë e rrezikshme?

Përzgjedhja dhe përcaktimi i tij ishin të pashmangshme, çështje ndërgjegjeje, edhe më tepër pyetje e fesë, bindjes, jetës, dëshmisë së krishterë. Ky përcaktim i guximshëm do e sjell deri te martirizimi, do e bëjë bashkëpjesëmarrës të vdekjes dhe ngjalljes së Jezu Krishtit.

Selia e Shenjt njeh në Mons. Oscar Romero-n njeriun e vlefshëm të Kishës dhe për këtë e emëron ipeshkëv ndihmës të San Salvadorit. Rrethanat shoqëroropolitike janë tepër të komplikuara dhe rrezikshme, ato kishtare të pasigurta, të ndara në dy rryma apo drejtime: njëra proshtetërore, tjetra popullore, me këtë antishtetërore.

Ipeshkvi i ri, është ende i pavendosur, mendon, mediton, lutet, do të dëshironte të këshillohej me të gjithë, të njohë sa më mirë realitetin, për të pasur mundësi që më mirë dhe lehtë të përcaktohet për qëndrim të drejtë dhe ungjillor. Disa shohin rrezik vetëm nga e majta, nga komunizmi, kurse të tjerët vetëm nga e djathta – diktatura e pasanikëve, të cilët e konsideronin veten të krishterë, mirëpo, fatkeqësisht nuk ishin të tillë edhe me jetë.

Në vitin 1974 Mons. Romero është emëruar ipeshkëv rezidencial në Santiago de Maria, qytet dhe ipeshkvi në periferi.

Menjëherë filloi me vizita baritore, që për së afërmi dhe për së drejti të njihet me nevojat e popullit, me botën e varfër, me mungesën e lirisë dhe dinjitetit njerëzor, drejtësisë, shkollimit, kulturës, me të gjitha.

Shpeshherë thoshte: “Kjo qeveri nuk ka asgjë të mirë, përpos vuajtjes dhe durimit, besimit për

38

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

një të ardhme më të mirë.”

Kleri në pjesën më të madhe është me popullin dhe për këtë përjeton përndjekje të rënda diktatoriale.

Përndjekjet dhe vrasjet janë gjithnjë e më të shpeshta. Pesë besimtarë janë të prerë nga grupet ushtarako-policore kombëtare në njërën nga famullitë e tij. Mons. Romero proteston ashpër kundër kësaj vepre të tmerrshme, kërkon drejtësi për të gjithë; ai nuk u ndal me kaq, por bëri edhe një hap më tutje, sulmoi dhe fajësoi regjimin totalitar i cili ngufatë lirinë e popullit.

Edhe më shpesh vizitonte famullitë e tija, kremtonte me popull eukaristinë, predikonte fjalën e Hyjit, kërkonte dhe lutej vazhdimisht për liri, trimëronte popullin...

shërbim. Ja dëshmia e tij mbi Kishën: “Kisha nuk është e lidhur për ndonjë parti apo organizata tjera politike... Pikërisht për atë se është e interesuar për të mira e përgjithshme e njeriut, publikon vlerësimin e gjendjes së vendit, dhe për këtë kërkon mbrojtjen e të drejtave të njeriut... Kisha është renditur në anën e atyre që vuajnë, sepse dëshiron t’ju shërbejë të gjithëve, kështu që nga historia e tyre të arrijnë te historia e shëlbimi... Kjo nuk është marrja me politikë, por ndërtimi i Kishës, përmbushja e detyrave kishtare me fuqinë e identitetit saj... Kisha lufton kundër mëkatit dhe kjo shoqëri duhet dëgjuar mësimin e saj dhe të kthehet për të pasur mundësi të jetë e atillë çfarë kërkon Hyji. Kisha në Salvador është e përkushtuar në mbrojtje të të varfërve dhe krenohet me atë që ‘përziu’ gjakun e meshtarëve, katehistëve dhe bashkësive të saj me gjakun e popullit të masakruar, dhe krenohet që ishte gjithmonë e përndjekur: dhe pikërisht për këtë ajo pengon dhe atë e diskreditojnë, nuk dëgjohet zëri i saj i cili qorton kundër padrejtësive...”

ARQIPESHKËV I MADH PËR SAN SALVADORIN

Në vitin 1977 Vatikani e emëron arqipeshkëv të kryeqytetit San Salvador, në befasi të të gjithëve, e në veçanti të pushtetit. Përgjegjësia ishte e madhe, shkaku i gjendjes politike e cila u krijua me vite të tëra. Dora e fortë dhe e rëndë diktatoriale nuk e kursente më askënd, po as njerëzit kishtarë e institucionet. Arqipeshkvi tashmë ishte në anën e popullit, me ta ndanë fatin.

Policia së shpejti reagoi dhe e “demaskoi vetveten” me vrasjen e atë Rutili Grande, mikun dhe bashkëpunëtorin shumëvjeçar të Mons.

Romero-s. Atë Rutili ishte njëri ndër meshtarët më aktiv dhe i dhënë në pastoralin e të rinjve dhe në mbrojtje të lirive të të varfërve. Ishte përcaktuar për parimet ungjillore: të jesh me Krishtin dhe popullin e Zotit deri në vdekje!

Mons. Romero ishte i goditur thellë, i pikëlluar, i shqetësuar, ndjehej i provokuar të ndërmerrte diçka. Menjëherë protestoi kundër kësaj vepre të keqe dhe kriminale, kërkoi vendosmërisht zbardhjen deri në fund të këtij rasti, i përjashtoi nga Kisha Katolike vrastarët, caktoi tri ditë pikëllimi dhe urate për argijpeshkvinë e tij, udhëhoqi personalisht ceremonitë e varrimit, vendosi për ndërprerje të të gjitha marrëdhënieve me pushtetin deri sa mos të zbulohet dhe dënohet vrastari dhe vrastarët!

Mirëpo, edhe qeveria zyrtare kishte marrë qëndrim të fortë, edhe më tepër përndjekte Kishën, kërcënonte dhe paralajmëronte hakmarrje të reja...

Mons. Oscar Romero udhëton për në Romë dhe paraqet në hollësi gjendjen e rëndë të Kishës në San Salvador. Papa Pali

ME POPULLIN DREJT LIRISË

VI e inkurajoi që të vazhdojë rrugën e nisur në mbrojtje të lirisë, derisa institucionet tjera vatikanase ishin pakë më të rezervuara, të shqetësuara për jetën e arqipeshkvit, si dhe për shkak të qëndrimit të ngarkuar dhe të “egër” mes Kishës dhe shteti, kështu që e këshillonin për kujdes më të madh dhe maturi.

Pas një kohe të shkurtër vritet edhe një meshtar dioqezian, Don Alfonso Navaro, në moshë 35 vjeçare, mik dhe mbrojtës i të varfërve. Vdiq si martir i madh i krishterimit, duke iu falur dhe lutur për vrastarët e tij.

Në homilinë e varrimit Mons.

Romero ndër të tjera tha: “Ne këtu jemi Kishë e gjallë e cila sjell shpëtimin e njeriut jo vetëm pas vdekjes, por edhe këtu në këtë tokë...

Duhet të luftojmë për një shoqëri më humane, kundër dhunës, kundër të këqijave...”

Në angazhimet baritore ai ishte gjithnjë e më i guximshëm, ungjillor, i themeluar në të vërtetën dhe dashurinë, në

Mons. Oscar Romero gjithë e më shumë bashkohet dhe identifikohet me popullin, apo siç kishte dëshirë të thoshte, “me njerëzit e mi”, që t’i udhëhiqte drejt lirisë së vërtetë. E keqja, pushteti, pasuria, dhuna ishin shumë mirë të organizuara dhe të institucionalizuara sikur pushtet apo shtet, një grusht njerëzish që doemos dëshironin për çdo çmim të zotërojnë mbi të gjithë. Ai së bashku me Mons. Rivera Damas-in botërisht e kundërshton pushtetin dhe mundohet të shpëtonte atë që ende mund të shpëtohet. Në vitin 1978 në gjashtë pikë prezanton politikën e cila do të ishte më tepër në shërbim të qytetarëve: pluralizmi politik, pjesëmarrja e qytetarëve në zgjedhjet e përgjithshme dhe të lira, nderimi i të gjitha të drejtave dhe lirive të njeriut, ndërprerja e urrejtjes dhe persekutimin nga ana e diktaturës, amnistinë për të gjithë të burgosurit politik.

Në ndërkohë, pas vdekjes së befasishme të papës Gjon Palit I ishte zgjedhur papa i ri Gjon Pali II, kardinal nga Polonia komuniste.

Mons. Romero pak ishte i shqetësuar, por prapë pati besim në zgjidhjen e Shpirtit Shenjt. Salvadori, dhe gati se e gjithë Amerika Jugore, atëherë jetonin në kushte mjaft specifike, në frikë nga dikta-

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

Disa të rinjë duke mbajtur pikturën e Mons. Oscar Oscar Arnulfo Romero gjatë një marshimi në San Salvador më 22, mars 2014, me rastin e përkujtimit të 34-vjetorit e vrasjes suë tij.

turat e majta, kumunizmi, derisa në të vërtetë ishin nën diktaturat e rrepta të djathtistëve, të cilat me fjalë paraqiteshin si të krishtera, por me jetë dhe qëndrime ishin tërësisht tjetër. Papa Sllav i njehte shumë mirë dhe personalisht rreziqet nga komunizmi dhe ateizmi shtetëror, mirëpo do duhej të kishte njohuri edhe për varfërinë dhe shfrytëzimin e popullit nga ana e djathtistëve. Pas disa ditëve Mons.

Romero i shkroi një letër të gjatë dhe konfidenciale Papës Gjon Palit II mbi gjendjen e Kishës dhe popullit në Salvador.

Papa Gjon Pali II i jep mbështetje të plot pranisë së Kishës në Amerikën Latine. Në Pueblo, më 27 janar 1979, kryeson Konferencën Gjenerale Ipeshkvore të Amerikës Latine, si vazhdimësi e Medellinë-s, por edhe si risi dhe angazhim i Kishës rreth pyetjeve shoqërore.

Martirizimi i Kishës dhe popullit në Salvador vazhdonte. Mons. Romero në paraqitjen publike para Papës dhe ipeshkvijve të Amerikës Latine, para gjithë botës, ashpër dënoi diktaturën ushtarake dhe veprat e këqijat të saja.

Në një rast tha: “Kush e di pse, mirëpo fatkeqësisht është ashtu: fati im është të mbledh ‘frytet’ e dhunës, trupat e vdekur. Fat i tmershëm, të bartësh në supe barrën e tërë popullit, për çdo ditë të shikosh-jetosh-dëgjosh vetëm rrëfime mbi dhunën, vrasjet, vetëm të ngushëllosh, në pamundësi që të ndërrosh e përmirësosh asgjë!”

Ja dëshmia e çmuar e Mons. Romeros: “Krishterimi është Person i cili më do aq shumë dhe kërkon edhe dashurinë time. Krishterimi është Krishti... Dashuria është përmbledhja e të

gjitha ligjeve. Dashuria plotëson të gjitha detyrimet e njeriut...unë e di që ka shumë njerëz që në momentin e tundimit janë frikacakë dhe ikin.

Edhe unë frikohem, por jo prej vdekjes, persekutimit, por kam frikë mos ta tradhtoj fenë time, dërgimin tim, Kishën time, popullin tim, mos të dështoj fundi i fundit Zotin dhe dashurinë e tij të madhe... Çdo meshtar që është vrarë, i cili ka vdekur me vdekje martire, gjithmonë është i pranishëm në mendjen, në zemrën time, e në veçanti gjatë kremtimit të Eukaristisë. Ata janë inkurajim, sepse ditën të vdesin pa patur frikë... Ajo e cila nuk kalon askurrë, është dashuria... Në fund të jetës sate do të gjykohesh në saje të dashurisë...”

“TË GJITHA I LËSHOJ NË DUAR TË ZOTIT”

Arqipeshkvi Oscar Romero gjithë e më shumë ishte i vetmuar dhe braktisur nga të tjerët, mirëpo ka qenë në “shoqëri të mirë” me Jezusin i cili vuan dhe vdes në kryq. Në këto kushte udhëton për në Romë, në Louvain, pastaj në Bruksel, në Paris... Dëshironte të fliste edhe njëherë, t’ju dëshmonte të gjithëve vuajtjen e Krishtit në popullin e tij.

Gjithkund ishte i pranuar me nderime dhe popullaritet. Kjo vetëm sa ia shtonte dhembjen e tij që “gati askush nuk po bënë asgjë për 5 milionë salvadorianë, që të kenë mundësi disi të dalin nga ky ferr i padrejtësisë...”.

Në një predikim disa ditë para vdekjes ai ndër të tjera tha: “I krishteri gjithmonë duhet të besojë, e të besosh në të vërtetë do të thotë të shpresosh. Ne kemi bërë disa përpjekje që të përmirësohet shoqëria, që të lar-

39

gohen padrejtësisë... Me siguri se Zoti do të shpërblej çdo përpjekje në këtë drejtim. Ka ende shumë punë. Të gjitha i lëshoj në duar të Zotit!”

Në prag të festës së Lajmërimit, më 24 mars 1980 arqipeshkvi Oscar Romero u përgatiste për kremtimin eukaristik në kapelën e spitalit. Ishte lutja e Mbrëmsorjes dhe mesha private, ku vijnë aty këtu ndonjë besimtar nga populli. Arqipeshkvi mbajti një predikim të shkurtër, ku ndër të tjera tha edhe këtë: “Askush nuk është përjetësisht i fuqishëm...

Sipas besimit katolik e dimë se këtë moment buka do të shndërrohet në Trupin e Zotit tonë, i cili paraqitet për shëlbimin e botës, dhe vera në këtë kelk në Gjakun e Tij, i cili qe çmim i shpëtimit tonë...”

Me flijen e Krishtit ka bashkuar edhe ai jetën dhe vdekjen e tij. Nga dora armiqësore arriti plumbi i cili e goditi dhe rrëzoi për tokë, të mbuluar në gjak, pranë altarit, gjatë meshës. Ishte ky akti i fundit i dashurisë për Martirin e Amshuar – Jezusin, për Kishën e tij, për popullin e Zotit, për shërbim në dashuri, për falje dhe drejtësi.

U ndal së rrahuri zemra e tij, mbylli sytë, gojën, veshët, u ftoh dhe iu ngurtësuan duart, këmbët... Mirëpo, gjaku i derdhur, jeta e flijuar gjithnjë flasin dhe dëshmojnë edhe më fortë, paralajmërojnë, thërrasin, inkurajojnë dhe presin përgjigjen tonë...

Mons. Romero thoshte kështu: “Unë nuk dëshiroj të jam as ‘për’ e as ‘kundër’: thjeshtë dëshiroj të jam ndërtues i kësaj të vërtete të madhe, të vërtetës se Zoti na do dhe dëshiron të na shpëtojë... Nuk mund të ketë dashuri aty ku sundo rrena. Mesit tonë i mungon e vërteta, e kur të thuhet e vërteta, njerëzit ofendohen... Zërat të cilët flasin të vërtetën, heshtin... Sa njerëz do të ishte më mirë të mos thoshin se janë të krishterë, sepse nuk kanë fe. Më tepër i besojnë parave të tyre, pasurisë, se sa në Zotin i cili ka krijuar edhe paranë edhe pasurinë... Detyra e jonë primare, thelbësore, është të ndezim dritën e Ungjillit në bashkësinë tonë...”

Zoti “vonon”, por nuk harron... Pas viteve të tëra të hulumtimeve, dëshmive, dokumentimeve, së fundi Kisha Katolike në krye me Papën Françeskun, nga Amerika Latine, si edhe i Lumi Oscar Romero, më 23 maj 2015, natën e Rrëshajëve, shpallet i Lum, për t’u lutur dhe nderuar në Kishë dhe në botë. Ai ishte dhe mbetet Martiri i lirisë dhe demokracisë, shembull i qartë flijimi dhe dhurimi, guximi, që i vinte nga feja – Jezu Krishti, dhe dashuri – frymëzimi, që e merrte nga prania e Shpirtit Shenjt.

40

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

Business secrets of the lemonade stand

YOU GET MORE WHEN YOU GIVE

By Nadine Novotny Cound

One beautiful summer Sunday afternoon, my daughter Hailley asks if she can have a lemonade stand. Thinking it would be a perfect opportunity to learn enterprise, economics, marketing, public relations and the satisfaction of earning your own stash of candy cash, I eagerly agree.

As my husband sets up her little plastic table by the sidewalk and I make the lemonade, Hailley enthusiastically creates a sign to advertise her product.

It reads: “FREE LEMONADE.” Clearly missing the point of a lemonade stand, I try to explain to her how it’s supposed to work.

“Hailley, you can’t make any money by giving lemonade away for free,” I say. “Most kids charge five or 10 cents a cup.”

“I know,” she says, “but I want to give it away for free.” After a few more futile attempts to explain basic economics to this beautifully naive 6-year-old, I reluctantly agree and figure she will soon learn an important, if not disappointing, lesson in how the world really works. We tape the sign to her table, and she sits down and proceeds to proudly arrange the pitcher and the cups.

I garden nearby as she shouts “free lemonade!” to any passerby. She is soon joined by her 2-year-old brother, eager to get in on the screaming action.

We live on a very busy street so there is quite a lot of shouting as cars and bicycles whizz by. But no one stops. Maybe our street is too busy, or not convenient enough for people to stop. Will Hailley have to learn a hard lesson about the obliviousness of busy adults? Can’t someone, anyone, stop for just one cup and drop a nickel in her cash box?

Soon, a man walking by does stop for a cup. He asks how much and smiles when she sweetly says, “It’s free!” He is so charmed by her answer that he gives her a dollar. A whole dollar! I try to give him some change, but he refuses.

This scenario is repeated a few more times until a group of nine high school basketball players come by to patronize the neighborhood businesskid. So stunned that Hailley is really giving the lemonade away for free, they each give her a dollar. They drink all of the lemonade and we pack up our supplies.

We count her profits. She has made about $12-on free lemonade! My husband and I are dumbfounded and amused. Profit is obviously not Hailley’s motivation. She just wants the experience of having a lemonade stand just like the one she has seen the kids down the street have on many a summer day.

Yet she has earned an astounding $12, more than she ever would have made for selling the lemonade, even if she had charged 25 cents a cup.

I had expected Hailley to learn a few rudimentary business and economic skills. But, I am the one who learns the biggest lesson of all: You can’t put a price on a child’s generosity. In their world, absent of profit and greed, lies pure unadulterated love.

What’s taught in business schools cannot compare to what kids instinctively know-that goodwill goes further than any marketing strategy or pricing scheme.

It’s a lesson too late learned to recoup people’s savings lost in the recent corporate greed scandals. Perhaps we should take Kenneth Lay, Bernie Ebbers and Dennis Kozlowski out of the executive suites and send them to the sidewalks of middle America to learn a few fundamental business skills.

It’s what they forgot while they were busy stealing from their employees and shareholders.

Sometimes the lessons are meant for the adults, not the children. And on this Sunday, the lesson isn’t lost on me.

Limonadë shitësja dhe sekreti afarist

MERR MË SHUMË KUR JEP Një ditë të bukur vere Hailley pyeti mamanë e saj nëse mund të shesi limonadë para shtëpisë së saj. E ëma duke menduar që kjo do të ishte një rast i volitshëm për të mësuar diçka rreth tregut dhe komunikimit me njerëzit ,ja plotësoi deshirën Hailleyt.

I ati vendosi një tavolinë të vogël plastike anës rrugës në trotuar, e ëma pregatiti limonadën dhe Hailley me merak vuri shënimin ku lexohej ‘’LIMONADË FALAS’’.

E ëma kur e pa shënimin u habit dhe filloi ti shpjegonte vajzës se kjo nuk kishte kuptim.

- Hailley ti nuk do të bësh para duke dhënë limonadë falas! Të gjithë fëmijët e shesin limonadën të paktën 10 cent për gotë?

- E di - i tha Hailley - por unë kam deshirë të jap limonatë falas.

Pas këtij diskutimi e ëma e Hailleyt ra dakort dhe e la atë të bëntë siç kish dëshirë.

Hailley plot krenari mbushte gotat plastike dhe i vendoste në rradhë në një mënyrë shumë të rregullt.

Vëllai i saj jepte ndihmën e tij, megjithëse ishte vetëm 2 vjeç.

Shtëpia ku jeton familja e Hailleyt është e rrethuar me shumë pemë dhe më shumë kalojnë makina sesa këmbësorë.

Pas disa minutash kalon një zotëri dhe ndalon për një limonadë. Zotëria pyet se sa kushton një limonadë.

Ai u habit nga përgjigja falas, dhe i lë Hailleyt në tavolinë një dollar. Ajo u përpoq ti jepte kusur, por ai nuk pranoi. E njëjta gjë ndodhi edhe me kalimtarë të tjerë. Pas një farë kohe kalon një grup basketbolli studentësh. Ata të habitur nga ky xhest i dhanë secili nga një dollar dhe vazhduan rrugën. Pas disa orësh Hailley shkon në shtëpi dhe prindët e saj u habiten që vajza e tyre, duke dhënë limonadë falas, kishte fituar 12 dollarë.

Nga ky xhest prindërit e Hailleyt mësuan shumë.

Nganjëherë këto mësime duhet të kihen parasysh nga të rriturit dhe jo nga fëmijët.

Kjo është një ngjarje e vërtetë e shkruar nga e ëma e Hailleyt, e cila është shkrimtare.

Solli dhe përktheu për ju Rajmonda Qesari Daka

Muslim Kosovars rediscover their long-forgotten Roman Catholic roots Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

41

By Valerie Plesch Religion News Service

BROD, Kosova — The Catholic priest followed the village elders up a narrow road that curved between the green hills in the tiny hamlet of Gjonaj in southern Kosova.

As the priest, Don Albert Jakaj, 36, emerged from the wooded path, he saw the light gray stone church, believed by locals to be a thousand years old, surrounded by tall pine trees.

Jakaj had traveled to Gjonaj at the request of Avni Ademi, 35, a local who contacted the priest to get his opinion on the origin of the church and to validate his belief that the church belongs to former local Roman Catholics before the village converted to Islam.

The Serbian Orthodox Church claims ownership of the property and holds the keys to the building, which it renovated in 1993. But area residents believe it’s an ancient Albanian church, and they want it back.

Old churches in Kosova such as the one in Gjonaj are reminders of the country’s deep-rooted Christian history, one some locals would like to resurrect.

“All the Balkans were Christian,” Jakaj said, referring to the legacy of the Roman Empire’s dominion of the region 2000 years ago.

Under the Ottoman Empire, which ruled Kosova from the early 15th century until 1912, most Albanian Kosovars converted to Islam.

But today, Jakaj and others are on a mission that they say reflects a renaissance of Catholicism in the country. Muslim Kosovars are supporting the effort, too, even though most of Brod is now Muslim.

“This is our history of our nation,” said Ademi, whose forefathers were Catholic.

“These are our first steps toward reclaiming our cultural heritage.”

Officially, 90 percent of the population in Kosova is Muslim; only 3 percent is Catholic.

But Catholic Bishop Dode Gjergji thinks those numbers hide the true spiritual affinities of Kosovars. Gjergji said only 10 percent of Kosovars practice their Muslim faith; the rest are secular.

“The Islamic experience is not something that Albanians really wanted but some-

Don Albert Jakaj explains the architecture of St. John Church to the village locals, including the mayor of Brod, right, in Kosova on April 13, 2015. Jakaj believes the church is a Roman Catholic burial church. thing that was imposed on them,” said Gjergji. “The Christian history is stronger than the Ottoman history.”

The shift celebrated by Gjergji has not resulted in an upsurge in church membership. Officials from Kosova’s Roman Catholic Diocese in Pristina said they have seen modest growth over the years. In 2014, the diocese registered 30 baptisms.

Pushing back against the tide of secularism is tough, but Gjergji applauds those who have come forward.

“We are very satisfied because in this time of trouble and insecurity it takes a lot of courage for someone to declare (they) want to go back to (their) roots,” he said.

Kosova’s small but dynamic Catholic population technically does not include the “Laramans,” or Catholic Albanians who converted to Islam under the Ottomans to avoid paying taxes levied on non-Muslims.

Agron Bytyqi, 41, a former Kosovo Liberation Army fighter who is now a painter and art professor at the University of Pristina, grew up with a Catholic father and Muslim mother.

“As a kid I didn’t know what religion I had but when I became an adult, I had the right to decide which religion was meant to be mine,” he said. He was baptized in 1995.

The epicenter of Laramans, or cryptoCatholics who hid their true faith, is in eastern Kosovo. Around half the households in the village of Zheger are Laramans, for

example. No church stands in the village, but the Laramans are known to light candles and pray at home in accordance with Catholic traditions.

One Laraman, Rexhep Sejdiu, has lived in Zheger for 38 years and runs a gas station.

“I feel like a Catholic,” he said, adding that he rarely discusses his faith outside his family. He visits Jakaj’s church at night in secret and by day passes as a Muslim.

As part of the Kosovar Catholic Church’s effort to reassert itself, Jakaj has tried to bring the Laraman community into the fold of the diocese, but to no avail.

“Laramans are afraid to declare themselves as Catholics,” the priest said.

That’s because revealing one’s Christian faith could cause problems, such as making it impossible for their children to marry.

Laramans approached on the streets of Zheger declined to be identified as Catholics, explaining they couldn’t be open about their lifestyle.

Jeton Thaqi, who coordinates all catechumens in Kosovo, said social pressures were strong. “(One) reason is the mentality because if one family or one circle were always Muslims, if someone changes religion and takes a new religion, it’s not easily accepted by others,” he said. “Not everyone is brave (enough) to face these realities.”

DOM DEDE MAÇAJ

42

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

21.Tetor.1920—15.Mars.1947

Vizita e Papa Françeskut më 21 shtator 2014, kur Tirana u bë një Vatikan i vogël, u shndërrua në “Një Ringjallje e Gjeto Turmalaj Papershkruar”! Një vëllezërim Hyjnor, edhe toka e qielli u përqafuan të përmalluar. Me embëlsi shiu ra, e lotet i lau, e dielli me butësi shkëlqeu dhe i thau.

Martirët Shqiptarë i duelen përpara Papa Françeskut. Duket sikur thonin: “Mirë se të pruri i madhi Zot; Oh sa e kemi pritë këtë ditë të bekuar!”

Ati i Shenjtë, me makinën të zbuluar, në rrugët e kryeqytetit u prit me aq dashuri e respekt nga besimtarët e shumtë të gjitha feve e, duke kaluar për në sheshin “Nëna Tereze”,mes asaj turme të madhe njerëzish, u entuziasmua sapo pa të vendosura përmbi rrugë figurat e 40 MARTIRËVE. Në atë çast, Papa bëri shenjen e kryqit, i bekoi me dorën e tij të ngritur lart Martirët.

Njëri nga ato figura ishte edhe Dom Ded Maçaj. Natyrisht që sejcilit i bje në sy ajo figurë e këtij meshtarit, me fytyrë aq të bukur engjëllore. Ai, dhe të gjithë të 40-ët, jetuan me motivin Fe e Atdhe. Dhe pikërisht, ky ishte edhe faji i tyre i vetëm. “Faji” i këtyre kolosëve meshtarë ishte sepse me forcën e dijes, sido që të sillëshin, ata paraqitnin rrezik për gjakatarët komunistë dhe si të tillë duhej të zhdukëshin dhe për këtë qëllim, u përdoren shpfje dhe dëshmi të rrejshme, akuza të pabazë. Këtë fat pati edhe meshtari i ri, Dom Dedë Maçaj.

Dom Deda kje një meshtar i zellshëm dhe i përvuajtur, i dashur,i gatshëm për shërbim fetar ndaj besimtarëve. Ishte në moshën e re, vetëm 27 vjeç kur ia ndërprenë jetën toksore… Por jo edhe jetën e amshuar në lumninë e Parrizit.

Pas rënies së regjimit famëkeq në Shipëri, me kërkesën e Papës Gjon Pali II, Kisha Katolike e Shqipërisë ka hapur proçesin e shpalles martirë të kishës katërdhjetë vetë, mes të cilëve dallohet edhe Dom Dedë Maçaj, bir i Selcës së Kelmendit dhe i Malësisë së Madhe.

Familja e tij kishte lënë Bjeshket e Kuqe dhe kishte zbritur në rrethin Velipojë të Shkodrës, Mali i Jushit, për të ikë prej dimrave tëpër të vështirë, ashtu si shumë familje të tjera të Kelenmdit. Aty lindi edhe Meshtari i ardhshëm, Dedë Maçaj, më 21 Tetor 1920, fëmiu i katërt i prindërve Gjeto Gjoni dhe Tringë Lukja. Sapo kishte mbushur 10 vjet, në muajin Tetor 1930, Deda dërgohet në Seminarin Papnuer në Shkodër, ku ishte edhe konvikti i Maleve tona.

Fatmirësisht Deda, deri në atë moshë ishte pranë prindërve, si dhe me kontakte tjera familjare, në një mjedis fisnik e bujar, me vlerat e papërseritshme të burrërisë, trimërisë e heroizmit, që malësorët e Kelmendit e trashëguanë nëpër breza, gjatë historisë të farktuar nëpër luftra shumëshekullore, që patën ato treva në përballje të përgjakshme me hordhitë Otomane e Sllavo-Malazeze.

Ndërkohë, nga familje e bekuar e patriote e Gjeto Gjonit, Deda u përcoll, me shumë mall e lot, për në Kolegjin Saverjan në Shkodër, ku Deda ishte shembullor në mësime dhe në sjellje. Për këtë, Deda u qe zgjedhur nga vet Dom Alfons Tratski për të vazhduar shkollën në Romë, e edhe aty u dallua në studime dhe sjellje dhe fitoi respektin e kolegëve dhe profesorëve të tij. Gjate 7 viteve te studimit në Romë, Dedën e kishte pushtuar malli për vellaun Rrokun e motrën Prenën, për malet e fushat, për bjeshkët e Kelmendit, për Kishat dhe kambanat e tyre, për njerëzit e dashur, për Flamur kombëtar, për Atdheun e dashtur. Për të gjitha këto, Deda ndihej krenar dhe mburrej para kolegëve dhe profesorëve me bukuritë e madhështitë e vendit të Shqiponjave.

Pasi mabron studimet e larta, shugurohet meshtar më 19 Mars 1944 dhe më datën 20 Mars 1944, me një gëzim të madh kremton Meshën e Parë.

Në ato vite të trazuara të përfundimit Luftës Dytë Botërore, Dom Deda i bën një kerkesë të veçantë Misionit Shqiptar në Bari, për t’u kthyer në Atdhe, për të vazhduar rrugën e bariut shpirtrnor si meshtar i Krishtit. Në atë periudhë, meshtari i ri kishte marrë edhe informata se në Shqipëri po i turturonin, i burgosnin e pushka-

tonin klerikët katolikë. Pavarësisht këtyre lajmeve dhe këshillave që vinin nga superiorët, bile edhe nga vet Papa Pio XII, Dom Deda, bashkë me dy kolegët e tij, Dom Anton Muzaj dhe Dom Luigj Kolaj, vendosin të ktheheshin në vendin e tyre. Në Korrik të vitit 1945, të tre shokët i thanë përgjithmonë lamtumirë Italisë dhe u nisën për në tokën Nënë.

Dedën, tani meshtar, e prisnin me shumë mall e dashuri Baba Gjeto e Nëna Tringë, si dhe vëllai Rrok e motra Prenë.

Sapo u paraqit në ipeshkvi, Dom Deda caktohet ndihmës famullitar në Katedralen “Shën Shthefni”, në Shkodër, ose sikurse thirret nga të gjithë Kisha e Madhe.

Gjatë kohës që shërben në Katedrale, merr vesh se në kishën e Sheldisë nuk kishte famullitar që prej një viti, sepse famullitarin, Dom Ndre Zadejen, e kishin ekzekutuar komunistat.

Pa ngurrje, Dom Deda me deshirë kërkon të shkojë në Sheldi, për të nderuar emrin dhe vazhduar veprën e Dom Ndre Zadejes, si Famullitar. Aty Dom Deda shërben prej Janarit 1946 deri më 13 Janar 1947, kur krejt papritms thirret në Degën Ushtarake Shkodër dhe dërgohet ushtar, me qellimin djallëzor, për t’ia marrë jetën, në qytetin e Përmetit në jug të Shqipërisë, ashtu sikurse po vepronin edhe me meshtarë të tjerë.

Ai vendosi që gjatë shërbkimit, të zbatonte urdhërat me përpikëmëri. Ndërkohë, Komanda e Regjimentit e caktoi në disa detyra, sikurse në sekretari, në zyre të propagandës, në sport, të gjitha me qëllim që të bënte ndonjë gabim.

Por, me intelektin e tij, Deda nuk binte në grackën e atyre njerëzve të paskrupullt. Megjithate, ata nuk ngurruanë të inskenonin një skenar tragjik: Agjitacion e propagandë kundra pushtetit.

Komanda ushtarake përdori disa ushtarë komunistë e spiunë të pa cipë, që për fat të keq ishin edhe nga veriu i Shqipërisë. Në bazë të

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

shpifjeve të sajuara, Dom Deda arestohet më 10 Mars 1947, vetën pas dy mauj shërbimi ushtarak, duke e akuzuar si Agjent të Vatikanit.

Dom Dedës i vëhen prangat dhe dërgohet në podrume të errëta, ku i nënshtrohet rrahjeve, sharjeve dhe kërcënimeve të lloj-llojshme. Por, as torturat, as kërcënimet me vdekje, as dëshmitarët e rrejshëm, nuk e mposhtën malësorin e Kelmendit, meshtarin e Jezu krioshtit, Dom Dedë Maçajn, për të pranuar akuzën. Ai në zemër mbante Krishtin, ruante mendjen e vet të pastërt, donte atdheun, nuk urrente, ndiqte mësimet e Ungjillit, me gjithë shpirt iu kushtonte Provanisë Hyjnore.

Ditën e 5-të të torturave nga më shtazaraket, kur u bindën se Dom Dedën nuk mund ta bënin të pranonte akuzat, Struktura e Komandës vendosë ta nxjerre para Gjygjit ushtarak.

Trupi Gjykues u përbënte nga njerëz të shkolluar në kurse anafabetësh të partizanëve, nëpër male, të cilëve u mungonte, jo vetëm dija ligjore por edhe kultura njerëzore. Për këtë, ata kishin mbledhur qindra ushtarë, për ta denigruar dhe mposhtur meshtarin e ri, e me qëllim final, për ta pushkatuar. Proçesi gjykues fillon me akuzat, djuke thënë se, para tyre kishin një armik të popullit të betuar, një agjent të Vatikanit, një armik të partisë, i dërguar i posaçem i Papës Romeë për të shpërndarë panik e disfatizëm në popull, një agjent të Anglo-Amerikanëve.

Trupi gjykues shpall, se faktet e më sipërm, e vërtetojnë veprimtarinë armiqsore të të pandehurit, dhe si pasojë gjykohet e dënohet me vdek-

je me pushkatim.

Edhe pse dokumenti i lëshar nga Ministria e Mbrendshme thotë se ai u pushkatua me 28 Mars, dëshmitarët e shumtë e vërtetojnë se pushkatimi u bë menjëherë pas shpalljes së dënimit, më 15 Mars 1947. Sipas të njëjtëve dëshmitarë, Dom Dedën e moren ashtu të lidhur me pranga, e larguan në një largësi rreth 50 metra nga ushtarët e shumtë dhe e vendosen buzë murit pranë Bregut të Vjosës.

Papritmas, Dom Dedë Maçaj ju drejtua turmës me një zë vibrues duke bërtitë me të madhe: “Shpall para Zotit, përpara juve të dashur ushtarë, që po vritem për shkak të urrejtjes ndaj Besimit Katolik. E them këtë pa urrejtje për ata të cilet pas pak do më vrasin”. Pastaj, ai ngriti sytë nga qiella dhe vazhdoi të eci pak hapa drejt murit, si për t’ju treguar ekzekutorëve se nuk kishte frikë nga vdekja. Fytyra e tij duke rrezatuar me një bukuri mbinatyrore, për habinë e të gjithëve, ai u ul ngadalë në gjunjë, u lut në heshtje, çoi dy duart për herë të fundit drejt qiellit e thirri sa mundi, “Rrnoftë Krishti Mbret!

Rrnoftë Shqypnia! Nga ju, nuk kërkoj falje as mëshirë”. apo skuadra e pushkatimit drejtoi armet nga ai, u dëgjua urdhëri për zjarr dhe breshëritë e para, të cilat e shtrinë për tokë Dom Dedën.

Duke e parë këtë mrekulli, disa zëra nga rreshtat e ushtarëve thirren: - Është i pafaj. Kursenia jetën”!

Por këto zëre u mbytën nga ulurima e ushtarëve të përgatitur, që thirrnin me sa mundën, “Plumb ballit... plumbin ballit”!

43

Dhe ashtu u bë. Breshëritë e dyta e bënë të vetën dhe Dom Dedë Maçaj, që ishte me uniformë ushtari, por shpirti i tij qelibar, ishte ushtar i Krishtit, ashtu i larë në gjak, ra për dhe…

Komisari i Regjimentit, një kapadai e injorant i pa shkollë, nxjerr me gjithë inat pistoletën e tij dhe i lëshon dy plumba Dom Dedës në krye… dhe me krenari kthehet ushtarët duke bërtitur, “Tani kemi një armik më pak”.

Oh, çfarë kobi!

Në përfundim dëshiroj të falënderoj nipin e Dom Dedës, z. Gjergj (Gjush) Nik Gjonaj, që me përkushtim dhe punë të palodhur, nuk la derë pa hapur për të gjetë të vërtetën për gjykimin dhe vrasjen e dajës së tij, edhe pse varrin nuk qe në gjendje ta gjej. Kopjet arkivore të akt akuzës dhe vendimit për pushkatim, janë në duar të z.

Gjonaj, por për arsye hapsire në revistë, nuk mundem t’i botojmë.

Dom Deda, dhe 39 bashkëvuajtësit e tjerë, janë në procedurën për shpallje martirë dhe shpresojmë se nuk do të zgjasë shumë dhe Kisha ta bëjë këtë shpallje.

Megjithse i pa shpallur zyrtarisht, ne e besojmë se Ai dhe shokët e tij gëzojnë lumturinë e Parrizit në Qiell dhe pa vonesë do të zënë vend në altaret e kishave katolike, jo vetëm të Shqipërisë por tërë botës. _______________ Bazuar në: Libri “Martirët e Kishës Katolike në Shqipëri”; Dokumentat e siguruar nga z. Gjergj Nik Gjonaj nga Ministria e Drejtësisë; si dhe dëshmi të tjera gojore.

Librat e Françeskanëve Ëndrra e At Zef Pllumit, që u Bë Realitet Admirina Peçi Ishin lënë në harresë me vetëdije të plotë.

Ishin dhunuar, djegur, e grisur. Librat e fretëve françeskanë, si çdo gjë tjetër që i përkiste klerit, ishin të ndaluar në vitet e diktaturës në Shqipëri. Thuajse një gjysmë shekulli askush nuk mund të gjente nëpër librari veprat e At Anton Harapit, të Padër Gjergj Fishtës, të At Bernardin Palajt, të At Shtjefën Gjeçovit… Fatlumët e vetëm ishin ata që kishin trashëguar dhe ruanin në bibliotekat e tyre me fanatizëm e në fshehtësi ndonjë botim të rrallë të viteve ‘30-’40. Pas rënies së komunizmit, kur u pa e nevojshme

të rivlerësohej ajo krijimtari e lënë në harresë, një françeskan që i kishte mbijetuar terrorit komunist, vendosi t’i risjellë këto vepra të rralla në duart e lexuesve. Ai ishte At Zef Pllumi. Ëndrra e tij ishte që këto thesare të kulturës të riktheheshin në vendin që u takonte. Fillimisht mendoi të rinxirrte revistën “Hylli i Dritës”, pas një ndërprerjeje 50vjeçare. E mandej botimin e disa librave të shkrimtarëve françeskanë… E ndërsa “Hylli i Dritës” iu rikthye lexuesve, idetë e tij për botimin e autorëve françeskanë gjetën zbatim shumë vite më vonë. Në vitin 2005, me këmbënguljen e tij nisi një projekt i madh për botimin e rreth 100 veprave si një kolanë e shkrimtarëve françeskanë. Tashmë padër

Zefi nuk jeton më, por ëndrra e tij vijon të ecë në të njëjtën hulli. Në bibliotekën e françeskanëve në Shkodër takojmë At Viktor Demajn, i cili na flet më shumë për këtë kolanë madhështore, që tashmë është plotësuar me mbi 30 vepra të botuara të autorëve françeskanë.

Janë disa libra të vyer, që kanë rënë në duart e lexuesve këto 5 vitet e fundit në logon e botimeve françeskane, libra që u kishin munguar bibliotekave tona për më shumë se gjysmë shekulli.

Si dolën në dritë këto vepra të rralla?

Provinca Françeskane Shqiptare në këto

44

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

vitet e fundit filloi një projekt të madh për nxjerrjen në dritë të gjithë veprave të shkrimtarëve françeskanë. Këtë projekt mund ta quajmë edhe si një rilindje të kulturës shqiptare dhe françeskane në Shqipëri. Të gjitha këto vepra që janë në themel të kulturës shqiptare ishin anatemuar për gati një gjysmë shekulli nga regjimi komunist. Duke i botuar për herë të parë ose edhe ribotuar këto vepra lexuesi mund të njihet me zhvillimin e letërsisë, gjuhësisë, historisë, arkeologjisë, etnografisë dhe folklorit shqiptar.

Krijimtaria e klerit përgjatë shekujve është mjaft e dendur, dhe sidomos ajo e Françeskanëve. Ishte binomi Fe e Atdhe që i shtyri të ndërmerrnin nisma të mëdha për rimëkëmbje shpirtërore dhe kulturore të popullit shqiptar, e kjo jo me pak sakrifica. Burrat me zhgun, konop dhe sandale në misionin e tyre i kishin vu qëllim vetes të shpallnin dashurinë e Zotit si dhe të përhapnin kulturën që është në themel të progresit dhe të rilindjes kombëtare të një kombi si formimin e inteligjencën e saj. Këto dy parime ishin të shenjta për bijt e varfanjakut të Asizit.

Sa tituj librash keni hedhur në libra nën logon e françeskanëve?

Këtë visar të çmueshëm që kanë krijuar gjatë shekujve dhe që ka arritur kulmin në vitet ‘30 të shekullit XX e deri sot, duam ta bëjmë të ditur para opinionit publik shqiptar me botimet aktuale të shtëpisë botuese françeskane në bashkëpunim me bibliotekën Françeskane “At Gjergj Fishta” në Shkodër.

Tashmë kemi hedhur nëpër librari më shumë se 30 botime dhe ky projekt do të përfshijë më shumë se 100 tituj: ribotime si dhe dorëshkrime të pabotuara më parë.

Gjatë viteve të diktaturës gjithçka që lidhej me fenë ishte e ndaluar e në këtë “dënim” u përfshinë edhe shumë autorë të rëndësishëm.

Çfarë ndodhi me fretnit françeskanë dhe librat e tyre?

Mbas vendosjes së regjimit komunist në Shqipni u ndërpre në mënyrë të dhunshme shkolla françeskane, që pati kulmin e saj në vitet ‘30-të, të shekullit të kaluar. Ato pak fretën që patën mbetë gjallë prej rrebeshit komunist e vazhduan punën e tyre në heshtje dhe me sakrifica të mëdha në shërbim të kombit. Ndër këta fretën mund të përmendim: At Justin Rrotën, At Benedikt Demën, At Donat Kurtin, At Marjan Prelën, etj. Në mërgim kemi tre kolosë të tjerë: At Jak Marlekaj, At Daniel Gjeçaj, At Paulin

Gjatë botimit e pamë të arsyeshme që të mos ndërhyhet në tekset origjinale të shkrimtarëve. Kjo, sepse vetëm autori mundet të ndryshojë shkrimet e veta. Pra, botimet e veprave të Fishtës, të Harapit, Kurtit, Palajt, Demës, etj. janë botime anastatike ose të rishkruara por duke i qëndruar besnik origjinalit. Fatëkeqsisht në kohën tonë po hasim në një fenomen të shemtuar të botimeve: ndryshimin e veprave të autorit, me pretekstin se nuk kuptohen nga publiku. Kjo logjikë që përdoret sot bën që autori të humbë origjinalitetin e vet te lexuesi. I takon shtetit me ligjet i tij, që ti mbrojë këta shkrimtarë nga masakrimet, që po ju bëhen veprave të tyre, si dhe të ruajë të drejtën e autorit, që në rastin e shkrimtarëve Françeskanë i përket Provincës Françeskane Shqiptare.

Margjokaj. E gjithë kjo trashëgimi kulturore ishte pothuajse e panjohur për shqiptarët. Në mërgim këtë trashëgimi e banë të njohur At Marlekaj, At Danieli e At Paulini me botimet e shkrimet e tyre. Duhet theksuar se në vitin 1958 u botua e plotë për herë të dytë “Lahuta e Malcis” nga At Daniel Gjeçaj. Po ashtu gjatë këtyre viteve u botuan edhe disa vepra të tjera të Françeskanëve.

Ndërkohë në Shqipëri, pas ndërrimit të sistemeve gjithçka u bë më e lehtë, sidomos në fushën e lirisë së botimeve…

Mbasi ra komunizmi u pa e nevojshme që të rivlerësohej ajo krijimtari e lënë në harresë me vetëdije nga diktatura komuniste. Në këto momente delikate për zhvillimin kulturor u gjet një tjetër françeskan që i kishte mbijetuar terrorit komunist. Ky ishte At Zef Pllumi.

Dëshira e At Zefit ishte për rishikimin e historisë dhe për ta vënë atë në vendin e duhur.

Me shpirtin misionar shumë shekullor të Françeskanëve ai iu fut punës, për të rinxjerrë revistën “Hylli i Dritës”, pas një ndërprerje 50 vjeçare, si dhe botimin e disa librave të shkrimtarëve françeskanë. Shumë herë gjatë bisedave më të e përsëriste idenë se duhen botuar të gjitha veprat dhe dorëshkrimet e Françeskanëve për të plotësuar mozaikun e plotë të kulturës shqiptare. Kjo ide e tij nuk mbeti një ëndërr në sirtar, por u bë realitet.

Në vitin 2005 së bashku me Provincialin e asaj kohe Át Ndue Gashi filloi botimin e kolanës së shkrimtarëve françeskanë.

Në librat që tashmë kanë parë dritën e botimit vihet re se është ruajtur gjuha origjinale, pra janë botuar në koinenë gege.

Ishte ky një qëllim në vetvete?

Si është quajtur kolana dhe cilat janë autorët që përfshihen në të?

Kolanën e kemi pagëzuar: “Biblioteka Françeskane ‘ÁT GJERGJ FISHTA’ Kolana e shkrimtarëve Françeskan”. Në këtë kolanë kemi përfshirë veprën e Fra Palit të Hasit, Fra Francesco Maria da Lecce i vitit 1700, Fra Francesco M. Rossi-it, P. Tom Marcozzi, Át Leonard de Martino-s, Pater Gjergj Fishtës, Át Shtjefen Gjeçovit, Át Pashko Bardhit, Át Pal Dodajt, Át Marin Sirdanit, Át Vinçenc Prendushit, Át Anton Harapit, Át Ambroz Marlaskajt, Át Justin Rrotës, kompozimet muzikore të Át Martin Gjokës, verpën e Át Bernardin Palajt, Át Donat Kurtit, Át Antonin Fishtës, Át Benedikt Demës, Át Gjon Shllakut, Át Jakob Marlekajt, Át Paulin Margjokajt, Át Viktor Volajt, Át Danjel Gjeçajt dhe Át Vinko Malajt.

Duhet theksuar se në botimet françeskane, por jo në projektin e Shkrimtarëve françeskanë kemi botuar edhe libra të tjerë si “Të ndodhunat e Shqypnís prej nji Gege që e don vendin e vet”, e Thallòczy, Lodwig, botim i vitit 2008 dhe “Albania 1897-1909 Bibliografi Kronologjike” e Willy Kamsit, gjithashtu botim i vitit 2008.

Si do të vijojë ky projekt?

Së shpejti do të nxjerrim botimin kritik të “Fjalorit të Bardhit” të përgaditur nga studiuesi Prof. Dr. Bardhyl Demiraj. Por ky projekt i Provincës Françeskane Shqiptare do të vazhdojë me botimin e disa veprave të tjera, me qëllim që të nxjerrim në dritë kontributin e madh që Françeskanët shqiptarë i kanë dhanë atdheut të tyre.

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

Studiuesit Botë rorë Mbi Ilirë t në Rrjedhat e Historisë Sonë

45

brigjeve të Detit Mesdhe, në Kavaljotit, në veprën e tij: “Hulumtime Veri të kontinentit të Afrikës, në për historinë e popujve të Europës Azinë e Vogël dhe deri në Indi.

Lindore”. istoria e popullit shqiptar, Kjo çështje megjithatë hap rolin Në vitin 1774 ai arriti në përfundimin është e mbushur me politik dhe ekonomik të shkencor se shqiptarët janë populli i parë ngjarje të lavdishme dhe pellazgëve, si një Mbretëri me në Gadishullin e Ballkanit dhe vijues data të rëndësishme plot fitore një shtrirje të gjërë Euroautokton të popullsisë së lashtë Ilire dhe se dhe humbje tragjike, që kanë Aziatike. ata nuk kanë asgjë të përbashkët as me lënë gjurmë të thella, gjatë Filozofi i njohur gjerman sllavët as me grekët. shekujve të kaluar.

Poashtu, historiani gjerman Bopp Me këtë temë të preferuar, Gjon F. Ivezaj Gotfried Wilhem Laibnez (1647-1717), ishte ndër të parët, Franz, në veprën e tij: “Uber das gjithnjë janë marrë dje dhe sot që u muar me historinë e Albanesischen”, shkruan në mënyrë të autorë vendas dhe të huaj, të cilët studimeve rreth gjuhës dhe popullit hapur ose sikurse thuhet botërisht, se e kanë parë historinë e popullit tonë në shqiptar në letrën e tij të 10 dhjetorit 1707, gjuha shqipe dhe shqiptarët nuk kanë këndvështrime të ndryshme. e cila u citua në vitin 1897 në revistën asnjë motër në kontinentin e Europës. Ai Shumë zona dhe qytete të civilizuara “Albania” të Bukureshtit, deklarohet, se bazohet në strukturën gramatikore të (për kohën), kanë qenë objekt studimi dhe studimet e tij të librave shqipe, midis të gjuhës së lashtë shqipe. përshkrimi të përgjithshëm, por edhe në cilëve është edhe një fjalor, që e bindi se Historiani austriak John Georg Von mënyrë të veçantë, sipas peshës dhe shqipja është gjuhë e ilirëve të lashtë.

Hahn (1811-1869), i diplomuar në rëndësisë, që zë secili nga këto qendra të Kështu, sipas shkrimeve të tjera, e në Universitetin e mirënjohur Haidelberg, që rëndësishme të banuara. gjurmimet e arkivave europiane, cilësojnë, shërbei si gjykatës në shtetin e Në këtë pjesë të Shkodrës dhe se gjuha shqipe është e para gjuhë, që sapoformuar grek, nën drejtimin e Mbretit Malësisë, sipas autorëve të vjetër, banorët të Bavarisë (Oton), bëri një seri studimesh e qytetit të mirënjohur antik, nuk quheshin është shkruar në Ballkan. popull barbar.

Historianët, flasin shumë për studimet ilirike dhe shkruanë shumë për ilirizmin.

Mbi të gjithë, dominonte mendimi i konsoliduar dhe provuar historikisht, se ilirët kishin qenë gjithnjë në këto teritore, ku ende janë sot. Ka shumë shkrime nga historianët, gjeografët, filozofët e ndryshëm, që kanë shumë të dhëna për Ilirizmin dhe shumë fise të tjera ilire.

Kështu, sipas autorëve të rëndësishëm antikë, që nga ato (letrare) nga Homeri, Hesiodi, Virgjili, Herodoti, Turkiditi, Isokrati, Skylaksi, Skymna, Pilibi, Apollodori, Straboni, Plini, Lukami, Ptolemeo, që luajnë rolin e rëndësishëm të dardanëve dhe fiseve të etruskëve.

Me themelimin e Romës e të Athinës, Monument i ushtarëve ilir Raguzës, Kretës dhe të Trojës, Nissusit (Nishi i sotëm), Mikena, e të gjithë Studiuesi Hans Erik Tunman (1746me arvanitasit e Greqisë dhe me gjuhën e qyteteve të ndërtuara prej fisit etruskëve 1788), historian suedez, professor në tyre shqipe, ku, në vitin 1854, botoi të dardanë dhe fiseve të tjera, që ishin prej Universitetin e Halles në Gjermani, ishte plotë veprën themelore në tre vëllime: trungut të pellazgëve. një nga albanologët e parë, që studio “Albanesische studien” (Studimet Të gjitha këto fise, sipas burimeve shkencërisht origjinën e gjuhës dhe të shqiptare), mbi kulturën, gjuhën dhe historike, njihen qysh nga shekulli i VIII popullit shqiptar. Ai bëri kërkime në historinë e tyre. para Krishtit. Kjo vlen më shumë për burimet antike greke dhe byzantine dhe Poashtu, me burimet antike u bind, se etruskët dhe për shtrirjen e pellazgëve në studioi fjalorin tri gjuhësh greqishtilirët epirotë dhe maqedonët, nuk ishin Ballkanin Qendror. Po ashtu në Perendim sllavisht dhe shqip (të botuar në vitin grekë, por ishte populli më i vjetrë, se ata dhe Veri të Europës, sikurse do të 1770), të historianit të mirënjohur Theodor kishin prejardhjen nga pellazgët e lashtë. dëshmohet edhe në të gjithë zonën e

H

46

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

Ai ishte i pari, që studioi fjalorin e ilirishtes së vjetër, ku, drejtpërsëdrejti, arriti te përfundimin se gjuha shqipe ishte vijuese e ilirishtes, kurse ilirishtja rridhte nga pellazgjishtja. (Shih “Studimet shqiptare”, Tiranë, f. 13-27, 378-339).

Sipas historianit gjerman Karl O’Muller, populli shqiptar përshkruhet se është populli më i vjetër parahistotik dhe origjina historike e tyre vjen nga antikiteti.

(Shih, Muller Karl O’Muller “Pralegomena”, 1825) Studiuesi Italo Arberesh Arjasi (1846), bëri studimet e rrënjës, sankristishtes, persishtes, latinishtes, greqishtes klasike dhe shqipe. Nga analiza kritike e shumë burimeve shkencore, ai arriti në përfundimin se gjuha e popullit shqiptar ishte ndër më të vjetrat e të gjithë popujve të Europës.

Filozofi dhe historian i mirënjohur Jacques Edwin, në veprën “Shqiptarët” (f.64), shkruan se pellazgët erdhën në Ballkan, diku nga fillimi i mileniumit të dytë para Krishtit, ku sollën me vete gjurmët e qytetërimit të hershëm, të zhvilluar në brigjet e dy lumenjëve të mëdhenj lindorë Eufratit dhe Nilit.

Në këtë rrugëtim të gjatë, pellazgët u përhapën në të gjithë pellgun e Detit Egje, në Gadishullin Ballkanik edhe në Itali.

Por, ata qëndruan më së shumti në trevën jugore të Ballkanit, që më vonë u quajt Greqi. Ky autor vlerëson, se gjithë këto rajone njiheshin si shtete pellazgjike, ku, asokohe, Athina, Sparta, Mikena dhe Agrosi, ishin qendra të forta ekonomike e shoqërore pellazge. (Shih, “Pellazge”, f.43).

Historiani Hesiodi ishte ndër poetët më të njohur dhe më të rëndësishëm grek. Ai jetoi në shek. VIII-VII para Krishtit.

Hesiodi shkroi dy poema në Heksametër, ku në njërën poemë “Theogonia”, u muar me krijimin e perendive, me përmbatje tërësisht mitologjike. Autori, ndër të tjera, shkruan se perenditë grekë u muarën krejtësisht nga populli autokton pellazgët.

Gjithashtu, kultura dhe shkrimi, prej botës pellazge u përhap nëpër Greqi dhe gradualisht në Gadishullin Ballkanik.

Një historian tjetër Thusididi (Thucydides, lindi në Athinë rreth vitit 460 para Krishtit), në vitin 424 ishte komandant i një njësie detare në Athinë, pranë ishullit Thasos, u muar edhe me studime historike, duke prekur shumë kulturën dhe trajtoi tema të rëndësishme për gjuhën dhe për çështje pellazge.

Studiuesi la edhe shumë dëshmi të rëndësishme të drejtpërdrejta, për lashtësinë e ilirëve dhe sidomos për fisin e Taulantëve, që hyri në luftë në përkrahje të

Spartës, gjatë luftimeve në Gadishullin e Peloponezit. Ky fis ilir tregoi trimëri të fortë e të patrembur, kundër ushtarëve të Gadishulllit të Peloponezit.

Historiani i famshëm grek Homeri, në mënyrë specifike, përshkruan Luftën e famshme të Trojës në kryeveprën e tij të mirënjohur “Iliada”, ku populli ilir të fisit dardan me Mbretin e tij Priami, luftuan heroikisht, për nderin e vendlindjes së tyre Troja. (Homeri, “Iliada”, III, 38.VII.89).

Historiani grek Apiani, i lindur në Aleksandri të Egjiptit, nga fundi i shekullit I para Krishtit, në vitin 70, shkroi historinë e Romës me 24 libra. Aty gjenden gjëra shumë të vlefshme për ilirët dhe pellazgët, shtrirjen e tyre gjeografike si dhe për hisotrinë e tyre, sepse është populli më i lashtë, para grekëve dhe romakëve. (Apiani, “Historia Romana” 4, Illyrike, 1 f.250).

Për më shumë, thuhet se ata, pra ilirët, ishin të parët, që morën civilizimin në Ballkan, ku, në vijimsi, ndër shekuj, kultivuan kulturën e vlerave të Europës.

Kështu Straboni, për pjesën Qendrore të Shqipërisë të sotshme thotë, se: “Në Illyricum jetonte një popull me emërin Epiriot, në vitin 20 të erës sonë.”

Edhe Georgaj grek, thoshte të vertetën, se aty ishin me të vërtetë banorët autoktonë epirotët, duke vërtetuar bindjen, se ky popull ishte i Epirit, i cili, me heroizëm luftonte shumë kundër forcave të armatosura të Perandorisë Romake asokohe.

Epiriotët, për më shumë, përshkruheshin nga kronistët e kohës antike, si luftëtarë trima, të gatshëm gjithmonë për të mbrojtur Atdheun e tyre të shtrenjtë.

Sipas autorëve të huaj Skylaks dhe Appionit, popullsia autoktone e Shqipërisë së sotme, të zonave të Krujës, Lezhës, Shkodrës deri tek tokat e Malit të Zi (pra deri tek Birizinjumi i Serbisë së sotme), thuhej se ishte ilire. Për më shumë, ata shkruajnë: “Popullsia e atyre trevave ishte Kalaja e Mbretërisë Ilire e pamposhtur.

Ajo vijonte deri në Bokën e Kotorrit, të cilët, luftonin kundër armiqve helenë dhe më vonë edhe kundër pushtuesve romakë, për të mbrojtur tokat dhe vijimsinë e kulturës ilire.” (Skylaks & Appion, V. Kaptina 2 f. 221).

Edhe më vonë, do të shohim se kronistët dhe historinët e kohës, do të vijojnë të trajtojnë temen shqiptare dhe të historisë së lashtë të saj.

I tillë është historiani i njohur Stefan Byzantini (“Urbibus et Populis”, Prishtinë, f.417). Leksikografi i shquar me prejardhje nga Konstandinopoli, që jetoi

në shek.VI mbas Krishtit, trajton shumë temën shqiptare. Në këtë mënyrë, shohim se leksioni i tij ka një rëndësi shumë të madhe, për vetë faktin, se ai trajtoi historinë e Ilirisë, mbasi ai shkruan shumë gjerë dhe jep përshkrime mbi territorin e Ilirikumit dhe fiset e hershme autoktone ilire, kulturën e pasur të tyre për kohën, të cilat natyrshëm janë përfshirë në botimet e vjetra.

Për më tepër, ai shkruan për disa qytete ilirike, që nuk janë trajtuar nga shkrimtarët paraardhës. Po ashtu, autori shkruan, se në këto tërritore të pasura zhvillimi të administratës dhe qendrave të banimit, janë ruajtur disa fise të hershme autoktone ilire, që nuk ishin përmendur deri në atë kohë.

Në përshkrimet e tij, autori i quan ato banorë si qytetarë ilirë, pra me një prejardhje autoktone pellazgjike të lashtë autoktone. Në këtë grup fisesh bëjnë pjesë epirotët, sipas autorit të sipërcituar.

Sipas studiuesit bashkëatdhetarë Spiro N. Konda, në librin: “Shqiptarët dhe problemi pellazgjik” (Tiranë, 1964, f.

231), thuhet se, grekët gjithnjë janë munduar të na shuajnë si popullsi autoktone ilire.

Edhe pse të gjithë tokat greke ishin toka pellazgjike, helenët thonin se ishin ata të parët në Ballkan. Por historia flet të kundërten, ndonëse “Enciklopedia e Madhe Greke” vijon të këmbëngul në kënvështrimin e saj të njëanshëm dhe aspak objektiv, duke e futur historinë në situatë të mjegulltë. Në opinionet e tyre, të botuar si dëshmi prove sot, në shumë libra me karakter historik, shohim se në tërësi ata përputhen në një pikë të përbashkët, kur ruajnë udhen e vijimsisë së autoktonisë së trevave tona, të banuar natyrshëm, qysh heret nga paraardhësit tanë pellazgë dhe ilirët, të cilët e ngritën në nivele të dëshiruara përparimin e vendit të tyre, në përshtatje me kushtet dhe kohën kur ata vepruan.

Në punimet e veta hulumtuese shumëvjeçare, autori shqiptar Spiro N. Konda, shkruan, ndër të tjera, se: “Ilirët autoktonë janë populli i parë, që kanë populluar dhe sjellë civilizimin e hershëm të Gadishullit të Ballkanit, në pjesën Perëndimore të Europës Juglindore.”

Autori, në shumë këndvështrime, e kundërshton historiografinë e pasaktë greke, e cila nga ana e saj, është munduar të mohojë tezën e autoktonisë dhe vijimsisë së popullsisë dhe qendrave të banimit të hershëm ilir, brenda territorit të madh të shtetit të Illirikumit.

Me dobësimin ekonomik dhe politikoadministrativ të trevave të administratës

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

vendase të Ilirisë, shohim se vijnë në trevat tona të pastra shumë koloni sllave nga Stepat dhe Malet Urale të Rusisë, që gjenden në pjesën e Europës Lindore.

Këto ardhacakë sllav, kur u dynden në shek. VI mbas Krishtit në trevat tona, u sollën në mënyrë barbare, duke tjetërsuar gjithçka autoktone ilire. Ata, vazhdimisht dhe në mënyrë sistematike, ushtruan dhunë, raprezalje, krime, shfarosje barbare të popullisë auktone, shkatërruan civilizmin e kulturës ilire, duke shkëputur barbarisht vijimsinë e saj shpirtërore dhe materiale, me pjesët e tjera të trungut të Europës Perendimore ose me fqinjët e saj më të afërt, si helenët dhe romakët.

Këto veprime u bënë në mënyrë të vijueshme, që të zhduket sa më shumë të jetë e mundur historia dhe kultura amtare ilire. Gradualisht dhe sistematikisht, shohim, se asokohe nga sllavët filloi të shkruhet dhe përhapet gjerësisht metoda e gënjeshtrës, se: “Ilirët, sipas tyre, janë të ardhur në Gadishullin e Ballkanit”, ndërsa serbët sllavë, sipas autorëve sllavë, janë autoktonë, gjë e cila bie në kundërshtim me realitetin e gjuhës së fakteve historike Ballkanike dhe Europiane.

Pra, jabanxhitë serb, u munduan të bëhen si zot të shtëpisë, në tokat e huaja iliro-shqiptare.

Ata, më vonë dhe gradualisht, sipas një plani të detajuar kolonizues, falë edhe aftësisë së përshtashmërisë dhe përhapjes së mitit të gënjeshtrës, u bindën në vetvete, se janë “autokton”. Për më tepër, ata arritën kështu të formojnë shtetin sllav dhe u bënë një fuqi e madhe në Ballkan.

Pika më kulmore e tyre shënohet periudha e Car Dushanit, që arriti të pushtojë Shqipërinë deri në dyert e Durrësit dhe më në jug e shtrinë pushtimin e tyre, në zonën pjellore të Kosovës, Maqedoninë, Malin e Zi, Gregorinë Bullgare, gjysmën e Bosnjës dhe arritën të zaptojnë pa ndërprerje gjysmën e territorëve të Dalmacisë.

Këto pushtime, Mbretëria e Car Dushanit i bëri në vitin 1321 deri më 1355. Duke përdorur forcën ushtarake, shumë territore ranë në duart mizore të ushtrive pushtuese të Car Dushanit, të cilët, si objektiv primarë të tyre kanë pasur ç’popullimin, shkombëtarizmin dhe asimilimin në maksimum të banorëve dhe popullisë autoktone.

Në këto mizori sllave ranë edhe trevat Arbërore, të cilat kaluan një kalvar të pashembullt krimesh dhe masakrash antinjerëzore për shekuj me radhë, duke u munduar të shuaj shqiptarët, gjuhën, fenë, zakonet, traditat, pra, të sllavizojë çdo gjë të identitetit të pastër shqiptar.

Kur Car Dushani vdiq, tokat e pushtuara prej tij mundën që të fitojnë lirinë. Ata ranë, më në fund, në dorë të principatave arbërore. Të tillë ishin: Principatat e Balshajve, Kastriotëve, Topijasit, Muzakët, etj.

Qysh nga viti 1355 deri me ardhjen e barbarëve të tjerë të Perandorisë Otomane Turke (në Fushë Kosovë), populli i Arbërisë, asokohe provoi dhe jetoi në një liri ekonomike, politike, sociale dhe kulturore.

Por kjo nuk zgjati shumë, se pushtuesit e rinj, otomanë, do të bëjnë sërisht shkatërrime dhe barbarizima edhe më të mëdha, që ende nuk janë zbardhur, si dhe sa duhet, nga historianët e kohës dhe ato të periudhës së sotme moderne të historisë së njerëzimit.

Në Arkivat e Stambollit ruhet ende e freskët ngjyra e gjakut të krimeve të përbindshme, që taboret mizore turke kanë ushtruar për 5 shekuj mbi popullin shqiptar dhe popujt e tjerë të Ballkanit.

Tokat shqiptare, gjithnjë kanë qenë në gojën e ujkut apo synimeve shoviniste të fqinjëve të huaj, të cilët kanë pasur dhe kanë oreks, që të shkëpusin copë nga torta e majme e shqiptarëve autoktonë.

Në histori ka mbetur e shënuar ardhja e barbarëve otomanë, në Gadishullin e Ballkanit në vitin 1392, mbas betejës së madhe në Fushë Kosovë, e cila udhëhiqej nga Car Llazari i Serbisë.

Në këtë betejë të njohur, në historinë e njerëzimit, si luftë kryqzatash, morën pjesë shqiptarët, serbët, vllahët, bullgarët, grekët. Ushtria pushtuese otomane kryesohej nga përbindshi i famshëm në krime Sulltan Vdekjeprurës Murati I-rë.

Në betejën e përgjakshme ishte në krye të ushtrisë apo forcave ushtarake shqiptare edhe Gjon Kastrioti, babai i Gjergj Kastriotit Heroit tonë Kombëtar.

Ushtritë e bashkuara ballkanike, kundër një armiku të përbashket të Perandorisë Otomane të Bosforit, pësuan disfatë të madhe, mbasi armiqt ishin më të organizuar dhe të armatosur gjerë në dhëmbë, më mjetet më moderne të kohës.

Midis të humburve në këtë betejë sfiduese, ku varej fati i popujve të Ballkanit, ishin edhe shqiptarët.

Kështu, deri në vitin 1389, kur ushtritë e panumërta turke fituan betejën, ata mënjeherë filluan të hakmerren ndaj kundështarëve të tyre, duke nisur të nënshtrojnë shtetet, mbretëritë dhe principatat, që i rezistuan pushtimit të tyre. Këtë fat të zi kishin edhe tokat arbërore.

Ky pushtim i gjatë vijoi pandërprerje deri më 28 Nëntor 1912, kur plaku i urtë

47

mjekërbardhë Ismail Bej Qemali, dhe patriotët e tjerë të shquar, si: ish zv/Kryeministri në Qeverinë e re të Vlorës Imzot Nikollë Kaçorri, Ministri i Financave liberatori Luigj Gurakuqi, etj., në qytetin historik të Vlorës, shpallën Pavarësinë e Shqipërisë nga Perandoria Otomane, e cila ishte plasaritur dhe po pësonte kalbëzimin dhe tjetërsimin e pashmagshëm të plotë…

Në vitin 1572, përfundimisht, trevat shqiptare arbërore, ranë nën sudimin e flamurit barbar të gjysmëhenës turke, e cila rifilloi sërisht masakrat e përbindshme, kundër popullsisë së pafajshme, duke vrarë e prerë gjatë 5 shekujve qindra e mijëra gra, fëmijë, pleq etj.

Ata, menjëherë, filluan planin e islamizmimit me dhunë të pashembullt të trevave tona, fenomen që vijoi pandërprerje për një kohë të gjatë.

Otomanët barbarë, përdoren metodën e kërbaçit, taksen e xhizies, për të krishterët katolikë dhe ortodoksë shqiptarë, dhe u bënin lëshime e u jepnin privilegje atyre, që konvertoheshin në fenë e pushtuesit islam. Kështu, trojet e shqiptarëve gradualisht ranë në sundimin e plotë të mizorisë së osmanëve të pashpirt, të cilët pamëshirë kudo filluan të shkatërrojnë çdo gjë, tokat, kulturën përparimtare ekzistuese, djegin gjithçka, shtëpitë e qyteteve dhe qendrave të tjera të banimit në periferi të tyre, vrasin pamëshirë pleq, fëmijë, gra dhe nëna shtatzanë, që nuk konvertoheshin në fenë islame.

Të imponuar nga dhuna e madhe dhe e papërshkruar turke, asokohe, duke mos pasur rrugëdalje tjetër për mbijetesë, popullsia arbërore, pa dëshirë, filloi në mënyrë masive të marrë rrugën e emigracionit politik, në drejtim të vendeve të tjera të Europës, ku nuk kishte shkelur ende këmba barbare e pushtuesve të huaj otoman. Atje, ku ata u vendosën, në dhe të huaj, arbëreshët tanë, lanë gjurmë të thella të identitetit të tyre nga toka e të parëve të Arbërisë.

Arbëreshët e gjakut të shprishur, asnjëherë nuk harruan se janë arbërorë të Gjergj Kastriotit, ku, në vendet apo zonat e tjera, ku u vendosën ruajtën dashurinë për familjen, varret e të parëve të tyre, të cilët i kujtonin me shumë nostalgji, duke i përjetuar në shumë këngë dhe vjersha me tharm të thekshëm patriotik. Atje, ata vijuan të ruajnë gjuhën, kulturën, fenë, zakonet, traditat, doket etnike, emërat e fëmijëve të tyre, nipave dhe mbesave si arbërorë, i trashëguan gjatë shekujve brez mbas brezi…

48

Nikë Sokoli Vukel Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

A One-Year Remembrance

I

October 13, 1972 – May 26, 2014

t has been one year that my brother Nick passed away. Nick was a healthy and vibrant guy, and so when last Memorial Day he suddenly went to the hospital with an unforeseen medical emergency, it was unfathomable that anything could be that serious. But the mysteries of the body being such as they are, a short time later, he was gone.

It goes without saying that losing a brother creates a void, especially when he is only 41, with a whole life still yet to live. And especially when that brother, and for my parents a son, was a truly remarkable person.

In our time of grief, you, our family and friends and community, have lifted us up in your prayers and thoughts, and we are forever grateful. Phone calls and letters and emails and hugs and yes, crying sessions, and smiles, reminiscing about Nick. His wake and funeral mass combined drew an astonishing 3,500+ people, with lines around both sides of the block at the funeral home. People from all sides of our lives — the old country (Albania), the new country (America), school friends, work colleagues, neighbors, the kids we grew up with, the softball teammates, etc. The list goes on.

Our clergy, who gave us both spiritual and personal comfort: Father Peter Popaj, Father Nikolin Pergjini, Father Viktor Dedaj, and Deacon Marash Shkreli. Plus friends and activists from throughout our Albanian community— Ambassador Bekim Sejdiu of Kosova, New York State Assemblyman Mark Gjonaj, leaders from civic organizations such as Vatra, and media organizations such as Illyria.

The people who gave moving eulogies at Nick’s funeral – Nikollë Grishaj, Pjetër Ivezaj, and Gjekë Gjonlekaj. And people flying in to New York from all around the world, from Europe and Canada and across the United States. To say goodbye to this young man, taken from us too soon, and to give comfort to our family.

But as shaken as we were in losing our Nick, we also found strength in each other and in the outpouring of support from all of you. And for this, I, and our entire family, thank you, deeply.

We all know the expression in our beautiful Albanian that one says when greeting someone who has lost a loved one: “Zoti t’dhasht kivet”, which means, “May God give you strength”. It’s impossible to put into words looking into someone’s eyes as they say these words to you – May God give you strength – as they shake your hand tightly, or hug you with tears in their own eyes. Yes, even 3,500 times over. It never loses its power to heal.

And so as we’ve spent this year healing, we were strengthened by you, our friends, and by our belief in the infinite wisdom of God.

As I mentioned above, Nick was a vibrant individual so full of life – working in financial research at NASDAQ, involved in volunteerism and community, and an avid softball player and Yankees fan. He loved music, and if you lived near him, or worked near him, or just rode the subway whenever he was on the train, you may have heard him singing. He was a loving and caring son to our parents, a loyal and dedicated brother, and an adoring and fun uncle. And as I’ve thought about him this past year, two words have repeatedly come to mind about Nick… one is Courage, of which he had an endless supply – he truly was fearless, and the other is Character, in both meanings of the word, as someone who was always ready with a joke or a song, and as someone always dedicated to doing the right thing, no matter what. Nick was a genuinely good person.

But to know a person, is to know where he comes from.

My brother Nick was born in New York, the second of three sons to Sokol and Justa,

immigrants to America from Albania (from Malësi, in what is now called Montenegro, but always and forever Albanian lands). He, and we, grew up in New Rochelle, NY. Nick was the middle brother (I’m the oldest, and John is the youngest). Nick attended Jefferson Elementary School, Isaac Young Junior High, and New Rochelle High School. We grew up on Neptune Avenue, in a wonderful time when kids gathered to play self-pitching baseball in the middle of the street, and we knew it was time to go home when the lightning bugs came out.

(And even then, we stayed out a bit longer until the parents came calling). Throughout his high school years, Nick also worked summer and after school jobs, including at Frank’s Music when it was located on Huguenot Street.

Nick attended Boston College, which he absolutely loved, both the school and its Jesuit traditions. Nick read the entire Bible several times, as well as other religious texts, and loved to engage in philosophical and religious debates.

So much so, that we used to joke sometimes that maybe he should become a priest. He really knew scripture so well.

Nick also, of course, loved the Boston College sports teams, which often were the best in the nation. Not surprisingly, for those that knew him, Nick majored in history. And boy did he love his history. In the days before we could Google everything, we had two choices when we needed the answers to settle a debate on some historical event or some trivia fact: we could either 1) go find an encyclopedia and look it up, or 2) we could go ask Nick. And Nick always had the answer. Was he always right? I don’t know. I was his older brother. I was obligated to tell him he was wrong. But the truth was that Nick was brilliant at so many things. Civil War troop battles? Ask Nick.

Statistics about the batting averages of old-time Yankee baseball players? Ask Nick. The connection between jazz music of the 1920’s and the wailings of Led Zeppelin? Go ask Nick.

I mention those last two items… the Yankees, and the music, because they were two of his favorite things in the world. In addition to leading a number of corporate softball teams over the years, he also had season tickets at Yankee Stadium, and in a twist of fate, it’s fitting that he’s buried at Gate of Heaven Cemetery in Valhalla, not far from the Home Run King himself, Babe Ruth.

And music – well, he loved all kinds, but especially groups like Rush, the Allman Brothers, and Buddy Guy. But the thing I’ll always cherish with Nick and music, is that no matter what was going on, he would just sing, all the time. Like… all...the…time. As kids, we would take family road trips, and in the backseat were me, trying to read a book. John, younger than the rest of us, sitting in the middle, looking cute (of course). And there was fearless Nick, who would just belt out whatever tune came to mind. Maybe it was the theme song to Gilligan’s Island or Scoobie Doo. Or some Albanian song

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

he heard my parents listening to. Or ‘Ebony and Ivory’ by Stevie Wonder and Paul McCartney.

And yes, at times we’d all join together, like when I learned to play guitar and our playlist with Nick as lead singer included The Beatles ‘Yesterday’ and Asia’s ‘Heat of the Moment’.

Whether he was driving, or walking to the train station, or in the shower, Nick didn’t need an

iPod. He was his own jukebox. And the tunes were beautiful.

Nick really was a good singer. And he loved to sing Albanian songs too – very often he would walk into the house and sing very loudly: “Ka po vjen more Çun Mula… prej Kelmendit sot u ula…” or another favorite: “Janë mbush malet me dasmorë.. presin nusen më pushkë ne dorë…” During the communist era when Albania was closed off and no one could visit, he would recite at community events a poem called ‘My Country Albania’, in which it was a country “he longed to see, and hoped that one day it would be free”.

Nick was also a member of our church choir for a number of years. You might remember seeing him in the front of the church with the choir when it was on Park Avenue in the Bronx, and then could hear him from the back of the church in Hartsdale. He was also a long-time member of our ethnic folk group, Rozafati, and

he performed the songs and dances of our ancestors from the old country. We were all especially proud that Nick performed with Rozafati when Ibrahim Rugova visited the United States for the first time in 1989 for the 300th anniversary of Pjetër Bogdani (meaning it was recently the 25th anniversary of that historic visit, seminar, and dinner). Nick was

49

such an important part of the history of our church’s cultural activities, and those can never be forgotten.

Nick was born in America, but our Albanian heritage is of course a very important influence.

It’s where he got his name. Our Nick, also affectionately known as ‘Nikaloshi’ and “Nikë

Sokoli” in our family, is named after Nikë Gjoni, our grandfather’s brother. They too were three brothers (Ded Gjoni, Gjergj Gjoni, and Nikë Gjoni), though in those very distinctive times their lives were very different, and were ultimately driven to fight for liberty and freedom against the coming darkness of communism, which was enveloping Eastern Europe at the time. Despite their intense heroism, all three were killed by the communists. All three are heroes in the history of the Albanian people, especially Ded Gjoni, our grandfather, who was Prek Cali’s intermediary. His trusted right-hand man.

But it was Nikë Gjoni, in many ways, who was the most tragic of the three. He was the youngest; the hope was that his life would be spared at the time. It wasn’t. But two generations later, a baby boy born in New York was named after his grand uncle, in remembrance of his fearless ancestors. And that same independent and forthright spirit carried through to our beloved Nick.

And I have to say, in addition to being involved in Rozafati singing and dancing, Nick was really proud of who he was and where he came from.

He was very proud to be from Kelmend. More than many of us, he could name our ancestors going back for many, many generations. Nick would spell out who was related to whom, through his detailed knowledge of our family tree. It was a wonderful mix of old and new that inspired him. Nick was of course an intensely proud American, first and foremost, with his knowledge and appreciation of the great American Revolution and the Civil War, both of which changed the world forever. But he also was a great encyclopedia of his

50

Jeta Katolike — Janar-qershor 2015

Albanian bloodline. Proud of who he is, and never to forget where he comes from.

I could go on for pages about all the fun, passionate, important, openhearted, and bighearted things Nick did with his still young life.

And the hard work and deep dedication to everything to which he put his mind. The joy he brought to so many people, whether to his friends

These are all cherished memories.

But it’s different now. While a year ago we said goodbye to his physical presence on earth, we are comforted by the knowledge that he is with our Lord. We may not be able to completely understand what that is like, but there is a hint in two examples: In the famous eulogy that Nehru of India gave upon the death of Gandhi, he says, “the light has gone out of our lives”. Though, as Nehru talks about this further, he then states that he was wrong to say the light has gone out, because it was no ordinary light: “For the light represented something more than the immediate past, it represented the living, the eternal truth, reminding us of the right path…”

And that leads to the second example, that of a person’s ‘path’, and I’m reminded of my conversations with Father Peter in the days following Nick’s passing. Father Peter comfortingly explained that Nick, like all who go before us, is on a journey, and that now he is in a different place. Nick’s path is just a different one now than the one on earth.

So with that in mind, here’s what I think is going on right now with Nick, using a childhood story as a backdrop: When we were kids, our parents had purchased a very early version of the video camera. Meaning, when they first came out, we were fortunate to have one. And so, in the spirit of Johnny Carson, and maybe Ricky Ricardo, we created our own little make-believe talk and variety show. The name of the talk show: The Nick Vukel Show. There really was no other name under consideration. He was not just the host but also the entire energy of our little experiment. We’ve got hours of footage of silly skits we made up and Nick mugging for the camera. He would literally hold an unplugged microphone and enthrall us, unscripted, with his wit and his joy. But this was always true whether on camera or off, whether as kids or as adults.

Nick, with a sparkle in his eye, and that hearty laugh that just drew you in.

So here’s what I think is going on: Nick is in heaven now, with the angels. And there too, it is the Nick Vukel show. He’s singing with the angels now, and because we will always keep him in our hearts and in our minds, we will always be able to hear him.

at school, or his coworkers at Carson Group, Thomson Reuters and most recently at NASDAQ, where his co-worker told me Nick once refused to leave her stranded on a rainy night, in order to help with her broken umbrella. (That’s the kind of guy he was, even if it meant missing his own train). I could also go on about what it’s like to be three boys growing up together, arguing over who had shoveled more snow from the driveway, or mowed more of the lawn, or raked more leaves. Or the pickup baseball and basketball games in our neighborhood, the snowball fights that sometimes ended in real fights, the laying down on the floor in front of the TV set, in the days before a remote, so we could jump up and get to the TV more quickly than the other to change the channel.

In closing, with words from the singer Vince Gill, which he wrote upon the loss of his own brother at a young age: Oh, how we cried the day you left us We gathered round your grave to grieve Wish I could see the angels’ faces When they hear your sweet voice sing Go rest high on that mountain Son, your work on earth is done Go to Heaven a shoutin’ Love for the Father and the Son

Thanks again to all of you for your comforting acts and words this past year, and for reminding us that we have such great friends on this journey.

By Simon Vukli

Epjau o Zot pushimin e pasosun.

E i ndritë drita e pambarueme!

Nua Luca Shkreli, 99–vjeç Vdiq më 11 Janar 2015

U varros në varrezat “St. Raymond’s Cemetery” në New York

Paulina Lekocaj, 72–vjeç Vdiq më 19 Janar 2015

U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Katrina Ljucovic, 87–vjeç Vdiq më 29 Janar 2015

U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Liza Popovic, 55–vjeç Vdiq më 11 Shkurt 2015

U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Anthony Sinishtaj, 31–vjeç Vdiq më 8 Shkurt 2015

U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Lena Vataj, 73–vjeç Vdiq më 13 Shkurt 2015

U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Pjeter Lleshi Rukaj, 101–vjeç Vdiq më 15 Shkurt 2015

U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Marija Shabanaj, 76–vjeç Vdiq më 17 Shkurt 2015

U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Prenk Vukelj, 85–vjeç Vdiq më 21 Mars 2015

U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Vasel Ivezaj, 69–vjeç Vdiq më 23 Mars 2015

U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Gjon Popovic, 82–vjeç Vdiq më 15 Prill 2015

U varros në varrezat “St. Raymond’s Cemetery” në New York

Luigj Shkreli, 84–vjeç Vdiq më 23 Prill 2015

U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Pashko Smajlaj, 84–vjeç Vdiq më 25 Prill 2015

U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Maria Curanovic, 90–vjeç Vdiq më 2 Maj 2015

U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Liza Zadrima, 81–vjeç Vdiq më 6 Maj 2015

U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Mark Rukaj, 32–vjeç Vdiq më 13 Maj 2015

U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

David Ivezaj, 45–vjeç Vdiq më 13 Maj 2015 U varros në vendlindje

Sofia Gjuraj, 79–vjeç Vdiq më 15 Maj 2015

U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Gjeka Sinishtaj, 68 vjeç Vdiq më 18 Maj 2015

U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Llesh Marku Curanaj, 95–vjeç Vdiq më 21 Maj 2015

U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Gjergj Rexhaj, 55–vjeç Vdiq më 8 Qershor 2015

U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

P A G Ë Z I M E

Michael Andrew Mirdita Prindër: Marko & Jacqueline Mirdita Kumbarë: Peter & Rita Cotaj Julian Kumbullaj Prindër: Lin & Eglantina Kumbullaj Kumbarë: Tony & Linda Cubi

Jaxon Vataj Prindër: Lon & Christina Vataj Kumbarë: Victor Vataj & Cathy Selca

Anderson Toka Prindër: Adrian & Vjollca Toka Kumbarë: Limon & Regjine Lumaj Gloria Grishaj Prindër: George & Maria Grishaj Kumbarë: Anton & Ornela Rukaj Abriana Nilaj Prindër: Patrik & Besmira Nilaj Kumbarë: Lazer & Rosa Smajlaj

Giuliana Drejaj Prindër: John & Antoneta Drejaj Kumbarë: Ivan & Elizabeth Djokic Thomas Ivezaj Prindër: Anton & Drita Ivezaj Kumbarë: Albert & Loreta Camaj

Vlora Ivezaj Prindër: Nick & Nore Ivezaj Kumbarë: Lenny Camaj & Violet Ivezaj Hunter Vataj Prindër: Lon & Christina Vataj Kumbarë: Victor Vataj & Cathy Selca

Michael Ryder Krasniqi Prindër: Paul & Jane Krasniqi Kumbarë: Vat & Maria Rukaj

Michael Peter Juncaj Prindër: Peter & Lisa Juncaj Kumbarë: Nick & Laura Rukaj

Francesca Olivia Dushaj Prindër: Anton & Diana Dushaj Kumbarë: John Kalaj & Maria Dushaj

Elvin Ejlli Prindër: Fred & Terezina Ejlli Kumbarë: Ndoc R. & Marjana Ejlli

Zoey Lea Parubi Prindër: Leonard & Aurora Parubi Kumbarë: Altin & Kristina Parubi

Lianna Gramshi Prindër: Kreshnik & Maralba Gramshi Kumbarë: Kastriot & Marsela Gramshi

Andrew Cota Prindër: Jozef Cota & Anila Cota Kumbarë: Frank & Kristina Zadrima

Ella Gega Prindër: Jeronim & Vjollca Gega Kumbarë: Leonard Gega & Nora Shabani

David Ejlli Prindër: Ndoc R. & Marjana Ejlli Kumbarë: Ernest & Vere Ejlli

Jake Klaid Ajazi Prindër: Klajdi & Martina Ajazi Kumbarë: Luigi & Violeta Gjokaj

David Popovic Prindër: Robert & Florinda Popovic Kumbarë: Fredey & Nikoleta Gjonaj

Ronald Syku Prindër: Ilir & Anila Syku Kumbarë: Alexsander & Kristina Syku

Agim Rikard Gega Prindër: Armend & Vitore Gega Kumbarë: Gjok & Elidona Berisha

Jon Peter Shala Prindër: Martin & Elizabeth Shala Kumbarë: Anthony & Antoneta Nikc

Emma Ejlli Prindër: Fred & Terezina Ejlli Kumbarë: Ndoc R. & Marjana Ejlli

Kelly Rexha Prindër: Burim & Suzana Rexha Kumbarë: Alban & Gina Deda

Anthony Djeto Shkreli Prindër: Djeto & Valentina Shkreli Kumbarë: Richard Vanacore & Maria Hidalgo

Anthony Pllumaj Prindër: Pjeter & Drita Pllumaj Kumbarë: Gjelosh & Drane Vukaj

Celine Juliette Gjokaj Prindër: Paul & Linda Gjokaj Kumbarë: Frank & Diana Lulgjuraj

Gianna Violet Palushaj Prindër: John & Violeta Palushaj Kumbarë: Joseph & Jessica Nuculovic

Gabriela Gjoni Prindër: Dedin & Rajmonda Gjoni Kumbarë: Alban & Fabjola Dreni

Megy Gramshi Prindër: Kastriot & Marsela Gramshi Kumbarë: Valter Prela & Suela Prela Liridon Krasniqi Prindër: Besnik & Sabina Krasniqi Kumbarë: Drilon & Angelina Gojani

Nikoletta Maria Nikac Prindër: Viktor & Marina Nikac Kumbarë: Ljuvic Camaj & Christina Vulaj -Melania Stakaj Prindër: Edmir & Pren Stakaj Kumbarë: Endrit & Ela Durgaj

Christian Gazivoda Prindër: Robert & Diana Gazivoda Kumbarë: Alfred & Lidiana Kocovic

Gloria Mustafa Prindër: Ilir Mustafa & Bukurie Pepkolaj Kumbarë: Zef Kola & Maria Kola Gerald Mustafa Prindër: Ilir & Bukurie Mustafa Kumbarë: Zef & Maria Kola

Kristina Tinaj Prindër: Ladovik & Marinela Tinaj Kumbarë: Pavlin & Lize Vukaj

Amanda Arra Prindër: Edmond & Tatjana Arra Kumbarë: Lulzim & Pranvera Dodaj

Chrystal Gjekaj Prindër: Filip & Kristjana Gjekaj Kumbarë: Albert Nikolla & Rovena Gjushi

Pricessa Lourdes Ulaj Prindër: Rok & Marena Ulic Kumbarë: Nikola & Lisa Gojcaj

Ava Maria Lucaj Prindër: Robert & Tanya Lucaj Kumbarë: Mark & Tiana Dedvukaj

Mateo Djoljevic Prindër: Vuksan & Marija Djoljevic Kumbarë: Nikolle & Suzana Sinishtaj Toma Joseph Uljaj Prindër: Joseph & Teuta Uljaj Kumbarë: Nick & Liza Dedvukaj

Scarlett Elizabeth Ula Prindër: Fran & Emily Jane Ula Kumbarë: Pashko & Marta Dedvukaj Lukas Doci Prindër: Marin & Merita Doci Kumbarë: Zef & Albina Doci

Jozef Doci Prindër: Marin & Merita Doci Kumbarë: Franc & Daniela Palaj

Isabelle Tonaj Prindër: Andrew & Jonida Tonaj Kumbarë: Geroge & Sofia Shkreli

Luke Luciano Gazivoda Prindër: Nikola & Marina Gazivoda Kumbarë: Rudolf & Katrina Gjonaj Maya Krcic Prindër: Pasko & Katrena Krcic Kumbarë: Mark & Drita Dedvukaj Nicholas Lisi Prindër: Arben & Aurela Lisi

Kumbarë: Markeljan Mosheqaj & Rudina Simonej

Daniel Desku Prindër: Lin & Drita Desku Kumbarë: Anton & Afredita Deski

Antoinette Amari Gjergjaj Prindër: Krist & Tresa Gjergjaj Kumbarë: Vinny & Vera Cula

Kristian Alexander Palushaj Prindër: Prelja & Kristina Palushaj Kumbarë: Paloka & Maria Rudaj

KURORËZIME

Lindon Vukdedaj me Viktoria Camaj Më 10 Janar 2015 Anton Gjoni me Xhavana Palaj Më 31 Janar 2015 Simon Cacaj me Jennifer Gjelaj Më 11 Prill 2015 Gjin Gega me Diana Mulokandova Më 18 Prill 2015 Eduard Elezovic me Violetta Gashi Më 18 Prill 2015 Ladovik Tinaj me Marinela Ulaj Më 18 Prill 2015

Gabriel Haxhari me Rajmonda Palushani Më 26 Prill 2015 Krist Kola me Elizabeth Sinishtaj Më 9 Maj 2015 Gjon Duhanaj me Donika Prenkolaj Më 23 Maj 2015 Djon Gazivoda me Marte Dakaj Më 30 Maj 2015 Victor Dedvukaj me Violet Vuksanaj Më 30 Maj 2015 Lazer Grishaj me Jetmira Vukaj Më 6 Qershor 2015 Marin Doci me Merita Gjuraj Më 6 Qershor 2015 Vilson Vushaj me Katrina Nacaj Më 7 Qershor 2015

Di t a e T r a d i t ë s

Sh q ip

tare

- XI

I-

20

15

Urime Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës” dhe Qendrës “Nëna Tereze” për organizimin e sukseshëm të Ditës së Traditës Shqiptare

~~~ Familja e Noc Mati Gjonaj nga Reçi i Ulqinit dhe biri i saj i denjë Asembleisti Mark Gjonaj