JK # 63

Viti XLVI, Numri 3 Korrik-Shtator 2011• Çmimi $5.00 www.jetakatolike.com

2 Jeta Katolike | korrik-Shatator 2011

Jeta Katolike • Viti XLVI, Numri 3 Korrik-Shtator 2011• Çmimi $5.00 • www.jetakatolike.com

Dom Pjetër A. Popaj - Drejtor Mark K. Shkreli – Kryeredaktor Simon Vukel – Redaktor (anglisht) Klajd Kapinova — Redaktor (shqip) Ismer Mjeku – Graphic Design Martin Smajlaj – Marketing & Internet Boton Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës”, New York

ADRESA E REDAKSISË: 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530 Tel. (914) 761-3523 Fax (914) 949-2690 e-mail: ShkreliM@aol.com

www.jetakatolike.com

Këshilli Botues: Dom Pjetër A. Popaj, Mark K. Shkreli, Klajd Kapinova, Simon Vukel, Peter Saljanin, Ismer Mjeku, Martin Smajlaj, Pashko Rr. Camaj, Gjon Chota, Tomë Paloka, Lekë Perlleshi, Gjeto Turmalaj, Mhill Velaj.

Të gjitha shkrimet dhe artikujt i nënshtrohen redakturës.

Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen edhe nëse nuk botohen.

PARAPAGIMI VETËM $30 NË VIT Ju lutemi na e dergoni pagesën në:

Our Lady of Shkodra 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530

Dom Pjetër Popaj Dhjetë vjet nga 11 shtatori 2001 f.3

An Albanian Contribution to the Construction of Europe f.17

Papa Benedikti XVI: Dear Young People… f.5

The New Evangelisation is Already Underway! p.18

Kaloi në amshim Pishtari i Demokracisë Don Simon Jubani f. 7

Ireland's Cardinal Brady Remembers Mother Teresa p.20

Mark K. Shkreli: Nga Vendlindja etc. f. 8

Frank Shkreli: Faik Konica - Jeta Në Uashington p.22

Mikel Gojani:

Klajd Kapinova: Kontributi i elementit dhe klerit katolik për atdhedashuninë p.24

Në Pejë Lartohet Shtatorja E Nënë Terezës f. 10

Leonardo Berishaj: Takimi me Mërgimtarët 2011 p, 12

Dom Nikë Ukgjini: Fishta Në Dokumente Të Panjohura p.27

Gjekë Gjonaj: Kisha e Shën Nikollës në Triesh p, 12

Anton Çefa: Arshi Pipa p.29

Tomë Mrijaj: As Vdekja nuk do të më ndajë nga ju f.15

Ilir Sefaj: Koliqi, moderni shqiptar në jetë dhe literaturë p.33

11

DHJETË VJET NGA 11 SHTATORI 2001

Shtatori, ditë zije jo vetëm për New York-un por për krejt Amerikën. Mijëra njerëz kanë humbur jetën vetëm, pse u ndodhën në kullat binjake të Qendrës Tregëtare Botërore. Sa mjerim për viktima e për familjet e tyre. Këta të rinj e të reja e të moshuar, tragjekisht humbin jetën në një sulm jonjerëzor. Sa shtëpi janë fikur, sa prindër kanë mbetur pa evlat, sa femijë jetima e sa të vej e të veja.

Këtë tragjedi e kemi pjestuar edhe ne si komunitet shqiptar. Kemi patur tri humbje të mëdha: Simon Dedvukaj, Rrok Camaj e Man Gjonbalaj. Emrat e tyre kurrë nuk do Dom Pjetër të harrohen, do t’i përkujtojmë gjithmonë në lutjet tona.

POPAJ Të dielën, më 11 shtator në kishën tonë kemi ofruar meshën e shenjtë për shpirtrat e tyre. Gjithashtu, jemi lutur për familjet e tyre të pikëlluara, që Zoti tu japin forcë në jetë e mos ta humbin shpresën në Të.

Vështirësia më e madhe për familjet është papëndesa e vrastarëve. Këto njerëz gjakpirës, terroristë, të prishur në mendje e quejnë këtë akt si një gjë të shenjtë, gjoja të bërë në emër të Zotit! Ky akt s’ka të bëjë me Zotin. Kjo është vepër e djallit të mallkuar, që thotë me vra e me pre. Vetëm ata që janë me djallin në zemër mund të veprojnë në këtë mënyrë. Kurrgjë në botë nuk mund të arsyetojë një gjë të tillë. Çdo jetë e njeriut është e çmueshme para Zotit.

Njeriu, duhet bërë ç’mos për t’a ruajtur atë në krejt botën, duke filluar me të palindurit e deri tek të moshuarit. Jeta e njeriut është e shenjtë, sepse është e krijuar dhe e mbajtur prej Zotit. Mos të harrojmë, se jemi krijuar në përngjasimin e Tij. Ne besojmë, shpresojmë dhe duam jetën edhe pas vdekjes e që është jeta e pasosur. Vdekja nuk ndreq gjë, nuk bjen shpresë për të afruar njerëzit me njëri tjetrin.

Qellimet e saja janë vetëm ndarja e shkatërrimi.

Urdhëri i pestë i Dhjetë Urdhërimeve të Zotit -

Jeta Katolike | korrik-shtator 2011 3

Zoti thotë qartë “MOS VRA” (libri i Ligjit të Përtërirë 5:17). Për këtë arsye Zoti i Mishëruar, Jezu Krishti, Vdes vetë në kryq për ne. Ai e merr vdekjen tonë, që ne mos të vdesim por të jetojmë në Amshim. Ai vdes edhe për armiqt e Tij. Imagjinoje sa e çmueshme është jeta para Zotit. Ai nuk pranon, që asnjë prej ndeshkuesve të denohet por, i gozhduar në Kryq, i lutet Atit duke thënë: fali o Atë se nuk dijnë se çka bëjne.

Jetojmë në shekullin XXI, kur bota ka ecur shumë përpara me teknologji, mjekësi, shkencë etj., por kemi mbetur shumë mbrapa me akte të tilla.

Terrorizmi, tregon botën e djallëzuar e cila mundohet për t’a ndarë njeriun prej jetës, prej njeriut e përparimit të tij e mbi të gjitha për t’a ndarë nga Zoti.

Populli i Amerikës, edhe ne me ta, jemi treguar bujarë e fisnikë në gadishmërinë, për të shpëtuar ç’ka ka qënë e mundur. Sa vullnetarë, edhe nga komuniteti ynë shqiptar, kanë ofruar për të ndihmuar në këtë tragjedi. Më kujtohet ajo ditë kur në Washington D.C., në shkallat e Kapitalit, pallatit të përfaqësuesve, të gjitha partitë e ndryeshme të shtetëve të Amerikës me zë të lartë këndojshin këngën “America the beautiful” dhe të gjithë njëzëri thojshin “United we stand” të bashkuar qëndrojmë.

Lusim Zotin që krejt bota të bashkohet me Amerikën e vendet e tjera nëpër botë, që besojnë në të drejtat e njeriut, që të jetojë e të përparojë në liri.

Mos të lejohen të ndodhin akte të tilla më në botë.

11 shtatori i 2001, do të mbahet mend gjithmonë si ditë zije, por lutjet tona dhe mbi të gjitha gjaku i pafajshëm i viktimave të asaj dite, t’i zgjojë njerëzit e të kuptojnë sa i keq e i tmerrshëm është terrorizmi.

Lusim Zotin, që të ndalohet dhuna në mes njerëzve e n’emër të Tij të gjithë të bashkohen në paqe e mirëkuptim me njëri-tjetrin.

NGA FAMULLIA JONË

4 Jeta Katolike | korrik-Shatator 2011

◊ Më 14 Qershor 2011 – u mbajt mbledhja e parë, pas zgjedhjeve te reja, e Këshillit të Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës“, në të cilën u bënë zgjedhjet e kryesisë: kryetar Leonardo Berishaj, nënkryetar Gjon Chota, sekretare Age Ivezaj, arkatar Gjokë Selca. Anëtarët e ri janë: Dede Gjonaj, Frank Zadrima, Gjeto Dushaj, Leke Gojani, Margarita Kocovic, Nuo Palushaj, Pal Nikollaj, Pjeter Zagreda, Vasel Juncaj, Vasel Smajlaj, Zef Shkreli.

Këshillit të ri i urojmë që gjatë katër viteve të ardhshme, të vazhdojnë veprimtarinë për të mirën e famullisë dhe komunitetit shqiptar në përgjithësi. ◊ Më 4 Shtator 2011 – U kremtua festa e të Lumes Nënës Tereze. ◊ Më 9, 10 dhe 11 Shtator 2011 – Në trollin e Kishës, në Harsdale, New York, u mbajt karnavali tradicional vjetor.

Në përgatitje: ◊ Më 10 Tetor 2011 – Në Fifth Avenue, New York, New York, Shoqata Rozafati e Kishës tonë merr pjesë në Columbus Day Parade. ◊ Më 12 Nëntor 2011 – Në Lehman Center for the Performing Arts (LCPA) në Bronx, do të zhvillohet Festivali XXI Shqiptar. ◊ Më 20 Nëntor 2011 – Festa e Krishtit Mbret festohet me meshën përkatëse dhe me një darkë në Qendren “Nëna Tereze” pranë Kishës sonë, duke filluar në ora 6 PM. Çmimi është $40.

SQARIM

I kërkojmë ndjesë lexuesit, se në numrin e kaluar (Nr. 1&2 Janar-Qershor 2011, faqe 7-8), gabimisht është shkruar se sponsorizuesi i bustit kushtuar Mons. Zef Oroshit është ideatori i bustit z. Anton Raja, aktivist dhe bamirës i palodhur i Kishës. Falënderojmë skulptoren amerikane Ms. Carolyn D. Palmer për dhuratën e çmuar falas, që i bëri komunitetit dhe Kishës Katolike Shqiptare në Amerikë.

Re d ak si a

Leonardo Berishaj, kryetar i Këshillit të Kishës

Nga Karnavali 2011

Jeta Katolike | korrik-shtator 2011 5

Dear Young People…

Homily of His Holiness Pope Benedict XVI on the Occasion of World Youth Day Words of the Holy Father at the Beginning of the Eucharistic Celebration, Madrid Spain, August 21,2011

Dear Young Friends: I have been thinking a lot about you during this time in which we have been separated. I hope you have been able to get some sleep in spite of the weather. I am sure that since dawn you have raised up your eyes more than once, and not only your eyes but above all your hearts, turning this occasion into prayer. God turns all things into good.

With this confidence and trusting in the Lord who never abandons us, let us begin our Eucharistic celebration, full of enthusiasm and strong in our faith. *** HOMILY Dear Young People, In this celebration of the Eucharist we have reached the high point of this World Youth Day. Seeing you here, gathered in such great numbers from all parts of the world, fills my heart with joy. I think of the special love with which Jesus is looking upon you. Yes, the Lord loves you and calls you his friends (cf. Jn 15:15). He goes out to meet you and he wants to accompany you on your journey, to open the door to a life of fulfilment and to give you a share in his own closeness to the Father. For our part, we have come to know the immensity of his love and we want to respond generously to his love by sharing with others the joy we have received. Certainly, there are many people today who feel attracted by the figure of Christ and want to know him better. They realize that he is the answer to so many of our deepest concerns. But who is he really?

How can someone who lived on this earth so long ago have anything in common with me today?

The Gospel we have just heard (cf. Mt 16:13-20) suggests two different ways of

knowing Christ. The first is an impersonal knowledge, one based on current opinion.

When Jesus asks: “Who do people say that the Son of Man is?”, the disciples answer: “Some say John the Baptist, but others Elijah, and still others Jeremiah or one of the prophets”. In other words, Christ is seen as yet another religious figure, like those who

Pope Benedict XVI at the end of a religious ceremony at the Cuatro Vientos airfield outside Madrid Sunday Aug. 21, 2011.

came before him. Then Jesus turns to the disciples and asks them: “But who do you say that I am?” Peter responds with what is the first confession of faith: “You are the Messiah, the Son of the living God”. Faith is more than just empirical or historical facts; it is an ability to grasp the mystery of Christ’s person in all its depth.

Yet faith is not the result of human effort, of human reasoning, but rather a gift of God: “Blessed are you, Simon son of Jonah! For flesh and blood has not revealed this to you, but my Father in heaven”. Faith starts with God, who opens his heart to us and invites us to share in his own divine life. Faith does not simply provide information about who

Christ is; rather, it entails a personal relationship with Christ, a surrender of our whole person, with all our understanding, will and feelings, to God’s self-revelation. So Jesus’ question: “But who do you say that I am?”, is ultimately a challenge to the disciples to make a personal decision in his regard.

Faith in Christ and discipleship are strictly interconnected.

And, since faith involves following the Master, it must become constantly stronger, deeper and more mature, to the extent that it

6 Jeta Katolike | korrik-Shatator 2011

leads to a closer and more intense relathis faith which has been handed down to tionship with Jesus. Peter and the other us from the time of the Apostles. Make disciples also had to grow in this way, until Christ, the Son of God, the centre of your their encounter with the Risen Lord life. But let me also remind you that folopened their eyes to the fullness of faith. lowing Jesus in faith means walking at his Dear young people, today Christ is side in the communion of the Church. We asking you the same question which he asked the Apostles: “Who do you say that I am?” Respond to him with generosity and courage, as befits young hearts like your own. Say to him: “Jesus, I know that you are the Son of God, who have given your life for me. I want to follow you faithfully and to be led by your word. You know me and you love me. I place my trust in you and I put my whole life into your hands. I want you to be the power that strengthens me and the joy which never leaves me”.

Jesus’ responds to Peter’s confession by speaking of the Church: “And I tell you, you are Peter, and on this rock I will build my Church”. What do these words mean? Jesus builds the Church on the rock of the faith of Peter, who confesses Brazilian worshippers lift a wooden cross. The Pope, in that Christ is God. Madrid announced that the next celebrations will be held The Church, then, is not simply a in Rio de janeiro in 2013. (AP Photo/Armando Franca)

Albanian Flag at the religious ceremony at the Cuatro Vientos airfield outside Madrid Sunday Aug. 21, 2011. (AP Photo/Armando Franca)

human institution, like any other. Rather, she is closely joined to God. Christ himself speaks of her as “his” Church. Christ cannot be separated from the Church any more than the head can be separated from the body (cf. 1 Cor 12:12). The Church does not draw her life from herself, but from the Lord.

Dear young friends, as the Successor of Peter, let me urge you to strengthen

cannot follow Jesus on our own. Anyone who would be tempted to do so “on his own”, or to approach the life of faith with that kind of individualism so prevalent today, will risk never truly encountering Jesus, or will end up following a counterfeit Jesus.

Having faith means drawing support from the faith of your brothers and sisters, even as your own faith serves as a sup-

port for the faith of others. I ask you, dear friends, to love the Church which brought you to birth in the faith, which helped you to grow in the knowledge of Christ and which led you to discover the beauty of his love. Growing in friendship with Christ necessarily means recognizing the importance of joyful participation in the life of your parishes, communities and movements, as well as the celebration of Sunday Mass, frequent reception of the sacrament of Reconciliation, and the cultivation of personal prayer and meditation on God’s word.

Friendship with Jesus will also lead you to bear witness to the faith wherever you are, even when it meets with rejection or indifference. We cannot encounter Christ and not want to make him known to others. So do not keep Christ to yourselves! Share with others the joy of your faith. The world needs the witness of your faith, it surely needs God. I think that the presence here of so many young people, coming from all over the world, is a wonderful proof of the fruitfulness of Christ’s command to the Church: “Go into all the world and proclaim the Gospel to the whole creation” (Mk 16:15). You too have been given the extraordinary task of being disciples and missionaries of Christ in other lands and countries filled with young people who are looking for something greater and, because their heart tells them that more authentic values do exist, they do not let themselves be seduced by the empty promises of a lifestyle which has no room for God. Dear young people, I pray for you with heartfelt affection. I commend all of you to the Virgin Mary and I ask her to accompany you always by her maternal intercession and to teach you how to remain faithful to God’s word. I ask you to pray for the Pope, so that, as the Successor of Peter, he may always confirm his brothers and sisters in the faith. May all of us in the Church, pastors and faithful alike, draw closer to the Lord each day. May we grow in holiness of life and be effective witnesses to the truth that Jesus Christ is indeed the Son of God, the Saviour of all mankind and the living source of our hope. Amen.

Don Simon Jubani

Kaloi në amshim Pishtari i Demokracisë

Jeta Katolike | korrik-shtator 2011 7

përcoll për në banesën e fundit, në ot në mesditë u përcoll për Varrezat e Rrmajit, në qytetin e në banesën e fundit Dom Simon Jubani, kleriku katolik që u shndërrua në simbol të qendresës antikomuniste dhe përpjekjeve për rifitimin e lirive fetare në Shqipëri. Trupi i tij u vendos në varrezat katolike të Rrmajit, pikërisht atje ku ai, më 4

S

dhe 11 nëntor të vitit 1990, së bashku me banorët e Shkodrës, sfidoi rregjimin komunist të kohës, duke kremtuar meshën e parë publike, pas disa dekadash persekucioni komunist ndaj klerit dhe fesë.

Pas dy ditë homazhe, të mbajtura në sallën “Kardinal Koliqi” të kishës katedrale “Shën Shtjefni” të Shkodrës, sot në mesditë trupi i pajetë i klerikut të njohur, dom Simon Jubani, u

Shkodrës.

Në meshën për shpirtin e dom Simon Jubanit, të mbajtur paradite në Katedralen e qytetit, morrën pjesë besimtarë të shumtë, autoritetet vendore, përfaqësues të Presidencës dhe Qeverisë si dhe drejtues të opozitës.

Mesha u udhëhoq nga arqipeshkvi i Skodër-Pultit, Mons.

Engjëll Massafra me meshtarë të shumtë nga Arqipeshkvija e Shkodrës si dhe kishat shqiptare në Mal të Zi, Kosovë dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Duke folur në pretkun e meshës, imzot Masafra, vlerësoi qendresën antikomuniste të dom Simon Jubanit, përpjekjet e tij për rifitimin e lirive fetare në Shqipëri si dhe qendrimin e fort kritik në mbështje të lirisë së besimit dhe proceseve demokratike.

"Për të gjithë ne, dom Simoni ishte mjaft radikal. Po ai kërkonte më të mirën për kishën. Donte që kisha të ishte zëri i nevojtarëve dhe të shtypurve, donte që të gjithë klerikët të mos i nënshtroheshin terrorit apo privilegjeve që pushetet e rrejshme të kësaj bote mund t’i japin kishës në këmbim me zërin e saj shpirtëror e moral. Kishte të drejt".

Përmes telegrameve të ngushëllimit, figura e dom Simon Jubanit u vlerësua sot edhe nga Ati i Shenjtë, Presidenti i Republikës dhe Kryeministri i Shqipërisë. Dom Simon Jubani vlerësohet edhe nga qytetarë të shumtë, me një pjesë prej të cilëi ai punoi me vendosmëri për t’i hapur rrugën lirive fetare dhe proceseve demokratike në Shqipëri.

Shoqëruar nga një kortezh i gjatë, trupi i pajetë i klerikut katolik, dom Simon Jubani, u vendos në mesditë në Varrezat katolike të Rrmajit, në qytetin e Shkodrës, pikërisht në vendin ku 21 vite me parë, në nëntor të vitit 1990, së bashku me mijra banorë të Shkodrës, ai sfidoi rregjimin komunist të kohës duke mbajtur meshën e parë publike, pas ndalimit të dhunshëm prej disa dekadash, që diktatura komuniste u bëri lirive fetare në Shqipëri, meshë që e shndërroi atë në një symbol të qendresës antikomuniste.

Korrespondneti JK

R A P O R T

8 Jeta Katolike | korrik-Shatator 2011

Meshtarët e rinj bashkojnë diasporën

Edhe kësaj vere, meshtarët e rinj të Dekanatit të Ulqinit, Dom Gabriel Grabanica (famullitar i Braticës) dhe Dom Palush Gjini (Famullitar i Shën Gjergjit), bashkuan diasporën, duke shtruar një pritje (koktej) argëtuese në sheshin e fshatit të Braticës, më 31 korrik 2011.

Darka kishte për qëllim bashkimin e të mërguarve nga Dekanati i Ulqinit me besimtarët e rajonit si dhe falënderimi për kontributin, që të mërguarit nga këto treva kanë dhënë për mirëmbajtjen ose ndërtimin e objekteve fetare dhe shoqërore.

Si ilustrim, meshtarët e zellshëm kishin përgatitur edhe një ekspozitë me fotografi të objekteve në fjalë, gjë që tërhoqi interesimin e të gjithëve. Por jo vetëm kaq, aty kishte edhe fotografi të shtegtarive të shumta të të rinjve të organizuara nga këta

N G A

V E N D L I N D J A

dy meshtarë entuziastë, gjë që na gëzoi shumë, jo vetëm kualiteti i fotografive por më tepër fakti, që rinia jonë ishte aq afër me Kishën dhe meshtarët e vet. Lusim Zotin, që ky lloj bashkëpunimi dhe afërsie të vazhdojë për jetë të jetës.

Dom Palushi dhe Mark K. Dom Gabrieli, SHKRELI në bashkëpunim me rininë e famullive të veta, kishin përgatit një mori të lloj-llojshme ushqimesh etnike shqiptare, të dhuruara nga familjet e famullive si dhe pije të ndryshme. E, çka ishte

Nga takimi me mërgimtarët në Braticë, Ulqin

edhe më e rendësishme, argëtimi ishte shumë i mirë, ashtu që të gjithë u dëfruan deri në orët e vona të natës.

Duke ju dëshiruar natën e mirë rreth 200 pjesëmarrësve, meshtarët, qartë të kënaqur me suksesin e takimit, bënë ftesën edhe për vitin e ardhshëm, duke kërkuar që të lajmërohen edhe ata që kësaj radhe nuk moren pjesë.

Falëminderit Dom Gabriel e Dom Palush. Ishte vërtetë një gjë e vlefshme dhe e organizuar mirë. Mirë u pafshim në verën 2012.

Nëna Tereze përsëri në Pejë

Heret në mëngjes, më 13 gusht 2011, të shoqëruar nga deputeti i Ulqinit në parlamentin e Malit të Zi, z. Luigj Shkreli, z.

Palokë Rudaj dhe unë, u nisëm nga Shtoji i Ulqinit për në qytetin e lashtë të Pejës, në Republikën e pavarur të Kosovës. Pika e modernizuar kufitare SukobinëMuriqan, atë mëngjes nuk kishte shumë tollovi, andaj edhe e kaluam pa shumë vonesë.

Kënaqësia e parë që na takoi ishte ura e re mbi lumin Buna, që ishte përuruar nga presidenti shqiptar Dr. Sali Berisha më 24 maj 2011. Kjo urë e standardeve më moderne, me gjatësi 275.5 metra dhe gjërësi 13.5 metra, me hapje dhe mbyllje për të lejuar kalimin e mjeteve lundruese, zëvendëson urën antike të Bunës, e ndërtuar prej druri, me një trakë, që ishte grykëshishe për hyrjen në qytetin e Shkodrës.

Duke udhëtuar nga jugu, kaluam kthesën e zakontë për në Kosovë, Vaun e Dejës, në drejtim të Lezhes dhe Milotit, kur na u paraqit tabela

për rrugën e re, superstradën DurrësMorinë. Ishte me të vërtetë “superstrad” e ndarë, me katër kalime, ashtu që leviznim me shpejtësi drejtë Kosovës. Pas një orë e 30 minuta dhe 118 km, na u paraqit tuneli i Kalimashit, që tanimë lidh kombin shqiptarë fizikisht edhe pse akoma jo edhe politikisht.

Pa shumë vonesë erdhëm në Pejë, pikërisht në Sheshin “Shkëlzen Haradinaj”, ku ishte një numër i madh njerëzish, duke pritur fillimin e ceremonisë së përurimit të shtatores Imz. Dodë Gjergji duke përshëndetur të pranishmit

Jeta Katolike | korrik-shtator 2011 9

Udhëheqësi i ceremonisë, z. Mhill Velaj, i Famullisë “Zoja e Shkodrës” në New York, duke e hapur ceremoninë, i përshëndeti të pranishmit dhe, mbasi u dha fjalën folsëve të ditës, ftoi Imz. Gjergjin dhe z. Berisha të presin shiritin dhe simbolikisht t’a zbulonin shtatoren e bronzët të Nënës tonë të dashur, Tereze Bojaxhiut-Nënës Tereze.

Për më tepër, për këtë ngjarje të rendësishme, lexoni shkrimin e z.

Mikel Gojani në faqet vijuese të revistës “Jeta Katolike”.

Në Triesh u bekua kisha e Shënkollit

Palokë Rudaj, Mark Shkreli dhe deputeti Luigj Shkreli

të së Lumës Nënës Tereze, vepër e skulptorit Gani Bajraktari, të punuar sipas porosisë dhe me finansimin e mërgimtarit nga këto troje, anëtarit të Famullisë dhe të Këshillit të Kishës “Zoja e Shkodrës” në New York, z.

Mhill Gjon Gjuraj.

VIP-ve që gjetëm aty si, Imz. Dodë Gjergji, ipeshkëv i ipeshkvisë së Kosovës, z. Ali Berisha, prefekt i Pejës, e shumë të tjerë, iu bashkua edhe z. Luigj Rrok Shkreli, deputet i Ulqinit në parlamentin e Malit të Zi.

Më 27 Gusht, në Rudinë të Trieshit, në praninë e rreth një mijë besimtarësh katolikë dhe të besimeve të tjera, Arqipeshkvi i Tivarit, Imz. Zef Gashi, bekoi kishën më të re në arqipeshkvinë e tij, kushtua Shënkollit. Pas bekimit, u kremtua mesha e parë në këtë tempull të ri, kushtuar shenjtit më të preferuar të Malësisë, Shën Nikollës (ose, si quhet popullorçe, Shënkollit). Çifti, tanimë i njohur për Kolë dhe Taze Cacaj filantropi të shumta, Kolë dhe Taze Cacaj, me origjinë nga këto treva, kanë shpenzuar më se 700.000 dollarë për përgatitjen e truallit, ndërtimin e rrugës dhe kishës me material guri. Kola dhe Tazja, kishin ftuar rreth 400 vetë për drekë, e cila u shtrua fill pas meshës, por ata nuk lejuan as ata që kishin ardhur pa ftesë të iknin pa drekë.

Duke qenë se në ceremoni dhe drekë takova një numër të madh nga famullia jonë, dëshiroj që në emër të tyre dhe timin me bashkëshortën ta falënderoj çiftin Kolë dhe Taze Cacaj për ftesën dhe mikëpritjen.

Gazetari me origjinë nga Trieshi, z. Gjekë Gjonaj, na ka dërguar një shkrim për këtë, të cilin po e botojmë në vazhdim.

10 Jeta Katolike | korrik-Shatator 2011

NË PEJË LARTOHET SHTATORJA E NËNË TEREZËS

MIKEL GOJANI Në një atmosferë vërtet festive, në Pejë, rrëzë bjeshkëve magjepse të Rugovës, përcjellë me daullet dhe vallet e bukura të amsamblit kombëtar "Rugova" u monumentalizua në bronz humanistja më e madhe shqiptare e të të gjitha kohërave, Gonxhe Bojaxhiu, Nënë Tereza.

Në këtë eveniment të rëndësishëm përpos kryetarit të komunës së Pejës, dr. Ali Berisha, ipeshkvit të Ipeshkvisë së Kosovës, Imzot Dodë Gjergji, zv. ministrit të Ministrisë për Kulturë Rini e Sporte, z.

Hajdin Abazi, akademik Mark Krasniqi, deputetit të Parlamentit të Malit të Zi, z.

Luigj Shkreli dhe të shumë personaliteteve të tjera të jetës politike, shoqërore dhe kombëtare, morën pjesë edhe mijëra qytetarë nga anekënd Kosova, klerikë të besimeve tona, misionaret e rregullit të Nënë Terezës e shumë të tjerë, të cilët kishin ardhur për ta nderuar dhe ngritur në piedestalin e kujtesës dhe të nderimit.

Pra, këtë të shtunë (më 13 Gusht, 2011), qyteti i Pejës, qyteti i të madhit patriot të Haxhi Zekës, ka përjetësuar këtë ditë Agnes Gonxhe Bojaxhiun, me rastin e 101-vjetorit të lindjes së saj, në sheshin me emrin e heroit të kombit, Shkëlzen Haradinaj, dhuratë e biznesmenit shqipatro-amerikan nga Sverka e Thatë e Pejës, Mhill Gjon Gjuraj.

Kryetari i komunës së Pejës, dr. Ali Berisha, në fjalën e tij u shpreh se, sot qytetit të Pejës po i ngritet dinjiteti, krenaria, po kthehet në bronz Nënë Terëza. "Kjo

nënë e popullit shqiptar, u quajt nënë e jetimëve, nënë e të të varfërve dhe e tillë ishte. Nënë Tereza, pophoi kryetari Berisha gjithmonë ruajti gjenin shqiptar. Shqiptarët ishin të nderuar me çmimin që iu dhurua Nënë Terezës. Qyteti ynë, qyteti i Haxhi Zekës, do të di të nderojë figurat e mëdha të kombit, siç ishte Nënë Terëza u shpreh dr.

Berisha.

Imzot Dodë Gjergji, ipshkëv i Ipeshkevisë së Kosovës, ka thënë për këtë shesh se këti, nga kjo ditë, bashkë me heroin, përjetësohet edhe një shenjtore, sepse një komb që ka kaluar nëpër luftëra, ka nxjerrë heronj në mbrotje të vet, por edhe një komb që ka kaluar nëpër dashuri gjatë kësaj vuajtjeje, ka nxjerrë shenjtorë të vet.

"Kur i kujtojmë heronjtë, i kujtojmë veprat e tyre dhe i falënderojmë ata që e gëzojmë lirinë sot, por për të jetuar në liri, atë na mëson vetëm Nëna e dashurisë, Nënë Tereza", është shprehur kreu i Ipeshkëvisë së Kosovës, dhe ka uruar që kjo Nënë Familja Gjuraj rreth shtatorës së Nënës Tereze Terezë e bronztë të zbresë në zemrat e të historinë e botës që një person të quhet nënë gjithë atyre që e takojnë këtu, që të kemi më e të varfërve, të quhet nënë e jetimëve dhe, mbi të gjitha, të quhet nënë e njërëzimit, shumë dashuri. ashtu si është Nënë Tereza e kombit shqiptar. Ai, duk u ndjerë mirë që qytetit që drejNënë Tereza ishte këtu ton ai, po i kthehet në bronz figura për së gjalli më 22 tetor 1982 emblematike e kombit tonë Gonxhe Bojaxhiu, si u shpreh ai, ka thënë për mysafiren e përjtetshme të Pejës se ajo u Ali Berisha, kryetar i Komunë së Pejës, lind në Shkup dhe punoi anëkënd botës, por i cili bashkë me imzot Gjergjin dhe doname vete ajo gjithnjë mbajti gjenin shqiptar torinn Gjuraj, ia kanë bërë për hair qyetit dhe gjithë shqiptarët, kudo që ishin, krenoshtatoren e Nënë Terezës, duke i hequr heshin me të. "Ne, banorët e këtij qyteti, pelerinën, ka thënë se është rast unikal në falënderojmë shumë iniciatorin dhe ata që investuan për ngritjen e shtatores në sheshin tonë, ku me kënaqësi do të nderojmë figurën e Nënës Tereze. "Në këtë qytet perëndimor të Kosovës, i cili nuk është perëndimor vetëm nga pozita gjeografike, Nënë Tereza ishte për së gjalli më 22 tetot 1982. Këtu kjo ka misionaret e veta, të cilat vazhdojnë misionin e saj të humanizmit e të mirësisë, bashkë me 4500 misionaret e tjera në 135 shtete të globit", ka kujtuar moderatori i manifestimit, poeti, shkrimtari dhe publicisti Mëhill Velaj.

Nënë Tereza i ka thënë vetë mrekullitë e veta Dinjitarët gjatë intonimit të hymnit

Moderatori tha më tutje se askush nuk e ka thënë më mirë jetën dhe veprën për Nënë

Jeta Katolike | korrik-shtator 2011 11

Moderatori Mhill Velaj,

Z. Luigj Shkreli, deputet ne parlamentin e Malit te Zi

Marjan Cubi

Mhilli me babain Gjon Gjuraj

Terezën, sesa ajo vetë dhe e ka cituar: "Kam lindur në Shkup, jam shkolluar në Londër, jetoj në Kalkutë dhe punoj për të gjithë njerëzit e varfër në botë. Atdheu im është një vend i vogël me emrin Shqipëri", ka deklaruar ajo për vete në shqipe, kur një klerik e pyeti se kush ishte ajo, kur mori çmimin Nobel për Paqe, në vitin 1979.

Për murgeshën e vogël, por me zemër të madhe, simboli i dashurisë për të varfërit dhe të sëmurët e gjithë globit, aty, nën hijen e blirëve në Pejë, Velaj ka përkujtuar se 5 vjet pas vdekjes fizike, Ati i Shenjtë Gjon Pali i Dytë, pas shqyrtimit të mbi pesë mijë faqe dëshmish mbi jetën, veprën dhe mrekullitë e saj, më 19 tetor 2003, e ka beafikuar në Shenjtëreshë të parë shqiptare.

Por, ka theksuar se bekimi më i madh për të ka ardhur nga vetë popujt e botës, përgjithësisht nga njerëzimi, i cili e pranon për nënë të tij, sepse ajo është shembulli më i veçantë në botë se çfarë duhet të bëjë njeriu i racës njerëzore për racën e vet kudo që të jetë dhe kushto që të jetë. "Edhe ne sot këtu, duke përjetësuar këtë shembull, po bëjmë pak për nënën e njerëzimit, për vetë njerëzimin", u shpreh poeti Velaj.

Tereza ndihmoi shqiptarët në tokë dhe në qiell Akademik Mark Krasniqi ka thënë për Nënë Terezën se ajo ndihmoi shqiptarët në tokë dhe në qiell, në tokë për së gjalli duke u lutur, kurse tani në qiell me mirësinë dhe dashurinë që kishte për tërë njerëzimin. "Po të kishin sunduesit tanë në Gadishull një Skënderbe dhe një Nënë Tereze, si kemi ne shqiptarët, do të ishin të bindur se u takon edhe gjysma e Evropës", ka vlerësuar ai këto dy figura të kombit shqiptar.

Në emër të Qeverisë se Kosovës për veprën dhe shëmbëlltyrën e Nobelistes

Luke dhe Diella Smajlaj mes Mark Nikçit dhe Gjergj Vladaj

shqiptare të Paqes, ka folur zëvendësministri i Kulturës, Rinisë dhe Sportit, zoti Hajdin Abazi. Ai tha se Nëna Tereze dhe Skënderbeu janë shëmbëlltyrat më emblematike të historisë sonë kombëtare.

"Dashurinë që kishte Nënë Tereza, duhet ta kultivojmë, në mënyrë që të jemi sa më unikë për ndërtimin e shtetit tonë", ka porositur ai dhe ka kërkuar t’i lëmë anash inatet dhe interesat e ngushta, sepse, si ishte i bindur ai, vetëm kështu mund ta ruajmë çdo cep të shtetit tonë. "Aktiviteti ynë për të sjellë Nënë Terezën edhe në qytetin e Haxhi Zekës është pjesë e dashurisë njerëzore. E dashuria njerëzore ishte pjesë e shpirtit dhe e zemërs së Shnjetëreshës sonë", ka thënë kryetari i Këshillit organizativ për të përjetësuar Nënë Terezen edhe në qytetin e Pejës, Marjan Cubi dhe ka vazhduar: “Kjo pjesë e kombit tonë, kontributin e tyre e kanë shtrirë edhe në shumë segmente të tjera të jetës.

Kontribut të jashtëzakonshëm kanë dhënë për Luftën e Kosovës, për çështjen e përgjithshme kombëtare, po ashtu edhe në ndërtimin e Katedrales "Nënë Tereza” në Prishtinë, që është aktiviteti më i frytshëm dhe më i suksesshëm në kohët e fundit të aktivitetit të këtij komuniteti në Nju Jork me rrethe. Këta bashkatdhetarë kanë ngritur shumë shtatore në trojet shqiptare dhe në SHBA: në Prishtinë, Tuz, Mitrovicë, Strugë, Klinë, Ulqin, Nju Jork dhe Detroit. I pari që filloi ngritjen e Shtatoreve të Përjetësisë, ishin vëllezërit Lekë dhe Pashko Gojçaj, Elmi Berisha, Gjon Lleshaj, Pashko Gjokaj dhe sot shohim këtë shtatore të bukur, e cila është e dhuruar nga zoti Mhill Gjon Gjuraj, i cili është një përkrahës i madh i çështjes kombëtare dhe fetare, i cili ka kontribuar shumë në Senatin dhe Kongresin Amerikan dhe për kandidatët e SHBA-ve. Gjuraj, po ashtu është edhe një afarist shumë i suksesshëm në Nju Jork. Veprimtari Mhill Gjuraj sot e dha këtë kontribut të madh për këtë Shtatore shumë të çmueshme për qytetin e Pejës, për popullin tonë shqiptar, për dëshminë tonë historikë, autoktoninë tonë shumë të lashtë, për Dardaninë shqiptare dhe kulturën e vjetër evropiane, aty ku ne kemi truallin dhe shpirtin”. Kurse deputeti shqiptar nga Ulqini, z. Luigj Shkreli, ka thënë se erdha këtu të gëzoj me ju jo si një bashkëkombës, por si pjesë e atdheut, që të ndihemi të gjithë të bashkuar kudo që jemi dhe kudo që të festojmë". Në fund kryetari i komunës së Pejës, dr. Ali Berisha, ipeshkvi i Ipeshgkvisë së Kosovës, Imzot Dodë Gjergji dhe donatori Mhill Gjuraj, përuruan shtatoren e Nënë Terëzës,vepër e skulptorit akademik, mr.

Gani Bajraktari.

12 Jeta Katolike | korrik-Shatator 2011

Takimi me mergimtarët 2011 Leonardo Gj. Berishaj Më 24 gusht 2011, në skenën verore “Bratila” në Dubrava, u organizua Takimi me mergimtarë. Ishte kjo hera e tetë e organizimit të këtij takimi tradicional.

Organizator, si edhe vitet tjera, ishte Misioni Françeskan, që vepron në Kishën e Shna Ndout në Tuz. Ky takim u kushtohet mergimtarëve tonë, si shënjë falenderimi për kontributin që i japin vëndlindjes në çdo sferë.

Në Takim ishte i pranishem një numer i madh i mërgimtarëve, si dhe qytetarëve tjerë nga Malësia, Shqipëria, e në mes tyre ishin edhe argjipeshkvi i Tivarit Imzot Zef Gashi, ipeshkvi i Sapës Imzot Lucian Avgustini, Dom Anton Kçira, skulptori Pjerin Kolnikaj, dhe personalitete të tjera nga jeta publike shqiptare. Në emër të organizatorit, Pater Pashku Gojçaj e përshendeti Takimin, e posaçërisht mërgimtarët.

Këtë vit, Takimi përbëhej nga pjesa artistike dhe pjesa zbavitëse. Anëtarët e Teatrit të Shna Ndout shfaqen dramën “Dedë Gjo’ Luli”, nëpërmes së cilës paraqiten besën, burrërinë dhe trimërine e të parëve tanë. Pas kësaj drame, Pater Pashku Gojçaj falenderoi anëtarët e Teatrit të Shna Ndout për realizimin e këtij projekti. Pastaj, fjalën e mori Imzot Zef Gashi, i cili mërgimtarëve u dëshiroi mirëardhje në vëndlindje, përgëzoi ekipin e Teatrit të Shna Ndout për dramën, dhe i bekoi të gjithë të pranishmit.

Pjesa artistike e këtij takimi përfundoi me pjesëmarrjen e SHKA “Dedë Gjo’ Luli” nga Traboini, pas së cilës vijoi pjesa zbavitëse e programit, për të cilën u përkujdes DJ Buqi.

Edhe këtë vit, si dhe vitet tjera, ky evenimet ishte përplot emocione, ku të gjithë treguan kënaqësi për ruajtjen dhe vazhdimsinë e këtyre takimeve, dhe shprehen dëshirë për takim të përsërishem verën e ardhshme me vendlindje, “me vendin ku guri rëndon më shumë, ku balta është më e ëmbël se mjalta”.

Mergimtarët tanë përseri forcuan thënien e vjetër, se shqiptari mund të shkojë e të jetojë gjithkah, por asnjëherë nuk shkëputet prej vendlindjes së vet.

KISHA E

SHËN NIKOLLËS

NË TRIESH

Më 27 gusht 2011 Trieshi shënoi një ngjarje të rëndësishme të jetës fetare. Në prani të qindra bashkatdhetarëve nga treva të ndryshme shqiptare, mërgimtarë të shumtë të besimit katolik, dhe përfaqësuesve të komunitetit katolik shqiptar në Malin e Zi, u përurua kisha e re katolike në fshatin Rudinë. Bekimin e kësaj kishe e cila mban emrin e Shën Nikollës, e bëri arqipeshkvi i Tivarit, imzot Zef Gashi.

Ai me këtë rast falënderoi donatorin Kolë Prëka Cacaj, mërgimtarin trieshjan, të përkushtuar për fe e atdhe, për këtë vepër të madhe që ia ka dhuruar Trieshit, Malësisë dhe gjithë besimtarëve shqiptarë katolikë. “Jemi të gëzuar për këtë kontribut që dha Kolë Prëka Cacaj dhe bashkëshortja e

tij Taze për ngritjen e kësaj kishe dhe nuk mund të fshehim kënaqësinë për këtë vepër e cila më së miri pasqyron natyrën e shpirtit të tij dhe për këtë bujari kaq të madhe që vjen nga bindjet e tij fetare, atdhetare dhe zemra bujare“, theskoi ndër të tjera Imz. Gashi. Më pas edhe famullitari i Trieshit, patër Mirashi, e përgëzoi zotin Kolë Cacaj për këtë vepër të madhe dhe përmendi donacionet e tjera të shumta të humanistit Cacaj kushtuar objekteve fetare në Malësi e më gjerë. Çifti i përmendur Cacaj, edhe pse jetojmë në kohën e globalizmit dhe pak kush nga ne jeton në fshatin e tij të lindjes, tregoi se vendlindjen e kanë në zemër dhe nuk e harrojnë, sepse me të i lidhin shumë kujtime. Katër dekada më parë

Pamje nga Kisha e re në Triesh

Jeta Katolike | Tetor-Dhjetor 2010 13

nga fshati Rudinë i Trieshit, në kohën kur në shtëpitë trieshjane mungonin kushtet elementare ekonomike për jetesë normale, ndjenja e lirisë së fjalës, si dhe preokupime të tjera të popullatës së varfër, Kolë Prëka Cacaj, në moshën 25 vjeçare, ende i pamartuar, u largua nga kjo tokë e Arbërit në Trieste të Italisë, kurse një vit më vonë vendoset në Amerikë në Cleveland të Ohio-s, ku filloi rrugën e biznesit dhe të suksesit.

Në vitin 1970 Kola, së bashku me bashkëshorten Tazen, shpërngulen në New York, ku prej atëherë e deri më sot, në saje të punës dhe angazhimit të tyre, duke punuar ditë e natë, arritën të krijojnë një kapital solid i cili u ka mundësuar të kenë një mirëqenie ekonomike.

Të fitosh pasuri për çdo individ është një sukses, por ta shndërrosh suksesin tënd në një të mirë për të gjithë komunitetin, kjo është detyra më e vështirë. Këtë mision të vërtetë e arriti Kolë Prëka Cacaj. Dashuria e tij e madhe që kishte për vendin ku lindi ai dhe paraardhësit e tij fisnikë e besimtarë e shtynë atë që një pjesë të kapitalit të krijuar në tokën e premtuar, siç e quajmë shpesh Amerikën, ta bartë në Trieshin e tij të bukur për të cilin thotë se e do më shumë se çdo metropol të botës. Kola, i shtyrë nga dashuria për Hyjin dhe kujdesi për rritjen tonë shpirtërore, me vite e ka ëndërruar këtë kishë për ne, ka bashkëjetuar me të, është djersitur për të, e ka dëshiruar me gjithë fuqinë e zemrës së tij dhe ja sot kjo ëndërr u bë realitet. Prandaj, falë zemrës bujare, të pastër dhe të thjeshtë, falë besimit të thellë dhe të kulluar, falë bindjeve fetare dhe atdhetare të bashkëfshatarit tim Kolë Prëkës Cacaj dhe bashkëshortës së tij Tazes jemi bashkuar të gjithë së bashku në këtë kodrinë të vogël, nën krahët e malit të Sukës, për të përurar Kishën e Shën Nikollës, e cila prej sot e përgjithmonë do të ngrohë Rudinën, respektivisht Trieshin dhe të gjithë ata që kanë origjinëm nga kjo trevë e lashtë shqiptare dhe të tjerët kudo që jetojnë në botën e jashtme. Për këtë tempull të lavdisë së krishtit, përfshirë edhe shtëpinë e tij dhe infrsatrukturën rrugore të asfaltuar bashkë me oborrin e

Imz. Zef Gashi duke bekuar kishën e re

Imz. Gashi kremton Meshën e parë në kishën e re

Bashkëshortët Kolë dhe Taze Cacaj në shoqëri me Imz. Gashin gjatë drekës

14

Jeta Katolike | korrik-Shatator 2011

tij Kola ka shpenzuar rreth 700 mijë dollarë. Ky bamirës me paratë e tij më parë ka ndërtuar lterin në varrezat e fashtit Nikmarash. I shqetësuar për infrastrukturën e dobët rrugore në vendlindje para do kohe investoi 220 mijë dollarë për zgjerimin e rrugës prej këtij fshati e deri në qendër të Trieshit, e cila siç keni mundur ta vëreni edhe ju te nderuar miq, duhet riparuar për qarkullim pa pengesë të automjeteve.

këto investime që i përmenda në vendlindje të cilat i afrohen shumës së 1 milion dollarëve. Falë zemrës bujare të Kolë dhe Taze Cacaj u realizua edhe ndërtimi i kampanjelit dhe kambanave në Kishën e Madhe Katolike në Shkodër. Kola me këtë investim mbi 160 mijë dollarësh u bë i njohur dhe i dashur në komunitetin katolik në Shkodër. Sipas fjalëve të tij, ka ndihmuar të gjitha kishat në Malësi,

Çifti Cacaj duke përcjellur leximet e meshës

Liza Shkreli dhe Santa Simolacaj para kishës së re të Shënkollit Ky veprim është një akt bujar, një shembull i mirë i dashurisë ndaj vendlindjes, i cili do të hyjë në analet e historikut të famullisë së Trieshit, dhe jo vetëm, si individi i parë i besimit katolik në Malësi dhe në trevat tjera shqiptare në Malin e Zi që me paratë e veta ndërtoi kishën e re në fshatin e lindjes.

Kola dhe zonja e tij Tazja, gjithëherë me besimin tek Zoti, nuk u kënaqën me

kishën Zoja e Shkodrës në Hartsdale në New York, dioçezën e New Yorkut, katedralen e Prishtinës dhe shumë kisha të tjera në Kosovë e Shqipëri.

Bekimi i kësaj kishe, brenda së cilës ndjehemi dhe jemi familja e dashur e Zotit, është një moment gëzimi për të gjithë ne që kemi një lidhje me të, sepse e kemi parë duke u rritur që nga gurthemeli dhe deri tani që ka marrë këtë formë të mrrekullueshme.

Ne trieshjanët kudo që ndodhemi i jemi mirënjohës dhe shprehim respekt e dashamirësi ndaj këtij gjesti human dhe veprimtarisë së përgjithshme të Kolë dhe Taze Cacaj, të cilët tashmë me kontributin e deritashëm jo vetëm se pasqyruan më së miri natyrën e shpirtit të tyre, por dëshmuan se dinë dhe duan të përkujdesen veçmas për ruajtjen e vlerave tona fetare. Ndërtimit të kësaj kishë duhet t’i gëzohen të gjithë besimtarët, banorët dhe kalimtarët e rastit. Vetë lartësia e saj do të jetë edhe shenjë identifikimi i fshatit, besimit dhe komunitetit që në të jeton, kurse thirrjet e këmbanave do të jenë thirrje për paqe, për mirësi, për qetësi, për fisnikëri dhe humanitet.

Ky objekt kulti dhe këmbanat e saj poashtu na ftojnë t’i kthehemi këtij fshati, vendlindjes tonë të dashur të cilën, të gjithë ne që i jemi larguar, besoj jo përgjithmonë, e mbajmë në zemër kudo që jemi, ditë e natë, orë e çast. Por nuk mjafton t’ia bëjmë qejfin vetes e të themi se e duam Trieshin. Ai, sikur çdo pjesë tjetër malore e Malësisë, ka nevojë për investime, për të ngritur ekonomi të vogla e të mesme ku do të punësoheshin malësorët. Të shpresojmë se shembulli i Kolë dhe Taze Cacaj do të nxisë edhe trieshjanë e malësorë të tjerë të investojnë në vendin e të parëve të tyre. Trojet tona shqiptare do t’i mbrojmë vetëm duke ndërprerë migrimin dhe emigrimin dhe duke investuar në vendlindje. Guri themeltar i këtij objekti fetar, është vendosur më 19 maj të vitit 2009, në prani të arqipeshkëvit të Arqipeshkëvisë së Tivarit, Monsinjor Zef Gashit dhe autoriteteve të tjera fetare, si dhe besimtarëve nga Trieshi e trevave tjera të Malësisë. Projektues i kësaj kishe është inxhinieri Jak Tafaj nga Shkodra, kurse punimet i kreu firma Mitër Dreshaj nga Shala.Të shtojmë se për të gjithë pjesëmarrësit në këtë kremte të madhe Kolë Prëka Cacaj dhe bashkëshortja e tij shtruan një drekë me bollëk. Ndërkaq të pranishmit i argëtuan këngëtarë e artistë të njohur, kryesisht nga Shkodra.

As vdekja nuk do të më ndajë nga ju

Jeta Katolike | korrik-shtator 2011 15

SPECIALE

“Ky është një vlerësim, që i bëhet karrierës fetare e atdhetare meshtarit shqiptar, që drejtoi për 22 vjet Kishën Katolike Shqiptare të Shën Palit në Detroit, si një udhëheqës shpirtëror dhe kombëtar. Ai ndihmoi jo vetëm komunitetin katolik, por edhe besimtarët myslimanë në të gjithë hapësirat e trojeve etnike shqiptare, duke vendosur lidhje me administratën lokale dhe qendrore në Amerikë, i ka shërbyer paqes dhe harmonisë ndërkomunitare. Në Kishën e Shën Palit nga shqiptarët u mbodhën 1 milion dollar për lirinë e Kosovës dhe Don Antonit si udheheqës i njihet një meritë e madhe për Pavarsinë e shtetit të ri të Kosovës.”

U.S. Representative Gary Peters

Me këto fjalë nostalgjike: “As vdekja nuk do të më ndajë nga ju”, të dala nga thellësia e zemrës, bariu shpirtëror i Përndershmi Don Anton Kçira, iu drejtua grigjës së tij, në orët e vona të mesnatës (më 21 Qershor 2011, në

Tomë MRIJAJ sallën muze të Kishës së Shën Palit në Rochester Hills, Detroit, MI), duke ju rikthyer gëzimin dhe buzëqeshjen në fytyrat e tyre, nga ajo ditë e gjatë dhe mallëngjyse e famullisë së Shën Palit.

Dhe mandej ai vijoi: “Bëftë Zoti që mrekullitë e këtij shekulli për kombin shqiptar të kurorëzohen me bashkimin e trojeve etnike në një shtet të vetëm… Para 22 vitëve erdha në mesin tuaj. Ato ditë flokët e mi kishin ngjyrë të zezë dhe tani ato tashmë janë zbardhur. Vitet e pleqërisë do t’i kaloj në mesin tuaj. Famullia e jonë është e gëzuar sëbashku me mua, sepse e kemi Kishën e Shën Palit krejtësisht të paguar dhe pa asnjë borxh. Si gjithnjë gëzimet dhe hidherimet do t’i ndajmë sëbashku, do të lutem për ju, fëmijët tuaj, që Zoti t’u ruaj dhe t’ua prijë mbarë gjithmonë.

Një ditë, ju do të më përcillni në banesën e fundit, në ato varreza në mesin tuaj.”

Atë mbrëmje motra e Don Antonit me lot ndër sy mu drejtua me këto fjalë: “Vlla Don Antoni, prap mysafir në shpiat tona.” Fjalë me vend i thashë asaj. Bariu i mirë edhe me kalimin në amshim, kujtimi i tij jeton i gjallë mes grigjës së tij…

Një fakt domethënës për mbështetjen e përhershme të madhe, që Kongresi Amerikan i ka dhënë për herë të parë një shqiptaroamerikani, është fakti se mbi 120 kongresitë amerikanë kanë firmosur një Proklamatë

Falënderimi, për kontributin e madh të Të Përndershmit Don Anton Kçira, si fetar e atdhetar e cila do të arkivohet në rekordin e Kongresit Amerikan.

Këtë vlerësim në darkën e falënderimit kushtuar klerikut Don Kçira, ia dhuroi vetë kongresisti Gary Peters, i cili, në përshëndetjen e vet zgjodhi fjalët më të mira të mirënjohjes ndaj misionit për Fe e Atdhe. Më pas, Kryetari i Bashkisë Rochester Hills, Bryan K. Barnett, gjithashtu i dha një Proklamatë Falënderimit.

Para disa muajsh, kur familja Kçira ishte njoftuar për daljen e Don Antonit në pension, gëzimi i madh i kishte përfshi vëllain, motrën e djemtë e vëllait, të cilët i kishin përgatitë dhomat në shtepitë e tyre për kthimin e tij në mesin e familjes, ku e priste me gëzim e duarhapur familja e madhe intelektuale Kçira.

Tek ai mishërohen me korrektësi binomi Fe e Atdhe, që e udhëhoqi në misionin e tij qysh nga rinia deri sot, duke qenë një ndër kontribuesit kryesor të çështjes shqiptare në vendlindje dhe diasporë.

Edhe në Shqipëri, që po shkelmonte përfundimisht gjumin letargjik të komunizmit të zi, Don Antoni, ishte në ballë të aksioneve për grumbullimin e ndihmave për popullin shqiptar në vitet 1990-1999, duke përcjell tek bashkëatdhetarët përkujdesin e Zotit për grigjen e vet.

Më kujtohet si sot viti 1967, kur Don Anton Kçira, u shugurua meshtar në Kishën e Shën Palit në qytetin e lindjes në Gjakovë. Ishte pikërisht koha kur në Shqipëri, në këtë vit u mbyllën kishat dhe vijoi kalvari i gjatë i Kishës e klerit katolik. E pikërisht këtë vit, Zoti solli një meshtar të ri, duke i dhënë porosinë, se ti Don Anton duhet të ecësh në rrugën e njohur për Fe e Atdhe, që me përkushtim dhe dinjitet ecën paraardhësit tu në trojet etnike shqiptare…

Mbas një shërbimi të gjatë, kleriku ynë është mes nesh me një bilancë suksesesh, duke pas gjithnjë si udhëheqës Krishtin, të cilit

iu përkushtua me mish e shpirt. Ai rivjen sot me dinjitet, se plotësoi amanetin e të parëve klerikë, me një histori të lavdishme të Kishës Katolike Shqiptare në vendlindje dhe në ShBA, duke shërbyer me përkushtim shembullor.

—————————————— Don Antoni dhe Kisha një vatër e ngrohtë e atdhedashurisë “Mund të them se Imzot Kçira, është një burrë i madh e trim. Është një njeri i feshëm dhe atdheshëm, pra fetar dhe atdhetar i madh.

Imzot Kçira, me jetën dhe veprën e tij e vazhdon traditën e hershme shqiptare të Pal Engjëllit, Buzukut, Budit, Bardhit, Bogdanit, Gjeçovit, Imzot Nikë Prelës e shumë e shumë burrave të famshëm të kombit tonë. Ai është gjithnjë njeri i pajtimit dhe forcimit të besimit në Zotin. Ai është njeri i madh i kombit tonë.

Ndihem krenar, që kam një mik dhe krah të fortë mbështetës në punët e Kosovës, vendit tonë të shtrenjtë.”

Dr. Ibrahim Rugova President i Kosovës —————————————— Në orën 10:00 paradite në Kishën e madhe të Shën Palit, komuniteti shqiptaro-amerikan mori pjesë në meshën kushtuar personalitetit të madh të botës shqiptare në Amerikë Të Përndershmit Don Anton Kçirës, i cili, nga ana e tij i dorëzoi udhëheqjen shpirtërore të famullisë vijuesit Don Fran Kolës. Në meshën solemne të kryesuar nga Mons John Zenns, morën pjesë edhe meshtarët: Dom Anton Kçira, Pater Pashko Gojçaj, Dr. Don Shan Zefi, Don Fran Kola dhe Don Robert Kola.

Meshën e dytë të orës 12:00 të ditës e drejtoi Kancelari i Ipeshkvnisë së Kosovës Dr. Don Shan Zefi, i cili, në predikimin e vet, foli gjerë-

16 Jeta Katolike | korrik-Shatator 2011

sisht për jetën dhe veprën e Don Anton Kçirës në shërbim të Zotit dhe kombit shqiptar. Ai ndër të tjera e krahasoi tashmë meshtarin në pension, me figurat më të mëdha që ka dhënë kombi ynë deri më sot, duke vënë theksin në atë se i madhi Don Antoni i meriton plotësisht këto krahasime.

Kancelari i Kosovës, kishte sjellë me vete edhe mesazhin e falënderimit dhe mirënjohjes të Ipeshkvit të Kosovës Mons. Dodë Gjergji, që e uronte Don Antonin për misionin e madh shpirtëror, që ai ka bërë me përkushtim dhe përvujtëri për besimtarët në fillim në Kosovë dhe më vonë në Amerikë për 44 vjet.

Dr. Zefi, përmbledhtasi ceku aspektet konkrete dhe të rëndësishme të kontributit të madh që bariu shpirtëror katolik i shqiptaroamerikanëve kishte dhënë për çështjen e Kosovës dhe mbarë trojeve etnike shqiptare, duke filluar me demostratat e peticionet, dhe marshimet në Dayton, para Shtëpisë së Bardhë në Washington D.C., Kombet e Bashkuara në New York, për të mbërritur kulmin në Rambuje të Francës e tjerë deri në Lirinë (1999) dhe Pavarësinë e Kosovës (2008).

Por nga ana tjetër, meshtari solli shembuj konkretë se si Don Antoni ndihmoi në grumbullimin e fondeve dhe mbledhjen e ndihmave materiale, për ndërtimin dhe paisjen e kishave katolike shqiptare, sikurse edhe ndihmoi me bujari gjithnjë njerëzit, që kishin nevoj për kurim sëmundjesh, ushqime dhe veshmbathje kudo në trojet arbërore.

—————————————— 44 vjet bari i grigjës shqiptare

“Nuk ka patur takime e demonstrata, që nuk keni marrë pjesë për çështjen e kombit dhe sidomos gjatë situatës tragjike të Kosovës para çlirimit. Dhe mos t’a harrojmë, se liria e Kosovës si shtet i pavarur (që gëzon sot) ka ardhur pikërisht prej Amerikës dhe NATO-s, por as Amerika e NATO nuk kishin luajtë vendit pa nisiativën dhe kërkesën e diasporës, me intervenime, demostrata e sakrifica të panumërta, që janë bërë vazhdimisht në çdo vend, por sidomos në Washington D.C. dhe para Pallatit të Kombeve të Bashkuara. Dhe tashmë historia flet, se nisiatori dhe aktivisti më i flakët ka qenë Don Antoni. Shpërblimi më i madh për Don Antonin, nuk është falënderimi, por suksesi, arritja e qëllimit. Ai nuk e ka bërë për dukje, por për lirinë dhe pavarësinë, që gëzon sot Kosova si shtet.”

Don Pjetër Popaj Famullitar i Kishës “Zoja e Shkodrës” New York —————————————— Komuniteti katolik shqiptar në Rochester Hills (Detroit), organizoi një ceremoni të

posaçme kushtuar Don Anton Kçirës, me rastin e daljes në pension. Për t'a nderuar kishin ardhur përfaqësues të lartë nga arqipeshkvia dhe dioqeza e Detroit-it, zyrtarë të lartë bashkiakë e shtetërorë të Michigan-it, ligjëvënës të zonës në Kongresin Amerikan, përfaqësues të bashkësive islame, ortodokse, veprimtarë e udhëheqës nga mbarë komuniteti shqiptar në Amerikën e Veriut.

Gjatë darkës solemne të shtruar nga Kisha Katolike e Shën Palit në Detroit ishin të ftuar klerikët: Don Pjetër Popaj, Pater Pashko Gojçaj, Dr. Don Shan Zefi, Dervish Elidon Pashaj, Don Robert Kola, Pater Damien Gjonaj, Don Giovani Kokona, Fr. Stanley Ulman Don Ndue Gjergji. Miqtë e nderit ishin: U.S. Representative Gary Peters, Mayor of Rochester Hills Bryan K. Barnett, Mayor of Sterling Heights Richard J. Notte, Shelby Township Supervisor Richard H. Stathakis, Konsulli i Nderit i Shqipërisë Z. Ekrem Bardha, si dhe pjesëtarët e familjeve Kçira, Kadeli dhe Mrijaj.

Me shumë ovacione u mirëprit fjalimi i mikut të Don Antonit, Të Përndershmi Don Pjetër Popaj, famullitar i Kishës Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës” në New York.

Ai ndër të tjera tha: “Një piktor ndërsa është duke vizatuar, nuk e shef pikturën që e ka ndër mend, kur e mbaron vizatimin në kanavacë tërhiqet pak mbrapa për t’a riparë më mirë pikturën e vizatuar. Largohet për t’a shijuar veprën e duarve të veta. Edhe Don Antoni, i përngjet një piktorit apo artisti shpirtëror, që mbas sa vitëve të meshtarisë, që ka shërbyer në këtë famulli, tani në pension shijon suksesin e madh të veprave dhe punës së palodhur të tij.

Lusim Zotin për Don Antonin, që t’ia shpërblej me jetë të gjatë e të lumtur, me shëndet të plotë, një pension të këndshëm, ndërsa shijon më kënaqësi veprat madhështore, që ka bërë sikur udhëheqës, bari i grigjës së Hyjit. Don Anton nderimet më të larta dhe urimet më të përzemërta.”

Në reportazhin me titull: “Dom Anton Kçira dhe Kisha e Shën Palit-Bastion i fesë, atdhedashurisë dhe jetës kulturore të shqiptarëve në Amerikë”, gazetari i “Zërit të Amerikës” (VOA) Astrit Lulushi, ndër të tjera shkruan: “Gjurmë të veprimtarisë përkushtuese fetare e atdhetare të Don Anton Kçirës, janë gjithashtu përmendoret e Skënderbeut dhe Nënë Terezës në hyrje të oborrit të Kishës. Këto punime individuale të skulptorëve të njohur Kreshnik Xhiku e

Vasiljev Nini, me madhështinë dhe stilin e tyre, mbajnë gjallë kujtesën historike shqiptare në dhe të huaj. Ato përçojnë vlerat e një kombi, veçanërisht kur tërheqin vemendjen e kalimtarit të panjohur, i cili, kur i sheh s’mund të rrijë pa u interesuar e pyetur “E kujt është kjo kishë? Nga cili vend janë këta heronj?”

Këto janë konkretizime të nismave largpamëse të Don Anton Kçirës në krye të Kishës. Janë gjurmët të ngurtësuara që ai lë pas, ndërsa largohet për t'u shlodhur.

Një drejtues mund t’i udhëheqë të gjithë, por nuk mund t’i kenaqë të gjithë. Edhe rruga e Don Antonit në krye të Kishës nuk ka qenë e shtruar. Para pak vitesh ai u bë objekt kritikash nga disa pjestarë të komunitetit, "për disa deklarata antishqiptare”, thonë ata. Don Antoni vazhdimisht është përpjekur të sqarojë se fjalët e tij janë shpërdorur, duke u nxjerrë qëllimisht jashtë kontekstit.

Për shqiptarin, feja është pjesë e traditës. Don Antoni është njeri i fesë. Dhe shqiptari gjithmonë e ka respektuar fenë e vet. Shpesh, ka respektuar fenë e tjetrit.

Nga ky këndvështrim, lind edhe toleranca.

Don Antoni thotë se si shqiptar, ka respekt për fenë islame, dhe se fjalët e ashpra ai i ka përdorur vetëm kundër terroristëve islamikë, me të cilët Amerika është në luftë.”

Në telegramin e vet përshëndetës intelektuali i shquar Prof. Sami Repishti, ndër të tjera shkruan: “Shërbimet e shumë të nderuemit Don Anton Kçira janë të shumta dhe shtrihen në dy kontinentet e Europës dhe Amerikës, për herë të kryeme me dinjitet dhe vetmohim për të mirën e grigjes që ai ka drejtue dhe të shoqnisë shqiptare që ai ka ushqye me ndjenja fetare dhe patriotike të veçanta. Personalisht kam ndigjue nga banorët katolikë e muslimanë të famullisë së tij në Kosovë për frymën ekumenike dhe vllaznore, që ai ka shpërnda në mes të popullatës së vendit, si dhe për vendosmeninë e tij me çlirue popullin e Kosovës nga zgjedha e të huejit. Për këtë jam dëshmitar okular, sepse sëbashku kemi qenë disa herë në Washington D.C. dhe me nji rast edhe në Shtëpinë e Bardhë, përherë tue u përpjekë për fe, atdhe e popull.”

Famullitarit të ri Don Fran Kolës, i uroj nga zemra punë të mbarë në vreshtën e Zotit, në komunitetin e madh të Kishës së Shën Palit në Detroit.

Jeta Katolike | korrik-shtator 2011 17

AN ALBANIAN CONTRIBUTION TO THE CONSTRUCTION OF EUROPE Final statement from European of common suffering, ensured that the work celebration of unity in our diversity. In symof reconstruction was carried out in a spirit of bolic recognition of the significance of this Conference of Justice and Peace Meeting

Bishop William Kenney CP, Auxiliary Bishop in Birmingham Archdiocese, was elected President of the European Conference of Justice and Peace Commissions, at their international meeting which took place in Tirana, Albania from 16th to 18th of September 2011. The conference issued the following statement at the end of their meeting:

“Inter-religious and intercultural relations – chances and challenges for our solidarity“ An Albanian contribution to the construction of Europe.

The theme chosen by Pope Benedict XVI for World Day of Peace this year was ‘Religious Freedom, the Path to Peace’.

Twenty years after Albania emerged from what was arguably the most repressive communist regime in Europe, the Conference of European Justice and Peace Commissions came here to learn about the Albanian experience of inter-religious and inter-cultural dialogue.

The representatives, from 23 European countries, had the privilege to be welcomed by all the main religious communities of Albania.

Leaders and members of the Muslim, Orthodox, Catholic, Bektashi and Protestant communities shared experiences in a solemn opening of the workshop, in a conference, in welcoming participants into their communities and in responding to questions in a round table discussion. Prime Minister Sali Berisha addressed the participants and invited guests during the opening ceremony. This experience of welcome and sharing was deeply appreciated.

During encounters with the different communities participants were deeply moved to learn of the persecution experienced during the communist period: people were imprisoned for their faith; the leadership structures of the different religions were decimated through imprisonment and exile; the cultural heritage of the different traditions was destroyed; places of worship were taken away from the people and often put to uses that were disrespectful of the faith and of the values of the community.

It was inspiring to see the tremendous resilience of the Albanian people, in the face of so much suffering and destruction, as they kept their faith alive in their hearts. When the persecution came to an end in 1991, the religious communities, united by the experience

solidarity with the other, cooperation and sharing. In this spirit, religious revival in Albania has been a time of shared celebration.

All the religious communities showed a keen awareness that Albania today is still a society in transition: some issues from the past remain unresolved and there are significant political, social and economic challenges for the future. The task of defining the role of religion in modern Albanian society is not yet complete, but the religious communities are aware of their role in the construction of a new society in Albania. Although there may be some tensions and difficulties, the attitude that the religious communities have displayed to date, characterized by mutual respect, mutual support and an emphasis on common values such as the dignity of the human person, should provide a solid foundation from which to continue to address these challenges.

encounter an olive tree was planted in front of the Art Gallery in central Tirana, with the support of the municipality, as the busy life of the city continued all around us.

The strong desire of the Albanian people to strengthen their ties to other European countries was evident throughout this experience. It is clear that Albania has much experience to share in terms of the challenges facing religious communities throughout Europe today, such as the economic crisis, dealing with past conflict, adapting to increasing levels of cultural diversity, providing welcome to those who arrive from other countries and addressing religious fanaticism. Religious communities need to show leadership on moral and ethical questions, making their contribution to the common good and the development of our societies.

The members of the Conference of

Community Leaders of Albania with Prime Minister Berisha

It was encouraging to learn of the support of political leaders for the religious communities, underlined in a particular way by the address given by Prime Minister Berisha. The openness, at a political level, to an Albanian identity that not only accepts, but also takes pride in the religious plurality and religious freedom of its society, is an example to other nations. The religious communities too play their part in making a contribution to social cohesion and the life of the state through multiple kinds of social engagement, many of which include extending a hand of friendship to those outside their community.

The essential spiritual dimension of this inter-faith encounter was marked by a ceremony with representatives of the participating communities in the centre of Tirana on 17th of September. The different communities, each according to its own tradition, offered prayers for the future in a moment of shared

European Justice and Peace Commissions are deeply grateful for the welcome extended to us by our Albanian hosts and wish to thank all those who made this experience possible. This includes, in a particular way, the leaders and representatives of the different religious communities in Albania: Archbishop Rrok Mirdita (Catholic Community); Mr Selim Muça (Muslim Community); Auxiliary Bishop Antoni (Orthodox Church); Baba Edmond Brahimaj (Bektashi Community); Reverend Fitor Muça (Evangelical Brotherhood). The participation of Prime Minister Sali Berisha and Mr Lorenc Luka, Mayor of Shkodra is greatly appreciated. Special thanks are also due to the Albanian Justice and Peace Commission: The President, Archbishop Angelo Massafra, the Secretary General Luigj Mila and all those who helped and supported us during our preparations and visit to Albania.

18 Jeta Katolike | korrik-Shatator 2011

The N ew Evange lisation is Alr eady Un derw ay!

N e w s R e l e a s e a t t h e e n d of t h e P l e n a r y A s s e m b l y of t h e Co u n c i l o f E u r o p e a n E p i s c o p a l Co n f e r e n c e s ( CCE E ) - Ti r a n a , A l b a n i a , 2 9 S e p t e m b e r – 2 Oc t o b e r 2 0 1 1

The Presidents of the Bishops’ Conferences of Europe met this year in Tirana, Albania, at the invitation of Mgr Rrok Mirdita, Metropolitan Archbishop of TiranaDurrës, for their annual Plenary Assembly from 29 September – 2 October 2011. In the course of their meeting, the Presidents decided on the following resolutions: - Election of the new CCEE Presidency.

The Presidents of the Bishops’ Conferences of Europe elected the new CCEE Presidency for the five-year period 2011-2016. Cardinal Péter Erd , Archbishop of EsztergomBudapest, Primate of Hungary and President of the Hungarian Bishops’ Conference, was re-confirmed for a second mandate as President, while to the roles of Vice-presidents were elected Cardinal Angelo Bagnasco, Archbishop of Genoa and President of the Italian Bishops’ Conference, and Mgr Józef Michalik, Archbishop of Przemy l and President of the Polish Bishops’ Conference. So the two Vice-presidents replace Cardinals Jean-Pierre Ricard, Archbishop of Bordeaux, and Josip Bozani , Archbishop of Zagreb. The Plenary Assembly thanked the newly-elected Vice-presidents for their willingness to serve and wished them a period of profitable work in the service of evangelisation and the Church in Europe, At the same time, the participants thanked the members of the outgoing Presidency for the work they have undertaken for the good of the Church and for their dedication in promoting fraternal communion between the European episcopates.

- 2012 Plenary Assembly. The 2012 Plenary Assembly will take place at St Gallen in Switzerland from 27-30 September 2012 to mark the 1,400th anniversary of the arrival in St Gallen of the Irish monk of that name who founded there a cell and a hospice as the basis of the birth of the monastic movement around whch the current city developed.

From the end of the 1970s, the CCEE Secretariat has been based in fact in the city of St Gallen.

Message of Pope Benedict XVI In a message from the Cardinal Secretary of State, Tarcisio Bertone, addressed to Cardinal Péter Erd , President of CCEE, Pope Benedict XVI encouraged the European bishops to "identify with missionary courage new paths of evangelisation especially at the service of the new generations" and "encourages [them] to continue the work of this valuable structure of liaison between the European episcopates [CCEE] which for forty years has been promoting worthwhile collaboration in pastoral and ecumenical activity”. The participants wished to respond to the Pope’s kind gesture by in turn sending

ing, also in time of persecution, the spiritual values and the reference to God. For his part, the CCEE President, Cardinal Péter Erd , on a number of occasions in his address expressed his appreciation in noting the good relations existing between the Catholic Church and the Albanian State, as well as his joy at the vitality of the local community which has greatly developed in the last twenty years, and he addressed to the President of the Republic the desire that “the various issues, concerning church property confiscated at the time of Communism, may be resolved, as in other countries of Eastern Europe, in a way that allows the Church to develop her mission, in caring for the spiritual good and works of charity and assistance for the poorest” Meeting with the country’s religious leaders.

In the course of the meeting, His Excellency Selim Muça, leader of the Muslim community, His Beatitude Anastas Janullatos, Archbishop of Durrës, Tirana and the whole of Albania, His Excellency Edmond Brahimaj, leader of the Bektashi community, and Rev Fitor Muça, President of the Evaneglical Fraternity of Albania, were invited to lunch with the members of Council president Cardinal Peter Erdo speaks to the Plenary Assembly. The meeting took the assembly in Tirana, Albania place in a climate of great friendliness, testia letter testifying to their profound commun- mony to the good relations which exist ion with the successor Peter. between the various religious communities in Meeting with the Albanian political authorities. the country.

As regards the issues tackled in the The importance given by the local authorities to the CCEE Assembly was amply demon- course of the Plenary Assembly: strated not just by the attendance at the closing Mass of the Assembly by the President of The New Evangelisation. At the end of their the Parliament, Ms Jozefina Topalli, but also reflection, the participants in the Assembly the following text. by the participation at the opening session by approved the Prime Minister, Sali Berisha, and by the The 41st CCEE Plenary Assembly was audience granted to the participants by the President of the Republic of Albania, Bamir held in Tirana on the theme of the New Topi. Both the Albanian leaders focused on Evangelisation. Preparation for this meeting the important contribution made to the included a major survey: each Bishops’ Albanian nation by the Catholic Church Conference had responded to a questiondown the centuries, especially in the preser- naire, a summary of which was presented to vation of territorial integrity and national the participants. identity, the cultivation of language and culture, the re-organisation of the institutes of From this it emerged that the New public education, in the daily struggle against Evangelisation is a major concern for poverty and misery and in many other areas, European bishops, and that consequently all and stressing the importance of the Church kinds of work has already taken place: diocetogether with the other religions in preserv- san synods and reflection at the level of

Jeta Katolike | korrik-shtator 2011 19

Bishops’ Conferences, the publication of documents (in almost every country), and many practical projects.

Evangelisation is the manifestation of the Church’s life and vitality. It should not be understood simply as a pastoral activity, but as the manifestation of its very nature and mission. The New Evangelisation is not only aimed at Christians who have strayed from the faith, but at all. It seeks to proclaim Christ, true God and true man, crucified to bear every human grief, raised from the dead that we might have life. Through their baptism, all believers are called to take part in the New Evangelisation: families; young people who are generally the most open to being missionaries; but also parishes, the movements, and new communities. Places of catechesis and Catholic schools must also be and become ever more places of evangelisation. Finally, the sacraments are the privileged place of establishing this New Evangelisation. There is also question of seeking new ways to evangelise, such as, for example, new technology, the internet, and social networking sites. But all this is only possible if, following the example of the Christians of the Acts of the Apostles, we open ourselves up in a new way to the Holy Spirit: “There will be no new evangelisation without a new Pentecost!”.

The choice of Albania, land of martyrs, was particularly significant for the discussion of the theme of the new evangelisation.

It was an opportunity for all bishops present to recall the missionary witness borne by the Albanian Church, and also by all the Eastern Rite Catholic Churches under communist regimes.

Mgr Rino Fisichella, president of the Pontifical Council for Promoting New Evangelisation, addressed the meeting. He pointed out that many Europeans today no longer know anything about Christianity, and that while the word “crisis” was currently being much used, this should also be seen as an opportunity for growth. According to him, “the New Evangelisation is an opportunity given to us to read and interpret the current historical moment in order that the Church’s work might become extraordinary.

In other words, we are called to live, in an extraordinary way, the ordinary event in the life of the Church, which is evangelisation.”

He concluded by recalling the initiatives of the “Missions Metropoli”, which will take place in 12 major European cities during next Lent.

Pope Benedict XVI’s Apostolic Visits in Europe. During the Assembly, the Presidents

received brief reports on recent Apostolic

Visits undertaken by Pope Benedict XVI, in particular: on the visit to Croatia (4-5 June); World Youth Day (Madrid, 16-21 August); and on the visit to Germany (22-25 September). The Bishops’ Conferences involved in these visits all agreed that they constitute opportunities for great ecclesial unity and strong witness of the Pope, as teacher and successor of the apostles. The local faithful always welcomed the words of the Pope with great enthusiasm, attention and interiority, words which were not only addressed to the faithful of the country, but to the whole Europe. Meetings with civil authorities and representatives of other reli-

The chairmen: Cardinal Bagnasco, Cardinal Erdö and Archbishop Michalik gions have also shown themselves to be events of great fraternity.

Christians in the Holy Land. The Plenary Assembly expressed a certain concern at the testimony of the Latin Patriarch of Jerusalem, Fouad Twal, who spoke about the difficult situation in which the Christian communities in the Holy Land are living. To stop the exodus of Christians who are fleeing situations of uncertainty and misery, it is necessary for the Bishops’ Conferences of Europe to continue in their commitment to make their own faithful aware in order to support the Christians in the Holy Land through promotion of pilgrimages, too.

Relations between the European institutions and the Church. Dialogue with the

European Union was introduced by Mgr André Dupuy, Apostolic Nuncio to the European Union; by Mgr Adrianus van Luyn, ComECE President; and by Mgr Piotr Mazurkiewicz, ComECE General Secretary.

Dialogue with the Council of Europe in Strasbourg was presented instead by Mgr Aldo Giordano, Permanent Observer at the Council of Europe. Emerging clearly from their reports is the Church’s desire to accompany the work of the European institutions through precise and continued work marked by dialogue.

Observatory

on

Intolerance

and

Discrimination Against Christians in Europe.

The work of the Observatory was presented, work which testifies to a growing recurrence of cases of discrimination and intolerance against Christians in Europe, too. The Bishops’ Conferences were invited to support the work of the Observatory, especially in verifying the objectivity of cases which reach the Observatory and finding, once the veracity of them is proven, appropriate ways of informing the local authorities about what is happening, thereby following the indications which have emerged in various OSCE resolutions.

Also participating in the Assembly were Mgr Dimas Lara Barbosa, Metropolitan Archbishop of Campo Grande (Brasil) and second Vice-president of CELAM (Consejo Episcopal Latinoamericano); and Mgr Simon Ntamwana, Archbishop of Gitega and SECAM (Symposium of Episcopal Conferences of Africa and Madagascar) delegate. Collaboration with SECAM will receive concrete expression next year in the Symposium of African and European Bishops (Rome, 13-17 February 2012) on the theme Pastoral Solidarity in a globalised world.

At the end of the work, the Presidents of Europe’s Bishops Conferences thanked: Mgr Rrok Mirdita and his collaborators for the warm reception; Mgr Ramiro Moliner Inglés, Apostolic Nuncio to Albania; and finally Cardinal Marc Ouellet, Prefect of the Congregation for Bishops, who followed the work of the Assembly. The work took place in a cordial and friendly atmosphere, enriched by moments of prayer and the daily celebration of Mass with the local community. A particular intensive moment was the meeting with the Franciscan Sr Maria Kaleta, who at the end of the meeting spoke of her Christian witness under the Communist regime.

To the Council of the Bishops´ Conferences of Europe (CCEE) belong, as members, the current 33 European Bishops’ Conferences of this Continent, represented by right by their Presidents, and the Archbishops of Luxembourg, of the Principality of Monaco, the Maronite Archbishop of Cyprus and the Bishop of Chi in u (Moldova Rep.) and the Eparchial Bishop of Mukachevo. The President is Cardinal Péter Erd , Archbishop of Esztergom-Budapest, Primate of Hungary; the Vice-Presidents are Cardinal Angelo Bagnasco, Archbishop of Genoa, and Mgr Józef Michalik, Archbishop of Przemy l. The General Secretary is Mgr. Duarte da Cunha. The Secretariat is based at St Gallen (Switzerland).

Ireland's Cardinal Brady Remembers Mother Teresa

20 Jeta Katolike | korrik-Shatator 2011

She "Stood Out As a Fearless Beacon of Life and Hope"

Here is the homily Cardinal Seán Brady, the archbishop of Armagh, delivered at the shrine of Our Lady of Knock on Aug. 28 to conclude the year commemorating the centenary of the birth of Blessed Mother Teresa. *** My dear Sisters of the Missionaries of Charity, co-workers, members of the Order of Malta and fellow pilgrims, This Mass today concludes the year of prayer commemorating the 100th anniversary of the birth of Blessed Teresa of Calcutta. To the world she was perhaps better known as ‘Mother Teresa’, the smiling nun who gave her life to helping the poorest of the poor. To her fellow sisters and many co-workers of the Missionaries of Charity she was known simply and with great devotion as ‘Mother’. Today we give thanks for her heroic witness to Jesus in what she referred to as the distressing disguise of the poor. We give thanks for her tireless example of joyful service to others. On the occasions that I met Mother Teresa, what always stood out for me was her awareness of the presence of God and her tireless joy in serving the Lord. She would say, ‘Let there be kindness in your face, in your eyes, in your smile, in the warmth of your greeting. Always have a cheerful smile. Don’t only give your care, but give your heart as well.’ A huge challenge I am sure you will agree, especially when faced with so much that could tempt us to lose heart and despair.

Yet, even in the seemingly insurmountable challenges that confronted her, Mother Teresa always met those challenges head on, with great hope and a great smile.

Today we give thanks for those 4500 religious sisters, the Missionaries of Charity around the world who, inspired by the charism of Mother Teresa, continue to give cheerfully of their hearts and of their care. They do so to make the love of Jesus present to the poor and to those in need.

We give thanks for the contemplative brothers and sisters of her Order who support the Church’s mission of charity by their life of constant sacrifice and prayer. We thank God for the many lay co-workers and Missionary of Charity Fathers who continue to serve Christ in those people whom the world would rather have us ignore or simply forget.

I am sure that when she came to Rathfarnham in Dublin to join the Loreto Order in 1928, Mother Teresa could never have imagined she would become the founder of such a great work of service to the Gospel and love of Christ. Even when she experienced her famous ‘call within a call’ on the train journey to Darjeeling in 1946, her request to leave her Order for a life of service to the poor was not met with immediate universal approval. She had to wait two years before she would receive permission to test her ‘inspiration’ against the reality of life on the streets of Calcutta. Of course, even then, the path ahead was not always clear or with-

out pain. Mother Teresa wrote in her diaries that her first year of this new mission was fraught with difficulties. She had no income. She had to resort to begging for food and supplies. She experienced doubt, loneliness and the temptation to return to the relative security of convent life. She wrote in her diary: ‘Our Lord wants me to be a free nun covered with the poverty of the cross … Of free choice, my God, and out of love for you, I desire to remain and do whatever be your Holy will in my regard.’

The fact is, anyone who earnestly desires to follow Christ will, sooner or later, come to this same decisive moment in their life. For most of us, it confronts us many times, even many times in the same

day! It is that moment when, with the full weight of our own free will, we are invited to first choose and then to trust in God’s will and logic when our own will and ‘logic’ is drawing us in a more comfortable, even a more reasonable direction.

This tension is played out in the Gospel passage we have just heard. Peter rejects the idea of a Christ who will suffer greatly and be put to death.

For him, the cross represents failure and who wants to be part of a failure? It is worth remembering that Peter is also a strong man. Trusting others, even a good man like Jesus, was never going to be easy. Yet that is what Jesus asks him to do.

He asks him to set aside his human instinct for strength, for security, for certainty and logic and to accept the utter poverty of the cross. By rejecting suffering and death, Christ tells Peter that he is thinking, not as God thinks, he is thinking as human beings do. St Paul tells us all that we must put on the mind of the Lord.

‘If any man would come after me, let him deny himself and take up his cross and follow me’ (Mt 16:24). It is interesting to note that Jesus does not say here that you must take up ‘my’ cross. Instead he says to each disciple that he must take up ‘his’ cross. There is always a temptation to imagine that we already know beforehand what our cross and time of testing will be. It is often much more difficult to recognise the cross Jesus intends for us personally and to accept it once we have recognised it. It is one thing to know about carrying our cross in the abstract; it is another to live it in the daily anguish of our deeply personal hopes and fears. Each of

you I know will have your own personal cross that you carry with you here today.

I hope that your pilgrimage to this Shrine of the Mother of our Lord, who stood at the foot of the Cross as her Son was dying, will give you some peace. I hope it gives strength to journey on with hope through the challenges that face you or your loved ones at this time. Be certain that as you do so, Jesus journeys at your side to help you carry your cross. The truth is that the cross comes to us all and turns our expectations about life and happiness upside down.

At the end of every solemn profession of a member of the Missionaries of Charity, Mother Teresa would bless a cross and then give it to each Sister as she told her the destination of her first assignment. It was a poignant reminder to the new missionary that faith involves a surrender of our whole person to Jesus. Echoing the words of today’s Gospel — that whoever loses his life for my sake will find it (Mt 16:25) — she would often explain it like this: ‘A sacrifice to be real must cost, must hurt, must empty us of ourselves. The fruit of silence is prayer, the fruit of prayer is faith, the fruit of faith is love, the fruit of love is service, the fruit of service is peace.’

Last week I had the joyful, uplifting experience of attending World Youth Day in Madrid. On the Friday, near two million young people gathered in the soaring heat along the Paseo de Recoleto for the Stations of the Cross. The prayers for the stations had been prepared by the Little Sisters of the Poor. Each station was dedicated to a different challenge faced by young people around the world.

Young people from the Holy Land, Iraq, Spain, Albania, Rwanda and Burundi, Sudan, Haiti and Japan carried the WYD cross from station to station.

The cross was also carried by young unemployed; young people who have overcome drug addiction; and, those who care for people with HIV/AIDS. The whole experience was very moving.

Many of the young people present had tears in their eyes as they reflected on the immensity of love shown by Jesus on the Cross for each one of us.

All of this reminds us that in this world there are people who suffer injustice, persecution, harsh treatment; marginalisation; poverty, slavery and vexations. But they do not suffer on their own. To all of them Jesus says: ‘You are not alone’ because Jesus takes on their pain and walks at their side.

In a short reflection after the stations Pope Benedict XVI told the young people gathered, “You are open to the idea of sharing your lives with others. So be sure not to pass by on the other side of the road in the face of human suffering, for it is here that God expects you to give the best of yourself: your capacity for love and compassion.” So

Jeta Katolike | korrik-shtator 2011 21

many young people today are open to the idea of sharing their lives with others, of living the love spoken by the Cross.

Therefore, the challenge for the Church, for every parish and Diocese is to become a place where young people are supported in this desire to come to know Christ, and his love, personally. It is important that they are given the opportunity to share that love with others in a meaningful and life-giving way. Organisations such as the Order of Malta, which also has its pilgrimage here today, have a vital role to play in this regard, in light of Pope Benedict XVI’s call to young people to find new outlets for their love and compassion.

I commend all charitable Catholic organisations in Ireland such as the Order of Malta; the Society of St Vincent de Paul; The Legion of Mary; The Apostolic Workers; The Pioneer Association; the Knights of the Holy Sepulchre, the Knights of Columbanus, which all make a particular effort to bring more and more young people into their ranks. It is also vital that Parish Priests and Parish Councils provide opportunities for young people to show leadership within their parish, to have opportunities to be heard and listened to, to express their ideas about how they can give expression to the love and compassion of Christ in the homes and streets and youth clubs and schools of their own parish.

At the end of the World Youth Day Mass, Pope Benedict stretched out his hands over the two million young people present. He had already told them that he was sending them out to the whole world to preach the Gospel. He then said to them, ‘Receive this cross as a sign of the love of Christ. Proclaim Christ, Christ crucified. He is the strength and the wisdom of God.’ Five young people from the five continents of the world then received a cross from the Holy Father, kissed it and put it around their neck. They were accepting, just as the young Agnes Bojaxhiu, or Mother Teresa, once had, the joy and the challenge of the cross of Christ.

The eighteen year old Agnes Bojaxhiu had left her homeland because she understood that in her faith, she possessed a gift so wonderful that she was simply driven to share it with others. It is easy to imagine that the journey to become the Blessed Teresa of Calcutta we celebrate today was somehow extraordinary or privileged. It was not. She had exactly what each and every one of us has available to us today. She had the Scriptures. She had a particular love for reading the Scriptures. It was here that she came to know Christ intimately. That is why I ask all families to have a Bible in their home, to display it in a prominent and respectful place, to read it together and to reverence the presence of Christ in their home through His Word.

Mother Teresa also had the Sacraments of the Church, especially the regular grace of confession and the Eucharist. These were the means by which she, an ordinary person in the eyes of the world, became such an extraordinary witness to Christian love across the world. They are the same means that are available to you and to me.

Important discussions are taking place about renewal in the Church in Ireland today. In the Second Reading, St Paul tells us not to conform ourselves to

the standards of this world but to let God transform us inwardly by a complete change of mind. The renewal that is needed is God’s work. It is, first and foremost, renewal of mind and heart.

We are back, once again, to the question: Is the way we think, going to be God’s way or man’s way?

Have we put on the mind of Jesus?

I would imagine that if Blessed Teresa were asked she might suggest that we should all pray attentively and listen first to the Word of God and also to each other. For, if we first let God transform us inwardly — as St Paul recommends — by a complete change of mind — then we will be able to know the Will of God — what is good and pleasing and is perfect.

Listening to the Word of God — praying in response to that way — celebrating the Sacraments, all of these answer the call to become personally close to Jesus Christ. These are the fundamental building blocks for authentic renewal. The Scripture — prayer and the sacraments — are the privileged means for purification and renewal.

The Gift of the Spirit at Pentecost ushered in a new era — an era in which Christ now acts in a new way. He lives and acts through the Sacraments in His Church. He shares with us the fruits of His victory won for us on Calvary. That is why he rebuked Peter for suggesting that suffering and death were not for Him. In the Word of God, Christ speaks to us. In the Eucharist, Christ nourishes us. In Confession, Christ forgives us. These are all sacred and treasured rites. Freedom to participate in worship and to enjoy the long established rites of the Church is so fundamental that any intrusion upon it is a challenge to very basis of a free society. For example, the inviolability of the seal of confession is so fundamental to the very nature of the Sacrament that any proposal that undermines that inviolability is a challenge to the right of every Catholic to freedom of religion and conscience.

Last Sunday Pope Benedict reminded us in Madrid that “The Church then is not a simple human institution like any other. Rather she is closely joined go God. Christ speaks of her as His Church — Christ cannot be separated from the Church any more than the head can be separated from the body". Today Jesus said to us in the Gospel: 'If any of you want to come with me, you must forget yourself, carry your cross and follow me. Last Sunday, before two million young people gathered from the ends of the earth, the Vicar of Christ went on to say: "Following Jesus in faith means walking at his side in the communion of the Church. We cannot follow Jesus on our own". He went on to say: "Anyone who would be tempted to do so 'on his own; or to approach the life of faith with that kind of individualism so prevalent today will risk never truly encountering Jesus".

Mother Teresa knew well that Jesus builds the Church on the rock of the faith of Peter — who confesses that Christ is God. That is why she did not hesitate to visit Pope John Paul II and ask his advice, share her plans with him and ask his blessing. When she presented Sister Nirmala to Pope John Paul as the Superior General of the Order

and her successor, Mother Teresa said: "I am completely free now" to which the Pope replied: "You still remain the Foundress".

Mother Teresa was born at the beginning of the bloodiest century in human history. It was a century notorious for its growing disregard to the sanctity of human life. It was the century of two World Wars, the Holocaust and other genocides as well as the mass killing of the innocent through abortion and euthanasia on an unprecedented scale.

In all of this Mother Teresa stood out as a fearless beacon of life and hope in the midst of the growing culture of death and despair. In an age which is giving up on the search for objective truth, the highest aspiration of the human spirit, how refreshing it was to hear her voice raised up to say that life is the most beautiful gift of God to humankind and that those nations that destroy life through abortion and euthanasia are, in fact, the poorest. The child in the womb is the most vulnerable of all, she would say. That is why the innocent child in the womb deserves our special protection and care.

Next June it will be Ireland's privilege to host the 50th Eucharistic Congress in Dublin. The theme of the Congress is, "The Eucharist: Communion with Christ and with one another." If she were alive and here today, I can well imagine how Mother Teresa would beg us all to do our utmost to prepare our hearts and minds for this great event.

You see, early in life she discovered a profound truth: that the greatest evils in the world is loneliness. She used to say, 'There is so much suffering in the world but I still think that the greatest suffering is being lonely — feeling unloved — just having no-one. Of course there is a cure for this disease — it is called love. But sometimes there is a scarcity of love. Supplies run out. But fortunately, those supplies can be replenished in various ways.

Mother Teresa discovered one way that never failed. Her union with Jesus, present in the Blessed Sacrament, gave her frail little body not only the courage to proclaim Jesus crucified to the ends of the earth but that same union gave her the energy to reveal the face of Christ to the abandoned baby and to the dying leper and to millions of others as well. It was her communion with Christ that drove her out and drove her on to be in communion with so many others.

Today the spirit of Mother Teresa lives on in her beloved Missionaries of Charity and in their coworkers. That same Spirit lives on in each one of us also for it is the Spirit of the Risen Christ — for each one of us is called to be a missionary of charity — in our own way — in our own place — in our own time. And what a difference that would make.

That is the CALL and that is the CROSS — to love our enemies — to pray for those who persecute us. To forgive those who are killing us — to go the extra mile to offer the other cheek. What a difference that would make.

AMEN. From the ZENIT Daily Dispatch (zenith.org)

FAIK KONICA - JETA NË UASHINGTON

22 Jeta Katolike | korrik-Shatator 2011

Përfaqësuesi Moral i Shqipërisë në Uashington

Kohët e fundit më ra në dorë libri Faik Konica-Jeta në Uashington, i autorit Ilir Ikonomi, botuar nga shtëpia botuese Onufri, një libër ky që përshkruan vitet e shumta të jetës së Faik Konicës në kryeqytetin e Shteteve te Bashkuara, si perfaqsues zyrtar i Shqipërisë, gjatë një periudhe shumë të vështirë për Shqipërinë dhe kombin shqiptar.

Në të njëjtën kohë, libri është edhe një pasqyrë e veprimtarisë së shqiptarëve të Amerikës në atë kohë, me të gjitha Frank problemet dhe SHKRELI shqetsimet e komunitetit shqiptaro-amerikan në lidhje me fatin e kombit, në fillim të shekullit të kaluar. Por mbi të gjitha, mendoj unë, Ilir Ikonomi ia del t'i paraqesë lexuesit në imtësi jetën e Faik Konicës, patriotit dhe atdhetarit po se po, por gjithashtu edhe Faik Konicën demokratin e gërshetuar me një kulturë pluraliste përendimore, të cilën e dëshironte edhe për Shqipërinë.

Ilir Ikonomi, me aftësi të theksuar, paraqet Konicën si ministrin shqiptar në Uashington i cili me nder e dinjitet përfaqësoi dhe luftoi për të drejtat e Shqipërisë dhe të shqiptarëve, por në të njëjtën kohë ai po ndiqte edhe gjendjen e atëhershme politike në atdhe ndaj të cilës ishte shpeshherë shumë kritik.

Për hir të objektivitetit, jam i detyruar të rrëfej që në fillim se Ilir Ikonomin e kam pasur koleg kur unë punoja në Zërin e Amerikës, dhe ku ai është gjithnjë i punësuar, dhe për të cilin kam respektin më të madh si person, si profesionist, dhe si gazetar i dorës së parë.

Libri, është rezultat i shkëlqyeshëm i këtij profesionalizmi. Jo vetëm ne që e njohim dhe kemi punuar me Ilir Ikonomin, por komuniteti shqiptaro-amerikan, perfaqsues i denjë i të cilit ishte Faik Konica, dhe shqiptarët kudo, me plot të drejtë mund të mburren me këte vepër të përpunuar, të dokumentuar dhe të përpiluar për mrekulli. Ështe kënaqësi e posacme për gjakun e shprishur të një emigranti të lexojë një libër, të shkruar nga një emigrant tjetër, e për më tepër nga një koleg, qëllimi i të cilit është vetëm e vetëm për të zbardhur historinë

patriotike dhe për të zhdukur thashë e themet dhe gënjeshtrat rreth njërit prej figurave më te shquara të historisë së kombit.

Autori dhe botuesi meritojnë lavdërime dhe urime.

Libri prej 380 faqesh, i ilustruar me shumë fotografi personalitetesh historike nga periudha e Konicës në Uashington, është një vepër madhështore e një kompetenti, ku përveç fakteve mirë të dokumentuara mbi jetën private të Faik konicës, në këte libër, lexuesi mund të gjejë një pjesë të historisë sonë kombëtare siç pasqyrohej në arkivat e shumëta diplomatike, që shumë prej tyre shohin për herë të parë dritën e diellit, si edhe në shtypin amerikan të kohës,

që siç duket shumë prej tyre ishin të pa shfrytezuara deri tani, fakte e dokumenta në lidhje me jetën dhe veprimtarinë e Faik Konicës, shpesh këto të shtrembëruara nga historianët komunistë të Shqipërisë gjatë 50-vjetëve të kaluar.

Siç mund të shihet nga shënimet në fund të faqeve të librit, autori ka përdorur arkivat përkatëse në Amerikë, në Tiranë dhe gjetkë, së bashku me shumë vepra e dokumentacion të huaj, ku përshkruhen marrëdhënjet shpesh të ndërlikuara dhe problematike të Faik Konicës me Mbretin Zog, me Fan Nolin, me përfaqsuesë të qeverisë fashiste italiane dhe personalitete të tjera politike, si edhe lidhjet e ngushta dhe miqsinë që Konica gëzonte me Uashingtonin zyrtar të asaj kohe, pothuaj si asnjë diplomat tjetër i huaj i akredituar në Uashington.

Megjithëse në mendjen e komunitetit shqiptaro-amerikan kur flitet për Vatrën, Diellin dhe veprimtarinë patriotike të shqiptarëve të Amerikës në fillim të shekullit të kaluar, Konica e Noli përmenden sikurë janë një person, me mendime dhe qëllime të njëjta – hollësitë që sjellë Ikonomi në këte libër, tregojnë se marrëdhënjet midis këtyre dy gjigantëve ishin plot kontradikta e shpesh shumë të ashpëra.

Jeta në Uashington e Faik Konicës, është një dokumentar udhërrëfyes se si duhet të sillet e të veprojë një diplomat që përfaqëson një vend të vogël në kryeqytetin e diplomacisë botërore, siç është Uashingtoni. Megjithëse siç ve në dukje edhe autori, Konica nuk kishte patur mundësi të zhvillonte lidhje të ngushta me Kongresin Amerikan, marrëdhënjet e tij në të gjitha nivelet tjera të shoqërisë dhe të politikës — me përfaqsues të degës ekzekutive të qeverisë amerikane, duke përfshirë Shtëpinë e Bardhë dhe Departmentin e Shtetit, ishin të shkëlqyera. Besoj se arsyeja që Konica nuk kishte zhvilluar kontakte të ngushta me Kongresin, ishte se Kongresi në atë kohë nuk merrej aq shumë me punët e jashtëme, siç ndodhë sot. Për më tepër, ai kishte zhvilluar dhe kultivuar kontakte personale e miqësore, të cilat duke u bazuar në përvojën time shumë vjeçare në Uashingon, janë po aqë të rëndësishme, në mos më të rëndësishme se kontaktet zyrtare.

Autori ve në dukje lidhjet dhe kontaktet e Faik Konicës me gazetarë e shkrimtarë, me diplomatë vendas dhe të huaj, me njerëz të kulturës e të fushave të tjera, të cilat për mendimin tim janë një pasqyrim i rolit shëmbullor të Konicës se si duhet të sillet, jo vetëm një diplomat por edhe një shqiptar i thjeshtë që është i interesuar për avancimin e interesave të kombit shqiptar në këtë vend dhe kudo në botë. Ai ishte i vetdijshëm për rolin e rëndësishëm që luante në mbrojtje të interesave të Shqipërisë në Uashington sa që ishte gati të rrinte në Uashington edhe si "përfaqsues jozyrtar i ndërgjegjes shqiptare", vetëm e vetëm që Shqipëria të kishte një zë në Uashington, edhe pas pushtimit të Shqipërisë nga Italia.

Autori shkruan për lidhjet e ngushta dhe respektin që shumë amerikanë kishin për Konicën. Ai duket se e kishte shumë të lehtë të bënte një tranzicion pa asnjë problem nga shoqërimi me amerikanë të fushave të ndryshme në takime e biseda me komu-

nitetin e atëhershëm shqiptaro-amerikan.

Siç tha edhe autori në një intervistë në Tiranë, askush më mirë se Faiku nuk mund ta luante rolin e ambasdaorit në Uashington, ai ishte erudit, anglishtja e tij ishte e përkryer dhe kishte lidhje të ngushta me komunitetin shqiptar të Amerikës. E vërteta është se Konica admirohej njësoj si nga qarqe të ndryshme amerikane ashtu edhe nga komuniteti shqiptaro-amerikan.

Autori citon Nelo Drizarin, kryeredaktor i gazetës Dielli, i cili e quante Faik Konicën si "shëmbull për të tjerët". "Nuk rrojnë të gjithë shqiptarët për të ngrënë bukë, kanë mbetur edhe nga ata njerëz me veti kreshnike që nderojnë traditat dhe vendin e shqiptarëve", shkruante Drizari.

Megjithëse kishte marrëdhënje të ndërlikuara me Zogun, Faik Konica pranon, për hir të dashurisë së tij për kombin e vet, ta përfaqësoj atë në Uashington pasi besonte se "Shqipëria e Zogut ende e dobët dhe e rrethuar nga armiq, kishte nevojë për paqe dhe disiplinë, për bashkim të brendshëm dhe për respekt jashtë". Ambasadori amerikan në Tiranë në vitin 1925, Çarls Hart i dërgon telegram Uashingtonit duke e përshkruar ambasadorin e ri të Shqipërisë në Uashington si një njeri "që ka qëndruar larg politikës personale dhe asnjëherë nuk është shprehur në favor të kësaj ose asaj qeverie shqiptare. Edhe prej atyre, të cilët i ka kundërshtuar, ai njihet jo si politikan, por si njeri që parapëlqen pozitën origjinale të patriotit, një specie për të cilën disa vëzhgues deklarojnë me kokëfortësi se pothuajse është zhdukur mes shqiptarëve të së ashtuquajturës klasë e lartë." Është e pa mundur të lexojsh librin e Ilir Ikonomit për Faik Konicën e të mos mendosh për gjendjen aktuale politike në Shqipëri dhe troje tjera shqiptare në Ballkan. Duket sikurë historia nuk ka ndryshuar shumë, apo ndoshta përsëritet.

Një ndër meritat e këtij libri është se autori , me mjeshtëri ve në dukje, kontributin e Konicës në tolerimin e mendimeve dhe të qëndrimeve politike ndryshe, pasi megjithëse Konica nuk kishte shumë simpati për Mbretin Zog, ai prapseprap pranon emërimin prej tij si Ministër Fuqiplotë. Nga ana tjetër, këjo tregon edhe tolerancën e Zogut ndaj një kundërshtari politik.

Libri radhitë kundërshtimet dhe ndërlikimet politike që kishte me Zogun dhe njerëzit rreth tij, duke e paraqitur Konicën para nesh si një "mendje e ndritur dhe një zemër që ka rrahur gjithëherë për vendin e vet", tha Profesor Sami Repishti, në vlersimin e tij për librin. Disa recensorë me të drejtë e kanë cilësuar veprën e Zotit Ikonomi si një sfidë ndaj historiografisë komuniste por edhe si një udherrëfyes për politikanët e sotëm e të ardhëm shqiptarë

për mënyrën se si duhet vepruar me kundershtarin politik, për hir të interesave madhore me të cilat përballet kombi. Janë ca raste

Ilir Ikonomi duke treguar kopertinën në promovimin e librit në Tiranë

historike kur zëri i partive dhe i kundështimeve duhet të pushojë përpara një interesi më të lartë, pat thënë me një rast Faik Konica. Këjo është një thirrje e Konicës që dëgjohet anë e mbanë këtij libri. Këjo është një ushtimë që përcjellë ky libër për aktualitetin politik anë e mbanë botës shqiptare.

Ilir Ikonomi mjeshëtërisht i paraqet lexuesit Faik Konicën si një shembull fleksibiliteti dhe kompromisesh politike kurdoherë që e nevojitë interesi i kombit. "Unë i lodhur s’jam aspak dhe do të isha gati të vazhdoja luftën me forcë po të kish lufta ndonjë qëllim. Po qëllim lufta s’ka dhe s’mund të ketë. Fan Noli dhe unë kemi luftuar për një guvernë të një tipi të përparuar. Ahmed Zogu ka luftuar për një guvernë të një tipi më konservativ. Ahmed Zogu na mundi dhe na mundi me themel...Në Amerikë, kanë një zakon që i munduri i shtërngon dorën mundësit".

Në të njëjtën kohë, sipas Konicës "guverna duhet të ketë një ngjyrë kombëtare dhe morale. Njerës me të shkuar jo të pastër të përjashtohen nga qeveria..... dhe indipendenca e gjykatorëve të nderohet".

"Jeta në Uashington" e diplomatit të parë shqiptar është gjithashtu shëmbull për tu ndjekur nga çdo diplomat shqiptar, në cilindo vend të botës, pasi sipas Konicës, "për hir dhe nder të Shtetit, njerës që përdorin pozitën e tyre për të tregtuar, ose njerës që lozin kumar, nuk duhet të përdoren për punët e jashtme....se përfaqsonjës qesharakë ose pa dinjitet diskreditojnë Shtetin." Prandaj ky libër duhet të jetë lexim i detyrueshëm për diplomatët shqiptarë, sepse sic tha edhe Ministri i jashtëm shqiptar, Zoti Haxhinasto gjatë takimit me

Jeta Katolike | korrik-shtator 2011 23

autorin në Tiranë në Prill, "libri i Ikonomit në këte drejtim është unik dhe sjellë një studim që i ka munguar diplomacisë shqiptare."

Por mbi të gjitha, libri i Ilir Ikonomit është gjithashtu një dokument edhe i përpjekjeve të Faik Konicës për të vendosur miqësi dhe marrëdhënje të ngushta midis Shqipërisë dhe Shteteve të Bashkuara, marrëdhënie këto që ai i kultivoi pa pushuar ditë e natë, gjatë gjithë jetës së tij në Uashington. Siç thotë edhe autori, "Faiku në fjalimet e tij ai përmendte shpesh nevojën që shqiptarët të mësonin disa vlera amerikane, si puna dhe shpirti praktik e humanitar". Dhe në një intervistë me rrjetin televiziv amerikan NBC, Faik Konica thotë se "Levizja shqiptare për pavarësi u frymëzua nga ideale amerikane si edhe nga kujtimet e së kaluarës. Ishin refugjatët shqiptarë në Shtetet e Bashkuara që i dhanë forcën asaj lëvizjeje."

Libri, gjithashtu përpiqet të hedhë dritë mbi disa figura të emigracionit, të ndaluara e të censuruara nga regjimi komunist, por bashkohas të Konicës, si At Gjergj Fishta, Ernest Koliqi, Fan Noli, e të tjerë. Ikonomi shkruan se, njëri ndër ta, At Gjergj Fisha megjithse pranoi të bëhej anëtar i Akademisë italiane të Arteve dhe të Shkencave nën fashizmin, "Fishta nuk i shërbeu politikisht Italisë dhe nuk bëri asgjë që të dëmtonte pavarësinë e vendit të vet."

Ishte fati i keq i kombit dhe i tyre, që Faik Konica dhe bashkohësit e tij u dënuan me mërgim të përjetëshëm. Njerëzit më të mëdhej e më të zgjedhur të kombit, si Faik Konica, që lindën e u rritën në prehnin e saj, nuk u shpërblyen sic duhet, as kur ishin gjallë dhe as post mortem -- me mirëkuptim, nderime e njohje por, përkundrazi vetem përjetuan vuajtën, mërgimin, salvimet dhe nganjëherë edhe vrasjet.

Mundi i Ilir Ikonomit në një punë kaq të madhe, pasqyron pasionin dhe dashurine prej gazetari që ai posedon për të zbuluar të vërtetën për Faik Konicën, një patriot dhe personalitet të dalluar të komunitetit shqiptaro-amerikan dhe të historisë së kombit shqiptar, me të gjitha sukseset dhe të metat e tij, si person dhe si politikan. Këte ai e ka bërë me plot sukses duke i servirur lexuesit dokumenta të pa zbuluar më parë. Vepra e tij, Faik Konica-Jeta në Uashington, është pa dyshim, një kontribut i rëndësishëm në historiografinë shqiptare dhe diplomacinë, por në të vërtetë është edhe një vepër interesante me burime të pa njohura deri tani dhe e dobishme për tu lexuar nga të gjithë, prandaj nuk mund e lëshova nga dora duke e lexuar fund e maje, me vëmendje dhe përfitim.

Kontributi i elementit dhe klerit katolik për atdhedashuninë

24 Jeta Katolike | korrik-Shatator 2011

(Malësia e Madhe-kryefjalë në vite)

Flamuri i Gjergj Kastriotit në Bratile të Deçiqit (6 Prill 1911) ishte nji shkëndi pararendse e Shpalljes së Pavarsisë më 28 Nandor 1912

Në mënyrë të përmbledhun e pa shumë referenca të tjera historike (të cilat janë pjesë e nji libri në dorshkrim), po paraqes punimin tim modest në 100vjetorin e Kryengritjes së Malësisë së Madhe, tue përshkrue shkurtimisht Klajd kontributin e KAPINOVA shquem, që ka dhanë kleri katolik, me prelatët e vet në shërbim të çashtjes nacionale.

Shqipnia, ka qenë historikisht përherë zemra e patriotve të vërtet të djelmnisë së Malësisë së Madhe, trevë e cila shpesh herë asht përmend, se ka gjenerue burra kuvendi e pushke; tue i fal Atdheut e maleve kreshnike Ded Gjon Lulin (1840-1915), i njohun për burrni, urti e autoritet.

Me këto cilësi, Deda përballoi me armë në dorë ushtritë pushtuese turke e sulmet malaziase, tue rujt me vendosmeni trojet e të parëve tanë.

Kryengritja e fillimit të dekadës dytë të shek. XX, i tregoi Europës, se kishte ardh koha të shkundej nga soditja indiferente, që i bante vështrimit të ngjarjeve në trungun e vjetër të Europës Juglindore, në trajtimin e çashtjeve shqiptare, paralajmoi fuqit e ndryshme ballkanike, që andrronin nji coptim midis tyne të Turqisë europiane, se trojet arbnore nuk do të ishin nji kafshat e leht për t’u gëlltit nga orekset e tyne të pangopshme.

Kryengritja në fjalë, i dha nji mësim të mirë pushtuesit turk “tue provue në

gjuhën e plumbave se kishte perendue tashma koha e ekspeditave ndërshkimore dhe e reprezarljeve, të udhëhequna nga gjeneralë shumë të zot dhe të sprovuem në mizori, si Shefqet Turgut Pasha me shokë” (Shih, Tef Krroqi, “Hylli i Dritës”, vj.XXII, fq.11).

Kombet, që për shumë shekuj kishin vuejt në robnin turke, u gëzuen e nisën të gjallnohen, tue mendue se po fillonte nji shpresë e re. Jashtë këtij ndikimi jetëdhanës nuk mbeti as Shqipnia, e cila mbi kurrizin e saj kaloi keqtrajtime me plagë të thella.

Mirëpo, nuk vonoi shumë, se xhonturqit e rij porsa erdhen në pushtet nisën metodën e kërbaçit dhe të mosprishjës së “qetësisë”, tue vijue të marrin nëpër kamb nacionet, që asokohe ende vegjetojshin mrena pushtuesve osman.

Historiani erudis At Marin Sirdani (1885-1962), tue vlerësue kontributin e elementit katolik shqiptar në drejtim të atdhedashunisë, mbi lëvizjet shtypse të xhonturqve të rij kundër nacioneve (që kerkojshin liri), cek ngjarjen e randsishme të historisë me 6 Prill 1911, kur shkruen: “Barbarit, mandej të kryesum prej Xhavit Pashës e Shefqet Turgut Pashës për të shtyp shqyptart çuen pesh zemnat e shumkuj, e Leket

e Malcis qi nuk ishin ken msue me u ba rajë e askuj, tue provue se vetem arma muejte me u sigurue gjan, mallin, nderen e të drejtat qi kishin pas gzue per qindra vjet edhe nen Turki nisen me levis. Qysh n’prendveren e vjetit 1910 shifen faqe sheje paknaqsije: t’arratisunt shtohen e në krye të çetave kryengritse asht Kreshniku i Malcis Ded Gjo’ Luli. Ky e Kol Toma, Bajraktari i Veles, ishij të vetmit në krahinen e Shkoders qi tuj mos zan bes njaj permirsimi me djelm t’vet e kushrit nuk kishin dorzue armt e ishin arratis. Kaloi gjith ajo vjet pa ndonji ngjarje me randsi, por me 24 marc 1911 zuni fill nji luftë e vertet kundra Turkis.

Populli mbar i Malcis i lidhun me kryengrits, me pushk e pa pushk msyni njiherit të gjitha postat qi gjindeshin brenda kufinit t’Malcis e me at yrysh n’e e nesre, pushtuen Tuzin, e ashtu t’forcuem me arm e me municion u drejtuen kah Shkodra e qendruen n’Koplik.

Mali i Zi, i cilli mezi qi pritte me pa shtjellime në Turki, tuj e pa se malcort ia kishin nis punes pernjimend, u vu me i mprojt e e bane kufinin e liri me hi e me dal. Lajmi se Malcia ishte çue pesh e dojte me msye Shkodren e qiti ne mendim Bedri Pashen, valin e atij qyteti, e me shkak se ishte Dini ne rrezik rrejti muhamedanet e vendit, e kush kje i zoti i armve u bashkuen me asqer e duel ne luft kundra malcosve. Kta per me i diftue Fiqive t’Europes e shqyptarve qellimin e kryengritjes

ban me 30 marc nji mbledhje n'Cetin e i çun nji “Memorandum” Fuqive t’Mdha e Malit t’Zi. Ne ket tubim pos kremve t’Malcis muren pjes e u lidhen me ta edhe disa kren me randsi t’vendeve tjera, t’krishtene e muhamedan”. (material në dorëshkrim).

Kush ishte Ded Gjon Luli?

“Pash, o Pash, t’ rrnoft bajraku, Ndigjo Deden ç’asht kah flet: Për pa rrjedh der n’sylah gjaku, Knjazi vendin tem s’e shklet!

Ah! Qe prep don t’na dajn copa!

Prep mendimi i par asht ngjall!

Por ta marr vesht tan Europa: Ded Gjo’Luli prap asht gjall!”

Ai ishte lind e rrit në bjeshkët e nalta të maleve tona, ku, gurgullon uji i kristalt nga bora e shkrim, pyjeve, ku, kumbueshëm ndigjohet zani në kor i zogjve, njerëzve, që si lisa të gjatë hijeshojnë, me shpit e mbushuna plot me zanin gazmuer të fëmijëve, që harlisën lirshëm, tek enden mbi ato shkrepa të nalta e të lame me gjak e lot trimash, ku, Atdheu e feja e të parëve ilir u ruejtën ma shumë, se në asnji vend tjetër i Shqipnis.

Portreti i tij mbetet fisnik. “Emni rron gjatë në veprat e mëdha”, thuhet në nji fjalë të urtë popullore. Ishte i pari midis të parëve, i barabart mes të barabartve.

Ai, u dallue për aftësi të madhe drejtuese, si nji ushtarak në zemër të Alpeve të nalta të bjeshkve. Ende jeton në zemrat e kujtesën e malësorëve vlerësimet nga bashkohësit për Dedën, ku, midis të cilëve patrioti Avni Rustemi e quejti “burr i pafrik e i panjoll i maleve tona”.

Deda, ishte jo ma shum se 38 vjeç si adjutant besnik i Çun Mulës në Lidhjen e Prizrenit, tue ken pjesmarrës në vjetin 1878. Kryetrimi, ishte e mbeti shpirti dhe zemra e kryengritësve, tue qenë trim si të gjithë trimat e tjerë të Malësisë, që me respekt e ndoqën mbas, për mbrojtjen e trojeve të vendlindjes.

Në betejën e hatashme u vranë trimnisht kelmendas, hotjan, shkrelas, koplikas, kastratas e shkodran, të cilët ishin të ndihmuem shpirtënisht nga kleri katolik.

Pikërisht, për hir të së vërtetës së dokumentuem në shtypin e kohës, për

llogari të ekspeditave famkeqe ndëshkimore të Turgut Pashës e Portës së Nalt, mrena ushtrisë pushtuese ishin të veshun me rroba e pagueshin rregullisht (mercenar) disa trathtar shkodran, të cilët i shërbenin me besnikni, tue iu kundërvue me armë në dorë fatosave të Ded Gjon Lulit, të cilët, pa iu tremb syni manin me vendosmeni njeni mbas tjetrit në maj të Deçiqit Flamurin Nacional të Gjergj Kastriotit.

Tashma, dihet fundi i turpshëm i trathtarve, të cilët trimat e Ded Gjon Lulit nuk i vran, por i lanë të lirë të ktheheshin në vendlindjen (në këmish e brekushe), që e kishin trathtue.

Publicisti Risto Siliqi, në librin e parë: “Pasqyra e ditve të përgjakshme në të pestin shekull Shqypnis të robnueme”, Trieste, korrik 1912, shkruan: “Me 26 të marsit, bashkue ushtarët e Hotit, të Kelmendit, të Grudës, të Kastratit, të Shkrelit e të Shalës, e

Jeta Katolike | korrik-shtator 2011 25

të vet e me e vra me vllazën. Për posë tij u xun rob dhe tjer, të cilve mbasi armët e fishekët ia morën, i lshuen lirë, të cilët ikën me marrë kah Podgorica, prej këtej me avullore përmbi liqe e shkuene n’Shkoder, ku ndoshta nana e gratë e tyne do t’i kenë pritun të padituna t’i ngjeshin furkat. Kët ditë dhe prej Jusuf Gjokajve të frugsuem prej plumbave të shqyptarëve ikën në Podgoricë 70 vetë të turkut. Ne nesre si plasi drita, fatosat ton psyne përsëri si luana dhe xune rob edhe 90 vet të tjerë, I çarmatosen e i nisen kah Podgorica”.

Risto Siliqi, si gjithë rilindasit patriot të tjerë të penës e pushkës, e njihte mirë fytyren e trathtisë. Me gjuhën e fakteve historike dhe si dëshmitar, ai fshikulloi pamshirë të gjithë trathtarët e nacionit, që iu kundërvun me armë në dorë flamurit kuq e zi të fatosave të lirisë. Nga ana e tjetër, studiuesi historian At Marin Sirdani, mbasi përshkruen pikët kryesore të “Memorandumit”, nënvizon

Përurimi i Shtatorës së Dedë Gjo Lulit në trollin e kishëa në Tuzit më 25 gusht, 2011

të sokoluem me fitime të përditshme, i ranë me nji rreptsi ushtris së përzieme me shkodran, sa mbas guximit e fatoshis të rrall të ktyne ushtarve shqyptar, këta halldupa e pan se të gjith po jesin me krye e ran gjall në dor. Ndër ta rob u xu dhe Abas Bekteshi, njaj trathtar qi në kohë të aksionit reformator ju pat kundershtue si shqyptar Shefqet Turgut Pashës, dhe pasi e patën burgosun e dy herësh, në të pamë të gjith popullit t‘Shkodres, e patne shtrue n’dajak, e ky i poshtri u çue me i ndihmue anmikut

frymën e bashkpunimin e ngushtë që ekziston midis malësorve pa dallim feje.

E randsishme ishte lufta e vendosun, kundër pushtuesit të përbashkët, që kishte shkel trojet tona. Në shënimet historike lexojm: “Ky ‘Memorandum’ kje i nenshkruem, pos dy kryetarve të kryengritsve, Ded Gjo’Lulit e Sokol Bacit, edhe prej Muharrem Beg Bushatit (n’emen t’Shkodres), Isa Beg Boletinit e Abdullah Agës (n’emen të Kosovës), Kapidan Preng Marka Koles (n’e-

26 Jeta Katolike | korrik-Shatator 2011

men t’Mirdites) e Mehmet Shpendit (n’emen t’Dukagjinit). Nji lidhje e atill dy elementash dukej n’e t’parë se do të prodhojn nji dobi të perbashkt, por muhamedanët e Shkodres vijuen me u mbajt me qeveri turke, e kta me asqer e nalen sulmin malsorvet derisa u erdh në ndihmë Shefqet Turgut Pasha me shtatdhet bataljona”.

E, natyrshëm, askush ma mir, se gjaku i derdhun nuk mund të flas për atdhetarizmin e fetarve e besimtarve shqiptar: Në Deçiq e Kaçanik, trimat e Kosovës luftuen për Shqipnin e besuen Perëndin. Ded Gjon Luli e Isa Boletini, Themistokli Germenji e Shtjefën Gjeçovi kjen besimtar e fetar; Thimi Mitko e Papa Kristo Negovani, Sali Butka nuk kjen ateist e megjithat luftuen dhe dhan aq shum për atdheun e tyne. Jo besimi, por përkundrazi materializmi e dobson dhe e ligshton njeriun.

Mbi kryengritjen e Malësisë, prof. Abaz Ermenji (19102003), në veprën e vet historike: “Albania-Vendi që zë Skenderbeu në historin e Shqipërisë” (“Shqypnia e Lirë”, Paris, 1968, fq. 279), nënvizon: “Valiu i Shkodrës Bedri Pasha, u gjet ngushtë se s’kishte forca të mjaftueshme për t’iu bërë ballë kryengritësve. Prandaj u vu të shfrytëzonte fanatizmin fetar të myslimanëve duke iu thënë se “Dini” ishte në rrezik dhe duke i gënjyer se gjoja të krishterët donin të sillnin në Shkodër Malin e Zi. Me këto intriga mujti të mblidhte një turmë shqiptarësh myslimanë prej Shkodre dhe t’i dergonte për të luftuar kundër vëllezërve të tyre katolikë. Por këta “mbrojtës” të “dinit” u shpartalluan shpejt; disa u bashkuan me kryengritësit. Për fat të mirë, kjo dramë e shemtuar vëllavrasjeje nuk u përsërit më në Shqipërinë e Veriut.”

Eshtnat e At Gjergj Fishtës, Ded Gjon Lulit etj., hidhën në lumin Drin figura e tij asht lan në hije nga historigrafia moniste, të cilin u munduen me e ba ateist e kundërklerikal, kur dihet, se ai ka qenë nji mik e bashkpunëtuer me françeskanët e shquem të vendit. Për ma shumë respekti i thëllë që kanë treguen klerikët katolik ndaj liberatorit Luigj Gurakuqi, thuhet se ai ka pasun nji zyre me shtrat (dhomë fjetje) në Kuvendin Françeskan në Gjuhadol të Shkodrës dhe kur të

gjithë mendonin se ai ishte në Itali liberatori Gurakuqi vijonte të ishte në qytet... Ndërsa eshtnat e Ded Gjon Lulit me flamurin origjinal, françeskanët, i kanë ruejt si relike të rralla për t’i vendosun në nji përmendore historike,

që ato kishin mendue me ia ngrit në qytetin e Shkodrës…

A nuk asht nji domethanie e madhe dhe fakt kuptimplot, pohimi ipeshkvit imzot Zef Simonit (ish-Sekretar i Arqipeshkvis së Shkodrës gjatë kohës, qi po bahej kataklizma antifetare prej komunistve dhe ma von arrestohet dhe vuejti 12 vjet burg në Spaç, Burrel, Sarand, etj., shënimi im K.K.), në ligjeratën e tij në Kuvendin Ndërnacional “Krishtenimi ndër shqiptar”, ku, pohon: “sëbashku me eshtnat e klerikve shkodranë, nxjerr nga diktatura, ishin edhe eshtnat e Ded Gjon Lulit Dom Mark Gjanit, tue e torturue, i kërkuene të mohonte Krishtin. Përkundrazi Dom Marku, tha fjalët e fundit mes dhimbave “Rrnoft Krishti Mbret!”. Vdiq i varun nder shpatulla, tuj ia hjedh trupin qejve e mbeturinat e tij i lshuen në prrue.

Bash njiashtu si vepruen turqit me eshtnat e Gjergj Kastriotit e me prelatin e lavdishëm Imzot Pjeter Bogdanin, apo si vepruen ma vonë komunistat, tuej nxjerr prej vorrit eshtnat e Mons. Jak Serreqit, Mons. Lazër Mjedjes, Mons. Gasper Thaçit, Mons.

Ernest Çobës, Mons. Bernardin Shllakut e At Gjergj Fishtës e sëbashku me atë, pa dijt

gja, të Dedë Gjo’ Lulit, eshtnat e të cilit françeskanët i kishin ruejt në vorret e tyne për t’i ba nji monument”. (Mons. Zef Simoni, “Persekutimi i Kishës Katolike në Shqipni 1944-1990”, Shkodër, 1999, fq.10).

Ky mik apo armik i njerëzve të fesë?

Si po e quejm tashma Deden!?

Nga historishkruesit që lam mbas, Deda u pa gjithnji i shkëputun nga bashkluftarët e tij, të afërm apo të largët, bile edhe nga pasardhësit e Derës së tij të përmendun, ku, këta të fundit u ndoqën e përsekutuen në Shkodër.

Sikurse shkruen i ndjeri prof. dr. Simon Pepa në lidhje me këtë çashtje: “Dhe është për të ardhur keq se kjo luftë, këta heronj dhe vetë kryetrimi Ded Gjo’Luli për vjet e vjet u lanë në harresë. Lufta dhe ngritja e Flamurit në Deçiq, përmendej sa me thanë, emri i heroi vetëm sa citohej. Dhe ajo që është rrënqethëse është fakti se mjaft nga nipat e stërnipat e Ded Gjon Lulit, si dhe mjaft klerikë që morën pjesë me mendje e penë në përpjekje për çlirim u masakruan në mënyrë të tmerrshme. Ata hynë në rrugën e mundimeve tamam si në ferrin e Dantes”.

(Libri: “Gjurmime kulturore”, Shkodër, 2000, fq.224) Ai sistem mos vlerësues veprash e vlerash, e la Ded Gjon Lulin vetëm me urdhnin “Për veprimtari patriotike” të Klasit I-rë në vjetin 1962. Vetëm me kaq dhe asgja ma tepër, kur mjaft figura të tjera (natyrisht, secila me vlerën e tyne), u pasuen me urdhna, medalje e ‘tituj’ të shumtë.

Asnji përmendore (të madhe apo të vogël), asnji rrugë a rrugicë (veç Tiranës), asnji emen tjetër me emnin e Dedes, kur mjaft burra të tjerë të historisë i kanë këto pengje nderimi.

Pikërisht, me 1962, shkodrani prof. dr.

Jup Kastrati, boton librin: “Figura të ndritura të Rilindjes Kombëtare”, ku, Deden e len në vend të fundit (ndër 6 figura), pas Isuf Tabakut, Daut Boriçit, Hodo Sokolit etj. vijon në numërin e ardhshëm

FISHTA NË DOKUMENTE TË PANJOHURA

Jeta Katolike | korrik-shtator 2011 27

(Në 70-vjetorin e vdekjes së Gjergj Fishtës (1871-1940))

S r e b r e n i c ë .

Fishta, figura më e Themeluesit e Kolegjit shquar e letërsisë Françeskan në vitin 1880, shqiptare, edhe pse do në Troshan të Zadrimës, binte në harresë për 50 misionarët At Mariano vite me radhë nga Pizzochini dhe At Gian sistemi komunist, sado Dr. Dom Nikë Pierro Ferrari, duke qenë UKGJINI të nxitur nga porosia që koha kalon, vepra papnore për edukimin e dhe personaliteti i tij, sikur tërheqin më tepër vëmendjen e brezave të rinj, nxorrën nga ky Kolegj, pas pesë viteve shkollim, lexuesve dhe studiuesve gjeneratën e parë, prej gjashtë vendas dhe të huaj. nxënësish shqiptarë, të cilët në vitin Ky shkrim nuk është vlerësimi 1886, qenë dërguar për studime të mëtejshme, në Bosnjë për t’u bërë i veprimtarisë së tij letrare meshtar të Urdhrit Françeskan. apo vendi i tij në letërsinë e Dallëndyshet e para që fluturuan sotme shqiptare, por thjesht nga Shkodra për në rishtari paraqitja e dokumenteve më të (noviciat), në Guçja Gora, afër reja që kanë të bëjnë me qytetit të Travnikut, sipas dok. 573, Fishtën student. datë 15 tetor 1886, ishin: vëlla

Të rejat për Fishtën student

Për arsye të mungesës së priftërinjve vendas, dioqezës apo rregulltarëve dhe nevojës së ungjillëzimit të besimtarëve shqiptarë, të cilët nën pushtimin e egër turk me shumicë kalonin në besimin islam, Selia e Shenjtë, do të favorizonte shkollimin e brezave të rinj, sidomos rregulltarëve françeskanë, nëpërmjet kurjes me qendër në Romë.

Papa Gregori XVI, me bulën e tij “Felicis recordationis” (kujtesë gëzimi) datë 9 tetor 1832, pasi konstatoi shpërbërjen e provincës françeskane shqiptare dhe formimin e Misionit Apostolik në krye me prefektin At Petar Pinotiq, Misionin Françeskan Shqiptar ia kishte besuar provincës françeskane, Bosnjë-Srebrene, me seli të saj në

Anton Nënshati me emrin e pagëzimit, Martin; Jozef Blinishti,

Fishta Student

me emrin Mëhill; Pjeter Gjadri, me emrin Simon; Lorenc Mitrovic (Mazreku) me emrin Pashko; Ëngjëll Paliqi me emrin Sebastian dhe Gjon (Johannes) Fishta me emrin e pagëzimit Jozef.

Studiuesit dhe lexuesit, duke u mbështetur në literaturën e botuar për poetin tonë kombëtar, qoftë edhe në jetëshkruesit e tij më të njohur si: At Pashkë Bardhi, At Benedikt Dema, At Marin Sirdani, At Daniel Gjeçaj, me të drejtë do shtronin pyetjen, se cili nga emrat e studentëve të lartpërmendur do ishte At Gjergj Fishta?

Përgjigjja e saktë rreth kësaj, të ashtuquajtur enigmë dhe informacione të tjera me interes për Fishtën, do zbardhen duke shfletuar dokumentacionin e tij studentor, të marrë nga Arkivi Qendror i Provincës Françeskane të Bosnjës, në Sarajevë.

Në dokumentin fillestar, nr. 573, të datës 15 tetor 1886, nënshkruar nga eprori i rishtarëve të Kuvendit në Guçja Gora, At Juraj Kosiq, mësojmë për emrat dhe mbiemrat e gjatë të kandidatëve të ardhur nga Shqipëria. Në krye të listës gjejmë emrin e parë me këto shënime: Fra Ivo (në shqip Gjon), Fishta i lindur më 23 tetor 1871, i pagëzuar më 24 tetor, me emrin Jozef (në gjuhën kroate Josip). Kjo do të thotë se Fishta, me rastin e veshjes së zhgunit françeskan, më 28 gusht 1886 dhe pranimit të kushteve të përkohshme të datës 23 tetor 1887, sipas ligjeve rregulluare, kishte bërë ndryshimin e emrit nga Jozef në Gjon (Johannes), si emër i përmotshëm i një rregulltari.

Emri në gjuhën kroate, Ivo, (Gjon) apo në trajtën latine Johannes, që do të thotë: Zoti jep mirësi, në dokumente shkollore, vazhdon të jetë emërtim zyrtar i Fishtës, gjatë gjithë kohë së studimeve dyvjeçare filozofike, në Kraljeva Sutjeska,

28 Jeta Katolike | korrik-Shatator 2011

(1888-1889) dhe atyre teologjike në Livno në vitet 1889-1893.

Jetëshkruesi i tij më i njohur, At Pashko Bardhi, në shkrimin e tij “A. Gjergj Fishta” (Me rastin e 25vjetorit të meshtarisë së tij) botuar në “Zani i Shna Nout”, 1919, rreth emrit të tij thotë, citoj “Vjeten e provës e bani në kuvend të Guçja Gorës afer Travnikut e në ketë rasë, sipas zakonit të Fretnevet, ndërroi emnin e e muer Gjergj”. Shënimi i porsacituar, i bashkëkohësit të Fishtës, At Bardhit, nuk mund të shpjegohet se është i gabuar dhe se ai nuk ishte në dijeni për emrin të cilin Fishta e mbante si rregulltar, gjatë jetës studentore, por, arsyeja e vetme ishte se personi në fjalë me emrin Gjergj (Georgos, në greqishte do të thotë Bujk) si poet, shkrimtar, diplomat etj., tashmë kishte bërë emër te bota shqiptare dhe ndërkombëtare.

Shtrohet pyetja se kur Fishta e mori emrin Gjergj?

Përgjigjen e gjejmë në librin e Pal Duka Gjinit, “Gjergj Fishta, Jeta dhe Vepra”, Romë, 1992, ku ndër të tjera shpjegon se, në letrën e datës 2 shtator 1892, dërguar eprorëve, për krijimin e një shoqërie të vogël letrare shqiptare, Fishta, i pari ndër dhjetë që e ndjekin, nënshkruhet Enea-Silvio-Giorgio Fishta. Pa dyshim, dy emrat e parë si të tillë u zhdukën, duke i mbetur vetëm i fundit, Giorgio, ndërsa në gjuhën kroate, Jure, në shqip, Gjergj, emër me anë të cilit ne sot e njohim poetin tonë kombëtar.

Gjendja e popullit kreshnik të Bosnjës nën zgjedhën turke, luftërat e pandashme, kryengritjet e vazhdueshme dhe heroizmi i tyre deri në fitore, në vitin 1878, ishin të ngjashme me ato të viseve tona gjithnjë në robëri. Prandaj dhe

emrat e lartpërmendur të Fishtës janë personifikues të njerëzve të mëdhenj, si të humanistit, Papa Pio II, me emrat Enea dhe Silvio (Piccolomini). Ky Papë, në historinë tonë kombëtare njihet si ai, i cili u nis për në Raguzë, për ta kurorëzuar Gjergj Kastriotin, si “Atlet i Krishtit”, por vdiq në vitin 1464, në Ankona të Italisë, pa arritur ta finalizonte misionin e tij.

Apo Enea, personazhi tek “Iliada” e Homerit dhe Silvio, emër i rilindësit

të shquar kroat Silvie (Strahimir Kranjçeviq), miku i ngushtë i Fishtës etj. Ndërsa emri i fundit Gjergj, në aspektin fetar, personifikim i Shën Gjergjit, martir, shek.

V, dhe në anën kombëtare, emri i Heroit tonë Kombëtar, Gjergj Kastrioti.

Vlerësime për Fishtën

Sjelljet e përgjithshme të Fishtës, gjatë kohës së rishtarisë, sipas dokumentit nr. 609, datë 28 prill 1887, lëshuar nga Kuvendi, Guçja Gora, vlerësohen me “Omnia”, shumë pozitive. Ndërsa ato të mëvonshme, të kohës studentore, sipas dok. 945, datë 1 maj 1889, lëshuar nga Kuvendi në Kraljeva Sutjeska, vlerësoheshin mesatare dhe të mjaftueshme. E me të vërtetë, me gjithë mirëkuptimin e mikpritjen e

boshnjakëve, të cilët jepnin ndihmën e plotë financiare, çka dëshmon dok. 905, datë 15 maj 1889, nxënësve tanë s’u mungonte keqkuptimi, përbuzja dhe xhelozia.

Prandaj, vlerësimet me karakter disiplinor, mendoj se ishin shprehje më tepër të karakterit impulsiv të Fishtës dhe të studentëve të tjerë shqiptarë ndaj shoqërisë ku ata jetonin, se të një jete aventureske.

Bashkëkohësi i Fishtës, Provinciali i françeskaneve të Bosnjës, At Andria Buzuk, shprehte konsideratë të madhe për Fishtën, si një talent të jashtëzakonshëm në inteligjencën e tij. Ky konstatim dëshmohet qartë nga shfletimi i dokumenteve shkollore të studimeve filozofike dhe teologjike, për çka na flasin dok. 907, datë 11 shkurt 1886/’87; dok. 608, datë 8 korrik 1887; dok. 935, datë 8 shkurt 1889 etj., ku Fishta në krahasim me nxënësit e tjerë, pa dallim kombësie, pothuajse, në të gjitha lëndët shkollore, është çmuar gjithherë me notën më të lartë “eminens”.

Meritë të madhe për përparimin intelektual, e cila për Fishtën ishte dhuratë e Zotit, kishin dhe bashkëkohësit e tij, rilindësit e spikatur të botës kroate si: Grga Martiq, Andria Kaçiq Mioçiq, Ivan Mazhuraniq etj.

Përfundimi

Në fund mund të themi se në Bosnjë, në shpirtin e Fishtës u ndez ajo shkëndijë e cila do të shpërthente me rastin e kthimit të tij në Shqipëri në vitin 1893, dhe shugurimit meshtarak në vitin 1894, në një zjarr të madh dashurie e veprimi për liri e përparim të Atdheut.

ARSHI PIPA

Jeta Katolike | korrik-shtator 2011 29

Bir i nji familjeje dinjitoze për ideale e virtyte atdhetare dhe krenare për traditat kombëtare, Arshiu mori drejtimin e nji njeriu të ndershëm e kambëngulës në bindjet e veta, kundërshtar i çdo konformizmi.

I ati, Mustafa Pipa, qe njeri me kulturë të gjanë, jurist për nga profesioni, patriot dhe demokrat për kah idealet. E ama, nanë Hatixhja, qe nji shembull virtyti e pune për fëmijët e saj, stoike në fatkeqësitë e panumërta qi i ranë mbi krye, burrneshë e vërtetë shqiptare, vdiq në internim, me shpirtin plagë.

I vëllai, Myzaferi, avokat, me interesa të gjana kulturore, demokrat, kundërshtar i çdo diktature, botues i revistës “Fryma”, ku shprehi pikëpamjet e tij përparimtare politike e shoqënore, u pushkatue në terr nga organet e sigurimit, sepse kërkoi me gjetë drejtësi e rregull në gjyqet e tyne kriminale.

Motrat, edhe pse të shkëlqyeshme në mësime dhe intelektuale të formueme, u detyruen me ba punët ma të randa për me fitue bukën e gojës.

U lind në Shkodër, në vitin 1920. Kreu mësimet fillore në qytetin e lindjes dhe po ashtu arsimin e mesem, vitet e para në Shkollën Saveriane të Jezuitëve dhe të fundit në Liceun e Shtetit, Dega klasike. Studimet e nalta për filozofi i kreu në Firence (Itali), ku mori gradën shkencore të doktorit në filozofi, tue mbrojtë disertacionin: “Morali dhe feja tek Bergsoni”.

U kthye në atdhe në vitin 1941 dhe deri në fund të vitit 1944 dha landën e filozofisë në Liceun Shtetënor të Tiranës, tue dhanë mësim në të njajten kohë në Licetë Shtetënore të Shkodrës dhe të Durrësit. Për pak kohë, në vitin 1945, qe mësues i italishtes dhe i gjuhës shqipe në Kolegjin e Mësuesve, Tiranë. Në prill të vitit 1946, e arrestue për shkak të refuzimit të tij kategorik me veprue në përputhje me politikën e regjimit diktatorial.

Në vitin 1957, u arratis në Jugosllavi dhe, në vitin 1958, emigroi në SH. B. A. Në fillim punoi si arkëtar (kashier) në nji hotel të Nju Jork-ut. Veprimtaria e tij pedagogjike dhe organizative në fushën e mësimit dhe të

(Në 90-vjetorin e lindjes)

edukimit përban nji kapitull të veçantë, të gjanë, të larmishëm e shumë të frytshëm. 1) Në vitin 1960, filloi punën si mësues filozofie në kolegjin Philander Smith, Little Rock, Arkansas.

Anton Në vitet 61-62, drejtoi ÇEFA Departamentin e Gjuhës Italiane në City University, Georgia, në Shkollën e Gjuhëve dhe të Gjuhësisë, dhe, në të njajtën kohë, gjatë verës, dha filozofi në Kolegjin e Arteve të Lira. (Po në këto vite ka dhanë italisht në Columbia University …).

Në vitet 63-66, ka qenë Professor i Asociuem në Departamentin e Gjuhës Italiane, në Universitetin Berkley të Kalifornisë, ku dha mësim në kurset e lëtërsisë moderne italiane dhe drejtoi seminaret e kritkës letrare për De Sanctis (1963), Croce-

n (1964), Vico-n (1965). Gjatë vitit 1965 dha mësim edhe në kurset e gjuhës shqipe, letërsisë dhe folklorit tonë. Gjithashtu dha edhe filozofi romane. Në vitin 1966, drejtoi disertacionet për gradën e doktorit në filozofi (Ph. D).

Me nji sensibilitet të dukshëm ndaj padrejtësive, - çka i karakterizon njerëzit e ndershem dhe idealistë, - gjatë kohës qi qe në Universitetin Little Rock, Arkansas, përjetoi me dhimbje realitetin e diskriminimit racial në shoqëninë amerikane dhe u revoltue. Atje përkrahu lëvizjen studenteske të Berkley University të Kalifornisë, e njohun si “Free speech movement”, dhe u ba kritik i paanshem i poltikës. 2)

Në vitin 1966, kaloi në Universitetin e Minnesota-s, në Minneapolis, në fillim si professor i asociuem, dhe ma vonë si professor i gjuhës italiane në Departamentin e Gjuhëve Romane. Në Universitetin e Minnesota-s, u ba anëtar me të drejta të plota dhe kontribuoi në planifikimin, hartimin dhe ndamjen e diplomave të studimeve të gjuhës italiane. Qe, gjithashtu, drejtues i Programit Master për këtë gjuhë. Temat e diplomave për master e Ph. D. u shkruen dhe u miratuen nën drejtimin e tij. U ka dhanë mësim, gjithashtu, kurseve extrakulikulare të gjuhëve, kurseve të qytetnimit dhe të kulturës dhe, në veçanti, kurseve ekstrakulikulare për shkrimtarët e mëdhaj: Dante, Bokacio, Manxoni, Leopardi, për Poezinë Kalorsiake, Letërsinë Utopike, dhe leksionet krahasuese: Marksizmi dhe ekzistencializmi në tregim dhe dramë; ka drejtue seminaret Ungareti dhe Monatale, Vico dhe Croce. Veç sa thamë, ka ligjërue ciklin e leksioneve: Simbolizmi Francez dhe Hermetizmi Italian, Romantizmi në Francë dhe në Letërsinë Italiane, në kurset e përbashkëta të diplomantëve të gjuhëve frënge dhe italiane. Në Universitetin e Minesotta-s për tetë vjet me radhë mbajti falas nji kurs të gjuhës shqipe.

Gjatë vitit 1970, ka konceptue dhe hartue Programet e Master-it për gjuhët frënge dhe italiane.

Me daljen në pension u vendos përfundimisht në Washington, D. C., pranë së motres, Fatimes.

Gjatë kësaj kohe u intensifikuen lidhjet e tij me “Vatrën” dhe “Diellin”. Gjithnji, ai ka qenë bashkëpunëtor i zellshëm i “Diellit”.

Shqetësimet e tij për gjendjen e “Vatrës”, në këte kohë, dhe mendimet e tij për prosperitetin e saj, ai i shprehi, së pari, në “Dielli”, në artikullin e gjatë “Për riorganizimin e Vatrës”, (nr. i 16 gushtit 1983) dhe në Fjalimin e rastit të 28 Nandorit 1986, “Për shpëtimin e Vatrës”, qi u botue në “Diellin” e 28 Shkurtit, 1987. Më duket se Arshiu ka dhanë përcaktimin ma të saktë dhe ma të bukur për Vatrën: “Vatra asht nji monument historik i vetëdijes dhe kulturës kombëtare”.

Ai ka shkrue me dhimbje krahnori për gjendjen e mjerueme të “Vatrës” dhe ka vlerësue lart prestigjin e saj ndaj

30 Jeta Katolike | korrik-Shatator 2011

organizatave të tjera të diasporës, gja qi i jep mundësi e avantazh asaj t’i bajë nji sherbim të madh kombit, “i cili do të ketë vlerë ma të madhe nëse Vatra mban nji qendrim sipërpartiak dhe sipërqeveritar”. “Ndërhymja e saj, shkruen Pipa, asht sidomos e randësishme ndër raste kur të drejtat e kombit shqiptar cenohen ose rrezikohen”.

Në pranverë të vitit 1991, Pipa u zgjodh kryetar i “Vatrës”, pa qenë anëtar i saj, detyrë në të cilën qindroi vetëm nji vit, sepse në qershor të 1992-shit, nuk u rizgjodh. E mori kryesinë e “Vatrës” me të vetmin qellim për ta vu ate në shërbim të problemeve me randësi të jashtëzakonshme historike, qi dolen para kombit tonë: zhvillimeve demokratike në Shqipëni dhe zgjidhjes së problemit të Kosovës. Gjatë kësaj kohe tepër të shkurtë, ai iu kushtue me të gjitha energjitë rimëkambjes së “Vatrës”, dhe kreu shumë punë me vlerë. Në “Albanica”, në nr. 3-4 të 1992-shit, në shkrimin On VATRA and Dielli, ai ka shkrue me hollësi për to. Puna e tij asht pasqyrue, gjithashtu, në numrat e “Diellit”, qi editoi ai gjatë kësaj kohe. * * * Veprimtaria e tij përfshin fusha të artit letrar, të filozofisë, estetikës, kritikës letrare, folklorit, folkloristikës, gjuhësisë, politikës, publicistikës.

Vëllimin e parë poetik me titull “Lundërtarët”, nji përmbledhje lirikash qi dishmon nji talent novator në shpërthim, e botoi në v. 1944. Të dytin, “Libri i burgut” të shkruem në letra cingaresh, në burgjet e kampet e punës së detyrueme, e botoi në Romë në vitin 1959. Asht nji përmbledhje liriko-epike, pasqyrë e gjallë artistike e motiveve qi i diktoi jeta e qelive dhe e kampeve të vdekjes, ku kaloi dhetë vjet. Nji ditar i vërtetë qi ka për të mbetë nji nga dishmitë artistike ma të sakta të asaj qi ndodhi me ata qi nuk iu nënshruen regjimit të përgjakshëm diktatorial. “Nuk njoh në të gjithë letërsinë shqipe vargje më tronditëse sa ato të botuara në librin e quajtur thjesht “Libri i burgut”. Tek lexon poezitë e Arshi Pipës, ndjen klithmat, britmat, plagët, poshtërimin njerëzor, në emër të ca idealeve absurde dhe hipokrite. Është një sketerrë më e tmerrshme sesa Ferri i Dantes, sepse ky është ferri i njerëzve të pafajshëm e jo i mëkatarëve. Është materia e Parajsës e transplantuar në Ferr”, ka shkruar shkrimtari Rudolf Marku. 3)

Punë e burgut asht edhe “Rusha” (botue

në Munich, 1968), poemë epike me nji subjekt të theksuem dramatik të periudhës së gjysës së dytë të shek. XIV, qi trajton nji histori dashunije dhe hakmarrjeje mes shqiptarëve e serbëve në sfondin e zakoneve tona tradicionale. Me 1969, Pipa botoi në Munich antologjinë poetike “Meridiana”, nji përzgjedhje nga botimet e maparshme dhe disa poezish të pabotueme, qi tingëllon si jehonë e mirëfilltë e nji testamenti poetik.

Krijimet poetike të Arshiut shquhen për nji talent të fuqishëm, për shumësi e përzgjedhje motivesh, për trajtim të tyne në nivele artistike të lakmueshme, dhe për nji përkushtim të madh ndaj punës krijuese, pa lanë mangut gjuhën poetike jashtëzakonisht të pasun e të pastër, të zgjedhun me kujdes si rrallëkush.

Po veçoj, sa për ilustrim, nga “Meridiana”, “Preludet”, të shkrueme në Firence dhe Tiranë në vitin 1941. Tharme poetike, yshtëse imtimesh meditative me forcë të madhe purifikuese, të enduna në veshje tekstore moderne; fluiditete lirike të derdhuna në simfoni ritmesh e tingujsh të magjishëm.

Këto janë “Preludet”. “Urgjencca të mbrendshme”, siç i pati quajt ai shtysat e fuqishme shpirtnore për t’i dhanë jetë poezisë. Befasuese për letrat shqipe të asaj kohe, dhe po aq befasuese edhe sot e kësaj dite.

Pipa na ka lanë nji trashigim të pasun edhe në fushën e përkthimeve poetike nga latinishtja, italishtja, frëngjishtja, gjermanishtja, anglishtja. Vetëm gjatë kohës njivjeçare qi jetoi si refugjat në Jugosllavi, ai përktheu nji vëllim poetik me titull “Lyrika Latine”, (rreth 250 faqe të plotësueme edhe me shenime të ndryshme metrike), mbetun në dorëshkrim. Po ashtu, mbetun në

dorëshkrim, asht edhe nji vëllim poetik i shkruem në tri gjuhë europiane me titull “Autobiografia”.

Nji veprimtari jashtëzakonisht të gjanë na ka lanë në hapësinën shkencore të kritikës letrare. Gjatë vjetëve në Shtetet e Bashkueme të Amerikës, botoi veprën “Trilogjia Albanica” (1978), në tri vëllime: “Albanian Folk Verse”, “Hieronymos De Rada” dhe “Albanian Literature: Social Perspectives”, vepër rreth 900 faqesh, që shquhet sidomos për thellësi dhe origjinalitet në trajtimin e personaliteteve dhe dukunive letrare qi shqyrton, nën prizmet estetike moderne të strukturalizmit dhe komparativizmit. E tham me plotgojë qi në asnji botim të kësaj natyre nuk kam gjetë atë dendësi sqarimesh në fundfaqet (fusnotat), shënimesh bibliografike, indeksesh gjithfarësh - nji skrupolozitet shkencor për t’u admirue.

“Trilogjia Albanica’, shkruen Peter Prifti, si e para në llojin e saj në letërsinë shqipe, është një vepër ndriçuese, një minierë e pasur për poetët, folkloristët, etnologët, gjuhëtarët e etimologët, historianët dhe studiuesit e letërsisë shqipe në përgjithësi.

Risia e formës së saj, diapazoni i gjerë i ideve dhe disiplinave qi ajo qarkon, trajtimi original i subjektit dhe pasuria e të dhënave, i jep kësaj vepre një vend të merituar në letërsinë shqiptare. Nuk është e tepërt të them se Trilogjia Albanica e vendos autorin e saj si një studiues lider në SHBA për De Radën dhe popullin Arbërësh, për strukturën e poezisë shqiptare dhe karakterin e letërsisë shqipe në përgjithësi”. 4) Në vitin 1991, botoi “Contemporary Albanian Literature”, për të cilën studiuesi Italo Costante Fortino, ka thanë: “Studimi i

Age Ivezaj, LUTCF

Agency Sales Director Registered Representative Leaders Conference 5 times Member, NAIFA 27-01 Queens Plaza North, 9th Floor Long Island City, NY 11101 aivezaj@metlife.com www.metlife.com/aivezaj

Call Age today at 212-578-3347 Cell. 917-679-1263

Guarantees apply to certain insurance and annuity products (not securities variable or investment advisory products) and are subject to product terms, exclusions and lilitations and the isurer's claims-paying abillity and financial strength. Metropolitan Life insurance Cunpany, 200 Park Avenue, New York, NY 10166. L07071368[exp 0710][All States] 0709-5871 ©UFS

fundit i Arshi Pipës mbi letërsinë e realizmit socialist përban nji kontribut të parë ... për nji rend të ri qi duhet të vendoset në letërsinë dhe, në radhë të parë, në kritikën letrare”. 5) Fjalët e Fortino-s vlejnë gjithashtu për “Trilogjinë shqiptare”. Nuk mund të bahen hulumtime shkencore në fushën e kritikës letrare pa marrë në konsideratë mendimet dhe tezat origjinale të Arshiut, dhe pa mbajtun qindrim miratues a kundërshtues ndaj tyne.

Shumë studime për letërsinë dhe kulturën shqiptare dhe arbëreshe, ka botue në shypin e huej si “Südost-Europa Forschungen”, “Zeitschrift für Balkanologie”, “Comparative Literature Studies”, “Books Abroad”, “Rivista di lettrature moderne e comparate”, “Mondo operaio”, “Revue des etudes sud-est euripéennes”.

Në këtë lamë, Pipa asht shtye edhe në letërsinë botnore, sidomos për letërsinë italiane. Ka botue artikuj studimorë me vlera të mëdha njohëse për Danten, De Sanctis, Manxonin, Ungaretin, Moravian, Montalen.

Këto ese, Pipa i ka botue në revistat e hueja shkencore si “Italica”, “Italian Quarterly”, “The Romanic Review”, “Comparative Literature”, “Books Abroad”, “Belfagor”, “Le ragioni critiche”, “Revue de literature comparèe”, “Revue des études italiannes”.

Nji nga frytet, ma i vlerti, i kësaj pune asht vepra “Montale and Dante” (1968), anglisht, e përkthyeme në italisht dhe, kohët e fundit, nëse nuk jam gabim, edhe shqip. Me këtë vepër, ai e rreshtoi veten ndër studiuesit ma të mirë botnorë të këtij subjekti, d. m. th. të vlerësimit objektiv të poezisë së Montales dhe të vumjes në dukje të ndikimit të Dantes në poezinë e Montales. “Fakti qi edhe sot pas më shumë se 30 vjetësh, ka shkruar Astrit Lulushi, libri ‘Montale and Dante, vazhdon të cilësohet nga kritika si një nga studimet më të thella e më të hollësishme rreth poetit të madh Italian, tregon se Arshi Pipa doli i suksesshëm në këtë sipërmarrje”. Dhe më poshtë: “... pa veprën e Pipës, “Montale and Dante’, kritika letrare botërore sot me siguri do të ndjehej e varfëruar”. 6) Estetika dhe filozofia kanë qenë gjithashtu interesimet e tij shkencore.

Trashigimia e tij në këto fusha, përveç disertacionit mbi filozofinë e Bergsonit, qi e kemi përmendun ma nalt, përfshin artikujt studimorë dhe referatet shkencore të mbajtuna në konferenca dhe kongrese

ndërkombëtare si në Amsterdam, Londër, Uppsala, Palermo, Venecie, etj. Mbetun në dorëshkrim asht vepra filozofike “La mia concezione sulla vita” (Kuptimi im mbi jetën).

Më vjen si e nevojshme të përmend këtu mendimin e Pipës për nji nga parimet ma të qenësishme të estetikës, atë qi lidhet me të bukurën në art përballë të moralshmes. Tue folun për Benedeto Croce-n, Pipa thotë: “... E bukura dhe e ndershmja janë të ndame mes tyne. Pra nji vepër morale ose jo, janë në dorë të artistit. Kështu nji libër skandaloz estetikisht mund të shkojë, por autori nuk

Arshi Pipa në Seminarin kushtuar 300 - vjetorit të vdekjes së Imzot Pjetër Bogdanit, New York, 7 Tetor 1989

duhet ta shruej kurr” (Nënvizimi im, A. Ç).

Nji kontribut të veçantë përban veprimtaria e tij shkencore në fushën e folklorit, të folkloristikës dhe të gjuhësisë.

Gjatë viteve të burgut pregaditi nji vepër me materiale folklorike të mbledhuna nga të burgosunit, rreth 420 faqe të daktilografikueme, pa llogaritë këtu nji hymje teorike rreth folklorit tonë dhe folklorit në përgjithësi; vepër qi iu dorëzue Institutit të Folklorit, në vitin 1957, dhe sot nuk gjindet.

Të botueme në këtë fushë janë veprat “Albanian Folk Verse: Structure and Genre” (1978) dhe “Politics of Language in Socialist Albania” (1989). Analizës së çështjeve të ndryshme të eposit tonë të kreshnikëve, Pipa i asht kthye përsëri në punimin “Serbocroatian and Albanian Frontier Epic Cycles”, botue në v. 1984, në vëllimin “Studies on Kosova” (edited by Arshi Pipa and Sami Repishti). Tue u bashkue me studiuesit Alois Schmaus, Stavri Skendi, e ndonji tjetër, Pipa e trajton ciklin e kangëve të kreshnikëve, të malësorëve tonë të Veriut, si nji version të eposit boshnjak, të modifikuem

Jeta Katolike | korrik-shtator 2011 31

nga psikologjia jonë etnike dhe traditat tona zakonore.

Në veprën “Politics of Language in Socialist Albania”, merret me problemin e standardit të gjuhës sonë letrare, të vendosun në nji forum ku liria e fjalës përbante sakrilegj, si në të gjitha forumet e diktaturës, dhe mërrin në përfundimin qi “gjuha e njësuar’ nuk asht as e njisueme, as e përbashkët, as kombëtare; ajo asht nji variante toskënishte e arnueme me disa huazime fonetike nga gegënishtja letrare, të cilat i mungojshin strukturës së toskënishtes”; nji përfundim të cilit nuk mund t’i hiqish asnji presë (siç thotë nji shprehje popullore), dhe qi ma në fund asht pranue prej të gjithëve.

Me interes asht të parashtrojmë ndonji mendim të tijin për gjuhën tonë, të cilën e njohti dhe e përdori në mënyrë të përkryeme, në të dy dialektet. Ai kishte qindrimin e Çabejt: “Unë kundroj me simpati nji gjendje, qysh asht kjo e sotmja, kur nji Shqipni e vogël, shembull fort i rrallë n’ Europë, asht e zoja me u shprehë në dy gjuhë letrare. Ky asht nji shenj pasunije, kulture, qi na shquen, cilido qoftë shkaku i tij”. 7) Dhe në nji rast tjetër: “Gegënishtja me toskënishten, plotësohen në fushën letrare në nji mënyrë fatlume. Ka gjana qi njena i thotë fuqishëm, tjetra i shpreh kandshëm”. 8) Ai e tregoi veten mjeshtër në të dy dialektet. Mjafton të përmendim këtu dy xhevahire poetike: “Shemo Hajduti” (toskënisht), “Kupe Danja” (gegënisht), ose përkthimin e Lukrecit në gegënisht, se aty gjen “hovet vigane të mendimit dhe trandjen e gjithanshme të shpirtit”, kurse Virgjilin në toskënisht, “jo se ai nuk mund të përkthehet mirë në gegënisht, por ajo diçka e vagullt dhe fluide qi asht poezia e tij shkrihet ma mirë në toskënisht”. 9) Gjithsesi, edhe pse u desht të vdesë Pashko Gjeçi, për t’i vu vulën kësaj dukunie, ndërgjegjja shqiptare, për këtë çashtje madhore, asht ajo qi asht: preferon të pranojë paragjykimin në vend të faktit.

Shqetësimet dhe interesimet e tij për gjendjen në Shqipni, Kosovë dhe për të gjitha trojet shqiptare dhe për të ardhmen e tyne kanë gjetë shprehjen e vet në botimin, në vitin 1990, të librit “Albanian Stalinsm, Ideopolitical Aspects”, nji përmbledhje e shkrimeve të karakterit politik, të botueme në shtypin periodik shqiptar të diasporës sonë dhe ate amerikan, të viteve 1958-1989.

Shkrime të kësaj natyre, Pipa botoi në gazetën “Dielli”, gjatë viteve 1991-92, vite kur

32 Jeta Katolike | korrik-Shatator 2011

ai qe kryetar i “Vatrës” dhe editor i organit të saj.

Pipa shquhet edhe për veprimtari botuese në lamin e shtypit periodik. Ai ka qenë botues dhe kryeredaktor organesh letrare e shkencore. Në vjetin 1944, kur Shqipnija vuente nën pushtimin e huej, në nji moshë të re nxori revistën “Kritika Letrare”, në të cilën dallohet për trajtim original dhe objektiv të personaliteteve të letrave shqipe; veçori qi do ta shoqnojë ate gjithnji ma vonë, kur do të shkruej veprat madhore në këtë fushë. Në faqet e revistës, ndër të tjera, ravijëzohen kulme të tilla të letërsisë e të kulturës sonë si Noli, Konica, Migjeni. Kulme në historinë e kritikës sonë letrare kanë mbetun edhe këto punime të Pipës. Eseja e shkrueme për Konicën e dishmon atë si nji kritik të kategorisë së parë. Ajo mbetet edhe sot e kësaj dite nji nga xhevahiret e kritikës sonë letrare, sa për thellësinë e trajtimit, aq për stilin e shtjellimit dhe koncizitetin. Në vitet 1945-46, qe anëtar i redaksisë së revistës “Bota e Re”. Dhe, në vitin 1987, anëtar i redaksisë së revistës tremujore për mendimin kritik “Telos”(Kaliforni).

Në vitin 1990, filloi të botojë në Washington D. C. revistën “Albanica – A quarterly Journal of Albanological Research and Criticism”, revistë me vlera të mëdha shkencore albanologjike. Mbas tre numrash, për arsye financiare, u ndërpre ky botim aq i nevojshëm e i randësishëm sidomos për paraqitjen para botës të gjendjes së vertetë ekonomike e politike të trojeve tona, dhe të shkencave tona albanologjike. Për kohën e vet, në diasporën shqiptare, jo vetëm në ate të Amerikës, nuk ka pasë nji të tillë të dytë qi t’i afrohet sadopak. Aty u botuen artikuj studimorë në gjuhët shqip, anglisht, frëngjisht, gjermanisht nga studiues të njohun shqiptarë e të huej si A. Pipa, M. Camaj, P. Prifti, A. Logoreci, A. Klosi, A. Vehbiu, F. Pipa, Michele Roux, Odile Daniel, Francesco Altimari, Walter Brew, Hans-Jurgen Sasse, Matteo Mandala, Peter Bartl, Armin Hetzer, Alain Ducellier dhe Wilfried Fridler.

Mbrojtja e çashtjes shqipare në të gjitha trojet tona qe qellimi i revistës. “Kjo revistë po del në nji kohë, - shkruhej në kopertinën e fundit, - kur si Shqipnija ashtu edhe Kosova janë tue përballue nji gjendje krize të jashtëzakonshme. Ndërsa shqiptarët n’atdhe, të neveritun prej robnisë staliniste, po

braktisin atdhenë tue marrë rrugën e mërgimit, kosovarët, n’anën e vet, vazhdojnë me braktisë Kosovën për me i shpëtue robnisë serbe… Por ka nji ndryshim mes gjendjes në Shqipni dhe asaj në Kosovë e në disa republika jugosllave ku banojnë nji shumicë shqiptarësh. Shqiptarët e Jugosllavisë, ndonëse të persekutuem, organizohen dhe protestojnë, kurse shqiptarët n’atdhe nuk guxojnë as me bëza. Por mergatën arbënore qi jeton ndër vende demokratike nuk e ndalon kush me folë. I përket asaj me u ba zadhanësja e të heshtunvet.” dhe e tillë u ba Albanica. Numri i parë iu kushtue “Tragjedisë së Kosovës dhe aktorëve të saj”. Në ballin e revistës u vizue harta e Kosovës së bashku me pjesën veriore të Shqipnisë.

Vazhdimisht, Pipa ka ndjekë në mënyrë aktive zhvillimet politike në atdhe, në Kosovë dhe në trojet shqiptare në Ballkan u ka dërgue letra personaliteteve ma të nalta të administratës amerikane, ka folë në “Zërin e Amerikës”, ka dhanë intervista, etj.

Në këte numer janë botue letrat qi Pipa u ka dërgue Presidentit Amerikan George Bush, dy letra Sekretarit të Shtetit James A. Baker, Sekretarit të Përgjithshem të Kombeve të Bashkueme, Javier Perez De Cuellar për çashtjen shqiptare në përgjithësi.

Në vitet 1991-92, editoi gazetën “Dielli”, tue qenë njikohësisht edhe kryetar i “Vatrës”. Pipa, tue qindrue si gjithnji jashtë sinoreve të partitizmit të diasporës, si nji atdhetar i vertetë, antikomunist dhe demokrat kritikoi ashper veprimet antidemokratike të forcave politike qi dolen në skenë fill mbas ramjes së diktaturës, sugjeroi platforma politike me vlerë për zhvillimet demokratike në Shqipni, dhe kërkoi me insistim qi të nxiret para drejtësisë përgjegjësia për atë çka ndodhi gjatë 50 viteve të regjimit komunist.

Arshiu vdiq me 20 korrik 1997 në Ëashington, D. C., me dishirën përvëluese për ta pa Shqipëninë demokratike e perëndimore, Kosovën dhe trojet e tjera shqiptare të çlirueme dhe të bashkueme me atdheun. La porosinë e fundit: të digjej kufoma e tij dhe të hidhej në ujnat e Adriatikut. Pak vite para se të vdiqte, ai i dhuroi Muzeut historik të Shkodrës bibliotekën e tij të pasun.

Pipa qe nji mbrojtës i flaktë i çashtjes

kombëtare, atdhetar idealist, demokrat e antikomunist i bindun, disident në jetë dhe në veprimtari letrare e shkencore, model shembullor i jokonformizmit, punëtor i palodhun, qi të gjitha energjitë jetësore dhe aftësitë intelektuale, ia kushtoi kulturës kombëtare. Ai qe erudit i rrallë dhe poliglot.

Përveç shqipes, ai fliste, lexonte e shkruente në anglisht, italisht, frëngjisht dhe gjermanisht.

Atdheu e nderoi me titullin e lartë “Naim Frashëri i klasit të Parë” dhe qyteti i tij i lindjes e shpalli “Qytetar Nderi”. Busti i tij i derdhun në Bronx qindron, qi prej vitit 1999, në mjediset e Muzeut historik të Qytetit.

Kultura shqiptare, ku ende e përcaktojnë tonin akademikët e Diktatorit ose nostalgjikët e tyne, e ka të zorshme me pranue nji personalitet të tillë si Pipa, qi i ka demaskue nji jetë të tanë. Aty-këtu, individë të veçantë dhe institucione kulturore demokratike kanë fillue me ba hapat e parë për të nxjerrë në dritë veprën shkencore e letrare të tij. Po diaspora jonë? Asnji veprimtari promovuese për punën e madhe atdhetare, shkencore, artistike, botuese.

Përveç ndonji artikulli me shumë vlerë si ai i Astrit Lulushit, “Montale & Dante dhe Arshi Pipa”, dhe 2-3 shkrimeve kritike tendencioze, nuk më ka xanë syni tjeter.

Borxh i papaguem i “Vatrës”, i Shoqatës së Shkrimtarëve dhe, në përgjithësi, i inteligjencës së këtushme.

Referenca 1). Për veprimtarinë mësimdhanëse të Pipës në universitetet amerikane, shih Ëikipedia-Enciklope dia e lirë.

2. Ma hollësisht për këtë problem, shih Sami Repishti, “Me rastin e pervjetorit të parë të vdekjes, shoku im Arshi Pipa”, “Phoenix”, nr. 5-6, v. 1998, Shkodër.

3). Citim simbas: Hans-Joachim Lanksch, “U shue pishtari i kulturës shqiptare dhe i mendimit nonkonformist, Arshi Pipa”, “Dielli”, July-September, 1997.

4). Eleni Karamitri, “Arshi Pipa dhe Peter Prifti: lidhje miqësore dhe shkencore”, Illyria”, 24-26 janar, 2006.

5). Italo Costante Fortino, “Dal Realismo socialista a una nuova letteratura albanese” (“Nga realizmi socialist te nji letërsi e re shqiptare”), “Hylli i Dritës”, nr. 56, v. 1994, f. 46 6). Astrit Lulushi, “Montale & Dante dhe Arshi Pipa”, “Illyria”, 3-5 prill, 2007.

7, 8, 9). Shpend Topallaj, “Dy jetë paralele – Rreth librit të Uran Kalakullës me titull “Arshi Pipa njeriu dhe vepra”, “Illyria”, 14-16 dhjetor, 1999.

KOLIQI, MODERNI SHQIPTAR NË JETË DHE LITERATURË

Jeta Katolike | korrik-shtator 2011 33

F

illimisht, intencë e këtij punimi është dhënia e një gjykimi objektiv dhe mundësisht kompetent për sa i përket shkrimit në prozë të Koliqit, konkretisht veprës “Tregtar flamujsh” (1935), vepër kjo e cila shënon edhe fillimin e asaj që më pastaj do të njihet si letërsi moderne shqipe.

Nuk është e Ilir rastit që vepra SUFAJ letrare e Koliqit zgjoi kërshërinë e shumë studiuesve, ngase po qe se ke ateruar në artin e këtij autori, është e pamundur që të mos mishërohesh me çdo varg, me çdo shkronjë që doli nga pena e tij. Është pikërisht vepra letrare e Koliqit e cila letërsisë shqipe i jep kuptimin e një letërsie të avancuar.

Proza e Koliqit dëshmoi se gjuha shqipe është gjuhë mundësish, vetëm se gjithsesi sikurse të gjitha gjërave të tjera në jetë edhe kësaj duhet gjetur fijen.

Mbase nuk do e tepronim nëse do ta evidentonim edhe njëherë të vërtetën e patjetërsueshme se deri me shfaqjen e Koliqit, shkrimi shqip (ai në prozë në veçanti), ishte përgjithësisht konvencional, jo vetëm për sa i përket tematikës që trajtonte, i tillë ishte edhe në shumë elemente të tjera me të cilat karakterizohet arti letrar. Pra, është pena e Koliqit ajo që letërsisë shqipe i dha statusin e një letërsie artistike, vepra letrare e të cilit u shqua për diskursin e saj të pasur dhe tematikën e saj tejet origjinale, që ishte pak ose fare e njohur deri me ardhjen e Koliqit në panteonin e letrave shqipe.

Takimi im i parë me “Koliqin” duhet të ketë ndodhur diku larg në kohë, megjithatë një “rinjohje” me këtë autor do ta kem ca vite më parë, kur gjithnjë me dëshirën time, profesori i lëndës, do të më caktojë për të shkruar një seminar pikërisht për veprën “Tregtar flamujsh”, vepër kjo e cila në përballje eventuale me njerëz të letërsisë, më nxjerr tejet

egoist, mbase. E kjo, për faktin se Koliqi tek unë ka gjetur lexuesin pasionant i cili nuk e lexon veprën e tij nga këndi i një lexuesi semantik, përkundrazi autori i kësaj vepre tek unë ka gjetur njeriun i cili nuk e lexon shkrimin e Koliqit, ai e jeton prozën artistike të autorit të Tij. I vetëdijshëm se para vetës kam një detyrë tejet të vështirë, qysh tani ndjehem tejet i rezervuar se sa do të jem i përgjegjshëm para asaj që them e shkruaj për këtë autor, ngase gjithnjë të lind një si lloj dyshimi se sa do t’ia dalësh që në përqindje të kënaqshme,

para lexuesit eventual, të shfaqesh kompetent në kontekst me atë që ia servon këtij lexuesi të supozuar.

Megjithatë, kjo përpjekje imja nëse jo tjetër ka për qëllim që në mënyrë sa më të argumentuar të jep karakteristika të prozës artistike të Ernest Koliqit, faktikisht të veprës “Tregtar flamujsh” të cilën autori i këtyre radhëve e konsideron, një nga kryeveprat e letërsisë sonë nacionale, e cila do të mund te siguronte një vend të merituar edhe në letërsinë botërore mbase, gjithsesi sikur këtë vepër ta merrte mundin e ta përkthente në mënyrë të përgjegjshme dikush nga përkthyesit e veprave letrare.

Tani, dua ta bëj me dije lexuesi e supozuar se qëllimi i kësaj “aventure” është vënia në pah e disa nuancave, e disa refleksioneve me të cilat karakterizohet proza “Tregtar flamujsh”, kryevepra e kryeveprave. Ndryshe, çdo tentative tjetër do ishte e rrezikshme...

Koliqi prozator Ernest Koliqi është njëri nga përfaqësuesit më tipik të letërsisë shqipe të viteve të ’30, periudhë kjo kur shkrimi shqip do të karakterizohej me disa krijues tejet të talentuar të mbledhur kryesisht rreth qytetit të Shkodrës, e cila konsiderohej qendër e kulturës shqiptare.

Pra, është kjo koha kur në letërsinë shqipe shfaqen disa krijues të cilët filluan që lëndën letrare ta trajtonin ndryshe në krahasim me paraardhësit e tyre. Është kjo koha kur disa nga këta krijues filluan të zhveshin letërsinë shqipe nga mitet, veçse kjo nuk do të thotë që bota mitike nuk do zë vend të konsiderueshëm në krijimtarinë e këtij brezi. Ky brez krijuesish në qendër të vëmendjes kishte vënë aktualitetin shoqëror, njeriun me të gjitha përsiatjet, brengat, vuajtjet, gëzimet që e përcjellin atë në jetë, pra jepet në mënyrë sa metaforike aq reale bota shqiptare e asaj periudhe.

Ernest Koliqi prozator, do t’i pushtojë hapësirat shqiptare fillimisht me librin “Hija e maleve” (1929), libër në të cilën derdh tërë fantazinë e tij prej krijuesi duke dhënë botën shqiptare, njeriun shqiptar, jetën e këtij njeriu në Shkodër dhe malësinë e saj.

E ngjashme për nga tematika, por gjithsesi më e gdhendur në shumë plane, para lexuesit do të shfaqet libri me proza “Tregtar flamujsh” (1935), në të cilën Koliqi del si mjeshtër i vërtet sa i përket kompozicionit të veprës. Autori ka depërtuar thellë në psikologjinë e protagonistëve, ka bërë në mënyrën më të përsosur tipizimin e karaktereve

34

Jeta Katolike | korrik-Shatator 2011

letrare, ku shquhet gjuha e figurshme, pastaj është impresionuese rrjedha fabulative e ngjarjeve, pa digresione.

Faktikisht Koliqi përmes kësaj vepre na ka dhënë disa proza poetike, që ishin të panjohura për artin letrar shqiptar deri në këtë periudhë.

Vite më vonë gjegjësisht pas një çerek shekulli, Koliqi do ta botojë në Romë romanin “Shija e bukës mrume” (1960), vepër kjo që bën fjalë për mallin e mërgimtarit ndaj vendlindjes, fat të cilin do ta këtë edhe ky monument i kulturës shqiptare i cili padrejtësisht konsiderohet si “persona non garta” nga klika komuniste. Vendlindja ia “ktheu” shpinën Koliqit, por kurrë edhe ai asaj.

A s’është ky virtyt i njerëzve të mëdhenj?! Koliqi ishte i madh në literature edhe në jetë.

Krijimtaria letrare e Koliqit në veçanti ajo në prozë është e mbrujtur me koloritin e botës shqiptare, aty kemi tipa të ndryshëm të cilët përmes penës së këtij autori, japin mentalitetin e njeriut tonë. Pra, në veprën e tij, jepen tablo të gjalla dhe të plota të kundërmimit të botës së po këtij njeriu, i cili herë-herë është i lartë e me vizion të qartë, herëherë është njeri i besëtytnive me një mentalitet arkaik, ku gjithnjë në perceptimin e Koliqit konsiderohen si tipa të dal “mode”.

Koliqi është një nga autorët të paktë shqiptarë, proza e të cilit është shumë e avancuar fal disa procedimeve të reja letrare që sjell ky autor në shkrimin shqip, e që i ikin modeleve ligjërimore të autorëve pararendës, pra shkrimi i tij në prozë dëshmon se art të mirëfilltë mund të bësh qoftë edhe nëse nuk flet për “tema të mëdha”, art të pavdekshëm mund të krijosh edhe nga diçka tepër e imët nga jeta individuale, ngase tek e fundit çdo qenie është një univers në vete.

Shenjat e modernitetit në krijimtarinë artistike të Koliqit do i vënë në pah shumë nga studiuesit më në zë të letërsisë sonë si: M. Camaj, S. Hamiti, A. N. Berisha, K.M. Shala, K. Rrahmani, R. Else, Z. Rrahmani, A. Plasari etj.

Një përkufizim tepër përmbajtjesor do ta japë M. Camaj në parathënien e librit “Tregtar flamujsh” i cili ndër te

tjera shkruan: “I përmbahej (Koliqi vër.

I.S.) maksimës të krijohej një letërsi e tipit evropian me brumin e koloritin e botës shqiptare”.[1] Bazuar në këtë që e vëren M. Camaj dhe jo vetëm ai, dhe po ashtu mbështetur në sensin e një krijuesi të talentuar, i cili letërsinë shqipe e bëri me shije edhe para lexuesit semiotik, vijmë në konkludimin se Koliqi mund të konsiderohet shkrimtari i parë novator shqiptar. Gjithsesi në këtë kontekst, Koliqi është prozatori i parë shqiptar modern në kuptimin e mirëfilltë të kësaj fjale, dhe çdo pikëpyetje karshi këtij konstatimi, do konsideruar aventureske.

Diskurset në prozën e Koliqit Shenjat e para të një modeli të ri letrar, të një përqasjeje ndryshe në shkrimin shqip, do të paralajmërohen nga vet Koliqi, gjithsesi përmes karaktereve të tij letrare të cilat promovojnë ide të reja në të gjitha aspektet e jetës shoqërore. Këtu para së gjithash bëhet fjalë: “Për status ndërteksti ku shihen shenjat [2] autobiografike në tekstin letrar” , pra kemi identifikim të autorit-narrator me tekstin.

Përmes karaktereve letrare, Koliqi na sugjeron për një diskurs shumëplanësh i cili po lind në letërsinë shqipe; “Shum kush s’e merr vesht pse ai ka ndiesi të reja e prandej përdorë edhe trajta të reja shprehjeje. Trut t’ona janë mësue m’u rrokullue mbi shina të nji letrësije të vjetrueme. Ai rreh nji rrugë të parrahun ndër ne deri më sot.” [3] Shenjat e autorefercialitetit janë evidente në paragrafin e sipërcituar, ku përmes Tush Kazenës, Koliqi artikulon idetë e tij prej një intelektuali të formuar, i cili predikon një letërsi ndryshe në kontekst me letërsinë e shkrimtarëve pararendës e cila ishte përgjithësisht konvencionale.

Faktikisht ky diskurs ka si qëllim final përligjjen e një krijimtarie më të formësuar, ku shquhet polisemia tekstore përmes së cilës autori kërkon krijimin e individualitet letrar, pra: “Shenjë themelore e modernitetit letrar është prania e Subjektit në tekst, për ta

pretenduar dialogun me Lexuesin”. [4] Uni autorial është në qendër të krijimtarisë së prozës së këtij autori, pra subjekti bëhet pjesë integrale e tekstit, i cili insiston në krijimin e marrëdhënieve midis artikuluesit dhe marrësit si faktum.

Te “Tregtar flamujsh” shquhet një mënyrë e veçantë ligjërimi ngase autorinarrator është futur thellë në psikologjinë e personazheve, të cilët duke pasur statusin e një karakteri të tipizuar, artikulojnë fuqishëm ide, vizione, synime bashkëkohore, mirëpo që hasin në protestën e individëve me pikëpamje arkaike.

Koliqi është autor i cili inspirohet nga gjëra të imta të jetës njerëzore, mirëpo që janë të freskëta në kujtesën e subjektit. Ta zëmë në librin “Tregtar flamujsh” vihet në pah lakmia për të shkuarën, bota fëmijërore me imagjinatën e saj, faktikisht ai zgjedh këtë të fundit për të evokuar të kaluarën; “Kumbulla përtej murit”, “E gjeti mbas shimshirit”, “Hanë gjaku” etj.

Malli për fëmijërinë artikulon tek subjekti ndjenjën e inferioritetit, ai dëshiron ta jetojë edhe një herë atë periudhë e cila vetëm mund të imagjinohet, është po ajo Kumbull e cila identifikon një kohë të kaluar, është po ai ambient që e plotëson këtë kohë, është tjetër rrethanë jetësore, subjekti tanimë është burrë dhe: “Marri! S”jam ma i vogël si atëherë! Dikur do sende mund i bajshëm...Tashti asht marre me më pa kush...”. [5] Koliqi shquhet me një diskurs të pasur dhe të arrirë, si dhe me një stilistikë të pasur gjuhësore, pra: ”Gjuha letrare, për më tepër, nuk është kurrsesi vetëm referenciale. Ajo është edhe shprehëse sepse bartë edhe disponimin dhe qëndrimin e folësit ose të shkrimtarit. Ajo, jo vetëm që tregon dhe shpreh atë qe tregon, por dëshiron edhe të ndikojë në qëndrimin e lexuesit, ta bindë dhe më në fund, ta ndryshojë mendimin e tij”. [6] Ernest Koliqi prozator vjen nga një ambient gegë, mirëpo ky autor sikur ka bërë gërshetimin e këtij dialekti me arealin tjetër gjuhësor, toskërishten, ku ka shfrytëzuar me mjeshtëri këto elemente

Jeta Katolike | korrik-shtator 2011 35

gjuhësore, të cilat në strukturën e veprës së tij shfaqen si tejet të ndërliqshme.

Dhe nuk janë vetëm këto detaje të cilat e bëjnë Koliqin mjeshtër në zhanrin e prozës, përkundrazi diskursi i këtij autori është i pasur edhe në rrafshe të tjera si: tematika, gjuha, stili, të cilat letërsinë shqipe e ngritin në një stad tejet të dëshiruar, e kjo për faktin se ky autor njihte në thelb teori të huaja me të cilat ishte njohur gjatë formimit të tij në qendra të huaja universitare.

Përfundimisht shkrimi shqip në prozë ka pasur një fat — Koliqin, krijimtaria letrare e të cilit gjithnjë ka promovuar vlera letrare tejkohore.

situata reale, të cilat frymonin në Shkodër dhe malësinë e saj. Megjithatë figura letrare si metafora, alegoria, simboli janë evidente në prozën tregimtare të këtij autori.

Meqenëse Koliqi njihte në thelb literaturën europiane ai diti që prozën e tij, ta bëjë gërshetimin e kësaj të fundit me “koloritin e botës shqiptare”, andaj: “...rrallëkush si ai në prozën shqipe arriti me shartue në trunk të trashigimeve fisnore ditunin e thithun më shkolla të hueja...”. [8] Krijimtaria letrare e Koliqit, në veçanti ajo në prozë, bëhet një zë i fuqishëm që artikulon idenë e krijimit të

shfaqet si antipod i të parit, ngase pikëvështrimi i tij rreth individit dhe shoqërisë është tejet kontradiktor me atë të “poetit të mjerimit”. Përderisa personazhet e të parit përgjëroheshin “Zoti të dhashtë”, protagonistët e të dytit kishin “sofër të shtrueme me takam të mirë. Bukë gruni të bardhë.”

Rreth strumbullarit të librit “Tregtar flamujsh” mund të themi se ndeshen dy situata të cilat në parim nuk pajtohen njëra me tjetrën. E para; Hilush Vilza intelektual i formuar në qendra të njohura europiane ka përballë disa karaktere që promovojnë ide të cilat tingëllojnë si të vjetruara në thelbin e

Mbi tematikën Krijimtaria letrare e Ernest Koliqit është e pasur edhe për nga tematika e saj. Përmes prozës së tij tregimtare, ky autor ka sjell para lexuesit të vet botën shqiptare, ai ka vizatuar ambientin shqiptar me ngjyrat e tij të vërteta, pa e idealizuar atë, faktikisht në prozën e këtij autori jepen situata e karaktere reale që frymojnë në Shkodër dhe malësinë e saj.

Koliqi është njëri nga ata autorë i cili inspirohet nga gjëra të imta të përditshmërisë, nga dromca kujtimesh nga fëmijëria që i janë skalitur thellë në kujtesën e tij, dhe këto situata të mbrujtura në individualitetin e tij i plason në krijimtarinë artistike.

Në librin “Tregtar flamujsh”, Koliqi ka derdh tërë fantazinë e tij prej krijuesi për ta dhënë në plotninë e tij një mentalitet tipik shkodran, i cili në perceptimin e autorit- narrator që në vepër shfaqet nga këndi i protagonistit të gjithëdijshëm, herë-herë shfaqet si tejet i prapambetur;”Vajzat, si mbas zakonit të mbrapshtë t’onë, lanë sofrën shpejt e shpejt e ikën me u mshefë ndër oda”. [7] Mbështetur në teoritë letrare moderne, në Tregtar... mbase nuk mund të praktikohen teoritë të cilat tekstit letrar jo rrallë i japin statusin e intertekstit, metatekstit, pra kjo vepër në njëfarë mënyrë i rri “larg” ndërtekstshmërisë, për faktin se Koliqi përgjithësisht ka trajtuar tema të “virgjëra” të cilat lidhen me përditshmërinë e një ambienti real me

Ernest Koliqi në shoqëri me Lola Gjoka (pianiste), Tefta Tashko Koco, Asdreni, dhe Lasgush Poradecin. një shoqërie përparimtare pa paragjykime: ”Pse me qenë të detyruem m’u habitë mbas njiqind punve të kota për hatër të shekullit, a thue se ai kob s’ishte vetëm i tyne por rasë me përmbushë nji varg veprimesh lypë prej zakonit e lypë prej gjindes s’huej qi rrishin gati me sha po harrohej sendi ma i vogli? Harrohej i dekuni, send kryesuer, por s’harroheshin njiqind ndërlikime të zakonit qi dilshin në rend [9], pra Koliqi kërkon të parë!” shpëtimin te shoqëria si pjesë më e madhe e nacionit, ngase njeriu si i vetëm ishte i pafuqishëm t’i bënte ballë rrebesheve të kohës.

Përderisa Migjeni vizaton Shkodrën me ngjyra tepër të zymta, Koliqi na

tyre. Të parët predikojnë kërkesën për mos mungesë të gjërave materiale, përderisa intelektuali më shumë çmon pasurinë shpirtërore e cila ndërtohet duke ruajtur bazat e një shoqërie të shëndoshë, Vilza intonon: “Duhet të zhvillohemi pa luajt nga bazat e zakoneve typike të kombit. Duhet m’u përtri, pa u dyndë prej përfitimesh kryesore trashigue nga kalesa”. [10] Proza tregimtare e Ernest Koliqit shquhet për gamën e saj të pasur tematike, për stilin e saj të gdhendur, për gjuhën poetike, për shprehjen e pasur gjuhësore, për ndërtimet sintaksore.

Vepra e këtij autori është tejet e pasur në shumë rrafshe, dhe si e tillë, gjithsesi zë vendim më meritor në panteonin e

36 Jeta Katolike | korrik-Shatator 2011

letrave shqipe, pacenueshmëria e vlerave letrare e artistike të veprës së këtij autori është e garantuar që me shfaqjen e tij të parë.

Përfundim Nga sa u pa në këtë paraqitje timen modeste, mund të themi se proza tregimtare e Koliqit pati një rrugë ndryshe të zhvillimit të saj në krahasim me shkrimtarët pararendës.

Kjo për faktin se ky autor e kapi në esencën e saj nevojën për një përqasje tjetër drejt artit letrar, nevojën e pasurimit të këtij arti me disa elemente që mbase ishin të panjohura për letërsinë shqipe deri me shfaqjen e tij në këtë të fundit.

Nuk është e rastit se proza e Koliqit mban vulën e modernitetit në letrat shqipe, ngase ai me veprën e tij dëshmoi se letërsi e madhe mund të bëhet qoftë edhe nëse në akëcilën vepër nuk flitet për tema “të mëdha”, ai dëshmoi se art i mirëfilltë krijohet edhe nga një detaj i vetëm i jetës njerëzore, veçse ky detaj kërkon krijuesin pasionant siç qe autori ynë.

Proza e Koliqit ose krijimtaria letrare e tij në përgjithësi shquhet në radhë të parë për diskursin autorial tejet origjinal, për virgjërinë tematike, për unikatësinë e qasjes ndaj (objektit) brumit letrar, faktikisht te ky autor gjejmë një shkrim që mund të konsiderohet i përligjur edhe në pikëpamjen e kohezionit dhe koherencës së tekstit letrar, e gjithë kjo vlerë e mbrujtur në prozën e tij dëshmon për shkrimtarin i cili e sheh krijimin artistik si mënyrë jete.

Kjo laramani përqasjesh me të cilat karakterizohet shkrimi i tij në prozë, flet për një euridit të rrëfimit artistik, i cili diti që në mënyrën më mjeshtërore ta pasurojë artin letrar shqiptar, ta ngritë këtë art në një stad më të dëshirueshëm dhe të dëshmojë se vlerën (në këtë rast, atë letrare) njeh edhe letërsia shqipe, dhe se kjo vlerë është sinonim i shkrimtarit tonë të madh Ernest Koliqi.

Përfundimisht në prozën e këtij autori gjejmë fillet e letërsisë moderne shqipe, me këtë autor pra, fillon shkrimi modern shqip në kuptimin e mirëfilltë

të kësaj fjale, dhe mbase nuk do e tepronim nëse do të evidentonim edhe njëherë të vërtetën se, letërsia shqipe ka pasur një fat — Ernest Koliqin, modernin shqiptar në jetë dhe literaturë.

-------------[1] Martin Camaj, Koliqi e vepra e tij letrare, në parathënien e librit Tregtar flamujsh të E. Koliqit prill 1991 fq. 8.

[2] Rolan Bart, Aventura semiologjike, Rilindja, Prishtinë, 1987, fq.37.

[3] Ernest Koliqi, Tregtar flamujsh cit. sipas bot.

Gjon Buzuku, Prishtinë, 1991, fq. 30.

[4] Kujtim M. Shala, Kujtesa e tekstit, Gjon Buzuku, Prishtinë, 2003, fq. 176.

[5] Ernest Koliqi, Tregtar flamujsh, po aty fq. 85.

[6] Rene Ëelek & Ostin Voren, Teoria e letërsisë, Rilindja, Prishtinë, 1982, fq. 41.

[7] Ernest Koliqi, Tregtar flamujsh, po aty fq. 43-44.

[8] Kujtim Rrahmani: Intertekstualiteti dhe oraliteti.

E. Koliqi, M. Kuteli, A. Pashku. Prishtinë, 2002, fq.45.

[9] Ernest Koliqi, Tregtar flamujsh, po aty fq.55.

[10] Ernest Koliqi, Tregtar flamujsh, po aty fq.71.

The Oldest Albanian-American Travel Agency in USA 36 vjet i shërbejmë komunitetit tonë me Profesionalizëm dhe Korrektësi

36

• DOMESTIC & OVERSEAS •

Wholesalers to:

TIRANA, PRISHTINA, PODGORICA, SHKUP, SARAJEVO, ZAGREB, LUBLJANA AND OHËR

Luigj Shkreli President

Louis Overseas Staff

• Translations • Affidavits • Court Interpreter Services • Notary Public

All Airlines • Tours • Cruises • Honeymoons

718-733-6900 615 East 187th Street • 2nd Floor (Suite #1) Bronx, NY 10458

Fax: 718-733-7015

Agjensia Turistike Shqiptaro-Amerikane më e vjetër në SHBA WWW.LOUISOVERSEASTRAVEL.COM

• E-MAIL: LOUISTRAVEL@ATT.NET

An Albanian in Morocco

Jeta Katolike | korrik-shtator 2011 37

By Marash Stalaj

Don Pedro heard the alarm clock on time at 4 a.m. but he didn't want lo get up. His wife gave him a little push to the shower — he needed that. The water opened his eyes and felt relaxing.

He put on his clothes and took a sip of espresso coffee and went out the door.

Outside, a big bus driven by Don Pepe patiently waited. There were no passengers yet; they would come later.

As Pedro boarded the bus, he cleared his throat and checked the microphone like any good tour guide would do, and Don Pedro was one of the best. This middle-aged man with a pleasant personality and an excellent sense of humor was a delight to have around.

Other than his native Spanish language, he spoke French, English and Italian fluently.

The bus started rolling in the dark; it started so early to be able to pick up all the tourists on time. The hotels were located on the beautiful Costa del Sol, a jewel of the Mediterranean. Costa del Sol stretches from Malaga to Marbella and down to the Strait of Gibraltar.

Because of its proximity to southern Spain, the passengers would be visiting Tangier, a town in Morocco that is an hour's ride on a ferry from Algericas in Spain.

Don Pedro was looking at a list of passengers and their nationalities. He was a good study of people and was always prepared to pleasantly surprise his guests, who included French, English, American, Dutch, Italian couples, and an Albanian pair from America — my wife and me. By the time they picked us up, the bus was

full.

Pedro told everyone over the speaker that we were Albanian. He said Albanians gave the world Mother Theresa, soon to be Saint Theresa. This announcement was followed by applause. It made me and my wife very proud. We settled in our seats and quickly arrived in Algericas. There we left the driver, who would wait for our return. With us came Don Pedro, who told us about the customs and sights in the new country we would visit for a day. He spoke about the cultural, religious and traditional differences between Spain and Morocco — and about the great friendship they shared.

After crossing the strait that divided the two continents, Europe and Africa, it was daylight. We were greeted by a friendly crew in the port of Tangier.

From there, we went on another bus that was also guided by Pedro. The town was just waking up to the beautiful sunshine, which dazzled on the sea.

The road took us to an exclusive hillside neighborhood of the rich and famous. There were town houses, museums and palaces. The palaces belonged to the prince of Saudi Arabia, the late Malcolm Forbes and Princess Stephanie of Monaco. A beautiful square mile of property was owned by King Hassan of Morocco. Don Pedro got our attention when he told us that.

Morocco has three holy days a week, thus there are three days off — Fridays for Muslims, Saturdays for Jews and Sundays for Christians.

This Arab country with a predominantly Muslim population has a friendly attitude toward other faiths, much like the one in our native Albania and Kosova. There are mosques, churches and synagogues near each other, and the people live together without problems.

At the top of the hill we left the bus which would pick us up later. We took a walk through the old residential section. The narrow streets were lined on both sides with stores that sold just about everything. Exotic, friendly people accepted Moroccan, Spanish and American currency. The problem was, you had to know how to bargain in all of them, which was an art form here.

Many bought souvenirs for very reasonable prices. A pleasant surprise awaited us on a small plateau. There was a large tent with about 100 people inside. We had a feast-like lunch and were entertained by beautiful Arab dancing and singing. We took lots of pictures. Don Pedro enjoyed all this as much as we did. He tested his dancing and singing ability and won the approval of all the visitors who would go home to tell about their experiences.

We got a wonderful feeling from both countries, but especially Morocco. SO goodbye, Morocco, hope to see you again, and goodbye, Don Pedro, Gracias!

The port of Tangier, Morooco

38 Jeta Katolike | korrik-Shatator 2011

26

në shërbim të komunitetit shqiptar! vjet në gëzimet familjare shqiptare!

e-mail: artistelimo@gmail.com

For All occasions and desitnations

Nua dhe Lule Gjokaj: 914-243-0807

SHQIPTARËT KAH EVROPA APO EVROPA KAH SHQIPTARËT

Jeta Katolike | korrik-shtator 2011 39

Iliro-shqiptarët janë të krishterët e parë në Evropë. Konstantini i Madh, nga Naisusi i Dardanisë, para 1698 vjetëve legalizoi krishterimin, ndërsa Shën Jeronimi ishte përkthyesi i parë në botë që ia ofroi Biblen edhe Evropës, kurse Gjergj Kastrioti e Nëna Tereze tashmë janë figurat më të mëdha shqiptare e botërore..

Më 9 maj, kur shënohet Dita e Evropës, si askush në Evropë duhet të jemi krenarë që jemi shqiptarë, sepse, siç thotë Aleksander Frrok Stipçeviqi, “dikur KRISTAJ ilirët ishim lëteri i Evropës”. Pra, nuk ishin grekët e as sllavët të krishterët e parë në Evropë e nuk ishin as ata që e mbrojten krishterimin në këto troje e as në Evropë.

Këtë duhet ta dijnë evropianët e tashëm...

Sipas burimëve kishtare, në kohën e perandorit romak Hadrianit, të Dioklecianit e shumë të tjerëve, për shkak të përhapjes së krishterimit në trojet ilirodardane u përsekutuan mizorisht Prokuli dhe Maksimi. Këta ishin mësuesit e martirëve dardanë të krishterimit - Shën Florit dhe Shën Laurit, që të dy nga Ulpiana. Këta martirë dardanë njiheshin si gurëskalitës e gurëgdhëndës, skulptorë të njohur të kohës, festat e të cilëve kremtohet më 18 gusht në Grazhdanik të Prizrenit, e të cilët, për shkak të dashurisë dhe të shërbimit të tyre ndaj krishtërimit, pësuan fatin e kobshëm të mësuësve të tyre (të Maksimit e Prokulit).

Dëshmi të tjera të përsekutimeve romake, që u behëshin misionarëve të krishterë ilirë, ka mjaft, si martirizimi i ipeshkvit të Durrësit - Shën Erzenit e Papë Eleuterit (ishte nga Nikopoli, kurse selinë papnore e mbajti nga viti 182-193). Ky papë ishte dëshmuar si mbrojtës i zellshëm i traditave apostolike kundër grabitëqarëve heretikë. Njëherësh, ky papë kishte dërguar Shën Fugacin e Shën Damjanin në Angli për të përhapur fenë e Krishtit. Shën Asti, festa e të cilit kremtohet më 7 korrik, ishte ipeshkëv në Durrës. U martirizua nga perandori romak Trajani (98-117) dhe për dëshmi të Krishtit ai u lidh në kryq dhe vdiq nga etja dhe uria.

Iliri që Evropës ia ofroi Biblën

Shën Jeronimi (Sofronius Eusebius Hieronimus) jetoi rreth viteve 331-420. Ai ishte shkrimtar dhe ndër etërit më të urtë (doctor maxiumus) të Kishës së Perëndimit. Shën Jeronimi për vehte shkruan: “Jam meshtar nga Stridoni, i shkatërruar nga gotët, ku dikur ishte kufiri i Dalmacisë dhe Panonisë” (De Vir. III. C.135. opp.II.775), përkatësisht “tash Dalmacia është një vend bregdetar, që fillon nga Epiri, ku gjendet Durrësi, dhe shtrihet deri te Kvarneri dhe aty në mbrendi gjendet qyteti Stridon, i cili dikur ishte kufi në mes të Dalmacisë dhe Panonisë” (Thoma Arcchidiaconus, Ed.

Zagreb, 1894, p. 3). Ishte edhe sekretar i papë Damasit. Vdiq në Betlehem.

Nga veprimtaria e gjerë letrare dhe shkencore e Shën Jeronimit duhet të përmendim epistolografinë dhe përkthimet, egzegezën dhe biografinë letrare. Pa dyshim se vepra më e njohur e tij është “Letrat” (Epistola), që deri më tash kanë mbetur 126 sosh, pastaj përkthimi i Biblës - “Vulgata” (382-406), që në të vërtetë është Bibla e parë që u ofrohet popujve në Evropë në gjuhën zyrtare - në gjuhën latine. Ai shkroi edhe kryeveprën e tij “Librin mbi njerëzit e shkëlqyer”. Po ashtu ai ka lënë shënime të çmuara për Ilirinë, për ngjarjet historike që lidhën për Ilirinë.

Kështu, ai përshkruan sulmin kobëzi të

40 Jeta Katolike | korrik-Shatator 2011

fiseve gote “ku shkatërrohen qytetet dhe vriten njerëzit, ikin dhe rrallohen edhe kafshët, zogjtë dhe peshqit. Për këtë është dëshmitarë Iliriku, është vendi ku jam i lindur, ku çdo gjë është zhdukur përveç qiellit”. Për ndryshe Shën Jeronimi ka lënë edhe vepra të tjera më përmbajtje fetare, pedagogjike, filozofike dhe letrare (Imzot Nikë Prela “Shënjtërit - pajtorët tanë”, “Drita”, 1995, Ferizaj, f. 56-59). Është me rëndësi të theksohet se figurën e Shën Jeronimit e pikturoi edhe vetë Leonardo Da Vinçi, por njihen edhe mbi 1500 portrete të Jeronimit në pikturën evropiane. Disa figura dhe relieve i ka bërë edhe skulptori i madh shqiptarë i shekullit XV Andrea Aleks Durrësaku.

Shën Niketa-simbol i traditës sonë muzikore

Shën Niketë Dardani (340-414) ishte letrarë dhe autori më i njohur i kohës për krijimet sakrale. Ky dijetar i kryehershëm i traditës sonë kishte lidhje miqësore me personalitetet më të shquara të kohës në Evropë, si me Aurel Ambrosin, ipeshkëv i Milanos, me filozofin Agostin e Iponës, me poetin Paloin Nolani, me papë Inoçentin I e shumë të tjerë. Shën Niketë Dardani në moshën 26 vjeçare ishte emruar ipeshkëv i Remesianës (18-20 km. në lindje të Noissusit të Dardanisë).

Ndër himnet më të njohura të Niketës çmohet sidomos himni “Te Deum” (Ty o Zot), “De psalmodiae bono” e shumë të tjera, të cilat kanë rëndësi të madhe për historinë e traditës sonë kulturore e artistike, qoftë si përmendore të hershme të himneve, qoftë si vepra të zgjedhura në repertorin paleokristian të mbarë botës kristiane (Ramadan Sokoli “16 shekuj”, “Eurorilindja”, Tiranë, 1994, faqe 11-48).

Shenjtërit iliro-shqiptarë

Do përmendur se në mbrojtje të krishterizmit janë martirizuar edhe shumë pjesëtarë ilirë të tjerë, si Martini, Kuirini, Irineu, Dankati, Emilioni, Luani, Nika, Paulini, Venanci, Luli, Agatoni (Mirashi), Martin Albani, Fran Durrësaku, Gjergj Albani, Prena, Hermili, Stratoniku, Cezari, Adroniku, Izaci, Kodrati, Donati, Romuli, Sivani, Mikel Albani, Pjetri i Vlorës, Angjelina e Shqipërisë, Gjon Rrobaqepësi, Septimi, Viktorniku, Timoteu, Diogjeni, Pjetër Bardhi, Papë Eleuteri, Gjergj

Jubani, Gjergj Suma, Dhimitër Vlora, e kështu me radhë.

Do përmendur se barku iliro-shqiptarë ka dhënë edhe 10 papë iliro-arbëroroshqiptarë përkatësisht papë me prejardhje shqiptare, si Papë Klimensi I ishte papë gjatë viteve 90-92 (aty-këtu thuhet se ishte papë nga viti 99-101), Papë Piu I (140155), Papë Eleutherus (175-192), Papë Urbani I (222-230), Papë Caiusi (283-296), Papë Gjoni IV (640-642), Papa Pali IV (1555-1559), Papë Sisti V (1585-1590), Papë Klementi XI apo Gjon Françesk Albani (1700-1721) dhe Papë Klementi XII (1730-1740).

Njëherësh, shënjëtore janë edhe 12 virgjëreshat e Sirmit, 70 martirët e Sirmit, afro 100 martirët e Karadakut, 64 martirët e paraluftës së Dytë Botërore, mbi 200 martirët priftërinjë e murgesha të kohës së

vjetët e krishterimit me emërin e humanistës më të madhe në botë, me emërin e nobelistës së paqes, me emërin e nënës së nënave të botës, me emërin e Gonxhe Bojaxhiut-Nënës Tereze. Homazhi i 2000vjetorit të krishterimit ka një figurë qendrore-Jezu Krishtin, kurse fillimi i tremileniumit do t’i ketë: Jezu Krishtin dhe dëshmitarën më të madhe të krishtenimit Nënën Tereze. Ajo ishte shenjtëreshë e gjallë e këtij shekulli. Ajo ishte kala e fortë shqiptare - shtatëshkurtër, e vogël, por e madhe sa globi, që e ushqeu botën me dashuri.

Kishat ilire - më të vjetërat në Evropë Pas legalizimit te krishterimit në Evropë, edhe në tokat ilire ky besim zhvillohej lirisht (me Ediktin e Milanos të vitit

Ulpiana, afër Prishtinës sundimit enverian në Shqipëri e komunist në Jugosllavi, që të gjithë së bashku kishin kryer afro 500-vjet studime në rreth 30 universitete të Evropë, e të cilët ishin dënuar me afro 10 shekuj burgje (“Martirizimi i Kishës Katolike Shqiptare 1944-1990”, Shkodër, 1993), deri te mbrojtësi i trojeve etnike shqiptare dhe krishterimit evropian-Gjergj KastriotiSkënderbeu, përkatësisht deri te humanistja më e madhe në botë që ishte bijë e shqiptarëve dhe nënë e mbarë botës — Nëna Tereze.

Në anën tjetër, edhe Nëna Angjelinë (e bija e Gjergj Arianitit, përkatësisht motra e Donikës, bashkëshortes së Gjergj Kastriotit) ishte shenjëtresh e besimit ortodoks shqiptar, të cilën e përvetësuan serbët dhe ia ngriten Manastirin në Krushnidol të Arqipeshkvise së Sremit, pastaj Atenagora, Maksim Grek, që është i varrosur në Moskë të Rusisë e të tjerë.

Pra, toka shqiptare i përmbylli 2000

313 (para plot 1698 vjetëve) të Konstantinit të Madh, që ishte ilir nga Noisusi i Dardanisë). Kudo ngriheshin kisha e organizoheshin famulli, dioqeza e ipeshkëvi.

Sipas të dhënave, deri në fillim të shek.V vetëm në teritorin e Dardanisë ishin të themeluara disa dioqeza, si ajo e Shkupit, Ulpianës, Neutinës, Diokletianës, Marianës, Justinianës së Parë, Zaparës dhe të Stobit, por gjithsesi duhet përmendur se ndër ipeshkëvitë ilire më të vjetëra pa dyshim është ajo e Durrësit, Nikopolit, Tivarit, Shkodrës e Shkupit. Bile në jetën e kishës dardane edhe të krishtërimit të saj, rol të rëndësishem ka luajtur edhe Kisha e Selanikut dhe ipeshkëvitë e saj.

Pra, kishat iliro shqiptare janë më të vjetërat në Evropë, kurse populli iliroarbëroro-shqiptarë paraqet të krishterët e parë në këtë kontinent, bile edhe para Romës. Iliria dhe ilirët ishin të krishterë, ishin ata që krishterimin e mbrojtën mu

nga romakët, çka do të thotë se iliro-shqiptarët nuk e morën me dhunë krishterimin nga romakët, por atë ua dhanë romakëve dhe jo vetëm atyre, por edhe pjesës më ta madhe të Evropës. Kësaj filozofie iliroshqiptarët i dhanë edhe koloset më të mëdhenjë të kulturës, të arteve, të shkrimit dhe të mbarë qytetërimit. Këtë më së miri e ilustron thënia e albanologut më të famshem gjerman, Maksimilian Lambertz se “historia e vertetë botërore do të shkruhet vetëm kur në hartimin e saj të marrin pjesë edhe shqiptarët”.

Latinishtja dhe greqishtja i lënë vendin shqipës

Mons. Rrok Mirdita, arqipeshkv i Tiranë-Durrësit, në simpoziumin ndërkombëtar që i kushtohej 2000-vjetorit të krishterimit ndër shqiptarë, e që u mbajt në Tiranë në vitin 1999, ndër të tjera tha se “Trojet etnike shqiptare janë toka ku Lindja hedh hapin drejt Perëndimit dhe Perëndimi drejt Lindjes, toka ku kulturat takohen, ku historia takohet me dritëhijet e saj. Është vështirë por është edhe sfidë të përballosh nevojen dhe kërkesën për të reflektuar mbi rrënjet dhe trungun e këtij populli, sa të lashtë aq edhe të ri, sa të njohur aq edhe enigmatik, sa të vuajtur dhe të përvuajtur aq edhe me të drejtën për të gëzuar identitetin e tij, që fshihen nën velin e vitëve dhe të shekujve.

Ashtu si historia rrezikon të mbetet e pa vërejtur nëpër palet e kësaj toke të thyer, ashtu edhe kjo tokë rrezikon të mbetët e pa vërejtur nëpër palet e thyera të historisë së botës, ku qëndron si pikëpyetje, por edhe si margaritar.

Nga Lindja ka fryer gjithmonë pohiza e dijes së lashtë, por nuk kanë munguar edhe kohët në të cilat kjo dije ka qenë e dehur nga etja për pushtet. Nga Perëndimi ka hedhur spirancën në brigjet e Adriatikut dhe të Jonit dhe ka depërtuar thellë në damarët e historisë qytetrimi i denjë për kulturën e brumosur me shpirtin e krishterë. Në këto troje është krijuar refleksi mbresëlënës i një fushe ku dy perandori luajnë betejën e tyre përfundimtare për fitore apo kapitullim. Për të soditur imtësisht panoramen e historisë shqiptare nevojiten sytë e shqiponjës dhe të kukuvajkës. Sytë e shqiponjës për t’i shikuar agimet dritëplote dhe rizgjimet shpresëdhënëse. Sytë e kukuvajkës për të kundruar perëndimet e dhimbëshme dhe

netet e errëta. Vetëm kështu horizontet fillojnë të duken dhe del në pah fizionomia identifikuese e një populli që zhgropos nga harresa të kaluarën e vetë për ta përdorur si thesar. Qytetrimi shqiptar i ka rrënjet e veta në terrenin pjellor të qytetërimit të lashtë mesdhetar. Në këtë tokë bëhet fjalë për arritjen në brigjet e kësaj bote të Lajmit të Gëzueshëm-Lajmit që i jep qëndrueshmëri ekzistencës–krishterimi”.

Jubileu tërheq vëmendjen mbi ritmet e historisë

Kurrë më shumë se sot nuk ka qenë më magjepës angazhimi për të hedhur një shikim retrospektiv mbi kthesat e së kaluarës. Rrjedha e motëve ka nevojë për prehje, ka nevojë ta ndalojë hapin për të bërë llogaritë me vetvetën, që të ketë lehëtsinë e shtegëtarit të palodhëshem.

Koha kur edhe ne shënuam jubileun e fuqishëm për të tërhequr vëmendjen mbi

Papa Klementi i XI

rritmet e historisë. Me atë rast na është rizgjuar kujtesa e bashkë me të edhe nostalgjia për të shkuarën dhe synimi për të ardhmën.

Aty ku Lindja i hapët Perëndimit dhe Perëndimi Lindjes filloi një epokë e re.

Roma dhe Konstatinopoja janë dy mushkëritë me të cilat merr frymë shpirti i krishterë i një populli që ka gjetur horizontet e reja të ekzistencës. Në tokën e takimit gëdhendet vija e ndarjes, kufiri i dy realitetëve.

Për shumë kohë, kultura lindore është

Jeta Katolike | korrik-shtator 2011 41

ushqyer me perëndimorën dhe anasjelltas, e ndryshimi, në vend që të ishte shkak ndarjeje, është bërë arsye paqeje. Nga vetëdija e historisë del në pah etapa e dhimbëshme por edhe e lavdishme.

Enigma e përkatësisë lindore ose perëndimore shfaqet dhe rishfaqet vazhdimisht, por qëndrueshmëria e një identiteti autokton zotëron mbi dualizmat gllabëruese.

E folura latinisht apo greqisht i le vendin e parë të folurit shqip dhe administrata politike merr format e principatave të pavarura që në periudhën e mesjetës janë pararojë në kompleksin politik, jo vetëm mesdhetar, por edhe mbarë evropiane. Kisha i jep substancën njësuese shumësisë së administratave. Që nga Dalmacia e deri në jugun e Epirit flitet me gjuhën e atij që e ka lindur krishterimin në këto anë - Shën Palit, apostullit të Ungjillit .

Rizgjimi i vetëdijes së përgjumur

Herë pas here rrjedha e kohërave ka nevojë për prehje, vendpushim e rimendim. Ndaj jubiletë janë fazat e rifleksimit dhe të rizgjimit të vetëdijeve të përgjumura. Në këtë prizëm orvatemi të përshkojmë ndoshta atë që është fija e artë e traditës më jetëgjatë të këtyre trojeve, edhe pse e martirizuar nëpër dallget e vrullshme të vuajtjes.

Koha e dashurisë së Atit lind në fe një komb si yni dhe i jep vendin e barabartë në tryezën e popujve. Kjo kohë përqafon të gjithë harkun kohor nga vitet e para pas Krishtit deri në fundin e mesjetës. Koha e vuajtjes, vdekjes dhe e ringjalljes janë Pashkët, kohë kjo edhe e ringjalljes së popullit shqiptarë.

Edhe kombet më fisnike duhet të përkulen dhe të bëjnë homazh përpara kësaj faqeje, pra edhe para popullit tonë, sepse trojet etnike shqiptare u flijuan në Evropë dhe për Evropën. U poshtruan deri në vdekje nga romakët, sllavët, turqit e prapë sllavët. Megjithatë, nuk ka Pashkë pa ringjallje.

Dhe, ja sot, po e përjetojmë një Shqipëri dhe një Kosovë të ringjallur. Ditët e çlirimit të madh kanë zbardhur. Na takon neve t’i mbushim me vepra këto ditë e kohë, por kjo rimbushje duhet t’i gjejë këto troje në Evropën e bashkuar.

42 Jeta Katolike | korrik-Shatator 2011

Unë të pagëzoj në emër të Atit e të Birit e të Shpirtit të shenjtë

Pagëzime Kumbarë: Kened & Prena Prenkaj Isabell Prenkaj Prindër: Jozef & Glorije Prenkaj Kumbarë: Ton & Linda Djinaj

Christiana Lilly Gjonaj Prindër: Martin & Marija Gjonaj Kumbarë: Luviq & Elizabeta Gjonaj Savannah Rose Hach Prindër: Gregory & Theresa Hach Kumbarë: Angel Martinez & Ryan Smith Daniel Shllaku Prindër: Benet & Leonore Shllaku Kumbarë: Eduard & Rajmonda Shllaku Klebion Haxhari Prindër: Altin & Rita Haxhari Kumbarë: Endrit & Ela Durgaj Trinity Zina Lulgjuraj Prindër: Frank & Diana Lulgjuraj Kumbarë: John & Elizabeth Cacaj Leonora M. Martini Prindër: Marjan & Kristina Martini Kumbar: Zef Vucinaj Amanda Rukaj Prindër: Pashko & Leonora Rukaj Kumbarë: Gjon & Flora Nikac Gabriell Vukaj Prindër: Agim & Anisa Vukaj Kumbarë: Ylli & Drilona Tinaj Isabella Gocaj Prindër: Ardjan & Elvira Gocaj Kumbarë: Albert Corri & Violeta Gocaj Dukagjin Popaj Prindër: Alfred & Kristina Popaj Kumbarë: Steven Gazivoda & Alexandra Rrasi Angela Durgaj Prindër: Endit & Ela Haxhari Kumbarë: Paulin & Silva Haxhari

Mark Vukaj Prindër: Pjeter & Andora Vukaj Kumbarë: Paulin & Mirjana Lufaj Vanessa Alexa Dokaj Prindër: Lek & Ardiane Dokaj Kumbar: Sokol Shabi Luke Kalaj Prindër: Anton & Teresa Kalaj Kumbarë: John & Pashka Ujkaj Viktor Luke Lukalic Prindër: Nikola & Vesna Lukalic Kumbarë: Djuro & Groshe Lulaj Crystal Lulgjuraj Prindër: Vilson & Maria Lulgjuraj Kumbar: Vasel Dedvukaj Kristina Tinaj Prindër:Lando & Flora Tinaj Kumbarë: Niko & Sophia Shkreli Jozef Arifi Prindër: Ilir & Pashke Arifi Kumbarë: Nikola & Lindita Cubi Vera Dushaj Prindër: Kristofer & Marina Dushaj Kumbarë: Paul & Tanja Dedvukaj Noryana Rukaj Prindër: Daniel & Diana Rukaj Kumbarë: Nick & Age G. Rukaj Mary Simonaj Prindër: Pren & Federika Simonaj Kumbarë: John & Jacquelyn Francesconi Vincent Tomaj Prindër: Luigj & Vera Tomaj Kumbarë: Engjel & Laura Tomaj

Dany Buja Prindër: Dede & Anduela Buja Kumbarë: Valter & Mirela Fushaj Daisy Buja Prindër: Dede & Anduela Buja Kumbarë: Valter & Mirela Fushaj Daniel Ferra Prindër: Mark & Adelina Ferra Kumbarë: Fran & Edmonda Vataj Nicholas Frank Kapiti Prindër: Frank & Valentina Kapiti Kumbarë: Vincent & Tina Gjonaj George Lajcaj Prindër: Dashamir & Vera Lajcaj Kumbarë: Frank & Shpresa Djonovic Juliette Gojcaj Prindër: Santini & Francika Gojcaj Kumbarë: Robert & Maria Gojcaj Elisa Pecaj Prindër: Edmond & Ermira Pecaj Kumbarë: Kanto & Marjana Syku

Emma Camaj Prindër: Robert & Venera Camaj Kumbarë: Marco Shaljanin & Rita Gazivoda Juliana Curanovic Prindër: Kristo & Valerija Curanovic Kumbarë: Fran & Joana Shaljanin Nuo Lulgjuraj Prindër: Anton & Dana Lulgjuraj Kumbarë: John & Leze Cacovic Bora Vulaj Prindër: Luleta & Leonora Vulaj Kumbarë: Toma & Marte Krasniqi Isabella Palaj Prindër: Franc & Daniela Palaj Kumbarë: Denis & Matilda Palaj Angelina Marie Dedvukaj Prindër: Paul & Christin L. Dedvukaj Kumbarë: Gjon Dushku & Danielle Piacente

Jessica Mary Mirukaj Prindër: Dritan & Anita Mirukaj Kumbarë: Paulin & Mri Gjelaj Henry Walter Prela Prindër: Valter & Suela Prela Kumbarë: Ridiger & Zerine Lekaj Amelia Prenkaj Prindër: Mark & Lindita Prenkaj

10 vjet me profesionalizëm i shërbejmë komunitetit tonë!

Mbi 2000 lloj ftesash për dasma, fejesa, pagëzime dhe gëzimet tuaja familjare!

Tel. 718-584-1620 Fax. 718-584-1228 2322 Arthur Avenue, Suite 9 &10, Bronx, NY 10458

w w w. a l b a n i a n i nv i t a t i o n s . c o m

Kurorezime

Jeta Katolike | korrik-shtator 2011 43

Since 1989

Nuo Djonovic me Diana Berisha Më 18 Qershor 2011

Marco Gjuraj me Christina Elizabeth Mrijaj Më 19 Qershor 2011

CVrysler ASPIN up to 20 passengers

ESV Escalade Cadillac up to 30 passengers

Ylli Sufaj me Erjola Babani Më 25 Qershor 2011

Sander Mhillaj me Elsona Gjuraj Më 26 Qershor 2011

Complimentary

Zef Gjuraj me Roseanna Aniello Më 2 Korrik 2011 Viktor Kercunga me Jola Kacaj Më 3 Korrik 2011

H-2 Hummer up to 28 passengers

Erjon Pellumbaj me Arjola Mernacaj Më 9 Korrik 2011

Office: 845-526-8001

Christopher Michael Shkreli Më Drita Camaj 2011

Chrysler C-300 up to 10 passengers

Leonard Pepaj me Kristjane Popaj Më 16 Korrik 2011 Brikan Vukaj me Vojsave Vucinaj Më 16 Korrik 2011

Christopher Selca me Krystal Pepaj Më 29 Korrik 2011 Frank Gashi me Ana Durovic Më 30 Korrik 2011

Altin Gjonaj me Audorela Gjini Më 20 Gusht 2011

Fran Vataj me Edmonda Prekperaj Më 3 Shtator 2011 Paul Dedvukaj me Ardelina Zekaj Më 10 Shtator 2011

Mark V. Shkreli me Rosamaria Iacono Më 16 Shtator 2011 Anthony Drejaj me Suzi Gashi Më 17 Shtator 2011 Mark Boga me Susan Vukel Më 17 Shtator 2011

Nikola Maljevic me Kristina Barlovic Më 24 Shtator 2011

Martin Gjurashaj me Marina Djelosevic Më 24 Shtator 2011 Justin Sokol Raja me Lauren O’Brien Më 24 Shtator 2011

24/orë 7/ditë

Custom build Hummer up to 28 Passengers with Jet Door

Prelja Paljusevic me Kristina Ivezic Më 16 Korrik 2011 Angjelin Shtogaj me Fabiola Miria Më 23 Korrik 2011

Cell: 914-447-1144

Albania Limo Toll Free: 1-800-734-0453

I N

www.albanialimo.com • e-mail: antonkgjokaj@gmail.com

M E M O R I A M

✞ Fran Dushaj, 48-vjeç Vdiq më 30 Qershor 2011 U varros në varrezat “Woodlawn Cemetery” në New York Gjin Tushaj, 87-vjeç Vdiq më 3 Korrik 2011 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York Nikola Shkreli, 90-vjeç Vdiq më 8 Korrik 2011 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York Toma Sinishtaj, 58-vjeç Vdiq më 30 Korrik 2011 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Tonin Ndoka, 49-vjeç Vdiq më 1 Gusht 2011 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Malote Malota, 63-vjeç Vdiq më 11 Shtator 2011 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Gjon Dedivanaj, 62-vjeç Vdiq më 5 Gusht 2011 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Drane Zadrima, 90-vjeç Vdiq më 28 Shtator 2011 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Tom Mernacaj, 58-vjeç Vdiq më 16 Gusht 2011 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York Maria Kocovic, 75-vjeç Vdiq më 16 Gusht 2011 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York Ndue Nilaj, 85-vjeç Vdiq më 20 Gusht 2011 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Epjau o Zot pushimin e pasosun.

E i ndritë drita e pambarueme!

Karnavali 2011 Më 9, 10 dhe 11 Shtator 2011

Familja e Noc Mati Gjonaj nga Reçi i Ulqinit dhe Komuniteti Shqiptar i treshtetëshit New York – New Jersey – Connecticut falënderon Qendrën “Nëna Tereze” për këtë manifestim të rallë të kulturës, folklorit dhe kuzhinës kombëtare.