JK #82/83 (2016) by Jeta Katolike

Botues: Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës”, New York Viti LI, Numri 2-3, Prill- Shtator 2016 • Çmimi $5.00

E LUMTURA TEREZE E KALKUTËS

“… ne deklarojmë dhe përcaktojmë se është një Shenjtore

dhe e regjistrojmë në mesin e Shenjtorëve, dhe dekretojmë se ajo ka për t’u nderuar si e tillë nga tërë Kisha”.

(Papa Françesku)

Vatican Recognizes 38 Albanian Christian Clergy Martyred by Communism

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

P ë r m b a j t j a

C o n t e n t s

Jeta Katolike • Viti LI, Numri 2 & 3 Prill-Shtator 2016 • Çmimi $5.00 • www.jetakatolike.com

Botues: Kisha Katolike Zoja e Shkodrës Drejtor: Dom Pjetër A. Popaj Kryeredaktor: Mark K. Shkreli Redaktor (anglisht): Simon Vukel Redaktor (shqip): Klajd Kapinova Graphic Design Ismer Mjeku Marketing Fran Çotaj Website: Martin Smajlaj Këshilli Botues: Dom Pjetër A. Popaj, Mark K. Shkreli Klajd Kapinova Simon Vukel Peter Saljanin, Ismer Mjeku Martin Smajlaj, Fran Çotaj Pashko Rr. Camaj, Gjon Chota Tomë Paloka Lekë Perlleshi, Gjeto Turmalaj Mhill Velaj. Të gjitha shkrimet dhe artikujt i nënshtrohen redakturës. Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen edhe nëse nuk botohen.

Dom Pjetër Popaj: Të Lumtë ne për këtë ditë...............................................................................................3 Papa Françesku: Ta lëmë Shpirtin Shenjt të na prijë e nuk do të jemi më jetimë ........................................4 Papa Françesku: Barinjtë e kishës të mos jenë princa, por pranë njerëzve, si Krishti .................................5 Stephen Swartz: Vatican Recognizes 38 Albanian Christian Clergy Martyred by Communism ...................6 Nga Famullia Jonë ..........................................................................................................................................7 Kolec Çefa: Marie Tuci...................................................................................................................................8 Imzot Lucian Avgustini pushon në shtëpinë e Atit ..........................................................................................9 Leonardo Berishaj: Darka e 46 Vjetore e Famullisë “Zoja e Shkodrës”.......................................................10 Fjalimi i Prof. Gjon Frani Ivezaj në darkën e 46 Vjetorit të Famullisë “Zoja e Shkodrës” ............................11 Mark K. Shkreli: Shenjtërimi i Nënës Tereze - Shtegtaria e Famullisë “Zoja e Shkodrës” ...........................14 Foto album nga shtegtaria e Famullisë sonë në Itali 1-10 Shtator.................................................................21 Saint Leo the Great, Pope: On The Ascension Of The Lord ..........................................................................24 Dan Burke: Light, Radiance And Grace In The Trinity...................................................................................25 Liz Estler: Corpus Christi ...............................................................................................................................26 Më 14 shtator Kisha kremton festën e Lartësimit të Kryqit të Shenjtë ...........................................................27 Liz Estler: Saint Teresa of Calcutta Canonization - Saint of Mercy...............................................................28 Frank Shkreli: Nëna Tereze Lutu Për Kombin Shqiptar ................................................................................29 Radio vatikani: Pali VI për Nënën Tereze .....................................................................................................31 Rabie Ibraj: Kosovë: Të mësojnë më shumë për vlerat Tereziane................................................................32 Imzot Massafra: Nëna Tereze krenari e frymëzim për një shoqëri e qytetërim të ri .....................................33 Violeta Marashi: Meshë falënderimi për Shenjtërimin e Nënës Tereze ........................................................33 Gjekë Gjonaj: Intervistë me Arqipeshkvin e ri të Tivarit Imzot Rrok Gjonlleshaj ..........................................34 Radio Vatikani: Imzot Vinçenc Prennushi, martir ..........................................................................................36 Avery cardinal Dulles: God and Evolution....................................................................................................37 Radio vatikani: Festa e Zojës së Këshillit të Mirë, e njohur edhe si Zoja e Shkodrës .................................40 Luigj Çekaj: Me poetin Gjekë Marinaj, në tempullin e Antigonës..................................................................41 Atë Gjergj Fishta: “Të Lémt e Zojës” (poezi) ................................................................................................43 Gjeto Turmalaj: Shën Terezja (poezi)............................................................................................................43 Fritz Radovani: Çka Shkruhet me gjak Atdhetarësh Atje, Nuk Shlyhet Kurrma! .....................................44 Frank Shkreli: “Logu i Bjeshkëve” i Malësisë së Madhe dhe Atë Gjergj Fishta............................................45 Klajd Kapinova: FAIK ose DOMENIK KONICA u varros me tinguj Kishtarë të gjermanit të madh Vagner..47 Lëvizjet demografike .......................................................................................................................................50

Foto nga shtegtaria e Famullisë sonë në Itali prej 1-10 Shtator, 2016

Parapagimi: $30 në vit adresa e redaksisë: 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530 Tel. (914) 761-3523 Fax (914) 949-2690 e-mail: ShkreliM@aol.com

www.jetakatolike.org

Grupi i valleve të Rozafatit duke vallëzuar në “Ditën e Traditës Shqiptare”. 5 Qershor, 2016, Kensico Dam Plaza, Valhalla, NY.

Foto ga Karnevali Vjetor i Famullisë, më 16, 17 e 18 Shtator 2016

TË LUMTË NE PËR KËTË DITË Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

n Dom Pjetër POPAJ

diela, 4 Shtator 2016, ditë e bardhë për popullin shqiptar. E lumtura Nëna Tereze bëhet Shën Terezja e Kalkutës. Herët në mëngjes, në këtë ditë të shenjtërimit të saj, mijëra persona në rradhë duke hyrë në sheshin e Bazilikës së Shën Pjetrit në Romë. Me këta, një numër i madh shqiptarësh nga Shqipëria, Kosova, Mali i Zi, diaspora dhe famullia e jonë “Zoja e Shkodrës”, me flamuj shqiptarë e banderola shkruar shqip e hijeshonin sheshin. Të gjithë e ndienin vetën të gëzuar dhe thonin të lumtë ne për këtë ditë. Shenjtërimi i Nënës Tereze në, mënyrë të jashtzakonshme ka nderuar gjithë shqiptarët, para krejt botës, si një popull që e don Zotin dhe të afërmin. Jeta e saj ka qenë edhe një pasqyrë e cilësive të shëndosha e të dalluara të popullit tonë sikur bujaria, fisnikëria, mikpritja, respekti e dashuria për të tjerët e sidomos per të varfërit. Natyrisht, Nëna Tereze ka qenë e frymëzuar prej Ungjillit dhe prej thirrjes së Krishtit të Lum, “Hajde banu drita ime”, por edhe edukata familjare ka ndikuar në misjonin e saj. Ajo ka thënë se “me gjak jam shqiptare”, e zemrën ia ka falur Krishtit. Në një intervistë thotë: “Unë e kam në zemër popullin tëm shqiptar”. Shqiptarët i ka pasur në zemër të cilën ia ka falur Krishtit të Lum. Çdo herë që është lutur Zotit nga zemra, është lutur edhe për ne. Prandaj mund të themi se jeta e saj e shenjtë, ka qenë bekim i vazhdueshëm edhe për të gjithë shqiptarët. Krejt bota e ka njohur misionin e Nënës Tereze dhe çdo njeri ka qenë i frymëzuar nga besnikëria e saj. Nëna Tereze ka qenë gjithmonë në shërbim, ditë e natë, në mëngjes, në mesditë e në mesnatë, në Indi, Amerikë, Europe, Azi e Afrikë, në të gjitha vendet e varfëra të botës. Krejt bota e ka quajtur “Nënë”, jo vetëm si titull fetar, por sikur Nënë e dashur që kujdeset për të varfërit, të braktisurit e të sëmurët, pa u lodhur kurrë në shërbim. Një gazetar i thotë: “Nënë Tereze, unë nuk do të bëja këtë punë as për një milion dollarë”, e ajo iu përgjigj: “As unë nuk do ta bëja, për një milion dollarë!” Grupi ynë ka përjetuar një ngjarje historike, një ditë të bardhë dhe mbi të gjitha ka marrë bekim të posaçëm ditën e Shenjtërimit të Nënës Tereze. Megjithëse është dashur të zgjohemi herët, në ora tre të mëngjesit, për të mbërrijtur me kohë dhe duke pritur edhe dy orë të tjera para se të hymë në shesh, në fytyrat e çdonjërit shihej gëzim dhe knaqësi për të marrë pjesë. Nuk kam dëgjuar asnjë ankim, por të gjithë duke thënë të lumtë ne për këtë ditë. Sikur kemi shkuar me qejf ashtu edhe kemi kaluar mirë dhe bukur, pa kurrëfar problemi. Çdonjëri është ndarë i kënaqur.

Në këtë shtegtari kemi vizituar vende shenjte me shumë rëndësi, duke filluar të premtën në Romë, në katër bazilika: Shën Pjetrit, Shën Palit (ku edhe kemi kremtuar meshën), Shën Gjon Lateranit, Scala Sancta, ku ka ecur Krishti, kur është gjykuar për vdekje nga Ponc Pilati dhe populli, dhe në fund në Shën Maria Magiore. Të shtunën, më 3 shtator kemi shkuar pranë Shenjtores dhe Pajtores sonë, Nënës së Këshillit të Mirë, Zojës së Shkodrës, në Genazzano. Për herë të parë këmi kremtuar meshën në lter të figurës së mrekullueshme. Ky ka qenë një përjetim i jashtzakonshëm për të gjithë grupin, por sidomos për mua si celebrant i meshës. Këtu jemi lutur për popullin tonë të vuajtur dhe njëkohësisht kemi falënderuar Zotin, për shpërblim me shenjtrimin e Nënës Tereze. Të hënën, mbas shenjtërimit, kemi vazhduar shtegtarinë. Në Rome kemi vizituar edhe përmendoren e Heroit Kombëtar, Gjergj Kastrioti, dhe pastaj kemi vazhduar rrugën për në Siena, Pisa e Florence. Në Siena kemi kremtuar meshën në bazilikën e Shën Dedës, ku është relikja e Shën Katerinës. Të martën kemi vazhduar për Firencë dhe Asizi, ku prapë kemi kremtuar meshën. Të mërkurën kemi shkuar në Lanciano, ku është mrekullia Euharistike qyshë në shekullin e tetë. Gjithashtu aty kemi kremtuar meshën në lter, ku është mrekullia e Bukës dhe Verës së shuguruar të shndërruara në Korp (mish) dhe Gjak të Krishtit. Pastaj, të enjtën kemi vajtur në San Giovanni Rotondo të Shën Padre Pio, ku është edhe kufoma

e tij. Mbas meshës, pasdite jemi ngjitur te Grotto e Shën Mëhillit lart në mal. Ishte vërtetë një përjetim fantastik. Të premtën kemi udhtuar për Bari, tek përmendorja e Luigj Gurakuqit, ku kemi bërë nderimet tona dhe kemi vazhduar tek kisha e Shën ’Kollit. Aty kemi kremtuar meshën mbi varr të Shën ’Kollit. Pastaj kemi vazhduar për në Frascati. Të nesërmen kemi shkuar në Grotto Ferrata të Arbëreshëve, ku kemi kremtuar meshë dhe prej aty jemi nisë për aeroport në Fiumicino për t’u kthyer në Amerikë. Në çdo vëndë që kemi kremtuar meshën jemi lutur për të gjithë shqiptarët, për komunitetin tonë e familjet tona e mbi të gjitha për paqë në botë. Në këtë vit të mëshirës, lutemi që Zoti t’i ndalojë luftrat e urrejtjet në botë, duke mësuar të duam njëri-tjetrin dhe duke ruajtur jetën si një dhuratë e shenjt prej Zotit. Një shtegtari e tillë duhet bërë njëherë në jetë prej çdo personi, sepse është shumë e nevojëshme, për ripërtëritje shpirtërore. Përjetimet tona nuk kanë qenë vetëm disa vizita, në disa vënde e monumente historike në Vatikan dhe Itali, përkundrazi, kemi ndjerë shenjtërinë e çdo vendi dhe çdo meshe shenjte, duke filluar me meshën e shenjtërimit të Nënës Tereze. Ne kemi ndjerë praninë e Zotit, që freskon shpirtin. Çdo vend na ka frymëzuar, pasuruar dhe thelluar më tepër në fe e besim. Për këtë nuk jemi ndjerë të lodhur gjatë udhëtimit, sepse kemi qenë vazhdimisht të ripërtëritur në shpirt.

Ta lëmë Shpirtin Shenjt të na prijë e nuk do të jemi më jetimë

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

apa Françesku, duke nisur nga ora 10.00, kremtoi, në Bazilikën e Vatikanit, Meshën në Solemnitetin e Rrëshajëve. Në ritet e hyrjes Ati i Shenjtë u lut që Zoti të na përtërijë shpirtërisht, për të qenë gjithnjë besnikë ndaj Shpirtit Shenjt, i cili na u dha si dhuratë.

Në qendër të homelisë, në Meshën e Rrëshajëve, rilidhja e njeriut me Atin qiellor, përmes flijimit të Krishtit e dikimit të Shpirtit Shenjt. Që në krye Papa theksoi se misioni i Jezusit, që arriti kulmin me dhuratën e Shpirtit Shenjt, kishte këtë synim themelor: të rilidhte marrëdhëniet tona me Atin, këputur nga mëkati; nga jetimë, që ishim, të na bënte përsëri bij. Shën Pali Apostull – vijoi të kujtojë Papa - duke u shkruar të krishterëve të Romës, thotë: “Të gjithë ata, që udhëhiqen nga Shpirti Shenjt, janë bij të Zotit. E ju nuk e morët Shpirtin Shenjt si skllevër, për t’u pushtuar nga frika, por për t’u bërë bij në shpirt. Falë kësaj atësie thërrasim ‘Abbà! Atë!’” (Rom 8-14-15). Ja pra, marrëdhënia e rilidhur: Atësia e Zotit rijeton në ne, falë veprës shëlbuese të Krishtit e dhuratës së Shpirtit Shenjt. Shpirti na u dha nga Ati - vijoi të shpjegojë Papa - e na çon tek Ati. E gjithë vepra e shëlbimit është vepër rilindjeje, në të cilën atësia e Zotit, përmes dhuratës së Birit e të Shpirtit Shenjt, na çliron nga gjendja e jetimit, në të cilën patëm rënë.

Edhe sot shumë shenja, që tregojnë se jetojmë si jetimë

Duke e aktualizuar mendimin, Ati i Shenjtë kujtoi se edhe në kohët tona shihen shenja të ndryshme, që tregojnë se jetojmë si jetimë, ndër të cilat, vetmia shpirtërore që e ndjejmë edhe në mes të turmës e që nganjëherë bëhet trishtim ekzistencial; ajo pavarësi nga Zoti, që shoqërohet me mallin për ta pasur përsëri pranë; ai analfabetizëm shpirtëror, që na bën të paaftë për t’u lutur, ajo vështirësi për ta ndjerë të vërtetë e reale jetën e pasosur, si përkryerje të bashkimit, që mbin këtu poshtë e lulëzon përtej kufijve të vdekjes; ajo vështirësi për ta pranuar tjetrin si vëlla, sepse bir i të njëjtit Atë. E shenjat të tjera, të ngjashme me këto.

Dikimi i Shpirtit Shenjt është “ujëvarë hiri” Të gjithave - shpjegoi Papa - u kundërvihet jeta e re si bij, që është edhe thirrja jonë e zanafillës, është ajo, për të cilën u krijuam, “ADN”-ja jonë më e thellë, që u rrënua e, për t’u rindërtuar, u desh flijimi i Birit të vetëm. Kështu Papa, që në vijim theksoi: “Nga dhurata e pamasë e dashurisë, që është vdekja e Jezusit mbi kryq, buroi për mbarë njerëzimin, si ujëvarë hiri, dikimi i Shpirtit Shenjt. Kush zhytet me fe në këtë mister ripërtëritjeje, rilind plotësisht si bir i Zotit”. Nuk do t’ju lë kurrë vetëm! – kujtoi Papa fjalët ngushëlluese të Krishtit. - E sot, në festën e Rrëshajëve - shtoi - këto fjalë të Jezusit na bëjnë të mendojmë edhe për praninë amtare të Marisë në Çenakull. Nëna e Jezusit është në mes të bashkësisë së dishepujve, mbledhur në lutje: kujtesë e gjallë e Birit e lutje e gjallë e Shpirtit Shenjt. Është Nëna e Kishës - kujtoi Papa - e në vijim ia besoi ndërmjetësimit të saj, në mënyrë të posaçme, gjithë të krishterët, familjet dhe bashkësitë që në këtë çast kanë më shumë nevojë për forcën e

Shpirtit Mbrojtës, Shpirtit Ngushëllues, Shpirtit të së vërtetës, Shpirtit të lirisë e të paqes.

Falë Jezusit, mund ta shikojmë njëri-tjetrin si vëllezër Duke bërë përsëri të vetat fjalët e Shën Palit, Papa kujtoi se është pikërisht Shpirti Shenjt ai, që na bën t’i përkasim Krishtit: “Nëse ndokush nuk e ka Shpirtin e Krishtit, nuk i përket”(Rom 8,9). E duke e forcuar lidhjen tonë të përkatësisë me Zotin Jezus, Shpirti na bën të hyjmë në një vëllazërim plot jetë e gjallëri. Përmes vëllait të madh, që është Jezusi - kujtoi Papa mund të lidhemi edhe me të tjerët në një mënyrë të re, jo më si jetimë, po si bij të të të njëjtit Atë, të mirë e të mëshirshëm. E kjo e ndryshon gjithçka”. Mund të shikohemi njeri me tjetrin si vëllezër, e ndryshimet tona nuk bëjnë tjetër, veçse ta shumëfishojnë gëzimin e mahnitjen, kur mendojmë se i përkasim një atësie e një vëllazërie të vetme. (Radio Vatikani)

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

Barinjtë e kishës të mos jenë princa, por pranë njerëzve, si Krishti Barinjtë e Kishës të mos largohen nga njerëzit, por të ndjekin shembullin e Krishtit, që rrinte me të varfërit, për t’u dhuruar atyre shëlbimin e Zotit. Kështu tha Papa Françesku, në katekizmin e audiencës së sotme të përgjithshme, në Sheshin e Shën Pjetrit.

Në Kishë, asnjë bari nuk duhet të jetë princ

Me Jezusin, mëshira e Zotit “mori përsipër varfërinë e njerëzve”, atë materiale e atë shpirtërore, duke iu dhuruar të gjithëve mundësinë për shëlbim. Në festën e Lartimit të Kryqit Shenjt, Papa Françesku shpjegoi si Krishti u bë “i afërt me të gjithë”, veçanërisht me më të varfërit:

“Ishte bari, që rrinte me njerëzit, me të varfërit: punonte gjithë ditën me ta. Jezusi nuk ishte princ. Është keq për Kishën kur barinjtë kthehen në princa, larg nga njerëzit, larg nga të varfërit: nuk është ajo, fryma e Jezusit. Këta lloj barinjsh, Jezusi i qortonte e pikërisht për ta, u thoshte njerëzve: ‘bëni çfarë t’ju thonë, por mos bëni si ata’”.

Ndërmjet të thjeshtëve

Duke komentuar pjesën ungjillore të Shën Mateut, në të cilën Zoti thërret njerëz të thjeshtë që

ta ndjekin, njerëz me jetë të vështirë, me shumë nevoja, Ati i Shenjtë kujtoi se ajo ftesë ishte imperative, nuk mund të kundërshtohej, sepse vinte nga një njeri me autoritet, që u premtonte se pikërisht kështu do të gjenin pushim e lehtësim. Jezusi thotë: “Ejani tek unë”, “merrni mbi supe zgjedhën time”, “do të mësoni prej meje”: “Ah sikur të gjithë krerët e botës të mund ta thoshin këtë!”

një arsye të qartë, theksoi Papa: “Për të gjetur Jezusin, për të gjetur miqësinë e Jezusit, për të gjetur atë rigjenerim, që ta jep vetëm Jezusi. Kjo udhë shpreh kthimin kah Zoti të çdo dishepulli, që vihet pas gjurmëve të Jezusit. E ky kthim ka të bëjë gjithnjë me zbulimin e mëshirës së Hyjit. Ajo është pa fund e nuk mbaron kurrë: është e madhe, mëshira e Zotit”.

Shpesh, largohemi nga gjithçka vlen vërtet

Papa Françesku vuri në dukje se Krishti nuk u imponon të tjerëve peshë, që Ai vetë nuk i mban. U drejtohet të varfërve, sepse edhe Ai vetë u bë i varfër për të shpëtuar njerëzimin, duke mbartur mbi shpatulla dhimbjet e mëkatet e të gjithë njerëzve. Ka çaste lodhjeje dhe zhgënjimi, vërejti Ati i Shenjtë, por pikërisht atëherë, duhet të kujtojmë se po i vemë forcat tona në shërbim të së mirës, sepse nganjëherë, lodhja vjen kur mendon se beson në gjëra jo thelbësore, se je larguar nga vlerat e vërteta të jetës. Ndërsa Zoti na mëson ç’do të thotë të jetosh me mëshirë për të qenë mjete të mëshirës: “Të jetojmë me mëshirë do të thotë të ndjejmë nevojën e mëshirës së Jezusit e kur e ndjejmë se kemi nevojë për falje, për ngushëllim, mësojmë të jemi të mëshirshëm me të tjerët”.

Gëzimi i faljes

Së fundi, ftesa për të mos lënë askënd të na e shuajë gëzimin e të qenit dishepuj të Zotit: “Lëre Zotin të të shohë, hapja zemrën, ndjeje mbi vete vështrimin e Tij, mëshirën e Tij, e zemra jote do të mbushet me gëzim, me gëzimin e faljes, nëse ti afrohesh e kërkon falje”.

Krishti, qendër e marShtegtarët e gjuhës Pushimi, që mund ta rëdhënieve me Zotin franceze japë vetëm Krishti Ata që s’kanë më besim tek jeta, të varfërit, të vegjlit, shpjegoi Papa Françesku, nuk kanë as mjete e as miq të rëndësishëm, që mund t’i ndihmojnë. Vetëm te Zoti mund të besojnë, e dinë se varen nga mëshira e Hyjit. E kështu bëhen dishepuj të Tij, duke marrë premtimin se pikërisht në Hyjin, do të rigjenerohen gjithë jetën. E ky premtim shtrihet mbi të gjithë njerëzit. Në veçanti, gjatë Jubileut të Mëshirës, kur shtegtarët kapërcejnë Portën Shenjte për

Duke marrë përsipër “zgjedhën apo peshën e rëndë të Jezusit”, vijoi Papa, çdo dishepull hyn në bashkim me Të, sepse Krishti është qendra e marrëdhënieve me Zotin: “Jezusi vë mbi shpatullat e dishepujve zgjedhën e vet, në të cilën plotësohet Ligji. Dëshiron t’u mësojë atyre se do ta zbulojnë vullnetin e Hyjit përmes Tij: përmes Jezusit, jo përmes ligjeve e direktivave të ngurta, që vetë Jezusi i dënon”.

Gjatë përshëndetjeve përfundimtare, Papa Françesku iu drejtua veçanërisht shtegtarëve të gjuhës franceze, sidomos atyre të kryedioqezës së Rouenit, që morën pjesë në mëngjes në meshën e kremtuar në Shtëpinë e Shën Martës, në kujtim të atë Jacques Hamel: “Në vështirësitë e jetës, ta marrim me guxim udhën së bashku me Jezusin e nuk do të jemi kurrë vetëm. Të mos lejojmë askënd të na shuajë gëzimin e të qenit dishepuj të Zotit”

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

Vatican Recognizes 38 Albanian Christian Clergy Martyred by Communism By STEPHEN SCHWARTZ

n april 26, Pope Francis recognized the martyrdom of 38 albanian Christian church leaders killed during the Communist terror of Enver hoxha, who ruled the small and poor Balkan country from 1944 until his death in 1985. Ecclesiastical affirmation of their martyrdom is an important step toward their sainthood. the “cause” favoring their canonization was initiated in 2002, under Pope John Paul ii.

Communism ended in 1991 in albania, which hoxha had declared the first officially atheist state in the world in 1967, seeking to emulate the “cultural revolution” of his foreign patron of the time, Mao Zedong. thousands of churches, mosques, Sufi shrines, and other religious monuments were turned over for secular use (as basketball courts, cinemas, and

warehouses), murdered.

and

clerics

were

albanians are Muslim in their majority–with islam claiming about 60 percent of the 3 million people in albania and as much as 90 percent of the 1.8 million albanians in Kosovo. But in both countries, as well as in albanian communities in the United States and elsewhere abroad, albanian Christians—Catholics and orthodox— have played prominent roles in culture, education, politics, and the struggle for national independence. relations between albanian Muslims and Christians have generally been good, as the members of a small and culturallyisolated people find national unity more important than religious differences. Before Communism, albania’s Catholic schools were of high quality, and members of the country’s Muslim elite sent their children to them.a

hoxha and his accomplices, however, did not consider the contributions of albanian Christians to the people’s common legacy when he took power in 1944. he was enraged particularly at the Catholics in the north of the country, around the city of Shkodra, where they formed and still comprise a probable majority. Catholics openly opposed his bid for power and fought his forces with arms. they would not be forgiven. the dictator grew bent on extermination of the albanian Catholic community. in a series of public trials and mass executions beginning in March 1945, the religious and intellectual leaders of the albanian Catholic community were wiped out. the first to be slain was an archdiocesan priest, journalist, and beloved poet, lazer Shantoja, aged 52. according to The Fulfilled Promise, a 1976 volume published in the United States by an émigré albanian Catholic

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

author, Gjon Sinishtaj, Shantoja had returned to albania in 1941, after some years as a Catholic preacher in Switzerland. although he had not been involved in recent albanian politics, he was arrested in 1944, imprisoned, and tortured. his forearm and leg bones were broken, and “he ‘walked’ by supporting himself on his elbows and knees.” he was shot and buried in an unmarked grave. Next to be eliminated, also in March 1945, was another diocesan priest and prolific author, 53-year old Ndre Zadeja. a year later, in March 1946, six Catholics, including two Jesuits, a Franciscan, a seminarian, and two laypeople were machinegunned to death. one of that group, Fr. Gjon (Giovanni) Fausti, former head of the Pontifical Seminary in Shkodra, was an italian national, and probably exempt from the authority of an albanian Communist tribunal. Similarly, 49-year old alfons tracki, also killed in 1946, was born in Poland. at the end of that year the 40-year old priest Josef Marxsen, a native of Germany, was executed. From 1947 to 1951, 20 more names on the list of 38 believers, released by the Vatican in announcing their designation as martyrs, were killed. one was a 22-year-old female layperson, Maria tuci, slain in 1950. Four were Kosovars, arguably Yugoslav citizens, when they were liquidated. of the 38, the most famous among albanians are 63-year-old Vincenc Prennushi, the Franciscan archbishop of Durres, the major albanian port, who suffered heart disease and died in prison in 1949, after being sentenced to

hard labor. he was tortured by hanging him in a lavatory, after beating with clubs. Prennushi was a leading collector of albanian folklore, as was the poet and Franciscan father Bernardin Palaj, aged 53 when he was tortured to death in 1947. Finally, the group of 38 martyrs includes Josif Mihali, an albanian Greek-Catholic priest, dead at 36. all Communist regimes repressed religion. the hand of the state was harsh especially in Eastern Europe countries with large Catholic communities. But the ferocity of hoxha and his minions in dealing with the albanian Christian clergy, who represented a minority, appears unique. it may have been motivated primarily by a wish to do away with a powerful social obstacle to their totalitarian fantasies, yet it is clear that the albanian Communists saw the Christians as difficult to break. the Catholic clergy were close to the people and honored as protectors of local traditions. Since they would not accommodate the demands of the new rulers, they must be deprived of life and removed from memory, except as a caution to others. the last martyr in the roster of 38, archdiocesan priest Mikel Beltoja, was killed in 1974. the Vatican’s inventory of albanian martyrs could include numerous additional names. in his 1967 book, Sinishtaj lists many more Catholic clerics dead or disappeared during the Communist tyranny. But the “cause” of the 38 shows that Christian belief and remembrance are alive in a place where religion was once believed snuffed out.

NGA FAMULLIA JONË ◊ Më 5 Qershor 2016 – Në Kensico Dam Plaza u zhvillua Dita e Traditës Shqiptare, ngjarja më masovike kulturore dhe shoqërore shqiptare, duke filluar në mesditë (ora 12). Celebrimi i traditës shqiptare vazhdoi në Qendrën “Nëna Tereze” me argëtim, pije dhe gjellëra amerikane dhe shqiptare. Grupi përgatitës, me në krye z. Fran Çotaj, si gjithherë ka bërë një punë të vyer, dhe çdogjë kishte në nivel, me përjashtim të shiut që binte pa ia ndarë. Megjithatë, numri i vizitorëve ishte shumë i madh.

◊ Më 1-10 Shtator 2016 – Famullia jonë dhe Famullitari Dom Pjetër Popaj, me rastin e shpalljes së shenjtë të të Lumes Nënës Tereze, organizoi shtegtari në Romë dhe vende të tjera të Italisë. Për hollësira nga ky udhëtim, lexoni më shumë në shkrimin e Dom Pjetër Popaj dhe atë të Mark K. Shlerlit, në këtë numër të revistës “Jeta Katolike”.

◊ Më 16, 17 e 18 Shtator 2016 – Në trollin e Kishës u zhvillua Karnavali Vjetor i Famullisë. Sikur është bërë zakon, Karnavali zgjati tri ditë, duke filluar të premtën pas dreke dhe përfunduar të dielën me darkë dhe argëtim në Qendrën “Nëna Tereze”. Z-nja Amanda Jankovic me grupin përgatitor meritojnë falënderim për këtë ngjarje vjetore të rëndësishme të Famullisë “Zoja e Shkodrës” dhe Qendrës “Nëna Tereze”.

Në përgatitje:

◊ Më 5 Nëntor 2016 – Në Katedralen “Shën Shtjefni” në Shkodër, do tyë bëhet lumturimi i 38 martirëve, viktimat e komunizmit gjakatar. Një grup nga famullia jonë do të marrin pjesë në ceremoninë.

◊ Më 19 Nëntor 2016 – Në Qendrën “Nëna Tereze” kremtohet festa tradicionale e Krishtit Mbret. Darka shtrohet në natën e festës, për t’u vazhduar në ditën e festës, të dielën më 20 Nëntor.

◊ Më 20 Nëntor 2016 – Në Lehman Center for the Performing Arts, në Bronx, mbahet Festivali i 26-të Shqiptar, i organizuar nga Qendra “Nëna Tereze” pranë Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës”.

◊ Më 28 Nëntor 2016 – Kremtimi i Dutës së Flamurit dhe Pavarësisë, sikur është bërë traditë, në kishën tonë do të kremtohet mesha e shenjtë kushtuar deshmorëve të kombit të të gjitha kohërave dhe do të vazhdojë me ngritjen e Flamurit Kombëtar, kuq e zi, mbi kambonarën e kishës. Mbas ceremonisë, i përndershmi Dom Pjetër Popaj shtron koktej për të gjithë në Qendrën “Nëna Tereze”.

Marie Tuci, bijë e virtytit e vlerë demokracie

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

KOLEC ÇEFA

Maria! Kjo vajzë e re dhe e hijshme trashigonte gjakun fisnik të popullit tonë që i qarkullonte nder dej, si gen shqiptar, plot vitalitet race. Pajisë me virtyte, ajo dha shpresa që heret per nji jetë plot urtí, dëshira per dije, impulse per veprimtarì të dobishme. Kishte nji fytyrë të hijshme plot dritë sinqeriteti, dy sy të butë e të urtë, ndriçue nga dashamirësia e zemres e nder buzë nji qeshje e gjallë e gëzueshme të bante per vete. Të shikonte me dashunì, të ndëgjonte me vemendje e dialogonte njerëzishem. Në bisedë, mes interesës, arsyes e dashunisë, anonte nga dashunia. Fjala e saj, e bazueme në virtyt; sjellja, në hire; vepra, në fenë e gjallë. Fjala perherë e ambel, sjellja perherë e njerzishme, vepra perherë e dobishme per të tjerët. Kishte nji shpirt transparent, sepse nuk i sherbente genjeshtres, së keqes. Ishte ose virtyt i dhanun nga nalt, ose i trashiguem, ose i fituem në rrjedhje të viteve. Edhe kur komunistët shperndanë shoqatat e urdhënat religjiozë, mbyllen shkollat klerikale, rrenuen lterët e kishave, ajo u ruejt nga ndryshku i shpirtit, nga kalbësimi i veseve, nga zvetënimi i mëkatit. Kjo lule virtyti mbeti ma shumë “moter” se vajzë, ma shumë shpirt se trup, ma shumë ëjëll se njeri. Virtytet e shpirtit e lulet e kopshtit kundërmojnë erë të kandshme! Shoqnia e sotme po sjell sytë ma shumë jo kah politikanët, as kah të aftit per shpikje, por kah këto krijesa shpirtmira, që vetflijohen në sherbim të të tjerëve, në atë rrugë që ndoqi Nana Tereze, se: “Pa dashuní dhe flijim, jeta nuk ka kuptim”!

Pak biografi

Vajza e njohun e Nikollë Mark Tucit dhe e Dilës Fusha, lindi më 12 mars 1928 e u pagëzue man-

dej me emnin e bukur Marie. Familja e saj jetonte në fshatin Nderfushëz të Mirditës, me rrajë të vjetra fetare e ndjenja të njohuna patriotike. Qe familje fetare e antikomuniste. Rridhte nga trungu i dëgjuem i Prengë Bibë Dodës, nënkryetar i lidhjes së Prizrenit, shumë vjet i internuem në Anadoll të Turqisë, pjesëmarrës nder veprimtarí politike e ndeshtrasha shoqnore, mik i Abatit të Mirditës. Edhe gjyshi i Maries permendet në Mirditë, si trim e patriot, madje këndohet në kangë popullore, se luftoi kundër turqve e veglave të tyne në Mirditë. Tue mos durue dhunën turke, ai, së bashku me Ndue Gjonin, vranë bimbashin turk që dogji kullat e Oroshit. Dhe u rrit Maria mes kujdesit, perkdheljeve e dashunisë prindore, tue ndigjue lutjet e kangët per fe e per atdhe. E dëshirueme mbas Kishës e shkollës, mësimet e fillores e të

“

Mirditë. Por shpejt lufta e klasave e transferoi Marien në nji fshat shumë të largët të Mirditës. Dhe atje pati rezultate shumë të mira. Fshatarët filluen ta thërrasin “vajzë me tipare burrnore”. Vrasja e Bardhok Bibës qe nji pretekst i shfrytëzuem shpejt per të shtrie terrorin e kuq. Në Mirditen e panënshtrueme lehtë, filluen shpejt burgosjet, mbarë e mbrapshtë, internimet me faj e pafaj, pushkatimet me proces e pa pro-

”

dritë, pa ajër, pa jetë. E nisën hetuesinë me miklime mashtruese, e vazhduen me provokime e kercnime, per ta perfundue me tortura deri në vdekje. Hetuesi, njeri tërë ves e krim, ngulmoi ta perdhoste atë krijesë të re, të pafajshme, por vajza, gjak fisi e bijë virtyti, ishte edukue nga stigmatinet të perballonte terbimin e furishëm të mëkatit të flligshtisë e të urrejtjes klasore. Ai donte të perlyente virgjininë motrore, donte të thyente burrninë e Gjomarkajve. Nji shoqe nga burgu, Olimbi Baruti ka dëshmue: “Maria ishte e zgjuar, trime, besonte shumë e lutej shumë në burg. Ishte kundershtare e komunizmit ateist. Nji herë në muej merrte diçka nga familja, përmes nji mike shtëpie, të cilën e shpërndante ndër shoqet”. Ndërsa e bashkëburgosuna Vida Matlija (vdekë 1994) ka deklarue si vijon: “Gjatë të ftohtit rrinim të

Ditët e mija po mbarojnë. Dëshira e Kolonelit per të më marrë jetën u realizue. Kriminelat e tij nuk lanë torturë pa provue në trupin tem

mesmen i kreu në shkollën e motrave stigmatine, ku dijet e morali pervetësoheshin mirë, ku merrej nji kulturë prendimore e rritej e forcohej karakteri. Per natyrë, e mêçme e me vullnet, ajo u dallue në mësime. Mandej mohoi gëzimet e jetës në lulën e rinisë, hyni në rrugën e vështirë të motrave stigmatine e u formue të jetojë per idealet “Fe e Atdhe”, e u aftësue të luftojë per të mbrojtë bindjet e veta. Ndonëse erdhen kohë të vështira, ajo u tregue e guximshme, madje luftarake. Monsinjor Gjini arrijti të nderhyjë që dy vajzat mirditore: Maria e Davida e Gjonmarkaj, si të afta, të edukueme mirë e të pregadituna të emnoheshin mësuese në

ces. Mirdita provoi çdo me thanë diktaturë e proletariatit komunist e antikatolik. Siç deklaroi ma vonë nji prokuror kriminel: “Lleshërat, Prengërat, Zefërat i kemi marrë mbarë e mbarë e i kemi likuiduar si armiqtë e popullit”. Këtê fat provoi edhe familja e Maries, dhe vetë Maria, e cila u arrestue me 10.08.1949. Po në atë ditë u arrestue edhe i vëllai. Ndërsa e motra, edhe ajo aktivizue me grupin e studentave, me axhen u internuen në Tepelenë.

Ajo që harrohet persëritet

E futën në nji birucë të errët, pa

perqafuara për t’u ngrohur. Biruca e burgut ishte plot ujë që pikonte edhe në dyshek. Ate e çuan në spital në kushte të rënda shëndetësore…”. Por kjo martire virtyti e demokracie, dëshirën per jetë e shihte në dashuninë per njerëzit, bukurinë e jetës e shihte në sherbimin ndaj tjerëve; qellimin e jetës e shihte në qellimin e motrave stigmatine. Dhe të tria këto i zbutnin vuejtjet, i pakësonin dhimbat, i hiqnin frikën në ato orë torturash. Zef Margjini, i perndjekuni i komunizmit në veprën “Ecje e nji shqiptari drejt lirisë” shkruen per Marie Tucin: “Nji vajzë rreth 20 vjetëve, kam njohë personalisht atë dhe familjen e saj, u arrestue per motive

pikëpamjesh dhe iu nenshtrue torturave të tmerrshme: e zhveshen dhe e futën në nji thas të madh dhe me te futën edhe nji mace; thasin ia lidhën rreth qafës e pastaj, policët kriminela i binin maces me shkopij ta egersonin, ta hakërronin. Kafsha, tue mos pasë kah me dalë, gerdhishte trupin e vajzës…”. (faqe 38). “Më tingëllojnë ende nder veshë fjalët e saj, – më tregon moter Virgjina. – Shkova në spital dhe duke ecur në korridorin e gjatë të spitalit, dëgjova nji za: ‘Moter Virgjina, a nuk po më njef, jam Maria!’ Gati më shperthyen lotët. U mbajta. ‘Më ka thanë kryetari i Degës, – vazhdoi Maria, – do të bëj të mos njohë as familja yte’. Dhe vërtetë, ishte bërë per të mos u njohur!” Edhe ish të burgosunat Terezina Zorba, Drita Kosturi, Ana Daja, tregojnë nga sa kanë ndëgjue atëherë: “Torturat per të kanë qenë nga ma të ndryshmet dhe nga ma të tmerrshmet: uji i hjedhun gjatë ditës e gjatë natës në dyshek, urija, korrenti elektrik, shuen në lulën e rinisë jetën e saj. Atë e kanë zhveshë dhe i kanë futë macen në pjesën e poshtme të trupit.

Ishte dobësue aq shumë, sa nuk u njihte. E pra, kishte qenë vajzë mjaft e hijshme. Nji letër e shkrueme prej saj që nuk mujtem me e xjerrë prej burgut, do të ishte nji dëshmi bindëse e veprës çnjerëzore e kriminelave të Sigurimit. ‘Ditët e mija po mbarojnë. Dëshira e Kolonelit per të më marrë jetën u realizue. Kriminelat e tij nuk lanë torturë pa provue në trupin tem’”. Siç ka deklarue Luçie Kola, ish e burgosun, e cila i ngjante shumë në pamje Maries: “Kur hetuesi më ka pa të varun per krahësh, âsht tmerrue, se ka kujtue se isha Maria, e cila kishte vdekë para pak kohe”.

Imzot Lucian Avgustini pushon në shtëpinë e Atit Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

shtë ndarë nga jeta mesditën e kësaj të diele Imzot Lucjan Avgustini, Ipeshkvi i Dioqezës së Sapës, pas një beteje disa javore me një sëmundje të pashërueshme. Lucjan Avgustini lindi më 23 gusht të vitit 1963 në Ferizaj të Kosovës. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, të mesmen në gjimnazin klasik në Suboticë, më pas ndoqi Fakultetin Teologjik në Zagreb, ku edhe është diplomuar në Teologji Morale. Më 15 gusht të vitit 1989 shugurohet meshtar në Zym të Hasit, nga Imzot Nikë Prela. Më 10 shtator 1989

emërohet ndihmës për botime liturgjike në gjuhën shqipe dhe ushtron detyrën e sekretarit të imzot Nikë Prelës. Në fillim të marsit 1991 vjen për herë të parë në Shqipëri, si i dërguar i ipeshkvit të Kosovës, Imzot Nikë Prela. Merr pjesë në hapjen e shtëpisë së parë të murgeshave të Nënë Terezës në Tiranë dhe pastaj në hapjen e Kishës Katedrale në Shkodër. Në vitin 1992 emërohet drejtor i “Caritas”-it të Kosovës, institucion ky i sapoformuar në atë kohë. Në prill të vitit 1993 emërohet famullitar në

Ferizaj. Në vitin 1994, duke pasur parasysh nevojat e mëdha të Kishës në Shqipëri, ofrohet vullnetarisht për mbarështimin e shërbesës baritore në

Arqipeshkvinë e Shkodrës. Si fillim ka ushtruar detyrën e ndihmës famullitarit në Katedralen e Shkodrës, ndërsa nga korriku i vitit 1995 emërohet famullitar i saj. Në vitin 1997, më 24 maj, emërohet prej Atit të Shenjtë, Gjon Pali i II-të, Kapelan i tij duke i dhënë titullin Monsinjor. Në vitin 1998, nga Arqipeshkvi i Shkodrës imzot Angelo Massafra emërohet në detyrën e Vikarit të Përgjithshëm të kësaj Dioqeze. Në dhjetor të vitit 2006 emërohet Ipeshkv i Dioqezës së Sapës. Më 6 janar të vitit 2007 shugurohet Ipeshkv në Katedralen “Nënë Tereza” në Vaun e Dejës. Gjatë viteve 2009-2012 ushtroi detyrën e Sekretarit të Përgjithshëm të Konferencës Ipeshkvore të Shqipërisë. Në vitin 2012 zgjidhet nënkryetar i Konferencës, detyrë të cilën vazhdonte ta kryente deri më sot. Në brendësi të Konferencës Ipeshkvore të Shqipërisë, ushtronte edhe detyrën e kryetarit të Komisionit për Ekumenizëm, të Komisionit për Kulturën dhe atij për Katekezë

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

DARKA 46 VJETORE E FAMULLISË “ZOJA E SHKODRËS”

Në New York me datën 24 prill shënohet 47 vjetori i famullisë sonë, përvjetor i cili në mënyrë të organizuar kremtohet që nga viti 1970. Kremtohet Festa e Nënës së Këshillit të Mirë, pajtores së të gjithë shqiptarëve, Zoja e Shkodrës.

n Leonardo Berishaj

isha jonë, famullia jonë, eshte fryt i një bashkëpunimi të përkushtuar dhe të pakushtëzuar të meshtarëve dhe të parëve tonë të emigruar, që erdhen në këtë vënd e të cilet ishin të ikur nga sistemet komuniste shqiptare dhe jugosllave, e me qëllim që familjeve të veta t’ua sigurojnë kushtet më të mira, gjithmonë duke ruajtur fenë dhe traditen, dhe duke dhënë kontribute për t’a ndihmuar vendlindjen e tyre. Që nga ardhja e tyre këtu, me vullnetin, punën dhe donacionet e tyre

Dom Pjetër Popaj

kanë mundësuar ndërtimin dhe mirëmbajtjen e kishës dhe famullisë sonë. Pra, vullnetarët, puna dhe kontributi i tyre këtu, që nga fillimi janë “përgjegjësit” kryesorë për këtë që është arritur deri sot - kemi kishen tonë, famullinë tonë e cila në fillim (5 dekada më pare) ishte e përbërë vetëm nga disa dhjeta besimtarësh, kurse sot

ai numër është shumë më i madh. Pjesëtarët e famullisë janë nga të gjitha pjesët shqiptare - Shqipëria, Kosova, Pjesët Shqiptare nën Malin e Zi e tjera, kështuqë famullia Zoja e Shkoders është famullia shqiptare më e fortë dhe më e zhvilluar në SHBA. Me këtë rast shtrohet darkë solemne në Maestro’s, ku muarën pjesë më se 300 musafirë. Fillimisht Kryetari I Këshillit të Kishës z. Tonin Lumaj përshëndeti Klerikët e pranishëm, mysafirët e nderit si dhe të gjithë anëtarët e Famullisë duke uruar këtë festë të madhe të Komunitetit tonë katolik. Kryetari Lumaj ftoi udhëheqësin e programit, anëtarin e Këshillit të Kishës Zoja e Shkodrës z. Gjure Markolaj të hapë këtë mbrëmje të organizuar nga Keshilli I Kishës dhe vullnetarët e Qendrës Nënë Tereza. Udhëheqësi i programit të mbrëmjes në fjalën e tij thotë:

Dom Viktor Dedaj

“Tradita e të parëve tanë ishte se në kjoftë se meshtari është i pranishëm në bashkim përshëndetja e parë duhej të ishte: Kjoft Luvdua Krishti!” Z Markolaj përshëndet të pranishmit dhe uron festën e Zojës së Shkodrës duke thënë se kjo është festa e Kishës sonë, por në fakt është festë e të gjithë anëtarëve të

Famullisë tonë. Në vazhdim z. Markolaj falënderon Famullitarin e Kishës, të përndershmin don

Tonin Lumaj

Gjure Markolaj

Pjetër Popaj, dhe ndihmës-famullitarin, don Viktor Dedaj. Gjithashtu, për kontributin e dhënë, falënderon edhe meshtarët të cilët nuk janë në mesin tone, duke filluar me themeluesin e kësaj Kishe, don zef Oroshi, Monsinjor Rrok Mirdita, Patër Ndre Nagraj. “Ky komunitet shqiptar nuk do të ekzistonte në këtë formë, si një familje nëse qendra dhe epiqendra mos të ishte Kisha jonë në krye me meshtarët shqiptar. Ne dëgjojmë dhe lexojmë se si shqiptarët kanë fituar lirinë, kanë përparuar me edukim, me kushte më të mira ekonomike, që në fakt është e vërtetë, por ne pak mund të lexojmë apo dëgjojmë se rrënja e idesë që shqiptarët të unifikohen në një shtet të lirë rrjedhë shekuj më parë nga kleri Katolik me ndihmën e Vatikanit”, thotë z. Markolaj. “Dëshiroj të ju përkujtoj dhe, ju lutem, mos harroni, se kleri katolik duke filluar me don Gjon Buzukun, don Pjetër Bogdanin, patër Gjergj Fishten, don Ndre Mjedën, patër Anton Harapin, don Simon Filipaj dhe shumë të tjerë na dhuruan Biblën, alfabetin shqip, Historinë, dokumente historike, poezi në bazë të të cilave ruajtën identitetin tonë shqiptar dhe idetë për liri dhe

bashkim kombëtar. Ne gjithashtu dëgjojmë, këndojmë apo lexojmë për heronjë të shumtë shqiptarë të cilët dhanë jetën për liri dhe për Shqipëri, dhe të gjithë kanë meritat e veta. Megjithatë, ne nuk jemi boll të informuar se luftarët kryesorë dhe se lufta kryesore ishte ajo paqësore dhe diplomatike të cilën e bëri kleri katolik shqiptar ne krye

Dr. Gjon Buçaj

me Papën Klementi XI”, thote z. Markolaj. “Kontribute të shumta vazhdojnë edhe nga Famullia jonë e Zojës së Shkodrës në krye me meshtarët tonë. Në pyetjen se i cili komunitet apo e cila organizatë shqiptare ka kontribuar për vendlindjën tonë më shumë, përgjigja është se komuniteti ynë, Famullia jonë, që domethënë - Ju keni kontribua me miliona dollarë për Shqipëri, Kosovë, trojet shqiptare në Mal të Zi. Kurdo të vizitoni vendlindjën

dhe të shihni ndonjë kishë të re, apo rrugë në katundet tona, të jeni të vetëdijshëm se Ju keni marrë pjesë në ato ndërtime. Gjithashtu kemi kontribuar për lirinë e Kosovës në mënyrën paqësore dhe atë monetare. Famullia jonë kontribuon edhe në ruajtjen e gjuhës, kulturës dhe traditave shqiptare. Organizimet janë të shumta: Festivali Shqiptar i cili filloi 25 vite më parë nën mbikqyrjen e Monsinjor Rrok Mirdites, revista Jeta Katolike e cila botohet 5 dekada me radhë, botimin e te cilës e filloi don Zef Oroshi e sot vazhdon nën mbikqyrjen e dom Pjeter Popaj dhe kryeredaktorit z. Mark K. Shkreli. Të gjitha këto vërtetojnë se komuniteti ynë është komunitet patriotik. Patriotizëm nuk janë vetëm fjalimet… Patriotizëm është vepra, feja, edukimi, donacionet dhe puna vullnetare. Ju pra, vëllezër e motra, jeni patriotët më të mëdhenjë shqiptar në Amerikë”, thotë z. Markolaj. Pas fjalës së tij, z.Markolaj ftoi ndihmës-famullitarin e Kishës Zoja e Shkoders, Don Viktor Dedaj, për lutjën e zakonshme dhe bekimin e darkës. Në vazhdim është këndua hymni i “Zojës së Shkodrës”, kënduar nga një ndër themeluesit e korit të

Kishës Katolike “Zoja e Shkodres” ne - Nju Jork, z. Fran Shala. Të pranishmit i përshëndesin: kryetari i Organizatës Panshqiptare Vatra dr. Gjon Bucaj, anëtari i ansamblesë së New Yorkut z. Mark Gjona dhe kryetari i Qëndrës Nënë Tereza, z. Marjan Cubi. Për argëtim u kujdesën vallëtaret e Shoqerisë kulturo- artistike “Rozafati” nga Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës”, të cilët me vallet dhe muzikën e ëmbël dhe të bukur shqiptare, kostumet e shumëllojshme popullore krijuan

Mark Gjonaj

një atmosferë mjaft të këndshme dhe të bukur në këtë darkë, si dhe ansambli muzikorë Ceka me këngëtarin Hajro Ceka. Në fjalën e tij përshendetëse dhe falënderuese Dom Pjeter

Rozafati

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

Popaj foli edhe për rëndësinë e kësaj dite. Në një nga festimet e kaluara u ka thënë besimtarëve të tij: “Zoja e Këshillit të Mirë - Zoja e Shkodrës, nuk i harroi kurrë banoret e këtij vëndi të martirizuar, shqiptarët, as në kohën e kalvarit të popullit shqiptar gjatë diktaturës komuniste, diktaturës më të egër në Europën Juglindore, as në kohët e kalvareve të tjera, përjetuar gjatë shekujsh. Nëna e Këshillit të Mirë gjithmonë ka qënë ngushëllim e mburojë e popullit tonë të dashur shqiptarë, e edhe sot na e tregon shtegun e jetës së vërtetë. Sot, festa e Zojës së Shkodrës kremtohet me madhështi edhe në qytetin më verior të Shqipërisë, në Shkodër, me gëzim dhe me entuziazëm të madhë e me shtegëtimin tradicional në shenjtëtoren e kalasë Rozafa.”

Udhëheqësi i programit me këto fjalë prezanton folësin e rastit, historianin e dalluar, Profesor Gjon Fran Ivezaj: “Kam nderin dhe kënaqësinë e madhe të paraqes para juve sot studiuesin e historisë, profesor Gjon Franin Ivezaj, shkrimtar, publicist, studiues i mirënjohur në trojet shqiptare. Ai e filloi shkollën e mesme në Ulqin dhe e mbaroi me sukses në Vuçitërrn të Kosovës. Studimet e para i filloi në Fakultetin Filozofik në Prishtinë, kurse diplomon në vitin 1979-1980 në Shkup. Në moshë të re fillon të merret me shkrime dhe hulumtime historike. Historia është pasioni i tij i përhershëm. Me kureshtje prej studiuesi të palodhur, ai ka hulumtuar në arkivat në shtetet e Europës dhe sidomos në Athinë, Romë, Vjenë, Raguzë, Dubrovnik, duke qenë i interesuar shumë për njohjen më të thellë të periudhës së Ilirisë dhe para saj. Ka shkruar shumë artikuj në disa organe të shtypit, që janë botuar në trojet etnike shqiptare dhe Amerikë, është bashkëpuntor i revistës tonë Jeta katolike, gazetës Dielli, Illyria dhe pjësmarrës e ligjerues në simpoziumin shkencor historik në Maqedoni. Në punën e tij studimore, shkencore historike, ka

botuar librin “Copëza Historie Kombëtarë ”-“ Shtëpia Botuese “Camaj-Pipa” Shkodër”. Ashtu që, tematika e tij e preferuar ka qenë dhe mbetet historia kombëtare dhe traditat e shquara të malësorëve dhe Malësisë gjatë shekujve. Ai do të mbajë kumtesën historike Kisha katolike shqiptare, Zoja e Shkodrës, është ndera dhe krenaria e komunitetit tonë në New York. Pra, historiani Gjon Frani Ivezaj.”

Fjala e profesorit Ivezaj:

Zonja dhe zotërinjë të nderuar! Të nderuar klerikë dhe fort i Përndershmi Dom Pjetër Popaj Dhe meshtarit Dom Viktor Dedaj, Këshilli i Kishës, Të nderuar zonja dhe zotërinjë, Të nderuar pjesëmarrës dhe të ftuar, Motra dhe Vëllezër!

Ju sjellë përshëndetjet më të përzemerta dhe vlerësimet më të larta. Mirë se erdhët që së bashku të festojmë këtë datë të rëndësishme të famullisë sonë. Kam nderin, privilegjin dhe kënaqësinë, që më takoi mua të ju drejtohem në përkujtimin tradicional të përvjetorit të famullisë sonë “Zoja e Shkodrës”, përvjetor i cili në mënyrë të organizuar krem-

Prof. Gjon Ivezaj

tohet që nga viti 1970. Kisha dhe famullia e jonë, u krijua si fryt i një bashkëpunimi të përkushtuar të meshtarëve dhe të parëve tanë, që emigruan në SHBA dhe u vendosën për të punuar dhe jetuar në shtetin e

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

New York-ut. Të parët tanë ishin emigrant politik dhe ekonomik që erdhën nga Shqipëria, Kosova, Mali i Zi, Italia, Greqia etj, të cilët kishin ikur si pasojë e persekutimit të sistemit komunist ateist, për liri dhe demokraci, për kushte më të mira ekonomike dhe shoqërore. Ata kudo që u vendosën ruajtën me dashuri gjuhën e bukur shqipe, kulturën, traditat, zakonet, dhe mbi të gjitha fenë e krishterë martire, që ndër shekuj ka provuar salvime qysh nga koha e pushtimit dhe sundimit për 600 vjet me radhë nga Perandoria Islame Turke. Bashkatdhetarët tanë, pasi vendosën këtu, fillojnë të organizohen rreth meshtarëve të parë shqiptarë, bisedojnë dhe mbledhin fonde për të ndërtuar Kishën e Parë Katolike Shqiptare në New York, që u bë vatra e atdheshurisë, ruajtjes dhe kultivimit të besimit të lashtë të krishterë. Kështu, më 16 qershor 1962, me iniciativën e klerikut të nderuar Dr. Monsinjor Zef Oroshit (1912-1989), françeskanit Prof. At Andrew Nargaj O.F.M. dhe të një grupi aktivë të besimtarëve katolikë të ardhur nga trojet e ndryshme etnike shqiptare, u formua Lidhja Katolike Shqiptaro – Amerikane, dhe më vonë u themelua Qendra Katolike “Zoja e Keshillit të Mirë”. Lidhja Katolike ishte e përberë nga Keshilli prej 7 antarësh: Dr. Enrrik Gurashi – kryetar, Tonin Mirakaj – sekretar, Loro Stajka – arkëtar dhe antarët: Zef Cupi, Mark Bajraktari, Zef Pashko Deda dhe Zef Hasani. Gjatë historisë së Kishës të lavdishme kujtojmë me shumë respekt vitet e kaluara dhe kontributin e madh që kanë dhënë klerikët katolikë dhe aktivistët e palodhur besimtarë shqiptaroamerikan. Sot gjejmë rastin të përkujtojmë edhe bashkatdhetarin dhe aktivistin e shquar të komunitetit tonë, të ndjerin e paharruar, meshtarin e famullisë sonë Shkëlqesia e Tij Imzot Rrok Mirditën Arqipeshkv i Tiranë Durrësit, i cili kohët e fundit kaloi në amshim dhe sot pushon në Paqe

me Krishtin, në Lumnin e pasosun… Për të nderuar historinë e popullir shqiptar, më lejoni të falënderoj Klerin dhe Kishën Katolike Shqiptare, për kontributin dhe rolin e pamohueshëm historik në dobi të krishtërizmit. Mendjet e ndritura të klerit katolik shqiptar të kohës, me vetëdije dhe largpamësi, me qartësi politike dhe diplomaci bashkëkohore të kohës arritën të ngrihen mbi interesat e një grupi fetar, për t’i dhënë jetë idealit shumë shekullor për mbarë kombin shqiptar. Zoja e Shkodrës apo Zoja e Këshillit të Mirë, është një ikonë e Shën Marisë, me Jezusin fëmijë. Kjo ikonë gjëndet në kishën kushtuar Shën Marisë në Shkodër. Sipas dëshmive të ndryshme të asaj kohe, thuhet se ikona braktisi kishën rrëzë kalasë së Rozafës më 25 prill 1467, gjatë pushtimit të qytetit nga turqit, që kërcënonin shkatërrimin e kishës, dhe mori rrugën fluturimthi duke kaluar detin drejt Italisë, e mbajtur nga dy engjëj. Kjo ngjarje u përcjell nga dy shtegëtarë shqiptarë, Gjorgji dhe De Sclavisi. Në Itali, ikona e Zojës së Shkodrës u vendos në kishën e Gjenacanos, një kishë e ndërtuar që në shekullin e IX. Fillimet e Krishtërimit ndër shqiptarë, janë të mbushur me shumë ngjarje të rëndësishme historike. Trojet iliro-shqiptare, kanë qënë një nga vendet e Europës, ku u përhap më herët Krishtërimi. Dihet se përgjatë bregdetit Ilir, ka pasur ngulime të krishtera. Historiani i shquar i Mesjetës së Ballkanit albanolgu kroat Dr. Millan Shuflaj (1879-1931), në veprën: “Serbët dhe shqiptarët”, është shprehur se: “Fillimi i Krishtërimit ndër keto vise (Illiri) bën pjesë në historinë e shekullit të parë të këtij besimi.”, ku vërtetohet se i pari që predikoi Ungjillin në Shqipëri mund të ketë qenë vetë Shën Pali, i cili shprehet: “Nga Jeruzalemi e rrethinat deri ne Iliri plotësova predikimin e Ungjillit të Krishtit.” Edhe nga burimet kishtare është e qartë se themelet e para të

Krishtërimit në Shqipëri, janë të hedhura nga vetë apostujt e Jezu Krishtit, si: Shën Pali, Shën Matia, Shën Titi dhe Shën Andrea. Sipas studiuest Austriak Markuc. W. Peters, ku citon shumë burime të ndryshme antike biblike, shekullare dhe hagiografike dhe nxjerr si konkluzion që apostulli Pal mund të ketë shkelur me të vërtetë në territoret e sotme të Shqipërisë. Historiani Farlati shkruan për kishën e Durrësit se ajo është më e lashta në Shqipëri, dhe se u themelua prej apostullit Shën Pali, ndërsa ai po predikonte në Iliri dhe në Epir. Thuhet se në vitin 59 të shekullit të parë, kishte themeluar në Durrës një bashkësi të krishterë prej 75 familjëve, që morën fenë e krishterë në trojet ilire. Historikisht, ndër apostuj nuk është vetëm Shën Pali, i cili mund të ketë ungjillëzuar në Iliri. Edhe për apostullin Matia, ka të dhëna që ka predikuar në trojet ilire. Një tezë në lidhje me ketë e paraqitur nga Jakobo Koleti (Jacobo Coleti) dhe Daniele Antiena, thotë se në Illiri tek dardanët, në Maqedoni tek tribalet dhe bastarnët kanë predikuar Ungjillin. Edhe jezuiti polak dhe Ate Marcin Czerminski, shkruan se edhe Shën Titi, që ishte shoqërues i Shën Palit predikoi në trojet ilire, dhe duhet të ketë hyrë në territorin ilir në vitin 50-58 të shekullit I. Sipas studimeve dhe arkivave më të pasura boterore të Romës, të Vatikanit, Venedikut, Raguzës, deshmojnë se Illiria u bë që në fillim një nga trevat kryesore të përhapjes së fese së krishterë, për vetë lashtësinë dhe shtrirjen e madhe të popullsisë së saj me zhvillimin e madh të qyteteve, me 5 seli ipeshkvore të përhapura në të gjitha trojet ilirike si: Durrësi, Apolonia, Nikopoli, Tivari, Shkodra etj dhe pozitën gjeopolitike mjaft të favorshme, duke qenë një koridor natyral ndërmjet Lindjes dhe Perëndimit, për t’i transmetuar vlerat morale të krishtërimit në Ballkan. Në këtë mënyrë, këto burime historike përputhen tërësisht me dëshmitë biblike, si, p.sh, dëshmia

e shkrimtarit pagan Plinit të Ri 111113 mbasë Krishtit, dhe pas vijnë shkrimtarët e krishterë, si: Tortuliani, 200-206 mbasë Kr. etj. Kësisoji kemi të bejmë edhe me kontributin e klerit e doktrinës teologjike, që kanë ndikuar në historinë nocionale shqiptare. Në rastin konkret qytetërimi dhe feja krishtëre në shqiptari është një fragment, pjesë e spiralës historike të qytetërimit botëror. Në listën e gjatë të 283 papave, që kanë udhëhequr Selinë e Shenjtë deri në ditët tona, figurojnë edhe disa emra papësh dhe kardinalësh dhe shenjtër të martirizuar shqiptarë, që kanë drejtuar institucionin e shenjtë, që nga trojet ilire i dhanë Kishës Katolike Apostolike Romane katër papë me zanafillë shqiptarë që janë ulur në vendin e shën Palit, një kontribut që na bën të gjithëve ne me të drejtë të jemi krenar. Të tillë mund të permendim, si: Papa Shën Elutheri (175-189, mbas Krishtit), Papa Kajus (283-296, mbas Krishtit), Papa Gjoni IV (640-642 mbas Krishtit), Papa Klementi XI – Albani (1700-1721), i cili përkrah shërbimeve fetare dhe forcimit dhe unifikimit të Kishës së Romës, u kujdesua shumë edhe për Atdheun e të parëve të tij, Shqipërinë tonë. Kuvendi Kombëtar Shqiptar, i njohur si Kuvendi i Arbërit 1703, i nxitur prej Atit të Shenjtë, u bë pikënisje e një lëvizjeje të pandërprerë të shqiptarizmit, të funksioneve dhe kuadrove kishtare, si një fuqi mbështëtëse e rizgjimit tonë kombëtar shqiptar. Simbas dëshmive historike, kultura e pasur dhe pozitive e krishterë është përvetësuar me dashuri nga shqiptarët ndër shekuj. Ata nxorën njerëz të shquar në historinë e lavdishme të krishtërizmit. Gjatë kohës së periudhës së krishtërimit, kanë dalë: Shen Flori, Shën Lauri, Shen Asti dhe Shën Niketa. Shën Joronimi i Ilirisë, enciklopedistin e famshëm që bëri përkthimin e parë të Biblës latinisht “La Vulgata”, duke i dhënë botës për herë të parë librin e shenjtë, në mesin e shekullit të IV. Nga të dhënat kishtare e his-

torike shënohen ekzistenca e krishtërizmit në Ballkan, dhe posaçërisht në Ilirik e Dardani, me praninë e peshkopëve të këtyne anëve. Historikisht, është shumë e rëndësishme të përmendet Edikti i Milanos dhe Koncili i Nikesë, të vitit 325, të cilin e thirri Perandori Konstandini i Madh. Në Këshillin Ekumenik të Nikesë, nga 318 peshkopë të përfaqsuar nga e gjithë Perandoria Romake, 13 ishin nga shtetet Ballkanike, ndër të cilët dy ishin nga Dardania, peshkopi i Shkupit, Dausi ose Daus Dardaniae, dhe peshkopi Budius i Stobit, Shkupit të sotëm në Maqedoni, dhe nga Iliriku ishte peshkopi i Korcyres. Ky visar i paçmueshëm u ruajt nga klerikët katolik me edukim perendimorë: Kurteti, Buzuku, Bardhi, Bogdani, që mbetën si katër apostujt e shqipes së shkruar, kanë dalë nga gjiri i shqiptarëve katolik, ku kleri katolik që me Formulën e Pagëzimit në vitin 1462 nxori në dritë shkrimin shqip, e mbajti të gjallë dhe e kultivoi gjuhën shqipe deri në ditët e Pavarësisë në vitin 1912. Ishte e natyrshme, që këto dy figura më të shquara të historisë sonë: Heroi Kombëtar Gjergj Kastrioti apo sikurse njihet si “Kalorësi i Krishtërimit Perëndimor”, dhe e Lumja Nënë Terza, si mishërimi i idealeve të krishtera, e cila ia kushtoi jetën e Saj ndihmës për skamoret e te varfërit e mbarë botës. Ajo më 4 shtator 2016, do të bëhet e Shënjtë në lumninë e qiellit, nga Papa Françesku në Selinë e Shenjtë në Vatikan. Ditët më të vështira do të vijnë për tokat e Arbërisë në vitin 1479, kur Perandoria Mizore OtomaneTurke, pushtoi dhe me barbarizma shkatërroi, dhunoi, vrau dhe preu mbarë trojet e Shqipërisë. Fillon kështu islamizimi i dhunshëm i tokave të Arberisë, sikurse në kohën kur Islami përhapet për herë të parë në Lindjen e Mesme. Duhet theksuar historikisht, se në atë kohë katolikët shqiptarë etnik, duke qënë gjithmonë të persekutuar nga perandoria islame Anadollake,

e kishin të ndaluar rreptësisht që të banonin në qytetet e veta, që deshmohet sipas dokumentave arkivore. Qytetet e krahinat shqiptare ishin kolonizuar nga ardhacakë të huajë, apo sikurse quhën kolone me familje muslimane, nga Turqia, Tunizi, Siria, Iraku, Libani, Egjypti etj. Gjëndja fetare në Shqipëri, gjatë pushtimit dhe sundimit osman ishte bërë e padurueshme për shqiptarët e krishterë autoktonë, shqiptarët e krishtërë priten me shekuj. Kështu u desh ardhja dhe shpallja e pavarësisë së Shqipërisë prej zgjedhës shumëshekullore turke me 28 nëntorë 1912. Pikërisht në vitin 1917, në kulmin e Luftës së Parë Botërore, filluan punimet. Më 23 deri më 26 prill të vitit 1917, u kremtua me madhështi 450-vjetori i shpërnguljes prej Shkodre i Fugures Shënjte. Në atë rastë morën pjesë në kremtim Argjipeshkvi i Shkodrës, Imzot Jak Serreqi, Argjipeshkvi i Durrësit, Imzot Prend Bjanku, Ipeshkvinjtë e Lezhës dhe Zadrimës, Imzot Luigj Bumçi e Imzot Gjergj Koleci. Ishin të pranishëm, përveç autoriteteve vendase, Kryekomandanti i Koorparmatës XIX Austro Hungareze, Gjenerali Ignatius Trollmann, Konsulli i Përgjithshëm August Ritter von Kral, i cili gjatë Luftës së Parë Botërore ishte me detyrën e Komisarit Civil në Shqipëri dhe Konsulli Austro – Hungarez në Shkodër Karl Halla. Më 1944 erdhën kohë të zymta e të errëta për Kishën dhe kombin shqiptar. Shteti komunist, marksist-leninist e ateist, u sulë me egërsi e urretje kundër gjithçka pozitive, që përfaqësonte ndër shekuj katoliçizmi në Shqipëri. U shkatërruan institucionet fetare, shkollat, plaçkitën bibliotekat, muzetë dhe të gjitha veprat kulturore që ishin zhvilluar prej Kishës, e cila ishte mbrojtësja e flaktë dhe me dinjitet të plotë e kulturës qysh para Mesjetës. U nxorën me forcë eshtrat e Argjipeshkvit të Shkodrës, Imzot Jak Serreqit, i varrosur brenda kishës, dhe i tretën në lumin Kir, sikurse vepruan edhe me eshtrat e

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

Poetit tonë Kombëtar, At Gjergj Fishtës O.F.M. Me shëmbjen e regjimit komunist dhe vendosjen e demokracisë, filloi një punë e vijueshme për të rindërtuar gjithçka që mund të shpëtohej, rilindi edhe Shëjtnorja e Zojës së Shkodrës. Ati i Shenjtë Gjon Pali II - në prag të vizitës historike në Shqipëri (më 25 Prill 1993), u rimëkëmb hierakia e kishës katolike, u naltësue në pozitën e princit të kishës i shumëvuejtuni Mikel kardinal Koliqi, duke lënë vendin për një kardinal të ri shqiptarë, u plotësua procesi i kanonizmit të ketërdhjetë martirëve te vrarë egërsisht nga regjimi i terorit komunist - u lutë për popullin shqiptarë, të vuajtur e të përvuajtur, në shekuj e ndër shekuj. Bëkoi në Shkodër gurin e parë për rindërtimin e dytë të Shëjtnores Zoja e Shkodrës.

Vëllezër dhe motra, le të kuptohet me statistiken e pastër historike mbi të dhënunat e kontributin e rëndësishëm të klerit e të kishës katolike, që ndër shekuj kontribuan me shumë vuajtje e sakrifica për të mirën e popullit shqiptarë për të mbrojtur komb, fe e atëdhe, ashtu që kleri Katotik Shqiptar është përpjekur ndër shekuj për të sjellë në Shqipëri frymën civilizuese të Europës. Mëndjet e ndritura të kontinentit, arritjet e pakrahasueshme në fushën e mëndimit njerëzor, krijimtarisë letrare artistike, shkencës e teknologjisë, organizimit politik të shtetit modern, që siguron zhvillimin e perparimin e njeriut të lirë, ku vlera më të rëndsishme, që kemi trashëguar ne shqiparët është gjuha shqipe, një nocion i ndarë politikisht, gjeografikisht, i cili ka ruajtur të paprekur pasurinë e përbashkët të gjuhës shqipe. Duke ju përshëndetur të gjithëve ju, që keni ardhur në këtë festë të madhe të përkujtimit të Zojës së Shkodrës, fjalë të ngrohta zemre, po i përcjellim edhe meshtarit të shquar, udhëheqësit tonë shpirtëror dhe atdhetar Të Përndershmit Dom Pjetër Popaj, dhe ndihmësit të tij të palodhur

Dom Viktorit, për kontributin e madh, që ata po japin çdo ditë për të mirën e komunitetit tonë. Ashtu me fjalë zemre përshëndes edhe këshillin e kishës tonë për kontributin, vlerat, e ndihmën e tyre gjithmonë të palodhshëm. Meriton të ceki disa personalitete të cilat në 5 dekadet e fundit ngritën dhe u kujdesën për mirëmbajtjen e kishës sonë Zoja e Shkodërs, Veteranë të sajë zotëri: Tonin Mirakaj, Mark Shkreli, Marjan Cubi, Lek Vataj, Leonardo Berishaj dhe femra e parë kryetare e këshillit të kishës, e nderuara Margarita Gazivoda Kocaj. Nga zemra ime përshëndes edhe kryetarin aktual të keshillit të kishës z. Tonin Lumaj. Është meritë e klerikut të shquar të komunitetit tonë Dom Pjetër Popaj, i cili na bashkon në një familje të madhe të gjithë shqiptarët, duke nxitur ruajtjen e fesë së të parëve tanë të krishterë, kulturës amtare, gjuhës e bukur shqipe, zakoneve dhe traditave të bukura shqiptare. Kjo kishë sot është kthyer në një vatër të madhe dhe të ngrohtë të ushqimit shpirtëror fetar dhe kombëtar të djemve dhe vajzave, nipave dhe mbesave tona, që janë lindur dhe rritur këtu në Amerikë, duke ruajtur si gjithmonë frymën e humanizmit, dhe mbledhur gjithnjë ndihma për vendlindjen e njerëzit në nevojë pa dallim krahine dhe feje. Nën udhëheqjën e Dom Pjetër Popaj, këtu janë pritur dhe përcjellë shumë figura dhe personalitete të shquara të trojeve etnike shqiptarë, që kanë vizituar Kishën tonë. Dom Pjetër Popaj, në kopanjelin e Kishës Zoja e Shkodrës, në prani të një numri të madh besimtarësh pa dallim feje dhe krahine çdo vit ngrihet Flamuri Kombëtar i Gjergj Kastriotit më 28 Nentor, përkujtohet çdo vit Kryengritja e Malësisë së Madhe, etj. Falëminderit për vemendjen dhe Gëzuar festën e Zojës së Shkodrës së famullisë tonë.

Shenjtërimi i Nënës Tereze Shtegtaria e Famullisë “Zoja e Shkodrës”

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

n Mark K. SHKRELI

Ditët para kanonizimit

Porsa u kumtua data e shenjtërimit të Nënës Tereze, famullitari ynë, i Përndershmi Dom Pjetër Popaj, ndërmori hapat e nevojshëm për organizimin sa më të mirë të pjesëmarrjes së famullisë “Zoja e Shkodrës” në ceremoninë që do të mbahej më 4 shtator 2016 në Romë. Mbasi u përcaktua itinerari, filluanë këshillimet me agjencinë e mirënjohur të komunitetit “Louis Travel”, pronësi e Luigj M. Shkrelit, i cili, në bashkëpunim me “Select International Tours”, bënë të gjitha parapërgatitjet për udhtimin dhe qëndrimin 10-ditësh në Romë dhe qytete të tjera të Italisë. Besimtarët e famullisë sonë e priten me entuziazëm, lajmin për shenjtërim dhe mundësinë për të marrë pjesë në shtegtarinë dhe ceremoninë në Romë. U lajmëruan 85 vetë. Dita e parë ishte udhëtimi nga New York-u në Romë, që u bë me dy avionët e Alitalia-s, duke u nisur më 1 shtator. Në aeropoprtin Leonardo Da Vinci, më 2 shtator, shtegtarëve nga New York-u iu bashkuan edhe ata që duke qenë në pushime në vendlindje, kishin ardhur nga Tirana dhe Podgorica. Rreth orës 11, shtegtarët brenda dy autobusave, që i pritnin aty, filluan udhëtimin e shenjtë, që do t’i sjellte në shumë vende të shenjta të Italisë dhe në Sheshin e Shën Pjetrit, më 4 shtator, ku do të shpallej e shenjtë shqiptarja e famshme,

Një fotografi me bashkëkombasin Konstantinin e Madh në Bazilikën e Shën Gjonit Lateran

murgesha e lumturuar më 19 tetor 2003 nga Papa, tani Shën Gjon Pali II, Nëna Tereze. Si fillim ishte vizita dhe përshkimi nëpër të parën nga katër dyert e

shenjta të Romës, Basilikës së Shën Pjetrit dhe mandej të Shën Palit jashtë mureve, ku u kremtua mesha e shenjtë nga Dom Pjetër Popaj. Për të fituar ndjesën e plotë, ishin

Dom Pjetër Popaj duke kremtuar meshën në altarin e figurës së Zojës së Shkodrës në Genazzano

edhe dy dyer të shenjta, e Shën Gjonit Lateran dhe Shën Marisë (Zojës së Madhe), gjë që e bëmë më 3 shtator, para se të vazhdonim udhtimin tonë në Gjenacano.

Te Zoja e Shkodrës në Gjenacano

Të freskët nga përshkimi nëpër dyert e shenjta, në pasditen e 3 shtatorit u nisëm për vizitë tek shenjtorja, që ne shqiptarët e kemi në zemër, Kisha e Zojës së Këshillit të Mirë, ku ndodhet figura e Zojës (fresko 40 cm me 45 cm, ose 16 in me 18 in), e cila më 1468, mbas vdekjes së trimit-mbi-trima, legjendarit Gjergj

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

disa fotografi, para se të zbritnim poshtë qindra shkallësh tek Kisha e Shën Agapitos, ku na priste shtatorja e kompozitorit të famshëm të muzikës sakrale Xhoani Pjerluigji (Giovanni Pierluigi, 1525-1594).

Më 4 shtator, zgjimi në ora 3!

Shtegtarët para altarit në kishën e Zojës në Genazzano

Gjon Kastriotit Skenderbeut, në mënyrë të mrekullueshme u shkëput nga muri i Kishës së Zojës, në rrëzë të Rozafatit në Shkodër, dhe zuri vend në këtë vend ku, në atë kohë ishte në ndërtimin e sipër një kishë. Banorët e Gjenacanos (Genazzano) e pritën me gëzim ardhjen e kësaj figure dhe, mu aty ku zuri vend, i ngritën një altar, ku është edhe sot e kësaj dite. Në këtë altar, sot Dom Pjetri kremtoi meshën e shenjtë, natyrisht, me pjesëmarrjen e të gjithë shtegtarëve. Mbas meshës, Dom Pjetri u shpreh se e kishte ndije

veten shumë të gëzuar, që si meshtar shqiptar i ishte mundësuar për të kremtuar meshën në këtë altar të Zojës së Shkodrës, gjë që nuk ka ndodhur shpesh, ndoshta edhe asnjëherë. Shtegtarët donin të qëndronin gjatë në këtë vend, ku e ndjenin vetën sikur të ishin në shtëpinë e vet. Por, itinerari nuk lejonte, ashtu që vendndalimi vijues ishte qyteza antike Palestrina, me parje të mrekullueshme nga shkallët e palaco Kolona Barberini (Palazzo Colonna Barberini), ku edhe bëmë

Marinela e Gëzim Nilaj duke shpalosur Flamurin Kuq e Zi në Sheshin e Shën Pjetrit

Fran & Gina Çotaj dhe Ana & Alfred Jakaj gjatë ceremonisë së kanonizimit

Për të zënë vend të përshtatshëm në Sheshin e Shën Pjetrit, përcjellëset na thanë se nesër duhet të zgjohemi shumë herët, në ora 3, edhe pse hyrja nuk lejohej para orës 7 e 30. Ashtu edhe bëmë. Për çudi, askush nuk ankohej, as për zgjimin herët as për pritjen shumë orëshe për fillimin e ceremonisë në ora 10:30. Për të na e bërë pritjen më të lehtë, Louis Travel ishte kujdesur të na siguronte ulëse (stola) të vogla e që na i pritëm me kënaqësi. Kontrolli gjatë hyrjes ishte me të vërtetë i rrept. Ne, duke e pasë të freskët ngjarjen e ditës më parë të sulmit terrorist, ky kontroll, jo vetëm që nuk na shqetsoi, por e pritëm me kënaqësi. Siç e ceka më parë, ceremonia filloi në ora 10:30, me hyrjen madhështore të Papës Franit, të shoqëruar nga qindra kardinaj, ipeshkvij, meshtarë e xhakoj, duke përfshirë edhe shumë shqiptarë, mes

të cilëve ishte edhe famullitari ynë Dom Pjetër Popaj, përcjellur me një muzikë tepër të gëzueshme. Në fasadën e Basilikës së Shën Pjetrit dallohej qartë piktura e të Lumes Nënës Tereze, e që aureola rrëth kokës kumtonte se së shpejti do të jetë Shën Nëna Tereze. Që nga orët e para të ditës, pra nga ora 7:30, sheshi ishte mbushur. Në të gjitha anët valvitëshin flamujt e shumë vendeve të botës, por më së shumti binte në sy ai Kuq e Zi, a por ndoshta ishte ai që ne na pëlqente më së tepërmi. Në çdo vend dëgjohej gjuha shqipe, por edhe gjuhët nga e gjithë bota. Binte në sy prania e shumë grupeve nga India, por edhe më befasuese ishin grupet nga Kina dhe Japonia. Shqiptarët kishin ardhur nga të gjitha trojet, Shqipëria, Kosova, Maqedonia, Mali Zi, por edhe nga diaspora, në veçanti nga Shtetet e Bashkuara, Zvicëra, Gjermania, Britania, Franca, Belgjika, etj., si dhe Arbëreshët nga Italia dhe Zara e Kroacisë. Në fillimin e meshës, para thirrjeve shigjetore “O Zot, ki mëshirë…”, Kardinali Angelo Amato, Prefekti i Kongregatës për Çështjet e Shenjtërve, i paraqiti Papës Kërkesën (Petitio): “Ati i Shenjtë, e

Bazilika e Shën Pjetrit e zbukuruar me figurën e Shën Nënës Tereze

Zef & Maria Hot, Vera, Laura & Gjon Chota duke ndjekur ceremininë e kanonizimit

Mark & Liza Shkreli duke ndjekur ceremininë e kanonizimit

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

Shtegtarët pozojnë para permendores së heroit tonë kombëtar Gjergj Kastriotit Skenderbeut në Piazza Albania në Romë

Shenjta Nëna Kishë kërkon nga Shenjtëria Juaj që e Lumtura Nëna Tereze e Kalkutës të regjistrohet në Librin e Shenjtërve, ashtu që të gjithë besimtarët e krishterë mund t’i drejtohen si të tillë.” Mandej Kardinali Amato paraqiti një jetëshkrim të shkurtër të të Lumtures Nënës Tereze. Ati i Shenjtë, Papa Frani, iu lut Zotit që, “…nëpër Krishtin dhe me ndërmjetësinë e Virgjëres Mari dhe të të gjithë Shenjtërve ta pranojë me mëshirën e tij vendimin që ne jemi gati për ta ndërmarrë në mënyrë solemne”. Mbasi që turma qindramijëra vetësh recitoi Litanitë e të Gjithë Shenjtërve, Papa Frani, nga troni i tij, shpalli Formulën e Kanonizimit, duke kumtuar botërisht: “… ne deklarojmë dhe përcaktojmë se e Lumtura Tereze e Kalkutës është e Shenjtë dhe e regjistrojmë në mesin e Shenjtërve, dhe dekretojmë që ajo të nderohet si e tillë nga tërë Kisha”. Kardinali Angelo Amato e falënderoi papën për këtë dhe vazhdoi me kërkesën: “Atë i Shenjtë, në emër të Kishës së Shenjtë e falënderoj Shenjtërinë Tuaj për bërjen e kësaj shpallje dhe me përvujtëri kërkoj që të urdhëroni që

në lidhje me aktin e Kanonizimit të hartohet Letra Apostolike”. Kur Papa Frani tha: “Ne ashtu urdhërojmë”, e gjithë turma shpërthei në duartrokitje dhe brohoritje frenetike. Gëzimi, përmallimi, ndjenjat… e pamundur për t’i ndaluar lotët, rrahjen e shpejtuar të zemrës. Ishin këto lotë gëzimi, gëzim që një shqiptare me trup të vogël kishte bashkuar gjithë atë mori njerëzish nga katër anët e botës. Flamujt shqiptarë, që valvitëshin me krenari anë e mbanë sheshit të madh, që atë ditë shtrihej deri në brigjet e lumit Tiber, i treguanë botës edhe një herë se Shentja Tereze e Kalkutës është me të vërtetë shqiptare dhe se u përket të gjithë shqiptarëve, nga të gjitha trojet e tyre, pa kurrëfarë dallimi, qoftë fetar, qoftë krahinor. Kjo ishte bërë e qartë edhe në broshurën e shtypur enkas për këtë ceremoni, në disa gjuhë. Ishte kënaqësi për të parë se në cilëndo gjuhë, qart thuhej se Nëna Tereze ishte shqiptare. Ashtu, në faqën 8, anglisht, shkruante, “Teresa of Calcutta (Gonxha Agnes Bojaxhiu) was born is Skopje, Albania…” . Kurse në faqën 7, Italisht, “La Beata Teresa di Calcutta (al secolo: Gonxha Asgnes

Bojaxhiu) nanque a Skopje …. dei genitori albanesi Nikola e Drane Bojaxhiu.” Le të shpresojmë se me këtë i jepet fund pretendimëve të disa fqinjëve se gjoja ajo ishte e tyre e jo shqiptare. Edhe ne, shtegtarët e famullisë “Zoja e Shkodrës” nga Harsdale, New York, që ishim aty të pranishëm, por edhe të gjithë katolikët dhe jokatolikët shqiptarë nga e tërë bota, e falënderojmë papën Franin, Kardinalin Amato, si dhe Kongregatën që ai kryeson, por, njëkohësisht falënderojmë edhe Nënën Tereze që na ka nderuar si katolikë dhe si komb. Falë asaj, emri “Albanian” nuk është më i panjohur. Menjëherë mirret përgjigja, “Oh, Mother Teresa!” (O, Nëna Tereze). Kur thuhet “e Kalkutës” nuk do të thotë se ajo ishte nga Kalkuta por se atje ka vepruar dhe ka shenjtëruar, njësoj sikur Shën Antoni (Shna Ndou) që, edhe pse i lindur në Lisabon të Portugalisë, njihet si Shën Antoni i Padovës, sepse në Padova ka jetuar dhe vepruar. Në pasditën e sotme, akoma të emocionuar nga ngjarja e mëngjesit. vizituam shumë monument të Romës antike, por vizita më e rendësishme ishte tek monumenti i trimit legjendar Gjergj Kastriotit Skenderbeut në Piazza Albania. Aty u takuam edhe me shumë bashkëvëllezër nga Kosova dhe Shqipëria, të ardhur nga Zvicëra, Gjermania dhe Kroacia. Vazhdojmë Shtegtarinë: Siena, Pisa, Montecatini, Firenze Pesë shtatori do na sjellë në disa qytete apo qyteza të Toskanës, ashtu që u nisëm herët në mëngjes, ndalesa jonë e parë duke qenë Siena. Pas mbërritjes, në Bazilikën e Shën Domenikut, ku gjëndet relika e Shën Katarina e Sienës, u kremtua

mesha e shenjtë. Mbas Meshës i bëmë një vizitë sheshit të famshëm Piazza del Campo, një nga sheshët më të bukura që ka Italia. Shkurtimisht, Shën Katarina e Sienës, që nga 18 qershori 1939 është një nga dy pajtorët e Italisë (tjetri është Shën Françesku i Asizit), kurse më 3 tetor 1970 është shpallur Doktor i Kishës nga Papa Pali VI. Më 1 tetor 1999, Papa Shën Gjon Pali II e ka emruar një nga gjashtë pajtorët e Europës, bashkë me Benediktin e Nursias, Qirilin e Metodin, Brixhitën e Suedisë dhe Edit Stajn (Edith Stein). Katarina ishte një nga 25 fëmijtë e prindërve Xhakomo di Benikaza (Giacomo di Benincasa) dhe Lapa Piaxhent (Lapa Piagent), nga të cilët vetëm gjysma kishin mbijetuar. Sikur çdo prind, edhe prindërit e Katarinës donin ta martonin atë sa më parë dhe mirë. Kur vidq motra e saj Bonaventura, prindërit donin ta martonin atë me burrin e motrës tani të vej, gjë që ajo nuk e pranoi në asnjë mënyrë. Më në fund i ati e miratoi dëshirën e saj për t’u bërë murgeshë e rregullit Dominikan. Sipas biografit të saj, Rajmondit të Kapua, më 1375, në Piza, ajo mori plagët e Jezusit (stigmata), të dukshme vetëm asaj. Në atë kohë, papët ishin në Avinjon (Avignon) të Francës dhe ajo bëri ç’ishte e mundur që papa të kthehej në Romë, gjë që edhe ndodhi me Papën Gregorin XI, në janar 1377 dhe me ndërmjetësinë e saj, në korrik 1378, u arrit paqja mes Romës dhe Firencës. Katarina ishte shumë e devotshme. Ajo merrte kungimin gati çdo ditë. Që nga fillimi i 1380, Katarima hante dhe pinte shumë pak, ashtu që u dobësua shumë. Më 26 shkurt humbi aftësinë e të ecurit. Shën Katarina vdiq në Romë, më 29 prill

Pamje nga Piazza del Duomo në Pisa

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

Shtegtarët në Siena duke marshuar drejt Bazilikës së Shën Domenikut

mveshet me mermerin polikrom më ngjyra, ashtu sikur duket sot. Pranë saj ndodhet Pagëzimorja e Shën Gjonit, edhe kjo me titull “Bazilikë e vogël”, e ndërtuar në shek. IV dhe e rindërtuar mes 1059 dhe 1128. Pagëzimorja është e famshme, mes tjerash, për dyertë e punuara nga bronza me skulptura në reliev, një nga këto edhe Dyertë e Parajsës nga mjeshtri i madh Mikelanxhelo. Këtu është pagëzuar poeti i madh italjan Dante si dhe shumë figura të njohura të Renesansës. Vërtetë, deri në fund të shek. XIX, të gjithë katolikët e Firencës janë pagëzuar në këtë Pagëzimore. Bazilika e Shëm Kryqit (Basilica di Santa Croce), e rindërtuar më 1294, është vend varrimi për të “mëdhenjët dhe të mirët” e Firencës. Aty është varri i Mikelanxhelos, Rosinit, Makiavelit, Galileos, etj. Kjo kishë është një thesar i artit, si janë freskot e Gadit (Gaddi), Xhotos (Giotto), relievi Nunciata i Donatellos (Donatello) e shumë punime arti të paçmuar.

Nëpër Apeninet vazhdojmë për në Assisi e Lanciano

Hila Popaj, Victor Gjonaj, Fran Gjokaj, Dom Pjetër Popaj, Motra Regjina, Mark Shkreli, Fran Shala dhe Anthony (Ndoc) Sati para hotelit në Montecatini

1380, kur ishte vetëm 33 vjeçe. Trupi i saj ndodhet në kishën Santa Maria Sopra Minerva, në Romë, por, koka e saj është ndarë nga trupi dhe vendosur në një enë bronxe, e cila sot ndodhet në kishën e Shën Domenikut në Siena, në një nga altaret e saj. Papa Pio II e ka shpallur të shenjtë më 29 qershor 1461. Pas dreke u nisëm për një nga çudirat e mëdha të botës - Kulla e Pjerrët e Pizës. Piza, dikur fuqi e madhe detare, tani është e njohur më së shumti për Kullën e Pjerrët, e cila ndodhet në kompleksin e njohur zyrtarisht me emrin Piazza Del Duomo (popullorçe si Sheshi i Jetës, ku përveç kullës ndodhen Pagëzimorja-fillimi i jetës, Katedrala-jeta, Varrezat-vdekja). Kulla është ndërtuar e fundit si kambanore e katedrales. Ajo që e bën kambanoren të famshme është fakti se ajo nuk është pingul por e pjerrët 4 gradë. Të dhëna interesante për këtë kullë: Lartësia 55.86 metra (183.37 feet); pesha

14500 tona metrike, pjerrtësia 4 gradë; ndërtimi ka filluar më 1173 dhe ka përfunduar më 1399. Më 1987, bashkë me tërë Piazza del Duomo, shpallet “Unesco World Heritage Site”. Për të qenë më afër me vendndalimin në vazhdim, Firencën, u ndaluam për të buajtë në qytezën Montekatini, 48 km nga Piza dhe 53 km nga Firenza. Në Firencë — qytetin e artit — kemi arritur herët në mëngjes dhe falë kohës së mirë na u dha rasti ta shëtitim në këmbë, ashtu që shijuamë bukuritë e artit dhe atkitekturës së mahnitshme, sikur është katedrala Gotike/Renesanse e Shën Marisë, me fasadën mermeri me ngjyra dhe me kambanoren e Xhotos (Giotto). Ndërtimi i katedrales ka filluar më 9 shtator 1294 dhe është konsekruar nga Papa Eugeni VI më 25 mars 1436, pas 142 vitesh. Edhe pse katedrala ishte konsekruar, punimet nuk u ndërprenë, zbukurimi i jashtëm vazhdoi deri më 1887 kur fasada

Sikur koha të na lejonte, në Firencë do të qëndronim edhe shumë kohë, por itinerari ynë ishte tepër i ngjeshur, ashtu që pasdite u nisëm për vendndalimin pasues, Asizi (Assisi). Më së pari u shkarkuamë në hotel, që ndodhej në afërsi të Bazilikës së Zojës së Engjëjve, ku edhe vajtëm për meshën e ditës të kremtuar nga

meshtari ynë Dom Pjetër Popaj. Kisha e shek. IX, Porxunkola (Porziuncola), vendi më i shenjtë për françeskanët, pas vdekjes së Shën Franit, ishte tepër e vogël për shtegtarët e shumtë që vinin aty për të marrë “Faljen e Asizit”, ashtu që me urdhër të Papës Pio V, filloi ndërtimi i bazilikës më 25 mars 1569, për t’u kompletuar më 1679, ku u ruajt Porxunkola, si dhe kapela ku Shën Frani ka vdekë. Pas Meshës së shenjtë, në radhë ishte vizita te “Kopështi i trëndafilave” ku Shën Frani dhe fretërit e tij kanë jetua. Këtu Shën Frani u ka folë pëllumbave duke i ftuar të lavdërojnë Zotin. Pëllumbat edhe sot ndërtojnë foletë e tyre në duartë e truporës së Shën Franit në këtë kopësht. Sipas traditës, Shën Frani, në një moment tundimi të madh për ta braktisur mënyrën e jetësës së tij, rokulliset lakuriq mbi trëndafilat me therra, por therrat, si takoheshim me trupin e tij shdukëshin. Që atëherë, kjo lloj tëndafilash, të njohur si Roza Kanina Asiziencis (Rosa Canina Assisiensis), kultivohet në këtë kopësht. Aty është edhe Kapela e Trëndafilave, e cila ka qenë qelia ku Shën Frani ka bërë pushimin dhe ka kaluar netët në lutje dhe pendesë. Ditën e nesërme ishte në radhë vizita bazilikës së Shën Franit, kisha amë e françeskanëve, që është një nga vendet e shtegtarive më me rëndësi në Itali, ku edhe pushon trupi i shenjtit. Ndërtimi i kësaj bazilike ka filluar menjëherë pas shenjtërimit të tij nga Papa Gregori IX, më 16 korrik 1228, në vendin që

Pamje nga shenjtorja e Shën Mëhillit në Monte Sant‘Angelo

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

Lazer Gjonaj, Llesh Junçaj, Fran Gjokaj, Victor Gjonaj, Anton Gazivoda, Fran Shala në Sheshin e Shën Klarës në Assisi

atëherë quhej “Kodra e Ferrit” ku ekzekutoheshin kriminelët e dënuar, kurse tani quhet “Kodra e Parajsës” . Konsekrimi është bërë më 1253 nga Papa Inocenti IV. Që nga viti 1988, këtu takohen përfaqësues të gjithë besimeve për “Lutjen Botërore për Paqe”, praktikë kjo e themeluar nga Papa Shën Gjon Pali II. Bazilika e Shën Klarës është ndërtuar më 1230. Edhe pse kisha

Shën Legontianit, aty ku sot ndodhet tabernakulli i kishës së Shën Franit. Një murg bazilian derisa kremtonte meshën, dyshoi në Praninë e Vërtetë të Jezusit në Euharisti. Pas konsekrimit të hostes dhe verës, hosta e shuguruar u shndërrua në Mish të gjallë dhe vera në Gjak të gjallë. Analizat e shumta të shkencëtarëve më të njohur, vërtetojnë se Mishi dhe Gjaku janë të njeriut dhe ruajnë qart vetitë e

Dom Pjetër Popaj, Shaqe & Doda Curanaj, Mri Gjelaj, Bardhok Peraj dhe Mri Vushaj para Bazilikës së Shën Klarës në Assisi

ishte ndërtuar enkas për trupin e saj, ai nuk është zbuluar deri më 23 shtator 1850, në kishën e Shën Gjergjit. Më në fund, më 29 shtator 1872 trupi i saj është bart në këtë kishë, nga arqipeshkvi Peçi (Pecci) më vonë Papa Leoni XIII. Përveç trupit të saj, në këtë bazilikë ruhen edhe artifakte të punuara nga dora e Shën Klarës për nevojat e meshtarëve dhe murgeshave. Pas katër orë udhëtimi me autobus, arritëm në Lanqano (Lanciano) ku ndodhet mrekullia e parë dhe më e njohur Euharistike, ku edhe u kremtua mesha e shenjtë nga Dom Pjetri. Mrekullia e Shenjtë e Lanqanos ka një histori shumë sheklullore, 1300 vjeçare. Ka ndodhur në shek. VIII, në Kishën e

Mishit dhe Gjakut: Mishi i muskullit të zemrës dhe Gjaku i grupit AB.

Në San Giovanni Rotondo dhe Monte Sant’Angelo

Në Lanciano kaluamë disa orë në adhurim të Hostes dhe Verës së Mishruar, para se të vazhdonim rrugën për në qytetin e Shën Padre Pios, San Gjovani Rotondo (San Giovanni Rotondo). Sa mirë do të ishte që edhe Shkodra, apo ndonjë vend tjetër shqiptar, të shndërrohej në “Qytet të Nënës Tereze”, ashtu sikur San Gjovani është transformuar në atë të Padre Pios. Në çdo hap, në çdo rrugë, edhe në fshatrat përreth, takohemi në Padre

Dom Pjetër Popaj duke kremtuar meshën në shenjtoren e Mrekullisë Euharistike në Lanciano

Pion, qoftë shtatore, qoftë fotografi, apo emërtime të objekteve të ndryshëm. Qyteti sot jeton nga Padre Pio, ngjashëm Fatimas, Lurdit, apo Megjugorjes. Gjatë qëndrimit tonë aty, kemi vizituar varrin, qelinë, rrëfimoren, kishën e re dhe atë të vjetër. Dom Pjetër Popaj kremtoi meshën e shenjtë në një nga kapelat e kishës dhe mandej vazhduam me parjen e relikave të ndryshme të Padre Pios.

herëb të fundit. Ka vdekë më 23 shtator 1968 dhe kur është zhvarrosur më 2008, trupi i tij ka qenë në gjendje shumë të mirë. Më 1999 Papa Gjon Pali II e shpall të lumtur dhe më 16 qershor 2002 te shenjtë. Vetëm gjysëm ore larg ndodhet edhe një vend tjetër i shenjtë, Shenjtorja e Shën Mëhillit në Monte Sant’Angjello (Monte Sant’Angelo). Vendi është tepër piktoresk, me

Maria, Alexandria, Gjoka, Milka, Zef, Age & Martin Perpepaj në Assisi

Françesko Forgjone (Francesco Forgione), i njohur si Padre Pio, ka lindur në Pjetrelçina (Pietrelcina) më 25 maj 1887. Më 1904 bëhet kapuçin i rregullit françeskan dhe, pas disa detyrave, më 1910 përfundon në San Gjovani, ku e kaloi tërë jetën e tij. Është i njohur për shumë përjetime mistike, si për shembull, parja e brëndisë së shpirtit në rrëfime, profecitë, bilokacion (të qenit në dy vende njëkohësisht), shërime në mënyra të mrekullueshme, etj. Ai ka paraparë se Karol Wojtyla një ditë do të bëhej papë. Gjithsesi, ai është më shumë i njohur për marrjen e stigmata (pesë plagëve të Jezusit) derisa lutej para Krishtit të kryqzuar. Më 21 shtator 1968 kremton meshën e fundit. Në mëngjes të 23 shtatorit rrëfehet për

parje mahnitse përreth, duke përfshirë edhe Detin Adriatik, përtej të cilit ne, me sytë e zemrës shihnim Shqipërinë. Të dhënat për këtë shenjtore për herë të parë i shohim në një shkrim në gjuhën latine, “Libri i vegimeve të Shën Mëhillit në Monte Gargano” (“Liber de Apparitione Sancti Michaelis in Monte Gargano”). Sipas këtij shkrimi, rreth vitit 490, Shën Mëhilli i është paraqitur disa herë ipeshkvit të Sipontumit, në afërsi të një shpelle në mal, duke kërkuar që shpella të shndërrohej në vend adhurimi krishtian, duke i prëmtuar mbrojtjen e qytezës nga paganët. Mbas fitores më 8 maj 663, në nder të Shën Mëhillit caktohet kjo ditë festë e vençatë, kurse që nga koha e Papës Pio V kjo festë është e njohur

si Shfaqja e Shën Mëhillit. Papa Gelasio I (492-496) ka kërkuar të ndërtohet një bazilikë mbi këtë vend. Kisha dhe shpella, janë modifikuar gjatë shekujve dhe sot paraqesin një vend tërheqës për shetgtarë të shumtë nga e tërë bota, duke përfshirë edhe tetë papë (Gelasio I, Leoni IX, Urbani II, Aleksandri III, Gregori X, Celestini V, Gjoni XXIII si Kardinal, Gjon Pali II), pesë shenjtorë (Brixhita e Suedisë, Bernardi i Klervo, Toma Akuinasi, Shën Gjoni XXIII, Shën Gjon Pali II), gjashtë mbretërorë (Luigji II i Italisë, Oto III, Henri II, Matilda e Toskanës, Karlli I i Napolit, Ferdinandi II i Aragonit). Edhe Shën Frani i Asizit ka vizituar shenjtorën por, duke mos e ndie vetën të denjë, nuk ka hyrë mbrenda, është ndalur në hyrje ku është lutë dhe ka gdhend shenjën e kryqit në formën e T (tau). Në hyrje shohim edhe impresionin e një dore të djathtë e që, sipas legjendës, është ajo e Shën Franit. U larguamë nga ky vend i shenjtë me mbresa të thella në zemër dhe shpirt.

Ndalimi i parë në Bari ishte në vendin ku, më 2 mars 1925, nga agjenti i Ahmet Zogut Baltjon Stambolla, u vra poeti, edukatori, politikani dhe atdhetari i pashoq, Luigj Gurakuqi, e që e shënojnë dy pllaka të vendosura aty në një shtyllë në gjuhën shqipe dhe italjane. Mbasi që i bëmë nderimet shqiptarit të madh nga Shkodra, vazhduam rrugën për te bazilika e Shën Kollit (Shën Nikollës), ku mbi varrin e shenjtit Dom Pjetri, për herë të dytë (hera e parë ishte më 2003), kremtoi meshën e shenjtë. Sikur u theksua më lart, shqiptarët kanë devocjon të veçantë për Shën Kollin, dhe jo vetëm krishtianët por edhe myslimanët. Sipas traditës, kur trupi i shenjtit ishte duke u bartur për në Bari, më 1087, përcjellësit kishin zënë vend në fshatin Pulaj, në anën e majtë dhe mandej edhe në Shtoj, në anën e djathtë të lumit Buna. Në të dy anët u ndërtuanë kishët, të cilat iu kushtuanë Shën Nikollës, kurse kjo

Te Shenjti Shumë i Dashur i shqiptarëve: Shën ‘Kolli

Ditën e fundit të plotë në Itali ia kushtuam qytetit të lashtë bregdetar Barit. Në orët e mëngjesit u nisëm për në Bari, gati tërë rrugës duke shikua detin e kaltër, përtej të cilit, me sytë e mednjes shihnim vendlindjen tonë. Bari ishte porta ku shumica nga ne, vite apo dekada më parë, e kemi pasë filluar jetën e mërgimit, andaj edhe u përmalluam shumë.

Dom Pjetër Popaj duke kremtuar meshën mbi varrin e Shën ‘Kollit në

lagje e Shtojit u emërtua Shën Kollë, e që ashtu quhet edhe sot e kësaj dite. Nga Bari u nisëm për në

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

Dom Pjetër Popaj, Hila Popaj dhe Anton Gazivoda tek pllaka përmendore e Luigj Gurakuqit në Bari

krahinën e njohur të verës Fraskati (Frascati), afër Romës, më mirë për në qytezën Kastel Gandolfo (Castel Gandolfo), në një hotel piktoresk, ku edhe patëm darkën e fundit të përbashkët në Itali. Për disa nga ne edhe ishte koha e lamturmirës nga njëri-tjetri, sepse do merrnim avionin herët në mëngjes për kthimin në New York. Darka ishte e veçantë, me verë të njohur vendase dhe ënbëlsira të shijshme italjane. Aty edhe u prëshëndetëm me shoqërueset, të cilat me ne kaluanë nëntë ditë, me një përkujdesje të pashoqe. Siç e përmenda më lartë, herët në mëngjes, gjysma e shtegtarëve u nisëm për në aeroportin në Fiumicino, kurse të tjerët, bashkë me Dom Pjetrin, vazhduanë për në Abacinë Arbëreshe të ritit bizantin në Grotaferata (Grottaferrata) ku do

të kremtohej mesha, në ora 9 të mëngjesit. Shkurtimisht, kjo abaci është themeluar më 1004 (pra 50 vjet para skizmës së madhe më 1054) nga një grup murgjësh Arbëresh nga Kalabria. Edhe pse këta ruajtën ritin bizantin, ata nuk u shkëputën nga Papa i Romës dhe mbetën edhe sot në union me Vatikanin. Abacia ndodhet në qendër të qytetit, me një kambonare madhështore, kurse mbrenda dallohet figura e mrekullueshme bizantine e Virgjëres Mari, e vendosur në mes të altarit, vepër e skulptorit të famshëm Annibale Carracci. Edhe pse në këto kisha mesha kremtohet sipas riti të vjetër bizantin, katolikët mund të marrin pjesë dhe mund të marrin sakramentet. Me këtë meshë merr fund edhe shtegtaria 10-ditore e Kishës “Zoja e Shkodrës” nga New York-u. Duke e përfunduar këtë përshkrim të Shtegtarisë sonë, mendoj se të gjithë shtegtarët meritojnë një falënderim dhe mirënjohje, jo vetëm për pjesëmarrjen por edhe për sjelljen e pashoqe gjatë këtyre ditëve të mbushura me shumë ngjarje, me shumë ecje dhe lodhje, por pa asnjë edhe më të voglën mosmarrëveshje apo fatkeqësi ose sëmundje. Ishte me të vërtetë një udhëtim shpirtëror, në nder të shenjtes tonë më të re, Shën Nënës Tereze dhe në prag të lumturimit të 38 martirëve viktima të komunizmit, që do të ndodh më 5 nëntor 2016, në djepin e katolicizmit shqiptar, në Shkodër. Gjithashtu, mirënjohje dhe falënderim, agjencisë së udhëtimit Louis Travel me pronar Luigj M. Shkrelin, Select International Tours, si dhe famullitarit tonë, të përndershmit Dom Pjetër Popaj. Të gjithë shtegtarët kanë shprehë kënaqësinë për këtë udhëtim, si dhe kanë shprehë dëshirën që kësi lloj shtegtarish të organizohen më shpesh, gjë që e ka shprehur edhe vet Dom Pjetri.

Më në fund, mbetët që të gjithë sëbashku, si shtegtarët ashtu edhe krejt famullia “Zoja e Shkodrës”, sëbashku të themi:

Shtegtarët para Bazilikës së Shën ‘Kollit në Bari

Shën Nëna Tereze, lutu për ne, lutu për kombin shqiptar.

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

FOTO ALBUM NGA SHTEGTARIA E FAMULLISË - SHENJTËRIMI I NËNËS

Dom Pjetër Popaj me shtegtarët duke iu afruar Derës së Shenjtë në Bazilikën e Shën Pjetrit

Dom Pjetër Popaj, Mark & Liza Shkreli pranë altarit të Zojës së Shkodrës në Genazzano

Shtegtarët pranë altarit të madh në Genazzano

Pamje nga koncerti madhështor për shenjtërimin e Nënë Terezës, në Bazilikën e Shen Palit në Romë më 3 Shtator, 2016

Age & Mhill Gjuraj gjatë meshës së kanonizimit në Sheshin Shën Pjetri

Shaqe & Doda Curanaj, Llesh Junçaj, Shaqe Tinaj (mes vëllazërve të saj) & Rrok Tinaj gjatë meshës së kanonizimit në Sheshin e Shën Pjetrit në Romë

Liza Shkreli gjatë meshës së kanonizimit në Sheshin Shën Pjetri

Hana & Luigj Peraj, Ndue & Mri Vushaj gjatë meshës së kanonizimit në Sheshin Shën Pjetri

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

FOTO ALBUM NGA SHTEGTARIA E FAMULLISË - SHENJTËRIMI I NËNËS

Dom Nosh Gjolaj, Ndue Shala, Dom Anton Kçira, & Patër Pashko Gojçaj gjatë meshës së kanonizimit në Sheshin e Shën Pjetrit në Romë

Duke udhëtuar tek permendorja e Gjergj Kastriotit Skenderbeut. Dallohen: Luigj Peraj, Pren Nikollaj, Marjan Cubi & Marija Briskovic

Shtegtarët para Bazilikës së Zojës së Luleve në Firencë

Nëpër rrugët e Firencës

Nua & Elizabeta Gashi para Kishës së Shën Kryqit në Firencë

Mire Shala, Lisa & Prenk Curanaj, Ismer & Vera Mjeku gjatë meshës së kanonizimit në Sheshin Shën Pjetri në Romë

File Pepdjonovic, Elza Zagreda, Landa Gjonlekaj, Liza Shkreli & Roza Kocovic në Genazzano

Gjatë meshës në Assisi

Dom Pjetër Popaj duke predikuar në Bazilikën e Zojës së Engjujve në Assisi

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

FOTO ALBUM NGA SHTEGTARIA E FAMULLISË - SHENJTËRIMI I NËNËS

Duke iu afruar Bazilikës Minore të njohur si Porziuncola në Bazilikën e Zojës së Engjujve në Assisi

Katrina Paljevic, Dom Pjetër Popaj, Milka Perpepaj, Elza Zagreda, Patty Rukaj & Motra Regjina në oborrin e Bazilikës së Zojës së Engjujve në Assisi

Zef Hot, Roza Gjonaj, Leze Mardjonovic, Elza Zagreda, Lazër Gjonaj & Llesh Junçaj në oborrin e françeskanëve në Assisi

(Dy shoqërueset italjane) Roza Gjonaj, Fran Gjokaj, (një nga shoqërueset), Katrina Paljevic në oborrin e françeskanëve në Assisi

Dom Pjetër Popaj, Marjan Cubi, Fran Shala gjatë meshës në Lanciano

Shtegtarët në Bazilikën e Shën Pjetrit në Romë

Luigj Peraj, Suzana Cubi & Marinela Nilaj në oborrin e françeskanëve në Assisi

Mri Gjelaj, Marie Peraj & Gëzim Nilaj para hotelit në San Giovanni Rotondo

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

FOTO ALBUM NGA SHTEGTARIA E FAMULLISË - SHENJTËRIMI I NËNËS

Drejt Bazilikës së Shën Padre Pio në San Giovanni Rotondo

Dom Pjetër Popaj duke predikuar në Bazilikën e Shën Padre Pio

Johanna Shala & Vera Chota në Bazilikën e Shën Padre Pio

Shtegtarët duke u lutur para kufomës së Shën Padre Pio

Elizabeta Gashi, Lula Camaj, Marinela & Gëzim Nilaj, Lazër & Gonxhe Gjonaj gjatë meshës në Bazilikën e Shën ‘Kollit në Bari

Dom Pjetër Popaj & Marija Briskovic duke zbritur në brendinë e shpellës së Shën Mëhillit në Monte

Dila Cubi, Ljubo Paljevic, Ilir Cubi, Bardhok Peraj & Suzana Cubi gjatë meshës në Bazilikën e Shën Padre Pio

Drane Curanaj, Age Gjuraj & Shaqe Leze Mardjonovic, Marija Briskovic, Roza Kocovic, File Curanaj para Bazilikës së Shën Pepgjonovic, Fran Gjokaj & Llesh Junçaj para Bazilikës së Monte ‘Kollit në Bari Sant’Angelo

Shtegtarët duke dëgjuar udhëzimet e Dom Pjetrit para Bazilikës së Shën ‘Kollit në Bari

ON THE ASCENSION OF THE LORD

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

III.

A HOMILY OF SAINT LEO THE GREAT

The events recorded as happening after the Resurrection were intended to convince us of its truth. Since the blessed and glorious Resurrection of our Lord Jesus Christ, whereby the Divine power in three days raised the true

anxiety and careful hesitation laid the foundations of our faith. It was our perplexities and our dangers that were provided for in the Apostles: it was ourselves who in these men were taught how to meet the cavillings of the ungodly and the arguments of earthly wisdom. We are instructed by their lookings, we are taught by their hearings, we are convinced by their handlings. Let us give thanks to the Divine management and the holy Fathers’ necessary slowness of belief. Others doubted, that we might not doubt. And, therefore, they are in the highest degree instructive. Those days, therefore, dearlybeloved, which intervened between the Lord’s Resurrection and Ascension did not pass by in uneventful leisure, but great mysteries were ratified in them, deep truths revealed. In them, the fear of awful death was removed, and the immortality not only of the soul but also of the flesh established. In them, through the Lord’s breathing upon them, the Holy Ghost is poured upon all the Apostles, and to the blessed Apostle Peter, beyond the rest, the care of the Lord’s flock is entrusted, in addition to the keys of the kingdom. Then it was that the Lord joined the two disciples as a companion on the way, and, to the sweeping away of all the clouds of our uncertainty, upbraided them with the slowness of their timorous hearts. Their enlightened hearts catch the flame of faith, and lukewarm as they have been, are made to burn while the Lord unfolds the Scriptures. In the breaking of bread also their eyes are opened as they eat with Him: how far more blessed is the opening of their eyes, to whom the glorification of their nature is revealed than that of our first parents, on whom fell the disastrous consequences of their transgres-

II.

Temple of God, which [wickedness] had overthrown, the sacred forty days, dearly-beloved are to-day ended, which by most holy appointment were devoted to our most profitable instruction, so that, during the period that the Lord thus protracted the lingering of His bodily presence, our faith in the Resurrection might be fortified by needful proofs. For Christ’s Death had much disturbed the disciples’ hearts, and a kind of torpor of distrust had crept over their griefladen minds at His torture on the cross, at His giving up the ghost, at His lifeless body’s burial. For, when the holy women, as the Gospel story has revealed, brought word of the stone rolled away from the tomb, the sepulchre emptied of the body, and the angels bearing witness to the living Lord, their words seemed like ravings to the Apostles and other disciples. Which doubtfulness, the result of human weakness, the Spirit of Truth would most assuredly not have permitted to exist in His own preacher’s breasts, had not their trembling

sion.

They prove the Resurrection of the flesh. And in the course of these and other miracles, when the disciples were harassed by bewildering thoughts, and the Lord had appeared in their midst and said, “Peace be unto you,” that what was passing through their hearts might not be their fixed opinion (for they thought they saw a spirit not flesh), He refutes their thoughts so discordant with the Truth, offers to the doubters’ eyes the marks of the cross that remained in His hands and feet, and invites them to handle Him with careful scrutiny, because the traces of the nails and spear had been retained to heal the wounds of unbelieving hearts, so that not with wavering faith, but with most steadfast knowledge they might comprehend that the Nature, which had been lain in the sepulchre, was to sit on God the Father’s throne. Christ’s Ascension has given us greater privileges and joys than the devil had taken from us. Accordingly, dearly-beloved, throughout this time which elapsed between the Lord’s Resurrection and Ascension, God’s Providence had this in view, to teach and impress upon both the eyes and hearts of His own people that the Lord Jesus Christ might be acknowledged to have as truly risen, as He was truly born, suffered, and died. And hence the most blessed Apostles and all the disciples, who had been both bewildered at His death on the cross and backward in believing His Resurrection, were so strengthened by the clearness of the truth that when the Lord entered the heights of heaven, not only were they affected with no sadness, but were even filled with great joy [Luke 24:52]. And truly

IV.

great and unspeakable was their cause for joy, when in the sight of the holy multitude, above the dignity of all heavenly creatures, the Nature of mankind went up, to pass above the angels’ ranks and to rise beyond the archangels’ heights, and to have Its uplifting limited by no elevation until, received to sit with the Eternal Father, It should be associated on the throne with His glory, to Whose Nature It was united in the Son. Since then Christ’s Ascension is our uplifting, and the hope of the Body is raised, whither the glory of the Head has gone before, let us exult, dearly-beloved, with worthy joy and delight in the loyal paying of thanks. For to-day not only are we confirmed as possessors of paradise, but have also in Christ penetrated the heights of heaven, and have gained still greater things through Christ’s unspeakable grace than we had lost through the devil’s malice. For us, whom our virulent enemy had driven out from the bliss of our first abode, the Son of God has made members of Himself and placed at the right hand of the Father, with Whom He lives and reigns in the unity of the Holy Spirit, God for ever and ever. Amen.

LIGHT, RADIANCE AND GRACE IN THE TRINITY n Dan Burke

t will not be out of place to consider the ancient tradition, teaching, and faith of the Catholic Church, which was revealed by the lord, proclaimed by the apostles and guarded by the fathers. For upon this faith the Church is built, and if anyone were to lapse from it, he would no longer be a Christian either in fact or in name. We acknowledge the trinity, holy and perfect, to consist of the Father, the Son and the holy Spirit. in this trinity there is no intrusion of any alien element or of anything from outside, nor is the trinity a blend of creative and created being. it is a wholly creative and energizing reality, self-consistent and undivided in its active power, for the Father makes all things through the Word and in the holy Spirit, and in this way, the unity of the holy trinity is preserved. accordingly, in the Church, one God is preached, one God who is above all things

and through all things and in all things [cf Ephesians 4:6]. God is above all things as Father, for he is principle and source; he is through all things through the Word; and, he is in all things in the holy Spirit. Writing to the Corinthians about spiritual matters, Paul traces all reality back to one God, the Father, saying: Now there are varieties of gifts, but the same Spirit; and varieties of service, but the same lord; and there are varieties of working, but it is the same God who inspires them all in everyone [cf 1 Corinthians 12:4-6]. Even the gifts that the Spirit

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

dispenses to individuals are given by the Father through the Word. For all that belongs to the Father belongs also to the Son, and so the graces given by the Son in the Spirit are true gifts of the Father. Similarly, when the Spirit dwells in us, the Word who bestows the Spirit is in us too, and the Father is present in the Word. this is the meaning of the text: My Father and i will come to him and make our home with him [cf John 14:23] For where the light is, there also is the radiance; and where the radiance is, there too are its power and its resplendent grace.

this is also Paulâ&#x20AC;&#x2122;s teaching in his second letter to the Corinthians: the grace of our lord Jesus Christ and the love of God and the fellowship of the holy Spirit be with you all [cf 2 Corinthians 13:13]. For grace and the gift of the trinity are given by the Father through the Son in the holy Spirit. Just as grace is given from the Father through the Son, so there could be no communication of the gift to us except in the holy Spirit. But when we share in the Spirit, we possess the love of the Father, the grace of the Son and the fellowship of the Spirit himself.

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

Corpus Christi

The Solemnity of the Most Holy Body and Blood of Christ

Liz Estler

n today’s solemnity (which was celebrated last Thursday, May 26th in some locations), we honor the most holy Body and Blood of Christ. This feast was promoted by St. Juliana of Liège (also known as St. Juliana of Cornillon), who lived between 1191/2 and 1258, an Augustinian nun in charge of a leper colony. Jesus appeared to her at the age of 16 and told her to plead for the establishment of this feast, in order to promote the adoration of the Eucharist, to increase faith and virtue, and to atone for offenses against the Blessed Sacrament. This vision continued for 20 years, kept secret until she revealed it and submitted it to her confessor for his discernment. It was first approved locally, and then finally established for the entire Church in 1264 by Pope Urban IV. Eucharistic processions were not initially part of the feast but gradually came to be included in many celebrations. Corpus Christi honors the Eucharist, the source and summit of our Catholic life in which the Body, Blood, Soul and Divinity, the whole Christ is really, truly and substantially contained (cf Catechism, paragraph 1374). In the Eucharist, then, there is present in a sacramental way, under the Eucharistic species of bread and wine, Christ whole and entire, God and man (cf Compendium of the Catechism, paragraph 282). Saint Thomas Aquinas, who composed various hymns for this celebration (Pange Lingua, Tantum Ergo, O Salutaris Hostia), explained in his Summa Theologica: “Absolutely speaking, the sacrament of the Eucharist is the greatest of all the sacraments…First of all because it contains Christ Himself substantially:

whereas the other sacraments contain a certain instrumental power which is a share of Christ’s power… that which is essentially such is always of more account than that which is such by participation. “…This is made clear by considering the relation of the sacraments to one another. For all the other sacraments seem to be ordained to this one as to their end. For it is manifest that the sacrament of order is ordained to the consecration of the Eucharist: and the sacrament of Baptism to the reception of the Eucharist: while a man is perfected by Confirmation, so as not to fear to abstain from this sacrament. By Penance and Extreme Unction [Anointing of the Sick] man is prepared to receive the Body of Christ worthily. And Matrimony at least in its signification, touches this sacrament; in so far as it signifies the union of Christ with the Church, of which union the Eucharist is a figure: hence the Apostle says (Ephesians 5:32): ‘This is a great sacrament: but I speak in Christ and in the Church.’” (Thomas Aquinas, ST, q 65, a3 response). Even before the establishment of this feast, many saints, many Fathers and Doctors of the Church, praised and instructed the faithful on this most holy and august Sacrament. And, many popes and saints since the establishment of the Corpus Christi feast have also extolled the glories of the Eucharist. In more modern days, Servant of God John Paul I, when he was still Bishop Albino Luciani in 1963, listed and expounded on seven ways to honor the Eucharist: Holy Mass, Holy Communion, spiritual Communion, Benediction of the Blessed Sacrament, visiting the Blessed Sacrament, Eucharistic procession and Viaticum (from The Smiling Pope by Raymond and Lauretta Seabeck). Blessed Paul VI wrote an encyclical on the Eucharist titled Mysterium Fideiand

Saint John Paul II wrote one called Ecclesia de Eucharistia. As well, Cardinal Ratzinger wrote the book God is Near Us: The Eucharist, the Heart of Life, and went on to writeSacramentum Caritatis as Supreme Pontiff. We can be absolutely sure that, when the Papal Magisterium pronounces on something over and over again, it is at the heart of what we believe. Over all these many years, Christ, who is the Way, the Truth and the Life, and who cannot deny himself (cf 2 Timothy 2:13), has remained faithful to what He promised, “Behold, I am with you always, even unto the end of the age” (Matthew 28:20). He is the same yesterday, today and tomorrow. What a marvelous and singular gift He has given us: Jesus Himself, the Gift par excellence by which we become more and more conformed to Him, who saved us and opened for us the doors to eternal life. And so, let us visit and adore Our Lord often in the Blessed Sacrament. And, along with the Church, let us pray the antiphon O Sacrum Convivium (O Sacred Banquet) for the Magnificat at Evening Prayer, or Vespers, for today’s solemnity, which was written by St. Thomas Aquinas (as found in the Liber Usualis) — in Latin and in English below:

O sacrum convivum! in quo Christus sumimtur: recolitur memoria passionis eius: mens impletur gratia: et futurae gloriae nobis pignus datur. Alleluia.

O sacred banquet, in which Christ is received, the memory of His Passion is renewed, the mind is filled with grace, and a pledge of future glory is given to us. Alleluia.

Happy and Blessed Solemnity to one and all!

ë 14 shtator Kisha katolike kremton festën e Lartësimit të Kryqit të Shenjtë. Kjo festë që e ka zanafillën në Jerusalem, ku për herë të parë u kremtua më 14 shtator të vitit 335, me rastin e “Kryqit” mbi Golgotë, dhe atë të “Anàstasis”, do të thotë të Ringjalljes. Kjo festë kaloi në Perëndim, duke u nisur nga shekulli VII, e donte të përkujtonte rikuperimin e relikës së çmuar bërë nga perandori Erakliti në vitin 628. Këtë ditë kujtohet edhe shugurimi i ndërtesave të ngritura nga Perandori Kostandini për të mbrojtur e për të nderuar viset ku Jezu Krishti përmbushi misterin e vet të Pashkëve, misterin e Vdekjes e të Ngjalljes. Kremtimi i sotëm shkon përtej të dhënave historike e atyre legjendare e merr një domethënie shpirtërore e fetare jashtëzakonisht të thellë e të lartë. Lavdërimi i Krishtit kalon përmes mundimeve të kryqit e antiteza vuajtje-glorifikim bëhet themelore për historinë e Shëlbimit: Krishti, mishëruar në realitetin e tij konkret njerëzorhyjnor, i nënshtrohet vullnetarisht kushteve përvujtëruese të skllavit (kryq, nga latinishtja “crux”, do të thotë torturë, i rezervohej skllevërve) e vuajtja e tmerrshme shndërrohet në lavdi të përjetshme. Shumë reflektime janë bërë e vijojnë të bëhen për misterin më të madh të fesë së krishterë, misterin e Krishtit të kryqëzuar, këndej mbi misterin e Kryqit të Shenjtë të Shëlbuesit të njerëzimit. Zoti në këtë botë nuk bën konkurrencë me format tokësore të pushtetit. Nuk u kundërvë përçarjeve, përçarje të reja. Jezusit në Kopshtin e Ullinjve Zoti nuk i çon dymbëdhjetë legjione engjëjsh për ta ndihmuar. Pushtetit të potershëm e prepotent të kësaj bote, Krishti i kundërvë pushtetin e çarmatosur të dashurisë, Ai vdes mbi Kryq e, megjithatë, krijon një gjë të re, hyjnore, e cila pastaj i kundërvihet padrejtësisë dhe ngre mbretërinë e Hyjit. Krishti hyri në botë me

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

Më 14 shtator Kisha kremton festën e Lartësimit të Kryqit të Shenjtë

kryq. Kryqi është simboli i shpërblimit e i shëlbimit, por edhe paradigma e jetës të të krishterit. Në ditën e festës së Ekzaltimit të Kryqit të Shenjtë të Krishtit, ne e shikojmë Kryqin si lavdi e simbol, si rrugë nëpër të cilën duhet ecur ditë për ditë, në përpjekjen për t’iu afruar lumnisë së qiellit, duke pasur gjithnjë parasysh fjalët e shën Palit drejtuar Galatasve: “Jam kryqëzuar me Krishtin e nuk jam më unë ai që jeton, por Krishti që jeton në mua”, dhe një tjetër pohim i Palit gjithnjë në Letrën drejtuar Galatasve: “Ne mburremi me Kryqin e Zotit tonë Jezu Krishtit: në të e kemi shpëtimin, jetën dhe ngjalljen tonë; në saje të tij kemi qenë shpëtuar e liruar”. Prandaj, të krishterët krenohen me Kryqin e Zotit tonë Jezu Krishtit, sepse Kryqi është më i

fuqishëm e më i madh se të gjitha pushtetet e botës: është shenjë e fitores mbi vdekjen. Kryqi bëhet kështu lavdi. Zoti lumturohet pikërisht në çastin kur i Biri kryqëzohet. “Në kryq – shkruan Shën Leoni papë – është gjykata e Zotit, aty bëhet gjykimi i botës, zbulohet pushteti i të Kryqëzuarit”. Kryqi është gjykata më e madhe e botës, por edhe fillimi i pushtetit të Krishtit mbi botën dhe mbi historinë e njerëzimit. Kur të duket se gjithçka ka marrë fund, në të vërtetë gjithçka fillon. Me të drejtë liturgjia e festës Ngadhënjimit të Kryqit të Shenjtë këndon në Meshë: “Është nder për ne të mburremi me Kryqin e Zotit tonë Jezu Krishtit sepse në të e kemi shëlbimin, jetën dhe ngjalljen tonë, në sajë të tij kemi qenë shëlbuar e liruar!”, dhe “Kryq i

lavdishëm, në degët tua varej çmimi i lirisë sonë: bota u shëlbua përmes Kryqit. Të falem, o Kryq, i shuguruar nga Korpi i Krishtit; gjymtyrët e Tij mbi ty shkëlqejnë si gurë të çmuar”.

I madh është misteri që përkujtojmë sot, aftësia për të dhuruar vetveten në Kryq, mister i dashurisë, të cilin është tepër e vështirë ta kuptosh në të gjithë thellësinë e tij! Një gjë është plotësisht e qartë: “Kush merr pjesë në mundimet e Krishtit në Kryq, merr pjesë edhe në gëzimin e Tij”. Sa herë i lartojmë sytë nga Kryqi, kujtojmë Atë që pësoi për ne, që na shkëputi nga pushteti i terrinave, duke pranuar vdekjen, për të na bërë trashëgimtarë të jetës së pasosur. (Radio Vatikani)

Saint Teresa of Calcutta Canonization - Saint of Mercy

Jeta Katolike JaNar-MarS 2016

By Liz Estler

Saint Teresa of Calcutta – it has a nice ring to it, doesn’t it?

Today, the Church officially canonizes she who was revered as the “Saint of the Gutters” during her lifetime. This world admires her for what it sees as her social work and humanitarianism and for her selfless charity. But, she could not do anything without the prayer, Eucharist, adoration and silent time with the Lord, which grounded her in her love for God. It was God who gave her the grace, the strength, the perseverance to do what He called her to do. Thus, as with all of us, she was nothing without God, a God who allowed her to feel that He was absent to her, in order that He might do more with her “yes” than someone who would have withheld that from Him. She spent decades of her life in what mystics call “the dark night”, a night more prolonged than the ordinary or traditional dark night we read so much about in spiritual theology explications. Through it all, her heart and soul burned with the fire of charity and she remained faithful to God’s call during her earthly sojourn.

Saint of Mercy

Much has been, and will be said, regarding St. Teresa of Calcutta. Rather than trying to comprehensively encapsulate her, if we can remember a few things about her and her works, we are more likely to put them into practice and do something beautiful for God. By bearing in mind the word (or acronym) “MERCY”, we can recall some charisms which made this saint of mercy so special and worthy of emulation:

· Mercy — Teresa of Calcutta was constantly moved with mercy and compassion for the suffering, the less fortunate, the poorest of the poor, the hungry, disenfranchised,

homeless, despondent, despairing, those who have no one to help them and/or pray for them, the unborn, disabled, elderly, and those snubbed, scorned and treated as

force herself either, though she could be very firm with people. This respect “saw” the Lord in each person, even in his distressing disguises. Teresa called it “The

wasn’t reaching them. How could anyone come to Him, if they had not had the Gospel preached to them (cf Romans 10:14-15)? Thus, it was the Light of God’s love that he wanted her to carry to others. And, Mother Teresa did, indeed, bring that Light to the forgotten by eloquently and humbly preaching the Gospel both in action and word by the ministry of her religious order, doing all with great love, even small things!

· Yes — Teresa of Calcutta said yes to whatever God asked of her. She did not think she would be able to carry out what he asked. But once she was certain it was God’s will, she did so freely and generously. We could all take a lesson from her here. Hopefully, the MERCY acronym will help all of us remember to put the simple and humble wisdom of St. Teresa of Calcutta into practice in our lives.

Mother Teresa’s Dark Night

garbage by others. She embraced them and their difficulties, no matter where she encountered them, in India and around the world.

· Empathy — She not only sympathized with the poor and suffering, she became one of them, just like Christ became one of us. Because she adopted the strictest poverty, she was able to empathize with them and their plight and was better able to help them and serve them. Since we’re not God, it’s only when we go the extra mile with someone (cf Matthew 5:41) that we are really able to relate to them. It’s what Jesus did for us. It’s what Mother Teresa did for others.

· Respect — She respected everyone including, especially, the marginalized. Just as Christ never forced himself on others, she did not

Gospel on Five Fingers.” Holding up one finger at a time she reminded people of what Jesus said: “You did it to Me” (cf Matthew 25:40).

- She respected and honored our Blessed Mother Mary. - She respected and obeyed the Magisterium of the Church, just like all saints do. When she received her call within a call to found her religious order, she wasn’t even sure it was God who spoke to her, but submitted everything to the Church for discernment. - She respected and obeyed her spiritual directors. · Charity — Of course, charity, the agape love of God and neighbor, was foundational for the Missionaries of Charity, which she established. The Lord asked her to bring His Light to the poor because they were shunned and that Light

Naturally, we are interested in Mother Teresa’s dark night because the dark night is a step on the way to union with God and, also, a subject of spiritual direction. Father Brian Kolodiejchuk, an MC (Missionaries of Charity) priest and postulator of her cause for sainthood, recently completed the short video interview (below) on her unusually extended dark night. The Catholic News Service produced it and graciously gave us permission to make use of it on our site. We trust it will give you some additional insight into this special and mysterious night, which lasted many, many years, and some additional insight into this very special saint for our times. Let us celebrate, with the Church, the canonization of this great saint of mercy today. Saint Teresa of Calcutta, pray for us!

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

NËNA TEREZE

LUTU PËR KOMBIN SHQIPTAR

n Fran SHKRELI

ë 4 shtator në Vatikan zhvillohet ceremonia për shenjtërimin e Nënë Terezës. Një Shënjëtëreshë shqiptare, por njëkohsisht Shënjëtëreshë edhe e botës, shënjtërimi i të cilës, pothuaj pa precedencë, po celebrohet jo vetëm në trojet shqiptaredhe nga Kisha Katolike, por edhe anë e mbanë botës. Natyrisht se shënjtërimi i nobelistes për paqë Nënë Terezës konsiderohet si një ngjarje me rëndësi në historinë e Kishës Katolike, por është veçantë edhe në historinë e kombit shqiptar dhe mund të thuhet se është një ngjarje me rëndësi botërore, pasi veprimtaria e Nënë Tereza shtrihej në të gjitha kontinentet dhe si e tillë ajo i përkiste mbarë botës pa dallim feje ose ideologjie. “Nënë Tereza është Kombet e Bashkuara”, ishin fjalët që kishte përdorur Sekretari i Përgjithshëm i

Kombeve të Bashkuara, Perez de Quellar për të paraqitur murgeshën shqiptare para Asamblesë së përgjithshme të OKB-ës më 1985, për të pasqyruar faktin se, sipas tij, Nënë Tereza është modeli i punës dhe iveprimtarisë që në të vërtetë duhej të bënte Organizata e Kombeve të Bashkuara. Në këtë tokë, sa ishte gjallë Nënë Tereza — me lutjet, me

veprimtarinë dhe me dashurinë e saj pa kusht dhe pa kufi për të gjithë, e sidomos për më të varfërit e kësaj bote — Nënë Tereza e Shqiptarëve dhe e mbarë botësfrymëzoi të gjithë pa dallim, duke përhapurrreze drite e shprese në skutat më të errëta dhe më të harruara të botës, përfshirë edhe trojet shqiptare. Anë e mbanë botës, përfshirë edhe trojet shqiptare – në Shkup, në Tiranë, në

Prishtinë, Prizren e Gjakovë ,për disa ditë me radhë tashti po zhvillohen aktivitete fetare e kulturore me rastin e shënjtërimit të bijës së kombit shqiptar, Nënë Terezës, kësaj “Ikone të misionit në shekullin e XX”, siç e ka cilësuar Papa Gjon Pali i dytë. Shkrimtari britanik, Çarlës Dikëns ka thënë se, “ishte koha më mirë dhe ishte koha më e keqe”, duke iu referuar

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

Revolucionit francez të vitit 1775. Kjo thënje ndoshta i përshtatet edhe botës së sotëme shqiptare. Nga një anë, mund të thuhet se koha e sotme mund të konsiderohet, historikisht, si më e mira për shqiptarët ndërkohë që në të gjitha trojet e veta ata gëzojnë si kurrë më parë kaq liri e pavarsi për veten e tyre. Por nga ana tjetër,mund të thuhet gjithashtu se për shqiptarët mund të jetë edhe një kohë e keqe, sepse mundësitë pozitive që paraqet kjo periudhë për të ardhmen e kombit shqiptar, nuk po përfillen me një kuptim më të plotë të realizimit të objektivava kombëtare,kryesisht për arsye të mosmarrveshjeve dhe përçarjeve politike në radhët e vetëshqiptarëve si edhe të mungesës së bashkpunimit midis tyre për një të ardhme më të ndritur për brezat e ardhëshëm, ashtu siç do ta kërkonte e mbara e kombit dhe e drejta e të Madhit Zot. Kam drojë se, falë situatës aktuale politike anë e mbanë trojeve shqiptare, “kohët më të mira” për kombin shqiptar po na rrëshqasin nga dora për gjithmonë dhe se “burimi i shpresës” po thahet dhe se një “periudhë terri” e një dimëri të gjatë dëshpërimi të pa shpresë, do të karakterizojë fatin e kombit shqiptar në të ardhmen e afërt. Por shpresa nuk vdesë kurrë. Në këtë ditë përkujtimi të shënjtërimit të Nënë Terezës, kombi shqiptar duhet të reflektojë mbi të kaluarën, të tashmen si dhe mbi mundësitë që ofron e ardhmja. Me shënjtërimin e saj të dielën që vjen, sidomos Shqiptarët do të kenë pajtoren dhe ndërmjetsuesen e vet para të Madhit Zot. Si e tillë, të gjithë ne — në mënyrën e vet dhe sipas traditës — të kërkojmë prej sajë lutjet dhe ndërmjetsimin e saj që kjo periudhë në historinë e kombit shqiptar sot, të jetë një ndër etapat më të ndritura për një të ardhme më të mirë përshqiptarët, të grumbulluar rreth një sofre të përbashkët. T’i lutemi Shënjtëreshës Nënë Tereze që ajo,nga ana e saj, t’i lutet të Madhit Zot që kombi shqiptar të mënjanojë

“kohërat e këqia” dhe që udhëheqsit e tij, mbi të gjitha, të punojnë për fatet e Atdheut dhe të bashkombasve të vet në një frymë vëllazërimidhe të mos bëhen vegëla të vërbëta të interesave të huaja që kurrë nuk i kanë shërbyer mirëqenjes së shqiptarëve. Lutemi që shqiptari të mund të dallojë njëherë e mirë mikun prej armikut, por edhe mbështetsit e kombit shqiptar, nga ata që duan t’a shkatërrojnë atë dhe historinë e tij. Të dallohen nga dashamirësit shkatrruesit.Vëllazërimi me të huajt, në mungesë të vëllazërimit shqiptar, nuk ka asnjë vlerë. Ai që mohon veten dhe identitetin e vet, nuk u duhet gjë as të tjerëve. Lutemi që udhëheqsit e sotëm të kenë guximin dhe bindjen që të rivendosin dhe të çmojnë vlerat e vërteta historike të atdhedashurisë, si dhe vlerat morale,intelektuale, shpirtërore dhe kulturorehistorike të kombit shqiptar. Lutemi gjithashtu që me rastin e shënjtërimit, në frymën e jetës dhe të veprimtarisë së Nënë Terezës për dashuri dhe mirëkuptim për të gjithë njerëzit pa dallim feje ose krahine — edhe shqiptarët së bashku, të mund të bien dakort që të ndërtojnë një të ardhme politike dhe ekonomike në baza të shëndosha respekti e bashkpunimi, pikëspari me njëri tjetrin e pastaj me të tjerët. Lutemi që çdo shqiptar ta ndjejë veten të lirë dhe të barabart, në një shoqëri të lirë e demokratike, në një atdhe ku i gëzon të gjitha të drejtat që i përkasin, bazuar në ligjet kombëtare dhe ndërkombtare. Për të ndërtuar një të ardhme të tillë, është e nevojshme që shqiptari të trajtojë më mirë shqiptarin i cili ndoshta mendon ndryshe nga ai dhe që në procesin e jetës politike ta trajtojë atë si kundërshtar politik dhe jo si armik të përbetuar. Ndryshe, Shqipëria e lirë, demokratike dhe anëtare e denjë e kombeve të përparuara,nuk bëhet. Është krijuar një situatë fatzezë kur Shqipëria dhe Kosova, nga një anë, po pajtohen dhe bashkpunojnë me armiqtë dhe okupatorët shekul-

lorë, madje duke i quajtur të huajt “vëllëzër” dhe “aleatë strategjikë” të shqiptarëve, ndërkohë që në trojet shqiptare nuk pajtohet vëllai me vëlla, kryesisht për arsye politike të kaluara dhe aktuale. Nëna Tereze do të na këshillonte, se po të dëshirojmë paqën, së pari duhet të pajtohemi me më të afërmin tonë. Nuk kemi askënd më të afërm se vëllain. Duhet pranuar se historia tregon se shqiptari nuk është sjellur mirë me shqiptarin. Fatkeqsisht, kjo situatë vazhdon edhe sot. Historia na mëson gjithashtu se asnjë grup i vetëm, asnjë ideologji e vetme e çfarëdo ngjyre qoftë dhe asnjë individ sado diktator i egër të jetë, nuk mund të ndër-

zotëronin në radhët e shqiptarëve pa dallim dhe përgjithmonë me qëllim për të krijuar kështu një atdhe ku të gjithë të ndihen të barabartë, me detyra dhe përgjegjësi për të kontribuar drejtë fateve më të mira të kombit. Shënjtëresha jonë Nëna Tereze lutu për Shqiptarët – bashkombasit tuaj! Lutu që ata “të ndezin dritën e dashurisë dhe të paqës” midis tyre si komunitet dhe me njëri tjetrin të “hapin zemërat” dhe “të shtrijnë dorën e shërbimit” vëllazëror, duke filluar me ata që janë më të afërmit e tyre. Lutu Nënë Tereza që një vëllazërim aq i dëshirueshëm dhe aq i nevojshëm në këto kohëra të pasigurta në trojet shqiptare dhe në

tojënjë shoqëri stabile dhe dhe një shtet me të vërtetë të lirë dhe të pavarur, ku të gjithë shqiptarët do ta ndjenin veten pjesë të pandarë të tij. Ky është një mision i përbashkët, në të cilin duhet të marrin pjesë të gjithë, përndryshe bërja e Shqipërisë (kam parasyshë mbarë trojet shqiptare) do të mbetet një projekt i pa realizuar. Prandaj, të shpresojmë se shënjtërimi i Nënë Terezës do të shërbejë si një rast për secilin prej nesh që të këthjellojmë mendjen, të shqyrtojmë ndërgjegjen dhe të heqim dorë nga paragjykimet, inatet, egoizmat dhe urrejtjet ndaj njëri tjetrit – duke filluar nga nivelet më të larta politike e deri tek bashkombasit më të thjeshtë – vese këto të këqia të cilat pengojnë rëndë ndjenjat vëllazërore që duhej të mbi-

botë në përgjithësi — të sjellë më në fundmidis të gjithë shqiptarëve pa dallim — një harmonizim pipkamjesh dhe veprimtarishë,në dobi të kombit dhe bashkjetesës shqiptaretë brezave të ardhëshëm të shqiptarëve. Me shpresën se siç ka thënë Papa Françesku në parathënien për librin, “Të duam të padashurin”, përmbledhje e fjalimeve të Nënë Terezës, duke iu drejtuar të rinjve shqiptarë ka shkruar se Shqipëria është vendi më i ri në moshë në Europë dhe si e tillë u bën thirrje të rinjve shqiptarë: “Fluturoni lartë si shqiponja, simbol i vendit të Nënë Terezës.” Brezi i ardhëshëm i shqiptarëve nuk meriton asgjë më pak as më shumë se të fluturojnë lartë si shqiponja në çdo pikpamje të jetës dhe aktivitetit të tij.

“Mishërim mistik në të varfërin” Pali VI për Nënën Tereze:

Më 6 maj 1978, pikërisht tre muaj para se të vdiste, Pali Vi priti, në Vatikan, Nënën tereze, me një grup bashkëpunëtorësh italianë. ishte takimi i fundmë i Montinit me rregulltaren e cila, në fillim të audiencës, e përshëndeti Papën në gjuhën angleze, me fjalët: “Ju, për ne, jeni Krishti”. E shtoi: “E falënderoj Shenjtërinë tuaj, në emër të të varfërve, të të varfërve tanë”. Papa Pali Vi mbajti një fjalim në gjuhën italiane, duke i shtuar tekstit të përgatitur shumë fjalë jashtë tij. Sidomos, në pjesën qendrore, ku i drejtohet rregulltares me fjalët: “Jam i padenjë për të qenë mësues para Jush”, e edhe në përfundim, kur i nxit të pranishmit për t’i dëgjuar “gjëmët” e “ulurimat” e të gjithë të vuajturve. Deri tani i panjohur në variantin e tij të plotë (që sapo u shtyp) u rishkrua nga regjistrimi i audiencës, për t’u botuar në vëllimin “Pali Vi dhe Nëna tereze” (romë, Botues Viverein, 2016, 184 faqe), përgatitur nën kujdesin e imzot leonardo Sapienza, mëkëmbës i Prefekturës së Shtëpisë Papnore. “Nga regjistrimi - sqaron imzot Sapienza ndjehet zëri i lodhur i Palit Vi, tre muaj para vdekjes, e megjithatë, në disa nga fragmentet, zëri rimerr gjallërinë e hershme, duke shprehur gjithë dashurinë e Papës Montini për Nënën tereze”.

Jeta Katolike JaNar-MarS 2016

Në libër, ku përmblidhen shumë tekste të Papës dhe të rregulltares shqiptare, të pasuruara me fotografi e riprodhime autografe, është edhe letra dërguar

i Shenjtë më tha: ‘Më pranoni si bashkëpunëtor të përvuajtur të veprës suaj të dashurisë!’. Këtë mendon ati i Shenjtë për punën tonë!”.

simotrave nga Nëna tereze, e cila tregon një hollësi të panjohur nga kjo audiencë: “Ndërsa motra Nirmala i varte Papës në qafë një varg lulesh, ati

Fjalimi i plotë i Palit Vi botohet në librin e ri “Pali Vi dhe Nëna tereze”. (radio Vatikani)

“Më pranoni si bashkëpunëtor të përvuajtur të veprës suaj të dashurisë!”

Kur Papa Pali VI vizitoi Indinë në dhjetor të vitit 1964, u habit nga puna dhe përkujdesja që Nëna Tereze bënte me të gjithë ata në nevojë. Në shenjë mirënjohje për punën e saj, ai ia dhuroi Nënës Tereze makinën Lincoln Convertibile me të cilën kishte udhëtuar deri te Misionaret e Dashurisë në Kalkutë. Më vonë, Nëna Tereze e shiti makinën në ankand dhe bëri para të mjaftueshme për të filluar projektin Shanti Nagar, “Qyteti i Paqës”.

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

Kosovë

Të mësojnë më shumë për vlerat Tereziane

Institucionet e Kosovës dhe Kisha katolike krenarë me Shën Nënën Tereze – Ganxhe Bojaxhiun e vlerat që ajo mishëroi dhe dëshmoi me jetë e vepra. Shën Nëna Tereze nuk i takon vetëm fesë katolike, ajo na takon te g jithëve, jo vetëm shqiptarëve por g jithë njerëzimit, tha ministri Arsimit, Arsim Bajrami.

Kosova falënderon Zotin për Shenjtërimin e Nënës Tereze

Rabie Ibraj

ombi ynë tashmë është i bekuar nga vet Zoti!. Na dhuroi Shën Nënën Tereze, këtë dhuratë Hyjnore. Kosova falënderon Zotin për këtë dhuratë të paçmuar Shenjte!!! Emocionet e Shenjtërimit të Nënës Tereze në Vatikan nga Papa Françesku vazhduan të përjetohen me gëzim dhe aktivitete të ndryshme gjatë gjithë këtyre ditëve nëpër qendrat e Kosovës, përfshirë edhe shkollat parauniversitare në vend, të cilat orën e parë të mësimit në këtë fillim viti shkollor ia kushtuan të Shenjtës Nënës Tereze. Me ketë veprim, a mos po prishet lajciteti i shkollave tona ishte një pyetje drejtuar ministrit të Arsimit, Arsim Bajrami. “Shën Nëna Tereze nuk i takon vetëm fesë katolike, ajo na takon te gjithëve, jo vetëm shqiptarëve por gjithë njerëzimit. Vepra dhe nami i saj tashmë i përkasin globit”, u përgjigj ministri duke shtuar se fëmijët tanë duhet të mësojnë më shumë për Vlerat Tereziane!!!. Ndërsa disa mësues kërkuan që në librat shkollor të ketë tekste më shumë që pasqyrojnë veprën, jetën dhe shembullin e Shën Nënës Tereze. Ndërkaq, kulmi i përjetimit shpirtëror ishte të shtunën në Kishën Katedrale “Nëna Tereze” në Prishtinë, ku tashmë i gjithë populli e ka të Shenjtën e vet, pajtoren ndërmjetësuese tek

Zoti, Shën Nënën Tereze. Për kete meshë solemne, katedralja u mbush plot e përplot me besimtarë e njerëz vullnetmirë nga Kosova, Shqipëria e Mali Zi, përfshirë seminaristë, motra, numër të madh meshtarësh e komunitete tjera fetare e ndërkombëtare. Gëzimit të kësaj të kremteje iu bashkuanë edhe familja e ish presidentit Rugova dhe kryeministri i vendit, Isa Mustafa me bashkëpunëtorët e tij. Kori i kishës me kënget e bukura, e bëri këtë ditë më madhështore, me atmosferë të papërshkrueshme. Ishte gëzim i dyfishtë edhe për faktin se në këtë ditë të mrekullueshme u shuguruan meshtarë të rinj dy bijë të Kosovës, Daniel Markprekaj dhe Meriton Dedaj, të cilët më 4 shtator Zoti i pat shpërblyer edhe me një tjetër dhuratë shenjte, ata duke ndihmuar, qendruan perkrah Papa Françeskut gjatë Shenjtërimit të Nënës Tereze. Meshën e Falënderimit dhe ritin e shugurimit e celebroi Shkëlqesia e tij, Imzot Dodë Gjergji. Ai, gjatë predikimit, duke folur për madhështinë e Shën Nënës Tereze, tha se populli shqiptar nuk ka dhuratë më të madhe se Nënën Tereze, e cila tërë jetën e sakrifikoi për njerëzimin. “Nderimi ynë për Nënën Tereze është i shumfishtë, është nderim qytetar e shoqëror, i të gjithë njerëzve vullnetmirë në Kosovë, e në të gjitha trojet tona shqipare e në botë.

Kisha dhe besimtarët e saj nuk krenohen me faktin se politika, mediet, kultura e populli po e nderojnë një murgeshë katolike. Por, ne gëzohemi dhe falënderojmë Zotin sepse e shohim se bota ka ende vullnet për të vlerësuar veprën e mirë të njerëzve brenda shoqërisë”, tha ipeshkvi duke shtuar se nderimi i institucioneve dhe njerëzve tanë na gëzojnë, ngase janë dëshmi se populli ynë ka një zemër e cila di ta dalloj të mirën brenda vetes dhe të përkulet para saj, sepse Shën Terezja është burim i pashterrshëm i frymëzimit të gjithë njerëzve vullnetmirë, pa dallim race e feje dhe po ta ndjekim shembullin e saj do të ndjehemi më njerëzor, më të mirë e më paqedashës. Më pas, Imzot Dodë Gjergji dhe meshtarë të tjerë, sipas rregullave kishtare kryenë ritin e shugurimit të dy meshtarëve të rinj, të cilët duke e jetësuar Ungjillin do të jenë në shërbim të Zotit, kishës dhe popullit Akti i shugurimit u përcoll në heshtje të plotë, me devotshmëri nga të pranishmit, e sidomos të emocionuar ishin familjarët dhe të afërmit e meshtarëve të rinj, tashmë Dom Daniel Markprekaj dhe Dom Meriton Dedaj. Prinderit e tyre, Ndokë e Dila Markprekaj dhe Ndue e Prena Dedaj, me lot gëzimi u shprehen të lumtur për shugurimin e djemve të tyre që siç më thanë Zoti ka dashtë dhe i ka thirrë të bëhen meshtarë, e ne na mbetën t’ju dëshirojmë

shëndet dhe mbarësi në misionin e tyre të shenjtë. Njëkohësisht ata falënderuan Zotin që siç thanë e kanë mbërri që ta përjetojnë edhe Shenjtërimin e Nënës Tereze!

Imzot Massafra:

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

Nëna Tereze krenari e frymëzim për një shoqëri e qytetërim të ri

ë Katedralen e Laçit të Vaut të Dejës u kremtua Mesha e falënderimit (Eukaristia) për

imtarët dhe shoqërinë mbarë, është dhuratë e frymëzim për ndërtimin e një shoqërie dhe qytetërimi të ri.

nderoi me praninë e tij edhe Presidenti i Republikës së Shqipërisë, z. Bujar Nishani. Po

Shenjtën Nënën Tereze. Një Shenjte shqiptare për Kishën, bes-

Përveç hierarkisë së lartë të Kishës Katolike në Shqipëri dhe klerit,

ashtu ishin pjesëmarrës edhe autoritetet vendore dhe përfaqë-

autoritetet vendore dhe përfaqësues të besimeve të tjera në Shqipëri. Në meshën e udhëhequr nga Kryetari i Konferencës Ipeshkvore të Shqipërisë, Imzot Angelo Massafra, në predikimin e mbajtur me këtë rast, ai ndër të tjera tha: “Shenjtja Tereze e Kalkutës është model i veprave të mëshirshme, por sidomos është model për ne i qëndrimit në shoqërinë e Jezusit për të rrënjosur dhe bazuar më mirë dëshirën tonë që t’i përgjigjemi urdhrit të dashurisë, i vetmi që Shëlbuesi para se të vdiste na ka lënë, qoftë me fjalët, qoftë me flijimin e vet në Kryq. Kisha e Shqipërisë, e vogël, e varfër por e bukur, me këtë Kanonizim dhe me Lumturimin e ardhshëm të Martirëve, është duke marrë një

nder tejet të madh përpara botës! Por, siç ndodh gjithmonë, pranë një nderi të madh ka gjithmonë edhe një detyrë të madhe. Dhe detyra jonë është që, të imitojmë shenjtërit tanë, dhe me jetën tonë t’i japim lavdi Hyjit e të nxisim të mirën e njerëzimit”, tha ipeshkvi. Edhe Aministratori Dioqezan, Dom Simon Kulli, ka përshëndetur të gjithë të pranishmit, përmes fjalëve se, “vetë Zoti deshi që këto ditë ta gëzojë dhe ta hijeshojë Kishën e gjithmbarshme duke e lartësuar në Elteret e shenjtërisë, bijën e Popullit tonë, Nënën Tereze”. Në këtë ngjarje madhështore, Dom Simoni nuk la pa kujtuar edhe ipeshkvin e ndjerë, Imzot Lucjan Avgustinin, duke theksuar se “Ky gëzim i madh që po përjetojmë këto ditë, patjetër që na i ngushëllon dhe freskon zemrat tona plot dhimbje prej ndarjes së parakohshme të bariut tonë shpirtëror, Imzot Lucjanit, i cili aq shumë e deshi këtë Kishë në Shqipëri, dhe nuk u kursye

MESHË FALËNDERIMI PËR SHENJTËRIMIN E NËNËS TEREZE Nga Violeta Marashi

Të shtunën e 10 shtatorit, Dioqeza e Sapës dhe mbarë kombi shqiptar ishin në festë. Në një klimë festive dhe gëzimi është kremtuar Mesha e Falënderimit me rastin e Shenjtërimit të Nënës Tereze. Për të bashkëndarë mirënjohjen për këtë dhuratë që Zoti ia bëri Kishës dhe Popullit shqiptar në personin e Nënës Tereze, qindra besimtarë shtegtuan drejt Katedrales së Shën Terezes së Kalkutës, në Vau-Dejës. Përveç hierarkisë së lartë të Kishës Katolike në Shqipëri dhe klerit, nderoi me praninë e tij edhe Presidenti i Republikës së Shqipërisë, z. Bujar Nishani. Po ashtu ishin pjesëmarrës edhe

sues te besimeve te tjera në Shqipëri. Për Kishën katolike në Shqipëri, Shenjta Nëna Tereze merr një domethënie dhe rëndësi të veçantë, si për origjinën e saj shqiptare, por edhe për atë që Ganxhe Bojaxhiu bëri duke nderuar, madje fisnikëruar, madje duke Shenjtëruar emrin shqiptar, e për praninë e saj në vendlindje, sa herë që kishte kohë, posa iu hapen dyert, në vitet e fundit të diktaturës komuniste. Në Shqipëri e kanë njohur shumë prej atyre që e kanë takuar dhe folur me të. Kryeipeshkvi i Shkodër-Pultit, imzot Massafra, gjatè homelisë së Meshës së falënderimit, me fjalët e tij “preku zemrat e të pranishmëve duke kujtuar që Nëna Tereze nuk është vetëm motiv krenarie pse ishte shqiptare, por një shtytëse në angazhimin tonë që të ndjekim shembullin e saj. Po, pikërisht kjo gjë është thelbësorja në këtë kremtim. Fjalët e Ungjillit na kujtuan të vërtetën themelore të shpallur nga Krishti nëpërmjet Mateut: “Çkado bëtë për njërin ndër këta vëllezërit e mi më të vegjël, e bëtë për mua”. kurrë ta mësojë dhe ta drejtojë grigjën e tij nga kjo katedër. Por të bindur dhe të nxitur prej fesë, shpresojmë se Ipeshkvi jonë krah për krah me Nënën Tereze do na përcjellin prej qiellit dhe nuk do ta largojnë shikimin e tyre bekues prej nesh – tha ai.

Në fund të të gjithë këtij kremtimi solemn, edhe Nunci Apostolik, Imzot Ramiro Moliner Ingles mbajti përshëndetjen e tij, gjë e cila përkoi edhe me lamtumirën e Misionit të tij Diplomatik në Shqipëri. Gjithashtu sollën përshëndetjet e rastit edhe Presidenti i Republikës së Shqipërisë, Bujar Nishani e kryetari i Bashkisë Zef Hila, të cilët e vlerësuan figurën e Nënës Tereze duke e sjellë si shembull të jetës tonë të përditshme dhe me ndërmjetësinë e saj të mund të mbartim në vetvete angazhimin dhe përgjegjësinë që të mund t’i përngjajmë veprës dhe dashurisë së kësaj Nëne që iu kushtua Zotit dhe mbarë botës.

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

Intervistë me Arqipeshkvin e ri të Tivarit Imzot Rrok Gjonlleshaj

n Gjekë Gjonaj

Klasik në Suboticë (Vojvodinë). Studimet Filozofi – Teologji në Rijekë (Kroaci). Më 01.08.1987, në vendlindje, në Velezhë jam shuguruar meshtar. Dy vite (1987-1989) kam shërbyer në Zllakuqan (Klinë). Tetëmbdhjetë vite (1989-2007) kam shërbyer në Stubëll (Viti). Gjatë viteve 2007-2010 në

është bërë në Mal të Zi pas pak muajsh, meqë vini nga Kosova në një mjedis tjetër për Ju të ri?

mij, meshtarëve dhe besimtarëve, ka histori të lashtë dhe shumë të pasur. Gjendjen, mbrenda për mbrenda e gjeta shumë në rregull. Çdo gjë funksiononte. Më kohë janë përciell të gjitha ngjarjet. Ka shumë relacione. Kjo gjendje më detyron edhe mua në angazhim edhe më të madh

nizuar. Kam marr urime nga përsonalitetet e larta shtetërore dhe fetare. Meshtarët, Rregulltarët/et, Besimtarët më kanë pranuar mirë. Kanë ofruar gatishmërinë për bashkëpunim dhe kemi filluar punën.

Si është e organizuar sot jeta e Kishës Katolike ndër shqiptarë dhe si e vlerësoni punën e saj?

Imz. Gjonlleshaj: E vërtetë, vij nga Kosova në një mjedis të ri. Për mua ishte pak i njohur. Mikpritja ka qenë në nivelin e duhur. Intronizimi mirë i orga-

Papa Françesku më 5 prill 2016 Ju ka emëruar arqipeshkëv në Arqipeshkvinë e Tivarit. Pas një kohe të gjatë pune në Kosovë në çfarë mënyre e përjetuat emërimin Tuaj për arqipeshkëv të Tivarit, nga prijësi i Kishës Katolike të Vatikanit?

Imz. Gjonlleshaj: Po, më 5 prill 2016, Ati i shenjtë, Papa Françesku më emëroi për Argjipeshkëv në Argjipeshkvinë e Tivarit. Për mua, zgjidhja ime ishte e papritur, duke pasur parasysh numrin e madh të meshtarëve shumë të devotshëm, si në Mal të Zi, Shqipëri dhe Kosovë. Sa ishte gëzim, në të njejtën kohë edhe përgjegjësi. Zoti më dhuroi hire, andaj edhe pret prej meje angazhim, përgjegjësi, shërbim e dashuri. Pasi që gjendem në Argjipeshkëvinë ndër më të vjetrat në këto troje, e pasi që, para vetes kam nje sfidë të re, më ndihmën e Zotit, për dshuri ndaj Zotit, Kishës dhe popullit – besimtarëve, do mundohem të çoj para atë që Zoti dhe besimtarët presin nga unë. Cila ka qenë rruga Juaj deri në Tivar si meshtar?

Imz. Gjonlleshaj: Jam lindur në Velezhë (Prizren). Aty e kam kryer shkollën fillore. Gjimnazin

Bishtazhin (Gjakovë). Në periudhën 2011-2016 në Prishtinë. Përpos detyrës së famullitarit në famullitë e përmendura, kam kryer edhe shumë detyra të tjera në Ipeshkëvi. Më shumë se 15 vjet isha Ekonom i Dioçezës, i angazhuar në ndërtimin e Katedralës në Prishtinë. Dy vite Drejtor i Radio Maria për Kosovë. Me vite isha Dekan i Dekanatit të Prishtinës. Më 14. 05.2016 Shugurimi Ipeshkëvor në Katedralën “Nëna Tereze” në Prishtinë. Më: 28.05.2016. Intronizimi në Konkatedralën “Shën Pjetri” në Tivar. Ç’farë janë përshtypjet Tuaja të para për mikpritjen që u

Arqipeshkvia e Tivarit ka një histori të veçantë dhe të lashtë. Si e gjetët atë pasi e morët detyrën e arqipeshkvit të kësaj arqipeshkvie dhe cili ishte roli i paraardhësve Tuaj vendas dhe kosovar që shërbyen në këtë arqipeshkvi?

Imz. Gjonlleshaj: Argjipeshkvia e Tivarit, fal punës dhe angazhimit të paraardhësve të

Imz. Gjonlleshaj: Kisha Katolike ndër shqiptarë është e organizuar mjaft mirë . Nuk është gjithçka përfekt. Gjithmonë mund të jetë edhe më mirë. Përherë ka nëvojë për angazhime të reja. Mëgjithatë, Kisha Katolike, është munduar dhe angazhohet besimtarët e vetë t’i përciell në çdo hap, jo vetëm këta që i kemi mbrenda për mbrenda ipeshkëvive, por edhe ata që i kemi në diasporë. Nëpër vende të ndryshme të botës, janë të hapura, dhe shumë

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

mirë po funksionojnë Misionët Katolik Shqitarë.

Ç’farë mundësish u ofron të rinjve Kisha Katolike në Mal të Zi?

Edhe në Tivar sikurse në të gjitha trevat e banuara me popullatë shqiptare në Malin e Zi është nënvizuar harmonia fetare e besimeve të ndryshme. Në ç’mënyrë do t’i shërbeni kësaj klime?

Imz. Gjonlleshaj: Jam në dieni se ka një sërë aktivitetesh për të rinjtë në Mal të Zi. Prindërit dhe të rinjtë duhet të interesohen për këto aktivitete dhe të bëhën pjesë e tyre. Unë përsonalisht do të mundohëm, në mënyrë të veçantë të angazhohem.

Imz. Gjonlleshaj: Më rastin e intronizimit tim, kam theksuar gatishmërinë time për bashkëpunim, për të mirën e shpirtrave. Dallimet nuk e rrezikojnë këtë shtet, përkundër e pasurojnë. Harmonia fetare, neve prijsëve fetarë na obligon për bashkpunim dhe angazhim, për ta ruajtur këtë klimë të shëndoshë.

Në Mal të Zi, përveç Arqipeshkvisë së Tivarit, ekzistojnë edhe institucione tjera fetare. A do të bashkëpunoni me këto institucione në drejtim të forcimit të mirëkuptimit të qytetarëve të besimeve të ndryshme fetare?

Ka kohë që nga paraardhësi Juaj Monsinjor Zef Gashi ka filluar ndërtimi i Katedrales së Tivarit. Kur mund të pritet të kurorëzohet kjo ëndërr e Juaja dhe e jona e këtij monumenti jo vetëm kulti, por edhe kulture?

Imz. Gjonlleshaj: Në vitin 2010 ka filluar ndërtimi i Konkatedrales në Tivar. Janë kryer shumë punë. Ka edhe më për t’u kryer. Synimi im është, më ndihmën e Zotit dhe më kontributin e bëmirësave, ta përfundoj dhe ta shuguroj në festën e Shën Pjetrit 2017.

Pjesa më e madhe e shqiptarëve në Komunën e Tivarit për fatin tonë të keq janë asimiluar dhe nuk e përdorin si gjuhë komnikuese përveçse ndoshta në shtëpi gjuhën e të parëve të tyre. Për këtë arsye, siç e dini, mesha këtu me vite celebrohet në gjuhën jo amtare. A jeni optimist se gjatë shërbimit Tuaj në këtë arqipeshkvi do të bëni atë që nuk bëri asnjëri prej paraardhësve Tuaj, që mesha e shenjtë të thuhet edhe në gjuhën shqipe?

Imz. Gjonlleshaj: Më parë e kam thënë se unë jam i gatshëm për pashkëpunim më bashkësitë tjera fetare. Besoj edhe në gatishmërinë e liderëve të besimeve të tjera. Bashkëpunimi ynë, patjetër duhet të egzistojë, si shembull konkret për besimtarët e besimeve të ndryshme (besimtarëve tanë).

Jemi në prag të shenjtërimit të famëmadhes Nënës Tereze. Si do të evokohet kjo ngjarje e rëndësishme e historisë sonë kombëtare?

Katedralja e Shën Pjetrit në Tivar Imz. Gjonlleshaj: Më Koncilin e II të Vatikanit, kjo çështje është rregulluar. Parasheh që, Liturgjia të kryhet në gjuhën të cilën populli ka, e kupton. Nuk mendoj se duhet të ngutem. Duhet ta studjoj situatën. Nëse është e nevojshëme për të filluar, do e filloj. Gjithmonë, nëse është e nevojshme, pa lënduar askënd, mund të filloj diçka të re.

A mendoni se rinisë së sotme i mungon më tepër se çdo gjë besimi tek Zoti?

Imz. Gjonlleshaj: Jo nuk mendoj se i mungon besimi në Zot. Ata besojnë, por ndoshta ende nuk kanë arritë ta njohin Zotin Dashuri, të mëshirshëm, të gatshëm për t’i përqafuar. Për të njohur Zotin, dhe për të shtuar besimin duhet t’iu ndihmojnë Familja-pridërit dhe Kishameshtarët.

Imz. Gjonlleshaj: Për gjithë botën, e në veçanti për popullin tonë, Shenjtërimi i Nënës Tereze, më 4 shtator në Vatikan është ngjarje e jashtzakonshme dhe me peshë të veçantë. Kisha është organizuar. Aktivitete janë zhvilluar dhe po zhvillohen gjatë gjithë vitit. Ky vit, është viti i Nënës Tereze. Më 3 shtator, në Bazilikën e Shën Palit në Romë, është organizuar Koncerti me Hymnin e Nënës Tereze, ku do të marrin pjesë personalitete të larta të artit e të kulturës.

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

Imzot Vinçenc Prennushi, MARTIR Dëshmitarët e fesë: Imzot Vinçenc Prennushi ‘Mehr Licht!”- Më shumë dritë! Imzot Vinçenc Prennushi (Shkodër, 04. 09. 1885- Durrës, 19. 03. 1949): françeskan, ipeshkëv i Durrësit, poet i ëmbël. U burgos e u torturua sepse nuk pranoi ta shkëpuste Kishën shqiptare nga Selia e Shenjtë; dha shpirt me 19 mars 1949 në birucë të burgut, i shtrirë në dheun e lagësht, të ftohtë, këmbëzbathur, si Shën Françesku, bir i të cilit ishte! Jemi në qelitë e sigurimit të kuq shqiptar, në një ditë të akullt marsi të vitit 1949. Në njërën nga nevojtoret e degës së punëve të brendshme të qytetit bregdetar, Durrësit, varet për krahësh një burrë rreth të gjashtëdhjetave, i veshur me rrecka. Kush e shikon ashtu varur, nuk mund ta besojë se ka para vetes një prej prelatëve të naltë të Kishës Katolike Shqiptare; një prej shkrimtarëve të rrallë të Rilindjes, ende gjallë; një burrë, që ia kushtoi gjithë jetën popullit të vet; një françeskan, që rri aty, vetëm pse ndjek besnikërisht Krishtin e jo diktatorin, i cili do të dëshironte ta dëbonte Zotin nga froni e të ulej vetë në vend të Tij. Ai, që shqiptarët e shikonin me nderim të madh, që e ruanin me mirënjohje si relike në peshtaf, që ishte simbol i së kaluarës, për të cilën krenohemi, ishte kapur përdhunë në një shtëpi të varfër katundi, ku kalonte, në vetmi të plotë, ditët e mbrame të jetës. Ishte mbyllur në qeli. Ishte torturuar. E tashti rrinte i varur kësisoji në nevojtoren e burgut të Durrësit, në maje të kodrës, prej kah mund të soditej një nga pejza-

zhet më të bukura detare. Kishte kohë që rrinte i varur, i ngrirë, kur dera u hap e një prej rojeve lëshoi një ulurimë me ta përqethë shtatin: “Ej, prift!”. Asnjë përgjigje. “Ej, ti, me ty po flas, priftooo. Do ta hapësh gojën, apo dëshiron të ta mbyllim përgjithmonë?”. Heshtje. Njeriu i varur, me sy të mbyllur, nuk jep asnjë shenjë jete. Roja del me vrap, pyet dikënd përjashta e kthehet rishtas. Hyp mbi një stol dhe e zbret njeriun gjysëm të ngrirë. E mbart mbi supe dhe flakon rishtas në qeli, ku duken disa hije njerëzish. Janë shokët e mjerimit të ipeshkvit, të vënë në pranga si kundërshtarë të regjimit të kuq. Kur dera e qelisë mbyllet me zhurmë, hijet i afrohen me vrap imzot Vinçenc Prennushit, e marrin butë ndër krahë dhe e shtrijnë mbi kashtë. Dëgjohet një gjëmë e thellë. Ai ka dhimbje. Shumë. Kohët e fundit e detyruan të mbartë trupa të rëndë druri, derisa u rrokullis me gjithë ta, ndërsa rojet e shikonin këtë skenë e zgërdhiheshin. Ka dhimbje, të tmerrshme. Në korp e në shpirt. Por gjen ende aq forcë, sa të hapë sytë e, me zërin e tij, gjithnjë të butë e të ëmbël, ndonëse tejet të ligshtuar, t’u kërkojë shokëve të mjerimit: “Ju lutem, më shtrini përdhe. Kambëzdathë. Due me dekë si Sh’ Françesku”. E marrin përsëri me nderim atë trup të martirizuar dhe e shtrijnë mbi truallin e akullt të qelisë. Në sa këmbët nisin t’i ftohen, pëshpërit me një fije zëri: “Tash po i kujtoj fjalët e Gëtes: ‘Mehr Licht’- ‘Due dritë’- ‘Ma shumë

dritë!’. Drita, të cilën e kërkonte në fill të mortjes Imzoti i sapo zbritur nga kryqi, nuk ishte, sigurisht, drita që shohin sytë tanë. Kërkonte dritën e ëmbël të qiellit, simbolin e jetës, për vete e për grigjën e vet. Ishte një ditë e ftohtë marsi e vitit 1949. Vetëm 67 vjet më parë... Bir i Gjonit dhe i Rozës, lindi në Shkodër me 4 shtatuer 1885. Zhgunin françeskan e veshi me 4 tetuer 1900. Më 19 tetuer 1901 bâni kushtet e përkohshme; me 12 dhetuer 1904, kushtet e përhershme. U shugurue meshtar me 25 mars 1908; ipeshkëv i Sapës, me 1936; kryeipeshkëv i Durrësit, me 1940. Vdiq martir në Durrës, në vjetën 1949. Vepra e parë, që shkroi Imzot Vinçenc Prennushi, OFM, kur ishte vetëm nandëmbëdhetë vjeç, titullohet “Rrenimet e Jeruzalemit”. Dorëshkrimi, disa pjesë të të cilit u muzikuen prej Atë Martin Gjokës, humbi në një kohë trazinash në Shkodër. Shkrime të shumta hagjiografike të Imzot Vinçencit gjinden të shkapërndame në fletore e të përkohshme, sidomos në ‘Elçia e Zemers së Krishtit” e “Zani i Shna Ndout”, revistë të cilën e

drejtoi për 11 vjet me radhë, tue nisë prej vitit 1918. Të kësaj natyre janë edhe disa përkthime, si ai i romanit “Fabiola”, vepër e kardinalit Wiseman (1924), në të cilën përshkruhet martirizimi i bashkësive të para të krishtena në Romë, si dhe kryevepra e Henrik Sienkiewiecz-it “Quo vadis?”, me 400 faqe, Çmim Nobel për letërsinë me 1905. Këtë vepër, me përmbajtje të thellë fetare, e botoi një herë si nënfletë në “Hyllin e Dritës”, e mandej, edhe si vëllim më veti, me dy pjesë. E Prennushit asht edhe vepra “Fjala e Zotit, zhvilluem ndër të dielle të motmotit”; predikime fetare (1918), vepër që radhitet në një tjetër zhanër të letërsisë kishtare, atë të sermoneve apo të predkeve. Vijojnë veprat: “Vorri i Fratit”, 1717-1918. Dý fjalë mbí jetë t’ A. Anton Soranit, dëshmuer feje françeskan (1918); “Fé e heroizëm”, novela (1922); “Lumnít e Kalvarit e dhunít e paganizmit” (1925); “Java e Madhe”, vepra kushtue themeluesit të Urdhnit Françeskan, “Sh’ Françesku i Asizit” (1926) si dhe “Jeta e Shna Ndout prej Padue” (1931). Kryevepra origjinale e imzot Prennushit asht përmbledhja poetike “Gjeth e lule”(dy botime), 55 vjersha , tue përjashtue ato fetaret, të shpërndame nëpër faqet e “Zânit të Shna Ndout”, që do të përbâjshin një vëllim të madh. (Shënime marrë nga vepra e Atë Daniel Gjeçajt “Galeria e artit të martrizimit”, Vepra II, Botime Françeskane, Shkodër, 2012) (Radio Vatikani)

God and Evolution

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

By Avery cardinal Dulles

(October 2007)

During the second half of the nineteenth century, it became common to speak of a war between science and religion. But over the course of the twentieth century, that hostility gradually subsided. Following in the footsteps of the Second Vatican Council, John Paul II at the beginning of his pontificate established a commission to review and correct the condemnation of Galileo at his trial of 1633. In 1983 he held a conference celebrating the 350th anniversary of the publication of Galileo’s Dialogues Concerning Two New Sciences , at which he remarked that the experience of the Galileo case had led the Church “to a more mature attitude and a more accurate grasp of the authority proper to her,” enabling her better to distinguish between “essentials of the faith” and the “scientific systems of a given age.” From September 21 to 26, 1987, the pope sponsored a week of study on science and religion at Castel Gandolfo. On June 1, 1988, reflecting on the results of his conference, he sent a positive and encouraging letter to the director of the Vatican Observatory, steering a middle course between a separation and a fusion of the disciplines. He recommended a program of dialogue and interaction, in which science and religion would seek neither to supplant each other nor to ignore each other. They should search together for a more thorough understanding of one another’s competencies and limitations, and they should look especially for common ground. Science should not try to become religion, nor should religion seek to take the place of science. Science can purify religion from error and superstition, while religion purifies science from idolatry and false absolutes. Each discipline should therefore retain its integrity and yet be open to the insights and discoveries of the other. In a widely noticed message on evolution to the Pontifical Academy of Sciences, sent on October 22, 1996, John Paul II noted that, while there are several theories of evolution, the fact of the evolution of the human body from lower forms of life is “more than

a hypothesis.” But human life, he insisted, was separated from all that is less than human by an “ontological difference.” The spiritual soul, said the pope, does not simply emerge from the forces of living matter nor is it a mere epiphenomenon of matter. Faith enables us to affirm that the human soul is immediately created by God. The pope was interpreted in some circles as having accepted the neoDarwinian view that evolution is sufficiently explained by random mutations and natural selection (or “survival of the fittest”) without any kind of governing purpose or finality. Seeking to offset this misreading, Christoph Cardinal Schönborn, the archbishop of Vienna, published on July 7, 2005, an op-ed in the New York Times , in which he quoted a series of pronouncements of John Paul II to the contrary. For example, the pope declared at a General Audience of July 19, 1985: “The evolution of human beings, of which science seeks to determine the stages and discern the mechanism, presents an internal finality which arouses admiration. This finality, which directs beings in a direction for which they are not responsible, obliges one to suppose a Mind which is its inventor, its creator.” In this connection, the pope said that to ascribe human evolution to sheer chance would be an abdication of human intelligence. Cardinal Schönborn was also able to cite Pope Benedict XVI, who stated in his inauguration Mass as pope on April 24, 2005: “We are not some casual and meaningless product of evolution.

Each of us is the result of a thought of God. Each of us is willed, each of us is loved, each of us is necessary.” Cardinal Schönborn’s article was interpreted by many readers as a rejection of evolution. Some letters to the editor accused him of favoring a retrograde form of creationism and of contradicting John Paul II. They seemed unable to grasp the fact that he was speaking the language of classical philosophy and was not opting for any particular scientific position. His critique was directed against those neo-Darwinists who pronounced on philosophical and theological questions by the methods of natural science. Several authorities on these questions, such as Kenneth R. Miller and Stephen M. Barr, in their replies to Schönborn, insisted that one could be a neo-Darwinist in science and an orthodox Christian believer. Distinguishing different levels of knowledge, they contended that what is random from a scientific point of view is included in God’s eternal plan. God, so to speak, rolls the dice but is able by his comprehensive knowledge to foresee the result from all eternity. This combination of Darwinism in science and theism in theology may be sustainable, but it is not the position Schönborn intended to attack. As he made clear in a subsequent article in FIRST THINGS (January 2006), he was taking exception only to those neoDarwinists”and they are many”who maintain that no valid investigation of nature could be conducted except in the reductive mode of mechanism, which seeks to explain everything in terms of quantity, matter, and motion, excluding specific differences and purpose in nature. He quoted one such neo-Darwinist as stating: “Modern science directly implies that the world is organized strictly in accordance with deterministic principles or chance. There are no purposive principles whatsoever in nature. There are no gods and no designing forces rationally detectable.” Cardinal Schönborn shrewdly observes that positivistic scientists begin by methodically excluding formal and final causes. Having then described natural processes in terms of merely efficient and material causality, they turn around and reject

every other kind of explanation. They simply disallow the questions about why anything (including human life) exists, how we differ in nature from irrational animals, and how we ought to conduct our lives. During the past few years, there has been a new burst of atheistic literature that claims the authority of science, and especially Darwinist theories of evolution, to demonstrate that it is irrational to believe in God. The titles of some of these books are revealing: The End of Faith by Sam Harris, Breaking

the Spell: Religion as a Natural Phenomenon by Daniel Dennett, The God Delusion by Richard Dawkins, and God: The Failed Hypothesis by Victor J.

Stenger. The new atheists are writing with the enthusiasm of evangelists propagating the gospel of atheism and irreligion. These writers generally agree in holding that evidence, understood in the scientific sense, is the only valid ground for belief. Science performs objective observations by eye and by instrument; it builds models or hypotheses to account for the observed phenomena. It then tests the hypotheses by deducing consequences and seeing whether they can be verified or falsified by experiment. All worldly phenomena are presumed to be explicable by reference to inner-worldly bodies and forces. Unless God were a verifiable hypothesis tested by scientific method, they hold, there would be no ground for religious belief. Richard Dawkins, a leading spokesman for this new antireligion, may be taken as representative of the class. The proofs for the existence of God, he believes, are all invalid, since among other defects they leave unanswered the question “Who made God?” “Faith,” he writes, “is the great cop-out, the great excuse to evade the need to think and evaluate evidence . . . . Faith, being belief that isn’t based on evidence, is the principal vice in any religion.” Carried away by his own ideology, he speaks of “the fatuousness of the religiously indoctrinated mind.” He makes the boast that, in the quest to explain the nature of human life and of the universe in which we find ourselves, religion “is now completely superseded by science.” Dawkins’ understanding of religious faith as an irrational commitment strikes the Catholic as strange. The First Vatican Council condemned fideism, the doctrine that faith is

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

irrational. It insisted that faith is and must be in harmony with reason. John Paul II developed the same idea in his encyclical on Faith and Reason , and Benedict XVI in his Regensburg academic lecture of September 12, 2006, insisted on the necessary harmony between faith and reason. In that context, he called for a recovery of reason in its full range, offsetting the tendency of modern science to limit reason to the empirically verifiable. Catholics who are expert in the biological sciences take several different positions on evolution. As I have indicated, one group, while explaining evolution in terms of random mutations and survival of the fittest, accepts the Darwinist account as accurate on the scientific level but rejects Darwinism as a philosophical system. This first group holds that God, eternally foreseeing all the products of evolution, uses the natural process of evolution to work out his creative plan. Following Fred Hoyle, some members of this group speak of the “anthropic principle,” meaning that the universe was “finetuned” from the first moment of creation to allow the emergence of human life. A recent example of this point of view may be found in Francis S. Collins’ 2006 book, The Language of God . Collins, a world-renowned expert on genetics and microbiology, was reared without any religious belief and became a Christian after finishing his education in chemistry, biology, and medicine. His professional knowledge in these fields convinced him that the beauty and symmetry of human genes and genomes strongly testifies in favor of a wise and loving Creator. But God, he believes, does not need to intervene in the process of bodily evolution. Collins holds for a theory of theistic evolutionism that he designates as the BioLogos position. Although Collins is not a Catholic, he approvingly refers to the views of John Paul II on evolution in the 1996 message to the Pontifical Academy of Sciences. He builds on the work of the Anglican priest Arthur Peacock, who has written a book with the title Evolution: The Disguised Friend of Faith . He quotes with satisfaction the words of President Bill Clinton, who declared at a White House celebration of the Human Genome Project in June 2000: “Today we are learning the language in which God created life. We are gaining ever more awe for the complexity, the beauty, and the wonder of God’s most divine and sacred gift.” Theistic evolutionism, like classical Darwinism, refrains from asserting any divine intervention in the process of evolution. It concedes that the emergence of living bodies, including the human, can be accounted for on the empirical level by random mutations and survival of the fittest. But theistic evolutionism rejects the atheistic conclusions of Dawkins and his cohorts. The physical sciences, it maintains, are not the sole acceptable source of truth and certitude. Science has a real though limited competence. It can tell us a great deal about the processes that can be observed or controlled by the senses and by instruments, but it has no way of answering deeper questions involving reality as a whole. Far from being able to replace religion, it cannot begin to tell

us what brought the world into existence, nor why the world exists, nor what our ultimate destiny is, nor how we should act in order to be the kind of persons we ought to be. Viewed as a scientific system, Darwinism has some attractive features. Its great advantage is its simplicity. Ignoring the specific differences between different types of being and the purposes for which they act, Darwinism of this type reduces the whole process of evolution to matter and motion. On its own level it produces plausible explanations that seem to satisfy many practicing scientists. Notwithstanding these advantages, Darwinism has not entirely triumphed, even in the scientific field. An important school of scientists supports a theory known as Intelligent Design. Michael Behe, a professor at Lehigh University, contends that certain organs of living beings are “irreducibly complex.” Their formation could not take place by small random mutations, because something that had only some but not all the features of the new organ would have no reason for existence and no advantage for survival. It would make no sense, for example, for the pupil of the eye to evolve if there were no retina to accompany it, and it would be nonsensical for there to be a retina with no pupil. As a showcase example of a complex organ all of whose parts are interdependent, Behe proposes the bacterial flagellum, a marvelous swimming device used by some bacteria. At this point we get into a technical dispute among microbiologists that I will not attempt to adjudicate. In favor of Behe and his school, we may say that the possibility of sudden major changes effected by a higher intelligence should not be antecedently ruled out. But we may take it as a sound principle that God does not intervene in the created order without necessity. If the production of organs such as the bacterial flagellum can be explained by the gradual accumulation of minor random variations, the Darwinist explanation should be preferred. As a matter of policy, it is imprudent to build one’s case for faith on what science has not yet explained, because tomorrow it may be able to explain what it cannot explain today. History teaches us that the “God of the gaps” often proves to be an illusion. Darwinism is criticized by yet a third school of critics, one which includes philosophers such as Michael Polanyi, who build on the work of Henri Bergson and Teilhard de Chardin. Philosophers of this orientation, notwithstanding their mutual differences, agree that biological organisms cannot be understood by the laws of mechanics alone. The laws of biology, without in any way contradicting those of physics and chemistry, are more complex. The behavior of living organisms cannot be explained without taking into account their striving for life and growth. Plants, by reaching out for sunlight and nourishment, betray an intrinsic aspiration to live and grow. This internal finality makes them capable of success and failure in ways that stones and minerals are not. Because of the ontological gap that separates the living from the nonliving, the emergence of life cannot be accounted for on the basis of purely mechanical

principles. In tune with this school of thought, the English mathematical physicist John Polkinghorne holds that Darwinism is incapable of explaining why multicellular plants and animals arise when single cellular organisms seem to cope with the environment quite successfully. There must be in the universe a thrust toward higher and morecomplex forms. The Georgetown professor John F. Haught, in a recent defense of the same point of view, notes that natural science achieves exact results by restricting itself to measurable phenomena, ignoring deeper questions about meaning and purpose. By its method, it filters out subjectivity, feeling, and striving, all of which are essential to a full theory of cognition. Materialistic Darwinism is incapable of explaining why the universe gives rise to subjectivity, feeling, and striving. The Thomist philosopher Etienne Gilson vigorously contended in his 1971 bookFrom Aristotle to Darwin and Back Again that Francis Bacon and others perpetrated a philosophical error when they eliminated two of Aristotle’s four causes from the purview of science. They sought to explain everything in mechanistic terms, referring only to material and efficient causes and discarding formal and final causality. Without the form, or the formal cause, it would be impossible to account for the unity and specific identity of any substance. In the human composite the form is the spiritual soul, which makes the organism a single entity and gives it its human character. Once the form is lost, the material elements decompose, and the body ceases to be human. It would be futile, therefore, to try to define human beings in terms of their bodily components alone. Final causality is particularly important in the realm of living organisms. The organs of the animal or human body are not intelligible except in terms of their purpose or finality. The brain is not intelligible without reference to the faculty of thinking that is its purpose, nor is the eye intelligible without reference to the function of seeing. These three schools of thought are all sustainable in a Christian philosophy of nature. Although I incline toward the third, I recognize that some wellqualified experts profess theistic Darwinism and Intelligent Design. All three of these Christian perspectives on evolution affirm that God plays an essential role in the process, but they conceive of God’s role in different ways. According to theistic Darwinism, God initiates the process by producing from the first instant of creation (the Big Bang) the matter and energies that will gradually develop into vegetable, animal, and eventually human life on this earth and perhaps elsewhere. According to Intelligent Design, the development does not occur without divine intervention at certain stages, producing irreducibly complex organs. According to the teleological view, the forward thrust of evolution and its breakthroughs into higher grades of being depend upon the dynamic presence of God to his creation. Many adherents of this school would say

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016 that the transition from physicochemical existence to biological life, and the further transitions to animal and human life, require an additional input of divine creative energy. Much of the scientific community seems to be fiercely opposed to any theory that would bring God actively into the process of evolution, as the second and third theories do. Christian Darwinists run the risk of conceding too much to their atheistic colleagues. They may be over-inclined to grant that the whole process of emergence takes place without the involvement of any higher agency. Theologians must ask whether it is acceptable to banish God from his creation in this fashion. Several centuries ago, a group of philosophers known as Deists held the theory that God had created the universe and ceased at that point to have any further influence. Most Christians firmly disagreed, holding that God continues to act in history. In the course of centuries, he gave revelations to his prophets; he worked miracles; he sent his own Son to become a man; he raised Jesus from the dead. If God is so active in the supernatural order, producing effects that are publicly observable, it is difficult to rule out on principle all interventions in the process of evolution. Why should God be capable of creating the world from nothing but incapable of acting within the world he has made? The tendency today is to say that creation was not complete at the origins of the universe but continues as the universe develops in complexity. Phillip E. Johnson, a leader in the Intelligent Design movement, has accused the Christian Darwinists of falling into an updated Deism, exiling God “to the shadowy realm before the Big Bang,” where he “must do nothing that might cause trouble between theists and scientific naturalists.” The Catholic Church has consistently maintained that the human soul is not a product of any biological cause but is immediately created by God. This doctrine raises the question whether God is not necessarily involved in the fashioning of the human body, since the human body comes to be when the soul is infused. The advent of the human soul makes the body correlative with it and therefore human. Even though it may be difficult for the scientist to detect the point at which the evolving body passes from the anthropoid to the human, it would be absurd for a brute animal”say, a chimpanzee”to possess a body perfectly identical with the human. Atheistic scientists often write as though the only valid manner of reasoning is that current in modern science: to make precise observations and measurements of phenomena, to frame hypotheses to account for the evidence, and to confirm or disconfirm the hypotheses by experiments. I find it hard to imagine anyone coming to belief in God by this route. It is true, of course, that the beauty and order of nature has often moved people to believe in God as creator. The eternal power and majesty of God, says St. Paul, is manifest to all from the things God has made. To the people of Lystra, Paul proclaimed

that God has never left himself without witness, “for he did good and gave you from heaven rains and fruitful seasons, satisfying your hearts with food and gladness.” Christian philosophers have fashioned rigorous proofs based on these spontaneous insights. But these deductive proofs do not rely upon modern scientific method. It may be of interest that the scientist Francis Collins came to believe in God not so much from contemplating the beauty and order of creation”impressive though it is”but as the result of moral and religious experience. His reading of C.S. Lewis convinced him that there is a higher moral law to which we are unconditionally subject and that the only possible source of that law is a personal God. Lewis also taught him to trust the natural instinct by which the human heart reaches out ineluctably to the infinite and the divine. Every other natural appetite”such as those for food, sex, and knowledge”has a real object. Why, then, should the yearning for God be the exception? To believe in God is natural, and the belief can be confirmed by philosophical proofs. Yet Christians generally believe in God, I suspect, not because of these proofs but rather because they revere the person of Jesus, who teaches us about God by his words and actions. It would not be possible to be a follower of Jesus and be an atheist. Scientists such as Dawkins, Harris, and Stenger seem to know very little of the spiritual experience of believers. As Terry Eagleton wrote in his review of Dawkins’ The God Delusion : “Imagine someone holding forth on biology whose only knowledge is The Book of British Birds , and you have a rough idea of what it feels like to read Richard Dawkins on theology . . . . If card-carrying rationalists like Dawkins [were asked] to pass judgment on the geopolitics of South Africa, they would no doubt bone up on the question as assiduously as they could. When it comes to theology, however, any shoddy old travesty will pass muster.” Some contemporary scientific atheists are so caught up in the methodology of their discipline that they imagine it must be the only method for solving every problem. But other methods are needed for grappling with questions of another order. Science and technology (science’s offspring) are totally inadequate in the field of morality. While science and technology vastly increase human power, power is ambivalent. It can accomplish good or evil; the same inventions can be constructive or destructive. The tendency of science, when it gains the upper hand, is to do whatever lies within its capacity, without regard for moral constraints. As we have experienced in recent generations, technology uncontrolled by moral standards has visited untold horrors on the world. To distinguish between the right and wrong use of power, and to motivate human beings to do what is right even when it does not suit their convenience, requires recourse to moral and religious norms. The biddings of conscience make it clear that we are inescapably under a higher law that requires us to behave in certain ways and that judges us guilty if we disobey

it. We would turn in vain to scientists to inform us about this higher law. Some evolutionists contend that morality and religion arise, evolve, and persist according to Darwinian principles. Religion, they say, has survival value for individuals and communities. But this alleged survival value, even if it be real, tells us nothing about the truth or falsity of any moral or religious system. Since questions of this higher order cannot be answered by science, philosophy and theology still have an essential role to play. Justin Barrett, an evolutionary psychologist now at Oxford, is also a practicing Christian. He believes that an all-knowing, all-powerful, and perfectly good God crafted human beings to be in loving relationship with him and with one another. “Why wouldn’t God,” he asks, “design us in such a way as to find belief in divinity quite natural?” Even if these mental phenomena can be explained scientifically, the psychological explanation does not mean that we should stop believing. “Suppose that science produces a convincing account for why I think my wife loves me,” he writes. “Should I then stop believing that she does?” A metaphysics of knowledge can take us further in the quest for religious truth. It can give reasons for thinking that the natural tendency to believe in God, manifest among all peoples, does not exist in vain. Biology and psychology can examine the phenomena from below. But theology sees them from above, as the work of God calling us to himself in the depths of our being. We are, so to speak, programmed to seek eternal life in union with God, the personal source and goal of everything that is true and good. This natural desire to gaze upon him, while it may be suppressed for a time, cannot be eradicated. Science can cast a brilliant light on the processes of nature and can vastly increase human power over the environment. Rightly used, it can notably improve the conditions of life here on earth. Future scientific discoveries about evolution will presumably enrich religion and theology, since God reveals himself through the book of nature as well as through redemptive history. Science, however, performs a disservice when it claims to be the only valid form of knowledge, displacing the aesthetic, the interpersonal, the philosophical, and the religious. The recent outburst of atheistic scientism is an ominous sign. If unchecked, this arrogance could lead to a resumption of the senseless warfare that raged in the nineteenth century, thus undermining the harmony of different levels of knowledge that has been foundational to our Western civilization. By contrast, the kind of dialogue between evolutionary science and theology proposed by John Paul II can overcome the alienation and lead to authentic progress both for science and for religion.

AVERY CARDINAL DULLES, S.J. , held the Laurence J. McGinley Chair in Religion and Society at Fordham University.Died December 12, 2008.

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

Festa e Zojës së Këshillit të Mirë, e njohur edhe si

Zoja e Shkodrës

ë 26 prill, kalendari kishtar përkujton një nga të kremtet më të dashura për besimtarët katolikë shqiptarë: festën e Zojës së Këshillit të Mirë, të njohur edhe si Zoja e Shkodrës. Në Qytetin e Veriut të Shqipërisë, Shkodër që prej kohëve të lashta nderohej me përkushtim të veçantë, një figure e mrekullueshme e Zojës. Është ajo figure që sot ndodhet në Gjenacan të Italisë. Historia e saj, është vetë historia e katolicizmit ndër shqiptarë, katolicizëm i cili, me vdekjen e Gjergj Kastriotit, Skënderbeut, më 1468, nisi udhën e vet të kryqit. Në sa një pjesë e madhe e banorëve, gjatë pesë shekujve të robërisë, do të shtrëngohej të ndërronte fe e një pjesë tjetër do të merrte rrugët e mërgimit, vetëm një pakicë do të mbetej besnike, duke vuajtur porsi gjarpri nën gur për shekuj e shekuj. E pikërisht në këtë kohë, rreth vitit 1467, kur një ushtri e re e madhe e sulltanit u dynd mbi Shkodër, sipas gojëdhënës, figurja e Zojës u shkëput nga muri i Shenjtërores rrëzë Kështjellës së Rozafës, për të mos u dhunuar nga hordhitë anadollake. E mbartur nga engjëjt, mbështjellë prej një reje – vijon gojëdhëna- u ndalua në Gjenacan, afër Romës. Gojëdhëna tregon edhe se Figurën e mrekullueshme e përcollën dy shkodranë, rojtarë të shenjtërores, e ndërsa ecnin me sytë lart, pa u kujtuar as ata vetë, e kaluan në këmbë detin Adriatik. Si arritën në Romë, figurja u zhduk nga sytë e tyre. Por nuk vonoi e në të gjithë Italinë u hap zëri se një figure e mrekullueshme kishte zënë vend në muret e Shenjtërores së Gjenacanit, ku me ndërmjetësinë e saj po kryheshin mrekulli të panumërta. Ishte data 25 prill 1467.

Që asokohe nisën shtegtimet e besimtarëve drejt Gjenacanit, e Zoja jonë e Këshillit të Mirë, Pajtorja qiellore e shqiptarëve, nisi të nderohej edhe në Itali, Gjermani, Austri e më vonë edhe në kontinente të tjera, me të njëjtën figure, që vijon të nderohet në Gjenacan. Figurja e Zojës është e pikturuar mbi një copë suvaje muri katrore, me teknikën e afreskut. Është e lartë 45 centimetra dhe e gjerë 40 centimetra. Duket sikur qëndron e varur në ajër, duke u mbështetur vetëm paksa në pjesën e djathtë të bazamentit. Koka e Krishtit Fëmijë është pikturuar krejt pa flokë. Dikush ka thënë se është pikturuar kështu sepse në Shqipëri aso kohe ishte zakon që fëmijëve t’u qetheshin krejtësisht flokët. Koha kur u krijua kjo vepër arti dhe autori i saj nuk dihen me siguri. Në se nisemi nga stili i punimit, do të përcaktonim shekullin XIV si periudhë kur u krijua vepra. Sipas mendimeve, e më shumë dëshirave të shprehura deri më sot nga studiuesit shqiptarë, piktura mund të jetë vepër e ndonjërit nga 80 piktorët e shquar vendas, që përmenden në veprën e Gelçiçit. Kjo figure, pra, nderohej në kishën e vogël dy herë të rrënuar të Zojës rrëzë Kështjellës Rozafa, një nga më të vjetrat në Shqipëri. Në këmbë apo gërmadhë, Kisha mbeti gjithnjë cak shtegtimi. Nuk ka besimtar që duke kaluar andej, edhe pas vitit 1967, kur kisha u rrënua për herë të dytë nga diktatura enveriane, të mos jetë lutur në heshtje për ditë më të mira me një lutje tradicionale, që i qëndroi kohës, më shumë se muret: “O Zoja e Bekueme, Nana e Këshillit të Mirë, po të thërrasim ty, që je Bija e zgjedhuna e Zotit Atë, Nana e Jezu Krishtit, Nusja e Shpirtit Shenjt, Tempull i së

Shenjtnueshmes Trini: ndërmjetëso për ne në qiell!”. E kur Kisha u rindërtua, Lutja u pasurua me fjalët: “Ndër duert tua të fuqishme, o Nanë e Mëshirës, po e lëshojmë të dashtunin kombin tonë, megjithsè jemi mëkatnorë të mjerë e të padenjë. Po të falënderojmë se na je gjetë e na ke ndihmue me kujdesin e një Nane të vërtetë në dimnin e gjatë e të vështirë të persekutimit, i cili na shkaktoi viktima të panjehuna, martirë që tash ndërmjetësojnë për ne në qiell. Po të falënderojmë që na e nxore nga Zoti hirin e rikthimit të pranverës së lirisë fetare e qytetare, e cila i hapë rrugën ndërtimit të një shoqnie ma të drejtë e ma vëllaznore”. E ndërsa besimtarët luteshin e luten në Kishën rrëzë Kështjellës, mendja nuk mund të mos u fluturojë në Gjenacan, afër Romës, atje ku Zoja Mërgimtare, si qindra mijëra shqiptarë në kohë të lashta e të reja, ndërmjetëson përsëri për fatet e Kombit shqiptar. Duam të shtojmë se festa e Zojës së Këshillit të Mirë, kremtohet solemnisht edhe në Kosovë, ku në qytetin e vogël të Klinës ka një Kishë të bukur.

Urata e Papës Gjon Palit II Zojës së Këshillit të Mirë O Zoja e Këshillit të Mirë, Zoja e Shkodrës, Pajtorja e Shqipërisë, ti Nëna jonë e Ëmbël! Ty që në zemër të rrjedh gjaku i popullit tënd: ktheji sytë e tu mbi këtë komb i cili ka pasur fatin të marrë mësimin e parë të Ungjillit nga goja e Apostujve e që Ty të ka nderuar përherë me dashuri të pastër bijësore. Edhe sot në errësirën e provës ky komb të drejtohet Ty plot shpresë e pret ndihmën tënde a m n o r e . Ti i prin Kishës në shtegtimin e fesë: hidhi sytë e tu mbi bijtë e bijat shqiptare të cilët janë duke udhëtuar të ngarkuar me prova e m u n d i m e . Forco të ligshtit, ngushëllo të mjeruarit, mbaje të gjallë fenë në zemrën e të gjithëve! Nënë e Shëlbuesit, bekoji familjet e krishtera të cilat përbëjnë thelbin e Kishës së Birit tënd hyjnor. Nënë e shpresës, shpejtoje ditën në të cilën ky popull fisnik do të shikojë të realizuara edhe një herë të gjitha dëshirat e thella të shpirtit të tij, atëherë kur të gjithë, bij e bija, do të kenë mundësi të bashkohen në harmoni të plotë për të rindërtuar të ardhmen në drejtësi e në paqe! Amen. (Radio Vatikani)

Me poetin

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

GjeKë

MARInAj

në tempullin e Antigonës “Kush qe kal mbreti – posti qe i lartë, Kush qe kal princeshe, i bënë shalë të artë! Kush qe kal fshatari, pat samar me kashtë? Kush qe kal i egër, tërë jetën fjeti jashtë?!”

n Luigj ÇEKAJ “Poezia, apo arti i orakujve, sikur ashkruan Northrop Fraj (Northrop Frye), është shprehja më sublime që simbolizon vetë modusin tematik. “Madje” kjo mbretëreshë e sublimes estetike i tejkalon përmasat e zakonshme të ligjërimit njerëzor, dhe hyn funksionalisht në rrafshin universal, për t’i inkorporuar koncepsionet metafizike e transcedentale, nëpërmjet domethënieve të përjetshme, figurative dhe filozofike” e ka përfunduar të gjithë konceptinm e tij filozofik për poezinë, analisti i shkëlqyer N. Fraj. Sipas këtij lloj arsyetimi fantastik, dhe duke e parë në cilësinë e orakullit, poeti Gjekë Marinaj në fakt ka arritur që të krijojë një poezi disesi ndryshe dhe shumë më të fuqishme se të gjithë vjershëruesit e brezit të vet, duke u siguruar lexuesve kryevepra të tëra poetike, siç janë poezitë e famshme

“Kuajt”, “Shqipëri”, “Njëzet e katër orë dashuri”, “Duartë e nënës”, “Shkodër”, “Dusitës pa e kuptuar”, “Vajzat e Kalifornisë”, “Sot u lind Frederik Rreshpja”, “Nëna e poetit Luigj Çekaj dha shpirt”, “Nili”, dhe një dyzinë të tërë vjershash dhe lirikash si këto. “Në nivelin filozofik kemi të bëjmë me një realizëm metafizik, d.m.th. realizëm jo i të dhënave fizike, porse i natyrës mbifizike të gjërave. Në nivelin stilistik, te Marinaj kemi realizmin metaforik që ndërkalon nga ngjashmëria e kushtëzuar e sendeve, në pjesëmarrjen e tyre reale të ndërsjelltë, d.m.th. nga metafora në metabolë… Ku së fundi, metafora është gadishshmëria për ta besuar çudinë, kurse metabola, mundësia për ta prekur e përceptuar atë”, ka shkruar në parathënien e vëllimit “Infinit” poeti Agron Tufa, mjeshtër i madh i ligjëratave shqipe. Përveç këtyre gjërave, jo edhe aq fort të njohura nga lexuaesit këtu në Sh.B.A., Marinaj edhe në letërsinë shqipe ka hyrë në mënyrën më të çuditshme dhe më të guximshme që mund të hyjë çdo poet në letërsinë e vendit të vet! Pra me botimin e poezisë alegorike dhe të “tmerrshme” “Kuajt” në gazetën “Drita”, në të vërtetë Marinaj e kishte sulmuar “panterën” e realizmit socialist pikërisht në epiqendrën e vet, kur dihet se kjo e përjavshme ishte dhe organi

më serioz dhe i kontrolluar i “Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë”! Kjo vjershë, në dukje e thjeshtë, por me një fat si të pazakontë, siç e ka theksuar edhe Rudolf Marku, u komentua dhe u shpërnda me një shpejtësi gati sa shpejtësinë e përhapjes së zërit në hapsirë, dhe u shpërnda pa rezerva në të gjitha shtresat e shoqërisë shqiptare, duke filluar që nga fshesarët e rrugëve, nepër gjimnaze, në auditorët e universiteteve dhe mjediset e reparteve ushtarake, pa harruar kurrsesi as “masat e gjera” dhe tepër të lodhura të fshatarëve, të cilët për pak më shumë se dyzet vjet, i kishin provuar mbi kurriz, si të thuash “samarët me kashtë” të diktaturës, dhe tani që sinjali i lirisë qe dhënë te “Kuajt”, s’kishin çfarë të prisnin më. Në gjithë këtë zallahi revoltash, që përfshiu të madh e të vogël, sikur thonë, poeti Gjekë Marinaj, së bashku me mikun tim Angjelin Vukelaj, kaluan përtej kufirit të Republikës Shqiptare (nepër plumba e nepër hënë) kalim të cilin më bukur se askush tjetër deri me sot, e ka shpjeguar gjeniu ynë I. Kadare, kur ka shkruar se: “”Gjekë Marinaj dallohet ndër poetët më të mirë shqiptarë të kohës. Kjo do të thotë se ai zë vend midis poetëve më të mirë evropianë… etj”, dhe vazhdon: “Kështu për shembull, kur lexojmë poezinë e tij për kalimin e

Akeronit, lumit të skëterrës, atë që ndanë jetën nga vdekja, s’ka si të mos na kujtohet episodi prekës, ku ai, djaloshi i ri, u arratis dramatikisht nga Shqipëria totalitare, më 1990, duke kapërcyer me “not” një lum që shërbente si kufi”! Por edhe kur mbërriti në Sh.B.A., Gj. Marinajn nuk e priti kushedi se çfarë ndonjë “luks” i madh, përkundrazi e priti puna, perfeksinimi i gjuhës angleze dhe shkollat e larta, me një fjalë “lufta” për të fituar gjithë kohën e humbur dhe… pikë. Kështu që në vitin 1995 arriti që të botojë dhe librin e tij të parë dhe të suksesshëm me poezi dhe me titull “Mos më ik larg”. Në vitin 2000 publikoi edhe vëllimin e dytë “Infinit” , tashmë me vjersha tepër të zgjedhura, dhe në vitin 2008 kryeveprën e tij të deritanishme “Lutje në ditën e tetë të javës”, ku Marinaj, siç duket, ia shton krijimit hyjnor një ditë më “shumë”, nga shtatë ditët e krijimit biblik, thjeshtë, si për të fituar kohë interkomunikimesh të epërme, siç ndodh, ta zëmë, në vjershën “Lutja e së dielës”: “Engjujt të zbresin nga Parajsa E të bëhen poetë”… Mirëpo dhe përveç se poezive, Marinaj ka publiokuar ndërkohë edhe shumë libra të tjera në prozë, ku ia vlen të përmenden “Ana tjetër e pasqyrës”, “Ca gjëra nuk mund të mbeten sekret”, një si teori e re shkencore që titullohet

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

“Protonizmi, nga teoria në praktikë”, etj. Etj., por dhe në kuadrin e punëve të mëdha artistike që bën ky artist i gjithanshëm, duhen shënjuar këtu edhe emrat e poetëve të përkthyer nga anglishtja në shqip, siç janë p.sh. vjershat elegante të Frederick Turner-it, kandidat për çmimin Nobel, ato të Rainer Shutter-it dhe të Edward Garcia-s, të Maya Angelou-t dhe tani, së fundi, përkthimin e saktë nga gjuha vietnameze në gjuën tonë amtare të poetit ndoshta më të shquar të të gjithë Vetnamit, më emrin poetik, Mai Van Phan. Tani edhe dy fjalë për njërën nga poezitë më të arrira, jo vetëm të poetit Gjekë Marinaj, por dhe ndoshta në të gjitha letrat shqipe dhe më larg. Poezia titullohet “Antigona” dhe ka gjithsejt vetëm dymbdhjetë vargje, të cilët më shumë se sa vargje në përfytyrimet e lexuesit ngjajnë si dymëbdhjetë kolona prej mermeri të zi mbi të cilat “de jure” ngrihet Tempulli i Antigonës. I Antigonës që sipas mitologjisë greke, ka qenë e bija e Jokastës dhe e Edipit, që sundonte dhe ishte mbreti i Tebës. Pas vdekjes së Edipit, në fronin mbretëror hypën Kreoni i vëllau i Jokastës dhe daja i Antigonës. E keqja fillon kur dy vëllezërit e saj, Etokli dhe Poliniku, vrasin njëri tjetrin në luftë për marrjen e pushtetit mbretëror.Mbreti Kreon e shfrytzon këtë tragjedi familjare për zhdukjen e trashigimtares së fundit të fronit mbretëror, duke i shpallur të dy vëllezërit si “tadhëtarë”, si dhe duke e urdhëruar padrejtsisht Antigonën që mos e varrosin Polinikun e akuzuar për tradhëti! Ndërkaq edhe Antigona e revoltuar, i kundërvihet mbretit të pashpirt dhe diktator, duke e varrosur të vëllanë sipas zakoneve më të domosdoshme të popullit grek, dhe Kreoni për këtë “krim” të papranueshëm nga historia tash mijëra vjet, e dënon me vdekje Antigonën.

“Antigona Për të qeshurën e shkyer të së vëllait Mbushi bulçinjtë me vdekje Dhe pa derte Me jetën e saj pështyu mbretin Kreon në fytyrë.”

Në fakt, dhe po të ndjekim radhën e lexkimit të ideve që na përftohen midis rreshtave, Antigona nuk e ka pështyrë Kreonin me jetën e saj në fytyrë, por dhe përkundrazi e ka pështyrë me vdekje, fyerje dhe poshtrim, sigurisht në qoftë se do të mbështetena në arsyetimin e një proverbi tonë popullor që thotë se në krahasim me turpin e njeriut, vdekja është si një “kapak floririt”! Shkurt, si për poezinë, ashtu edhe për personalitetin e gjithanshëm të këtij poeti me zë të artë do të shtoja, është shkruar mjaft, shkruhet tani, dhe do të shkruhet edhe në të ardhmen përsëri, ani çka se si monumenti më i lartë i tij deri më sot konsiderohet dhe mbetët një libër si biografik, me autor poetin e talentuar Adnan Mehmeti, i cili tirullohet: “Gjekë Marinaj, më shumë se poet”. Tani le të shohim vlersimin që i ka bërë poezisë së Gjekë Marinaj Wole Soyinka, fitues i çmimit Nobel në letërsi më 1986. “Kur miku im, Prof. Jerry Kuye më tha se kishte zbuluar një poet të veçantë, mendova se poezitë e tij do të ishin shkruar me numra apo simbole abstrakte dhe jo me shkronja… Nëse Marinaj vazhdon të shkruaj kështu ka gjasa se një ditë jo të largët e gjithë bota letrare do të kuptojë domethënien e falëve vlersuese të Prof. Kuye-s për Gjekën”, ka thënë Soyinka.

AUTOPORTRET I AVANCUAR

Marlowe më ka bërë shumë nder me Faustus; Tani i njoh mirië vlerat e shpirtit, kostot e dijes. E dalloj më pastër vijën e lakuar të ekuatorit Dhe njësimin humano-kafsheror të centaurëve.

Segmenti optik i kulturës së vuajtjes, Zbërthimi i bërthamave të atomit klandestin, Eksplozivi kimik dhe rezultati i shpërthimit,

Mbeten strategjia ime e mësymjes, Sistemi mbrojtës nga forca shtytëse e gazeve.

I lodhur nën mbikëqyrjen e paqes vetëm në letër, E kam ndërtuar veten përtej ngritjes së trupit, Ujit të bekuar që shtrydhi poetin Philip Sidney Të belbëzojë: “Thy need is greater than mine”. Me më pak shkrola e me më shumë të bardhë

Sytë ma shtyjnë botën në të kundërt të logjikës, Rreth balancës së rrezikshme: dashuri-dhimbje.

Lind dhe perëndoj me diellin e planetit kiçelev Që të mos trazoj gjurmët e astronomëve në hënë.

Atmosfera ime është një shtresë e hollë jete e vdekje. Hidrosfera më mbetet tërësia e djersëve dhe gjakut.

AVANTAZHI I SKËNDERBEUT

Gjergj Kastrioti qe më shumë se një neuron fillikat Në trurin e shekullit të çudirave Nuk i lexon shkallëzimet e kufijve mbi harta, Nuk e prononcon dot të vdekur momentin e pajetë.

Mendimet e Skënderbeut qenë të mbartura, Të medituara mirë kolektivisht prej neuroneve. Ai u stërvit për drejtimin e impulseve. Fitoi Me një ushtri operatorësh individualisht të paditur,

Të njëtrajtshme me filozofinë e thyerjes së thuprave.

SHQIPËRI

Sonte do shkas tinëzisht nga hjumi Me maskën e ëmbël të një ëndërre në fytyrë. Të lutem, kështu bën edhe ti, Shqipëria ime – Fryma me të cilën i fryj flautit të jetës Tek nxirrje tinguj të dashuruar mundimesh. Lë të luajmë me minutat atë ç’luajnë vitet me ne në momentin tonë të papërsëritur grirë etje. Udhëkryqeve të qiellit le të takohemi sonte. Nuk do ta kesh të vështirë njohjen time. Oh, ngjasim aq shumë, e mira ime. Në flokët e mi banojnë qytetarët e së ardhmes. Çdo fije është një ndërtesë pa hekura dritareve. Të qara fëmijësh dhe qeshje nënash të lodhura Janë ninullat që me to vë të flejnë mbrëmjet bajate. Qetësia për herë të parë do nxjerre çarçafë të

KUAJT

Tërë jetën duke vrapuar rrimë Shohim veç përpara Ç’bëhet prapa s’duam t’ia dimë. Ne nuk kemi emër Të gjithëve kuaj na thonë. Nuk qajmë, Nuk qeshim; Heshtim, Dëgjojmë; Hamë atë ç’na japin, Ecim nga na thonë, Asnjë nga ne s’është mendje hollë. Kush qe kalë mbreti, Posti qe i lartë Kush qe kalë princeshe I bënë shalë të artë Kush qe kalë fshatari Pat samarë me kashtë Kush qe kalë i egër Tërë jetën fjeti jashtë. Po qemë dhe mbetem kuaj, para njeriut!

SHËN TEREZJA

O shejtja Tereze, Bije e kombit shqiptar, e trojeve të Ilirisë, Linde shqiponjë kolose e Arbërisë, More thirrjen prej Jezusit të Hyjnisë, Fluturove në vise të largëta të Indisë. E ngado ece, në limane të sigurta Vendlindja e dytë për ty, tu bë Kalkuta. Studiove në shkolla me shumë urtësi, Flijove jetën për të varfrit me dashuri. Gërbulën u pastrove, e nepër faqe u fshive lotët, Fitove emër Nanë, që të thirri një botë.

O Shën Tereze, u shpalle edhe Nana e dytë, Pas Nanës Jezusit, Zojës Bekueme Mari, Papa Françesku të kanonizoi shenjte në përjetësi. Dita 4 Shtatorit e vitit 2016 Datë historike, përgjithmonë do të jetë. Nanë e vlerave të mëdha njerëzore, Nanë e shenjtë e dritës Hyjnore. Nanë bamirësie e papërshkrueshme, Nanë dlirtësie, tani e shejtnueshme.

O shën Tereze, Mbete flakë e shenjtë e përvujtësisë, Gjithçka flijove në emër të mirësisë, Shpërndave mëshirën e Hyjnisë, Modeli i sotëm i shenjtërisë.

Dashuri që pate për Jezu Krishtin, Në jetën tokësore… …Ishe vula e Zotit, Ishe mëshira, Ishe dritë, Ishe bekim, Ishe kripë, Tani për amshim, Je… …E shejtnueshme që na mbush me rreze, O Nanë e Globit, O Shenjtja Tereze!

Gjeto Turmalaj 8 Shtator 2016

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

Atë Gjergj Fishta

“Të Lémt e Zojës”

1) Shka kanë rá, thue, mbramë do valle, Qi atje larg, kah Nazareti, Kanë jehue n’per male e zalle? E pse qiella, toka e deti Disi n’gaz sot janë stolisun, Per të cillen Shkrola flet?

2) Po thonë Anës e Joakimit Se ‘i hyll vajze u paska lé, Si ajo drita prej agimit, Si ajo voesa e nadjes s’ré: Syni i sajë nji rreze di’llit, Shtati i sajë gjeth drandofillit: Nji Prendverë n’blerim të vet!

3) Kúr po i qeshka syni e ftyra Neper rreze të bindueshme, Thue po u ndêka atë herë pasqyra, M’t’cillen prirun Mendja e amshueshme, T’natyrës s’vet sheh t’kthelltat hije, Edhe gjallë t’hyjnueshmen Dije M’nja si vedin e perfton.

4) Disá bija t’Izraelit N’shêj pa’n dá n’shekull, si bora, Kah shkrepë dielli krés s’zabelit: Si ‘ i Suzanë, si nji Debora, Si Abigajli – e pastra lule, Me Juditen n’atë Betule, Kapidanat qi i shkurton.

5) Por, si Kjo, nuk duel kurrnjâna, As kah hiri, as kah pashija; Emen t’bukur edhe Nâna Ksa’i ka njitë, tu’ e quejtë M a r i j a: Nji send qi, kur t’xâsh ket’ êmen, N’shpûzë të ferrit anmiqt trêmen, Si me u shkrepë rrfeja e Tenzot.

6) Kuer m’ngujime t’t’naltë Empirit, Ati i Dritës ketë Bí e páka, Edhe Nânë m’i a zgjedhë të Birit N’fllad t’Dashtnís së vet Ai dáka: Kaq iu dukka synit t’ Tí, Sá me e dashtë n’gjak e n’gjiní – N’gjiní nierin me nji Zot!

7) Êjët atë herë marrin flutrimin Kupa e qiellës mâ e ndeztë kah kthiellet, E, si pasë e kishin msimin, Dymbdhetë hyj shkepin prej qiellet, per me ndreqë me ta nji keze Të tânë dritë e të tânë rreze, Zojës Mari m’i a çue per shêj.

8) Fíll kah hâna mandej zbrisin Krah- praruem të trollit t’Zotit Kû ata hîjn me ‘i herë t’i a shndrisin Hânës argjanin, ndryshkë prej motit: Perse hâna n’kohë qi t’vije, Ksajë Bij, shkamb nen kambë do t’rrije Si tha Njai, qi urdhnon mbi rêj.

9) E me rreze të ksajë hâne E me ato rreze të diellit, Ejët kanë nisë prap fíll t’a xâne M’endë nji veshë mbas xêjes s’qiellit, Me të cillen do t’kandritet Vasha e vogel – kúr të rritet – Si Mretneshë e qiellës e e dheut.

10) Pse Mbretneshë kjo Vashë do t’vêhet Mbi rudina të Parrizit, - Gurra e dritvet fill kû xêhet Si edhe m’rrahe të morrizit; E perpara kësajë Zoje Gjû ‘n natyra do t’lakoje: Para Nânës së Nazareut.

11) Nazareu, po Fjala e t’Lumit, Si e caktuemja t’mbrrîje stina, Ka me dalë prej gjiut t’Amshu’mit, E, si n’bashkë bjen serotina, Ka me u djergë n’zemer t’ksajë Bije, Neper ravë, qi Ai veç mund t’dije, Per me marrun mish e gjak.

12) E m’atë herë kjo fjolle kemit Kjo pinjollë – lule Jerikut - Nâmi i dheut, e i Ruzalemit Ka m’i a shtypun kryet anmikut: Kryet anmikut ka m’i a shtypun, Qi ‘i herë n’Eden m’Landë tue hypun, Mbarë njerzimin shtini n’lak. 13) Rritu, prá, deh! rritu, o e Lume! Si filzat kah Prendvera, Si qeprizat permbi lume, Si njai lili, qi i vjen era: E si rrezja endu shtatit, Perse t’lémt nen hije t’mkatit Syt t’U kqyrin per shelbim.

14) Ti na rresh, po, njatë Hyll dritet, Qi i kje folë fisit t’Jakobit E prej s’Cillit jeta pritet; Se m’atë herë t’gjith bijt e kobit, Qi n’per Ty do t’i shndrisë Feja, Kanë me t’xânë Ty valle t’reja, Kanë me t’kndue per jetë n’amshim. Marrë nga ‘Vallja e Parrizit’

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

ÇKA SHKRUHET ME GJAK ATDHETARËSH ATJE, NUK SHLYHET KURRMA!

Fritz RADOVANI

E PRA, NDER KËTO MALE QË JU SHEH SYNI KISHTE BURRA ANALFABET QË DININ PËRMENDËSH EDHE “LAHUTEN E MALCISË”... Ndërsa sot, Shqiptarët e këtyne Alpeve pa përjashtim duhet të dijnë thanjen e Atdhetarit PREK CALI: “S’ka shka më duhet jeta nën hijen e trobojnicës (flamurit malazez), ma mirë me u kalbë në dhe, zotni, faji bjen mbi ju, se ju u batë aleatë me anmikun tonë shekullor, me serbin!” (Arkivi Min. Mbrendshme Tiranë). Ishte 17 Janari 1945, kur u dorzue Preka, dhe krimineli Mehmet Shehu me dredhi e pyeti: “T’u thafshin krahët o Prenkë që nuk bashkpunove me ne, do e kishe mbyllur historinë tënde me shkronja ari!” Atdhetari Prekë Cali, “Shtiza e Bajrakut Shqipnisë” si e thërrisnin Malësorët e Alpeve, nuk e shiti Atdheun si tradhtarët Mehmet Shehu, Enver Hoxha, Sheuqet Peçi, Koçi Xoxe e kriminelët tjerë, që per nji sterlinë tradhëtuen Shqipni e Kosovë, Çamëri, Hot’ e Grudë e të gjitha Trojet tjera, bashkë me Flamurin e Gjergj Kastriotit, që e kishin zhigatë me yllin e kuq bolshevik.

Aty ku u lé Besa dhe Burrnia, tash 72 vjet po mretnon tradhtia! Tradhtia e “çlirimtarëve” të Enver Hoxhës, Koçi Xoxes dhe Mehmet Shehut ndaj Veriut, sot duhet zanë vendin kryesor në faqet e Historisë, dhe duhet t’i bahet e kjartë kryesisht Rinisë Shqiptare, se “çlirimtarët” zhytën Shqipninë e Kastriotit në 1944 nën thundrat gjakatare të sllavokomunistëve jugosllavë, grekë, bolshevikët stalinistë, kinezë etj. Kur nder krahinat e Berdicës vazhdonte qendresa antikomuniste nga Dhetori 1944, mbas Taraboshit ishin të rreshtuem formacionet jugosllave me shtypë rezistencën... 15 JANAR 1945: Kur krimineli Mehmet Shehu nuk ia doli me thye priten e Prekë Calit, tradhëtisht i ra mbas shpine nga krahinat e pushtueme prej forcave jugosllave, që morën pjesë në luftën kunder Malësorëve të Kelmendit perkrah “çlirimtarëve” tradhëtarë të Mehmet Shehut, e mbasi vrane 118 Burra të Malësisë, i hollën nder lumej e prroska... Pandi Kristo pohon: “Ato Lleshrat e Prengrat i kemi vrarë faj e pafaj vetëm sepse kanë qenë katolikë!” Kriminelët vrastarë janë ata që ka dekorue kryeministri Rama. “Mbetën katholikë Malësorët e Veriut me armë në

dorë!”... shkruente Fan Noli. 23 JANAR 1945: Komandanti LLESH MARASHI, plasi Kryengritjen e Burrave të BAJZËS dhe të SHKRELIT, bashkë me Pjeter Gjoken, Bajraktar i Shkrelit; Nikollë Prekë Gjeken – Dedajn, Kryetar i Komunes së Shkrelit; Luket Marashin, Gjergj Kolë Lucen, Zef Tomë Çekaj, Gjon Martin Lulen Ivanaj, Mirot Paloken nga Bajza. Kumonëve të Kishës urdhnoi me i ra Don Nikollë Gazulli. Kol Nik Prela u ra kumonëve! U mblodhën ma shumë se 100 Burra të armatosun në Stol të Zagorës. Me lirimin e Bajzës me Kryengritjen u bashkue Kastrati dhe Hoti. Pritej edhe Postriba! Beteja per me vazhdue rrugen nga Shkodra u ba tek Ura e Rrjollit, ku Malësorët mbetën të vetmuem dhe pa ndihmesën e premtueme... Tek Kisha e Shkrelit u vra Mark Tom Gjeloshi, ndersa mbas Tij, u vrane edhe Gjon Martini e Mirot Paloka. Mbas masakrave të Kelmendit, komunistët vazhdojnë vrasjet, djegëjet e plaçkitjet e kullave (me porosi Jugosllave) në krahinat katolike Atdhetare, per të cilat shkruen Noli. U pushkatuen e ua dogjën shtëpijat me porosi të “heroit popullit”, gjen. Enver Hoxha:

Gjok Kola, Mirash Gjon Sokolaj, Pjeter Kol Sokolaj, Nikoll Prel Gjeka, Luket Marashi, Dan Coli, Prek Leka, Pashko Leka, Llesh Marashi (u var në Shkoder), Fran Pjetri, Vat Gjelosh Marvukaj, Ndue Gjelosh Marvukaj, Ndrekë Pjeter Çulaj, Mark Gjok Leknikaj, Martin Frani Popaj, Nikoll Kolaj, Kol Tom Deda, Preç Pjeter Vulaj, Mark Tom Gjeloshaj Makaj, Gjon Lekë Mirukaj Xhaj dhe, pabesisht vritet edhe Don Nikoll Gazulli... Këtu nuk perfshihen Emnat e Atdhetarëve që vuejtën disa mija vite burg e interrnime. Fatkeqsisht, mungon edhe persekucioni barbar i atyne Trojeve, që Konferenca e Jaltës ua kthej edhe njiherë shovenistëve sllavokomunist me i shkombtarizue. Kush kerkon me zhdukë nga Historia e Shqipnisë, Atdhetarizmin e Maleve të Veriut, rezistencen dhe Kryengritjet Antikomuniste të Tyne, nuk ban asgja tjeter vetem kerkon me mëshef krimet e Enver Hoxhës, por edhe me fshi nga fletët e Historisë së Popullit Shqiptar, dhunen e pashoqe të terroristëve të Sigurimit shtetit komunist. * * * Nga majet e Atyne Bjeshkëve të Nêmuna buron nji ujë i freskët dhe i kulluem... Ai ujë asht kenë nder Shekuj që ka ruejtë të paster Identitetin e Popullit Shqiptar! Merrej nder ata burime nga duertë e Vashave me xhubleta, mbushej buljera dhe rrugës mund të pinte aty, vetem ndonji udhtarë... që ishte nder Shenjat e Pushimit... Ishin bash Ato Burrnesha që shumë shpejtë mbas vitit 1944, u vishën me ruba të zeza dhe sermët e postavat ua plaçkitën “çlirimtarët”, që ua grabitën edhe varset me Kryqa... Gurtë dhe Shkamijtë mbetën aty... Janë të shkruem me Gjakun e Atyne Atdhetarëve, që nuk shlyhet kurrma! Melbourne, 20 Shtator 2016.

“LOGU I BJESHKËVE” I MALËSISË SË MADHE DHE AT GJERGJ FISHTA Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

Frank Shkreli

Disa javë më parë, ashtu si edhe çdo verë tjetër gjatë 17viteve të fundit, në Kelmend të Malësisë së Madhe, u organizua një aktivitet kulturor me veshje, muzikë dhe valle tradicionale të Malësisë së Madhe. Në përgjithësi, kjo është një ngjarje për të venë në dukje trashëgiminë historike të kombit shqiptar, si dhe bukurinë natyrore të Alpeve shqiptare, por edhe për të pasqyruar vlerat, traditat dhe bukurinë karakteristike të grave dhe vajzave malësore të asaj treve. Historikisht, kjo traditë mund të rrjedhë qyshë prej kohës së Ilirëve, por në të vërtetë, ky “log” e ka zanafillën në kishat katolike të famullive kryesore anë e mbanë Malësisë së Madhe. E mbaj mend se edhe ndër malësorët e rrethit të Ulqinit, kjo traditë kishte mbijetuar deri aty nga mesi i shekullit të kaluar. Pas meshës, zakonisht Ditën e Pashkëve, organizohej një manifestim ku merrrnin pjesë të gjitha nuset e asaj zone që ishin martuar gjatë vitit, ndërkohë që banorët vendas mblidheshin për të përzgjedhur më të bukurën. Duket se tashti, “logu” i nuseve është shëndërruar në logun e vajzave të reja të moshës 16-25 vjeç, që marrin pjesë në këtë konkurim vjetor, për tu përzgjedhur si më e bukura e Logut të Bjeshkëve. Organizatorët, me të vërtetë meritojnë lavdërime për këtë nismë vjetore, pasi kur të merren parasyshë rrethanat ekonomike dhe kulturore të asaj zone të shtypur egërsisht gjatë komunizmit dhe të lënë pas dore në peri-

udhën post-komuniste — nuk është lehtë të organizohet një aktivitet i tillë për çdo vit. Si nip i Vermoshit, mua më bëhet zemra mal kur shoh një manifestim të tillë të trashëgimisë historike dhe të kulturës dhe traditave të lashta të Malësisë së Madhe. Është kënaqsi për të parë se “logu” tashti është shumë më i sofistikuar se dikurë dhe se vlera kombëtare e një aktiviteti të tillë në ato treva të harruara ka filluar të tërheq edhe vëmendjen e Tiranës zyrtare, diasporës dhe madje edhe vizitorëve të huaj. Fatbardhësisht, këtë vit organizuesit kishin gjetur mbështetjen e Ministrisë së Kulturës në realizimin e sivjetëm të këtij spektakli. Vihej re se e pranishme për herë të parë në këtë manifestim kulturor krahinor dhe kombëtar sivjet ishte edhe Mirela Kumbaro, Ministre e Kulturës, e cila pohoi se vizitonte për herë të parë ato zona të

Shqipërisë së Veriut. Dhe shtoi se “ndjehem me fat që Ministria e Kulturës e mbështeti këtë ngjarje të jashtzakonshme që mbahet tani për shumë vite me rradhë në ato troje”. Ajo u shpreh gjithashtu para të pranishëmve në log, se nga ajo vizitë mbeti e befasuar sepse nuk kishte pritur të shikonte një bukuri aq madhështore të natyrës dhe të

ishte njëkohsisht dëshmitare e një kulture “përrallore dhe legjendash”, por aq të dinjitetshme të malësorëve dhe malësoreve vendase. Në fjalën e mbajtur me këtë rast, Ministrja Kumbaro përshëndeti me ngrohtësi pjesëmarrësit dhe pjesëmarrset që ajo i cilësoi si, “Zanat e Malësisë së Madhe dhe malësorët”. “Tek shikoja dhe i dëgjoja, më kujtuan që gjithky vend, gjithkjo trevë e jashtzakonshme e Shqipërisë është shumë e mbarsur me legjenda, me gojëdhana, me përralla me të cilat edhe ne që nuk kemi pasur fatin të lindim në Malësi të Madhe, jemi rritë. Dhe gjithmonë kur flasim për legjenda i mendojmë si të pavërteta”, u shpreh Ministrja Shqiptare e Kulturës. “Pohoj që është hera e parë që vi këtu. Por sot që erdha e kuptova që ato që unë i kam ditë si legjenda në fakt qenkan të vërteta. Sepse këto vajza, këto çika të Malësisë janë ato

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

zanat e vërteta me të cilat është ushqyer gjithë imagjinata jonë.” Ministrja Kumbaro shtoi se vizita e saj në Malësi i krijoi asaj një emocion të veçantë dhe se ndihej me të vërtetë me fat se ajo zgjodhi për të vizituar Malësinë. Për nga natyra, preferoj që në gjithçka të shikoj më së pari anën pozitive. Në këtë frymë edhe e vlersova vizitën e Ministres së Kulturës në aktivitetin në fjalë. Si rrjedhim, më erdhi shumë mirë për pjesëmarrjen e Zonjës Kumbaro në logun e Bjeshkëve të Malësisë së Madhe por edhe për faktin siç pohoi ajo vetë, se gjatë qendrimit atje, ajo zbuloi se “ato që unë kam ditë si legjenda, në fakt qenkan të vërteta.” Pas zbulimit të këtyre të vërtetave vjen mbrojtja e këtyre vlerave. Por, mbrojtja e këtyre të vërtetave kombëtare – të përdhunuara dhe të harruara për një gjysëm shekulli — nevojitë më shumë se një ushtar dhe më tepër se një vizitë në Logun e Bjeshkëve. Por, sidoqoftë ky është një hap i parë dhe si i tillë duhet të konsiderohet pozitiv. Por, nëqoftse Ministrja Kumbaro dhe qeveria që ajo përfaqëson me të vërtetë janë serioz që të pasqyrojnë këto vlera arbërore të Malësisë në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar, atëherë ata duhet të bëjnë më shumë se veç të vizitojnë njëherë në 17 vjetë, Logun e Bjeshkëve. Në formë sugjerimi, në këthim e sipër nga Malësia për në Tiranë, Ministrja Kumbaro duhej tu kërkonte shoqëruesve që të ndaloheshin tek “shtëpia” rrënojë e At Gjergj Fishtës — e harruar nga të gjitha qeveritë post-komuniste — në fshatin Fishtë, në Zadrimë të Lezhës. “Shtëpinë” në rënim e sipër të atijj Fishte i cili në veprat e tija interpretoi, si askush tjetër,

vlerat dhe traditat stërgjyshore të cilat Ministrja Kumbaro pohoi se i “zbuloi” në logun e Bjeshkëve, vlera këto që me shekuj kanë pasqyruar fisnikërinë dhe tiparet e pavdekshme të malësorit dhe të shqiptarit. Por njëkohsisht të vizitonte “shtëpinë” e atij Fishte i cili gjithnjë edhe sot

nga individë privat për të marrë përsipër shpenzimet e projektit. As autoritetet qendrore as ato vendore nuk kanë dhënë ndonjë shpjegim se pse nuk autorizohet rikonstrukturimi i banesës së dikurshme të poetit. “Shtëpia” e këtij Gjergj Fishte i cili si askush tjetër — me jetën dhe veprat e

trondisë në themel alpet e mbjelluna me kulla-shkamb të Shqiptarit.” Ai vazhdon duke thënë se, Lahuta e Gjergj Fishtës, “Ashtë shkolla e votrës stërgjyshore, ku rreth zjarmit mikëpritës u ruajt deri më sot ndera, burrnija, virtyti, besa, trimnija, dashunija … .me një fjalë bërthama e thalbi

përndiqet dhe përdhunohet nga vetë institucionet e kombi i tij, atij kombi të cilit ai vetëm nam e lavdi u mundua t’i sillte. Emëri i At Gjergj Fishtës është sinonim me Malësinë e Madhe, një emër që lartëson vlerat, trimëritë dhe traditat shekullore të shqiptarit, një emër i cili me veprat e tija, si Lahuta e Malësisë, edhe sot jep shpresën, ringjallë heroizmin dhe shton dashurinë ndaj Atdheut, veti këto që fatkeqsisht mungojnë sot në radhët e shqiptarëve. Rasti i “shtëpisë” së At Gjergj Fishtës. Megjithë deklaratat retorike të përfaqsuesve të ndryshëm të qeverive shqiptare post-komuniste se shtëpia e At Gjergj Fishtës do të rindërtohej dhe do të shëndërrohej një një muze, në përputhje me lartësinë e këtij personaliteti të kulturës dhe të politikës kombëtare, deri më sot asgjë nuk është bërë në këtë drejtim megjithë ofertat

tija — gjithë jetën kultivoi dhe përjetësoi vlerat e Malësisë së Madhe dhe mbrojti si rrallë kush të drejtat e mbarë kombit shqiptar, në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar. Ato “legjenda dhe përralla” për të cilat kishte dëgjuar më heret në jetën e saj e të cilat Ministrja Kumbaro tha se më fund i zbuloi në Logun e Malësisë së Madhe, se “në fakt qenkan të vërteta”, At Gjergj Fishta në epopenë kombëtare, Lahuta e Malësisë i pasqyron me protagonistë të vërtetë shqiptarë, si luftëtarë të lirisë, si mbrojtës të vlerave dhe të vërtetave historike iliro-trake dhe trashëgimtarë të vërtetë të traditave stërgjyshore. Veç duhet të lexohet! Siç ka shkruar edhe At Daniel Gjeçaj, Lahuta e Malësisë e Gjergj Fishtës, “Është kanga që të bën të thithish ajrin e kulluet të maleve arbënore, gjithmonë të lira. Ashtë gurra që dikon nga dejtë e tokës sonë e që kurrë nuk shterret sado tërmeti të

i nji kombi që nuk vdes derisa Lahuta të këndohet”, dhe për derisa të ndiqet dhe të mësohet për heroizmin dhe urtësinë e protagonistëve të saj. Fatkeqsisht, sot Lahuta e Malësisë nuk këndohet dhe as i madhi Gjergj Fishtë nuk njihet as nuk respektohet për meritat e tija si një zë i pashoqtë i ndjenjave dhe vlerave të shqiptarit. Sot Lahuta nuk është e tija, pasi Gjergj Fishta nuk është më. Por duhet të jetë e të gjithë shqiptarëve kudo, për vlerat kombëtare që përmban për brezat e tashëm dhe të ardhëshëm. Këto vlera nuk janë vetëm të Malësisë së Madhe por të mbarë kombit shqiptar. Si i tillë, At Gjergj Fishta duhet të nderohet dhe të respektohet si i YNI. Duhet t’i jepet fund, njëherë e mirë, përdhunimit historik të kësaj figure kombëtare dhe përjashtimit të tij nga letërsia dhe historia e kombit shqiptar!

DOMENIK KONICA:

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

E vërteta, nuk ka nevojë për stil gjarpërues

palodhur Prof. humë shqiptarë dhe të Eqrem Çabej, huaj patën mundësi t’i gjuhtar i cili vlerësoi dhurojnë nder dhe veprën e kryelëvruevlerësime veprës së begatë e sit të gjuhës sonë, cilësore të Faik Konicës. Me të duke qenë në këtë drejtë është cilësuar nga Poeti mënyrë një ndër flaynë Kombëtar Atë Gjergj murtarët tanë më Fishta si “… gjyqtari i letërsisë ma përparimtar për të hijeshme shqiptare”, nga Qerim ecjen e saj përpara Panariti me respektin si “Kalorës n Klajd KAPINOVA drejt rritjes cilësore. i atdhetarisë shqiptare”, prej Imzot Nuk mund të flitet për brezin e Fan Nolit me vlerësimin sintezë “Enciklopedi e gjallë”, ndersa studiuesi i huaj Rilindjes pa menduar Faik Konicën, si Apolinier është përcaktuar si “Enciklopedi që përhapës i shkrimit, i ideve dhe i kulturës kombëtare. Prof. Abaz Ermenji në ecën”. Në kohë dhe rrethana të ndryshme veprën e vet historike “Albania – Vendi normalisht kan vijuar vlerësime nga që zë Skenderbeu në historinë e Shqipërisë”, prof. Arshi Pipa, ku, për më tepër ndër kur merr me rradhë vlerat e kontributit të tjera shprehet: “Rrallë herë shprehja e famshme: “Le style c’est l’omme” gjen trupëzim më të përshtatshëm se te Konica. Pse ai qe i tani stil njohti të gjithë të mshehtat e stilit, të gjitha kthesat. Stili i tij qe në thelb satirik. Te tana gamat e satirës ai i provoi, prej ironisë ma s’ambel deri në sarkazëm, prej humorit deri në pamplet. Por qe edhe i kthjellët e i ambël kur deshi”. Prof. Kapllan Resuli përherë ruajti vlerësimet më të ngrohta për shkrimtarin e madh. Shkrimtari Mitrush Kuteli me kohë ka lënë fjalë të shprehura hijshëm: “Konica, ishte stilist e prozator, kritik i kthjellët, polemist i rreptë me qartesi mendimi që s’ka shok në botën shqiptare”. Namik Resuli në mënyrë të përmbledhur, e koncepton fenomenin e papërsëritshëm të letrave shqipe kështu: “Ishte protagonisti numër një i zhvillimit kulturor e letrar të pjesës së dytë të Rilindjes”. Për volumin në rritje të punës së frytshme me lëndën e pasur të brumit shqiptar, Konicën që punonte dhe jetonte në SHBA, pikërisht duke plazmuar papushim si mendje prodhimtare, ai në tokën mëmë do të ketë admirues që fare hapur do të shprehin se: “Në shkrimet e tij Faiku përdor një stil të mprehtë dhe shumë herë të ashpër”. “Shqipja e tij e thjeshtë dhe e kulluar u bë model për shumë shkrimtarë të tjerë”, -shkruan shkencëtari i

të mendimtarëve e atdhetarëve shqiptarë argumenton: “Faik Konica i dha bukuri artistike prozës, zbuloi shprehjet e holla të saja dhe e ngriti në lartësinë letrare. . . E përkohshmja “Albania” u bë si një enciklopedi e vogël shqiptare, ku shkruhej mbi gjuhë, letërsi, art, histori, probleme politike e shoqërore, botoheshin pjesë të folklorit dhe t’autorëve që jetonin të shpërndarë nëpër vise të ndryshme të botës”. Në të kundërt me sa cituam më lart, në drejtim të njeriut të madh, mbretit të mendimit shqiptar, që dha aq shumë për formimin kombëtar shqiptar, duke ndezur dhe ushqyer talentet shqiptare, etj. , në periudhën kur në Shqipëri vegjetonte koha e absurditetit dritëshkurtër, kanë shpërthyer edhe mllefe turpi, fyerje, injorime dhe mosmirënjohje nga më të ndryshmet, duke nisur me citime të cilat sot enden si njolla turpi. Mirëpo, ende nuk mundemi sot të shijojmë deri në fund kryeveprat e talentit të tij, pikërisht ato vlera që përpara se të deshmojnë horizonte të gjera intelektuale, në unitet armatosin njerëzit me shpirt të pastër shqiptari. Edhe pse eshtrat e tij erdhën në Shqipëri, pak kush u kujdes për veprën madhore të tij. Kështu, shumë numra të revistës “Albania” enden të shpërndara nepër botë. Ata për fat të keq dergjen nepër dhoma të ftohta të bibliotekave të huaja pa mundur të vijnë dot të plotë deri në duart dhe mendjet e shkollarëve e të studiuesve seriozë shqiptarë. Në bibliotekën e pasur të tij bëjnë pjesë mbi 2500 libra me vlerë, që kan mbetur larg Atdheut, ndonse vetë Konica kishte dëshirë që librat duhet të jenë pjesë e Bibliotekës Kombëtare Shqiptare. Assesi nuk është vonë të luftojmë për dimensionin human të sjelljes, regjistrimit dhe vlerësimit të pasurive të frytshme shkrimore, të cilat duhet të jenë pronë e të gjithë shqiptarëve, duke u kujdesur kësisoj për trashegiminë kulturore të bashkëkombasve tanë. Pak e dinë në kohën e sotme, por që shumë duhet ta dinë gradualisht në të ardhmen nga brezi yn i ri, se Konica i

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

papërsëritshëm, kudo e kurdoherë, mbrojti si një atdhetar i flaktë me pasion e bindje të shëndoshë misionin e parë të pavarësisë dhe të lirisë etnike të tokave martire të Atdheut të vet. Në fillim të shek. XX lëvizja moderuese shoqërore të Prendimit, normalisht ndikuan në kthimin si domosdoshmëri të një rryme lëvizjesh kombëtare tek popujt e Evropës Lindorë e Juglindore, që aso kohe nuk gëzonin pavarësinë politike. Në këtë mënyrë, fare mirë është konstatuar se elementët e parë në sensin pozitiv japin ndikimin e tyre si në lëmin e letërsisë ashtu edhe në artet tjera të këtyre popujve, që në atë kohë paraqiten para lexuesve shumëgjuhësh me plot tema kombëtare. Mirëpo, pranohet se në shek. XVIII dhe XIX vetëm Shqipëria nuk po shkundej nga plogështia, ose e thënë ndryshe, ende nuk po zgjohej nga gjumi i shekujve për të levizur si komb. Por janë fatosat e saj të mëkuar me gjakun e popullit që u paraprinë nismave të reja progresiste, të parë në rrafshin kulturorë, kombëtarë, prijës i secilës ishte mendja dhe dora e begatë e Faik Konicës. Alternimi i pendës me mendjen në sherbim të kombit tek Konica ishte shumë produktiv. Ai përherë u mundua që të ngrinte në një shkallë më të lartë vetëdijen e kombit të vet, në rrafshin e pavarësisë kombëtare, ku përherë spikat me elokuencë dhe me kulturë të thellë erudicioni klasik e bashkëkohor, karakteristikë e veçantë e një veprimtarie të shquar të politikës së lëvizjes demokratike kombëtare. Si intelektual i barazvlefshëm me pendat më të famshme të kohës, ai e ndjente se Atdheu kërkonte prej tij sherbime, e ndjente vazhdimisht se interesat e lëvizjes kombëtare i bënin thirrje ndërgjegjes politike dhe vetdijes kombëtare të çdo shqiptari pavarësisht se ku punonte dhe jetonte ai në ato kohra. Duke pëlqyer mirkuptimin ndërfetar, që ekziston ndërkohë si shembull në vendin tonë, mendimtari i mirë synonte një shtet modern shqiptar, mbasi ishte kundër ndasive pa interes kombëtar midis shqiptarëve, kundër prapambetjes ekonomiko-sociale, duke stigmatizuar mendësitë dhe praktikat e vjetra anakronike, çka e largonin Shqipërinë nga një shoqëri e vëtetë e emancipuar, si pjesë e

trungut të Evropës, ndaj së cilës, ai përpiqej që Atdheu të ishte sa më pranë mendimit, punës dhe shembullit të saj, gjithnjë progresist. Pavarësia e liria, ishin çeshtje të shtrenjta të viganit të veçantë në historinë tonë. Kësisoj, ai kujtonte apelin e detyrave historike, të halleve të popullit, ndaj, duke shfrytëzuar rrethanat që iu krijuan punoi në dobi të interesave të Shqipërisë. Në organin e vet “Albania”, si revistë të Rilindjes, Konica shprehet, “s’jam apostull i urtësisë, por anëtar i besës”. Si njohës i historisë së popujve dhe i psikologjisë së njerëzve, ishte mirnjohës dhe fisnik në respektin që ruante për ato kombe që ishin përherë përkrah me kontributin e tyre për çeshjen shqiptare. Në karakterin e intelektualit mirnjohës ishte edhe natyra e Konicës. Kjo, falë pastërtisë shpirtërore të kombeve të civilizuara siç ishte Austria, për të cilën do të jepte me saktësi, kthjellësi dhe elegancë këto rradhë falënderimi: “Kur bota flasin çiltas të na coptojin atdheun, u ndodh një Mretëri e madhe që na njohu zyrtarisht kombësinë, na vuri gjuhën në shkolla të guvernës së saj, u mundua të na bashkojë dhe të na rrit ndjenjat komëtare. Kjo mbretëri e dini të gjithë që është Austria.” Esencialisht, pranohet me të drejtën e qytetërisë se njeriu i hapësirave të gjera diturore, është i veçantë në konceptin kulturor shqiptar, pra, ku gjuha amëtare shqipe është një pjesë e rëndësishme e kulturës, si kulturë gjithnjë perëndimore e jo lindore. Nuk është kjo përiudhë iluministe, për punë krijuese dhe jetë e tërë e njeriut gjenial e shembullor i kombit shqiptar. Ai krijoi një kulturë, një sjellje krijuese, një model sjellje shembullore; e shprehur kjo përmes miqësive jetësore e artistike, dhe tërësisht punën e pavarur të tij. Sa herë të lexosh veprën e tij, çdo ditë shpaloset i kthjellët, virtuoz në të gjitha drejtimet origjinale si në fushën e pasionit shkencor, gjuhësor, letrar, artistik, në lëmin diplomatik, me të cilat mundë të ngrihen konturet e monografive të veçanta mbi të. Për ketë ushqim të madh me vlera të reja kulturore e atdhetare ka më tepër se kurrë rinia jonë e përjashtuar nga këto virtyte të domosdoshme. Përsëri zgjimi i ndjenjave të pastra kombëtare kanë nevojë për busullën e moralit shumëdimensional, që shpalos dora–dorës figura tipike e Konicës.

Një portret të përmasave të mëdha jep në gjykimin e vet shkodrani erudit Prof. Arshi Pipa mbi njeriun e gjithanshëm, kur shkruan: “Na duket, ndërmjet atyre dy poleve të kombit që janë gega e toska, se i pari përmban ma tepër landë, brumin e shqiptarit dhe i dyti, trajtën, frymën. Dhe në se gjejmë ma të madhin përfaqësues të Gegnisë te Fishta, ndeshim kulmin e faqes tjetër jo te Naimi, jo te Noli, por te Konica”. Mbi të gjithë, ai ishte i brujtur me një natyrë të pastër civilizimi perëndimor, pëlqente trinomin domethënës që konsistonte në lirinë e fjalës, mendimit e të shtypit, të mbledhjes e të veprimit, mbasi njihte anatominë e trupit të lashtë të kulturës evropiane. Përthithja pambarim e nektarit progresist ia mundësuan në mënyrë të natyrshme vetë gjuhët e shumta që zotëronte, duke qenë në këtë aspekt një njohës shumë i mirë i gjuhës italiane, frenge, angleze, daneze, ruse, gjermane, suedishte, serbo-kroatishte, arabe, gjuhëve klasike të antikitetit (greqishte e vjetër e latinishte), greqishte e re, me të cilat përpinte në origjinal shumë lehtë ajkën e kulturës së pasur të qytetërimit botëror.

Po ku pushoi trupi i tij?

Faik ose Domenik Konica, u varros në varrezat e Forest Hill-it në Boston të SHBA-së, ku nuk pati ceremoni fetare, por vetëm, vetëm tinguj, tinguj të qetë të gjermanit të madh Vagner, të cilin e kishte adhuruar shumë… Peshkopit të madh Imzot Fan S. Nolit dhe mikut të tij të ngushtë Sejfulla Malishovës Domenik Konica i madh u la këtë amanet me nënshkrim, që ndryshe quhet dhe si testamenti i Faik Konicës, pjesë autentike të së cilës tekstualisht thonë: “Të nderuar zotërinj! Ndërroj jëtë me mejtimin, se ju njerëzit që më keni kuptuar më qartë në këtë dhe. Nuk do të më tretë dheu në se ti Imzot Noli, dhe Lamja im i vogël dhe të gjithë ata që e quajn vetën shqiptarë nuk do të çojnë kufomën time të tretet në tokën mëmë. Kam lënë menjëanë dhe harxhimet e rrugës për trupin pa jetë dhe shumën për dy metra vend në Shqipëri. Mbydh sytë se ju, i nderuari Noli dhe ju të nderuar shqiptarë dhe ti Lamja im i vogël në Paris do të më kreni këtë amanet. Faik Konica, Boston 1942”

Presidenti Nishani dekoron zotin Frank Shkreli me titullin “Kalorës i Urdhrit të Skënderbeut”

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

Presidenti i Republikës së Shqipërisë, Bujar Nishani i akordoi dt. 15/09/2016, nr. dekreti 9741 zotit Frank Shkreli Titullin “Kalorës i Urdhrit të Skënderbeut” me motivacionin:

“Në vlerësim të veprimtarisë së shquar atdhetare dhe kontributit të vyer shumëvjeçar si gazetar, publicist e redaktor i Seksionit Shqip dhe drejtues i palodhur i Divizionit EuroAziatik të ‘Zërit të Amerikës’, duke përhapur, mbrojtur me paanshmëri dhe lartësuar vlerat e parimet e shenjta të lirisë dhe demokracisë”. ———————————

me i z ë r ro

Alfons Kaxhari me Albana Qereti Më 3 Prill 2016 Arber Gjokaj me Dorina Smajlaj Më 9 Prill 2016 Rudolf Lakaj me Pashkë Gojcaj Më 10 Prill 2016

Anthony Shkreli me Lize Elizabeth Peraj Më 16 Prill 2016 Gennaro Trainello me Maria Gashi Më 17 Prill 2016 Besnik Vushaj me Susana Gjelaj Më 30 Prill 2016 Vincent Zeolla me Vjollca Nikaj Më 7 Maj 2016

Gasper Doci me Marcela Krajni 8 Maj 2016 Enrik Nokaj me Leonita Frrokaj Më 28 Maj 2016

Këshilli redaktues i revistës “Jeta Katolike”, bashkëpuntorit shumëvjeçar dhe ish anëtarit të Këshillit redaktues të revistës, i uron z. Frank Shkrelit marrjen e kësaj dekorate prestigjioze nga kreu i shtetit shqiptar, z. Bujar Nishani Anton Ivezic me Nora Shkreli 4 Qershor 2016

Kola Dushaj me Angelina Paloka Më 11 Qershor 2016 Kristijan Cotaj me Mri Vukaj Më 11 Qershor 2016

Gjokë Smajlaj me Nicole Abeliotis Më 18 Qershor 2016 Sander Lumaj me Taulande Gjura Më 25 Qershor 2016 Kastriot Shyti me Aferdita Frokaj Më 25 Qershor 2016 Anton Bacaj me Donika Qerimi Më 26 Qershor 2016

Frank A. Dedvukaj me Romina Miculi Më 9 Korrik 2016 Arben Balbona me Albana Ulic Më 16 Korrik 2016

Liviq Pllumaj me Aristida Pllumaj Më 16 Korrik 2016 Vinjol Vacaj me Ronalda Bunjaj Më 23 Korrik 2016 Gjok Lulgjuraj me Sanela Peric Më 31 Korrik 2016

Charles Otto Wirth me Joanna Dedvukaj Më 13 Gusht 2016 Paul V. Shkreli me Lori Stanghellini Më 19 Gusht 2016 Anton Rezaj me Erestina Sterkaj Më 27 Gusht 2016 Simon Lucaj me Bernette Ruiz Më 3 Shtator 2016

Fatmir Vuktilaj me Klaudia Vecaj Më 3 Shtator 2016

Alban Drejaj me Laura Gorvokovic Më 10 Shtator 2016 Emanuel Volaj me Edona Matija Më 10 Shtator 2016

Arben Berisha me Diana Nikollaj Më 11 Shtator 2016

Briken Gjergji me Samantha Ann Prinzing Më 24 Shtator 2016 Martin Leshaj me Tara Tracy Më 24 Shtator 2016

Pllumb P. Nacaj me Rajmonda Lumaj Më 24 Shtator 2016

Pagëzime:

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016

Olivia Rose Ivezaj Prindër: Nikolla & Jaclyn Rose Ivezaj Kumbarë: Russell J. Schneider & Rosemarie Calise Palina Gjystina Dushaj Prindër: Gjeloshi & Elizabeta Dushaj Kumbarë: Luigi & Sara Dushaj Gabriella Ljekocevic Prindër: Stjefan & Nora Ljekocevic Kumbarë: Paul & Linda Gjokaj Elsa Lleshaj Prindër: Pashk & Anita Lleshaj Kumbarë: Vilson & Lisa Vataj

Joeli Lulgjuraj Prindër: Vasel & Vera Lulgjuraj Kumbarë: Rrok & Vera Lulgjuraj

Cristiano Sokol Smajlaj Prindër: Sokol & Linda Smajlaj Kumbarë: Lin & Engentina Kumbulaj David Agostin Vukaj Prindër: Agostin & Linda Vukaj Kumbar: Mirash Vuksani

Adriana Begolli Prindër: Argjent & Valentina Begolli Kumbarë: Robert & Leona Gjuraj Rose Sarah Kacaj Prindër: Mario & Xhovana Kacaj Kumbarë: Nush & Klodjana Sukaj

Robert Rushaj Prindër: Alban & Jolanda Rushaj Kumbarë: Fabjon Lunaj & Danielle Simone Lena Lleshaj Prindër: Vitor & Shqipe Lleshaj Kumbarë: Pjeter & Alma Quni

Ella Grace Dushi Prindër: Pal & Floiana Dushi Kumbarë: Fatmir & Ashley Palkolaj Aleksander Gjoni Prindër: Mondi & Aldona Gjoni Kumbarë: Agron & Orjeta Poti

Adrian Gjergji Prindër: Ando & Marina I. Gjergji Kumbarë: Kristian & Adriana Gjergji Donika Komani Prindër: Kole & Zoje Komani Kumbarë:

Giovanni Shtogaj Prindër: Angjelin & Fabiola Shtojaj Kumbarë: Valentino Lisi & Joanna Rexhaj

David Tanushaj Prindër: Bujar & Jehona Tanushaj Kumbarë: Roland & Diana Tanushaj Leandra Gjyriqi Prindër: Gentian & Marinela Gjyriqi Kumbarë: Prek & Marjana Syku

Noah Toma Vulaj Prindër: Vuksan & Victoria Vulaj Kumbarë: Anthony Camaj & Lena Gjokaj Joseph Kalaj Prindër: Anton & Teresa Kalaj Kumbarë: John & Vera Ujkaj

John Pjetri Prindër: Ernest & Manjola Pjetri Kumbarë: Dritan & Najada Bukaqeja

Alexander Shkrela Prindër: Valentin & Elizabeta Shkrela Kumbarë: Sander & Prena Gjokaj Nicholas Qarri Prindër: Sander & Ariana Qarri Kumbarë: Vinny & Jolande Zadrima

Aurel Anderson Grishaj Prindër: Xhevahir & Adelina Grishaj Kumbarë: Jetmir & Lindita Gjonaj

Erion Gaspri Prindër: Kastriot & Irena Gaspri Kumbarë: Aurel & Gjenovefe Vukpalaj Robert Pacaj Prindër: Erjon & Mirsida Pacaj Kumbarë: Edmond & Marinela Lekaj Jonathan Paul Vulaj Prindër: Arben & Pashka Vulaj Kumbarë: Alfredo & Kristina Catalic Kristofer Desku Prindër: Krist & Mariana Desku Kumbarë: Gjon & Violeta Berisha

Leila Marie Ivezaj Prindër: Victor & Gjelina Ivezaj Kumbarë: Tony Ivezaj & Lena Tamburello Zef Nikac Prindër: Gjoka Jack & Valentina Nikac Kumbarë: Tom & Joanne Nikci

Aurelio Arben Selmani Prindër: Arben Lorenc & Brigita Selmani Kumbarë: Bekim & Anita Selmanaj

Alexander Lisi Prindër: Erland & Gjyste Lisi Kumbarë: Arjan Logu & Anjeze Pelini Logu

Aurora Lisi Prindër: Erland & Gjyste Lisi Kumbarë: Arjan Logu & Anjeze Pelini Logu Brandon Cacaj Prindër: John & Elizabeth Cacaj Kumbarë: Mickey & Mariana Coontz Eleina Parubi Prindër: Ferd & Eglantina Parubi Kumbarë: Ardian & Dane Gjuraj

Angela Dushaj Prindër: Pashk & Albina Dushaj Kumbarë: Pjeter & Aferdita Dushi Alexander Kola Prindër: Arben & Brigjilda Kola Kumbar: Aristid Shllaku

Juliana Maria Juncaj Prindër: Don & Sophia Juncaj Kumbarë: Mark Camaj & Johanna Saljanin Sabrina Popovic Prindër: Martin & Emanuela Popovic Kumbarë: Tommy & Marija Dedvukaj Alexander Curanaj Prindër: Kola & Drita Curanaj Kumbar: Gjon Nicaj

Gabriella Curanovic Prindër: Viktor & Marina Curanovic Kumbarë: John & Mary Saljanin Gjok Jack Sukaj Prindër: Franco & Eva Sukaj Kumbar: Nush Sukaj

Vat Tony Sukaj Prindër: Franco & Eva Sukaj Kumbar: Nush Sukaj

Christopher Cekaj Prindër: Llesh & Xhuljeta Cekaj Kumbarë: Gjergj & Zina Grishaj

Elizabeth Dedvukaj Prindër: Pjeter & Lendita Dedvukaj Kumbarë: Victor & Gjelina Ivezaj Dylan Gjon Elezaj Prindër: Gjon & Lisa Elezaj Kumbarë: Victor & Michelle Elezaj

Nikolina Palushi Prindër: Pjeter & Kristina Palushi Kumbarë: Bernard & Dijana Nrecaj

Gabriel Djelaj Prindër: Toma & Blerta Djelaj Kumbarë: Doda & Katrina Lulgjuraj

Jeta Katolike Prill-Shtator 2016 Antonia Gojcaj Prindër: Bernard & Catherine Gojcaj Kumbarë: John & Elizabeth Cacaj

Mark G. Shotaj Prindër: Gentian & Alina Shotaj Kumbarë: Alfred & Fabjola Lika

Lillyrose Balaj Prindër: Skander & Dile Balaj Kumbarë: Angjelin Dokaj & Natasha Balaj

George Paloka Prindër: Anton & Nora Paloka Kumbarë: Robert & Tina Marku

Isabelle Rose Lulgjuraj Prindër: Frank & Diana Lulgjuraj Kumbar: Katarina Taylor

Vince Ljuljic Prindër: Anton & Adelina Ljuljic Kumbarë: Steven & Lena Spector

Julia Grace Kapiti Prindër: Mark & Anita Kapiti Kumbarë: Tom & Marta Krasnici

Chloe Paige Bardhecaj Prindër: Zef & Antoinette Bardhecaj Kumbarë: Vladimir & Dijana Rukaj

Florjana Predakaj Prindër: Vasel & Pranvere Predakaj Kumbarë: Gjok & Vera Nilaj

Johnny Pepaj Prindër: Salvator & Besmira Pepaj Kumbarë: Gjergj & Elizabeta Lunaj

Alexandra Cukaj Prindër: David & Elizabeta Cukaj Kumbarë: Gasper Cukaj & Adelina Saljanin

Martin Ujkaj Prindër: John & Vera Ujkaj Kumbarë: Mark & Liza Bojaj

Zoja Ujkic Prindër: Nikola & Gjelina Ujkic Kumbar: Drita Djonaj

Charlotte Mara Zadrima Prindër: Alexsander & Diana Zadrima Kumbarë: George Rudaj & Elizabeth Nicaj

Sofia Rose Juncaj Prindër: Aleks & Iliriana Juncaj Kumbarë: Toma & Nora Lekaj

Lukas Camaj Prindër: Driton & Liza Camaj Kumbarë: Prela & Marija Rukaj

IN MEMORIAM

Nikoll Mark Pllumaj, 77-vjeç Vdiq më 22 Mars 2016 U varros në varrerzat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Palo Zef Rukaj, 49-vjeç Më 27 Maj 2016 U varros në varrerzat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Mark Kinaj, 56-vjeç Vdiq më 4 Korrik 2016 U varros në varrerzat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Gjergj Vataj, 83-vjeç Vdiq më 29 Prill 2016 U varros në varrerzat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Leze Rrok Nicaj, 46-vjeç Vdiq më 5 Qershor 2016 U varros në varrerzat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Gjelosh Livadhi, 77-vjeç Vdiq më 27 Korrik 2016 U varros në varrerzat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Nikolla Pepgjonovic, 65-vjeç Vdiq më 6 Prill 2016 U varros në varrerzat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Mri Miraj, 74-vjeç Vdiq më 29 Prill 2016 U varros në varrerzat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Rrok Dushaj, 84-vjeç Vdiq më 6 Maj 2016 U varros në varrerzat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Nikolle Nikollaj, 59-vjeç Vdiq më 21 Maj 2016 U varros në varrerzat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Deda Leshaj, 82-vjeç Vdiq më 2 Qershor 2016 U varros në varrerzat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Zoje Dodaj, 76-vjeç Vdiq më 13 Qershor 2016 U varros në varrerzat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Tereza Fran Kalaj, 89-vjeç Vdiq më 19 Qershor 2016 U varros në varrerzat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

John Nreca, 29-vjeç Vdiq më 26 Qershor 2016 U varros në varrerzat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Mark Ndue, 65-vjeç Vdiq më 13 Korrik 2016 U varros në varrerzat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Snezana Pjetri, 54-vjeç Vdiq më 28 Korrik 2016 U varros në varrerzat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Alessandra Drejaj Prindër: John & Antoneta Drejaj Kumbarë: Ivan & Elizabeth Djokic

Alexander Ujka Prindër: Evans & Klodiana Ujka Kumbarë: Adrian & Brisilda Daka

Epjau o Zot pushimin e pasosun E i ndritë drita e pambarueme! Lena Miri, 58-vjeç Vdiq më 7 Gusht 2016 U varros në varrerzat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Mana Daka, 89-vjeç Vdiq më 24 Gusht 2016 U varros në varrerzat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Celebrating

Canonization of Mother Teresa SEPTEMBER 4, 2016 • 12PM-8PM BATTERY PARK, NEW YORK CITY

“

By blood, I am Albanian. By citizenship, an Indian. By faith, I am a Catholic nun. As to my calling, I belong to the world. AS TO MY HEART, I BELONG ENTIRELY TO THE HEART OF JESUS.

”

Foto nga festa e Shenjtërimit të Nënës Tereze më 4 Shtator, 2016 në Battery Gardens, New York City, Organizuar nga Institucionet Fetare, Shoqatat dhe Organizatat e kominitetit dhe Asambleisti Mark Gjonaj. Faqe e sponsorizuar nga Familja e Noc Mati Gjonaj nga Reçi i Ulqinit