JK # 45

Botues Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës” New York Viti XLII • Nr. 1 • Çmimi $5.00

»Gjithçka u krye«

(Gjn. 19:30)

2

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

Jeta Katolike • Viti XLII • Nr. 1 • www.jetakatolike.com

Dom Pjetër Popaj: Metanoja, kthimi kah Zoti

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3

Nga Famullia jonë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 MESAZH I SHENJTËRISË SË TIJ BENEDIKTI XVI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 Kosova to Honor Mother Teresa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 Prenda Berisha: What is considered proper attire for CHURCH . . . . . . . . . . . . .10 Peter Saljanin: Inappropriate Clothing For Church . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 Mark Shkreli: Rruzarja e Zojës- Një udhëtim nëpër Bibël . . . . . . . . . . . . . . . . . .13

»Gjithçka u krye«

Dom Nikolin Pergjini: Everything was accomplished in silence . . . . . . . . . . . . .16 Jovalin DEDAJ: Abortion and the Threat of Misconception . . . . . . . . . . . . . . . .18

www.JetaKatolike.com

Arben BALBONA: The Other Eleven Months . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21 Marash STALAJ: DOMINICK: HIS CROSS HIS BLESSINGS . . . . . . . . . . . .22 Klajd KAPINOVA: Valset shpirtërore në penel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24 POEZI: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 Peter Prifti: Një histori e shkurtër e bandës “DRITA” në Los Angelos . . . . . . . . .28 Gjon Frani Ivezaj: Kryeprinci i Epirit Gjergj Gjon Kastrioti . . . . . . . . . . . . . . . .30

Dom Pjetër A. Popaj - Drejtor Mark K. Shkreli – Kryeredaktor Klajd Kapinova – Redaktor (shqip) Simon Vukel – Redaktor (anglisht) Peter Saljanin – Koordinator për të rinjtë Ismer Mjeku – Graphic Design Martin Smajlaj – Marketing & Internet

Astrit Lulushi: 25 vjet mburojë e krishtërimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32 Zef Naçaj: Shkreli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33 Fritz Radovani-DE ANGELIS: “O shqipe, o zogjët e malevet, kallzoni!”

34

Boton Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës”, New York

Tonin ÇOBANI: 400-vjetori i lindjes së Frang Bardhit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38 ADRESA E REDAKSISË: 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530 Tel. (914) 761-3523 · Fax (914) 949-2690

Levizje demografike: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41, 42

E-Mail: ShkreliM@aol.com

Këshilli Botues: Dom Pjetër A. Popaj, Mark K. Shkreli, Klajd Kapinova, Simon Vukel, Peter Saljanin, Ismer Mjeku, Martin Smajlaj, Pashko Rr. Camaj, Gjon Chota, Tomë Paloka, Lekë Perlleshi, Gjeto Turmalaj, Mhill Velaj

Grupi i Marketingut:

Ata që dëshirojnë të abonohen në Revisten Jeta Katolike abonimi vjetor është $30.00 (SHBA).

Ju lutemi na e dergoni pagesën në:

Martin Smajlaj, Lule Gjokaj, Prena Berisha Our Lady of Shkodra Të gjitha shkrimet dhe artikujt i nënshtrohen redakturës.

Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen edhe nëse nuk botohen.

361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530

Në Qendrën “Nëna Tereze” Grupi i Valleve të Rozafatit çdo të shtunë mban ushtrime të rregullta për pregatitjen e vallëtarëve të rinj.

Mësimi për vallëtarët e rinj mbahet në 3 grupe moshash, prej 5-21 vj.

Klasat fillojnë çdo shtunë prej orës 6:00 - 9:00 të mbrëmjes.

Të rinjët i ushtron koreografja Angjelina Nika.

Të interesuarit që deshirojnë të mësojnë të vallëzojnë të kontaktonjë Qendrën “Nëna Tereze”.

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

3

Metanoja, kthimi kah Zoti Për çdo vjet në kohën e Kreshmëve e shqyrtojmë ndërgjegjën tonë me meditime, uratë të përshpirtshme, rrëfime, pendesë e agjërim.

Pyetja vjen pse i bëjmë të gjitha këto?

Kur ngranim bukë e pijmë ujë, pse i bëjmë këto? Merret vesh se ne nuk e shqyrtojmë ndergjegjën tonë apo ushqejmë trupin tonë pse ka thënë dikush, por që kemi nevojë, kemi oreks e etje.

Zotit arsytohemi duke menduar se jemi të paster.

Jeta e pa shqyrtuar bëhet iluzjon.

Dom Pjetër

POPAJ Kur veprojmë kështu ne biemë në gjumë dhe shohim ëndërra. Nuk jetojmë të vërtetën. Deri që të mos rrëfehemi dhe të bëjmë pendesë për mëkatet tona nuk mundemi për të ra në kontakt me Zotin e pranishëm në ne. Mëkatet janë pengesë e rrugës tonë te Krishti. Ai thotë: Mohoje vetvetën, “merre kryqin tënd dhe ec mbas mejet”. Kjo do të thotë, mohoje natyren tënde të mëkatit, jetën e rrejshme të iluzjoneve, merre natyren e Krishtit, të hirit që fitohet nëpërmjet

shohim vetën tonë me sy të Krishtit që banon në ne.

Për t’i përngja Krishtit ne duhet ta njohim Atë. Urata e bukur thotë, duaje Kryqin e Krishtit sepse ne të është shëlbimi dhe jeta. Mundimi në Kryq na e zbulon dashurinë e amshuar të Krishtit për ne. Mendo se çfarë përvujtërije ka pasë Ai. Zoti mishërohet e bëhet njeri, merr mëkatet tona, vuan në bartjen e Kryqit, gozhdohet në Kryq dhe në fund vdes në Kryq. Për çka i bën të gjitha këto? Për çka thua ti? Në qoftë se e njeh Krishtin e din mirë se për kënd.

Gjatë vitit liturgjik na jepet mundësija për të hy në misterin e mrekullueshëm të lidhëshmërisë tonë me Zotin. Sakramendet që i marrim na e sqarojnë kuptimin, forcojnë besimin, na e rrisin shpresën dhe na e kallin dashurin për Zotin. Në

Deri që të mos rrëfehemi dhe të bëjmë pendesë për mëkatet tona nuk mundemi për të ra në kontakt me Zotin e pranishëm në ne. Mëkatet janë pengesë e rrugës tonë te Krishti.

Koha e Kreshmëve nuk është vetëm një kohë liturgjike që mua si i krishter më duhet të veproj në këtë mënyre sepse thotë Kisha. Unë veproj përshpirtërisht pse kam nevojë. Unë jam gjymtyr e gjall e Trupit të Krishtit që është Kisha. Zëri i Kishës është zëri i Krishtit. Mësimet e Kishës janë mësimet e Krishtit që banon në brendësinë tonë. Atëherë, duhet të them, nuk thotë kisha por Krishti në mua. Çdo njëri prej nesh mundet të njohë vetën e vet. Mund ta dijë se kur vepron mirë e kur vepron keq. Kur nuk jemi në kontakt me vetën tonë, me fjalë tjera kur nuk jemi real e nuk ballafaqohemi me të vertetën, fillojmë për tu arsyetua para tjerëve. Kur kjo gjë përsëritet shpesh, bëhet shprehi, si një gjë normale. Nganjëherë humbim në iluzjone duke menduar se jemi të pamëkat sa që mendojmë se nuk kemi nevojë as për tu rrëfyer. Edhe para

pendesës e sakrificave në bartjen e Kryqit. Kur e marrim kryqin dhe ecim mbas Krishtit e shohim të vertetën.

Ndoshta për herë të parë e shohim vetën tonë ashtu si jemi. Kjo gjë ndodhë kur pastrohemi prej mëkateve e

udhtimin tonë me Krishtin në shkreti, gjatë Kreshëmve, bëhemi të qëndrueshëm në uratë e përshpirtëri.

Duke mohuar Djallin e veprat e tija të mbrapshta ne ballafaqohemi me ligështitë tona e përfundimin e tyre.

Atëherë, të penduar në zemër, i rrëfejmë mëkatet tona duke i premtuar Zotit se nuk i bëjmë më. Premtojmë para Zotit se do të largohemi rrugës së Djallit që bjen dënim dhe do të zgjedhim rrugën e Krishtit që sjell lumturinë.

Kreshmët janë kthim ka Zoti. Çfar premtimesh kemi bërë ne për këto Kreshëm? Ndoshta më e rëndësishme do të ishte të pyesim vetën tonë se çfar veprash të mira kemi bërë gjat kësaj kohe të shenjtë? E vërteta është se në qoftë se mundohemi për t’i përngja Jezu Krishtit në lutje, pendesë, agjërim, në mundime dhe vdekje të Kalvarit, bëhëmi të sigurt se do t’i përngjasim në Ringjallje dhe në Lumturinë e Tij të Parrizit.

4

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

N G A FA M U L L I A J O N Ë - Më 31 Mars 2007 Në Qendrën “Nëna Tereze”, i përndershmi Dom Pjetër Popaj organizoi një lutje ndërfetare në përkrahje të pavarësisë së Kosovës. Në këtë ceremoni morën pjesë klerikët e të tre besimeve të komunitetit shqiptar në Amerikë. Për këtë do të lexoni më gjërësisht në numrin e ardhshëm të Jeta Katolike.

AKTIVITETET E ARDHSHME TË FAMULLISË: -Më 29 Prill 2007 – Në Greentree Country Hirësia e tij Imzot Nikon, Dr. Imam Tahir Kukaj dhe Dom Pjetër Popaj Club në New Rochelle, do të mbahet darka vjetore e Kishës, me rastin e festës së Zojës së Këshillit Mirë.

-Më 10 Qershor 2007 – Në Kensico Dam Plaza, duke filluar nga ora 12 e dtitë, Qendra “Nëna Tereze” organizon Ditën e Trashëgimisë Shqiptare, me muzikë, këngë, valle, lojëra sportive, ushqime të ndryshme shqiptare dhe amerikane.

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

5

MESAZH I SHENJTËRISË SË TIJ BENEDIKTI XVI PËR DITËN XXII BOTËRORE TË RINISË (1 PRILL 2007) “Sikurse unë ju desha ju, duajeni edhe ju njëri-tjetrin!” (Gjn 13, 34)

T

ë dashur të rinj, me rastin e Ditës XXII Botërore të Rinisë, që do të kremtohet në Dioqeza të Dielën e ardhshme të Palmave, do të doja t’i propozoja përsiatjes suaj fjalët e Jezusit: “Sikurse unë ju desha ju, duajeni edhe ju njëritjetrin!” (Gjn 13, 34).

shën Gjoni duke pohuar se “Hyji është dashuri” (1 Gjn 4, 8. 16); tani ai nuk do të na thotë vetëm se Hyji na do, por se

A është e mundur të duash? Çdo njeri ndien nevojën që të dojë dhe të duhet nga të tjerët. E pra sa e vështirë është të duash, sa gabime dhe dështime duhet të vihen re në dashuri! Ka edhe nga ata që dyshojnë se dashuria nuk është e mundur. Por, nëse mangësitë afektive apo dështimet sentimentale mund të të bëjnë të mendosh se të duash është një utopi, një ëndërr e paarritshme, mos duhet të dorëzohemi gjë? Jo! Dashuria është e mundur dhe qëllimi i mesazhit tim është të jap kontributin që të rigjallëroj në secilin prej jush, që jeni e ardhmja dhe shpresa e njerëzimit, besimin në dashurinë e vërtetë, besnike dhe të fortë; një dashuri që lind paqe dhe gëzim, një dashuri që i lidh njerëzit, duke i bërë të ndihen të lirë në respektin e ndërsjellë. Më lini atëherë të përshkoj bashkë me ju një itinerar, në tri çaste, në “zbulim” të dashurisë.

Hyji, burim i dashurisë Çasti i parë ka të bëjë me burimin e dashurisë së vërtetë, që është një i vetëm: është Hyji. E vë mirë në dukje

vetë qenia e Hyjit është dashuri.

Ndodhemi këtu përpara zbulesës më të shndritshme të burimit të dashurisë që është misteri trinor: në Hyjin, njësh dhe tresh, ka një shkëmbim të përjetshëm mes personave të Atit e të Birit, dhe kjo dashuri nuk është një energji apo një ndjenjë, por është një person, është Shpirti Shenjt.

Kryqi i Krishtit zbulon plotësisht dashurinë e Hyjit Si na shfaqet neve Hyji-Dashuri?

Ndodhemi këtu në çastin e dytë të itinerarit tonë. Edhe pse në krijim janë të qarta shenjat e dashurisë hyjnore, zbulesa e plotë e misterit intim të Hyjit ka ndodhur me Mishërimin, kur vetë Hyji është bërë njeri. Në Krishtin, Hyj i vërtetë dhe Njeri i vërtetë, kemi njohur dashurinë me të gjithë peshën e saj. Në fakt “risia e vërtetë e Besëlidhjes së re – kam shkruar në Enciklikën Hyji është

dashuri – nuk qëndron në ide të reja, por në vetë figurën e Krishtit, që u jep mish e gjak koncepteve – një realizëm i padëgjuar” (nr. 12). Shfaqja e dashurisë hyjnore është e plotë dhe e përkryer në Kryq, ku, siç pohon shën Pali, “Hyji e dëftoi dashurinë e vet kundrejt nesh kështu: ndërsa ne ende ishim mëkatarë, Krishti vdiq për ne” (Rom 5, 8). Pra secili prej nesh mund të thotë pa frikë se mos gabon: “Krishti më ka dashur dhe për mua flijoi vetveten” (khs Ef 5, 2). E shëlbuar nga gjaku i tij, asnjë jetë njerëzore nuk është e padobishme apo e pavlerë, sepse të gjithë na do personalisht Ai, me një dashuri të apasionuar dhe besnike, një dashuri pa cak. Kryqi, çmenduri për botën, skandal për shumë besimtarë, është përkundrazi “urtia e Hyjit” për ata që e lënë veten të preken deri në thellësitë e qenies së tyre, “sepse, çka në Hyjin duket marri, është më e dijshme se njerëzit; e çka në Hyjin duket dobësi, është më e fuqishme se njerëzit” (khs 1 Kor 1, 24-25). Madje, I Kryqëzuari, që pas ringjalljes mban gjithnjë shenjat e mundimit të vet, vë në dritë “falsifikimet” dhe gënjeshtrat për Hyjin, që vishen me dhunë, hakmarrje e përjashtim. Krishti është Qengji i Hyjit, që e merr mbi vete mëkatin e botës dhe e çrrënjos urrejtjen nga zemra e njeriut.

Ja “revolucioni” i tij i vërtetë: dashuria.

Duaje tjetrin siç na do Krishti ne Dhe ja tani jemi në çastin e tretë të reflektimit tonë. Mbi kryq Krishti bërtet: “Kam etje” (Gjn 19, 28): zbulon kështu një etje të zjarrtë për të dashur dhe për t’u dashur nga secili prej nesh. Vetëm nëse arrijmë të perceptojmë thellësinë dhe intensitetin e një misteri të tillë, e

6

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

kuptojmë nevojën dhe urgjencën për ta dashur dhe ne nga ana jonë “siç” na ka dashur Ai. Kjo gjë mbart angazhimin që të japim edhe, nëse është e nevojshme, jetën tonë për vëllezërit, të mbështetur nga dashuria e Tij. Që në Besëlidhjen e Vjetër Hyji pati thënë: “Duaje të afërmin tënd porsi vetveten” (Lev 19, 18), por risia e Krishtit qëndron në faktin që të duash siç na ka dashur Ai, do të thotë t’i duash të gjithë, pa dallim, edhe armiqtë, “deri në fund” (khs Gjn 13, 1).

Dëshmitarë të dashurisë së Krishtit Dëshiroj të ndalem tani në tri fusha të jetës së përditshme në të cilat ju, të dashur të rinj, jeni veçanërisht të thirrur për të shfaqur dashurinë e Hyjit. Fusha e parë është Kisha, që është familja jonë shpirtërore, e përbërë nga të gjithë dishepujt e Krishtit. Duke kujtuar fjalët e tij: “Nëse e doni njëri-tjetrin, të gjithë do t’ju njohin se jeni nxënësit e mi” (Gjn 13, 35), ushqeni, me entuziazmin tuaj dhe me dashurinë tuaj, veprimtaritë e famullive, të bashkësive, të lëvizjeve kishtare dhe të grupeve rinore ku bëni pjesë. Jini të gatshëm në kërkimin e së mirës së tjetrit, besnikë ndaj angazhimeve të marra. Mos hezitoni të hiqni dorë me gëzim nga disa prej zbavitjeve tuaja, pranojini me zemërgjerësi sakrificat e nevojshme, dëshmoni

dashurinë tuaj besnike për Jezusin duke shpallur Ungjillin e tij, veçanërisht mes bashkëmoshatarëve tuaj.

Përgatitja për të ardhmen Fusha e dytë në të cilën jeni të thirrur ta shprehni dashurinë dhe të rriteni në të,

është përgatitja juaj për të ardhmen që ju pret. Nëse jeni të fejuar, Hyji ka një plan dashurie mbi të ardhmen tuaj në çift dhe në familje dhe është pra thelbësore që ju ta zbuloni me ndihmën e Kishës, të lirë nga paragjykimi i përhapur se krishtërimi, me urdhërimet dhe ndalimet e veta, i vendos pengesa gëzimit të dashurisë dhe ndalon në veçanti shijimin e plotë të asaj lumturie që burri dhe gruaja kërkojnë në dashurinë e tyre të ndërsjellë. Dashuria e burrit dhe e gruas është në origjinën e familjes njerëzore dhe çifti i formuar nga një burrë dhe një grua e ka themelin e vet në planin fillestar të Hyjit (khs Zan 2, 18-25). Të mësoni të duheni si çift është një ecje e mrekullueshme, që megjithatë kërkon një përgatitje angazhuese. Periudha e fejesës, themelore në ndërtimin e një çifti, është një kohë pritjeje dhe përgatitjeje, që duhet jetuar në pastërtinë e gjesteve dhe të fjalëve. Kjo lejon pjekurinë në dashuri, në kujdesin dhe në vëmendjen për tjetrin; ndihmon në ushtrimin e zotërimit të vetvetes, në zhvillimin e respektit për tjetrin, të gjitha këto karakteristika të dashurisë së vërtetë që nuk kërkon në radhë të parë kënaqësinë vetjake as mirëqenien vetjake. Në lutjen e përbashkët, kërkojini Zotit që të ruajë dhe të shtojë dashurinë tuaj dhe ta pastrojë atë nga çdo lloj egoizmi. Mos hezitoni t’i përgjigjeni bujarisht thirrjes së Zotit, sepse martesa e krishterë është një thirrje e vërtetë në Kishë. Po ashtu, të dashur të rinj e të dashura të reja, jini të gatshëm që të thoni “po”, nëse Hyji ju thërret për ta ndjekur në udhën e meshtarisë shërbestare apo të jetës së shuguruar. Shembulli juaj do të jetë zemërdhënës për shumë bashkëmoshatarë të tjerë, që janë në kërkim të lumturisë së vërtetë.

Të rritesh në dashurinë e çdo dite Fusha e tretë e angazhimit që sjell dashuria është ajo e jetës së përditshme me marrëdhëniet e saj të shumta. I referohem shprehimisht familjes, shkollës, punës dhe kohës së lirë. Të dashur të rinj, kultivojini talentet tuaja jo vetëm për të fituar një pozitë shoqërore, por edhe për të ndihmuar të tjerët që “të rriten”.

Zhvilloni aftësitë tuaja, jo vetëm për t’u

bërë më “konkurues” dhe “prodhues”, por për të qenë “dëshmitarë të dashurisë”.

Formimit profesional bashkojini mundin për të fituar njohuri fetare të dobishme që të mund të përmbushni misionin tuaj në mënyrë të përgjegjshme. Në veçanti, ju ftoj të përthelloni doktrinën shoqërore të Kishës, që nga parimet e saj të frymëzohet dhe të ndriçohet veprimi juaj në botë.

Shpirti Shenjt ju bëftë shpikës në dashuri, këmbëngulës në angazhimet që merrni, dhe të guximshëm në nismat tuaja, që të mund të ofroni kontributin tuaj për ndërtimin e “qytetërimit të dashurisë”. Horizonti i dashurisë është vërtet pa kufij: është mbarë bota!

“Të guxosh dashurinë” duke ndjekur shembullin e shenjtërve Të dashur të rinj, dua t’ju ftoj “të guxoni dashurinë”, të mos dëshironi pra asgjë më pak për jetën tuaj përveç një dashurie të fortë dhe të bukur, të aftë që ta bëjë krejt ekzistencën një realizim të gëzueshëm të dhurimit të vetes suaj Hyjit dhe vëllezërve, duke imituar Atë që

me anë të dashurisë ka mundur përgjithmonë urrejtjen dhe vdekjen (khs Zb 5, 13). Dashuria është fuqia e vetme që është në gjendje të ndryshojë zemrën e njeriut dhe mbarë njerëzimin, duke i bërë të dobishme marrëdhëniet mes burrave dhe grave, mes të pasurve dhe të varfërve, mes kulturave dhe qytetërimeve.

Këtë e dëshmon jeta e Shenjtërve, të cilët, miq të vërtetë të Hyjit, janë kanali dhe pasqyrimi i kësaj dashurie zanafillore. Angazhohuni që t’i njihni më mirë, besojani veten ndërmjetësimit të tyre, përpiquni të jetoni si ata. Po përmend vetëm Nënë Terezën e cila, duke u ngutur për t’iu përgjigjur thirrjes së Krishtit “Kam etje”, thirrje që e kishte prekur thellësisht, filloi të mblidhte rrugëve të Kalkutës, në Indi, ata që ishin duke vdekur. Që atëherë, dëshira e vetme e jetës së saj u bë ajo e të shuarit të etjes së Jezusit, jo me fjalë, por me vepra konkrete, duke e njohur fytyrën e shpërfytyruar, të etur për dashuri, në fytyrën e më të varfërve ndër të varfër. E Lumtura Terezë ka vënë në praktikë mësimin e Zotit: “çdo herë që e bëtë këtë për njërin ndër këta vëllezër të mi më të

Fa l ë n d e r i m

Redaksia falënderon aktivistin e dalluar në komunitetin tonë

Doda Curanaj për përkrahjen e vazhdueshme të revistës Jeta Katolike.

Kontributi i tij financiar është ndihmë shumë e çmueshme për botimin e revistës.

Two Star Restaurant

Homemade Mediterranean Cuisine

Izet (Danny) Kolenovic 718 East 187th Street, Bronx, NY 10458 • Tel 718-220-8780 Open 7 Days A Week

8

Jeta Katolike

vegjël, e bëtë për mua” (khs Mt 25, 40).

Dhe mesazhi i kësaj dëshmitareje të përvujtur të dashurisë hyjnore u përhap në mbarë botën.

Sekreti i dashurisë Secilit prej nesh, të dashur miq, i është dhënë mundësia që të arrijë të njëjtën shkallë të dashurisë, por vetëm duke iu drejtuar mbështetjes së Hirit hyjnor. Në fakt, vetëm ndihma e Zotit bën të mundur që t’i shpëtojmë dorëzimit përballë madhësisë së detyrës që duhet të kryejmë dhe na jep guximin për të realizuar atë çka njerëzisht është e pamendueshme. Kontakti me Zotin në lutje na mban në përvujtëri, duke na kujtuar se jemi “shërbëtorë të pavlefshëm” (khs Lk 17, 10). Veçanërisht Eukaristia është shkolla e madhe e dashurisë. Kur marrim pjesë rregullisht dhe me devotshmëri në Meshën e Shenjtë, kur kalojmë kohë të gjata adhurimi në shoqërinë e Jezusit eukaristik, është më e kehtë të kuptojmë gjatësinë, gjerësinë, lartësinë dhe thel-

JANAR - MARS 2007

lësinë e dashurisë së tij që e kapërcen çdo dije (khs Ef 3, 17-18). Duke bashkëndarë Bukën eukaristike me vëllezërit e bashkësisë kishtare ndihemi të shtyrë ta përkthejmë me “ngut”, siç bëri Virgjëra me Elisabetën, dashurinë e Krishtit në shërbim bujar për vëllezërit.

ndryshuar botën: “Hyji është dashuri!”.

Ju shoqëroj me lutje dhe nga zemra ju bekoj.

Nga Vatikani, 27 janar 2007BENEDICTUS PP. XVI

Drejt takimit në Sydney Hedh dritë mbi këtë thirrja e apostullit Gjon: “Fëmijëzit e mi, mos të duam me fjalë e me gjuhë, por me vepra e në të vërtetë! Me këtë gjë e dimë a jemi prej së vërtetës” (1 Gjn 3, 18-19). Të dashur të rinj, me këtë frymë ju ftoj ta jetoni Ditën e ardhshme Botërore të Rinisë së bashku me Ipeshkvinjtë tuaj në Dioqezat tuaja. Ajo do të përfaqësojë një etapë të rëndësishme drejt takimit në Sydney, tema e të cilit do të jetë: “Do të merrni fuqinë e Shpirtit Shenjt, i cili do të zbresë në ju dhe ju do të bëheni dëshmitarët e mi” (Vap 1, 8). Maria, Nëna e Krishtit dhe e Kishës, ju ndihmoftë që ta bëni të kumbojë anembanë thirrjen që ka

Specialized in multifamily residential and other income producing commercial properties.

Gjon Dedvukaj Broker / Owner

Tel: (718) 519-1100 Cell. 718-496-7710 Fax: (718) 881-1829 WWW.ALBUSAREALTY.COM e-mail: albusarealty@aol.com

261 Gun Hill Rd. Bronx, NY. 10467

• MANAGEMENT • RENTALS • SALES

MORTGAGES

Na kontaktoni nëse planifikoni të bleni ose shisni çfardo lloji Real Estate në shtetin e New Yorkut

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

9

Kosova to Honor Mother Teresa Church to Be Built in Her Parents’ Native Land Kosova’s government has given permission to build a church dedicated to Mother Teresa of Calcutta. Her parents were Kosova natives.

Bishop Dode Gjergji of Prizren made the announcement when thanking the international Charity Aid to the Church in Need for 12 years of support in Albania, Mother Teresa’s native country.

“The dream of my predecessor shall come true, a Catholic cathedral devoted to Mother Teresa,” the prelate said. “For us, she is a sister, a member of the family.” Bishop Gjergji said that the construction will begin after Easter.

“As Mother Teresa’s father and mother were from Kosova, it is the wish of all the people, of the government and of the Muslims too,” to build the church, the bishop added.

“There are Christians since the first century here,” he added. “And our Muslims have a special history; some of them go back to their Catholic roots now. Each day, delegations come from the villages to ask us for baptism. We need your prayers to sustain their conversion.”

Commenting on the situation of the Church in Kosova, the 44-year-old bishop of Prizren said: “Even though we are a minority of 60,000 Catholics, and many young people have left the country to look for work … we have good communication and a normal life with all the people of Kosova.”

“Help our Church in Kosova,” he urged, “as we only have our poor’s help here. Since we are a bridge for peace here, after the ruin of war, our Church in Kosova deserves it, not only to survive but to contribute to the life of people and to the society in Kosova.”

A poem about Mother Teresa Written By :Merita Bajraktari McCormack In a very far away land Where a world wonder stands There was a woman strong and brave All the love to the world she gave The name given to her at birth Gonxhe was, –for a “Rose bud” it stands The name she took serving the Lord Teresa was, known to all, big and small When she was young and full of life She wrote songs and was polite Then she left her country and family India became her destiny To help the poor and heal the sick It is not a job anyone can pick But she had big love in her heart Christ was her guiding light She made big changes in the world Through her work we can hear the Lord To have a big heart and some love to share To tell a friend that you always care Mother Teresa worked a lot, little she spoke She carried the duties with great hope An example she is, we are happy to know, In her footprints lucky those who follow.

FOTO: Billboard of Mother Teresa in Center of Prishtina sponsored by Albanian Yellow Pages

10

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

WHAT IS CONSIDERED PROPER ATTIRE FOR CHURCH? We have become a very casual society, which is positive in many situations.

However, how we dress today in church says something about how we regard the One we are visiting. For

Prenda

BERISHA instance, just as you wouldn’t dress improperly entering into a palace to greet a king or queen, you should follow the same guideline when attending Mass.

ly, not in a flashy way that would bring attention to ourselves. Our dress should always be becoming of a Catholic — especially at church. Here are some specific guidelines we should use when one is visiting God: CHILDREN: Only young children (under 10) could wear shorts to church — and then only dress shorts. Athletic shorts, cut-offs, and spandex shorts are never appropriate church wear (for children and adults!). Shoes or sandals should be neat and tied. No one should

This issue has been debated and argued. Many have given the impression that any dress goes for church.

Although God accepts us as we are, He deserves more respect than many offer.

After all, it’s his palace, the true King who we worship. When we attend mass we are in essence paying homage to God, and the choice of attire at church should always reflect the respect that God deserves. The underlying principle, regarding proper attire in Church during worship services is to realize that you are in the presence of God and His Kingdom, established by our Lord and Savior Jesus Christ.

SUNDAY DRESS: Modesty, decency, virtue, chastity, and the like, are terms that have been used by parents for centuries, as they attempted to teach their children moral excellence. Remember the time when your mother told you to put on your “Sunday Best” whenever you left the house for an important event? In fact, dress clothes were often referred to as Sunday clothes. In some parts of the country, this is still common today. We should offer Christ our best; not our everyday or common wear.

Furthermore, we should dress modest-

are not appropriate for church.

MEN: Men should also dress modestly. While coat and tie are not mandatory, shirts should have collars and be buttoned to the collar (the actual collar button may be left undone, but two or three buttons undone is inappropriate).

Similarly, care should be given to pants as well, so that they are neat and clean.

We live in a country where we can express ourselves through fashion, and fashion changes throughout the years, but yet we should always remember where we are when we visit God. According to the Fatima apparition, the Blessed Virgin Mary stated that; “Fashions will appear which will be displeasing to God.” Everyone! Please remember where you are when you are in Church and use common sense.

wear T-shirts with any kind of writing on them (“This Bud’s for you!” is definitely out).

WOMEN: Dresses should be modest.

No low neckline; open back; sleeveless shirt; spaghetti strap shirt or dress; strapless shirt or dress; midriff showing; pants that reveal waistband of underwear; form fitting shirt or pants; no tank tops or dresses with only straps at the shoulders, no short skirts (miniskirts), and no skin-tight dresses.

Dresses should have backs and not be cut low in the front. Shorts of any type

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

11

Inappropriate Clothing For Church 1 Korintasve 6:15,19-20 15 A nuk e dini ju se trupat tuaj janë gjymtyrë të Krishtit? Të marr, pra, unë gjymtyrët e Krishtit dhe t’i bëj gjymtyrë të një kurve? mos qoftë ashtu!…19 A nuk e dini se trupi juaj është tempulli i Frymës së Shenjtë që është në ju, të cilin e keni nga Perëndia, dhe se nuk i përkitni vetvetes? 20 Sepse u bletë me një çmim! Përlëvdoni Perëndinë, pra, në trupin tuaj dhe në frymën tuaj, që i përkasin Perëndisë.

1 Corinthians 6:15,19-20 15 Do you not know that your bodies are members of Christ? Shall I then take away the members of Christ and make them members of a prostitute? May it never be!…19 Or do you not know that your body is a temple of the Holy Spirit who is in you, whom you have from God, and that you are not your own? 20 For you have been bought with a price: therefore glorify God in your body.

It’s early in the morning and he hears the alarm pierce through his ears as he desperately searches to find the off button.

Once the music subsides, he weakly pushes himself off the bed and tries to gain the strength to lift himself up on his bare feet.

But before he can do that, he realizes that he must awaken his senses – so he squints his eyes, massages his face, and scratches his head. When he finally rises to his feet, he shakes himself up and signals his body that its time to start the day.

Trying to gain his balance he begins to walk to the closet and searches for something appropriate to wear for the occasion.

About an hour later this same person arrives with his family to a beautiful place where the sun is radiating from the clear sky and the plants are blossoming with so much life. This time, however, he is fully alert with eyes wide open, feet planted firm, freshly dressed, and determined to begin consoling his soul and clearing his conscious. As he approaches the entrance of this

marvelous building, he is happy to see familiar faces and greets them with a warm

Peter

SALJANIN smile. Checking his watch to see if he’s on time, he bids farewell to them and quickly enters into the building. Upon entering, he dabs his finger into the holy water, genuflects before God, bows his head, and performs the sign of the cross. As he is about to rise, still kneeling on the ground, he lifts up his head and unintentionally witnesses exposed thighs of the opposite gender.

What I have laid out, in the first two paragraphs of this article, is a story that is similar to people’s experiences during Sunday Mass. Regardless of gender, people are offended because they and their children are being subject to inappropriate dress in a setting that does not condone disrespectful behavior. More specifically, that short illustration is an example of how some in church struggle with the divergence of trying to devote their time to God while attempting not to commit the sin of focusing their attention on someone that consciously or inadvertently exposes herself.

This is an important issue and I raise this concern because I have noticed an unattractive trend amongst some people.

The points I will raise can be universally applied to any nationality, however, when

the problem hits home, one has two options: to ignore it or address it. I chose the latter. When reading this article, keep in mind that the issue is real and can be unfavorable to the image of our church even though the overwhelming majority do not condone or wear shameful clothing.

Just like one bad driver can ruin the flow of traffic for every vehicle on the road, it only takes one inappropriate dresser to stick out like a sore thumb, attract negative attention, and distract others from focusing on Mass.

When someone shows too much skin, several critics point the blame on ignorance while others believe that the person is fixated on getting attention. Whatever the argument may be, class should be shown in the house of God by placing more emphasis on the Christian persona, the inner and spiritual self. Take for instance Mother Teresa, our most contemporary female saint. One must ask; was she glamorized because of her outer or inner beauty? When picturing her and imagining her role in society, do you see this graceful, respected, and influential figure wearing a mini skirt? The questions I posed may be silly but they are only silly because we all know that Mother Teresa was not admired because of her overt features but rather was, and still is, adored and looked up to because of her inner goodness, love, and spirituality.

Not only was her lifestyle the opposite of show and tell, but it is demeaning to even think that she would dress improperly and bring herself to a level of self humiliation. Her life testimony, by actions and by words, has set standards that everyone should reach.

She is an ideal inspiration for all women and men, especially of Albanian origin. While no one expects people to be the quintessential Mother Teresa, is it not asking too much to be the shining role model for the little girl that looks up to you? What happened to selfrespect? By wearing low cut skirts or tops and tight pieces of scrap fabric, women are setting a bad example to younger female generations. Moreover, they are encouraging men to treat them like objects

12

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

and to look at them in an indecent way.

Similarly, when men dress inappropriately in church, they too are not giving the respect to the church that it deserves, as well as to fellow parishioners Some defenders of contemporary dress may argue against me and say, “Well, women have a tendency to not dress up for men but rather, they dress up to compete with other women.” Either way you look at it, it’s wrong. The church is a place of worship and prayer; people should not take the opportunity to turn it into a fashion show. People should not lose their dignity for the sake of topping another person.

Jesus teaches us to be humble and not resort to flattery, to be dignified and not offensive, to be an admired role model and not a careless example. Looking good does not have to mean compromising clothes. It saddens me that people do not realize that there is nothing prideful in showing off their tan line at church, nothing prideful in being depicted as eye candy, and nothing prideful in giving into to peer pressure. When one exposes their body to the Masses, they become a target of scrutiny, by both men and women, and

give the impression that their body does not have to be respected.

Furthermore, the older members of our parish are affected by this issue as well. They are disappointed with some of the youth because they envision us as the future of Albanians and of this parish. The trend we set now does have consequences for the future to come. When older people look down on us, we should look up to them and question our principles. We must ask ourselves, is dressing explicitly in accord with the Albanian tradition?

And more importantly, is it in harmony with the Church’s teachings? The problem lies not in knowing what is wrong but rather, not acting on what is right. Our culture does not permit impious clothing, our religion does not condone it, and everyone should take it upon themselves not to practice it. After all, if people dress disrespectfully during Mass, where they are in the eye of the community, one can only imagine how they dress outside of church. Going to Mass does not mean we have washed our hands clean and we are now free to do whatever we want for the

rest of the week. Part of going to Mass means that we are practicing to be good Christians in hopes of leading healthy lives and part of that spiritual health requires proper judgment.

While God doesn’t frown when we look beautiful, He does sadden when we look shameless. As Christians, we must make it a priority to be overtly and spiritually clean before receiving the body and blood of Christ. Therefore, it is important to bear in mind that wherever we go we not only represent our family, our ethnicity, and our parish, but we also represent Christ, as Roman Catholics. In doing so, we must acknowledge the fact that when we dress inappropriately for church, we deny what God wants and expects from us. But when we dress gracefully, we can proudly acknowledge that we are Albanian Roman Catholics raised on the premise of morals, self-respect, and dignity from the guidance of God and the supreme models of pious beauty, such as Mother Teresa. For while today’s fashion is tomorrow’s history, self-respect can never become outdated.

THE NEW ROYAL REGENCY HOTEL

Jemi të specializuar për dasmat dhe ceremonitë shqiptare!

Stafi i specializuar shqiptar në shërbimin Tuaj!

Salla e Kristaltë - 350 persona • Salla e Diamantit - 500 persona

(914) 476-6200

Kitchen renovations

by Jimmy and Harry

Ext. 329 or 330

165 Tuckahoe Road, Yonkers, NY 10710 Lokali është shumë afër jush!

Lokali gjindet : 10 min nga Bronx-i, 10 min prej Kishës së re Shqiptare, 10 min. nga Connecticut, 20 min. nga Manhattani, 20 min. nga New Jersey, ...

1060 Washington Avenue

Phone: 718-585-9411 Fax: 718-585-9651

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

RRUZARJA E ZOJËS Një udhëtim nëpër Bibël Edhe pse lutja e Rruzares, në një formë apo në një tjetër, ka filluar disa shekuj më parë, si themelues njihet Shën Dominiku (1170-1221), i cili është themeluesi i Rregullit të Predikuesve e që ne i njohim si Dominikanë. Pra, Rruzarja në forma të ndryshme ka qenë e njohur edhe më parë dhe ka vazhduar në forma të ndryshme edhe pas Shën Dominikut, nga vetëm pesë misterje deri në 200.

Kjo situatë ka vazhduar deri kur Papa Shën Pio V, më 1569 me një letër apostolike përcakton formatin 15Misterjesh si Rruzare e Shenjtë zyrtare, miratuar nga Kisha. Kjo formë ka vazhduar për katër shekuj.

Më 2002, Papa Gjon Pali II, lëshon letrën apostolike me të cilën shton edhe pesë Misterje dhe ashtu bëhen gjithësejt njëzet Misterje që Rruzarja ka sot.

Kisha, si festë të Zojës Rruzare ka caktuar 7 tetorin, që shënon datën e fitores së forcave të krishtera mbi ato turke më 1571, në Lepant, në brigjet perëndimore të Greqisë. Ka qenë kërkesa e Papës Shën Pio V, që çdo i krishter të recitojë Rruzarën në atë ditë të fitores.

Vetë fjala “rruzare” vjen nga latinishtja, që domethënë kurorë trëndafili që paraqesin Marinë Virgjër. Çdo besimtar katolik e di se Rruzarja përbëhet nga Lutjet hyrëse: Besoj e Apostujve (Credo), një Atë Ynë (Pater Noster), tri Të falemi Mëri (Ave Maria), një Qoftë lumni Atit (Gloria Patri).

Pjesa kryesore, ose si të themi, trupi i Rruzares përbëhet nga pesë dhejtëshe (dekada) Të falemi Mëri, në mes të cilave thuhet Ati Ynë dhe Qoftë lumni Atit. Pjesa e përmbyllëse, e cila përbëhet nga një lutje e vetme, e cila është një hymn Marisë Virgjër — Të falemi Regjinesha.

(Një shtojcë, që nuk vjen nga Bibla por nga vetë Zoja e Bekuar, që gjatë vegimeve në Fatima, Portugali, më 1917, ka kërkuar që mbas çdo dhjetësheje të Rruzares të thuhet edhe

lutja “O Jezus i im, na i fal mëkatet tona, pështona prej flakës së ferrit,

Mark K.

SHKRELI dhe çoi në qiell të gjithë shpirtrat, por sidomos ata, që kanë më shumë nevojë për mëshirën tënde.)

Sikur ta lënim me kaq, shpjegimi i Rruzares do të ishte i mangët.

Rruzarja do të ishte një përsëritje mekanike e lutjeve të përmendura.

Kur ne recitojmë dymbëdhejtë uratët, që përbëjnë dhjetëshet, ne bëjmë meditimet që shoqërojnë secilën dhjetëshe. Pra, recitimi i lutjeve, së bashku me meditimin e Misterjeve, përbëjnë thelbin e Rruzares.

Evangjelistët mendojnë se lutja e Rruzarës është e pakuptimtë, kurse të tjerët thonë se thënia e Rruzares është vërtetë blasfemi, sepse, sipas tyre, ne vendosim Marinë përpara Jezu Krishtit. “Të falemi Mëri” është lutja që përsëritet pesëdhjetë herë gjatë një pjese të Rruzares, mekanikisht, thonë ata. Por protestanti i parë, Martin Luther-i, nuk do të pajtohej me kësi lloj kritikash të kohës moderne. Ai thotë: “Lutja jonë duhet të përfshij Nënën e Hyjit … Atë ç’ thuhet “Të Falemi Mëri” është se tërë lavdi duhet t’i jipet Hyjit, duke përdorë këto fjalë: “Të falemi Mëri, hirplote. Zoti me ty; bekuar je ti mbi të gjitha gratë e i bekuar fryti i barkut t’yt Jezu Krishti.

Amen!” Sikur shifet se këto fjalë nuk janë të preokupuara me lutjen por thjeshtë japin nder dhe lavdi … Ne mund të përdorim “Të falemi Mëri” si meditim në të cilin recitojmë hirin që Hyji ia ka dhënë asaj. Se dyti, ne duhet të shtojmë deshirën tonë që gjithkush ta njohë dhe rrespektojë atë” (Libri i Lutjeve Personale, 1522).

Shtegtimi nëpër Biblën Të kthehemi tek tema e këtij shkrimi dhe të shohim se si lutja e Rruzares vërtet është një shtegtim, një udhëtim, nëpër Biblën. Më falni nëse nuk do të ndalem në secilën lutje apo frazë, sepse në këtë shkrim të kufizuar do të ishte e pamundur ta bëj atë.

“Ati Ynë” është urata që Jezu Krishti na e ka mësuar. Kur një ditë po thoshte uratë, njëri nga nxënësit i tha: “Zotëri, na mëso edhe ne të lutemi, sikurse i mësoi edhe Gjoni nxënësit e vet.” “Kur të luteni —u tha Jezusi— thoni: O Atë! U shenjtëroftë Emri yt! Ardhtë Mbretëria jote!” (Lk. 11:1).

“Të falem, o Hirplote! Zoti me ty!” (Lk. 1:28), i thotë Engjëlli Gabriel Marisë kur e lajmëron atë se Zoti e kishte zgjedhur të bëhej Nënë e Birit të Tij. Mandej, kur Maria shkon në pasi Elizabetës, Luka në 1:42 shkruan: “Je më e bekuar se të gjitha gratë dhe i bekuar fryti i kraharorit tënd!”. Tani, t’i krahasojmë këto shkrime të Ungjillit me uratën që ne themi: Të falemi Mëri, hirplote, Zoti me ty, bekue je mbi gjitha gratë e i bekuem fryti i barkut t’yt, Jezus. S’ka dyshim se këto janë fjalët që dalin direkt nga Ungjilli, pra Bibla. Çka e bën edhe më të bindshëm pohimin e këtij shkrimi janë Misterjet ose, si quhen edhe “shenjat” e meditimit. Sa për ilustrim, do t’i rradhis këtu të njëzet Misterjet, së bashku me referencat tek Bibla, e ju gjykoni vetë.

Së pari të shohim nëse është i vërtetë pohimi i kundërshtarëve të Rruzares, se ajo është glorifikim i Marisë dhe jo lutje Jezu Krishtit. Një entuziast i Rruzares dhe, si duket, i Matematikës dhe Statistikës, ka ardhë në përfundim se 65% e lutjeve të Rruzares i drejtohen ose janë për Jezu Krishtin dhe vetëm 35% nderojnë dhe kërkojnë që Maria të lutet për ne.

13

14

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

Të kthehemi tani tek Misterjet, ose meditimet e ngjarjeve kryesore nga jeta e Jezu Krishtit, të ndara në katër grupe:

“Shenjat e Gëzimit” 1. Luka 1:26-38: Të falurit e Arkengjëllit me të lumen Zojë 2. Luka 1:39-56: Takimi i Virgjëres Mari me Elizabetën 3. Luka Luka 2:1-21: Lindja e Jezu Krishtit në shpellë të Betlehemit 4. Luka 2:22-38: Çuarja e Jezu Krishtit fëmijë në tempull të Jeruzalemit 5. Luka 2:41-52: Gjetja e Jezu Krishtit ndër dijetarë në tempull të Jeruzalemit

“Shenjat e Dritës” 1. Mateu 3:13-16: Pagëzimi i Zotit tonë Jezu Krishtit në lumin Jordan 2. Gjoni 2:1-11: Mrekullia e praë e Jezusit në Kana të Galilesë 3. Marku 1:14-15: Shpallja e Mbretërisë së Hyjit 4. Mateu 17:1-8: Shndërrimi i Jezusit 5. Mateu 26:26-30: Themelimi i Eukaristisë Shenjte

“Shenjat e Mundimit” 1. Mateu 26:36-56: Agonia e Zotit tonë në kopshtin e Gjestemanit 2. Mateu 27:26: Rrahja e Jezu Krishtit për shtyllë në oborr të Pilatit 3. Mateu 27:27-31: Kurorëzimi i Jezusit me therra 4. Mateu 27:32: Udhëtimi i Jezu Krishtit për mal të Kalvarit me kryq në krah 5. Mateu 27:33-56: Kryqi dhe vdekja e Jezu Krishtit

“Shenjat e Lumturisë” 1. Gjoni 20:1-29: Ngjallja e Zotit tonë Jezu Krishtit 2. Luka 24:36-53: Të ngjiturit e Jezu Krishtit në qiell 3. Veprat 2:1-41: Ardhja e Shpirtit Shenjt përmbi Apostuj 4. Papa Pio XII Dogma: Të ngjiturit e Marisë Virgjër në qiell (1 nëntor 1950) 5. Zbulesa e Gjonit 12:1: Krorëzimi i Marisë Virgjër Mbretëreshë të Qiellit dhe të Tokës

Sikur shihet, dhe sipas të njëjtit burim që përmenda më sipër, del se 88% e Rruzares rrjedh drejtpërdrejt nga Bibla kurse 12% nga tradita katolike.

Mos t’u lodhemi me statistikë. Më mirë ta themi Rruzaren e Zojës sa më shpesh dhe gjithmonë duke pasë në mend Misteret ose Shenjat dhe nepër to të mishërohemi me Jetën e Shëlbuesit tonë Jezu Krsihtit, përmes Nënës së Tij, Zojës së Bekuar.

JANAR - MARS 2007

Jeta Katolike

15

16

Jeta Katolike

Everything was accomplished in silence

T

uscany is one of the most beautiful regions of Italy. It is known for its famous renaissance art and culture, and of course, its culinary art with its famous Tuscan wines. It had been a privilege and honor for me to visit Florence, Siena and Pisa many years ago. Today, after many years I still remember with great joy those pleasant and exciting moments walking on the streets of Florence and visiting the well known museums with its priceless treasures.

It is absolutely amazing when one experiences the unique beauty of renaissance art, which is so powerfully expressed in the structure of that

region.

This year, I had the blessing to again visit Tuscany. This time I was not planning to visit Tuscan cities with its

Dom Nikolin

PERGJINI famous museums, but to spend one week at Saint Antimo monastery for a silent retreat. St. Antimo is located about an hour by car from Siena.

It was Tuesday morning of January 23, 2007. I found myself at the train station of Florence, heading toward Siena. That sunny and cold winter day added even more to the beauty of the Tuscan nature. I peacefully and comfortably was sitting next to the window and carefully watching my surroundings. The beauty of that countryside is very powerful. The Tuscan hills with its vineyards, olive trees, and cypress trees gave a humble dominion over the hilly region. It is true that winter does not have the vibrant life of spring and summer, but still winter has its own beauty. It is a hidden beauty that needs to be discovered more through its interior.

Meditating in the spirit of that magnificent natural beauty, after two hours of train and bus, I arrived at monastery of St. Antimo. From the bus-station I looked at the valley in which the monastery was located. I felt as if the monastery was greeting me with its impressive grandeur of the twelfth century. It was really majestic to look at that place of worship and prayer from a distance. The tower seemed to reach heaven with its spectacular dome next to it. In that unique view I tried to picture and feel the sounds of Gregorian chants sung within those walls for centuries by the monks.

I silently walked down the hill on that sunny winter day. To my surprise

there was no one driving or walking.

How beautiful it was to taste those moments of peaceful joy in that fresh air of the Tuscan hills! The birds were singing. Their song sounded as if they were confirming the amazing harmony of that unique beauty of that cold winter afternoon. My soul rejoiced in that gorgeous and joyful day, both in my interior and exterior! After that silent and spiritual walk, mixed with the most powerful colors of nature and human hands, I finally arrived at the door of Monastery. I was looking with awe and admiring the impressive Church.

How brilliantly the architects of that time were able to master space and light! It was an absolute silence around the monastery, and it was one of those moments that I felt that silence was an indispensable part of that place. The cypresses and olive trees surrounded the eleventh century monastery with a sense of innocent, humble and prayerful image.

Walking in that little paradise, I came to the front gate. I rang the bell only once and patiently waited. After a while, the door was opened and one of the monks welcomed me with a very cordial smile. He was Father David, from Wales, England. I introduced myself and expressed my joyful and happy impression of the place. Fr. David gently smiled and beautifully articulated with his British accent the history and the beauty of the monastery. Through our conversation I came to know that the monks were Italian, French were the majority, and to my surprise there was a young Albanian monk, Adrian Piroli. How happy and proud of him I was! He was a young man who wants to dedicate his life in prayer and work! Later on I found out that he has cousins in New York for whom I did perform a wedding ceremony, and baptized one of their children. What a small world we

Jeta Katolike live in!

We walked into that old and cold monastery cloister, in which we spoke quietly to respect the silence of the house. I was well informed about the house rules and schedule of the offices.

The silence had to dominate the whole day. It was silence in my room, in the halls, in the Church, and silence during meals.

It was amazing that everything was accomplished in silence, and it was powerfully and marvelously done.

So my silent retreat started that cold and sunny winter afternoon. From the first day up to the last day of my retreat, the cold weather continued.

Inside the Church was colder than outside as the monks could not afford to maintain a heating system. They had to be in the Church seven times every day. The first office started at 5:45 am with Matins and ended with Compline at 8:30 pm In those thick, old, and

very high monastery walls, the cold was trapped inside. The stone and marble floor added more to that chilly temperature. However, the cold did not prevent me from attending the offices and my private mediations. I spent hours in that cold Church in which light and space were marvelously combined. The Gregorian chants and the sounds of the organ in that magnificent abbey penetrated into my soul and eased my uncomfortable conditions.

The magnificent acoustic structure of the abbey made it possible so that the chanting and the organ sounds filled the sacred space with those glorious sounds.

In those divine moments I was so absorbed by the ancient edifice so as to resist the cold, and was able to rest in that spirit of prayer and peace. For one week, that lifestyle became a very dear part of me. I never felt the silence as an imposing burden on me, but an

17

indispensable part of my retreat. The silent time made it possible to focus only on Christ, to look at Him, and He at me.

I felt the most powerful presence of Him in those moments of music and meditation.

In those powerful moments of prayer I thought of my dear people who are a very dear part of my priestly life. In my mind came the images and names of many of my people.

The power of Christ through prayer made it possible to bring their spiritual presence with me in those silent, cold, and divine moments.

What a beauty to share something which is very intimate and powerfully communicated spiritually.

And I experienced this unique event of prayer not alone, but with you dear friends and family, known and unknown, alive as well as those gone to our Dear Lord.

LOW COST INSURANCE JAMES J. THEISS AGENCY FOR ALL YOUR INSURANCE NEEDS! Contractors • Commercial Insurance Home • Auto • Life Tenant / Apartment Buildings General Liability • Restaurants Stores

For All Your Insurance questions: Nationwide® Insurance & Financial Services

Call: 914-948-2144 30 Yr. experience

Mbi 30 vjet në shërbim të komunitetit shqiptar

THEISS INSURANCE AGENCY 641 N. Broadway • White Plains, NY 10603

Nationwide Mutual Insurance Company and Affiliated Companies / Home Office: Columbus OH 43215-2220 Nationwide® is A registered Federal Service Mark Of / Nationwide Mutual Insurance Company.

Jeta Katolike

18

JANAR - MARS 2007

Abortion and the Threat of Misconception

T

he late thirteenth century did not only see the last of the Crusades, it also saw the beginning of conflicts between the two largest institutions in the world: The Roman Catholic Church and secular governments. The fierce verbal battles between Phillip the Faire and Pope Boniface VIII ended with the death of a pope and the destruction of the peace once maintained between the separation of church and state. As history continued, the Church was attacked by the radical ideas of John Calvin and Marin Luther. Yet through all of the attacks on the Christian faith, the Catholic Church has lasted for two thousand years with over a billion faithful. Presently, the Catholic Church is once again in an upheaval with the allowance of abortion within numerous

nations. The recent 34th annual March for Life in Washington D.C. proved with its number of supporters, that abortion is

Jovalin

DEDAJ unjust. From controversial topics spanning from intelligent design to abortion, the Catholic Church has always used faith as its weapon to defend itself.

To understand the amount of support the March for Life received, one must understand the opposition against abortion.

Many critics of abortion, known as pro-life advocates, believe that since the fundamentals of a government are to ensure that

the laws of the land are followed and if laws are meant to preserve the rights of life, liberty, and property, then abortion should be outlawed. Abortion is one of the most controversial topics right now in America’s domestic policies. On July 19, 2006, President George W. Bush took a firm stance against the threat towards human life. Congress had proposed a bill to limit the restrictions of stem cell research in the United States. However, many pro-life advocates argue that stem cell research is a threat to human life. In response to this bid, George W. Bush used his first veto in his five year administration on the bill. The Catholic Church has made its opinion known that the destruction of human life is a moral disorder. In his Evangelium Vitae, Pope John Paul II believes that “deliberate killing of an innocent human being constitutes a moral offense against the basic beliefs of Christianity in general.” The opposition to abortion is large, yet the support for abortion is equal in quantity.

Supporters of abortion have long argued that the situation in which the woman finds herself justifies the act of abortion on a different moral standard than a woman with a less conflicting situation. For years, prochoice and pro-abortionist advocates have used the example of a “sexually assaulted woman.” Many advocates believe that if a woman is under those certain circumstances, she should have the right to proceed with an abortion because of her situation. Advocates for abortion also believe that “in order to fulfill the constitutional right of the pursuit of happiness a woman should be able to decide whether or not her financial, mental, or physical ability permits her to have a child.” The amount of support for pro-choice has an equal opposition to those whom support pro-life.

One of the most inspiring stories to be taken from this situation is the story of Dr. Eric Harrah, a part owner of the largest chain of abortion clinics across the country.

Dr. Eric Harrah revealed in an interview that his chain of clinics had carried out over half a million abortion procedures. After years of committing these procedures, Dr. Harrah became mentally and physically depressed, reverting to a minor cocaine addiction. Soon time took its course and Dr.

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

Harrah once again retraced his Christian roots and gave up his former position on abortion. When posed with the question: “So you made a radical change?” Dr Harrah simply said, “No, I didn’t make a radical change. God made a radical change in me. I did nothing. I did nothing but bend to the will of God, like I should have done a long time ago. I did nothing to change myself – God changed me – because if it was up to me, and left to my own devices, I can’t save myself and I can’t change my way of thinking. The old me wouldn’t have walked away from thousands upon thousands of dollars a week and millions of dollars in the bank – for what? To go out and get $400 to $1,000 to speak at a CPC banquet, when I was making a hundred times that a week? It’s not about me, it’s about God. And that’s what I want people to understand.” The story of Dr. Eric Harrah is both inspiring and a hopeful future for the advocacy of pro-life.

The most controversial court case of the Supreme Court was the case of Roe v.

Wade in the early 1970s. After intense debate for over a year, the Supreme Court had ruled over all other state and local courts, that abortion was legalized and permissible if the human fetus was not a viable form of human life (also determined under the conditions of the case). Although abortion is legalized in the United States, countless cases have been brought up before the high courts to reconsider the decision.

Throughout all of the controversy, many forget the true meaning of why abortion is unjust. Many only look towards “unconstitutional violations” and not the moral standards trespassed by the continuing abortions. As Catholics, we believe that the gift of life is a gift from God. We also believe that any gift from God is a gift far beyond explanation. However, as flawed human beings, it is not within our moral power to take a gift of God and destroy it. Our faith has taught us that abortion clearly violates our moral values in life. The March for Life in Washington D.C. proved to the United States and the world that unless abortion is stopped, the world would continue to send itself on a downward spiral of sin and misconception.

A political cartoon was published in a newspaper portraying a young boy asking God a series of questions. The boy asked: “God, why have you not sent anyone with a cure for cancer? Why haven’t you sent anyone to introduce world peace?” and

God responded, “I already have.” Yet this was only one of the many cartoons portraying the damaging effects of abortion. A poster had painted the image of a young boy holding Gods hand, and the poster read: “Don’t take my life, take my hand.”

Although the message against abortion is everywhere, many people are blinded from the true evils of abortion.

And so in conclusion, the Catholic Church has endured centuries of criticism and disapproval, yet the faith of Christianity has withstood these attacks.

19

The gift of life is the most precious gift God has given to humanity. Our mission in life is to be ‘stewards of creation” and respect God’s works. Abortion on the other hand restricts us from doing so. In a world full of war, hatred, and religious intolerance, our only firm ground to stand on is our faith.

God has given us the ability to live healthy lives and so in defense of those unable to speak their voices, stand up against abortion and spread the message to the world that the only giver and taker of life in this world is God himself.

20

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

21

The Other Eleven Months

W

hy is it that after the first week of December everyone seems to become exponentially more joyful and happy? Why is it that some of the worries of everyday life seem to melt away in this usually frigid season? Why is it that people begin to express goodwill and graciousness to those around them?

The answer is a simple one, even a fiveyear-old child could answer it. It is the season that our Lord and Savior, Jesus Christ, came into this world. While I cannot deny that the spirit of the Christmas Season is a beautiful thing to behold, and even more so to be a part of, the fact that it dissipates as quickly as it appears troubles me greatly.

The spirit that awakens in the hearts of man, during the most beautiful of seasons, is not something that should occur only during the Christmas Season, but it should be embraced throughout the long year.

Living in and around this hectic, yet most wonderful city of New York, I find myself exposed to multitudes of people from all around the world. Though the differences in culture, background, and ethnicity are vast, there are certain ugly and glaring similarities. It seems that virtually everyone I meet is so utterly absorbed with themselves and their respective self-advancements. In this never-ending bout for progression of a materialistic nature people allow themselves to cast asunder some of the common consideration due to other humans.

A recent experience of mine clearly stands out in my memory as a prime example of the lack of consideration and general callousness people have towards one another during the rest of the year. I had just arrived to work and was walking towards the elevators that lead to my office on the 28th floor. I had spotted an elevator with only a couple of people inside of it.

Furthermore, I made a motion with my hand for someone to hold the elevator; that action seemingly triggered one man to repeatedly hit the ‘Close Door’ button because he did not want to wait an extra 15 seconds for me to reach the elevator. By the time I had reached the elevators, the elevator with the man who pressed the ‘Close Door’ button in it had been gone for at most 7 seconds. As I stood waiting for the next elevator to come down to the

lobby I recalled a similar situation just weeks before, during the Christmas Season, but in that instance the door was held for me.

Arben

BALBONA This selfishness and lack of general respect for one another during the majority of the year is unacceptable in my view.

How can we claim, in good conscience, to be just and moral people and yet not partake in an altruistic lifestyle? This is a claim that many make, yet their actions prove otherwise. Not only is it wrong, in a moral sense, not to be your neighbors helper, but in the Christian view it is wrong as well. The Bible clearly states that humankind is created in the image of God. How then, can we not have a general respect and benevolence towards one another? For every person that you meet is in the image of God. In addition to man being an image of God, Jesus Christ himself said, “Love your neighbor as you love yourself.” It is my personal belief that anyone would be hard pressed to find a better philosophy for living in this life. The sheer power and beauty behind that statement, so poignantly made over two thousand years ago, still stands today as a testament of its truth.

Is this loss of common courtesy a sacrifice made for trying to build a better life for ones’ self and family, or is it merely a justification of this immoral and irrational behavior? I believe that the answer is undoubtedly the latter, for there is no sac-

rifice in being courteous to your fellow man, only investment. Begin to imagine if you will, a world in which every person you met was as kind and courteous everyday of the year as they are during the Christmas Season. This type of world would be one where all those in need are helped, all those that are hungry are fed and one where the world moves a little slower for the sake of savoring this beautiful life God has bestowed upon us. A life where the potential that God has given us can be realized and fully pursued. We have the power to make this world one without suffering and pain; the effort required to realize this world we dream of is minimal.

It is no great effort to try to be mindful and respectful of one another, to be helpful to those in need, and to sacrifice some of your own personal advancement for a more selfless advancement of the whole.

Thus, I implore you all in this coming season of Easter and the time that follows it to regain the spirit that infused your hearts in the frigid month of December.

There may come a time when you are on the other side of that elevator rushing to catch it before it goes up; if you hold it for others, rest assured that it will be held for you. In my 22 years of life, I have come to notice that kindness and consideration have a snowball effect; once a bit of benevolence is triggered, it multiplies exponentially and is difficult to stop. The heights that we can attain together in bonds of fellowship and love for one another would be beyond anything that this world has known before; perhaps we can reach that Kingdom of Heaven here on earth that Jesus spoke to us of so long ago.

• Burek të shijshëm 7 ditë në javë •

•ME MISH • ME DJATH • ME SPINAQ • Tel. (718) 822-8955 758 Lydig Avenue • Bronx, NY 10462 Albanian For ‘YUM’ Marjan Kolndrekaj with a cheese-filled burek at Dukagjini Burektorja.

Pranojmë porosi për festat tuaja familjare!

22

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

Based on a true story

DOMINICK: HIS CROSS HIS BLESSINGS He woke up late, hurriedly took a shower, shaved, got dressed, and stepped out. He had a daily routine… walk to the corner cafeteria, drink a coffee while standing, and get a coffee for his father the way his dad wanted it – regular, one sugar and a glazed doughnut. It was all placed in a little brown bag. He paid and left. He made one more stop for the newspaper. Walking fast so the coffee would not get cold on this early December day, Dominick soon arrived at his parents’ home, two blocks away. His mother answered the doorbell, “Good morning Mom,” as he ushered by and went inside looking for his dad.

Dominick’s father was sitting on the sofa, and covered with a blanket, for he was in his eighties and very fragile. He had only two visitors a day — a nurse, and his son Dominick. The nurse would come later, stay for few hours, give him his medicine, walk with him around the room, check his vitals, and make sure he ate something.

Dominick’s mom could not help much, she was frail, but could at least help herself.

On this particular day, Dominick helped his father with a coffee and doughnut. He read the headlines from the paper aloud, only to be interrupted by his father with a question or two about a subject read.

Dominick would patiently reread again and answer his questions. His father was very much interested in sports, for he is a big baseball fan.

He loved the Mets. When Dominick was younger his father would take him to see the Mets, and as his father got older and older Dominick would take him to the Mets game. It was a love story.

A father’s affection for his son, a son’s affection for his father, and both with an affection for baseball. Together, they had many Mets hats, t-shirts, jackets, and other memorabilia. Dominick thought about how there may not be many games left for his father to see, as his health was deteriorating, and he was forgetful and hard of hearing. Dominick had to repeat everything to him, and talk loudly. “Dad, no baseball now, not until spring of next year, ok, and I will have the tickets for both of us for the opening game.” “OK,” his father would answer.

Dominick looked like his father, tall, a little balding, wide shoulders, and handsome. He was in his late thirties. He spent all of his free time for the past several years with his parents, especially taking care of his father, who was constantly ill. He never had a chance for dating or even to think about marriage. He also lived alone.

Before going to work, he would visit his father, after work, the same. On weekends, he would always plan something special for him.

Occasionally, on one of those beautiful sunny summer days, he would take his father to Atlantic City. After playing on the machines a little, they would take a stroll on the boardwalk. Back at home, they would read the Bible and pray together as mom spent time with other seniors at a day center nearby.

Sundays were especially nice, as Dominick would take his parents to church and they would sit in the front pew so as to hear better.

Friday evening, it was a Bingo game. Dominick would feel very uneasy being in this room full of senior citizens, watching them as they covered the numbers on their cards with the chips. After a while, he would hear someone yell “Bingo!” and then wait for another game to start and another. Dominick would cover his father’s numbers, and his father enjoyed playing very much, even though he never had enough covered to yell “Bingo.”

Dominick’s father enjoyed being surrounded by his own peers, nicknaming the place: “The grey saloon.” This was a man who him taught him everything — how to walk, read, long before he went to school, to cross the street safely, to swim, to play and love baseball, and most importantly, together with his mom, he was taught about Jesus and

His love for us. “Dominick,” his father would say, “have Jesus with you, make him part of your life and you will never walk alone.”

Dominick never forgot those words.

So, on this December day, after visiting his father and saying good-bye to him and his mom, he went to work.

The train ride was short and he was there in no time. At the office, he could not concentrate; there was something amiss about his father. He couldn’t pinpoint it and he started to worry...

After work, he took the train home, then walked the two blocks to his parents’ house.

The nurse had already been there his mom told him; dad suddenly could not talk much. She said they might have to take him to the hospital. They would wait until tomorrow to see how he feels.

“Mom,” Dominick said, “Did the nurse give dad his daily bath?”

“No,” mom said, “your dad refused.” “Ok,” said Dominick, “I will do it.” His dad did not refuse Dominick’s help, and after the bath and a shave he helped him into his pajamas and walked him to bed. His father lay there, tucked in by his son, feeling fresh and clean. He looked at Dominick and said “Good night son, and thank you. Because of me, you have no life. God forgive me.” He closed his eyes was soon asleep.

Dominick said “it’s ok Dad”, bent down, kissed him on his forehead, and quietly left the room. “Good night mom.” He quietly closed the door behind him and stepped out.

Outside, it was snowing, and Dominick hurriedly walked home.

He went to bed early but could not sleep. He was tossing and turning all night.

Marash

STALAJ

The alarm clock woke him up before dawn; otherwise, he could have slept until noon. He showered, dressed and walked out the door.

He continued the usual routine, got coffee for himself and a coffee and doughnut for his father. Mom never wanted anything.

He arrived at his parents’ home, raised his hand to ring the bell and stopped suddenly. There was a note on the door, it said: Dear Dominick, Your father had some difficulties breathing last night, and I called the hospital. They immediately sent an ambulance… Sorry, but I didn’t want to wake you… there is nothing you could have done… You will find me in the hospital… Please remember your father loved you very much…

Love, Mom Upon reading this, Dominick’s heart began to beat faster, he knew what it meant and started towards the hospital. It wasn’t far, so he kept on walking, still carrying the little brown bag with the coffee and doughnut. Near the corner, he spotted a homeless man with an outstretched hand, Dominick gave the bag to him, “What’s in it?” said the man. “It’s coffee and doughnut.” “God bless you son” said the poor man.

In the hospital lobby, he met his mom as she was leaving. By the look on her face, he knew he would never see his dad again… “Mom, what now, I never said goodbye to him…” They sat on a sofa holding each other in their arms and sobbing. “Dominick” said his mother, “I know what your next question is and my answer is yes, I will move in with you.” “Now we are all alone.” “Not all alone, we have Jesus”…both said, remembering what dad said.

Slowly, they walked home, the street was already white, it was still snowing...

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

~ ~ ~ April is beautiful in New York, not much rain and lots of life. After a long and cold winter, this is just great and even better, baseball season was starting. Opening day was coming up. Dominick was getting ready for that day. It would be hard without his father, for the first time in his life…

He asked his mom to come to the game: “Mom,” he said, “I have an extra ticket, come with me.” “No,” mom said, “I will watch it on TV”.

Dominick went alone. Opening game, full stadium. Next to him, an empty seat that belonged to his father. Dominick was a little misty eyed as he sat down. The game was minutes away. As everyone was settling in their seats, a young woman stopped by Dominick and asked is the seat next to him was available and could she sit in it? Without thinking much Dominick said yes. After she sat down, she turned around, smiled at Dominick and said: “Thanks.” Dominick responded with “it’s ok.” She had big brown eyes, a round face, perfect nose, long curly hair and that smile that almost stopped his heart. He introduced himself, and she said her name was Ann. “That’s a beautiful name.”

“Dominick is a beautiful name too,” said Ann. “My younger brother is named Dominick.” They talked for a while, both enjoying each other’s company. Dominick was eying her fingers to see if she had a ring on for a sign that she was married. He was happy he didn’t see any, and another question was answered when he noticed a golden chain around her neck with a crucifix attached. Dominick thought he was dreaming.

Could this be it?

She explained that she was going to go to the game with her brother and his girlfriend but at last they minute, they changed their plans, so there she was at the game, alone. “I hope the Mets win tonight,” she continued, “it’s important, first game wins always give teams and fans a boost.” And again that smile. Dominick suddenly lost interest in the

2378 Belmont Avenue Bronx, NY 10458 Tel.718-584-4750 Fax. 914-470-1723

23

game but went along with her assertion of the game, just to hide his thoughts…

~ ~ ~ IT IS FIVE YEARS LATER, June 16, Sunday – Fathers day. A sunny day. Dominick is in his backyard throwing a ball to his 4 year old daughter Janice. She would catch it and throw it back to him. His daughter was born on their first wedding anniversary, Dominick was so happy he exclaimed “OH MY GOD” These were the same words a female character in their favorite TV Show “Friends” said all the time.

His wife told him, “you just named our daughter – JANICE.” “Food is ready, come and eat now. Dominick, Janice, come quickly.” “Ok Ann,” said Dominick picking up his little girl “we are coming…”

After the meal, Ann told Janice to say Happy Father’s day to her father. “Today is your day, anything we can for you?” said Ann. “Yes,” said Dominick. “I want to go to my father’s grave with the two of you.

“We will leave my mother here, she is not strong enough.”

Soon they were in the car, driving to the cemetery. At the cemetery, they found the grave where Dominick’s father was rested. They lit a candle, and got on their knees and said a prayer Janice got closer to her mother and said: “Is Grandpa in heaven like you always say?”

“Yes,” Ann said, “Is he alright up there?”

“Yes!” “Then mom,” said Janice, “why is daddy crying? And now you too?”

Ann didn’t answer. They slowly got up, kissed the stone, made the sign of the Cross and quietly went home…

sunnyside printing Gjovalin Nikçi 2 locations to better serve you

18 North Astor Street Irvington, NY 10533 Tel.914-478-3200 Fax. 914-470-1723

T-SHIRT •HATS • SWEATSHIRTS • BUS. CARDS PENS • ENVELOPES • CARBONLESS FORMS • MENUS • COPIES • SILK SCREENING • EMBROIDERY BANNERS • SIGNS • BUTTONS • POSTERS • POSTCARDS WWW.SUNNYSIDEPRINTING.COM WWW.SUNNYSIDEWEB.COM WWW.MAKEYOUROWNWWW.COM

Jeta Katolike

24

JANAR - MARS 2007

Profil piktori

Valset shpirtërore

Lufta me Turqit (1984)

Zadrimorja e re (2000)

“Vazhdues i denjë i piktorëve të shquem shkodran si: Kolë Idromeno, Zef Kolombi, Simon Rrota, Vladimir Jani etj. Vizatues i saktë e perfekt deri n’pafundsi mjeshtrore. Ai kalon bukur nga velatura në shpërthime koloristike, që burojnë nga nji shpirt i pasun krijues, në nji ndjesi e thellë magjepsëse, ku si limit ka Hyjnoren. Në të gjitha punimet, janë të gërshetueme bukur mjeshtëria e arti. Në punimet flet vetëm shpirti i tij.”

Nikolin Luci piktor

Enrrik Mendoja Autoportret

I

thjeshtë, por i ndjeshëm për të bukurën, me vullnet të madh e buzagaz, melankolik e shumë meditues. Elegant në pikturë, plot dritë harmoni e jetë, tejdukshmëri e përpunuar në ngjyrë, duke mbetur përjetësisht autokton me shpirtin arbëror. Mjedisi kulturor në qytetin e djepit të kulturës në Shqipëri, ka qenë i përshtatshëm në edukimin e shijeve artistike. Asgjë nuk është e rastit. Talenti, mendja e zemra, janë të shkrira në penelin me emrin: Enrrik Mendoja. U rrit me dashurinë për pikturën, deri sa mbaroi shkollën e mesme në Licen Artistik në Tiranë. Rregjimi komunist e privoi të vijonte shkollën e lartë. Filloi të punoi në hidrocentralin e Fierzës si punëtor. Këtu njohu nga afër vuajtjen e popullit, sakrificat, mjerimin, të cilën e ndau sëbashku me ta… Rriku, sa herë që përfundonte një pikturë (në gjininë e peisazhit, portretit, kompozimit etj.), kërkonte mendime, veretje e sugjerime nga miqtë, shokët e vizitorët e çastit që gjendeshin ne studion “Piktor” në lagjen Parrucë. Modestia në artin e mirëfilltë popullor, vijoi për vite dekada në galeri arti, ekspozita brenda e jashtë vendlindjes në Europë etj.

Me sa duket shkolla e talentit, që mbarte në eksperi-

Klajd

encën e vet piktori Naxhi Bakalli, kanë lënë gjurmë në profilin origjinal të piktorit Mendoja. Mësuesi, zbuloi talentin e nxënësit të tij, e përkrahu kur të gjithë e braktisën e i kthyen shpinën për arsyen absurde të “luftës së klasave”, në morsën e së cilës u mbërthye keqas adolishenti me talent. Peneli i artistit, ndoqi udhën e mjeshtërit, por pa u bërë asnjëherë rob i tij. Ai, dëshmon se veprat klasike, nuk janë e vetmja zgjidhje, që mund të mendohet për të arritur bukurinë, por për dashamirësit më të rafinuar të artit, ka përzgjedhje pak më të drejtpërdrejta me efekte, që të tërheqin drejt një suksesi të ri.

Bocet me akuarel, janë një punë shpirtërore, që gjithnjë kur i mbaronte dhe ekspozonte i falën sukesin e mundit e kohës së gjatë. Detajonte në mendjen e begatë, boshtin e idesë, për të realizuar kompoziocionin piktural plot diell e paqë. Nëse do të shohim me kujdes ekspoziten private, që ndodhet në shtëpinë Mendoja në Pelham Bay, Bronx, New York, shikuesi apo vizitori menjeherë do të dalloj ngjyrat e ndezura, larushinë e pasur të kostumeve popullore arbërore të zonës e nënzonës së Mbi e Nën Shkodrës.

Në piktura, autori ka zgjedhur motive, që i quan me vend “një vegim ëndrrimtar të së kaluarës”. Dhe atë

KAPINOVA

Katundarja në blu (2000)

JANAR - MARS 2007

në penel

Portret gruaje nga Zadrima (1996) vegim e ka zhyetur në një dritë të praruar ose në një ajër të argjendë, që vjen e transfiguron jetë të gjallë, të hareshme në koleksionin e pasur të veprës së tij. Veprat artistike “Kushtrimi” (80x80), “Autoportret”, kanë një teknikë të lartë realizimi me vaj në telajo. Tematika e vajzave të bukura: “Zadrimorja me pjeshkë”, “Katundarja me shandan e qyp”, “Portret fshatareje”, “Dasmorët falin nusen”, “Katundarja me mollë e lule”, “Meditim i nuses së re”, “Malësorja e Marubit”, “Malësore me flokë të kuq”, “Zadrimorja me faqe të zgjatur”, “Dy malësorë me njerëz në sfond”, “Bariu e baresha” “Katundarja në formë rrethi”, “Katundarja në blu”, “Zadrimorja e re”, “Ishulli i Shirokës” dhe legjenda e lashtë e kështjellës: “Tre vëllezër e tre nuse”, “Murosja e Rozafës”, “Kalaja në vjeshtë”, qytetarëve të hershëm “Lufta me turqit”, motive fetare: “Zoja me Krishtin”, “Udha e Kryqit” (Kathedralen e Shën Shtjefinit në Shkodër), “Gruaja me engjëll”, “Zoja Duomes”, “Varrezat katolike”, etj., “Kompozim portretesh”, “Portret fëmijë”, “Natyrë e qetë”, “Nusja”, “Peisazh” (dimër), “Natyrë e qetë me gota”, “Akuarium”, “Portret vajze”, “Varkat” (peisazh), “Impresion”, “Fëmijët”, “Abstraksion” (vaj, fibër), “Portret i vajzës me mace”, “Gjeli”, “Dajlani” (peisazh), janë më të preferuarat, ku jepen me të gjithë detajet elementet historik, traditës e folklorit etnik të ruajtur brez mbas brezi deri në ditët tona.

Meditonte thellë, si studiues skrupuloz i traditës deri në detaje dhe mbas disa ditësh reflektonte me një punim origjinal në harmoni me të gjitha linjat e një vepre në telajo. Fryma e pastër realiste, pambingarkesë spikat në punimet, që i përshkon një fill i ngrohtë bashkëkohorë pa ra në përsëritje ose fotografizëm. Shumë vite me parë, para se era e demokracisë të shkelmonte gjumin letargjik në tokën e Arbërit, ai kishte në shtëpi një koleksion të pasur pikturash.

Bashkëshortja Rita e vajza Antonela, studente sot në “John Jay College of Criminal Justice” New York, ishin e mbetën oponentët

Udha e Kryqit në Katedralën e Shkodrës (1993) e përhershëm të tij. Rriku, ka dëshirë të flas sërisht vetëm me ngjyrën e tubeteve, penelet dhe telajot e njëpasnjëshme. Ekpozita vetjake ka hap në vitin 1999 në Galerinë e Artit në Shkodër, Galerinë e Artit “Te & Gi” (1999, Tiranë), ekspozita me grup autorësh, në Galerinë “Te & Gi” (1998, Itali), “Te & Gi” (1998, Slloveni), etj. Ai punoi në Muzen Historik Nacional “Gjergj Kastrioti” në Krujë, tek afresku mural Bashkim Përballimi (19mx5m). Punimet e tij, sot gjenden të shpërdara tek koleksionistët e njohur në vende të botës dhe ShBA.

Dasmorët falin nusen (1993)

26

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

• S ofra p oetike • Sofra p oetike • Sofra p oetike • Sofra p oetike • Sofra p oetike • Sofra p oetike • Prof. Martin Camaj (1925-1994) SHKODRA Aty si tash para se me ardh fiset Ishe me tambel ne plasaritjen e currave E me themele në ujin e mjelmë.

Të dhanë vetëm një emen: Shkodra.

E të thirrën qytet me kurora E të hodhën përkrye Gur e hekurat e para.

Prof. Ernest Koliqi (1901-1975) SHKODRA NË MËNGJESE

E zhurma, qi ban prrojin E vuni n’gjum e fjet.

Nëpër gjethe po del drenusha, Mbasi kullota pat n’fusha, E bjen te kroni e pin Shka veç heton gjuetarin, Gjatë frigen s’mund t’a barin E don me hikun turr, Por zgjue, si ish n’kamë gjuetari, U lëshue mbi të ma i pari E gjallë ai n’shpi e çoi.

Kolec Traboini, Boston NJERIU KA NEVOJË…

Këndojnë bashkë në mëngjese pesë kumbanare, këndojnë në ajrin mbi Shkodër ende fjetë: mbi Maranaj qet vetllen kureshtare agimi e hjedh në liqe syrin qetë. perhap lajmin e zgjimit rrezja e parë të parat përshëndetje dridhen në heshti të lehtë, e shpejt në at lavdi dielli, qi e veshë fare shkodra kumbon me zane, zhurmë e jetë. e ai diell prendvere i ri shprazet në shtëpija udha e lulishta tue ngjallë ngjyra e shkëndija, tue mbshtjellë gjithçka si nji tis ari, i hollë: skaj më skaj si lum gzimi tue rreshqitë në syt e vashave, qeshë, e mbush me dritë kaçurrelat e tyne kur shkojnë në shkollë.

Njeriu ka nevojë për qiririn paçka se dritat sfidojnë hënën yjet e diellin njeriu ka nevojë për pamunduren sepse kur gjërat i prek me dorë shpesh lodhet e mundet njeriu ka nevojë të velet kur plastika zëvendson seksin drurin, poçin prej balte e qelqin. njeriu ka nevojë për ëndrrat dhe lotët për borëbardhen që i fle në qerpik, mes ninullash të lashta të flerë e të zgjohet njeriu ka nevojë që prej trenave elektrike në peisazhe të shohë zogj të blertë e kuaj të kaltër që poetikisht pushtojnë botën.

Frederik Reshpja (1941-2006)

Zef Zorba (1920-1993)

POETI NË SHKRETIRË

RRUGËT NË VJESHTË

Absurditet pa asnjë mesazh për TV - të e botës Rrallë ndonjë re, arratisur nga kopeja e reve Iken e hutuar nga peisazhi arabik.

Ai rri aty me kohen në duart e shkretirës U bën me dorë avionëve.

Pret një dallndyshe që s’ka për të ardhur kurrë.

Hone të ndërlikuar ku era faliset e mbledh ndër praqe dyersh shtëllunga gjethesh të thatë përralla të marra.

Atë Donat Kurti O.F.M (1903-1983)

ALEKSANDRA

GJUETARI

Shkojnë autobuzat nëpër natë.

Zhurma e njenit duket si gjellë që heshtaz valon, ai të zbret te pragu i derës sime.

Ti sjell me vete mollë, shkrepse dhe trokitje padurim.

Duel nji gjuetar me gjue Nji muej për pa pushue Por gja nuk ndeshi kund Hali, halo! Hali, halo, halo!

Nuk ndeshi kund!

U lodh e ul te kroni

Primo Shllaku, Shkodër

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

27

• S ofra p oetike • Sofra p oetike • Sofra p oetike • Sofra p oetike • Sofra p oetike • Sofra p oetike Anton Çefa, New Jersey

Qazim Rushaj, California

JEHE MELODISH

TELEFONI RA

Në mendimin tim thërrmohet nji tingull guri e vorbuj flake ngre në çdo pikël gjaku mandej nji mal me dhimbje e jehe melodish ma të lashta se kohë e gurit.

Telefoni ra Ndëgjojej një zë tjetër Që kurrë se pritësha Isha spontan I numëroi të gjitha Nuk që befasi!

Kishte rënë në spital!

Gjek Marinaj, Texas

Dalan Luzaj, Chicago

JETA DO SOSET MË VONË -Vinsent Van Gogut-

BUZËMBRËMJA

Koha e fëmijëzuar futë këmbët e vockla në këpucët e tua të enjtura arti.

Dhe si endacake vete të matë veten Me lartësinë midis dy poleve të globit.

Jeta do soset më vonë, Sepse koha ka shtangur para “Lulediellit” tënd.

Dhimitër Pojanaku, Tiranë POTHUAJ Pothuaj përnatë, Nën dhe mbi lëkurë I endet një kurm çudie.

Mollëzat e gishtave më zihen në grackë, Dhe trupi më anohet e bie, N’atë mjegull çudie.

Zef Pashuk Mirakaj, New York FORTESA Dikur, fortesa ngrihej për mbrojtjen e t’pafajshmit të sulmuem.

N’epokën “moderne”, projektohen bunkerë e tunele t’blinduem; piramida ‘faraonësh’, për mbrojtjen e pilatëve prej historie t’dështuem.

Buzëmbrëmja dhe qyteti fshihen pas limonit Gri muzgu, qetuar zbret pak nga pak O brengë, o mikja ime, o dhimbje përse më zgjuan?

Humbje e trishtuar, që më fle nën plagë.

djeshmes, dhe i mbaj ëndërrat të ngrohta në përkundje të shpresave që s’i njoh as unë, deri në zbardhëdhimin e ditës.

Vetëm aherë unë i ndryshoj përsëri fijet e pathurura të ligjërimit tim.

Adnan Mehmeti DHEMBJE Nuk ka nevojë Të m’i nxirrni sytë me gisht.

As të ma fusni thikën pas shpine.

Unë dhëmbje të njëjtë kam Kur vuan çami në robëri Apo kosovari që lufton për liri.

Unë dhembje të njëjtë kam, Vuajtja e çdo shqiptari Është hise e zemrës sime delikate.

Vitore Stefa Leka, Itali LUTJE ZOTIT

Prof. dr. Simon Pepa (1936-2002) DIMËR Ësht’ dimër, vashë, një dimër pablerime Që gjeth’t e zverdhur i tretë pa mëshirë I la bilbili t’ëmbla cicërime E gurra këngëtare krejt është ngrirë.

Porse s’ka gjë n’se gjethet zverdhur Le t’rrijë gjithherë kjo gurra në heshtim Dimër mos t’ketë, o vashë, në sytë e shkuar Pse veç atëher’ zbret dimri n’shpirtin tim…

Zoi Shuttie, New York NË MBARIM të punës së përditshme, kur dielli i lodhur ulet i heshtur mbi parvazin e horizontit të skuqur për të vështruar me ëndje xixëllimat e natës, edhe unë ulem e thur avlëmëndim tim me fije monokrone mbi arnat e së

O Zot! Bekona!

I përjetshëm do të jesh për mot Mëshirona!

Na hidh shi në shkretëtirat e globit të Shpirtit!

Të përunjemi, Mëkatet na fal!

I plotëfuqishëm, dëgjoje lutjen time! Është lutje me përgjërime!

Se lindëm në vendin Ku Juda i gjallë Solli vdekje Dhe mijëra shkatërrime.

Iliriana Sulkuqi, New York PRITMË!

Pritmë, Një sekondë e gjysmë…

Sa të lyej flokët Dhe… T’i marr leje vetes…!

28

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

Një histori e shkurtër e bandës “DRITA” në Los Angelos Kur përmendet qyteti Los Angelos, njerëzit e kanë të lehtë të përfytyrojnë para syve reklamën gjigande “Hollywood”, që ngrihet në shpatën e një kodre të qytetit.

“Hollywood” – bota e fantazisë, Los Angelos ka dhe institute të tjerë kulturorë të dëgjuar, si: Walt Disney Concert Hall për muzikë, Dorothy Chandler Pavilion për opera dhe balet, Ahmanson Theatre për shfaqje teatrale etj.

libra për atë vend kishte fare pak. Arsyeja për atë gjendje, sipas Z. Price, ishte i

Peter

PRIFTI ashtëquajturi “vetizolimi” i Shqipërisë.

Nga një letër, që mora nga ai kohët e fun-

Price u gëzua pa masë nga përgjigja e favorshme që mori, dhe në vitin 1968 udhëtoi në Shqipëri për të parën herë. Edhe pse ajo ishte një vizitë e shkurtër, ato që i panë sytë i bënë përshtypje të madhe, dhe sakaq ai vendosi të kthehej prapë. Rasti për t’u kthyer erdhi më 1971, kur ai shoqëroi si cicëron një grup me turistë anglezë, që shkuan në Shqipëri gjatë stinës së verës.

Kjo i dha atij rastin të udhëtonte anembanë Shqipërisë dhe njëkohsisht të inçizonte muzikë dhe këngë popullore.

“Në fillim”, thotë ai, “shqiptarët dyshonin tek mua, mbasi unë banoja në Amerikë, dhe në atë kohë shtetasit amerikanë, që nuk ishin me origjinë shqiptare, ishin të ndaluar të udhëtonin në

Ulur: Arlita Stephens, Rob Stokes; Në këmbë nga e djathta: Joe Carson, Linda Levin, Ian Price, David Such, Joan Friedberg.

Por kujt i shkonte ndërmend se një ditë, brenda “qytetit të engjëjve” dhe në hijën e këtyre gjigandëve të kulturës, do të organizohej një bandë me emrin “DRITA”? Por, në të vërtetë kështu ndodhi, një çerek shekulli të shkuar (më 1982), kur u themelua pa ceremoni Banda Folklorike Shqiptare “DRITA”. Më poshtë, në mënyrë të përmbledhur, rrëfejmë sesi ndodhi një punë kaq e papritur në truallin e Amerikës, afërsisht 15 mijë kilometër larg Shqipërisë.

Banda ishte idea e Z. Ian Price (Prais), një shtetas amerikan me origjinë angleze, që banon në Los Angelos. Ai ka qenë i pasionuar për dhjetra vite pas muzikës folklorike të popujve të ndryshëm. Në fillim të dekadës 1960, atë e tërhoqi fort muzika popullore e Ballkanit, dhe filloi të lexonte sa më shumë për vendet e këtij rajoni. Mirëpo, me Shqipërinë pati probleme, për shkak se

dit, ai thotë: “Unë pata mundësinë të njihem me disa shqiptarë në Los Angelos, dhe nga njeri prej tyre nisa të marr mësime dhe të mësoj sadopak gjuhën shqipe. Gjithashtu gjeta disa libra të vjetër mbi Shqipërinë nëpër dyqane, që shesin libra të përdorur këtu në Amerikë, si dhe në Angli. Në atë kohë, mungonin marrëdhëniet diplomatike midis Shqipërisë dhe Shteteve të Bashkuar, prandaj vendosa t’i shkruaj Insitutit Foklorik të Shqipërisë në Tiranë për këtë punë, duke shpjeguar se isha interesuar tek Shqipëria dhe folklorine saj.”

Në vijim, ai thoshte: “Miqtë e mi më thoshin se plani im ishte marrëzi dhe do të falimentonte. Por gabuan. Unë jo vetëm që mora një përgjigje shumë fisnike nga ish Drejtori i Institutit të Folklorit (i ndjeri Zihni Sako), por edhe një pako të madhe plot me libra për vallet dhe muzikën popullore shqiptare.”

JANAR - MARS 2007

Rob Stokes and Joe Carson nue kostume kombëtare shqiptare në një koncert në Crossroads School, Los Angeles, 1989.

Shqipëri. Nuk kishte aspak rëndësi, që unë isha me origjinë angleze dhe udhëtoja me pasaportë angleze.” Por me kalimin e kohës, shqiptarët u mësuan me Z. Price dhe, siç thotë ai vetë, “më dhanë më shumë liri të shkoja ku të dëshiroja”. Ai vazhdoi të punonte si cicëron vit pas viti, për turistë anglezë për afro 12 vjetë, deri në fillim të dekadës 1980. Pas vitit 1983, ai udhëtoi në Shqipëri më vete, ngandonjëherë i shoqëruar edhe nga muzikologë, dhe sa herë që kishte mundësinë të bënte inçizime të reja si edhe “video” të muzikantëve, këngëtarëve dhe vallëtarëve që takonte.

Kur u kthye në Amerikë më 1976, Zotit Price i lindi idea të bisedonte me disa shokë muzikantë, me qëllim që të luanin muzikë popullore shqiptare sëbashku. Për fat, atyre u pëlqeu idea e tij dhe si pasojë, në vitin 1982, ai themeloi Bandën Folklorike Shqiptare “DRITA”, me “një grup muzikantësh të përkushtuar”, të cilët ishin të gjithë amerikanë. Nuk ishte punë e vogël, të krijonte një ansambël të tillë. Në të vërtetë, ajo ishte një inisiativë e guximshme, për të cilën duhej vizhdan, vetëbesim, vullnet, talent, si dhe aftësi për organizim.

Banda “DRITA” ka qenë aktive qysh nga dita që u formua.

Ajo jep koncerte për audienca të përbëra me shqiptarë e amerikanë. Repertori i saj përfshinë muzikë instrumentale, si dhe

Jeta Katolike

29

vokale nga Shqipëria jugore, e mesme dhe veriore. Gjatë viteve, përbërja e muzikantëve të bandës ka ndryshuar: disa u larguan, disa hynë më vonë në radhët e saj. Aktualisht, pjesëtarët kryesorë të bandës janë këta: Joe Carson, Sue Rudniki, Linda Levin, Letitia Lucca, Bob Stokes dhe dirixhenti Ian Price. Përveç Los Angelos, “DRITA” ka dhënë koncerte në San Francisco, Chicago dhe New York. Në nëntor të vitit 2006, ajo kishte koncertin e parë në San Diego.

Kjo, me pak fjalë, është historia e Bandës “DRITA” dhe themeluesit të saj Z. Ian Price. Në këtë mënyrë, muzka popullore e Shqipërisë, gjeti një shtëpi brenda metropolit të Los Angelos, qytet i dëgjuar në Amerikë dhe përtej për institutet e saj kulturore.

Banda “DRITA”, me vetë ekzistencën e saj, vërteton sërisht, se muzika është gjuha e përbotshme, të cilën njerëzit e kuptojnë dhe e shijojnë, sado larg të jenë nga njeri – tjetri, dhe sado ndryshime të ketë midis tyre.

Me punën e tij të pakursyer, Ian Price, krijoi një vatër të ngrohtë në Amerikë, për muzikën popullore të Shqipërisë.

Kësisoj, ai realizoi një ëndërr të bukur dhe njëkohsisht provoi, se është një mik dhe dashamirës i denjë i kulturës shqiptare dhe kombit shqiptar.

Avokati që i ka përjetuar të njejtat probleme juridike, tani është në dispozicionin tuaj

S A B R I (SAM) G J O N I ATTORNEY AT LAW

• ALL IMMIGRATION MATTERS • FEDERAL COURT • PERSONAL INJURY • REAL ESTATE

Tel: 212/625-8333 401 Broadway, Suite 1111 New York, NY 10013

30

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

Kryeprinci i Epirit Pas kalimit në amshim të Heroit Kombëtar Gjergj Kastriotit, Shqipëria vuajti gjatë nga kalvari i gjysëmhënës në shekujt XV - XX. Historia e Europës foli e shkroi

me shumë respekt për kryeluftëtarin arbëror, duke i përkushtuar libra, piktura, simfoni muzikore etj. Autorë të huaj e arbërorë, gjatë shekujve janë marrë me trajtimin e figurës legjedare të Gjergj Gjon Kastriotit (1406-1468), që për 26 vjet ishte një kala e pamposhtur. Deri në ditët tona të shekullit XXI, kanë mundur të mbërrijnë me sukses mbi 1000 libra të autorëve të ndryshëm nga Europa, Amerika e Azia.

I pari autor i jetëshkrimit të Gjergj Kastriotit ka qenë At Dhimitër Frangu, që botoi librin: “Gli illustri et gloriosi gesti et vittoriose imprese, fatte contra Turchi dal Sign. D. Giorgio Castriotto, detto Skanderbeg, Prencipe d’Epirro.” (Veprat e famshme e të lavdishme dhe ndërmarrjet fitimtare kundër turqve të Zotit Don Gjergj Kastriotit i quejtun Skanderbeg Princ i Epirit). Vepra e pandryshuar u përkthye në italisht nga Bernadino Vitale. Gjatë ribotimit (20 herë) ndër shekuj (v. 1506 1769), asnjëherë nuk iu ndryshua titulli origjinal. Autori, librin në fillim e shkroi në latinisht (1480), por dorëshkrimi ende sot nuk është gjetur. Sot kemi vetëm ribotimin në italisht, në vitet 1506, 1531, 1539, 1541, 1545, 1584, 1589, 1610, 1679 etj.

Më pas vjen humanisti i shquar At Marin Barleti, i cili u frymëzua nga At Dhimtër Frangu, që ishte daja i Skanderbegut (Sulltani i Perandorisë Turke asokohe e mbajti peng në oborrin e tij, ia helmoi vëllezërit, Gjergjin e quajti më pas Iskander do të thotë Aleksandër e Beg, Fisnik, shënimi im Gj.F.I.), jetonte në një kohë me fatosin kombëtar. Françeskani Barleti ishte një prift katolik nga Shkodra, që pati rastin e veçantë me njohë nga afër disa nga prijësit luftarakë. Ai u mbështet edhe në disa gojëdhëna popullore të zonave të tjera arbërore, të cilët i kallëzuan gjithçka dinin mbi trimëritë, fitoret e tij. Ai kishte pasë gjithashtu mundësinë të shfletojë e studiojë dokumentet origjinale zyrtare të Arkivit të Venedikut, ku kishte shkuar për të jetuar, mbas pushtimit të Shkodrës prej turqve. Biografinë e Gjergjit të Madh, ai e shkroi në gjuhën latine dhe e botoi në Romë në fillim të shek. XVI.

Një shekull më vonë, At G. Bienuni, një prift italian nga Brescia, gjeti një tjetër biografi të Gjergjit të Kastriotëve, të shkru-

Gjon Frani

IVEZAJ ar prej një autori anonim prej Tivari, të cilin Imzot Fan Stilian Noli e pagësoi me emrin Tivarasi. Dorëshkrimi origjinal i veprës së Tivarasit, që mban vitin 1480, ka humbur tashti për tashti dhe njihet vetëm nga referencat e citatet, që përmban libri i At Bienunit, i titulluar: “Istoria di Giorgio Castrioto Scander-Begh”. Burimi tjetër origjinal, mbi jetën e Gjergj Kastriotit, është Gjin Muzaka, i cili ishte nga familja sunduese feudale e Beratit dhe luftoi krah-

përkrah me Kryetrimin që formoi bashkimin e Shtetit të Arbërit. Ai jetoi në Shqipëri edhe 11 vjet mbas vdekjes së heroit tonë dhe mandej u vendos në Napoli. Atje shkrojti “Historin dhe trashëgimin brez mbas brezi të familjes së Muzakëve”, ku rrëfen historinë e Kryetrimit të Kastriotëve, sipas dëshmive të veta të përjetuara.

Në shek. XIX, dijetarë të kombësive të ndryshme, u kthyen përsëri në burimet origjinale, që ishin mbyllë në Arkivat e Vatikanit, Venedikut, Raguzës dhe Stambollit. Disa e përmendin në vepra të përgjithshme dhe shumë të gjata, që shkruajtën mbi shekullin e pushtimit të Ballkanit nga Perandoria Otomane. Disa të tjerë, si anglezi Clement Moors,

francezi Camille Paganel, gjermani Z. Pisko, shkruajtën biografi të gjata për Kryetrimin e Arbërisë. Por punën më të madhe me vlerë e hartuan eruditët Thalloczy, Jireçek e Dr. Milan Shufflay, të cilët mblodhën sëbashku e botuan një koleksion dokumentash, që përbajnë nji vepër monumentale mbi Shqipërinë asokohe.

Sëfundi u kujtuan shqiptarët për të hulumtuar, shkruar dhe përjetuar trimëritë e Gjergjit në letrat shqipe, studimet albanologjike, historike etj. Kësaj rradhe, shqiptarët, nuk bënë asgjë tjetër, veçse lakuan argumentet dhe tezat e autorëve të huaj, duke mos thënë asgjë të re. Le të shohim, se çfarë do të thonë studiuesit e rinj, që sot i kanë të gjithë mundësitë e potencialin intelektual, për të hulumtuar më gjerësisht dhe thëllësisht kontributin e madh që dha Kryetrimi i Arbërisë, Atleti i Krishtit e Mbrojtësi i Civilizimit Përparimtar të Europës Perëndimore Gjergj Kastrioti.

Mbas Luftës Parë Botërore, Imzot Noli botoi: “Historin e Skënderbeut”, e cila gëzoi menjëherë një popullaritet të jashtëzakonshëm. Vepra në fjalë u mësua gadi përmendësh nga nxënësit e shkollave në Atdheun e lirë. Françekani At Marin Sirdani mblodhi e botoi gojëdhanat e popullit mbi Gjergj Kastriotin. Më 1937, Thanas Gegaj i parashtroi Universitetit të Louvain në Belgjikë një tezë doktorature, në gjuhën frengjishte: “L’Albanie et l’invasion turque au XV ëme siëcle”.

Dokturatura e tij u botua në formë libri me shpenzimet e Universitetit. Më 1947 Noli botoi një histori të Gjergj Kastriotit në gjuhën angleze. Kjo ëshë një vepër shkencore e një niveli shumë të lartë, sidomos për shënimet kritike mbi veprat e autorëve të huaj dhe shqiptarë ndër shekuj, që kanë shkruejtë mbi Gjergjin e Madh, ashtu edhe mbi personalitetet e ngjarjet historike, që kishin lidhje me epokën e ndritur të shtetformimit kombëtar.

Gjergji ishte djali i vogël i Gjon Kastriotit, kryetari i një prej familjeve princore më të fuqishme në Shqipërinë e Mesme. Gjergji lindi në Krujë (1406).

Legjenda popullore, që u përhap mbas

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

31

Gjergj Gjon Kastrioti gojëdhënës, thotë se nëna, Princesha Vojsava, kur priste fëmijën pa në ëndërr se i dha jetë një dragoi, që ishte i madh sa e gjithë Shqipëria e përpinte turqit me shumicë. Ai, kur lindi, kishte një shenjë shpate në krahun e djathtë. Qysh i vogël, ai tregoi një interesim të çuditshëm për armët e luftës e i pëlqente të luante si ushtar me vëllezërit dhe moshatarët e tij.

Mbas disfatës, që pësoi nga dora e turqve (1423), Princi i Epirit, Gjon Kastrioti, u detyrua t’i “dërgojë” Sulltanit si peng 4 djemtë e tij. At Barleti shkruan se Gjergji ishte vetëm 6 vjeç. Biografët më të vjetër shkruajnë se ai kaloi 20 vjet si peng në duart e turqve, para kthimit të tij dramatik në Krujë (1443). Sipas tyre, ai ishte një burrë i pjekur në moshën 38 vjeç, kur ngriti flamurin e luftës së shenjtë kundër shkelësit otoman. Duke shkelur zotimin që i kishte dhënë, Sulltan Murati detyroi 4 djemtë e Gjon Kastriotit të pranojnë fenë islame. Mandej iu ndërroi emrat, duke i quejtur Gjergjin Isqender Bej, që u kthye shqip në Skanderbe. Ky është një emën simbolik, që iu dha për kujtim të Lekës së Madh (Aleksandrit), duke qenë se nuk ekziston ndër emrat islam. Në oborrin e Sulltanit, ai u vendos në shkollën e kadetëve ushtarakë të Pallatit. Përveç artit ushtarak, mësoi disa gjuhë të huaja, e sidomos italishten. Arti i luftës zgjoi interesimin e tij më të madh.

Kur ishte në moshë me përdorë armët, ai u dërgua në lojërat ushtarake në mes të gjithë moshatarëve të tij. Shpata ishte arma e tij më e preferuar, dhe vrapimi mbi

kalë, sporti që i pëlqente shumë. Nga pamja fizike ishte i gjatë, një trup i derdhur prej statuje, me sy që shkëlqenin nga gjallëria e zgjuarësia, me një hijeshim burrnor të mahnitshëm. Sulltan Muratit i kishte bërë përshtypje shkathtësia e tij mendore dhe mjeshtëria e përsosur në garat me armë. Ai e mori me simpati e e la të jetonte, ndërsa vëllezërit e tij i mbytën në një mënyrë që nuk dihet mirë ende sot. Sigurisht, kjo mund të zbardhet, nëse shqiptarët hulumtojnë me kujdes periudhën otomane pranë arkivave të Stambollit, që ënde sot janë të “hapura”.

Gjergji u bë komandant kavalerie në ushtërinë otomane. Ai mori pjesë në disa luftra të Sulltanit në Europë e Azi. “Në rrethimin e nji fortese në Anadoll, - shkruan Fan Noli, - Skënderbeu, si Leka i Madh, u ngjit majë murit, ngriti sanxhakun dhe hyni i pari në qytet”. Mbas çdo ekspedite ushtarake, ai kthehej ngadhnjyes e sillte në Edrenë robër e plaçkë pa masë. Fama e tij rritej dita-ditës; ushtria e adhuronte; komandantët e tjerë e kishin zili. Ndërsa Gjergji i Madh ishte në oborrin e Sulltanit, lufta kundër turqve vazhdonte ende në Shqipëri.

Kështu, më 1432, Andrea Topia korri një fitore të madhe, e cila pati si pasojë një Kryengritje të Përgjithshme nga Shkodra në Gjinokastër. Tri ushtëri të tjera, që Sulltani dërgoi kundër Shqipërisë tre vjet me rradhë u shkatërruan e u kthyen në Edrenë pa e krye qëllimin. Suksesi u shtoi guximin shqiptarëve, të cilët sulmuan garnizonin turk të Gjinokastrës. Sulltani dërgoi një ushtri të zgjedhur nën komandën e Isak Beut nga

Shkupi. Shqiptarët u kapën në mes të dy zjarrëve dhe pësuan një disfatë të plotë.

Megjithatë, përpjekja e turqve për të pushtuar Beratin, më 1438, u shoqërua me një rezistencë shqiptare të pathyeshme. Duket sikur Gjon Kastrioti kishte qëndruar larg këtyre luftrave, duke respektuar detyrimet, që kishte marrë kundrejt Sulltanit. Prapëseprapë, kur vdiq në vitin 1443, Sulltan Murati nuk ia dijti për nder qëndrimin e tij korrekt e të paanshëm, por aneksoi menjëherë principatën e Kastriotëve në trevat e Krujës. Ai dërgoi një guvernator turk në Kështjellën e Krujës.

Kryetrimi kishte mbetetur trashëgimtari i vetëm i shtëpisë së Kastriotëve, u helmua shumë nga kjo pabesi. Ai u betua me vehte, se nuk do t’a linte këtë grabitje të kalonte pa ndëshkim dhe se do të shkëpuste pronat e familjes nga thonjtë e pushtuesit. Rastin e volitshëm, për të realizuar betimin e tij në vend, Gjergj Gjon Kastrioti e gjeti më 1443.

Gjergji i Kastriotëve ishte duke marrë pjesë në një ekspeditë ushtarake, drejtuar kundër kristianëve të Europës, të prirë prej Vojvodës së Hungarisë, trimit të famshëm Jonash Hunjadi. Beteja ndërmjet të dy ushtërive u zhvillua e ashpër në Konovicë afër Nishit. Gjergji, i cili komandonte një krah të ushtërisë turke, pushoi së luftuari e Hunjadi doli ngallnjyues. Ai kishte menduar të kthehet në vendlindje, për të liruar tokat arbërore, detyroi qatipin e Sulltanit t’i jepte një ferman (dekret) për guvernatorin e Krujës, që t’i dorëzonte Kështjellën. Porsa mbërriti në Krujë, Gjergj Kastrioti u kthye në fenë e të parëve të krishterë. Ai proklamoi luftën e shenjtë kundër pushtuesve muhamedan. Ky akt dramatik, i kthimit të Gjergj Gjon Kastriotit në Krujë, është përshkruar në historinë e At M. Barletit dhe është përjetësuar në vjershën “Skanderbeg” të poetit amerikan Longfellow (i shqipëruar mjeshtërisht nga Noli). Ky i fundit, në poemën – balladë, flet për aksionet e tij të guximshme, me anë të të cilit Gjergji arriti të kthehet në Shqipëri, të marrë Krujën e të ngrejë Flamurin e Kastriotit mbi kryeqytetin e shtetit të tij. Po në Palermo (Itali), gjenden edhe dy libra të tjerë jetëshkrimorë, që flasin për Princin Gjergj, të botuar në gjuhën italiane më 1845 në Palermo nga një autor Anonim dhe tjetri i austriakut Pisko gjermanisht botuar në Vjenë më 1884. Ajo që bie në sy është se të dy veprat janë mbështetur nga tregimet e At Dhimitër Frangut.

32

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

25 vjet mburojë e krishtërimit...

Sikur rilindasit shqiptar , t mos kishin zgjedhur Sk nderbeun si hero komb tar, vendi sot ndoshta do t ishte nj republik islamike me taleban t sundues t tij.

25 vjet mburojë e krishtërimit; 45 vjet fanar i komunizmit; aktualisht përgjërues i islamizmit në Evropë. Kush është? Eshtë thënë, se Shqipëria duhet të rishikojë historinë e 50 vjetëve të fundit. Por, çeshtja e mbajtjes së simboleve arabe të veshjes në institucione arsimore tregon se ky rishikim duhet të përfshijë një periudhë shumë më të gjatë, ndoshta 500 - vjeçare. Shqiptarët janë një popull me fat. Ata kanë një vend të vetin, Shqipërinë, dhe pritet të bëhen me një të dytë, Kosovën. Por fati i tyre më i madh është se ata kanë një hero të njësuar kombëtar, Gjergj Kastriotin. Është e vërtetë, që vlerat e këtij heroi vijnë nga thellësia e largët, dhe kjo mund të jetë një nga arsyet, që ndonjëherë ato mund të harrohen ose të mos shihen qartë.

Historianët kanë thënë, se figura e Skënderbeut, prej shekujsh ishte lënë qëllimisht në harresë nga pushtuesit osmanë. Për ta, emri i Skënderbeut ishte sinonim i kundërshtarit të krishterë, ndërsa për shqiptarët, simbol i qendresës dhe rizgjimit. Sikur rilindasit shqiptarë, të mos kishin zgjedhur Skënderbeun si hero kombëtar, vendi sot ndoshta do të ishte një republikë islamike me talebanët sundues të tij.

Një studiues, dikur e diku, ka thënë se Shqipëria ishte një aksident historik, vendi fitoi Pavarësinë, kur shqiptarët ishin ende në rrugën e rilindjes, ndërsa Perandoria Turke në shpërberje e sipër. Ky varg mendimi çon në udhëkryqin; ose Shqipëria nuk duhej të ishte shpallur e pavarur në kohën kur u shpall; Perandoria Turke duhej t’i kishte rezistuar shpërbërjes pak më gjatë; ose shpallja e pavarësisë ishte meritë e perandorisë.

Dihet se, në krye të përpjekjeve diplomatike për pavarësi, jo rastësisht, u vunë deputetë e funksionarë të Perandorisë Osmane, me prejardhje shqiptare ose që kishin prona apo interesa ekonomike në vilajetet turke të trojeve shqiptare. Prej vitësh ,e ndoshta brez mbas brezi, në shërbim të Perandorise Osmane dhe të nxitur nga Porta e Lartë, e cila ende besonte se mund të mbijetonte, ata fillimisht donin autonominë dhe kur Perandoria Turke nuk kishte më shpresa për të qendruar e integruar, kërkuan pavarësinë.

Nga ana tjetër, Stambolli ende shpresonte, se megjithë humbjen e trojeve, të paktën do të siguronte një koloni fiktive myslimane, që t’a përdorte si këmbëmbështetëse, për të ushtruar ndikimin e vet në Ballkan. Dhe sinjalet, që vinin nga Shqiperia, bënin që këto shpresa të mbaheshin gjallë. Më 1914, princ Widi erdhi në Shqipëri e u debua pas 6 muajsh, kur Haxhi Qamili i tha Perëndimit: “larg duart nga ky vend” se ai donte Lindjen, Turqinë, “Babën”. Por llogaritë dolën të gabuara. Turqia, nën Ataturkun, kreu ndryshime rrënjësore dhe Shqipëria mbeti si fëmijë e braktisur e rrethuar nga fqinjë të krishterë.

Për më shumë se 10 vjet, vendi kurrë nuk pati një qeveri të qendrueshme, kryesisht vetëm për arsyen se krerët nuk pajtoheshin se cili do të kryesonte vendin. Duhej të ishte ai një njeri me

Astrit

LULUSHI

merita apo me pasuri? Duhej të ishte ai një mysliman, një katolik apo një orthodoks?

Edhe një triumvirat, i dalë nga Kongresi i Lushnjës, nuk pati jetë të gjatë. Kjo e detyroi Zogun, atëherë ministër i Brendshëm, të merrte frenat e shtetit dhe të vetshpallej mbret e të sundonte me dorë të hekurt deri në vitin 1939.

Shpërthimi i Luftës Dytë Botërore duket se i kënaqi të gjitha palet, pasi secila prej tyre mund të krijonte tani aleanca ndërkombëtare me fashizmin, nazizmin e komunizmin. Aleanca mbështetur jo më shumë në parime sesa për ta ndjerë veten më të fortë në luftën kundër njeri - tjetrit.

Lufta e Dytë Botërore përfudundoi me fitoren ndaj nazifashizmit. Për shqiptarët, kjo fitore ishte si medalja me dy pamje krejt të ndryshme; njëra anë e artë, e ndritur; tjetra e ndryshkur...

Dhe vazhdimin e tregimit të gjithë e dinë.

Shënim: Autori është gazetar i “Zërit të Amerikës” (VOA)

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

S H K R E L I Kur mbërrin tek Ura e Jushes, mbi Përroin e Thatë, aty ku ndahen rrugët automobilistike, që të çojnë në dy vendet alpine më të bukurat e qarkut të Shkodrës: Thethit e Razmws, gjendesh në qendër të Dedajve (Shkrelit), ku është e vendosur qendra e komunës me të njëjtin emër. Jo shumë më tej të shfaqet grupimi i shtëpive karakteristike, që i ngjan një qyteze të vogël. Muret e gardhijet rrethuese, me rrugët e pastërta në mes, të çojnë tek Kroni i Dedajve, i trajtuar me aq kujdes e dashuri brez pas brezi.

Tamam si “Pusi i zanave”, vepër e piktorit të Rilindjes Simon Rrota. Përballë, në shpatin tjetër në Bzhetë, shfaqet Kisha e Shkrelit, objekt historik, vatër edukimi brezash për fe, atdhe, përparim. Në të dy anët e luginës ngrihen kreshnike malet perreth, duke të dhënë idenë e stadiumit gjigand. Vendosja në kuotën 400 m në pjesën e poshtme deri në 2283 m në Majën e Rrabës, krijon larmi klimash e bimsie natyrale të ndërthurura me pjesët shkëmbore të kudondodhura. Ducajt janë të vendosura në pjesën e sipërme të Shkrelit. Ky fshat, me menyrën e vendosjes së shtepive, me qylymin e tokave të punuara, livadheve, kullotave e bimësinë e pasur pyjore përreth, më shumë i ngjan pikës turistike, se një qendre të zakonshme banimi. Për arsye të njohura të infrastrukturës, turizmi familjar e agroturizmi, nuk gjen dot zhvillimin e duhur, që do të shërbente si një burim zhvillimi vendasit.

Gryke Lugje është vendi tipik alpin, që tërhoqi mjeshtrin e Rilindjes, të madhin Kol Idromeno, të bënte një peisazh, i cili të tërheq për të vizituar atë vend të bukur!

Zef

NAÇAJ Kush nuk e ka vizituar piken turistike të Razmes së Vrithit, Fushën e Luisit, që me freskinë e verës janë nga më të pëlqyeshmet në Shqipëri. Razma njihet si pikë turistike sot e kësaj dite. Kanionet e Përroit të Thatë, që fillojnë sapo kalon fushën e Postopojës deri lart në Ducaj, janë pika interesante për vizitorët. Unë kam provuar t’i përshkoj ato me këmbë, të ndjehem i freskuar në ditën e nxehtë të verës. Ngushtësia dhe thellësia e kanioneve krijon pamje mahnitëse, të kërkuara për turistët e huaj pasionantë të natyrës. Marrja e pyjeve në pronësi nga të zotët ka bërë që të rritet në mënyrë të ndjeshme kujdesi për to, duke i dhënë krejt vendit një hijeshi e ndryshim të dukshëm vlerave turistike të peisazhit natyror.

33

34

Jeta Katolike

“O shqipe, o zogjët e malevet, kallzoni!”

Për një gazetë me emnin “Skanderbeu”, kishe me thanë se mesazhi i Don Ndre Mjedjës “O shqipe, o zogjët e malevet, kallxoni!”, mbetët gjithmonë aktual, edhe pse ka gati 100 vjet, që poemthi “Liria” u shkrue nga Mjedja, (rreth vitëve 1907 – 1911) dhe, që u pat botue së pari në revistën “L.E.K.A.”, viti IX, #2/2/1937.

Posa njeriu kalon kufinjtë shtetnor të një shteti ndodhët gjithmonë para dy pyetjeve: - Nga vini dhe ku shkoni?

Këto pyetje më kanë dhanë shtysen me shkrue përgjigjen e pyetjes së parë, gjithmonë tue ruajtë të vërtetën si rrelike dhe si porosi e Mjedjës.

Vij prej Shkodrës, ose nga Shkodra (Scodra), “një nga qytetet më të lashta dhe më të mëdha të Shqipërisë, qendër e rëndësishme ekonomike dhe kulturore...”, kështu shkruhet në Fjalorin Enciklopedik t’Universitetit Shtetror të Tiranës, të vitit 1985.

Materialet studimore të historianve ma të vjetër që kanë folë e shkrue për Shqipninë pothuaj të gjitha dokumentojnë lashtësinë dhe vlerën e këtij qyteti, tue theksue edhe rolin e madh historik që ka luajtë që në thëmelimin e tij, gati 2500 vjet ma parë.

Shkodra ishte vendbanimi i lashtë i mbretënve ilirë. Scodra romake e ma vonë bizantine, ose siç e quajtën princët serb Scadar. Në mesjetë e ma vonë venedikasit e thirrën Scutari ose Iskenderia turke, kjo asht Shkodra e sotme që shtrihet në një fushë të gjelbër mjedis liqenit që ka emnin e këtij qyteti dhe, nga verilindja lumin e Kirit. Qytet që edhe pse asht pushtue nga shumë të huaj gjithmonë ka qëndrue shqiptar. Për këte shpesh asht quajtë “kryeqytet moral i Shqipnisë”. Ndonëse me 28 Nandorin e 1912 ajo nuk ishte e lirë, ajo asht konsiderue qendër e katoliçizmit shqiptar, pra qendër Argjipeshkvnore e Shqipnisë.

Kohët e lashta flasin për një popullsi të vogël, që varioi rreth 5-6000 frymë, të cilët banonin në rrethina të Kështjellës “Rozafat”, në jug të qytetit sotëm, pikërisht aty ku fillon burimin lumi Buna e ku, Kiri derdhët në Drinaz e Drinazi në Bunë.

Fritz Radovani

DE ANGELIS

“Shkodra asht syni i krejt principatës” At Marin Barleti

Edhe pse qyteti rrëthohet në ujna, tri urat mbi këta lumenjë, ajo e Kirit, Bahçallekut dhe e Bunës, e lidhin qytetin nga të katër anët me fshatrat përreth.

Pamja e lumenjve nga Kështjella, asht me të vërtetë përrallore, sikur të ishte një kuadër i pikturuem me dorë. Harmonia e ngjyrave t’argjanta të lumenjve me zallishtat e tyre përbrinjë, gjelbrimi i atyne fushave të pafund, bukuria e liqenit apo ashpërsia e thatë e malit të Taraboshit, plotësojnë ato mangësi pa të cilat nuk do të mund të shijohej bukuria e pejsazhit të Shkodrës.

Historia e qytetnimit evropian të Shqipnisë, asht e lidhun me prova dhe fakte të pakundërshtueshme me zhvillimin e jetës dhe kulturës së Shkodrës. Faktet që do të rreshtoj janë vetëm një pjesë e vogël e asaj së vërtete të madhe, që për dekada të tana asht mohue me dashje, vetëm me errësue historinë e lavdishme dhe heroike të qytetit martir.

Asht i pari At Marin Barleti, ai që ngriti piedestalin heroik të Shkodrës në vitin 1555. Prof. Gelcich shkruan për bukurinë e stolisjeve të qyteteve shqiptare

në shek. e XV me monumente dhe kisha të paisuna me vepra shumë të çmueshme artistike.

Në vitin 1638, në fshatin Pdhanë, ka shkollë shqipe me 25 nxanës. Në vitin 1639 asht hapë shkolla e fretënve në Troshan dhe ajo e Blinishtit, për të cilat flet gjatë në studimet e tija At Donat Kurti.

Në vitin 1800 - 1861 ka disa shkolla fillore shqipe në Shkodër, ku dihën edhe emnat e mësuesve. Gjatë kësaj kohë bahët fjalë edhe për disa shkolla shqipe në Gjakovë, Pejë e Prizren. Në vitin 1861, françeskanët hapin shkollën fillestare në Shkodër. Në vitin 1902, drejtor i kësaj shkollë asht At Gjergj Fishta, i cili ven gjuhë të detyrueshme mësimi në të gjitha landët gjuhën shqipe. Me 24 Dhetor 1880, asht Leonard de Martino, që shfaqë në Kishën e Fretënve dramë baritore në gjuhë shqipe. Kjo pasohët ma vonë me shfaqjet e veprave të Fishtës në një lokal të vogël pranë shkollës që asht edhe sot. Në vitin 1890, jezuitët ndertojnë teatrin pranë shkollës së tyne. Në vitin 1859, jezuitët në Shkodër hapin Seminarin për shkollimin e priftënve shqiptar. Në vitin 1922 në

Jeta Katolike Shkodër hapet i pari Gjimnaz Shtetnor me programet e Ministrisë së Arësimit.

Drejtorët e këtij gjimnazi para vitit 1945 ishin: Profesorët Luigj Shala, Xhevat Korça, Mirash Ivanaj, Anton Deda dhe Skënder Luarasi. Para vitit 1900 ka disa shkolla në fshatrat e Shkodrës, ku ndër ma të vjetrat asht ajo e fshatit Shirokë, me një histori të plotë të shkrueme nga mësuesi Sandër Troshani. Që në fillim të shek.

XIX në Shkodër ka disa shkolla femnore, ku mësonin përveç leximit e shkrimit të gjuhës shqipe, edhe punë dore dhe shtëpijake nga mësueset: Kush Micja, Tereze Berdica, Tina e Nikës dhe Tone Radoja.

Deri vonë nga mësueset e këtyne shkollave ka jetue zonja Viktore Kuçani.

Në vitin 1921 Motrat Stigmatine të Shkodres hapin dyert e shkollës së tyne për vajzat e besimeve të ndryshme me një konvikt 72 vendësh, ku vijnë me studjue vajza nga qytete të ndryshme të Shqipnisë.

Tekstët e shkollave janë botue në Shqipni. Në vitin 1493 përmendet ndër të parat shtypshkronja ajo e Obotit, fshat pranë Shkodrës, që quhej porti detar i Shkodrës. Në vitin 1563 asht shtypshkronja e Shkodrës dhe në vitin 1871, asht edhe ajo e jezuitve të Shkodres. Në 1909 vjen edhe shtypshkronja “Nikaj”, ndërsa në 1913, Dr. Terenc Toçi, sjellë shtypshkronjën “Taraboshi”. Në 1916 Françeskanët sjellin shtypshkronjën e tyne. Përveç librave shkollor, ndër shtypshkronja botohen edhe vepra letrare në gjuhën shqipe, përkthime, fjalor, revista kulturore, fetare etj.

Prej vitit 1555 - 1690, njohim nga 9 autor verior, kryesisht priftën katolik të Arkidioçezit të Shkodres, me 12 vepra të shkrueme nga: Buzuku, Barleti, Bardhi, Budi, Bogdani, Tivarasi, Kazazi, që janë themeli i historisë së letersisë së shkrueme shqipe.

Nga viti 1700 - 1900 njohim 43 autorë, me 92 vepra të shkrueme dhe 10

dorëshkrime, që ruheshin në bibliotekat e françeskanëve dhe te jezuitëve, por që sot mjerisht nuk dihet fati i tyne, mbasi u plaçkitën mbas vitit 1944.

Në vitin 1891, fillon botimi i revistës “Lajmëtari i Zemrës së Krishtit”. Në vitin 1907 në Triestë, mësuesi shkodranë Mati Logoreci, boton revistën “Dashamiri”. Në vitin 1913 botohet nga françeskanët revista ma në za e kohës “Hylli i Dritës”, nën drejtimin e At Gjergj Fishtës, me bashkautorë nga gjithë Shqipnia. Në vitin 1921 botohët revista “Shkolla e Re”, që ma vonë u ba organ i Ministrisë së Arësimit. Në vitin 1929, del revista “L.E.K.A.”, me vlera të mëdha historike dhe gjuhësore e drejtueme nga jezuitët. Në vitin 1910 botohën në Shkodër fletoret “Bashkimi”, “Koha”, “Besa Shqiptare”, “Taraboshi”, “Posta Shqyptare” dhe në vjetin 1923 “Ora e Maleve”, gazeta ma me vlerë e të gjitha kohëve, ku, shkruajnë penat ma në za të të gjithë Shqipnisë.

Aktiviteti atdhetar, u shfaq kryesisht nëpërmjet shoqnive të ndryshme të krijueme për qellim kulturor e arësimor, po berthama shpirtnore ishte gjithmone dashnia për Atdhé. Këta ideale lulëzuan në Shoqninë “Bashkimi”, të thëmelueme në vitin 1899 nga Imzot Preng Doçi, Abat’i Mirditës, Shoqni e cila në vitin 1908, në Kongresin e Manastirit, do t’i dhurojë popullit shqiptar Alfabetin e Gjuhës Shqipe, thëmelue nga At Gjergj Fishta.

Një rol të madh kulturor luajti edhe Shoqnia “Agimi”e thëmelueme nga Don Ndre Mjedja në vitin 1901. Kjo Shoqni, përmblidhte pothuaj të gjithë intelektualët shkodranë.

Në vitin 1900 në Shkodër themelohet Organizata e parë Sindikaliste, e cila në vitin 1901organizon grevën e parë të puntorisë. Sindikalistët

35

shkodranë, janë të parët që në vitin 1905 festojnë ditën e 1 Majit, Ditën e Punëtorit.

Në vitin 1903, po në Shkodër hapet një shkollë nga italianët për mjeshtri të ndryshme si farmacistë, rrobaqepës, argjentarë, fotograf, tregëtarë, etj. Asht ndër fotografët e parë Kel Marubi, që ruan në arkivin e tij historinë e pashkrueme të Shkodrës. Ma vonë ky mjeshter pasohet nga Shan Pici, Dedë Jakova, Raboshta dhe Angjelin Nenshati. Thesari i madh i tyne sot ruhet në Fototekën “Marubi”.

Në vitin 1905 krijohet nga jezuitët shoqnia e parë sportive e futbollit. Asht ajo shoqni që ma vonë lindi të madhin Loro Boriçi e brezni të tana sportive.

Që në thëmelimin e shkollave të jezuitve dhe françeskanve aty u ngritën Muzeumet me grumbullime arkeologjike, të cilat ruajtën vlera të çmueshme në arkivat e tyne deri në vitin 1945. Aty punoi thëmeluesi i arkeologjisë shqiptare At Shtjefën Gjeçovi.

Françeskani Tomë Markoci, ishte i pari që thëmeloi një bandë muzikore, rreth vitit 1882, që dha shfaqje në oborrin e Kishës Kathedrale të Shkodrës.

Në vitin 1917, asht At Martin Gjoka, që plotëson orkestrën e parë muzikore me afro 90 vegla dhe një grup koral. Në vitin 1922, po ky muzikant thëmelon bandën e plotë me 42 vegla dhe me uniformën e saj.

Nga duart e tija u zgjodhën e u prëgatitën kompozitorët e mëdhaj, si: Prenkë Jakova, Çesk Zadeja, Filip Mazrreku, Tonin Harapi, etj. dhe në fidanishtën e tij u rrit lulja e artit shqiptar, kangëtari i madh Lukë Kaçaj. Në fillim të shek. XIX në shtepitë katolike të Shkodrës kishte 28

36

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

pjanoforta.

Në vitin 1912, At Shtjefën Zadrima, sjellë në Shqipni Kinematografinë për rininë dhe mbas tij, në shtator t’atij viti asht piktori Kol Idromeno që vendosë edhe një tjetër. 1923, po në Shkodër, hapet ekspozita e parë e piktorëve shkodranë me pjesëmarrje të Kol Idromenos, Ndoc Martin Camaj nga Dukagjini, Simon Rrota, Lajde Muzhani dhe Zef Kolombi. Pjesëmarrja e zonjës Lajde, bani jehonë të madhe. Këta piktor mbetën të pavdekshëm në historinë e artit shqiptar me veprat e tyne atdhetare.

Kuvendi i Françeskanëve të Shqipnisë ishte çerdhe ku hanin bukë me djathë: Ismail Qemali, Luigj Gurakuqi, Çerçiz Topulli, Mustafa Qulli, Hasan Prishtina, Bajram Curri, Isa Boletini, Avni Rustemi, Mehdi Frashëri, Kristo Floqi, Faik Konica, Lef Nosi, etj. tue mos harrue se nën zhgunin e At Pal Dodës shpetoi kokën edhe Mbreti Ahmet Zogu i I-rë. Deri vonë (1944), asht ruajtë dhoma ku flente miku i

Ciao

posaçem i këtij kuvendi atdhetari i madh Dedë Gjon Luli, kreshniku i Bratilës së 1911, i cili, asht varrosë në Kishën e tyne.

Nuk ka asnjë veprimtari shoqnore, kulturore dhe politike të popullit shqiptar, ku mos të jenë pjesëmarrja e atdhetarëve shkodranë. Nuk ka asnjë vepër madhore për Liri e Pavarësi, ku mos të jenë prania e armëve të malësorëve të Veriut, apo mendjet e mprehta të atyne Burrave që mbetën të përjetëshem në historinë e lavdishme të Shqipnisë. A ka njeri që nuk njeh Pashko Vasën, Filip Shirokën, Anton Xanonin, Zef Jubanin, Dasho Shkrelin, At Mati Prennushin, Luigj Gurakuqin, At Gjergj Fishtën, Mati Logorecin, Don Ndre Mjedjën, Imzotët: Lazër Mjedja, Luigj Bumçi, Jak Serreqi, Gaspër Thaçi, Frano Gjini, Vinçenc Prennushi, etj. etj. lista e të cilëvet asht e pafund ashtu si vepra e tyne atdhetare.

Brezi i intelektualëve të Shkodrës, mund të thohet, se asht i

Restaurant

Zef Gjelaj Private Party rooms available for up to 90 people.

Special Care and attention for Albanian Parties.

57 Waverly Avenue, Eastchester, NY 10709 Tel: (914) 779-4646 • Fax: (914) 961-0397

papërsëritëshem. Aty ka lulëzue arësimi, mjekësia, drejtësia, kultura, arti, sporti, tregëtia, ekonomia e pse jo, ajo që ishte fryma e lirë jetëdhanëse e Shkodrës: “Mirëkuptimi ndërmjet besimeve”.

Në këte përshkrim të shkurtë nuk mund të përfshi të gjithë emnat e intelektualëve shkodranë, ose jo shkodranë, por që, kontributin e tyne kulturor dhe atdhetar e dhanë në Shkodër, e, sigurisht tue i kërkue ndjesë ndonjë përsoni që do të mbetët jashtë, unë do të rreshtoj disa nga ata që kanë lanë gjurmë të pashlyeshme në gurët e daltuem të “Rozafës”: Arkitekti dhe piktori Kolë Idromeno.

Mësuesit e vjetër Gegë Kodheli, Gjergj Benussi (1836), Gjon Shkrumi, Jak Speci, Zef Kamsi, Shor Markja, Dom Ejëll Radoja, D. Babi etj. Mjekët: Gjon Saraqi, Lush Pogu, Federik Shiroka, Pjetër Prela, Luigj Radoja, Jul Koliqi, Basria, Abdullahi, Spahia, Dhimitër Lluka, Karagjozi etj.

Ekonomistët: Zef Shiroka, Rrok Gera, Luigj Koliqi, Niko Gurashi, Gjon Kamsi. Juristët: Vëllaznit Baltasar e Zef Benussi, Emid Tedeschini, Kolë Dhimitri, Muzafer Pipa, Paulin Pali, Eduard Suma, Pjerin Koliqi, Sandër Kraja etj. Tregëtarët: Ulqinaku, Fasli Ademi, Rroji, Nikshiqi, Man Tepelia, Zef Muzhani, Cuk Simoni (përkëthyes i librit “Pinoku”), Shkreli, Tef Pogu, etj.

Muzikantët: Palok Kurti (edhe kompozitor), Kol Mati Tukja, Pjetër Gjini (humorist dhe kompozitor), Kol Lufi, Tish Koja, Kol Gurashi etj. Humoristët: Kol Tivari, Zef Hila, Ndrek Mini, Filip Daija. Pra, me të drejtë shkruan At

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2007

Marin Barleti: “Shkodra asht syni i krejt Principatës.” Ky sy duhej qorrue!

Ky ishte pikësynimi i pushtuesve shovenist serb të 1913, dhe i të gjithë pushtimeve të zeza që ka kalue e vazhdon me kalue Shkodra! Të gjitha shtetët fqinjë gjithmonë kanë pasë pikësynimet e tyne shoveniste ndaj tokës shqiptare.

Këta pikësynime, sot ma shumë se asnjëherë ballafaqohen me veprat makabre të kryeme në dam të Popullit dhe të shtetit shqiptar. Tue kalue vetëm në disa data kryesore të shek. XX do të shohim qendrimet e turpëshme të shovenistëve sllavë, grek dhe italian e pse jo edhe përkrahjen e tyne nga Fuqitë e Mëdha. Këtë e vërteton edhe sot harta e shtetit shqiptar. Shqipnia, asht i vetmi shtet në botë, që kufini shtetnor i sajë asht vendosë gjithkund përreth në tokat e saja dhe të banueme me popullsitë tona autoktone shqiptare, që kanë pasë gjithmonë gjuhë amëtare gjuhën shqipe.

Në vitin 1913 Shkodra mbahët 7 muaj e rrëthueme nga Mali i Zi e Serbia dhe detyrohet me u dorëzue me dt. 24 Prill 1913, pikërisht kur Shqipnia me 28 Nandor 1912 shpallë Pavarësinë Kombëtare. Me 14 maj Konferenca e Ambasadorve të Londres i dëboi.

Me 27 Qershor 1915, kur plasë Lufta e Parë Botnore, malazezët hyjnë në Shkodër.

Me 22 Janar 1916, forcat Austro Hungareze hyjnë në Shkodër dhe dëbojnë trupat pushtuese të Malit të Zi dhe Serbisë. 11 Mars 1920, Shkodra bashkohet me Qeverinë e shtetit shqiptar, me qendër në Kryeqytetin e ri Tirana. Pa kalue 6 muaj detyrohet me përballue edhe një sulm tjetër nga Serbia, në luftën e njohtun të Koplikut.

Në vitin 1921 - 24, Shkodra asht vatra e shkëndijave të luftës për Demokraci.

Me 27 Dhetor 1923, opozita shqiptare fiton votimet për Asamblenë Kushtetuese, dhe me 31 Maji 1924, forcat e revolucionit demokratik marrin qytetin të kryesueme nga Ndok Gjeloshi, dhe marrshojnë e hyjnë në Tiranë. Fan S. Noli asht Kryeministri i Shqipnisë demokratike. Janë pak e aspak shtete në Evropë që njohin qeverisjen Demokratike!

Ramja e Qeverisë Demokratike të Nolit, rrokullisë në vorrin përjetshëm të gjitha përpjekjet e Opozitës për Demokraci të vërtetë dhe, bashkë me té vdesë përgjithmonë edhe jeta politike në Shkodër. Monarkia, nuk u prit mirë nga populli shkodranë, por edhe lëvizjet që u organizuan kundër saj (1926), deshtuan tue u shtypë me gjak e varje në litar.

(Vijon në numërin e ardhshëm…)

JAGODA REALTY CO. • APARTMENT RENTALS • PROPERTY MANAGEMENT • Mark Perlleshi Mhill Perlleshi TEL. (718) 655-3500/02 748 Astor Avenue FAX. (718) 655-3630 Bronx, New York

FARENGA BROS.INC. Funeral Homes BRONX 718-654-0600 920 ALLERTON AVENUE Salvatore Farenga Sr.

Proprietors

The Difference is in the Caring

Salvatore Farenga Jr.

37

38

Jeta Katolike

400-vjetori i lindjes së Frang Bardhit

“Në errësinë edhe pak dritë vlen e premton shumë” Frang Bardhi lindi në vitin 1606 në fshatin Kallmet, që është një fshat në Zadrimë, në kufirin e dioqezës së Sapës (Zadrimës) dhe të dioqezës së Lezhës.

Kallmeti dallohet prej traditave të veta dhe veshjes grarishte, që ështe krejtësisht e veçantë dhe dëshmi e një kulture të hershme origjinale në të gjithë zonën e Zadrimës dhe trevat shqiptare të Ballkanit.

Deri sot nuk dihet cilët qenë prindërit e Frang Bardhit, a pat vëllezër e motra dhe sa vjet qëndroi pranë tyre. Ai askund nuk shkruan për këto gjëra. Ndoshta, djemtë që merrnin rrugën e meshtarisë, nuk duhet të kujtojnë lidhjet e tyre familjare. Por ne njohim ungjin e tij prift, Gjergj Bardhin. Ai ishte “prindi” dhe tutori i Frang Bardhit, mësuesi dhe edukatori, mbrojtësi dhe, më në fund, edhe rivali i tij. Gjergj Bardhi e mori pas vetes Frangun në famullinë e pasur e të ripërtërirë të Blinishtit që në moshë të re, ndoshta, duke e zgjedhur ndër nipërit, më inteligjentin. E këtu nuk gaboi.

Nga Kallmeti për në kishën e Blinishtit Frangu duhet të jetë larguar rreth vitit 1616-1618, në moshën 10-12-vjeçare.

Në famullinë e Blinishtit Frangu i ri do të marrë njohuritë e para fetare dhe mësimet e gjuhëve të huaja nën drejtimin e rreptë të ungjit. Përveç shqipes, gjuhës së tij amtare, ai duhet të ketë marrë mësime për latinishten, italishten, turqishten, serbishten dhe dalmatishten, gjuhë që zotëroheshin edhe prej Gjergj Bardhit.

Një drejtim tjetër i formimit kulturor të Frang Bardhit mbetet ai që do të plotësohej nga kontaktet e vëmendshme me traditat e kulturës materiale e shpirtërore të bashkëfshatarëve dhe nga përshtypjet që i shkaktoheshin atij prej reprezaljeve që pësonte krahina e Zadrimës nga pushtuesit osmanë. Në mendjen e tij do të regjistro-

Tonin

ÇOBANI heshin “shumë zakone fisnike” dhe këngë folklorike, që, në kushte të atilla, ishin i vetmi inkurajim intelektual. Ai dëshmon se zadrimorë e dukagjinas “këndojnë me za të naltë (ndër gosti, në rrugë dhe në punë) trimëritë e burrave të mëdhenj dhe sidomos të (të) pathyeshmit zot Gjergj Kastriotit, të thanunit Skanderbe, dhe të

Frang Bardhi përndritshmit zot Lekë Dukagjinit, princit dhe zotnisë së tyre”.

Në vitin 1623, kur ungji i tij, Gjergj Bardhi, emërohet ipeshkëv i Zadrimës, së bashku me të shkon në katedralen e Shën Gjergjit në Sapë edhe Frang Bardhi, tanimë xhakon pranë kësaj dioqeze, për të mos ndërprerë studimet e veta autodidakte dhe, më 1628, Frang Bardhi 22-vjeçar fillon studimet në Kolegjin Ilirik të Zonjës së Loretos pranë Ankonës e më vonë, më

1633, në Seminarin Urban të Propagandës FIDE në Romë, themeluar më 1626 nga papa Urbani VIII. Në Seminarin Urban të Propagandës FIDE Frang Bardhi u shugurua prift në vitin 1635. Po në këtë vit ai boton Fjalorin e tij latinisht-shqip, që në parathënien shqip e firmos Dom Frangu i Bardhë: “Me këtë Fjalor kishe me ndihmue mbë një anë gjuhën tanë që po bdaretë e po bastardhohetë sa ma parë të ve... se asht ma mirë me nkthyem gjakafshë se asgja, përse, ndë mos gënjehem, më duket se ndër t’ërrëtit pakë dritë vëlen e kushton shumë”.

Po në vitin 1635, me 17 dhjetor, pa përfunduar studimet e larta, Frang Bardhi u emërua ipeshkëv i Sapës, ndërsa u shugurua në Romë më 30 mars 1636, me lirim moshe, që do të thotë, pa i mbushur ende të 30-t që ishte mosha minimale për t’u bërë ipeshkëv. Ky përjashtim është një vlerësim për studentin e shkëlqyer, Frang Bardhin.

Por kjo ndodhi edhe për shkak se në atë kohë vdiq kryeipeshkvi i Tivarit, Pjetër Mazrreku, në vendin e të cilit Selia e Shenjtë do të caktojë Gjergj Bardhin dhe ipeshkëv të Sapës, Frang Bardhin.

Më 8 prill 1636 Frang Bardhi largohet nga Roma për të marrë detyrën në dioqezën e Sapës. Gjatë qëndrimit të tij në Venedik, brenda dy javëve ai do të përfundojë Apologjinë e Skënderbeut, një vepër që shokët ia kishin kërkuar prej katër vitesh, qyshkur peshkopi boshnjak, Jan Tomko Margnaviç, kishte botuar një libër, ku fallsifikonte gjenealogjinë e Heroit tonë Kombëtar, Gjergj Kastriot-Skënderbeut, duke e bërë boshnjak me prejardhje nga fisi i tij i Margnaviçëve.

Apologjia e Skënderbeut është një vepër e shkruar latinisht, që dëshmon aftësitë e Frang Bardhit në këtë gjuhë, eru-

Jeta Katolike dicionin e kulturën e tij historike e, mbi të gjitha, dashurinë e tij për Heroin tonë Kombëtar dhe traditat atdhetare. “Po të mos e shkruaj këtë vepër,- thotë ai në parathënien e librit,- do të tradhtoj me turp veten time dhe atdheun tim”.

Me Apologjinë e tij Frang Bardhi është në rrugën e nisur nga Barleti si historian dhe si humanist, madje, me Fjalorin e tij dhe me vlerësimet realiste që jep në Relacionet e veta, ai e pasuron mendimin iluminist shqiptar të shek.XV-XVI me frymën e kohës së tij.

Frang Bardhi mbërriti në Zadrimë aty nga mesi i vitit 1636. Letra e parë, që nisi prej dioqezës së tij të Sapës në Shqipëri, daton me 7 shtator të atij viti, ku në mes të të tjerave shkruan: “Jam pritur me shumë përkushti dhe me shumë dashuni të përzemërt prej këtyre popujve shqiptarë katolikë, bile edhe myslimanë të ipeshkvisë së Zadrimës, e cila asht e përbame prej 5 gjymtyrëve, dmth,: prej Zadrimës, prej Sardanjës, prej Pukës, prej Iballës dhe prej tokës së Spasit”.

Por entusiazmi i ipeshkvit të ri nuk mbajti shumë. Zadrimën e rëndonte shfrytëzimi i pamëshirshëm i osmanëve, ndërsa zonat malore varfëria dhe izolimi. Në relacionet e veta, Frang Bardhi do ta përshkruaj kështu gjendjen e dioqezës së tij:

“Kadiu, gjyqtari i turqve dhe i të krishtenëve, zbaton drejtësinë si për të krishtenët ashtu për myslimanë, por ai që i jep të holla ma shumë, dhe ai që i ban ma shumë dhurata, atij i ban drejtësi ma të mirë... A ka kush dhimbë!”

Nga këto relacione, që Frang Bardhi i dërgoi Selisë së Shenjtë në Romë, kuptohet se në vitin 1637 ai vizitoi Pukën dhe rrethinat e saj, në vitin 1638 Spasin, Iballën e Pultin, në vitin 1639 gjithë luginën e Drinit, krahina këto të populluara nga malësorë dukagjinas, për të cilët shkruan: “Nën zotnimin e turkut n’Evropë nuk gjenden as nuk janë gjetë gjind që kaq trazim e kaq remim t’u kenë sjellë turqve, sa këta popujt e Dukagjinit, sepse 100 kësish vlejnë njëmijë turq. Dhe jo fshehtas ose së largu me zjarr, por ballë për ballë dhe shpatë për shpatë. Një i vetëm shkon me guxim e futet në mes 15 e 20-ve, gja e pabesueshme për ata që nuk e dijnë me siguri.”

Por ipeshkvin e ri do ta rëndojë edhe gjendja e vet e rëndë ekonomike si dhe përndjekjet e zyrtarëve dhe të ushtarakëve osmanllinj. Në Drisht e plaçkitën dhe e plagosën në dorën e majtë gjatë një tentative të çmendur të një ushtaraku turk për ta vrarë, por shpëtoi “gjysmë i vdekun” në sajë të trimërisë së tij, duke u mbrojtur me

39

mjete rrethanore. Në luginën e Drinit u sinjalizua në kohë, por iu shmang, “duke ikur nëpër errësirën e natës përndjekjeve të Vojvodës së Spasit”. Në Zadrimë e plaçkitën dhe ia vulosën selinë ipeshkëvore, të cilën e rifitoi duke paguar 50 skude si gjobë: “Jetesa dhe veshja jonë janë shumë të mjera, ngandonjëherë më duhet të vishem turqisht, dhe bile i bamë gungaç, të shkoj i panjohur, tash kambë, tash mbi një kalë, vetëm me një xhakue, nëpër shi e nëpër të kthjellët, tue kërkue besimtarët e shpërndarë, me kaq shqetësim e mundim, saqë asht një gjendje shumë e mjerë”.

Por mjerimi i Frang Bardhit nuk mbaron këtu. Nga një letër e viti 1642 mësohet se shkopinj nën rrota ipeshkvit erudit e patriot i shtinin edhe klerikët e huaj, që e bënin rrëfimin me përkthyes e deri i ungji ambicioz për dioqezën e Sapës, Gjergj Bardhi. Madje, ambicia e të ungjit nuk njihte mëshirë: “Në qoftë se do të dal e do të shpëtoj i gjallë një ditë nga telashet që më shkakton kryeipeshkvi (Gjergj Bardhi-T.Ç) qoftë ai vetë, qoftë me anë të zyrtarëve turq, do të vij në Romë, për t’i treguar të gjitha e për të kërkuar ndihmë e përkrahje” Nën këtë trysni të pashembullt, Frang Bardhi u sëmur rëndë dhe vdiq nga fundi i muajit korrik të vitit 1643, në moshën 37-

40

Jeta Katolike

vjeçare, pasi kishte qëndruar në krye të dioqezës së Sapës (Zadrimës) jo më tepër se 7 vjet. Është paradoksale të përgatitesh një jetë të tërë si autodidakt dhe nëpër kolegjet e huaja, si në rastin e Frang Bardhit për 30 vjet, e ta ushtrosh detyrën vetëm për 7 vjet jetë. Por edhe kështu ndodh. Jeta e njeriut është e shkurtë, vepra jeton. Proverbin e njohur latin “Vita brevis, ars longa” e dinte edhe autori i Fjalorit dhe i Apologjisë së Skënderbeut, por nuk e mendoi për vete.

Veprimtaria e 7 viteve të shërbimit si ipeshkëv i Sapës dhe i Sardës dhe si administrator i popullsive të Pultit, na lë të kuptojmë se ai desh t’i shërbente bashkëkombasve gjallërisht, me të gjitha energjitë e veta intelektuale e fizike.

Ky utilitarizëm e kishte udhëhequr Frang Bardhin edhe gjatë kohës kur punonte për realizimin e veprave të tij, pavarësisht se talenti ia kaloi qëllimit.

Prandaj veprat e Frang Bardhit kapërcyen jo 7 e 37 vjet jetë, por dekada e shekuj për të ardhur deri në ditët e sotme, duke ia shtuar lavdinë autorit zadrimor.

JANAR - MARS 2007

Frang Bardhi është më i pari leksikograf dhe gjuhëtar i shqipes, më i pari folklorist dhe etnograf, historian dhe polemist i spikatur, njëri ndër pionierët më të shquar të kulturës sonë kombëtare.

Nga veprat e Frang Bardhit lexuesi i sotëm ka në dorë Apologjinë e Skënderbeut, përkthyer nga Stefan Prifti më 1957 dhe Relacionet e Epistularin e tij (teksti origjinal dhe përkthimi), përgatitur nga Injac Zamputi, botuar më 1965. Vepra kryesore e Bardhit Fjalori latinisht-shqip është një botim tepër i rrallë. Studiuesit e veprës së tij kanë punuar me botimin fotomekanik të albanologut francez Mario Rok (Paris 1932), të cilit në vitin 1982 i është shtuar edhe ribotimi i Prishtinës nga Engjëll Sedaj. I gjithë leksiku shqip i Frang Bardhit është botuar nga Kolë Ashta (“Frang Bardhi dhe leksiku, nxjerrë nga vepra e tij, 1635”) në vëllimin e tretë të veprës së tij madhore Leksiku historik i gjuhës shqipe, Shkodër 2002. Ndërsa kohët e fundit është përkthyer në anglisht prej Robert Elsie-së relacioni i tretë i Frang Bardhit Mbi Zadrimën dhe zadrimorët (“A description of Zadrima,

1641”), i cili mund të gjendet në internet.

Frang Bardhi studiohet sot në të gjitha nivelet e shkollave tona. Porosia e tij na shungullon në veshë sa herë harrojmë të ruajmë të pastër thesarin tonë, gjuhën shqipe. Dhe ajo porosi është: “Për me ndihmue gjithmonë gjuhën arbënore” kur shihet se po “bdaret e bastardhohet”.

Fa l ë n d e r i m Redaksia falënderon aktivistin e dalluar në komunitetin tonë

Dedë Rroku Shkreli për përkrahjen e vazhdueshme të revistës Jeta Katolike.

Kontributi i tij financiar është ndihmë shumë e çmueshme për botimin e revistës.

Pagëzime John Kroni Prindër: Gjovalin & Lizana Kroni Kumbarë: Pashko & Lula Prekelezaj Blerina Lleshi Prindër: Petrit & Albana Lleshi Kumbarë: Mark & Tereze Ndue Rozana Rozy Makaj Prindër: Vegim & Emira Makaj Kumbarë: Tonin & Angjelina Thoj Desmond Anton Dushaj Prindër: Anton & Manjola Dushaj Kumbarë: Zvezdan & Vera Dedvukaj Georgia Gramshi Prindër: Kastriot & Marsela Gramshi Kumbarë: Juian & Silva Toska Elizabeth Parubi Prindër: Paulin & Ana Parubi Kumbarë: Fabian & Rajmonda Parubi Matthew Tomaj Prindër: Alfred & Aferdita Tomaj Kumbarë: Henrik & Josephine Berisha Emanuel Marashi Prindër: Ernest & Vjollca Marashi Kumbarë: Nikoll & Nina Nikac Gabriella Curanovic Prindër: Tony & Katrina Curanovic Kumbarë: Anton & File Camaj Gianna Justine Catalic Prindër: Gjon & Justina Catalic Kumbarë: Deda & Gjovana Gjonaj Ardita Angjelina Gojani Prindër: Arben & Vera Gojani Kumbarë: Pal & Robyn Gojani Kevin Krasniqi Prindër: Nikolle & Argentina Krasniqi Kumbarë: Pal & Suzana Nikollaj Ava Lulgjuraj Prindër: Fran & Suzana Lulgjuraj Kumbarë: Pretash & Manushaqe Nuculaj Martin Nikollaj Prindër: Pren & Kristine Nikollaj Kumber: Anton and Josephine Berisha Drita Tinaj Ylli & Drilona Tinaj Kumbarë: Bujar & Hana Vukaj Prindër:

Eduard Louis Zadrima Prindër: Louis & Jozefina Zadrima Kumbarë: Lou & Bridget Jankovic George Gjergji Prindër: Paulin & Hane Gjergji Kumbarë: Sokol & Lindita Beci Teresa Gjergji Prindër: Paulin & Hane Gjergji Kumbarë: Sokol & Lindita Beci

Angel Durgaj Prindër: Nikolin & Albina Durgaj Kumbarë: Frank & Lulja Skrela Daniel Dedvukaj Pashko & Marte Dedvukaj Kumbarë: Mark & Liza Bojaj Prindër:

Christopher Nuculovic Paul & Fatmire Nuculovic Kumbarë: Ivo & Violeta Paljevic Prindër:

Angel Chris Makaj Prindër: Vegim & Emira Makaj Kumbarë: Tonin & Angjelina Thaj

Ashley Vukaj Tom & Aljosha Gjelaj Kumbarë: Pajtim Vuktilaj & Diella Jakaj Prindër:

Melisa Nrecaj Prindër: Jak & Marte Nrecaj Kumbarë: Robert & Drita Karaqi

Thomas Tinaj Rrok & Shaqe Tinaj Kumbarë: Nikoll & Gjelina Hysaj Prindër:

Gianna Popovic Prindër: Robert & Sylvana Popovic Kumbarë: Dragan & Paulina Mardjonovic

Christina Bujaj Lazer & Flora Bujaj Kumbarë: Ejll Veshtaj & Marte Veshaj Prindër:

Miranda Rukaj Prindër: David & Gjuliane Rukaj Kumbarë: Nue Micakovic

Mark Makovic Zlatko & Katherine Makovic Kumbarë: Nik & Nikoleta Gjeloshaj Prindër:

Alyssa Zadrima Prindër: Robert & Gjeline Zadrima Kumbarë: Vincent & Tina Gjonaj

Nikolet Vataj Vasel & Ardita Vataj Kumbar: Mirash Vataj Prindër:

Peter Nicholas Gazivoda Prindër: Nikola & Marina Gazivoda Kumbarë: Rudy & Katrina Gjonaj Dominic Krasniqi Prindër: Robert & Zoja Krasniqi Kumbarë: Ndue & Violeta Bardheci Brianna Livadhi Prindër: Nderush & Jehona Livadhi Kumbarë: Tony & Joanna Shkreli Jason Emanuel Mirukaj Prindër: Driton & Anita Mirukaj Kumbarë: Paulin & Mri Gjelaj Daniel Preka Prindër: Gjergj & Silvana Preka Kumbarë: Paulin & Hane Gjergji Kevin Preldakaj Prindër: Fatmir & Leze Preldakaj Kumbarë: Ylli & Mire Sufaj Nicholas Leke Vuksanaj Prindër: Leke & Kelly Vuksanaj Kumbarë: James Conforti & Suzane Vail Chiara Luka Prindër: Genc & Albana Luka Kumbarë: Paulin Gajtani & Paskualina Rrotani Christopher Milicaj Prindër: Nick & Gina Milicaj Kumbarë: Pal & Patrica Karaqi Luka Dakota Curanaj Prindër: Mark & Leonora Curanovic Kumbarë: Mark & Liza Bojaj

Ariella Vulaj Prindër: Martin & Elizabeta Vulaj Kumbarë: Gjergj & Josefina Smajlaj

Jeta Katolike

42

Kurorëzime

In Memoriam In Memoriam

Nest Parubi me Jozefina Qarri Më 28 Dhjetor 2006

Sokol Drejaj me Elizabeta Kapaj Më 21 Janar 2007

Burim Rexha me Suzana Hasanaj Më 30 Dhjetor 2006

Nesti Kalaj me Alketa Doci Më 03 Shkurt 2007

Gasper Bekaj me Christina Gashi Më 30 Dhjetor 2006

Pjeter Vukaj me Audora Miculi Më 03 Shkurt 2007

Viktor Lukalic me Cristina Carvalho Më 06 Janar 2007

Faton Krasniqi me Marie Popovic Më 10 Shkurt 2007

Luigj Shyti me Flurije Simoni Më 06 Janar 2007

Vangjel Landi Xhavara me Fjoreta Gjokaj Më 17 Shkurt 2007

Angjelin Pepaj me Arlinda Gjeloshaj Më 13 Janar 2007

Zef Kolaj me Roze Palushi Më 17 Shkurt 2007

Simon Kajtazi me Ardiana Beli Më 13, Janar 2007

Financial services

Nuo Gjon Kalaj, 62-vjeç Vdiq më 19 Dhjetor 2006 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York Gjergj Rukaj, 67-vjeç Vdiq më 29 Januar 2007 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York Andelaide Popovic, 75-vjeç Vdiq më 2 Shkurt 2007 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York Luka Lukic, 57-vjeç Vdiq më 2 Shkurt 2007 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

®

35-01 30th Avenue 3rd Floor, Astroia, NY 11103

Age Ivezaj, LUTCF Financial Services Executive Tel. (718) 267-3625 • (718) 267-3600 Cell (917) 679-1263 • Fax (718) 267-3679 e-mail: aivezaj@metlife.com

- Leaders Conference (5 Times Qualified) - National Quality Award - National Association of Insurance and Financial Advisors (NAIFA) - Registered Representative of Metropolitan Life Insurance Company and MetLife Securities, Inc.

PR O D U C TS AN D S E R VI C E S

Maria Lekutanoy, 76-vjeç Vdiq më 7 Mars 2007 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York Drane Elezovic 94-vjeç Vidiq më 11 Mars 2007 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Retirement Planing - IRAs (Traditional & Roth) - IRA Rollovers - 401(k) Plans -

Estate Analysis Business Planning Personal Disability Insurance Long Term Insurance Personal Life Insurance

- Simple IRA - SEPs (Simplified Employee Pensions) - Annuities (Fixed & Variable*) - Key Person Insurance - Split Dollar - Buy-Sell Agreement Funding - Mutual Funds** - Group Medical Coverage***

* Variable annuities offered by Metropolitan Life Insurance Company, New York, NY 10010 ** Mutual Funds offered by MetLife Securities, Inc., New York, NY 10010 *** Same health insurance products offered by unaffiliated insurers through MetLife General Insurance Agency, Inc., New York, NY Metropolitan Life Insurance Company, One Madison Avenue, New York, NY 10010

~

~

~

Epjau o Zot pushimin e pasosun.

E i ndritë drita e pambarueme!

Pushofshin në paqë!

0501kza(exp1207) (CT,MI,NJ,NY,)MLIC_LD

10 vjet me profesionalizëm i shërbejmë komunitetit tonë!

Mbi 2000 lloj ftesash për dasma dhe gëzimet tuaja familjare!

Tel. 718-584-1620 Fax. 718-584-1228 2322 Arthur Avenue, Suite 9 &10, Bronx, NY 10458 www.albanianinvitations.com

In Memoriam

ShtjefĂŤn Loka Gazivoda May 31, 1928 - March 17, 2006 You have been gone for a year so far, and we all miss you very much All of our lives and hearts you did touch.

You were a loving dad, amazing grandfather a beloved husband, and an even better friend.

You made us laugh, you made us smile, and hardly ever made us sad.

We all thank you for your all inspiration and for the wisdom you shared, it showed us how much you cared..

We will never forget your precious smile and how you brightened our lives each day We can still see your sparkiling eyes and wonder why God took you away.

We have peace of mind in knowing that your are with our Lord up above And that the angels are now taking care of you with their everlasting love In our hearts and in our memory you will live forever and ever And we will continue to think of you each passing day We promise to make you proud Love Always Anton, Dila, Angjelina, Alexandra, Angela and Steven Gazivoda Vinko, Elza, James and Danika Zadrima

Të gjithë shqiptarëve të krishterë

Gëzuar Pashkët FAMILJA E NOC MATI GJONAJ nga Reçi i Ulqinit