JK # 44

Botues Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës” New York Viti XLI • Nr. 4 • Çmimi $5.00

2

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2006

Jeta Katolike • Viti XLI • Nr. 4 • www.jetakatolike.com

Dom Pjetër Popaj:

Koha e të Ardhurit... (faqe 3)

Nga Famullia Jonë:

(faqe 4)

Mark Shkreli:

400-vjetori i lindjes së Imzot Frand Bardhit (faqe 5)

Ndue Hila:

Heroi Gjergj Kastrioti mbërriti në Amerikë (faqe 7)

Mark Shkreli:

Besojmë në një Zot të vetëm (faqe 9)

Klajd Kapinova:

Festivali i 16të Shqiptar (faqe 11)

Beçir Sina:

Intervistë me Dom Anton Kçira (16)

Jovalin Dedaj:

The Season of Advent (page 17)

Dom Nikolin Pergjini:

Christmass 2006 (page 18)

Ndue Bacaj:

Krishtlindja...(faqe 20)

Peter Saljanian:

Merry Merry Christmas… Ugh, I Mean Happy Holidays (page 21)

Stephen Schwartz:

Albanian Catholic Victims of Serbian Imperialism (page 22)

Anton Çefa:

Një vështrimi kritik i letërsisë sonë (faqe 23)

Abaz Veizi:

Një dashuri e vrarë (faqe 25)

Sofra Poetike:

(faqe 26-27)

Clyde:

Prof. Dr. Simon Pepa (faqe 28)

Klajd Kapinova - Redaktor (shqip)

Peter Prifti:

The Jesuits in Albania (faqe 30)

Simon Vukel - Redaktor (Anglisht)

Zef Naçaj

Përshkrime nga Kelmendi (faqe 32)

Prof. Dr. Agron Fico:

Frang Bardhi - figurë e ndritur e dijës

Dom Pjetër A. Popaj - Drejtor Mark K. Shkreli - Kryeredaktor

Peter Saljanin - Youth Representative Ismer Mjeku - Graphic Design

dhe kulturës shqiptare (faqe 34)

Boton Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës”, New York

ADRESA E REDAKSISË: 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530 Tel. (914) 761-3523 · Fax (914) 949-2690 E-Mail: ShkreliM@aol.com

Tomë Paloka:

Frang Bardhi - Kolos i Meshtarisë dhe kulturës shqiptare (faqe 36)

Letra në redaksi:

(faqe 36)

Lëvizje demografike:

(37 & 38)

Jetën Katolike mund ta lexoni edhe në internet: w w w. J e t a K a t o l i k e . c o m

KËSHILLI BOTUES:

Dom Pjetër Popaj • Gjon Chota • Prenk Curanaj Mark Lumaj • Ismer Mjeku • Mark Shkreli Klajd Kapinova • Peter Saljanin • Martin Smajlaj Rosa Smajlaj • Simon Vukel Të gjitha shkrimet dhe artikujt i nënshtrohen redakturës.

Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen edhe nëse nuk botohen.

Ata që dëshirojnë të abonohen në Revisten Jeta Katolike abonimi vjetor është $30.00 (SHBA). Ju lutem na e dergoni pagesën në: Our Lady of Shkodra

361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530

Në fotografi: Fëmijët e grupit të Valleve të Rozafatit në Qendrën Nëna Tereze me rastin e festës Krishti Mbret, më 26 Nëntor, 2006

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2006

3

Koha e të Ardhurit (Avdenti)

G

jindemi në pragun e festës së madhe të Krishtlindjes. Me hymnin e kësaj kohe kumtojmë: “Po afrohet ditë e lume po afrohet ditë e bardhë.” Thellohemi me zërin e Gjon Pagëzuesit, “Bëni rrugën gati se po vjen Mesia.”

Gjithashtu, nëpër rrugët e qytetit si dhe nëpër duqane bëhën dekorime dhe dëgjohen këngë të Krishtlindjes.

Vërtetë këto gjëra krijojnë një atmosferë të këndshme dhe në brendësinë tonë ndiejmë gëzim. Për tu përgaditur edhe më mirë për Krishtlindje ne më së parit duhet të pyesim vetën: Çka është koha e t’Ardhurit? Çfarë dekorimesh shpirtrore duhet bërë ne? tshme dhe e vështirë. Bota e

Dom Pjetër

POPAJ do tu ngjallëte prej së vdekuri.

Krishtlindjet nuk janë vetëm kremtime përkujtimore te lindje së Krishtit që ka ndollur para dymijë vitesh. Për të krishterin është Lindja shpirtrore e Krishtit në zemra tona.

Kjo lindje bëhet aktuale kur në brendësinë tonë e ndijmë ripërtrimjen e jetës së hirit, të paqës, të vërtetës dhe mbushemi me dashurinë e Tij. Këtë gjë nuk na e jep bota por vetëm Krishti i Lum. Dy gjëra duhet për të pasur për ta përjetuar

Gjon Pagëzuesi bën pagëzimin e pendesës vetëm me ujë, kurse Pagëzimi i Krishtit është me ujë dhe me Shpirtin Shenjt. Ujë është shenj i jetës tokësore dhe mund të pastrojë gjërat tokësore. Kurse Shpirti Shenjt është jeta qiellore. Me Pagëzimin e Krishtit që është mundimi, vdekja dhe ngjallja prej së vdekurit, ne jo vetëm që pastrohemi prej mëkatesh të përditshme tokësore por edhe veshemi me natyrën hyjnore të Krishtit. Merre me mend sa të lumtur duhet të jemi! Duke e njohur unjisimin tonë me Krishtin, lindja e Tij atëherë bëhet gjë personale.

Ndërsa Ai lind në ne, ne lindim në Të. Ai bëhet njeri për të na bërë ne një me Të, bij e bija të Hyjit. Ky

T’ Ardhurit, nuk është vetëm kohë ritualesh me ceremoni dhe dekorime të dukshme por gjë reale e pastrimit shpirtror. Me mendje të qetë, me shpirt të pastër dhe të mbushur me gëzim bëjmë gati rrugën e Zotit që do të vij për të lindur në zemra tona. jashtme thotë “go party” bën qejf kurse kisha thotë pendohu për mëkate tua.

Nuk është se Kisha dëshiron mizori por dëshiron pastrim prej mëkateve. Mëkatet janë pengesa shpirtrore. Me këto pengesa në shpirt ne nuk mundemi për ta parë e as për ta njohur Krishtin. Kur jemi të mbushur me mëkate Ai nuk ka vend për të lindur në zemra tona.

Prandaj, ne duhet për ta pastruar vendin se ku do të lind Ai. Zemrat tona bëhën Betlehem i ri ku Ai lind për çdo vit.

Pse duhet të lind Krishti në ne? Ai lind në ne që më vonë të mundohet, të vdesë në Kryq dhe të ngjallet për ne. Historia e Shëlbimit tone fillon me lindjen e tij në zemra tona.

Shëlbimi është gjë përsonale dhe inividuale. Po të ishe i vetmi person në botë, Ai për ty do të lindëte, do tu mundonte, do të vdiste në kryq dhe

këtë të vërtetë. Një, duhesh për të besuar në Të sikur Biri i Zotit, dhe dy, duhesh të pastrohesh prej mëkatesh. Këto dy gjëra na jepën si dhuratë në sakramentin e Pagëzimit.

Ne pastrohemi prej mëkatit origjinal dhe na jepet feja.

shndërrim dhuratash është më i madhi Mister i krejt historisë së njerzimit. Dhurata e Krishtlindjes është Krishti, Biri i Zotit.

Atëherë çka duhet të bëjmë sikur të Krishterë për tu përgaditur me mirë për Lindjen e Krishtit? Më së pari duhet ti rëfyrë mëkatet, të pendohemi për ta, ti premtojmë Zotit se nuk do ti përsërisim më. Me zgjidhjen e Sakramentit të Rëfimit na falën mëkatet dhe na dhurohet jeta e hirit.

Përsëri bëhemi të vetdijshëm për praninë e Krishti dhe bëhemi një me Të.

T’Ardhurit, nuk është vetëm kohë ritualesh me ceremoni dhe dekorime të dukshme por gjë reale e pastrimit shpirtror. Me mendje të qetë, me shpirt të pastër dhe të mbushur me gëzim bëjmë gati rrugën e Zotit që do të vij për të lindur në zemra tona.

4

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2006

N G A FA M U L L I A J O N Ë ◊

Më 1 Tetor 2006 – Në mjedisin e Qendrës “Nëna Tereze”, duke filluar në ora 1 pas dreke, u mbajt simposiumi kushtuar

400-vjetori i lindjes së leksikografit të parë shqiptar, nga Zadrima, Ipeshkëv i Sapës, Frang Bardhit. ◊

Më 12 Nëntor 2006 – U zhvillua Festivali i XVI shqiptar, në Lehman Center for the Performing Arts, në Bronx.

◊

Më 19 Nëntor 2006 – në Kishën “Zoja e Shkodrës” u mbajt një shërbim ekumenik, ku morenpjesë klerike dhe besimtarë të

besimeve të ndryshme, duke përfshirë edhe myslimanë e hebrej. ◊

Më 25 Nëntor 2006 – Sëbashku me Organizatën Pan-shqiptare “Vatra” famullia e jonë festoi 94-vjetorin e ditës kombëtare

të Flamurit, në Eashtwood Manor, në Bronx. Pjesëmarrja nga famullia jonë ishte e moderuar. ◊

Më 26 Nëntor 2006 - Në qendrën "Nëna Tereze" u shtrua darka me rastin e festës së Krishtit Mbret. Moderator i darkës qe

z. Mhill Velaj, i cili, me mjeshtri e udhëhoqi këtë festim tradicional të Kishës “Zoja e Shkodrës”. Bekimin e bëri Dom Viktor Dedaj, kurse fjalën falënderuese e bëri Pjetër Popaj. Pjersëmarrja ishte e madhe — të gjitha vendet ishin shitur. Vullnetarët e grupit të Qendrës “Nëna Tereze”, të udhëhequr nga z. Mark Berishaj, bënë një shërbim të shkëlqyer. ◊

Më 28 Nëntor 2006 - Në qendrën "Nëna Tereze" u mbajt mledhja e Këshillit Botues të revistës “Jeta Katolike”. Në këtë

mledhje u emërua këshilli i ri, i cili do të hyj në fuqi në Janar të viti 2007. ◊

Më 19 Dhjetor 2006 - Në Eastwood Manor, në shenjë mirënjohje për shërbimin që kanë bërë gjatë vitit, u shtrua një darkë

për vullnetarët e famullisë. Shpënzimet e kësaj darke i mbuloi pronari i këtij lokali, z. William Meyer. ◊

Më 23 Dhjetor 2006 - Qendra "Nëna Tereze" organizoi Christmas Party për më të vegjëlit e fanmullisë. Kjo është bërë tra-

ditë dhe preferohet nga të gjithë. Gëzuar Krishtlindja!

Imzot Dodë Gjergji, ipeshkëv i ri i Ipeshkvisë së Kosovës Prishtinë/Vatikan, 12 dhjetor - Nga Papa Benedikti XVI, ipeshkv i ri i Ipeshkvisë së Kosovës është emëruar Imzot Dodë Gjergji.

Ai në këtë post zëvendëson ipeshkvin e gjertanishëm Zef Gashi, i cili këtë detyrë e ushtroi përkohësisht pas vdekjes së Imzot Mark Sopi. Imzot Dodë Gjergji ka lindur më 1963 në Stubëll të Epërme Komuna e Vitisë. Dy vitet e para të shkollës fillore i kreu në Stubëll 1970 1972, kurse pjesën tjetër në Bibaj të Ferizajt. Gjimnazin klasik në PAULINUM në Suboticë 1982. Fakultetin Filozofiko teologjik në Seminarin Interdioqezan të Zagrebit 1988. U shugurua meshtar nga duart e Imzot Nikollë Prela më 1988 në Zym dhe pastaj u emruara me detyrë të posaçme për të punuar pranë ipeshkëit Imzot Prelës në përgatitjen për botim të teksteve liturgjike. Në vitin 1991 u transferua në Zagreb, në detyrën e përkujdesit baritor të besimtarëve shqiptarë. Me angazhimin e tij, në vitin 1992 u themelua zyrtarisht Misioni Katolik Shqiptar në Kroaci. Më 1994 arqipeshkvi i atëhershëm i Shkodrës Imzot Franë Illia e emëroi famullitar në Famullinë e

Shën Eufemisë në Kallmet (Shqipëri). Në janar të viti 2000, Ati Shenjt Gjon Pali II. p.p. e emëroi Administrator Apostolik të Dioqezës së Sapës (Shqipëri). Përveç detyrave të tij në Dioqezën e Sapës aktualishtë ushtron detyrën e Presidentit të Caritasit Kombëtar në Tiranë dhe në të njëjtën kohë është sekretar i përgjithshëm i Konferencës Ipeshkvnore të Shqipërisë. Pranë të njëjtës konferencë drejton komisionin për Ekumenizëm dhe dialog ndërfetar. Më 25 nëntor u emërua Ipeshkv i Ipeshkëvisë së Sapës në Shqipëri kurse për Ipeshkv u shugurua më 5 janar 2006!

Presidenti Sejdiu përgëzoi Imzot Gjergjin në krye të Ipeshkvisë së Kosovës Prishtinë, 13 dhjetor - Presidenti i Kosovës, dr. Fatmir Sejdiu i përgëzoi Imzot Dodë Gjergjin, me rastin e emërimit të tij nga Papa Benedikti XVI Ipeshkëv i Ipeshkvisë së Kosovës, duke i premtuar bashkëpunim për jetësimin e aspiratave tona kombëtare e shpirtërore për paqe dhe pavarësi. "Me kënaqësi të veçantë morëm lajmin e emërimit Tuaj Ipeshkëv i Ipeshkvisë së Kosovës nga Papa Benedikti XVI. Duke ju uruar shëndet dhe suksese në këtë mision Tuajin të rëndësishëm, ju premtojmë bashkëpunimin tonë të mëtejmë për jetësimin e aspiratave tona kombëtare e shpirtërore për paqe dhe pavarësi", thuhet në përgëzimet e Presidentit Sejdiu.

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2006

5

QENDRA “NËNA TEREZE” PRANË KISHËS KATOLIKE “ZOJA E SHKODRËS” PËRKUJTON 400 - VJETORIN E LINDJES SË IPESHKVIT TË SAPËS SË ZADRIMËS

IMZOT FRANG BARDHIN Nga Mark Shkreli

DOM PJETER POPAJ

Mbas meshës së dytë, më 1 tetor 2006, në ora 1 pasdreke, kryetari i Këshillit të Kishës z. Marjan Cubi, hapi Simpoziumin, kushtuar ipeshkvit të Sapës së Zadrimës Imzot Frang Bardhit. Pa u zgjatë tepër, z. Cubi grishi të përndershmin Dom Ernest Troshani, mysafir nga Arqipeshkvia Metropolitane e Shkodrës, që të bëj lutjen e rastit dhe bekimin. Ai me fjalë të përzgjedhura, iu drejtua organizatorëve dhe famullitarit të palodhur për veprimtarinë fetare e kombëtare, Dom Pjetër Popaj. Z. Cubi paraqiti kumtuesin kryesor, Prof. Dr. Agrom F. Fico, autor i disa librave, i cili mbajti kumtesën me titullin “Frang Bardhi figurë e ndritur e dijës dhe kulturës shqiptar”, të përgatitur me kompetencën e një profesori aftësitë e të cilit

janë shpalosur në tre kontinente.

Profesor Fico, në fillimin e kumtesës tha: “Kemi ardhur ne këtë tubim të nderojmë një ndër figurat e ndritura të dijes dhe kultures shqiptare, Frang Bardhin”. Ai foli për Bardhin si nismëtar i folkloristikës shqiptare, dijetar, nismëtar i esesë në letërsinë shqipe.

Duke folur për Imz. Bardhin si humanist të shquar, Dr. Fico nënvizoi se: “Në yllësinë e prelatëve katolikë, që me pendë dhe atdhetarizëm i shërbyen zgjimit dhe ndërgjegjësimit të popullit të vet, F. Bardhi zë një vend të veçantë… Bardhi ishte ndër humanistët më të shquar të harkut të vet kohor”. Ligjëruesi vijoi të flasë për jetën e veprën e F. Bardhit, duke theksuar në veçanti “Fjalorin latinishtshqip” ku edhe jep përgjigjen në puyetjen “Pse Frang Bardhi, si vepër të parë, hartoi një fjalor”.

Vepra tjetër e Bardhit, “Apologjia” për Skënderbeun, thotë ai, se Bardhi

AGRON FICO

TOME PALOKA GRUPI I KORIT TË KISHËS DUKE KENDUAR HIMIN E FLAMURIT

6

Jeta Katolike

DOM ERNEST TROSHANI

MARJAN CUBI

“mbron një çështje me rëndësi madhore: kombësinë e Skënderbeut, “shqiptarizmin” e heroit tonë kombëtar…”. Kumtesën e tij Dr. Fico e përfundoi duke thënë: “Në një vështrim tërësor, mund të thuhet se, F. Bardhi është një personalitet kompleks: leksikograf, folklorist, eseist, historian,

TETOR - DHJETOR 2006

etnograf dhe mbi të gjitha një humanist e iluminist i ditur, që ndihmoi dukshëm në shtrimin e gurëve kilometrikë të kulturës sonë kombëtare, si kulturë e mirëfilltë dhe me orientim europian.

Pra, Frang Bardhi ishte dhe mbetet figurë e ndritur e dijes dhe kulturës shqiptare”.

Publicisti Z. Tomë Paloka, mbajti kumtesën me titull: “Frang Bardhi kolos i Meshtarisë dhe i kulturës shqiptare”. Ndër të tjera Toma falënderoi “Kishën Katolike “Zoja e Shkodrës” me në krye të përndershmin Dom Pjetër Popajn, që nuk e harruan birin e shquar të klerit katolik dhe kulturës shqiptare, sepse, siç thotë një proverb: “Ai që i respekton të vdekurit i don edhe të gjallët”. Më pas ai foli për jetën dhe veprën e Bardhit, rëndësinë që ka vepra e tij për letërsinë dhe gjuhën shqipe.

Kumtesa e tretë, e titulluar: “Në errësirë edhe pak dritë vlen e premton shumë”, kishte ardhur përmes interneti nga autori, publicisti e kritiku Z. Tonin Çobani, që në mungesë të tij, e lexoi shkruesi i këtyre rreshtave.

Moderatori i këti simpoziumi, Z. Marjan Cubi, duke falënderuar ligjëruesit e pjesëmarrësit, i ftoi në një koktej përgatitur nga Qendra Kulturore “Nëna Tereze”.

TË PRANISHMIT DUKE NDERUAR HYMIN E FLAMURIT

Film për leksikografin e parë Imzot Frang Bardhin “Pak ditë në errësirë” është filmi dokumentar mbi jetën e Imzot Frang Bardhit, shkrimtarit e ipeshkvit. Xhirimet janë realizuarur në ato vende ku ai u lind e u rrit (Kallmet), në afërsi të Lezhës. Ato kanë vijuar në Zadrimë e rrethina, ku veproi për 7 vjet si bari i shpirtëror. Një pjesë e dokumentarit u bë në kolegjin “Illyricum” të Loretos (Ancona), ku Ipeshkëvi kreu shkollën e mesme dhe në Romë, në kolegjin “Urbano” të “Propaganda Fides”, ku përfundoi studimet e larta FilozofikoTeologjike (1633-1635). Në kolegj, Frangu, si diakon i ri, i nxitur nga nevoja e entuziazmi i punës studimore, hartoi fjalorin e domosdoshëm asokohe për popullin: “Latinisht - Shqip (Dictionarium Epiroticum), Romë (1635). Ai kishte përgatitur punimin studimor mbi figurën e Gjergj Kastriotit: “Apologjia e Skënderbeut” (Venedik, 1636). Një pjesë e xhirimeve, janë bërë në Venedik. Xhirime u bënë edhe në Arkivin e “Propaganda Fide” (Romë), ku gjenden relacionet e F. Bardhit, si Ipeshkëv i Sapës e i Sardes, dërguar Selisë së Shenjtë (1636 – 1641). Filmi është realizuar me personazhe, ku rolin e Imzot Frang Bardhit të ri e luan Alfred Gjoka e si i rritur Jozef Shiroka.

Skenari është përgatitur nga studiuesi Tonin Çobani, realizimi nga Anton Grishaj e producent Dr. Dom Nikë Ukgjini. Realizimi i filmit, ashtu siç shprehet producenti i tij, bëhet në vazhdën e ciklit të filmave dokumentarë të ideuar prej tij, për brilantët e letrave shqipe, duke filluar nga Buzuku, realizuar vitin e kaluar (2005) e do të vijojë me Budin, Bogdanin, etj.

Heroi Gjergj Kastrioti mbërriti në Amerikë

0“Rreth e qark përkrenares së Tij të famshme ishin gdhendur inicialet latine, kuptimi i të cilave ishte: ‘Jezui i Nazaretit Bekon Skënderbeun Princin e Matit Mbretin e Shqipërisë Tmerrin e Turqve Princin e Epirit’… Papa Piu II dhe Papa Pali II e cilësonin luftëtarin me dashuri si ‘Gideoni i Krishtërë’, ‘Shpata e Krishtërimit’, ‘Shtylla e Kishës së Shenjtë’ ‘Makabeu i Ri’, ‘Tmerri i Islamizmit’. Në shenjë mirënjohjeje, qyteti i Romës ngriti një shtatore të madhe të luftëtarit mbi kalë në sheshin pranë Koloseut, i cili mban ende emrin Piazza Albania. Nuk ekziston, pra, as dyshimi më i vogël që Gjergj Kastrioti ishte një katolik besnik.”

Edwin Jacquez “Shqiptarët”, Vol. I, “Kartë e Pendë”, f. 279.

Ndue

HILA DETROIT (Michigan). Në përkujtimin e 600-vjetorit të lindjes dhe lartësimit të figurës së madhe të kohërave në historinë e kombit tonë, Gjergj Kastriotit, u zhvilluan një serë aktivitetësh e u vendos përmendorja për herë të parë në Amerikë, nën drejtimin e meshtarit Dom Anton Kçira, famullitar i Kishës katolike shqiptare “Shën Pali” në qytetin Rochester Hills.

Simpoziumi shkencor, për jetën e

veprën e Gjergjit të Madh, u zhvillua në dy faza, që u mbyllën me disa kumtesa, nga përsonalitete shkencore shqiptaro ameikane. Senaca e parë u drejtua nga Z. Franz Llesh Grishaj, dhe e dyta nga aktivisti i komunitetit Z. Julian Çefaj. Mbi rolin historik, që ka luajtur biri i Kastriotëve, foli Z. Kenneth Walters, profesor në Wayne State University.

Ligjeruesi ka dhënë një kontribut të madh në hapjen e katedrës së gjuhës shqipe pranë këtij Universiteti.

Prof. Nikolla Pano, në kumtesën e tij, u ndal në figurën e Gjergj Gjon Kastriotit. Ai foli me respekt e krenari për bashkëatdhetarët në ShBA, qe me punën e tyre kanë lartësuar figurën e Kryetrimit të Arbërit. Ai solli fakte historike, sidomos

rreth një libri të botuar në vitin 1630. Salla shpertheu ne duartrokitje kur ai tha, me një shqipe të pastër: “Gjergj Kastriotin kur luftonte, gjithë populli e adhuronte”.

Më pas ligjëroi Prof. Isa Pllumbi, i cili, midis të tjerave tha: “Ne me të drejtë do t’a quajmë Gjergj Kastriotin “Baba të Kombit”. Gjatë seancës së dytë ligjeroi studiuesi Dr. Dom Shan Zefi, me temën: “Selia e Shenjtë dhe epoka e Gjergj Kastriotit (1405 – 1468)”. Ai solli mjaft fakte të rëndësishme për historinë gjatë udhëheqjes së Gjergjit, duke e quajtur “Atlet të Krishtit”, sikurse e ka quajtur Papa i Romës Kalisti III. “Ai ka ndaluar furinë e vërshimit turk, duke e penguar të pushtojë Europën kristiane. Meritat e Tij kapërcejnë ato të gjithë princave kristian.

Ai ka ndaluar furinë e vërshimit turk, duke e penguar të pushtojë Europën kristiane

8

Jeta Katolike

Alfred Moisiu President i Shqipërisë

TETOR - DHJETOR 2006

Dr. Dom Shan Zefi

Pra, Ai ka madhështinë e shpirtit të pakrahasuar.” (Papa Kalisti III (Calixtus 1455 – 1458)). Ai u emërua nga Ati i Shenjtë si Kapiten i Përgjithshëm i Selisë së Shenjtë, virtualisht si posti i Komandantit të Kryqzatës.

Me interes u ndoqën kumtesat historike të Skënder Isakut, ish pedogog në Akademine Ushtarake në Tirane e Prof.

Altin Zaloshnja. Më e ngjeshur ishte dita e dytë e aktivitetit, ku u bë ceremonia e përurimit të përmendores, në prani të mijëra bashkëatdhetarëve dhe shumë kanaleve televizive shqiptare e amerikane.

Në ambientet e Kishës së “Shën Palit” ishin të pranishëm Presidenti i Republikës së Shqipërisë Z. Alfred Moisiu, i cili shoqërohej nga ambasadori ynë pranë Kombëve të Bashkuara e deputetë të parlamentit shqiptar. Në ceremoni merrte pjesë Kardinali i Detroit-it Eminenca e Tij Adam Maida e personalitete të tjera të klerit katolik në shtetin e Michagan-it. I pranishëm ishte edhe Kryebashkiaku i qytetit Rochester Hills Z. Bryan Barnett me bashkëshorten Corrin.

Z. Bryan Barnett

Në mes duartrokitjeve, Presidenti A. Moisiu, i shoqëruar nga Kardinali Maida, zbuluan përmedoren e derdhur në bronx, kushtuar burrit të madh të shtetit të Arbërit, kryeprincit Gjergj Kastriotit hypur mbi një kalë.

Në fjalën përshëndetëse Presidenti Alfred Moisiu tha: “Është krenari, kur shikojmë brezat e dytë dhe të tretë, që janë

lindur e rritur këtu në Amerikë, por që kanë një krenari të madhe për kombin e tyre shqiptar. Ne shqiptarët, kudo që jemi, flas për Republikën e Shqipërisë, jemi aleat të mirë, të vendosur deri në vdekje me ShB-të, dhe kjo ka një shpjegim të madh. Dy here, kur kombi shqiptar ka qenë në veshtirësi, si në vitin 1921, kur Shqipërinë mendoshin t’a copëtonin më tepër se ç’ishte coptuar, ishte Presidenti Willson, i cili vuri dorë dhe ndaloi shpërbërjen e mëtejshme të popullit tonë. Dhe e dyta është kur ShBA-të bënë ndërhyrjen e tyre për të çliruar Kosovën. Populli ynë pra i ka Amerikës dy borxhe të mëdha, dhe ne nuk i harrojme kurrë. Kjo mundet të krijojë xhelozi, por kjo është jeta, ky është realiteti. Me këtë rast do të falënderoj Kardinalin Maida për pjesëmarrjen në ceremonial dhe, në mënyrë të veçantë, dua të falënderoj Dom Anton Kçirën, me gjithë stafin e tij dhe juve, që jeni këtu për kontributin tuaj, që keni dhënë për të ngritur këtë statujë të këtij burri të madh.”

Gjithashtu përshëndeti Kardinal Adam Maida, i cili i uroi mirëseardhjen Presidentit të Shqipërisë Z. Alfred Moisiu.

Për të pranishmit u dha një koncert i madh artistik, nën drejtimin e artistit Fran Gjoka.

Për shqiptarët e Michigan-it vendosja e përmendores së Gjergj Kastriotit, është një mrekulli për dy arsye: së pari, do të “përshëndetën” me Heroin Kombëtar çdo ditë e, së dyti, do të krenohemi me të, sepse është e vetmja përmendore e tij e vendosur në ShBA. Monumenti, që ka kushtuar $110, 000, është vepër krijuese e ishRektorit të Akademisë së Arteve të Bukura në Tiranë, skulptorit Kreshnik Xhiku, që jeton e punon në Amerikë. Derdhja e veprës artistike, me përmbajtje historike, u realizua në një fabrikë në shtetin Ohio.

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2006

9

Besojmë në një Zot të vetëm Shërbim Ekumenik për Festën e Thanksgiving (Falënderimit) Mark K.

SHKRELI

Ë

shtë një kënaqësi, kur lexoj ose dëgjoj njerëz të besimeve të tjera, veçanërisht jokristianë, që thonë se feja katolike, është tolerante ndaj feve të tjera.

Jezusi na mëson, ose më mirë të them na urdhëron: “Keni dëgjuar se qe thënë: ‘Duaje të afërmin tënd’ e urreje armikun tënd. E unë po ju them: Duani armiqtë tuaj…

Sepse, po qe se i doni vetëm ata që ju duan, çfarë shpërblimi meritoni?” (Mt. 5:43-46). Edhe e Lumtura Nëna Tereze, me shembullin e vet, na mëson sesi t’i duam të gjithë njerëzit, pa marrë parasysh as kombësinë, ngjyrën e besimin. Vërtetë, ajo shkon edhe më larg: “Është vetëm një Zot dhe ai është Zoti i të gjithve; andaj është e rëndësishme që çdonjëri të shihet si i barabartë përpara Zotit.

Unë kurdoherë kam thënë, se ne duhet t’i ndihmojmë një hindusit të bëhët hindus edhe më i mirë, një myslimani të bëhët mysliman edhe më i mirë, një katoliku të bëhët katolik edhe më i mirë”.

Pra, duke u bazuar në fjalët e Krishtit dhe të krenarisë tonë, të Lumtures Nënës Tereze, famullitari ynë, i përndershmi Dom Pjetër Popaj, ditën e diele, më 19 nëntor 2006, kishte ftuar përfaqësues, klerikë e besimtarë, të besimeve të ndryshme, për një shërbim ekumenik në Kishën tonë. Ishte një kënaqësi, kur në altarin e Kishës

katolike “Zoja e Shkodrës” erdhi një rabi me yarmulke, ose një hoxhë me çallmë, kurse në bankat e Kishës ishin më shumë të tjerë sesa katolikë.

Më sëpari le të jap një sqarim, se cila është domethënia e fjalës “ekumenik”? Në fjalorë të ndryshëm, pak a shumë, fjala shpjegohet si “bashkim i degëve të ndryshme të krishterimit”, ose “interesim për të nxitur bashkim mes kishave ose besimeve”. Pra, ky shërbim liturgjik, në frymën ekumenike, nuk është asgjë tjetër por një orvatje për mbarëvajtje mes njerëzve me bindje e besime të ndryshme, duke theksuar ata çka na bashkon e jo çka na ndanë, e që pikë së pari, është besimi në një Zot të vetëm.

Në 6:30 të mbrëmjes, filloi shërbimi, me këndimin e hymni “We Gather Together” (Mblidhemi së bashku), mandej Dom Pjetri qe i

pari që u ngjit në altarin e Hyjit dhe ju dëshiroi mirëseardhjen të gjithëve dhe njëkohësisht i falënderoi për pjesëmarrjen e tyre në këtë “Shërbim Ekumenik të Thanksgiving” (Dita e Falënderimit). Kënaqësia është edhe më e madhe që ne, Kisha katolike shqiptare jemi nikoqir të këtij shërbimi fetar.

Betty Gillis, lexuese në First Church of Christ, Scientist, Scarsdale-White Plains, lexoi Lesson for Thanksgiving: Science and Health, kurse meshtari katolik, Rev. John P. O’Brien, famullitar i Shën Pio X në Scarsdale, lexoi nga Libri i Psalmeve (Ps. 107:1-3, 8).

Ishte vërtetë prekëse, kur Imam Arshad Khan me një besimtare të re myslimane u ngjiten në altar, nën hijen e Kryqit, me prapaskenë figurat e Jezu Krishtit në Kopshtin e Gestemanit, Krishtit të kryqzuar

Grupi i klerikëve duke përcjellur lutjet fetare

10

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2006

në Kalvar dhe Krishtit të ngjallur.

Vajza me zërin e saj të këndshëm këndoi vargje nga Kurani (29:5963) dhe mandej hoxha Arshadi beri një lutje të shkurtër.

Hymni i Shën Françeskut, u këndua nga kori dhe të gjithë pjesëmarrësit, duke përfshirë edhe jokatolikët: Zot, bëmë të jem një instrument tek Ti: atje ku ka urrejtje, më ler të sjell dashuri; atje ku ka fyerje, faljen; atje ku ka dyshim, besimin; atje ku ka trishtim, gëzimin. atje ku ka dëshpërim, shpresën; atje ku ka thatësirë, vesën; atje ku ka errësirë, dritën; dhe atje ku ka kusarë, t’ju shkatërroj pritën...!

Mandej meshtari katolik, rektor i St. James the Less, Scarsdale, Rev. Thomason Newcomb, bëri një predikim të shkurtër, me temën se çka është domethenia e mirënjohjes — falënderimit.

Kantori Gerald Cohen, këndoi Prayer for Peace, kurse Responsive Reading: Thanksgiving, e bëri Rev. Philip Washburn, Scarsdale Congregational Church.

Shërbimi vazhdoi me këngën “Worship the Lord in Gladness”, që u këndua nga të gjithë së bashku dhe, kur të gjithë u ngritën në këmbë, Rabbi Stephen Klein nga Scarsdale Synagogue Tremont Temple dhe Rev. Sarah Brown nga Grace Lutheran Church, Scarsdale, bënë Bekimin e Aronit në hebraisht dhe anglisht.

Shërbimi përfundoi me hymnin amerikan “God Bless America”.

Më në fund, të gjithë vajtëm në Qendrën Nëna Tereze ku ishte përgatitur një koktej me pije freskuese dhe ëmbëlsira të lloj-llo-

Imam Arshad Khan

Kantori Gerald Cohen

Dom Pjetri me klerikët duke përcjellur lutjen fetare

jshme, ku kaluam një kohë të gjatë duke biseduar me klerikë e besimtarë të komuniteteve të ndryshëm.

Një grua pakistaneze, kur vërejti pikturën e Nënës Tereze (nga Astrit Tota), e befasuar pyeti se përse e mbanim pikturën e saj. U habit shumë kur i thamë se Nëna Tereze është shqiptare. Ajo kishte respekt të madh për të, por kurrë nuk kishte dëgjuar që ajo të kishte qenë shqiptare. Pra ky takim shërbei edhe si rast mësimi.

Le të shpresojmë që kësi lloj shërbimesh të bëhën përsëri, duke përfëshirë klerikë shqiptarë të tre besimeve dhe pjesëmarrjen e tërë besimtarëve të kishës sonë.

(Fotografitë: Halil Mula)

Fa l ë n d e r i m Redaksia shpreh përgëzimet e ngrohta për aktivistin e palodhur dhe ish - Kryetarin e Këshillit të Kishës "Zoja e Shkodrës" Z. Tonin Mirakaj, për gjestin bujar të shprehur në parapagimin e 10 abonimeve të reja, të cilat, do të shpërndahen në SHBA.

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2006

11

FESTIVALI XVI FOLKLORIK NË NEW YORK, SHPIRTI I KOMUNITETIT SHQIPTAR NË AMERIKË

“Ruaje gjuhën, se gjuha të ruan ty. Amanetin e të parëve tanë jemi duke e mbajtur e ruajtur me gjithë zemër të gjithë sëbashku sonte në Festivalin XVI-të të Muzikës e Vallëve të Bukura të Gurrës së Pashtershme Popullore Shqiptare. Edhe pse gjendemi larg vendlindjes, secili prej nesh, me trup e zemër jemi të pandarë. Kjo përzemërsi e kënaqësi, se jemi shqiptarë, nga toka e shqiponjave, na bashkon për çdo vit në sofrën e madhe etnike të identitetit tonë.”

Dom Pjetër Popaj

N

EW YORK. Në Lehman Center For The Performing Arts Bronx, New York, u mblodhën në sofrën e gurrës popullore artistët nga diaspora shqiptare e Amerikës. Festivali XVI Shqiptar, që tradicionalisht mbahet në

Klajd

KAPINOVA New York, tashmë ka mbërritur në moshën e adoleshencës. Si gjithnjë, parada e muzikës, valleve e kostumeve popullore, është përpjekur të idetifikojë e përkrah grupet artistike dhe kulturore, që gjenden në shtete të ndryshme të Amerikës, shumëngjyrshërinë e kostumeve, valleve, instrumentëve muzikore, traditave, zakoneve të lashta iliro - arbërore - shqiptare, të ruajtur ndër shekuj nga të gjithë trojet etnike. Ky është shpirti i pasur i një populli të vogël, por me histori të lavdishme e kulturë shumë të pasur e të larmishme.

Sofra kulturore iu përkushtua 400vjetorit të lindjes së atdhetarit, leksikografit të parë arbëror ipeshkvit Imzot Frang Bardhi (1606 - 1643) dhe 160-vjetorit të lindjes së poetit Naim Frashëri.

Larushia e perlave shpirtërore të kultivuar

brez mbas brezi, është bërë objektqëllimi, për ribashkimin në një vatër të madhe të vlerave të papërsëritshme burimore popullore të zonave e krahinave të ndryshme gjithpërfshirëse. Natyrshëm, organizatorët e Festivalit XVI, Qendra Kulturore “Nëna Tereze” pranë Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës” në New York respektuan me fisnikëri tubimin nën një flamur, gjuhë të përbashkët shqipe komunitetin tonë pa

dallim feje, krahine e ideje, duke përkrahur origjinalitetin e tabanit popullor, gjatë gjithë shfaqjes para artdashësve bashkëatdhetarë.

Dritat shuhen ngadalë dhe sëpari hapet, nën efektin e mizaskenës plot ngjyra që shquajnë për disa sekonda personazhet, që ecin ngadalë me flatra të bardha. Në skenë dominon ngjyra blu (për bregdetin e me kështjellë të Ulqinit) kafe e gjerbërim për zonat malore e fushore të vendlindjes, me ndriçim dhe fërfëritjen e lehtë, shoqërohet me një fluks rrezatimi të argjendë. Larushia e ngjyrave dhe tematika shqiptare e sfondit të pikturuar e vendosur në skenë, ishte përgatitur nga z. Fran Shala. Ilustrimi i sfondit me shtyllën (kollonën) e vendosur në mes ishte një element jo i gjetur, duke nënkuptuar opinionin, se shqiptarët janë të ndarë artificialisht.

Por gjithsesi, ky element i papërfillshëm, u plotësua menjëherë, kur skena mbushet me fëmijë engjëllor të bardhë gazmorë, me lira në dorë, instrumente të lashta në tokën Ilire. Vogëlushët e Grupit Artistik “Rozafati” (Qendra “Nëna Tereze”), këndojnë e vallëzojnë buzagaz, nën tingujt muzikorë të orkestrës “Alba” e veshur tërësisht me petkun kuq e zi, shprehje e flamurit kombëtar, që në mënyrë frenetike marrin duatrokitjet e para, tek përshënde-

12

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2006

tën nga mbi 3000 shikuesit në sallë.

Festivali i përvitshëm i New Yorkut është aktiviteti më masiv shqiptar në botë, marrin pjesë me qindra festivalistë, me kostume, valle e muzikë, që përfaqsojnë trevat etnike nga Kosova deri në Çamëri.

Flamuri amerikan e shqiptar, hijeshojnë në dy anët e paraskenës moderne. Dy malësorë të rinj me kostumin tradicional të Kosovës, vëllëzërit Syl e Bek Nikçi, fillojnë të këndojnë një këngë të moçme majakrahu. Ato gradualisht largohen, duke ia lëshuar vendin një malësori tjetër, aktorit Erion Mustafaraj, i veshur me fustanellë Labërie, që solli emocione të veçanta në recitimin e poezisë kushtuar Ilirisë, shkruar nga atdhetari e vatrani editor Xhevat Kallajxhiu.

përshëndeti tubimin më të madh kulturor në komunitetin shqiptar të Amerikës.

Udhëheqsi shpirtëror, ndër të tjera tha: “Vit mbas viti, në skenë tingullon gjuha e ëmbël shqipe. Gjuha më e bukura në botë më e vjetra në Europë, më e sulmuar ndër shekuj, por më e ruajtura dhe më e dashura për ne. Me këtë gjuhë, të parët tanë shkruan gërmat e para të ABCsë, stërgjyshërit pellazgët, ilirët, arbërorët dhe ne, gjenerata më e re, që jetojmë e punojmë mes bijve të shqipes në emigracion. Me këtë gjuhë, ne falënderojmë Zotin në qiell, se komunikojmë me njëri - tjetrin në Tokë.” Ndërsa më poshtë, meshtari shtoi, se: “Është dhuratë prej Zotit dhe porosi prej të parëve tanë, që ta ruajmë, çmojmë e kultivojmë brez mbas brezi gjuhën e ëmbël shqipe. Dy persona, që ne

Shqiptare. Edhe pse gjendemi larg vendlindjes, secili prej nesh, me trup e zemër jemi të pandarë. Kjo përzemërsi e kënaqësi, se jemi shqiptar, nga toka e shqiponjave, na bashkon për çdo vit në sofrën e madhe etnike të identitetit tonë.”

Shumë këngë e valle të bukura, në gjuhën e ëmbël shqipe, ofroi në mbrëmjen popullore Komisioni Organizativ i Festivalit XVI Shqiptar në NewYork, i përbërë nga Don Pjetër Popaj (famullitar), Mark K. Shkreli (drejtor i festivalit), Gjon Chota (drejtor organizativ), Astrit Tota (drejtor artistik), Mimoza Dajçi (regjizore e festivalit), Ludvig Çotaj (drejtor i skenës), Simon Vukel (kordinator i mediave), Lule Gjokaj (kordinatore e reklamave), kanë bashkuar diasporën nga New York-u me rrethina, Connecticut, Georgia,

“Rrac’ e vjetër ilirike/ që provoiti robërinë/ Disa shekuj të vazhduar/ ngriti kthye përsëri/ Dhe me gjakun e deshmorëve e fitoi sërisht lirinë/ Ç’u shpërnda një errësirrë/ dhe u hap një qiell i ri” Në qendër të skenës, para mikrofonit, afrohen konferencierët e rinj Angela Zagreda e shoqëruar nga partneri baritoni Kreshnik Zhabjaku, që paraqesin programin në anglisht e shqip. Spikerët ftojnë në skenë të përndershmin Dom Pjetër Popaj, famullitar i Kishës “Zoja e Shkodrës” në Hartsdale, New York, i cili

sonte i nderojmë, Ipeshkëvi e mendimtari i shquar arbëror Imzot Frang Bardhi dhe poeti Naim Frashëri, me veprat e tyre, na mësojnë sesa e rëndësishme është kjo gjuhë për ne.”

Në mbyllje të mësazhit, para artdashësve bashkëatdhetarë, Dom Pjetër Popaj porositi: “Ruaje gjuhën, se gjuha të ruan ty. Amanetin e të parëve tanë jemi duke e mbajtur e ruajtur me gjithë zemër të gjithë sëbashku sonte në Festivalin XVItë të Muzikës dhe Vallëve të Bukura të Gurrës së Pashtershme Popullore

Detroit, Boston, Philadelphia, Chicago, Atlanta, Ohio, New Jersey etj., duke i argëtuar për 4 orë rresht spektatorët në Lehman Center for the Performing Arts, Bronx, New York. Juria e Festivalit ishte e përbërë nga shkrimtari Petraq Pali (kryetar), këngëtarja Rajmonda Dabulla, humoristi e rapsodi Gjovalin Luma, pianisti Petrika Melo dhe bisnismeni shqiptaro-amerikan Luan Isufi.

E veçanta, befasi e Festivalit, është se në Lehman College erdhi, për herë të parë, Grupi Artistik “Gjergj Kastrioti”, i

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2006

13

kompletuar me 30 artistë, që kishin ardhur me autobuz special, shoqëruar nga disa makina të dashamirëve të artit e kulturës të komunitetit në Michigan. Ato kishin udhëtuar 9 orë me autobuz në itenerarin Detroit - New York. Midis tyre ishte kryetari i grupit, famullitari i Kishës së “Shën Palit” në Rochester Hills Michingan, i përndershmi Dom Anton Kçira. Miqtë bashkëatdhetarë bënë vizitën e parë në ambientet e Kishës “Zoja e Shkodrës” dhe morën pjesë në meshën e bashkëcelebruar nga të përndershmit Dom Pjetër Popaj, Dom Anton Kçira e Dom Nikolin Pergjini.

Për organizatorët e Festivalit, publikun entuziast dhe koloritin e pasur të veshjeve, këngëve, valleve dhe larmin e instrumentëve të hershme muzikore, të

shkruar nga Prof. Dr. Zana Shuteriqi, e cila shoqërohet me një veshje popullore gruaje (Albanian woman costume – Prizren) dhe një ballinë CD (Cover of Albanian Village Music CD recorded in Tirana 1930), që i përket vitëve ’30 të shekullit XX. Gazetarja Flora Nikolla, në përkujtim të 15-vjetorit të vdekjes së kompozitorit të talentuar shkodran Simon Gjoni (1920 - 1991), përgatiti shkrimin mbi historinë e kompozimit të këngës popullore të kthyer në himn “Lule bore”.

Edhe Avni Abazi i ka kushtuar një shkrim interesant këngëtares e aktores mbarëshqiptare “Primadona e Melosit Popullor” Nexhmije Pagarusha (1933) e lindur në Pagarushë të Malishevës në Kosovë. “Muzika popullore qytetare post – aheng” (gjysma e dytë e shek. XIX e

an muzika e instrumentistëve profesionistë të drejtuar nga mjeshtri i muzikës kitarristi Edmond Xhani, i cili, me orkestrën “Alba”, gjatë gjithë kohës, ishte shoqëruesi kryesore i interpretuesve të vjetër e të rinj. Në organo luajti orkestranti e kompozitori i njohur Ilir Dangëllia, në klarinet Sokol Asllani, saxsofon Maks Vathi, përkusion Artan Kushi dhe fizarmonikë Agim Kola.

Koncerti ishte konceptuar në katër pjesë. Sërisht në Festival binte në sy numëri i madh i fëmijëve dhe të rinjve të lindur e rritur në Amerikë, e ardhmja e sigurtë e jona, të veshur me larmi kostumesh popullore të reja. Melodi të reja “Vargje për Gjergj Kastriotin”, të krijuar enkas për spektaklin, u interpretuan me ndjeshmëri atdhetari nga Dhimitra Dajçi Xenopulo,

përndershmit Dom Pjetër Popaj, Dom Anton Kçira, regjizorja Mimoza Dajçi dhe drejtori artistik i palodhuri e kudogjenduri Astrit Tota, dhanë përshtypjet më të mira (për publikun e mrekullueshëm e grupet artistike pjesëmarrës), përpara mediave vizive, radiove e gazetave, gazetarëve e reporterëve të komunitetit në Amerikë: “Illyria”, “Bota Sot”, “Albanian Culture”, “VOA” (Zëri i Amerikës), “TV Malësia”, “TV Rozafa”, “Jeta Katolike”, “Tema”, “Shpresa”, “Shqipëria etnike”, “Shkodra”, “RD”, “55”, faqeve të internetit etj.

Broshura e Festivalit, edhe këtë vit, sërisht është konceptuar në dy gjuhë anglisht - shqip. Në liberth, bie në sy një analizë e “Albanian Music” ndër shekuj,

deri më sot) titullohet studimi i shkruar nga Prof. Dr. Vasil S. Tole. Faqet e tjera të libërthit janë mbushur me përshëndetje për aktivitetin e madh kulturor, nga kompani të ndryshme shqiptaro - amerikane, të cilët përbëjnë edhe sponsorimin e tubimit.

Familja e Noc Mati Gjonaj është co-sponsor i buletinit, i cili u jepej falas në hyrje të shfaqjes çdo spektatori.

Sofra e begatë e këngëve dhe valleve, muzikës, veshjeve, instrumentëve të lashta e deri në ditët tona, ishte motivi që mblodhi në Lehman Center të gjithë bashkëatdhetarët tanë, të cilët gëzonin, buzëqeshnin dhe kërcenin si gjithmonë ritmet e bukura të muzikës e valleve të shqipeve tona etnike. Në Festival u dallu-

shoqëruar me mandolinë nga instrumentisti pasionant Kleant Daci. “Këngë për Frang Bardhin”, një tekst e kompozim i ri, u interpretua nga kantautorja Arbërie Hetemi, shoqëruar nga orkestra. Vajzat e zhdërvjellta si sorkalle të Grupit “Rozafati”, me koreografen e talentuar Angjelina Nika, interpretuan vallen “Suitë vajzash”, duke ia lënë vendin këngëtarit Sahit Gjenashaj, që risolli këngë me motive nga qyteti bregdetar i lashtësisë — Ulqini. Grupi Artistik “Gjergj Kastrioti”, i ardhur enkas nga Detroit-i, interpretoi vallen e njohur të Rugovës. Bisnesmeni Bajazit Myrtyshi nga Chicago, me kostum interesant nga pjesa juglindore e Shqipërisë, këpucë me xhufka e fustanel-

14

Jeta Katolike

lë, recitoi plot ndjenja poezi të Naim Frashërit.

Gjatë katër pjesëve konferencierja buzagaz Angela Zagreda, doli me veshje të ndryshme popullore të disa krahinave të trojeve etnike shqiptare, ndërsa partneri elegant, baritoni Kreshnik Zhabjaku, hijeshonte në skenë me veshje tipike malësore. Anglishtja e kulluar e shqiptaro - amerikanes Agela dhe shakatë fine plot lezet e

TETOR - DHJETOR 2006

delikatesë të një vajze të zhdërvjelltë, e bëri partnerin elegant Kreshnikun të ndihet i ngrohtë e shumë origjinal gjatë gjithë spektaklit.

I ftuar enkas për këtë Festival, erdhi nga Detroit-i artisti i njohur Paulin Trieshi, i cili këndoi me pathos e zë melodioz këngën e njohur shkodrane “Për mue paska kenë kismet”. Sërisht ridolën në skenë vajzat e Grupit “Rozafati”, duke luajtur pjesët popullore “Vallja e Bjeshkës” dhe “Valle me motive nga Kosova”, që i la më pas vendin piktorit këngëtar nga Philadelphia Ligor Luarasi, i cili, në mënyrë origjinale, luajti pjesë të vështira me putpuri korçare, shoqëruar njëheri me kitarë e saze goje. Piktori Luarasi, që ka pasion edhe instrumentët muzikorë, shoqërohej në skenë nga dy mbesat e veta, Nikoleta dhe Rebeka Barboni, të cilat mbanin në duar flamurin amerikan dhe shqiptar. Vogëlushet e lindura në Amerikë, ishin të veshura me kostume popullore qendisur enkas nga mamaja e tyre Meri.

Tri këngë, “O moj Kosovë e dashtun Nanë”, “Këngë për Hysen Bajrin”, “Që nan vjet krajlat që hyn”, u kënduan me ndjenjë malli e krenarie për vendlindjen nga vëllezërit Syl e Bek Nikçi. I riu Albert Stanaj (nga shkolla muzikore “Krajka”) i veshur me kostum malësori, këndoi ëmbëlsisht këngën “Ti këndon si Naimi”. Me një nivel të lartë artistik u paraqit edhe e reja Alba Çano e veshur me kostumin tradicional të Shqipërisë së Mesme. Ajo si nuse e bukur dhe këngëtare e talentuar, mori ngrohtësisht duatrokitje frenetike, për interpretimin e buçetës me këngë të bukura arbëreshe. Muzikë nga Shqipëria e Mesme, solli për spektatorët Adriatik Sefa, ndërsa Enxhi Hyseni interpretoi këngën “E bukur jam vetë, si lulja me fletë”. I adhuruari për zërin karakteristik e të pastër të bjeshkëve arbërore Gëzim Nika, me zërin e tij melodios risolli emocionet e këngës “Vallet e vendit tim”. Vallëtari Rexhep Ferati, pjesëtar i Grupit “Sorkadhet e Kosovës” të Atlantës, solo luajti pjesë vlonjate nga “Vallja e pipsave”.

Pjesa e tretë e programit u hap me 3 interpretime nga Ansambli “Bashkimi Kombëtar” (New York), kushtuar figurave tona kombëtare, me valle instrumentale e ato me motive nga Veriu. Instrumentisti Igli Tuga dhuroi me klarinetë pjesë me motive popullore. Këngë për Çerçiz Topullin, këndoi solisti Emilian Talo, ndërsa Entela Ilirjana interpretoi për të pranishmit një këngë për Ali Pashë Tepelenën. Me një zë sopranoje profesioniste, plot pjekuri artistike, këngëtarja e re e talentuar Geris Dyma, entuziazmoi me interpretimin e saj brilant “Kënga e Bareshës”, e cila, pati sukses të madh nga publiku. Këngëtaria Dyma u vlerësua nga Juria e Festivalit me Çmimin e Parë. Grupi “Bashkimi Dance” nga Bostoni, i drejtuar nga mjeshtri profesionist Bashkim Braho, interpretoi “Valle gorane korçare”, ndërsa instrumentisti virtuoz Sokol Asllani luajti kaba me klarinet, shoqëruar me shuplaka të spektatorëve që kërcenin plot kënaqsi.

Sabahete Berlajolli këndoi këngë për poetin zë embël Naim Frashërin. Baritoni Kreshnik Zhabjaku, me talentin e zërit të tij melodioz, solli freski nga kënga “Çu këput e ra një fyell”. Më pas kënduan njëri mbas tjetrit: Nik Çarku (Nji lule që ka çel sot), vogëlushja Hana Lulgjuraj (Jam shqiponja e Kastriotit), Shefqet

TETOR - DHJETOR 2006

Fjalimi përshëndetës i Dom Pjetër POPAJ i Festivalit të 16 Vëllezër e motra bashkëatdhetarë, Mirëmbrëma dhe mirë se vini në Festivalin XVI Shqiptar. Vit mbas viti, në këtë skenë tingullon gjuha e ëmbël shqipe. Gjuha më e bukura në botë më e vjetra në Europë, më e sulmuar ndër shekuj, por më e ruajtura dhe më e dashura për ne. Me këtë gjuhë, të parët tanë shkruan gërmat e para të ABC-së, stërgjyshërit pellazgët, ilirët, arbërorët dhe ne, gjenerata më e re, që jetojmë e punojmë mes bijve të shqipes në emigracion. Me këtë gjuhë, ne falënderojmë Zotin në qiell e komunikojmë me njëri - tjetrin në Tokë. Është dhuratë prej Zotit dhe porosi prej të parëve tanë, që ta ruajmë, çmojmë e kultivojmë brez mbas brezi, gjuhën e ëmbël shqipe. Dy përsona, që ne sonte i nderojmë, Ipeshkëvi e mendimtari i shquar arbëror Imzot Frang Bardhi dhe poeti Naim Frashëri, me veprat e tyre, na mësojnë sesa e rëndësishme është kjo gjuhë për ne.

Ruaje gjuhën, se gjuha të ruan ty! Amanetin e të parëve tanë jemi duke mbajtur e ruajtur me gjithë zemër, të gjithë sëbashku, sonte në këtë Festival XVI të Muzikës dhe Vallëve të Bukura të Gurrës së Pashtershme Popullore Shqiptare. Edhe pse gjendemi larg vendlindjes, secili prej nesh, me trup e zemër, jemi të pandarë. Kjo përzemërsi e kënaqësi, se jemi shqiptar, nga toka e shqiponjave, na bashkon për çdo vit në sofrën e madhe etnike të identitetit tonë.

Për çdo vit mbushet kjo sallë me ju, që tregoni dashurinë tuaj për atdhe, e afërsinë me njëri - tjetrin. Të gjithëve nga metropoli i madh i New York-ut, Connecticut, New Jersey dhe Massachusetts, ju falënderojmë. Nga zemra, në mynyrë të posaçme, falënderojmë Grupin Artistik të Michigan-it, në krye me Dom Anton Kçirën, famullitarin e Kishës së Shën Palit në Detroit. Ata sonte do ta ndajnë gëzimin sëbashku me grupet e tjera artistike, që kanë ardhur nga shumë shtete të Amerikës, duke dëshmuar se jemi bijtë e një populli të vogël, por me zemër të madhe, kemi një gjuhë e flamur arbëror, ruajmë traditat më të mira amtare të pararendësve tanë, se jemi bijtë e heronjve, që në shekuj vaditën e shkruan historinë e lavdishme me pushkë e pendë, dituri e urtësi, zgjuarësi e bujari, krenari e fisnikëri.

Pjesëmarrja e juaj masive, përkrahë punën e shkëlqyeshme të Komisionit Organizativ të Festivalit, që muaj, javë e ditë, i kanë kushtuar përgatitjes së kësaj mbrëmje, që t’ju sigurojë një festival të bukur e të paharruar. Shumë prej organizatorëve dhuruan talentin, përkushtimin kulturor e profesional për të mirën e përbashkët të komunitetit tonë, duke zgjedhur si bleta punëtore atë pasuri të pashtershme të foklorit etnik nga të gjithë trojet, ku flitet prej mijëra vjetësh gjuha e arbërit, ku ujit i thuhet ujë, bukës bukë, bujarisë bujari, mikpritjes mikrptije me nder e krenari, si pjesë e traditës së hershme, që po ripërtërihet e ruhet me dashuri atërore nga të gjithë grupet artistike të këngëve e vallëve, që do t’i kishte zili çdo popull i botës.

Ju do të shihni sot sesi çdo krahinë, qytet, malësi e zonë fushore, do të parakalojnë para kësaj tribune kulturore me plot krenari, duke dëshmuar se e duan folklorin burimor, tek vjen natyrshëm nga thellësia mijëravjeçare e shekujve, jehonën e së cilës ju do t’a merrni me vete brenda zemrave tuaja.

Entuziazmi i juaj i nxiton e motivon të rinjtë shqiptarë të lindur këtu në Amerikë, që flasin shqip, këndojnë e vallëzojnë këngë e valle tradicionale tona shqiptare. Shifet qartë dashuria dhe kënaqësia e tyre, që janë të gjakut shqiptar.

Qëllimi fisnik atdhetar i Festivalit është, që të bashkohemi me njëri - tjetrin, t’i kalojmë dy tri orë duke u argëtuar prej artistëve të njohur e amatorë, shumica të lindur këtu, t’u tregojmë përkrahjen tonë, se ne jemi krenar me ta, e do të ecim, duke ju mbështetur gjithnjë në këtë udhë tradicionale popullore, amanet që na e lanë të parët tanë, e natyrshëm do t’ua përcjellim brezave që do të vijmë. I duam e i inkurajojmë, që t’a vazhdojnë dhe t’ua trashigojnë brezave të ardhshëm, që do të linden e rritën në ShBA. Gjendemi në mes festave fetare e kombëtare, në mes Krishtlindjes dhe Bajramit e 28 Nëntorit — Ditës Flamurit e Pavarësisë tonë, të Gjergjit të Madh të Derës Krenarë të Kastriotëve, Frashërit e Bardhit. Lusim Zotin që këto festa të sjellin hir e paqë, mirësi e përparim, në mes nesh si vëllezër të një gjaku, të një historie, të një gjuhe të një Flamurit Kuq e Zi. Kaloshi mirë!

Jeta Katolike

15

Krasniqi (I këndoj shqiptarisë) dhe u mbyll Festivali me disa valle popullore të luajtura nga grupet “Rozafati” (Vallja e burrave), Grupi “Gjergj Kastrioti” (Valle me motive të Malësisë së Madhe) dhe çifti simpatik Geris Dyma dhe Kreshnik Zhabjaku, të veshur me kostume popullore, risollën atmoferë të ngrohtë për artdashësit me këngën “Kur perëndon dielli”.

Juria e ngritur pranë Festivalit, përmes kryetarit Petraq Pali, shpalli fituesen e çmimit si këngëtarja më e mirë këngëtaren e duartrokitur Geris Dyma, për këngën “Kënga e Bareshës”. Çmimin për kostumin dhe interpretimin më të mirë iu dha Grupit “Gjergj Kastrioti” nga Michigan, ndërsa Grupi “Bashkimi Dance” i Bostonit u nderua me çmimin si valletarët më të mirë. Kurse me çmimin debitanti më i mirë u shpërblye grupi i talenteve të reja “Rozafati”. Me çmim inkurajues, dhënë nga publiku, u vlerësua talentja e re Hana Lulgjuraj nga Detroit-i, sikurse Grupi i Shkollës së Muzikës “Krajka”, Shoqëria Kulturore “Kelmendi” dhe Grupi Artistik “Rugova” të New York-ut.

16

Jeta Katolike

Me festivalin, shqiptarët po bëhen një “bukë” me brumë të përbashkët Intervistë me famullitarin e Kishës Katolike “Shën Pali” Dm Anton Kçira, Rochester Hills, Michigan Në shtetin e madh verior të Michigan-it, sipas burimeve të pavarura, mendohet se jetojnë e punojnë mbi 100,000 emigrantë shqiptarë, të ardhur më shumë se 2 shekuj më parë nga trojet etnike shqiptare. Shqiptarët e parë, që u vendosën në qytetet e ndryshme të shtetit industrial, janë të organizuar rreth Kishës Katolike “Shën Pali”, e cila si objekt i ri kulti u përurua shumë vite më parë në Rochester Hills. Në muajin tetor në ambientet e Kishës u përurua monumenti i Heroit Kombëtar Gjergj Gjon Kastriotit. Këtë vit, për të marrë pjesë në Festivalin XVI Shqiptar në New York, ishte edhe Grupi Artistik i Këngëve e Vallëve Popullore “Gjergj Kastrioti – Skënderbeu” nga Michigan, i kryesuar nga i përndershmi Dom Anton Kçira. Në një nga numërat e ardhshëm, redaksia e revistës “Jeta Katolike”, do të përgatisë një material të pasur mbi komunitetin shqiptar në Detroit, organizimin, aktivitetet, shpërndarjen gjeografike të komunitetit shqiptaro - amerikan si dhe historinë e Kishës së “Shën Palit”.

Dom Anton, a mund t’a përshkruani këtë gëzim?

Kjo është një kënaqësi e posaçme për ne të gjithë, të marrim pjesë në këtë Festivali XVI Shqiptar që tradicionalisht organizohet në New York. Në një spektakël të tillë veshjesh plot kolorit të pasur, melodi e muzikë popullore shqiptare, vallesh të bukura etnike ne ndjehemi krenar. Këtu bashkëngjiten grupet më të mira të komunitetit shqiptar në ShBA. Ky është një bashkim shpirtëror, që e ka burimin tek foklori ynë i mrekullueshëm.

Dom Anton Kçira në shoqërinë e Dom Pjetër Popaj dhe Dom Viktor Dedaj duke përcjellur festivalin festivalet e ndryshme, arti, qendrat e ndihmave humanitare, prej kohës së krishtërimit, kanë filluar nga dera e Kishës, për t’u përhapur masivisht më pas në shoqërinë e gjerë deri në ditët tona. Kjo çka po bën famullitari i Kishës katolike “Zoja e Shkodrës” në komunitetin shqiptar në New York, i palodhuri Dom Pjetër Popaj, është me të vërtetë një vepër e madhe.

A ka jehonë ky festival në mërgatën shqiptare, shtetin ku ju shërbeni?

Shumë! Këtë e tregon edhe pjesëmarrja e jonë me grup të veçantë prej reth 30 vetash, që kemi ardhur me autobuz special.

Mjetet e informimit, Kisha atje, ka luajtur një rol të madh në

Nëse do ta quanim diçka e veçantë, cila i takon këtij festivali?

E veçanta është tek ajo se ka institucione, organizata e shoqata, shtetërore, shoqërore e fetare në atdhe e viset shqiptare, që nuk janë në gjendje të bëjnë një festival të tillë, kaq madhështor dhe me vlera të pakontestueshme foklorike për ne shqiptarët. Është krejt e veçantë dhe e habitshme pjesëmarrja e të rinjve e të rejave të lindur e rritur në Amerikë, kaq larg vendit të të parëve të tyre dhe të këndojnë e vallëzojnë aq bukur foklorin shqiptar.

Kjo është shumë impresive. Me këtë festival, shqiptarët po bëhen një “bukë” me brumë të përbashkët.

Si e vlerësoni punën e Kishës katolike “Zoja e Shkodrës” në Amerikë?

Jemi me të vërtetë xheloz. T’a them sinqerisht jemi xheloz, se nuk mundemi të arrijmë edhe ne të bëjmë një punë të tillë në shtetin tonë Michigan. Nuk arrijmë të bëjmë një aktivitet jashtëzakonisht të bukur, i cili e ka zanafillën prej Imzot Dr. Zef Oroshit. Kjo tregon se festivalet janë pjellë e Kishës. Shkollat,

Grupi i Valletarëve “Gjergj Kastrioti” nga Detroiti

përhapjen e jehonës së këtij festivali. Ata janë mahnitur me këtë festival, që mbahet për 16 vite në New York dhe organizator e mipritës i saj është si përherë Kisha katolike “Zoja e Shkodrës” në Hartsdale NY, me të përkushtuarin e vet të përndershmin Don Pjetër Popaj.

Bisedoi: Beqir Sina

Jeta Katolike

17

The Season of Advent The word Advent comes from the Latin word advenit, which means “he arrives”. Advent is the season of preparation for Christmas, the day Jesus arrived. During this period of time, we recount our sins, ask for forgiveness, and show acts of compassion for the coming of Jesus Christ.

During this season we admit to Jesus that we hope to begin a new beginning as he did; to take up a new mission as he did. Advent is our time of preparation for the road ahead.

Jesus’ birth signaled the arrival of God’s Kingdom on earth. Jesus’ mission in life would be to begin the fulfillment of His kingdom. However Jesus clearly stressed that the Kingdom was not fulfilled until we accepted our invitation to it, which began with repentance. Before the arrival of Jesus, John the Baptist stressed repentance, and the season of Advent is our time to do so. In this period of time, we should prepare ourselves spiritually for the coming of Jesus.

Advent is a 2,000 year celebration and many have forgotten its true significance. The Advent wreath is popular but people forget the significance of its colors. The three purple candles represent the time of repentance and

preparation for the coming of a King, hence purple, the color of royalty. The pink candle represents the celebration

Jovalin

DEDAJ of Jesus’ arrival. Advent has a significant meaning that all should understand.

To fully understand the whole Nativity scene and Advent, one should look at the most detailed Infancy Narrative according to the Gospel of Matthew. Matthew offers the most detailed account of Jesus’ birth. He describes the scene before Jesus’ arrival as a world full of “confusion.”

Metaphorically speaking Matthew meant a world surrounded in sin.

Advent is similar in the sense that we have experienced our own share of sins and it is up to us to ask for for-

giveness. The arrival of Jesus is significant, therefore we should sanctify the event with the purity of our soul.

This past Monday I sat in a pew of the Fordham University Church and I recalled all of my sins before Reconciliation. I looked up at the crucifix and realized that Jesus has offered to the world the chance to experience the Kingdom of God through repentance. The season of Advent should be a gift to us and that gift is the ability to have our sins forgiven.

The preceding days before Christmas are not days meant for shopping. Rather these are the days when we should make an extra effort to attend Mass, ask for forgiveness, and show acts of kindness. The birth of Jesus Christ is the symbol for new hope. Merry Christmas and Have a Happy New Year full of good health and joy.

18

Jeta Katolike

It is November 2006. It is again the time to write my heartfelt and faithful Christmas letter to you, dear friends and family. Last year I shared with

Dom Nikolin

PERGJINI you the moving experience of the dying man, and the outstanding Christmas concert at Fordham University. This year it is something very unique, very intimate to my heart and soul, the death of my dearest mother.

It was the evening of July 5th of 2006, the day that Our Good Lord called Mom to Himself. Our family, in pain, left the hospital in New Jersey in which Mom had died. It was an unforgettable and rainy evening filled with tears. All of us headed toward the house of my brother. I was the last to get there. As soon as I walked in, the door to the room where Mom had spent the last months of her life was open. I knelt near her bed, and I bitterly cried. It was a very painful feeling to realize that Mom was not physically present anymore. Many memories came to my mind, and those memories brought more pain. I felt like an orphan, and felt lonely in my tears. I did not feel any shame of crying however. It was very human and normal to express it. Yes, it was a time to cry, feel the pain, but also I realized that it was a time to think and prepare for her funeral Mass.

July 7, the day of the wake. It was one of those beautiful days of sum-

TETOR - DHJETOR 2006

mer. That day, at least half of that day, I needed to be alone with the Lord and with the memory of my mother.

Early in the morning I drove toward Corpus Christi Monastery in the Bronx. How many times have I been in this peaceful, prayerful, and beautiful place, which is surrounded by the lovely kindness of the nuns? Yes, I have been many, many times. It is one of those sacred places from another age where I rest physically and spiritually in the splendid and luminous presence of Christ. That beautiful Friday morning, I was received, as always, with the special kindness of the nuns who could touch and share my pain.

I said Mass alone in the sacristy of the monastery. It was a very intimate and powerful Mass. I did not feel alone; the power of Christ strengthened me and eased my sufferings.

When I consumed the body of Christ and blood, in my mind came those unforgettable moments when I used to give communion to Mom. She was a daily communicant. I remembered, especially those times when I had funeral Masses, often they were mothers to be buried. The moment when she received communion our eye contact was very strong. It was very deep and profound. We never shared our thoughts, but deep in our minds, I think now, we both thought of the painful moment when I had to say my last goodbye to her.

With these thoughts I finished Mass and went to pray in the chapel.

The chapel of the Monastery has a high ceiling and is cool and shady.

The exposed body of our dear Lord, high over the space, gave a commanding sense of power, purpose

and of His Eternal presence. In that powerful and prayerful spirit of silence before the Blessed Sacrament, my childhood came to my mind.

There have been many beautiful memories with Mom, but a certain spring Good Friday morning has been always alive since my childhood – it is a day I will treasure for the rest of my life. I don’t remember how old I was, but I do remember myself sitting on her lap and attentively looking at her face. She was describing in a very powerful way the scene of crucifixion. I felt as if she were present when Our Lord went through that unspeakable pain. The details were filled with a very powerful and poetic imagination. I felt deeply the pain and suffering of Christ, that I could touch it with my tiny hands.

Since then, those moments powerfully penetrated my whole being, and shaped my faith. And now when I am thinking of those unforgettable memories of my childhood and trying to put my thoughts together I feel the absolute power of Christ, the amazing strength of Christ who penetrated the soul of Mom that day and through her whole life, up to her end. Yes, her end on this earth reflected beautifully her faith, the unshakable faith in Christ.

The night before she died I was standing alone in suffering before her bed. I felt that Mom was going through her last agony. It was very late at night. But to my surprise, she suddenly opened her eyes and said to me: It is morning now? And you are still here? Amazed at this question, I told her that it was late at night, but not yet morning. She, in pain, looked at me and said: Go now to sleep. I have Christ and Mary with me. Go!

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2006

There was silence. I was stunned at this powerful statement. I never thought that Mom in those agonizing moments would give such a powerful statement. My mother, as in my childhood, was again communicating the power of Christ to me. What a great consolation for me to hear from her that Christ and Mary, the two sweet names that I heard powerfully in my childhood were present at her deathbed.

I obediently left her room and went to my brother ‘s house not far from the hospital. It was late, dark, and a very sad night. I went to sleep in her bed in which she had spent hours of sleepless nights. I bitterly cried knowing that Mom soon was going to leave us. I soaked her pillow with my tears, and I deeply felt her presence, a presence with Christ and Mary. In those moments of pain I thought that Christ and Mary, whom she so powerfully and passionately spoke about in my early childhood, were again powerfully presented in my adulthood. Amazingly, even at the end of her life with her little and humble ways, Mom consoled and inspired me. Thank you Christ for allowing me to experience your absolute power through Mom! Yes, I recalled all this in the beauty and the silence of Corpus Christi Monastery, in those divine moments of prayer, of pain, and joy — of pain because of losing Mom, and of joy because of Christ’s presence in my life. Christ who shaped my homily for the day of the funeral Mass, who strengthened me to preach in the very same Church where Mom daily attended Mass, and where our eye contact was so deep and profound at communion time. I never thought I could be so strong and control my overwhelming emotions in front of that big crowd in whom I saw teary eyes. Yes, it was not I, but only Mom interceding for me to Christ. Thank you Christ!

As I approach the end of this letter, I have tried to express this unique

event in my life that reflects the power of Christ, the power that penetrated the whole being of Mom, who also wisely communicated that power to me. And now, to all of you who have been patient to read and feel my pains and joys of this Christmas letter, I place all of you and yours, known and unknown, alive

19

and gone to our dear Lord, before Christ, Christ our Redeemer. So from my heart I wish to all of you that you may have a very prayerful and blessed Christmas, and many blessings of love for the coming of the New Year 2007.

God Bless!Love and Peace,

20

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2006

rishtlindja evenimenti ku takohen njerëzorja me hyjnoren Nga Ndue BACAJ Prej shekujsh është bërë traditë për mbarë botën kristiane e më gjerë që evenimentin hyjnor të Krishtlindjes ta presin e festojnë si asnjë datë tjetër. Festimi i Krishtlindjes fillon që natën e 24 dhjetorit, që njihet si nata e fundit e pritjes rreth 4000-vjeçare që lajmëroi ardhjen e Mesisë, apo më saktë, Lajmëtarit e Shpëtimtarit të botës njerëzore plot mëkate. Është pikërisht mbarimi i mesnatës së 24 dhjetorit dhe fillimi i 25 dhjetorit, kur vetë Zoti dha sinjalin se në Betlehem, nga trupi i Marisë së virgjër (sot Shenjtja Marie), lindi Mesia e emri i Tij do të ishte Jezus, që do të thotë i dërguari i Zotit, me “mbiemër” Krisht, që do të thotë mëshirë për krijesat e Zotit.

Lindja e Jezus Krishtit para 2006 vitëve, jo vetëm ishte realizimi i profecive të kohës, por edhe lindja e shpresave për një jetë më dinjitoze e më afër jetës tokësore e hyjnore, që vetë Krijuesi ua kishte dhuruar krijesave të tij, njerëzve, por që nga regjimet e kohës njerëzit më shumë bënin një jetë djalli se jetë njerëzore. Është kjo arsyeja, që mbreti i kohës ndër hebrej, Herodi, kërkoi të vrasë të gjithë fëmijët e lindur meshkuj, që ishin 0 deri në 2 vjeç, ku qëllimi kryesor i tij ishte vrasja e Mesisë së paralajmëruar. Por një gjë të tillë nuk arriti ta bëjë, pasi ky “fëmijë” me përmasa tokësore e hyjnore ishte i dërguari i Zotit, që tashmë e ruante kudo...

Sapo Jezus Krishti filloi të rritet në gjirin e nënës Marie dhe nën mbrojtjen e të gjithë atyre që e njohën për të dërguarin e Zotit, Mesia, filloi predikimet e mrekulli, që vërtetuan plotësisht se ishte shpëtimtari dhe ndërlidhësi me Zotin i mbarë njerëzimit. Predikimet hyjnore të kombinuara me vepra njerëzore, por që mund të realizoheshin me Frymën e Shenjtë, bënë që Jezus Krishti të ndiqet e besohet nga mbarë populli i thjeshtë i trevave të Palestinës e më gjerë, në tërë Perandorinë Romake. Vitet kalonin dhe predikimet e Krishtit për jetën tokësore e hyjnore, për moralin njerëzor, për shoqërinë e re që duhej të ndërtohej me themel, familjen e shenjtë filluan të mrekullojnë mbarënjerëzimin e mësuar me huqet dhe mjerimet e paganizmit, dhe predikuesve të tij të regjimit shtypës romak.

Tashmë vetë Perandoria Romake dhe kasta e saj filluan të shqetësohen, për predikimet dhe mrekullitë e Jezu Krishtit, që në themel kishin jetën e lirë e me të drejta të barabarta për të gjithë njëlloj, si krijesa të Zotit, qofshin këta të pasur apo të varfër, me pozita shtetërore e ushtarake apo punëtorë të thjeshtë.

Pikërisht për këto, Perandoria Romake filloi përndjekjet e persekutimet ndaj Jezusit dhe

ndjekësve të tij, ku kulmi arrin me kryqëzimin e tmerrshëm që i bëhet vetë Mesisë, i cili, jo vetëm i duroi torturat, por predikoi atë moral faljeje që ka mbetur deri në ditët tona: “Fali Zot, se nuk dinë çfarë bëjnë!”. Në të vërtetë kështu ndodhi, pasi vetë Krishti i gozhduar në kryq e i varrosur, mbas tre ditëve u ringjall, duke dhënë sinjalin kuptimplotë se jeta është në duar të Zotit, e jo të atyre krijesave që të mashtruar nga djalli e pushteti e kujtojnë veten se janë mbi të gjithë.

Predikimet dhe veprat hyjnore të Jezus Krishtit, janë sot e do të jenë mot, busulla e pagabueshme për çdo krijesë të Zotit, që kërkon të qëndrojë e tillë si në jetën tokësore të përkohëshme, dhe në atë qiellore të pambarim. Nata e Krishtlindjes më 24 dhjetor dhe dita e bekuar 25 dhjetor, janë momente të shenjta, kur mbarë njerëzia lutet ndër kisha e institucione të tjera kristiane, lutet për Jezus Krishtin dhe veprën e Tij, e cila sot është themeli i qytetërimit e zhvillimit, që e ndien, prek e jeton shumica e botës, duke përfshirë edhe atë pjesë që ka zgjedhur rrugë tjetër, për t’u takuar me Krijuesin dhe mëshirën e Tij. Sot, gjithë bota kristiane, përkujton Krishtlindjen më 24 e 25 dhjetor, me përjashtim të dy kishave, asaj ruse e serbe, të cilat, ende vazhdojnë ta festojnë me kalendarin e vjetër Julian e jo atë Gregorian, por që gjithsesi edhe këto dy kisha i luten Jezus Krishtit e doktrinës së Tij jetëdhënëse. Natyrisht edhe ne shqiptarët, festojmë e përkujtojmë Krishtlindjen më 24 e 25 dhjetor, si gjithë Europa Perëndimore e bota, që i përkasim, madje ne kemi një arsye më shumë, mbasi baticat e zbaticat e shekujve na bënë që shpesh të kemi një jetë të mundimshme si vetë Jezu Krishti, për doktrinën e të cilit kemi kontributin më të madh, por mjerisht shpërblimin më të vogël nga kontinenti plak.

Gjithsesi gëzuar Krishtlindjen!

dhe

për

shumë

mot

A Christmas Story

By Marash Stalaj It happened many years ago in the city of Peja in Kosova. While attending High School there, I was involved in preparing Christmas decorations for our church as an after school activity. Everything went smoothly, and the midnight Mass was beautiful.

Baby Jesus lay in the manger, surrounded by all the familiar scenery. The next day, Sunday, just before the Mass, one of the nuns called me over. She was very worried. Inside the church, missing from the manger was Baby Jesus. Wondering how this could have happened, we looked everywhere, but didn’t find him. Just then, in walked a little 8 year old boy carrying Baby Jesus in his arms. He gently put him in the manger, got down on his knees, made the sign of the Cross and walked out. We followed him outside, eager to hear what he had to say. The boy walked toward a small bicycle, parked nearby, stopped and said: “You see, this year I prayed to Jesus to persuade my father to buy me a new bike for Christmas, and my prayers were answered. This morning, as a thank you, I kept my promise to Jesus: that he would be the first one for a ride around the block… “

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2006

21

Merry Christmas… Ugh, I Mean Happy Holidays Almost every store you enter, people chant “Happy Holidays!” According to the liberal consensus, that phrase is ideal; it promotes pluralism and unity. It’s objective, does-

Peter

SALJANIN n’t offend anyone, and is apolitical. Plus it makes a great catchphrase for commercials.

So what’s wrong with it? How can such a cheery and universal slogan have hidden implications? Are we dealing with a wolf in sheep’s clothing?

W

e, as Christians, have to answer these questions that are being posed by the media and the secular society. The political correctness flag is being waved back and forth in an attempt to water down our core morals, opinions, and most recently, our holidays.

The same way people are trying to ban the nativity scene from public places, you’ll find those fighting just as hard trying to ban the term “Merry Christmas.”

Take for instance corporate America. It honestly does not care whether we are practicing Christians. Their aim is to make money and their target is everyone and anyone willing to participate. Corporations have realized that the spirit of the masses is very real and alive around this time of year.

From Muslims, to Jews, to Buddhists, to Atheists, to whatever, you have people saying to themselves, “Hey, I feel lonely and sad while every one else is joyful. I want to be a part of this spirited movement as well!” As a result, businesses try to capitalize on our holiday with Christmas decorations, sales, and music. While this occasion may be expensive and hectic (and at times materialistic), it’s a comforting to

know that everyone is riding it out on the same boat and welcoming others to tag along.

My problem then lies not in companies trying to make a profit but rather, in companies trying to water down the key component that has been a part of this time of year for generations - Christmas. Years ago, and I am not that old, I was able to go Christmas shopping, with family and friends, and employees, from various stores, would greet us with “Merry Christmas.” Today that is not the case.

This sudden change and immediate disconnect between corporations and our holiday is what disturbs me. What secularists are trying to achieve, little by little, is to do away with any sign of religious culture from the state, local communities, the media, and from us, the people. Our reluctance to wish a stranger “Merry Christmas” did not happen overnight.

Protestors have battled for years to transform our religious holiday into a secular one. As a result of time, today chanting “Merry Christmas” has become controversial.

Christmas parades have become holiday parades, Christmas vacation in schools has become winter break, Nativity scenes have

Merry Christmas been replaced with snowmen, Christmas lights have turned into holiday lights, and so on. This is troubling. Saying “Merry Christmas” should not make us feel awkward; those words should not make us feel guilty of offending someone; and people that use them should not have to be labeled rebellious. This nation was founded on Christian values and teachings. Whether people like it or not, Christmas is a part of this country’s rich history and tradition.

And being that we are a Christian nation, we shouldn’t feel ashamed to act like one.

Sadly enough, “Happy Holidays” has become the new “Merry Christmas.”

Nonetheless, I would rather wish someone a “Happy Hanukah” than “Happy Holidays.” Why? It promotes freedom of speech; it promotes freedom of religion; it promotes freedom from insecurity; and it promotes the richness of this season. The reason why we all feel happier this time of year and the reasons why the stores fill up are not because of diverse holidays but because of the Christmas holy day in which the masses participate. To ignore Christmas, during this season, is to ignore the fundamental and spiritual element of our celebration.

“Happy Holidays” should be said during Halloween because in reality that slogan’s purpose is to present Christmas with a new costume and to ignore the religious roots of this time of year. The debate over calling the Christmas tree a Holiday tree is an example of what the secularists are trying to mask. Although this issue may seem trivial, robbery of Christmas events, ornaments, and sayings, in the past few years, have been consistent. I can assure you, if we are afraid to respond to the secular community, the Christmas tree will become a Holiday tree just like other Christmas terms have depleted over the years.

I’m not arguing that wishing someone a “Happy Holiday” is necessarily bad. My apprehension has to do with the future.

Where is this all leading to? Why should anyone feel pressured to say “Happy Holidays” over “Merry Christmas?” In America, shouldn’t we be comfortable in our own skin and beliefs? Do secularists really dictate what we say? Christmas brings love, happiness, and peace; so why are we debating “Merry Christmas” as if it were hate speech?

In closing, if you have no problem with Christmas being stripped away, then in the future you should have no problem when Easter eggs becoming classified as Holiday eggs. But who cares right? If political correctness is what matters, then by golly I say we subordinate all our slogans and holidays to promote the greater need. God forbid we include Jesus around Christmas time. I would hate for my nativity scene, outside my lawn, to offend my atheist neighbor (sarcasm).

Jeta Katolike

22

TETOR - DHJETOR 2006

Albanian Catholic Victims of Serbian Imperialism

O

n August 9, 2006, a Kosovar Albanian Catholic woman, Lizane Malaj, appeared as a witness before the International Criminal Tribunal for Former Yugoslavia in The Hague , in the trial of five Serbian nationalist and Yugoslav leaders, Milan Milutinovic, Nikola

Stephen

SCHWARTZ Sainovic, Nebojsa Pavkovic, Sreten Lukic, Dragoljub Ojdanic and Vladimir Lazarevic. Aside from the late Slobodan Milosevic, the five were the highest officials of the Belgrade regime involved in the assault on Kosova in 1999. The case is known as Milutinovic et al.

The testimony of Lizane Malaj recalled her presence in the Kosova Albanian village of Korenica, near Gjakova, on April 27, 1999. That day, she suffered the deaths of her husband, son, brother, and nephew in an assault on the community by Serbian police, paramilitaries, and soldiers of the Yugoslav army.

I have been to Korenica and know a great deal about what happened there.

As Mrs. Malaj stated in her testimony, “Korenica is neither big nor small, I would say. It has about 70 houses... We are all Albanian. We are Catholics and some Muslims.”

The paramilitaries arrived that terrible day in buses, with red bandanas tied on their heads or as armbands, as described by a local resident, Tom Dedaj. When the Serbs had completed their raid on Korenica, at least 129 people, and as many as 155, were dead, all unarmed, including women and children. One survivor said every man in the village over 16 had been killed. The ratio of victims was approximately the same as that of the living: 90 percent Catholic, 10 percent Muslim.

The inhabitants of Korenica returned there, in June 1999. The returnees found mass graves filled with bones and hair, although many of the dismembered

corpses lay where they had fallen. In a burned house, limbs and other parts of men’s bodies lay on the top floor.

The local Serb army commander lived in Korenica. When the survivors of the massacre first came streaming into the Catholic church at Gjakova, courageous Franciscan Pater Ambroz Ukaj went to the officer and demanded to know what had happened. Pater Ukaj was interrogated as to how he knew anything had happened at all, and he replied that women in the village reported the mass arrest of all males.

The story of one Korenica villager, Daniel Berisha, 40, is extraordinary.

Berisha had been a driver for the mission in Kosova of the Organization for Security and Cooperation in Europe (OSCE). Tom Dedaj recounted that on the evening of the massacre he had found Berisha hiding in the hills with bullet wounds in his leg and burns on his arms and forehead. Berisha said that the Serbs had come at 7:30 in the morning and separated the men from the women and children. They gathered the men on the third floor of the Berisha home and a local policeman who Berisha recognized ordered them to turn their backs and then began shooting them at close range.

Berisha said he fell and pretended to be dead. The Serbs set blankets afire and covered the bodies with them. After the Serbs left, Berisha escaped, although wounded. The next day, the group hiding in the hills attempted to break out of a Serb encirclement, but they were caught. Another witness, Flora Merturi, said she saw Berisha beaten to death, but when his corpse was found he also had five more bullet wounds, two in his forehead and three in his chest.

Mrs. Merturi claimed the Serbs had paid Gypsies to bury the dead, with the Catholic and Muslim corpses separated.

Muslim corpses seemed to have deliberately been left in shallow graves, with a hand sticking out of the ground here, a skull half uncovered there.

Many bodies were unrecognizable, and were buried without identification.

The Serb assault on Korenica was said at the time to be a reprisal for a skirmish in which three local Albanians ostensibly

took part, and in which seven Serbs died. In testimony at The Hague, however, Serb lawyers asserted that continuous fighting was underway between Milosevic’s forces and the Kosova Liberation Army (UCK), and that the indicated clash had occurred in the nearby town of Meja , with five dead – four Serbs and one Albanian collaborator with them.

Two weeks before the Serb terror invasion of Korenica, on April 4,1999, the Albanians living there had been ordered to leave their homes for Albania . When she appeared at The Hague , Lizane Malaj said that the victims from her family had been among those who disappeared from the scene of the massacre. Their corpses had been removed to Serbia proper and were located in a mass grave at Batajnica, near Belgrade , distant from the original horror. Mrs. Malaj did not learn of their fate until spring 2004, in the case of her husband, and a year later, regarding her son. The death of her nephew was not confirmed until the end of 2005.

The tomb of Baba Dan, founder of a Sufi or spiritual Muslim community in the village, today contains the bodies of several children killed in the incident.

Another leading Sufi from Gjakova was killed at Korenica. The town of Meja was also the site of a Serb massacre of Albanians on the same infamous day, April 27, 1999, in which 430 adult males were murdered, after they had been forced out of their homes in the Catholic village of Guska and the Muslim settlement of Deva.

The slaying of Albanian Catholics on a single day seven years ago, along with Muslim fellow-Albanians, demonstrates both the essential unity of the Kosova Albanians regardless of religion, and their common suffering at the hands of the Serb imperialists. It also anticipates the solidarity between Albanians, other Catholics and Muslims, and people of good will and conscience outside Kosova, that must be organized in response to continuing Serbian intrigues aimed at restoring Belgrade’s control over the liberated territory.

Illyria newspaper – New York

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2006

23

Një vështrimi kritik i letërsisë sonë Mbi veprën “Letërsia e pame ndryshe” të autorit Zef Simoni Ipeshkëv Botime Françeskane Shkodër, 2006 Ky libër, që i paraqitet lexuesit nga Monsinjor Zef Simoni, “Letërsia e pame ndryshe” - pa synue për të qenë një monografi kritike analitike, e hollësishme e gjithpërfshise e letërsisë sonë, ravijëzon në një vështrim panoramik personalitetet e letrave tona, përbasit ma të qenësishëm të veprave letrare, kumteve të tyne, duke ndërthurë aty-këtu edhe shpjegime për çashtje të ndryshme teorike të artit, qenësisë së tij, marrëdhënieve të tij me realitetet shoqnore; kryesisht, me religjionin dhe moralin.

E shkrueme me dorën e një shqetësimi të vetëdijshëm, të thellë e nevralgjik ndaj ndikimeve të përmbajtjeve e mesazheve letrare negative dhe vlerësimeve të gabueme a të ndergjegjshme e të qellimshme të kritikës letrare në të kaluemen, dhe me përkushtimin human të një prifti ndaj misionit të vet, që asht qiellor pikërisht sepse asht i lidhun ngusht me tokën e hallet e saj, vepra godet pa mëshirë “mëkatet”, tue shtrue nevojën e “pendesës” dhe katarsit.

Bukuritë e artit letrar dhe vlerat e tij estetike, njohëse e edukative vihen në peshojën e një kriteri të vetëm kategorik: moralit të veprës letrare. “Artet, letërsia janë vepër e shpirtit, që i jep frymë religjioni. Religjioni nuk asht art, por vertëtësi e mbinatyrshme prej kah vjen edhe fuqia e virtyteve dhe e frymëzimit”.

E shprehun ndryshe në këtë vepër, lëtërsia trajtohet nga pozitat e një besimtari; ma tej, të një besimtari katolik dhe ma përtej, të një prifti, bile të një ipeshkvi, dhe, njëkohësisht, edhe të një letrari e kritiku, që i njeh letërsisë një mision të naltë

edukativ, moral, estetik, dhe patriotik.

Diktue nga qëllimi i trajtimit të landës dhe nga kriteri i këtij trajtimi, vepra fiton

Anton

ÇEFA një fizionomi strukture të veten, origjinale. Jepen vlerat ma spikatëse për shkrimtarët, përgjithësisht, pa u futë në analiza të plota veprash, krtikohen pikëpamjet dhe mesazhet, që kanë sjellë ndikime negative në formimin e lexuesve.

Shkrimet kundër besimit, kundër Zotit “në vend që të sjellin përparim, bijnë regres,

Ipeshkëv Zef Simoni në vend të shpëtimit disfatën, në vend të lirisë terrorin, të qetësisë shpirtnore vrasjen shpirtnore e në vend të rendit anarkinë”.

Kështu, tehut të ashpër të kritikës nuk i kanë shpëtue as kulmet e letërsisë sonë aq të vlerësuem në studimet e deritashme, si Naimi, Noli, Konica, Koliqi, etj.

Damtimet në moralin e veprës letrare argumenton autori – kanë rrjedhë nga ndikimet filozofike, sociologjike e politike të doktrinave, që bien ndesh me moralin fetar, e damtojnë apo e mohojnë atë. Në mënyrë të veçantë, janë kritikuar ndikimet nga deizmi, panteizmi, iluminizmi në fillim dhe që kanë përfundue tek pozitivizmi e materializmi. Deizmi dënohet si rrugë që futë mësimin dhe idenë se Perendia nuk ka asnjë lidhje me botën.

Simbas kësaj doktrine, Zoti asht vetëm një spektator e njerëzimi ka punën e vet ndër të mira e ndër të këqija. Në vijë të këtij gjykimi, autori shtron pyetjen: “Çka kishin me na u dashtë ne lidhjet me njeni – tjetrin, po të mungojshin lidhjet me Zotin e të Zotit me ne?”

Mësimet e ilumistave me idetë e tyne çuan tek pozitivizmi i August Compte-s, “një teori reaksionare me ide të kufizueme, që do të përjashtojshin me përbuzje të mbinatyrshmen”.

Kritikohet deizmi i Samiut dhe panteizmi i Naimit që “e ban të njajtë Zotin me materien”, tue i hapë rrugën materializmit dhe darvinizmit ekstrem. Shumë ashpër kritikohet Çajupi, që përveç se asht “shkrimtar i sa shkrimeve atdhetare e vjershave të bukura”, asht kundërshtar i besimit dhe antiklerikal. Me anën e një pyetjeje retotike të fuqishme, autori i drejtohet lexuesit: “A me këso idesh do të mbëkambet Shqipënia?! Cila kishte për të kenë detyra jonë të dojë e të çmojë për hir të disa rreshtave të mirë e letrarë persona që nuk duen të njohin Zotin e ta luftojnë?”

Mbasi jepen vlerësimet ma të nalta për Nolin “fjala e të cilit asht e madhnueshme si poezi ashtu edhe në prozën përshkruese, tregimtare e parashtruese, me fuqi burrnore e heroike” dhe që cilësohet si “bomba historike nëpër terrenet mbretnore të monarkisë sulltanore”, që në poezitë e tij “jepte një strukturë zemrake të politikës shqiptare me një shpirt demokratik të vendosun”, Noli kritikohet për përkthimet nga Shekspiri, sidomos për Hamletin, ku predikohet hakmarrja, për përkthimin e Ibsenit e të Hauptmanit “me burime devijimesh e të sa mendimeve damtuese.

Autorë si Koliqi, Konica, rishtas Noli, kritikohen, për licensiozitet; Konica për stilin fyes plot shamje e fjalë të ndyta. Vihet në dukje e argumentohet fakti që duhet të shahet e të urrehet e keqja e jo i keqi, njeriu.

Noli kritikohet për “Rubairat” dhe Koliqi për “Shija e bukës mbrume”, “ku ka landë që prishin një popull, tue rritë një rini të prirun kah instinktet”.

Ma ashpër se të gjithë shkrimtarët kritikohet Migjeni “si përkrahës i një bote të pa Zot e i një shoqnije pa religjion” . Migjeni,

24

Jeta Katolike

“figura e e sëmunrë e anti-Krishtit në letërsinë tonë”, sado që qe një artist i madh origjinal, “me proza e poezi të dhimbshme që futën në thellësi të fatkeqësive, të mjerimeve tona, por tue çue kah protesta të rrezikshme, pse për idetë që paraqet autori, damet i sjell të mëdha, me landë kryesisht pa Zot e mbushë me urejtje kundër klerit katolik. Ka shkrue me urrejtje kundër motrave, që i kanë sjellë aq e aq të mira të sëmurëve e të vorfënve. Mjafton me përmendë Nanë Terezen me urdhnat që ka krijue ajo dhe pa lanë mbanesh edhe murgeshat e spitalit Torre Pelice, që u kujdesën me dashtëni e sakrificë për poetin e sëmundë.Me këto ide, ai do t’i bante shërbim komunizmit, i cili “do të luftonte e do të punonte pa asnjë lavdi për të shërue plagët e botës, mbushë me vorfni e shtypje, por që askush nuk do t’ia shtonte ma randë, ma idhtë, me persekutim të rafinuem e të parafinuem të vobektëve, të shtypunve e të drejtëve mjerimet me të gjitha format, për t’u quejtë me të vërtetë komunizëm tanësisht mbrapshti e rrenim.”. Simbas teologjisë e moralit kristian të këqijat e vuajtjet e njerëzimit shërohen me ndimën e Krijuesit.

“Letërsia e pame ndryshe” nuk përfill rrymat letrare: “nuk kemi pasë rryma të zhvillueme letrare si letërsitë e mëdha të kombeve tjera”, “kemi copa rrymash”; por i njeh letërsisë sonë vetëm një rrymë: atë të realizmit socialist, e cila - si letërsi e mbështetun në skajin ma negativ të filozofisë, në materializmin dialektik e historik dhe në ideologjinë marksiste-leniniste, pjellë e tij, - nuk pasqyron të vërtetën , por e shtrembnon atë. “Në kjoftë se një vepër nuk ka vërtetësi rranjësisht, qëndron gënjeshtra e, ma tepër se gënjeshtra, dhuna e përzieme me atë, mungon baza e artit, esenca e tij.” thotë autori. “Veprat e realizmit socialist ngrihen kundër pronës private, kundër religjionit, kundër jetës njerëzore, familjare, shoqnore, intelektuale, me diktaturën e egër të luftës së klasave.” Prandaj, për hir të talentit, për hir të mjeshtërisë artistike “nuk duhen vlerësue kurrë veprat e përmbajtjes helmuese”.

Kështu kritikohen Dritëro Agolli, Ismail Kadare, Jakov Xoxe, Dhimitër Shuteriqi, etj. Permendën si disidentë Trebeshina e Xhaferi; vlerësohet nalt Camaj, me atributin “fuqia e pendës”, i cili në romanin “Rrathët” ka paraqitë “individin në një shoqëni totalitare, që kalon në tre rrathë: rrathë uji, rrathë zjarri e rrathë gjaku”.

Trajtohen ma ndej një grup shkrimtarësh klerikë mbas diktaturës, si Dom

TETOR - DHJETOR 2006

Nikollë Mazreku, Dom Jak Zekaj, At Zef Pllumi, Mons. Frano Illia, Dom Zef Simoni, që vuejten burgjet komuniste, por nuk u përkulen dhe i qendruen besnikë besimit dhe atdheut dhe vertetësisë së artit.

Gjithashtu çeken shkrimtarët e burgosun: Musine Kokalari, Pjetër Arbnori, Frederik Reshpja, Visar Zhit, Maks Velo, Luan Myftiu, si dhe disa shkrimtarë të talentuem të ditëve tona si Fatos Kongoli, Preç Zogaj, Rudolf Marku, Besnik Mustafaj.

Libri përfundon me “I persosuni i botës e i gjithçkafes asht Zoti”. * * * Vepra ka një fizionomi të vetën parashtrimi, që buron nga fakti që nga pena e autorit nuk rrjedh vetëm gjykimi, analiza e ftohtë e studiuesit; sepse, tue qenë një personalitet i letrave, penën e ven në lëvizje edhe një forcë tjetër shpirtnore: ndjenja.

Gjykim e ndjenjë përndriten nga ideali.

Komentet janë origjinale, hove të

fuqishme, të befasishme e të sinqerta, të indëzueme përherë nga emocione të fuqishme. Po bie një shembull: “Në fillimin e bukolikës së Naimit “Bagëti e Bujqësi”: ‘O ju malet e Shqipërisë e ju o lisat e gjatë!’ – shkruen autori - na shtohen ndiesitë, kemi një hymen që këndon madhëni shqiptare e me prirje naltësie, për të cilën kemi aq nevojë. Malet që kanë një bukuri egërsuese, kanë edhe ajrin e pastër e fuqinë mitike të orëve e të zanave: një pastërti që të jep mundësi të shofish në thellësi, e sadopak në horizont”.

Kjo fizionomi parashtrimi e landës i jep një vulë origjinaliteti bukurie të veçantë stilit të autorit, i sendërtuem me fraza shpesh të gjata e po aq shpesh edhe të shkurta, shumë herë eliptike. Do të zgjateshim po të jepshim shembuj. Asht një stil tashma karakteristik, që e dallon

autorin; një stil i konsoliduem, sepse ai e ka përdorë vazhdimisht, edhe në vepra dokumentare, memoriale e edhe letrare artistike. Ndër shumë elemente të tjerë stilistikë të shfrytëzuem mjeshtërisht, më vjen mbarë të dalloj përdorimin e dendun të shkallëzimeve, aliteracioneve dhe esklamacioneve në funksion të sqarimit e të përforcimit të idesë, thellimit dhe shtrimjes së ndjenjës. Jo vetëm frazat e shkurta e të randueme nga mendimi, po edhe të gjatat, jo rrallë i japin stilit ngjyra sentence: “Arti për të ekzistue duhet të japë vlerat poiztive të kohës”, “Artisti i përkryem në ekzistencë asht Zoti”, “Ideali ma i zgjedhun në botën e fajeve asht ai i pendimit rranjësuer.

Njeriu i papenduem nuk ka njohje të hapun, as ecje e jo udhë zhvillimi. Udha e zhvillimit ka horizontet e veta, që shkojnë shumë thellë: thellësi të pastërta e bukuri sublime, që i përkasin idealeve ma të nalta të njofjes.”, “bashkimi, që fillon me mirëkuptim, duhet të arrijë te harmonia.

Ma vonë vjen uniteti që asht maja e dukshme e suksesit”.

Ky stil origjinal e gjen veten sidomos në përcaktimet e veprave, në karakterizimet e personaliteteve të letrave, të situatave dhe të fakteve të veçanta, me anën e fjalive të shkurta, zakonisht eliptike, me epitete e atribute, të veshuna aty-këtu me një rrobë të mëndafshtë metaforike, që shkojnë crescendo, me përsëritje në përforcim e sqarim të ideve, etj. Ja një fragment nga karakterizimi i Fishtës: “…Talent mbi talent. Asht i dashtun, i rreptë, i fuqishëm, mendimtar, meditativ, i gojës, i zemrës, energjik, i shiut të butë, i reve të zeza, i rrufeve e i bubullimave, e i qiellit, i qiellit të kaltër në hapsinat shqiptare, i pavdekshëm edhe mbas deke, monument në vorr edhe kur eshtnat e tij të jenë tretun…”, “Në pikapamje artistike asht i veçantë: asht një thellësi, naltësi, shtrisi me një ushtimë, me krizëm dhe me tinguj melodiozë….”.

Vepra lexohet me kënaqësi e shije për stilin; me interes për idetë origjinale, për mënyrën e trajtimit të landës dhe përfundimet e arrituna; me kërshëri për komentet, vlerësimet e sidomos për tehun e kritikës; me përfitim e dobi si një pamje e veçantë, e ndryshme, e letërsisë sonë.

Edhe pse e shkrueme nga një meshtar katolik, ajo lexohet me andje nga çdo njeri i zakonshëm, i çdo besimi qoftë; mjafton që për te “nuk ka ideal ma të naltë se me njoftë Zotin, me pranue qenien e Tij, se me e dashtë Zotin, me i shërbye e me jetue për Atë”. Sepse, “me njoftë qenien e mbinatyrshme – thotë autori – asht në natyrën njerëzore.”

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2006

25

Një dashuri e vrarë Simsia, është vetë jeta shqiptare e ditëve të sotme, veçanërisht e rinisë. Romani “Një dashuri e vrarë” (2006), është një dramë e gjallë, për shumicen e personazheve të autorit Simsia dhe një tragjedi tejet e dhimbshme, për vajzat e pafajshme shqiptare, qe bien viktima të atyre djemve mashtrues. Vajzat viktima, duke ëndërruar fluturimin drejt lumturisë, fluturojnë në të vërtetë drejt vdekjes më të zezë, që mund t’i bjerë në pjesë një njeriu të pafajshëm. Tek heroina në libër, Dorina, përplaset ëndërra me realitetin, meskiniteti i rrethanave provinciale dhe mentaliteti idiot, me botëkuptimin e një idealisteje moderne, në kërkim të vizionit të kulluar për jetën e saj sociale dhe dashurore.

Historia e saj, nuk është e shkeptur, por pjesë e realitetit dramatiko-tragjik, që prodhon një shoqëri ende në krizë, e cila, nuk vlerëson vlerat njerëzore. Morali kallp i saj ushqen rrënjët e tragjedive dashurore dhe të gjithëfarshme.

Dhimbja e Atdheut, si dhimbjet e shpirtit Parathënie Botimi i një libri të ri, është gjithmonë një kënaqsi e veçantë, sidomos kur kemi të bëjmë me autor shqiptar, që nëpërmjet artit, arrin të sensibilizojnë lexuesit e tyre për problemet e theksuara sociale të shqiptarëve, jo vetëm në Shqipëri, por edhe në shtetet e shumtë, ku janë detyruar të emigrojnë për t’i shpëtuar mjerimit ekonomik, apo terrorit të mungeses së ligjit, që mbretëron në vendlindjen e tyre.

Tendenca, për të mosanashkaluar problemet e theksuara sociale të ‘tranzicionit’ shekullor shqiptar, është me e spikatur veçanërisht tek autorët e rinj, e sidomos tek ata që i kanë provuar vetë rrugët e hidhura të ‘arratise’ nga atdheu. I tillë është edhe rasti i shkrimtarit Pierre-Pandeli Simsia, tashmë i konfirmuar nga suksesi i botimit të parë vitin e kaluar, i vëllimit dinjitoz me tregime: “Le të jem unë Zamira” (2005).

Simsia, vjen këtë herë para lexuesit me romanin: “Një dashuri e vrarë” (2006). Meritojnë nderim të gjithë shkrimtarët, të vjetër e të rinj, të cilët duke respektuar traditën më të mirë mëse shekullore të penave të shquara, që fati i keq i përplasi në toka të huaja, por që kurrë nuk u

bënë të huaj për hallet e dheut të origjinës së tyre. Në nderimin e merituar, ka pjesën e tij

Abaz

VEIZI edhe Simsia, jo vetëm për perkushtimin, jo vetëm për tematikën, por edhe për mjeshtërinë në rritje, që vihet re në sprovën e tij letrare.

Romani, nuk është aspak një histori sentimentale, përkundrazi, është një dramë e gjallë, për shumicën e personazheve të tij e një tragjedi tejet e dhimbshme, krejtësisht e pamerituar për heroinën e librit, Dorinën engjëllore, e cila, duke ëndërruar fluturimin drejt lumturisë, fluturon në të vërtetë drejt vdekjes më të zezë, që mund t’i bjerë në pjesë një njeriu te pafajshëm. Historinë e saj, historinë e vërtetë të qindra femrave shqiptare, të përshkruar me

mjeshtëri dhe humanizëm nga pena e Simsise, do t’a lexoni vetë. Unë nuk dua të lë papërmendur këtu rëndësinë e veçantë, që merr ky libër, si një akuzë për klasën politike shqiptare, e cila luan bixhoz me fatin e një populli fatkeq, i ngujuar mes Lindjes e Perëndimit, përjetësisht i dënuar të përjetojë merinë e grindjeve globale.

Mirë, fqinjëve tanë nuk u dhimsen bijtë e Shqipërisë, që “lejohen”, që nxiten apo që detyrohen të futën në rrugën e krimit, po pushteti, po politikanët, po të “lavdishmit” e truallit shqiptar, kur do mendojnë seriozisht për ata që i votojnë, për ata që i nderojnë e i bejnë të famshëm e të pasur? Mendoj, se duhen respektuar e duhen nderuar më shumë njerëzit si Simsia, që megjithëse fizikisht jetojnë mijëra kilometra larg vendlindjes, në fakt, e përjetojnë dhimbjen e çdo çasti të Atdheut, si dhimbjen e shpirtit te tyre. Lavdi ndershmërisë, që për fat të mirë jeton ende dhe ende përtërihet me sukses në gjakun shqiptar.

26

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2006

• Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike • Filip Shiroka (1859 - 1935) Shko dallëndyshe Udha e mbarë se erdh pranvera, shko, dallëndyshe tue fluturue, prej Misirit n’dhena tjera, fusha e male tue kërkue, n’Shqipni shko, pra, fluturim, shko në Shkodër, n’qytetin tim.

Shëndet prej meje të m’i falësh saj shpisë vjetër ku kam le, me ato vende rreth t’përfalesh, ku kam shkue kohën e re, atje shko, pra, fluturim, fal me shndet qytetit tim.

Dhe shpreh, shkumbuar e shkrepëruar Ndërsa po bie shi, gjëmon, veton, Me zë të zemrës zemëruar - Genc, ku je: Ku je Vilson?

Por, pret përgjigje kot më kot.

Pret. Gëlltet dhe një rrufe.

Përplaset brigjesh, mos o Zot, Me zemrat, i pa fre…

Poetët flenë nën dhê.

Shënim: Kjo poezi i kushtohet poetëve Vilson Blloshmi (1948 - 1977) dhe Genc Leka (1943 1977) të pushkatuar nga rregjimi komunist në Shqipëri.

Dhe u hap varri ku ish varrosur vërtet poshtë pllakës as eshtër as shpatë veç krahu ynë rëndua më tepër dhe zemra e të gjithëve se ç’deshi të thotë.

Esat Mekuli (1916 - 1993) Rrugës

Zyhdi Morava, Tiranë Poetët flenë nën dhê

Shkrepash shkreh rrufe. Godet E vala vrullshëm vrundullon.

Zë i zemrës zë buçet: - Genc, ku je: Ku je Vilson?

Shkumbi shkundur ik e shket, Rënkon, qorton, nën shi, s’pushon.

Prap përmallshëm pyet e pyet: - Genc, ku je: Ku je Vilson?

Rudol Marku, London

Ka shekuj që thurën dhjetra legjenda për vdekjen e të madhit Skenderbe eshtrat e tij nëpër botë u shpërndanë por zemrën e la këtu ndër ne.

T’mujsha me uri me fluturue dojsha me u nisë me ty, dojsha n’Shkodër me kalue, M’e pa prap at’vend me sy!

Por… ti shko atje… fluturim E ti qajma fatin tim.

Britma brigjesh, bredh, bërtet, Shtyhet shtigjesh, shkumëzon, Jehona honesh, bie, fundet: - Genc, ku je: Ku je Vilson?

Ti më stërkëshillove mua se duhej të jetoja për jetë e mot Ti bëja ballë depresionit dhe ti përkushtohesha poezisë…

Ti shkenctari i trupit tim, ti nuk je thjeshtë një psikolog, Por je kryemiku i im Dr. Graig Kordick…

Vendvarrimi i Skënderbeut

Me ato male, me ato kodra, me ato prroje rreth t’përfalesh, n’ato fusha që m’ka Shkodra, të lulzueme, aty t’ndalesh, tue kndue me ambëlcim, fal me shndet qytetit tim.

Buçet, shkumbet, Shkumbin i shkret Ndërsa bie shi dhe gjëmon Nga rrjedh e vrullshme vërret: - Genc, ku je: Ku je Vilson?

gjete tepër afër.

Ti Jungon dhe Frojdin mi shpjegove kaq mirë në anglisht Sa unë në Shqipëri si ty kam dëgjuar veç Dr. Sandër Ashtën.

Gjekë Marinaj, Texas Fëmijët somalezë

Jam në rrugën e gjanë, i dashtuni populli im, pararoje – në luftën e mbarme që të prinë.

Jam në rrugën e drejtë, prej së cilës nuk ka kthim, në rrugën e lirisë që njerëzit i çon në vllaznim.

Atje ku edhe Shqiptari, i paborxh – rob i zi, do të dalë territ në dritën e Majit – në Liri.

Si ta rrotullojmë globin e vuajtjes këto duar të vogla?

Në këtë tmerrishtë somaleze Fëmijët shkojnë të flenë Me dëshirën për të parë Një ëndërr duke ngrënë.

Dhe zgjohen Si fletë librash të enjtura lagështire.

Dhe kthjelltësinë e ditëve të reja, lumninë, i ndan me të tjerë gëzimin e Njeriut të lirë, Popullit shend e verë…

Luigj Çekaj, New York

Gjeneralë pa ushtri

Mikut tim psikolog Dr. Graig Kordick

Gjeneralë-gjithë shqiptarët!

Secili do të jetë “I PARË”! Çudi me ty, moj Shqipëri Nxjerr gjeneralë pa ushtri!

Ti nuk e studiuove veç për mua shkencën e psikologjisë Sido që në ditën time më të ngushtë mu

Jam në rrugën e gjanë, i dashtuni populli im, pararojë në luftën e mbrame që të prin!

Vitore Stefa Leka, Itali

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2006

• Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike • Elinda Marku, Detroit

Gjergj Lacuku, Florida

Zbukuruese

Meditoj

Një re, një dallgë dhe Ti flini brenda meje me gjymtyrët e malit ia kreh flokët stuhisë, buzët e nxira ia lyej me diell.

Dal n’dritare tue vështrue Krejt natyrën an e mban, Mendja ime tue fluturue Veç nji herë me t’pa moj nanë.

Sonila Lika, Florida Jetoj

Pastaj dallga bën paqe me mua unë me ty i bëj të gjitha ca sy bosh pleqsh me përgjojnë dritaren… dhe durojnë borxhet e rifillimeve.

Jetoj me kaltërsinë e qiellit, Jetoj me rrezen e artë të diellit që më mban ngrohtë.

Jetoj me besimin në vetvete, se kjo jetë mbart plot të papritura në botë…

Bregut Drinit si dikur N’fëmini kur hapat hidhja, Sot nji mall’ m’ka pushtue Fluturim me ardh’ te shtëpia.

Porsi fllad që vjen paprit’ N ë mes

Zef Përgega, Detroit

Dhimitër Pojanaku, Tiranë

Heronjtë

Vuajtjet e flakës

Vdesin për dheun e atit Gjaku i pastër për liri Politikanët Sakrificat dhe famën Në kupë ua pijnë për lavdi.

Dimrit, Burgut të qynkut.

Verës, Syrgjyn.

Don Gjergj Simoni, Shkodër

Gjeto Turmalaj, Conneticut

Shqipja (Aludim)

Duhani

Mbi shkambin e thepisun Shqipja xuni vend, Sheh fushat në t’blert stolisun E i mbushet zemra në shend.

Krahet ç‘po e merr flururimin Atdheun e vet të sodisë.

verës që përvlon, Veç andrrimi i Shqipnis’ Shpirt e zemër m’i freskon.

Zjarr i fjalëve, Tym i halleve, Mik i vetmisë, Simbol i mërzisë.

Provokues i vullnetit, Konsumues i xhepit, Armik i shëndetit!

Dalan Luzaj, Chicago

Krenohet kur sheh në tokë Se i ngjajnë bijt e Shqipnisë.

Dom Pren Kola, Prishtinë

Skulptorit

Ndue Hila, Detroit

Çka janë fëmijët?

Poetët kurrë nuk vdesin

Fëmijët janë paqe e dashuri Janë aromë pranverore; Janë diell dhe lumturi, Shpresa t’qenies njerëzore.

Trastat Telat me gjemba Lotonin sytë e saj pa prerë O shpirti me plagë aq të rënda Mëma para burgut Piedestal në mermer.

Poetët kurrë nuk vdesin në vargjet e tyre jetojnë por nganjëherë të panjohur mbesin se vargjet e tyre vështirë kush t’i lexojë.

Ata janë buzëqeshje e lehtë, Jane t’hareshme melodie; Janë ndriçim i kthjellë, i nxehtë Për çdo njeri t’kësaj rruzullie.

Fëmijët ëndërrojnë lojë e lodra; Fjalë e tyre-jeh miqësie Gëzon male, fusha e kodra; T’i besojmë, pra, çdo fëmije.

Qazim Rrushaj, California Matematikë Formulën e errësirës të së djeshmes E kërkuam në teorinë e luftës.

Por përfundimin e problemës të së nesermes Vetëm në kushtin e paqes do ta gjejmë.

27

28

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2006

Prof. dr. Simon Pepa, albanolog i palodhur i letrave shqipe Simoni u lind në qytetin e Shkodrës në familjen Ndoc e Kjara Pepa, ndër njerëz të mirë e zanatçinj mjaft punëtorë. Ai jetoi në lagjen Arra e Madhe, areal enciklopedik, ku gjendej kuvendi i vogël françeskan (Rregulli i Vëllezërve të Vegjël Françeskanë), i mbushur me klerikë të urtë, të mençur, dijetarë të mirënjohur mbarëshqiptarë, ardhetarë e klerikë të devotshëm, që lanë gjurmë të pashkyeshme në formimin e tij. Ai njohu shumë prej tyre, u përpoq të njohë, studiojë e publikojë veprën e tyre. E shqetësonte, derisa ndërroi jetë, fakti se askush si pati kërkuar klerikëve falje, për krimet e bëra ndaj të pafajshmve. Ai, me miq të tjerë të udhës së dritës e vërtetës historike, nisi të botojë punimet e tyre në shumë organe të ndryshme, një pjesë e të cilave ishin kujtime, që kishte akumuluar e ruajtur me kujdes gjatë vitëve me shumë prej tyre.

Sa herë bisedonim me Prof.

Simonin, në Arqipeshkëvinë Metropolitane të Kishës Katolike në Shkodër, ai kishte një pasion të pashuar, që kërkonte vetëm të tregonte e nxirrte në pah të vërtetën e jetës dhe veprës së paharruar të lënë qëllimisht në harresë. Jeta e tij rinore, nga vitet 1954-1972, ishte udhëtimi me biçikletë për 19 vjet nëpër katundet e Shkodrës si mësues. Në vitin 1973 emërohet pedagog në Insitutin e Lartë Pedagogjik të Shkodrës (sot Universiteti i Shkodrës “Luigj Gurakuqi”), ku deri më 1976 dha leksione në lëndët “Dialektologji e Gjuhës Shqipe” dhe “Metodika e Gjuhës Shqipe”. Prof. Pepa, deri sa kaloi në amshim, mbuloi lëndët: “Leksikologji e Gjuhës Shqiper” e “Fonetika e Gjuhës Shqipe”.

Prof. Simon Pepa e miku i tij i ngushtë Prof. Tomorr Osmani, dhanë ndihmë të madhe në Sektorin Shkencorë të Albanologjisë në Universitetin e Shkodrës.

Prof. Osmani, mbas 4 vitësh, kujton: “Nga fjala gjurmëlënëse tek studentët në leksionet e leksikologjisë e të fonetikës, deri tek fjala e shtypur tek librat tuaj me vlerë, nga bashkëpunimi në redaktimin e librit “Leksiku historik i shqipes” (Vëll. I & II) të Prof. Dr. Kolë Ashta e kolanës “Studime shqiptare” (5 volume), gjer tek marrja e titujve “Doktor i shkencave” (1989),

Prof. dr. Simon Pepa (1936 – 2002) “Profesor i asocuar” (1995) e më pas “Profesor”(1999), është buzagazi i përhershëm i qytearit dhe hetimi skurpoloz i shkencëtarit…” Ndërsa, drejtori i Bibliotekës “Atë Marin Barleti” në Shkodër, studiuesi Gjovalin Çuni, kujton: “Thuhet, se një filozof ka thënë, që një ndër detyrat e burrit është edhe shkrimi i një libri. Nuk e dimë, nëse Profesori e dinte këtë thënie, por dimë që me veprat e tij shkroi për shumë burra e jo vetëm për ata, por për të gjithë shtresat e popullsisë që me endje lexuan, shijuan, por edhe dëgjuan në takime tek recitonte krijimet e tij, që ngjallnin ndjesi të jashtëzakonshme.”

Gjatë vitëve studentore të shkollës së lartë, Prof. Pepa ka nisur të bëjë kërkime mbi gurrën burimore popullore shqiptare në trevat e zonës së Mbi e Nën-Shkodrës.

Ai është bashkëautor në 4 tekste mësimor për shkollat e larta e 2 monografive. Është

autor i librave: “Tradita bujqësore nëpërmjet thesarit gjuhësor” Pjesa I (Në viset veriore të Shqipërisë në përqasje me të folme të tjera të shqipes, Shkodër, 2002, 208 f.) dhe Pjesa II (Fjalor viset veriore të

Shqipërisë në përqasje me të folme të tjera të shqipes, Shkodër, 2002, 222 f.), “Gjurmë kulturore” (Shkodër, 2000), në të cilën qysh në hyrje autori thotë: “Ua kushtoj atyre dijetarëve të shquar, që dhanë aq shumë për kulturën shqiptare, por si shpërblim u hodhën në detin e harresës ose u martirizuan egërsisht.”

Albanologu shkodran punoi një jetë të tërë dhe 12 vitët e fundit i mori shumë kohë e enërgji këmngulëse, duke takuar njerëz në të katër anët e viseve veriore të Shqipërisë, shfrytëzoi një literaturë të gjerë gjuhësore, por vende-vende edhe historike, etnografike, mitologjike etj. Dorëshkrimet e përfunduara shumë vite më parë, për shkaqe të ndryshme u ruajtën në sirtarët e shtëpisë së tij, si një dokument tepër i vlefshëm jetësor. Duke ruajtur origjinalitetin e tyre familja, gruaja Bruna, djali Alban e vajza Arieta, u kujdesën që t’i botojnë njera mbas tjetrës e sot gjendën të shpërnadarë në të gjithë trojet enike shqiptare, Europë e Amerikë. Albani, sa herë takon intelektualë në shtete të ndryshme të Ameirkës, u dhuron libra të albanologut të paharruar, që punoi një jetë të tërë, për të mbledhur si bleta punëtore nektarin shumëshekullorë të gurrës së pashtershme popullore në krahina e zona të ndryshme të Veriut të Shqipërisë.

Këtu përfshihen: studime, artikuj, kumtesa kushtuar figurave të shquara, si: Ipeshvit Imzot Frang Bardhit; dy vëllëzërve luftëtarë e atdhetarë Filip e Kolë Kraja; albanologut diturak e udhëtarit të palodhur të Malësisë Veriore Atë Prof.

Fuglio Cordignano; studiuesit akademik të letrave shqipe Atë Justin Rrota O.F.M.; themeluesit të leksikografisë krahinore dhe asaj onomastike Dom Nikollë Gazulli; Kardinal Mikel Koliqi, një emër i madh shqiptar; Atë Dr. Donat Kurti, vigan i martirizuar i folkloristikës shqiptare; misionarit e mikut të Shqipërisë, italianit Atë Giacommo (Jak) Gardini (që bëri 10 vjet burg në kohën e diktaturës ateiste); Prof.

Eqrem Çabej, Prof. Kolë Ashtës, Prof.

Fadil Podgoricës, Gjon Kujxhisë etj.

Ndërsa vepra tjetër voluminoze, “Zadrima dhe bijtë e ndritur të saj” (Shkodër, 2003), botuar nën kujdesin e bashkëshortes Bruna dhe fëmijëve të vet

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2006

Albanit në Conneticut (ShBA) e vajzës Arianitës në Itali. Libri është i ndarë në 8 krerë: “Zadrima – krahinë e lashtë e Shqipërisë”, “Bij të ndritur të Zadrimës”, “Katoliçizmi dhe Shqipëria”, “Martirizimi i Klerit Katolik të Zadrimës”, “Meshtarë zadrimorë të martirizuar”, “Martirizimi i Atë Dajanit e Atë Faustit”, “Kujtime dhe mbresa”, “Jehona në shtypin italian”.

Studiuesi Pepa, në kohë të lirë, ka derdhë frymëzimin e dashurisë së madhe, që kishte për qytetin e lindjes. Krijimet poetike i ka përmbledhur në vëllimin me lirika e humor të titulluar: “Brengë dhe gaz nga Shkodra ime” (Shkodër, 2001).

Kritiku letrar e pedagogu Prof.

Hasan Lekaj, i përshkruan kështu poezitë e lirikut Dr. Pepa: “Krijimet poetike të këtij vëllimi nuk janë nxjerrë nga arkivat, përkundrazi, shprehin tharme me bukuri lirike dhe aromë gazmore, shoqënue me vokacion rinor dhe pjekuni artistike. Poeti dëshmon estetikisht rrjedhën e jetës dhe, pse jo, edhe jetëshkrimin poetik që, falë përkushtimit të sinqertë, me hove rinore dhe meditim moshor, poezitë, jo vetëm që nuk e kanë humbë fresnikë, por edhe mbijetojnë.

Fjala poetike e Simon Pepës asht e lirë dhe, njikohsisht, model papajtueshmënie midis përjetimit dhe jetës artistike në hapësinën e traditës poetike qytetare shkodrane.”

Prof. Pepa ka botuar me dhjetra studime e artikuj shkencorë në shtypin shkencorë e atë periodik në Shqipëri, Kosovë, ShBA, Itali etj. Ai ka mbajtur kumtesa e sesione shkencore në universitetet shqiptare në Shqipëri, e i ftuar në katedra universitetesh, si në: Kosovë, Zagreb, New York, Itali etj.

Disa herë është ftuar nga departamenti i Linguistikës pranë Universitetit të Padovës, ku ka mbajtur cikël leksionesh.

Clyde

29

Sodis Sodis dritares tretur n’ëndërrime Dhe sytë e lodhur ngultas larg vështrojnë Atje ku malet dridhen me gjënime Zemërim rrufetë e qiellit ku lëshojnë.

Përpara meje shtrihet fusha e blertë Ku lulja e zverdhë vjeshtake po venitet Ku rrjedh ngadalë ky lumi si përherë Në tokën e zhuritur që vaditet.

Por jo! S’e dua fushën e bleruar Në lulet e randshme syri s’m’ndahet Atje ku shfren rrufeja e tërbuar Atje ku gjëmon moti larg në malet.

Veç atje larg vështroj dritares vazhdimisht Ku n’mjegull mbuluar Cukalit i ësht’ fytyra Sa t’dua, o pamje e egër malësore E shpirtit tim të lodhur i je pasqyra…

Kur mbramja zbret…

Muzgu po zbret…, e dielli prapa mali Lodhur nga dita ngadalë po perëndon Me sy t’ngulitur larg kqyrë mos erdh djali Pse zemra e nënës gjithher’ keq mendon.

E kur këputur, vonë nga puna kthen E hana sipër n’qiell ngadalë rrëshqet N’shtëpizën tënde t’vogël nata vjen Shiko, një dritë t’venitur, nana pret…

Edhe atëher’ kur n’mbrëmjet pranverore Me shoqëri, n’gëzim natë kalon Gjer n’orë të vona mbështetur në dritore Për ty një zemër nane pret e andrron…

Ai shend që t’ka mbulue sonte, o bilbil nuk mund t’matet Këndo! Këndo! pa pra, me heshtur ësht’ e kotë Sa kam dëshir’ me t’die tue circërue këngëtar nate Pse ti nuk di së paku se ç’halle ka kjo botë…

Mbas teje Dua të të shoh jo kur nata e mbulon fshatin As kur hana nis heshtas t’udhëtojë Por kur dielli përvëlues e djeg shpatin E n’orë të zhegut shkon tufa t’mrizojë.

Ti i prin tufës n’për shtigje t’zharitur Prej një rrezes përvëluese që djeg Vetëm ecën, gjithhera pa e ditur Se një hije ty hijen ta ndjek.

Kur ti ndalesh pak hijet afrohen Ecin, ecin në tokën zharitë Nganjëhera t’dy hijet ngatërrohen E un’ kënaqem ngatërrue tue i soditë…

Kur përzihen shkronjat Ngadal’ ky deti i lodhun sa ra në qetësi U heshtën britma e gaze që vlonin pak më parë Me vel të mugët nata l’shoi t’veten errësi Nga lart hëna shtegtare end rreze t’lame n’ar.

Pushojnë njerëzia, në ëndrra t’bukura tretur (E ku ka ngre kjo botë të endet kot si ne) Ne vetëm, veç të dy, tek bregu kemi mbetur Nuk flasim, thua se heshtja, do t’na falë diçka t’re.

Vështroj fytyrën tënde, ti larg shikimin ngulur E hjedh ashtu pa dashur, n’ca drita që kaluan As sonte një fjalë s’flet, po rri me kokën ulur Edhe n’ranishte t’bregut, si kot ti diçka shkruan.

Këndo!

Në degët e luleviles, kur krahët t’ketë shtri nata Nuk prajnë këntarët bilbila tue k’ndue kangën e vet At’ këngë që un’ gjithherë thellë në shpirt ruejt’ e pata Për gazin e bilbilit veç ajo këngë flet.

Skalit dy emrat tanë, pa folur asnjë fjalë Ah! sa do të dëshiroja që emrat t’rrinë pa humbë…

Por deti i pamëshirë sjell të palodhurat valë Duke i përzier shkronjat me ranë, me valë, me shkumbë…

30

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2006

THE JESUITS IN ALBANIA (A CENTURY OF SERVICE TO CHRIST AND COUNTRY) Part I -A BRIEF SURVEY OF THE SOCIETY OF JESUS

the priesthood or admitted to other posts within the order.

The Society of Jesus, popularly known as Jesuits, was founded in 1540 by Ignatius Loyola (1491-1560). The name of the society derives from Compañia, a Spanish term chosen by Ignatius to express the spirit of militant loyalty to Jesus. The term was later Latinized into Societas and the order came to be known officially as Societas Jesu, or “The Society of Jesus.” In Spanish it is still known as “La Compania de Jesus.” It will probably surprise some readers to learn that the word “Jesuit” was originally a term of reproach and contempt. Later it acquired the honorable and laudatory meaning that it generally enjoys in our time.

Ignatius Loyola, the founder of the Society was born into a family of the Spanish nobility. He began his career as a soldier. At the age of 30 Ignatius was wounded while serving in a war against the French. This experience turned him decisively to a life of faith and service to God. Ignatius valued the life of reason and intellect and the benefits of education. He spent eleven years as a student in Spain and then at the Sorbonne in Paris. During his time in France, he attracted six brilliant students, one of whom was Francis Xavier. These students became the core of the Society that he founded in 1540. Upon the establishment of the Society, he was chosen as its first Superior, a position he held for 16 years, until his death. 1

PART II – FOUNDING OF THE SOCIETY OF JESUS IN ALBANIA

Requirements for Joining Order From its beginning the Society of Jesus reflected the temper, character and uncompromising ideals of its founder. A primary condition for joining the Society was the willingness of the candidate to serve Christ and His Church in chastity, poverty and obedience. Those who are admitted to membership in the Society, “recognize but one command, that of the Pope – Vicar of Christ; one relic – the Crucifix; one motto – to The Greater Glory of God.” 2 Moreover, the candidate, or postulant, must be a person of character, virtue and prudence. He must also value learning and show an aptitude for it. The training for candidates includes spiritual exercises and an ascetic life. Following a period of probation, the postulant must devote about nine years to the study of literature, the sciences, philosophy and theology. He is then ordained to

Beginnings in the 1840’s

ple to such an extent that Albania became the missionary’s “second country,” if not his only country. 5 The following chronology provides a quick reference to the major events in the history of the Jesuit Order in Albania:

pitiful. With a limited number of clergy to shepherd them, Catholics fell prey to a noticeable ignorance of their faith. Moral abuses resulted, including personal feuds among the clans. After a period of relative inactivity over many decades, the arrival of the Jesuits in Albania marked a rebirth of Catholic religious and cultural life in the country. The initiative was taken by Archbishop Luigj Guglielmi of Shkodër. He wanted the Jesuits to direct the small diocesan seminary and establish a major seminary for the six Albanian dioceses and the independent Abbe Nullius of Oroshi, Mirdita. The Archbishop was impressed by their zeal and believed that they could greatly assist with the spiritual renewal of the dioceses. Accordingly, Guglielmi addressed a petition to the Vatican’s Congregation for the Propagation of the Faith, requesting its support for this undertaking.

The Vatican approved Guglielmi’s petition, despite the misgivings of the Superior General of the Society, Fr. G. Roothan. 3 A

1859 – Founding of the Albanian Pontifical Seminary 1870 – Installation of the printing press, Shkodër 1872 – Opening of St. Joseph Church, Shkodër 1875 – Founding of the Marian Congregation, Shkodër 1877 – Founding of St. Francis Xavier College, Saverianum, Shkodër 1885 – Formation of Confraternity of Christian Doctrine, Shkodër 1888 – Founding of the Visiting Albanian Mission, Shkodër 1888 – Founding of the Meteorological Observatory, Shkodër 1890 – Founding of the Beneficial St. Joseph’s Society and St. Vincent de Paul Hospital, Shkodër 1891 – Inauguration of the Sacred Heart Messenger magazine, Shkodër 1910 – Founding of Visiting Albanian Mission House, Shkup, Kosova 1913 – Inauguration of the Përparimi (Progress) journal, Shkodër 1922 – Opening of the Sacred Heart Orphanage, Shkodër 1929 – Inauguration of the Leka review, Shkodër 1932 – Founding of the Jesuit Apostolic Preparatory School, Shkodër 1933 – Founding of the Jesuit Alumni Association Don Bosco, Shkodër 1941 – Opening of the Sacred Heart Cathedral in Albanian Capital, Tiranë

decision was made to establish a Jesuit mission in Albania. The mission took root when Jesuit fathers Zef Guagliata, Vincenc Basile and Salvator Bartoli arrived from Sicily. 4

The Jesuits of Albania were active in teaching and spreading the Gospel as well as in educational, cultural, and charitable work.

The Jesuits arrived in Albania in 1841 and found the state of the Catholic populace

Peter

PRIFTI

From the outset however they encountered many difficulties from Turkish authorities, as well as from some fanatic segments of the Muslim population.

The primary aim and duty of the Italian missionaries was the formation of seminarians and the propagation of the Catholic faith. Their action paved the way for the development of Albanian education and culture through the opening of schools and publishing houses, as well as other forms of missionary work. Furthermore, the missionaries identified with and cared for the peo-

The Pontifical Seminary The founding of the seminary has an interesting and instructive history; its construction was full of hazards for the Jesuit missionaries who came to Albania from Sicily.

Just when initial construction work concluded, the Turkish authorities intervened, halted further work on the building and forced the missionaries to return to Italy.

Father Vincenzo Basile reported all these events in a lengthy letter to the Superior

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2006

General in 1844. 6 In 1848 the Vatican in consultation with the Superior General of the Jesuits undertook steps to resume work in Shkodër. The goal was the establishment of a Jesuit mission in Albania. Father Claudio S. Neri of the Roman province was sent to Albania to supervise the work of the mission. For a time he officiated in Durrës, serving the needs of the Catholic community in that area. The church decided to make another attempt at building the Shkodër seminary in 1850. Fr. Neri immediately moved to Shkodër to oversee the construction. This same year, the jurisdiction of the Jesuit Mission in Albania was transferred from the Roman province to the Jesuit province of Venice-Milan.

This second attempt at construction also failed. Elements hostile to the Church, namely the Turkish authorities and some local Muslim fanatics demolished the building. Fr. Neri was forced to flee Shkodër.

The incident attracted attention abroad and created an international crisis. Austria, which had assumed the protection of the Albanian Catholic population by virtue of the 1699 treaty with Turkey (known as the Kultusprotektorat ) , dispatched a squadron of warships to the mouth of the Buna river, just below Shkodër. Austria threatened to take military action against the Turks. Intimidated by this show of force, Istanbul apologized for the incident, and moreover agreed to pay for the damages and to allow work on the building to proceed as planned.

The third attempt at construction passed without further incident, and the seminary was finally inaugurated in 1859, as Kolegja Papnore Shqyptare (Albania Papal College/Seminary). The college opened its doors with an enrollment of three seminarians. These students were housed in a modest building erected with the compensation money paid by Turkey to Austria for damages.

Two of the original seminarians later became distinguished Catholic figures in Albania: Pjeter Prenk Doçi, the Abbot of Mirdita 7; and Dom Ndue Bytyçi, priest, poet and teacher. The Seminary is also credited with having educated the first Albanian Catholic writers. Among them were Fr. Ejëll Radoja, who authored Jezu Krishti n’zemër t’meshtaarit (Jesus Christ in the Heart of the Priest), and Ndoç Naraçi, who wrote T’vërteta t’paa sosme (Eternal Verities), and Msime t’nevoishme (Essential Teachings). 8 By 1866 Shkodër had witnessed the consecration of the first Albanian Catholic bishops, all of whom acquired part of their education at the Papal Seminary. As to the academic reputation of the Seminary as an

educational institution, the School achieved a respectable place. …by the first decade of our century, the Pontifical Seminary, directed by the Jesuits in Shkodër, could be favorably compared with major seminaries outside of Albania, in terms of the quality of the training offered to students. The program of studies included a rich roster of theological studies (moral theology, dogmatic theology, Sacred Scripture, canon law…, Church history, sacred history), plus languages (Latin, Albanian, Italian, Greek and French), history, geography, philosophy, arithmetic, algebra, physics, agronomy, botany, and zoology. 9 The regular teaching of the Albanian language was begun at the Seminary in 1878

by Jak (Giacomo) Jungg, S.J. He also compiled an Albanian grammar and an Albanian-Italian dictionary to help the students with their work. Anton Xanoni. S.J. an Albanian graduate of the Papal Seminary, continued Jungg’s work for the next 20 years.

The original Seminary building was soon too small to accommodate the ever growing number of seminarians. In 1909 a new and larger building was erected. 10 St. Francis Xavier College Another Catholic institution of higher learning was established in Albania when the St. Francis Xavier College, (Saverianum /Kolegja Saveriane) opened in Shkodër in 1877. The Saveranium /Kolegja Saveriane became an influential center of education in Albania. Its program of instruction included Albanian language classes which was a strong recommendation for the college. At the time the teaching of Albanian was strictly forbidden by the Turkish authorities.

The enrollment at the college grew steadily, and in the early part of our century had climbed to over 400. From the beginning, Saverianum attracted students of all religious faiths from every region of the country. Catholic, Orthodox and Muslim pupils studied together under the direction of Jesuit teachers.

Many graduates of Xavier College became national, political, cultural, and religious leaders in Albania. Among them were Faik Konitza, scholar and noted literary stylist; Ernest Koliqi, Minister of Education, author and founder-publisher of the Shejzat Review (Pleiades); Luigj Gurakuqi, renowned patriot and educator; Rev. Ndue Bytyçi, author and teacher; Msgr. Prenk Doçi, Abbot of Mirdita and prominent political figure; Archbishop Vinçenc Prendushi, influential prelate and author; and the brothers Ndre and Lazër Mjeda, writers and Albanian language scholars.

31

Indeed, some graduates of Xavier College attained prominence with the advent of communism in Albania. The list includes the anti-Fascist organizer Qemal Stafa, now venerated as a martyr of the Communist cause in Albania; general Gjin Marku, playwright Kolë Jakova, writer Mark Gurakuqi, former Minister of Communication, Tonin Jakova, former member of the Parliament, Mark Ndoja, senior diplomat Gjovalin Luka and others.

There is an intimate link between the Catholic clergy, including the Jesuits, and the development of Albanian literature and education. Catholic clerics were the first “to dignify the Albanian language through the medium of the written word, as verified by the prose of Buzuku, Budi, Bardhi, Bogdani, and Kazazi, whose literary activity spread over two centuries,” from the sixteenth to the eighteenth. 11 The story of the Jesuits in Albania, especially their efforts and accomplishments in education, is part of that tradition. The promotion of the Christian faith by Jesuit missionaries led necessarily to the teaching and cultivation of the Albanian language. This made the propagation of the faith more effective, and also broadened the cultural and humanitarian horizons of the Albanian people.

Article to be continued in the next issue of Jeta Katolike 1 According to the Encyclopedia Britannica, St. Ignatius Loyola, contrary to the popular impression, “had no specific design of opposing the [Protestant] Reformation when he founded his society yet the Jesuits were largely instrumental in saving great sections of northern Europe to the Catholic Church and in regaining lost territory.” Poland, Hungary, Austria, Belgium, Bavaria and the Rhineland remained predominantly Catholic on account of the Jesuits. See Vol. 13 (1954 Edition), p. 11.

2 LAJMTARI I ZEMRES SE KRISHTIT (Sacred Heart Messenger), a monthly review of religious culture, Shkodër, Albania, Special 50 th Anniversary issue, March, 1940, p. 84.

3 Namik Ressuli, “The Contribution of Italian Missionaries in the Development of Albanian Culture – P. Zef Valentini.” Shejzat (Pleiades) , Rome, XIV, 10 – 12 (Oct. _ Dec.) , 1970, p. 317.

4 After a few years in Albania, two of the missionaries, Guagliata and Basile, published a book apiece.

Gugliata’s work is entitled Dottrina e kërscten (Christian doctrine) , while that of Basile carries the title Rruga e Parrisit (The Road to Paradise). Both books were published in Rome in 1845. Ibid., pp. 317, 318.

5 Ibid., pp. 318 – 319.

6 Adone Aldigheri, S.J., Breve Storia della Provinca Veneta, (Brief historical account of the Venice Province) , Milano 1914, p. 157.

7 See M. Mobarak, article in the 1986-87 issue of the Albanian Catholic Bulletin, pp. 59-64.

8 N. Resuli, Shejzat, XIV, 10-12, 1970, p. 320 9 ALBANIAN CATHOLIC BULLETIN, Vol. V. 1-2 (1984) , p. 10.

10 Gjon Sinishta, The Fullfilled Promise, Santa Clara, CA., 1976, p. 42.

11 N. Ressuli, Shejzat, XIV, 10-12, 1970, p. 316.

32

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2006

PËRSHKRIME NGA KELMENDI

I

vendosur gjeografikisht në majen e Shqipërisë është një ndër vendët më turistike dhe më të bukur të Malësisë së veriut. Kufizohet nga veriu e perëndimi me Republikën e Malit të Zi dhe nga lindja e Jugu me komunat e Bajzës e Shkrelit të Malësisë së Madhe. Kelmendi përbëhët nga pesë lugina kryesore: Lugina e Cemit, që përfshin që nga Grabomi, Pshtani e Tamara (qendër e vetë komunës) tek Selca e gropat e Selcës; Lugina e Vukel – Nikçit, e cila përmbledh në vetvehte fshatrat Vukel, Nikç, Kalce e Brojë; Lugina e Vermoshit; e Lepushës, deri së fundi ajo e Livadhit të Harushës. Vendosja në lartësi e drejtime të ndryshme, duke filluar nga kuota 220 metra mbi nivelin e detit (në pjesën e poshtme të Grabomit) e deri në majen më të lartë të Alpeve të veriut (në majen e Marlulës 2220 m) i japin kësaj krahine një larmi të jashtëzakonshme thyerjesh e alternim bimësie që vijnë natyrshëm e në harmoni të plotë me pop-

ullsinë që jeton në të.

Për Kelmendin në veçanti, e për Malësinë e Madhe në përgjithësi, janë shkruar mjaft e do të shkruhen më shumë edhe në të ardhmen. Ne kurrsesi nuk pre-

Zef

NAÇAJ tendojmë që në kuadrin e pak rreshhtave të rendisim gjithë madhështinë që e karakerizon atë. Ne do të mundohemi që nëpërmes pak fotografive dhe po pak fjalëve t’i afrojmë lexuesit, kryesisht atij jashtë Kelmendas, një njohje të shpejtë me disa veçanësi të kësaj treve.

Në një hartë të vjetër, të punuar nga specialistë Italianë, gjen të shënuar shenjën e vendit turistik pikërisht tek Gurra Krenave në Brojë, e cila për nga uji i ftohtë, që sjell është mrekullia vetë. Prerja si me thikë e shkembit

gjigand tek e ashtuquejtura Huna e Gjevicës ngjan si një kala e vërtetë natyrore, aleat në shekuj i kelmendësve në luftërat e tyre për liri. Në së them një të vërtetë, edhe në së ajo është personale, përsëri ja vlen të thuhet kur unë mbaj në skrinën time të komputerit gjithnjë pamje nga Malësia e Kelmendi. Një ndër to është edhe nga një lagje e Brojës.

Në së do të kërkojshim vendin tipik alpin, me një bukuri mahnitse, që i rrin në krye të vendit, është Lepusha. Pyje, livadhe, kullota të gërshetuara si në penelin e piktorit, të sfonduara si me porosi në rrëzë të masivit gjigand shkembor të Bjeshkëve të Namuna. Lugina është ujëplot dimër –verë. Dora e njeriut, si në pak vende të tjera, sikur ka shkuar në harmoni me ruajtjen e mjedisit. Është vërtetë për të ardhur keq, që një vend i tillë të rrijë kaq në hije për dekada të tëra, e vazhdon edhe sot e kësaj dite të mbesë tashmë

TETOR - DHJETOR 2006

për mungesë të theksuar të infrastrukturës së nevojshme.

Profesioni im i inxhinierit të pyjeve për një perudhë më së 20 vjeçare, pjesëmarrës në ekspedita studimore e shkencore më ka dhënë mundësinë që të eksploroj pothuajse çdo pikë e bukuri të krahinës. Gjithmonë me vehte kam mbajtur armë lufte përballë bukurisë. Mbase s’kam pasë kohë për t’ju drejtuar penelit e telajos, atëherë, për të mos u dorëzuar, si mjet të fundit kam nxjerrë aparatin fotografik, si për të thënë se nuk mund të largohesha pa marrë diçka me vehte nga ajo bukuri e madhështi e natyrës së atjeshme. Kujtoj një çast në qafën e Pajës. Është vend ashtu siç ka edhe emrin i cili ndan Bjeshkën e Lepushës me Bjeshkët e Namuna. Pamja që të shfaqet në një rast të tillë është vërtetë e rradhe. Përpara kësaj pamje vetja më është dukur sa një milingonë. Më dukej se as penel as aparat fotografik nuk mund ta përfshinin një pamje të tillë.

Nësë u ndala më shumë tek Lepusha, kjo nuk do të thotë se rrin më mbrapa edhe Vermoshi e gropat e Selcës (të bukura si ata). Dhe kur kujtoj vargjet e të mirënjohurit Gjovalim Luma (Ku burojn ma t’dlirat kroje / Ku murlani eger fry / Nji vigan, nji zog shqiponje / Mban qeleshën përmbi sy) them se atij frymëzimi i ka lindë natyrshëm tek shikon edhe bukurinë e djemve e vajzave, si në përallë. Me disa fotografi do të mundohëm ta plotësoj disi qëllimin e këtij shkrimi për t’ju dhënë freski banorëve të atjeshëm, sot në mërgim, njohje për ata që nuk e kanë vizituar kurrë dhe duke e quajtur vehtën mjaft borxh ndaj evidentimit të Kelmendit turistik.

Jeta Katolike

33

34

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2006

Frang Bardhi - figurë e ndritur e dijës dhe kulturës shqiptare (1606 - 1643) Kemi ardhur në tubim të nderojmë një ndër figurat e ndritura të dijes e kulturës shqiptare, Frang Bardhin, në 400 - vjetorin e ditës së bardhë të tij, ditës së lindjes. Ai, është i pari leksikograf shqiptar, Frang Bardhi është nismëtar i folkloristikës shqiptar. Ai është, para së gjithash, dijetari pasionant që me apologjinë e vet të zjarrtë mbrojti figurën e Heroit tonë Kombëtar, Gjergj Kastriot - Skënderbeut, nga shtrembërimet keqdashëse të sllavit Jan Tomku. Madje në intervistën e fundit dhënë për gazetën “Shqip” shkrimtarit i njohur, I. Kadare, thotë: “Në letërsinë shqipe, trajtat e para të saj (d.m.th. të eseve – A. F. Fico), janë shfaqur në shkrimtarët e mesjetës së vonshme, Frang Bardhi e Pjetër Bogdani”. (I. Kadare: Intervistë në gazetën “Shqip”, 16 shtator 2006).

Bardhi, nismëtar i essesë në letërsinë shqipe Në yllësinë e prelatëve katolikë, që me pendë dhe atdhetarizëm i shërbyen zgjimit e ndërgjegjësimit të popullit të vet, F. Bardhi, zë një vend të veçantë. Ai dallohej për një erudicion të gjerë, dije të thella dhe aftësinë për t’i përdorur këto dije me lehtësi dhe mjeshtëri të rrallë. Bardhi, ishte ndër humanistët më të shquar të harkut të vet kohor.

Nga një relacion, që i dërgon Kongregacionit të Shenjtë të Propagandës (që pas vitit 1982 e ndryshoi emrin në Kongregata për Ungjillëzimin e Popujve), vetë Bardhi, na thotë se: “Nga ky katund (Nënshat), kanë dalë katër peshkopë, d.m.th.

Gjergj Suma, Tozol Bardhi, Nikollë Bardhi dhe i përmenduri Gjergj Bardhi, tani kryepeshkopi i Tivarit… e gjer te peshkopi i tanishëm F. Bardhi, i gjakut dhe pasardhës i tyre. Familja dhe fara e Bardhëve, është bujare në Shqipëri.” (Frang Bardhi: “Skënderbeu” - Apologji, përktheu nga latinishtja Stefan I. Prifti; Tiranë 1967, f. 131).

Pra, mësojmë, se ai ishte nga një familje klerikësh të lartë të Kallmetit, në Zadrimë.

Frang Bardhi, mbaroi studimet në Kolegjin fetar të Loretos (Itali) dhe më 1635 u emërua peshkop i Sapës. “Sapa - na thotë Bardhi – quhet popullorçe Zadrimë dhe peshkopata e Zadrimës përbëhej nga pesë rrethe me qendër Sapën. Njëra nga të pesë gjymtyrët e kishës së Sapës, me kishë famul-

litare, ishte edhe Sarda.” Bardhit i ishin ngarkuar edhe kujdesi dhe administrimi i Pultit dhe i dy rretheve të tjera, që përfshi-

Agron F.

FICO heshin në kishën e Sapës, d. m. th. në peshkopatën e Zadrimës.

Në vitin 1635, pra në vitin e emërimit, Bardhi, hartoi dhe botoi në Romë “Fjalorin latinisht - shqip” (Dictionarium latino epiroticum). Gjuhëtari i shquar Atë Justin Rrota, në vitet ’30 të shekullit XX shkruante se, “Njehen afër 35 botime, krejt a pjesërisht shqype dalë prej Propagandës së Romës”, ndër të cilat më të hershmet janë: E mbsueme e krështere (Lek Matranga, 1592), Docttrina Christiana (Pjetër Budi, 1618), …Dictionarium latino - epiroticum, Frang Bardhi, 1635… etj.”

Pyetja logjike, që shtrohet është kjo: Pse Frang Bardhi, si vepër të parë, hartoi një fjalor? Në kufijt e kësaj kumtese, shkurt mund të thuhet: Sëpari epoka e mjedisi social - kulturor i shek. XVII, kur jetoi dhe punoi Bardhi, ishte tepër dramatik. Pushuesi turko - osman, pas vdekjes së Heroit tonë të madh Gjergj Kastriotit, dhe pasi kishte shtypur me gjak e terror qëndresën shqiptare, kishte bërë islamizimin e shqiptarëve.

“Dokumentacioni historik, që tregon përhapjen masive të islamizmit në Shqipëri gjatë shekullit të XVII, është tepër i bollshëm”- shkruan akademiku Kristo Frashëri (Gazeta “Shekulli”, 1 shtator 2006). Ky kthim në fenë e Muhametit, ishte bërë egërsisht, me forcë ose edhe nëpërmjet politikës së taksave.

Sëdyti “Meshari” (1555) i Buzukut, “Formula e Pagëzimit” 1462, Dorëshkrimi i Teodor Shkodranit 1210, dëshmojnë se gjuha shqipe, është mëse e hershme. Madje Buzuku, shpall hapur edhe qëllimit e vet atdhetar kur na thotë se, veprën e shkroi prej “nsë dashunit së botësë sanë”. Pra, ishte krijuar një traditë atdhetare. Në këto gjurmë eci edhe Frang Bardhi.

Bardhi, e kuptonte se gjuha është shenja, karakteristika dalluese e një kombi. Ajo ishte mburoja e fuqishme, për të ruajtur identitetin arbëror dhe atë fetar, në kushtet e një mjedisi të egër turko - islam. Ndërgjegjia historike dhe shkencore Bardhit i diktoi edhe nevojën

e një fjalori. Dhe këtë autori e thotë shkoqur në parathënie, kur përmend se e shkroi me qëllimin, që t’i ndihmonte “gjuhës sonë që po bdaret e po bastardhohet sa më parë të ve…”

(Historia e Letërsisë shqiptare, 1983, f. 38) Madje këtë traditë e gjejmë të vazhdojë dhe zhvillohet me tej tek Bogdani, Budi dhe shkrimtarë të Rilindjes si tek Naim Frashëri, dhe do të kulmojë me veprën e Gjergj Fishtës.

Fjalori, më një anë synonte t’i vinte një gardh ndikimit të gjuhës së pushtuesit turko islam, nga ana tjetër synonte që klerit katolik shqiptar, që e njihte pak gjuhën latine, t’i vinte në ndihmë për ushtrimin e fesë. Fjalori ka rreth 2500 fjalë, por aty gjendet fondi kryesor i leksikut të shqipes, në një pjesë të mirë, si dhe ruhen fjalë e kuptime të moçme.

Në fjalor, krahas shpjegimit latinisht jepet edhe ai në italisht; ndërsa në shtyllën shqip jepet kuptimi në turqisht, nganjëherë dhe në sllavisht, që dëshmon se Bardhi i njihte këto gjuhë. Krahas fjalëve jepen edhe togfjalësh, që tregojnë përdorimin e tyre. Ka edhe një shtesë në fund, me kategorinë gjinore të emrave, emra fisesh, emra vendesh të Shqipërisë, ndajfolje e parafjalë, etj.

Fjalori, ka një interes të madh për historinë e gjuhës. Bardhi i çel rrugën, në një kohë vërtetë të hershme, leksikografisë shqiptare.

(HLSH, 1983, f. 39). Por është për të ardhur keq, që ky monument i gjuhës dhe i kulturës shqipe, nuk u botua asnjeherë gjate regjimit komunist në Shqipëri.

Në një ndarje të veçantë të Fjalorit, Bardhi botoi rreth 113 fjalë të urta. Mjaft nga fjalët e urta, janë përkthime ose përshtatje nga latinishtja, turqishtja e italishtja. Midis tyre ka edhe fjalë të urta shqiptare. Botimi i fjalëve të urta (edhe pse kaq i pakët), ka rëndësi historike, për shkencën e dijes folklorike. Këto fjalë të urta, dëshmojnë gjendjen e kësaj gjinie folklorike në shek. XVII dhe japin mundësi krahasimi me fjalë të urta të ditëve tona. Kështu p. sh. fjala e urtë “Qet shegjetënë e mbshefen arknë” sot thuhet “Hedh gurin e msheh dorën”, ose “Kush ve mullinj më parë blo” sot thuhet “Kush mëngoi, bloi”, etj.

Bardhi, në fjalët e urta si dhe në parathënie, gjen rastin të shprehë ndjenjat e krenarisë shqiptare dhe të urrejtjes kundër pushtuesit osman. Flet me mburrje për Krujën, për Gjergj Kastriotin, të cilin me një metaforë e quan “kulshedra e Arbërit” dhe nëm turqit, për të cilët thotë se, “tek shkelin nuk mbin bari” (fjalë e urtë).

Ai, si mbledhës e botues i parë i lëndës

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2006

folklorike, bëhet njëherazi edhe historiani i parë i folkloristikës shqiptare. (Folklori shqiptar, 1972, f. 199) Pas “Fjalorit”, “Apologjia” për Skënderbeun, është vepra e dytë e rëndësishme e Bardhit, me karakter të theksuar atdhetar. Frang Bardhi, mbron aty një çështje me rëndësi madhore: kombësinë e Skënderbeut, “shqiptarizmin” e heroit tonë kombëtar kundër Jan Tomkut.

Jan Tomku, sllav nga kombësia, ishte bashkëkohës i Bardhit, që pretendonte se rridhte nga një familje princore dhe mbretërore, familja e Marnaviçëve. Në një libërth prej 55 faqesh, Tomku, përpiqet të provojë, se Skënderbeu nuk qenka i biri i Gjon Kastriotit, por i një të quajturi Juan Marnaviç, biri i mbretit të Serbisë Vukashin (1366 - 1371). Synimi “i kobshëm” i Jan Tomkut, po të flasim me gjuhën e Bardhit, është t’i rrëmbejë kombit tonë yllin e ndritur të historisë së vet, mishëruesin, simbolin më ideal të vetive mendore, shpirtërore dhe fisnike të tij. (“Apologjia”, 1967, f. 4).

Bardhi, i cili, po përgatitej për t’u kthyer nga Roma në Zadrimë, në atdheun e vet, për të marrë në dorëzim detyrën e peshkopit, ngrihet kundër këtij “gënjeshtari e përrallaxhiu”, me gjithë fuqinë e pendës dhe e bën copë e thërrime.

Përgatitja e hershme në rrugën e dijes, njohuritë e gjera, shpjegojnë faktin, sesi Bardhi, arriti të hartojë këtë vepër, të rrallë në

një kohë fare të shkurtër, brenda 15 ditëve para se të nisej për Zadrimë. Vepra, edhe pse e vogël si numër faqesh, është në lartësi akademike; mbështetet në një literaturë të pasur, ka citime dhe referime nga burime të ndryshme dhe të gjithanshme. Bardhi me argumenta të shumta hedh poshtë sajesat e kundërshtarit, u referohet të dhënave nga shkrimtarë të ndryshëm si, bizantinë, italiane, sllavë, gjermanë etj; u referohet edhe kronikanëve, gjeografëve; shpesh përmend edhe poetë që kanë kënduar trimëritë e Gjergj Kastriotit. Citon dendur burime të rëndësishme si, Analet e Venedikut, të Raguzës dhe analet turke.

Bardhi, e sulmon kundërshtarin edhe me argumenta gjuhësore, duke shpjeguar drejt emrat sllavë. Vepra, ndahet në dy pjesë; në pjesën e pare, (f. 24 - 68), shqyrtohet çështja e lashtësisë së familjes princore të Marnaviçëve. “Kjo punë - thotë Bardhi shumë pak ka të bëjë me Epirotët apo Arbërorët e mi”. Në pjesën e dytë, (f. 68, vazhdim), merret kryesisht me prejardhjen e familjes së Kastriotëve dhe vetë Gjergj Kastriotit. (Vep. e cit. f. 11) Që të provonte, se Skënderbeu nuk i përkiste familjes Marnaviç, Bardhi, citon Barletin, që shkruante se, emblema e familjes së Skënderbeut ishte “shqiponja dykrenare në sfond të kuq”, emblemë që asnjëherë nuk është përdorur nga Marnaviçët.

Në brendinë e “Apologjisë”, ndjehet

35

fuqishëm krenaria kombëtare e Bardhit, që buron nga admirimi i zjarrtë që ka për figurën dhe bëmat heroike të Heroit tonë Kombëtar.

Kjo kushtëzon edhe stilin polemik, tonet ironike, thumbuese dhe shpotitëse ndaj pseudo - argumentave të Jan Tomkut. Bardhi rrëmbehet aq shumë nga dashuria e adhurimi për Skënderbeu, saqë i vjen mirë ta quajë me gojën e e mbretit Ferdinand si, “të dërguar nga Zoti e thuaj të zbritur nga qielli, që bën kaq vepra të ndritura e gati të pavdekshme për çështjen e Krishtërimit” (Po aty. f. 5) Një nga idetë e tjera në vepër, është besimi i madh që ka Frang Bardhi tek populli. Ai shpesh përmend edhe “dashurinë e ushtarëve dhe të fshatarëve” për Skënderbeun “që e donin sa s’ka ku të vejë më.”

Bardhi, duket qartë se, nuk ka për qëllim të shkruajë historinë e Skënderbeut, por të mbrojë shqiptarësinë e tij, prandaj ajo është një apologji e mbështetur në të dhënat historike. Ai, është i pari apologjet i pashoq i Skënderbeut.

Në një vështrim tërësor, mund të thuhet se, F. Bardhi, është një personalitet kompleks: leksikograf, folklorist, eseist, historian, etnograf dhe mbi të gjitha një humanist e iluminist i ditur, që ndihmoi dukshëm në shtrimin e gurëve kilometrikë të kulturës sonë kombëtare, si kulturë e mirëfilltë dhe me orientim europian.

Pra, Frang Bardhi ishte dhe mbetet figurë e ndritur e dijes dhe kulturës shqiptare.

FRANG BARDHI-KOLOS I MESHTARISË DHE I KULTURËS SHQIPTARE Priftërinjtë e këtillë katolikë - lulja më e bukur e kombit Zonja e zotërinj, pjesëmarrës të nderuar të këtij manifestimi kulturor, kushtuar 400 vjetorit të lindjes së kolosit të meshtarisë e të kulturës shqiptare, përkatësisht leksikologut, etnografit, hisorianit, folkloristit, gjuhëhtarit e humanistit të njohur, Frang Bardhit, falënderojmë organizatorët e këtij manifestimi, Kishën Katolike “Zoja e Shkodrës” me në krye të përndershmin Dom Pjetër Popajn, që nuk e harruan këtë bir të shquar të klerit katolik dhe të kulturës shqiptare, sepse siç thotë një proverbë; “Ai që i respekton të vdekurit i don edhe të gjallët”. Ky kler katolik, të cilit i takon edhe Dom Pjetër Popaj, gjatë gjithë historisë ka qenë lulja më e bukur e kombit, duke kultivuar fenë, gjuhën shqipe dhe traditat më të bukura shqiptare, me këta kolosë të njohur të meshtarisë e të atdhetarisë si Shën Jeronimin, Pal Engjullin, Marin Barletin, Atë Pal Hasin, Gjon Buzukun, Pjetër Budin, Frang Bardhin, Pjetër Bogdanin, Gjon

Nikollë Kazazin, Lekë Matrëngën, Nikollë Ketën, Jul Varibobën, Pjetër Zarishtin, Leonard Martinon, Ndue Bytyqin, Prënk

Tomë

PALOKA Doçin, Engjëll Radojen, Atë Anton Zanonin, Dom Ndoc Nikajn, Dom Ndre Mjedën, doktor i teologjisë dhe i filozofisë, Atë Pashk Bardhin, Atë Gjergj Fishtën, Atë Shtjefën Gjeçovin, Atë Vinçenc Prenushin, Atë Anton Harapin, Atë Justin Rotën, Atë Bernardin Palajn, Dom Simon Filipajn dhe Dom Lush Gjergjin, dr i teologjisë e psikologjisë, e të tjerë, që do të përmenden më vonë, gjatë historisë. Ndërkaq, në këtë vazhdë të lavdishme bën pjesë edhe Frang Bardhi, që sot ne po e

shënojmë me këtë manifestim të 400 vjetorit të lindjes së tij.

Frang Bardhi lindi në vitin l606 në Kallmet të Zadrimës dhe rrjedhë prej një familje patriotike nga gjiri i së cilës kanë dalur pesë ipeshkvinj katolikë si dhe ushtarakë të njohur të asaj kohe. Frang Bardhi ka merita të veçanta për meshtarinë dhe kulturën shqiptare, sepse ai na ka lënë veprën e parë të leksikologjisë shqipe, fjalorin latinisht - shqip me 240 faqe me të cilin fillon gjuhësia e jonë dhe veprën tjetër; “Apologjia mbi Gjergj Kastriotin – Skenderbeun”. Është interesant të përmendet fakti se Frang Bardhi, posa i kryen studimet e teologjisë në Romë të Italisë, në vitin l635, pa u kthyer ende në tokën e Arbrit, përkatsisht në vendlindjen e tij në Zadrimë, ndalet dy javë në Venedik të Italisë, gjatë së cilës kohë e shkruan librin; “Apologjia mbi Gjergj Kastriotin – Skenderbeun”, me të cilin libër i

36

Jeta Katolike

përgjigjet trillimeve të një prifti idiotoortodoks të Bosnjës, të të ashtuquajturit Tomeus Marnavitus, i cili rrjedhte nga familja e Mbretit të Serbisë, Kraleviq Markut, përkatsisht spiunit të Turqisë. Me këtë libër, të botuar në latinisht; “Georgus Castriotus Princeps Epirotarum - Gjergj Kastrioti- Princ i Epirotit”, tregon shqiptarësinë e këtij trimi legjendar të cilin e adhuronte pa masë Frang Bardhi. Kështu pra, me këtë libër të botuar, ai i hudhi poshtë tezat shpifëse të këtij prifti gënjeshtar, të quajtur me emrin Tomku, se gjoja trimi i ynë legjendar, Gjergj Kastrioti na qenka me origjinë serbe.

Ndërkaq, fjalori latinisht-shqip i Frang Bardhit është libri i parë që e botoi Kongregacioni Propaganda Fide në Romë falas, më pas edhe shumë libra të tjerë, ka përcaktuar ky fjalor rrugën e mëtejshme të alfabetit të shqipës që u përcaktua përfundimisht në Kongresin gjuhësor të Manastirit në vitin l908. Ndërkaq, atbotë, Faik Konica i sulmoi ashpër themeluesit e alfabetit të Stambollit pse nuk e mbajten alfa-

TETOR - DHJETOR 2006

betin e Frang Bardhit, me të cilin ishte shkruar fjalori “DICTONNARIUM LATINOEPIROTICUM” dhe vepra të tjera letrare.

Duke lexuar fjalorin në fjalë, të Frang Bardhit, lexuesi bindet se gjuha shqipe e kësaj kohe të shekullit XVII është mjaft e përpunuar dhe e pasur në leksik, me një bërthamë autoktone të fjalëve shqipe, si për shembull: këshilltar, kopshtar, luftëtar, tregtar, letrar, pastaj, ndërtues, kërkues, dëgjues, shpënzues, shitës, hijëz, ombrellës, si dhe ndajfoljet: vëllazërisht, miqësisht, dhelpërisht, mrekullisht, shkëlqyeshëm e të tjera.

Në këtë fjalor kemi edhe ll3 fjalë të urta e sentenca që janë dëshmi se Frang Bardhi është mbledhësi i parë i kulturës popullore shqiptare. Ai veprimtarinë vet fetaro-atdhetare e zhvilloi në kushte tepër të vështira ekonomike dhe politIke. Si prift i ri katolik dhe predikues i denjë i meshtarisë apelonte që përveç thellimit të njohurive fetare populli të arsimohej sa më shumë në gjuhën e Arbërit. Dhe, ai ishtë kundërshtar i sjelljes së

priftërinjëve të huaj, të cilët nuk e njihnin as gjuhën, mentalitetin dhe traditat shqiptare.

Pra, karakterin kombëtar te Frang Bardhi e vrejmë hapur në angazhimin dhe thirrjen e tij që i bën popullit për tu arsimuar në gjuhën shqipe dhe në lëmin fetar, përkatsisht në luftën e ashpër dyanësore të asaj kohe që bënte kleri katolik shqiptar për tu mbrojtur në njërën anë nga propaganda klerikale turkoislamike, apo siç e quanin ndryshe, Turqinë Kulshedrën e Azisë, si dhe në anën tjetër kundër barbarizmave të klerit ortodoks svetisavian të Serbisë. Duke e parë këtë gjendje të rëndë shpirtërore dhe materiale të popullit shqiptar, vuante prore zemra e njomë e Frang Bardhit. Kështuqë, ky kolos i meshtarisë së klerit katolik dhe i kulturës shqiptare vdiq tepër i ri, përkatsisht në moshën 37 vjeçare.

Pra, lavdi të përjetshme Frang Bardhit, për gjithë këtë veprimtari dhe në veçanti Klerit katolik shqiptar, që dha kësi kolosë të meshtarisë dhe të kulturës shqiptare në histori.

LETRA NË REDAKSI • LETRA NË REDAKSI • LETRA NË REDAKSI • LETRA NË REDAKSI • LETRA NË REDAKSI • LETRA NË SHOQNIA SHQIPTARE KATOLIKE M E L B O U R N E , AUSTRALIA

Revistës “JETA KATOLIKE” New York - USA Falënderim Prej kohësh shqiptarët katolikë të Australisë, kanë ruajtë dhe vazhdojnë me kenë të mirëinformuem për vëllaznit shqiptarë të ndodhun në Atdhé dhe jashta Atdheut.

Prej kohësh, na vazhdojmë me ruajtë dashninë dhe traditat tona kombëtare, tue i konsiderue si rrelike të Shenjta e të Bekueme me gjakun e Heronjve të Atdheut.

Prej kohësh, ndonse të vëndosun në një tokë të largët si kjo e Australisë, na jemi mundue me ruajtë Fenë tonë Katolike, thëmelet e së cilës janë të përgjakuna nga Martirët e Sajë, në të katër anët e kufinjve shtetnor e joshtetnor të Atdheut tonë të Martirizuem.

Prej kohësh Shqiptarët e Amerikës, kanë tregue dhe tregojnë dashni e respekt për të gjithë Vëllaznit Shqiptarë këtu në Australi, padallim Feje e krahine.

Revista e Juaj, asht dritaria e jonë, prej ku marrim pjesë edhe na të gjithë me Ju, në gëzimet, hidhërimet, grumbullimet e tubimet e bashatdhetarëve tonë atje.

Ju falënderojmë, posaçerisht për informacionet dhe saktësinë e tyne, që jep për né dhe për Historinë tonë Kombëtare e Fetare të mohueme për 50 vjet, si dhe për shpërndamjen e tyne në gjithë botën nga Revista e Juaj “Jeta Katolike” në New York.

Melbourne, 2006, Tetor, 26. Kryetari i Shoqnisë Shqiptare Katolike Lekë Ndreka d.v.

----------------------------Z. Klajd!

Kam marrë propozimin në lidhje me abonimin në revistën e Kishës “Zoja e Shkodrës”. Abonimin do ta baj dhe me bahet qefi, që ekziston kjo revistë. Po

përfitoj të Ju bashkangjes nji shkrim, të botuem në gazetën “Shekulli” në lidhje me Zojën e Shkodrës.

Po ashtu, kam ndërmend të lidhem edhe me Anen Luka, nji grue shume e kulturueme, mike e jeme, e cila, ka disa kohe, që punon në Radio Vatikan.

Ndoshta do të ishte mirë, që edhe ajo të kontribuojnë, për këtë revistë të Kishë katolike në New York.

Paul Tedeschini, Forlì, Itali

-----------------------Vëllezër të dashur, Ju falënderoj për lajmërimin lidhur me revistën tuaj dhe ju uroj, për punën, që po bëni për ruajtjen e fesë ndër shqiptar. Një rikujtim për fenë, është shpesh herë vendimtar. Me gjithë dëshirë, dëshiroj të abonohem në revistën tuaj. Ju lus që të më komunikoni me email (pasi me telefon kushton shtrejt) procedurat e pagesës, duke ditur se banoj në Prishtinë. Si drejtor i Festivalit “Kush këndon lutet dy herë”, kam dëshirë të di procedurat për publikimin e ndonjë artikulli eventual informativ lidhur me Festivalin në numrin e ardhshëm të revistës “Jeta Katolike” në New York.

Për ndryshe, për më shumë informata lidhur me Festivalin në fjalë, ju ftoj të konsultoni webfaqen: www.kushkendonlutet2x.com Në ndjenja të kushtuara denjësisht Krishtit Zot, ju përshëndes. Fran SOKOLI, Belgjikë ----------------------------I nderuar Z. Mark!

Ju përshëndes dhe Ju uroj për numërin e ri 3/2006, të revistës Tuaj të respektuar mbi 40 - vjeçare “Jeta Katolike”. U kënaqa për përmbajtjen e këtij numëri, të perfaqësuar me dinjitet, për shkrimet të shumta e të larmishme, interesante dhe me mjaft informacione të gjëra nga trojet tona. Duket se bëhet një punë serioze, e përkushtuar dhe me autoritet në mbështetje të njohjes dhe të nderit të Kombit tonë.

Akademia e jonë, Ju ka dërguar një njoftim për organizimin e dy ngjarjeve të rëndësishme të kombit. Takimin mbi mbështetjen e Pavarësisë dhe Sovranitetin e Kosovës dhe ngritjen e Flamurit

Kombëtar me 28.11.2006. Nëse nuk keni dijeni, na njoftoni T’jua dërgojmë. Nga ana e Juaj, kam marrë një njoftim për organizimin e Festivalit XVI Folklorik Shqiptar në Lehman College Bronx New York, që shënon një ngjarje me të vërtetë të rëndësishme të trojve tona. Aty njoftohet, se Kryetarin e Akademisë e keni ftuar. Kjo na nderon. Ju falëmiderit.

Namik Shehu, sekretar i Akademisë së Shkencave New York ----------------------------I nderuar Z. Mark Shkreli dhe bashkëpunëtorët e Festivalit!

Ju uroj nga zemra suksese në ngjarjen tepër të rëndësishme për komunitetin shqiptar. Festivali, tashmë është shndërruar jo vetëm në një aktivitet kulturor e artistik, por edhe një traditë të veçantë shqiptare, që shpresoj se jo vetëm do vazhdojë në drejtimin e mirë që ka marrë, por edhe do zgjerohet e kultivihet për breza të ardhshëm shqiptarësh në Amerikë. Kam lexuar këto ditë gjithë materialet, kam vënë re përkushtim, dashuri, angazhim, dashamirës i njohuri dhe vlera humanitare të vërteta. Ju jeni një grup, që me të vërtetë mbani vulën e mirësisë dhe atdhedashurisë së vërtetë. Ju kam vënë re sesi gjatë gjithë këtyre vitëve shpalosni e dëshironi të kultivoni atë çka është më e mira, me e paqmja, më e virtytshme, shqiptare. Ju përgëzoj të gjithëve, për dëshirën e mire, përkushtimin dhe punën madhore. Ky Festival, është një manifestim i shpirtit mbarëshqiptar dhe ju keni meritat kryesore për te. Uroj suksese e ju lumtë!

Merita B-McC, East End of Long Island, NY

-------------------------------Lum si ju vëllezër dhe motra. Kalofshi sa më bukur të gjithë sëbashku dhe kënga e vallja shqiptare mos shterroftë kurrë. Me shumë respekt për organizatorët dhe pjesëmarrësit e Festivalit XVI të Muzikës Popullore Shqiptare, të Vallëve e Këgnëve.

Renata, Itali ------------------------------------

Pagëzime ALFRED KRASNIQI Prindёr: Afrim & Vjollce Krasniqi Kumbarë: Tush & Valentina Musaj SARAH SALJANIN Prindёr: Prenk & Majlinda Saljanin Kumbarë: Marash & Tone Vuksanaj SOFIA BOJAJ Prindёr: Anton & Claudia Bojaj Kumbarë: John Ujkaj & Maria Cristofaro

ANGELA IVEZAJ Prindёr:

Rok & Victoria Ivezaj Kumbarë:

Prel & Ana Camaj

KAITRYANNA KABASHI Prindёr: Muhamet & Joanne Kabashi Kumbarë: Nicholas & Kim Ricciardi KADRION KABASHI Prindёr: Muhamet & Joanne Kabashi Kumbarë: Nicholas & Kim Ricciardi KLAUDIA MRIJAJ Prindёr: Margon & Maria Mrijaj Kumbarë: Lek & Antoneta Duhani DEANA MANE BERISHA Prindёr: Gjon & Kajmelina Berisha Kumbarë: Pashk & Vera Berisha JASON BERISHA Prindёr: Florin & Armanda Berisha Kumbarë: Gjergj & Martha Gjuraj MARCO VASEL GJELAJ Prindёr: Vasel & Lizabeta Gjelaj Kumbarë: Leo & Katelina Gojcaj ARIANA LIZA LJULJDURAJ Prindёr: Lindon & Linda Ljuljduraj Kumbarë: Nikolla & Dusha Bojaj JONATHAN SHKOZA Prindёr: Benjamin & Diana Shkoza Kumbarë: Kanto & Flora Syku ALANA VATAJ Prindёr: Vuksan & Violetta Vataj Kumbarë: Frank & Linda Juncaj ALBINO BUNJAJ Prindёr: Lavdimir & Marjane Bunjaj Kumbar: Ardian Shala

KRISTIAN BERISHA Prindёr: Gjon & Violeta Berisha Kumbarë: Mark & Leonora Curanovic ELIZA KARAQI Prindёr: Gjon & Marijanka Karaqi Kumbarë: Dode & Danijela Prenka MELISSA MARKU Prindёr: Eduard & Laureta Marku Kumbarë: Aglin & Kristina Zefi JACLYN NIKPRELEVIC Prindёr: Vaso & Elizabeta Nikprelevic Kumbarë: Luc & Maruka Ujkaj ALISA PRELA Prindёr: Valter & Suela Prela Kumbarë: Rridiger Lekaj & Zerina Mundija MATTHEW FRANK PEPA Prindёr: Florjan & Albana Pepa Kumbarë: Lush & Besa Martini SANDRA BERISHAJ Prindёr: Mark & Lula Berishaj Kumbarë: Nikoll Nicaj & Violeta Berishaj MARTIN KAPITI Prindёr: Mark & Anita Kapiti Kumbarë: Tom & Marta Krasniqi VICTOR ANTO MARKOVIC Prindёr: Anto & Marjana Markovic Kumbarë: Louis Ionta & Ana Markovic JASON JULIAN NIKAJ Prindёr: Victor & Vilma Nikaj Kumbar: Anton Nikaj GJON REZAJ Prindёr: Gjoke & Drita Rezaj Kumbarë: Kanto & Lida Vuktilaj MARTINA SALJANIN Prindёr: Mark & Adelina Saljanin Kumbarë: Lek Mrnacaj & Elizabeta Cukaj CHRISTIAN SHKRELA Prindёr: Lubo & Violeta Shkrela Kumbarë: Nikoll & Bridget Shkreli

JAMIE THANA Prindёr: Xhovano & Vjollca Ali Kumbarë: Peter & Ljiljana Vuksanaj ANGELA MAI RADONCIPI Prindёr: Ermald & Natalia Radoncipi Kumbarë: Frank Volpicelli & Elgida Radoncipi JOSEPHINA LAKAJ Prindёr: Pllumb & Marte Lakaj Kumbarë: Genc Lakaj & Albana Lumaj NATHAN NIKALOS LULGJUROVIC Prindёr: Anton & Diana Lulgjurovic Kumbarë: Tom & Valentina Gjonlekaj KATLIN PRELDAKAJ Prindёr: Pashko & Irena Preldakaj Kumbarë: Pep & Jolanda Pietri VALENTINO PRELDAKAJ Prindёr: Agim & Ankeleta Preldakaj Kumbarë: David & Dielle Smajlaj DANIEL NICOLAS GJELOSHAJ Prindёr: Nik & Tereza Gjeloshaj Kumbarë: Robert & Agatha Shkreli NOAH DEDAJ Prindёr: Zef & Mirjana Dedaj Kumbarë: Tonin & Lena Miri

Të gjithë ata që dëshirojnë ta publikojnë fotografinë e fëmiut të tyre të sapo pagëzuar ju lutemi kontaktoni redaksinë tonë.

Jeta Katolike 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530 Tel. (914) 761-3523 Fax (914) 949-2690

38

Jeta Katolike

Kurorëzime Pellumb Preldakaj me Shqiponje Vucinaj mё 1 Tetor 2006 Pjeter Gojani me Angjelina Vataj mё 1 Tetor 2006 Robert Rudovic me Adriana Gjurashaj mё 7 Tetor 2006 Nikolin Marku me Zina Lumaj mё 8 Tetor 2006 Ardian Dodaj me Kristina Perlleshi mё 8 Tetor 2006 Colby S. Miller me Valbona Preni mё 13 Tetor 2006 Vate Vatic me Francine Prenaj mё 14 Tetor 2006 Engjell Berisha me Andja Ljulic mё 15 Tetor 2006

Zef P. Skrelja me Valbone Simoni mё 21 Tetor 2006 Voc Kumbulla me Marjeta Hajdaraj mё 21 Tetor 2006 Anton Nrecaj me Etleva Nacaj mё 28 Tetor 2006 Kastriot Rezaj me Maureen Camaj mё 4 Nëntor 2006 Alfred Rexha me Besmira Vuthaj mё 5 Nëntor 2006 Vaselj Juncaj me Kristina Saljanin mё 9 Nëntor 2006 Lush Lumaj me Vasilika Necaj mё 11 Nëntor 2006 Damian Badia me Natalja Shkreli mё 11 Nëntor 2006 Gezim Kolaj me Susie Berisha mё 11 Nëntor 2006 Nue Pjetri me Prena Thaqi mё 11 Nëntor 2006 Marko Ljucovic me Liljana Gjekaj mё 11 Nëntor 2006 Gezim Krasniqi me Leonora Ndue mё 12 Nëntor 2006

In Memoriam Gjeto Nikci, 89-vjeç Vdiq mё 26 Shtator 2006 U varros nё varrezat “Gate of Heaven” nё New York Peter Dushaj, 47-vjeç Vdiq mё 2 Tetor 2006 U varros nё varrezat “Gate of Heaven” nё New York Djelusa Sati, 61-vjeç Vdiq mё 9 Tetor 2006 U varros nё varrezat “Gate of Heaven” nё New York Gjon Shala, 51-vjeç Vdiq mё 10 Tetor 2006 U varros nё varrezat “Gate of Heaven” nё New York Llesh Veshtaj, 70-vjeç Vdiq mё 12 Tetor 2006 U varros nё varrezat “Gate of Heaven” nё New York Viktor Shkreli, 48-vjeç Vdiq mё 16 Tetor 2006 U varros nё varrezat “Gate of Heaven” nё New York Kol Vasi Camaj, 71-vjeç Vdiq mё 11 Dhjetor 2006 U varros nё varrezat “Gate of Heaven” nё New York

~

~

~

Roland Krasniqi me Elizabeth Mrijaj mё 18 Nëntor 2006 Krist Pepaj me Rozalina Markaj mё 2 Dhjetor 2006

Epjau o Zot pushimin e pasosun.

E i ndritë drita e pambarueme!

Pushofshin në paqë!

10 vjet me profesionalizëm i shërbejmë komunitetit tonë!

Mbi 2000 lloj ftesash për dasma dhe gëzimet tuaja familjare!

Tel. 718-584-1620 Fax. 718-584-1228 2322 Arthur Avenue, Suite 9&10, Bronx, NY 10458

39

We did not know that morning, what sorrow would bring, bitter grief and shock severe-to part with one we loved so dear.

You gave no one a last farewell, or even said good-bye, for you were gone before we knew, and only God knows why. There's a gift in life we cannot buy, that's very rare and true, it's a gift of a wonderful father like the one we had in you. The many things you did for us, in your kind and loving way, you gave us years of happiness, no one can take away. It broke our hearts to lose you, but you did not go alone, for part of us went with you, the day God took you home. Dear Lord forgive a silent tear, and a constant wish that he were here.

Others are taken yes we know, but he was ours and we miss him so. Please God take a message, to our loved one up above, tell him that we miss him, and give him all our love.

God Bless you dad, forever in our hearts.

In Memoriam In Loving memory of our father, husband, baba, and friend A wonderful man in our life

From Your Wife My grief wears me down, I shed so many tears, as I recall your love and devotion through the years. For your sake and in memory of your name, I pray for strength to do things the same.

To reach out, to fill the hours with useful ways, I try to console myself -- it was God's greater way. So I must accept it, if I can.

You moved away to His splendid home above, I know you will be waiting there for me, With love.

Though Heaven and Earth divide us, and the distance is so great, I count my blessings for the years you were my mate. I will live my life remembering, while you wait, so when tomorrow starts without you, I won't think we're far apart, because you'll always be here in my heart.

Pashko Nikolla Gjokaj April 1944 - September 2006

The season of joy has begun and the holidays have dawned upon us - your time of year. Family all gathered in one place, to spend this special time with those they love. Dreaming of that perfect Christmas, we see pictures of us flashing through our minds. These were the times of year the love and joy was shared the most and your belief in God and family togetherness were the highest. With all the memories we share of the past, we now ask how do we fill this void and not shed these tears, so much sorrow we feel. We know you can hear us, feel our pain, we hope you understand, you meant and mean so much to us-it was to soon for you and us. We know the strength has to come from within us but we ask you to send each of us a Christmas Blessing from Heaven and guide us with the love and strength to help us through these times now, as we need it the most. We also send you Christmas wishes with love from each and every one of us from the deepest our hearts now and forever. Merry Christmas Baba, we love you now and forever till we meet again, rest in peace.

Koha e gëzueshme ka fillua dhe festat kanë agua mbi ne - koha e vitit që ti ke preferua. Familja e tërë mbledh në një vend, për ta kalua këtë kohë të veçantë, me ata që i duanë. Duke ëndërruar për një Krishtlindje të përsosur, ne shohim pikturat tona që vegojnë nëpër mendjen tonë. Kjo ishte koha e vitit që dashuria dhe gëzimi u ndanin më së shumti dhe besimi yt më i lartë ishte në Zotin dhe afërsinë familjare. Të gjitha kujtimet e të kaluarës që ne i ndajmë, ne tani pyesim si ta mbushim këtë zbrazëti dhe mos të derdhim këto lotë, kaq brengosje ndiejmë. E dimë se ti na dëgjon ne, e ndienë dhembjen tonë, shpresojmë se na kupton, ti ke qenë dhe je aq shumë per ne - qe tepër shpejt për ty dhe për ne. Ne dimë se forca duhet të vijë nga brenda, por të lutemi, nis secilit nga ne Bekimin e Krishtlindjes nga Parajza, dhe na udhëzo me dashuri dhe forcë, na ndimo në këtë kohë që kemi nevojë më së tepërmi. Edhe ne të dërgojmë urimet e Krishtlindjes me dashuri nga secili prej nesh, nga thellësia e zemrave tona tash e përgjithmonë. Gëzuar Krishtlindja Baba, të duam tash e gjithmonë - deri që të takohemi rishtas, pusho në paqe.

File Gjokaj, Tony Gjokaj, Franca Gjokaj, George Gjokaj, Natalie Gjokaj, Maria Shkreli, Alex Shkreli, Anthony Pashko Gjokaj, Jack Peter Gjokaj, Christopher Shkreli, Nicolette Shkreli, Ava Gjokaj, Samuel Dennis Gjokaj, Joseph Toma Gjokaj, and Alexandra Hana Gjokaj