JK # 41

Botues Kisha Katolike: “Zoja e Shkodrës”, New York Viti XL • Nr. 1• Çmimi $5.00

Hyji e dërgoi engjëllin Gabriel në një qytet të Galilesë që quhet Nazaret, te një virgjër, që ishte e fejuar për një njeri që quhej Jozef prej fisit të Davidit.

Virgjëra quhej Mari.

(Lk.1:27)

2

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

Koha e Krezhmeve Mendo o njeri se hi ke qene dhe se në hi do të kthehesh. (faqe 3) Nga Dom Pjetër Popaj

Retreat at Opus Dei O my God and my Lord. I firmly believe that you are here. I profoundly adore you. I beg pardon for my sins. Mary, my Mother, St Joseph, my Father, guardian angel intercede for me. Immaculate Heart of Mary pray for me. (page 5-7)

By Nikolin Pergjini

Kosova humbi dy liderë: Imzot Mark Sopin dhe presidentin Dr. Ibrahim Rugova (faqe 8)

HAPPY BIRTHDAY “JETA KATOLIKE”!

Në restorantin “Maestro’s” u festua me Darkë e Akademi përkujtimore 40-vjetori i revistës shqiptaro – amerikane informative, fetare dhe kulturore “Jeta Katolike”... (faqe 9 - 11) Nga Klajd Kapinova

Drejtor i përgjithshëm: Dom Pjetër A. Popaj Kryeredaktor: Mark K. Shkreli Redaktor i Anglishtes: Simon Vukel Youth Representative: Peter Saljanin Design: Ismer Mjeku - Albanian Yellow Pages

Nënë Tereza shpirt i kombit Gonxhe Bojaxhi e njohur kudo si Nënë Tereza, është njeriu që mëshirës i dha pushtet. Kumti i saj e kapërcen kohën, duke u shndërruar në njësi e pakapshme për të...(faqe 18) Nga Bujar Leskaj

Boton Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës”, New York

ADRESA E REDAKSISË: 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530 Tel. (914) 761-3523 · Fax (914) 949-2690 E-Mail: ShkreliM@aol.com

Jetën Katolike mund ta lexoni edhe në internet: www.JetaKatolike.com KËSHILLI BOTUES:

Dom Pjetër Popaj • Gjon Chota • Prenk Curanaj Mark Lumaj • Ismer Mjeku • Mark Shkreli Klajd Kapinova • Peter Saljanin • Martin Smajlaj Rosa Smajlaj • Simon Vukel Të gjitha shkrimet dhe artikujt i nënshtrohen redakturës.

Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen edhe nëse nuk botohen.

Ata që dëshirojnë të abonohen në Revisten Jeta Katolike abonimi vjetor është $20.00 (SHBA). Ju lutem na e dergoni pagesën në: Our Lady of Shkodra 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530

Shën Jozefi, Bashkëshorti i Zojës së Bekuar, Rojtari i Jezu Krishtit, Pajtori i Kishës Universale.. (faqe 21)

Nga Mark Shkreli

HISTORIA E JETËS DHE VEPRAT E GJERGJ KASTRIOTIT,PRINCIT TË EPIRIT (faqe 24) Nga Vera Gjata, Boston Trimi i i maleve Cok Hiri Rudaj (1858 - 1925) (faqe 26) Nga Gjon Frani Ivezaj, Historian Sofra poetike (Poezi nga poetë shqiptarë) (faqe 28) Bukuri shqiptare: Bjeshkët e Nemura Në njërin nga kapitujt e veprës madhore "Cuneus prophetarum…" Pjetër Bogdani, mes 10 sibilave antike, mendonte se njëra i përkiste Bjeshkëve të Nemuna....(faqe 30)

Nga Dr. Ahmet Osja

rej te gjitha kohëve të shenjta të vitit liturgjik, Kreshmët janë më të vjetrat përkah lashtësia dhe më të dalluarat me shenja përkatëse që sqarojnë kuptimin e kësaj periudhe. Kjo kohë pendestare fillon qysh në shekullin e parë, me agjërimin e Krishtit në Shkreti.

P

Përpara se të fillonte misionin e Tij publik, Krishti mbas Pagëzimit në Lumin Jordan, shkon në shkreti për dyzet ditë e net duke u lutur e agjëruar.

Ngjyra vjollcë, të përhimurit, Udha e Kryqit të Premtëve, Rrëfimet, lutjet, agjërimet dhe sakrificat, që bëjmë kushtuar kësaj kohe, të gjitha ripërtrijnë lidhëshmërinë tonë me Krishtin.

Në një mënyrë të posaçme shkojmë me Krishtin në shkretirë dhe nëpërmjet kësaj shtegtarije pendestare na jepet mundësia të fillojmë sërish jetën e hirit me Krishtin.

Gjatë kësaj kohe ne shqyrtojmë ndërgjegjën tonë, bëhemi më të vetëdijshëm për gjëndjen tonë shpirtërore. E para pyetje

Nga Dom Pjetër Popaj që ne bëjmë është përmbi lutjen. Si dhe kur lutemi ne?

Ndërsa lutemi, ne i recitojmë uratët përmendësh apo vëhemi në kontakt me Zotin. Sa shpesh lutemi? A lutemi vetëm kur jemi ngusht, në rrezik, apo e kemi bërë praktikë të përditshme?

Uratat tona forcojnë jetën tonë të përshpirtshme; forcojnë fenë, shpresën e dashurinë.

Përpara se bëjmë vepra të mira është e domosdoshme për t’u lutur. Uratat janë personale, që dalin nga brëndësia e zemrës, nga dashuria e jonë për Zotin. Aty është Zoti i pranishëm. Ne së pari duhet të biem në kontakt me Zotin për të vepruar mirë. Sepse, nga e Mira e pambaruar rrjedh mirësia e

jonë dhe veprat e mira. Në sjelljet tona me të tjerët mundemi për të diktuar a lutemi mjaft.

E dyta gjë është agjërimi.

Ditët e agjërimit dhe mëngjille janë të domosdoshme për kohën e Kreshmëve. Agjërimi pastron trupin dhe sqaron shpirtin. Agjërimi nuk është një gjë e lehtë për t’u bërë. Të Mërkurën e Përhime dhe të Premten e Madhe ne agjërojmë dhe na duket shumë e vështirë.

Edhe këto dy ditë jemi të lejuar për të ngrënë një gjellë të plotë apo dy gjysma. Tashti, imagjinoje Krishtin e Lum që ka agjëruar për dyzet ditë e net në shkreti pa ngrën e pa pirë. Ne ankojmë për këto dy ditë dhe na duket se po bëjmë një punë të madhe. Vërtet, agjërimi nuk është i dëshiruar sepse nuk është i lehtë. Padyshim është më i vështiri kusht që bëjmë sepse na ballafaqon me ligështinë e trupit. Kur jemi të ligështë atëherë edhe tundimet janë më të mëdha. Djalli duket se ka më tepër fuqi. Ai ka provuar ta tundojë edhe Krishtin në shkreti.

4

Jeta Katolike

Ashtu provon edhe neve. Për të mos rënë në pushtetin e tij, ne duhet vazhdimisht për t’u lutur duke thirrur ndihmën e Krishtit. Vetëm me Krishtin ne dalim ngadhënjyes.

Bëmirësia dhe veprat tjera përshpirtërie na ndihmojnë për t’u koncentruar më tepër për Kreshëm. Duke u bërë mirë vëllezërve dhe motrave tanë na ndihmon të lirohemi nga jeta e ngushtë e egos në jetën e përbashkët. Kur kujdesohemi për të tjerët bëhemi më të vetëdishëm për detyrën tonë për të shërbyer më mirë nevojave të tyre. Shërbimi është palci i bashkimit tonë me Krishtin. Ai vetë e thotë në Ungjill të Mateut 25:40 “Për të vërtetë po ju them: çkado bëtë për njërin ndër këta vëllezër të mi më të vegjël, e bëtë për mua.”

Tema e leximeve të dielave gjatë vitit ‘B’ gjatë kësaj kohe është përmbi besëlidhjen tonë me Zotin-besëlidhje e vjetër qysh prej Noehit, Abrahamit, Moisiut, Davidit theksohet vazhdimisht si një premtim që do të përplotësohet me Besëlidhjen e Re në Krishtin.

Përplotësimi është Misteri i Pashkëve: Mundimet, Vdekja dhe të Ngjallurit prej të

JANAR - MARS 2006

vdekurve të Krishtit Zot. Nëpërmjet Sakramentit të Pagëzimit ne hyjmë në unjisimin e amshuar me Krishtin.

Ne vdesim me Krishtin dhe ngjallemi me Të për jetën e pasosur.

Sikur Krishti që i ka ndejtur besnik Atit deri në vdekje, ashtu edhe ne duhet t’i rrimë besnik Krishtit deri në vdekje.

Kreshmët na ndihmojnë për të kujtuar mëkatet tona që e kanë prishur besëlidhjen tonë me Krishtin. Kur e dijmë sa i keq e i mbrapshtë është mëkati, me keqardhje deri në shpirt i lypim Zotit falje. Ngritemi në këmbë dhe shkojmë për t’i rrëfyer mëkatet tona, të penduar i premtojmë Zotit se nuk do t’i

bëjmë më. Kur marrim zgjidhjen e mëkateve prej meshtarit ne e ndiejmë hirin e Zotit që depërton në zemrat tona. E ndiejmë thellë pastrimin e shpirtit e nuk prajmë kurrë duke e lavdëruar Emrin e Zotit.

Lutja, agjërimi dhe bëmirësia janë mënyrat gjatë Kreshmëve e gjithëherë që na mbajnë një me Krishtin.

Veprën shëlbimtare Krishti e ka bërë për ne. Ai gjithmonë është besnik dhe gjendet pranë nesh.

E ne, a jemi besnik ndaj tij?

Kreshmët na e japin mundësinë të çelim derën e besëlidhjes me Krishtin. Ta çelim pra derën e ta pranojmë Krishtin në zemër e mos të ndahemi më kurrë prej Tij.

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

5

Lead kindly light, amid the encircling gloom. Lead thou me on: The night is dark, and I am far from home. Lead thou me on. Keep thou my feet I do not ask to see. The distant scene one step enough for me.

John Henry Cardinal Newman

Retreat at Opus Dei

I

t was November 10, 2005 at the Arnold Hall, a retreat house at Chestnut Hill in MA. It was a week spent in a place with its dreaming colors of trees and impressive blue skies of the Fall season. Arnold Hall house was located in a very quite place not far from Boston and run by the Fathers of Opus Dei Community, a personal Prelature of the Catholic Church. The two small beautiful lakes with impressive and majestic trees of New England surrounds the retreat house. It was a real and peaceful joy to look at the beauty of the nature combined with the spirit of prayer of that place.

There I was with twenty other priests from different dioceses of the States attending that November retreat.

How many times did I go to a retreat? Many, many times! It has been a blessing for me to spent time in different retreat houses and monasteries, here in the States and Europe. Every time that I went to a retreat I felt as if I were going for the first time. And now in that spirit of absolute silence and prayer I hope to write down and share with you who are kind to have the time and the patience to read my humble and prayerful reflections of this spiritual experience.

It was a retreat preached by one of the Opus Dei Fathers. One of the first requirements was to respect the silence in the house. It was silence in halls, our rooms and dining room. We quietly ate while only one of us read very slowly spiritual reflections. Each day we had four conferences.

The conferences took place in the chapel, a very prayerful and beautiful one. The theme of the retreat was the End of Time, a very

Dom Nikolin Pergjini powerful and demanding theme. The preacher was very spiritual and well prepared. Each time, before and after his conferences, he humbly knelt before the Tabernacle, and all of us followed him kneeling.

He looked toward the tabernacle while reciting a very short, but beautiful prayer: O my God and my Lord. I firmly believe that you are here. I profoundly adore you. I beg pardon for my sins. Mary, my Mother, St Joseph, my Father, guardian angel intercede for me. Immaculate Heart of Mary pray for me.

And in that atmosphere of a profound silence I wrote my reflections in one of those afternoon conferences. I was in the chapel. People in front of me left the chapel. I did not hear anyone behind me. I am quietly writing my thoughts of this prayerful experience. I am alone in the beautiful and simple chapel. The chapel is very simple but it has a charming touch which deeply motivates me to pray. My eyes are fixed on the beautiful painting. The painting stands behind the impressive golden tabernacle with its vigil

lamp. Only the painting and the Tabernacle are illuminated by an luminous light that comes from the high ceiling. The rest of the chapel is in darkness. It is a very prayerful setting: Light and darkens.

The painting is the crowning of the Blessed Virgin Mary. The crown is held by Father and Son. The Holy Spirit in the form of a radiating dove completes the powerful image of the Blessed Trinity. The Most Holy Trinity is powerfully involved holding the crown. The position of Mary is magnificent. She is beautifully sitting on clouds which are surrounded by the adoring angels in a state of rejoicing glory. Mary peacefully and humbly is ready to receive the crown.

I find myself absorbed in these moments of Trinitarian glory with the humble image of the Blessed Mother of God. My eyes are gazed at the illuminated Tabernacle which gives the real power and motivating reflections to myself and to this painting. I spiritually rest contemplating the power of Christ behind the main Altar. Then I write down these thoughts.

I feel that this powerful experience is penetrating my whole being. It is the divine power speaking and looking at me.

In these moments of deep prayer two different thoughts came to my mind. The retreats could be a desire to avoid confrontation in prayer or not to pray at all, and on the other hand a retreat could be a demanding experience of prayer. I thought that the desire to avoid confrontation means to live on the surface, never to look deep-

6

Jeta Katolike

er within oneself. This kind of experience prevents the divine power from penetrating the core of one’s soul. It becomes impossible to expose the real dark spots of our souls. So one can easily make believe they are physically present in a retreat house, and at the same time refuse to be humbly open before Christ. But then, at the end of the retreat one can never feel the fruitful joy of prayer. It is a lost time. It would be a time of no reflections, and no commitment is made for the future.

On the other hand, a retreat becomes a deep and demanding experience and also freighting when the dark spots of my soul are well exposed. It is a moment of confrontation with myself and Christ. It is the only time that no one can cheat.

I feel that Christ needs my attention in honesty and truth. And I have to respond to it. There is silent dialogue between Christ and myself. It is amazing how beautifully this dialogue is motivated. Thoughts from the reflections of the Opus Dei preacher and the painting with the Tabernacle make this dialogue very engaging.

There are no questions or answers. It is only a time that my failed and sinful past occasions are exposed. I deeply feel those times when I did not reflect the image of which I was supposed to present, of Christ. In this honest confrontation of prayer I experience a healthy fear mixed with embarrassment. It is true that this kind of experience always reminds me the pain of a failed past. I do not feel punished, but simply embarrassed by those dark spots of my soul. In those moments of a deep silent prayer I find neither exits nor excuses nor the tendency to blame oth-

JANAR - MARS 2006

ers. The only exit and option is Christ looking at me through the Tabernacle and from the beautiful painting.

I deeply experience two moments which are peacefully reconciled: a present with the memory of the past which needs to be repaired, and a promising future with Christ. With passion and love I intensely look toward the altar. The presence of Christ in the Tabernacle and the powerful glorified image of

Retreat House at Chestnut Hill in MA

the Trinity shared in the crowning of the blessed Virgin Mary consoles me. I feel embraced by that power of God’s mercy and love. It is absolute silence. It is a divine moment lived in humility and love. It is the power of prayer working in my soul. It is a time of promise, a time to make a commitment in honesty and in truth. It is a time that I deeply feel the demanding call of being honest before Christ. What a glorious moment to combine the beauty of the crowning of the Blessed Virgin Mary with the beauty of a demanding prayer time!

The door of the chapel is open. I hear someone who slowly and gently walks in and kneels in prayer. Nothing is interrupted. Silence still continues. My eyes are still looking toward the same direction: the tabernacle and the painting.

I feel the hush of someone’s presence entering into prayer. In my heart I wish for him a fruitful and blessed time of prayer. I knelt and thanked Christ for the grace and blessings received from Him. I remained kneeling for a while. It was a moment of grace before the mystery of our faith, a mystery shared in prayer. Then I peacefully genuflected and carefully closed the door behind me.

Outside it is dark and silence. The spirit of prayer is felt even in the cold air of that November night. I walk in silence looking into the darkness of that night. The image of the illuminated Tabernacle and the painting is so alive in my mind and soul that I feel light in the midst of the darkness. The mystery of prayer, the mystery of Christ illuminates the night and the darkness of my soul. With these thoughts in mind and walking in the darkness the lovely poem of John Henry Cardinal Newman came to my mind: Lead, Kindly Light: Lead kindly light, amid the encircling gloom.

Lead thou me on: The night is dark, and I am far from home. Lead thou me on. Keep thou my feet I do not ask to see. The distant scene one step enough for me.

It is November of 2005, a retreat with Opus Dei fathers It is dark but Christ is leading me.

Thank you Jesus Christ.

“Më prij dritë dashamirëse përmes errësinës që më mbështjell. Më prij më tej: nata ashtë e errët dhe unë jam larg shtëpisë. Më prij ma ndej. Merri Ti kambët e mia, unë nuk kërkoj të shikoj. Vendi i largët një hap mjafton për mue.”

Ushtrime shpirtnore në Opus Dei John Henry Cardinal Newman Qe 10 nandori i vitit 2005 në Arnold Hall, një shtëpi ushtrimesh shpirtnore në Chestnut Hill në MA. Një javë e kalueme me ngjyrat andërtare të pemëve dhe qiellnajet e kaltëra mbresëlanëse të stinës së vjeshtës. Shëpia në Arnold Hall ndodhet në një vend krejt të qetë jo larg Bostonit. Ajo drejtohet nga Etnit e Komunitetit Opus Dei - një kuvend personal prelatësh të Kishës Katolike. Dy liqej të vegjël e shumë të bukur, rrethue prej pemësh madhështore e mbresëlanëse të New England-it, i rrijshin përqark kësaj shtëpie ushtrimesh shpirtnore. Ishte një gëzim i vërtetë e i paqtë më

pa bukurinë e natyrës të gërshetueme me shpirtin e lutjes së atij vendi. Atje unë isha me njizet priftën të tjerë prej dioqezeve ma të ndryshme të shteteve të Amerikës që ndiqnin ushtrimet shpirtnore.

Sa herë kam shkue në ushtrime shpirtnore?

– Shumë, shumë herë! Ka qenë bekim për mue me kalue kohën në shtëpi e manastire të ndryshme këtu në Shtetet e Bashkueme dhe në Europë. Sa herë që kam shkue ndër ushtrime shpirtnore, më ashtë dukë se po shkoj për herë të parë. Dhe ja tashti në këtë shtëpi heshtjeje të plotë dhe lutjeje.

Shpresoj të shkruej dhe të ndaj me ju që keni dëshirë e durim të lexoni refleksionet e mia të përvujtuna e plot lutje rreth kësaj

përvoje shpirtënore.

Në ato ushtrime shpirtnore predikonte njeni prej etënve të Opus Dei. Nji prej kërkesave kryesore në atë shtëpi qe respektimi i heshtjes. Ajo mbretënonte ndër korridore, në dhomat tona dhe në dhomën e bukës. Ne hanim qetësisht, ndërsa njëni prej nesh lexonte shumë ngadalë reflekset shpirtënore. Në çdo ditë zhvilloheshin katër konferenca. Ato mbaheshin në kapelë, një mjedis shumë i bukut lutjeje.

Tema e ushtrimeve shpirtnore ishte “Mbarimi i kohës”, nji temë shumë e fuqishme dhe kërkuese. Predikuesi ishte shumë i përshpirtshëm dhe i parapregaditun mirë. Në çdo kohë, para dhe mbas kon-

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

ferencave të tij, ai ulej me përvujtni para Tabernakullit dhe të gjithë ne gjunjëzoheshim si ai. Ai shkonte drejt Tabernakullit, ndërsa thojshim një lutje të shkurtë, por të bukur: “O Zoti im, Ati im!

Unë me bindje besoj se jeni këtu. Unë ju adhuroj me gjithë zemër. Ju lutem të më falni mëkatet! Zojë e Bekueme, Nana ime, Shejti Jozef, Babai im, Engjulli Rojës, lutuni për mue! Zemra e Papërlyeme e Zojës, lutu për mue!”

Në atë atmosferë heshtjeje të thellë, unë shkrova refleksionet e mia, në njënën nga konferencat e mbasdrekes. Njerëzit që ishin para meje e lanë kapelën. Nuk ndigjova ndokend mbas meje. Në qetësinë ma të madhe, unë po shkruej mendimet e mia të kësaj përvoje lutëse. Jam krejt vetëm në këtë kapelë të thjeshtë e të bukur.

Ajo ashtë me të vërtetë shumë e thjeshtë, por ajo ka nji ndikim joshës tek unë dhe më nxit të zhytem në lutje. Sytë e mi janë ngulë në një pikturë të bukur. Ajo është mbas Tabernakullit të artë që të ban përshtypje me llampën e tij gjithmonë të ndezun. Vetëm piktura dhe Tabernakulli janë të ndriçueme prej një drite vezulluese që zbret prej tavanit nalt. Pjesa tjetër e kapelës ashtë në errësinë. Nji mjedis i vërtetë heshtjeje. Dritë dhe errësinë.

Piktura paraqet kunorëzimin e Zojës së Bekueme Virgjin. Kunora mbahet nga Ati dhe Biri. Shpirti i Shejtë në shëmbulltyrën e një pëllumbi rrezatues plotëson imazhin e fuqishëm të Shejtës Trini. E gjithë Shejtja Trini ashtë e përfshime në mbajtjen e kunorës. Ashtë i madhnueshëm pozicioni i Marisë. E ulun plot bukuri mbi retë, të cilat janë të rrethueme prej engjujve adhurues në nji gjendje lavdie përgëzimi. Maria e qetë dhe e përvujtë ashtë gadi me marrë kunorën.

Jam plotësisht i thithur në këto momente të Lavdisë së Shenjtës Trini në imazhin e përvujtë të Nanës së Bekueme të Zotit.

Sytë e mi janë ngulë në Tabernakullin e shëndritshëm, që i jep nji fuqi reale dhe motivon reflkesionet e mia mbi këtë pikturë. Kështu shpirtnisht unë pushoj tue meditue për fuqinë e Krishtit pertej Elterit kryesor. Mandej unë shkruej këto mendime. Unë e ndjej se kjo pervojë e fuqishme deperton në gjithë qenien time.

Ashtë fuqia hyjnore që më flet dhe më shikon.

Në këto momente të zhytuna në lutje, më vijnë ndër mend dy mendime të ndryshme.

Ushtrimet e shpirtit mund të jenë nji dëshirë për me shmangë vumjen perballë

të nevojës për lutje apo mungesës së saj, dhe në anën tjetër, ushtrimet shpirtnore mund të jenë nji pervojë lutjeje e nevojshme. Unë mendoj se dëshira për me shmangë këtë përballje nënkupton nji jetë sipërfaqësore pa u thellue në mbrendësi të vetëvetes. Kjo lloj pervoje ndalon fuqinë hyjnore të depërtojë në thelb të shpirtit.

Kjo e ban të pamundshëm shfaqjen e njollave vertet të errëta të shpirtit tonë.

Kështu mund të besosh të jesh prezent në nji shtëpi ushtrimesh shpirtnore dhe në të njajtën kohë të refuzosh me qenë i hapun me përvuajtëni ndaj Krishtit. Por mandej, në fund të ushtrimeve shpirtnore, nuk mund të vjelish frytin e gëzueshëm të lutjes. Ashtë kohë e humbun. Nuk do të ishte kohë refleksionesh dhe asnji zotim i marrun për të ardhmen.

Nga ana tjetër, nji ushtrim shpirtror bahet nji përvojë e thellë e kërkuese dhe gjithashtu e ngarkueme, kur njollat e erëta të shpirtit tim janë të ekspozueme mirë.

Ashtë nji moment përballimi mes meje dhe Krishtit. Ashtë e vetmja kohë në të cilën mund të mashtrohesh. Unë mendoj se Krishti ka nevojë për vëmendjen time ndershmënisht dhe me vertetësi. Dhe unë duhet t’i përgjigjem asaj. Ashtë nji dialog i heshtun mes Krishtit e meje. Ashtë e çuditshme sa bukur motivohet ky dialog.

Mendimet prej refleksioneve të predikatarit të Opus Dei dhe piktura së bashku me Tabernakullin e ban këtë dialog shumë premtues. Nuk ka këtu pyetje e përgjigje.

Ashtë vetëm nji kohë, në të cilën ngjarjet e së kaluemes sime mëkatnore e të gabueme dalin në shesh. Unë i ndjej thellësisht këto momente, kur unë nuk reflektoj imazhin e Krishtit, për të cilin jam i supozuem ta paraqes. Në këtë përballim të ndershëm lutjeje, unë provoj nji frikë të shëndetshme të përzieme me shqetsim. Ashtë e vërtetë se kjo lloj pervoje më kujton mue gjithnji dhimbjen e nji të kalueme të dështueme.

Unë nuk ndjehem i ndeshkuem, por thjesht i vumë në pozitë të vështirë nga këto njolla të errëta të shpirtit tim. Në këto momente të nji lutjeje thellësisht të heshtun, unë nuk gjej as dalje, as skuzime e as prirje për të fajësue të tjerët. E vetmja rrugëdalje dhe alternativë ashtë Krishti që më shikon përmes Tabernakullit dhe nga ajo pikturë shumë e bukur. Unë thellësisht përjetoj dy momente që pajtohen paqësisht: nji i tanishëm me kujtesën e së kaluemes, e cila ka nevojë të riparohet, dhe atë të nji të ardhmeje premtuese me Krishtin. Me pasion e dashtëni unë shikoj

7

me intensitet drejt eltarit. Qenia e Krishtit në Tabernakull dhe imazhi lavdiplotë i Trinisë i derdhun në kunorëzimin e Virgjinës së Bekueme Mari më ngushllon mue. Unë ndjehem i përqafuem prej fuqisë së dashtunisë dhe mëshirës së Zotit. Ashtë nji heshtje e plotë. Ashtë nji moment hyjnor i përjetuem në pervujtni dhe dashtuni. Ashtë fuqia e lutjes që vepron mbi shpirtin tim.

Ashtë kohë premtimi, kohë për me ba nji zotim me ndershmëni dhe vertëtësi. Ashtë koha që thellësisht ndjen thirrjen kërkuese për të qenë i ndershëm para Krishtit. Çfarë momenti i lavdishëm të kombinosh bukurinë e kunorëzimit të Zojës së Bekueme me bukurinë e kohës së lutjes kërkuese.

Dera e kapelës ashtë e hapun. Unë ndigjoj dike që ngadalë dhe njerëzishëm hyn mbrenda dhe bie në gjuj në lutje. Asgja nuk të nderpret. Heshtja vazhdon gjithnji. Sytë e mi ende shikojnë drejt të njajtit drejtim: Tabernakullin dhe pikturën. Unë ndjej heshtjen e prezencës së dikuj që fillon të lutet.

Në zemrën time, unë dëshiroj që ai të ketë nji kohë të bekueme dhe të frytshme lutjeje. Unë u gjunëzova dhe falënderova Krishtin për hirin dhe bekimet që mora prej Tij. Qindrova i gjunjëzuem për pakë kohë. Qe nji moment hiri para misterit të besimit tonë, nji mister i derdhun në lutje.

Mandej unë qetsisht u përula dhe mbylla derën mbas meje me kujdes.

Jashtë ashtë heshtje dhe qetësi. Shpirti i lutjes ndjehet në ajrin e ftohtë të asaj nate nandori. Eci në qetësi tue shikue në errësinën e asaj nate. Imazhi i Tabernakullit të shëndritun dhe piktura janë aq të gjalla në mendjen dhe në shpirtin tim sa perjetoj dritë në mes të errësinës. Misteri i lutjes, misteri i Krishtit ndriçon natën dhe errësinën e shpirtit tim. Tue blue këto mendime dhe tue ecë në errësinë, më kujtohet poema e dashtun e John Henry Cardinl Newman: “Më prij dritë dashamirëse”: “Më prij dritë dashamirëse përmes errësinës që më mbështjell. Më prij ma ndej : nata ashtë e errët dhe unë jam larg shtëpisë. Më prij ma ndej. Merri Ti kambët e mia, unë nuk kërkoj të shikoj. Vendi i largët nji hap mjafton për mue.”

Ashtë nandori i vitit 2005, nji ushtrim shpirtnuer me etënit e Opus Dei. Ashtë errësinë, por Krishti po më drejton. Ju falem nderit Krisht!

8

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

Kosova humbi dy liderë: Imzot Mark Sopin dhe presidentin Dr. Ibrahim Rugova

Dr. IBRAHIM RUGOVA President i Kosovës

IMZOT MARK SOPI Ipeshkëv i Kosovës Në Prishtinë, më 11 Janar 2006, nga një sulm në zemër, papritmas vdiq imzot Mark Sopi, Ipeshkëv i Ipeshkvisë së Kosovës.

Imzot Mark Sopi u lind më 26 Shkurt të vitit 1938 në fshatin Binçë të komunës së Vitisë në Kosovë. U shkollua në gjimnazin klasik në Pazin të Kroacisë, kurse studimet në filozofi dhe teologji i ka filluar në Zagreb ndërsa i ka përfunduar në Romë.

Si meshtar i ri, filloi të shërbejë si famullitar në Ferizaj, kurse nga viti 1974 shërben si famulliar në kishën e Zllakuqanit në Kosovën. Në vitin 1991, pas rrëzimit të diktaturës moniste në Shqipëri, e deri më 1995 ka shërbyer si famullitar në Durrës.

Me vdekjesn e Imzot Nikë Prelës më 1995, posti i Ipeshkvit të Kosovës mbeti i zbraztë dhe Selia e Shenjtë e emëron Dom Mark Sopin Ipeshkëv të ri të Kosovës.

Shugurimi i ti është bërë në Romë në Janar 1996.

Me gjithë përpjekjet e mjekëve për t'ia shpëtuar jetën, ai vdiq në Qendrën Klinike Universitare në Prishtinë, pas dy sulmeve në zemër.

Imzot Mark Sopi u varros në vendlindjen e tij, në Binçë të Vitisë.

Me vdekjen e Mark Sopit Kisha Katolike e Kosovës humbi bariun e vet shpirtëror, kurse Kosova humbi atdhetarin e flaktët dhe katalistin ndërfetar të vetin.

Pas një sëmundje të rëndë, më 21 janar 2006, në Prishtinë vdiq Dr. Ibrahim Rugova. Vdekja e gjeti në postin e kryetarit të Kosovës, i cili në këtë pozitë u zgjodh dy herë nga koha kur kishte përfunduar lufta në Kosovë.

Dr. Ibrahim Rugova lindi më 2 Dhjetor 1944 në fshatin Cercë të Komunës së Burimit. Rrjedh nga një familje me tradita kombëtare e patriotike. Gjatë Luftës së dytë Botërore serbo-çetnikët i vrasin të atin dhe gjyshin. Ka mbaruar studimet nue Fakultetin Filozofik në Prishtinë, drejtimi i letërsisë shqipe dhe pastaj ka specializuar në Universitetin e Sorbonës në Francë. Doktoroi mbi veprën e Pjetër Bogdanit.

Ishte sekretar i Lidhjes së shkrimtarëve të Kosovës, kur Serbia i kërcënohej Kosovës me heqjen e Autonomisë që kishte fituar me Kushtetutën e vitit 1974. Zoti Rugova ekspansionizmit serb iu kundërvua qoftë me shkrime, qoftë duke dhënë intervista për gazetat e vendeve perëndimore. Në vitet e 90 formoi Lidhjen Demokratike dhe si lider i saj përcaktohet për luftë paqësore për lirinë e Kosovës. Dr. Ibrahim Rugova bashkëpunoi me perëndimin e sidomos me Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Ai kishte besim në Washington dhe kjo doli e saktë. Është takuar disa herë me Papën Gjon Pali II. Ishte adhurues i Nënë Terezës, ku në zyrën e tij mbante fotografitë e saj.

Dr. Rugova ka qenë dhe do të mbetet simbol i rrugës së pavarësisë së Kosovës. Ai, me veprën e tij, ka treguar se është një figurë madhore e politikës shqiptare dhe pjesë e historisë sonë kombëtare.

Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës”, në New York, Famullitari i saj Dom Pjetër Popaj, Z/Famullitari Dom Nikolin Pergjini, Meshtari i ri Dom Viktor Dedaj, Këshilli i Kishës, si dhe Redaksia e revistës "Jeta Katolike", u shprehin përdhimjet e veta familjeve Sopi dhe Rugova, si dhe mbarë popullit të Kosovës.

Pushofshin në paqe!

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

9

Revista “Jeta Katolike” një shtyllë e fortë e fesë dhe atdhetarizmit të kulluar shqiptar “Shekujt e parë letrarë shqiptarë, apo e thënë ndryshe, faza pararendëse e kulturës së shkruar shqipe, dallohet për një prani të gjithëpushtetëshme të autorëve klerikë katolikë… Në gjysmën e parë të shekullit të kaluar, nga 294 autorë që botuan të paktën një libër, 205 prej tyre ishin pjesëtarë rë komunitetit të krishterë shqiptarë…”

Prof. Dr. Stefan Çapaliku “Krishtërimi ndër shqiptarë”, Tiranë, 1999 f. 440 - 441

HAPPY BIRTHDAY “JETA KATOLIKE”!

Në restorantin “Maestro’s” u festua me Darkë e Akademi përkujtimore 40-vjetori i revistës shqiptaro – amerikane informative, fetare dhe kulturore “Jeta Katolike”. Darka e ditëlindjes së revistës, u përgatit nga komisioni përgatitor i përbërë nga Z. Gjergj Simolacaj kryetar, Z. Gjon Chota, Z. Palok Rudaj. 150 pjesëmarrësit duatrokitën fjalën hyrëse përshëndetëse të drejtuesit Z. Marjan Cubi Kryetar i Këshillit të Kishës “Zoja e Shkodrës”, Harsdale N.Y., që bëri hapjen e darkës me akademi festive. Dom Nikolin Pergjini bëri lutjen fetare dhe bekimin e tubimit kulturor, me darkë festive. Aktivisti i palodhur, ish - Kryetari i Këshillit të Kishës Katolike, publicisti veteran, dhe një ndër

Nga Klajd Kapinova tori prej shumë vitësh i revistës Z. Mark K. Shkreli, n/Kryetar i Federatës Panshqiptare “VATRA” Dr. Gjon Buçaj. Pjesa e muzikës argëtuese me valle tradicionale popullore u bë nga grupi muzikor “RINORA4”, me këngëtarët Vjollca Luka e Gjovani. Editori

Tonin Mirakaj, Dom Nikolin Pergjini, Dom Pjetër Popaj, Dr. Gjon Buçaj dhe Mark Shkreli

bashkëpunëtorët e buletinit shqiptar “Jeta Katholike Shqiptare” në New York, Z. Tonin Mirakaj, mbajti kumtesën kryesore të mbeshtetur në fakte historike dhe kujtimeve të viteve të paharruara. Më pas folën, famullitari i Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës” i përndershmi Dom Pjetër Popaj, kryeredak-

aktual Z. Mark K. Shkreli, falënderoi të pranishmit për pjesëmarrjen, përkrahjen e vazhdueshme të revistës, Don Pjetër Popajn, për punën e palodhshme, si dhe antarët e Këshillit Botues, të mëparshëm e tanishëm, të cilët vazhdimisht bashkëpunojnë pa asnjë

shpërblim material. Editori Shkreli, përcolli “Një falënderim të posaçëm për një njeri që sonte s’është me ne, të ndjerin Msgr. Zef Oroshin (1912–1989), i cili na la para 19 vjetesh. Ai, para 40 vjetësh, me një komunitet shumë të vogël themeloi shtypin që kemi sot”.

Ai falënderoi bashkëatdhetarët e vet, duke thenë se revista pa përkrahjen tuaj nuk do të ekzistonte. “Kur ai e botonte organin në fjalë, nuk kishte kompjutera, por çdo gjë u bënte me dorë, punë kjo jo e lehtë. Falë Msgr.

Zef Oroshit, ne sot, duke shfletuar koleksionin e vjetër të “Jetës Katolike”, mësojmë historinë e mërgatës katolike dhe gjithshqiptare në New York me rrethe. Duke vijuar botimin e saj, ne jemi te vetëdijshëm, se jemi duke shkruar historinë për brezat e ardhshëm.” Në mbyllje editori Shkreli, kërkoi si edhe më përpara bashkëpunim e perkrahje me para për zërin e komunitetit tonë, mbasi “Kur ‘Jeta Katolike’ nuk lexohet është njësoj sikur të flasësh e askush s’të dëgjon”. Vatristi Dr. Gjon Buçaj, në emër të Federatës “Vatra” i përshendeti të pranishmit, e tha, se botimi i një reviste në shqip prej komunitetit katolik, është e vetmja në Amerikë. Në faqet e saj, gjejmë shkrime nga persona të njohur të mërgatës si, prozatorit modern Prof. Ernest Koliqi, Prof. Zef Nekaj, Prof. Rexhep Krasniqi, studiuesit Idriz Lamaj, etj.

Famullitari Dom Pjeter Popaj, foli për rendësinë e Jetës Katolike, duke e quajtur atë, jo Revistë e zakonshme, por Jetë, Jetë e Vërtetë Katolike.

Me pendë dhe gjoks kundër barbarizmave të huaja dhe servilizmit Është thënë dhe shkruar gjithnjë, se Shtypi Katolik mbarëshqiptar, ka qenë ndër shekuj shtyllë e atdhedashurisë dhe jo më pak kulture kudo. Këtë e dëshmojnë objektet e

10

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

Në këmbë: Gasper Kalaj, Tonin Mirakaj, Dom Nikolin Pergjini, Dr. Gjon Buçaj, Mark Shkreli dhe Dom Viktor Dedaj Ulur: Ndrekë Tonaj, Dom Pjetër Popaj dhe Preç Luku Curanaj

panumërta arkeologjike: skulpturë, pikturë, letrare, vepra të ndryshme arti të shpërndara anë e kend vendlindjes; dhe këtë e dëshmon në veçanti një histori e larë me gjakun e tij në shekuj. Ai iu kundërvu me pendë dhe gjoks barbarizmave të huaja dhe servilizmave të opurtunistëve të brendshëm në trojet shqiptare. Kjo ka qenë në shekuj dhe dekadat e porsakaluara arsyeja, që Kleri Katolik u gjet i pari në shenjestrën e të pazotëve, që poshtëruan vendin tonë dhe e kthyen atë,

sikurse benë edhe osmanët, nga një kopsht i lulëzuar feje dhe kulture në një gërmadhë rrënojash fizike e shpirtërore, gërmadhë vuajtesh dhe mjerimi. “Për të ripërtërirë lulëzimin e humbur, do të duhen dekada të tëra mundi dhe djerse, sepse brenda kësaj gërmadhe tragjike, e do të thoja katastrofike, gjendet rinia e jonë e ikur në vendet e huaja, ndoshta për të mos u kthyer më.” (Dom Ndoc Nogaj, “Shtypi Katolik Shqiptar 1991 nëntor 2001”, Shkodër, 2001, f. 6).

Të sjellësh ndër mend dhe të rreshtosh figurat e mëdha jo vetëm kulturore fetare, por edhe morale, jo vetëm klerikale, por thjeshtë katolike, të kulturës së një vendi shumë të lartë është imperativi i çdo njeriu, që ka për zemër brumosjen e botës shpirtërore të fëmijëve e të rinjve tanë, ku Kisha me shtypin e saj ka qenë një fanar drite, jo vetëm në lëmin fetar por edhe atë kulturor e atdhetar. Kjo gjë duket e kjartë sapo të hapësh një antologji letërsie, qysh prej viteve 1934-1944, 19451990, të cilët kanë lënë gjurmë të pashlyeshme diturie ndër shekuj, por edhe brymosën tokën e shenjtë në vendlindje me gjakun e tyre martir.

Janë pikërisht Urdhëri i Jezuitëve, ata që zënë një vend nderi në publicistikën shqiptare. Qysh në ditët e para ata u ndeshën me Perandorinë e “pathyeshme” Turke, duke ndërtuar Seminarin dhe Kolegjen Saveriane në Shkodër më 1870, sollën në qytet, pa përfunduar ende mirë institutet e mësipërme, një Shtypshkronjë “Zoja e Papërlyeme”, duke filluar pas pak edhe botimin e së përkohshmes “Elçija e Zemrës së Krishtit” (mars, 1891), me shpenzimet e vetë kuvendit.

Etërit Françeskanë hapën Shtypshkronjën “At Gjergj Fishta”, që filloi botimet (fletore e libra) e veta me 1916, Shtypshkronja “Nikaj” (1910) e klerikut Don Ndoc Nikaj (18641951).

Numri i Parë i Revistës “Jeta Katolike” (New York, 1966) Revista “Jeta Katholike Shqiptare” (Albanian Catholic Life) si organ shtypi, që në hyrje përcakton, se është organ i Lidhjes

Kopertina e numrit të parë të Revistes Jeta Katolike botuar me 1965 Katholike Shqiptaro – Amerikane në New York. Redaktorët e parë ishin: Dr. Çesk Ashta Pamje nga Darka

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

e Kolë Çuni, ndërsa drejtor përgjegjës Rev. Joseph J. Oroshi, D.D. Adresa e parë e revistës është: 261 South Broadëay Tarrytoën, N.Y., U.S.A. Më poshtë në faqen e dytë thuhet, se dorëshkrimet dhe nëse nuk botohen nuk kthehen. Karakterin demokratik dhe lirinë e debatit e shohim në përcaktimin se: “Artikujt me karakter polemik, duhet të nënshkruhen me emen.”, një shembull ky për mediat “demokratike” shqiptare të shekullit XXI. Në ballinë bie në sy piktura e dy shtegtarve arbër, që shoqërojnë me vështrimin e tyre ikjen në Genazzano (Itali) të Fugurës së Shenjtë të “Zojës së Shkodrës” mbas masakrave barbare të pushtuesve turq mbi popullsinë vendase. Kjo vepër relgjioze dhe artistike njëherësh, gjendet sot në tavanin mbi elterin e Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës” në Harsdale, New York. Revista në fjalë, në numrin 1, viti I (1966), ka 26 faqe. Bie në sy në gjithë buletinin mungesa e gërmes ë.

Ajo hapet me editorial-in e shkruar nga drejtori përgjegjës Dr. Dom Zef Oroshi, me pseudonimin Zodiaku. Ai, mbasi bën një përshkrim të shkurtër të përsekutimit të intelektualëve shqiptarë në Shqipëri në vitet e errëta të komunizmit ateist, shton se përballë masakrave elita intelektuale në emigracion përkujton frytet dritëdhënëse të lëme të ndryshme të diturisë, duke përshkruar revistat që botoheshin në Shkodër, gjatë kohës që vetë meshtari Oroshi, ishte student në shkollën private katolike. Me një nostalgji të

veçantë kleriku Oroshi, kujton dy pleqtë të veshur me kostume tradicionale vendase, që shëtisnin derë më derë, për të shpërndarë me një krenari e zë të lartë revistat: “Hylli i Dritës”, “LEKA.”, etj.

Autori Zodiaku, shkruan: “Natyrisht dhe per kete, megjithse do te dale tremujor dhe pa kurrfare mtese epersijet, na mungojnë mjetet dhe, ne rrethanat e sotshme, deri diku dhe pendat, sepse, secili asht i mbethyem ne tavoline ose fabrike me punen nga e cila nxjerr jetesen e perditshme. Meshtaret shqiptare, dhe ata qe kane mbete gjalle dhe jetojne ne boten e lire, jane te shkaperderdhun e te lidhun me pune aty ku i ka hjedhe rrethana historike, nen urdhnin e auktoritetevet fetare vendase. Megjithate, derisa ndjetin e kemi te mire, me te gjitha flijimet personale qe parashifen, kemi uzdaje te plote se disa penda ma prodhueset nder ambjentet e sidomos meshtarevet e te katholikevet kane me na mungue… Sot per sot “Lidhja Katholike Shqiptare Amerikane” e New York–ut ka caktue me e qite per nji vjete buletinin. Nese bamiresija, simpathija dhe penda e intelektualvet do te na perkrahin, u premtojme lexuesavet se grupit t’yne nuk do t’i mungojne vullndesa e flijimevet personale dhe e punes vullnedtare per vijimin e tij.” (f. 2).

Artikulli vijues, në faqet 3-5, është shkruar nga P. Andrew Nargaj, O.F.M., Ph.D., duke i lënë vendin më pas shkrimit redaksional: “Rruga e Jone”. Një përkthim interesant, është bërë nga Prof. Martin Camaj të titullu-

11

ar: “Adhurimi i Tre Dijetareve nga Lindja”.

Ndërsa Kolë Nikoll Bajraktari, përshkruan atmosferën e Krishtlindjeve dhe vijon me poezinë “Keshendellat”. Kol Çuni, në shkrimin e parë jep përshkrimin e Presidentit “John F. Kennedy: Babe Familjet e Besimtare i Vertete”. Prof. Mhill Marku, paraqitet për lexuesit mërgimtarë me analizën: “Gjuha Shqipe ne Amerike” dhe më poshtë ka ofruar një poezi nga Pader Gjergj Fishta. Zef Pashko Deda, trajton marrëdhëniet mes Vatikanit e Washingtonit dhe Papa Pali VI, ndërsa për Gonxhe Bojanxhiun e veprimtarinë e saj në dobi të të varfërve, At Dr. Zef Oroshi, u tregon shqiptarëve ne mërgim për bijën e harruar në tokën e të parëve në Shqipëri. Revista në #1 të saj ka kronikën shoqërore, zgjedhjet e reja të Lidhjes Katolike Shqiptare Amerikane, si dhe stafin e shtypit, në të cilën janë emrat: Loro Stajka, Ndue Gj. Markaj, Nikoll Melyshi, Kol Nikoll Bajraktari, Zef Pashko Deda, Tonin Mirakaj, Zef Hasani, Fran Sokoli, Lodovik M. Bajraktari. Ajo që është më interesantja, është se në revistë janë të shënuar meshët përkujtimore dhe mesha për deshmorët e Atdheut, duke u quajtur tradicionalisht më vonë si Meshë Kombëtare çdo 28 Nëntor, kur është edhe kremtimi i Shpalljes së Pavarësisë. Revista falënderoi të gjithë për pagesën e rregullt të antarësisë, me anën e së cilës krijohet mundesia e vijimësisë së saj.

Bisedë me aktivistin e hershëm dhe ish-Kryetarin e Këshillit të Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës” në New York, publicistin veteran Tonin Mirakaj Z. Tonin, revista “Jeta Katolike” sot po feston 40 - vjetorin e daljes së numërit të parë të saj. Si ndieni ju pas një përvoje të pasur publicistike?

Falëminderit për intervistën, por dua qysh në fillim të theksoj, se kontributi im dhe pararendësve të mi ka qenë modest, por shumë i vështirë për kohën kur ne ishim të pakët si komunitet dhe pa asnjë eksperiencë. Është për t’u admiruar inisiativa e kurorëzuar sot me sukses, për të perkujtuar 40-vjetorin e fillimit të revistës “Jeta Katolike”. Mendoj, se kjo është ngjarja më e rëndësishme në jetën e komunitetit katolik shqiptar të New York-ut, mbas formimit të Lidhjes Katolike

Shqiptare - Amerikane. Sigurisht që është hera e parë, që një komunitet shënon ditëlindjen e një organi të shtypit të vet, çka tregon respektin dhe rëndësinë e e nevojshme, domosdoshme dhe të përhershme, që merr shtypi për jetën e një bashkësie emigrantësh.

Cilat ishin disa nga mjetet e informimit të kohës që bënë sensibilizimin e organizimit të komunitetit shqiptar në Amerikë në fillim të vitëve ’60?

Kur u formua Lidhja Katolike, me inisiativën e meshtarëve Mons Dr. Zef Oroshit, At Prof.

Dr. Andrea Nargaj O.F.M. dhe e një grupi të

vogël shqiptarësh, të vetmet mjete komunikimi qe kishim këtu në gjuhën shqipe, ishin: “Shqiptari i Lirë” organ i Komitetit “Shqipnia e Lirë”, me editor njërin nga intelektualët e njohur Prof. Nexhat Peshkopia e “Dielli”, i Federatës Pan-Shqiptare “Vatra”, që botohej ne Boston (sot New York, ku janë edhe zyrat e Federatës) me editor Dr. Athanas Gega. Ishte gjithashtu emisioni radifonik “Zëri i Shqiptarëve të Lirë”, që jepej një gjysmë ore në javë, ishte burim informacioni dhe lidhje mes shqiptarëve të shpërndarë në udhët e vështira të emigracionit. Këto mjete të pakta komunikimi, përkrahën forminin e Lidhjes, botuan lajme, që ne dërgonim mbi aktivitetet që zhvilloheshin në komunitetin

12

Jeta Katolike

katolik. Ata botonin lajme mbi aktivitetet e komitetëve të tjera fetare Orthodokse e Muslimane, që vepronin ne New York e gjetkë në Amerikë.

A ishte e vështirë të bashkëpunonin shqiptarët, falë temperamentit të ndryshëm, mentalitetit, diferencës së trevave, kulturave dhe shkollave nga vinin prej trojeve etnike shqiptare?

Sigurisht, është e natyrshme, se sikurse çdo nacionalitet tjetër që vjen në një shtet shumë të madh, ku përfshihen mijëra kultura, zakone, tradita, gjuhë, mentalitete etj. edhe shqiptarët nuk bënin përjashtim. Aso kohe më së shumti mbizotëronin emigrantët politikë dhe ato ekonomikë që kishin ardhur shumë vite më parë. Njohja e bashkëatdhetarëve me njeri tjetrin më së shumti ishte e rastësishme, sepse ne nuk ishim të organizuar, sikurse mund të thuhet për komunitetet e tjera që kishin shekuj që ishin vendosur në ShBA. E kësisoj edhe fillimi i Lidhjes nuk qe i lehtë. Bisedonim për punë të mëdha, por mundësit i kishim fare të vogla.

Edhe ata pak antarë të Lidhjes, nuk ishin të gjithë të vendosur në një drejtim. Shumica prej nesh, mendonim sesa të çlirohet Shqipëria nga komunizmi, do të kthehemi në vendlindje. Disa të tjerë shpreheshin, se nuk është nevoja të ndërtojmë Kishë, e disa shtonin se jemi përkohësisht në këtë vend?

Por gjithsesi ju mblidheshit dhe mendonit për të ardhmen e komunitetit tuaj?

Po është e vërtetë. Kjo ishte gjëja më normale që bënim. Pavarësisht mendimeve të kundërta, ne mblidheshim çdo ditë diele, herë në një Kishë herë në një tjetër, kur na lajmëronin meshtarët, se do të vinin për të celebruar një meshe. Mbas meshet, i “binim legenit” me muhabet e mendime gjithfarësh derisa lodheshim, e mandej merrnim trenin e ktheheshim ne vendbanimet tona. Nuk kishim problem parkimi, nga se gjithsej kishim dy makina asokohe. Njerën e kishte Don Zefi e tjetrën Gjon Cupi (të dy mirditas).

Meshtarët shqiptarë Mons Oroshi dhe At Nargaj, shërbenin në kishat amerikane dhe gjatë kohës së pakët të lirë takoheshin me shqiptarët. Mungesa e takimeve të shpeshta a e pengoi qëllimin e krijimit të Lidhjes?

At Prof. Dr. Andrea Nargaj, ishte professor i Liturgjisë në “St Joseph’s College” në qytetin Windham, të shtetit Maine. Ndërsa Mons Dom Zefi Oroshi, u punësua në Istitutin “St. Vincent de Paul”, në Terrytown, si professor i gjuhës latine. Këtu ishte afër me ne. Duhet

JANAR - MARS 2006

kuptuar, se meshtarët tanë, sikurse të gjithë të tjerët, asokohe duhej të punonin për të siguruar jetën. Lëmosha që mblidhnim, ishte 1020 dollarë, e gjysmën e lënim në Kishën ku thuhej mesha, e gjysmën tjetër priftit ose fratit, për shpenzimet e udhëtimit.

Dom Zef Oroshi vinte pas përvojës që kishte pasur në Kuvendin e Jezuitëve në Shkodër, ku shtypi katolik asokohe jepte tonin e publicistikës dhe shkencës bashkëkohore shqiptare. Sa ndikoi kjo përvojë në krijimin e shtypit në Amerikë?

Po është e vërtetë, se Mons Oroshi vinte pas një përvojë të pasur, sepse ai vetë kishte qenë nxënës i poetit të ëmbëlsisë Dom Ndre Mjedja dhe “poetit kombëtar” At Gjergj Fishta. Por Dom Zefi (siç e thërrisnim ne asokohe) ishte optimist, se Lidhja do të ketë një të ardhme të shkëlqyer, do të kemi shtypin, Kishën tonë e me kohë gradualisht do të arrijmë suksesin që dëshirojmë. Me 28 shtator 1962, hapem fushatën e pare, ku u premtuan rreth $4,000, për t’u përdorë (dikur) për blerjen e një Qendre, që mund të kthehej në Kishë. Kjo ishte një ëndërr asokohe, që një ditë u bë realitet. Sidoqoftë, kjo ishte gjendja ekonomike e komunitetit tonë.

Dikush qeshte me planet tona, dikush tallej nder kafet e Allen Street-it, por kishte edhe nga ata, që gjithmonë jepnin shpresë, se qellimet tona fisnike e atdhetare do të realizohen.

Si mundi të bindëte shqiptarët për ta mbështetur në rrugën e prelatëve pararendës të trinomit “Fe–Atdhe–Përparim”, me të cilën ishin edukuar shumë barinj shpirtërorë shqiptarë gjatë shekujve?

Dom Zefi këmbëngulës, u kujtonte të gjithëve, sesi Amerika është e përbërë nga emigrantë prej gjithë vendeve të Botës, dhe se shumica e atyre që vijnë në Amerikë, qëndrojnë në Amerikë. U sillte gjithmonë shembuj prej nacionalitetëve të tjera, si: italianët, hebrejt, francezët, gjermanët, irlandezët, grekët, polakët etj., të cilët kishin të njëjta mendime e deshira, siç i kemi edhe ne, por me kohë janë shkrirë në shoqërinë amerikane. U tregonte sesi i kanë ndertuar Qendrat e tyre fetare e kulturale, që u shërbejnë, për të ruajtur fenë, gjuhën, kostumet e traditat me vlerë, nga prejardhja e tyre, dhe sesi edhe ne duhet të vihemi asaj rruge.

Nëqoftëse e duam fenë, që kemi, kulturën e traditat tona, që duhet të ruhen, atëherë duhet të organizohemi, të ndihmojmë njëri-tjetrin, dhe kur të vijë koha, mund të ndihmojmë edhe vendlindjen. Bazat, që u vune asokohe,

nxjerrja e lejeve juridike e dioçezane, sollën suksese të vazhdueshme, që më vonë u kunorezuan me blerjen e Qendrës Katolike, ndërtimin e Kishës “Zoja e Këshillit të Mirë”, formimin e famullisë së parë katolike shqiptare në Amerikë “Zoja e Shkodrës” dhe ndërtimin e Kishës së re në Hartsdale, për të cilën jemi të lumtur e kryelartë ne katolikët dhe shqiptarët në përgjithësi.

Si lindi ideja për krijimin e shtypit katolik për pasqyrimin e aktiviteteve fetare, kulturore dhe nacionale të komunitetit shqiptar në Amerikë?

Kishin kaluar tre vjet nga formimi i “Lidhjes Katholike Shqiptare” dhe ende nuk kishim shtyp tonin, në të cilin mund të publikonim aktivitetet tona, planet e projektet, që kishim për të ardhmen, megjithse vazhdimisht bisedonim për këtë çështje. Kuvende të mbajtura në organizimet tona, nga personalitete të shquara të mërgatës mbeteshin pa u botuar.

Nevoja me pasë një Revistë, ndihej për ditë e më shumë. Në fillim të vitit 1966, Dom Zef Oroshi, me një grup të vogël bashkëpuntorësh, vendosi të botoj një të përkohshme, dhe e pagëzoi me titullin: “Jeta Katholike Shqiptare” (“The Albanian Catholic Life”).

Në vitin e parë, u botuan 4 numëra, që shënojnë lindjen e kësaj reviste.

Si u mirëprit dalja e revistës dhe a morët përgëzime e nxitje për të vijuar udhën e re të sigurtë?

Duhet të dimë, se gjithmonë Selia e Shenjtë dhe famullitë në të gjithë botën i kanë kushtuar e kushtojnë rëndësi edukimit katekistik të besimtarëve, për të vijuar jetën si të krishterë të mirë, për të cilën predikon edhe Libri i Shenjtë (BIBLA). Numërat e parë të Jetës Katolike, u pritën mirë nga mërgata shqiptare në Amerikë e Europë. Për këtë ngjarje të rëdësishme të komunitetit tonë në Amerikë, shkruan revistat e gazetat në diasporën tonë, si “Shqiptari i Lirë”, “Dielli”, “Shejzat” e “Koha e Jonë” etj. Filluan të vijnë letra përkrahëse, urime e ndihma në të holla. Shkrimtarë e publicistë të njohur dërguan artikuj me karakter fetar, kulturor, kombeëtar, enciklopedik, që pasuronin revistën. Dom Zefi, që nga numëri i parë, hapi rubrikën “Log Kuvendit”, në të cilën trajtonte subjekte fetare, shoqërore, gjuhësore e gramatikore. Ai filloi të botojë pjesë nga Ungjilli në gjuhën shqipe, që ishin pjesë e përkthimit të tij. At Andrea Nargaj, i cili, kishte një mendje të pasur me kulturë të gjerë klasike dha kontribut shumë të çmuar me shkrimet e tij.

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

A mund të thoni disa nga pendat e publicistikës dhe krijimtarisë letrare, që ruajnë nënshkrimin nëpër faqet e revistës?

tjetër. Kështu vazhdoi përgatitja e revistës deri sa u ble Qendra në 4221 Park Avenue, në Bronx, New York.

Oh, janë të shumtë, por unë po përmend vetëm disa që më kujtohen tashti për tashti.

Ne numërat e vitëve të para, gjinden shkrime nga penda e njohura, si: Pater Paulin Margjokaj O.F.M., që jetonte në Graz të Austrisë, Prof. Karl Gurakuqi nga Italia, Prof. Zef Nekaj e Prof. Mhill Marku, të dy këta mësues në shkollën ushtarake amerikane në Monteray të Kalifornisë. Prof. Rexhep Krasniqi, njeri nga përkrahësit më të çmuar, që kemi pasë prej fillimit, Kolë Bib Mirakaj, Tajar Zavalani (gazetar në radio Londra BBC), Lec Shllaku (editor i revitës “Koha e Jonë” Francë) etj., të cilët, e shtuan shumë rëndësinë e revistës sonë në pikëpamje fetare, kombëtare, kulturore, letrare e shoqerore.

Revista sot festoi ditëlindjen e 40–vjetorit të saj. Një plejadë e tërë shkrimtarësh, publicistësh dhe dashamirë të artit e kulturës shqiptare, tashmë janë futur në fondin e artë të historikut të Kishës Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës” në New York.

A mendoni, se duhet gradualisht hedhur dritë mbi jetën e veprën në shërbim të fesë e komunitetit shqiptar si shenjë nderimi dhe respekti?

Nga shfletimi i koleksioneve të shumta në shtëpinë tuaj, shoh se ju keni shkruar në disa gazeta e revista të komunitetit shqiptar në diasporë. A mund të thoni sesi u pritët tek lexuesit?

Ishim një grup i vogël, që i ndieri Zef Pashko Deda, na quente “delitantë”, ku përfshinte edhe vetveten. Këta përgatisnin raporte të aktivitetëve të Lidhjes në raste të ndryshme si kremtime, mbledhje, lista të fushatave, rubrikën “levizje demografike” etj. Edhe “delitantet” shkruanin ndonjë artikull.

Sigurisht, shkrimet tona nuk krahasoheshin me ato të shkrimtarëve që përmenda më lart.

Fillimi i revistës ka qenë i zorshëm nga fakti se mungonte gjithçka. Çdo shkrim që vinte, duhej rishkruar, e nuk kishim njerëz që zotëronin daktilografinë, e nuk kishim as makinë shkrimi të përshtateshme. (Nuk kishte kampjutera asokohe). U hap një fushatë fondmbledhëse, ku u dhuruan rreth $400, me të cilat u ble një makinë daktilografike I.B.M. Kjo e bëri të mundur një përmirësim të dukshëm në përgatitjen e revistës.

Imzot Oroshi, me të drejtë kërkonte punë sa më të mirë nga bashkëpunëtorët, të cilëve vazhdimisht u kujtonte thënjen: “Ç’ka shkruhet, mbetet”.

Meqenëse nuk kishit një vend të caktuar, sikurse më kanë thënë, Imzot Oroshi i mbante pajisjet e shtypit e koleksionin e botuar të revistës në makinë, sikur donte të thoshte se revista “Jeta Katolike” do të mbijetojë!?

Po, është e vërtetë. Meqenëse nuk kishim një vend tonin, makina e shkrimit, dosjet me korrespondencë e koleksioni i revistës, mbaheshin në trankun e makinës së Dom Zefit, dhe puna bëhej herë në një vend e herë në një

Sigurisht. Kjo i përket brezit të emigrantëve të rinj, që kanë lindur dhe rritur në Amerikë dhe atyre që pas vitëve ‘90, kanë ardhur nga trojet etnike shqiptare dhe po jetojnë e punojnë në ShBA. Duhet t’i kujtojmë me nderim e pervujturi puntorët e parë që bënë të mundur botimin e revistes “Jeta Katolike” (1965 – 2005), që gjendën në jetën e amshuar, Mons. Dr. Joseph Oroshin, At Prof.

Dr. Andrea Nargaj O.F.M., redaktorët e parë Kol Çuni e Çesk Ashta, puntorin e palodhur Zef Pashko Deda, të cilët, në kondita të rënda, nuk kursyen kohën as mundin për të realizuar botimin e revistës “Jeta Katolike”.

Me ardhjen e vazhdueshme të emigrantëve shqiptarë nga Mal i Zi, dhe vende të tjera, erdhën edhe talente e vullnetarë të rinj. Mark K. Shkreli e Ndoc Vulaj, u aktivizuan pa vonesë. Në #4 të vitit 1969, Mark K. Shkreli e filloi punën e tij për revistën me shkrimin “Shkolla e parë”. Në vitin 1970, zgjidhet në Këshillin Botues, e në vitin 2006, është kryeredaktor i revistës “Jeta Katolike”. Me ardhjen e të përndershmit Dom Rrok Mirdita pranë Qendres me 1973, revista shënon një përmirësim të dukshëm, si në paraqitje ashtu edhe në përmbajtje.

Dhe sot çfarë mendoni për revistën?

Revista vazhdojë të botohet deri në fund të vitit 1978, dhe u ndërpre përkohësisht, por kjo “përkohesisht”, ishte mjaft e gjatë, ndonëse nevoja ishte shumë e madhe për vazhdimin e saj. Në vitin 1995, Dom Pjetër Popaj, At Andrea Nargaj O.F.M. e Këshilli i Kishës, vendosën rifillimin e revistës. U zgjodh Këshilli Botues, me drejtor përgjegjes të përndershmin Dom Pjetër Popaj, redaktor poetin Z. Luigj Çekaj, drejtor teknik Z. Gjovalin Nikçi, dhe anëtarë At Andrea Nargaj, Prel Sinishtaj, Mark K. Shkreli, Marjan Cubi, Tonin Mirakaj, Simon Vukli e Pashko Camaj. Këta përgatiten e botuan numrin e parë të ridaljes Janar-Mars 1996.

Prej asokohe revista po vijon të botohet. Me kalimin e kohës, Këshilli Botues ndryshon.

Largohet Gjovalini, e me vonë Luigj Çekaj,

13

unë e ndonjë tjetër. Për fat erdhi shkrimtari e studiuesi Z. Klajd Kapinova, i cili, me shkrimet e tij, e pasuroi dukshëm revisten.

Në art dizenjo mjeshtri Z. Ismer Mjeku po luan rol të rëndësishëm në paraqitjen teknike të revistës e ngritjen e saj në një standart të lartë profesional. Shkrimet e Dom Pjetër Popaj dhe Dom Nikolin Pergjini, gjithëmonë me përmbajtje teologjike, që lidhen me jetën tonë të përditeshme, zënë vend nderi dhe kanë rëndësi të posaçme. Gjatë kohës që ishte në mesin tonë, i ndjeri At Andrea Nargaj dha kontribut të çmueshëm me shkrimet e tij. Z. Mark K. Shkreli, përveç rolit të editor-it të revistës, me shkrimet dhe përkthimet e tij të karakterit fetar, po plotëson përmbajtjen e saj, me një ushqim shpirtnor për lexuesin. Meriton të përmendet kontributi i çmuarshëm i Z. Simon Vuklit si redaktor i gjuhës angleze, me shkrime plot kuptim e pjekuri, çka tregon njohjen e ngjarjeve për të cilat shkruan. Mbas rifillimit, revista ka pasur fat të ketë përkrahje e shkrime nga personalitete të shquara. Ndër këta Prof. Sami Repishti, aktivist i njohur e përkrahës i çmueshëm i komunitetit e i Kishës “Zoja e Shkodrës”, Z. Bardhyl Ukcamaj studiues i historisë, poeti disident Z. Anton Çefa, studiuesi i mirënjohur i komunitetit Z. Idriz Lamaj, poeti Z. Luigj Çekaj, poeti i talentuar Gjek Marinaj, publicisti Tomë Mrijaj, gazetarja Mimoza Dajçi, poeti Gjeto Turmalaj, etj. Në historinë e veprave tona letrare, revista “Jeta Katolike”, do të zërë një vend nderi e krenarie, përkrah emrave të atyre që e bënë të mundur fillimin e botimin e saj, te atyre që e përkrahën dhe të atyre që po e botojnë sot, do të kujtohen me respektin që meritojnë.

Cili është mesazhi juaj sot në ditëlindjen e revistës?

Mund të flitet gjatë rreth revistës “Jeta Katolike”, vlerës së saj fetare, kombëtare, vlerës shoqërore për famullinë e Kishës “Zoja e Shkodrës”, por kjo nuk mund të bëhet në 10 minuta. Jam përpjekë të përmend personat kryesor, që kanë bërë të mundur realizimin e kësaj vepre, për të cilën jemi mbledhë në këtë festë. Nuk zvoglohet aspak rëndësia e ngjarjeve as e personave, që nuk i përmenda në këtë intervistë. Edhe një herë në shenjë mirënjohje e falënderimi, uroj drejtuesin e revistës të përndershmin Dom Pjetër Popaj, editor Z. Mark K. Shkreli dhe të gjithë pjesëtarët e Këshillit Botues.

Bisedoi: Klajd Kapinova

14

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

15

March for Life Peter Saljanin atholics, all of us, one day or another, will be asked to be soldiers of Christ. After all, that is what confirmation is all about. It’s about accepting maturity when at a young age we weren’t given the option of who or what we want to believe; its about living consciously with God day in

C

and day out amidst random trials and tribulations; its about vowing to be a defender of the faith in a secular world that constantly tries to disarm us. Unlike conventional weapons, ours don’t inflict physical pain but rather, have the capacity to hit a sensitive nerve in the human mind, heart, and soul.

Our sword is our pen, our shield is our bible, and our life, is in the hands of God. We are not considered dangerous because of the muscles we flex or the gun we grip but because of the Person we put our faith in – Jesus Christ.

On January 23rd 2006, about fifty people from our church joined over 100,000 activists, in

Washington D.C., for the March For Life campaign. The young, the blind, the handicap, and the old are just a sample of whom we met up with that day. It was cold, wet, and rainy, but the weather didn’t prevent us from going or concern us from leaving.

In fact, the gloomy atmosphere fitted the event. It wasn’t a time of jubilee but a time of bereavement. We were fighting for life; becoming the voice for those innocent babies who have died with a silent scream, challenging the very idea that a person should not be held accountable for his/her actions, Rev. Pergjini with Our Lady of Shkodra parishioners in Washington D.C.

16

Jeta Katolike

and demanding that these barbarous actions be put to an end.

Our purpose was clear and our minds and bodies were ready to face whatever difficulties.

The ultimate drive for us was Christ.

After all, He died for His cause whereas we were going to live through this one.

Banners were raised, Hail

JANAR - MARS 2006

Mary ’s were prayed, slogans were chanted, and Jesus was ever present with us. Our attendance and testimony that day illuminated the darkness of that setting. Sure we were all sinners, but the difference between abortion advocates and us is that we were conscious sinners who knew how to tell the disparity between right and

ZADRIMA, DJONOVIC & GOJÇAJ, LLP ATTORNEYS AT LAW

REPRESENTING THE ALBANIAN-AMERICAN COMMUNITY ON ALL MATTERS:

CIVIL REAL ESTATE - SALES - PURCHASES - MORTGAGES - REFINANCING

BROKERING CONTRACTS LANDLORD & TENANT ARBITRATION

(914) 285-1111 PLEASE CALL FOR AN APPOINTMENT. WE OFFER FREE CONSULTATION.

WE SPEAK ALBANIAN – NE FLASIM SHQIP.

ALBANIAN ATTORNEYS FOR THE ALBANIAN COMMUNITY

Avokatët Shqiptarë për Komunitetin Shqiptar 99 MAMARONECK AVE., SUITE 2 WHITE PLAINS, NEW YORK 10601

wrong; a person and a thing; life and murder. As one sign read, “Pro Abortionists Prey On Women whereas Pro -Lifers Pray For Women.” Who knew that such a subtle difference in spelling can have an immense change in meaning. All that were there marched peacefully, spoke gracefully, and greeted each other lovingly. Our commitment to defend the innocent driven by our devotion to God made any challenge seem only trivial and made any stranger seem familial.

As I write this reflection, many babies are dying, many mothers are mourning, and many parents are ignorant of what their kids have to deal with. Mother Teresa once said that she, “feel[s] that the greatest destroyer of peace today is abortion, because it is a war against the child - a direct killing of the innocent child - murder by the mother herself. And if we accept that a mother can kill even her own child, how can we tell other people not to kill one another?”

Pope John Paul II also declared “that direct abortion, that is, abortion willed as an end or as a means, always constitutes a grave moral disorder, since it is the deliberate killing of an innocent human being. This doctrine is based upon the natural law and upon the written word of God…” In the gospel of Matthew Chapter 18 Jesus says “whoever welcomes one such child in my name welcomes me. If anyone causes one of these little ones - those who believe in me - to stumble, it would be better for them if a large millstone were hung around their neck and they were drowned in the depths of the sea. Woe to the world because of the things that cause people to stumble! Such things must come, but woe to the person through whom they come!”

Their stance is clear. What do you say? Who do you march with?

JANAR - MARS 2006

Nga Trojet tona

Jeta Katolike

17

Shpallet qytetar nderi Imzot Rrok Mirdita Këshilli i bashkisë Rrëshen, ka shpallur qytetar nderi të Bashkisë Rrëshen Shkëlqesinë e Tij Imzot Rrok Mirdita, për kontributin e tij në rritjen shpirtërore të bashkësisë katolike.

Gjatë 12 viteve të shërbesës së tij arqipeshkvnore është kujdesur në mënyrë të veçantë që Kisha Katolike të plotësojë nevojat më të ngutshme të të gjithë shtresave të popullsisë. Është angazhuar në mënyrë të drejtpërdrejtë që misionarët të veprojnë në Kryedioqezë, të angazhohen në fushën e arsimit, të shëndetësisë, ndihmës sociale, mbrojtjes së fëmijëve, mbështetjes së famlijeve në vështirësi, strehimit të të braktisurve etj, etj.

Nën kujdesin e tij janë hapur me dhjetra kopshte, shkolla fillore, tetëvjeçare dhe të mesme, disa qendra sociale, shkolla të formimit profesional, qendra strehimi për fëmijët e braktisur, qendra të shërbimit shëndetësor, një qendër për rikuperimin e vartësve të lëndëve toksike etj, ku mund të gëzojnë shërbime cilësore mijëra qytetarë pa dallim feje dhe prejardheje shoqërore.

Imzot Rrok Mirdita, arqipeshkëv Metropolit i Kryedioqezës Tiranë-Durrës, është shpallur si i tillë nga Papa Gjon Pali i II në janar të vitit 2005.

Shoqatë e re kulturore – artistike Rëndësia e madhe e identitetit kombëtar Nga Rita Zadrima, Ulqin Ulqinit, iu shtua një shoqatë e re kulturore e artistike “SHTOJI”. Ajo si e pavarur do të shpalosë vlerat e zonës. Me një përkujdesje vullnetare e modest, banorët e trevës me rrethinë, menduan që kjo pjesë e bukur, e frekuentuar nga të huajt mund të jetë më e plotë nëse do të nxirrte në pah vlerat folklorike, imazhin e veshjeve muzeale, një identitet ky unikat, që si i tillë nuk është paraqitur asnjëherë në skenë.

Larmia e traditës në Mal të Zi, ka bërë që aktivitetet kulturore të jenë të shpeshta e të shumëllojshme.

Ulqini, me identitetin dallues, bën që secila trevë e qytetit të krenohet. Ai ka krijuar një mozaik ngjyrash, që historikisht janë ruajtur pa u zbehur e harruar. Ka ardhur koha që t`i kushtohet rëndësi identitetit, të kaluarës, në mënyrë që të rinjtë të jenë të vetëdijshëm se janë ata që baballarët janë vazhdimësi brezash në variantin origjinal si perlë e relikë në globalizmin e sotëm. Larmia folklorike gjithëpërfshirëse si strategji nuk ka funksionuar si duhet, për t’i treguar vendeve tjera si model vallet autentike. Shpesh nuk është përputhur me realitetin dhe të vërtetën.

Z. Luigj Shkreli, deputet në parlamentin e Malit të Zi, banor i kësaj ane, ka marrë përsipër të sigurojë koreografin profesionist nga Shkodra, z. Aldo Nikën, i cili në mënyrë të shkëlqyer njeh traditën folklorike të bregut të Bunës e malësorëve të trevave. Kjo ka qenë një ide e kahmotshme, të cilën e ka ndihmuar Leze Llazari, njëherit kryetare e Shoqatës, ide e cila do të marrë formë të kompletuar në aspektin folklorik, artistik, muzikor, recital, humoristik, një mundësi e mirë që të rinjtë të përfshihen në prirjet e tyre të pazbuluara ndonjëhere.

Jeta Katolike

18

JANAR - MARS 2006

Kujtoni se Zoti ka krijuar secilin prej nesh për gjëra të mëdha; të duam dhe të na duan. Ky është kuptimi i jetës, të cilin asnjë vuajtje nuk mund ta largojë prej nesh. Çdo burrë, çdo grua, çdo fëmijë është vëllai im, motra ime dhe unë duhet t’i dua gjithsecilin, ashtu si Zoti na do të gjithëve… Nëna po lutet shumë për të gjithë popullin tim të dashur të Shqipërisë, derisa secili të mësojë të dashurojë deri në dhimbje në mënyrë që t’i sjellë paqe vendit dhe zemrave të gjithsecilit. Le të lutemi.

E Lumja Nënë Tereza (1910 –1997)

Nga Bujar Leskaj, Ministër i Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve

G

onxhe Bojaxhi e njohur kudo si Nënë Tereza, është njeriu që mëshirës i dha pushtet. Kumti i saj e kapërcen kohën, duke u shndërruar në njësi e pakapshme për të. Ajo iu shfaq botës në kohë të errëta për t’i dhënë dritë. Shekulli që prej pak kohësh kaloi, qe i pasur në histori e personalitete, por të gjithë dhe gjithçka njohën vlerësime e kundërshti, ndërsa gruaja “e vogël” jo, pa mëdyshje të gjithë u bashkuan në konsideratën se Nënë Tereza, është shenjti i gjallë, sfera më e epërme e qenieve njerëzore. Ajo frymëzoi krahasimet e gjithkujt, që do të harmoninë e virtytin.

Gonxhja shqiptare u shndërrua në gjuhë,

fjalët e së cilës njeriut i thanë e i provuan, se dashuria është e mundur.

At Zef Pllumi me origjinalitetin e patjetërsueshëm, na jep këtë përcaktim mbi marrëdhëniet e Nënë Terezës me fenomenet e shekullit. “Tiranët mizorë sot përçmohen edhe prej njerëzve të vet.

Bankierët e mëdhenj, të pasun, dinakë e “misët” trupëbukurat flutura, lule të vyshkuna, kanë mbetë pa emën.

Paradoks i madh i këtij shekulli, Nanë Tereza e Kalkutës prej kombit të shqiptarëve. Ajo nuk pati kurrë kapitale, as pushtet shtetnor: kje vetëm shpirti i dashunisë për jetën, për njeriun e për Zotin, që e bani të madhe para njerëzve të këtij shekulli”.

Si qytetar i këtij vendi, por edhe si ministër i kabinetit “Berisha”, gjej rast të theksoj se Nënë Tereza nuk ka provokuar kurrë gjë tjetër veçse mirësi, paqe, dashuri, tolerancë aq sa kjo botë e madhe postmoderne pa madhështinë e asaj gruaje shtatbrishtë do të ishte e mangët. Ajo hyri në mes të lebrozëve, të përbuzurve të varfërve, pa i pyetur kurrë të ç’feje jeni, të ç’race, kombi, vendi apo ngjyre.

Ajo e mbështolli njeriun me petkun e humanizmit, duke u shndërruar në ikonë

të kësaj ndjesie për të gjithë globin. Ta konsiderosh atë vetëm si murgesha që i përket botës katolike, do të thotë që ta zvogëlosh pafundësisht. Do të zemëroheshin hindutë, myslimanët, ortodoksët që ajo i deshi pa dallime.

Kur Nënë Tereza merrte Çmimin Nobel për Paqe, klika që komandonte vendin e saj Shqipërinë, e denigroi e madje nuk e lejoi që të vendoste një tufë me lule mbi varrin e të dashurve të saj, duke na vënë përsipër një njollë turpi, ndonëse para saj të mëdhenjtë e politikës e shoqërisë botërore gjunjëzoheshin. Ajo nuk u zemërua kurrë me ne, përkundrazi në çdo kontinent ajo çoi frymën dhe emrin e Shqipërisë dhe i gjithë ky komb identifikohej me të.

Shqipëria e pas 90-ës te Nënë Tereza gjeti forcën për t’u ringritur, mori diçka nga ajo, duke iu afruar botës si populli i saj në të njëjtën kohë Nënë Tereza kuptoi që shqiptarët pa kurrfarë, dallimi e kishin pranuar atë si shpirt të kombit. Kur në vitin 2003 Papa Gjon Pali i Dytë shpalli lumturimin e Nënë Terezës, flamujt tanë kombëtarë, duke u valvitur hareshëm në sheshin e “Shën Pjetrit” në Vatikan, te çdo shqiptar sanksiononin një krenari të

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

ligjshme, sepse mund të thonin me plot gojën jemi bashkëkombës të Nënë Terezës.

Ndaj historisë është legjitime të kesh opinione e qëndrime të ndryshme, por ama besoj që janë fort të paktë ata shqiptarë që nuk e kuptojnë dhe besojnë që ADN-në e këtij kombi e kanë ngjizur emrat madhorë të Gjergj Kastriotit, Buzukut, Budit Bogadanit Veqilharxhit, Kristoforidhit, Naimit, De Radës, i Qemalit, A Zogut, Konicës, Fishtës, Nolit, Gurakuqit, Rugovës dhe më tepër akoma emri i Nënë Terezës.

Në kuadrin e politikave të reja që po ndërmerr MTKRS-ja, që konsistojnë në ndërgjegjësimin ndaj vlerave kombëtare dhe forcimit të kujtesës historike, ne realizuam këtë monument dhe vendosëm që të respektojmë Shkodrën, qyteti i cili ndër mote ka qenë shembull qytetërimi, kulture, bashkëjetese e tolerance pikërisht i atyre vlerave që Nënë Tereza përçoi kudo në botë. Në tetor të vitit 2005, unë si ministër i Kulturës nga foltorja e teatrit “Migjeni”, propozova që pikërisht në këtë qytet, simboli universal i vlerave humane pra Nenë

Tereza të ketë përmendoren e saj dhe mbaj mend mirë që shkodranët m’u përgjigjën me një duartrokitje të nxehtë, e cila ma forcoi më tej bindjen time. Shkodra na flet përditë me historinë e saj, bash në agimet e pavarësisë Gjergj Fishta sëbashku me klerikët myslimane të qytetit bashkon me drita Kishën dhe Xhaminë. Kjo dritë nuk u shua asnjëherë sepse ajo është emëruesi i përbashkët i shqiptarisë, kjo dritë që nga Shkodra ka ndriçuar mbarë botën tonë.

Këtë dritë Nënë Tereza e përçoi në të gjitha skajet, çka tregon se toleranca nuk i buronte vetëm nga doktrina, por edhe nga raca të cilës i përket.

Ky detyrim i yni (dhe besoj i çdo shqiptari), mendoj se do të konkretizohet edhe në qytete të tjera si Vlora, Durrësi apo Korça, sepse ne e dimë që lavdia e saj nuk ka nevojë për asgjë ndërsa ndërgjegjja, shpirti dhe të vepruarit tanë kanë nevojë për të. Ja ç’na shkruan ajo në vitin e vrazhdë 1997; “Kujtoni se Zoti ka krijuar secilin prej nesh për gjëra të mëdha; të duam dhe të na duan. Ky është kuptimi i jetës, të cilin asnjë vuajtje nuk mund ta largojë prej nesh. Çdo burrë, çdo grua,

Nanë Tereza dhe sëmundja e fundamentalizmit Nga Dr. Ardian Ndreca, Itali Kush e kishte mendue se asaj që ka kurue pa u kursye: lebrën, koleren, tuberkulozin, marrinë, kancerin në të gjithë botën – do t’i duhej nji ditë me u përballue me sëmundjen vdekjepruse të fondamentalizmit në atdheun e vet!?

Me tolerue arrogancën dhe fondamentalizmin, ka shkrue Churchill-i, asht si me i dhanë me hangër krokodilit tue shpresue se kështu ai ka me na hangër në fund krejt.

Kjo asht nji shpresë tepër e vorfën për me mbajtë gjallë njerzit që kanë sadopak arsye dhe logjikë të shëndoshë.

Nji tipar themelor (i vetmi tipar) i fondamentalizmit asht se nuk din me ndërtue por vetëm me shkatrrue, nuk njeh rrugëzgjidhje përveç mohimit të tjetrit, nuk ka asnji vizion pozitiv përveç errësinës logjike, shoqnore dhe kulturore që propagandon.

Fondamentalizmi, i çfarëdolloj ngjyre qoftë, asht nji antihumanizëm absurd që

përhapet dhe mbështetet prej vetë «njerzve». Me i quejt «njerz», në ketë rasë përban vetëm nji respekt për at’ çka ata kanë qenë para me se me i humbë tiparet njerzore.

Rreziku ma i madh i shteteve demokratike sot, në nji kohë që ideologjia komuniste ka marrë fund, vjen prej totalitarizmit fondamentalist – i cili përpiqet me të gjitha mënyrat (aty ku mundet) me influencue politikën e shteteve laike dhe me ndërhye haptas në jetën politike dhe shoqnore – në kundërshtim me ligjet themelore të Shtetit . *

*

*

Kur nji organ qeverisës, i zgjedhun demokratikisht, merr nji vendim siç asht nderimi i Nanë Terezës me nji bust në hymje të Shkodrës – dhe shoqata «bamirëse» apo edhe «intelektuale» kundërshtojnë nji gja të tillë si provokacion fetar, kjo gja tregon intolerancë dhe fondamentalizëm, tregon mungesë atdhetarizmit dhe cënim të

19

çdo fëmijë është vëllai im, motra ime dhe unë duhet t’i dua gjithsecilin, ashtu si Zoti na do të gjithëve… Nëna po lutet shumë për të gjithë popullin tim të dashur të Shqipërisë, derisa secili të mësojë të dashurojë deri në dhimbje në mënyrë që t’i sjellë paqe vendit dhe zemrave të gjithsecilit. Le të lutemi”. Për ta nderuar ashtu siç duhet Nënë Terezën dhe për të përkufizuar më mirë lidhjen shpirtërore të popullit tonë me këtë shenjtore, MTKRS-ja dëshiron që brenda këtij mandati qeverisës të mundësojë fillimin e punimeve për të ndërtuar muzeun ndërkombëtar Nënë Tereza në Tiranë. Duke ndjekur parimin e saj që thotë “Dashuria ndërton dhe urrejtja shkatërron”, shoqëria jonë do t’i hapë vetes rrugë të reja integruese.

Unë jam i bindur që Këshilli Bashkiak i Shkodrës, duke iu bashkuar iniciativës jo vetëm të ministrit të Kulturës, por të mbarë opinionit në një nga sheshet e bukura të qytetit të Rozafës do të dijë t’i gjej monumentit të Nënë Terezës vendin që i takon natyrshëm. Ky akt do të jetë konfirmim i radhës i qytetarisë shkodrane e një hop i ri tejet emancipues.

20

Jeta Katolike

demokracisë.

Nderimi i ministrit Leskaj (nji vlonjat që përpiqet me nderue Shkodrën asht në vetvete nji nderim, tue qenë se vetë shkodranët flejnë) ndaj figurës së Nanë Terezës s’ka të bajnë thjesht me qenjen katolike të kësaj figure, por me çmimin Nobel si bamirëse dhe paqeruejtëse të pashoqe, e cila (ndryshe prej disa shoqatave bamirëse të tjera) nuk shihte aspak besimin e atyne që ndihmonte, qofshin këta indu, myslimanë, të krishtenë apo animista.

JANAR - MARS 2006

Nga ana tjetër Nanë Tereza nuk ka qenë klerike katolike (mbasi dihet se në gjinin e Kishës katolike femnat nuk mund të ndërmarrin nji rrugë të tillë) ajo ka qenë thjesht nji besimtare e kushtueme Zotit, që ka punue për paqen dhe për të vorfnit.

Jo vetëm që sytë delikat të fondamentalizmit shkodran u fyekan prej nji grueje – praninë e së cilës nuk e ka refuzue as vetë Nexhmije Hoxha – por ata thjesht nuk e duen tue u nisë prej besimit të saj.

Me refuzue diçka asht e drejta e gjithë

personave që gjykojnë, por në qoftë se me të vërtetë gjykojnë, atëherë këta përsona duhet të na tregojnë se kë dëshirojnë me vu në hymje të qytetit të Shkodrës – mbasi mos me vu askënd asht si me u deklarue të pa atësi?

Gjergj Kastrioti kam frikë se nuk u pëlqen (pse s’ka qenë shkodran, kuptohet), Marin Barleti ka qenë prift, Beçikemi, Buzuku, Fishta, Gurakuqi.... Hasan Rizai ky s’ka qenë shkodran!!! Kë me vu pra?

Ndoshta duhet me vu bustin e këtyne intelektualve (te ne për me qenë intelektual en masse mjafton me pasë shkue 4 vjet në nji shkollë të naltë) e bamirësave – që me paret e s’di se kujt s’po pushojnë tue ba mirë ditë e natë.

Intelektualët në fjalë, në mes të cilëve ka edhe ndonji historian, e dinë mirë se kjo nuk asht hera e parë që Nanë Terezës nuk i lejohet me u kthye në Shkodër, historiani i sh(q)uem Enver Hoxha (admirues i Haxhi Qamilit dhe udhëheqës që s’ka nevojë për prezantim) ia pat ndalue Nanë Terezës kthimin në Shqipni.

Por fatmirsisht shoqnia shqiptare në nji anë dhe rrethanat e politikës ndërkombtare në anën tjetër, bane që veprat e Enverit të përbuzeshin dhe të digjeshin, ndërsa veprat e dashunisë që Nanë Tereza ka ba në gjithë botën, të admiroheshin dhe të lëvdoheshin.

Kajherë e kam mendue Shqipnin tonë si nji balonë aerostat të tipit të vëllezënve Mongolfier, mbrenda së cilës kanë fry gjithmonë me tanë forcën e bulshijve bijtë e saj mâ të mirë, prej Jugut dhe prej Veriut.

Mâ të mirët bij të Shqipnisë, ndër të cilët edhe Nanë Tereza, jepnin frymën e tyne pse donin që kjo balonë e vorfën, me arna dhe me bira, të ngrihej nalt, drejt qiejve, prej ku ta admirojshin dhe ta nderojshin kombet e tjera. Por, fatkeqsija jonë mâ e madhe ka qenë se për çdo frymë që donte me e çue në qiell Shqipnin, delshin me dhjeta partalla që e mbushnin balonin me plehna dhe me zhele, me handrak dhe me hekurishte për mos me e lanë kurrsesi me u ngjitë nalt.

Asgja nuk ka ndryshue. Edhe sot ka asish që japin frymën e vet për Shqipnin, e ka edhe prej atyne që mundohen mos me e lanë me u naltue, këta të fundit përfaqsojnë forcat që duen me na lidh dhe me na heqë lirinë, tue na mbajtë të poshtnuem përpara kombeve tjera.

Sot shoqnia shqiptare duhet të vendosin se çka don me ba në të ardhmen: me u zvarritë apo me fluturue krahas me kombet e përparueme!?

ër Jozefin gjejmë shumë pak dokumente burimore, dëshmi të bashkëkohësve, jetëshkrime, etj.

Vetëm dy nga katër ungjilltarët flasin për Jozefin, Mateu dhe Luka, por as këta të dy nuk pajtohen tërësisht për gjenealogjinë e tij. Megjithatë, që të dy janë të një mendje se prejardhja e tij është nga trungu familijar i Mbretit të famshëm izraelas, Davidit. Kur engjëlli i tregon Jozefit për Jezusin, e përshëndet si “bir i Davidit”. Por duhet ta dimë se prejardhja e tij mbretërore nuk i ka dhënë titull ose pasuri, sepse ungjilltarët thonë se ai në tempull ofroi dy pëllumba, ofertë që u lejohej vetëm të varfërve. Për më tepër, familja e Jozefit ishte nga Betlehemi i Judes, por ai ishte shpërngulur në Nazaret të Galilesë për të filluar një zanat marangoz (zdrukthtar).

Jozefi shpesh mendohet të ketë qenë shumë i moshuar kur është fejuar me Marinë. Por, le të ndalemi pak dhe të mendojmë: a thua se Zoti do të kishte zgjedhur një plak të thyer, stërgjysh me moshë, për ta bërë bashkëshort të nënës së Vetë dhe kujdestar të Vetin?

Mandej, sipas shkollarëve të historisë orientale, të rinjtë judenjë në atë kohë martoheshin në moshën 16-vjeçare dhe rrallë i kalonin 24 vjet, kurse të rejat martoheshin pa i mbushur 15 vjet.

Duke u bazuar në këto fakte, mund të themi me mjaft siguri se ai nuk mund të ketë qenë më shumë se 18 deri 24 vjeçar. Edhe një gjë duhet të përmendet: a thua një 80-vjeçar do të kish qenë në gjendje për ta mbajtur familjen me punën e duarve të tij si marangoz; apo do të mund të mirrte një udhëtim aq të gjatë sa ishte ikja në Egjipt për të shpëtuar Krishtin nga Herodi? Sipas mendimit tim, ne mund të arrijmë te një përfundim, se Jozefi ka qenë i ri dhe shumë i fortë, kur ka pranuar detyrën që Zoti ia ka ngarkuar - detyra e Rojsit të Shëlbuesit tonë Jezu Krishtit.

Në këtë kontekst, edhe një element duhet të sqarohet, domethënia e “fejesës” dhe “martesës” ndër çifutët në atë kohë. Kur Gabrieli iu paraqit Virgjëres Mari dhe i tha se do të bëhej Nënë e Hyjit, sipas Shën Lukës ajo

P

“ishte e fejuar për një njeri, që quhej Jozef”. Në shqip kemi vetën një fjalë për fejesën, por, sipas studijuesëve të Shkrimit Shenjt, kjo fejesë ishte shumë më shumë sesa fejesa e sotme (teksti i

Mark K. Shkreli Lukës në anglisht përdorë shprehjen “espoused” e jo “engaged”), sepse bëhej përmes betimit martesor dhe, edhe pse të fejuarit vazhdonin të jetonin veç e veç, sipas ligjit, kishin të gjitha të drejtat sikur bashkëshortët, duke përfshirë edhe trashëgiminë e pasurisë. Pra, “fejesa” e Marisë me Jozefin ka qenë më

shumë martesë sesa fejesë.

Dikush do të thotë se ai ka qenë i parëndësishëm sepse Jozefi përmendet shumë pak nga ungjilltarët, por arsyeja duhet të përkojë me faktin se ata kanë qenë të përqëndruar rreth Jezusit, ashtu që Marisë dhe Jozefit nuk u kushtohet shumë vëmendje. Pra, roli i tyre, edhe pse i rëndësishëm, ka qenë rol i dorës së dytë.

Megjithatë, për jetën e Jozefit kemi disa legjenda, që e kanë burimin nga shkrimet hipokrife, por edhe ato janë të kufizuara. Një nga këto është edhe legjenda për martesën me Marinë, sipas së cilës, kur Maria u bë për martesë, e fejuan për Jozefin, një zdrukthtar nga Nazareti, i cili ishte, sikurse edhe ajo, nga familja Mbretërore e Davidit. Maria i kishte thënë Jozefit se virgjërinë ia kishte kushtuar Zotit, por ai megjithatë e mori për grua të veten. Legjenda e përfytyron fejesën në tempull në Jerusalem. Një numër i atyre që dëshi-

22

Jeta Katolike

ronin ta fejonin Marinë, qëndronin në tempull duke mbajtur nga një shkop të thatë në dorë dhe duke besuar se ajo do t’u fejonte për atë të cilit shkopi do t’i qesë lule. Edhe pse nuk pritej nga të tjerët, shkopi i Jozefit qe ai i cili lulëzoi dhe mbi të cilin Shpirti i Shenjtë paraqitet në trajtë pëllumbi.

Pra, edhe pse nga trungu mbretëror, Jozefi jetoi një jetë të përvujtur, si marangoz i thjeshtë. Por Zoti e ngriti atë në shkallën më të lartë, duke e zgjedhur të bëhej bashkëshorti i Nënës Virgjër, kujdestar dhe rojës i Fjalës së Mishruar, zot shtëpie i Familjes së Shenjtë. Jozefi, mbi çdo gjë, ka qenë njeri që ka vënë Zotin në vend të parë: kur e fejuara e tij mbetet shtatzënë, Jozefi ka frikë ta marrë atë për grua, por kur engjëlli i thotë “ mos ke frikë”, çdo dyshim zhduket.

Kur Herodi kërkon jetën e Foshnjes Hyjnore, engjëlli i thotë Jozefit në ëndërr të marrë Foshnjen dhe Nënën e Tij dhe të ikë në Egjipt, Jozefi menjëherë dhe pa fjalë i bindet urdhërit të tij. Ky largim i papritur, me një foshnje të vogël dhe një grua të re, do të ketë qenë, jo vetëm i rëndë por edhe i rrezikshëm, sepse rruga nga Nazareti për në Egjipt është shumë e gjatë dhe e rrezikshme, duke kaluar nëpër shkretëtira dhe fise të panjohur. Por Jozefi, pa asnjë fjalë, pyetje ose kundërshtim, merr gruan dhe foshnjen dhe niset, pa qenë i sigurt se ku do të përfundonte. Shën Krizostomi, në shkrimet e tij, shënon se Zoti vepron kështu me sherbëtorët e Tij, duke i vënë në provë dhe ashtu pastrohen zemrat e tyre. Në Egjipt, Jozefi nuk kishte miq as të njohur. Ata nuk e njihnin Hyjin e Izraelit. Ishin Paganë. Është bindja e Etërve të Kishës se, në praninë e Jezusit, shtatoret e perëndive paganë tundëshin dhe, shpeshherë, shëmbënin për tokë.

Kur, në një vegim tjetër, Hyji e lajmëron Jozefin për vdekjen e Herodit dhe i urdhëron të kthehet në tokën e Izraelit, Ai nuk ngurron por niset menjëherë. Kur arrinë në Jude merr vesh se në tron tani ishte Arkili, biri i Herodit. Duke pasur frikë se edhe ky do të ishte sikur babai, nuk zuri vend aty por shkoi në Galile, ku sundonte Herod Antipas, dhe u vendos në vendbanimin e mëparshëm, në Nazaret.

Për t’ju përmbajtur Ligjit të Moisiut, Jozefi, si besimtar që ishte, çdo vit shkonte në Jersualem për festën e Pashkës (Passover). Jezusi, tani 12

JANAR - MARS 2006

Shën Jozefi me Krishtin e Vogël Duke pushuar gjatë rrugës për në Egjipt vjeçar, i shoqëroi prindërit e Vet në këtë udhëtim. Mbas kryerjes së ceremonive të zakonshme, së bashku me kushërinj e të njohur, nisën për t’u kthyer në Galile.

Duke kujtuar se Jezusi ishte me turmë, ndoshta me moshatarët e Vet, udhëtuan një ditë të plotë pa vënë re se ai nuk ishte me ta. Kur u bë natë dhe nuk morën farë lajmi për Jezusin, ata me nxitim u kthyen në Jerusalem për ta kërkuar. Mbas kërkimit me ankth për tri ditë me radhë, e gjetën në Tempull duke diskutuar me dijetarët e ligjit dhe duke i mrekulluar me pjekurinë, dijen dhe përgjegjet e Tija. Edhe Maria e Jozefi,

Gjatë ikjes për në Egjipt kur e gjetën, u çuditën dhe e vërenin me habi. Megjithse ishin të lodhur dhe të mërzitur shumë, nga kërkimi treditor, Jozefi nuk u zemrua. Ishte Maria ajo që i tha se me sa ankth dhe brengosje e kishin kërkuar: “Ç’na bëre kështu, o bir? Ja, yt at dhe unë të kërkuam plot pikëllim!” (Lk. 2:48).

Duke qenë se kjo është hera e fundit që Shën Jozefi përmendet, është me siguri

se Ai do të ketë vdekur para dasmës në Kana dhe para se Jezusi të fillonte veprimtarinë e Tij. Sepse, sikur të kishte qenë gjallë, si zot shtëpie, patjetër do të kishte qenë edhe ai në dasmë. Ne vetëm mund ta imagjinojmë se sa i gëzueshëm do të ketë qenë në shtratin e vdekjes, duke pasë përbri Zojën e Bekuar dhe Birin e Hyjnueshëm, duke u lutur dhe duke i sherbyer në momentet e fundit të jetës së Tij. Shën Jozefin Kisha ndër shekuj e ka nderuar si shenjtin më të lartë, mu aty pranë Marisë. Papa Luani i XIII, në enciklikën e tij “Quamquam pluries” shkruan: “Jozefi ... vërtetë ka qenë burri i Marisë dhe baba, sikur ka qenë e thënë, i Jezu Krishtit. ...S’ka dyshim se ai i është afruar dinjitetit me të cilin Nëna e Hyjit është ngritur lart mbi çdo natyrë të krijuar... Jozefi është i vetëm në atë dinjitet të dalluar sepse ishte Rojsi i Birit të Hyjit, sipas caktimit hyjnor”. Se sa e vlerëson Kisha Jozefin flet edhe fakti se ajo e nderon me dy festa, më 19 mars dhe më 1 maj. Po ashtu, të shumta janë edhe lutjet Shën Jozefit dhe caktimi si pajtor i disa gjerave duke përfshirë entin më të rënësishëm - Familjen.

Papa Pio IX, më 1870, e ka emëruar Shën Jozefin Pajtor i Kishës Universale.

Ai është edhe pajtor i puntorëve, bashkëshortëve, virgjëreshave, dhe atyre që janë duke vdekur.

Shën Luka thotë se “...Jezusi u kthye me ta, erdhi në Nazaret dhe i dëgjonte”. Është më se e sigurtë se Jezu Krishti kurrë nuk do ta refuzojë ndërmjetsinë e Rojtarit të Tij për ne. Andaj, t’i lutemi Shën Jozefit për çdo nevojë tonën.

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

23

THE POWER OF PRAYER IS IMMENSE

By Jovalin Dedaj

forgiveness. And by using the power of prayer, we not only strengthen our relationship with God, but also with others.

In the opera, Violetta begs “God almighty” to help her.

Although it is a drastic way of asking for something, God understands. Many imagine God as a strict God, ordering that we follow his commands. However, there is more to God than a list of guidelines that we must adhere to. God is also a loving, caring God who listens to us. When we ask God for help, in any way possible, God tries to help and we fail to notice that. As Christians, praying for petitions is not the only prayer; there is also thanksgiving. We have to give thanks for everything God has blessed us with rather than looking on the things God has not given us.

In the opera, all four types of prayer are apparent, especially forgiveness.

Both Violetta and Alfredo prayed

for forgiveness in the opera. And finally there is adoration, or proclaiming the glory of God through prayer. Although it does not seem as apparent as the other forms of prayer, there is a subtle moment when Violetta refers to God as “almighty” thus declaring his magnificence.

Watching the opera was both entertaining and truthful. The opera showed that the power of prayer is immense. The most powerful prayer we have today is the one Jesus gave us, celebrating Mass.

Jesus once said, “Wherever two or three are gathered together in my name, there I am in the midst of them.” The power of prayer is truly amazing and it is something that Pope John Paul II had mentioned to the youth for years. Prayer is the Christian key to gaining grace from God and grace is the strengthening key to a greater relationship with God.

April 10, 2006 was one of the many showings, in NYC, of the famous opera, La Traviata. This fine piece was originally written by Giuseppe Verdi and was orchestrated in Paris.

The tragic story is about the love of a young couple, Alfredo Germont and Violetta Valery, being torn apart and cursed by Alfredo’s father for being in a relationship that he did not condone. Alfredo loved Violetta Valery however, when she confronts him about her decision to leave him (due in part by Alfredo’s father who pressured her, Alfredo reacts harshly and disgraces her for not knowing that his father was the main reason behind her decision.

Nonetheless, Alfredo learns of his father actions and runs to Violetta only to find her dying. Besides the detailed scenery and dramatic acting, what made this story even more gripping are the religious aspects underlined within the play.

As Violetta lies on her deathbed, Alfredo meets her and asks for forgiveness. After forgiving Alfredo, Violetta comments on how she had confession the day before from a priest. The doctor in the room then comments on the powers of prayer, faith, and religion. It is here where it is most apparent that even in times of suffering and pain, God is watching.

Through prayer and faith we gain a better relationship and understanding of God. Communicating with God can take many types of forms, as this story illustrates, such as prayers for thanksgiving, Justina Curanaj,Frank Zadrima, Vicky Dushaj, Jovalin Dedaj, Father Nikolini, Paul Rudaj, Sister Regina, Peter Saljanin, Valentina Saljanin, Kristina Saljanin, Kathy Curanaja petitions, adoration, and

24

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

HISTORIA E JETËS DHE VEPRAT E GJERGJ KASTRIOTIT, PRINCIT TË EPIRIT Nga Vera Gjata, Boston Para së gjithash dëshiroj të përgëzoj inisiativën e Kishës “Zoja e Shkodrës”, organizatorët e tubimit shkencor, për ruajtjën e vlerave tona kombëtarë e historike, siç është rasti i hëroit tonë legjendar Gjergj Kastrioti. Në emër të Shoqërisë për të Drejtat e Njeriut Çamëria, përcjell urimet e përshëndetjet e ngrohta të kryetarit, z. Ahmet Giaffo.

Më rastin e vizitës sime të fundit në Shqipëri, më ra në dorë ribotimi i vëprës së Barletit mbi “Historinë e Skëndërbeut”, shqipëruar nga Stefan Prifti (Tiranë, 2005). Ajo që më bëri përshtypje në botim është se në hyrje, pas portretit të Skëndërbeut në gravurë, nxjerrë nga botimi i parë i Barletit, është kopja e kopertinës së botimit në latinisht, të vitëve 1508-1510 me titull: “Historia e jëtës dhe veprave të Skëndërbeut, Princit të Epirotëvë”. Mbase këtu e kanë zanafillën pretendimet e disa qarqeve të caktuara shoviniste greke, që kërkojnë me ngulm të fallsifikojnë historinë, duke e quajtur atë mbretin e tyre.

Për vetë kohën e kushtet kur jetoi dhe luftoi legjendari ynë, ka disa pasaktësira dhe hërë pas hëre kemi dëgjuar variante të ndryshme për prejardhjen e Skëndërbeut, por një gjë është e sigurtë që ai kishte gjak të pastër shqiptar.

Sipas Barletit, ai iu është drëjtuar princërvë të Epirit pas rrëgullimit të mbrëtërisë atërorë të tij më fjalët: Mos do të ishtë ë drëjtë që bashkëqytëtari juaj të qëndrontë përgjithmonë i mërguar larg atdhëut në skllavëri pranë Muratit, apo mos do t’i duhej më mirë ta ngrystë jëtën ë tij në tokën ku lindi, në Epir, pranë të krishtërëvë, pranë jush? ……ë më pas në Kuvëndin ë Lëzhës ai drëjtohët më fjalët :” Më në fund ç’mëndoni për Krujën? A mos vallë një qytët kaq i fortifikuar, kaq i përmëndur për mjëtët dhë fuqinë ë tij do të lihëj në duart ë armikut sikur të mos kishim pikë dashurië për atdhë? Kruja është zëmra ë fuqisë së Arbërit dhë ë para që është ndërtuar nga të parët tanë më të gjitha kushtët si për luftë dhë për paqë.”

Mbrëti i fundit i Bosnjës, Stëfani, nëpërmjët një

dëlëgacioni që kishtë dërguar tëk Papa Piu II midis të tjërash përmënd: ”Forcat ë mia nuk janë të mjaftuëshmë për t’i bërë ballë Mëhmëtit, por i jam lutur hungarëzëvë, vënëdikasvë dhë Gjërgj arbërorit që të kënë mirësinë të më vijnë në ndihmë”.

Gjithashtu në lëtërkëmbimët midis princit të Tarantos, Joan Antoni dhë Skëndërbëut në atë kohë, ai i drëjtohët gjithmonë këtij të fundit si Gjërgj arbërori.

Sipas Fransua Pukëvill, studiuës frëng dhë konsull i Francës pranë Ali Pashë Tëpëlënës, në librin ë tij botuar më 1820, dukë skicuar tabllonë ë fizikut dhë të moralit të shqiptarit ai shkruan shprëhimisht : “Shqiptari ndryshon nga grëku….. shtati i tij është mbi pësë këmbë ë katër pusë, (pra mbi 1 m ë shtatëdhjëtë cm), janë të muskuluar, faqët më ngjyrë, syri i shkëlqyër, qafën ë gjatë, kraharorin ë gjërë ë të mbuluar më pak qimë,shtatin ë kanë të bukur, janë të shpëjt ë të shkathët, kërcinjtë të hollë…….ëtj, ëtj, pra karaktëristika që i shohim farë qartë në përshkrimët që bëjnë Barlëti, Bardhi si dhë studiuës të tjërë të asaj kohë.

Gjithashtu në të njëjtën vëpër autori flët për dashurinë ë panvarësisë që kanë shqiptarët dhë së sa vështirë do të jëtë të hyjnë nën një sundim të huaj ky popull të cilin nuk ë trëmb kurrgjë ditën që mbron lirinë ë tij.”

Gjithmonë sipas Barlëtit, Skëndërbëu së pari shquhëj dhë admirohëj për tiparët truporë, gjë që tërhoqën vëmëndjën që në kohën që ai ishtë ëndë pëng në oborrin ë sulltanit ku Barlëti ë përshkruan në

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

ndëshjën që ai pati më Skithasin.

Bukuria ë trupit dhë hijëshia ë gjymtyrëvë, shtati i lartë dhë qafa ë fuqishmë, këto thotë Barlëti, ia rrisin virtytët ë tjëra dhë i shtonin mirësitë ë shpirtit. Ai mishëron cdo gjë të lartë, të bukur të fuqishmë, të madhërishmë.”-thotë në libër Barlëti.

Përvëc zgjuarsisë dhë talëntit të tij për gjuhët ë huaja, Skëndërbëu është mëndjëlartë dhë mëndjëhollë - sipas Barlëtit – më shpirt të madh ë të fortë. Përshtypjë të lënë lëtrat që i dërgon sultan Muratit dhë Mëhmëtit për maturinë dhë forcën ë përmbajtjës.

Një tipar karakteristik që doja të thëksoja në figurën moralë të lëgjëndarit tonë, është karaktëri i tij i dashur dhë popullor. Kur ndonjë nga ushtarët ë tij plagosëj, ai u shkontë tëk koka dhë kujdësëj vëtë për ta si ndonjë shok i thjështë i tyrë. Ai nuk bëntë asgjë pa u këshilluar më ta. “Unë s’jam nga ata – u thotë ai ushtarëvë – që të tërhëq njërëzit në rrëziqë, pa ditur së ç’bëjnë”. E më pas vazhdon: “Dua të di më parë mëndimin dhë vullnëtin ë gjithsëcilit kështu që

osë unë do të vij pas mëndjës tuaj osë ju pas simës”.

Ai u flët më passion ushtarëvë për taktikën luftarakë përpara cdo ndëshjëjë dhë do që ata të jënë të bindur për të. Dhë kështu u spjëgontë një për një të gjithë momëntët ë kësaj taktikë më durim dhë maturi ato çka ai kishtë mësuar gjatë kohës së qëndrimit në oborrin ë sulltanit. Ai kishtë një bësim të jashtëzakonshëm tëk fuqia ë mëndjës dhë zëmrës së njëriut dhë nuk pranon fatalizmin në luftën ë tij.

Dhe kur u drëjtohët sfëtigradasvë më 1448, ai thotë: “Dhë më të vërtëtë, ç’hijë do t’u kishtë burravë trima që shfajësonin vëtën më anë të fatit dhë të pashmangësisë së fatkëqësivë njërëzorë. Më anë të arsyës mërën përsipër ë mbarohën punët më të mëdha. Është ë vështirë që fati ta gabojë mëndimin dhë të mos i shkojë pas trimërisë” Skëndërbëu dhë populli janë një, vigan prëj vigani, luan prëj luani dhë ky unitët është faktori vëndimtar për të kuptuar madhështinë lëgjëndarë të tij. “Turqve u pëlqëntë fort karaktëri popullor i

Përmendorja e Gjergj Kastriotit në Tiranë

25

këtij burri - thotë Barleti – prandaj sëcili ë priti më gëzim sundimin ë tij”.

Pikërisht për këto tiparë si dhë për sakrificat që ai trëgontë kur ëndë ishtë në oborrin ë sulltanit, dukë ndënjur ditë të tëra pa gjumë, dukë duruar urinë, ëtjën, të ftohtin, vapën, dukë u stërvitur parrështur brënda një kohë të shkurtër për cdo fushatë ushtarakë, sulltan Murati ë ndëroi së pari më gradën ë Sanxhakut (komandant dhë qëvëritar i një njësië administrativë dhë ushtarakë. Shumë shpëjt iu dha komanda ë përgjithshmë ë ushtrisë dhë u dëkorua më shënjat ë komandantit suprëm. Por mërita kryësorë i takon për faktin që në një përiudhë shumë të shkurtër pas mbërritjës në Krujë, arriti të mblëdhë të gjithë shqiptarët së bashku për t’i bërë ballë një fuqië të tillë si përandoria Osmanë për mbi 25 vjët ë që mbuloi më lavdi vëndin ë tij, si dhë na bën në të ndihëmi sot krënar që jëmi bij të një nënë, nënës Shqipëri.

Përmendorja e Gjergj Kastriotit në Prishtinë

26

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

Trimi i Maleve COK HIRI RUDAJ (1858 - 1925) “Mbas shekullit VIII zhdukën ngadalë të gjitha kështjellat romako – bizantine, të cilat, nuk morën karakter qyteti. Duket se më së shumti qëndroi fortesa Klementina (te Prokopi), e cila, duhet kërkuar te dogana mesjetare e Shën Spasit në Drin. Në shek. XII nga ky fortifikim merr emrin fisi shumë i fortë i klementinëve (shqip Kelmen) embrioni mesjetar i të cilit zinte vendin në rrugën romake ushtarake Shkodër – Pukë – Prizren.”

MILAN SHUFFLAY “Serbët dhe shqiptarët”

Nga Gjon Frani Ivezaj Historian

Kelmendi tokë e trimave të lirisë Kelmendi, është krahinë e madhe e njohur në historinë e popullit shqiptar.

Orët e zanat, ishin bashkëudhëtare të banorëve të maleve, që u jepnin bukuri, zgjuarësi e pathyeshmëri kreshnike trimave legjendarë. Nora dhe Kelmendi e anasjelltas, janë sinonim të njëra tjetrës. Nëna Hana dhe babai i saj Vok Mirash Uci ishin nga Selca. I tillë ishte dhe trimi Memë Smajli, Prenkë Cali (1872 – 1945), etj., të cilët, luftuan për mbrojtjen e trojeve tona me armë në dorë.

Cok Hiri Rudaj, lindi në Selcës të Kelmendit më 1853. Ky fshat shtrihet atje ku lugina e Selcës është më e zgjeruar. Sipas legjendës, emri i fshatit, është trashëguar nga një paraardhës i banorëve që quhej Seli, por më e besueshme është prejardhja e emrit nga fjala sllave sellac, që shqip do të thotë fshat. Betejat kundërturke i tregon qafa e Këstecit dhe Suka e Mkushit. Aty në Zall të Bruzit, trimëresha e Kelmendit, Nora, ruajti nderin e lirinë, duke therë Pashain turk. Këtu është vendlindja e Dedë Gjerit, Nikë Lekës, komandantë

të pamposhtur në luftrat për liri.

Gjyshi Gjergj Rudi, ka luftuar me Kaçel Turkun (që ishte përfaqësues i krahinës së Kelmendit), duke qenë në ballë përherë si flamurtar në luftrat heroike, të zhvilluara, kundër ushtrive pushtuese turke dhe malaziase. Brez pas brezi kjo shtëpi ka nxjerrë trima, mendimtarë, prijës të luftës e kuvendit, për të cilët flet vetë nëna histori. Janë të njohura lëvizjet e mëdha të popullsisë në të gjitha viset dhe kohët. Prej luftrave, Cok Hiri u largua nga vendlindja e tij Kelmendi në moshën 24 vjeç dhe vendoset në Shtoj të Ulqinit në vitin 1875.

Gjithnjë si një trim i vërtetë, ka pasë në zemër lirinë e vendit, duke marrë pjesë në të gjitha luftrat çlirimtare. Ai arriti të bëhët kryekomandanti i ushtrisë shqiptare, që luftonte me vetmohim dhe me ndjenjë të lartë krenarie kundër ushtrisë dhe garnizoneve turke të stacionuar në Shkodër, Ulqin etj. Ai dha një shembull të lartë heroizmi mes maleve dhe tregoi sëbashku me luftëtarët e tjerë kreshnikë guxim e trimëri të pashoqe edhe në betejat e ashpra e të përgjashme kundër ushtrisë shoviniste serbe e malaziase.

Gjatë vitit 1913 filloi lufta kundër malaziasve, e cila zgjati për 6 muaj.

Trimat malësorë, ishin të vendosur për të ngritur flamurin shqiptar, në vend të ngjyrave të falmurit të pushtuesve malazias. Kjo familje patriotike, jetën e

ka shkrirë në luftën për kombin e vet shqiptar. Ai ka zhvilluar një luftë heroike sëbashku me trimat e besës dhe të nderit malësor, si: Nik Leka, Sokol Luca, Mirash Gjeti etj. Ai, gjithnjë ka ruajtur lidhje të ngushta me luftëtarët e maleve dhe çetave çlirimtare, duke marrë pjesë e koordinuar veprimet ushtarake për liri, sëbashku me të gjithë patriotët e Komitetit të Çlirimit (K.Ç.), që vepronte nën Famurin Kuq e Zi me shkabën dykrenare, në zonat e Malësisë dhe qytetin e Shkodrës në vitin 1874. Midis tyre dallohet Gjeto Gjoni anëtar i K.Ç. për zonën malore të Rrjollit, i cili gjithmonë bashkëpunoi ushtarakisht me malësorët e Kelmendit, Ulqinit, Tivarit e Krahinave shqiptare të Malit të Zi, për të bashkuar armët e lirisë kundër taborreve të ushtrive turke e malaziase.

Në vitin 1875, Coku u bë Komandant i Forcave të Ushtrisë Shqiptare të zonës së Tivarit e krahinave të Ulqinit. Për këto veprime liridashëse ai kishte ra në sy të keq nga ushtarët e krajlave të Cetinës dhe vezirave të Shkodrës, të cilët, kishin hartuar planin e zhdukjes fizike të tij me kurth ose tradhëti. Tashma ai ishte në rrethin e kuq të njerëzve, që nuk pajtoheshin me pushtimin dhe mjerimin e popullit të shtypur shqiptar. Ai ishte i vetdijshëm se armiqtë e popullit shqiptar një ditë do t’i dalin në pritë dhe do ta vrasin. Ai nuk trembej edhe pse vdekjen e kishte të sigurtë, duke qën-

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

druar si burrat pa iu trembur çerpiku i syrit nga kërcënimet e forcave të huaja turke e malaziase dhe tradhtarët e atdheut.

Krajli i Cetinës, me gjithë suitën e tij, kishte bërë të gjithë përpjekjet maksimale me forma e metoda të holla tinzare, për të futur në dorë triminë e Malësisë, ai nuk u mposht, duke pranuar të shuhet mes flakëve të luftës, në këtë mënyrë një pishtar i lirisë së popullit shqiptar. Shpesh herë garda dhe forcat e oborrit të mbretit të Cetinës, u përpoqën që t’i dalin në pritë për t’a vrarë Cok Hirin Rudaj. Ata paguan njerëz të gjakut shqiptar (tradhtarë), për t’a vrarë kudo që t’a gjenin atë, por dështuan, sepse njeti dhe qëllimi i patriotit të madh të lirirë e Malësisë ishte më i pastër e fisnik përballë pushtuesve shekullorë e krajlave të Cetinës.

Më 1886, luftëtari i paepur Cok Hiri Rudaj, me malësorët e Tivarit, Ulqinit dhe patriotët e vendosur shkodranë, luftuan afër Ulqinit në një fshat të quajtur Dobrovoda, kundër Generalit Mark Milani, që ishte nisur me 7000 ushtarë për të rrafshuar trojet e lashta të Ulqinit e Tivarit. Moti i keq, me reshje të dendura shiu, terreni i rën-

duar me lym, pengoi depërtimin e ushtrisë së Generalit M. Milani për të vazhduar planin e mësymjes. Në këtë situatë të rëndë për ushtrinë e tyre, ata u detyruan të ktheheshin mbrapa nga kishin ardhur.

Një ndër shkaqet e tjera që e bëri të mundur kthimin e ushtrisë së Generalit Mark Milanit, sipas burimeve historike, është edhe fama e madhe që kishin marrë trimat malësorë të kryesuar nga luftëtari trim Cok Hiri Rudaj, të cilët, jo vetëm e njihnin shumë mirë vendin e tyre, por ishin përgatitur për të bërë një rezistencë të fuqishme “për jetë a vdekje”, kundër ushtrisë të generalit Mark Milanit.

Malësia arenë e luftrave të përgjakshme Në vitet 1910 – 1913 zhvillohen lufta të njëpasnjëshme kundër ushtrive turke dhe malaziase. Malësia sërishë bëhet arenë e përleshjeve të përgjakshme për Liri e Flamur. Ishin momente të dhimbshme për popullin e vetë Malësinë, e cila po humbte nënën e saj

27

Shqipërinë, si pasojë e ndajes së padrejtë të kufijve politikë, ku pjesët më të mira të Veriut kreshnik i jepen si peshqesh në tabaka shovinistëve fqinjë, krajlave të Mbretërisë së Malit të Zi dhe Serbisë.

Ai i drejtohet për ndihmë patriotëve të Shkodrës, për t’a ndihmuar me municion dhe trima patriotë. Shkodra, iu përgjigj se nuk mund t’a ndihmojë me ushtarë e armë, sepse është vënë kufiri nga Fuqitë e Mëdha. Në Zogaj të Ulqinit, Kodërkoll, Dobrovd, Porto Milenë valonte i lirë flamuri kuq e zi në qiellin shqiptar prej dorës së trimit Cok Hiri Rudaj.

Kur Shkodra nuk i dha ndihmë, ai u detyrua të shkoj prej Shtojit dhe u vendos në Shkodër. Për 7 vjet, ky trim jetoi në Shkodër deri në vitin 1924. Ai gjithë familjen e la në Shtoj të Ulqinit.

Familja e Cok Hirit Rudaj, ishte një derë e njohur në tërë Malësinë e Shkodër, për urti, trimëri, bujari, besnikëri, zemërgjerësi, tolerancë, besimtarë të zellëshëm e patriotë të flaktë që i mbështetën përherë luftrat për liri e flamur, duke dhënë shumë bijë të mirë për interesat e vatanit. Më 1925 Cok Hiri prej Shkodrës u kthye në Shtoj të Ulqinit.

PËRMIRËSIM GABIMI Në faqen 19 të numrit të kaluar të revistës Jeta Katolike, na është përvjedhur një gabim teknik.

Në poemën kushtuar Gjergj Kastriotit Skenderbeu është lënë jashtë emri i autorit Gjeto Turmalaj.

Këkojmë ndjesë nga autori dhe lexuesit.

Redaksia

Jeta Katolike

28

JANAR - MARS 2006

• Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike • Niko Kirka, New York

Ali Podrimja, Prishtinë

Ti dorën pse ia dhe?!

Ulciniumi

Ju pashë… të dyjave.

Përballë njëra-tjetrës rrinit.

Ti e bardha, E mira, e dlira!

Ajo… e zeza, Pantera!

Dhe Ti doren ia zgjate Atë dorë që plagët shëron, Dhembjet lehtëson Lëbrozët ledhaton!

Dhe dorën e saj takove Atë dorë të nxirosur, Me gjak vëllai njollosur.

Ajo dorë…

Fëmijët që dikur i përkdheli Më mbas i mbyti!

Atë që dikur përqafoi, Thikën në shpinë i futi!

Atë dorën pis…katran!

Nuk e lan dot, As det, as oqean!

Kur Ti dorën e saj takove, Diçka në shpirt më dhembi.

Sepse ne…

Ne të munduarit, Ne të sfiliturit, Nuk themi, Jo, nuk mund të themi “Faljua o Zot, nuk dijnë ç’bëjnë!”

Syth mes Ujit të Madh dhe Ëndrrës Nuk ke ç’t’i marrësh as t’i lësh Ullishtës ilire ikën ora e një populli Nën këmbë lëviz e vdekura Në dorë të Zotit Në Barbanë bie Shqipja Sytë i lan nga bloza e kohërave Dhe me njerin krah mbulon Trupin e përgjakur të Gjergjelezalisë Buçimës ia ka frikën dhe shkëmbi Ulqin, 2005

Dhimitër Pojani, Tiranë

Shpresë Edhe pak, të lutem, edhe pak, Se është një oaz në fund të shkretëtirës.

Edhe pak, të lutem, edhe pak, Se është një perri në mes të pyllit, Një yll në fund të detit…

Edhe pak, të lutem, edhe pak, Se është një far majë malit, Një ëndërr nën gërmadha…

Prof. dr. Simon Pepa, Shkodër

Anton Çefa, New Jersey

Elinda Marku, Detroit

Kur ike ti E mbylla deren me shpinë.

Me shpinë të dorës i fshiva lotët, për të trembur të gjithë netët.

Brenda natës ndeza një zjarr.

Edhe pse dera e mbyllur lotët e mbaruar.

Kam një mik që të ngjan është ky zjarr që ndeza për të trembur natën.

Gurakuq ku gjinde?

Me buzë të gurta heshtja na i puthi orët e ditët e netët.

Gurakuq ku gjinde?

N’mes reve, n’mes krizma rrufeshë, Nder malet shqiptare mbushun me borë, Në gryka pushkësh tuj u përleshë Anmiqt prej votrave m’e i shporrë?

A por në parlament që saherë fole Në ballin e të cilit kishte vulen e vet trathtia.

E ku në ty vlonte si të denuemeve në ferr Menia?

Nji jetë qi po ndigjoj meloditë e heshtjes në gojët memece të gurit.

Gjithkund po u gjinde, o, bir i tokës nanë Aty ku ishte shqipja, aty ku kishte shqiptarë E fjala e jote u përhapte, si njala gjamë Ku dy re ndeshen në furinë e parë.

Heshtja ka tingull guri, kur fjala bahet gur e koha gur.

Ti me shqipen flutrojshe krah për krah Mbi fusha, male, lumej e dete, Kudo tuj shpernda frymen e të shejtes liri Aty ku kishte shum halle e derte.

Kur mbramja zbret… Heshtja ka tingull guri

Edhe atëher’ kur n’mbremjet pranverore Me shoqëri, n’gëzim natën kalon Gjer n’orë të vona mbështetur në dritore Për ty një zemër nane pret e andrron…

Është mbrëmje, tani mbi supet e mia ka rënë muzgu i natyrës, pranë detit fërshfërin ritmi i valëve, vargje që vrapojnë tek unë, shpirti i natyrës, mbushur me ajër dhe yje dhe unë në thellësi të saj po pres ditëlindjen e Diellit.

Don Gjergj Simoni, Shkodër

Durrës, 1990

E kur i këputur, vonë nga puna kthen E hana sipër n’qiell ngadalë rrëshqet N’shtëpizën tënde t’vogël nata vjen Shiko, një dritë t’venitur, nata pret…

Meditim

Lirika e ikjes

Pak, edhe pak, Se ka një dritëz brenda vdekjes.

Muzgu po zbret…, e dielli prapa mali Lodhur nga dita ngadalë po perëndon Me sy t’ngulitur larg kqyrë mos erdhi djali Pse zemra e nënës gjithher’ keq mendon.

Donika Timko, New York

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

29

• Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike • Mhill Velaj, Conneticut

Kolec Traboini, Boston

Gërshetat e Aulonës

Legjenga kërkon njeriun

Dy bisqe të zeza Lëshuar për shpinë, Sa bukur rrinë!

Jam Konstandini - ju flas nga varri erë baltë e pluhur kockash mban klithja ime.

Dua njeriun ka humbur njeriu a ka rob në këtë botë të vdekur a të vdekur në botën e të gjallëve të më sjellë njeriun?

Ngrihuni tu zëmë vendin të gjallëve se të gjallët tashmë janë kthyer në kufoma tek i shqyejnë pjesët e mishta njëri-tjetrit.

Dhe ime motër, iku e më la në prëhër kopilin e besës së çartun, i hipi të bëjë dashuri me një të vdekur se qënkan dashnor më të zjarrtë se të gjallët. Ç’bëjnë të gjallët? Ku janë të gjallët?! thërrët era e baltës e pluhuri i kockave të Konstadinit që kërkon motrën.

Po kush t’ja sjellë, tani që karvanet kanë ikur e Doruntina ndodhet prostitutë në Romë.

Të vdekurit mbi kalë kurrë s’e kalojne detin e legjendat më kot kërkojnë për njeriun...

Si Goca e Kaçanikut Si kokërra e fikut, Si Shota malësore Si Tringa arbërore.

Prush në zemërI shenjti emër!

Qajnë nënat E gjoja Vjeshtë kishte shkuar për gjumë E dehur nga ahengu i dasmave, Qan, s’di pse qan kaq shumë.

Mos qan për natën e akujve?

Apo qan për krevatin bashkëshortor Të boshatisur, Megjithëse kishte lindur për një dashuri të stuhishme.

Po fryn shumë murlani i varfërisë Dhe dashuritë në mërgim i niste!

Qan Vjeshta me lot nënash, Qan prej përmallimit me çurka lotësh dhe Hëna.

Ah, për besë s’po rrej Në Shqipëri qajnë për bijtë mërgimtarë NËNAT…

Gjeto Turmalaj, Conneticut

Shokët Shokët e fëmijërisë ikën shumë larg, U kërrusën, u thanë, u zvogëluan, mbetën krejt pak.

Shokët e rinisë se si u shuan, Si është e mundur që kaq shpejt u harruan!?

Ditët dhe netët thërrasin në zërin e kujtimeve, Ç’u bë me shokët, me ëndërrat e tyre?

Ata hynë në pleqërinë e tyre plot vuajtje dhe dhimbje Pa rënkime, pa lot, burrërorë deri në mpirje…

T’i duam, prapë t’i duam dhe t’u rrimë pranë shokëve Që t’na shuhet malli, që t’na thahen lotët.

Ndaj tyre duhet treguar dashuri, sinqeritet, çiltërsi Se një pjesë e mirë të jetës e kalojmë me ta në shoqëri.

Pra duhen dashur dhe respektuar shokët Para se të bëhemi banorë të përhershëm të nëntokës.

Valentina Gorvokaj, New York

Valentina Gorvokaj, New York

Përqafim malli

The Longing Embrace

Shumë lotët i derdha në largësi pa ju Dimra me shi e të ftohtë kalova Nuk ishit me mua në mbrëmje të më këndoni këngët e gjumit E as në mëngjez të më buzëqeshni para se të nisem në shkollë Por sot përsëri vi të ju shohë e një mijë medime kapërcejnë trurin tim se si do të ndihem në atë moment kur t’ju bije në përqafim Do të ju shtrëngoj shumë shtrëngoj fort Fort shumë Që edhe kur të kthehem në Amerikë Ta ndjejë atë përqafimin tuaj

So many tears have I shed in the distance without you Winters with rain and cold I lived You were not with me at night to sing me lullabies Nor in the morning to smile before I left for school But today once again I am coming to see you a thousand things cross my mind how will I feel at that very moment when I embrace you I will squeeze you firmly Squeeze you tightly very tightly So even when I get back to America I will feel your embrace

30

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

Bukuri shqiptare: Bjeshkët e Nemura Një thesar i paçmuar Në njërin nga kapitujt e veprës madhore "Cuneus prophetarum…"

Pjetër Bogdani, mes 10 sibilave antike, mendonte se njëra i përkiste Bjeshkëve të Nemuna. Për këto vise, ai shkruante se territori arbnor është plot pyje të dendura, maja malesh me borë shekullore, kodra të gjelbëruara, lëndina marramendëse, ujëvara të shkumuara në uturima gjumëndjellëse - zabele si parajsë, liqene të zbukuruara me lule të çuditshme, shpella stalagmitesh e stalagtitesh, ku thuren magjitë e orakujve shqiptarë, kroje të kristalta e vende të shenjta pothuajse në të gjithë zonën.

Ato ruajnë gjendjen e tyre të konservuar, të gatshme për të na u serviruar si dëshmi historiko-gjuhësore të popullit tonë.

Nga Dr. Ahmet Osja

P

jesa më përfaqësuese e Alpeve Shqiptare, është quajtur në të gjitha kohët Bjeshkët e Nemuna (B.N.).

Kjo hapësirë, i cila shtrihet në çatinë e Alpeve, ka tërhequr gjithnjë vëmendjen, së pari të banorëve të këtyre viseve e, pse jo, të cilitdo që ka kaluar e shkelur Alpet. Është e çuditshme sesi natyra me "durim" ka krijuar gjithë ato forma gjigante, para të cilave cilido që i shikon për të parën herë mbetet i befasuar (ose siç i thonë vendasit të "lë fryma").

Bjeshkët e Nemuna nuk janë aq element gjeografik, sa element i mirëfilltë etnografik. Paraqitja e të gjitha vlerave që ato ofrojnë do të kërkonte punën këmbëngulëse e pasionante të etnografëve me përvojë, që do të bënin të mundur që kjo pasuri e veçantë e trashëgimisë natyrore të bëhej e njohur edhe në kuptimin e trashëgimisë kulturore të etnosit tonë.

Mendimi se B.N. e Malësitë përreth tyre kanë qenë që herët trualli ku është ngjizur kultura primitive, na bën të mos e trajtojmë si rastësi shfaqjen e Eposit të Kreshnikëve pikërisht në këtë zonë. Aq më tepër

Panoramë e Bjeshkëve të Nemura plotësia e kësaj vepre bën që të thellohemi në idenë se duhet të ketë vlera të reja, ndoshta po kaq të arrira sa eposi, që nuk janë eksploruar akoma (një model për këtë është "Lahuta e Malësisë" shkruar nga At. Gjergj Fishta). Në njërin nga kapitujt e veprës madhore "Cuneus prophetarum…"

Pjetër Bogdani, mes 10 sibilave antike, mendonte se njëra i përkiste B.N. Për këto vise, ai shkruante se territori arbnor është plot pyje të dendura, maja malesh me borë shekullore, kodra të gjelbëruara, lëndina marramendëse, ujëvara të shkumuara në uturima gjumëndjellëse - zabele si parajsë, liqene të zbukuruara me lule të çuditshme, shpella stalagmitesh e stalagtitesh, ku thuren magjitë e orakujve shqiptarë, kroje të kristalta e vende të shenjta pothuajse në të gjithë zonën. Ato ruajnë gjendjen e tyre të konservuar, të gatshme për të na u serviruar si dëshmi historiko-gjuhësore të popullit tonë.

Eposi përbën një vlerë me shtrirje kombëtare. Ruajtja e tij është në sajë të dëshirës së madhe të malësorëve të veriut për ta paraqitur si shenjë të autoktonisë dhe origjinalitetit, duke transmetuar brez pas brezi; herë pranë vatrës së kullës së gurit, herë nën hijen e mrizave, krojeve e lëndinave të këtyre bjeshkëve, vetëm gojarisht pa mundur ta shkruajnë. Kujtesa e tyre ka

shërbyer si muzë e gjallë për shekuj e shekuj me rrallë dhe s`mbetet këtu. Edhe kultura muzikore e bollshme flet për një plotësi të shpirtit të njerëzve që kanë jetuar dhe jetojnë në këto treva. Vegla të veçanta që identifikojnë kulturën e këtij vendi, si: lahuta, çiftelia, fyelli, zumarja, tupani, etj. flasin për një traditë të mirë në këto fusha. Të dhënat e shkruara të autorëve antikë i dëshmojnë këto.

Padyshim, rol jo të vogël ka luajtur edhe natyra (malësorët e quanin risi pamjet e papërsëritshme të Lindjes e Perëndimit të diellit nga maja e B.N.). Zëri i pastër e melodioz ka shoqëruar basiofonët - malësorë në këngët e tyre maje krahut (të pakrahasueshme për nga lloji me të tjerat). Te këto këngëtarë mund të shihen tenorët e parë të muzikës shqiptare. Zbukurimi është më i vjetër se veshja. Synimi për të bukurën është më i fortë se nevoja e funksioni vetë. Ky fakt vihet re si në ornamentet e veshjeve të malësorëve, që nga hershmëria e deri tek xhubleta (forma më e përsosur e veshjes së gruas së kësaj treve).

Kjo veshje karakteristike që takohet sidomos në fisin e Kelmendit e fise të tjera banorë autokton të kësaj treve. Ka të dhëna që studiuesi i vjetër gjerman Oberland shprehet se i takon kulturës minoike, që i përket një periudhe rreth 3500 vjet më

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

parë.

Larmia e veshjeve të të dy gjinive nuk janë kërkesa vetëm e nevojave të ditës ose kushteve të mjedisit. Përkundrazi, këto veshje e kalojnë cakun e dobishmërisë së përditshme dhe bëhen pikturë, art e spektakël (me këto përligjet organizimi çdo vit në qafën e Përdolecit, brenda hapësirës së Bjeshkëve të Nemuna, sfilata Miss Bjeshka).

Një mrekulli mbresëlënëse. Për të gjithë këto e të tjera që ka kjo zonë ia vlen organizimi i një festivali folklorik kombëtar.

Kushtet gjeomorfologjike e klimaterike, kanë shfaqur gjithnjë dukuri me përmasa tej imagjinatës njerëzore, por të qenësishme dhe të imponueshme për t`u vlerësuar, si: mitet, legjendat, gojëdhënat, balladat, orët, zanat, dragoit, kulçedrat etj. kështu, besohej se kur lind fëmijë, për ecurinë e jetës së tij përgjigjej një orë, e

cila e kishte vendodhjen, pa dyshim, në këto bjeshkë.

Po kështu secili në ballafaqimin me vështirësit e jetës mbrohej nga një zanë. E këto të fundit ruheshin nga dragojtë - bijtë e këtyre anëve. Të gjitha këto kanë bërë të mundur që për çatinë e Alpeve të besohej se atje rrinë forca të mbinatyrshme dhe po të guxohej që të shkohej atje e paftuar, edhe mund të shitoheshe. Për këtë malësorët thoni se ato ishin të Nemuna, dhe uronin gjith secilin me frazën Përpjet u ngjitësh, por në maje kurrë nuk mos aritsh.

Mjedisi malor tipik, klima dhe pasurit e tjera të veçanta, si: peisazhi, flora, fauna; vetë banorët për të cilët besohet se përfaqësojnë burrin dhe gruan me gjatësi trupore më të lartë në të gjithë rajonin i japin kësaj hapësire vlera të veçanta. Gropat karstike e shpellat e dëborës rrëzë majave të larta shkëmbore, vendburimet me ujë të

31

kristaltë kanë krijuar liqene që i përngjajnë syrit me ngjyrë të kaltër që qarkohen na qerpikë me ngjyrë të gjelbër.

Kërkimet shkencore në gropat e borës së përjetshme janë me interes për t`u njohur me fosile dhe materiale të ruajtura të organizmave që kanë jetuar këtu, ndoshta dhe qindra milion vite më parë. Alpinistët, speleologët, biologët, etnografët, gjejnë mundësi për të zhvilluar aktivitetet me rëndësi për shkencën, kulturën e sportin.

Të gjitha këto i japin kësaj zone dimensionin e një thesari të paçmuar, me përmasa kombëtare e ndërkombëtare, kur dihet që pika trekufitare (ShqipëriKosovë-Mali i Zi) BORIQE-2330 metër mbi nivelin e detit gjendet në skajin e B.N. Ndoshta, kjo hapësirë përbën edhe nxitjen për ta shpallur në këtë rajon, këtë park natyror me emrin Parku i PAQES.

THE CATHOLIC CHURCH IN ALBANIA (From the time of the Apostles to the Present)* (continued from Jeta Katolike nr. 39&40)

Austria and Albanian Catholics During the greater part of its long history, the Albanian Catholic Church developed relations mostly with the Catholic states in Italy. In more recent centuries, however, the Church began to forge links with Austria. A powerful basis for these links, apparently, was their joint opposition to Ottoman and Slavic powers. The connection between the two began to take shape toward the end of the 16th Century. At that time, working together with a Franciscan from Croatia, Francesco Bertucci, a number of Albanian Highland chiefs and personages in Shkodër, Durrës, and Prizren “began to orient themselves toward the emperor of Austria.” 20 Their motive was to enlist Austria’s help in the struggle against the Ottoman Turks.

As a result of the Treaty of Vienna (1616), and in particular after the defeat of Turkey in the war of 1698 by Austria, Russia, Venice, and Poland, Austria won the right from Turkey to act as the protector of Catholic populations in the Balkans, including the Catholics in northern Albania. The arrangement with Turkey is known by the term Kultusprotektorat, a German word meaning “religious protectorate”.

For over a century Austria’s Kultusprotektorat remained largely dormant, as far as its applications to Catholic Albania was concerned. About the middle of the 19 th Century, however, Austria began to activate its

Peter Prifti policy of aiding Albanian Catholics. Vienna now sent missions to Albania to help open Catholic schools and build or repair Catholic churches. Taking advantage of Turkey’s defeat in the Crimean War by Russia (1853), Vienna pressured Istanbul to lift a ban it had imposed on the Jesuit order in Albania in 1842. By supporting Catholic-run schools, Austria aimed at developing Albanian national consciousness and unity as a counterpoise to the Slavic states. At the same time, through the protection and aid it gave to Albanian Catholics, Austria gained for itself political influence in Shkodër and the northern Highlands, and a privileged position among the great powers of Europe that were competing for influence in Albania.

Among the beneficiaries of Austrian protection and aid to Albanian Catholics were also some of the religious orders within the Church.

This by virtue of the fact that the orders, in general, were very active in the fields of education and culture, whose cultivation was a primary goal of Austrian policy in Albania.

The Albanian Catholic Church counts in its

ranks a variety of religious orders of men and women. For our purposes here, however, we will confine ourselves to the religious orders of men, since the religious orders of women did not appear in Albania until the end of the last century. Accordingly, we shall consider here such orders as the Basilians, Benedictines, Dominicans, Franciscans, Jesuits, Lazarists, Salesians and perhaps one or two others. We shall describe or discuss them briefly in the passages that follow, since they are a vital part of the history of the Church, and important elements in its structure and operations.

Basilians – The Basilians are monks who follow the monastic rules established by St. Basil the Great in the 4th Century AD St. Basil was a leading opponent of Arianism, of which we spoke earlier. The guiding rules of the order have traditionally been hard work, deeds of charity and attention to the common life of the people. The order of St. Basil was widely diffused in the Balkans and among the Arbëresh in southern Italy. It is said that the Basilians “carried on the evangelization of all Albania” until the 6 th and 7 th Centuries, when the Benedictines came into the country.

Benedictines and Dominicans – The term “Benedictines” refers to members of the Catholic clergy who adhere to the order of St. Benedict, which was founded about 529 AD by the Italian monk, Benedict of Nursia. The Dominicans are friars belonging to the order that was established in 1215 by St. Dominic. It behooves us to assert the great merits of the

32

Jeta Katolike

Benedictine order in Pre-Islamic Albania. The Benedictines are credited with having prevented Albania from becoming prey or victim of the Schism that had occurred in the Church (although, as mentioned earlier, the Church in Albania suffered much as a result of the Schism). This was no small accomplishment, inasmuch as the country was subjected to great pressure from the Patriarch of Serbia, on the one hand, and the Patriarch of Constantinople, on the other, both of whom used every means of propaganda to cause Albania to submit to their jurisdiction and control. The work of the Benedictine Fathers was continued by the Dominican Fathers, who followed them. We might add that to this day there exist many ruins of old churches and monasteries in Albania, especially in the north, belonging to the Benedictine and Dominican orders.

The Sons of Divine providence – This order was established in Italy in 1872, by Fr. Luis Orione, OFM, recently proclaimed Blessed.

Priests and brothers of the order came to Albania in the 1930’s, and were well liked by people of all creeds for their work with the poor, the sick, and the orphaned. They operated orphanages in Shkodër, Korçë, and Vlorë.

Lazarists – This is the popular name of monks belonging to the order of the “Congregation of Priests of the Mission” in the Roman Catholic Church. The order originated in France in the 17th Century (1632). Among the chief objectives of the order are: religious instruction of the lower classes, the training of the clergy, and missionary work in foreign lands. Though relatively few in number in Albania, the Lazarits have done much useful work there, in keeping with the tradition of their order.

Salesians – They are members of the Society of St. Francis de Sales, a Roman Catholic congregation founded in Turin in 1845, and dedicated chiefly to education and missionary work. They, too, have been active to some extent in Albania.

Franciscans (O.F.M. – Order of Friars Minor) – It is the Franciscans and the Jesuit orders, however, which have been the most active and most prominent among the orders of the Catholic Church in Albania. The Franciscan order is the older of the two, going back to St. Francis of Assisi, founder of the Order in the 13th Century. Franciscans began work early in Albania, in 1283. Already in the 14th Century they established their own province in Durrës, known as Custodia Durracensis.

One of their most laudable services is the work they did to prevent the Albanian population from converting to Islam. Indeed, they are said to have “saved Catholicism from ruin during the difficult seventeenth century.” 21 Even in very trying times, Vëllezerit e Vegjël (the Little Brothers) did not forsake the people, but stayed close to them, sharing the good and the ill with them. Like good and true shepherds they took care to keep the faith alive among their

JANAR - MARS 2006

the ranks of those earlier writers in the succeeding decades.

The Franciscans’ more recent work in the field of education dates from 1855. In that year they established “the first school in which the Albanian language was taught.”24 Called at first

Jesuits appeared late in Albania, in 1841. In that year three missionaries of the Society of Jesus – the formal name of the Jesuit order – came from Sicily to work in Albania. They came in consequence of a request by Bishop Gulielm of Shkodër to the Vatican’s Collegium de Propaganda Fide (the Congregation for the Propagation of the Faith, founded in 1620), to establish a Jesuit Mission in Albania. More precisely, the bishop envisioned the building of a seminary in Shkodër. Working together with the Superior General of the Society of Jesus in Rome, the Vatican in 1856 sent a Jesuit Father, Claudio S. Neri, from Rome to Albania to further the goal of establishing a mission there. Fr. Neri founded a mission in Durrës, then moved to Shkodër to supervise the construction of the seminary there.

The construction of that institution has a rather interesting history, one that illustrates once again the adverse conditions under which the Church has had to operate from time to time.

Begun in 1841 by the three Jesuit missionaries from Italy mentioned above, the building was twice razed to the ground by enemies of the Church, a coalition of Turkish authorities and local fanatics. Their violent conduct forced Father Neri to flee Shkodër. The incident attracted international attention and provoked Austria to dispatch a squadron of warships to the mouth of the Buna river, just below Shkodër. Feeling threatened, the Turkish government apologized for the incident, agreed to pay for damages incurred, and allowed work on the construction of the building to resume. Finally, the third attempt at construction succeeded, and the seminary was opened in 1859 with three seminarians. The seminary was called Kolegja Papnore Shqyptare (The Albanian Papal College).25

the Franciscan School, then Illyricum, the school evolved into a college specializing in the humanities. Instruction in Albanian was also given at the Franciscan Seminary that was founded in 1861. Much of the activity of Franciscan friars – whether in the religious, educational, cultural, patriotic, and social fields –centered in Shkodër, where a large number of them resided. They had their own novitiate and school of Philosophy and Theology there. The Franciscans also directed associations and clubs for “Catholic Action,” and operated a printing press for books and periodicals. Hylli i Dritës (The Star of Light), a literary-cultural magazine, and Zani i Shën Ndout (The Voice of St. Anthony), a religious magazine, were two popular and influential publications of the Franciscan friars.

Franciscan Conventuals (Black Franciscans) – These came to Albania in the 1930’s. They were predominantly Arbëresh, and were engaged in hospital, social and ecumenical work, with the intent of effecting a union between the Catholic and Orthodox Churches.

They were active primarily in central and southern Albania.

Jesuits – Compared to the Franciscans, the

Two of the original seminarians later became well-known Catholic leaders: Msgr.

Pjetër Prenk Doçi, Abbot of Mirdita, and Dom Ndue Bytyçi, who served as a priest, poet and teacher in Kosovë. By 1866 the first five Albanian bishops, part of whose education was acquired at the Papal College (also called the Pontifical Seminary), were consecrated in Shkodër.

By the first decade of our century, the Pontifical Seminary directed by the Jesuits in Shkodër could be favorably compared with Seminaries outside of Albania, in terms of the quality of the training offered to students. The program of studies included a rich roster of theological studies (moral theology, dogmatic theology, Sacred Scripture, canon law of the Church, Church history, sacred history), plus languages (Latin, Albanian, Italian, and Greek), history and geography, philosophy, arithmetic and algebra, agronomy, botany, and zoology.

In 1877 the Jesuits founded another institute of higher learning in Shkodër, which later became an influential center of education in the country. This was the St. Francis Xavier (Saveranium) College. Some of the most prominent national figures of modern Albania

flock. With living words and by example they inclined the people constantly towards the ideals of the Christian life. As an instance of their steadfast faith and courage we cite here a 1677 report to Pope Innocent XI by Cardinal Urbano Cerri. The Cardinal said of Albanian Franciscans that they “did not lose courage because of dangers and difficulties facing them, but instead increased their zeal, and continued the work of their Mission.” 22 The services and contributions to Albania of Franciscan friars – both Albanian and foreign – are many, cover a wide span of time, and not a few of them left an imprint in the cultural history of the county. The first printing press in Albania, which was set up in Shkodër in 1593, is said to have been the work of Franciscan fathers. They have been active in the field of education since the 17th Century. The school in Pdhanë (1638) was opened by a Franciscan – Pater Hijacinti, an Italian. In 1698, another Franciscan, Father Filipi, opened a private school in Shkodër, his native city. The list of Franciscan writers is long, beginning with chronicles and scholars in the 17th Century, such as Fr. Zef Iccaron who compiled an ItalianAlbanian dictionary (1644), Fr. Didacus a Desio who left a manuscript for an Albanian grammar (1722), and Francesk Anton Santori, who wrote poems in Albanian and Emira (“The Good One”, 1887), the first drama in Albanian, as far as is known.23 Many more Franciscans joined

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

obtained their education at that college. As was the case at the papal College, so also at the St. Xavier College, the program of instruction included the teaching of the Albanian language.

Another Jesuit educational institution was the Apostolic School in Shkodër for the training of high school applicants for their order, which numbered over 40 students. The Jesuits also had a Missionary Center, popularly called Misioni Shëtitës Shqiptar (Visiting Albanian Mission) which was established in 1886. The main purpose of the Center’s apostolate was to bring peace and harmony through pastoral work to the various clans who had alienated themselves from one another by bloody vendettas and other acts of fratricide.

Each year the Jesuit Missionaries crossed Northern Albania (including Kosova) on foot and horseback, preaching the Gospel and instructing children, youth and elderly in Christian love and forgiveness. Many missionaries of this Center later became famous in Albanian letters, history, botany, etc. Worthy of mention here are Fathers Ded (Dominic) Pasi, Anton Zanoni, Fulvio Cordignano, Mark Harapi, Danjel Dajani, Gjon Karma and brother Gjon Pantalija.

In addition to those institutions, the Jesuits operated a variety of associations designed to meet particular needs of students, workers, and Catholic men and women.

Like the Franciscans, the Jesuits had their own printing press in Shkodër. Installed in 1870, the press was soon put in operation, and in 1876 printed its first book in Albanian entitled Christian Doctrine (in English translation). It was followed four years later by Father Jak Jungg’s Regole grammaticali sulla lingua albanese (Rules of Grammar in the Albanian Language), a book intended for teaching courses in Albanian.26 The Jesuits also published periodicals. Two well-known ones were Lajmtari i Zemëres së Krishtit (The Messenger of the Sacred Heart), a popular religious magazine, and Leka, a literary and cultural magazine of high standing that dealt with past and contemporary Albanian affairs.

Albanian Catholic Church in Kosovë As mentioned earlier, an estimated 100,000 Catholics live in Albanian-populated regions in Yugoslavia, known collectively as Kosovë.

Administratively, the term Kosovë at present refers to the Province of Kosovë within the Republic of Serbia. To Albanians, however, Kosovë includes the Albanians in the Province of Kosovë, as well as Albanians living in Macedonia and Montenegro. In speaking, therefore, of the Albanian Catholic Church in Kosovë, we are referring to the diocese of Shkup-Prizren (which is actually comprised of two dioceses: that of Prizren in the Kosovë Province, and that

of Shkup or Skopje in Macedonia; however, they are administered jointly as one diocese), and to the ancient archdiocese of Tivar (Bar) in Montenegro.

The Church has old roots in Kosovë and a past with an impressive record of service under stress to the faithful. The archives of the Church show that the Illyrian Catholic Church encountered great difficulties in the course of barbarian invasions and the arrival of the Slavs in the Balkans. We learn that in 1319 the papacy called the Serbian King a “schismatic” and a persecutor of the Catholic Church. Indeed, those terms were applied to all the Serbian rulers of that period. In contrast, the Popes in their correspondence addressed the heads of leading Albanian feudal families, such as the Muzakas and the Ariantis, in such phrases as dilecti filii (dear sons), and Viri catholici (Brave Catholic men). More indicative still of the Vatican’s esteem of Albanian leaders are the titles “Knight of Christ,” “Defenders of the Faith” and “Champion of Christendom” which they bestowed upon Gjergj Kastrioti Skënderbeu (Scanderbeg). But despite the difficulties encountered with the Serbian rulers, it can be affirmed that the Church did not lose its continuity as an institution in what is now Kosovë.

This is abundantly attested by the history of the Church in that region. A vivid confirmation is provided by the numerous reports (or “relations,” to use the technical Catholic term) of pastoral visits among Albanian Catholics in Kosovë that go back four centuries. Thus, a report dated 1584, which was prepared by Papal emissaries Aleksander Kumulovic and Tomma Raggio, tells of Albanian Catholic parishes in many places in Kosovë: Karadak, Janjevë, Novo Berdë, Trepçë, Prishtinë, Krushevc and other communities.

Often the report gives the number of Catholics in the various parishes – 400 in Trepçë, 1500 in Krushevc and so on. Other reports followed: one in 1610 by Marin Bizzi, Archbishop of Tivar.

Each succeeding report reinforces the evidence for the widespread presence of Albanian Catholics in the area, as well as other Albanians.

(For example, the report of Mazrreku notes that there were some 12,000 Albanian Moslems in the town of Prizren).27 These pastoral reports serve as valuable historical sources concerning the presence and activity of the Church in Kosovë, despite enormous difficulties.

Biographical accounts about the prelates of the Albanian Catholic Church in Kosovë offer further data along the same lines. We learn that the first archbishop to be appointed to the Diocese of Shkup (1656) was Ndre Bogdani, an Albanian. He was followed to that post in 1677 by his nephew, the illustrious Pjetër Bogdani, author of the classic work in Albanian literature, Cuneus propheratum (of which more later on, under the section, “The Catholic Clergy and Albanian Literature”). One of the archbishops of the Shkup Diocese was Mëhill Summa, an Albanian Franciscan from the town of Sapë in northern Albania. He assumed the duties of his elevated post in 1729. An interesting fact about

33

him is that, during the Austro-Turkish war of 1737-1739, he – as well as the Serbian Patriarch, Arsen Jovanovic IV – supported the struggle against the Turks. But as the Turks won the war, Archbishop Summa was obliged to leave Kosovë “with a great number of Albanian Catholics,” in order to avoid reprisal by the Turks.28 (Many Orthodox Serbs also are reported to have left Kosovë, at the time, for the same reason). We should like to note, too, that we owe the discovery of the first Albanian book on record, Gjon Buzuku’s Meshari (The Missal), to the Church in Kosovë. For it was an Albanian archbishop of the Diocese in Shkup, Gjon Pagëzuesi Nikolaviç Kazazi from Gjakovë, who discovered the book in 1740, nearly two centuries after its publication in1555. 29 The Archdiocese of Tivar was established in 1304 by Pope Benedict IX, when the Christian Church was still a unified institution. It is estimated that over 20,000 Albanian Catholics are administered to by this archdiocese, which came under Montenegro’s rule in the aftermath of the Congress of Berlin in 1878. Its leading prelate, Archbishop Pjetër Perkoliqi, is Albanian.

Moreover, Albanian franciscan friars have a monastery in the town of Tuzi, close to the Albanian border, where they administer to the Highlanders, and publish St. Anthony’s Messenger, in Albanian.30 In sum, the Archdiocese of Tivar, and the Diocese of Shkup-Prizren testify to a venerable religious legacy, in the life of the Albanian Catholic Church in Kosovë. (Formerly an archdiocese, the Shkup- Prizren jurisdiction became a diocese in 1914.)

When speaking of the Church of Kosovë, it is to be understood that we are referring to its activities not merely in the towns of Tivar, Shkup and Prizren, but in many other towns and areas encompassed by the Archdiocese of Tivar and the Shkup-Prizren Diocese. Many societies or orders of nuns and friars practiced and continue to practice their vocations (calling) not only in those towns, but in Pejë, Prishtinë, Gjakovë, Ferizaj, and Manastir (now Bitol, Macedonia).

Among the orders that have been active in those communities are: The Albanian Mothers of Mercy, the Daughters of the Loving God, the Sisters of the Holy Cross, the Little Sisters of Jesus, as well as friars of the Franciscan order, Salesians, and Lazarists.

At present, Prizren is generally pictured by the media as a typical Muslim city, with its many minarets, bazaars, Turkish coffee houses and other oriental features of life. But Prizren – site of the historical Albanian League in 1878, which sparked the Albanian movement for national independence – has also been an active center of Catholic life for a long time. In 1870 a Catholic Cathedral was built there, sisters of the Lazarist order cared for the sick without regard to denomination or nationality, and the Albanian language was taught in schools run by societies, such as the Society of Sts. Peter and Paul, the Society of

34

Jeta Katolike

St. John, the Corpus Christi Society, and the Society of Mother Mary, all of which testified to the vigorous religious and cultural life among Catholic Albanians in that historic city.

In more recent times, and specifically in the decade of the 1970’s there has occurred a general Albanian cultural resurgence in Kosovë. This resurgence was reflected also in the life of the Church, including the field of publications. A variety of religious books, among them a number of translated works, were published in Prizren, Pejë, Gjakovë, and Ferizaj, at times in collaboration with publishers in Zagreb, capital of Croatia.

A distinguished publication of this period is Drita (The Light), a monthly religious-cultural magazine of the Shkup-Prizren diocese. Founded in March, 1970, Drita is published in Ferizaj.

The magazine began to attract attention soon after its appearance, and by the end of the seventies had become a respected and influential Catholic publication, as well as a valuable source material for students and scholars interested in the past and present of the Albanian Catholic Church. Since 1981 however – the year of massive Albanian demonstrations in Kosovë – the magazine reportedly has been having difficulties because of pressure by the Yugoslav government, although no specific charges against the publication were reported.31 Of special interest is the publication lately of The History of the Church in ten volumes.

Printed originally in Italian in the city of Milan, the series tells the history of the Catholic Church from the time of its founding down to the present. The series was subsequently published in several languages, including Albanian and English. The Albanian version, under the title of Kisha dhe historia e saj (The Church And Its History), appeared in 1981-1982. It was printed in Yugoslavia with the collaboration of the Drita magazine in Ferizaj and a publishing firm in Zagreb. 32 The publication of the series may well be called epochal in Albanian ecclesiastical historiography, since nothing like it, as far as we know, has been published before. The multi-volume work is a treasure house of information on Catholicism in Albania, presented from a unified perspective. Yet, the series is not narrowly Catholic or sectarian. Considerable space has been devoted also to the history of the Albanian Orthodox Church and the Church of the Arbëresh in Italy. Moreover, the story is told in the context of Albanian national, educational and cultural developments, giving the reader a fairly broad view of the general history of Albania.

We shall conclude this account of the Albanian Catholic Church in Kosovë by noting that Mother Teresa – of whom we will say more later on – was born and reared in the Shkup-Prizren diocese. So we can say it was in this diocese that her heroic vocation was nurtured.

JANAR - MARS 2006

Albanian Catholic Activity in America While there is no formal Albanian Catholic Church or hierarchy in the United States, there is considerable activity among Albanian Catholics in the country. Albanian Catholicism here, in an organize or institutional form, began in the early sixties. Thus, in 1962 the first Albanian Catholic Church in America. Our Lady of Good Counsel, was founded in the Bronx, N.Y., under the leadership of Msgr. Zef Oroshi. This church serves several thousand Albanian Catholics in metropolitan New York. For a period of twelve years (1966-1978), the church also sponsored the publication of Albanian Catholic Life, a quarterly magazine.

In 1977, another Albanian Catholic Church, Our Lady of the Albanians, opened in Detroit, with Rev. Prenk Ndrevashaj as the officiating priest. The church serves the spiritual needs of a growing community of Albanian Catholics, estimated at 15,000, the overwhelming majority of whom – like Albanian Catholics in New York – are postwar émigrés from Albania and Yugoslavia. More recently, another church, St. Paul’s Albanian Catholic Church, was inaugurated in Detroit.

Albanian Catholic activity in America expanded in 1972, with the establishment of the Albanian Catholic Information center in Santa Clara, California. The roots of the Center can be traced back to 1965, when Cardinal John Dearden, Archbishop of Detroit supported efforts to organize The American Albanian Catholic Charity organization, for the purpose of assisting priests and nuns in Albania, as well as Albanian refugees in the Detroit area. The organization helped to sponsor and settle some 500 refugees. Recognition of the organization at the highest level of the Church hierarchy came in 1968, when a delegation of the American Albanian Catholic Charity was received at the Vatican. Following the outlawing of religion in Albania in 1967, the focus of the organization changed, with greater attention given to publicizing religious persecution in Albania. In 1972, the organization was restructured, and named the Albanian Catholic Information Center.

The Center was founded for the purpose of keeping “the public abreast of the religious situation in Albania. For the first eight years of its existence, the Center performed its function through newsletters and press releases. In 1980, it began to publish the Albanian Catholic Bulletin, a magazine that has been growing with each new issue. The magazine carries not only religious articles and news items but also a variety of materials related to the Albanian nation, including developments in Kosovë.

We have mentioned here the leading institutions of the Albanian Catholics in America, of which we are aware. But there exist also many communities of Arbëresh in the United States, who are estimated to equal, if not exceed the

number of Albanian-Americans from Albania (and Yugoslavia). The Arbëresh cultivate their religion very much in the manner of their Albanian ancestors in Italy. They have their own religious societies, clubs and, publications, all of them designed to preserve and promote their Albano-Italian-Byzantine-Catholic heritage in America. * * * Returning now to the Catholic Church in Albania, we shall discuss in some detail the role of the Church in Albanian society, in such areas as language and literature, nationalism, education and social work. A dispassionate look at the record shows, we think, that the Church has done good work in all of these areas. Yet, this does not mean that the Church and its clergy have been without blemish and beyond criticism, at least not in the view of some people. Here and there a dissenting or negative voice has been heard from some quarter or individual — sometimes from within the Church – concerning the policies of the Church or the activities of a particular member of the clergy or group of clerics. It is to be assumed, we suppose, that when such criticism emanated from within the ranks of the Church, it was motivated by goodwill, offered in a spirit of Christian fellowship for the greater good of the Church and the Albanian nation, and therefore deserved a respectful hearing.

Criticism of the Church – One subject of controversy has been the presence of foreign clergy in the Church, which on occasion led to conflict between them and Albanian Catholic clerics. The record shows that “…in general, during the first part of the 19th Century, the foreign clergy held the commanding positions in the Church, and they did not treat the native clergy very well.” 42 A case in point is Rev. Pjetër Zarishi (1806-1866) of Zadrimë, known in Albanian letters as a religious poet and also as one of the first to enrich Albanian poetry with new artistic tools. Rev. Zarishi worked at first as secretary to the Italian Bishop of Sapa, in the Archdiocese of Shkodër. Owing however to a disagreement that developed between him and the Bishop, he was transferred by his superior to the remote region of Orosh to serve there as a priest.43 The Jesuit Father Ndre Mjeda (1866-1937), known also as a poet and scholar of distinction, is another example. A learned priest with a doctoral degree in theology and philosophy, Fr. Mjeda resigned or was expelled – the record is not clear on this point – from the Jesuit order in 1898. According to one of source, he came into conflict with his superiors because of his avid embrace of the ideals and aspirations of the Albanian national movement, and that reportedly led or contributed to his rupture with the Jesuit order.44 Criticism of the Church has also come at times from influential Catholic laymen. One of those was Zef Jubani (1818-1880), pioneer

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

Albanian folklorist and cultivator of the Albanian language. A native of Shkodër, Jubani was an early activist in the labor movement in Albania, an involvement for which he was admonished by the Catholic Church. Jubani also had disagreements with Catholic prelates on the question of foreign Catholic Clergy in Albania who, he felt, had “monopolized education and culture” in northern Albania to the detriment of the country. 45 Questions have been raised also with regard to the role of the Catholic clergy in Albanian literature and cultural life. According to the Drita review: “The literary and cultural creativity of the Albanian Catholic clergy has often been denied in the past, and in our day as well. It is unjustly said that the Albanian clerics who have made a valuable contribution to Albanian literature and culture are few in number.”46 As a consequence, the review continues, the work of the clergy in this area ran the risk of being forgotten or ignored. In Defense of the Church – Perhaps the best answer to such criticism is an examination of the work of the Church and the clergy in Albanian literature and culture, patriotic activity and other aspects of Albanian society. An enlightening source of this information in this respect is the series of articles by Shpend Shpata under the title, “The Catholic Clergy and literature,” which was published in the Drita review in 1979. He writes: “The foundations of our national culture were laid by the Catholic clergy. From the earliest times they have endeavored to develop a sound national language and literature. This is evident in the old authors and the later ones, particularly in the time of our national rebirth.

Therefore, it can be freely affirmed that two things characterize the Catholic Clergy: 1) religious zeal, and 2) sincere patriotic sentiments.”47 The Catholic priests were responsible for the creation of a rich literary and cultural treasure for the Albanian nation. It is to them that we owe a “noteworthy flowering of the language and literature” of the country. Albanian author Anton Logoreci says in this connection that “the Roman Catholic Church, though weak and under constant Ottoman pressure… became the custodian of the Albanian language and cultural heritage.”48 Another source notes that by supporting the activities of the Catholic clergy in the intellectual and cultural field, the Catholic Church made indisputable contributions to the preservation of Albanian culture, identity and integrity.” 49 There is a considerable body of evidence to substantiate these claims, but as an aside we might add that the Catholic Church made contributions in other fields as well, such as science and architecture. The astronomer Gjin Gazulli, a contemporary of Scanderbeg, for whom, incidentally, he undertook diplomatic missions, was a Dominican friar. In architecture, two outstanding examples were the cathedral of Shas and the Church of Shirgj, both of them built in the

Gothic style in the 13th and 14th Centuries. The latter edifice, situated south of Shkodër, is thought to have been “the most beautiful church in all of Albania.” 50 It was eventually destroyed by the Buna river. Returning to the subject of literature, our knowledge of the earliest use of written Albanian, dating back to the 13th Century, comes from the Catholic clergy. The source is a report in 1332 which a French Dominican friar, Fr. Brochart (Brocardus) submitted to Philippe de Valois, King of France. The report, written in Latin, is attributed to the Dominican Gullielmus Adae, Archbishop of Antivar (later Tivar) – the site, it will be recalled, of the Third Council of Albanian bishops. It says:Licet Albanienses aliam omnimo linguam (quam) latinam habeant et diversam, tamen litteram latinam habent in usu et in onmibus suis libris. (“Although the Albanian have a language quite different from that of the Latins, they use Latin letters in all their books.”) 51 The earliest document in Albanian we have, namely the baptismal formula of 1462, is the work of Pal Ëngjëlli (Paul Angelo, Paulus Angelus), Catholic archbishop of Durrës and “a close collaborator and advisor of Scanderbeg.”

The formula, written in the Latin alphabet, is in the northern Albanian dialect. It is found in a letter that was composed for the Synod held in the Holy Trinity in Mat, on November 8, 1462. The text of the formula follows: Unte paghesont premenit Atit et birit et spertit senit, or, in the current Albanian orthography, “Un të pagëzoj pr’emnit Atit e t’birit e t’shpirtit shenjt’ (“I baptize you in the name of the Father the Son and the Holy spirit.”) 52 The letter containing the baptismal formula is preserved in the Laurentiana Library in Florence, Italy. It was discovered there by the Rumanian historian Nicolae Jorga, and published for the first time in Bucharest in 1915. The baptismal formula is a testimony to the determination of our ancestors to defend the faith in the bleak days of Ottoman conquest. It is equally a testimony to the tenacity and power of the Albanian language and culture to confront and overcome tremendous obstacles.

The most renowned biographer of Scanderbeg, Marin Barleti (Marinus Barletius), (ca. 14501512), was a Catholic priest and historian. A native of Shkodër, Barleti was in the city when the Turks occupied it in 1478. We are told that: “ He left the town of his birth and his country with tears in his eyes. But he could never forget them. He remembered them with longing and great love. That is why he set himself the task of immortalizing the bravery of his fellow townsmen and countrymen in the heroic struggle for the defense of their liberty, as well as that of the Balkans and Europe.” 53 The title of his magnum opus, which was published in Rome about 1508, is: Historia de Vita et Gestis Scanderbegi Epirotarum Principis (History of the Life and Deeds of Scanderbeg

35

Prince of the Epirotes), the term “Epirotes” in this context being synonymous with the Albanians. Ever since, his name had been inextricably linked with that of Scanderbeg. Steeped in the values and ideals of European Renaissance, imbued with a fiery sense of patriotism and great love of freedom, Barleti made Albania’s National Hero known to the learned European public. It has been rightly said that “Without (his) talented pen, the name of Scanderbeg would not have enjoyed the fame it enjoyed outside the borders of Albania,” and that Barleti’s work “gave birth to an entire historiography and artistic literature (on Scanderbeg).”

54Bishop Noli has remarked that with his “elegant Latin and discrete style,” Barleti won readers all over the world, and immortalized the memory of Scanderbeg in Europe. Noli further tells us that another biography of Scanderbeg, a short one, is attributed to Barleti’s treasurer, Demetrio Franco, who also was a Roman Catholic priest.

(To be continued)

NOTE: This article was prepared at the invitation of Gjon Sinishta, editor of the Albanian Catholic Bulletin. In accordance with my wishes, the article was published “anonymously.” The reason was that I wanted to avoid possible embarrassment and trouble for close relatives of mine in the atheist and bitterly antiCatholic Albania of that period. Note also that the section “The Albanian Church in Italy,” which appears in the original article, has been left out.

20 Pollo and Buda, Historia e Shqipërisë, I, p. 356.

21 Skendi, The Albanian National Awakening, p. 8.

22 See article, “Vëllezërit e vegjël,” Drita, No. 9-10 (1982) , p. 7.

23 Ibid., No. 1-2 (1983) , pp. 25-26.

24 Sinishta, Fulfilled Promise, p. 39.

25 Drita, No. 11-12 (1983) , pp. 8-9.

26 Skendi, The Albanian National Awakening, p. 130.

27 Dr. Gasper Gjini, “Dikur nëpër Kosovë,” Drita, No. 9-10 (1984) , p. 2.

28 See the series of articles by Don Mark Sopi, “The Archbishops of Shkup,” in Drita, Nos. 5, 8-9, 10, 11, (1980) ; the preceding citation is in No. 8-9, p. 20.

29 Drita, No. 8-9, p. 20.

30 See section headed “Albanian Catholic Activity” in America.

31 Albanian Catholic Bulletin, Vol. IV, (1983) , p. 4.

32 Drita, No. 1-2 (1983) , p. 8-9. For more information on recent Church activity in Kosovë, see issues of the Albanian Catholic Bulletin, Vol. IV (1983) , p. 8, Vol. III (1982) , p. 7, and Vol. II (1981), p. 17. * The endnotes 33-41 belonging to section headed “The Arbëresh Church in Italy,” aren’t included here.

42 Drita, No. 1 (1980) , p. 12.

43 Ibid., p. 12.

44 Dhimitër S. Shuteriqi et al. (eds.) , Historia e letërsisë shqipe, II (The History of Albanian Literature, Vol. II) , Tiranë 1959, p. 394; see also Drita, No. 3 (1980) , p. 12.

45 Shuteriqi et al. (eds.) , Historia e letërsisë shqipe, II, p. 109, 236-237.

46 Drita, No. 6 (1979) , p. 8.

47 Ibid., No. 2 (1979) , p. 7.

48 Logoreci, The Albanians, p. 38.

49 Kisha dhe Historia e saj, Vol. 7, Sec. 60.

50 Pollo and Buda, Historia e Shqipërisë, I, p. 235.

51 Drita, No. 1 (1979) , p. 7.

52 Shuteriqi et al. (eds.) , Historia e letërsisë shqipe, I, p. 148-149.

53 Drita, No. 4 (1979) , p. 8.

54 Shuteriqi et al. (eds.) , Historia e letërsisë shqipe, I, p. 177.

36

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

Dr. ENRIK GURASHI HUMANIST DHE VEPRIMTAR I SHQUAR I KOMUNITETIT SHQIPTARO- AMERIKAN

Me rastin e 35 vjetorit të vdekjes

P

asi erdha në Amerikë në fillim të vitin1961 ndjeva një dhimje të thellë stomaku. Kjo më alarmoj nga se në moshën time si i ri, mendoja se nuk kishte vend një dhembje e tilla?

Kishim zënë vend në “doëntoën” të Manhattanit, në atë zonë ku jetonin shqiptarët e posa ardhur dhe ndonjë nga të vjetrit që punonin në “Coffee Houses” në Allen

Tonin Mirakaj Street. Më duhej ta gjeja një mjek shqiptar meqenëse gjuhën anglishte ende nuk e flisja mirë. Një ditë, hyra në një “Kafe” në 146 Allen Street, me shpresë se ndonjë nga “shqiptarët e vjetër”, do të njifte ndonjë mjek me të cilin mund të bisedoja shqip për problemin që kisha. Mbasi porosita nji kafe, fillova të bisedoj me kamarierin që po më sherbente, e i cili ishte edhe pronar.

I thashë se kam dy muaj në Amerikë, kam hyrë në punë dhe jam rregullua disi! Ah, mirë tha ai që paske filluar nga puna se ta them të vërtetën na mërziten këta që po vijnë, duke kërkuar përkthyes sikur se ne nuk kemi punë tjetër……

Marrëdhëniet tona me “Mergatën e vjetër” në atë kohë, nuk ishin aq të mira sepse këta preferonin qeverinë komuniste në Shqipëri dhe nuk kishin ide çka ngjante atje?

Mjaftonte për ata se Shqipëria ishte çliruar nga okupatorët dhe se kishte “guvernen” e saj, ndërsa ne që ishim larguar, na thonin se kishim qenë bashkëpuntorë të okupatorit! Kështu mendonin, dhe muhabeti përfundonte shpejt.

Pa biseduar më gjatë, e pyta zotërijen në se njifte ndonjë doktor shqiptar, mbasi deshiroja të bëja një vizitë për problemin që kisha? Po më tha: Quhet Shefki Dibra dhe e ka zyrën në Kennedy Boulevard, në Neë Jersey. U largua se dikush i kërkonte një kafe, e unë u ktheva në shtëpi. Në “Yelloë

Pages” gjeta telefonin e doktorit dhe bëra takimin për vizitë.

Dr. Dibra më priti mjaft mirë. Në fund të vizitës më tha se kisha nevojë për operacion, por mund të prisnja deri sa të hynin në fuqi “insurancat”, që ende nuk i kisha!

Pagova 5 dollarë që ishte çmimi i vizitës dhe u ktheva mjaft i mërzitur Më duhej opinioni i dytë. Pyeta andej e këndej dhe më në fund e gjeta Dr. Enrik Gurashin, në 60 Street e 5 Avenue. I telefonova dhe i tregova problemin që kisha.

Më tha eja menjëherë. Mora trenin, mbasi taksia kushtonte shumë për mundesitë që kishim në atë kohë dhe mbrrina tek zyra e tij. Kur hapa derën me një buzëqeshje më tha: mirë se erdhe! Filluam pak muhabet rreth gjendjes në Shqipëri, si kemi ardhë e tjera. Tha se kishte 10 vjet në Amerikë, e unë i thash se kam dy muej Më foli për familjen time nga se e njifte kushuririn Kolë Bib Mirakaj që jetonte në Romë dhe ishte i njohur në politikën Shqiptare mbrenda e jashtë atdheut. Fillova të ndiehem më mirë, edhepse ende nuk e kisha kryer vizitën!

Doktor, i thashë, bisedojmë njëherë tjetër gjatë për çka të doni, por sot kam ardhë për vizitë dhe fillova t’i tregoj problemin që kisha…… Më shikoi dhe qeshi! Ti nuk ke asgjë më tha! Ndryshimi i klimës, ushqimit dhe kryesisht “stressi” i stabilizimit në vend dhe kulturë të re sjellin shpesh këto probleme dhe pa vonesë më pyeti: A ke shkuar te Dr. Dibra? Po i thashë! A të ka thënë se ke nevojë për operacion? Po, u përgjigja! Ai nuk din gjë, vazhdoi doktori, ai është kirurg dhe mendon se thika i shëron të gjitha sëmundjet….. U çua në këmbë dhe hapi një raft prej xhami, nxori një shishe Uzo dhe dy gota, i mbushi dhe u afrua tek unë… Doktor i thashë, unë kam problem me stomak, nuk mund të pij alkool. Merre gotën, e di un çka të bën mirë! Mirë se erdhe……..

U ktheva në shtëpi, i shëruar nga Doktor Enrik Gurashi, në vizitën e parë. Hodha në shportë disa ilaçe që po merrnja dhe u pregatita që të shkoj në punë. Dhimjet u larguan, dhe kështu u largua edhe nevoja për operacion! Me Dr. Enrik Gurashin vizita e përshkruar qe fillimi i një miqësie të sinqertë dhe bashkëpunim që vazhduan

Dr. Enrik Gurashi fotografuar në anijen “Santa Rosa” deri në ndamjen e tij nga kjo jetë.

Një vit më vonë, më 16 Qershor 1962, me nisiativën e Dom Zef Oroshit, At Andrea Nargaj dhe një grupi të vogël shqiptarësh u formua Lidhja Katolike Shqiptare Amerikane. Në mbledhjen e parë, më 21 Korrik 1962, Dr. Enrik Gurashi u zgjodh kryetar i këshillit të parë të Lidhjes dhe unë u zgjodha sekretar.

L.K.Sh.A. pa vonesë filloi veprimtari të organizuar. Dr. Gurashi dha kontribut të çmueshem në vurjen e bazave juridike të nevojshme për formimin e një shoqërie të po sa formuar. Nga kjo shoqëri erdhen më vonë Kisha Katolike “Zoja e Këshillit të Mire” në Bronx dhe Kisha “Zoja e Shkodres” në Hartsdale, Neë York, që është bërë qendër Feje dhe Kulture për Shqiptarët e Neë Yorkut me rrethe.

Enrik Gurashi lindi në Shkodër më 24 shtator 1914, në një familje të mirënjohur në krejt qytetin. Mësimet fillestare dhe ato të mesme i kreu në vendlindje. Në Shkodër kreu gjithashtu kollegjin Saverian, ku pasuroi mendjen me një kulturë klasike dhe u dallua për sgjuarësinë natyrale. Mbas kryerjes së Kollegjit, Enriku shkoi në Itali ku studioi mjeksinë në universitetin e Bolonjes. U specializua në dermatologji.

Mbasi mori doktoraten, hapi një klinikë private në qytetin Forli të Italisë, ku filloi ushtrimin e profesionit të tij.

Në vitin 1951, Dr. Gurashi emigroi në Amerikë dhe u vendos në Neë York. Pa vonesë dha provimet e nevojshme për të fituar të drejtën e punësimit në mjekësi.

Nga viti 1963 punoi si mjek në vaporrin transoqeanik “Santa Rosa” që e kishte bazën në New York. Në New York mbajti zyre dhe residencë në 60 street dhe 5 Avenue, ku gjatë kohës mes udhëtimeve në “Santa Rosa” ndihmoi shumë shqiptarë që kishin nevojë mjekësore, në shumicën e

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

rasteve u bënte shërbimet falas.

Vuente shpirtërisht për familjen që kishte në Shqipëri dhe ndiente dhimbje të thellë për vendlindjen nën sistemin komunist. Çmonte shumë lirinë dhe demokracinë Amerikane dhe shpresonte se edhe në Shqipëri do të vijë dita që të gjithë shqiptarët do e gëzojnë të njëjtën liri, por atë ditë nuk e arriti. Vdekja e rrembeu në moshën 57 vjeçare. Vdiq papritmas në residencën e tij më 21 Janar 1971, 35 vjet më parë.

Lajmi i vdekjes u përhap me shpejtësi në shoqërinë tonë të asaj kohe. Gurashi kishte shumë miq dhe dashamirë që e ndien rëndë humbjen e tij. Shërbimet funerale u kryen në “Campbell Funeral Home” në Madison Avenue dhe 81 Street, nën kujdesin e shokve të tij të ngushtë, Dr. Kin Shestani, zz. Selahudin Velaj, Petraq Ktona dhe

vëllezërit Miraku. Shumë kurora lulesh rrethonin arkivolin e tij, nga shokë e miq si dhe organizata e grupe shoqërore të mergatës shqiptare.

Më datën 26 Janar, në kohën e caktuar, rreth arkivolit gjindeshim një numër i konsiderueshëm shqiptarësh dhe amerikanë, që kishin ardhur për t’i dhënë lamtumirën e fundit mikut të tyre të dashur. U mbajten fjalime nga Dr. Kin Shestani, S. Velaj, P. Ktona, Sh. Miraku e të tjerë, që përshkruan jetën e të ndierit si edhe dhimbjen që ndienin për ndarjen përgjimonë nga miku i tyre i dashur.

Shërbimet fetare u kryen në St. Raymond’s Church në Castel Hill Avenue, në Bronx, N.Y. nga i përndershmi Dom Zef Oroshi, administrator i Qendrës Katolike Shqiptare. Mirrte pjesë Mons. Gustaë

Schultheiss, Vicar Episkopal i Bronxit.

Oroshi, në predikimin e rastit, foli mbi jetën dhe aktivitetet e Dr. Gurashit dhe kontributin e tij si kryetar i parë i Lidhjes Katolike Shqiptare Amerikane. Mons.

Schultheiss ngushlloi komunitetin shqiptar për humbjen e Dr. Gurashit dhe vuri në dukje se ai dhe Eminenca e tij Terence Cardinal Cooke ishin të kënaqur me përpjekjet e Dom Z. Oroshit në kryerjen e shërbimeve fetare komunitetit shqiptar të Neë Yorkut.

Dr. Enrik Gurashi u varros në St. Raymond’s Cemetary, në Bronx, me nderimet më të mëdha që komuniteti shqiptar i asaj kohe, mund t’i bënte një udhëheqsi të dashur dhe të paharrueshem.

PUSHOFTË NE PAQE!

In Memoriam Martin Llesh Curanaj, 27-vejç Vdiq më 02 Dhjetor 2005 U vorros në Varrezat "Gate of Heaven" në New York

Kurorëzime

Pal Berisha, 62-vjeç Vdiq më 11 Janar 2006 U varros në varrezat “Saint Raymond's" në New York

Shpetim Bujaj me Gentjana Preldakaj më 7 Janar 2006

Peter Lekutanaj, 59-vjeç Vdiq më 25 Janar 2006 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Sokol Smajlaj me Zamira Vershani më 7 Janar 2006 Pjerin Rroku me Olivera Frangaj më 14 Janar 2006 Tony Krasnic me Lindita Allakaj më 15 Janar 2006 Agron Shqutaj me Luljeta Shabaj më 28 Janar 2006 Djerdja Lukic me Vesna Marnikovic më 4 shkurt 2006 John Curanovic me Anita Tomaj më 11 shkurt 2006

37

Leka Markic, 77-vjeç Vdiq më 6 Shkurt 2006 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York Zef Kola Selca, 60-vjeç Vdiq më 4 Mars 2006 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York Shtjefen Gazivoda, 77-vjeç Vdiq më 17 Mars 2006 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York ~

~

~

Epjau o Zot pushimin e pasosun.

E i ndritë drita e pambarueme!

Pushofshin në paqë!

38

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

PAGËZIME AMANDA ANA PERKOVIC Prindër: Vasko & Tatijana Perkovic Kumbarë: Prentash & Marina Nuculovic DANIEL PERKOVIC Prindër: Nikola & Marina Perkovic Kumbarë: Gjergj & Lulja Camaj ANGELA PLLUMBAJ Prindër: Alex & Erjona Pllumbaj Kumbarë: Fatmir & Violina Lumaj OLIVIA BROOKE ULAJ Prindër: Plaok & Drane Ulaj Kumbarë: Nikoll & Marie Camaj EVALINA ALIJAJ Prindër: Toma & Sonia Alijaj Kumbarë: Anton & Anka Nikac ADELINA ELEZAJ Prindër: Mark & Angelina Elezaj Kumbarë: Daniel & Dina Paljusevic ROSEY GJURAJ Prindër: Pjerin & Eglida Gjuraj Kumbarë: Martin & Mri Gjoni ANGJELA JANKOVIC Prindër: Petar & Manda Jankovic Kumbarë: Sandro & Senka Catalic ERNESTO KOLAJ Prindër: Pashk & Minerva Kolaj Kumbarë: Dukagjin & Merita Mrijaj JOHN DUSHAJ Prindër: Gjeto & Vera Dushaj Kumbarë: Tom & Maryann Dushaj SKYLAR MARIE CAMAJ Prindër: Anthony & Maria Camaj Kumbarë: Luigj & Lula Nicaj GEORGE NIKOLA CURANOVIC Prindër: Nikola & Senka Curanovic Kumbarë: Paloka & Lili Rukaj JESSICA GJONAJ Prindër: Rudolf & Katrina Gjonaj Kumbarë: Viktor & Shaqe Cotaj KRISTINA LUMAJ Prindër: Fatmir & Violina Lumaj Kumbarë: Mark & Lindita Plumbaj ISABELA M. MARTINI Prindër: Marjan & Kristina Martini Kumbar: Zef Vucinaj ANTON NARKAJ Prindër: Gjelosh & Liqe Narkaj Kumbar: Nue Kolaj

ERJON BUJAJ Prindër: Mirash & Vjollca Bujaj Kumbarë: Luigj & Vitore Dukaj JONATHAN DAKA Prindër: Gustin & Valbona Daka Kumbarë: Joseph & Josephina Daka DANIELA DEDA Prindër: Gjok & Liljana Deda Kumbarë: Zef & Grisha Gjergji MARKOS DUSHIa Prindër: Pjeter & Afrodita Dushi Kumbarë: Mrjan & Katrina Gjoni ISABELLA GOJCAJ Prindër: Nikola & Lisa Gojcaj Kumbarë: Luigj & Vera Gjurashaj JOZEF KOLA Prindër: Jak & Brigita Kola Kumbarë: Mark & Greta Qarri JULIA PASHKA SHALA Prindër: Zef & Viktore Shala Kumbarë: Sander & Prena Gjokaj VALENTINA VUKSANAJ Prindër: Mario & Leonora Vuksanaj Kumbarë: Anthony & Gina Vuksanaj CHRISTIAN JOSEPH CAMAJ Prindër: Gjok & Flore Camaj Kumbarë: Gjeto & Vera Palushaj GABRIELA DOCI Prindër: Nrek & Esmerelda Doci Kumbarë: Zef & Alketa Villja ANXHELA GJELAJ Prindër: Tonin & Arlinda Gjelaj Kumbarë: Albert & Shqipe Daka DENNIS ROBERT KRASNIQI Prindër: Robert & Zoja Krasniqi Kumbarë: Ndue & Violeta Bardheci

GABRIELLA KRASNIQI Prindër: Robert & Kristina Krasniqi Kumbarë: Gjin & Roza Balaj EMMA NDREU Prindër: Kujtim & Vitore Ndreu Kumbarë: Geg & Angjelina Prendi ELA PLLUMAJ Prindër: Gjovalin & Vera Pllumaj Kumbarë: Nike & Eva Lumaj NIK PRELDAKAJ Prindër: Petrit & Flora Preldakaj Kumbarë: Pllumb & Mimoza Smajlaj ROCCO SHKRELI Prindër: Leonard & Elvane Shkreli Kumbarë: Fran & Flora Elezi ELIZA VALENTINA BRAHIMI Prindër: Vilson & Tanya Brahimi Kumbarë: Anton Malota & Maria Martino GRETA CACAJ Prindër: Walter & Fellanza Cacaj Kumbarë: Anton & Angjelina Lekic SANTINA NIK KARAQI Prindër: Leonard & Renata Karaqi Kumbarë: Migjen & Pashke Markaj ELIZABETH MARY KOCOVIC Prindër: Andrew & Persa Kocovic Kumbarë: Anton & Anna Jankovic JASON MARKU Prindër: Freddy & Armira Marku Kumbarë: Preng & Violeta Kola ADRIAN PJETRI Prindër: Nikolla & Nada Pjetri Kumbarë: Martin & Drita Shkreli ALEXANDER TOMAS SHKRELI Prindër: Gjok & Keltona Shkreli Kumbarë: Anton & Mary Ann Shkreli ANDI BERISHA Prindër: Lulzim & Karolina Berisha Kumbarë: Gjeto & Dila Rukaj ARIELA BERISHA Prindër: Lulzim & Karolina Berisha Kumbarë: Gjeto & Dila Rukaj JENNIFER DREJAJ Prindër: Prantosh & Mrija Drejaj Kumbarë: Mark & Diana Redzaj VALENTINA GIONBALAJ Prindër: Xhevdet & Donika Gionbalaj Kumbarë: Simon & Marije Nikollaj

10 vjet me profesionalizëm i shërbejmë komunitetit tonë!

Mbi 2000 lloj ftesash për dasma dhe gëzimet tuaja familjare!

Tel. 718-584-1620 Fax. 718-584-1228 2322 Arthur Avenue, Suite 9&10, Bronx, NY 10458

Jeta Katolike

JANAR - MARS 2006

39

N G A FA M U L L I A J O N Ë Lista e kontribuesëve për Jetën Katolike Artiste Limousine Service........... 100 Pashko Camaj.............................. 200 Gjon Chota ..................................1,000 Pal Çotaj ...................................... 100 Mirash Nou Curanaj.................... 100 Nikoll Gjeto Curanaj................... 200 Preç Luku Curanaj ...................... 300 Prenk Curanaj.............................. 100 Pllumb Fusha............................... 100 Pashko Gjokaj ............................. 500 Ded Gjonaj .................................. 100 Pjeter Gjonaj ............................... 100 Nik Zefi Gjuravçaj ...................... 100 Robert Hoti.................................. 100 Matija Jankovic ........................... 200 Lubo Koçaj.................................. 200 Mark Lumaj................................. 100 Tonin Lumaj ................................ 100 Tonin & Miljana Mirakaj ............ 200 Ismer Mjeku ................................ 100 Nikoll Nikgjonaj ......................... 100 Gjergj Paloka............................... 100 Hila Popaj.................................... 100 Kola Popaj................................... 100 Grupi Muzikor Rinora4............... 100 Luviq Gjergj Rudaj ..................... 100 Palok Nika Rudaj ........................ 100 Gjeto Rukaj ................................. 100 Gjok Mark Selca ......................... 300 Luigj M. Shkreli.......................... 500 Sander P. Shkreli ......................... 50 Gjergj Simolacaj.......................... 500 Pashko Stanaj .............................. 200 Mark Tinaj................................... 100 Familja Tonaj............................... 600 Luc Gjoni Ujkaj .......................... 200 Martin Vulaj ................................ 100 Pjeter Zagreda ............................. 100

MBLEDHJE FONDESH PËR KISHËN E SHËN MAKUT NË SHTOJ TË ULQINIT Më 22 Janar 2006 - Sikur çdoherë, edhe me këtë rast, Famullia e Zojës së Shkodrës e tregoi bujarinë e vet duke marrë pjesë masovikisht në darkën e organizuar nga Komisioni për ndërtimin e Kishës së Shën Makut në Shtoj të Ulqinit, në bashkëpunim me Famullitarin Dom Pjetër Popaj dhe meshtarët Dom Nikolin Pergjini e Dom Viktor Dedaj. Nga biletat, lotaria dhe dhuratat e të pranishmëve, u mblodh një shumë e pabesueshme prej $160,000. Shpresojmë se kjo shumë do ta mundësoj përshenjtërimin e kësaj kishe me rëndësi fetare dhe kombëtare.

MË 23 JANAR 2006, March for Life, Washington D.C. (lexo artikullin në faqen 15) DARKË SOLEMNE ME RASTIN E 40-VJETORIT TË REVISTËS JETA KATOLIKE. Më 26 Shkurt, 2006, me rastin e 40-vjetorit të botimit të numrit të parë të revistës Jeta Katolike u organizua një darkë solemne në Maestro's Restaurant. Ofro 140 veta morën pjesë në këtë darkë. Me këtë rast për ta ndihmuar botimin e revistës u grumbullua edhe një shumë të konsiderueshme parash. (shif listën e kontribuesëve).

AKTIVITETET E ARDHSHME TË FAMULLISË: ◊ Më 30 Prill 2006 - Darka Vjetore e Famullisë "Zoja e Shkodrës", në Eastwood Manor Restaurant. ◊ Më 11 Qershor 2006 - Albanian Heritage Day, në Kensico Dem Plaza, Valhalla, New York.

In Memoriam

Imzot MARK SOPI 26 shkurt 1938 - 11 janar 2006 FAMILJA E NOC MATI GJONAJ Nga Reçi i Ulqinit e përkujton

Ipeshkëvin e Kosovës Imzot Mark Sopin duke shprehur respekt për jetën dhe veprimtarinë e tij fetare dhe kombëtare.

Dritë pastë në amshim!