JK # 39/40

2

Jeta Katolike FRONT COVER - FAQJA E PARË

KORRIK - DHJETOR 2005

Dyzet vjetori i revistës “Jeta Katolike” Revista Jeta Katolike pasqyroi jetën e përshpirtërisë dhe jetën shoqërore; shënohi ngjarje historike shqiptare që na lidhin ngusht me Zotin e me kombin. (faqe 3) Nga Dom Pjetër Popaj

Gjergj Kastrioti (1405 – 1465) është modeli i Atit të Kombit, një Shenjt i Shqiptarisë Kisha katolike “Zoja e Shkodrës” - besëlidhje e vlerave etnike arbërore në SHBA. (faqe 5 dhe 16)

Nga Klajd Kapinova

The Word Was Made Flesh

Dom Pjetër Popaj 20 vjet meshtar

My Christmas letter is not an invention of this moment. It has been in my thoughts and prayers for a long time. (page 6 and 13)

By Nikolin Pergjini

Dom Pjetër Popaj 20 vjet në shërbim të Zotit dhe komunitetit Jeta dhe veprimtaria e Famullitarit tonë Dom Pjetër Popaj (faqe 7) Nga Tonin Mirakaj

Drejtor i përgjithshëm: Dom Pjetër A. Popaj Kryeredaktor: Mark K. Shkreli Redaktor i Anglishtes: Simon Vukel Youth Representative: Peter Saljanin Design: Ismer Mjeku - Albanian Yellow Pages Boton Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës”, New York

ADRESA E REDAKSISË: 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530 Tel. (914) 761-3523 · Fax (914) 949-2690 E-Mail: ShkreliM@aol.com

From Our Lady of Good Counsel to Our Lady of Shkodra – the 35th Anniversary Exactly 35 years ago, the July-September 1970 issue of Jeta Katolike printed an article from the New York Times announcing the first Albanian Roman Catholic Church in America, Our Lady of Good Counsel in the Bronx, under the leadership of Rev. Joseph Oroshi. (page 25)

By Simon Vukel Jetën Katolike mund ta lexoni edhe në internet: www.JetaKatolike.com KËSHILLI BOTUES:

Dom Pjetër Popaj • Gjon Chota • Prenk Curanaj Mark Lumaj • Ismer Mjeku • Mark Shkreli Klajd Kapinova • Peter Saljanin • Martin Smajlaj Rosa Smajlaj • Simon Vukel Të gjitha shkrimet dhe artikujt i nënshtrohen redakturës.

Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen edhe nëse nuk botohen.

Ata që dëshirojnë të abonohen në Revisten Jeta Katolike abonimi vjetor është $20.00 (SHBA). Ju lutem na e dergoni pagesën në: Our Lady of Shkodra 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530

Festivali XV Shqiptar në New York 600 – vjetotori i Gjergj Kastriotit në sofrën e madhe të muzikës popullore në New York (faqe 27) Nga Klajd Kapinova

Shën Gjoni - Pagëzuesi i Jezu Krishtit Kalendari i Kishës Katolike shënon vetëm tri festa ditlindjesh: Ditëlindjen e Jezusit, të Marisë dhe të Shën Gjon Pagëzuesit... (faqe 33)

Nga Mark Shkreli

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2005

DYZET VJETORI I REVISTËS “JETA KATOLIKE”

S

ë pari dëshiroj të uroj 40vjetorin e veprës madhështore të revistës “Jeta Katolike”. Ky botim i Kishës Shqiptare, Zoja e Këshillit të Mirë në Bronx, e mandej vazhdoi këto dhjetë vitet e fundit në “Zoja e Shkodrës” në Hartsdale, New York, është një vepër historike. Në këtë revistë përfshihet jeta e përshpirtërisë dhe ajo shoqërore; shënohen ngjarje historike shqiptare që na lidhin ngusht me Zotin e me kombin. Kjo revistë gjithashtu pasqyroi aktivitete të ndryshme të organizuara nga Kisha: celebrime festash, sakramentesh, bekime gurthemeli të kishës, simpoziume, seminare, festivale, darka përkujtimore e tjera u shkruan për të mbetur të paharrueshme për breznitë e ardhme.

Kur lexojmë Shkrimin Shenjt e sidomos “Katër Ungjijt” shkruar nga dëshmitarët e mrekullive, predikimeve, mundimeve, vdekjes, ngjalljes dhe të ngjiturit në qiell të Lumit Jezu Krisht, Birit të Zotit nuk themi tjetër gjë vetëm faleminderës o Zot që ke frymëzuar njerëz të përshpirtshëm për ti vu në shkrim këto vepra hyjnore.

Këto shkrime të shenjta janë të pasura aq shumë sa që na vënë në kontakt me Krishtin Shëlbues, jo vetëm me atë kohë kur ishte në tokë por edhe tani në qiell. Qëllimi që shkruajmë është për të dokumentuar apo përkujtuar ngjarjet e ndryshme që lexuesi të mund t’i shijojë dhe ti përjetojë me autorin.

Këtë vit përkujtojmë 600 vjetorin e heroit tonë kombëtar Gjergj

Gjon Kastriotit i quajtur prej Sulltanit, Skenderbeg. Më së pari ne duhet të falënderojmë historianin e madh shqiptar nga Shkodra

Nga Dom Pjeter Popaj Marin Barletin që i pari ka shkruar historinë e jetës së tij. Ai e ka bërë emrin e Gjergj Kastriotit të njohur në gjithë Europën me veprën:

tonte një monument letrar që ta bënte të përjetshëm emrin e tij. Kjo vepër artistike e përbërë prej 13 kapitujsh apo librash fillon qysh në robërinë e tij n’oborrin e Sulltanit e deri në vdekjen e tij në Lezhë. Ai nuk e përshkruan jetën e heroit në stilin e shkrimeve të thata mesjetare por e pajisë me ndjenja të thella duke treguar botës se Gjergji është si një engjull i lirisë, simbol i pavarësisë e lavdatë e kombit.

Tregimi i tij i gjallë e interesant e emocionon dhe e kënaq lexuesin.

Kjo vepër madhështore u ribotua latinisht tri herë, u përkthye gjermanisht shtatë botime, italisht katër botime, polonisht e portugalisht dhe në shumicën e gjuhëve të Europës. Fjalët i merr era e shkrimi mbetët, thotë proverba latine. A thua ne sot do të dinim shumë për Gjergj Kastriotin pa shkrimet e Barletit e mandej edhe të historianve tjerë? Sigurisht që jo.

Kopertina e numrit të parë të Revistes Jeta Katolike botuar me 1965

“Historia de vita e gestis Scanderbegi, Epirotarum Principis” - Historia e jetës dhe veprave të Skënderbeut, Princit të Epirotëve. Ky meshtar katolik, historian ka jetuar në kohën e Kastriotit, nga gjysma e shekullit XV deri në fillim të shekullit XVI. Ai kishte një admirim të madh për Gjergjin dhe dëshironte ti ndër-

Kopertina e numrit të 38 të Revistes Jeta Katolike botuar me 2005

Shkrimtarët nuk shkruajnë për

3

4

Jeta Katolike

vetën e tyre por për t’i njoftuar, pasuruar dhe frymëzuar të tjerët.

Nëpërmjet shtypit ne e njohim edhe më mirë motrën tonë të Lumturën Nënë Tereze. Në biografinë e saj, çdo autor thekson dashurinë e saj për Zotin që shprehë në shërbim të të varfërve, të sëmurëve e të braktisurve. Zelli, dedikimi, vendosmëria dhe qëndrueshmëria në misjonin e shërbimit reflektojnë dashurinë e pamasë të saj për Krishtin e Lum. Ne duhet të falënderojmë të Lumturën Nënën Tereze që me shërbimin e saj na mëson për të zbatuar ligjin e Krishtit që thotë “Duaje Zotin mbi gjithçkafen dhe duaje të afërmin tënd si vetëvetën”. Nëna Tereze gjithashtu vuri në dukje se bujaria rrjedh prej shpirtit kristjan që gjithherë ka egzistuar në popullin shqiptar. Për tu ndihmuar të varfërve e atyre që s’ka kush për tu dalur zot është veti e dalluar në gjakun tonë. Kjo gjë mund të shihet qartë në jetën e Gjergj Kastriotit. Ai e sakrifikoi jetën e vetë për të mbrojtur të varfërit, të pafajtë, të vegjëlit. Ai i përngjan bariut të mirë që e don grigjën e vet dhe e ruan prej armikut ujk grabitqar. Prandaj, nuk është çudi që papa shenjt e quan atë “Atleta i Krishtit”.

Nëna Tereze me shërbim të varfërve e shpreh dashurinë ndaj Jezu Krishtit Zot. Në Ungjill Krishti thotë: “Kushdo që i jep edhe një gotë ujë njërit prej këtyre më të vegjëlve ma ka dhënë mua”. Kjo gjë mund të thuhet edhe “Kush mbron njërin prej këtyre më të vegjëlve më ka mbrojtur mua”, që i referohet Kastriotit.

Nëna Tereze dhe Gjergji në jetën e tyre të jashtzakonshme tregojnë kulminacionin e cilësive kristjane në gjakun shqiptar të bujarisë, bamirësisë, qëndrueshmërisë dhe të besnikërisë. Porosia e tyre është që edhe ne t’i praktiko-

KORRIK

jmë dhe duke shkruar për to t’i përcjellim gjeneratave të ardhëshme.

Para dyzet vitesh kur ka filluar botimi i “Jeta Katolike”, Monsinjor Zef Oroshi, themeluesi i saj, dëshironte që kjo revistë të jetë fetare dhe kombëtare duke parë se të dyja

- DHJETOR 2005

Ungjillin e Krishtit”. Ne duhet ta ndiejmë vetën me fat që kemi pasur një traditë të rranjosur thellë në Ungjill. Armiqët tanë, prej gjelozisë, nuk kanë shkruar mirë për ne. Ata janë munduar gjatë historisë për të na zhdukur krejt. Pak kemi pasur miq, megjithqë ne i quajmë miq të gjithë, por Zoti përmbi na ka dashur dhe na don.

Kur armiqët na sulmonin Zoti na shpëtonte duke dërguar Gjergjin e Madh e heronj të tjerë për të na shpëtuar. Bota komuniste u mundonte për të na e përlyer, poshëtruar dhe asgjësuar besimin në Zotin, Ai i Lumi na ngrit duke dërguar Nënën Tereze për t’i treguar botës besnikërinë e fisnikërinë e krishterë të popullit tonë.

Nuk është mjaft që të dimë për fe e atdhe por duhet përplotësuar me vepra të mira. Të parët tanë kështu vepruan dhe me shkrimet e tyre na nxitojnë që të jetojmë me përshpirtëri dhe nderëshmëri. Revista e jonë “Jeta Katolike” ka luajtur këtë rol tash dyzet vite me radhë.

Kjo revistë duke i kujtuar gjigantet e historisë sonë dhe duke shënuar sukseset dhe zhvillimin e komunitetit tonë katolik, nxit dhe përgatit gjeneratat e ardhshme. Sot, e falënderojmë Zotin për themeluesin dhe vazhduesët e botimit të kësaj Faqja 2 dhe 3 e një numri të hershëm të reviste. Kjo është një vepër me Revistës Jeta Katolike emër të madh sepse në të janë lidhur ngusht njëra me tjetrën. shkruhet për gjëra ta mëdha.

Qyshë në kohën e Shën Palit, rreth vitit 50 mbas Krishtit, shqiptarët janë bërë të krishterë. Ai e thotë në Letrën drejtuar Romakëve 15:19 ...”Kështu, qysh prej Jerusalemit e për qark në Iliri e kam përhapur

Lexues i nderuar shkruaj, se edhe ti mund të gjejshë emrin tënd në të.

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2005

5

Gjergj Kastrioti (1405 – 1465) është modeli i Atit të Kombit, një Shenjt i Shqiptarisë “Skënderbeu, asht fatosi i lirisë dhe i pamvarësis së kombeve, tue qenë që dëshira e lirisë qe ajo që ma s’pari e shtyni at burrë të përmendun me rrok armët për Shqipnin. Prandaj të gjith shqiptarët e vërtet, pa ndërlikim partie a besimi, do ta nderojnë Skënderbeun, si nji fatos të kombit e do t’u bahet nam me kremtue emnin e punën e tij. Skënderbeu, asht ideali i liris e i pamvarsis së Shqipnis.”

At Gjergj Fishta (1870 – 1940) Për shumë orë grupi muzikor i Fran Vulaj dhe “Bashkimi Kombëtar”, luajtën pjesë muzikore vallëzimi dhe këngë tradicionale popullore. Sokol Muhadri recitoi krijimin e vet poetik “Rruga jote është më e mira”. Me veshje popullore plot ngjyra interpretoi disa këngë popullore vogëlushi Albert Stanaj, që shoqërohej me çifteli dhe fyell nga pjesëtarët e “Bashkimit Kombëtar”.

Nga Klajd Kapinova Buzë brigjeve të oqeanit, në restorantin “Greentree Country Club” në – New Rochelle, New York, të dielën, më 25 shtator 2005 ora 7:00 P.M. (dy orë me vonesë), u zhvillua akademia me darkë solemne përkujtimore në nderim të 600 vjetorit të lindjes së Gjergj Kastriotit. Një bust i madh i Gjergj Kastriotit, punuar në fibër glass, krijim artistik i skuptorit të talentuar Kristaq Kapidani, hijeshtonte ambientin shqiptar, të cilët, ndiheshin krenar për Kryetrimin e njohur të trojeve të Arbërisë. Ndër miqtë special të ftuar ishte

Mark K. Shkreli udhëheqës i mbrëmjes

Dom Pjeter Popaj

Mr. Andy Spano Westchester County Executive, Don Pjetër Popaj, Don Nikolin Pergjini, Don Viktor Dedaj, aktivisti Marjan Cubi kryetar i këshillit të Kishës “Zoja e Shkodrës”, Fran Shkreli, Drejtor Ekzekutiv i KKShA, Prof. Robert C. Austrin nga Universiteti Toronto-s (Canada), shkrimtari e publicisti Agim Shehu me bashkëshorten të ardhur nga Zvicra etj. Organizatori ftoi muzikantin Fran Shala me të bijën Lizen dhe Ylli Isufaj, për të këndur hymnet nacionale të ShBA dhe Shqipërisë. Lutja fetare u bë nga Dom Nikolin Pergjini ndihmësfamullitar në Kishën “Zoja e Shkodrës” në Hartsdale New York. Famullitari i Kishës Don Pjetër Popaj përshëndeti tubimin kulturor dhe darkën solemne.

Kisha katolike “Zoja e Shkodrës” besëlidhje e vlerave etnike arbërore në SHBA Gjatë viteve të fundit istitucionet kulturore të Kishës katolike shqiptare në New York, janë bërë epiqendra në përkujtimin e fytyrave të ndritshme të pushkës (liri) dhe pendës (dituri). Krahu i djathtë i meshtarëve Don Pjetër Popaj e Don Nikolin Përgjini, aktivisti i Kishës katolike “Zoja e Shkodrës” dhe editor i revistës fetaro –

Dom Nikolin Pergjini

Lisa Shala, Mirjana Mirakaj dhe Fran Shala duke kënduar himnet e flamurit

kulturore “Jeta Katolike” moderatori Mark K. Shkreli, është bërë bashkëideatori i shumë paraqitjeve me kulturë të personaliteteve më të shquara të krenarisë së kombit tonë.

Në fjalën hyrëse Mark K. Shkreli, falënderoi klerikët, mysafirët e nderuar për pjesëmarrjen në tubim, i cili, në një mënyrë modeste tentoi të shënojë një datë të rëndësishme të historisë të kombit shqiptar, 600 - vjetorin e lindjes së Gjergj Kastriotit. Ai theksoi, se “Kjo figurë legjendare, Gjergj Kastrioti, i cili në shekullin XV, me mjeshtri i bashkoi principatat shqiptare dhe fiset e ndryshme të trojeve tona, edhe sot e kësaj dite është fuqia qendrore e katalizatori, që vazhdon të na mbajë të bashkuar rreth flamurit të tij,

(vijon në faqen 16)

Jeta Katolike

6

KORRIK

- DHJETOR 2005

The Word Was Made Flesh

A

s I write this, it is November 3. Outside is one of the most beautiful days of the fall season. As I look out my window, the charming sun mixed with a light wind extends its warmth to the beautifully colored leaves. The leaves – they fly up and down, almost as if they still are struggling to exist in their own way. However, their destiny is to fall on the ground and never have life again. So the beauty of the day reflects the end of the season, the end of the dead leaves, and the end of the year. Fall is magnificent with its colors and blue skies, and with it an end — end of season and end of time.

Contemplating and following this beautiful nature on this gorgeous day of the fall of 2005, my favorite season, I am ready to write my exciting and faithful Christmas letter to all of you, my dear family and friends. What a beautiful feeling I live when I try to put into words my thoughts and emotions of this past year. This is one of those sweet moments that I think of all of you, known and unknown, alive and gone to our dear Lord.

In these lines, I strongly feel your lovely presence, as I share with you my fears, my concerns, pains, sufferings, joys, desires, dreams and Rev. Nikolin Pergjini hopes.

My Christmas letter is not an invention of this moment. It has been in my thoughts and prayers for a long time. It is a long reflection of my prayer life.

It is one of my moving experiences of the year. It is an event that always reflects the power of Christ, and the power of Christmas among us.

Thinking back, it was the first Sunday of Advent of last year. It was a very beautiful and cold winter day. I received an emergency call and had to anoint someone who was dying. After the Mass I rushed to the house of the dying person, which was quite a distance

from our parish. When I arrived, his family and relatives, in sadness, were gathered around his bed. I could feel their pain in those teary eyes. But to my surprise, the dying man was conscious. He looked at me. He wanted to smile, but he could not. I approached him; I took his hand and smiled at him. There was silence. We knew each other for a long time, and now it was time to say goodbye to each other forever.

I could read his eyes; he wanted to be alone with me. Everyone left in tears, and the door was closed behind us. There I was again, alone with the penitent, living those sacred moments of the sacraments in which often I experience the pains and the joys of my priesthood. I heard his confession, anointed him and gave him communion. I remained standing next to him. There was a profound silence in that room. I needed to be alone in my thoughts. I tried to enter into those moments of mystery, the mystery and the power of the sacraments which he received.

He seemed to be at peace. After a while, to my great surprise, he said that he wanted to get out of the bed. I opened the door and called the family. Obediently they helped him to get out of his bed.

To our surprise he was suddenly able to leave his room and walk to the living room. I patiently followed him and the two members of his family who were helping him to walk. In the living room there were more than twenty people. He sat down and thanked every one.

And then he said with his trembling voice: “I ask forgiveness from all of you for those times that I have hurt you.”

That was the most moving moment that no one in that room was expecting! There were tears, both joyful and painful ones. What a powerful witness to ask forgiveness! What a glorious day for him, for me, for all of us there. He stood again up, shook hands with everyone, and very slowly went to his room.

It was Sunday, the first Sunday of Advent. It was a miracle of Advent, of Christmas. It was Your miracle o Christ! I left his house saying my last goodbye to him. And in the silence of my heart I said: In Paradisum conducat te Angelis. (continued on page 13)

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2005

7

Dom Pjetër Popaj Famullitar i Kishës Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës”

20 vjet në shërbim të Zotit dhe komunitetit shtë e natyrshme që të rinjtë në moshën e hershme të ëndërrojnë, vendosin dhe marrin rrugë të ndryshme drejt jetës që kanë përpara dhe mënyrat e përgatitjes për të fituar aftësitë e nevojshme për një të ardhme sa më të lumtur.

Ë

Nga Tonin Mirakaj Disa dëshirojnë të bëhen artist filmi dhe në këtë mënyrë mendojnë se marrin famë të shpejtë, të ardhura të shumta dhe jeta bëhet “fushë me lule” ashtu si e ëndërrojnë..... Të tjerë duan të bëhen mjekë për të shëruar sëmundjet dhe, në të njëjten kohë, mendojnë edhe xhepat plot dollarë që mund t’ u ofrojë ky profesion. Disa preferojnë inxhinieri, arkitekturë, drejtësi edhe këto profesione të preferuara me famë të mundeshme dhe plot të ardhura që sigurojnë jetë të rëhateshme familjare, shtëpi luksoze, makina të bukura dhe një “thes” të madh plot me të mira që ofron kjo jetë!

Të shtyrë nga mendime dhe dëshira të tilla, ata që munden, mësyjnë shkolla e universitete të ndryshme dhe dikush më shumë dikush më pak, arrijnë të ngjiten në shkallën e kulturës dhe diturisë, gjë që bën të mundur realizimin e ëndrrave që kanë për jetën e tyre personale e familjare.

Në mesin e këtyre, fatbardhësisht, gjithmonë ka të tillë që kanë mundur të shohin më larg, përtej profesioneve të përmendura, përtej mirëqenjes personale e familjare, pasurisë e gjërave luksoze në një jetë të përkushtuar Zotit, në shërbim të njerëzimit. Këtë jetë të përkushtuar e pranojnë me dedikim të plotë, pa asnjë rezervë, të vetëdijshëm për sakrificën e madhe

që bëjnë. Ka plot shëmbulla të kësaj jete të shejtë, për të cilat është shkruar e do të shkruhet përgjithmonë. Një ndër këto është Nëna Tereze, bijë e popullit shqiptar, e cila tërë jetën e saj ia kushtoi Jezu Krishtit duke u shërbyer më të varfërve të botës, pa dallim race, besimi as kombësie. Nga ky dedikim Ajo u bë figura më e njohur dhe e admiruar në tërë botën. U lumturua dhe në një të ardhme, jo të largët, do të shejtërohet. Vepra e Saj e shtyrë nga dashuria për Krishtin, u popullarizua si “Something Beautiful for God”, që është libri i parë mbi jetën e Saj, shkruar nga Malcolm Muggeridge, botuar më 1971, dhe pasua më vonë me një numbër të madh volumesh.

Që njerëzit të vihen në rrugën e shejtërimit, është një “thirrje” e mbinatyreshme e cila disi në mënyrë misterioze u vjen nga vetë Provania Hyjnore, drejt në ndërgjegjen e tyre. Kjo u hap atyre një horizont të gjerë, që nga njëherë zor kuptohet nga njerëz të thjeshtë si unë, apo ndonjë tjetër lexues, por që kuptohet nga ata të zgjedhur prej Zotit. Sikurse Apostujt 2000 vjet më parë, ai që e pranon “thirrjen” për të shërbyer si Meshtar i kishës Katolike duhet të lërë gjithçka, familjen, pasurinë, ëndrrat që mund të ketë si i ri dhe t’i vihet

Dom Pjetri në mes të prindërve Linës dhe Ndocit mbrapa Jezu Krishtit në shërbim të njerëzimit.

Ndër ata që i janë përgjigjur “thirrjes”

prej së Larti, është edhe famullitari i Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës” në Hartsdale, New York, i përndershmi Dom Pjetër Popaj, icili më 16 Nëntor 2005, mbushi 20 vjet nga dita e shugurimit meshtar.

Meshën e parë si prift i Kishës Katolike, Dom Pjetri e celebroi më 24 Nëntor 1985, në kishën Shqiptare “Zoja e Këshillit të Mirë” në Bronx, New York. Në këtë meshë bashkëcelebruan disa meshtarë shqiptarë dhe amerikanë, ndër të cilët Mons. Joseph Oroshi, administrator i Kishës Shqiptare, Dom Rrok Mirdita ndihmës administrator, tani Argjipeshkëv Metropolitan i Tiranës-Durrësit, Dom Lazër Shëldia adminstrator i qendrës së Shën Palit, Fr. Herbert D’Argenio famullitar i Kishës së Saint Lucy-t në Bronx, Diakon Guillermo Ramagosa profesor i Liturgjisë në Seminarin Dunwoodie, si edhe Mons. Simon Filipaj, që kishte ardhur nga Ulqini për të marrë pjesë në këtë rast

8

Jeta Katolike

KORRIK

Një nga takimet me Papën Gjon Pali II

gëzimi. Mons. Filipaj ka qenë frymëzuesi i parë i Dom Pjetrit drejt rrugës së Meshtarisë. Ishte ky Prift i përvujtë që ndezi shkëndinë e parë në zemrën e Pjetrit të vogël, që një ditë të bëhej Prift. Kjo shkëndi u rrit në dritë të vazhduesheme dhe u forcua pa ndërprerje deri në shugurim. Gjatë studimeve Theologjike Dom Pjetri pati këshilla dhe përkrahje nga Mons. Joseph Oroshi dhe Dom Rrok Mirdita, të cilët u përpoqen me të gjitha mundësitë e tyre që Dom Pjetri të arrijë qëllimin e tij të shenjtë.

Dom Pjetër Popaj u lind në fshatin Shën Gjergj më 10 Qershor 1958. Shën Gjergji është një ndër famullitë më të vjetra në Argjipeshkvinë e Tivarit. Kisha e vjetër në kët fshat, daton nga shekulli i XIV dhe është e kushtuar Shën Gjergjit nga edhe rrjedh emri i këtij fshati. Në Shën Gjergj, Pjetri kaloi vitet e para të fëmijrisë ku edhe mori mësimet fillestare. Vitet e fundit të shkollës fillore i kreu në Ulqin.

Në fund të vitit 1972, Pjetri bashkë me prindërit Ndocin dhe Linën dhe dy vëllezër, marrin rrugën e mërgimit si shumë të tjerë nga zonat e banuara me shqiptarë në Mal të zi. Mbas një pritje prej afër një viti në Itali, kohë kjo e nevojeshme për të pregatitur dokumentat, duke i bërë edhe intervistat dhe vizitat mjeksore, në Nëntor të vitit 1973 arrijnë në New York, ku bashkohen me pjestarë të tjerë të familjes që kishin emigruar pak kohë më parë.

Pa vonesë Pjetri regjistrohet në “Joan of Ark” High School në Manhattan. Mbas një adaptimi të shpejtë, dhe mësimit të gjuhës që ishte problem kryesor për të gjithë të porsa ardhurit, regjistrohet në “Evander Childs” High School në Bronx,

- DHJETOR 2005

Me Papën Benedikti i XVI dhe me Mons. Rrok Mirdita

New York. Në këtë kohë “Thirrja” që Pjetri ndiente që në fëmijëri, forcohet edhe më shumë dhe i shtyrë nga dëshira e tij që një ditë të shugurohej Prift, Pjetri kalon në “Cathedral Preparatory Seminar” në Manhattan, ku me plot sukses kreu shkollën e lartë. Në vazhdim të studimeve, u regjistrua në “Cathedral College of the Immaculate Conception” në Douglastown, New York, ku mbaroi studimet fillozofike.

Studimet e larta theologjike i kreu në “St. Joseph’s Seminary” në Dunwoodie, New York, dhe i përfundoi më 19 Maj 1985. Në këtë kohë shugurohet Diakon dhe për afër 6 muaj shërbeu në kishën e Saint Lucy-t në Bronx. Shugurimi Prift u bë më datën 16 Nëntor 1985 në Kathedralen e Shën Patrikut në Manhattan, N.Y. nga Eminenca e Tij John Cardinal O’Connor,

Me liderët e komunitetit orthodox dhe mysliman

Argjipeshkëv i New York-ut.

Për nder të Dom Pjetrit, prindërve dhe familjes së tij, meshtarët e Kishës Katolike Shqiptare “Zoja e Këshillit të Mirë”, Mons. Joseph Oroshi dhe Dom Rrok Mirdita, bashkë me këshillin e Kishës, vendosen të përgatisin një darkë solemne, kështu që i gjithë komuniteti shqiptar të mirrte pjesë në këtë rast gëzimi. Darka u pergatit në “Imperial Manor” në Paramus, New Jersey, me datën 24 Nëntor 1985, në të njëjtën ditë që Meshtari i ri celebroi meshën e parë në Kishën Shqiptare.

Merrnin pjesë 1013 shqiptarë dhe amerikanë. Kjo qe darka më e madhe që mbahej mend ndonjëherë në komunitet.

Merrnin pjesë klerikë shqiptarë dhe amerikanë ndër të cilët Rev. Mons. John Doherty, Vicar Episcopal e N/W Bronx.

Darka u kryesua nga shkruesi i këtyre rreshtave, i cili në emër të komisionit pregatitës të Këshillit të Kishës dhe krejt komunitetit i uroi meshtarit të ri të përndeshmit Dom Pjetër Popaj, prindërve Ndocit dhe Linës dhe krejt familjes së tij.

Uroi mirëseardhje klerikve, të ftuarve dhe të gjithë pjesëmarrësve. Lutjen fetare e bëri Mons. Joseph Oroshi. “Toast masters” kjenë Dom Rrok Mirdita dhe Fr. Herbert D’Argenio, famullitar i kishës së Saint Lucy-t.

Kryetari i shtetit të New Yorkut z.

Mario Cuomo, në pamundësi për të marrë pjesë, kishte dërgue asistentin e tij për marrëdhënie etnike z. John Nikas, i cili solli një Shpallje, që zyra e krytarit të shtetit kishte lëshuar me rastin e shugurimit të priftit të parë Katolik Shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Në një atmosferë madhështore, kryetari i darkës paraqiti

KORRIK

Jeta Katolike

- DHJETOR 2005

priftin e ri të përndershmin Dom Pjetër Popaj. Ai i përshëndeti dhe i falënderoi klerikët, të ftuarit dhe gjithë pjesëmarrësit në këtë rast gëzimi, prindërit e tij dhe familjen.Veçanërisht falënderoi Dom Rrok Mirditën, komisionin pregatitës, argëtuesit dhe të gjithë ata që bënë të mundur suksesin e kësaj darke.

ju si komunitet katolik shqiptar. Besoj se e dini se dëshira e ime ka qenë qysh prej fillimit të shërbej këtu në mes jush”. Mbas përfundimit të meshës, administratori i

Jeta Meshtarake Në të njëjtën ditë që u shugurua meshtar, Eminenca e Tij John Cardinal O’Connor, e emëroi priftin e ri Dom P. Popaj, ndihmës famullitar në kishën e Saint Lucy-t në Bronx, ku Dom Pjetri kishte shërbyer si Diakon dhe e njifte mirë Dom Pjetër Popaj dhe Dom Shan Zefi (nga këtë famulli. Pranë kësaj kishe shërbeu deri më 17 Maj 1989. Në këtë datë, ipeshkvia e Kosovës) gjatë darkës së Ellis Island Medals of Honor Emenenca e Tij John Cardinal O’Connor, njoftoi emërimin e Dom P. Popaj ndihmës kishës Dom Rrok Mirdita bëri një pritje për administrator në kishën katolike Shqiptare të gjithë, ku u shërbyen pije të fresketa, kafe “Zoja e Këshillit të Mirë” në Bronx, duke dhe ëmbëlsira. filluar nga 1 Qershori 1989. Është e arsyeshme të vihet në dukje se gjatë kohës Ardhja e Dom Pjetrit pranë kishës që shërbei në kishën e Saint Lucy-t, Dom Pjetri ishte në kontakt të vazhdueshëm me kishën Shqiptare dhe aktivitetet që zhvilloheshin pranë saj. Qe bashkëpuntor i rregullt me Dom Rr. Mirditën, në pregatitjen dhe drejtimin e radio emisionit “Zëri Katolik Shqiptar” që jepej çdo të shtunë në mëngjes. Ndihmoi në organizimin dhe mori pjesë në shtegtarinë e kishës me rastin e vitit Marian në Romë dhe Genazzano, në Maj të vitit 1988. Më 6 Maj, Ati i shenjtë, Papa Gjon Pali i Dytë, priti në audiencë grupin e shqiptarëve nga Amerika, ku me atë rast mbajti një fjalim shumë të përmallshëm duke shprehur dhembjen e Tij për popullin e persekutuar shqiptar. Fjalimi i Atit të Shenjtë u botua ndër gazeta të Romës dhe u transmetua në gjuhën shqipe nga radio Vatikani.

Nga data 1 Korrik 1986, që i ndieri Mons. Joseph Oroshi doli në pension, krejt detyrat shpirtërore dhe adimistrative kryheshin nga një prift i vetëm, Dom Rrok Mirdita. Ardhja e Dom Pjetrit pranë kishës sonë u prit me kënaqësi nga të gjithë. Më datën 4 Qershor 1989, Dom P. Popaj celebroi meshën e parë si ndihmës administrator në kishën Shqiptare. Kisha ishte e mbushur plot me besimtarë të tre besimeve, që kishin marrë vesh ardhjen e tij. Në predikimin e këtij rasti, Dom Pjetri në mes të tjerash tha: “Dëshiroj të shprehë gëzimin e madh që ndiej për ardhjen time zyrtarisht t’u shërbej

9

shqiptare, bëri të mundur të zhvilloheshin më shumë aktivitete shoqërore, të nevojeshme në qendër dhe të pregatiten plane për ndërtimin e kishës së re, në tokën e sapo blerë. Kontrata e blerjes u nënshkrua nga Dom Rr. Mirdita, më 26 Shtator 1989. Dy ditë mbas blerjes së tokës në Hartsdale, Eminenca e Tij John Cardinal O’Connor, themeloi famullinë e parë katolike shqiptare me emrin “Zoja e Shkodrës”, dhe emëroi të përndershmin Dom Rrok Mirdita famullitar dhe të përndershmin Dom Pjetër Popaj ndihmës famullitar.

Një ndër aktivitetet me rëndësi, që po pergatitej në këtë kohë, ishte Seminari përkujtimor me rastin e 300 vjetorit të vdekjes së Imzot Pjetër Bogdanit dhe rëndësinë e veprës së Tij “Cuneus Profetarium”. Një komision i kryesuar nga shkruesi i këtij artikulli, kishte filluar pregatitjet e nevojeshme dhe kontaktet me folësit e shquar që do të mirrnin pjesë. Dom Pjetër Popaj dha kontributin e tij të çmuarshëm në këtë organizim, si edhe në drejtimin e seminarit.

Folësit që morën pjesë ishin At Daniel

Faqja e parë e gazetës Catholic New York e datës 25 shkurt, 1999

10

Jeta Katolike

Dom Pjetër Popaj dhe Bob Dole Gjeçaj, OFM, i ardhur nga Italia, Dr. Profesor Ibrahim Rugova dhe Dr. Profesor Engjell Sedaj të ardhur nga Kosova, dhe Profesor Arshi Pipa nga shteti Minesota.

Profesor Martin Camaj, në pamundësi të marrë pjesë, dërgoi studimin e tij mbi Bogdanin me shkrim. Rrol të rëndësishëm luajti ish gazetari i “Zërit të Amerikës” z.

Gjekë Gjonlekaj, pa ndihmën e të cilit, kontakti me Profesor Rugovën nuk do të ishte i mundur. Seminari u mbajt në Fordham University, suksesi i të cilit kaloi çdo parapamje të organizuesve.

Në këtë kohë, pjesëmarrja e komunitetit në Kishë shtohej, e krahas me këtë shtesë edhe nevoja e shërbimeve të ndryshme që kërkoheshin. Dom Rr. Mirdita dhe Dom P. Popaj, dy priftër të rinj dhe energjik, ishin në gjendje të plotësojnë më së miri të gjitha kërkesat e nevojeshme dhe të organizoin aktivitete të ndryshme me rëndësi kulturore dhe shoqërore. Në vitin 1990 u organizua një shtegtari në Tokën e Shenjtë, Izrael e Palestinë.

Morën pjesë një grup prej 74 personash, me udhëheqës shpirtëror Dom Rr. Mirditën dhe Dom P. Popaj. Në tokën e Shenjtë u vizituen përmendoret më të rëndësishme të Kristianizmit si Bethlehemi, Via Dolorosa, Golgotha, vend transfigurimi i Tij — Mali Tabor, si edhe disa qytete me rëndësi si Jesurralemi, Tel Aviv, Okre e të tjerë. U vizitua Masada dhe muzeumi i famshëm Jad Vashem. Gjithashtu, ju bë vizitë El Aksa dhe Xhamisë së Shkëmbit (The Dome of the Rock), që zënë vendin e tretë me rëndësi në besimin Islam, mbas Mekës dhe Medinës. Kjo shtegtari qe një eksperiencë e

KORRIK

paharruarshme për pjesëmarrësit dhe ringjallje e vërtetë shpirtërore.

Më 3 Nëntor 1990, Eminenca e Tij John Cardinal O’Connor shuguroi z. Marash Shkrelin Diakon dhe ky vjen pranë Kishës Shqiptare, ku vazhdoi një aktivitet të çmuashëm, deri sa u tranferue në Brewster, N.Y., më datën 13 Maj 1995.

Nën drejtimin e Dom P. Popaj u organizua një kremtim me rastin e 25 vjetorit të shugurimit meshtar të Dom Rr. Mirditës, ku pati një pjesëmarrje të gjerë të bashkësisë shqiptare.

Dëshira e të dy priftërve ishte që përveç shërbimeve fetare të organizohen sa më shumë aktivitete shoqërore, kështu që të kontribuohet në ruajtjen e gjuhës, kulturës, folklorit dhe traditave tona të mira. Në këtë kontekst u vendos të mbahet Festivali i parë Shqiptar në Tetor të vitit 1991. Festivali u mbajt në Lehman College dhe qe mjaft i sukseseshem. Dom P. Popaj luajti rol të rëndësishëm në pregatitjen e këtij festivali.

Presidenti i Bronx-it z. Fernando Ferrer, lëshoi një “Proklamatë”, në të cilën shpalli datën e festivalit “Ditë e shqiptarëve në Bronx”. Proklamata ju dorzua në festival

kryetarit të komisionit organizues Tonin Mirakaj, nga kryetari i zyrës së arteve për Bronx-in z. Bill Adeguado. Festivalet vazhdojnë të përviteshme dhe kështu i pesëmdhjeti u mbajt më 6 Nëntor të këtij viti.

Gjatë kësaj kohe vazhdonte fushata për mbledhjen e fondeve që duheshin për ndërtimin e Kishës së re në Hartsdale, ndërsa shërbimet kryheshin në Kishën “Zoja e Kshillit të Mirë” në Bronx. Natën e Krishtlindjes të vitit 1992, Ati i Shenjtë

- DHJETOR 2005

Papa Gjon Pali i Dytë, bëri të njohur emërimin e të përndershmit Dom Rrok Mirdita Argjipeshkëv për Durrës-Tiranë dhe se më 25 Prill 1993, Shejtëria e Tij do të udhëtonte në Shqipëri për të shuguruar katër Ipeshkvij në Katedralen e Shkodrës. Ishte herë e parë në historinë 2000 vjaeçare të Kishës Katolike, që një Papë viziton Shqipërinë. Me këtë rast u formua Hierarkia e Kishës Katolike Shqiptare, që ishte shkatërruar nga diktatura komuniste. Ky lajm u prit me kënaqësi nga i gjithë komuniteti.

Pranë Kishës u organizua një grup prej 150 shqiptarësh për të marrë pjesë në ceremonit që u zhvilluan në Shkodër, të prirë nga i përndershmi Dom P. Popaj dhe Diakon Marash Shkreli. Në ceremoninë që u zhvillua në Shkodër, mori pjesë edhe Eminenca e Tij John Cardinal O’Connor, Argjipeshkëv i New York-ut.

Më datën 30 Prill 1993, Eminenca e Tij emëroi Dom P. Popaj administrator të Kishës “Zoja e Shkodrës”, që ende nuk kishin filluar punimet për ndërtimin e saj, dhe në të njëjtën kohë, ishte administrator i Kishës “Zoja e Kshillit të Mirë” në Bronx.

Barra e rëndë e kryerjes së shërbimeve të komunitetit dhe e ndërtimit të Kishës së re në Hartsdale, me largimin e Dom Rrokut për në Shqipëri, ra mbi administratorin e ri. Duheshin pregatitur e aprovuar planet përkatëse dhe lejet e nevojshme juridike nga qyteti i Greenburgh, përpara se të fillonin punimet në Kishën e re. Dom P. Popaj mundi të kalojë çdo pëngesë që u paraqit, bëri të gjitha pregatitjet e duhura, dhe më 3 Dhjetor 1995, në një cermoni që u zhvillua në truallin e Kishës së re, filluan punimet. Ishte i pranishëm Shkëlqësia e Tij Imzot Rrok Mirdita, tani Argjipeshkëv i Durrës-Tiranës, që kishte ardhur nga Shqipëria, At Andrew Nargaj, ish Profesor i Liturgjisë në St. Joseph’s College në Main, Imam Isa Hoxha, z. Domenick Scaglione, z.

Agim Karagjozi, udhëheqës të tjerë dhe qindra bashkëatdhetarë. Puna filloi nën drejtimin e administratorit të Kishës, në konsultim me z. Bill O’Connor, kryetar i komisionit të ndërtimeve të Dioqesit të New York-ut. Pjesën arkitekturale e teknike e kreu firma “Denker Cackovic” e njohur për

KORRIK

Jeta Katolike

- DHJETOR 2005

ndërtime objektesh fetare dhe e aprovuar nga organet kompetente Dioqezane. Në mbledhjën e fondeve dha kontribut të çmuashëm Këshilli i Kishës dhe komisioni i formuar për këtë qëllim.

Punimet vazhduan dhe Kisha mori formën e planifikuar e po afrohej përfundimi.

Paraqitja arkitekturale ishte impresive dhe kënaqesia e Dom P. Popaj dhe bashkëpuntorëve të tij dhe krejt famullisë shtohej nga dita në ditë. Në verën e vitit 1998, erdhi një kohë që fondet nuk ishin të mjaftueshme dhe paraqitej rreziku që punimet mund të ndaloheshin. Duheshin një million dollar për të përfunduar e mobiluar Kishën. Dom Pjetër Popaj vendosi marrjen e një huaje të përkoheshme nga Fleet Bank e New Yorkut. Këtë hua e garantoi famullitari i Kishës së St. Raymond-it, Monsignor Charles Cavanough, të cilin Dom Pjetri e njifte personalisht. Dokumentat e nevojshëm u nënshkruan më 15 Shtator 1998. Më këtë hua u sigurua kryerja e punimeve dhe Dom P. Popaj vendosi që meshët e para në Kishën e Re të celebrohen ditën e Krishtlindjes më 25 Dhetor 1998, dhe ashtu ngjau. Kisha u përfundua dhe në datën e caktuar i përndershmi Dom P. Popaj celebroi dy meshë në prani të mijëra bashkatdhetarëve, në mes të një gëzimi dhe kënaqësie që nuk do të harrohet kurrë nga ata që ishin të pranishëm me këtë rast historik. Me Dom P. Popaj bashkëmeshoi Patër Dedë Marvukaj, famullitar i Grudës, që gjëndej në New York dhe Diakon Nikolin Pergjini. Në emër të kshillit të Kishës foli kryetari, shkruesi i këtij artikulli, i cili përveç falënderimeve të rastit drejtuar të gjithëve për gjenerozitetin e treguar dhe dashurinë që kanë për Fe dhe Komb, dha lajmin se Eminenca e Tij John Cardinal O’Connor kishte emëruar, dy ditë më parë, të përndershmin Dom Pjetër Popaj famullitar të Kishës “Zoja e Shkodrës”.

Duartrokitje frenetike shoqëruan këtë lajm.

Prej datës 25 Dhjetor 1998, të gjitha shërbimet fetare dhe çdo organizim shoqëror vazhduan të kryeheshin në Kishën e re. Duhet shënuar se At Andrew Nargaj, që ishte në pension dha një kontribut të rëndësishëm në kryerjen e shërbimeve fetare aq sa e lejonte mosha dhe problemet shëndetsore.

në një ceremoni ku mirrnin pjesë më se një mijë shqiptarë, ndër të cilët, Fr. John Garvy, famullitar i Kishës Orthodokse Shqiptare, Imam Isa Hoxha, udhëheqës i Qendrës Islamike Shqiptare, z. Agim Nesho, ambassador i Shqipërisë pranë Kombeve të Bashkuara, Profesor Sami Repishti activist i njohur i komunitetit, z. Albert Fundos, z.

Peter Panajoti, z. Agim Rexha e të tjerë. Me Eminencën e Tij bashkcelebruan famullitari Dom P. Popaj dhe Diakonet Marash Shkreli dhe Nikolin Pergjini.

Eminenca e Tij, mbasi uroi famullitarin Dom P. Popaj dhe krejt famullinë për suksesin e arritur, shprehi kënaqësinë e tij për pamjen e bukur dhe impresive të Kishës së re, kujtoi me dhimbje refugjatët kosovarë të bllokuar në “no man’s land” dhe vazhdoi: “Në këto ditë të jashtëzakoneshme, të lutemi për të gjithë ata që janë duke vuajtur nga tmerret e luftës, për ata që kanë vdekur e janë masakruar, që kanë humbur shtëpitë, janë ndarë nga familjet dhe nuk kanë asgjë tjetër përveç besisimit”. “Nuk ka rëndësi tha Eminenca e Tij - “se cilit besim i përkasin refugjatët, ata janë në rradhë të parë bijë e bija të Zotit”.

Në mbrëmje të kësaj date, u shtrua një darkë në Marriot Hotel në Stamford, ku morën pjesë më se 700 persona. Darka u kryesua nga z Palok Vulaj, dhe fjalën e rastit e mbajti kryetari i kshillit të Kishës Tonin Mirakaj. Pjesëmarrësit u përshëndeten nga famullitari Dom P. Popaj, Imam Isa Hoxha, Diakon Marash Shkreli, z. Zyhdi Karagjozi, z. Lekë Vataj e të tjerë.

Dom P. Popaj vazhdimisht ka pasë mar-

Dom Pjetër Popaj me Kardinalin O’Connor në Kishën tonë rëdhënie shumë të mira me klerikët e besimit orthodoks e mysliman, si edhe me pjestarët e këtyre komuniteteve. Ata janë ftuar dhe kanë marrë pjesë ndër aktivitete të Kishës. Në kremtimet e komunitetit shqiptar janë gjetë gjithmonë bashkë dhe kanë bërë lutjet e rasteve simbas radhës. Në Meshën përkujtimore për Nënën Tereze, më 2 Nëntor 1997, mbajtur në Kathedralën e Shën Patrikut në Manhattan, ku muaren pjesë rreth pesë mijë shqiptarë, të të tri bes-

SHUGURIMI I KISHËS SË RE Shugurimi i Kishës së re “Zoja e Shkodrës” u bë më 25 Prill 1999 nga Eminenca e Tij John Cardinal O’Connor,

11

Komisioni i bashkimit të Qendrave, 1989

12

Jeta Katolike

imeve, me celebrant kryesor të përndershmin Dom P. Popaj, ju dha rasti të flasë edhe Imam Isa Hoxhës, udhëheqës i Qendrës Islame Shqiptare në New York. Në inagurimin e Xhamisë Shqiptare në Garfield, N.J., Dom P. Popaj në fjalën e tij përshëndetse citoi Kuranin në gjuhën arabishte, që solli duartrokitje nga të gjithë pjesëmarrësit. Ka marrë pjesë në demostrata për të drejta të Shqiptarve të Kosovës dhe ka qenë aktiv në mbledhjën e ndihmave për refugjatët kosovarë. Në fjalimin që mbajti në Washington më 9 Shtator 1998, Dom P. Popaj në mes të tjerash tha: “Ne shqiptarët kurrë nuk kemi kërkuar një pëllëmbë toke të huaj. Kemi kërkuar dhe kërkojmë mbrojtjen e trojeve tona dhe vendlindjes sonë. Këtë do ta bëjmë deri sa të fitojmë të drejtat tona “.

Në Qershor të vitit 1999, udhtoi në Shqipëri bashkë me një delegacion të këshillit të Kishës që përbehej nga z. Mark Shkreli, z. Lekë Vataj dhe z. Lekë Gojçaj, ku sollën shumën prej 175 mijë dollarësh, të mbledhur pranë Kishës për refugjatët kosovarë. Në atë rast u priten nga presidenti i Shqipërisë z. Rexhep Meidani.

Dom Pjetri organizoi edhe dy shtegtari, njëra për vitin Marian 2000, në Fatima, Lourdes, Rome, Genazzano, dhe Assisi, me pjesëmarrjen e 54 shtegtarëve. Tjetra u organizua në Tetor të vitit 2003, me rastin e lumturimit të Nënës Tereze, me 134 shtegtarë, që përveç Romës vizituan edhe Genazzano, Assisi, Firenca, Padova, Venecia, Loreto, Lanciano, San Giovanni Rottondo dhe Bari.

Ndër aktivitetet e vitit 2005, me nisiativën e Dom P. Popaj u organizuan mbledhje përkujtimore me rastin e 80 vjetorit të vdekjës së Luigj Gurakuqit dhe 30 vjetorit të vdekjes së profesor Ernest Koliqit, mbajtur në qendrën “Nëna Tereze” më 10 Prill 2005. Më 29 Qershor 2005, mori pjesë në ceremoninë e lartësimit të Ipeshkevisë Tiranë-Durrës në “Ipeshkvi Metropolitane”, mbajtur në Vatikan, si edhe dhënjen e Paliumit të Shenjtë, Shkëlqesisë së Tij Mons. Rrok Mirdita nga Ati i Shenjtë Papa Benedicti i XVI. Më 25 Shtator u përkujtua 600 vjetori i lindjes së heroit Kombëtar Gjergj Kastriotit - Skënderbeut, mbajtur në “Greentree” Country Club në New Rochelle, N.Y., ku folen intelektualë të shquar të komunitetit shqiptar në Amerikë.

Më 14 maj 2005, Koalicioni Kombëtar i Organizatave etnike në mes të tjerësh dekoroi të përndershmin Dom P. Popaj me medaljen “Ellis Island Medal of Honor”, në një ceremoni mbajtur në Ellis Island, ku pati një pjesëmarrje të gjerë nga grupe etnike që përbëjnë Amerikën.Kjo medalje jepet që nga viti 1986 personaliteteve të shquara për aftësi udhëheqje dhe kontribut në mbarëvajtjen e vendit. Dom P. Popaj e quajti këtë medalje “nder për komunitetin shqiptar të Amerikës”.

Që nga data 1 Korrik 2004, pranë Kishës shqiptare ka ardhur i përndershmi Dom Nikolin Pergjini, me detyrë si ndihmës famullitar. Ky është shuguruar meshtar nga Eminenca e Tij John Cardinal O’Connor, më 15 Maj 1999. Për afër 5 vjet shërbeu në Kishën Mount Carmel në Bronx.

Ardhja e Dom Nikolinit pranë Kishës sonë është kënaqësi për Dom P. Popaj dhe gjithë pjestarët e famullisë. Nën udhëheqjen e këtyre dy meshtaëve të rinj me një pregatitje të përsosur, Kisha “Zoja e Shkodrës” ka një të ardhme të shkëlqyer. Një profesor i ardhur nga Shqipëria, më kërkoi adresën e Kishës mbasi dëshironte ta vizitonte atë. Mbas vizitës më tha në telefon “ATY GJETA NJË SHQIPËRI TË VOGËL”. Kjo që u përshkrua në këtë artikull mendoj se është vetëm një pjesë e aktivitetit të famullitarit tonë!

I përndershëm Dom Pjetër: Urimet tona më të përzemërta për shëndet, jetë të lumtur dhe suksese të mëtejme në detyrën tuaj të shenjtë në shërbim të Zotit dhe të njerëzimit. AD MULTOS ANNOS!

KORRIK

- DHJETOR 2005

FAMULLITARIT DOM PJETËR POPAJ Me rastin e 20 vjetorit të Shugurimit dhe të Meshës së Parë Gjeto Turmalaj Me veneracion përkulemi, dhe përshëndesim, Dishepullin e Krishtit - Dom Pjetrin.

Në përkujtimin e Shugurimit të Meshës Parë, E falënderojmë Zotin që e kemi Famullitar. * Emni Pjetër asht Istikam, KRISHTI, Simon Pjetrin e thirri “Shkamb”.

Themeli i Kishës asht Meshtari, Shën-Pjetri u vendos “Guri” ma i pari. * Dom Pjetri rrjedh prej nji familje të nderueme, Trojeve të Shën Gjergjit kahëmotshëm të bekueme.

Atje leu, e në moshë te re, erdhi në New York, Në shpirtë ndigjoi thirrjen e t’madhit Zot. Në kët rrugë, i përkushtuem me devotshmëni, Në Grigjën e Krishtit me shumë hirësi.

Tue e naltue në Tabernakull, Eukaristinë e shejtë, Ku madhshtisë Meshtarit, i këndojnë edhe Engjujt. * Vjeshta, sjell kohën e përvjetorit, Bariu shpirtnuer, ri-kujton muejn e Nandorit.

Shugurimin e Hyjnueshëm dhe Meshën e Parë, Fillimin e udhës, predikimin Ungjilltar,,,! * Ato ditë të “Celebrimit” Moren pjesë, me ndjenjën e gëzimit, Monsinjor Zef Oroshi e Dom Rrok Mirdita, Dom Lazer Sheldija e Monsinjor Simon Filipaj.

Qe Monsinjor Filipaj, ky mendjendritur pishtar, Që në zemër Dom Pjetrit pati ndezë shkendin e parë. * E kjo datë përkon edhe me festën e Krishtit Mbret, Sot Dom Pjetrit, i mbushën plotë njizet vjet, Si “Vneshtar i pa lodhun në rrugën e vërtetë.

Sigurisht, nuk asht i moçem, por me Zemër e shpirt mjaft i divoçëm. * Nana e Dom Pjetrit, shumë e rrespektueme, Asht e lumtun dhe e nderueme, Se i biri ju kushtua, Zojës së Bekueme.

Të urojmë, O Nanë Lina ty, jetë të giatë e shëndet, E birit tand, Krishti i dhashtë pushtet. * Shumë përgëzime, Famullitarit të komunitetit tonë, të dashtun e të mirë, E Zoti e bekoftë, në udhën e vështirë. * Hyu premtoft që pa ardhë përvjetori i 25-të, O Dom Pjetër, në këtëTempull të shejtë U shugurofsh Ipeshkvë.?

KORRIK

Jeta Katolike

- DHJETOR 2005

(continued from page 6) After leaving, I had to rush because I was late. This time I was not going to visit a dying person, but to attend a Christmas concert at Fordham University. How many times had I stopped for prayer in that beautiful Church of Fordham? Many, many times, beautiful times and unforgettable times.

And now, after that moving experience, I questioned whether I had the right to go and relax and enjoy myself in that beautiful church. Could I reconcile those painful moments of the dying person with the beautiful moments of Christmas music? Where could I ask for permission? Myself? The bells of the University Church were ringing.

At that moment I deeply felt Christ Saying: Go Nikolin, mix the pains of the dying and the tears of his family with the beauty of that divine music of My Christmas. Go! Filled with that conviction I entered the gate of Fordham. The Church was full.

People were even standing outside. I wanted to get in. I was finally able to enter into the back of the Church. I was tired and hungry too. To my surprise, one of the ushers approached me and said: “Father, come, there is an empty seat in the front.�

Embarrassed of those who were standing because my roman collar spared me from standing, I humbly accepted the offer to sit.

I found myself in that power of the Christmas music. The excellent performance of choir and orchestra were a temple of notes, harmonies, voices and chords. I was serene and vibrant in my soul. Those divine moments did not detach my thoughts from thinking of the dying person, of teary eyes, of the miracle of the sacraments and of that powerful witness of forgiveness. The music lifted my whole being into the glory of Christmas music.

I was absorbed by that divine power of Christ and able to place the pain of the dying, the tears of his family and the power of the sacraments into those heavenly voices. I felt the power and glory of Christmas. In those moments, the words of St. John came to my mind: In the beginning was the Word, and the Word was made flesh. Yes the Word was made Flesh, became one with us, and entered into our time in order to redeem us and our time. And this was, is and will be forever the power of the Word who became Flesh, the power of Christmas, the power to believe in Christ, to experience Him in a small room with a dying person and also in the exultation of the divine music of Christmas. It was the first Sunday of Advent.

And today, on this beautiful day of the Fall with its dead leaves flying in the air and falling down on the ground, I think of that first Sunday of Advent and the Advent that

will come. It is sad to know that the beautiful leaves experience the end of the season, the real end. And we humans, who believe and experience the power of Christ, we too have an end, a very different End though, an End without End, the Eternity.

In that spirit of an End without End, I place the dying man, our beloved Pope, our great and unforgettable John Paul II, my dear Uncle Lin, and of course of my dear, good, unforgettable friends who recently died, Fr. James Pilsner and Fr. Antonio. May they rest in peace forever.

13

And to all of you who are part of my life, of my priesthood, who patiently read and listen to my pains and joys, who follow me with your prayers and good thoughts, I promise to remain faithful in those silent and divine moments of my prayer. So from my heart I wish to all of you that you may have a very prayerful and blessed Christmas, and many blessings of love and peace for the coming of the New Year 2006.

God Bless!

Love and Peace!

Jeta Katolike

14

KORRIK

- DHJETOR 2005

MESHARI I BUZUKUT

Vepër intriguese apo sfiduese për Kishën Katolike

L

indja e reformës në mesjetë është një problem shtresor, i cili nuk mund të reduktohet në një përkufizim, për arsye se brenda kishës katolike, në të cilën më tepër mbizotëronte elementi njerëzor sesa ai shpirtëror, ka patur aq shumë keqpërdorime në shumë drejtime, saqë është dashur të vijë deri tek ndryshimet rrënjëDr. Dom Nikë Ukgjini sore, por jo deri tek reformimi. Vendi i ngjarjes së ndryshimeve duhej të mbetej brenda rrethit të Kishës si institucion për ta shëruar atë, gjë që nuk ndodhi.

Papët e Renesansës, si majë e piramidës kishtare dhe shtetërore nga vitet 1447 e në vazhdim, në vend që të merreshin me problemet e kohës me të cilat ballafaqohej Kisha Shtetërore Universale (katolike), përqendroheshin në interesat e ngushta shtetërore të kryeqytetit romak, duke e zbukuruar me vepra artistike, për ta bërë qendër të njohur të humanizmit dhe të kulturës botërore. Kur në shek. XVI shpërtheu Reformimi, papët sikur ndienin mbi vete një përgjegjësi: përse nuk ishte ftuar më parë Koncili i Përgjithshëm për të bërë ndryshimet, të cilat kërkoheshin me urgjencë. Në fakt i tërë shek. XV dhe XVI ishte i stërmbushur me padira të ndryshme kundrejt kishës katolike. Bota perëndimore nuk ishte më e bashkuar, sepse shtetet kombëtare merreshin me interesat vetjake. Për këtë arsye kërkesat e mbretit Konstantini XI (1448 - 1453) që të ndihmohej nga Roma prej sulmeve turke, që në vitin 1453 e pushtuan Konstantinopojën, ishin të kota.

Studiuesit me të drejtë pohojnë se po të ishte mbledhur Koncili i Trentit që në vitin 1525, apo edhe më parë dhe jo më 1545, me siguri historia e reformës do të kishte pasur një ecuri tjetër dhe ndarja e madhe perëndimore, e cila ndodhi, do të kishte qenë më e kontrolluar.

Duke mos hyrë në detajet e shkaqeve që sollën Reformën (ndarjen kishtare) në vendet e Evropës Perëndimore dhe asaj Qendrore, si dhe në depërtimin e saj në Gadishullin Ballkanik, themi se kjo përçarje nuk u përkonte aq interesave politike e fetare të shqiptarëve. Sepse, në këtë kohë shqiptarët kacafyteshin me probleme të një natyre tjetër, politike, sociale, kombëtare, fetare, të shkaktuara nga pushtuesi aziatik, i cili synonte që nëpërmjet trevave shqiptare të depërtonte në Evropë. Koncili i Trentit, edhe pse si synim të vetëm kishte afrimin fetar dhe një pozicionim të ri reformues të kishës katolike, gjithashtu shfaqi edhe shqetësimin e vet ndaj ardhjes në Gadishullin Ballkanik të pushtuesve osmanë.

Meshari - vepër intriguese Koncili i Përgjithshëm Kishtar i Trentit, për shkak të rrethanave të krijuara (të presioneve të bëra nga jashtë, sidomos nga gjermanët), dashur e padashur kishte marrë një pozicionim të

PASTHËNIA E MESHARIT* U Donih Gjoni, biri hi Bdek(1) Buzukut, tue u kujtuom(2) shum her se gluha jonh nuk kish gjaa t endigluom(3) ensh shkruomit shenjt(4), ensh dashunit(5) sh bots sanh(6) desha dhe u fdigunh(7) pr saa mujtah meh zdritun pak mendet e atyneh qi t'eh endiglonjinh(8).

E u'maa duoth enbaronj veprn teme. Endh vjett MDLIV njhzet dit endh mara zuna enfiill e enbarova endeh vjett MDLV, endh kallnduor V dit(9). E seh pr fat nh kesh kun enbh endonj vend fjyem(10) u duoh tuk t jeth fajth, aih qi th jet maa hi ditshin seh u' atah fajh u lus tah tajtojnh(11) end e mir.

Prseh nuk uditem seh n paa fjyem, kjo tueh klenh maa e para vepr e fort e fshtirh pr th vepruom mbh gluht tanh(12). Prseh ata qi shtamponjijnh, kishinh t madheh fdig e aq nuk mund e qllonjin(13), se fajh t mos banjin prseh prher ndajh tah nuk mundh jeshh u' tueh enbajtunh njh klishh enbh dyy ant mh duhee mer shrbyem(14).

E tash enfalh gjithveh e lutni Zotn ende pr mua. *) Ky fragment është marrë nga pasthënia e veprës së Buzukut. Në dallim nga tri dokumentët e para të shkruara në gjuhn shqipe, që ishin fjalë, fjali e fragmente të shkëputura, vepra e Buzukut është libri i parë i shkruar në gjuhën shqipe që njohim deri sot. Autori gjakovar, Gjon Kazazi, që e zbuloi i pari më 1740, kishte kopjuar një cop rituali e ia dërgoi në shenjë nderimi themeluesit të Seminarit Arbresh të Palermos. Më vonë, peshkopi arbresh i Sicilisë, Pal Skiroi (1866-1941), e rizbuloi më 1909 dhe nxori një fotokopje të të gjithë tekstit, bëri një studim për të, por nuk arriti ta botonte.

Një botim shkencor të plotë të veprës, të shoqëruar me një studim për gjuhën e Buzukut, e bëri gjuhtari ynë i njohur Eqrem Çabej (1968).

1) Bdek - Benedekt, 2) tue kujtuom - duke kujtuar, duke sjell në mend. 3) të endigluom - që dëgjohet (kuptohet), 4) ensh shkruomit shenjt - prej shkrimit të shenjt, prej librave fetarë. 5) ensh dashunit - prej dashurisë, 6) bots sanh - gjindjes, popullit tonë, 7) me u fdigunh - mundur, lodhur, 8) Në kta rreshta bie në sy jo vetëm qëllimi patriotik, por edhe thjeshtsia e sinqeriteti me të cilët u drejtohet Buzuku lexuesve. 9) Duke u bazuar në këto data (autori shkruan me numra romak), është pranuar nga të gjith se vepra shtë botuar më 1555, megjithëse autori thotë "Tani unë dua ta prfundoj veprën time... e nisa me 20 mars 1554 dhe e mbarova me 5 janar 1555". 10) fjyem - gabuar, 11) tah trajtonjh - ta ndreq, ta rregulloj, Edhe një her dukt thjeshtsia e autorit kur u kërkon ndjesë lexuesve për ndonjë gabim që mund të ket shptuar, dhe u lutet që ku të jetë, ta ndreqin. 12) Nga ky pohim i autorit kuptohet se ai nuk njeh ndonj vepër tjetr t shkruar n gjuhn shqipe, prandaj është i ndrojtur e nuk ka fort besim n punën e tij.

13) nuk mund e qëllonjin - nuk mund ta qëllonin pa gabime, nuk mund të mos e bnin pa gabime. 14) Me kët autori do t shfajsohet para lexuesit për gabimet që mund të ketë vepra: se "ata qi shtamponjin kishn të madhe fedig" dhe ai s'mund t'u qëndronte gjithmonë pranë, sepse mbante një "klish" (kish) dhe i duhej të shërbente në të dy anët.

KORRIK - DHJETOR 2005

një demokratizimi kishtar. Ai, me punimet e zhvilluara në periudhën e parë dhe të dytë të saj, (1545 - 49, 1551 - 52,) në sferën teologjike dhe baritore, kishte shtruar para delegatëve gjerësisht temat mbi tekstet biblike, lutjet, ritet sakramentale, Euharistinë (Meshën e shenjtë), librat liturgjike (tekstet zyrtare) dhe çështjen e përdorimit të gjuhës së vendit etj. Në këtë kontekst, Meshari i përkthyer dy vite më vonë (1554) dhe i botuar në vitin 1555, mund të jetë frymëzuar tërthorazi nga fryma liberale para dhe gjatë Koncilit.

Koncili i Trentit, (1545 - 1563) për redaktimin e librave liturgjikë si: Breviarit Romak (lutja zyrtare e orëve) në vitin 1568 dhe të Mesharit në 1590 (libri i kremtimit të Meshës së Shenjtë), vendosi në formë të prerë gjuhën latine dhe jo atë vendore.

Atëherë shtrohet pyetja: Sa mund të besohet që Meshari, kjo vepër mbidialektore, hartuar për nevojat e klerikëve dhe të besimtarëve nga Dom Gjon Buzuku, hyri në përdorim në Kishë dhe nëse po, për sa kohë qëndroi si tekst liturgjik, duke qenë se nuk i përmbahej vendimit të Koncilit në lidhje me formën dhe gjuhën?

Koncili i Trentit, duke u ballafaquar me idetë e reformës protestante dhe për të justifikuar mësimet dogmatike, botimet e teksteve liturgjike si: Bibla, Breviari, Meshari, tekstet e ritualeve dhe ato katekistike, vazhdoi që t’i mbante nën kompetencën e Selisë së Shenjtë. Tekstet liturgjike si Meshari dhe Breviari (Ofici), përveç lejes së botimit (Imprimatur) nga Selia e Shenjtë, në krahasim me Biblën, tekstet rituale dhe ato katekistike që lejoheshin të përktheheshin në gjuhën vendore, duhej të ishin përsëri në gjuhën latine. Madje, ndër të tjera Koncili kishte vendosur edhe institucionet e censurës dhe të indeksit të librave të ndaluar (Index librorum prohibitorum) të vitit 1559. Shtrohet pyetja: Përse Meshari i Buzukut, i hartuar nga një meshtar i rëndomtë, botuar në gjuhën shqipe, para vendimeve të Koncilit të Trentit, nuk gjendej në indeksin e librave të ndaluar? Sipas mendimeve të disa studiuesve, Meshari nuk shprehte qëndrime e ide të lidhura me Reformën protestante. Gjithashtu trevat shqiptare ishin në pragun e pushtimit të plotë (rënies së Tivarit dhe Ulqinit, 1571) dhe popullit i kërcënohej rreziku nga asimilimi fetar dhe kombëtar! Por unë përkrah mendimin e shprehur shumë qartë nga biblicisti i njohur i trevave buzukjane Dom Simon Filipaj dhe, duke u bazuar gjithashtu në përmbajtjen që na ofrojnë studiuesit, që nga Imzot Gjon Nikollë Kazazi (1740) e deri tek Prof. Eqrem Çabej, shprehem se Meshari në kuptimin e ngushtë të fjalës, nuk ishte Meshar i mirëfilltë!

Këtë mendim e bazoj edhe në vetë përmbajtjen e veprës.

Mesharit të Dom Gjon Buzukut, i janë bërë një sërë leximesh prej profesionistëve të letrave si, Imzot Pal Schkiroj 1909, Atë Justin Rrota, i cili tri kopjet e Mesharit i solli nga Biblioteka e Vatikanit në Shqipëri në vitin 1929, Namik Ressuli, Martin Camaj, Eqrem Çabej etj. Studiuesit ofrojnë këtë përmbajtje: Officium parvum B. M. Virginis (Ofici i vogël i së Lumes Mari Virgjër), Septem psalmi paenitentiales (shtatë psalmet pendestare); Litanie (Litanitë); Ad vesperas officii defunctorum (Uratët e mbrëmjes të oficit të vdekurve); Rituale baptizmi cum cathecesi (Rituali i pagëzimit me katekezë), Missale (Meshari) ku janë përfshirë leximet e ndryshme biblike dhe lutjet për gjithë vitin liturgjik; Colophon (Kolofoni) me shënimet biografike dhe data e botimit. Prof. Çabej, në studimin e tij thotë se nga 110 fletë ose 220 faqe, kanë humbur 16 fletë ose 32 faqe. Ai konstaton se në fletët e humbura e të grisura (nëntë copë shkizma) ka pjesë

Jeta Katolike

15

katekizmi nga Besëlidhja e Vjetër (Zanafilla), ndërsa në fletët të para të librit, ndër të cilat gjithashtu mungojnë 8, ka qenë titulli i librit dhe vendi botimit. Në fund, sipas përmbajtjes së librit, Çabej konstaton se ky libër është një meshar.

Një Meshar, sipas ligjeve kishtare, nuk ka mundur që ta ketë një përmbajtje të tillë, siç paraqitet më lart. Po ashtu këtij libri i mungon përveç Kalendarit të të Kremteve etj., Rendori i Meshës, pjesë e së cilës është Kanoni i Meshës (Canon Missae) i lutjes Euharistike dhe lutja e shugurimit të ostes dhe verës që është esenca e cila do t’ia jepte të drejtën për të qenë Meshar. Por sipas përmbajtjes mund të quhet libër liturgjik apo leksionar i palicensuar nga autoritetet e larta kishtare hartuar nga Dom Gjon Buzuku për nevojat e kohës. Po e përdor termin “i hartuar” ashtu si vetë Prof. Çabej.

Nëse do të quhej Meshar Romak, sipas Imzot Kazazit dhe studiuesve të tjerë pasues të tij, atëherë kjo vepër për kishën katolike do të cilësohej si vepër intriguese. Meshari Romak në gjuhën shqipe, i autorizuar nga Selia e Shenjtë dhe autoritetet kishtare vendore për t’u përdorur me popull është Meshari i të Kremteve, botuar në Romë në vitin 1966, përkthyer dhe zhvilluar nga Atë Daniel Gjeçaj dhe i fundit Meshari Romak, Ferizaj 1991, përkthyer nga Dom Simon Filipaj.

Meshari - vepër sfiduese Në rrethanat e kohës, kur Koncili reformues i Trentit zhvillonte me periudha (1545 - 47, 1551 - 52, 1562 - 63) punimet e veta, nuk ka mundur të ndërmerrej në kishën ndërshqiptare ndonjë aktivitet më i qëlluar se botimi i Mesharit .

Pikërisht, përkthimi, hartimi dhe botimi i tij nga Dom Gjon Buzuku, nuk do të çmohej ndryshe veçse një përpjekje e një prifti të thjeshtë idealist, i përkrahur apo jo nga ndonjë prelat i lartë kishtar (ipeshkëv) për ruajtjen e gjuhës së popullit dhe besimit katolik në trevat shqiptare. Populli shqiptar, si më i vjetri në Gadishullin Ballkanik, sa rrezikohej të asimilohej nga pushtuesi osman, aq rrezikohej nga fqinjët ortodoksë: serbë, bullgarë e grekë. Kjo veprimtari e Dom Gjon Buzukut, përveç që përtërinte, ruante, edukonte dhe zgjeronte besimin katolik shqiptar, për kohën për të cilën bëhet fjalë, plotësonte boshllëkun e literaturës kishtare shqiptare të kësaj natyre për të cilën na flet edhe Imzot Pjetër Bogdani në relacionin e vet dërguar Selisë së Shenjtë më 1665. Synimin e ngritjes së kulturës fetare kombëtare me botimet e tyre e treguan me përkrahjen e Selisë së Shenjtë edhe Papas Lekë Matrenga, duke përkthyer në shqip katekizmin E mbësueme e Kreshtere në vitin 1592, Imzot Pjetër Budi, me Doktrina e Krishtere, 1618, Rituali Romak, Pasqyra e të rrëfyemit, 1621, si një ndihmesë siç thotë ai “Prifnët e shërbëtorëvet kishesë Tinzot qi të gjindene ndë giuhu te Arbeneshe”, Imzot Frango Bardhi, me proverbat e tij biblike të botuara në Fjalorin latinisht - shqip, 1635, Imzot Pjetër Bogdani, Çeta e Profetëve 1685, Dokumentet në shqip të Kuvendit të Arbërit 1706, madje, përkthimet e para të teksteve biblike të shek. XIX e në vazhdim nga Gregori i Durrësit, Vangjel Meksi, Konstantin Kristoforidhi, Fan Noli e Dom Simon Filipaj.

Vepra e Buzukut, Meshari, punuar ndoshta diku buzë liqenit të Shkodrës, përshtatur për kushtet specifike në të cilat kalonte populli shqiptar, duke u mbështetur në argumentet e shtruara më sipër, mbetet për kishën katolike një vepër intigruese dhe sfiduese.

16

Jeta Katolike

KORRIK

- DHJETOR 2005

(vijon nga faqja 5)

ngjyrë të kuqe me shqiponjën e zezë dykrenare në mes. Me flamurin në ballë të luftëtarëve dhe me shpatën në dorën e tij të fortë, Kryeprijësi e mundi fuqinë më të madhe të asaj kohe, Perandorinë Osmane. Ishte pikërisht ai, që i ndaloi hovin dhe u bë mur mbrojtës, jo vetëm i trojeve shqiptare por i tërë Europës, heroizmin e së cilës e vlerësoi edhe Selia e Shenjtë në Vatikan, duke e quajtur me tituj: ‘Atlet i Krishtit’, ‘Mbrojtës i Krishterimit’ dhe ‘Kapiten i Përgjithshëm i Selisë së Shenjtë’.”

Më pas editori i revistës, duke ndjekur nga afër shtypin e huaj mbi keqpërdorimin e jetës e veprës së Kryeprijësit Gjergj Kastriotit, me një frymë kritike analizoi dukuritë e çuditshme, në lëmin e propagandës që kërkojnë të përvetësojnë arbërorin e gjakut ilir.

Më poshtë ai tha: “Një gjë shumë e çduditshme, kur fqinjët tanë, që nga grekët e deri tek kroatët, me propagandën e tyre, përpiqën ta përvetësojnë Gjergj Kastriotin, disa individë, që e quajnë vetën shqiptarë, po bëjnë ç’është e mundur ta anatemojnë atë, duke e quajtur renegat dhe tradhëtarë. Atyre u dhemb zemra për njëzetepesë vitet vonesë të pushtimit otoman – të çlirimit – siç thonë ata.

Kjo edhe nuk do të ishte një gjë e madhe sikur të mos ndodhte, që nga e vona, këta persona janë duke gjetë përkrahjen edhe tek disa organizata, madje edhe nga disa klerikë. Nuk deshiroj që t’ju jap kënaqësinë, duke u përmendë emrat, sepse ai edhe është qellimi i tyre: të hapin debate dhe të fitojnë prominencë. Injorimi, ose heshtja, është armë e fortë e komunikimit. Besoj se edhe desertacionet e tyre do të mbarojnë në oblivion, që e meritojnë. Sidoqoftë, ne jemi më se të sigurtë se shqiptarët e vërtetë kurrë nuk do da mohojnë Gjergj Kastriotin…”

Kryetrimi i Kastriotëve shkoi pas mendjes së trimave arbëror e ata mbas tij Vera A. Gjata - Lindur më 1972 në Fier, e martuar me dy femijë, jeton në Boston, Mass. Edhe pse bashkëshorte dhe nënë, Vera gjenë kohën të jetë business ëoman, aktiviste e artit, kulturës dhe kauzës çame. Ka ndjekur Universitetin Ekonomik Tiranë, dega Ekonomi Finance, Universitetin Juridik Elbasan, ka përfunduar Universitetin Clark, Boston Mass. për kompjuter (programim). Është bashkëthemeluese, Sekretare e Përgjithshme dhe Financiere e Shoqatës “Çamëria për të Drejtat e Njeriut” në Amerikë.

E para ligjëroi zj. V. Gjata “Historia e jetës dhe veprave të Skenderbeut, Princit të epirotëve.” Ajo mbasi përgëzoj inisiativën e Kishës “Zoja e Shkodres” si dhe organizatorëve të tubimit shkencor, për punën e madhe që bejnë për ruajtjen e vlerave tona kombëtare e historike siç është edhe rasti i heroit legjendar Gjergj Kastrioti.

Ajo përcolli mesazhin e urimit të Shoqatës për të Drejtat e Njeriut “Çamëria”, urimet prej kryetarit Z. Ahmet Giaffo. Zonja Vera, tregoi për vizitën e fundit në Shqiperi, ku kishte blerë ribotimin e

Shatorja e Gjergj Kastriotit, vepuer e skulptorit Kristaq Kapidani veprës së At Marin Barletit (1460 – 1513) mbi “Historine e Skenderbeut” shqipëruar nga Stefan Prifti (Tiranë, 2005), rreth së cilës e kishte ndërtuar kumtesën e saj.

Ne hyrje ribotimi, pas portretit të Gjergj Kastriotit në gravure (nxjerre me botimin e pare te At Marin Barletit), gjendet kopja e kopertinës së botimit në latinisht botuar në të njejtën kohë 1508 1510 me titull: “Historia e jetës dhe veprave të Skënderbeut, princit të epirotëve.”

Kumtuesja Gjata tha se mbase këtu e kanë zanafillën pretendimet e disa qarqeve të caktuara shoviniste greke, që kërkojnë me ngulm të fallsifikojnë historinë tonë, duke e quajtur atë mbretin e tyre.

Për vetë kohën e kushtet kur jetoi dhe luftoi legjendari ynë, ka disa pasaktësira dhe here mbas here kemi dëgjuar variante të ndryshme për prejardhjen e tij, por një gjë është e sigurtë, qe Gjergji kishte gjak të pastër shqiptar.”

Folësja citoi autorë të ndryshëm si Fransua Pukevill, studiues freng e Konsull i Francës pranë Ali Pashë Tepelenës, në librin e tij (botuar 1820) skicon tabllonë e fizikut dhe të moralit të shqiptarit, shkruan: “Shqiptari ndryshon nga greku... shtati i tij është mbi pesë kembë e katër puse, (pra mbi 1 metër e shtatedhjetë centimetër), janë të muskuluar, faqet me ngjyre, syri i shkëlqyer, qafën e gjatë, kraharorin e gjerë e të mbuluar me pak qime, shtatin e kanë të bukur, janë të shpejt e të shkathët, kërcinjtë të hollë etj., pra karakteristika, që i shohim fare qartë në përshkrimet që bëjnë Barleti, Bardhi si dhe studiues të tjerë të kohës. Gjithashtu autori flet, për dashurinë e pavarësisë, që kanë shqiptarët e sa vështirë do të jetë të hyjnë nën një sundim të huaj ky popull, të cilin, nuk e tremb kurrgjë ditën që mbron lirinë e tij.”

Shqiptarët, të cilët e kanë lexuar kryeveprën e At Marin Barletit, nuk harrojnë për asnjë çast cilësitë e paraardhësve të tyre arbëror, ku, midis të cilëve veçohet zgjuarsia e talenti për gjuhët e huaja,

KORRIK - DHJETOR 2005

Skënderbeu është mendjelartë dhe mendjehollë me shpirt të madh e të fortë. Përshtypje të lënë letrat, që i dërgon sulltan Muratit e Mehmetit për maturinë dhe forcën e përmbajtjes. Specifik është karakteri i tij i dashur e popullor. Kur ndonjë nga ushtarët e tij plagosej, ai u shkonte tek koka dhe kujdesej vetë për ta si ndonjë shok i thjeshtë i tyre. Ai nuk bente asgje pa u këshilluar me ta.

“Unë s’jam nga ata – u thotë ai ushtareve – që të tërheq njerëzit në rreziqe, pa ditur se ç’bëjnë”. Më pas vazhdon: “Dua të di më parë mendimin dhe vullnetin e gjithsecilit, kështu që ose unë do të vij mbas mendjes tuaj ose ju mbas simës”.

Merita kryesore i takon për faktin se në një periudhë shumë të shkurtër mbas mbërritjes në Krujë, arriti të mbledhë të gjithë shqiptarët sëbashku për t’i bere ballë një fuqie të tillë si Perandoria Osmane për mbi 25 vjet, e që mbuloi me lavdi vendin e tij, na bën të ndihemi krenar, që jemi bijtë e nënës Shqipëri, përfundoi kumtesën historike folësja nga Bostoni aktivistja e komunitetit Vera Gjata.

Let me start by saying that national heroes are extremely important for people (Heronjt kombëtar janë jashtëzakonisht të rëndësishëm për popujt) Robert Austin - teaches at the Centre for European, Russian and Eurasian Studies at the Munk Centre for International Studies at the University of Toronto. He received his PhD specializing in East Central and Southeastern European history with a special focus on twentieth century Albania. In the past, Austin was a Tirana-based journalist for Radio Free Europe Radio Liberty, a correspondent for the Economist Group of Publications in Slovakia and a writer for the Canadian Broadcasting Corporation in Toronto. He is a frequent visitor to Albania and Kosova. He was very happy to fly all the way from Toronto to be with us tonight.

Robert C. Austin: referoi temen: “Skenderbeg and the Albanian National Identity”.

Në diskutimin e tij Profesor Robert C. Austin, falenderoi nga zemra Don Pjetër Popen dhe aktivistët Marjan Cubi, Sejdi Bytyçi (Sergio Bitici), Prof. Nicholas Pano, Dr. Elez Biberaj, të cilët, e kanë ndihmuar bujarisht për historinë e popullit shqiptar.

Më poshtë referuesi, që me sa duket kishte vizituar Shqipërinë (kështjellën e Petrelës në Tiranë) dhe Kosovën (monumentin e Gjergj Kastriotit në Prishtinë) kishte vënë re, se trashigimia e Gjergj Kastriotit është e pranishme. Ai përkufizoi në anglisht, se heronjtë janë shumë të rëndësishëm për popujt.

Profesori Austin shtoi se: “New, let’s devote some time to George Kastriot, the fitting national hero to Albanians wherever they reside. Let me start by saying that national heroes are extremely important for people. When you visit Albania or Kosova, you are confronted at all times with the legacy of Skenderbeg. His statue dominates Tirana’s center and you can visit any of his famous castles to reflect on his heroic battles in the 15th Century. My favorite

Jeta Katolike

17

castle is the one at Petrela, not so far from Tirana. I appreciate its serenity now. My preferred monument is the one we can now find in downtown Prishtina.”

Sipas studiuesit të huaj shqiptarët zgjodhën pikërisht Gjergj Kastriotin si heroin e tyre kombëtar. Kalimi i tij në amshim bëri që Kryetrimi të mbesë thellë e ngulitur në kujtesë, si pikë referimi për të ringjallur ndjenjën kombëtare arbërore. Ndërsa më poshtë argumentoi “Gjergj Kastrioti, u tregon shqiptarëve si askohe edhe tashti se janë të aftë të bëjnë punë të mëdha dhe se bashkimi është i mundur edhe kur larushia është e pasur. … Tek Gjergj Kastrioti, mishërohet trimëria, besnikëria dhe bujaria…”

Atlet i Krishtit – DOMINIUS ALBANIAE Bardhyl Ukcamaj – Ka kryer studimet në fakultetin e filologjisë në Universitetin e Tiranës. Eshtë specializuar në shkencat politike në Universitetin Thomas Valley në Londër. Merr pjesë aktive në drejtimin e lëvizjes studentore të dhejtorit të viteve ’90. Ishte Kryetar i degës së universiteteve të PD - së e anëtar i Këshillit Kombëtar. Më 1992 dekorohet nga Presidenti i Republikës Dr. Sali Berisha me titullin “Pishtar i Demokracisë”. Ish - President i Rinisë së Shqipërisë. Autor i librit: “Qytetërimi kundër Terrorizmit”.

Zoti Ukcamaj mbajti temen: “Gjergj Kastrioti (Skënderbe) – Atlet Krishtit – DOMINIUS ALBANIAE” ai kujtoi se sonte ne përkujtojme Atin e Kombit Shqiptar, Gjergj Kastriotin, rreth të cilit shekuj më parë shqiptarët, për here të parë u bashkuan në emër të lirisë, të krishterë latinë, të krishterë bizantinë, pravosllavë dhe unitë apo edhe ajo pakice e vogël e sapokthyer në islamë.

Referuesi e nisi diskutimin e tij me një vlerësim të At Gjergj Fishta me rastin e 450-vjetorit të përkujtimit të heroit.

Ndërsa më poshtë kërkon nga krerët e bashkësive fetare shqiptare përkrah njëri-tjetrit duhet të hyjnizojnë në gjuhën shqipe, Atin e kombit shqiptar, shenjtin e shqiptarisë, jo vetëm të të krishterëve, por dhe të myslimanëve dhe do te duhej te ftohen, siç janë ftuar sonte dhe të jenë sëbashku në aktivitete.

Gjergji, ishte princ i shqiptarëve të shekullit XV-të, atëkohe të krishterë e sot me përkatësi të ndryshme fetare, po pasardhës të të njëtit gjak, bij e bija të të njëjtit komb. Ukcamaj, përshkroi histori të jetës e veprës së heroit kombëtar, duke cituar, se: “Gjon Kastrioti dhe gruaja Vojsava nga Tribalda e Pollogut, kishin 9 fëmijë, katër djem (Stanishin, Reposhin, Konstantinin dhe Gjergjin) dhe pesë vajza. Gjergj Kastrioti, ishte djali i katërt i Gjonit dhe lindi në Mat ne vitin 1405, simbas At M. Barletit, i cili u muar peng në moshë të vogël (gjashtë vjec, po sipas At Barletit), u stërvit e luftoi në ushtrinë e sulltanit, duke arritur të merrte gradën e gjeneralit. Në kohën kur të krishterët e perëndimit dhe lindjes (katoliket dhe ortodoksit) krijuan frontin e përbashkët kundërislam, Gjergj Kastrioti, kthehet në Krujë, për të shënuar në historinë e shqiptarëve faqen më të ndritur, ndërsa në historinë e qytetërimit europian, kontributin më të vlerësueshëm të

18

Jeta Katolike

KORRIK

- DHJETOR 2005

tamenti i tij u bë moto e Rilindjes sonë Kombetare.

Një pikë interesante e kumtesës së Ukcamaj ishte periudha e kobshme mbas kalimit në amshim të heroit kombëtar për te mbetur tek shqiptaret, përjetesisht hero kombetar, simboli i shtetit te tyre. Princi i shqiptareve dhe epirioteve u varros ne Katedralen Katolike te qytetit te Lezhes. Leke Dukagjini i pari i principates se Dukagjinaseve do te shkulte floket nga dhimja dhe do te vajtonte me gjame burrash (nje tradite e mbetur qe nga ajo dite ne disa treva veriore te shqiperise se sotme) vdekjen e heroit, i cili u ngrit ne vetedijen e shqiptareve në cilësinë e Shejtit te tyre mbroFran Shkreli Andy Spano Agim Shehu jtes. Me vdekjen e Gjergj Kastriotit, pas vitesh Drejtor Ekzekutiv Westchester County Poet, gazetar dhe publicist lufte, Shqiperia ra nën sundimin aziatik. i KKSHA Executive, Turmat otomane nen famurin e gjysmehenes këtij kombi. Pasi merr Keshtjedhen nisë përgatitjen e kryengritjes se bashku me shkaterrimin e keshtjedhave, vrasjet e meshkujve, së përgjithshme kundërosmane të shqiptarëve. dhunimin e grave, shkaterrimin e pjeses kryesore te trazhgimnise Shqiptarët do t’i bashkoheshin frontit të krishterë, sëpari sone kombetare, shkaterrimin e objekteve te kultit qe shqiptaret duke krijuar besëlidhjen mes tyre jo rastësisht në Katedralen kishin ngritur qe nga koha e apostujve, tentuan te zhduknin edhe Katolike. Më 2 mars të vitit 1444, në Katedralen e Shën Nikolles endrren e lirise se bashku me eshtrat e heroit. të qytetit të Lezhës, qe ishte në zotërimin e Venedikut, u mbajt i pari Kuvend Kombëtar i princërve dhe i fisnikëve shqiptarë të “Nuk pret shpata që është një hekur i dheut, shek.XV - të. Forcimi i unitetit kombëtar në luftën kundër Por dorë e fuqishme e Skenderbeut” pushtuesve, bëri të mundur që për herë të parë të përfshiheshin në Naim Frashëri një shtet të vetëm, në atë të Gjergj Kastriotit, të gjitha principatat e viseve të lira Shqiptare, jo nëpërmjet luftës së konflikteve të armatosura, por nëpërmjet marrveshjeve. Ky shtet krijoi një tra- Naum Prifti, shkrimtar me aktivitet të pasur artistik. ditë të rëndësishme të jetës shtetërore shqiptare.

Me krijimin dhe drejtimin për 25-vjet të këtij shteti, Gjergj Krijimtarinë letrare e filloi në Kastrioti mbeti Ati i Kombit Shqipëtar “DOMINIUS ALBANI- vitin 1950 e vijon sot. Ka AE”. Në pjesën e mbasme të kumtesës studiuesi e publicisti shkruar 74 vepra: 18 vëllime Ukcamaj foli për Testamentin e madh të Kastriotëve, që ishte Aleancë me Përëndimin. Studiuesi, citoi shprehje të historianit me tregime, 7 drama, 5 Tajar Zavalani, marrë nga libri “Historia e Shqipnis”, dhe autorë skenare, pjesë për kukulla, shqiptarë e të huaj, si: Fan S. Noli, A.Galanti: (L’Albania. Notizie biografi, përralla për fëmijë, geografiche, etnografiche e storiche, Roma 1901), poeti amerikan etj. Është nderuar me çmime i shekullit XIX, Longfelloë, poeti francez, Ronsard, F. Kayser, nacionale e ndërnacionale.

A.Theiner (Monumenta Slavorum...), Antonio Vivaldi kompozoi operën Scanderbeg, baroni danez Ludvig Holberg (1684 Kritika shqiptare e botërore ka vlerësuar sidomos gjininë tregimit të shkurtër.

–1754) shkroi librin “Historia e heronjve” etj.

Referuesi trajtoi edhe marrëdhëniet e mira që ekzistonin mdis Shkrimtar, aktivist shoqëror, publicist që ka vazhduar Papatit në Vatikan dhe Gjergj Kastriotit dhe kontributin e tyre në krijimtarinë letrare në Amerikë, si aktiv në jetën polidobi të luftës së popullit arbëror, duke e trajtuar ndryshe me sa i tike e kulturore të diasporës. ka trajtuar historia komuniste këto marrëdhënie. Theksojmë se ishte Papati ndërhyri edhe në shuarjen e konflikteve te brëndshme mes princëve shqiptare sidomos mes Gjergj Kastriotit dhe Nikollë Ai referoi temen: “Jehona e Skënderbeut matanë Atlantikut”, duke e përshkruar Gjergj Kastriotin, si shqiptarin më të famshëm në e Pal Dukagjinit etj.

Epoka e Gjergj Kastriotit, përfaqëson një nga elementët kyesore botë. Ai sot figuron në enciklopeditë serioze të çdo shteti, për që përbën boshtin e vetidentifikimit kolektiv të shqiptarëve, që i veprën e tij madhështore, ndalimin e vërshimit Osman drejt kanë bërë ata të ndjehen një komb i vetëm. Kjo është edhe arsye- Europës për 25 vjet me radhë. Kryetrimi me luftëtarët e tij u bë ja që kujtimi i Skënderbeut si hero kombëtar u ruajt prej shekujsh ledhi mbrojtës i qytetërimit europian, duke lartësuar emrin e tij në kujtesën kolektive të shqiptarëve, edhe në kohën kur shqiptarët dhe Arbërinë, vendit që i përkiste. për të ruajtuar ekzistëncën e tyre në kushtet e pushtimit, në një Shkrimtari Prifti, vuri në dukje se: Ai e pasuroi artin luftarak me masë të konsiderueshme ndërruan fe. Një gjë e tillë u ridëshmua gjenialitetin e tij, aq sa taktika e tij mbrojtëse studiohet edhe sot sidomos gjatë Rilindjes Shqiptare, kur ridel në drite heroi dhe tes- nëpër akademitë ushtarake. Ai mrekulloi botën me fitoret që arriti me ushtrinë e tij të vogël, kundrejt armatave osmane dhjetrafish

Disa nga Mysafirët e simpoziumit

KORRIK

- DHJETOR 2005

më të mëdha në numër, prandaj për të janë shkruar me qindra vepra nga dijetarë, historianë, strategë ushtarakë, shkrimtarë, poetë, dramaturgë, kompozitorë, libretistë. Bibliografia e tij rivalizon me atë të personaliteteve më të shquar të botës si nga numri, po ashtu edhe nga larmia e gjinive. Turqit nuk gabuan duke e mbiquajtur Aleksandër, (Isqender) në kujtim të Aleksandrit të Madh, sepse ai përtëriti pas 18 shekujsh lavdinë luftarake të gjeneralit të famshëm. Gjithsesi ka një ndryshim, Aleksandri Madh pushtoi botën nga Egjypti, Persi, Afganistamën e deri në Indi, ndërsa Skenderbeu mbrojti me dinjitet lirinë e tokën arbërore nga furia osmane, forca më e madhe dhe më e organizuar ushtarake e Mesjetës, prandaj ne përkulemi me përkushtim në 600 vjetorin e lindjes së tij.

Pseudodijetarët sllavë e grekë u munduan t’ia mohojnë kombësinë shqiptare Skenderbeut ashtu sikurse Nënë Terezës sot. Këto përpjekje të pandershme janë të kuptueshme, mbasi njerëzit e lavdishëm i lakmon kushdo. Njihet fakti se dhjetë qytete të Greqisë pretendonin të ishin vendlindja e Homerit. Një nga shkrimtarët e hershëm shqiptarë, prelati Frang Bardhi me veprën madhore Georgius Castriotes Epirensis, vulgo Scanderbeg, Epirotarum Princeps fortissimus ac invictivimus (Gjergj Kastrioti i Epirit, i quajtur përgjithësisht Skenderbeg, princ shumë trim e i pathyeshëm i shqiptarëve) botuar në Venedik më 1636, mbrojti nderin e kombit duke hedhur poshtë me argumente pretendimet e një peshkopi bosnjak që i mohonte Skenderbeut prejardhjen shqiptare. Emri dhe vepra e Skenderbeut ka rrezatuar prej shek XV në katër kontinente Europë, Azi, Afrikë dhe Amerikë. Sot të befasuar vëmë re Skënderbeu erdhi në Amerikë gjysmë shekulli përpara se të vinte shqiptari i parë Kole Kristofori.

Merita i takon poetit Clement C. Moore, i cili botoi më 1850 një biografi të plotë me titull George Castriot Surnamed Scanderbeg, King of Albania, (Gjergj Kastrioti i mbiquajtur Skenderbe, Mbret i Shqiptarëve). Vitet ‘50 të shek XIX shënojnë një përkim fatlum me Rilindjen shqiptare që nis me pararendësin Naum Veqilharxhi.

Kush ishte Clement Moore? Ai lindi në New York më 1799 në një familje pastorësh anglikanë, u gradua në Columbia dhe më vonë dha mësime për letërsinë orientale dhe greke. Njihet si autori i poemit klasik për fëmijë “A visit from St. Nicholas” që nis me vargun “Twas the night before Christmas,” këngë të cilat edhe sot emetohen në vigjilje të Krishtlindjes.

Nga përmbajtja e librit supozohet se ai e ka njohur veprën e Barletit në origjinal, latinisht, ose të përkthyer. Shënojmë se vepra e Barletit “Historia e Skenderbeut” ishte përkthyer e ribotuar në gjuhët kryesore europiane. I mrekulluar nga heroizmat e Kryetrimit, autori i derdhi mendimet në letër që t’ua bënte të njohur figurën bashkatdhetarëve e anglishtfolësve anë e mbanë botës.

Ai evidencon cilësitë e karakterit të Skenderbeut, duke pohuar, se gjithë jeta e tij ishte shembull guximi heroik dhe pathyeshmërie.

Moore përmend betejën e Shkodrës që u zhvillua teksa Skenderbeu ishte në shtratin e vdekjes. Të 15,000 ushtarët turq që ishin në fushim pranë Shkodrës, sapo panë luftëtarët shqiptarë që po vinin drejt tyre, duke pandehur se u printe Skenderbeu, ikën nga mundën duke braktisur fushimin dhe pajisjet e tyre. Moore përmend se Skenderbeu u varros në katedralen e Shën Nikollës (Shënkollit) në Lezhë, dhe sapo turqit kapën qytetin, zbuluan me ceremoni varrin e Skenderbeut. Kushdo e quante veten fatlum të merrte një copë sado të vogël nga eshtrat e Skenderbeut, të cilat i mbështillnin me ergjënd e flori dhe i mbanin si hajmali në trupin e tyre, me besim se ato i mbronin dhe u jepnin guxim, theksoi shkrimtari Naum Prifti.

Jeta Katolike

19

GJERGJ KASTRIOTI SKANDEREU “Skënderbeu ka qënë prollimi më hyjnor i racës njerzorë” Dr. Milan Shufflay Koha, lartësoi Skënderbeun në piedestal, shekujt e vendosën në fronin legjendar, Luftëtar heroik që në përjetsi jehon, Kollosi vigan i kombit tonë.

Strateg i lavdishem i shekullit 15, Kalorsi i bardhë Princi i Epirit, “Atlet i Krishtit” mbrojtës i qytetrimit, Urugan i të drejtave t’mos tjetersimit.

Më shpatë në dorë, shkreptinte si rrufeja, Në një çerek shekulli fitoi 25 beteja, Kundra invaduesve përbindësh Osmanë, Kryetrimi i trojeve shqype që me gjak u lanë.

Përkrenarja dhe Shpata e Skënderbeut, me veneracion nderohen në muzum të Vjenës, Relike madhshtorë në historinë e Europës, Prijësit të lirisë, që i kaloi kufijtë e epokës.

600 vjetori i Gjergj Kastriotit, na thrret,,,: O shqyptar,,, ,,,bashkohuni në ditë sodit, Si dikur në Lissus, në Beslidhjen e dheut, Që t’ia sheroni plagët Atdheut.

Shqypria është bërë si një vend “Tranzit”, Sejcili , e sa ma parë po kerkon me ikë, Tu e lënë token e shejtë në amulli, Edhe Europa plakë s’na pranon në bashkësi.

Po largohen shqyptarët me çdo çmim, Nepër Europ, Azi e Amerikë, Pse po e lëshoni Atmen e bekuar?, Asgjikund s’do ta gjeni sofrën e shtruar.

Për tokën nanë Martirët u dogjën nure!, Flijuen jetën e u mbuluen me Flamur!

Atdheu na zgjon kushtrimin e stuhisë.

Të mblidhemi si dikur në Kshtjellat e ILIRISË.

20

Jeta Katolike

KORRIK

- DHJETOR 2005

SEMINAR AND DINNER CELEBRATE THE 600TH ANNIVERSARY OF

THE BIRTH OF THE ALBANIAN NATIONAL HERO, GJERGJ KASTRIOTI On September 25, 2005, the Albanian-American community honored the legendary Albanian national hero Gjergj Kastrioti (popularly known as Scanderbeg) with a seminar and dinner dance honoring the 600th anniversary of his birth.

The festivities started at 6pm at the Greentree Country Club in New Rochelle, NY. The event was being sponsored by the Albanian Roman Catholic Church in New York, Our Lady of Shkodra.

Gjergj Kastrioti is most recognized for his historic military leadership against the Ottoman Empire – defending Albania and Western Europe from the Ottoman military offensive. Kastrioti successfully held back the Ottoman forces for over 25 years, earning him accolades from throughout the world, including from the Vatican the title, Atleta di Cristo – Athlete of Christ.

The celebrated American poet Henry Wadsworth Longfellow immortalized Kastrioti’s achievements in his work “Tales of a Wayside Inn”. Here is a passage from that work, with Longfellow’s – and the world’s – admiration for Gjergj Kastrioti’s valor and bravery:

Anon from the castle walls The crescent banner falls, And the crowd beholds instead, Like a portent in the sky, Iskander’s banner fly, The Black Eagle with double head; And a shout ascends on high, For men’s souls are tired of the Turks, And their wicked ways and works, That have made of Ak-Hissar A city of the plague; And the loud, exultant cry That echoes wide and far Is: “Long live Scanderbeg!”

KORRIK

Jeta Katolike

- DHJETOR 2005

21

Tue bisedue me prof. Joklin

D

y shokë të mij, studenta shqiptarë t’Univeristetit të Vjenës, më përsollën ke shtëpija e profesorit në Neustiftgasse. Si troklluem, ai doli vetë na çeli derën. Hera e parë qi e shifshem. Burrë shkurtalak, i bâshem në trup, fytyr-kuq, nuk i difton aspak gjashtëdhetë vjett (viti i takimit 1937) qi i mbushi me 25 të frorit të shkuem.

Ka nji ballë të gjânë e të hapun, dy sy´ të gjallë qi shndrrisin me nji dritë rinije e cila derdhet nëpër të tânë fytyrën kuqloshe kur qeshet.

Na priti me njerzí të përzêmërt. Sa ndëgjoi êmnin t’im, mirsisht më tha tue folun shqip: - Ju nuk jeni i panjoftun në kët banesë.

E më çoi fíll ke nji raft librash në nji lëpizë më tregoi të rrjeshtueme të gjitha botimet e vorfna të mija. Ishte ajo dhomë an’e mbanë, fund e maje përplot me libra. Me zâ krenar e me nji shêj dore tânë madhní, dijetari më paraqiti libërtoren e vet. Shifej qartas se e ndiente veten të lum për at pasuní grumbullue me kujdes të naltë, libra të mëdhej glotologjije, aradhe të randa fjalorësh, kolekcjone botimesh të gjithënduershme, indogermanishtjet.

Profesori më thonte êmnat e auktorve mâ të njoftun, titujt e veprave mâ të përmenduna.

Afër tryezës së punës, të thuesh në vëndin e nderit, në nji raft të posaçëm te kryet e dhomës, midis dy dritoresh, pásh të radhuem librat shqip.

Biblioteka librash shqip e Profesor Joklit besoj të jét mâ e plotsuemja qi mund të gjindet. I rrijnë për krah ndoshta ato të Franciskajvet në Shkodër, të Midhat Frashërit në Tiranë dhe të Lef Nosit n’Elbasan. Këtyne dyjave të fundit u a kam ndëgjue vetëm zânin, pse nuk pata fatin t’i shof.

Botime të vjetra e të reja: Toskësh e gegësh e Shqiptarësh t’Italís; të gjithë auktorët, të mëdhej e të mesëm e të vegjël fare; kolekcjone së përkohshmesh shtî për bukurí në kartuç, radhiteshin të dendun n’at

Nga Ernest Koliqi bibljotekë të smirueshme. Shum prej atyne botimeve sot nuk gjinden mâ, sado me i pague. Sejcili vëllim mâ së miri i lidhun mbante të shkruem me gërma ari në shpinë titullin e vet. Sy´t e mij shetitshin plot lakmi mbi ato tituj e zêmra ndrydhej. Paksa qênë dashtë të shkojshëm larg Shqipnije, në nji vend të huej, për të gjetun bibliotekën ideale shqipe, atê për të cilën ka nevojë çdo shkollë e mesme e Shqipnís, çdo bashkí

shqiptare e radhës së parë, çdo stdjues i gjuhës s’onë! .

Nejse...

Profesori nxierte nga rrjeshtat ndonji prej librave, e shfletonte edhe epte gjikime të çmueshme mbi letërsin shqipe. Me çuditte njoftja e përpikshme qi ai tregonte mbi veprimtarín letrare dhe cilsít e çdo auktori, sa do i vogël qi ky t’ishte.

Foli me andje të madhe për Rubayat e përkthyeme nga Fan Noli. Përkthim i shkëlqyeshëm, tha. Lavdëroi shum veprën e rinís së Faik Konitzës, “Nën hijen e Hurmave”. Shfaqi mendimin se në tregim t’atyne prrallave lindore gjuha shqipe arrîn në nji zhdërvjelltí të mrekullueshme.

Kapi e lëshoi, tue më bâ t’admiroj bukurín e lidhjes, veprat e Fishtës dhe të Mjedës. Më kallzoi botimet qi kanë për subjekt bektashizmën. Letrësija bektashjane m’u duk se e interesonte shum. Pat mirësín të nxirrte edhe vëllimin e parë t’antologjis s’ime të Poetënvet t’Italis. Lexoi rrjedhtas

22

Jeta Katolike

tetëshen e Shtëpis së Gjumit t’Ariostoss: ... Nji lugje e kandshme shkrîhet n’Arabi, larg nga qytetet e katundet t’tâna, qi n’hijen e dy´ malevet unji âsht mblue me aha t’lashtë e brej vigâna, e kot përpiqet drita mbrend’ me i hî pse s’á si depërton as dielli as hâna, kaq udha u âsht prej degve t’ shpeshta pré: a aty nji shpellë e gjâne hapet nën dhé...

Më lëvdoi sidomos përkthimet e Aristo e Tasso. I diftova qi edhe Fishta pëlqente mâ tepër copat qi përktheva nga këta dy poetën mbi të gjitha të tjerat të vëllimit të parë.

E, mbassi biseda nisi me u endun gjatë mbi përkthimet shqipe nga gjuhët e hueja, albanologu më tregoi, të hapun mbi tryezën e punës, Hermandin e Dorothé sjellë në gjuhë t’onë nga Shantoja. Përbri përkthimet, origjinali gjermanisht i Goethes.

Jokli më foli me enthuzjazëm të vertetë për kët punim të rí të poetit shkodran.

- Po sa mirë e ka qitë shqip. Varg për varg jam tue e krahasue me origjinalin. Shum, shum bukur!

I kallxova se si ata njimbëdhetërroksha të lakuem me mjeshtri të rrallë, qi shprehin jo vetëm sfumaturat mâ t’imta të përmbajtjes por edhe të gjithë muzikalitetin e trajtës së poemit goethjan, tue bâ me shijue në shqipe deri harmonín imitative të disá vargjeve t’origjinalit, ishin fryt i nji punimi të gjatë e dashunuer. Trí herë përkthyesi e punoi fund e maje Hermandin para se t’a epte për botim.

Profesori foli shqip gjatë atij bisedimi plot mësime për mue. Në fillim i gjênte fjaltë dìsi me zori, kishte nji farë pasigurije në shqyptim por dalëkadalë erdhi tue i u zgjidhë gjuha deri sa arrîni të flasi krejt rrjedhshëm. Përdorte nji shqipe librash dhe e mbante dìsi fjalën gjatë në buzë si të donte me e shijue para se me e qitë. M’epej të mendoj, mësá flitte gjuhën t’onë ethimologu mâ i famshëm i saj, se ai i a dinte rrâjën mâ

KORRIK

të mshefun e mâ të vjetër çdo fjale shqipe qi lëshonte nga buza. Këtyne fjalve, qi na i përdorim pa i vû roe ndër marrëdhânjet e përditëshme të jetës, ai u a dinte burimet e lashta, shndrrimet gjatë shekujve, rasat historike qi i shtremënuen, i zgjatuen, i shkurtuen, imtimet e veshtrimit qi morën tue fluturue mbi qinda mija gojësh nëpër breznina të ndryshme deri sa zû vënd më to ngultas xixëllimi i domethânjes së tashme. Të çdo fjalë, qi i dilte prej goje n’at bisedim, ai mund të tregonte aventurat e çuditëshme nëpër të cilat u përshkue qyshse kumboi së pari mbi buzën shqptare.

E ndëgjojshem me bindim dhe shikojshëm me dashuní at dijetar të madh, i cili aq thellë mujti të hÿjë në mysteret mijavjeçare të shqipes. Çdo zbulim i tij, dishmues i lashtësís prallzore të gjuhës qi flasim, na i falë shpirtit hove krenare edhe na e shton adhurimin për këto fjalë qi mbi buzë t’ona të padijshme shprehin herë idhnimin herë gëzimin baras ashtu si vîjshin tue u a shprehun para mija vjetësh njerzve të zhdukun të cilëve u qarkullonte ndër dej shkulmi i po njiktij gjakut t’onë. Tue pohue me dije të naltë e me prova të qarta se gjuha shqipe përmban në vetvete tepricat e nji djalekti të përziem thrako-ilir profesor Jokli prrallat e bukura të poetënvet i ka shndrrue në të vërteta shkencore.

Mbas njâ katër ditësh, shkova buzë mbramjeje në mësimin e shqipes qi profesor Jokli ep krye jave n’Universitetin e Vjenës. Qemë tetë vetë ndëgjuesa, ndër të cilët vetëm tre shqiptarë. Shpjegonte ethymologjín e fjalës shqipe “katund”. E kishte nisë at shpjegim në mësimin mâ përpara: at mbramje foli dy´ orë gjithënji rreth asaj fjale dhe mbet mbarimi për herën e ardhëshme. Të gjitha mundësít e rrjeshjes s’asaj fjale aty u shoshitën me nji hollsí e me nji gjânsí erudicjoni me të lânë shtang prej çudije.

Kur mbaroi, i lypa lêjen mjeshtrit të ndritshëm me e shoqnue deri ke shtëpija. Shëtitmë nëpër Vjenë të mbështjellun në nji mjegull të lehtë dimnore, mbrenda së cilës vetojshin dritat udhëtuese të tramvajeve dhe aty lylyverta të reklamave. U endme mâ se

- DHJETOR 2005

dy orë tue bisedue mbi letrësín shqipe.

Tha se letrësija e jonë, në zhvillim të saj, kishte analogjí të madhe me atê të Slavve t’Austris.

- Fishta zbuloi botën e Malsorve, përshkroi me zotsín e nji poeti të vertëtetë botën primitive të maleve plot ndiesí të forta qi shprehen në trajta heroike. Edhe të tjerë auktorë, pa i u avitun atij i dhanë letrësís shqipe aspektet e jetës malsore e katundare. Ti, i pari, ké paraqitë qytetin, ké tregue, me mënyrna veriste, aspektet shqonore qytetare.

E u dênjue të përmendte nji nga nji novelat e mija. I kishin pëlqye mbi tjerat “Gjaku” e “ Se qofsh pleqnofsh” në “Hijen e Maleve” edhe “A t’a laçë” e “Djepi ari” në “Tregtar Flàmujsh”.

Unë e falënderova me të thekun zêmre për çmim të mirë qi ai u epte përpjekjeve të mija letrare shum të pûrvujta, të cilat, i thaçë, janë tentativa sepsè Shqipnija, vend me motive të panjehuna për rromanxa e novela, nuk e kishte ende tregimtarin e deshiruem, atê qi të paraqesi në pasqyrën e nji arti të thjeshtë e të thellë, jetën arkaike, anakronistike ku fillojnë m’u dridhun deshiret edhe nevojat e modernitetit mâ të stërholluem, tue krijue situata shoqnore, familjare, individuale, të rralla e të çmeritëshme qi përmbajnë në vetvete kontraste dramatike me nji interesë të naltë njerzore.

Ai këtyne fjalve të mija, qi i projektojshin mbi zbardhullimet e mjegullës së Vjenës rrahjet e thella të jetës shqiptare, i u përgjegj tue thânë, më nji zâ t’ulun si të flitke vetimeveti, se deshironte t’a njifte Shqipnín, t’a shifte për s’afërmi.

Me zêmër i a urova albanologut të madh plotësimin e atij deshiri.

Kush mâ tepër se profesor Jokli ka të drejtë të vîjë në vend ku kumbon shqipja, gjuhë së cilës ai i a njef rrâjët qyshë prej kohës qi të parat nâna shqiptare përkundshin në djep me tê zogjt e parë të Shqipes? ____________________________ Shêjzat {Le pleiadi} XVI. 1972. Fq. 83-86

23

Realiteti i ngritur në mit

M

egjithëse ktheja herë pas herë në ateleun e skulptorit, befasia kishte ndodhur, kur u gjeta në mes të dy shtatoreve: të Skënderbeut dhe të Nënës Tereze. Të parën e kishte pagëzuar

Nga Ali Podrimja “Strategu”, të dytën “Nëna e Kombit”. Hija e tyre dominonte në mbretërinë e heshtjes.

Modelimi kishte thuaja përfunduar. Duhej kohë për shpalimin e mesazheve. Kisha zënë vend dhe sy më sy shikohesha me ata që bënë historinë tonë. Njëri vinte nga shekulli XV, Nënëmadhja nga shekulli XX. Në mes të harkut kohor prej pesë shekujsh lëvizte guximi, dinjiteti, lavdia, humanizmi ynë.

Shtatorja e Skënderbeut kishte diçka të veçantë nga shumë të tjera që kisha pasur rast t`i shoh. Imagjinata e skulptorit kishte hulumtuar sublimën te personaliteti i heroit. Ajo ishte madhështija shpirtërore. E kishte liruar nga glorifikimet se i takonin të shkuarës. Skulptori kishte ruajtur vizat e portretit. Por trupi i atletit me një qarkore në dorë tregonte diçka tjetër, ishte më njerëzor dhe qytetar i metropoleve. Dhe më bëhej se i madhi sapo zbriste triumfues në sallën vizuele. Kërkonte një karrige të dëgjonte uratat e Nënës Tereze. Gjendesha para një figure tjetër të heroit, me të cilin duhet të mësohesha: aspak muskuloz e patetik, njeri i zakonshëm, i bashkëkohësisë, i cili vazhdon të na thotë edhe shumëçka tjetër nga të bëmat e udhëtimi i tij, derisa Nënëmadhja të përfundonte uratat e saj.

Dhe nuk është pakëz: njëzetepesë vjet të mbrosh Evropën nga invadimi i Perandorisë Osmane, ndër më të mëdhatë e kohës. Trimëria e tij kishte mahnitur edhe papatin. Papa Kaliksti V e kishte shpallur atlet të krishtërimit, ndërsa në shekullin XIX filozofi i shquar amerikan, Valdo Emerson do e radhisë në pesë luftëtarët më të mëdhenj të historisë njerëzore. Admirimi ndaj heroit tonë nuk pran as në ditë të sotme. U shkruan me qindra libra nga historianë e krijues, tanë e të huaj. Numri i tyre thonë se kalon mbi 1200. Kjo na kujton

një thënie të Niçes: “Kufijtë e shpirtit nuk identifikohen me kufijtë e shtetit”. Këtë përshtypje e kisha kur shikoja shtatoren e tij në ateleun e mikut. Dhe nga një poezi e Kadaresë, ku jipet portreti i heroit, kisha veçuar pastaj togfjalëshin: në kohë hëne Skenderbe, në kohë dielli Gjergj.

Recepientit i mbetet të konstatojë se vërtet te ne paska ndodhur aksidentalisht dhe besimi islam. Me këtë nuk fyej një kulturë e fuqi të madhe që ishte shfaqur edhe në Ballkan e që, megjithatë, sillte rrezikun me vete. Tek e fundit neve na mbetet t`u besojme rilindësve, të cilët edhe pse ishin shkolluar deri në Persi, mbështetnin idenë se dielli ynë lind në Perëndim. Ndërsa albanologu i njohur hungarez Nopçe thoshte se alfabeti i tyre latin dëshmon se shqiptarët janë popull proevropian.

Mirëpo, ca fqinj zënë të na shohin popull të vonshëm, të kohës së hënës, duan të rrënojnë tezën se shqiptarët janë pasardhësit e ilirëve, tezë të cilën e mbështeste dhe historiani helen Herodoti. Fabrikimi i falsifikimeve vazhdon të ngritet dhe në mit. Të kujtojmë vetëm mitin e Kosovës.

Arsyet dihen. Pse tentohet në një filozofi rrene, nuk është lehtë të kapet, po qe se i shfletojmë librat e tyre e deri te baba i serbizmit, Dobrica Qosiq, i cili pranon se çdo gjë serbe është ngritur mbi rrenën.

Fatkeqësisht, kopeja e gëlltitësve nuk pran: dhe figurat madhore të kombit duan t`i shnukin. Kjo është veti e popujve të varfër që bëjnë çmos të harrnohen me vlerat e të tjerëve. Falsifikimi shpie te nacionalizmi primitiv. Mjerë ata popuj që mbështeten në të. Diç e tillë me historinë tonë nuk ndodhi.

Realiteti u ngrit në mit. Në këtë të vërtetë ndodhi dhe ndarja nga të tjerët. Po ashtu, ne nuk u morëm as me elaborate, as nuk shkruam ndonjë libër kundër të tjerëve. E konsideronim si ligësi. Pra, nuk cënuam kulturën, historinë dhe ekzistencën e të tjerëve. Përkundrazi dolëm në mbrojtje të tyre edhe pse mbetëm humbës të mëdhenj.

Kisha ndërruar vendin dhe të dy shtatoret e punuara nga miku im i fëmijërisë, Luan Mulliqi, i shikoja nga një kënd tjetër, por diçka nuk më linte të qetë. Në veshin tim vazhdonte të kumbonte zëri i Nënës Tereze. Prapë dëgjoja uratën “Puna e pendimit” që mësohet të thuhet në fëmijëri e që kësaj Nëne ia kishin mësuar prindërit.

Nënën e kishte nga rrethi i Gjakovës, babain nga Prizreni, ndërsa u lind në Shkup, që në urata e poezi do e kujtojë si “qytetin tonë”. Dhe nuk kishte vetëm një lutje që më 17 qershor 1988 nga goja e Nënës i kishte inçizuar gazetari i atëher-

shëm i “Zërit të Amerikës”, tani botues e publicist i njohur nga New Yorku, Gjekë Gjonlekaj, nipi i Athanas Gegajt historian e kryeredaktor i “Diellit”. Veprën e tij “Invazioni turk në Shqipëri” (1936) e kishte mbrojtur si doktoraturë në Universitetin e Luvenit në Belgjikë. Noli e kishte vlerësuar lart dhe e kishte radhitur ndër veprat me rëndësi për kohën e Skenderbeut. Falë zotërisë nga New Yorku unë përjetoja zërin e Nënës Tereze. Ato theksime të gjuhës shqipe e që i kishte thënë deri kur i mbylli sytë, pra nuk i kishte harruar kurrë.

Paraqitja e saj pesë shekuj pas Skënderbeut dëshmon se shqiptarët e bënë borxhli njerëzimin se i dhuruan edhe një figurë të madhe, e cila simbolizon humanizmin shqiptar.

Me ikjen e saj shtypi hindas, pos tjerash kishte shkruar edhe për gjenocidin ndaj babait të saj, Kolës. Ndërsa shtypi amerikan e sidomos gazeta “Lajmet e Ditës” (Daily News) më 1997 kishte vënë në pah ndjenjat e saj atdhetare se kujdesin më të madh ia kishte kushtuar popullit të vet. Pra, i besohet Papa Gjon Palit II që tha: “Si mund ne të harrojmë Gonxhe (Anjeza) Bojaxhiun, Nënë Terezën e Kalkutës, bijën e popullit shqiptar, që i ka dhënë nder dhe shkëlqim kombit të saj…”. Testamenti i Nënës Tereze “Dua të kthehem në Shqipëri” pak ditë para se të ndahet nga ne (27 gusht 1997) dëshmon vërtet atdhetarizmin e saj.

Lutjet e Nënës Tereze i dëgjoja kushedi për të satën herë. Theksimi i fjalëve më kthente në kohën, kur isha fëmijë dhe kur çdo fjalë të Nënës sime përpiqesha ta kapë.

Kisha shikuar shtatoren e Skënderbeut dhe kisha pëshpëritur një varg timin të hershëm: “Ai bën dritë mbi kokë të njeriut”.

Dikur skulptori ishte ngritur dhe i afrohej llambës për ta fikur. Lutja e Nënës Tereze ishte dëgjuar prapë: Zoti ju bekoftë, Zoti ju ndihmoftë…

24

Jeta Katolike

REFLEKSION

Katedralja dhe testamenti i Nënës Tereze Nga Ali Podrimja 1.

Shqiptarët nuk kishin harruar se ekziston një fuqi magjike që ata i bashkon pa marrë parasysh cilit besim i takojnë.

Njëzetegjashtë gushti, dita kur u vu themeli i katedrales në Prishtinë, të parës katedrale që do mbajë emrin e Nënës Tereze, të kësaj qenie hyjnore, simbol i humanizmit shqiptar që si të tillë e pranuan dhe të tjerët, disi të kthen në lashtësi kur te njëri-tjetri “zbulonim Zotin” tonë.

Figurën e kësaj Nëne të Kombit mund ta shohë ndryshe ndonjë i rralluar, por respekti i ndërsjellë i besimeve tona e kishte mahnitur edhe poetin e nobëlistin hindus, Tagorën, i cili shpesh ua përkujtonte të vetëve këtë gjest dinjitoz të shqiptarëve. E konsideronte vlerë njerëzore, të mbështetur në një etikë lashtësie.

Shkaku i regjimit diktatorial, Nëna Tereze me vite nuk shkeli në atdheun e saj.

Megjithatë, nuk e harroi kurrë vendin dhe popullin e saj. Se kush ishte e nga ishte ajo, publikisht e tha edhe me rastin e marrjes së Çmimit “Nobël” (Oslo, 10.12.1979). Fjalës saj duhet besuar: Gjithmonë e kam në zemër popullin tim shqiptar.

Zotin e lut shumë që Paqja e Tij të vijë në familjet tona.

2.

Shpesh pëshpëritet çarshisë se kjo Nënë Kombi mundi të bëjë më shumë për çështjen kombëtare, por nuk bën të harrohet se kjo ishte nënë edhe e të tjerëve. Duhet pasur të qartë se vetë prania e saj, anëtarësimi në institucione të ndryshme ndërkombëtare e kombëtare (anëtare e Akademisë së Shkencave dhe e Arteve të Kosovës), fituese e shpërblimeve të shumta dhe laureate e “Nobëlit”, si dhe takimet e saj me burra shtetërorë, bisedat me njerëz e intelektualë të shquar, kanë nxitur padyshim kureshtjen e tyre për origjinën e saj. Për këtë dëshmojnë shumë botime e biografë të saj. Në këtë mënyrë, ajo ka sensibilizuar çështjen tonë aty ku nuk mund të depërtonte diplomacia shqiptare. Po ashtu, kjo Nënë gjërat i kujtoi e i tha ashtu siç i

KORRIK

kishte parë e thënë në fëmijërinë e saj.

Shkupin e kujton si qytetin tonë. Nuk bie në gracka të ndërrimeve që ndodhnin në atdheun e saj. Bijë e një nëne të rrethinës së Gjakovës dhe babait nga Prizreni, të cilët në kujtesën e saj kishin lënë gjurmë të thella nga kombëtarja. Do të thotë se Nënë Tereza, brenda mundësisë, mbronte të vetën dhe e lartësonte atë nëpërmjet veprimtarisë dhe humanizmit të saj. Në gjak kishte diçka që nuk e linte të qetë: populli i saj i varfër dhe vendi nga kishte ardhur. Figurën e Nënë Terezës duhet parë në kompleksin e njerëzores. Nderimet që iu bënë kësaj qenie hyjnore nuk i ka përjetuar asnjë personalitet tjetër botëror. Ajo kishte forcë të ndalë edhe luftën mes popujve. Ju kujtohen përgjakjet e tmerrshme mes izraelitëve dhe palestinezëve në Bejrut në vitet ‘70, për t’i shpëtuar të sëmurët dhe të pastrehët ajo çfarë nuk kishte bërë. Kishin heshtur armët tek kalonte ajo derisa ishte zbrazur spitali. SHBA-të vështirë shpallin ndokë qytetar nderi, por ndër pesë personalitetet botërore të nderuara nga ky vend, është edhe kjo Nënë jona.

3.

Nderimi i Nënë Terezës me çmimin “Nobël” shkaktoi shqetësime në qarqet e ish-Jugollavisë. Si të nderohet një shqiptare?! I frikësoheshin se ky respekt botëror tek shqiptarët do të shtonte edhe më shumë krenarinë kombëtare, që e shihnin si nacionalizëm. Por shqiptarët dolën më të mençur se kokat e mjegulluara të Kishës e politikës serbe. Të “urtit” e Ballkanit u pa se çfarë plagësh u lanë kroatëve, myslimanëve të Bosnjes dhe shqiptarëve. As tani nuk prajnë të ngrisin gjithfarë hipotezash e tezash rreth origjinës së Nënë Terezës dhe të vetë popullit shqiptar. Ngritën një armatë shkarravitësish për rrënimin e kësaj qenie hyjnore. Shfaqen pretendentë të brendshëm e të jashtëm se këtë Nënë ta bëjnë të gjakut të tyre. Nuk pranë shpifjet as ditën kur Papa (Vojtila) ua prishi pazarllëqet: “Si mundemi ne të harrojmë Gonxhe (Anjeza) Bojaxhiun, Nënë Terezën e Kalkutës, bijën e popullit shqiptar, që i ka dhënë nderë dhe shkëlqim kombit të saj…”. Fqinjtë propaganduan nëpër kancelaritë e Evropës: shqiptarët nuk janë autoktonë as nuk i përkasin një lashtësie të hershme; duke i shpallur popull të vonshëm, fisnor. Për këtë turp të shkencëtarisë së tyre nxjerrin si xhoker shek. XVI, kur bajraqet tona pranonin islamin që t’i iknin dhunës. Dhe, këtë e plasojnë ku të mundën për të rrënuar imazhin shqiptar. Kishin edhe një qëllim: shqiptarët t’i shpallin fundamentalistë, popull që nuk bën t’u besohet. Këtij primitivizmi të fqinjve u qëndroi përballë edhe figura e Nënë Terezës.

- DHJETOR 2005

4.

Në frymën e rilindësve dhe të së vërtetës historike, Presidenti i Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova, në fjalën e tij dinjitoze për Nënën e Kombit dhe Katedralen, u muar kryesisht me të kaluaren e Dardanisë. Fjala e tij mund të kapet edhe si polemikë e heshtur me politikën e shkencëtarinë e fqinjve, me mitologjinë e tyre të ngritur mbi rrenën, që u bë edhe filozofi e të jetuarit dhe e të menduarit të tyre. Pra, dëshmoi se kush është autokton në këtë hapësirë nevrike.

Ceremoniali u përcoll edhe nga Hirësia e Tij Cardinal Theodore E. McCarrick, Ph. D., D.D. nga Washingtoni…

5.

Në tërë atë tubim me pjesëmarrës nga të gjitha anët, mungonte dhe ndonjë nga ata që kanë kontribuar në ngritjen e Katedrales dhe për ndriçimin e figurës së Nënë Terezës. Dua ta veçoj botuesin, publicistin, gazetarin shumëvjeçar të “Zërit të Amerikës”, zotin Gjekë Gjonlekaj, i cili hap e më hap e përcolli këtë Nënë nga dita kur u nderua me “Nobël” e deri në ditën kur në Kalkutë i la bota lamtumirën. Kontributi i tij është i madh në marshimet e në protestat e shumta për të drejtat e kombit që i takon. Është, po ashtu, njëri nga nismëtarët për riatdhesimin e Nënë Terezës, që t’i kthehen asaj eshtrat diku në Shqipëri ose në Kosovë. Kjo ide has në mirëkuptim, sepse Katedralja, e vetmja në botë, që mban emrin e kësaj qenieje hyjnore, nuk mund të ekzistojë pa trupin e saj. Të dy qeveritë: e Shqipërisë dhe ajo e Kosovës duhet të fillojnë negociatat për riatdhesimin. Zatën, kjo ishte dhe dëshira e saj. E la dhe testamentin, i cili mund të jetë dhe një fjalë, një rresht, ose një libër, e që u mbetet të gjallëve ta çojnë në vend…

Pak ditë para se të ndahej nga ne, Nëna Tereze e kishte lënë poezinë e saj të fundit “Dua të kthehem në Shqipëri”. E kishte shkruar gjatë të ashtuquajturit “Rebelim vrasëtar” (1997) kur në atdheun e saj ishte rrënuar thuaja se çdo gjë, duke mos kursyer as gjërat e shenjta të një populli. Dhe, ja vargjet-testament: “Dhe në nderim të kujtimit të prindërve dua të kthehem, pranë tyre të mbyll sytë.”

Kosova dhe Shqipëria pra duhet ta bëjnë çështje këtë amanet të saj para institucioneve ndërkombëtare. Vetëm atëhere mund të themi se ia kthyem borxhin kësaj Nëne të Kombit. Dhe, këtë tekst e mbyll me mesazhin që na la: Secili nga ne është krijuar për të bërë vepra të mëdha…

KORRIK

- DHJETOR 2005

Jeta Katolike

25

From Our Lady of Good Counsel to Our Lady of Shkodra – the 35th Anniversary

E

xactly 35 years ago, the July-September 1970 issue of Jeta Katolike printed an article from the New York Times announcing the first Albanian Roman Catholic Church in America, Our Lady of Good Counsel in the Bronx, under the leadership of Rev.

By Simon Vukel Joseph Oroshi. We have reprinted that article for your reading pleasure, and in honor of the 35 years, I have written a helpful summary of our parish, which you can feel free to share with others outside our church.

Background on Our lady of Shkodra Parish Our Lady of Shkodra in Hartsdale, NY serves the Albanian-American Roman Catholic Community of the New York tri-state area (NY, NJ, and CT).

Below is a brief backgrounder on the Albanian people, the Albanian-American community in the NY area, and a history of Our Lady of Shkodra.

Brief History of the Albanian People Albanians are descendants of an ancient people called the Illyrians, who came to accept Christianity through Saint Paul (St. Paul himself writes of preaching in Illyricum, then a province of the Roman Empire). The Illyrians/Albanians lived in what today are called the Balkans, and over the centuries that part of the world has served as a focal point of East vs. West, and Christianity vs. Islam. As a result, the Albanian people over the last 2,000 years have often been ruled by outsiders, most recently by the Ottoman Empire for over 500 years. Inevitably, the Albanian people themselves are of three monotheistic faiths (Roman Catholic, Albanian Orthodox and Islam), but they are also known for their tolerance of each other’s faiths. In fact, during World War II Albania was the only wartime country in Europe that actually had more Jews in it after the war than before, because Albanians had harbored them and protected them from the Nazis.

The fall of the Ottoman Empire in the early 20th century led to the rise of an independent and free Albanian state in 1912, but when the border lines were drawn by the Great Powers of the time, the majority of Albanians actually found themselves outside of Albania itself, in what are today known as Montenegro, Macedonia, Kosova, and Greece. The repercussions of these mistaken border lines are still being felt today, in the recent tensions in the Balkans. To this day, more Albanians live outside Albania than in the country itself.

In the 1940s, after the close of World War II, the communists seized power in Albania and instituted the harshest, most repressive, most Stalinist regime in the world. Religion was officially banned, and in 1967 Albania declared itself the first atheist state in the world. (not even Russia or China had done this). Persecution was of all faiths, but especially focused on the Roman Catholics who were most fiercely anti-communist. Churches were converted into military storage depots, priests were killed, and it was a crime to even make the Sign of the Cross in Albania.

Communism thankfully disappeared into the ashbin of history, and Albania is today a state struggling to implement democracy, much as the rest of Eastern Europe. Religion is again alive in Albania, and there is much

growth in terms of conversions and building of religious institutions of all faiths. The Roman Catholic Church in particular is growing at a phenomenal rate in Albania.

Because of the five decades of anti-religious rule, it is fair to say that most Albanians in Albania itself are generally non-religious, but historically it is believed that the population prior to communism was approximately 70% Muslim, 20% Orthodox and 10% Catholic. It is likely that the Muslim percentage is lower these days, and the Catholic percentage has risen, but no definitive survey has been done in recent years.

Albanians and the Roman Catholic Church In addition to St. Paul’s travels to Illyria, the Albanians have played several well-known roles in the Catholic Church: Gjergj Kastrioti, also known as Skanderbeg. This 15th century Albanian leader and national hero successfully fought off the Ottoman Empire and as a result was named “Atleta di Cristo”, (Athlete of Christ), by the Roman Catholic Church.

Mother Teresa, original name Agnes Bojaxhiu. Was born in what is today Macedonia (an example of an Albanian family locked out of Albania proper). She was forbidden by the communist regime to visit her family members in Albania, but she is known to have visited the Albanian communist dictator’s grave when Albania was free, to pray for his soul.

The Arberesh: After Skanderbeg’s death, the Ottoman Empire completed its subjugation of the Albanian people, and as a result thousands of Albanian families crossed the Adriatic to Italy seeking freedom. Today many Italians (many in the South and in Calabria) pride themselves in being of Albanian descent, and to this day speak a dialect that is a mixture of Albanian and Italian.

There are a multitude of others: Gjon Buzuku (known to have written the first Albanian book, which incidentally was the Roman Catholic Missal in 1555); Pope Clement XI was said to be of Albanian origin; and much Albanian literature was written by Albanian priests such as Gjergj Fishta and Pjeter Bogdani. There are many Albanian martyrs, religious and laypeople alike, killed by the communist regime.

The miracle of Our Lady of Shkodra, which is detailed below.

What is the story of Our Lady of Shkodra?

The story of Our Lady of Shkodra originates in the 1400s, when the Ottoman Empire starts to take over Albania and convert its inhabitants to Islam. The miracle occurs when a painting of Our Lady and the child Jesus suddenly disappears from a church in Shkodra, Albania (then known as the city of Scutari). Shortly thereafter a cloud descends on the church of Our Lady of Good Counsel in Genazzano, Italy, and the painting appears in the church, mysteriously suspended on the wall. Pope Paul II ordered an investigation and the results verified the miracle, ostensibly to save the image of Our Lady from the Ottoman aggression. Many miracles are attributed to Our Lady of Good Counsel / Our Lady of Shkodra, and the image is still in Genazzano today.

History of Our Lady of Shkodra Parish in the United States As with many people who come to the United States, Albanians arrived in the United States for a better life. Most came to escape the harsh communist regimes of Albania and Yugoslavia, and when they arrived here proved to be hard working, determined, and successful. Albanians arrived in several

26

Jeta Katolike

waves, but we will focus on the Roman Catholic Albanians, who arrive in the United States primarily from northern Albania, Montenegro and Kosova. The church in America kept the Albanian community together and helped preserve not only the religious but also cultural traditions.

It is a long and detailed history, so for easier reference, I have listed below some bullet points — the key moments in the church’s history: The Albanian American Catholic League is founded in 1962 by Father Joseph Oroshi and Father Andrew Nargaj, both Albanian priests, with a small group of Albanian Roman Catholics, with weekly services held at St. Cyril church in NYC. The Albanian community rallies together and purchases their own church in the Bronx, at 4221 Park Avenue (near Fordham University). First mass celebrated there is Christmas Eve 1969, with Father Joseph Oroshi as celebrant.

Terence Cardinal Cooke, Archbishop of the Archdiocese of New York, officially names Father Joseph Oroshi as the administrator of Our Lady of Good Counsel Albanian American Center on August 19, 1973.

Father Rrok Mirdita, another Albanian priest, joins Our Lady of Good Counsel Center in 1973.

The Albanians build a new, larger church, at the same location, and Cardinal Cooke dedicates it on January 14, 1979 as Our Lady of Good Counsel Church, (within St. Joseph’s Parish).

Father Peter Popaj becomes the first Albanian to become ordained a priest in the NY archdiocese on November 16, 1985.

In 1986, Father Oroshi, now with the title Monsignor Oroshi, retires.

The first Albanian Deacon in the United States is Marash Shkreli.

Father Andrew Nargaj, who had gone to teach in Maine, returns for a number of years to Our Lady of Good Counsel, along with Father Mirdita and Father Popaj.

Over the years, a small group of Albanian Americans had been attending mass at St. Peter and Paul and later at Holy Rosary in the Bronx, led by Father Lazer Sheldija. On February 28, 1987 the two groups of Albanians came together into one church, and Our Lady of Shkodra was formed, along with the Mother Teresa Center.

As the Albanian population in America grew, and increasingly Albanians lived in the suburbs, 12 acres of property was purchased on September 26, 1989 in Hartsdale, NY, with the archdiocese’s approval. A multi-million dollar fundraising campaign is started to pay for the construction of a new church on the site.

On September 28, 1989, John Cardinal O’Connor recognizes Our Lady

KORRIK

- DHJETOR 2005

of Shkodra as its own Parish within the archdiocese, with Father Mirdita as its first pastor.

On April 25, 1993, with the fall of communism in Albania having occurred, Pope John Paul II visits Shkodra, Albania (along with Mother Teresa), and names new archbishops for the newly open Albania. Father Rrok Mirdita is selected by the Holy Father to serve as Archbishop of Durres-Tirane, and he leaves Our Lady of Shkodra in NY to go rebuild the church in Albania.

(Durres-Tirane are two cities in Albania: Tirane is the capital of Albania, and Durres is a major port city, at which it is believed St. Paul visited). Mirdita is still archbishop and maintains a close relationship with the church in NY, as does the catholic community in Shkodra, a northern Albanian city.

On December 3, 1995, construction of the new church in Hartsdale begins, with Father Peter Popaj, Father Andrew Nargaj and Deacon Marash Shkreli as the religious in attendance. Father John Gibson also joins the parish for a short while afterwards.

On December 17, 1998 Cardinal O’Connor names Father Peter Popaj as Pastor of Our Lady of Shkodra.

On December 25, 1998, the first mass in the new church is celebrated by Father Peter Popaj.

On April 25, 1999 Cardinal O’Connor dedicates the new church.

In May 1999, Nikolin Pergjini is ordained a priest, serves several parishes in the Bronx, and is now at Our lady of Shkodra. Father Pergjini is the first Albanian priest from Albania itself ordained in America after the fall of communism.

Current clergy at Our Lady of Shkodra are Father Peter Popaj and Father Nikolin Pergjini. Father Victor Dedaj is also currently on an extended visit to the parish as well.

Our Lady of Shkodra Parish Activities In addition to religious responsibilities, Our Lady of Shkodra also preserves the Albanian heritage through the Mother Teresa Center. Activities include (these are just a few from a long list of activities that take place): Annual Albanian Festival, attended by over 3,000 people each year, as well as other social activities, dinners, etc.

Publication of the Albanian and English Language quarterly “Jeta Katolike”, (The Catholic Life) Seminars and lectures on important historical figures in Albania’s history Rozafati – Albanian choir, dance and theater group Trips to places of religious significance, the Holy Land, Italy, Lourdes, Fatima, etc.

Active Youth Group Albanian language classes, in addition to religious classes Medical days for parishioners (flu shots etc) Fundraisers for Albanian churches being rebuilt in the Balkans, and for refugees of the Balkan wars of the last decade.

CONCLUSION In Albanian, a favorite expression is “per fe dhe atdhe”, which means, “For God and Country”. And that is what Our Lady of Shkodra sees as its mission. First and foremost to do God’s work, especially among a people who have seen their faith attacked by the Ottomans, and then the Communists. But also to serve the Albanian people, who preserved their culture specifically because of their strong Catholic faith, and who seek to preserve those morals and traditions here in the United States. The Our Lady of Shkodra church in New York is vibrant, it is growing, and the best indicator of where it’s going – it’s youth – shows that the church will be alive for years to come.

Festivali XV Shqiptar në New York

600 – vjetotori i Gjergj Kastriotit në sofrën e madhe të muzikës popullore në New York

A

rtistët shqiptarë nga New Yorku, Bostoni, Georgia, Michigani, Philadelphia, Connecticut etj., sëbashku me këngëtarët, kishin disa

Nga Klajd Kapinova orë që kishin ardhur përpara shfaqjes në skenë. Skenografi me përvojë Astrit Tota (Program Manager) me aktivistët, këngëtarin Ludvig Cotaj (Stage Manager), Gjon Chota (Organizing Manager) e rapsodi Gjon Dedvukaj (Advertising Manager) japin orientimet e fundit, mbasi publiku pret siparin e shfaqjes…

Ora 6:00 p.m., sipas programit, duhet të fillonte shfaqja, por për arsye të numërit të madh të pjesëmarrësve, fikja graduale e dritave dhe dalja në skenë e artistëve filloi 45 minuta me vonesë. Komiteti Organizativ, si spektatorë ndjek shfaqjen, që kanë përgatitur prej disa muajsh më parë. Si gjithmonë me radio komunikimi në dorë, për të ruajtur lidhjet me stafin gjendet aktivisti i palodhur Nik Gjuravçaj, i cili, prej 15 vitësh është pjesëmarrës në organizimin e festivaleve mbarëshqiptare

në New York.

Paradës muzikore e valleve popullore, me përkujdesin e vijushëm, i paraprinë stafi i Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës” dhe Qendrës “Nënë Tereza”. Ai është i përbërë nga Don Pjetër Popaj (Famullitar), Mark K. Shkreli (Kryetar), Simon Vukël (Nën Kryetar) dhe pjesëtarët e tjerë të palodhur, si: Mark Berishaj, Nosh Camaj, Valbona Çano, Marjan Cubi, Nik Gjokaj, Lekë Lulaj, Tonin Lumaj, Ismer Mjeku,

Sokol Muhadri, Valdez Murati, Fran Pllumaj, Hila Popaj, Palok Rudaj, Gjok Selca, Fran Shala, Gjergj Simonlacaj, Bardhyl Ukcamaj, Edmond Xhani, Angela Zagreda.

Festivali me histori 15 vjeçare, është përpjekur të idetifikojë grupet artistike në shtete të ndryshme të Amerikës, koloritin e pasur të foklorit në trojet etnike, duke u përpjekur për të mbajtur të bashkuar komunitetin pa dallim feje, krahine e ideje.

Gjatë ditës kulturore në manifestimet artistike, janë përkrahur traditat e hershme muzikore burimore të tabanit popullor, duke synuar që ato të ruajnë vijimësinë në të ardhmen.

Mysafirët e nderit Të ftuarit special, në mbrëmjen artistike ishin, zyrtari i governantit të New York-ut Z. Luan Bukolla, i cili kishte ardhur në emër të George Pattakit, shkrimtari Agim Shehu me gruan e tij vizitor nga Zvicra, Presidentja e Organizatës “Motrat Qiriazi” Anna Kohen, D.D.S., Prof. Dr. Skënder Kodra Kryetar i Akademisë së Shkencave Shqiptaro - Amerikane, Vera Gjata Sekretare e Përgjithshme e Shoqërisë për të Drejtat e Njeriut “Çamëria” në Boston, pianistja Besmira Kraja, Prof. Dr. Dhorka Dhamo, Z. Tonin Mirakaj me gruan Miliana, Kryetari i LDK-së për

28

Jeta Katolike

KORRIK

treshtetëshin NY, NJ, CT, dhe n/Kryetar i Federatës Panshqiptare “Vatra” Z. Agim Rexha, Z. Hajdar Bajraktari, Z. Sabit Bytyçi, Z. Rustem Gecaj, etj.

- DHJETOR 2005

unitetin krijues artistik të kombit tonë, që i përshkon një fill fin atdhetarizmi. Një portret sintetik e interesant, për artisten Eli Gjezo (Rizo), ka përgatitur publicisti Pierre-Pandeli Simsia, i cili përshkruan udhën e kantautores nga Saranda në Amerikë. Poeti e këngëtari Gjokë Vata, analizon, se “vetëm kush mbahet fort mbas traditës, tradita i siguron nji vend të merituem në botën e qytetnueme”. Aktivisti Simon Vukël, në gjuhën angleze paraqitet me punimin: “600 Years of Gjergj Kastrioti, 15 Years of the Festival, 1 Year to a Free Kosova”, e cila, shoqërohet me një pikturë “Albanian Dancers”, realizuar nga piktori frances Alexandre - Gabriel Decamps (French. 1835).

Fjala përshëndetëse e famullitarit tonë Dom Pjetër Popaj

Një biletë me broshurë Të gjithë spektatorët, kur hynin në sallë merrnin nga shërbimi i Theatrit në Lehman Center një broshurë në dy gjuhë për Festivalin XV. Ndryshe nga vitet e kaluara, ky liberth, është konceptuar me artikuj kushtuar evenimentit jubilar kulturor. Në hyrje Sokol Muhadri, paraqet jehonën e vlerave, madhështinë e këngëve e valleve të Festivalit XV shqiptar, që përkon me 600-vjetorin e lindjes së Gjergj Kastriotit, ku sërisht do të kumbojë dashuria e malli për atdhe, tek lartësohet dhe shkëlqen plot

krenari ndërgjegja kombëtare.

Publicisti Bardhyl Ukcamaj, në shkrimin “Në prag të Festivalit XV”, ka analizuar manifestimin e madh të botës shqiptare, ndërsa Ndue Gjekaj në punimin e shkurtër, përshkruan vallet shqiptare, si kërcime tradicionale në raste festash dhe organizime popullore, ku më së shumti bien në sy: vallet lirike, epike etj., që kryesisht luhen nga gratë e burrat. Me interes mund të kundrohet materiali “Kanga majakrahu si hymn shekullor i malësorëve”, përgatitur nga Maria Gjelaj (Martini). Ajo tregon hershmërinë e origjinës së këngëve në Malësi. Prof. dr.

Agron Fico, trajton foklorin, si thesar i madh për popullin e vogël, duke risaktësuar shkencërisht lashtësinë, unitetin dhe diversitetin e shpirtit të pasur arbëror. Këto perla, janë ngjizur në shtresa të hershme historiko - shoqërore, duke dëshmuar

Fëmijë veshur me kostume kombëtare duke ndjekur Festivalin

Kompani të ndryshme shqiptaroamerikane, sollën mesazhet e urimit për Festivalin jubilar. Midis tyre The Pan Albanian Federation of America VATRA (The HEARTH), shkruan: “Festivalit Shqiptar – këtij manifestimi kulturor me rëndësi të madhe në ruajtjen dhe kultivimin e folklorit tonë në Shetet e Bashkuara të Amerikës” etj..

Gjithçka në gjuhën e ëmbël shqipe Qendra “Nëna Tereze”, pranë Kishë Katolike “Zoja e Shkodrës” në New York, në bashkëpunim me komunitetin shqiptar të Amerikës, u paraqitën sërisht me Festivalin tradicional shqiptar. Mënyja e saj ishte e pasur me këngë, valle, humor, pjesë instrumentale popullore, kostume me ornamente tradicionale të zonave,

KORRIK

Jeta Katolike

- DHJETOR 2005

qyteteve, katundeve e krahinave të trojeve etnike. Kënga e vallja, u mundua të shuaj mallin për atdhe të artistëve dhe 3000 bashkëatdhetarëve spektatorë, që kishin ardhur nga New York-u me rrethina, për të ndarë gëzimin me artistët profesionistë dhe të rinjtë e lindur në Amerikë.

Opinione para spektaklit…

Bisnesmeni dhe aktivisti kulturor Gjon CHOTA: “Organizimin e Festivalit e kemi bërë me përkujdesje e pasion, për të bashkuar komunitetin shqiptar në diasporë.

Besoj se këtë vit, programi i larmishëm përfaqëson të gjithë trojet me kostume, valle, këngë. Besoj se njerëzit sonte do të mbesin të kënaqur.”

Anna KOHEN, D.D.S., Presidente e Organizatës “Motra Qiriazi”: “Sot është

një ditë shumë e bukur dhe e shenjtë. Jam krenare që marr pjesë në Festivalin fantasti, ku gjenden grupet e vallëtarëve, këngëtarëve nga të gjitha shtetet e Amerikës. Kështu tregohet kultura jonë, vallet e bukura, veshjet popullore etj. Çdo grup artistik tregon karakteristikën e vendit ku është. Unë dua të falënderoj Kishën Katolike “Zoja e Shkodrës” në New York, Don Pjetër Popaj, që sot feston 15 vjetorin e festivalit dhe shpresoj, me kontributin e gjithë shqiptarëve, kjo traditë të vazhdojë gjithmonë.”

Angela Zagreda dhe Valdez Murati moderatorët e festivalit

Enriko Granafei Popuri këngësh arbreshe

Publicisti veteran Tonin MIRAKAJ, aktivist organizator i hershëm i Festivalëve Shqiptare dhe ish Kryetar i Këshillit tëKishës Katolike Shqiptare në New York: “Gjithmonë kemi biseduar, ata pak shqip-

29

tarë që ishim në New York, për të ruajtur gjuhëm, traditat e bukura, veshjet popullore, zakonet etj. E kjo dëshirë e përbashkët u kurorëzua më 8 maj 1976, në Festivalin e Arteve Ballkanike në New York, ku ishim të ftuar nga Qendra Ballkanike pranë Dewitt Clinton High School, 100 West Mosholu Parkway, gjatë Javës së Bronx-it. Kemi bashkëpunuar tre besimet fetare, katolik, ortodoks e islam, si: Imzot Dr. Joseph Oroshi, Z. James Lionil dhe Z. Hamdi Kaloshi. Atë vit ishte 200 vjetori i 4 Korrikut, Ditës së Pavarësisë së Amerikës. Komisioni përbëhej nga Tonin Mirakaj (Kryetar) dhe më pas vijnë 21 antarë të tjerë…. Festivali Irë, u organizua më 20 tetor 1991 në Lehman College, nën kujdesin e Qendrës së Arteve Popullore Bronx, New York dhe grupi “Rozafati”, Shoqata Kulturore Shqiptaro-amerikane “Zoja e Shkodrës”.

Udhëheqës të Festivalit ishin njohësja e gjuhës shqipe Prof. Jane Sugarman e Z. Gjovalin Nikçi. Artistët dhanë dy shfaqje brenda disa orëve. Dy këngëtarët e parë ishin Mark Vulaj e Zef Lucaj. Dita Shqiptare e Bronx-it u shpall më 20 tetor 1991, përmes një Proklamate, dorëzuar nga Z. Bill Adeguado. 7 minuta nga kjo shfaqje u transmetua nga Televizioni i Bronx-it. Një kontribut të madh kanë dhënë Don Rrok Mirdita e Don Pjetër Popaj. Kjo është një anë e mirë pozitive, që tregon vlerat e mëdha shpirtërore, kulturore që kemi si komunitet i lashtë në Europë. ” Aktori, regjizori, shkrimtari dhe dramaturgu Xhevat Limani: “Ky është

30

Jeta Katolike

Festivali XV dhe uroj që të bëhet i 50-ti e pakufi. Mendoj se është një punë e madhe kulturore që bëjnë shqiptarët e New York-ut dhe veçmas Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës”. Uroj për durimin dhe qëndresën, që mbajnë, mbasi të realizosh një Festival nuk është e lehtë. Unë për dy vite, kam qenë në krye të stafit si rregjizor.

Festivali, ka mundësi të arrijë nivele më të larta. Duke qenë korrekt e i sinqertë përpara vetës, Zotit e popullit tim, mendoj se Festivali kërkon një qasje më profesionale.

Duhet të lirohemi nga koncepti i klaneve, miqsive, shoqërive dhe improvizimeve. Kjo e fundit është diçka e shëmtuar, e arti nuk pranon improvizime, prandaj mendoj se Festivali duhet të bie në dorë të atyre që dijnë se çfarë është kodi e vlera artistike.

Edhe kështu sikurse është, ka vlera të mirëfillta. Ai flet për identitetin tonë në diasporën e Amerikës. I uroj çdo pjesëmarrësi e organizatorëve suksese e dëshiroj që shqip-

KORRIK

Gjokë Vata

Angie Hyseni

- DHJETOR 2005

tarët të vijnë sa më shumë në festivale, sepse dëshmojmë identitetin etnik, me praninë tonë. Kështu trokasim fuqishëm në ardhmërinë tonë.”

Luc MALOTA, prej 16 vitesh në New York, sponsorizues dhe bashkëproducent në filmin dokumentar “Gjergj Kastrioti”: “Festivali XV është jubilar. Ai po mbahet në 600-vjetorin e lindjes së Heroit Kombëtar Gjergj Kastriotit. Janë përzgjedhur këngë të Albert Stanaj bukura atdhetare, lirike, valle me tematikë të larmishme nga trevat tona, ashtu sikurse bëhet në Gjirokastër.”

Marjan Cubi, Kryetar i Këshillit të Kishës, antar i Komisonit Organizues për Festivalin XV Shqiptar në New York: “Jam pjesëmarrës aktiv qysh në Festivalin e I-rë.

Këtu çdo vit mbidhën rreth 3000 përsona, për t’a përcjellë manifestimin etnik. Edhe pse jemi larg nga vendlindja jemi prezent me kulturën për 3 orë në skenë.”

Enver Kabashi Pashk Maksuti, ekonomist: “Kam 10 vjet në Amerikë. Në vitin 1997 isha antar i Komisionit për organizimin e Festivali VII-të. Këtu ruhen traditat shqiptare tek të rinjtë, të cilët vijojnë të kultivohen nga prindërit e tyre me një dëshirë e krenari të madhe. Kjo është një punë e madhe, mbasi kemi të gjithë llojet e kulturës sonë, si: veshjet, muzikën, këngën, vallet, takimet midis njeri tjetrit nga të gjitha viset.”

Gjokë Vata, vizitor prej Shkodre: “Është hera e parë që marr pjesë në Festival. Për mua, është një shfaqje interesante, sepse tregon shpirtin e thellë të atdhedashurisë, që është i ndjeshëm në komunitetin shqiptar të New York-ut. Përgëzoj Kishën Katolike për ngjarjen e rëndësishme patriotike.”

Gjergj Kastrioti, mbas 600 vitëve në skenën amerikane

Dueti Fatmira Breqani dhe Gëzim Nika

Pjesa artistike kushtuar 600-vjetorit të lindjes së Heroit Kombëtar Gjergj Kastriotit, e përgatitur nga muzikanti e libretisti i pjesëve artistike për çdo shfaqje kulturore Z. Fran Shala, hapi siparin e Festivalit XV në New York. Poezitë kushtuar Gjergjit të Madh ishin në funksion të vetë skenës së Festivalit, realizuar me mjeshtëri artistike nga skenografi profesionist Z. Astrit Toto, që njëkohsisht ishte edhe regjizori i manifestimit skenik.

Më duartrokitje frenetike nga salla, u shoqëruan dy konferencierët e rinj të talentuar Angela Zagreda në anglisht dhe Valdez Murati në gjuhën antare shqipe. Në paradën e madhe të vitit në New York, komuniteti shqiptar e artistët shpalosën genin e tokës së Arbërit, përmes këngëve, valleve e humorit të hollë popullor.

Kalaja e lashtë e Krujës, qëndron e gjallë e krenare, prej koloritit të ngjyrave të bukura origjinale, në bedenat e së cilës Gjergji ynë, Kryetrimi Arbërorit, mposhti me vendosmëri ushtritë mizore të pushtuesve otoman. Një bust i kryeprijësit të gjakut ilir, punuar me përkujdesje nga skulptori Kristaq Kapedani, bëri që spektatorët shqiptarë e amerikanë, të ndjenin jehonën e krismave të shpatave, që sollën në skenë grupi i vallëtarëve popullorë. Kruja, ishte tërësisht e pranishme në miniaturë. Ajo po dëshmonte për

KORRIK

Jeta Katolike

- DHJETOR 2005

historitë e luftrave të Gjergj Kastriotit për 25 vjet me rradhë.

Don Pjetër Popaj, me përshëndetjen e tij, bëri hapjen e Festivalit tradicional shqiptar në New York. Pasi falënderon mysafirët amerikanë në gjuhën angleze, rikthehet tek të pranishmit shqiptarë, duke u rikujtuar spektatorëve kënaqësinë që do të ndjejnë të gjithë sonte, duke dëgjuar këngët dhe ndjekur vallet e bukura popullore nga viset amtare. Ai porositi më tej, që t’i ruajmë e kultivojmë më tej traditat, që na lanë amanet të parët tanë në vendlindje, duke ua përcjellur në mënyrë origjinale breznive të reja. Simon Vukel përshëndeti dhe lexoi telegramet e urimit, që i kanë ardhur manifestimit kulturor nga përson-

dirigjim muzikor, mjeshtëri i muzikës Edmond Xhani.

I pari këndoi Gjokë Vata, me këngën

31

“Syrin si qershia”, duke ia lënë më pas vendin këngëtarin arbëresh me banim në New Jersey Enrico Granafei, që solli një buçetë me tinguj dhe fjalë të vjetra autentike arbërore të Kalabrisë. Dueti Besim Muriqi e Haki Krasniqi, interpretuan këngën “Nga Kosova në jug të Shqipërisë”. Këngëtarja Dile Gecaj me ndjenja atdhetare e përvojë artistike solli këngën “Për flamur ta lidhim besën”.

Mentor Veizi interpretoi putpuri këngësh vlonjate, të cilat u duartrokitën ngrohtësisht nga publiku. Koreografja Lisa Shala përmes grupit të vallëtarëve “Rozafati” interpretuan vallen “Festa e Madhe Shqiptare”. Grupi “Bashkimi” nga shteti i Georgia-s, përmes solistit Enver Kabashi u

Sebahate Bërlajolli

Fran Gjokaj

alitet e njohura amerikane. E tillë ishte përshëndetja e Phil Amicone, Mayor City of Yonkers, etj.

Në Festivalin XV binte në sy pjesëmarrja e të rinjve të lindur e rritur në Amerikë.

Orkestra “ALBA”, e veshur me simbolet e flamurit shqiptar, gjatë gjithë kohës ishte shoqëruesja kryesore e interpretuesve në Festival. Në organo orkestranti e kompozitori i njohur Ilir Dangëllia, në klarinet Sokol Asllani, në saxofon Maks Vathi, në përkusion Artan Kushi dhe kitarrë e

Fitore Mamaqi

Grupi i vajzave i SHKA “Bashkimi” nga Georgia

Dila Gecaj nën përcjelljen e SHKA“Bashkimi Kombëtar”

përfaqësua me një këngë për Mitrovicën dhe sërisht ky grup interpretoi putpuri këngësh popullore. Në programin e pasur Grupi “Bashkimi” luajti valle me motive shqiptare, të shoqëruar me çifteli, fyell e tupan.

Pjesa e Dytë, u hap me një valle me motive gjakovare, të koreografes Angelina Nika dhe luajtur me pasion nga grupi i valleve “Rozafat”. Rapsodët e ansamblit “Bashkimi Kombëtar” në New York, sëbashku me solistin Shefqet Krasniqi,

32

Jeta Katolike

KORRIK

- DHJETOR 2005

kënduan këngë për Gjergj Kastriotin, duke ia lënë vendin Nosh Rrok Camaj, i cili, recitoi një poezi krijuar posaçërisht për 600vjetorin e lindjes së Gjergj Kastriotit. Një poezi tjetër me titull “Rruga jote është më e mira”, u interpretua nga vetë autori Sokol Muhadri. Rapsodi me lahutë Gjon Dedvukaj, u paraqit me pjesën muzikore “Lavdi veprës o Fan Noli”, ndërsa Albert Stanaj, përcjellur me çifteli nga motra Alexandra Stanaj kënduan “Në Festival më thirri Vitoja”. Potpuri këngësh nga Shqipëria e Mesme i solli me kënaqësi Demir Zena, i cili ia la më pas vendin potpurive të këngëve korçare kënduar nga Drita Makashi. Këngët ulqinake i këndoi Haxhi Zeneli, ndërsa Elizabeta Dukaj interpretoi “Kalle, kalle moj rini”. Koreografi i njohur nga Bostoni Bashkim Braho, me grupin e tij të valleve “Bashkimi”, interpretuan “Vallëzimi Shqipeve” e “Valle me motive nga Çamëria”. Më pas kënduan Fatmira Breçani, Gëzim Nika, Eli Gjezo, Albert Popaj, melodi me çifteli Edmond Xhani, Fitore Mamaqi, Alba Çano, dueti B. Muriqi e H. Krasniqi, Arben Krasniqi. Humor me këngë në skenë i sollën aktorët nga Michigan-i, Gjovalin Lumaj, Albina Ndrejaj e Fran Gjokaj.

Çertifikatë nderi për Z. Mark K. Shkreli Qysh nga viti 1969, Z. Mark K. Shkreli, ka qenë një ndër bashkëpunëtorët e palodhur pranë Kishës katolike “Zoja e Shkodrës”, duke kontribuar financiarisht e kulturisht në 15 festivalet e këngëve e valleve. Ai është editor i revistës “Jeta Katolike” (1995 – 2005).

Vlerësimi i Z. Shkrelit, në 600-vjetorin e ditëlindjes së Gjergj Kastriotit vjen sëpari, mbasi vetë ai është marrë me organizimin e aktiviteteve pranë Qendrës Kulturore Tonin Mirakaj duke ia dorëzuar “Nënë Tereza” në z. Mark Shkrelit mirënjohjen Hartsdale NY. Këtë vit revista “Jeta Katolike” feston 10 vjetorin e ridaljes së saj, pas një ndërprerje të përkohshme nën emrin “Jeta Katholike Shqiptare” (1965). (vijon në faqen 55)

KORRIK

Jeta Katolike

- DHJETOR 2005

33

“Kthehuni se u Afrua Mbretëria e Qiellit” Shën Gjoni - Pagëzuesi i Jezu Krishtit Ardhja e Gjon Pagëzuesit është parathënë qindra vjet më parë: “Zëri i atij që bërtet në shkreti: përgatitni udhën e Zotit, rrafshoni shtigjet e tija!” (Isaia 40:1-5 ) dhe “Ja, unë po e dërgoj lajmëtarin para teje që ta bëjë gati udhën tënde para teje!”.

K

alendari i Kishës Katolike shënon vetëm tri festa të cilat përkujtojnë ditëlindjet: Ditëlindjen e Jezusit më 25 Dhjetor, të Marisë më 8 Shtator dhe të Shën Gjon Pagëzuesit, më 24 Qershor. Andaj shtrohet pyetja: çka kanë këta të tre të përbashkët?

Mark K. Shkreli së tij më 29 Gusht, e që është e njohur edhe si “Shnjoni i Hotit”.

Prindërit e Gjon Pagëzuesit, Zakaria dhe Elizabeta, ishin të moshuar dhe kishin humbur shpresën se një ditë do të kishin fëmijë, gjë që për çifutët ishte jo vetëm zhgënjim personal, por edhe turp, sepse besonin se ishte dënim prej Zoti për mëkatet që prindërit mund të kishin bërë.

Por, sipas Lukës Ungjilltar, “të dy ishin të drejtë para Hyjit, sepse u përmbaheshin pikë për pikë të gjitha urdhërimeve e porosive të Zotit”. “Ata nuk kishin fëmijë sepse Elizabeta ishte beronjë e të dy ishin të shtyrë në moshë” (Lk. 1:6-7).

I zhytur në këto mendime të zymta, një ditë, Zakaria, që ishte prift i rendit të Abisë, hyri në Shenjtërore të Zotit për të kushtuar kemin derisa “populli rrinte

tremb, Zakari! Urata jote u pranua dhe Elizabeta, gruaja jote, do të lind një djalë.

Ti ngjitja emrin Gjon” (Lk. 1:13). Engjëlli mandej vazhdon dhe i thotë Zakarisë se lindja e djalit të tij do të gëzojë atë dhe të shoqen, por edhe shumë të tjerë, “Sepse do të jetë i madh para Zotit” (Luk 1:14).

Zakaria nuk mund t’i besonte fjalët e engjëllit. “Si mund të jem i sigurtë për këtë gjë? Unë jam i vjetër e gruan e kam në moshë të shkuar” (Lk. 1:18). Engjëlli, që tani u paraqit se ishte kryeengjëlli Gabrieli, nuk e pëlqejë mosbesimin e Zakarisë andaj i tha se, si dënim, do të mbetët i pagojë dhe nuk do të mund të flasë deri atë ditë që të lindë djali.

Populli përjashta priste Zakarinë dhe habitej pse vonoi aq shumë. Zakaria, kur doli nga Shenjëtorja, para popullit nuk mundi të flasë dhe u mundua të t’u tregojë me shenja. Të shtangur njerëzit e kuptuan se do të ketë pasur ndonjë vegim derisa ishte në Shenjëtore. Zakaria, kur u krye detyra e tij, u kthye në shtëpi dhe Elizabeta mbeti shtatzënë.

Maria viziton Elizabetën Sipas Ungjillit të Shën Lukës, gjashtë muaj më vonë, në Nazaret, Gabrieli ishte dërguar nga Hyji tek një virgjër, që quhej Mari, e që ishte kushërirë e Elizabetës, dhe e lajmëroi se ajo do të mbetëte shtatzënë dhe se do të lindëte një djalë, që do ta

Gjoni Pagëzon Jezusin Përgjigja është, që të tre kanë lindur pa njollën e mëkatit origjinal: Jezusi dhe Maria janë zënë pa mëkatin origjinal, ndërsa Gjon Pagëzuesi, edhe pse nuk është zënë i tillë, është mbushur me hirin e Shpirtit Shenjt deri sa ishte në kraharorin e s’ëmës, Elizabetës beronje. Duhet të theksojmë se ne festojmë edhe ditën e vdekjes

Gjonit ia shkurtojnë kryet në burg përjashta e lutej”, në të djathtën e altarit të kemimit, ati iu duk engjëlli i Zotit. Zakaria u shqetësua dhe e rrembeu frika, por engjëlli, me fjalë të buta, e qetësoi: “Mos u

Saloma vallëzon para Herodit dhe të grishurve të tij

34

Jeta Katolike

emërojë Jezus. Njëkohësisht e lajmëroi atë se edhe kushërira e saj Elizabeta është shtatzënë: “Elizabeta, kushërira jote, edhe ajo në pleqërinë e saj, pret t’i lindë djali.

Ajo që është beronjë, është në të gjashtin muaj” (Lk 1:36).

Maria, natyrisht, vendos për t’i bërë një vizitë kushërirës, jo vetëm për t’i ndihmuar por edhe për t’iu besuar asaj, për shtatzëninë e vet. Ne nuk dimë se çka do t’i ketë thënë ajo Jozefit dhe zonjës së shtëpisë për të arsyetuar pasinë e saj. Ajo “u nis me nxitim nëpër krahinën malore”, për të arritur pas katër ditësh në vendin e vogël të Judës ku jetonte kushërira e saj.

Takimi i këtyre dy grave ishte solemn dhe njëherësh gëzimplotë. Dhe, posa Elizabeta e dëgjoi zërin e Marisë ajo e ndjeu veten tepër të gëzueshme; foshnja ende e palindur befas lëvizi në brendinë e saj dhe fryma e profecisë e preku shpirtin e saj. Me gëzim ajo brohoriti për lumturinë e Marisë dhe të Foshnjës që kushërira e saj do të lindte. Si përgjigje Maria recitoi Magnifikatën (Hymni i Marisë), duke e lavdëruar Hyjin për mëshirën e urtinë e Tij si dhe për mrekullinë që Ai ka endur në të.

Përsëri sipas Lukës, Maria qëndroi me kushërirën e saj, Elizabetën, rreth tre muaj dhe pastaj u kthye në shtëpinë e saj.

Lindja e Gjon Pagëzuesit Erdhi koha dhe Elizabeta lindi djalin, gjë që gëzoi jo vetëm prindërit por edhe fqinjtë dhe farefisin, sepse ishte i vetmi fëmi i tyre. Zakaria ishte akoma i pagojë.

Sipas ligjit të Moisiut, ditën e tetë erdhën për ta rrethprerë djalin dhe, natyrisht, për t’ia vu emrin. Të gjithë pritnin se do ta quanin sipas t’et, Zakari, por e ëma, me këmbëngulje tha ta quanin Gjon. Të pranishmit u çuditen dhe i thanë se askush në fis nuk quhej me këtë emër. I pranishëm ishte edhe Zakaria por duke qenë i pagojë nuk mundi të fliste. Ai kërkoi një tabele dhe shkroi: “Gjon është emri i tij” (Lk 1:63). Porsa i lexuan këto fjalë, Zakarisë i erdhi goja dhe filloi të flasë. Fjala u hap në gjithë krahinën e Judesë dhe të gjithë e kuptuan se “dora e Zotit ishte me të”.

Nga katër ungjilltarët është Luka që na jep më shumë hollësira për Gjonin, por as ai nuk flet shumë për jetën e tij që nga lindja deri kur ai pagëzon Jezusin në Lumin Jordan. Luka thotë vetëm se “foshnja rritej e zhvillohej shpirtërisht. Jetoi në shkreti deri atë ditë, kur iu dëftua ballafaqe Izraelit” (Lk. 1:80).

KORRIK

- DHJETOR 2005

pagëzonte te gjithë që kërkonin nga ai, njëkohësisht duke i qortua për bëmat e mëparshme. Poashtu u tregonte se mbas ti do të vinte një që është më i fortë dhe se Gjoni vetë nuk ishte “i denjë as t’ia zbath të mbathurat. Ai do t’ju pagëzojë me Shpirtin Shenjt e me zjarr” (Mt. 3:11).

Derisa Gjoni po pagëzonte turmat Pagëzuesi kishte pagëzua për do kohë (ne nuk e dimë se sa) kur nga Galileja, një ditë, në bregun e lumit Jordan, u paraqit dhe ai që “është më i fortë”, Jezusi vetë. Gjoni, edhe pse nuk e kishte njohur më parë, e njohi dhe kundërshtoi ta pagëzonte duke i thënë se “Mua më duhet të pagëzohem prej teje”, por Jezusi, që ishte tek fillonte misionin e vet, i tha se “kështu na ka hije”.

Por Hyji në qiell nuk deshi ta lënë këtë gjë Gjoni i vogël në vizitë tek Jezusi i vogël të padalluar dhe “… ja! Iu hapën qiejtë dhe e pa Shpirtin e Hyjit duke zbritur porsi pëllumb e duke ardhur mbi të. Dhe, ja, një zë që vinte nga qielli, tha: ‘Ky është Biri im i dashur, të cilin e kam për zemër!’ (Mt. 3:16-17).

Por jo gjithkush pranoi të pagëzohej nga Gjoni. Vërtetë farizenjtë dhe shkrolcat kundërshtonin duke thënë se riti i pagëzimit ishte i lidhur vetëm me Mesinë dhe Elinë, kurse Gjoni ju thonte se “më dërgoi të pagëzoj me ujë” (Gj. 1:33), gjë që e vërtetoi edhe vetë Krishti kur farizenjtë e pyetën se kush ishte Gjoni e ai u tha: “Përnjëmend po ju them: ndër ata që u lindën prej grashë nuk u ngrit asnjë më i madh se Gjon Pagëzuesi” (Mt. 11:11). Pra Pagëzimi i Jezusit në Maria i shkon në pasi vet Krishti e quan Gjonin “Pagëzues”. lumin Jordan Elizabetës Mbas pagëzimit prej Gjonit, Jezusi predikonte nëpër Galile dhe Jude, kurse Gjoni vazhdonte të predikonte në luginën e “Ai do t’ju pagëzojë me Jordanit. Ishte mu në këtë kohë “Kur Shpirtin Shenjt e me zjarr” judenjtë nga Jerusalemi dërguan (tek ai) priftërinjë dhe levitë për ta pyetur” se kush Përsëri kthehemi tek Luka për të mësua ishte ai dhe ai e pranoi se nuk ishte Mesia, për Gjon Pagëzuesin: “… fjala e Hyjit i qe as Elia e as Profeti. Këta tani kërkonin një drejtuar Gjonit, të birit të Zakarisë, në përgjigje për ata që i dërguan dhe Gjoni u shkreti. Atëherë Gjoni e përshkoi mbarë tha se “jam zëri i atij që bërtet në shkreti: krahinën e Jordanit duke predikuar pagëzrrafshoni udhën e Zotit!” (Gj. 1:23). imin e kthimit për falje të mëkateve” (Lk. Të nesërmen, në Betani, përtej lumit 3:2-3). Kurse Mateu (3:1-3) thotë: “Në ato Jordan, Gjoni ishte prapë duke pagëzuar ditë u duk Gjon Pagëzuesi duke predikuar dhe kur e pa Jezusin që po afrohej nga ai në shkretinë e Judesë e thoshte: ‘Kthejuni tha: “Ja, Qengji i Hyjit! Ky ia shlyen se u afrua Mbretëria e qiellit. Dhe, njëmëkatin botës! Ky është ai, për të cilin mend , ky është ai për të cilin parafoli Isaia thashë: ‘Mbas meje vjen një njeri, i cili kur tha: “Zëri i atij që bërtet në shkreti”. është më i madh se unë, sepse ishte përpara Sipas shkrimeve ne mësojmë se Gjoni meje’!” (Gj. 1:29-30). Një ditë, duke e nuk ishte i veshur me petka të mira por vërejtë Jezusin në largësi, Gjoni përsëriti “me petk leshi deveje e rreth ijëve një rrip “Ja, Qengji i Hyjit!”. Duke dëgjua këto lëkure; ushqehej me karkaleca e me mjaltë fjalë, Ndreu me një tjetër dishepull të të egër”. Gjoni predikonte në shkreti dhe Gjonit shkuan mbas Jezusit.

(Vijon në faqen 54)

KORRIK

Jeta Katolike

- DHJETOR 2005

35

Mbi Kanunin e Malevet

A

ka ligje ma të vjetra se kanunin e maleve t’ona?

Si lexove ato ligjet e para të njerzimit të Bibljes, si ato të dymbdhetë drrasave të romakëve të

Atë Benardin Palaj, O.F.M.

herëshem ase at kanunin e të parëve të Gjermanve, kurkund s’ ké me gjetë moterzime aq të gjalla e shprehë ma klasikisht, sa nder ato shprehjet e shkrujtuna mijvjeçare të kanunit të maleve t’ona. Sikurse në gjuhë e nder prrallat e katallajve njashtu edhe në doke e në kanune shqyptari i maleve ruejti tharmin e vet indoeuropjan.

Thanjet e kthiellta të kanunit, të gjitha sa lakonike aq kuptimplote, lmue neper rrymen e shekujve ma fort se ato vallet e ktij popullit mijvjeçar, i mblon nji msheftësí arkaike, shpesh krejt të pakuptueshme prej atij qi nuk leu e s’u rrit në ket botkuptim të maleve t’ona.

Etnografija din me kallxue se, qysh nder kohët ma të lashtat, të parët t’onë, per caktimin e tagreve themelore të jetës, të nderit, të besës, të pasunís, të gjakut, të gjinís, të fés e të martesës se njerit, në fis paten do ligje të veçanta të hartueme prej të parësh quejt Kanû. Çdo ethnolog qysh prej Hahnit e tektej bindet per kanû dokesh të ruejtuna aq paster prej bijve të shqypes neper malet e Gegnís e veçanarisht në Mirditë e në Dukagjin, ku brez mbas brezit tata ja la djalit dogmatikisht mâ të paperlyeme e të pathyeshme, tuj përbâ kshu nji blok eratik ndermjet fisit me fis e malit me

mal për mprojen e personalitetit iliro-shqyptar deri nder ditt t’ona.

Kanunin e Lek Dukagjinit – shtesë kjo fort mâ e vonë e ktij kanû – njashtu si nder bashkimet e dheut e ndjeu e e pershkroi prej kréne të fiseve të Mirditës, të Pukës e të Dukagjinit, do t’i u detyrojmë, si e pohon edhè Jokl, dishmorit t’Atdheut A. Shtjefen Konstantinit Gjeçov O.F.M.; aty dijetari indoeuropjan me arsye shef e njef shprehjen mâ të kthiellten të ligjeve mâ jetike e të gjakut t’onë neper rrymen e shekujve per të mprojët njato vetí qi e dallojnë prej komesh tjera, si rrem i kotrupit iliro-trak d.m.th. besen, nderin, fisin, familjen, mikun e burrnín.

Në kjofët se ndoj etnograf bindet per atillsín e fisit t’onë në të ruejtun të ktyne dokeve mâ jetike n’Europen e sodit; e po kje se qysh në kohën e iliro-trakve e deri në ditt t’ona kjo rraca e jonë shqyptare qindroj e pashueshme në ket breg t’Adriatikut, kta do t’i dihet njatyne fiseve, qi qysh në Hot e deri në Sul,

Lekë Dukagjini

qysh në Dibër e në Laberí, të ngujueme neper bjeshkët ma të thepisunat, shpijat i bane qytetëza, por gjakun ujë s’e bane; gjuhen e dokevet nder veprat e veta kurr s’e harruene, e brez mbas brezit i mbajten gjallë e të kerthnesta njashtu si tata në shtrat të dekës ja la djalit por si mâ të çmueshmin trashigim: gjuhë e kanû kurr mos me i lshue!

Disi prej vedit na epet me pvetë: çë ligjësh permbledh ky kanû?

Shtektarit qi udhtote neper malet t’ona para ktyne ‘izet vjetve sidomos neper njato fise kû pasha as begu kurr së nguli kamë e kto tjeter të

Bajraktarët e Dukagjinit

36

Jeta Katolike

dhetë s’i lajshin kuej veç me shkue n’ushtri mbas krenve të vet, i bijshin në sy në çë do fis qi pershkohej qysh në Hot e deri në Dibër, disa doke të veçanta mbas të cillave i matej e i pritej, i njifej e i cenohej tagri i jetës e i pasës së njerit në familje e në fis. Per me pasë nji idé të kanunit të bâjmë nji vallim neper ato kohë kúr kto ligjë kjene në fuqin e plotë të veten.

Më nji bashkim malesh, si per shemull në Malcí të Lezhës, shifej Çun Mula Bajraktari i Hotit tuj vû gur e kufî ndermjet të Gjonmarkajve të Mirditës e të Malcís së Lezhës, të kapun per pyllen e Qafmollës. Neper Dukagjin shifej fisi i tanë tuj rrâ nder armë per të rrethuem njerin qi i preu mikun shoqit, e grát me una zjarmit në dorë neper flakë të pushkëve tuj msy ngujimet per me e djegë per së gjallit gjaksin qi së gjejti me i rá në dorë të fisit tuj shtrue pengun e kanunit per mik të prém ja pse kishte vrá njerin në besë të gjâs e të çobanit. Ktu muejte njeri me e pá djelmnín e fisit tuj shtî zjarmin gjijeve e gjân e gjallë tuj e shperdá si plaçkë neper fis, ndersa tarabakët ngrehshin shlorë e trupa zhag neper arë të mjelluna, kush pré pemët e buta e kush shem muret e arëve t’atij qi guxoi me i pré mikun kuej, per me çue në vend kanunin qi thotë: Kush vret njerin para vedit e në besë të shoqit ase në besë të gjâs e të çobanit, i djegun e i pjekun e i qitun jashta fisit e toka djerr per pesmdhetë vjet, e ushtarët e kanûs tuj e ndjekë gjaksin natë ditë per me i marrë gjakun; lirí kan me e vrá kû t’a ndeshin pa ndorë pse miku s’i pritet kuj.

A ka gjâ mâ të burrnueshme per njeri se me e pá taten qi mbet pa djalë tuj dhanë besë po deri tuj e perbuejt gjaksin si i rá ndore mund në shpí të vet? Shka mâ të vështirë se me e pá gjaksin tuj rá permys, bashkë me gjamatarë tjerë, pembi të vetmin djalë e me e nderue veç tjerësh, per mos me shkele kanunin në ditë të dekës të djalit të vet aj tata i mbetun pá djalë?

Ndersa më ndoj pleqní u rragatëshin pleqt per gur të bés as me e marrë e ky mos me ja lëshue, tuj mundue veç si me ja nxanë të gjitha

KORRIK

shtiqet e pshtimit fajtorit me do fjalë beje caktue lakonisht vetem per tê e per betarët e tij, atje më nji tjetër katund vlote kanga e pushka rreth ndoj shpije ku qat herë porsa kishin mbrrijtë krushqit me nuse, e nusja me dhanderr thejshin mâ të paren bukë bashkë mund para prakut të derës; shemelltyrë kjo e ambel e nji jetës së padashme deri në dekë.

Fis në fis do pushkë të paprituna ashta batare i qesin kushtrimin e gzueshem mbarë bajrakut, se i leu ksajë e asajë vllazní nji djalë e ju shtue fisit nji pushkë. Qe prap neper fis do pushkë tjera! Më nji vend âsht kumara qi qet, pse i muer kripin e parë famullit qi ndrikulla ja vuni në prehen; më nji tjeter âsht miku qi per miqsí qi u lidh diten e fés së vajzës.

Prap i bjen në sy shtektarit tuj dalë prej njajë shpije njiheit e vigu e nusja, pse mbas kanunit orokun e nuses as deka s’e pret; e ndersá te shpija e dhandrrit vlon kanga e pushka, atje te gjinija e nuses gjama gjamen s’e pret në ket qafë e n’at qafë, te shpija e te vorret; âsht vigma e fisit per krah e per vllá, nji vigëm kjo, qi mbas bestytnís féll do të depertojë per nën angurra të tokës deri në nenjetë, atje ku hijet e të parëve i prîjn luftarit trim njatij burrit qi tuj msy ngujimin e tuj shtyj kufinin mbet per fis.

Te nji kishë e fortë, qi mbas besimit të popullit s’e lshon bérrejshmin kurr pá e bâ me shêj, do të bahet nji bé gjakut; njizetekater bétarë – dymbëdhetë dorë bejet e dymbëdhetë mbrapa – pritojnë me sy e msy bén, pse beja ká rrfén. Qe njeri i ngarkuem me njeri në shpinë perpara lterit të Tenzot atje në Mërtur! Âsht aj bétari qi nuk gjegjet me ju avitë l’terit e me e lá ndryshej veç në qafë e në krye të tij. Po beja me valë t’u bâ atje në Shalë e në Shosh? Kazani tuj vlue, bétarët per rreth; njani nder ta zhytë pallen a kosen e kuqun në zjarm mbrenda atij kazani. Prisi i bés me’j herë i rri gati, shpervjelë llanen e tuj e zhytë krahin n’atë valë dishmon pafajësín e vet me këto fjalë: Si kjosha e më prîftë Zoti!

- DHJETOR 2005

Pesë pushkë rresht bijnë e shpija e Bajraktarit të Shalës. Mbas pushkve nji zâ: kushtrim djalë, se na rá i Nikaj! Per tri dit rresht vlon pushka fis me fis, mbas tri ditsh qe fiset e tjera tuj u hî ndermjet per me e prâ pushken e me vû kufît e rí: atje ku mbeten dy bajraktarët, pse mbas kanunit gjaku shtyn kufin si beja me gúr në krah.

Po te cilli Homer do t’a gjejmë na nji shemull mâ të bukur burrnijet se kte të burrave të kanunit? Tata qi ndjekë gjakshin e të birit per ledinë, shit at herë kuer të jét tuj e bâ dekun, atij qi i thau zemrën, jetën me ja falë e besë e ndore me i dhânë, pse gjaku atê e xuni, e tuj u ra gjujvet, ndore tokës i rá!

Per në pvetshim mâ pertej: cillat janë malet qi e ruejtne kanunin, ksajë pvetje mund i pergjegjim kso doret: vetem njato fise qi e ruejten autonomín e vet me armë në dorë kundra slavëve e kundra turqve ato mbajten edhe kanunin deri në ditt t’ona. kto fise janë: Hot, Piper, Palabardh, Kuç, Berishë, Shalë, Shosh e Mirditë, Morinë, Thaç, Gash e Krasniqe, Has, Kelmend, posë do fiseve mâ të vogla qi malet i quejn anas: Bobi, Boksi, Lumardhi, Berbati, Koprrati, Qerreti, Goxhabati etj. Posë Piprit, Palabardhit e Kuçit, qi u slavizuene tash vonë, të gjitha kto fise janë shqyptare. Prej ktnye perbahet gadi krejt popullsija e Malcís së Madhe, e Dukagjinit, e Pukës, e Mirditës, e Pejës e e Gjakovës, e Lumës e Matës e e Dibrës; tharmin e ktyne fiseve e gjen, posë nder të gjitha qytetet e Shqypnís së veit, edhe pertej Shkumbinit neper Toskní.

Mjafton me i lshue nji sy vrojtës folklores popullore të fiseve Shqypnís per me e njoftë personalitetin e komit t’onë e botkuptimin e tij mbas kanunit. Kush nuk njef kto visare aj nuk e kupton as nuk e çmon shqyptarin pse nuk e nje e askurr nuk ka me diejt me e edukue, ne kjofët aj edukator, si shqyptár, tuj ja ruejt personalitetin e tij si kom nder kome tjera të Europës.

KORRIK

Jeta Katolike

- DHJETOR 2005

37

Identiteti sipas Papa Gjon Palit II-të dhe çështja shqiptare II. Jeta në liri I. Hyrje Me figurën e Papës Gjon Palit të II-të lidhen ngushtë disa ngjarje-(kthesa), mbase vendimtare të shekullit njëzet. Njihet si protagonist i shumë ndryshimeve pozitive, historike

Nga Zef Ahmeti në Europë dhe botë. Ai trajtohet si dëshmitar i pazëvendësueshëm i ngjarjeve të regjimit nazist, e sidomos i pas-Luftës së Dytë Botërore, diktaturës komuniste dhe luftës së ftohtë, ngjarje këto që shënuan shek. e kaluar.

Shekulli 20, e sidomos pjesa e dytë, është përcjellë me ngjarje të rëndësishme si në aspektin ideologjik (fitorja mbi ekzistencën e së keqes – që sipas Papës Gjon Palit të II-të- ishte nacionalsocializmi dhe komunizmi), shtetëror, por edhe në kuadër të ngjarjeve globale, në fushën e së drejtës ndërkombëtare publike (krijimi i shteteve të reja), krijimi dhe përforcimi i organizatave ndërkombëtare, e sidomos rënia e sistemit komunist së bashku me krijimin e Bashkimit Europian.

Ndryshime pozitive kishte edhe në kuadër të Kishës, që do të duhej të veçoheshin Koncili i II-të i Vatikanit, pastaj iniciativat e ndryshme të cilat lidhen drejtpërsëdrejti me figurën e Gjon Palit të II-të, si ato të dimensioneve liturgjike, themelimi i organizatave pastorale. Pastaj aktivitetet në fushën ekumenike dhe dialogut ndër-fetar që kulmohet me festimin e dymijë vjetorit të Kishës Katolike. Një personalitet më i rëndësishëm që ka bashkë-ndikuar e bashkëvepruar por edhe bashkë-përjetuar të gjitha ngjarjet të shek. 20, e që ka përjetuar edhe fillimin e mijëvjeçarit të rij, është figura e Papa Gjon Palit të II-të.

Këtu po bëjmë një përsiatje rreth mendimeve të tija lidhur me identitetin, që për kohën dhe momentin, mund të jenë të rëndësishme, edhe për popullin shqiptar, sidomos atë të Kosovës.

Kur thuhet se përvoja i bën njerëzit më të pjekur, pas kësaj fshihet një filozofi e saktë dhe realiste. Këtë mungesë e kemi përjetuar drejtpërsëdrejti me Shqipërinë pas rënies së regjimit shkatërrimtar komunist dhe me Kosovën e para dhe pas luftës (1999). Meqë jemi te jeta në liri thënia e para-shënuar luan një rol shumë të rëndësishëm. Liria, kjo vlerë sublime e cila mundëson të vendoset në mënyrë autonome për vetveten, në shoqëritë që kanë dalë nga sistemet totalitare, ka paraqitur po ashtu një problem pasues, pra pyetjen, që e shtron edhe Papa Gjon Pali i II-të, si duhet të sillemi me lirinë? Ai mendon se ky problem nuk prekë vetëm individin, por edhe dimensionet kolektive. Liria jep mundësinë që ajo të përdoret në dy aspekte, për të mirë por njëkohësisht edhe për të keq. Gjon Pali i dytë vlerëson, se “Veprimet njerëzore synojnë aftësitë e ndryshme shpirtërore drejt një sinteze. Në këtë sintezë dëshira merr rolin udhëheqës... aktet e njerëzve janë të lira dhe si të tilla ato sjellin përgjegjësinë e subjektit në lojë.” Papa, kështu theksonte tre llojet e së mirës, që përcaktojnë veprimin e njerëzve në

Mendimet e Gjon Palit janë interesante lidhur me shtjellimin që i bën çështjes, se çka e bënë lirinë? Në fakt, sipas tij, kjo ju jep njerëzve detyrën për t’u realizuar, dhe njëkohësisht ajo paraqet një kategori etike. Këto mendime ai i lidhë edhe me mendimet e Arsitotelit dhe Toma von Akuin. Liria i jepet njerëzve nga Krijuesi, si dhuratë dhe detyrë njëkohësisht, duke shtuar po ashtu mendimin, se liria është në atë masë me të vërtetë liri, varësisht se si ajo realizon të vërtetën për të mirën. Dhe vetëm atëherë është ajo (liria) diçka e mirë në vete.

III. Mendimet e Papës Gjon Pali i II-të për identitetin

aspektin organik: bonum honestum (të mirës në vete), bonum utile (të përdorshme), dhe bonum delectabile (të pëlqyeshmen, këndshmen).

Në fund, në formë përmbledhëse ai vlerëson, se çështja e shfrytëzimit të drejtë të konceptit të lirisë, është e lidhur ngushtë me reflektimin e temës për të mirën dhe të keqën.

Qasja laike ndaj problemit të identitetit, kombit, nacionit dhe shtetit, bazohet në disa teori filozofike-politiko-juridike. Për ta prekur për së afërmi dallimin ne duhet të fillojmë me shtjellimin e konceptin komb e nacion dhe shtet. Shikuar nga këndi shqiptar, kemi një dallim mes konceptit komb dhe nacion. Kombi trajtohet si koncept etnik, sipas të kuptuarit filozofisë gjermane, e që i kalon kufijtë shtetëror, ndërsa nacioni është një koncept politikoshtetëror që nënkupton popullin e një shteti, dhe këtë e hasim te shteti francez. Në rastin konkret, sipas kësaj qasjeje, ne shqiptarët si komb shtrihemi në territorin e Maqedonisë, Kosovës, Serbisë, Malit të Zi, kurse si nacion në këtë kontekst mund të trajtohet populli shqiptar i shtetit të Shqipërisë, që nuk do të thotë se duhet të jenë edhe me kombësi shqiptare, ngjashëm do të ndodhë edhe në rast se Kosova njihet si shtet sovran, me shtetin e Kosovës do të lind nacioni kosovar (“populli i shtetit të Kosovës”) që nuk do të jenë vetëm shqiptarët si shumicë, por edhe pakicat tjera.

Para se të vazhdojmë më tutje të ndalemi pakëz te episodi i emërimit të Papa Gjon Pallit të II-të në postin e Kryeipeshkvit të kishës

38

Jeta Katolike

Katolike. Ai është vlerësuar nga qarqet politike si `Papë politik`, i cili vinte nga Lindja dhe mu nga një vend i Bashkimit Sovjetik, Polonia, që kishte humbur identitetin, përkatësisht i ishte marrë identiteti i vërtetë këtij vendi nga diktatura komuniste dhe nuk ishte më vetvetja. Ai njihej, po ashtu, në qarqet perëndimore edhe si `antikomunist militant`. Ai vlerësohej shumë i (pa)përshtatshëm për kohën që vepronte edhe përballë Moskës. Ai ia del që dy muaj pas emërimit si Papë ta pranojë në selinë e tij më 24 janar 1979 diplomatin kryesor të Kremlinit, Ministrin e Jashtëm Gromyko në një bisedë gati dy orësh. Për të mos hyrë në detaje, Papa Gjon Pali i II-të qëndronte edhe pas lëvizjes së sindikatës në “Solidarnosc”, – me të cilën lëvizje edhe fillon shkatërrimi i Bashkimit Sovjetik.

Thënë ndryshe Kisha Katolike në Poloni ishte e

KORRIK

- DHJETOR 2005

vetmja opozitë. Ajo qëndronte pas sindikatës, dhe ishte një produkt i Vojtilës e që drejtohej nga Leh Valesa. Teologu Wolfgang Hammel shkruan, se kurë nuk ka pas këso rasti sikur me Valesën, që një laik të nderohet aq shumë në Vatikan.

Në vizitën e parë që i bën Papa vendit të tij në vitin 1979 në fjalimet e tija shprehej për “një suverenitet të shoqërisë”, “të drejtën për ekzistencë”, dhe se ai “ka qenë i kënaqur për etjen për liri dhe barazi” në vendlindjen e tij, po ashtu kërkonte “vend të vetin për Poloninë në hartën e Evropës”. Pra, kërkonte kthimin e identitetit të atdheut ku kishte lindur dhe prej nga vinte.

Ne cekëm vetëm disa pika simbolike e të vepruarit të Vojtilës dhe kështu ne kemi ardhur në pikën që të fillojmë me mendimet e Papa Gjon Palit të II-të për Identitetin:

Atdheu Koncepti atdhe lidhet ngushtë me realitetin dhe emërimin »at« (pater). Atdheu është për tu barazuar me trashëgimin (patrimonium). Pranë këtij emërimi kemi njashtu edhe një përcaktim tjetër »mëmëdheu«. Gjon Pali shtjellon dhe shpjegon këto dy koncepteve. Ai shton duke shënuar, se të gjithë e dimë nga përvoja personale, se në çfarë mase ndikon bartja e trashëgimisë shpirtërore nga ana e nënës.

“Atdheu është pra trashëgimia dhe njëkohësisht edhe gjendja e pasurisë, që buron nga kjo trashëgimi; kjo kupton edhe vendin, territorin.

Për më tepër koncepti atdhe përfshinë përmbajtjen dhe vlerat shpirtërore, pra gjitha ato çka e bëjnë kulturën e një nacioni.”

Me atdhe kuptojmë një lidhje të thellë mes aspektit material dhe shpirtëror, mes kulturës dhe territorit. Dhe nëse territori merret me dhunë, atëherë... shpirti i një nacioni (kështu po e përdorim ngase Vojtila edhe e shënon kështu andaj edhe po e lëmë si të tillë pa u lidhur me dallimin e lartshënuar lidhur me konceptet komb dhe nacion) mund të ngritët për një jetë të re dhe lufton, që vendi t`i (ri)fitojë të drejtat që i takojnë.

Patriotizmi Një koncept tjetër i cili ndërlidhet ngushtë me atë të atdheut, në përsiatjet e tij mbetet ajo që ka të bëjë me patriotizmin. Gjon Pali e shpjegon këtë termë duke filluar me urdhrin e katërt, i cili e detyron besimtarin t`i »nderojë prindërit« (babë e nënë). Patriotizmi lidhet ngushtë me vendlindjen, pra »mëmëdheun« që për secilin prej nesh është një nënë.

Trashëgimia shpirtërore, që ne e marrim nga atdheu dhe mëmëdheu e arsyeton, argumenton obligimin tonë përball pietas, pra

KORRIK

Jeta Katolike

- DHJETOR 2005

prindërve sipas kuptimit të urdhërimit të katërt.

Ai shton më tutje, po ashtu duke shtjelluar edhe më thellë, se patriotizmi do të thotë dashuria për të gjitha, çka i takon atdheut: dashuria për historinë, traditën, gjuhën, është një dashuri që lidhet po ashtu me veprat e bashkatdhetarëve dhe frutave tjera shpirtërore.

Mëmëdheu është po ashtu edhe e mirë e përbashkët e të gjithë qytetarëve. E cila e mirë, si e këtillë mbetet një obligim i të gjithëve.

Duket se, familja, nacioni dhe atdheu janë realitete të pazëvendësueshme, shkruan Gjon Pali i II-të, po ashtu duke shtuar thotë, se mësimi social kishtar flet për bashkësitë »natyrore«.

Edhe koncepti i nacionalizmit, që tek ne shqiptarët, sidomos të Kosovës, e shikojmë si diçka pozitive, është fjalë që Vojtila e shpjegon duke thënë, se karakteristike për nacionalizmin është njohja dhe kahja e mirëqenies vetjake (vetëm për vete) e një nacioni pa i marrë parasysh të drejtat e të tjerëve (duke i përjashtuar ato), kurse patriotizmi i pranon edhe të drejtat e popujve tjerë, ashtu si i dëshiron për vete.

Nacioni Patriotizmi njihet edhe si ndjenjë e brendshme që lidhet me nacionin e atdheun. Por çka është nacioni për Papa Gjon Palin e II-të? Sipas tij, ekziston një lidhje e ngushtë mes konceptit »atdhe« dhe »nacion« dhe shpjegon me fjalën polake na-ród (nacion) që vjen nga fjala ród e që do të thotë krijim/lindje. Po ashtu edhe fjala atdhe i ka rrënjët në fjalën ojciec. Pra është at-i që së bashku me nënën dhurojnë jetën. Dhe me këtë krijim nga ana e nënës dhe atit lidhet po ashtu edhe koncepti i patrimoniums, pra të trashëgimisë që njashtu është një arsye e cila lidhet me atdheun. Sipas Vojtilës nacioni ka lidhje të ngushtë me lindjen dhe shpjegon, se me konceptin »nacion« përkufizohet një bashkësi, që shtrihet në një territor të caktuar dhe që dallon nga nacionet tjera, nëpërmjet kulturës vetjake.

Nacioni mund të zëvendësohet po ashtu edhe me shtetin, meqenëse nacioni shikuar nga natyra, pretendon ta krijojë një shtet ashtu si e tregojnë edhe historitë e nacioneve të Europës.

Nacioni dhe Kultura Nacioni, sipas, tashmë të ndjerit, Papa Gjon Palit të II-të, jeton nga veprat e kulturës që dalin nga shpirti i tij. Ai ka vlerësuar se nacioni ekziston ›nëpërmjet‹ kulturës dhe ›për‹ kulturën. Ai është shprehur po ashtu me sa vijon: “Unë jam bir i një nacioni, i cili ka përjetuar gjërat më të dhunshme gjatë historisë së tij – një nacion, i cili nga fqinjët e tij disa herë është dënuar me vdekje, por që megjithatë ka mbijetuar dhe ka mbetur vetvetja.” Teza e Gjon Palit lidhur me atë, se identiteti nacional krijohet nëpërmjet kulturës, është pranuar posaçërisht nga nacionet

që kanë qenë në fazën e krijimit dhe kërkimit të rrugës drejt konsolidimit të sovranitetit vetjak.

Lidhur me gjendjen e shteteve të Europës dhe procesit të integrimeve ai e ka quajtur si »identitet-pasues« që ka qenë si konsekuencë e

39

Luftës së II-të Botërore, nga një Europë koekzistencë drejt një Evropë të bashkuar.

IV. Përfundim Ne sikur ta krahasojmë qasjen polake drejt kthimit në identitet të atdheut me atë shqiptar, kemi dallime të mëdha. Së pari kombit shqiptar (si i tërë) gjatë historisë i është mohuar e drejta për të jetuar i bashkuar në një atdhe të përbashkët. Ky mohim e gjeti popullin shqiptar edhe pas kthesës (rënies së sistemit komunist) në një gjendje të vështirë dhe të rëndë, e të mos flasim për gjendjen pas tërheqjes së perandorisë turke nga Ballkani.

Përderisa polakët e dinin se cilin identitet po e kërkonin, shqiptarët u gjetën para një udhëkryqi dhe ende duke u marrë me finalizimin e »identitetit të atdheut« për kombin në tërësi që për rezultat kemi gjendjen aktuale në rajon. Ndërsa kjo tendencë, që padyshim u shfaq, u emërua si “bashkimi i trojeve shqiptare” apo edhe si e quajnë kundërshtarët e këtij kombi “Shqipëria e madhe” apo edhe si “Kosova e madhe”. Ky mohim dhe dështim i identitetit të atdheut të përbashkët të shqiptarëve u bë edhe për arsye të zbehtësisë së trashëgimisë shpirtërore (sipas të kuptuarit të Gjon Palit, pra “mëmëdheut”) që ishte ndarë dhunshëm nga kurorëzimi me atdheun. Dhe ky shpirt i nacionit (khs. tekstin lartë të Gjon Palit) ishte i dërmuar dhe pjesërisht edhe i tjetërsuar dhe nuk qe i gatshëm t`i bëj një shtyrje, të ngritët për një jetë të re e të luftojë që kombi shqiptar të (ri)fitojë të drejtën për të jetuar në një atdhe, e të bashkohet me mëmëdheun, të bëhen një trup i vetëm. Si rezultat, bazuar në fatin e kombit gjatë historisë, kemi shqiptarët e ndarë e shpërndarë.

Shqipëria, trungu i coptuar i atdheut të shqiptarëve, ishte alivanos dhe gati sa bëri vetëvrasje me diktaturën komuniste duke humbur dhe shkatërruar vlerat individuale dhe shoqërore. Asaj iu deshën 15 vite që të konsolidohet e të stabilizohet. Kjo reflektoi që shpirti i kombit të reduktojë fuqinë në minimum. Shqiptarët në viset tjera, meqenëse edhe sot kanë vështirësi t`i njohin vendet ku jetojnë si atdhe të tyre, në Kosovë kemi një frymë më të qartë. Megjithë vështirësive ndihet një »shpirt« më i gjallë.

Kombi, nacioni, shteti, kultura, identiteti janë koncepte që popujt tjerë tashmë i kanë zgjidhur që moti. Përderisa ne, dhe Ballkani perëndimor, ende merremi me këto çështje, në Evropë kemi »identitetin-pasues«.

Lit.: Johannes Paul II., Gewissen der Welt, Herder SPektrum, Freiburg, Basel, Wien 2002. Karlheinz Deschner, Die Politik der Päpste im 20. Jahrhundert, botim i ri, Gjermani 1991, fq. 545-674. Zef Ahmeti, Lidershipi shqiptar sipas Krist Malokit në kontekstin aktual, me 105 vjetorin e lindjes dhe 33 vjetorit e vdekjes, në: http://www.trepca.net/2005/07/050713_za_lidershipi_shqiptar_sipas_kriste_malokit.htm , (po ashtu edhe në http://www.albanisches-institut.ch/) St. Gallen, 13 korrik 2005. Zef Ahmeti, Identiteti kosovar, a ekziston?, në: http://www.kosova.com/lexo.php?kat=9&artikulli=26641 , St. Gallen 28 maj 2005.

Wolfgang Hammel, Die Ostpolitik Papst Johannes Pauls II., Beziehungen zwischen Kurie und Ostblock, Bern (Zvicer) 1984.

Johannes Paul II., Erinnerungen und Identität, Weltbild, Gjermani 2005, botimi i katërt.

Biografi e shkurtër: Zef Ahmeti ka lindur më 12. 03.1975 në Stubëll të Epërme të Vitisë (Kosovë). Ai ka studiuar në Fakultetin Juridik në Prishtinë, Grac (Austri) dhe St. Gallen (Zvicër). Ka shkruar punime të ndryshme shkencore të Publikuara në revistat shkencore Urtia, Dardania sacra, Phoenix (Shkodër). Është përkthyes i gjuhës gjermane. Ka përkthyer librin e Phil Bosmans, Lulet e fatit duhet t’i mbjellësh vet, Shpresa Prishtinë 2002, është autor i librit Mendime mbi Kushtetutën dhe Shtetin, MKSH Zagreb 2005.

Jeta Katolike

40

KORRIK

- DHJETOR 2005

NACIONALIZMI SHQIPTAR DHE MASAKRAT NDAJ KLERIT KATOLIK Nga Mark Topollaj “Thonë se u vra diku në pyll ... thonë ... po kush e pa”

A

nti shqiptarizmi serb prezanton një urrejtje psikopatike që është demonstruar në kohë të ndryshme, por kësaj radhe është gjendur shqiptari kundra shqiptarit të cilët po demonstronin eksperiencën personale të ndërthurur me ideologjinë bolshevike. Kjo pyetje ishte mënyra më e mirë për të shkatërruar dinjitetin e popullit tonë.

Nga burimi i lumit Valbonë që rrëshqet nëpër luginat e thella, vështrimi ynë kalon në drejtim të Alpeve, të cilat duket sikur vallëzonin njëra pas tjetrës. Pamja e qytetit të Pejës, na kujton At Bernard Llupin.

Regjimi komunist e gjeti në Jugosllavi klerikun tonë të nderuar. Ai e dinte mirë se komunizmi prosllav po krijon skllavërinë shqiptare. Ai lufton me devotshmëri, që shqiptarët në këto treva të gëzonin lirinë e të kenë të drejta njerëzore. Me serbët, asnjëherë arsyeja nuk ka patur kuptim. Në altarin e kishës së Pejës, fiken qirinjtë.

Ndigjohet kori i kishës si një zë dhimbje, si një zë proteste për të ndalur ata që frenonin zhvillimin e jetës. Tek njerëz me pamje të kufizuar shihen shtrëngim nofullash, vështrime me sy të zgurdulluar apo përplasje e duarve me forcë mbi tavolinë e të tjera si këto, janë gjeste që transmetonin një katalog kompleks të etikës komuniste.

Kisha e Shkrelit duket në perëndim të diellit. Ndigjohet këmbana e kishës. Në monopat shihet hija e një njeriu që ecen me pushkë në dorë. Në altarin e kishës së ndriçuar, dallojmë portretin e Dom Nikoll Gazullit. Hapa që ecin gjatë monopatit.

Këmbana e kishës që bie. Shihet gryka e një pushke që vjell zjarr dhe lëshon kushtrimin e vdekjes. Këmbana e ndali tingëllimin e zakonit. Portreti i Dom Nikoll Gazullit, mbeti në errësirë. Sytë e tij dallohen më qartë dhe duan të thonë diçka, shihet altari dhe Jezu Krishti në kryq.

Kush ishte Dom Nikoll Gazulli? Ai ishte biri i ndritur i fisit të Gazullarëve që për shekuj me radhë, i dhanë Shqipërisë njerëz të ditur e atdhetarë të shquar. Ai predikonte parimet e shqiptarizmit që fillonte me vetëdijen dhe me ndërgjegjësimin kombëtar. Fshehtësia dhe pabesia komuniste e ndanë nga ne përgjithmonë. Ata vranë klerikun e nderuar dhe dijetarin e madh, nismëtarin në gjuhësinë shqiptare dhe njeriun e shquar në lëmin e leksikografisë anamastike. E vranë dy herë me plumbin e tradhëtisë dhe me heshtjen mortore. Ironia e paradoksit komunist, sollen në Shqipëri pamje monstruoze, sinonime të tmerrit dhe të katastrofës njerëzore, i mohonin individit ekzistencën.

Bashkëpunimi me serbët, lojëra kundër klerit Bashkëpunimi i komunizmit vendas me atë serb, krijuan në Shqipërinë e gërvishtur nga luftërat dhe e lodhur nga varfëria, një terren të përshtatshëm për të zhvilluar lojërat e fshehta kundër Klerit Katolik. Shpirti i keq bredh kudo dhe kur bashkohet me të tjerët e llojit të vet, e rrit poshtërsinë. UDB-ja jugosllave në bashkepunim me Sigurimin e Shtetit e arrestuan priftin e ditur, atdhetarin trim Imzot Nikoll Noga. Ky burrë i devotshëm për fe dhe atdhe kishte organizuar malësorët e Ulqinit dhe Tivarit në luftë për pavarësi. Ai ngriti flamurin e Skënderbeut në kishën e Ulqinit. I strehuar në atdheun mëmë, ai iu dorëzua serbit nga ata njerëz që po dobësonin kapacitetin krijues e patriotik të popullit. Rrugës Tuz-Tiranë, ky patriot i madh mori si shpërblim plumbin e tradhëtisë. Mjerë ai komb që shet dhe harron dëshmorët e vet.

Atje në Loreto Motra Tereze, vazhdon lutjet përpara altarit për Shqipërinë e lodhur nga komunizmi. “Ju burra të guximshëm keni gjetur lumturinë dhe guximin në këtë tokë të shenjtë vetëm në vuajtjet që keni kaluar dhe po kaloni që të jenë më të devotshëm e të gëzuar brezat e ardhshëm.”

“Edhe pikat e lotit që sot ora e maleve derdh mbi trupin tand, është vesë qiellore që vjen më lag lulet e varrit” Qyteti i Shkodrës. Mjegulla e mbulon pamjen e qytetit. Një grua e veshur me të zeza futet në kishën e madhe. Mbas hekurave të burgut, shihet portreti i Dom Lazër Shantojës. Përpara altarit është ulur gruaja me të zeza dhe lutet. Portreti i Dom Lazër Shantojës pas hekurave të burgut i flet mëmës: “Nanë, o nana ime. Mos u mërzit, se do të bahet ma mirë”. Altari fillon e mbushet me tymin e tamjanit. Në sfondin e mjegullës, duket Zonja e Bekueme dhe Krishti i Kryqëzuem. U mblodhen dëshmorët e po kuvendonin. Ata betohëshin se do të vazhdonin luftën për liri. Sikur e dinte se një ditë do të bashkohet me këta dëshmorë, Dom Lazër Shantoja për të ngritur zërin e protestës më fort kundër shpërfilljes së kulturës kombëtare, i lindur në një familje me tradita të lashta patriotike e intelektuale dhe i pajisur me kulturë gjermane dhe ndjenja të larta patriotike la gjurmë të pashlyeshme në letërsinë tonë kombëtare. Ia thyen këmbën në hetuesi dhe nuk ia mjekuan asnjëherë. Nënë zeza donte me pa djalin para pushkatimit. Ai u tërhoq zvarrë gjatë korridorit të burgut dhe i del përpara nënës ashtu i masakruar nga xhelatët. “O nana ime”. Donte të buzëqeshte që të lehtësonte shpirtin e nënës, por zemra e tij e vrarë ka kuptuar gjithçka. Në sytë e këtij burri të mençur lexohet një mendim i qartë. “Nësë ju më rrisni dhimbjen përmes torturave, unë kam kurajon që të përballoj deri në momentin e fundit të jetës, por po më dhimbët mëma e shkretë që më ka mbetur vetëm. Ky klerik i mençur dhe i lodhur nga torturat çnjerëzore do të thote diçka me atë buzëqeshjen e tij të ëmbël, por nuk mundet. Por menjëherë na vjen në mendje fjalimi që ka mbajtur mbi varrin e Avni Rustemit. “Edhe pikat e lotit, që sot ora e maleve derdh mbi trupin tënd, është vesë qiellore që vjen me lagë lulet e varrit”. Pamja e gjinarëve të mëdhenj pranë varrezave që lartësohen drejt qiellit, duket e trishtuar. Në kampanelin e kishës

KORRIK

Jeta Katolike

- DHJETOR 2005

françeskane, shihet valëvitja e flamurit shqiptar. Ky flamur është i vjetër sa mosha e tij. I grisur si shpirti i shqiptarit të mërzitur. Lodhjen ia shton vetmia se nuk sheh asnjë si vetën. Kjo egërsi e çmendur, ka demonstruar se vdekja përcakton suksesin.

U krijua devocioni kriminal masës së kualifikuar duke çuar më tej luftën kundër intelektualëve dhe Klerit Katolik. Episodet fantazma të komunizmit, krijuan defekte të mëdha historike, duke i vënë shqiptarët përballë diskriminimit të ligjëruar e shfarosjes rrënqethëse. Atje larg në Loreto, Motra Tereze lutet për ne, për popullin e vet. “Ashtu si mbreti i kryqëzuar, edhe ju do të fitoni mbi pushtetin e ferrit”.

“A ka Homer Shqipëria?! ... A mund të flitet për një Iliadë Shqiptare?”

Mbi malet e thepisura shqiptare, bora u rri si kurora lavdie duke i dhënë një hijeshi madhështore. Një këngë epike shoqëron lumenjtë e përrenjtë që zvarriten nëpër lugina duke prezantuar një pamje magjepse.

Nëpër gryka shihet mjegull që i ngjitet shpateve malore. A ka Homer Shqipëria? ... A mund të flitet për një Iliadë Shqiptare?

Pluhuri i harresës komuniste gati për një gjysëm shekulli, e la pa përgjigje. Britmat e të vdekurve dhanë kushtrimin dhe grisen tisin e errësirës dhe dhanë përgjigjen e saktë se edhe ne kemi Homerët tanë. Në sfondin e kishës së gurët në Rubik, na prezantohet dijetari i madh shqiptar At Shtjefën Gjeçovi. Ky enciklopedist ishte i pari që dha kushtrimin në vitin 1905 se në malet tona fshihet një thesar i çmueshëm i Epikës Shqiptare. Në kërkim të Iliadës tonë, u vunë dy dijetarë të nderuar, At Bernard Palaj dhe At Donat Kurti. Në një tavolinë të drunjtë, shihet një dorë që shkruan. Ndriçimi i vjen nga një qiri i ndezur. Ne mundohëmi të lexojmë titujt e veprës që formonin veprën gjigande “Visaret e kombit”. Me një mundim të madh prej 40 vitësh, françeskanët dhe katolikët kanë mbledhur këtë thesar të paçmuar që ka ngritur lart dinjitetin e kombit.

Mbi këtë thesar, u ulen të punonin dy korifejtë e racës shqiptare, të cilët në sërinë “Visaret e kombit”, botonin “Ciklin e Kreshnikëve” me titull “Kanga e Kreshnikëve dhe legjenda” e njohur më vonë si “Iliada Shqiptare”.

Nga dijetarët bashkëkohës të Evropës, kjo vepër si gur themeli i kombit shqiptar,

u vendos në një vend me “Iliadën e Homerit” dhe “Këngët e Rolandit” të frankëve dhe me “Nibelunget” e gjermanëve. Kjo tregon se ne jemi një popull që kemi marrë pjesë në mesjetën evropiane si gjithë kombësitë e tjera duke dhënë ndihmesë në kulturën e përbashkët. Si shpërblim, sistemi komunist të dy dijetarët i arrestoi. At Bernardin Palajt ia shtrënguan fort prangat e hekurta dhe tetanozi bëri punën e vet. Kurse At Donart Kurti, i vuajti më gjatë torturat komuniste. Vdiqen të

41

akuzuar si armiqë të popullit. Paradoksi komunist u vuri korifejve të racës, nofkën e tradhëtarit. Kështu, u ndanë nga kjo tokë, këta burra të shquar që e lartësuan kaq shumë kombin shqiptar. Ironia e fatit vendosi në Shqipëri një urrejtje patologjike, ku vrasësit janë kthyer në edukatorë. Ata propagandojnë luftën klasore dhe thelluan hendekun kombëtar duke vrarë mendimin e lirë. Në sfondin e këtij muri, shihet hija e një burri të lidhur. Dëgjohet zëri i komandantit i cili jep urdhrin ndaj skuadres së

42

Jeta Katolike

pushkatimit. Dhjetë ushtarë në pozicion për të goditur ushtarin, shokun e tyre, Dom Ded Muçaj. Hija e tij që ishte projektuar në mur, na transformohet në portretin e tij.

Nga erdhi ky pasion për të mbytur katolikët dhe intelektualët e kombit? Nga orienti apo nga sllavët e Jugut? A nuk është ky një turp që komunistët shqiptarë vrasin vëllezërit e tyre? Zëri i komandantit thërret: “Si spiun dhe agjent i Vatikanit, ne do të dhurojmë ca plumba më shumë për ty” çirrej komandanti vrastar. Patrioti Dom Ded Muçaj është i patrëmbur. Ky djalosh erdhi përballë pushkeve vrastare vetëm pse është katolik. “A din më e than kush, pse e urreni katoliçizmin?” Breshëri e parë.

Shihen pushkët të cilat nxjerrin tym. Por breshëria e parë nuk e kapi. A thue Zoti donte të dëshmonte pafajësinë e tij. Por ulurima e komandantit ishte ... Vrajeni!

Pushkët u ndien thekshëm kësaj radhe.

Portreti i tij u mbulua me një tym të bardhë, ra si burrat i larë në gjakun e vet. Nuk kishte njeri pranë për ta qarë dhe për t’i mbyllur sytë. Qielli sikur u mbulua me re të zeza dhe për një çast zogjtë sikur e ndalen fluturimin nga ky pikëllim, nga kjo dhëmbje.

Motër Tereza: “Dashuria për atdheun dhe njerëzit, nuk e konsumon jetën. Të gjitha ato të mira që keni bërë, janë mësimët e Zotit që u ka dhënë forcë e u ka afruar engjëjt për të lexuar librin e jetës”

“Atje ku ka varre, ka ringjallje” Një furgon është ndalur në PortRomano. Dallget e detit, përplasen me furi në breg. Duken mjaft njerëz të armatosur.

Portreti i Dom Anton Zogaj. Në gumëzhimin e dallgeve dëgjohet pushka vrastare. Dallget përlplasen me furi.

Heroizmi është themeli i kishës katolike dhe në pellgun e gjakut të dëshmorëve, ne përtërijmë forcat. Nikoll Noga nuk e dinte se dhëmbjet e tij fizike dhe shpirtërore, do të shprehnin për brezat e ardhshëm, lavdinë e kombit. Po kush ishin vrasësit? Ata ishin persona të çuditshëm që paguheshin nga shteti, bile u dhuronin çmime e medalje kur kryenin këto masakra. Ky burrë i devotshëm për fe e atdhe, në zhurmën e plumbave vrastarë, u përpoq të ndjellë gjumin e përjetshëm nën tingujt e largët të melodisë arbërore. Nëpër një monopat malor, shihen disa hapa që levizin me shpejtësi. Në sfondin e kishës së Shkrelit,

KORRIK

na del portreti i Imzot Gjergj Volaj.

Dëgjohen pushket vrastare. Errësohet portreti i Gjergj Volaj. Imzot Gjergj Volaj u përgjak. Ai u përpoq të luftojë me vdekjen derisa ajo dalëngadalë e rrëmben. Gjaku mbasi u ftoh, u përhap nëpër trup. Sytë iu veniten dhe balli i mori ngjyrën qiellore.

Të dish të përballosh vështirësitë, rreziqet, kjo është cilësi e njerëzve të ditur dhe kurajozë. Vendosmëria e këtyre burrave për t’i dalë përballë poshtërsive komuniste

- DHJETOR 2005

komunistëve që ndalon frymën e të mençurit duke na lënë prezent hidhërimin e përjetshëm: “Atje ku ka varre, atje ka ringjallje”. Në një kornizë boshe, shihet i shkruar emri i fratit Gjon Pantela. Njeriu me dinjitet nuk mund të pranojë fatin me përulësi dhe të mbytë gjithashtu brenda vetës. Tipat e pushtetit komunist donin t’i mposhtnin kryelatrësinë, burrërinë. Këto cilësi, nuk munden me mposht fratel Gjon Pantela, i cili ka lindur në Kosovën kreshnike ku natyra e kishte pajisur me një personalitet të jashtëzakoshëm. Heshtja i mori jetën.

Kisha e Shën-Pjetrit Romë (Vatikani)

e lartëson kuptimin e kultit, të jep mundësi të nxjerrësh në pah virtytin.

Portreti i Dom Luigj Picit Portreti i Dom Luigj Picit. Gryka e një pushke në pusi, vjell zjarr. Vështrimi ynë ndalohet tek sytë e venitur. Iu kujtua Padova, Seminari, profesorët dhe Kisha e Shnanout. Komunistët si turma langojsh, që turren në drejtim të gjahut, thurnin rrjeta merimangash për vëllezërit e tyre shqiptarë, vetëm pse ishin katolikë. Në pamjen e një korridori burgu ne shohim portretin e At Serafin Kodo. Dëgjohet një britme rrënqethëse ... pastaj heshtje. Gjatë korridorit, dëgjohen hapa që ecnin serbes. “E mbyta, i nxora gurmazin katolikut”. “Mirë ia bane”.

Hapat vazhdojnë me zhurmë gjatë korridorit. Turma langojsh si Enver Hoxha e Mehmet Shehu, thurrnin rrjeta merimangash për vëllezërit e tyre, vetëm pse ata ishin katolikë. Shihen lopata që nxjerrin dheun nga një varr. Portreti i Dom Luigj Prendushit na vjen nga thellësia e barit.

Nga këto varre duket e qartë logjika e

në

Këtu u përgatiten shumë shqiptarë me kulturë bashkëkohore, u diplomua dhe At Lekë Luli, për të dhënë ndihmën e vet për kombin shqiptar. Por epoka e komunizmit ishte epoka e paradokseve.

Ngrihëshin ata që kanë larë duart me gjak dhe varrosej shpresa e kombit.

Këto personazhe në çastin e krimit, arsyen ia zëvendësonte një urrejtje patologjike. Mjegullimi i arsyes, ua shtinte guximin e kafshërisë dhe i përpinte sëmundja e krimit. Një inat i egër i verbër sllavo-oriental, vërshonte në qeniën e tyre. Në sfondin e kishës së Shën-Pjetrit, dëgjohen krisma pushkësh. Kjo kishë, ka kohë që po i dëgjon këto krisma. Zv/delegati apostolik në Shqipëri, Imzot Frano Gjini tha: “Besimtarët e mi nuk i ndaj nga Selia e Shenjtë. Kleri Katolik nuk ka thirrur ose përgatitur ndonjë pushtim të huaj.

Kërkoj që gjykimet të mos bëhen në mënyrë mafioze, sepse çdo tundim pa ligj është krim ndaj shoqërisë. Aftësia e tij e rrallë prej oratori, bëri që mesazhi kristian, të depërtojë thellë në zemrën e njerëzve. Ai është ulur në bankën e të akuzuarve bashkë me kolegët kryesorë të Kishës Katolike. Këta njerëz të ditur, ishin shëmbull në virtytet njerëzore në dashurinë për Zotin e njerëzit. Të devotshëm në durim e sakrifica, të palodhur për të përvetësuar dije, të gatshëm për vetëmohim. Madhështia e tyre ishte përballë egërsisë që nuk ka njohur historia. Akuza ishte e qartë në falsitetin e saj për të gjithë. Fillonte me absurditetin e 1900 vitëve përpara dhe përfundonte tek armët në kishë. Këta ishin Imzot Frano Gjini, At Mati

KORRIK

Jeta Katolike

- DHJETOR 2005

Prendushi, Imzot Nikoll Deda, Dom Ton Lean, At Donat Kurti, Dom Ndoc Sahatçia, At Mëhill Miraj, Dom Mark Hasi, Dom Nikoll Shelqeti, At Zef Pllumi, Dom Anton Muzaj. Dita e trishtuar e 16 janarit 1948. “O Zot, ç’ka po ndodh me shqiptarët, - thotë Motër Tereza, duke u lutur atje larg në Loreto.

“Ai që e krijoi universin, e di se jeni në prova të vështira e vëllezërit e mi, por në të gjitha këto prova, ju prezantoni dashurinë për njerëzit e për Jezu Krishtin”.

“Në bankën e civilizimit të vdekur Osman, Kleri Katolik zgjoi nëpërmjet foklorit bukurinë e sentimentit” Pas vitit 1945, nën regjimin e Enver Hoxhës, prezantohet një despotizëm që frenoi për një gjysëm shekulli artin e kulturën shqiptare. Vendi u vendos në sketerrën e krimeve të pashëmbullta njerëzore. Malet e Veriut i përcjellin njëri-tjetrit, jehonën e trishtimit dhe errësira e natës i përpin bashkë me pemët dhe shtëpitë përreth. Në këtë sfond, vizatohet portreti i At Mati Prendushit. “Je dakord me akuzën”?

“Jo, në asnjë pikë”. “Pse kot je kryetar i françeskanëve”? “Asht gja tjetër me qenë kryetar i françeskanëve dhe gjë tjetër me qenë fajtor”.

Dëgjohet zilja e gjykatësit. ...

Portreti i At Mati Prendushit shihet në sfondin e flamurit. Ishte trim. Asnjë lloj furtune nuk e ka mposhtur. E gjithë jeta e tij ka qenë sakrificë për lirinë e atdheut. Merr pjesë me Ded Gjo Lulin për ngritjen e flamurit në Deçiq në 1911.

Dënohet me vdekje nga jugosllavët për këtë gjest patriotik. Armët në kishë që i futi Sigurimi i shtetit në bashkëpunim me UDB-në u bënë shkas që ta vrasin.

Projektimi i shoqërisë komuniste në botë, solli komplikacione të mëdha për njerëzimin. Ajo u ndërtua mbi bazën e milionave të vdekur dhe milionave të tjerë në kampet e përqëndrimit.

Shqipëria e vogël, u trondit më shumë.

Përballë trupit gjykues është ulur Monsinior Nikoll Deda, ideali kombëtar i burrërisë. Ishte ulur mendja e ndritur që këta korifej ia përcollen brezave, dijen dhe progresin shoqëror.

Torturat çnjerëzore ia kishin transformuar pamjen. Ashtu i lidhur e ngre

kokën nga trupi gjykues e thotë: “Mos harroni se kam pas kënë Monsinjor Nikoll Deda”. Dëgjohet zilja e gjykatësit në zemëratën e vet. Në sfondin e librave “Visaret e kombit” na vjen pamja e Donart Kurtit. “Si jeta në burg, si vdekja për mue janë e njëjta gjë. Prej jush, nuk pritet asgjë e mirë”.

Dëgjohet zilja e protestës. Kurse mendimtari i madh vazhdon: “Me punën time, kam mbledhë gjithë urtësinë popullore, mendimin dhe filozofinë e jetës”. Përsëri zilja e protestës.

Në sfondin e tavolinës së gjykimit, flet At Zef Pllumi: “Ishim 12 veta më 16 janar 1948. Vetëm unë kam mbetur gjallë si dëshmitar i asaj dite të trishtuar. Këtu u krijua një spektakël i madhërishëm i pandigjuer në historinë e Kishës Katolike”. Ndigjohet zilja e trishtimit. U lexua vendimi i trupit gjykues i cili lajmëronte për hapjen e varreve të reja. Heshtje. Këtyre burrave iu provohet forca e thellësia e mendimit i bën më heroikë në mjerimin e tyre.

Por zemra të dridhet nga keqardhja e lotët të rrjedhin vetvetiu. At Mati Prendushi foli: “Zoti gjykatës, mbase ne nuk do të shihemi më, a na lejoni të përshëndetëmi dhe të çmallemi pak”?

Zilja e trishtimit shoqëron fjalët e gjykatësit: “Vetëm pesë minuta” - At Zef Pllumi dëshmon. Çfarë janë pesë

43

minuta? Shumë pak. E rëndësishme është se këto pesë minuta janë unike në historinë e njerëzimit. Imagjinatat e kanë të vështirë të shprehin pamjen që u zhvillua aty. Emocionet duket se vijnë nga thellësia e tokës për t’i kujtuar ne sot. Ato ishin emocionet e korifejve të racës arbërore. Burrëria e fali tradhëtinë, e fisnikëria e bujaria shpifjen. Edhe sot me sytë e mi të përlotur, përulëm para gjenive të racës sonë.

Edhe kriminelët, tradhëtarët janë qenie njerëzore, por vetëm u mungon arsyeja.

Edhe këta duhen falur.

Në errësirën komuniste fillojnë e largohen një nga një, Imzot Frano Gjini, At Mati Prendushi, Imzot Nikoll Deda e të gjithë zhduken në sfondin e errët. Dëgjohet një poezi.

“Lamtumirë o mori Shkodër, lamtumirë o ti Cukal, zhduket Buna nën nji kodër zhduket Drini nën nji mal.”

Në keto netë të thikave të përgjakura, vendi po fundoset në humnerën e mjerimit. O Jezu Krisht, e di se nuk dëshiron vuajtjen dhe vdekjen e tyre, por ata shkojnë duke lënë për Ju dashurinë që u buron nga thellësia e zemrës.

Koha Jonë, E Marte, 24 Maj 2005

Jeta Katolike

44

KORRIK

- DHJETOR 2005

Ali Pashë Tepelena në “optikën” e Tajar Zavalanit (Pa asnjë koment) Nga Mark Bregu

V

len të bëhet një krahasim në mes karaktereve të Skënderbeut dhe të Ali

Pashës. Aty duket se sa poshtë kishin rënë konceptet morale nga shekulli XV në shekullin XIX, mbas katër shekujve sundimi otoman.

Në çdo veprim të këtyre dy burrave që u prinë shqiptarëve në dy faza vendimtare të historisë së tyre, gjejmë një kontrast të plotë në mes të idealizmit vetëmohues dhe egoizmit primitiv dhe gati shtazarak; në mes të dashurisë për kombin e për atdheun dhe lakmisë së pangopur për para e pasuri materiale; në mes të mishërimit të mirësisë bujare dhe furisë gjakpirëse të një bishe në trajtë njeriu; në mes të një jete kushtuar idealit liridashës dhe adhurimit për pushtetin, për të kënaqur epshet primitive duke përdorur fuqinë për të shtypur nipin dhe për të munduar të tjerët.

Gjergj Kastrioti, u tregua aq shpirtmadh sa të falte nipin që e kishte tradhëtuar në kulmin e luftës kundër një armiku të fuqishëm që

nuk dinte se ç’është mëshira. Ali Pasha masakroi burra të çarmatosur që e kishin luftuar trimërisht dhe që i kishin rënë në dorë në besë të fjalës së tij solemne! Për të çuar në vend ambicjen e tij për të pushtuar e për të grumbulluar pasuri, Ali Pasha bëri një politikë të paskrupull dhe plot dredhira, duke manovruar në mes të turqve, francezëve dhe anglezëve.

Skënderbeu i qëndroi besnik aleatit të tij, Mbretit të Napolit dhe kur punët nuk i shkonin mirë Ferdinandit të Aragonës. Kur Princi i Tarantos, Giovanni Orsini, i shkroi për t’i mbushur mendjen të mos i shkonte në ndihmë Mbretit Ferdinand të Napolit, duke i treguar fitimet që do të kishte po të mos bashkohej me partinë e Angjevinëve, Skënderbeu i dha një përgjigje krenare, ku i thoshte se miku i mirë është ai që të vjen në ndihmë në një ditë të keqe. Skënderbeu ishte një hero kombëtar i frymëzuar nga parimet morale të krishtërimit; Ali Pasha kishte mendësinë e një satrapi oriental që nxitej për të vepruar vetëm nga lakmia për të mirat materiale të kësaj bote. Prandaj Gjergj Kastrioti vdiq i varfër, kurse Ali Tepelena la një pasuri kolosale, të cilën e kishte grumbulluar së paku pjesërisht me anë të grabitjeve. Sikur Vezir i Janinës të kishte luftuar për bashkimin dhe librimin e shqiptarëve, ashtu si Mehmet Aliu bëri në Egjipt, Shqipëria do të kishte qenë e para në Ballkan që do të kishte fituar pavarësinë nga sundimi otoman. Për të qenë fare të paanshëm duhet të shtojmë se njeriu tregon virtyte morale më të larta, kur është duke luftuar kundër sulmeve të një armiku të huaj, se sa kur orvatet të formojë një shtet të centralizuar mbi gërmadhat e një shoqërie feudale. Të gjithë sundimtarët e plotfuqishëm të historisë që janë munduar të krijojnë një pushtet të fortë duke shkatërruar

kapedanatat krahinore që kanë qenë të detyruar të tregohen të pamëshirshëm kundër atyre që nuk u shtroheshin. Ndoshta Ali Pasha e teproi, mbasi kishte të bënte me rrethana edhe më të vështira dhe me një pop-

ull më të dhënë pas lirisë personale dhe vetë qeverimit lokal. Pa synuar të bëhej prijës i lëvizjes për çlirim kombëtar, Ali Pashë Tepelena bëri edhe disa gjëra të dobishme.

Hobhonsen-i, që cituam më lart, e përmbledh kështu rolin historik të Vezirit të Janinës: “Ai ishte dhe ndërtoi ura për të kaluar lumenjtë dhe bëri rrugë përmes moçaleve, ose nëpër luginat e malësive; qytetet e zbukuruara me ndërtesa të reja, të gjitha mbas udhëzimeve të tij. Duke vënë në zbatim një tok rregullore të urta, Ali Pasha luajti rolin e një princi të madh dhe dashamirës, megjithëse i vetmi merak i tij ishte të bëhej i pasur e sa më i fuqishëm”. “…

Dhashtë Zoti që ata që drejtojnë shtetin dhe qeverinë dhe që kanë në dorë fatet e këtij kombi, të ngjasojnë më shumë me Gjergj Kastriotin dhe aspak me Ali Pashën” (Autori). Kjo duhet kuptuar si thirrje dhe jo si koment.

KORRIK

Jeta Katolike

- DHJETOR 2005

45

THE CATHOLIC CHURCH IN ALBANIA (From the time of the Apostles to the Present)*

T

he story of the Catholic Church in Albania is an old one, practically contemporaneous with the history of Christianity. As such, it is a mirror, on a small scale, of the evolution of the Christian faith through the centuries in that part of the world, namely the Balkans. And since this evolution did not occur in a vacuum, but as a part of the history of the Albanian nation, so also the story of the Catholic Church in Albania is closely connected with other facets of Albanian life or ethos: Nationalism, language and literature, education, culture and social life.

According to the late Albanian scholar, Faik Konitza, Christianity in Albania dates from the First Century of our era. He makes reference to the statement of the Apostle St. Paul (in Romans XV, 19 of the New Testament) that he had preached the gospel of Christ “From Jerusalem, and round about unto Ilyricum…,” or Illyria, the land inhabited by the Illyrians, generally acknowledged to be the ancestors of the Albanian people.

Konitza says further: “As early as the year 58, the existence of an important Christian community at Durazzo (or Durrachium, now Durrës) is on record.” 1 Besides St. Paul, it is believed that the Apostle St. Andrew preached in Epirus, the ancient name of what is now southern Albania. Also, St. Jerome, who lived in the 4th Century AD and is known as the translator of the Vulgate version of the Bible, was of Illyrian origin. This inspired Christian can therefore be claimed as an ancestor of the Albanians, and one of the Fathers of the Albanian Catholic Church.

The Catholic Church was then synonymous with the Christian Church, inasmuch as the Church was a unified institution or body of believers.

Roman persecution of Christians in Illyria began early. The first Illyrian Christian martyrs, Florin and Laurin of Ulpiana (near Prishtinë), were put to death during the reign of Roman Emperor Hadrian (76-138 AD). The persecution of the Christian Church of Illyria was continued by the Roman Emperor Diocletian (245-313 AD).

Scodra (Shkodër) – the ancient capital of Illyrian kings – has been an important center of Albanian Catholicism since the early period of Christianity. The episcopal

see of Scodra is traced back to the year 385 AD. Indeed, bishoprics such as those of Scodra, Durrachium (Durrës), Aulon (Vlorë), Nikopolis (Prevezë, now in

Peter Prifti Greece), are said to be among the oldest in the history of Christianity.2 Their antiquity is additional evidence of the early emergence of Christianity in Albania and the beginnings of the Albanian Catholic Church.

We might mention in passing here that many Illyrians attained prominent positions in the government and the armed forces of the Roman Empire, subsequent to the Roman conquest of Illyria in 167 BC. A number of them served the empire as emperors: Claudius (from 268 to 270 AD), Aurelianus (270-275 AD), Probus (276-282 AD), Diocletian (284-305 AD), Constantine the Great (306-337 AD). To these may be added the name of Justinian (reign, 527-565 AD), Emperor of the Eastern Roman Empire, who was a native of Tauresium in Illyricum. Constantine and Justinian are known, of course, for the historic roles they played in the shaping and consolidation of the early Christian Church. Because of their great interest in the temporal and sacred, or “affairs of state” and the Christian faith, they may perhaps be regarded as early representatives of what later became the two distinctive and closely related features of Catholicism in Albania: religion and country. It’s a relationship that is best expressed by the motto of the Albanian Catholic Church, Fe e Atdhe (Faith and Fatherland).

Most of the Catholic Albanians live in the northern part of the country, with Shkodër as the focal point and traditionally the stronghold of Catholicism in Albania. In actual figures, the Catholics at present number about 300,000.3 This figure does not include another 100,000 Albanian Catholics who inhabit areas in Yugoslavia close to the

Albanian border, but who are subject to the Catholic Church in that country.

Prior to the abolition of the religious establishment in Albania in 1967, the Catholic Church was organized as follows: It had two archdiocese, one in Shkodër, the other in Durrës; three dioceses in Pulti, Sap, and Lezhë; one abbey (Abbey Nullius), known as the abbey of St. Alexander in Orosh, Mirdita; and one Apostolic Administration for central Albania, which was under the jurisdiction of the Archbishop of Durrës and numbered about 4,000 Catholic faithful.

At that time, the Church had a total of 123 parishes, served by 90 secular4 priests and over 30 Franciscans. Shkodër was the site of the Papal College, which had an enrollment of about 60 seminarians who were training to become priests.

In the past, however, the Albanian Catholic Church was differently organized and considerably larger. Its jurisdiction spread over a much larger area, and included not only the two archdioceses of Shkodër and Durrës, but also the Archdiocese of Tivar (now Bar, in Montenegro), and the Archdioceses of Shkup (Skopje) with its see in Prizren (now in Macedonia and Kosovë respectively). The Archdiocese of Tivar, and the Archdiocese of Shkup, presently the Shkup-Prizren Diocese are now a part of the Albanian Catholic Church in Yugoslavia.5 The bishops of these dioceses are under jurisdiction of the Vatican’s Congregation for the Evangelization of the peoples. Their dioceses are likewise under the jurisdiction of the same Congregation.

Early Church History During the first centuries of its existence, the Christian Church faced numerous challenges, both from within and without its ranks. The challenges from without came from rival religious movements like Mithraism, Manichaeism, and Gnosticism.

Those from within came from a series of sects, each one professing to be the correct interpreter of the faith, and by virtue of that knowledge claiming the loyalty of all Christian faithful. Prominent among such sects – all of which were subsequently declared heresies – were Montanism,

46

Jeta Katolike

Arianism, and Pelagianism. The impact of several of the rival religions and sects was felt in the lands of Illyria, as well. Some of those challenges posed a serious threat to the Church, and it took several centuries before the tenets of the faith and Church ritual assumed a standard form, universally accepted by all Christian believers. We shall discuss these challenges briefly, in part to indicate the nature of the controversies, but also to show that problems and difficulties encountered by Christianity today, and in particular the Catholic Church in Albania, are nothing new. They have been an inseparable part of the history of Christianity from the time of the Roman Empire, through the Middle Ages and the Ottoman threat, down to our day. Each time, however, the Church emerged triumphant.

Mithraism – Perhaps the greatest of the early challenges to Christianity was Mithraism, a mystery religion originating from Persia (Iran). The name comes from Mithras, a god associated with the Sun, and hence with light and power. Mithraism was similar in many respects to Christianity, but its central figure was mythical rather than a historical personage, like Christ.

Furthermore, as a mystery cult, it emphasized secret rites of initiation and ceremonies of purification which promised to lead the believer, by degrees, to a state of blessedness.

Mithraism became very popular with the Roman military. For a time, its influence was felt also in Albania. For four centuries after the resurrection of Christ it competed with Christianity for influence among the subjects of the Roman Empire, but withered away in the 5th Century of our era.

Gnosticism – The term “Gnosticism” is derived from gnosis, which is defined by some as a higher type of knowledge, by others as revelation. But whether as knowledge or revelation, it was attainable not by ordinary intellectual processes, but through mystical experience. Mysticism brought spiritual enlightenment to man and delivered the soul from the bondage of matter. It was in this manner that man gained redemption, and not through “release from sin” – as the “established” Christian Church taught.

Gnosticism divided men into three categories, depending on the degree of their spiritual evolution. This division allowed for a minority to attain redemption, while the majority of people were destined for only a shadowy existence after death. The implications of these teachings – in contradiction to the authorized teachings of the Church

KORRIK

–were that: the world was not created as good, men were not all equal before God, and salvation was not open to all. Because of such teachings, Gnosticism was declared a heresy by the Church fathers in the 2nd Century AD. Manichaeism – Named after Mani, a Babylonian of the 3rd Century AD, Manichaeism became a rival of Christianity in its drive for adherents in the Middle East, North Africa and other regions. As a theological system, the new religion rested on a fundamental dualism. It postulated an eternal division and conflict between light and darkness. Unlike Christianity, Manichaeism taught that religious enlightenment necessitated knowledge of Nature and her elements, and that redemption was attained by freeing the element of light from the power of darkness – the realm of Satan.

St. Augustine himself, while a young man, came under the spell of Manichaeism, and remained under its influence for nine years. Later, when he found true peace through acceptance of Christianity, he fought the movement with tenacity.

The teachings of Mani found much support in Rome and elsewhere in the 4th and 5th Centuries. But as it was opposed vigorously by Christian theologians, as well as Roman emperors, Manichaeism weakened progressively, though it did not disappear until the 13th Century.

Montanism – This movement had its origin in a mystery cult in Phrygia (now Asia Minor), whose followers worshiped Cybele, goddess of nature. Believing that the organized Christian religion had become formal and cold, Montanism – a highly emotional cult – sought to restore the prophetic element in Christianity, so that God might speak to all men, instead of only to a chosen few, namely the members of the clerical hierarchy. Montanism exalted thus the laymen, teaching them to rely on themselves for their spiritual salvation, which, it claimed, was available to all people through mysticism.

In the view of the Church Fathers, however, Montanism was much too individualistic. As such, it threatened to destroy discipline among believers and especially, to abolish belief in the hierarchical Church as the true representative of apostolic succession. The bishops’ authority, in spite of occasional abuse or tepidity, derived from Christ’s institution. To evade the threat to these beliefs, the Church declared Montanism a heresy in the 2nd Century, AD.

- DHJETOR 2005

Arianism – The most serious doctrinal challenge to the Early Christian Church came from the movement known as Arianism in the 4th Century AD. The movement is named after Arius, a Greek theologian of the Church (d. 336 AD.) and presbyter in Alexandria, Egypt. Desiring to establish firmly the unity and simplicity of God – in effect, arguing for unitarianism – Arius rejected the doctrine of the Trinity and denied that Christ was one with God from the beginning.

The fierce controversy, which also involved believers and Bishops in Illyria, was resolved by the famous Council of Nicaea (now a part of Asia Minor), which was held in 325 AD, during the reign of Emperor Constantine the Great. The historic synod of the Bishops of the Church affirmed the identity of nature or oneness of Christ with God the Father, and condemned Arius as a heretic. The decision of the bishops was embodied in the famous Nicene Creed, which expresses the fundamental tenets of the Christian faith, and is recited to this day by millions of Christians everywhere as a part of the church ritual.

Fotini heresy – A less serious doctrinal challenge in the 4th Century A.D. came from Fotini, a bishop of Sirmium, then a town in Illyria. In 343 A.D. Bishop Fotini propagated the doctrine that Christ was only a man, but that he was nevertheless endowed with special qualities that united him with God. The teaching of Fotini was condemned two years later by a Synod of Bishops that convened in Milan, Italy.

Pelagianism – The movement of Pelagianism takes its name from Pelagius, a British theologian (circa 360-420 AD).

Pelagianism questioned what would later be known as the Augustinian doctrine of total human depravity, which makes men wholly dependent on Divine Grace for their salvation. It argued that human beings are not devoid of power, and that they retain the initiative in the process that leads to their salvation. The movement further maintained that men are not born sinful, that the human race was not condemned because of Adam’s fall, and that its redemption was not guaranteed

by Christ’s resurrection.

These teachings amounted to an affirmation of the freedom of the will and denial of the doctrine of “original sin.” Pelagianism had an air of “modernism” and “humanism” that ran counter to the main current of theological thought in the Church, namely the “Augustinian” doctrine of predestination and salvation by grace. Consequently, the

KORRIK

Jeta Katolike

- DHJETOR 2005

movement was pronounced a heresy to be shunned by true Christians.

For four hundred years the Church, operating as one single body, battled successfully against these rival religions and heretical movements. Nevertheless, ever since the Church emerged in history as a religious organization, it developed under a welter of conflicting influences emanating from Rome and Byzantium (later Constantinople). These differences were political, cultural, ritualistic and personal in nature – to mention some of the more prominent ones – and in time split the Church into an Eastern and a western jurisdiction. This happened in 395 AD, when the Roman Empire divided into East (Constantinople) and West (Rome).

From 395 A.D. until the Great Schism in the Christian Church in 1054 – a period of nearly seven hundred years – Albania’s religious dependency fluctuated between East and West. In part because of its sensitive geographical position, situated as it is midway between Rome and Constantinople, the Albanian Church suffered considerably from the consequences of the antagonism between those two centers of Christianity. After the schism of 1054, the northern part of Albania came under the jurisdiction of the Roman Catholic Church, while the southern part of the country recognized the jurisdiction of the Patriarch of Constantinople, and came to be known as the Orthodox (or Eastern Rite) Church of Albania. Subsequently, the Christian Church of Albania served as a bridge between the two cultures of East and West, centered in Byzantium and Rome.

Conversions to Islam in Albania After Scanderbeg’s heroic 25-year-long struggle against the Ottoman invaders ended in 1468, Turkish power and influence began to affect Albanian society in a variety of ways. At first slowly, then at a more rapid pace, the Turks affected also the religious life of the Albanian people, causing many to become Muslims.6 Albanians who converted to Islam did so not for religious reasons; in other words, not because of a religious preference for Islam, but for pragmatic reasons, in view of the new situation created by the Ottoman conquest. They converted chiefly for political, economic, and personal reasons, most often to avoid persecution, including the payment of very heavy taxes, or to gain employment and advancement in the Ottoman administration. According to the

Sharia – the Islamic law which governed civic life during the Ottoman reign – Christians had hardly any rights, and as a consequence were reduced to second class subjects or rayas. The term connoted a menial condition that amounted to serfdom.

Apart from other hardships, the Christians were obliged to pay crushing taxes to the Turkish authorities and to the Sultan. Such a policy toward Christian subjects amounted to economic violence and oppression. On the other hand, the Turks offered enticing careers in politics and the military to Christians who would accept the Islamic faith. Some of the leading families in Albania took advantage of the offer and turned apostate.

The spread of Islam in Albania was aided also by factors of a religious character, peculiar to the church at the time. In general, the clergy were not educated enough to perform well their priestly duties. Indeed, some of them were illiterate, and consequently ill-equipped to counteract the pressure of Islam among the ranks of the faithful.

Furthermore, a number of bishops of the catholic Church were foreigners who did not know Albanian, and could not communicate effectively with the faithful in their jurisdictions. This, too, proved to be a handicap in resisting the process of conversion to Islam.

In brief, heavy taxation of the Christian peasantry, the apostasy of leading families, the weaknesses within the Church itself, and not least the waves of persecution of Christians by the Turks, combined to cause most of the Albanian population to turn Muslim by the end of the 19th Century.

At first, however, conversion in Albania proceeded slowly. During the first two Centuries of Ottoman rule – from 1388, when the Turks first appeared in Albania, until 1600 – only a small percentage of Albanians had become Muslims. Skendi notes that in 1610 “the Catholic population exceeded the Muslim by a ratio of ten to one,” and that in 1688 Shkodër “had only eleven mosques as compared with twentysix at the beginning of the twentieth century.”7 The propagation of the Islamic faith ran into opposition among Catholic Albanians.

For example, when war broke out between Turkey and Venice in 1645, the metropolitans of Shkodër and Durrës supported a plan for a popular uprising against the Ottomans.

The plan was detected by the Turks, who reacted by punishing the Catholics and their leaders, and destroying many of their churches and monasteries. Again in 1649,

47

“the Catholic Archbishop of Durrës. Mark Skura, led a force of 7,000 armed men in an attack against the Turks in Shkodër.” 8 These are but two of the many instances of Catholic resistance to Turkish occupation.

Because of such resistance and the ties of the Albanian Catholic Church to the Vatican and other powers in the West, the Ottoman viewed Catholicism as an enemy.

An Albanian historian has suggested that the attitude of the Turks towards the Catholics began to harden about the middle of the 15th Century, as a consequence of Scanderbeg’s struggle against their rule, in alliance with the Papacy 9 and Italian states sympathetic to the Albanian cause. Ottoman distrust and enmity towards Catholicism increased in the following century when the Turks lost the naval battle at Lepanto (1571) against the Catholic powers of Spain, Venice, and the Papacy. “Apparently it was not a coincidence that waves of conversion to Islam in the Catholic part of Albania occurred when Catholic powers in the West, such as Venice and Austria, were at war with the Turks. At such times, the Turkish occupiers stepped up the pressure on the Catholic population to convert or suffer oppression. For a long time the Turks denied religious freedom to the Catholics in Albania. It was only in 1609 that a Catholic prelate, Archbishop Marinus of Shkodër, obtained a firman or decree from the Sultan granting limited religious freedom to the Catholics.” 10 The fierce pressure to convert to Islam, especially from the 17th to the 19th Century, created a novel situation among Albanian Christians. Dire circumstances forced a portion of them to become “Crypto-Christians.”

This is a term applied to those who led double religious lives. They professed to be Muslims and outwardly practiced the Muslim faith, whereas in private they adhered to their Christian faith. It was a stratagem to avoid persecution by the Turks who looked upon Christians as “infidels,” and at the same time remain true to their faith.

Within the Catholic community, such believers were called Crypto-Catholics, or laramani in Albanian. Groups of CryptoCatholics inhabited the regions of Prizren, Pejë, the plain of Kosovë in what is now Yugoslavia, and Lura in Albania proper.

An incident involving a community of Crypto-Catholic Albanians in Kosovë tells much about their precarious life. It happened almost a century and a half ago. In 1846, when the Turks moderated somewhat their

48

Jeta Katolike

policy on Christians, 25 Crypto-Catholic families of the parish of Stubla near the town of Ferizaj, Kosovë, declared their intention to profess openly their Christian faith. In response, the Turkish authorities promptly exiled 187 of the males of Stubla to Anatolia (now Asia Minor). Forced to walk to their destined place of exile, they made the long and mournful journey bound in chains, beaten and harassed along the way. At the intervention of the French government, however, the Sultan ordered their release. But 57 of them never made it back to Stubla. They had perished in the two-year ordeal from 1846 to 1848.

Later, the official who was responsible for their exile, a Maliq bey of the town of Gilan in Kosovë, argued that had he not taken such action, all of Kosovë would have turned Catholic. It’s a revealing comment, as it indicates how tenuous and fragile the hold of Islam was on Albanians in Kosovë as recently as the last century. In November of 1981, Dr. Gjergj Gjergji-Gashi, a priest of the diocese of Prizren completed a doctoral dissertation on the Crypto Catholics of Stubla. It is entitled, Albanian Martyrs of the Diocese Skopje-Prizren in Kosovë, 18461848. The study is expected to be published in book form.

Councils of Albanian Bishops and the Albanian Pope (Clement IX) There have been only five councils of Albanian bishops to date. The documentary sources indicate where some of them were convened. But here, for reasons of simplification and clarity, we have listed them numerically. These councils are generally recognized as milestones in the history of the Catholic Church in Albania. At these convocations, the highest prelates of the Church took decisions that had important consequences not only for the Catholic faithful, but for the whole Albanian nation.

First Council of Albanian Bishops – The first all-Albanian council of bishops in the history of the Albanian Catholic Church was the Council of Dioclea (later Podgorica in Montenegro). It was held in 1199 AD. In the meantime, the Slavic provinces of Serbia and Montenegro had transferred their religious allegiance from Rome to the Patriarch of Constantinople. This division of church loyalties between northern Albanians and their Slavic neighbors set the stage for the friction that developed between the two ethnic groups during “the next seven hundred

KORRIK

years.” 11 As a consequence of the split, Albanian Catholics were exposed to the hostility and sometimes open persecution by the Orthodox Slavs, thus marring relations between them for centuries.

Second Council of Albanian Bishops – This council was held in St. John’s Church in the village of Mercinjë, near Lezhë, Albania. The year was 1703. It was presided over by the Primate of the Albanian Catholic Church, Vincent (Visko) Zmajeviç, Archbishop of Antivari (later Tivar, now Bar in Montenegro). A prelate of Croatian origin, Archbishop Zmajevic was also the Apostolic Delegate to the council, which is to say, the official representative of the Vatican. The Second Council concerned itself with key problems of Christian life; among them the problem of conversion to Islam. The council took a number of decisions intended to discourage apostasy and to reward those who came back to the faith, after converting to Islam, by admitting them to the sacraments of the Church.

The Second Council took place under the vicarage, and indeed on the initiative of Pope Clement XI, who was Albanian (Arbëresh). The council has come to be known in history as the Concilium Albanicum or “Council of the Albanians.”

Mindful of his Albanian origin, and also of the plight of Albanian Catholics in his time, Pope Clement called the council with a view to alleviating the afflictions besetting his fellow-countrymen and the land of his origin, then groaning under heavy Ottoman pressure. This apparent from a letter of Archbishop Zmajevic to the Pope concerning a pastoral visit he had made to Albania just before the convocation of the council.

He says: “In obedience to your order, I traveled to all parts of the land, and witnessed its suffering. I saw aliens who had invaded the house of God, the desecrated shrines, the profaned altars. There was hardly a place where (Christian) people could gather to pray. I saw old men in pain, priest-servants of the lord moaning, and shepherds of the flock slain and their sheep scattered about…” 12 The work of the council went well. So well, in fact, that its proceedings – upon being examined by a special commission of the Vatican – were considered important enough to be published as a book, in both Latin and Albanian.

The Council of the Albanians was significant, first of all, because it was held at a time when to be or not to be a Christian, owing to extreme Turkish pressure, was the burning question of the day. Second, the

- DHJETOR 2005

Christian faithful of the time came to realize more clearly – upon seeing an Albanian Pope on the throne of St. Peter – that even small nations enjoyed full rights within the Church. Finally, the very book that was published on the proceedings of the Council was “a valuable monument” to the Albanian language, in the sense that Albanian showed itself to be rich enough to express theological, sacramental and spiritual concepts and ideas of a rather high order of abstraction.

The sense of elation and ethnic pride among Albanian bishops taking part in the Second Council is evident in the letter which Archbishop Zmajevic addressed to Pope Clement at the conclusion of the Council. He writes: “Holiness, under your patronage and protection, our country is filled with joy, because after so many years it has begun to breathe and open its eyes. Through an Albanian Pope, our country has become illustrious and our common motherland is proud of your name and glory. In the meantime, I, myself, with the whole Albanian people pray God that He may preserve you, our Albanian Pope, for a long time, for the good of the universal church and our people.” 13 The Albanian nation had cause to rejoice in its illustrious son. Gjon Francesk (Giovanni Francesco) was born in Urbino, Italy in 1649; he died in 1721 at the age of 72. Already as a young man and student he showed signs of unusually high intelligence.

The reputation of his brilliance prompted Queen Christina of Sweden to invite him, when he was but twenty, to take part in the internationally famous Swedish Academy.

Gjon Francesk studied in Rome at the Collegio Romano, became a Cardinal at the young age of 41, and was elected Pope in 1700 by unanimous vote – a rare occurrence in the history of papal succession. He reigned as Pope for 21 years, from 1700 to 1721.

By encouraging the propagation of religious literature in Albanian, Pope Clement XI aided the development of Albanian education in early 18th Century. Furthermore, in 1711, at his initiative, a chair for the study of Albanian was inaugurated at the Institute of Montorio in Rome.” 14 In sum, the Albanian Pope left behind him a fine record of service in several respects. He made important contributions to the Church. He furthered the advancement of the Albanian language and education. And he helped the cause of the arts. During his reign he enriched the Vatican Library with valuable works of art and world literature, stimulated the study of archeology, founded

KORRIK

Jeta Katolike

- DHJETOR 2005

an Academy of Painting and Sculpture in Rome, and restored and embellished numerous churches in Rome and elsewhere in the papal state of that time. Aware of his interest and support of the arts, the Encyclopaedia Britannica has called him “a generous patron of arts and letters.” 15 We shall conclude this discussion of the Albanian Pope by citing some excerpts from the “Universal Prayer,” whose authorship has been attributed to him: Lord, I believe in You: increase my faith.

I trust You: strengthen my trust.

Guide me by your wisdom, Correct me with your justice, Comfort me with your mercy, Protect me with your power.

Lord, enlighten my understanding, Strengthen my will, Purify my heart, And make me holy.

Keep me, Lord, attentive at prayer, Temperate in food and drink, Diligent in my work, Firm in my good intentions.

Let my conscience be clear, My conduct without fault, My speech blameless, My life well-ordered.

Grant this through Christ our Lord. Amen.16 Third council of Albanian Bishops – Nearly 170 years after the second council, a third council of Albanian Bishops took place in the year 1871 (presumably in Tiavar). The presiding prelate was Karl Pooten, Archbishop of Tivar and Shkodër. He was the Apostolic Delegate to the council and Primate of the Albanian Catholic Church. Unlike the previous council, this one was preoccupied above all with questions of Church ritual, and ways and means to strengthen the faith, including religious instruction for children.

The council also took decisions regarding the duties of priests and bishops, and the scope of activities for missionaries of the Church.17 Fourth Council of Albanian Bishops – This council was held in the Cathedral of Shkodër in 1895, during the reign of Pope Leo XIII. The presiding prelate and Apostolic Delegate to the council was the Archbishop of Shkodër, Pashk Guerini. By this time, the fortunes of the Church had changed for the better. Many new churches wee built, Catholic schools were opened, and the first steps had

been taken in the teaching of the Albanian language. The council took strict positions on certain matters of faith. It prohibited the giving of non-Christian names to infants at baptism, and it declared that the Church would no longer tolerate Crypto-Catholicism. Instead, the bishops called on all the faithful to profess and practice openly their Christian faith, regardless of the risks.

The Fourth Council of Albanian Bishops is remembered today, among other things, as the council that proclaimed the Madonna of Shkodër (or the Mother of Good Council), as “Protectress of Albania,” and declared April 25 as a Feast Day for all Albanian dioceses.18 Fifth Council of Albanian Bishops – A Conference of Albanian Bishops, it was held secretly in Shkodër shortly after the end of World War II, in September, 1945.

Considered as the Fifth Council of Albanian Bishops, it was convened to respond to the new situation created in Albania following the takeover of power by the Communists.

More specifically, the council took up the question of the persecution of the Church by the new government. Bishop Fran Gjini, Abbot of Mirdita, was elected Regent (in lieu of the Apostolic Delegate) at the council and, as such, became the spokesman for all Albanian bishops. He was empowered by the council to enter into negotiations with the government, with a view to resolving the conflict between the Church and the regime.

Toward that end, Bishop Gjini wrote to Enver Hoxha, head of the Albanian government, advising him of the Church’s desire to cooperate with the government in order to overcome the strife between them. His initiative was curtly rejected by Hoxha, the persecution of the Church continued and intensified, and Gjini himself, along with many other prelates and clergy, perished as a result.19 In sum, the five Councils of Albanian Bishops played a significant role in charting the course of the Church and shaping its destiny at critical moments in its history.

(To be continued)

Note: This article was prepared at the invitation of Gjon Sinishta, editor of the Albanian Catholic Bulletin. In accordance with my wishes, the article was published “anonymously.” The reason was that I wanted to avoid possible embarrassment and trouble for close relatives of mine in the atheist and bitterly anti-Catholic Albania of that period.

Note also that the section “The Albanian Church in Italy,” which appears in the original article, has been left out.

49

1 Faik Konitza (edited by G.M. Panariti) , Albania: The Rock Garden of Southeastern Europe, Boston, 1960, pp. 140-41.

2 Gjon Sinishta, “Grave Violations of Religious Rights in Albania,” Occasional Papers and Religion in Eastern Europe, Easton, Pa., Vol III, No. 5 (1983), p. 2.

3 Gjon Sinishta, The Fulfilled Promise, A Documentary Account of Religious Persecution in Albania, H&F Composing Service, Santa Clara, Ca., 1976, p. 1, 38 (hereafter cited as Fulfilled Promise).

4 As contrasted to “conventional” or “monastic” clergy who lived on a convent or monastery.

5 Drita (The Light), Catholic monthly, Prizren, Kosovë, (Yugoslavia) , No. 1-2 (1983) , p. 10.

6 Fan S. Noli (Bishop) George Castrioti Scanderbeg, International Universities Press, New York, N.Y. 1947, p. 8.

7 S. Skendi, The Albanian National Awakening 1878-1912, Princeton University Press, Princeton, N.J. 1967, pp. 7-8, 9.

8 Stefanaq Pollo, Aleks Buda, Historia e Shqipërisë, I (History of Albania, vol. 1) , Tiranë, 1959, p. 370.

9 A. Logoreci, The Albanians: Europe’s Forgotten Survivors, Victor Gollancz, Ltd., London, 1977, p. 31.

10 Sinishta, Fulfilled Promise, p. 33.

11 Ibid., p. 32.

12 Dr. Gasper Gjini, “The Albanian Council 1703-1983” , Drita, No. 11-12 (1983) , p. 7.

13 Sinishta, Fulfilled Promise, pp. 34-35.

14 Pollo and Buda, Historia e Shqipërisë, I, p. 377.

15 See the 1954 edition of the Encyclopaedia Britannica, vol. 5, p. 795.

16 Albanian Catholic Bulletin, Santa Clara, Ca., Vol. III (1982) , p. 45.

17 Kisha dhe Historia e saj (The Church and Its History) , Ferizaj-Zagreb, 1981-1982, Vol. 7, Sec. 60.

18 Ibid., Vol. 7, Section 60; Sinishta, Fulfilled Promise, p. 35.

19 A. Guidetti, Padre Fausti, Milan, 1976, pp. 96-97; see also, Jak Gardin, S. J. Report on the Albanian Catholic Church, Trieste, 1956.

50

Jeta Katolike

KORRIK

- DHJETOR 2005

Pilgrimage to the Basilica of the National Shrine of the Immaculate Conception

Your Faith Is Stronger Than Anything Angie Curanaj A pilgrimage is a transformative journey to a sacred place in which the traveler is intentionally going someplace to be spiritually transformed. The point of the pilgrimage is to prove yourself by enduring and overcoming difficulties. The group of parishioners, from Our Lady of Shkroda came to learn this at the end of our trip to Washington, D.C. Our mission was to get to the Basilica of the National Shrine of the Immaculate Conception to participate in the mass for the holy year of the Eucharist. We started our morning by gathering at our church.

It was very dark out and the rain was pouring hard. We were all hoping the rain would stop but it didn’t. In fact it continued all day long from NY to Washington, D.C. While we were waiting for our buses, I saw everyone greeting each other with hugs and kisses and being more awake than ever. I found that no matter what the future may bring, each and every single one of us was glad to be there. There was no doubt that we were eager to start our day. Everyone soon gathered inside of the main church, said a prayer, and then found their way back into the hallway where all found a group of friends to pass time with. The Youth Group kids were happy that could all go on this pilgrimage together and experience something as spiritual and wonderful as a group.

When our coach buses finally arrived, everyone found a seat, got as comfortable as they could and started their five-hour ride to D.C. There is something so calming and peaceful in the way that everyone who was on this trip, even if they did not know each other, were willing to interact and help each other. As we rode to D.C. we laughed and talked about music, the ride, and even prayed the rosary as a whole. It was truly beautiful to witness such a large and diverse group get along so well. The rain, however, did not stop. In fact, it got worse as we reached the Basilica and all we could hope for was a safe trip there and back.

When we got to the Basilica we entered the church, which was not only massive but also absolutely beautiful! Father Peter found his way to the altar with the rest of the Priests and Cardinal Egan of New York. Mass was said in 3 languages and it was wonderful to see all those people of all different backgrounds and ethnicities together for one reason: our faith. It was truly amazing. I felt more at peace in a church crowded with people I did not know, than ever before. After mass, everyone went downstairs

to the Basilica’s lunch hall and found something to eat, went to the gift shop, took pictures, and socialized before we left to come back home. In the crypt of the Basilica we found a hall that held a painting, in mosaic, of Our Lady of Shkodra. To see this dedication to Our Lady was beautiful. We soon found the rest of the group and made our way around the gift shop, getting things for our families and friends to bring back home. When we found our way out, us Youth Group kids, found ourselves in the rain and did not mind so much. We had a blast making jokes, taking goofy pictures, and watching people rush to the buses as we just stood out in the rain. We were so happy to be together and at this beautiful and holy Basilica, that the rain did not bother us as much as it did before. Although we complained about the rain on our way to D.C., we came close to forgetting that it even existed on our way back. Instead, we took in the beautiful moments we were having and allowed our faith to conquer everything.

No matter what we went through, how long it took us, or how badly the weather was, we made the best of our trip and realized that our faith in God and the church is what brought us together. Rain or shine, we were determined to make our trip something we would always remember, and I think we accomplished that.

The bus ride to Washington, D.C., the Basilica, the beautiful mass, the interior of the church, and the bus ride home made our day well worth the time. We had to sacrifice certain things on our trip, but even God sacrificed things on his pilgrimage. So we must always remember, where there’s a will there’s a way. And your faith is much stronger than anything that comes your way.

EVERY ONE WAS SO AMAZED Kristiana Dushaj Around 6:45 in the morning, On October 8 th, 2005, the Our Lady of Shkodra church lobby was filled with parishioners. Even though it was raining, people still put their effort to arrive on time and were prepared to meet the challenge of a five hour bus ride.

The pilgrimage was to take place in Washington, D.C. We were all gathered and prepared to visit the Basilica of the National

Shrine of the Immaculate Conception, and anxious to celebrate a beautiful mass with Cardinal Egan, from New York, other priests from different parishes, and our very own, Father Peter and Father Victor.

Around 8:00 in the morning, we started filling up two coach buses with about one hundred people. Once everyone found a seat, our bus left the church and we all became so excited. The heavy rain did not do much to stop us from having fun. We all enjoyed ourselves by singing, trading stories, sharing food, and listening to music.

While there was traffic at times and heavy rain, we were very thankful to God when we arrived safely!

The Basilica of the National Shrine was absolutely beautiful. Every one was so amazed at its magnificence and those that came for the first time were simply in awe.

Aside from the cathedral in Manhattan, and of course, Our Lady of Shkodra, the Basilica of the National Shrine was one of the most stunning churches I have ever seen. Even though the exterior structure of the church was extremely gorgeous, the inside was just as moving. When my group and I entered into the church, I was so amazed by its immense beauty, the wonderful arts and statues, and its gigantic presence. And even though the church was so big, there weren’t enough seats available for everyone to sit down. This made the pilgrimage even more incredible seeing people, from all walks of life, gathered for one cause. When mass began, Cardinal Egan began his homily by welcoming every one from nearby and afar.

He continued to brighten our day, with his wonderful words, by teaching us that while “outside of the church it is raining, inside there is sunshine.”

In short, the best part of the whole trip was witnessing, with our parishioners, a hand painted beautiful tile. That figure, I would come to learn, was that of Our Lady of Good Counsel. While mass was touching and the artwork very moving, we all took a break and went to the basement level of the church to eat and buy a few souvenirs from the various gift shops. About an hour later, the crowd subsided and every one of our parishioners was ready to go into their designated buses. And then back we were, in our buses and ready to go to another church, but this time it would be on our way home, to Our Lady of Shkodra.

KORRIK

Jeta Katolike

- DHJETOR 2005

51

NEWS FROM ALBANIA

Pope appoints three bishops to vacant Albanian dioceses

A

lthough religious freedom was restored in Albania in 1991, more than four decades of severe religious repression left the country’s Catholic dioceses in shambles. “With the aim of reorganizing the church hierarchy in Albania,” the Vatican said Nov. 23, Pope Benedict XVI appointed three bishops two for dioceses that had been vacant since the 1940s. The naming of the three bishops, each of whom had been apostolic administrator of his diocese, came 14 years after freedom because it took that long to normalize church life and establish a diocesan structure, said Passionist Father Ciro Benedettini, a Vatican spokesman.

Msgr. Dode Gjergji, 42, was named bishop of Sape, the diocese he had administered since February 2000. Vatican statistics report a Catholic population of 90,000 in the diocese and 10 diocesan priests. The last bishop was transferred to another diocese in 1940. Rogationist Father Ottavio Vitale, 46, was named bishop of Lezhe, a diocese with 85,000 Catholics, four diocesan priests and nine religious-order priests.

The diocese had been without a resident bishop since 1949. Bishop-designate Vitale was named diocesan administrator in 1998 and apostolic administrator in 2000.

Vincentian Father Cristoforo Palmieri, 66, was named bishop of Rreshen, a diocese vacant only since 1998. Since 2000 he has been administrator of the diocese with 57,000 Catholics, four diocesan priests and three religious-order priests.

of Blessed Mother Teresa of Calcutta, who was of Albanian nationality. The original statue will be located in the Tirana airport, he told Benedict XVI.

In this photo released by the Vatican paper L’Osservatore Romano Pope Benedict XVI greets the Prime Minister of Albania Sali Berisha during a meeting in his private library at the Vatican, Thursday, Nov. 10, 2005. Berisha discussed Albania’s integration efforts with the European Union and NATO and the situation in Kosova, and also invited the Pope to visit Albania, according to his media advisor. (AP Photo/L’Osservatore Romano, HO)

Pope Benedict XVI looks at a statue of Mother Teresa he just received as a gift from Prime Minister of Albania Sali Berisha, unseen, during a meeting in his private library at the Vatican, Thursday, Nov. 10, 2005. Berisha discussed Albania’s integration efforts with the European Union and NATO and the situation in Kosovo, and also invited the Pope to visit Albania, according to his media advisor.

(AP Photo/Patrick Hertzog/pool)

After serving as the first president of Albania after the fall of Communism, from 1992 to 1997, Sali Berisha returned to power in September of this year, when he was named prime minister in the wake of a center-right coalition victory in national elections.

Albanian leader meets Pope Vatican, Nov. 10 (Compiled from CWNews.com and Zenit.org) - Pope Benedict XVI met with Albanian Prime Minister Sali Berisha on November 10.

Berisha arrived for the papal audience accompanied by his wife and a small entourage. He conversed with the Holy Father for some 15 minutes in the Pope’s library. The Albanian prime minister gave the Pontiff a small reproduction of a statue

Pope Benedict XVI greets Albanian Prime Minister Sali Berisha (L) during a meeting in the private library at the Vatican, November 10, 2005. REUTERS/Patrick Hertzog/Pool

The Holy Father gave his male guests medals of his pontificate and rosaries to the women.

Pope Benedict XVI receives a statue of Mother Teresa as a gift from Albanian Prime Minister Sali Berisha (L) during a meeting in the private library at the Vatican, November 10, 2005. REUTERS/Patrick Hertzog/Pool

Jeta Katolike

52

KORRIK

- DHJETOR 2005

600 Years of Gjergj Kastrioti 15 Years of the Festival 1 Year to a Free Kosova

T

his was a momentous year for Albanians, with many important activities to cel-

By Simon Vukel

ebrate. On November 28th, we celebrated the 93rd anniversary of Albanian independence, when the Albanian flag was raised in a declaration of freedom.

Albanians throughout the world celebrated the day with great pride, ever mindful that Albania itself has a long way to go, and many of our brethren still are not free to live in their own state. But we are a positive and steadfast people, and we know that the future looks bright for the Albanian people.

In order to go forward, however, it sometimes helps to look back, and that is what the Albanian Festival does each year. We live in America, work our good jobs, go to good schools, and live for the most part a decent, good life. But we never forget who we are or where we come from, or the sacrifices made by those who came before us, both in Europe and here in America.

This year was the 15th anniversary of the Albanian Festival in America. If one

reads the mission statement which appears in this booklet, the goal of this festival is very clear – to preserve Albanian culture and Albanian folklore for generations to come. But the festival is really so much more than that. It is an opportunity for Albanians to leave their busy lives behind for an evening and come together as families to celebrate those things they have in common. Albanians are diverse, whether Tosk or Gheg or Christian or Muslim, but it is their love for their own people that binds them together.

Many volunteers come together to put on the Festival, and without a doubt it is the largest gathering of Albanians in America each year.

Thousands were in the Lehman College concert hall, with the older attendees remembering their birthplace and everyone they left behind, and the younger ones learning about where their parents come from, and learning the traditions that they too will then pass on to their children.

That is what is the most amazing thing about the Festival. The professional singers are wonderful, and they are a joy to watch. But it is these amateurs, born in America, who really are the stars, as they continue what our brethren the Arberesh of Italy have done for over 500 years. Keeping the Albanian culture alive, even as the community becomes more and more American.

When we hear patriotic songs sung “maje krahu” or with a cifteli or lahute, we are also reminded of another anniversary, that of the 600th anniversary of Gjergj Kastrioti’s birth. Gjergj Kastrioti – or Skenderbeg, as he is known to the world – is Albania’s national hero. He is the ideal hero for the Albanians – he reminds us all that the expression – United We Stand, Divided We Fall – is true for Albanians as well. When Kastrioti was in power, the Albanians

were united. The Albanians knew they were Albanian. And the world knew who Kastrioti was, and who the Albanians were.

After Kastrioti died, in many ways so did the Albanian dream, for at least 500 years. First under the Ottomans and then under the communists, the Albanian nation was left behind even as the world moved forward. But not lost among Albanians were the traditions in the home, the lessons given to daughters from mothers, from fathers to sons. And at the festival, we saw these traditions come to life in the form of song and dance, passed from generation to generation. With the success of 15 years, we hope for 15 more years and then 500 more years too!

This year, besides the excitement of 15 years of the Festival, and the 600 years since Gjergj Kastrioti, there is another anniversary we hope to celebrate soon – and that is the formal independence of Kosova. The United Nations has just decided to allow talks to take place – (as if it is the UN can decide whether a people can be free!) — but we are mov-

KORRIK

Jeta Katolike

- DHJETOR 2005

ing forward, and there is no doubt that by the time we get to the 16th Albanian Festival, we will be celebrating the freedom of Kosova from Serb rule and now UN rule.

It is an exciting time to be Albanian, and an exciting time to celebrate our culture. 15 years ago, when we started the festival we did so in some ways with a little pain in our hearts, because communism still ruled in the Balkans, and we were celebrating our culture even though our brothers and sisters in the Balkans could not do the same. We would attend the festival, and then maybe a few weeks later stand outside the communist mission on East 79th street, demanding freedom from the oppressors. Of course we now know that communism would die, but over the years the festival continued with the same passion, and it never stopped no matter what happened. Even during the war in Kosova, when thousands of Albanians were massacred by Serbs, even after September 11th when thousands of Americans (and three Albanians) were massacred by Islamic terrorists, we continued with the festival, announcing to the world that we are Albanian, we are American, and we are proud to be both.

At the festival, we are still proud, and I can say without reservation as someone

53

sion among Albanians – “jam krenar që jam shqiptar – I am proud to be Albanian” — and at Albanian Festival XV, we were indeed more proud than ever to call ourselves Albanian!

Happy Birthday Gjergj Kastrioti, Happy Birthday to the Festival, and to Albanians throughout the world every November 28th, “Rrnoftë Shqipnia etnike”!

And of course, we also say Happy Birthday to Jeta Katolike on the 40th Anniversary of its founding, and on the 10th year of its most recent re-publicaborn in America (but who spoke Albanian before I could even speak English), that every year we are excited to put together this event as a tribute to our past and as a sign of progress towards our future. Nearly 600 years ago a man named Kastrioti fought to preserve our heritage, and for the last 15 years we have done all we can to celebrate those same traditions. And today we look forward to next year sending greetings to the festivals of Prishtina, from their brothers and sisters in America, with a congratulations on their independence.

In closing, there is a popular expres-

tion. This magazine not only serves as a history of our progress as a community, it is a tribute to love… our love for God, our love for everything good, and our love for our people and the wonderful traditions that we keep. Jeta Katolike is a vital and vibrant part of our community, to be with us for many more years to come!

54

Jeta Katolike

(vijon nga faqja 34)

Vdekja e Gjonit

KORRIK

në pranga e të burgosej” (Mk. 6:17). Sipas historianit hebre Josephus, Gjoni u mbajt i burgosur në Kështjellën e Machaerus (Kështjella e Zezë) në bregun e Detit të

Pagëzuesi, mbasi kaluan disa muaj, rishtas u paraqit në skenë duke pagëzuar dhe predikuar. Në të njëjtën kohë edhe Jezusi ishte në atë krahine dhe, megjithëse jo ai vetë, nxënësit e tij pagëzonin në Jude.

Tashti, disa nga dishepujt e Gjonit, si dhe të tjerët që e shoqëronin, filluan të nunukasin në lidhje me përparësinë e Jezusit kundrejt Gjonit. Më në fund moren zemër dhe e pyetën nëse do të ishte më me vend që Jezusi, të cilin ai e pagëzoi, duhej t’ia lëshonte rrugën Gjonit dhe, nëse duke pagëzuar, ai po iu përziente në detyrën e tij. Gjoni përgjigji: “Askush s’mund të marrë për vete asgjë nëse nuk iu dha prej qiellit! Ju vetë më jeni dëshmitarë se Machaerus në bregun e Detit të Vdekur

Saloma mban kryet e Gjonit në pjatë thashë: ‘Unë nuk jam Mesia, por jam: i Dërguari para tij.’ ... Ai duhet të rritet e unë të zvoglohëm” (Gj. 3:27,28,30).

Këto gjera ndodhën në Perea dhe Galile, që të dyja përbenin tetrarkinë e Herod Antipas, i biri i Herodit të Madh, i cili, edhe pse i martuar me të bijën e mbretit të Abatanisë, gjatë një udhëtimi në Rome, u martua me Herodiadën, gruan e Filipit, gjysëm-vëllait të vet.

Ungjilltarët nuk thonë se si dhe kur Gjoni u takua me Herodin tetrarkë, por tre ungjilltarët e parë (synoptikët) tregojnë se Gjon Pagëzuesi kishte pasë guximin ta dënonte Herodin për punët e këqia, e sidomos për tradhëtinë bashkëshortore publike — martesën e Herodit me Herodiadën.

Herodi, i shtyrë nga Herodiada, nuk mund ta lejonte akuzuesin të mbetët i padënuar, andaj “urdhëroi të kapej Gjoni, të ngujohej

Vdekur (Antiq., XVIII, v, 2). Nuk dihet taman se cilët ishin motivet e Herodit kundrejt Gjonit, por është më se e sigurtë se Herodiada e urrente pa masë dhe mundohej në çdo mënyrë ta zënte në lak.

Megjithëse Herodi, në fillim, kishte të njëjtën dëshirë sikur Herodiada, ai nuk guzonte ta vriste sepse kishte frikë popullin, që e nderonte atë si profet.

Edhe pse i burgosur dhe i prangosur, Gjoni ishte në dijeni për ngjarjet përjashta.

Ashtu dëgjonte edhe për mrekullitë që bënte Jezusi. Megjithse Gjoni kurrë nuk e kishte humbur besimin, disa nga nxënësit e tij kishin dyshim nëse Jezusi ishte vërtetë Mesia. Andaj ai i dërgoi ata tek Jezusi që ta pyesin nëse ai ishte vërtetët Mesia: “Gjon Pagëzuesi na dërgoi te ti që të pyesim: ‘A je ti ai që duhet të vijë, apo duhet të presim një tjetër?’” (Lk. 7:20).

Mu atëherë Jezusi bëri disa mrekulli, të cilat i panë edhe dishepujt e Gjonit. Ai nuk u tha po as jo, por u përgjigji: “Shkoni e tregoni Gjonit çka patë e çka dëgjuat: të verbërit po fitojnë dritën e syve, të shqeptit po ecin drejt, të gërbulurit po pastrohen, të shurdhëtit po dëgjojnë, të vdekurit po ngjallen e skamnorëve u shpallet Ungjilli” (Lk. 7:22).

Se si ndikoi përgjigja e Jezusit në dishepujt e Gjonit nuk e dijmë, por e dimë se si Jezusi e vlerësoi Gjonin: “Gjoni është ai, për të cilin u shkrua në Shkrimin Shenjt: ‘Qe unë po e dërgoj lajmëtarin tim para teje për ta bërë gati para teje udhën tënde’.

“Unë po ju them: S’ka djalë nëne që është më i madh se Gjoni!” (Lk. 7:27-28).

- DHJETOR 2005

Ka shumë mundësi se Shën Gjoni për do kohë dobësohej në burg, por jo edhe inati i Herodiadës. Ajo priste rastin e volitshëm. Dhe ja, rasti u paraqit kur Herodi po festonte ditëlindjen e vet. Për të argëtuar Herodin dhe të ftuarit e tij, bija e Herodiadës, që sipas Joshephus-it quhej Saloma, hyri dhe kërceu. Herodit, që tanimë ishte i pishëm, i pëlqeu shumë kërcimi i vajzës dhe i tha: “Lyp prej meje çka të duash dhe unë do ta jap” (Mk. 6:22).

Vajza nuk dinte ç’të lypte andaj shkoi tek e ëma për këshillim, dhe këshillim të mirë ajo mori: “Kryet e Gjon Pagëzuesit” (Mk. 6:24).

Sipas porosisë të s’ëmës, vajza u kthye në sallë dhe para të gjithëve kërkoi kryet e Gjonit në një pjatë. Herodi i ngratë nuk e priste këtë por fjala është fjalë, e dhënë para të grishurve, dhe nuk mund të thehej.

Mbreti menjëherë dërgoi një vrasës dhe urdhëroi t’ia sjellë kryet Gjonit. Ky shkoi,

Shën Gjon Pagëzuesi ia shkuroti kryet në burg, e solli në pjatë, ia dha vajzës, kurse kjo ia dha s’ëmës” (Mk. 6:27-28).

Kështu mbaroi jeta e më të madhit “prej atyre që ka lindë një grua”, si çmim për një vallëtare, shpërblim për një betim të bërë me ngut dhe kriminalisht të mbajtur (Shën Augustini).

Nxënësit e Gjonit, kur dëgjuan për këtë krim të Herodit dhe Herodiadës, morën trupin e tij dhe e shtinë në dhe.

Besohet se varri i Gjonit është në Sebaste të Samaria-së.

KORRIK

- DHJETOR 2005

(vijon nga faqja 32) Çertifikatën ia dorëzoi organizuesi i Festivalit I-rë Z. Tonin Mirakaj, i cili i dhuroi edhe një stilograf, në mënyrë që Z. Shkreli të përgatit sërisht shfaqjen e ardhshme mbarëshqiptare.

Motivacioni i vlerësimit ishte: “Në shenjë mirënjohje dhe respekti, me rastin e përvjetorit të Festivalit Shqiptar të Këngëve e Valleve Shqiptare”. Në fjalën e tij përshëndetëse Z. Shkreli falënderoi Z. Tonin Mirakaj, duke thënë: “Falënderimet e veçanta duhet t’i shkojnë në rradhë të parë Z Tonin Mirakaj, sepse ai është Kryetari i organizimit të Festivalit I-rë. Unë po i pranoj këto, por jo në emrin tim përsonal. Unë në të vërtetë kam bërë më pak se bashkëpunëtorët e mi.

Këto vlerësime i përkasin të gjithëve, që për 15 vjet më radhë organizojnë festivale, pa kurrëfarë shpërblimi, si antarët e komisionit dhe artistët e komunitetit tonë.

Emrat nuk mund t’i përmend të gjithë, por nuk mund të rri

Jeta Katolike

55

pa i përmend disa prej tyre. Krahas miqve tanë amerikanë Ethel Raim e Martin Koening, dua të falënderoj bashkëpuntorët, Nik Gjuravçaj, Ismer Mjekun, Fran Shala, Gjon Chota, Ludvik Çotaj, Gjon Dedvukaj, Marjan Cubi, Xhevat Limani, Astrit Tota, Simon Vukel, etj., edhe ata që nuk i përmenda dhe ju spektatorë të mrekullueshëm, që vini çdo vit me nda gëzimin bashkë me ne”.

Fituesit e Festivalit XV Juria e ngritur pranë Festivalit, pëbëhej nga, juristi Ismer Mjeku, Prof. Dr. Dhorka Dhamo, violinistja Semiramis Kraja, publicisti e studiuesi Bardhyl Ukcamaj, këngëtari Gëzim Nika, shpallën si fitues të vendit të parë grupin “Bashkimi Kombëtar” New York, vendin e dytë grupi i valleve “Rozafati” e Qendrës Kulturore “Nëna Tereze” në New York., dhe e treta u rradhit grupi “Bashkimi” nga Bostoni.

56

Jeta Katolike

KORRIK

Kurorëzime

Lum Berisha me Gjina Marku më 8 Shtator 2005

Vaselj Vatic me Ardita Hajdaraj më 2 Korrik 2005

Gjek Hysaj me Mirela Kocaj më 10 Shtator 2005

Ardjan Gocaj me Elvira Pjetrani më 9 Korrik 2005

Pjerin Pepa me Kristine Sulkuqe më 11 Shtator 2005

John Cacaj me Elizabeth Pali më 9 Korrik 2005

Rito Shkenbi me Manjole Burimi më 11 Shtator 2005

Anthony Djokaj me Kristina Berishaj më 16 Korrik 2005

Nikolin Beqi me Stela Rragami më 17 Shtator 2005

Agron Gecaj me Albina Nikollbibaj më 17 Korrik 2005

Nuo Juncaj me Elizabeth Rudovic më 17 Shtator 2005

Mark Smajlaj me Flutur Selmanaj më 23 Korrik 2005

Paulin Shabaj me Gjystina Gegaj më 17 Shtator 2005

Danny Balbona me Age Ndoja më 23 Korrik 2005

Kastriot Gramshi me Marsela Alia më 18 Shtator 2005

Nike Gojcevic me Vera Gjokaj më 30 Korrik 2005

Sokol Nila me Marjana Bunjaj më 18 Shtator 2005

Marash Buja me Nirela Elezaj më 1 Tetor 2005 Ilir Tinaj me Valbona Frangaj më 2 Tetor 2005 Robert Hota me Linda Catalic më 8 Tetor 2005 Morgan Mrijaj me Maria Gojani më 8 Tetor 2005 Martin Cacaj me Lindita Ukaj më 14 Tetor 2005 Doka Rudaj me Xhulli Alijaj më 15 Tetor 2005 Gent Rrukaj me Marjete Jaku më 15 Tetor 2005 Lush Ndou me Valentina Vukaj më 16 Tetor 2005 Florjan Hila me Alma Haxhari më 22 Tetor 2005 Nuo Maloti me Flore Simoni më 22 Tetor 2005

Marash Gjelaj me Anisa Puna më 13 Gusht 2005

Lulash Bujaj me Tereze Cubi më 24 Shtator 2005

Gjon Karaqi me Marijanka Pjetraj më 13 Gusht 2005

Ardjan Vushaj me Ardjana Jakaj më 1 Tetor 2005

Fatmir Preldakaj me Leze Peraj më 23 Tetor 2005

Pasquale Salvatore me Christina Berisha më 27 Gusht 2005

Daniel Ivezaj me Maria Zadrima më 1 Tetor 2005

Prenka Velovic me Liza Selcanin më 5 Nëntor 2005

Greg Prendi me Anxhelina Vuksanaj më 1 Tetor 2005

Sander Sinishtaj me Violeta Ujkaj më 5 Nëntor 2005

Vitor Simoni me Laurete Gjura më 27 Gusht 2005

- DHJETOR 2005

Pjeter Vucaj me Marija Cubi më 9 Nëntor 2005 Ndoc Luli me Rina Hotaj më 19 Nëntor 2005 Martin Simoni me Neta Paloka më 19 Nëntor 2005 Paulin Nicaj me Elizabeta Nilaj më 19 Nëntor 2005 Jetmir Gjonaj me Lindita Peraj më 19 Nëntor 2005 Petrit Bunjaj me Vera Pllumaj më 195 Nëntor 2005 Paulin Pepa me Elvira Simoni më 20 Nëntor 2005 Rok Boga me Violeta Syli më 20 Nëntor 2005 Erjon Marku me Xhezarine Daka më 26 Nëntor 2005

In Memoriam Jane Gega, 37-vjeç Vdiq më 19 Qershor 2005 U varros në varrezat “Gate of Heaven” NY

Llesh Turkaj, 65-vjeç Vdiq më 8 Gusht 2005 U varros në vendlindje

Mara Gjelaj, 85-vjeç Vdiq më 15 Nëntor 2005 U varros në varrezat “Gate of Heaven” NY

Nika Dushaj, 80-vjeç Vdiq më 7 Korrik 2005 U varros në vendlindje

Rrok Gjonaj, 59-vjeç Vdiq më 21 Gusht 2005 U varros në varrezat “Gate of Heaven” , NY Ndue Dushku, 87-vjeç Vdiq më 28 Shtator 2005 U varros në vendlindje

Age Shala, 50-vjeç Vdiq më 20 Dhjetor 2005 U varros në varrezat “Gate of Heaven” NY

Gjon Junçaj, 57-vjeç Vdiq më 8 Korrik 2005 U varros në varrezat “Gate of Heaven” Nosh Lulgjuraj, 69-vjeç Vdiq më 30 Korrik 2005 U varros në varrezat “Gate of Heaven” , NY Pllum Dacaj, 20-vjeç Vdiq më 27 Korrik 2005 U varros në vendlindje

Mark Lulgjuraj, 56-vjeç Vdiq më 29 Shtator 2005 U varros në varrezat “Gate of Heaven” NY Fran Popovic, 51-vjeç Vdiq më 28 Tetor 2005 U varros në varrezat “Gate of Heaven” NY Pal Gjecaj, 78-vjeç Vdiq më 7 Nëntor 2005 U varros në varrezat “St. Raymond's” NY

Epjau o Zot pushimin e pasosun.

E i ndritë drita e pambarueme!

Pushofshin në paqë!

KORRIK

Jeta Katolike

- DHJETOR 2005

57

Pagëzime DIANA LULGJURAJ Prindër: Marash & Rushe Lulgjuraj Kumbarë: Leonardo & Delina Lulgjuraj

DONIKA RRAPI Prindër: Martin & Regjina Rrapi Kumbarë: Nrec & Gjulane Rrapi

KYLIE MARIE GJOKAJ Prindër: Sander & Prena Gjokaj Kumbarë: Toma & Tereze Elezaj

JOHN LULGJURAJ Prindër: Leka & Marina Lulgjuraj Kumbar: Kol Camaj

ANTON MARTIN DEDVUKAJ Prindër: Lubo & Vilma Dedvukaj Kumbar: Viktor Lekocaj

ELLEN NDREKA Prindër: Kel & Emirjeta Ndreka Kumbarë: Arthur & Vjollca Haxhari

NATALIE ELIZABETH MAKAJ Prindër: Zef & Elizabeth Makaj Kumbarë: Vasel & Elizabeth Ulaj

GJOK DEDVUKAJ Prindër: Nickolaus & Liza Dedvukaj Kumbar: Nik Dedvukaj

LINDA PREKA Prindër: Gjergj & Silvana Preka Kumbarë: Pavlin & Vera Gjergji

RINOR ANTHONY NOKAJ Prindër: Frit & Vera Nokaj Kumbarë: Pren & File Gjidoda

MARK GJIDODA JR. Prindër: Mark & Drita Gjidoda Kumbar: Mark Jaku

OLIVIA MARY DEDVUKAJ Prindër: Victor & Violeta Dedvukaj Kumbarë: Anton & Teuta Ujkaj

DENNIS PJETRANI Prindër: Arben & Lindita Pjetrani Kumbarë: Nikoll & Mata Zadrima

ERSIDA GJETA Prindër: Viktor & Lindita Gjeta Kumbarë: Paulina & Lena Tarazhi

VALERIAN BUJAJ Prindër: Sokol & Lindita Bujaj Kumbarë: Dode & Lumturie Shqutaj

DIONNE LOLA DUSAJ Prindër: Anton & Manjola Dusaj Kumbarë: Zvezdan & Vera Dedvukaj

ANGELINA GJURAJ Prindër: Viktor & Leonora Gjuraj Kumbarë: Tom & Drita Gjuraj

JOSEPH NICK CACEVIC Prindër: Marko & Elida Cacevic Kumbarë: Anton & Lula Nikprelevic

ELIZABETH DJONOVIC Prindër: Ljeka & Sace Djonovic Kumbarë: Palok & Sace Lulgjuraj

ANTONIO PARUBI Prindër: Vlash & Diljana Parubi Kumbarë: Zef & Roza Gjonaj

LEONORA CAMAJ Prindër: Ljeka & Vitore Camaj Kumbarë: Nikoll & Vicky Nikprelaj

ARIANNA KOCOVIC Prindër: Leonardo & Mara Kocovic Kumbarë: Bernard & Palina Kocovic

KIMBERLY TONA Prindër: Arben & Minoza Tona Kumbarë: Arjan & Lula Curanaj

LUCIANO LLESH CUTAJ Prindër: Augustin & Lilliana Cutaj Kumbarë: Martin & Loreta Vulaj

CLAUDIA KASTRIOT LULAJ Prindër: Kastriot & Kristina Lulaj Kumbarë: Frasher & Marjana Lulaj

JON DASHI Prindër: David & Valentina Dashi Kumbarë: Pashk & Leonore Nrecaj

FRANKO NDOU Prindër: Lush & Valentina Ndou Kumbarë: Pjeter & Vera Gjokaj

MARTIN STJEFN NIKPRELAJ Prindër: Stjefn & Lisa Nikprelaj Kumbar: Zef Camaj

LAURA BEQIRI Prindër: Arben & Ilirjana Beqiri Kumbarë: Nuo & Florje Perlleshi

CHRISTIAN PERLLESHI Prindër: Vilson & Lize Perlleshi Kumbarë: Krist & Drita Beqiri

DANIEL VULAJ Prindër: Zef & Christina Vulaj Kumbarë: Gjergj & Mara Lucaj

VINCENT GOCAJ Prindër: Arben & Laureta Gocaj Kumbarë: Salvator & Anila Darragjati

DAVID SMAJLAJ Prindër: Taulant & Ardiana Smajlaj Kumbarë: Nike & Lule Smajlaj

ROCCO FRANK POPOVIC Prindër: Frank & Marcela Popovic Kumbarë: Anthony & Merita Popovic

ADRIANA KARAQI Prindër: Anton & Drita Karaqi Kumbarë: Dod & Daniela Preka

GEOFFREY THANA Prindër: Xhovano & Vjollca Thana Kumbarë: Peter & Ljiljana Vuksanaj

ISABELLA BUJAJ Prindër: Sokol & Violeta Bujaj Kumbarë: George & Violeta Gjelaj

NIKOLA LJULJIC Prindër: Anton & Adelina Ljuljic Kumbarë: Lubo & Linda Ljuljic

BRIGILDA TURMALAJ Prindër: Eduard & Valbona Turmlaj Kumbarë: Luke & Diana Lumaj

LUCAS GJON GOJCAJ Prindër: John & Rudina Gojcaj Kumbarë: Robert & Linda Prekelezaj

MARJAN JOZEF MARTINI Prindër: Zef & Merit Martini Kumbarë: Peter & Liza Palushaj

CHRISTIAN VUCINIC Prindër: Marko & Hana Vucinic Kumbarë: Daniel & Nora Ivezaj

AVA DANIELLA NIKAC Prindër: Paul & Vilma Nikac Kumbarë: Deda & Vera Nikac

ALEXANDER RUKAJ Prindër: Victor & Vera Rukaj Kumbarë: Frank & Vitore Lulgjuraj

DANIELLA MARIE DUSHAJ Prindër: Paul & Elizabeth Dushaj Kumbarë: Lawrence Lucero & Laura Marino

AVA MARIE SMAJLAJ Prindër: Lush & Zina Smajlaj Kumbarë: Ded & Katrina Leshaj

LINDON JOHN ULAJ Prindër: Luca & Maria Ulic Kumbar: Malot Ivezaj

ISABELLA SYKU Prindër: Aleksander & Kristina Syku Kumbarë: Anton & Miriana Shkreli

CINDY SOKOLI Prindër: Lulzim & Mire Sokoli Kumbarë: Mark & Kristina Mernaci

BIANCA JULIE VUKEL Prindër: Nikola & Diana Vukel Kumbarë: Pietr & Leonora Gjelaj

ARIANA KALAJ Prindër: Simon & Victoria Kalaj Kumbarë: Stephen & Liza Kalaj

ESMERALDA VULAJ Prindër: Preke & Mri Vulaj Kumbarë: Luigj & Drita Lumaj

AUGUSTIN POPAJ Prindër: Alfred & Kristina Popaj Kumbarë: Anton & Alexandra Gazivoda

KLEMENTIN KURTI Prindër: Franc & Roza Kurti Kumbarë: Rikard & Borka Mirdita

JULIAN PAUL VUKSANAJ Prindër: Paul & Christine Vuksanaj Kumbarë: Joseph Fazio & Gererda Tiangco

SIMON EMANUEL KABASHI Prindër: Sokol & Zoja Kabashi Kumbarë: Peter & Marta Shkreli

DAVID MAXWELL NIKC Prindër: Joseph & Lillie Nikc Kumbarë: Prek & Beze Gjeka

VERONIKA KRASNIQI Prindër: Afrim & Vjollca Krasniqi Kumbarë: Tush & Valentina Musaj

EMIRLINDA CENI Prindër: Hil & Antonete Ceni Kumbarë: Gjon & Drita Qerimi

NAYA VULAJ Prindër: Anton & Lena Vulaj Kumbarë: Alex & Maria Shkreli

JOSEPH MICHAEL CUBI Prindër: Toni & Linda Cubi Kumbarë: Noc & Zina Sokoli ELTON EDUARD COKU Prindër: Eduard & Bratila Coku Kumbarë: Rridiger & Drane Lekaj NIKOLAS GEZIM DREJAJ Prindër: Gezim & Kathy Drejaj Kumbarë: Llesh & Lula Smajlaj GABRIEL PJETER KOLAJ Prindër: Vilson & Kristina Kolaj Kumbarë: Jack & Kim Saltarello DORENTINA LUCGJONAJ Prindër: Viktor & Shqipe Lucgjonaj Kumbar: Dod Gjonaj ANGELA NDOCAJ Prindër: Arben & Lena Ndocaj Kumbarë: Jac & Maria Zadrima VALENTINA AMANDA NIKAC Prindër: Tomo & Marija Nikac Kumbarë: Leka & Fjoralba Palushaj MATTHEW MIRDITA Prindër: Nikola & Roza Mirdita Kumbarë: Robert & Marie Gazivoda PAUL MICHAEL COLE CULAJ Prindër: Jack & Groshe Culaj Kumbarë: Frank & File Stalaj LENA MARIE PALUSHAJ Prindër: Peter & Liza Palushaj Kumbarë: Anton & Teuta Ujkaj JAMES B. TOMA Prindër: Anthony & Drita Toma Kumbarë: Ndoc & Rina Luli VALENTINA TINAJ Prindër: Llesh & Drane Tinaj Kumbarë: Bardhok & Marie Peraj CHRISTINE BALBONA Prindër: Vasel & Ana Balbona Kumbarë: Albert & Shpresa Markvukaj NICK LULAJ Prindër: Nikola & Majlinda Lulaj Kumbarë: Peter & Alma Lulaj ANDY LULI Prindër: Ndoc & Rina Luli Kumbarë: Drin & Drita Asllani ISABELLE NIKCI Prindër: Djerdj & Lindita Nikac Kumbarë: Djok & Vera Palushaj MARCELINO PARUBI Prindër: Paulin & Ana Parubi Kumbarë: Gjon & Julieta Gjeka MATTHEW NIKOLL SHKRELI Prindër: Nikoll & Alma Shkreli Kumbarë: Ded & Gjyste Selca

58

Jeta Katolike

KORRIK

- DHJETOR 2005

N G A FA M U L L I A J O N Ë ◊ Më 10 korrik 2005 - Kishën tonë e vizitoi njëra nga vizionaret e Medjugorjes, z-nja Vicka Ivankoviq-Mijatoviq, e cila kishte ardhur për vizitë tek familja Gjelaj. Mbas meshës, Famullitari Dom Pjetër Popaj e thirri mysafiren e shtrenjtë që nga elteri t'u flasë të pranishmëve për vegimet e Zojës, që ajo dhe bashkëvisionaret e tjerë, kanë pasë dhe vazhdojnë të kenë. Ajo foli në gjuhën kroate, kurse Dom Viktor Dedaj bëri përkthimin në shqip e Dom Pjetri në anglisht, sepse kisha ishte plot me besimtarë amerikanë. Dom Pjetri e falënderoi Vicken për vizitën dhe fjalët e bukura, si dhe familjen Gjelaj që me shpenzimet e veta e kanë mundësuar vizitën e saj. ◊ Më 19 - 21 gusht 2005, në trollin e Kishës tonë u mbajt Karnavali tradicional, i udhëhequr, si gjithëherë, nga avokati Alexander Zadrima. Gjatë tri ditëve karnavalin e vizituan më se tre mijë veta. Aleksit dhe vullnetarëve të tjerë u jemi mirënjohës për organizim të shkëlqyer. ◊ Më 3 shtator 2005 - Festa e Nënës Tereze - në Kishën tonë u kremtua mesha e ditës të së Lumtures Nënës Tereze, kurse në mbremje u shtrua Darka solemne në Eastwood Manor. ◊ Më 25 shtator 2005 në Greentree, New Rochelle, u shtrua Darka solemne në nder të 600-vjetorit të heroit kombëtar Gjergj Kastriotit Skenderbeut. Për hollësira lexoni artikullin e plotë në këtë numër të Jeta Katolike.

Kumtesat e rastit do të botohën në numrat e ardhshëm të Jeta Katolike. ◊ Më 8 tetor 2005 - Më se 100 anëtarë të famullisë Zoja e Shkodrës morën pjesë në shtegtarinë, që u organizua nga zyra e arqipeshkvisë së New York-ut, në Basilica of the National Shrine of the Immaculate Conception, në Washington, DC. Lexoni shkrimin e Voglushes Kristina Dushaj, në anglisht, në këtë numër të Jeta Katolike. ◊ Më 9 tetor 2005 - Ishte takimi me kineastët shqiptaro – amerikanë, realizues të dokumentarit për Gjergj Kastriotin Skënderbeun. Pasditen e 9 tetorit në Qëndrën “Nëna Tereze” u mblodhën përfaqësues të klerit katolik shqiptar, njerëz të artit dhe kinematografisë shqiptaro - amerikane, studiues e biznesmenë për tu takuar dhe biseduar me drejtuesit kryesor të Shoqatës “Illyria Entertainment” nga shteti i Michigan-it, producenten Tringa Gojçaj, historianin Nua Gjelaj dhe regjizorin Nikollë Gjonaj. ◊ Më 6 nëntor 2005 Në Lehman Center for the Performing Arts, në Bronx, u mbajt Festivali i 15-të Shqiptar. Klajd Kapinova e k apërshkruar në detaje këtë ndodhi të rëndësishme kulturore. ◊ Më 20 nëntor 2005 - Në Qendrën Nëna Tereze, pranë Kishës Katolike Zoja e Shkodrës, u kremtua dita e Krishtit Mbret si dhe 20-vjetori i meshtarisë të famullitarit Dom Pjetër Popaj.

◊ Më 27 nëntor 2005 - Me rastin e 28 Nëntorit, Ditës së Flamurit, në Kishën tonë u kremtua mesha përkatëse nga i përndershmi Dom Pjetër Popaj. Mes një numri të madh të besimtarëve dalloheshin edhe përfaqësues të organizatës pan shqiptare "Vatra", kryetari Agim Karagjozi dhe nën kryatrët Dr. Gjon Buçaj dhe Agim Rexha, si dhe akademiku nga Kosova Prof. Zekeria Cana dhe edukatori nga Shqipëria Sokol Muhadri. Mbas meshës, për mysafirët, Dom Pjetri shtroi në koktej në sallën e mbledhjeve në Qendrën Nëna Tereze. ◊ Më 18 dhjetor 2005 - Argëtim Krishtlindjeje - për fëmijtë e famullisë, në Qendrën Nëna Tereze u organizua mbrëmje argëtuese për festën e Krishtlindjes, me ushqim, muzikë dhe pije.

I "pranishëm" ishte edhe "Santa" (Shenjti), i cili i gëzoi voglushët me dhurata pëkatëse. ◊ Më 21 dhjetor 2005 - Darka për vullnetarët - në shenjë falënderimit, famullitari ynë Dom Pjetër Popaj dhe Zv. Famullitari Dom Nikolin Pergjini, në Eastwood Manor, shtruan Darkë për të gjithë ata që gjatë vitit kanë bërë punë vullnetare në favor të famullisë tonë. Falënderim i posaçëm pronarit të Eastwood Manor, Bill Meyers.

AKTIVITET E ARDHSHME TË FAMULLISË: ◊ Më 26 shkurt 2006 - Mbremje festive në Maestro's Restaurant, për të shenuar jubileun e dyfishtë të revistës Jeta Katolike, 40-vjetorin e numrit të parë si dhe 10-vjetorin e rifillimit të botimin, mbas një ndërprerëje shumëvjeçare. Lexo shkrimin e Dom Pjetër Popaj, në këtë numer të Jeta Katolike.

KORRIK

Jeta Katolike

- DHJETOR 2005

In Memoriam W

K

u mund të gjendet një grua vërtet burrneshë?

Është shumë më e çmueshme se gurët e paçmueshëm.

Zemra e burrit të saj ka besim në të dhe pasuria nuk do t’i mungojë.

Ajo i bën mirë e kurrë keq në të gjitha ditët e jetës së vet.

Ajo gjen lesh e li e punon hareshëm me duar të veta.

Ajo zgjohet me natë për t’ua bërë gati robëve të shtëpisë ushqimin e për t’ua caktuar punën shërbëtoreve.

Vëren me kujdes sjelljet e anëtarëve të familjes dhe s’e ha bukën e përtacisë.

Bijtë e saj ngriten për ta shpallur të lume e burri i saj e lavdëron e thotë: “Shumë gra kanë vepruar burrërisht, por ti ua ke kaluar të gjithave!”

Hijeshia është e rreme e bukuria është e kotë: gruaja që e dron Zotin, ja, e cila duhet lavdëruar!

Le t’i gëzojë frytet e duarve të veta, le ta lavdërojnë para popullit veprat e saja!

Libri i Fjalëve të urta 31:10

AGE PJETËR SHALA 1955-2005

ho can find a virtuous woman?

For her price is far above rubies.

The heart of her husband doth safely trust in her, so that he shall have no need of spoil.

She will do him good and not evil all the days of her life.

She seeks wool and flax and works willingly with her hands.

She rises also while it is yet night a gives meat to her household, and a portion to her maidens.

Her husband is known in the gates when he sits among the elders of the land.

Strength and Honor are her clothing and she looks well to the ways of her household, she eats not the bread of idleness.

Her children arise up and call her blessed.

Her husband, also he praises her: “Many daughters have done virtuously but thou excellest them all!”

Favor is deceitful and beauty is vain, but a woman that fears the lord, she shall be praised!

Give her the fruit of her hands and let her own works praise her in the gates.

Proverbs 31:10

This passage from the bible closely describes Our Mother Age Pjetër Shala. She was a dedicated and loving wife, mother, daughter, sister and friend. She was a faithful woman, devoted to Our Blessed Mother Mary. She was a true Christian woman and helped many people through her kindness and compassion. She never showed her love silently, it was always loud and with conviction. She cared for everyone that she met and inevitably made friends with them all…Our mothers’ friends were as countless as the stars in the Heavens. We are so blessed to have had her in our lives, no one can replace the person that she was to each of us.

Her eternal love for us keeps us strong, but we will miss her everyday of our lives.

Në ketë kohë në pragun e Krishtlindjes, ne familja e Gjergj Vocrrit Shala, humbëm pa pritmas nji antarë të familjes, bashkshorten e Franit, Nanen e 5 fëmijëve: Gjonit, Lises, Sofies, Gjovanes e Danjelit. Ishte ky nji moment i vështirë dhe tronditës për familjen dhe vllazninë tonë dhe mbarë gjininë dhe vllazninë e Age Pjetres.

Agëja u lind në Lekaj të Tuzit të Malësisë. Ishte e bija e Pjeter Nikës e Drane Ivezaj të Grudës, plakut të Malsisë, të kanunit dhe i pleqnisë i njoftun për urti e drejtesi ku fjalën e këshillat e tija i ndigjonte Kuvendi e Malësia ku gjithmonë dilte me nder e faqe të bardhë.

Falënderim Falënderojmë të gjithë juve që u gjindet pranë nesh në këto ditë të vështira për ne, në shtepi, në funeral, në Kishë dhe në vorrimin e Ages. Falënderojmë meshtarët për celebrimin e Meshës Shejte për shpirt të Ages, për lule dhe për ndihmë që dhuruat Kishes për shpirt të Ages, për telefona e telegrame të pa numërt dhe të gjithë ju që me lot të daluna nga zemra e lotuet Agen.

Dhasht Zoti qi ato lotë të derdhuna të kthehen ne Lule Gëzimit në shtepitë dhe familjet Tuaja.

59

Me rastin e 40 vjetorit të Revistës Jeta Katolike FAMILJA E NOC MATI GJONAJ nga Reçi i Ulqinit

Përkujton themeluesin e saj të ndjerin

Msgr. Zef J. Oroshi 21 Nëntor, 1915 - 15 Mars, 1989

Pastë dritë në amshim!