JK # 38

Botues Kisha Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës” - New York Viti IX • Nr. 38 • Çmimi $3.00

2

Jeta Katolike FRONT COVER - FAQJA E PARË

PRILL - QERSHOR 2005

Dom Pjetër Popaj: Lamtumire Gjon Pali II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3 Nga Famullia Jonë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Imzot Rrok Mirdita: Papa Gjon Pali II Njeriu i së Vërtetës . . . . . . . . . . . . . .6 Engjëll Koliqi: E tërë bota u përkul para konstruktorit të paqes . . . . . . . . . .8 Simon Vukel: Farewell and thank you John Paul II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10 Gjeto Turmalaj: Papa Gjon Pali II vëllai i popujve të botës . . . . . . . . . . . . . .13 Engjëll Koliqi: Joseph Ratzinger - Benedikti XVI pasardhësi . . . . . . . . . . . .15 Mesha përuruese e Pontifikatit te Papës Benedikti XVI . . . . . . . . . . . . . . . . .16 Mimoza Dajci : Ceremonia e medaljeve te nderit te Ellis Island 2005 . . . . .20 Kungimet dhe Sakramenti i Krezmimit ne Kishen Zoja e Shkodres . . . . . . .22 Klajd Kapinova: Nje popull qe nderon e pavdekeson kujtimin

. . . . . . . . . .25

Bardhyl Ukcamaj: Luigj Gurakuqi ne themelet e shtetit te shqiptareve . . . . .30 Mimoza Dajci: Seminar dhe Meshe perkujtimore kushtuar L.Gurakuqi . . . .32

Habemus Papam!

Welcome Benedict XVI!

Mimoza Dajci: Qendra Kulturore Nene Tereza ne aktivitetin e saj . . . . . . . .34 Dom Nikolin Përgjini:O Romë e lumtur, qytet i amshuar . . . . . . . . . . . . . . .36 Rev. Nikolin Përgjini: Archbishop Mirdita receives the pallium . . . . . . . . . .37 Peter Saljanin: Pope John Paul II the future starts today not tomorrow . . . .39 Lizzi Kolovic: We must choose a culture of Life . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40 Paul Rudaj: Finding one`s vocation at St.Joseph’s Seminary . . . . . . . . . . . .40

Drejtor i përgjithshëm: Dom Pjetër A. Popaj Kryeredaktor: Mark K. Shkreli Redaktor i Anglishtes: Simon Vukel Youth Representative: Peter Saljanin Design: Ilir Osmeni - Albanian Yellow Pages Boton Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës”, New York

Abonimi për 1 vit në SHBA . . . . . . .$20 Abonimi jashtë SHBA-ve . . . . . . . . .$40 ADRESA E REDAKSISË: 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530 Tel. (914) 761-3523 · Fax (914) 949-2690 www.JetaKatolike.com E-Mail: ShkreliM@aol.com

Hajrullah Koliqi: Per percarjen dhe bashkimin “idealisht “ te shqiptareve . .42 Gjekë Gjonaj: Njeriu i cili realizoi ëndrrën 2000 vjeçare . . . . . . . . . . . . . . . .46 Lëvizjet demografike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48

Abonohuni në Jeta Katolike

KËSHILLI BOTUES:

Dom Pjetër Popaj • Gjon Chota • Prenk Curanaj Mark Lumaj • Ismer Mjeku • Mark Shkreli Klajd Kapinova • Peter Saljanin • Martin Smajlaj Rosa Smajlaj • Simon Vukel Të gjitha shkrimet dhe artikujt i nënshtrohen redakturës.

Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen edhe nëse nuk botohen.

Adresa e plotë: Our Lady of Shkodra 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530

Tel. (914) 761-3523 · Fax (914) 949-2690

Jeta Katolike

PRILL- QERSHOR 2005

Lamtumirë Gjon Pali II

P

rej momentit të parë që kemi dëgjuar për vdekjen e Papës Gjon Palit të Dytë, zemrat dhe mendjet tona kanë

Nga Dom Pjeter Popaj qenë të mbushura me uratë e falënderime Zotit për karakterin e mrekullueshëm dhe mirësinat që ky njeri i madh ka bërë në botë.

Padyshim që jeta dhe pontifikati i tij kanë qenë dhuratë prej Zotit për Kishën dhe krejt njerëzimin.

Kur mendojmë për shumë imazhe që i kemi parë në këtë Papë, ne mbesim të habitur se sa fort e ka dashur gjithë njerëzimin.

Duart e Tija kanë qenë gjithëherë të hapura duke shprehur dashuri e bujari sikur Mësuesi Hyjnor, Jezu Krishti në Kryq të Kalvarit. Na Kujtohet duke celebruar Meshën e Shenjtë pothuajse në të gjitha vendet e botës, në kultura të ndryshme, në gjuhë të ndryshme, me njerëz të të gjitha racave dhe të gjitha klasave. Imazhi i Tij me duar të hapura duke e përshëndetur krejt njerëzimin me fjalët e bekimit, Zoti qoftë me ju. Kjo përshëndetje ishte thirrja hyjnore e Krishtit, nëpër Papën Gjon Palin e Dytë, për të pasurit, të vafërt, të fuqishmit, të dobtët, të gjithë popujt të marrin pjesë në tryezën hyjnore.

Në këtë vit Eukaristik, që është deklaruar prej këtij Pape, në çdo

Meshë kremtojmë këtë thirrje të Krishtit me duar të hapura, që të gjithë njerëzit të përgatiten për t’ju afruar tryezës hyjnore për të marrur Korpin e Gjakun e Tij Krejt bota e ka përcjellur ceremonin madhështore të vdekjës dhe të varrimit të Papës Gjon Palit të Dytë. Të gjithë njerëzit e botës e kanë dashur dhe respektuar. Në të është parë qartë përsonfikimi i thirrjes tonë të marrur në Sakramentin e Pagëzimit dhe që ka inkurajuar çdo njeri në botë të bëjë të njëjtën gjë. Të gjithë kanë ardhur për ta respektuar në varrim për arsye se Ai na ka vizituar dhe i ka shtrirë duart e paqes e bekimit mbi

ne duke na grishur te Krishti.

Ndërsa e kujtojmë në uratët tona këtë papë të mrekullueshëm gjithashtu e falënderojmë Zotin për

Të dhe se çfarë frymëzimi Ai ishte për ne. Mënyra më e mirë për ta falënderuar është që ta imitojmë Atë në jetën tonë dhe me duar të hapura, edhe ne, ta tregojmë dashurinë dhe bujarinë e Krishtit duke u shërbyer të tjerëve.

Njëkohësisht lutemi edhe për pasardhësin e tij, Papën Benediktin e XVI që është zgjedhur si zëvendës i Shën Pjetrit, mëkëmbësi i Krishtit dhe Bariu i grigjës së Tij në tokë. Në predikimin e parë papnor Papa Benedikti I XVI na siguron vazhdimin e misjonit të Papës Gjon Palit të Dytë për (1) afërsim dhe bashkjetim në paqe në mes njerëzve dhe (2) jep shpresë për një Kishë më të bashkuar në të ardhmen. Ai thekson, unë po ju drejtohem me thjeshtësi dhe me ndjenja për t’ju siguruar që Kisha don të vazhdojë formimin e dialogut të çelun dhe të sinqertë me të tjerët për të gjetur mirësinë e njeriut dhe të shoqërisë.

Ne si katolikë dedikojmë jetën dhe veprimtarinë tonë të krishterë me të dhe lutemi Zotit që t’i japin hir, paqe e mirësi ndërsa drejton Kishën e Krishtit në tokë.

3

4

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2005

NGA FAMULLIA JONË • NGA FAMULLIA JONË • NGA FAMULLIA JONË NË KËTË PERIUDHË U ORGANIZUAN: MË 10 PRILL 2005, NË QENDRËN NËNA TEREZE, U MBJAT NJË SIMPOZIUM ME RASTIN E 80-VJETORIT TË VRASJES SË LUIGJ GURAKUQIT DHE 30-VJETORIT TË VDEKJES TË ERNEST KOLIQIT. Simpoziumin e drejtoi z. Marjan Cubi.

Dom Prekë Lazri, drejtor Radio Maria-s në Shqipëri. Gjatë predikimit të rastit Dom Preka foli për rëndësinë që Zoja e Lutjen e bëri Dom Pjetër Popaj, kurse ligjeruan z. Bardhyl Ukcamaj për Luigj Gurakuqin, Dr. Gjon Buçaj dhe z. Idriz Lamaj për Ernest Koliqin. Të pranishmit nga komuniteti gjithëshqiptar i treshtetshit New York - New Jersey Connecticut paten rastin të bëjnë pyetje dhe komente. Në fund të simpoziumit të pranishmit u shërbyen me ushqime dhe pije freskuese. (më gjerësisht lexo artikullin në faqen 25) *** MË 24 PRILL 2005 FAMULLIA JONË FESTOI DITËN E FAMULLISË, DITËN E ZOJËS SË SHKODRËS. Celebranti kryesor i Meshës së rastit ishte mysafiri nga Shkodra Dr.

përshpirtshme, mandej Dom Nikolin Pergjinin për ta bekuar mbrëmjen. Folësi kryesor ishte Marjan Cubi, i cili foli për historiatin e figurës së Zojës së Shkodrës, që sot gjendet ne Gennazzano të Italisë.

Të rinjtë e Rozafatit, nën drejtimin e z. Fran Shala, bënë një recitim të bukur, shkruar nga z. Gjeto Turmalaj.

Famullitari, Dom Pjetër Popaj, përshëndeti të panishmit dhe u falënderua për pjesëmarrjen e shkëlqyer.

Më në fund, mbrëmja u përmbyll me lotarinë dhe vallëzim deri në orët e vona. (fotografitë nga Mark Shkreli)

Shkodrës, Nëna e Këshillit të Mirë ka pasur dhe ka për Shqipërinë dhe popullin shqiptar. Dom Pjetri, në fjalën përshëndetëse falënderoi mysafirin e shtrenjtë për Meshën dhe fjalët e bukura, duke i dëshiruar sukses me programin fetar të radiostacionit “Radio Maria”.

KUNGIMI I PARË — Më 17 Prill, 2005 Peëdhjetë fëmijë, që ishin përgatitur që nga shtatori i vitit të kaluar, morën kungimin e parë. Jeta Katolike i përgëzon fëmijtë, prindërit dhe mësuesit e tyre.

Pas Meshës së Shenjtë, në Qendrën Nëna Tereze, Dom Preka pati biseda me shumë besimtarë, të cilët i dorëzuan ndihmat e veta për programin “Radio Maria”.

Në mbrëmje, në Eastwood Manor, në Bronx, u shtrua darka solemne, ku morën pjesë më se 600 veta. Darka u kryesua mjeshtrisht nga z. Gjergj Balaj, i cili mbas fjalës përshëndetëse ftoi anëtarët e Rozafatit për të kënduar këngë të

ZGJIDHEN KËSHILLTARËT E RI — Më 15 Maj, 2005, u bënë zgjedhjet për Këshillin e Kishës. Zgjedhjet bëhen në muajin Maj çdo dy vjet, kur zgjidhet gjysma e Këshillit. Kandidatët emërohen nga komisioni i përbërë nga katër anëtarë të Këshillit dhe katër të besimtarëve.

Anëtarë të ri të Këshillit janë zgjedhur: Prena Berisha, Zef Dedvukaj, Nik Gjokaj, Nikoll Nikgjonaj, Gjergj Paloka, Mark Shkreli, Gjergj Simolacaj, Angela

Jeta Katolike

PRILL- QERSHOR 2005

5

NGA FAMULLIA JONË • NGA FAMULLIA JONË • NGA FAMULLIA JONË

Zagreda.

Më 14 qershor u bë mbledhja e parë dhe zgjedhja e udhëqësisë së Këshillit.

Kryetar u zgjodh Marjan Cubi, Nën Kryetar Gjergj Balaj, Sekretar Louis Zadrima dhe Arkatar Gjon Chota. “Jeta Katolike” këshillit të ri i uron punë të mbarë dhe të dobishme për famullinë dhe mbarë komunitetin shqiptar.

KREZMIMI — Më 22 Maj, 2005, Shkëlqësia e Tij Imzot Rrok Mirdita, Arqipeshkëv Metroplitan i TiranëDurrës, krezmoi 66 të rinjt e famullisë.

Bashkëmeshuan të përndershmit Dom

duartrokitjet qenë më të rrepta kur Dom Pjetri lajmëroi se Imzot Mirdita, më 29 Qershor do të udhëtojë në Romë për të marrë Palliumin e Arqipeshkvit Metrpolitan. Shkurtimisht, metropl është qyteti kryesor i një province kishtare.

Ashtu, në Shqipëri kemi atë të Shkodrës dhe tani të Tiranë - Durrës. Arqipeshkvi i një arqipeshvie metroplitane quhet Arqipeshkëv Metropolitan ose thjeshtë Metroplitan. (më gjerësisht shif artikullin në faqen 22)

***

Pjetër Popaj dhe dhe Atë Stanislavi.

Pjesëmarrja e besimtarëve ishte shumë e madhe, ishin më shumë se 800 vetë.

Imzot Mirdita, që ka shërbyer në këtë famulli për njëzet vjet, u mirëprit nga besimtarët e famullisë dhe predikimi i tij shpesh u ndërpre me duartrokitje, kurse

DITA E TRASHËGIMISË SHQIPTARE - më 26 qershor 2005, Shqiptarët e zonës së treshtetshit New York-New JerseyConnecticut u bashkuan në Ridge Road Park në Hartsdale për të kremtua trashëgiminë shqiptare. Manifestimi u organizua nga Qendra Nëna Tereze dhe Westchester County Department of Parks, Recreation & Conservation. Të pranishmit u kënaqen me muzikë e valle shqiptare si dhe me ushqime e lojëra sportive.

Përfaqësuesja e Westchester County Executive Andrew J. Spano i dorëzoi Mark Shkrelit Shpalljen e 26 Qershorit Dita e Trashëgimisë ShqiptaroAmerikane në Westchester.

Në lojërat sportive vendet e para i fituan: futboll - NY Koha, volejboll - Malësia, ping-pong - Sander Sinishtaj dhe shah Pashk Paloka. Kampionat morën nga një trofe. (fotografitë nga Adem Belliu) (më gjerësisht shif artikullin në faqen 34) *** AKTIVITETE NË TË ARDHMEN ◊ Karnevali i ardhshëm do të jetë më 1921 gusht, 2005, në trollin e Kishës tonë, në Hartsdale. ◊ Festa e Nënës Tereze - Më 4 shtator 2005. Tradicionalisht në Kishën tonë kremtohet mesha e ditës të së Lumtures Nënës Tereze, kurse në mbrëmje do të shtrohet Darka solemne në Eastwood Manor. ◊ 600-vjetori i Lindjes të Gjergj Kastriotit Skënderbeut - Më 25 shtator 2005, në Greentree, New Rochelle, shtrohet Darka solemne.

6

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2005

PAPA GJON PALI II, NJERIU I SË VËRTETËS

Nga Imzot Rrok Mirdita Shumë të dashur vëllezër e motra, Shumë të nderuar miq, Bashkësia jonë e krishterë kujton sonte në këtë eukaristi bariun që udhëhoqi me urtësi për njëzet e gjashtë vjet kishën katolike, duke e futur atë në mijëvjeçarin e tretë të krishterimit me guximin e kthimit të vazhdueshëm tek ungjilli dhe me guximin e shpalljes së ungjillit të Jezu Krishtit për botën e sotme si karten e madhe të përparimit të individëve dhe të popujve.

Kur themi Papa Gjon Pali II, na vjen përnjëherësh në mendje shembëllimi i kryetarit të Vatikanit, njeriu i fuqishëm, i lartë, madje nganjëherë edhe i largët, gati i paarritshëm. Sigurisht, Papa Gjon Pali i dytë ishte njeriu i madh, që luajti një rol vendimtar në skenën ndërkombëtare të shekullit të njëzetë e që la gjurmë të pashlyeshme edhe për vitet e pakta të këtij shekulli, por mënyra më e shkëlqyer dhe më e drejtë për ta veshtruar Papa Gjon Palin e dytë është ajo e dallimit tek ky njeri, të dëshmitarit besnik, të drejtpërdrejtë e të guximshëm të Jezu Krishtit dhe të shpresës që Krishti, Zoti ynë e Zoti i vetëm i botës, i ka lënë kishës e njerëzimit. Kishës katolike dhe krishterimit Gjon Pali i dytë i ka lënë modelin e njeriut që vë në qendër të jetës së vet zbatimin e përditshëm të ungjillit, duke u angazhuar pa kursim në të gjitha sferat e jetës, sepse ungjilli nuk është libër leximi vetëm nëper kisha e liturgji, por program jete që ndriçon dhe udhëheq në mënyrën më të shkëlqyeshme të gjitha veprimtaritë shoqërore të njerëzimit. Pikërisht si njeri i ungjillit, që i mishëroi të vërtetat e

zbuluara nga Krishti në jetën e vet, ai kishte shumë për t’i thënë botës bashkëkohore, që kjo të dëgjonte të vërteta që nuk janë vetëm fryt i mendimëve njerëzore, që ndryshojnë sipas kohrave, por zbulim i të vërtetave të amshuara, që vijnë nga përtej kohës dhe qëndrojnë në çdo kohë.

Këto të vërteta nuk janë abstrakte, por shumë të përcaktueshme. E para dhe themelorja është e vërteta e ekzistencës së Zotit. Papa Gjon Pali i dytë nuk është lodhur së thëni se një botë pa Zotin rënd vazhdimisht e pareshtur drejt krijimit të zotave të rremë që më në fund ngrehen kundër njeriut që i krijon. Një botë pa Zotin është botë e njeriut të vetmuar, të pambrojtur e të gënjyer, sepse nuk ka të vërteta të vogla e të përditshme nëse nuk ka një të vërtetë absolute e të përjetshme prej të cilave dalin të vërtatat e jetës sonë. Mendja njerëzore nuk mund ta prodhojë të vërtetën, por vetëm ta njohë e ta pranojë, pasi ajo t’i jetë zbuluar.

E vërteta e dytë është se ky Zot i amshuar ka dërguar në botë Birin e vet Jezu Krishtin, për të na treguar se ai është Zoti i dashurisë dhe i faljës, Zoti që i jep mundësinë njeriut për të rilindur me anë të besimit e për të fituar përmasën e amshimit të humbur me anë të mëkatit që errëson shikimin në thellësi të ekzistencës. E tërë jeta dhe veprimtaria e Atit të Shenjtë ka qenë e qendërzuar në Krishtin. Tek Ai e ka gjetur frymëzimin e përditshëm, për mbretërinë e tij ka ofruar me zemërgjerësi inteligjencën e vet, vullnetin dhe dashurinë që ushqehej pafund nga besimi në Zotin.

E vërteta e tretë konkrete është vetëdija e tij gjithnjë e gjallë e vepruese se qytetërimi i krishterë, domethënë qytetërimi i dashurisë që mund çdo armiqësi e çdo frikë, nuk mund të realizohet në botë në asnjë mënyrë tjetër, përveç se përmes kishës, bashkësisë se atyre që kanë pranuar në jetën e tyre Zotin Jezus dhe forcën e ungjillit të tij.

Këtë bindje ai e ka shprehur haptas dhe pa kompromis në të gjitha fjalimet e veta. Kisha ka brënda saj diçka që bota nuk e ka dhe as nuk mund ta ketë, sepse është diçka që vjen nga takimi me Krishtin. Por bota do të ishte e varfër, skajshmërisht e varfër pa kishën e pa të vërtetat që ajo mbart. Një kishë besnike ndaj Krishtit dhe ungjillit, sjell një botë me më shumë vëmendje ndaj njeriut, sepse kisha, qysh pas mishërimit të Krishtit, e shpreh dashurinë e saj ndaj Zotit duke u angazhuar ekzistencialisht në favor të njerëzve.

Bota moderne, bota e të drejtave të njeriut dhe e lirive të individëve, nuk do të ekzistonte, po të mos ekzistonte ndërgjegjja e krishterë e historisë evropiane. Këmbëngulja e Papa Gjon Palit të dytë që shoqëria bashkëkohore të pranojë burimin e krishterë të dritës mbi njeriun, nuk ka qenë një këmbëngulje që kishte si synim krenimin e të krishterëve për këtë fakt të lavdishëm, por që motivohej nga ndrojtja se mos, duke harruar burimin hyjnorë të kësaj drite që hidhet mbi njeriun, kjo dritë fare lehtë mund të kthehet përsëri në errësirë, sepse ai e dinte mirë se një botë pa Zotin është e errët.

Për këtë arsye, ngaqe e vërteta nuk duron njolla dhe hije, ai ka dashur që edhe kisha vetë të dlirësohet e të pastrohet nga mëkatet ndaj së vërtetës, nga

Jeta Katolike

PRILL- QERSHOR 2005

ushtrimi i pushtetit të saj për qëllime që nuk kanë lidhje me çështjen e ungjillit, por vetëm me kënaqjen e tundimeve njerëzore për lavdi e sundim. Për t’i grisur nga kisha perdet e errëta që pëngonin dritën e Krishtit që ajo duhet të rrezatojë në botë, Gjon Pali i dytë filloi t’u vinte emër mëkateve të kishës e të kërkonte falje. Ai kishte besimin e plotë se duke bërë kështu jo vetëm se do të tregonte gatishmërinë për të mbajtur përgjegjësi për gabimet e vëllezërve të kohrave të shkuara, por të do ishte edhe shembull për t’u ndjekur nga bashkësitë e tjera njerëzore, qofshin të krishtera, qofshin të besimeve të tjera apo edhe thjesht civile. Unë jam i bindur se ky gjest i tij profetik nuk i ka lënë të patrazuara ndërgjegjet e individëve e të bashkësive njerëzore fetare dhe shoqërore. Të gjithë kanë diçka për të kërkuar falje. Gjon Pali i dytë e hapi këtë rrugë. Kush nuk ecen në rrugën e meshirës, të dashurisë, të faljes së kërkuar e të ofruar, nuk mund të ndërtojë një qytetërim njerëzor e nuk mund të ndihmojë për mbjelljen e mbretërisë së Zotit mes njerëzvë.

Këto ditë kemi parë shumë shërbime mediatike, që na kujtojnë takimet e shumëta të Atit të Shenjtë në të gjitha instancat e shoqërisë së kohës sonë.

Nganjëherë, mendimi i parë që na vjen është ai i suksesit të tij.

Po, mund të themi me siguri se Gjon Pali i dytë është njëri ndër papët më të suksesshëm të historisë, sepse zëri i tij u ngrit me një fuqi të jashtëzakonshme në kohën tonë, por ai i ka lëshuar një sfidë njeriut të sotëm, një sfidë që nuk është aspak e lehtë, nësë për ta përballuar kërkohet drita dhe forca e besimit. Kjo sfidë është ajo e pranimit dhe e jetësimit të vlerave të palëkundshme, mohimi dhe braktisja e të cilave është

mohim dhe braktisje e njeriut.

Nuk mund të harrohet se në një kohë kur familja po shkon gjithnjë e më shumë drejt thërrmimit e kur shoqëritë të vetëquajtura të emancipuara nuk duan që të ketë norma morale që rregullojnë dashurinë në çiftin njerëzor, Gjon Pali i dytë ka thënë me forcë se thirrja e njeriut është dashuria e se familja është institucioni i vetëm i shenjtë i dashurisë së burrit për gruan dhe i gruas për burrin dhe institucioni më i shenjtë i jetës, sepse forca e dashurisë është forcë

jetëdhenëse. Nuk është lodhur se përsërituri se egoizmi prodhon plakje të njerëzimit dhe vdekje, prandaj, që njeriu të jetë plotësisht njeri, duhet ta mohojë egoizmin e t’i hapet jetës.

Askush nuk ka të drejtë t’i shërbejë aq shumë egos së vet, sa të flijojë zanafillën e një jetë të re duke abortuar.

Mesazhi i tij ka qenë i drejtpërdrejtë e i fuqishëm për të pasurit dhe për botën e pasur. Lumturia e të pasurve është e gënjeshtërt dhe boshe, nësë këta nuk i hapin sytë ndaj të varfërve dhe nuk ndjejnë shtysën e dashurisë që jep si fryt ndarjen e të mirave dhe realizimin e drejtësisë.

Kisha duhet të jetë vetë shembulli i një qytetërimi të themeluar në këto vlera që i kanë themelet e tyre të palëkundshme në Zotin dhe kisha duhet të jetë shembulli i besimit që hap sytë për t’i

njohur këto vlera dhe jep forcën për t’i përkthyer në angazhim konkret.

Shumë të dashur vëllezër e motra, në këtë meshë drite për Atin e Shenjtë, Papën Gjon Palin e dytë, kemi dëgjuar një faqe të ungjillit që, në këto çaste dhimbjeje për ndarjen nga bariu i kishës katolike, na japin ngushëllimin e fuqishëm që vjen nga besimi dhe gëzimin e sigurisë se Ati i Shenjtë, pasi e ka mbaruar misionin e tij këtu mes nesh, ka hyrë në lumninë e dashurisë së amshuar të Hyjit.

Në k ë t ë ungjill thuhet: lum të varfërit, l u m vajtuesit, lum të butët, lum ata që janë të uritur e të etur p ë r drejtësi, lum të mëshirshmit, lum të pastrit në shpirt, lum paqtuesit.

Gjon Pali i dytë ishte miku i madh i të varfërve, mbrojtësi i palodhsëm i të butëve, zëri i fuqishëm që ushtoi në botë për të ndrequr padrejtësitë, mësuesi i shkëlqyeshëm i mëshirës, kërkues i përhershëm i pastërtisë shpirtërore, ndërtues i bindur i paqes mes individëve dhe kombeve. Kjo faqe e ungjillit ishte programi i jetës së Gjon Palit të dytë, prandaj ne, duke u lutur për të, i lutemi edhe atij: o Atë i Shenjtë, në lumninë tëndë, lutu për ne e për vendin tonë *Predikimi i Imzot Rrok Mirditës, Arqipeshkev metropolitan Tiranë Durrës në meshën për Atin e Shenjtë, që u mbajt në Katedralen e Shën Palit, në Tiranë, më 6 prill 2005 (Koha Jonë e Enjte, 07 Prill 2005)

7

8

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2005

E TËRË BOTA U PËRKUL PARA KONSTRUKTORIT TË PAQES, DËSHMITARIT TË DASHURISË NJERËZORE DHE MBROJTËSIT TË DINJITETIT TË NJERIUT NGA ENGJËLL KOLIQI Karol Wojtyla - Ati Shenjt Gjon Pali II, i cili për 26 vjet e gjysmë, sa ishte në krye të Kishës Universale Katolike, me veprimtarinë e tij të bujshme, siç nuk ka bërë asnjë papë më parë në historinë njëzetshekullore të krishterimit, pushtoi zemrat e njerëzimit mbarë, pa dallime racore, fetare, kombëtare a rajonale, mu për faktin se Ai gjithnjë angazhohej në mbrojtjen e të drejtave, të lirive dhe të dinjitetit të njerëzve. Siç thonë këto ditë shumë gazetarë që kanë ndjekur dhjetëra shtegtime të Gjon Palit II - Ai ishte mik i të gjithëve, vëlla i të gjithëve, mbrojtës i të gjithëve... Këtë e dëshmuan edhe miliona të rinj, të cilët nga mbarë bota kishin ardhur në Selinë e Shenjtë, për t’i dhënë nderimet e fundit mikut të tyre të madh, gjyshit të dashur siç thonin shumë prej tyre dhe inspiruesit për ndryshime pozitive të jetës dhe të botës, pra të historisë njerëzore. Ishte mik i madh dhe gjysh shumë i dashur i rinisë botërore, sepse Ai ishte kudo me ta - në ndeshje futbollistike, në spektakle, në rock-koncerte, në skijim, në notim... Ai i përqafonte ata, i puthte dhe u jepte energji për t’ua çelikosur trimërinë dhe vullnetin e mirë për ndryshime pozitive të botës. Ai ishte gjenerali pa ushtri, i cili i ndaloi të gjitha ushtritë dhe fuqitë më të mëdha botërore! E meritoi këtë nder dhe këtë dashuri që bota e sidomos rinia ia dëshmoi në ditët e fundit të jetës dhe me rastin e ceremonisë së varrimit.

E meritoi, sepse Ai shkoi e u lut edhe në sinagogë, edhe në kishat ortodokse e protrestante, edhe në xhami, me Kuran në dorë. Jo rastësisht Presidenti i Ligës Arabe tha se bota islame ka humbur mikun e saj të madh. Në ceremoninë e varrimit të tij, ia shtrënguan dorën njëritjetrit edhe armiqtë - presidenti i Izraelit u përshëndet me presidentët e Sirisë dhe të Iranit. Për herë të parë në histori një

president i SHBA-ve merr pjesë në varrimin e një pape dhe përgjunjet para Tij. Presidenti amerikan Bush, me të dalur nga bazilika e Shën Pjetrit, pasi i bëri homazhe Gjon Palit II, pasi tha se bota ka humbur kampionin e lirisë, e lavdëroi atë sidomos për përkrahjen e parezervë të ndërhyrjes së NATO-s në Bosnje dhe në Kosovë.

Ky papë, i cili vizitoi mbi 130 vende të botës, i cili mori në përqafim dhe puthi mijëra fëmijë, të rinj, nevojtarë, hallexhinj... pa i pyetur për përkatësinë racore, kombëtare as fetare, duke u dhënë kështu forcë morale e shpirtërore për përballimin e sfidave të jetës, duke i ngjallur në ta shpresat dhe vullnetin për jetë dhe për ndryshime pozitive, duke forcuar në shpirtin e tyre dashurinë e mirëfilltë njerëzore, tolerancën, respektin e nderin njerëzor. Duke e falur atentatorin Ali Agça e duke e përqafuar dhe puthur, me rastin e vizitës në burg, pastaj edhe duke i kërkuar botës falje për krimet që kisha dhe kleri katolik ka bërë mbi njerëzimin në shekuj, Ati Shenjt Gjon Pali II na mësoi ta harrojmë urrejtjen, ta ringjallim dashurinë dhe të kemi gjithmonë respekt e nder për njeriun. Ja pse rinia këto ditë brohoriste fuqishëm “Gjon Pali - Gjon Pali, Shenjti - Shenjti”!!!

Edhe dje, derisa po zhvillohej ceremonia e varrimit dhe derisa kardinali Ratzinger po predikonte mbi figurën dhe veprën e Tij madhështore, rinia e ndërprtente me duartrokitje të gjata e frenetike, duke kërkuar që të shpallet shenjt menjëherë.

Të gjithë e quajtën Papa i Madhi, Papa që ndryshoi botën, Papa që ndryshoi historinë... Analistët thonë se që në shtegtimin e parë në atdheun e Tij si papë, më 2 qershor 1979 i dha grusht vdekjeprurës komunizmit diktatorial, duke britur me të madhe: ndiqeni Zotin, ndryshojeni jetën, ndryshojeni vetin, ndryshojeni historinë, eni pas meje, mos

keni frikë, mos keni frikë...!!! Ja pse dje, të gjitha radiotelevizionet publike botërore e kanë transmetuar drejtëpërdrejtë ceremoninë e varrimit, përveç atyre të Rusisë dhe të Kinës, të cilat edhe nuk kanë dërguar delegacione shtetërore të larta në varrim... Ndërkaq, televizioni i njohur dhe i famshëm arab Al Jazira, që nga orët e hershme të mëngjesit e gjithë ditën transmetonte direkt nga Sheshi i Shën Pjetrit, ku kishte dy korrespondentë.

Gjon Pali II, më shumë se një herë ka pohuar se pas kombit të Tij, kombin shqiptar e ka në zemër, dhe se ka pasur gjithmonë një dashuri të jashtëzakonshme për Të Lumturuarën Gonxhe Bolaxhiu - Nëna Tereze. Kontributi i Tij për Kosovën është i madh! Ja pra pse ishte i madh edhe delegacioni i Kosovës (rreth 20 anëtarë, përfshirë edhe gazetarët), që mori pjesë në ceremoninë e varrimit të Tij. Ishte kënaqësi e veçantë që në delegacionin shtetëror të Kosovës (pozitë e opozitë) të ikorporohen edhe gazetarët, të mbuluar edhe me shpenzimet për udhëtim, fjetje e ushqim, nga institucionet tona shtetërore. Gjatë darkës së mbrëmshme, kur Presidenti Rugova ngrehi dollinë në nder e lavdi të mikut të madh të shqiptarëve Gjon Pali II, bashkë edhe me kryeminstrin Bajram Kosumi, publikisht premtuan se delegacionet shtetërore të Kosovës, gjithnjë, në udhëtimet jashtë vendit do të jenë të shoqëruara nga gazetarët, për të qenë kështu transparente të gjitha lëvizjet e tyre e për ta informuar drejt e me kohë opinionin në vend. Këto premtime i konsiderojmë shumë premtuese dhe shpresëdhënëse se udhëheqësit e institucioneve shtetërore duan të jenë sa më afër popullit. Rreth orës 10, sot delegacioni shtetëror i Kosovës, i përcjellur nga forcat e sigurisë të Qeverisë italiane u nis për në Aeroportin e Romës Fiumicino, prej nga në mesditë, me aeroplan special, u nis për në atdhe.

Jeta Katolike

PRILL- QERSHOR 2005

UDHËHEQËS

DHE PERSONALITET NGA GJITHË

BOTA KANË THURUR LAVDE PËR KONTRIBUTIN E

PAPA GJON PALIT TË DYTË NË KRYE TË VATIKANIT 26-VJEÇARE.

PËR NJË PERIUDHË

Kofi Annan (Sekretar i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara) - Unë jam thellësisht i trishtuar nga vdekja e Papa Gjon Palit të II-të. Përveç rolit të tij si udhëzues shpirtëror i mbi një miliard njerëzish, ai ishte edhe avokat i palodhur i paqes, një pionier i vërtetë i dialogut ndërfetar dhe forcë shtytëse e vetëvlerësimit kritik të Kishës.

Tony Blair (Kryeministër i Mbretërisë së Bashkuar Britanike) - Bota ka humbur një udhëheqës fetar që është respektuar anekënd botës nga besimtarë të të gjitha feve dhe jobesimtarë. Figura e tij ishte frymëzuese; ai ishte njeri me besim, dinjitet dhe kurajo të jashtëzakonshme.

Në moshë të re gjatë pushtimit nazist të Polonisë dhe më vonë si sfidues i regjimit komunist, gjatë një jete të rëndë e shpesh të vështirë, ai mbrojti drejtësinë shoqërore dhe qëndroi në anën e të shtypurve.

Ai nuk zbraps asnjëherë në betejën që mendoi se ishte për të mirën dhe të drejtën.”

George W. Bush (Presidenti i SHBA-së) - Kisha katolike ka humbur bariun e saj, bota ka humbur një mbrojtës të flaktë të lirisë së njeriut dhe një shërbëtor i mirë dhe besnik i Zotit është thirrur të shkojë në shtëpinë e Zotit.

Alexander Kwasniewski (Presidenti i Polonisë) - Papa Gjon Pali i Dytë ishte një apostull i madh i pajtimit dhe dha një kontribut të jashtëzakonshëm për shëmbjen e perdes së hekurt dhe zgjerimin e Bashkimit Evropian. Nuk do të kishte liri për polakët në qoftë se nuk do të kishte një papë polak.

Carlo Azeglio Chaimpi (Presidenti i Italisë) - Papa Gjon Pali i Dytë ka lënë gjurmë në histori. Ai do të kujtohet si një njeri që tregoi se ku ishte rruga e lirisë dhe e drejtësisë dhe e ndoqi atë rrugë me gjithë forcën që kishte.

Alfred Moisiu (Presidenti i Shqipërisë) - Papa ishte një mik i madh i popullit shqiptar dhe dha një kontribut të shquar e të pazëvendësueshëm për ngritjen e kishës katolike në Shqipëri.

Shqiptarët ia dinë shumë për nder për lumturimin e Nënës Tereze.

Ibrahim Rrugova (Presidenti i Kosovës) - Mund ta them me krenari se isha mik i një Pape dhe njeriu të madh. Kosova dhe

shqiptarët do ta kujtojnë Papa Gjon Palin e Dytë si një At të Shenjtë të madh që ka bërë shumë për kombin dhe vendin tonë, Kosovën.

Fatos Nano (Kryeministri shqiptar) - Në emër të jetës, në emër të dashurisë dhe të veprës së papërsëritshme të Atit të Shenjtë në këtë botë, të vazhdojmë të sjellim mes nesh atë që papa Gjon Pali II përcolli gjatë gjithë jetës së tij, dëshirën për jetën, besimin për Zotin, lirinë, drejtësinë dhe dashurinë për njerëzimin, sakrificën për

Presidenti Moisiu dhe Presidenti Bush gjatë ceremonialit të varrimit paqen kudo.

Sali Berisha (Kryetar i Partisë Demokratike në Shqipëri) - Ai zgjodhi Shqipërinë si një akt miqsor, si një akt mbështetjeje të madhe të këtij vendi në rrugën e lirisë e demokracisë. Papa zgjodhi Shqipërinë edhe në shenjë nderimi e respekti për martirizimin e klerit të të gjitha besimeve në periudhën e diktaturës.

Mark Sopi (Ipeshkev i Ipeshkvisë së Kosovës) - Me të vërtetë Papa ka jetuar jo vetëm për Kishën Katolike por edhe për mbarë Botën. Ai ishte udhëheqës i Kishës Katolike, por aspak nuk e la anash mbarë njerëzimin edhe në momentet më të vështira. Ai me lutjet, por edhe me veprimet e tij, ka ndarë të mirën dhe të keqen me çdo popull.

Lush Gjergji (Biografi i Nënës Tereze) - Mendoj se ky është Papa i risive dhe i rekordeve.

Ai pati një qëndrim të jashtëzakonshëm ndaj feve monoteiste.

Ai ishte i pari që hyri në një sinagogë në vitin 1981 në Romë ku u lut së bashku me hebrenjtë. Ishte i pari që organizoi lutjen ndërfetare në vitin 1987 me praninë e përfaqësuesve nga 12 besimet fetare.

Ai u lut edhe në një xhami në vitin 2001. Ai vizitoi shumë vende ish komuniste e ish socialiste dhe kanonizoi aq shumë njerëz nga shtresa të ndryshme nga e gjithë bota.

9

10

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2005

FAREWELL AND THANK YOU, JOHN PAUL II… AND WELCOME BENEDICT XVI

by Simon Vukel

“Be Not Afraid” With these words Pope John Paul II greeted the world in 1978, and little did anyone know that those three words would inspire a revolution to undo the evil ideology that had taken over Eastern Europe for the past 50 years. From his first visit as Pope to his brethren in Poland, which initiated the collapse of communism, to his visit on April 25, 1993 to Shkoder, Albania, where he put the final nail in the coffin of Albania’s nightmare as he witnessed the rebirth of the Catholic Church in Albania, Pope John Paul II will long be remembered as a giant not only of the 20th century, not only in the Catholic Church, but indeed as a hero to all who believe in human rights and who believe in the ultimate value of human life.

Many in our parish have met John Paul II, and many have not, but either way John Paul II was someone we all considered a special friend, because he preached moral clarity and helped us stand true to our faith even as the world around us increasingly embraces a culture of pessimism and immorality. All Popes are special leaders that Catholics and non-Catholics alike respect, but this Pope in particular provided a very accessible, very easy to understand way of life. He did not waver in his beliefs, or fall for what some might perceive as fashionable, but instead held true to the teachings of Christ, and showed everyone that it was possible to embrace modernity yet at the same time hold true

to what has always been true, the Word of God. His frequent travels around the world, the Vatican’s heavy use of TV, radio, literature and the internet brought the church into a modern era, one that especially the young would appreciate. Witness World Youth Days where millions of young people worldwide showed their affection for this Pope, and their adoration of their faith.

This seemingly old man, however, who many criticized as being old-fashioned, was more forward looking and futuristic than anyone realized. Why? Because he refused to compromise the teachings of the Church, and that’s what Catholics and nonCatholics alike were looking for. Young people, especially in an age where all around them they are told that all lifestyles are acceptable, even ones that are damaging to humankind, loved that this Pope told them that there is a right way, and there is a wrong way. And he was effective at showing them what was right, namely, living one’s life in accordance with the teachings of Christ.

with regards to its teachings. Pope John Paul II, as a historian and philosopher understood this, and so on April 25, 1993, he visited Albania and brought the Church back to l i f e .

Communism had ruined the country, but the power of Christ showed who really would rule for eternity.

Over the years Pope John Paul II openly spoke of his love for the Albanian people, and privately he prayed for the Albanian people.

His words, his visits, his prayers frightened the politburos of Moscow and

Freeing Albania with the most powerful weapon — Prayer Pope John Paul II also was a special hero to the Albanian people, and the Albanian people had a special place in his heart. From Scripture’s record of St. Paul’s visits to the Illyrians, to the most famous “Athlete of Christ”, Gjergj Kastrioti, to the Arberesh of Italy and the mystery of Our Lady of Shkodra, to the martyrs of the Albanian church and to the blessed Mother Teresa, the Albanians have played an important role in Catholicism, both as an institution and

Tirana alike, and today, we are grateful to Pope John Paul II for his leadership and unwavering support of the anti-communist movement. He did not work alone – Ronald Reagan, Margaret Thatcher come to mind as the other

Jeta Katolike

PRILL- QERSHOR 2005

Jesus. He reminded us that yes, we are human, we make mistakes, and we face challenges that may seem impossible, but with prayer, with humility, with strong moral fortitude, all good things can come to pass.

I will never forget seeing Pope John important figures of this era, as well as the thousands of Catholic and anti-communist martyrs in Albania – but in the end it was this Pope’s determination that prevailed — to see that all would be free to live as God intended.

Some might ask how just one person or just a few persons can do all these things. Well, I would venture, as the saying goes, that God does work in mysterious ways. Who would have predicted that the 1980’s would bring together the moral clarity of a Pope from Poland with the steel determination of people like Reagan and Thatcher, along with the bravery of the people of Eastern Europe and Albania included. In 1980 none of us would have predicted such a thing. But there was someone who knew what was possible, and that was Pope John Paul II. That’s why he said “Be Not Afraid”, because he knew that with God all things are possible.

Applause for the Pope When Pope John Paul II died, oftentimes people in Rome would break into spontaneous applause. Some said it was Italian tradition. It may well be. But the real reason for the applause was because even though we will miss him, we all know that he lived a good life, and accomplished what he set out to do. We applause during the funeral of Pope John Paul II, rather than cry, because he made us proud to be Catholics, and because he showed us the way to help our fellow members of mankind, from the most innocent – the unborn – to those who suffer persecution for their belief in

Paul a few years ago as he celebrated mass in Central Park, and even more so later that day as he traveled down 42nd street in his Popemobile, waving to all.

So many things come to mind about him, about his forgiveness of those that tried to kill him, about his special affection for our sister Mother Teresa, about his installation of archbishops in Shkoder in 1993, right on to the graceful way he handled his illnesses late in life and with how he died. Right to the end, he showed us how we can embrace the Culture of Life.

What I most remember are those words that the audience would chant at his youth rallies: “John Paul II – we love you – John Paul II – we love you!” And his response, with that famous smile and his sparkling eyes, “John Paul II...Loves you!” I will never forget it because it is

11

so true, he loved us all, and we loved him. I know that for me, personally, he will always be a personal hero. I never knew him personally, but somehow, he felt like a close personal friend. And I suspect there are millions out there who feel the same way about him as I do.

Habemus Papam!

Welcome Benedict XVI! One of the great traditions of our church is how a new Pope is selected.

With the passing of John Paul II, the media turned the speculation over who the new Pope would be into a bit of a political analysis. (Good thing the media doesn’t choose the Pope!) There was guessing on whether the Pope would be Italian or non-Italian, or perhaps from emerging populations in Africa or Asia, or perhaps less conservative or more conservative than Pope John Paul II. He had to be media savvy, telegenic, etc. Yet in the end, the selection of a new Pope is not about earthly politics, but about the person who will best lead the flock of the Catholic Church in keeping with the teachings of Jesus, and with an eye to the challenges facing the church at that particular moment. Media commentators might focus on issues like abortion, gay marriage, etc, where the church has clear beliefs that its enemies would like to weaken. But there is a much bigger pic-

ture, and that is of morality in general, and the College of Cardinals no doubt looked for the person who could best lead the church on matters of morality which permeate our daily lives.

The man they chose, Cardinal Joseph Ratzinger, now Pope Benedict XVI, was a bit of an unknown to the

12

Jeta Katolike

average person, but he was well known in the Church. He was born in 1927 in Bavaria, and served as Archbishop of Munich, but he was most famous for his role as Prefect of the Congregation for the Doctrine of the Faith, a title he held from 1981 until Pope John Paul II’s death. In essence he was in charge of Church theology during Pope John Paul II’s reign, and as such drew admiration from those that saw him as a defender of the Faith, and of course criticism from those who favored more radical change.

The Dictatorship of Moral Relativism It was Cardinal Ratzinger’s homily at the mass prior to the Cardinals’ entering the Conclave to select a new Pope which gave a signal to his possible selection, and a definite tone for his Papacy.

The words he spoke were so powerful, and so relevant, that there is no doubt

PRILL - QERSHOR 2005

is a prevalence of culture which places all beliefs, all viewpoints as equally valid with each other, with man as its central focus. This belief that “all ways are the right way” is inconsistent with the basics of what is morally right and what is morally wrong, and that causes confusion for all, especially the young.

In Pope Benedict XVI’s view, there is an absolute morality that exists, and which was revealed to us through the Ten Commandments and through Scripture, that ought to be the basis of our society.

Unfortunately, in the attempt to secularize our lives, especially in Europe but also in the United States, too often the separation of state and religion, which is correctly the basis of our democracy, has also been abused by some and has unfortunately led to the separation of certain moral codes from the life of the average person.

Pope Benedict XVI also stated in that same homily that the Catholic Church has been “thrown from one

side in Latin America, to the lack of moral authority of the churches in Western Europe where pews now sit empty and a radical Islam threatens many European cities, to an “everything is ok” liberal ideology and permissiveness which infected American seminaries for about 30 years prior to John Paul II and has led to, among other things, the tragic child abuse situation in the American church of the last few years.

A Clear Mission and Hopeful Future Pope Benedict XVI’s mission is not all that different from Pope John Paul II’s mission for the church. After all, they are both doing the work of God! But whereas Pope John Paul II asked that we “be not afraid” because God is in all places and would save us from our sins, Pope Benedict XVI’s message is that an absolute morality will clear up the confusion surrounding today’s controversial issues. Much as Pope John Paul guided Catholics through the painful communist and post-communist period, Pope Benedict XVI appears committed to guide the World through the 21st century future with a moral clarity that values life above all, combined with a passionate defense of the Christian faith.

that he will carry on the good work of John Paul II, and take on those critical issues which threaten humanity.

In Ratzinger’s exact words, he said that “A dictatorship of relativism is being formed, one that recognizes nothing as definitive and that has as its measure only the self and its desires.”

What Cardinal Ratzinger, now Pope Benedict XVI, was saying was that there

extreme to the other: from Marxism to liberalism, even to libertarianism; from collectivism to radical individualism; from atheism to a vague religious mysticism; from agnosticism to syncretism, and so on. Every day new sects arise.”

And while he doesn’t state it explicitly in this speech, what he is referring to is “liberation” theologies that sometimes found priests and Marxists on the same

In these days when the Ten Commandments and Christmas scenes are being ripped from public places, where our schools teach sex education to 6 year olds in defiance of parental wishes, and where Islamic terrorists have committed themselves to the destruction of our way of life, there is no shortage of difficult issues to deal with. But just like John Paul II, this new Pope, Benedict XVI, appears to be the right man at the right place at the right time. Again, God does work in mysterious ways.

So as we say goodbye to our beloved Pope John Paul II, our John Paul the Great, we also welcome the new Pope, Benedict XVI, and wish him good luck in his mission, and keep him in our prayers, just as we know that we are in his.

PRILL- QERSHOR 2005

Jeta Katolike

13

PROFETI I SHEKULLIT XX - QË SHËRBEU MBI 26 VJET NË KRYE TË SELISË SHENJTË

PAPA GJON PALI I DYTË VËLLA I POPUJVE TË BOTËS, KALORËS I BARDHË I JEZU-KRISHTIT

Gjeto Turmalaj

E

gjithë bota u përkul përpara konstruktorit të Paqes, dëshmitarit të dashurisë njerëzore dhe mbrojtësit të dinjitetit të njeriut. Papa Gjon Pali i Dytë shërbeu 26 vjet e gjysëm në krye të Kishës Katolike me veprimtarinë e tij të jashtëzakonshme, siç nuk e ka bërë asnjë papë më parë, në historinë e 20 shekujve të krishtërimit. Ai i pushtoi zemrat e njerëzimit mbarë, pa dallime rracore, fetare, kombëtarë apo rajonale, për faktin se angazhohej në mbrojtjen e të drejtave dhe dinjitetit njerëzor.

Ardhja e Karol Jozef Vojtiles në udhëheqjen e Kishës Katolike më 16 Tetor 1978, ka qenë shënuar nga një numër i veçantë i risive, mes të cilave ishte Papa më i ri në moshë, për nga 132 vitet e fundit. Ai ishte 58 vjeçar kur u zgjodh. Ky Papë vizitoi 130 vende të botës, i cili mori përqafimet dhe i dhuroi ato aq shumë që me buzëqeshjen e tij shtrëngoi mijëra fëmijë, të rinj, nevojtarë, e hallexhinjë në shtegtimet baritore në shpirtin e tij të bardhë.

Ati i Shenjtë ishte mik i të gjithëve, mbrojtësi i popujve. Këtë e dëshmuan miliona të rinjë të cilët nga mbarë bota kurrë nuk hezituan të shkonin në Selin e Shenjtë herë pas here. Ishte mik i madh e shumë i dashur i rinisë botrore sepse Ai ishte kudo me ata, në lutje në spektakle, i përqafonte ata dhe u jepte energji për vullnetin e mirë në ndryshim pozitiv të botës, duke ju dhënë kështu forcë morale e shpirtërore për përballimin e sfidave të jetës, duke ju ngjallur shpresat, duke e forcuar në shpirtin e tyre dashurinë e mirfilltë dhe tolerancën e nderin njerëzor. Ati i Shenjtë ishte i pari në historinë e Vatikanit që vajti të lutej në sinagogë, në kishë ortodokse e protestante, edhe në xhami. Të gjithë e

Ndërsa në Tetor 1984, gjatë një vizite në Bari Ati i Shenjtë, deklaroi plot emocion: “Mendimet e mia nisen nga ky qytet e shkojnë drejt vëllezërve e motravë në Shqipëri, aty ku ata s’mund të çfaqin hapur e lirshëm besimin e tyre fetar, gjë që është e drejtë themelore për çdo qenie njerëzore. Ata ndodhën në zemrën timë dhe unë ia besoj mbrojtjen e tyre Shën Marisë”.

Më pas, më 27 prill 1986, ai mori pjesë në një takim të komunitetit shqiptar në Romë , ku nder të tjera theksoi: “Unë lutem çdo ditë për vendin tuaj, për besimtaret e të gjitha feve e në mënyre të veçantë për Kishën Shqiptare, e cila në dukje duket se nuk ekziston Papa gjatë vizitën në Shqipëri më 1993 më… Megjithatë, unë jam i bindur se Kisha nuk mund të quajten Papa i Madh, Papa që ndryshoi zhduket nga zemra e njerëzve, sepse ajo botën. Mjaft analistë kanë thënë se në është ngritur mbi themelet e Shpirtit të shtegtimin e tij të parë si papë, në Poloni Shenjtë, nga fjala e Krishtit, nga vet më 2 qershor 1979 i dha grusht vdekKrishti i cili jeton i gjallë në zemrën e çdo jeprurës komunizmit diktatorial në shumë besimtari dhe besniku të fesë”. vende lindore duke bertitur me të madhe: Më 1988, mes një grupi të mërguarish “Ndiqni udhën e Zotit , ndryshojeni veten , shqiptarë, të besimeve të ndryshme Ati ejani pas mejë, mos keni frikë!!!”. Ky ishte Shejt, kish afrimuar se ky takim ia kish mesazhi i parë që ai i dhuroi vëllezërve të mbushur zemrën plot emocion, e pastaj qe tij polakë, atdheut të vet që e donte shumë lutur: “O Zoja e Shkodrës! O Zoja e dhe shumë popujve të tjerë.

Shqipërisë! Hidh shikimin tend plot hir Ati Shenjtë, Gjon Pali i II, më shumë mbi atë komb që e ka pritur lajmin e se një herë ka pohuar se pas kombit të tij, Ungjillit nga vet apostujt, që të ka nderuar kombin shqiptar e ka për zemër, dhe gjithgjithmonë me dashuri të veçantë! Sot në monë ka pasur një dashuri të jashtzakonerrësirën e sprovës, ky komb thërret me shme për të lumtururen Nënën Tereze. besim, ndihmën tëndë… O Nënë Qiellore e Ishte fundi i vjeshtës 1978, jo shumë shpresës, sill sa më shpejt ditën që ky popkohë mbasi ishte zgjedhur papë, ai shkoi ull fisnik, të përjetojë sërishmi aspirata më për vizitë në Manastirin e Grottaferratës të thella të shpirtit tij”… nga ku, ndër të tjera, deklaroi: “Unë lutem Gjatë viteve 1990-1991, Papa Gjon çdo ditë për Shqipërinë, të cilën e dua Pali II, midis të tjerave, ndiqte me shumë shumë”. vëmendje edhe ngjarjet që zhvilloheshin Dy vjet më pas, ai mori pjesë në kremnë Shqipëri. Në Pashkët e vitit 1991, ai ju timin e 500-vjetorit të Martirve të drejtua besimtarëve shqiptarë me këto Otrantos, ku u shpreh: “Unë kthej sytë e fjalë: “Mbahuni fort dhe ecni plot shpresë përkulem sot para Kishës Heroike drejt stinës korrjeve, drejt vjeljeve të Shqiptare e shtypur dhe e vrarë thellësisht bekuara me frutat që ju meritoni”! Po atë nga persekutimi i gjatë dhe i egër, por ditë, në një tubim prej 5 mijë studentave, ai njëkohësisht dhe e pasuruar nga veprat e evokoi përsëri Shqiprinë duke parë në qenmartirve të saj, peshkopët, priftrinjtë dhe dresën e saj, një shembull të ri të ringjallbesimtarët e thjeshtë”.

14

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2005

jes së Krishtit dhe të Kishës së tij. “Në këto çaste - tha Ati i Shenjtë - mendimet e mia shkojnë dhe një herë drejt Shqiprisë heroike ku Kisha ka qenë e denuar me vdekje, por u ringjall nga të vdekurit”.

12 Vjet më parë Vizita e Papës në Shqipëri Është quajtur, udhëtim historik për Shqipërinë, vizita e Atit Shenjtë Gjon Pali i II-të me datën 25 prill 1993, pranija e tij ishte një simbol triumfi mbi kalvarin e atyre dekadave të jetuara plot temerrë e vuajtje në Shqipëri . Mesazhi i Papës ishte majft domethënes, Ai sapo u ulë nga avioni ne Airoportin e Rinasit ,(sot Airoporti Nana Tereze) puthi tokën Shqipëtare, dhe mori udhën drejtë Shkodrës. U ndalua në pjerrësi të Kalasë Rozafatit, dhe aty kishte dalur ta priste populli besimtar, lotet ju rrjedhnin nëpër faqe nga gëzimi dhe emocioni, atë çastë Ati Shenjtë bekoi popullin dhe vendosi gurin e pare të Kishës Zoja e Shkodres duke dhënë udhëzime që të bëhet sa më madhshtore.

Papa Gjon Pali i II-të i kishte thurur vargje Zojës Shkodrës, Nana e Këshillit Mirë...!

Në Kishën Katedrale të Shkodrës, në qytetin e lashtë, Ati i Shenjtë celebroi meshën dhe shuguroi 4 Ipeshkvi.

Ajo ditë u manifestua me gëzim të pa përshkruar nga besimtarët që në mesin e tyre Zoti kishte dërguar Apostullin e Shekullit XX Papën Gjon Palin e II-të Fjalimi i Papës Gjon Pali i II-të në Sheshin Skënderbeg në Tiranë mbahet mendë si e pa harruar ne atë buzë-natë, ku ishte një pjesmarrje e jashtëzakonshme e populit nga te gjitha trevat e Shqipërisë, pa dallim feje , për ta nderuar nga afër Atin e Shenjtë.

I pa harruar do të mbesin dhe shugurimi i Kardinalit të pare Shqiptar Mikel Koliqit nga vet Papa në Selinë e Shenjtë Vatikan.

Do të mjaftonte vetem nje faket për të thëne se sa e deshti lirinë e popullit Kosovar, Ati i Shenjtë Gjon Pali i II-të Ja si shprehet ish Presidenti Klinton në kujtimet e tija.: Gjatë ditëve të tmerrit Serb në Kosovë i tronditur nga tragjedia që mbuloi Kosoven dhe popullin Kosovar, Papa Gjon Pali i II-të më telefonoi nga Vatikani pa paralajmëruar në orët e para të mëngjesit me një qortim: “Z.President! Duhet të bëni diçka për Kosoven ; kjo gjëndje nuk duhet të vazhdojë më gjatë”

Ai dha shumë për kët botë , edhe se kishte ngelur jetim në fëmijëri Familja e tij ishte njerzimi.

Papa Gjon Pali i II-te na mësoi të harrojmë urrejtjen , dhe ti falim ato që na kanë dënuar, të ringjallim dashurinë dhe të kemi gjithmonë respekt e nder për njeri-tjetrin.

Ai na mesoj se si të falim me shembullin e tij, duke falur Ai vet atentatorin Mehmet Ali Agça. Madje I bëri një vizitë në burg ku shkoi apostafat për ta parë, dhe përqafimet që shkëmbyen në fund, ishin ndjenjat tashmë të liruara me anë të faljes, meritë e Atit Shenjtë që Ali Agça beri rrëfimin. Të gjitha lajmet e botës thanë fjalën e tyre për kete veper të madhe, falje të Atit Shenjtë. Me atë rast të përvjetorit të atentatit Vatikani bëri të ditur se në vitin 1917 tre femijë barinj në Portugali kishin parë një vizion profetik për vrasjën e Papes. Ky ishte i ashtuquajturi sekret i tretë i Fatimës që ishte mbajtur fshehtë vite me radhë, Ky lajm u publikua në masmedia për të kërkuar vizitën e Papës në vendin e Shenjtë të Fatimas. Ai besonte se virgjër Marie prej Fatime, ia kishte shpëtuar jetën.

3 ORË PAQE NË BOTË VATIKANI u quajt qyteti i Zotit ditën e Enjte më 8 Prill 2005, ku u bë ceremonia e Lamtumires Papa Gjon Palit II, në sheshin e Shën Pjetrit, që ishte kthyer në një ngjarje unike për të gjithë njerëzimin e sidomos për rininë.

Rinia e deshti aq shumë Papën, saqë kur po zhvillohej ceremonia e Varrimit të tij; të rinjtë e shumtë që kishin mbushur Sheshin e Shën-Pjetrit, ndërprenë disa herë ceremoninë me duartrokitje frenetike, duke kërkuar që Papa Gjoni Pali II të shpallej Shenjt sa më shpejt. “Santo subito!”

Aty për të nderuar mikun e tyre të përbashkët Papë Vojtilën, ishin George Bush i SHBA dhe Fidel Castro.i Kubes, Khatami i Iranit, Tony Blair me Mugabe të Zimbabwe,Turqit më Armenët, Presidenti Izraelit u takua për herë të parë pas 30 vjetesh me Presidentin Bashar Assad i Sirise si edhe me Mohamet Khatamin.

Pra të dukej se je në nje samit Botrorë të O.K.B., ku i gjithë Globi ishte në paqe.

Ky Vikar i madh i Krishtit, që ecja e tij kërkoi vetëm Paqe, heshtja e tij solli Paqe edhe mbas ndalesës së fundit, për 3 orë paqe në botë.

Jo rastësisht Presidenti i Liges Arabe tha se: “Bota Islame ka humbur mikun e saj të madh”. Përtej asaj bukurisë së skenave të filmit, në këtë varrim kishte një realitet, ku vetë rolet kryesore shtrënguan dorën njëri tjetrit edhe ata që quheshin armiqë.

Presidenti Bush, duke dale nga Bazilika e Shën Pjetrit, pasi i bëri homazhë Papës Gjon Palit II, në intervistë ai tha se: “Bota ka humbur kampionin e lirisë”.

Në ceremoninë e varrimit të Papës Gjon Palit II, pjesëmarrja e shumë personalitetëve dhe besimtarëve nga të gjithë bota, nuk është krahasuar ndonjëherë në historinë e njerëzimit: * Katër mbretër, pesë mbretëresha, mbi 70 presidentë dhe kryeminstra, morën pjesë, në kuadër të delegacioneve, më se 2500 përsonalitete të rëndësishëm botërorë. * Dy milion besimtarë të shpërndarë në të gjithë Romën, duke perfshi disa qindra mijë brenda dhe rreth Sheshit të Shen Pjetrit. * Rreth 3500 gazetarë të akredituar të pasqyrojnë ceremoninë e varrimit Papës Shenjt. * 27 Ekranë Gjigandë të vendosura në rrugët dhe sheshët në afërsi të Vatikanit përfshi edhe Koloseum për të shikuar Sheshin ku zhvillohej ceremonia. * Me qëllim që të siguronin këtë përcejllje shumë madhështore në Rrugët e Romës patrullonin më shumë se 15000 ushtarë e policë.

Me nderimet më të mëdha në historinë e Selisë Shenjtë u varros Ati i Shenjtë Gjon Pali II. Në një botë të gënjyer nga imazhet triumfaliste, Papa Gjon Pali II vdes si PROFET i madhështisë së vuajtjes dhe sekretit të heshtjes. Bota humbi një Profet por fitoi një burim të madh frymzimi. Kisha humbi një Udhëheqës, një bari, por fitoi një Shenjt.

Jeta Katolike

PRILL- QERSHOR 2005

15

NË KUVENDIN ZGJEDHOR (KONKLAVËN) 24 ORËSH NË SELINË E SHENJTË U ZGJODH PAPA I 265-TË

JOSEPH RATZINGER – BENEDIKTI XVI PASARDHËSI SHPRESËDHËNËS I WOJTYLËS Benedikti XVI përshëndet të pranishmit në Sheshin e Shën Pjetrit Dhe u jep Bekimin Apostullik Urbi et Orbi

Konzervator i vendosur e shkencëtar i madh i doktrinës së krishterë. Papa që i tha JO homoseksualitetit, jo martesës së priftërinjëve, jo priftërinjëve femra, jo kungimit për të divorcuarit, jo komunizmit, jo kapitalizmit. Benedikti XVI me zgjedhjen e emrit ka paralajmëruar angazhimin maksimal për rregullimin dhe mirëqenien e Europës dhe të njerëzimit mbarë, si shërbëtor e punëtor i përvuajtur në vreshtën e Zotit dhe angazhimin e Tij maksimal për paqe në botë.

Tymi i Bardhë në oxhakun e Kapelës Sistina Paralajmëroi zgjedhjen e Papës (19 prill 2005, ora 17:51)

NGA ENGJËLL KOLIQI

K

onklava (Kuvendi Zgjedhor), që kishte filluar të hënën në Kapelën Sistina në Vatikan, kësaj radhe është mbyllur vetëm pas 24 orësh, me daljen e tymit të bardhë në oxhakun e kapelës, që pikërisht në ora 17:51 të martën e 19 prillit, lajmëroi zgjedhjen e Papës së Ri.. Pak pas orës 18 (6 pm) jehoi fuqishëm edhe këmbana e madhe e Bazilikës së Shën Pjetrit e më pas edhe këmbanat e të gjitha kishave katolike anekënd botës, duke përhapur kështu gëzimin për zgjedhjen e papës. Me të shpejtë Sheshi i Shën Pjetrit u mbush me besimtarë e shtegtarë, nga shumë vende të botës, që për pak minuta kaluan shifrën qindmijëshe.

Në ora 18:41 në logjën e balkonit qendror të Bazilikës së Shën Pjetrit doli kardinali protogjakon Jorge Arturo Medina Estevez, i cili, në gjuhën latine, shpalli emrin e Papës së Ri. Habemus Papam (kemi Papën) JOSEPH RATZINGER – BENEDIKTI XVI. Në ora 18:28 në balkon u paraqit Ati i Shenjtë Benedikti XVI, i sapozgjedhur, për t’i përshëndetur të pranishmit në shesh dhe të gjithë ata që e kanë ndjekur përmes transmetimit të drejtëpërdrejtë televiziv përmes mondovizionit dhe për t’u dhënë

Bekimin Apostullik Urbi et Orbi.

Benedikti XVI në paraqitjen e tij të parë ka mbajtur një fjalim të shkurtër më sa vijon: “Të dashur vëllezër e motra, pas Papës – të Madhit Gjon Pali II, zotërinjtë kardinaj më kanë zgjedhur mua, punëtor i thjeshtë dhe i përvuajtur në vreshtën e Zotit. Më ngushllon fakti që Zoti do të punojë dhe veprojë me instrumente të mangëta dhe mbi të gjitha besoj në lutjet tuaja, në gëzimin e Zotit të ringjallur, me plot besim në ndihmën e Tij të përhershme dhe në Marinë, që është në anën tone”. Në fund të gjithë të pranishmëve dhe atyre që e kanë ndjekur përmes radiotelevizionit, Ati i Shenjtë u ka dhënë Bekimin e Parë Apostullik Urbi et Orbi. Gjatë këtij fjalimi të shkurtër Papa Ratzinger është ndërprerë pesë herë me duartrokitje të të pranishmëve. Por ka pasur edhe të tillë, që sapo kanë dëgjuar emrin e tij, kanë lëshuar, të pakënaqur, Sheshin e Shën Pjetrit. Mbrëmë Papa nuk ka shkuar në pallatin papëror, por ka darkuar dhe ka fjetur bashkë me kardinajtë tjerë, në shtëpinë “Shën Marta”, ku ishin vendosur për konklavë. Inaugurimi solemn i Papës Benedikti XVI do të bëhet të dielën, më 24 prill 2005, në Bazilikën e Shën Pjetrit, ku ai do të udhëheq meshën e parë si papë, me fillim në ora 10.

Emrin Benedikti, Ratzinger nuk e ka zgjedhur rastësisht. Ati i Shenjt ka marrë emrin e Shën Benediktit (Bekimit) – patron i Europës. Ka marrë emrin e Papës Benedikti XV (1914 – 1922), i cili kishte reaguar ashpër kundër luftës së parë botërore dhe kundër dhunës përgjithësisht dhe ka stabilizuar marrëdhëniet e Selisë së Shenjtë me shumë vende, me të cilat më parë nuk kishte marrëdhënie të mira. Edhe për faktin se ka lindur në Ditën e Shën Benediktit. Është konzervator i mirënjohur, por jo edhe fundamentalist.

Shkencëtar i mirëfilltë i doktrinës së krishterë, filozof e teolog i përsosur. Para së gjithash është shumë i vendosur dhe këmbëngulës në idetë dhe parimet e tij.

Ishte Ratzinger, që në duet me Gjon Palin II i tha vedosshëm JO – komunizmit e kapitalizmit, homoseksualizmit, martesës së priftërinjve, priftërinjve femra dhe kungimit e sakramenteve për të divorcuarit. Joseph Ratzinger në vitin 1985 komunizmin e ka quajtur turp të kohës sonë e e ka kritikuar ashpër edhe kapitalizmin. Nuk u shkon për shtati relativistëve dhe rrymave liberaliste brënda kishës Katolike Universale, me bindjen se e vërteta në shkencë dhe në fe është vetëm një dhe unike. Trasues i parë i rrugës së suksesshme dhe të shenjtërishme të Gjon Palit II, Benedikti XVI pritet ta vazhdojë me sukses rrugën e Wojtylës, në mbrojtjen e parimeve të doktrines së fesë dhe në shërbim të përhershëm të Zotit dhe të njerëzimit mbarë, për të mirën e përbashkët.

Mbrëmë, drejtori i Sallës së Shtypit të Selisë së Shenjtë – Joaquin Navarro Valls, ka paralajmëruar udhëtimin e Benediktit XVI në atdheun e Tij, në gushtin e ardhshëm, kur në Këln mbahen takimet me rininë botërore, manifestim tradicional i nisur nga Gjon Pali II. Valls nuk e ka përjashtuar mundësinë që Papa i Ri të parën vizitë ta realizojë në Poloni, në token e Papë Wojtylës.

16

Jeta Katolike

Paraqitja e parë e Atit Shenjt Benedikti XVI Joseph Ratzinger ka lindur më 16 prill 1927, në Martl am Inn, në Bavari të Gjermanisë.

Rrjedh nga një familje agrare dhe mjaft religjioze. I ati i tij më pas ishte edhe komisar i xhandarmërisë. Edhe një vëlla i tij është prift. Më 19 qershor të vitit 1951, pasi kish mbaruar studimet në filozofi dhe në teologji, është shuguruar meshtar (prift). Deri në vitin 1969 ka punuar profesor i dogmës së fesë dhe teologjisë, në shkollat e qyteteve të ndryshme në Gjermani (Friesing, Bonn, Münster, Tubing). Më 1969 emëroher profesor ordinar i dogmatikës dhe historisë së fesë, në Universitetin e Mynhenit. Më 24 mars 1977 Pali VI e emëron Kryeipeshkëv të Mynhenit dhe Frisingut, kurse më 29 qershor 1977 e shuguron kardinal. Më 25 nëntor 1981 Gjon Pali II e emëron Prefekt të Doktrinës së Fesë, në Selinë e Shenjtë, ku i ngarkohen edhe funksione të tjera: kryetar i komisionit biblik papëror, kryetar i komisionit të teologjisë ndërkombëtare etj.

Më 10 nëntor 1999 Universiteti i Romës LUMSA i jep laurën honorem në jurisprudence, kurse më 13 nëntor 2000 zgjidhet akademik honorary i Akademisë Papërore të Shkencave. Më 30 nëntor 2002, Gjon Pali II e emëron Dekan i Kolegjit të Kardinajve, ku ishte deri dje, kur u zgjodh papë.

Ratzinger ka botuar shumë libra shkencorë, ndër të cilët më të njohur janë: “Hyrje në Krishterim”, “Raporti Ratzinger”, “Kripa e Tokës”, “Milestones” (Gurtë Miliar, apo Gurtë e Shtyllës).

PRILL - QERSHOR 2005

PRETKU I SHENJTËRISË SË TIJ BENEDIKTIT XVI MESHË PËRURUESE E PONTIFIKATIT TË PAPËS BENEDIKTIT XVI

Eminenca Juaj, Të dashur Vëllezër Ipeshkvij dhe Priftërinj, Pushtetarë të dalluar dhe Anëtarë të Trupave Diplomatike, Të dashur Vëllezër e Motra, Gjatë këtyre ditëve shumë të dendura, ne i kemi recituar litaninë e të gjithë shenjtërve në tre raste të ndryshëm: në funeralin e Atit tonë të Shenjtë Gjon Palit II; gjatë hyrjes të Kardinalëvë në Konklavë; dhe prapë sot, duke e kënduar me përgjigjen: Tu illum adiuva — mbështete pasuesin e ri të Shën Pjetrit. Në secilin rast, në mënyrë të veçantë, unë kam gjetë inkurajim të madh duke dëgjuar këtë uratë hyjnore.

Sa të vetmuar e kemi ndierë veten të gjithë ne mbas vdekjes së Gjon Palit II — Papa që gjatë njëzetegjashtë vjetësh ka qenë bariu dhe udhëzuesi ynë në udhëtimin e jetës tonë! Ai e kapërceu pragun e jetës tjetër, duke hyrë në misterin e Hyjit. Por ai nuk e ka bërë këtë hap vetëm. Ata që besojnë nuk janë kurrë vetëm — as në jetë e as në vdekje. Në atë moment ne mund të thërrasim Shenjtërit e të gjithë kohërave — miqtë e tij, vëllezërit dhe motrat e tij në fe — duke ditur se ata do të formojnë një procesion të gjallë për ta shoqëruar atë në jetën tjetër, në lumturinë e Hyjit. Ne e kemi ditë se kjo ardhje ka qenë e pritur. Tani ne e dimë që ai është në

mesin e të vetëve dhe është vërtet në shtëpinë e vet. Po ashtu ne kemi qenë të inkurajuar, duke bërë hyrjen solemne në Konklavë, për të zgjedhur atë të cilin Hyji e ka caktuar. Si do të jemi ne në gjendje për të dalluar emrin e tij? Si do munden 115 Ipeshkvij, nga çdo kulturë dhe çdo vend, të zbulojnë atë të cilit Hyji dëshiron t’i japë detyrën që të lidhë dhe të zgjidhë?

Prap, ne e dinim se nuk jemi vetëm, ne e dinim se jemi të rrethuar, të prirë dhe të udhëzuar nga miqtë e Hyjit. E tani, në këtë moment, shërbëtor i dobët i Hyjit që jam, detyrohem ta pranoj këtë detyrë tëpër të madhe, që vërtet tejkalon çdo aftësi njerëzore. Si mundem unë ta bëj këtë?

Si do të jemë unë i zoti ta bëj atë? Ju të gjithë, miqtë e mi të dashur, sapo thirritët të gjitha arradhat e Shenjtërve, që përfaqësohen nga disa emra të mëdhenj në historinë e marrëdhënieve të Hyjit me njerëzimin. Për këtë arsye, unë mund të them me bindje të përforcuar: unë nuk jam vetëm. Mua s’më duhet ta barti vetëm çka në të vërtetë unë kurrë nuk do të isha në gjendje ta bart vetëm. Të gjithë Shenjtërit e Hyjit janë gati të më mbrojnë, të më mbështesin dhe të më mbajnë. Dhe lutjet tuaja, miqtë e mi të dashur, durimi juaj, dashuria juaj, besimi juaj dhe shpresa juaj më shoqërojnë mua. Më të vërtetë, shoqëria e Shenjtërve përbëhët jo vetëm prej burrave dhe grave të

PRILL- QERSHOR 2005

mëdhenj që kanë ikur para nesh dhe emrat e të cilëve ne i dimë. Ne të gjithë i përkasim shoqërisë së Shenjtërve, ne që jemi pagëzuar në emër të Atit, e të Birit dhe të Shpirtit Shenjt, ne që ushqejmë jetën nga dhurata e Trupit dhe Gjakut të Krishtit, nëpër të cilin ai na shndërron dhe na bën si veten e vet. Po, Kisha është e gjallë — ky është përjetimi i mrekullueshëm i këtyre ditëve. Gjatë atyre ditëve të brengosura të sëmundjes dhe vdekjes së Papës, ishte krejtësisht e qatrë për ne se Kisha është gjallë. Dhe Kisha është e re. Ajo mban brenda vetes së vet ardhmerinë e botës dhe prandaj i tregon çdonjerit prej nesh udhën drejt ardhmërisë. Kisha është e gjallë dhe ne e shohim atë: ne jemi duke e përjetuar gëzimin që Krishti i Ringjallur ua ka premtuar ithtarëve të tij. Kisha është e gjallë — ajo është e gjallë sepse Krishti është i gjallë, sepse ai vërtetë është ringjallë. Në vuajtjet që ne kemi parë në fytyrën e Atit Shenjt ato ditë të Pashkëve, ne kemi pasur para syshë misterin e Pasionit të Krishtit dhe i kemi prekë plagët e tij. Por gjithashtu gjatë këtyre ditëve ne kemi qenë në gjendje, që përmes thellësisë së ndjenjave ta prekim Krishtin e Ringjallur. Si frutë i ringjalljes së tij, mbas një errësire të shkurtër, ne kemi qenë në gjendje ta përjetojmë gëzimin që ai na ka premtua.

Kisha është e gjallë — me këto fjalë, unë me gëzim të madh dhe mirënjhohje, ju përshëndes të gjithë juve që jeni mbledhur këtu, vëllezër të mi të nderuar Kardinalë dhe Ipeshkvij, priftërinjtë e mi të dashur, diakona, punëtorë Kishe, katekistë. Përshëndes ju, besimtarë laikë, të zhytur në detyrën e madhe të rritjes së Mbretërisë së Hyjit, që është e shpërndarë në të gjithë botën, në çdo lëmi të jetës. Me shumë dashuri unë gjithashtu përshëndes ata që janë të rilindur përmes sakramentit të Pagëzimit por ende nuk janë në bashkim të plotë me ne; dhe juve, vëllezër dhe motra të mia të popullit hebre, me të cilët ne jemi të bashkuar përmes një tradite të madhe të përbashkët shpirtërore, që është e rrënjosur në premtimet e parikthyeshme të Hyjit. Më në fund, sikur vala e detit që mbledh forcë, vëmendja ime u drejtohet të gjithë burrave dhe grave të sotëm, besimtarë dhe jobesimtarë njësoj.

Miq të dashur! Tash për tash s’është e nevojshme që t’ju paraqes një program drejtimi. Gjatë predikimit tim të mërkurën më 20 prill kam pasë rastin t’ju jap një indikim se çfarë shoh unë si detyrë timen, dhe në të ardhmen kam për të pasur raste ta bëj atë. Programi i vërtetë i drejtimit tim nuk është të bëj vullnetin tim,

Jeta Katolike

17

as të ndjekë idetë e mia. Por të dëgjoj, bashkë me tërë Kishën, fjalën dhe vullnetin e Zotit, të jemë i udhëhequr nga ai, ashtu që ai vetë ta udhëheqë Kishën në këtë orë të historisë sonë. Në vend që të paraqes një program, unë dua thjeshtë të komentoj rreth dy simboleve liturgjike, që paraqesin përurimin e Shërbimit Pjetror; simbole këta, që për më tepër, reflektojnë qartë atë që i dëgjuam të shpallen në leximet e sotme.

Simboli i parë është Pallium-i, i thurur nga leshi i pastër e që do të vihet mbi supet e mia. Kjo shenjë e lashtë, të cilën Ipeshkvijt e Romës e kanë veshur që nga shekulli i katërt, mund të konsiderohet si shëmbulltyrë e zgjedhës së Krishtit, që Ipeshkvi i këtij Qyteti, Shërbëtori i Shërbëtorëve të Hyjit, merr mbi supet e veta. Zgjedha e Hyjit është vullneti i Hyjit, të cilin ne e pranojmë. Dhe ky vullnet nuk peshon rëndë mbi ne, duke na shtypë dhe heqë lirinë tonë. Për të ditur çka Hyji do, për të ditur se ku gjindet rruga e jetës — ishte gëzimi i Izraelit, ishte privilegji i madh i tij. Është gjithashtu edhe gëzimi ynë: Vullneti i Hyjit nuk na armiqëson, ai na pastron — edhe pse mund të jetë i dhembshëm — dhe ashtu na prinë tek vetvetja.

Kështu ne shërbejmë jo vetëm për atë por i shërbejmë tërë botës, tërë historisë. Simbolizmi i Pallium-it është edhe më konkret: leshi i qengjit ka për qëllim të paraqesë delen e humbur, të sëmurë dhe të brishtë, të cilën bariu e vë mbi supe dhe e shpie tek ujërat e jetës. Për Etërit e Kishës, tregimi i delës së humbur, të cilën bariu e kërkon në shkretëtirë, ka qenë përfytyrimi i misterit të Krishtit dhe Kishës. Raca njerëzore — çdonjëri nga ne — është delja e humbur në shkretëtirë e cila nuk e di më udhën. Biri i Hyjit nuk do ta lejojë këtë gjë të ndodhë; ai nuk mund ta braktisë njerëzimin në këtë gjendje të ngratë. Ai kërcen në këmbë dhe braktisë lumturinë e qiellit, me qëllim që të kërkojë delën dhe ta ndjekë deri në Kryq. Ai e merr mbi supat e vet dhe e bartë njerëzimin tonë; na bartë ne të gjithëve — ai është bariu i mirë që jep jetën e tij për delen e vet. Çka Pallium-i tregon, së pari dhe më me rëndësi, është që ne të gjithë jemi të bartur nga Krishti. Por njëkohësisht na fton ne për të bartë njëri tjetrin. Prandaj Pallium-i bëhët simbol i misionit të bariut, për të cilin flasin Leximi i Dytë dhe Ungjilli.

Prifti detyrohet të frymzohet nga zelli i shenjtë i Krishtit: për të nuk është gjë indiferente që aq shumë njerëz jetojnë në shkretëtirë. Dhe janë shumë llojë shkretëtirash. Është shkretëtira e varfërisë, shkretëtira e urisë dhe etjes, shkretëtira e braktisjes, e vetmisë, e dashurisë së shkatërruar. Është shkretëtira e

18

Jeta Katolike

errësirës së Hyjit, zbrazëtia e shpirtrave që nuk janë më të vetëdijshëm për dinjitetin e tyre ose qëllimin e jetës njerëzore. Shkretëtirat e jashtme në botë janë në rritje, sepse shkretëtirat e brendshme janë bërë aq të pamasë. Si pasojë thesaret e tokës nuk shërbejnë më për të ndërtuar kopshtin e Hyjit që të gjithë të jetojnë në të, por janë bërë mjet për t’ju shërbyer forcave të shfrytëzimit dhe shkatërrimit. Kisha në tërësi si dhe të gjithë meshtarët, sikur Krishti, duhet të vendosin t’ju prijnë njerëzve që të dalin nga shkretëtira, drejt vendit të jetës, drejt miqsisë me Birin e Hyjit, drejtë Atij që na jep ne jetën, dhe jetë me bollëk. Simboli i qengjit ka gjithashtu një kuptim më të thellë. Në Lindjen e Afërm të lashtë, ka qenë gjë e zakonshme që mbretërit ta mbajnë veten si barinj të popullit. Ky ishtë përfytyrim i forcës së tyre, përfytyrim cinik: për ta shtetasit e tyre janë sikur delja, që bariu mund ta përdorë sipas qefit. Kur bariu i krejt njerëzimit, Hyji i gjallë, vetë bëhet qengj, ai rri me qengjin, me ata që janë të shtypur dhe të vrarë. Kjo është mënyra me të cilën ai e zbulon veten se është bariu i vërtetë: “Unë jam Bariu i Mirë… edhe jetën e jap për dele”, thotë Jezusi për veten (Gjn. 10:14). Nuk është fuqia por dashuria ajo që na pastron! Kjo është shenja e Hyjit: ai vetë është dashuria. Sa shpesh ne dëshirojmë që Hyji ta tregonte veten më të fuqishëm, që ai të godiste

PRILL - QERSHOR 2005

më me vendosmeri, duke e mundur të keqen dhe duke krijuar një botë më të mirë. Të gjitha ideologjitë e bazuara në forcë e përligjin veten pikërisht kështu, ata e pëligjin shkatërrimin e çfardo që mund ta pëngojë përparimin dhe çlirimin e njerëzimit. Ne vuajmë për shkak të durimit që ka Hyji. Edhe pse ne kemi nevojë për durimin e tij. Hyji, që u bë qengj, na thotë se bota është shëlbuar nga Ai që është Kryqëzuar, jo nga ata që e kanë kryqëzuar. Bota është shëlbuar nga durimi i Hyjit. Është shkatërruar nga padurimi i njeriut.

Një nga karakteristikat themelore të një bariu duhet të jetë dashuria ndaj njerëzve që i janë besuar atij, madje ashtu sikur dashuria ndaj Krishtit të cilit i shërben. “Kulloti delet e mia”, i thotë Krishti Pjetrit, dhe tani, në këtë moment, ai po ashtu më thotë edhe mua.

Të kullotësh domethënë të duash, dhe të duash domethënë të jeshë i gatshëm të vuajsh. Të duash domethënë t’ju japësh deleve ata që është vërtetë e mirë, ushqimin e të vërtetës së Hyjit, të fjalës së Hyjit, ushqimin e pranisë së tij, që ai na e jep në të Shenjtërueshmin Sakrament. Miq të dashur — në këtë moment unë mund vetëm të them: lutuni për mua, që unë të mësoj ta dua Hyjin më e më. Lutuni për mua, që unë të mësoj ta dua grigjën e tij më e më — me fjalë të tjera, ju, Kisha e shenjtë, çdonjëri nga ju, si dhe të gjithë ju së bashku.

Lutuni për mua, që unë mos të iki prej frikës nga ujqit. Të lutemi për njëri tjetrin, që Hyji të na mbajnë ne dhe ne të mësojmë të mbajmë njëri tjetrin.

Simboli i dytë që përdoret në liturgjinë e sotme për të shprehur përurimin e Ministrisë Pjetrore, është prezantimi i unazës së peshkatarit. Thirrja e Pjetrit të jetë bari, që ne e dëgjuam në Ungjill, vjen mbas rastit të një zërje peshku të mrekulluar: mbas një nate që i kishin qitë rrjetat pa sukses, ata shohin Krishtin e ringjallur në breg. Ai u tha t’i qitnin rrjetat edhe një herë, dhe rrjetat u ngarkuan me peshq aq shumë sa që nuk mund t’i nxirrnin; 153 peshq të mëdhenj: “Dhe, megjithse ishin aq shumë, prapë nuk u shqye rrjeta” (Gj. 21:11). Ky rast, që vjen në fund të udhëtimit të Jezusit me dishepujt e

PRILL- QERSHOR 2005

vet mbi tokë, përkon me një rast që e gjejmë në fillim: edhe atëherë, dishepujt nuk kishin zënë gjë krejt natën; edhe atëherë, Jezusi e fton Simonin që edhe një herë ta qesë rrjetën në thellësi. Dhe Simoni, që ende nuk quhej Pjetër, jep përgjigje të mrekulleshme: “Mësues, pasi po thua ti, do t’i qes rrjetat”. Dhe atëherë vjen akordimi i misionit të tij: “Mos ki frikë!

Tash e tutje do të zësh njerëz” (Lk. 5:1-11). Edhe sot nga Kisha dhe pasardhësit e Apostujve kërkohet që thellë në detin e historisë t’i qesin rrjetat, ashtu që t’i bindin burrat dhe gartë tek Ungjilli — tek Hyji, tek Krishti, tek jeta e vërtetë. Etërit kanë bërë një komentar domethënës mbi këtë detyrë të vetme. Qe se ç’thonë ata: peshkun, të sajuar për ujë, është vdekjeprurëse ta nxjerrësh nga deti, ta nxjerrësh nga mjedisi i tij jetësor për të shërbyer si ushqim njerëzor. Por në misionin e peshkatarit të njërëzve, e kundërta është e vërtetë. Ne jetojmë në armiqësim, në ujërat e kripur me vuajtje dhe vdekje; në një det të errësirës të pa dritë. Rrjeta e Ungjillit na nxjerr nga ujërat e vdekjes dhe na sjell në shkëlqimin e dritës së Hyjit, në jetën e vërtetë. Ajo është njëmend e vërtetë: duke ndjekur Krishtin në këtë mision të peshkatarëve të njërëzve, ne duhet t’i nxjerrim burrat dhe gratë nga deti, që është i kripur me aq shumë lloj armiqësish, në tokën e jetës, në dritën e Hyjit. Vërtetë është ashtu: qëllimi i jetës tonë është t’ua zbulojmë Hyjin njerëzve. Dhe vetëm aty ku shihet Hyji, jeta vërtetë fillon. Vetëm kur takojmë Hyjin e gjallë në Krishtin ne e dime se ç’është jeta. Ne nuk jemi njëfarë prodhimi rastësor e të pakuptimtë të evolucionit. Çdonjëri nga ne është rezultat i një mendimi të Hyjit. Çdonjëri nga ne është i dëshiruar, çdonjëri nga ne është i dashur, çdonjëri nga ne është i nevojshëm. S’ka gjë më të bukur sesa të befasohemi nga Ungjilli, nga takimi me Krishtin. S’ka gjë më të bukur sesa ta njohim Atë dhe t’ju flasim të tjerëve për miqësinë që kemi me Të. Detyra e bariut, detyra e peshkatarit të njerëzve, shpesh mund të duket e mërzitshme. Por ajo është e bukur dhe e mrekullueshme, sepse ajo është vërtetë një shërbesë e gëzimit, r gëzimit të Hyjit që përpiqet të depërtojë në botë.

Këtu deshiroi të shtoj diçka: përfytyrimi i bariut dhe ai i peshkatarit nxjerrin një thirrje të qartë për bashkim. “Kam edhe dele të tjera, që nuk janë të kësaj vathe; edhe ato më duhet t’i bashkoj dhe do ta dëgjojnë zërin tim, do të bëhet një grigjë e vetme e një Bari i vetëm” (Gj. 10:16); këto janë fjalët e Jezusit në fund të fjalës së tij mbi Bariun e Mirë. Mandej rasti i 153 peshqëve të mëdhenj mbaron me thënie të

Jeta Katolike

19

gëzueshme: “megjithse ishin aq shumë, prapë nuk u shqye rrjeta” (Gj. 21:11). Mjerisht, Zot i dashur, me keqardhje duhet ta pranojmë se ajo është shqyer! Por jo — ne nuk duhet brengosemi! Le të gëzohemi për shkak të premtimit tënd, që nuk zhgënjen, dhe le të bëjmë ç’është e mundur të ndjekim udhën drejt bashkimit që ti na ke premtuar. Le të na bjerë ndër mend kur i lutemi Zotit, të kërkojmë prej tij: po, Zot, të bjerë në mend premtimi yt. Bëj që ne të jemi një grigjë dhe një bari! Mos lejo që rrjeta yte të shqyhet, na ndihmo të bëhemi shërbëtorë të bashkimit!

Në këtë çast, mendja ime kthehet prapa tek 22 tetor 1979, kur Papa Gjon Pali II filloi shërbesën e tij këtu në Sheshin e Shën Pjetrit. Fjalët e tija jehojnë vazhdimisht në veshët e mi: “Mos kini frikë! Hapni dyert gjerë për Krsihtin”! Papa ju drejtohej pushtetarëve, të fuqishmëve të kësaj bote, të cilët kishin frikë se Krishti, do të merrte diçka nga pushteti i tryre, sikur t’ia hapnin derën, sikur ta lejonin besimin të jetë i lirë: Po, me të vërtetë ai do të merrte diçka nga ta: zotërimin e korrupsionit, manipulimin e ligjit dhe lirinë për të bërë si donin ata. Por ai nuk do të kishte marrë prej tyre ndonjë gjë që i përket lirisë dhe dinjitetit njerëzor, ose ndërtimit të një shoqërie të drejtë. Ashtu Papa i fliste çdonjërit, sidomos të rinjve.

A s’jemi të gjithë të friksuar në një mënyrë? Nëse e lejojmë Krishtin të hyjë plotësisht në jetën tonë, nëse ia çelim veten krejtësisht atij, a s’kemi frikë se ai do të marrë diçka nga ne? Vallë, nëmos edhe ne kemi frikë të lëmë diçka domethënëse, diçka të veçantë, diçka që e bën jetën kaq të bukur? A thua se ashtu do të rrezikojmë që të na zvogëlohet ehe të na privohet liria jonë? Edhe një herë Papa tha: Jo! Nëse ne e lejojmë Krishtin në jetën tonë, nuk humbim asgjë, asgjë, absolutisht asgjë që e bën jetën të lirë, të bukur dhe të rëndësishme. Jo! Vetëm në këtë miqësi dyert e jetës janë të hapura plotësisht. Vetëm në këtë miqësi zbulohet potenciali i qenies njerëzore. Vetëm në këtë miqësi ne e përjetojmë bukurinë dhe lirinë. Andaj, sot, me guxim të madh dhe me bindje të madhe, bazuar në përvojën e madhe personale të jetës, unë ju them juve, të dashur të rinj: Mos kini frikë nga Krishti! Ai nuk ju merr asgjë dhe ju jep çdogjë. Kur ne ia dorzojmë veten atij, ne marrim njëqind fish si shpërblim. Po, hapnia, hapnia krejtësisht dyert Krishtit — dhe ju do ta gjeni jetën e vërtetë. Amen.

Copyright © Libreria Editrice Vaticana .

(Shipëroi Mark K. Shkreli)

20

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2005

CEREMONIA E MEDALJEVE TË NDERIT TË “ELLIS ISLAND” 2005 Dekorohet Dom Pjetër Popaj

Nga Mimoza Dajçi (NEW YORK) - Koalicioni Etnik Kombëtar i Organizatave nderoi më 14 Maj të vitit 2005, 97 vetë me medaljen e nderit (Ellis Island Medals Of Honor), në një ceremoni të mbushur me frymë patriotike.

Amerikanë krenarë nga i gjthë vendi të 40 etnive, përfshi këtu Sekretaren e Shtetit për Punësim Elaine L. Chao, Presidenten e Kryqit të Kuq Amerikan Bonnie McElveen-Hunter, Shkencëtari i NASA-s Dr. Firouz M. Naderi, aktorja dhe producentja Penny Marshall etj, morën Medaljen e Nderit Ellis Island këtë vit.

Në këtë ceremoni dekorohen një grup i veçantë amerikanësh, secili nga ata përfaqëson esencën e jetës amerikane duke kontribuar në identitetin kombëtar dhe në të njëjtën kohë duke ruajtur vlerat dhe trashëgiminë e të parëve të tyre. Medaljet kanë marrë emrin e Ishullit pasi ky Ishull është simbol i diversitetit të popullit të Kombit Amerikan. Një popull ky, kultura dhe arti i të cilit janë bashkuar për

të formuar një mozaik të vetëm të shumë kulturave dhe begraundeve të ndryshme. Dhe nga ky diversitet Shtetet e Bashkuara të Amerikës vazhdojnë të jenë shpresë për njerëzit si dhe demokracia më e madhe që ka njohur bota.

Medaljet e Nderit “Ellis Island” janë njohur zyrtarisht nga Senati i Shteteve të Bashkuara dhe radhiten ndër çmimet më prestigjoze të Amerikës. Lista me emrat e fituesve të këtij çmimi futet në rekordet e Kongresit Amerikan. Çmimi Ndërkombëtar iu dha biznesmenit Australian Richad Pratt.

Gjithashtu një medalje speciale iu paraqit familjes së Majorit Christian P. Engledreum i cili u vra në aksion nëntorin e vitit të kaluar në operacionin “Liria e Irakut”. Ai ishte caktuar në Batalionin e Parë të Trupave Mbrojtëse Kombëtare, Regjimenti 69 në New York.

NECO është krijuar në vitin 1986 dhe deri me sot ka dekoruar me medalje mbi 1,500 nënshtetas amerikanë, përfshi këtu edhe gjashtë ish Presidentët e SHBA-së (Bill Clinton, George Bush, Ronald Reagan, Jimmy Carter, Gerald Ford, Richard Nixon).

Ndërmjet qindra personaliteteve të larta

amerikane dhe botërore të cilët kanë qenë fitues të “Medaljes së Nderit Ellis Island” ndër vite janë edhe shqiptarët, një ndër këta është edhe e madhërishmja Nënë Tereza, i dyti është biznesmeni Vuksan Vuksanaj nga Shala e Dukagjinit por që jeton e punon prej vitesh në SHBA dhe i treti është Dom Pjetër Popaj, përfaqësues i Klerit Katolik Shqiptar pranë Kishës “Zoja e Shkodrës” në Hartsdale, New York.

Dom Pjeter Popaj dha këtë

mesazh ekskluzivisht për gazetën “TemA”:- “Eshtë një nder i jashtëzakonshëm jo vetëm për mua, por për të gjithë komunitetin Shqiptar në New York e në të gjithë Amerikën, sepse Ellis Island ka një histori të jashtëzakonshme. Eshtë vendi i parë ku njerëzit kanë ardhur si emigrantë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe kjo dekoratë që më jepet mua, më

Jeta Katolike

PRILL- QERSHOR 2005

jepet po në emër të popullit tonë.

Populli ynë ka bërë shumë përparime dhe përparimi jonë është përparimi i Amerikës. Unë e ndjej veten shumë të gëzuar dhe besoj se të gjthë do të kënaqen sonte në këtë ceremoni.”

Mbrëmjen e hapi gazetari i njohur amerikan i kanalit teleziv amerikan WB11 Marvin Scott, i cili pasi përshëndeti pjesëmarrësit lexoi letrën përshëndetëse të Presidentit të SHBA-së George W. Bush: “Amerika është vendi i mundësive dhe çdo gjeneratë në historinë tonë ka sjellë emigrantë me energji dhe optimizëm në brigjet tona. Këta njerëz i kanë trashëguar dhe i kanë kultivuar vlerat morale në familjet e tyre dhe kanë kontribuar për ta bërë Amerikën një vend më të mirë. Unë e vlerësoj dedikimin tuaj në ruajtjen dhe celebrimin e kulturës së pasur të kombit tonë. Gjthashtu unë duartrokas punën tuaj për të promovuar barazi dhe tolerancë, të gjithë qytetarët tanë e meritojnë shansin për të arritur Endrrën Amerikane. Laura dhe unë ju dërgojmë urimet më të mira për këtë ditë”.

Gjithashtu përshëndetje dërguan Guvernatori i Shtetit të New York-ut George Pataki, Senatori Charles Schumer, Senatorja Hillary Clinton, Senatori Jon Corzine, Kryebashkiaku i New Yorkut Michael Bloomberg etj.

Më pas ceremonia festive vazhdoi me ngritjen e flamurit amerikan dhe flamujt me simbolet e këtij aktiviteti, ndërkohë Filarmonia e Ushtrisë Njujorkeze ekzekutoi “Hymnin Amerikan”. Medalistët e Çmimit “Ellis Island” i prezantoi dhe i ftoi për të parakaluar në Tapetin e Kuq, komediani i famshëm amerikan Thomas Dreesen (i cili ishte edhe një prej të dekoruarve të këtij viti). Ai herë mbas here thyente qetësine me humorin e tij tepër të këndshëm.

Përshëndetjen e rastit për këtë mbrëmje Gala, e paraqiti Z. William D. Fugazy, Presidenti i NECO-s i cili tha: “Këta njerëz na bëjnë të qeshim dhe na qëndrojnë pranë kur qajmë. Na shërojnë, na strehojnë, na mësojnë, mbrojnë, ushqejnë e veshin. I vijnë në ndihmë atyre që kanë nevojë dhe na kujtojnë ne të gjithëve se një njeri i vetëm mund të ndryshojë gjërat për

mirë. Ata nderohen sot sepse me aktin e tyre e kanë bërë botën, një vend më të mirë”.

Gjatë pauzave të ndarjes së çmimeve pati kërcime e valle tradicionale amerikane interpretuar nga fëmijët, të rinj e të reja. Si dhe koncerte e spektakle të mrekullueshme nga trupa të ndryshme artistike dhe Garda e Ushtrisë. Përqark sallës ceremoniale valëviteshin flamujt e shumtë amerikanë dhe të vendeve të ndryshme të botës prej nga kishin edhe origjinën medalistët.

Për të marrë pjesë në ceremoninë e dekorimit të Dom Pjetër Popaj kishin ardhur Gjykatësi Italo-Amerikan Dominic R. Massaro së bashku me të shoqen Zj. Frances M. Massaro si dhe përfaqësues të klerit shqiptar e aktivistë e veprimtarë të komunitetit tonë në Amerikë si Father Lush Gjergji, Marash Vuksanaj, Marjan Cubi, Luigj Shkreli, Father Nikolin Pergjini, Father Shan Zefi, Anthoni Gazivoda, Bardhyl Ukcamaj, Cafo Boga,Gjon Chota, etj.

Për nder të ndarjes së çmimeve “Ellis Island” organizatorët kishin shtruar një darkë në muzeun e Ishullit

21

të Emigrantëve, kjo mbrëmje u shoqërua nga Orkestra Simfonike më e madhe e New York-ut. Gjithashtu kjo ishte një natë e veçantë jo vetëm për medalistët por edhe për të gjithë miqtë e të ftuarit e tjerë.

Më pas në gjirin e New Yorkut medalistët dhe të ftuarit e tjerë ndoqën nga “Ellis Island Ferry” një paraqitje spektakulare me fishekzjarrë ndërkohë që trageti kishte ndaluar dhe më pas mori drejtimin për në Battery Park, Manhattan.

Dhe kështu në këtë kthim plot mbresa, ku udhëtarët e kënaqur mbyllën spektaklin e “Medals of Honor” përfundoi kjo mbrëmje me shpresë se përsëri shqiptarët do të kenë fatin për të parakaluar nëpër “Tapetin e Kuq” të Shteteve të Bashkuara të Amerikës…

22

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2005

Në Kishën Katolike “Zoja e Shkodrës” në Hartsdale, New York

PESËDHJETË MARRIN KUNGIMIN E PARË GJASHTËDHJETË E GJASHTË MARRIN SAKRAMENTIN E KREZMIMIT

M

17 PRILL, 2005, GJATË MESHËS SË PASDITES, PESËDHJETË FËMIJË, QË Ë

ISHIN PËRGATITUR QË NGA SHTATORI I VITI TË KALUAR, MORËN

KUNGIMIN E PARË. Në fytyrat e voglushëve dhe prindërve të tyre, qartas shihej gëzimi i rastit si dhe krenaria për suksesin e arritur në edukatën fetare.

Mbas Kungimit dhe përfundimit të Meshës fëmijtë u fotografuan me prindër dhe meshtarë dhe instruktorë dhe, jam i sigurtë se edhe gostitë nuk kanë munguar.

Një muaj më vonë, më 22 Maj, 2005, Shkëlqesia e Tij Imzot Rrok K. Mirdita, Arqipeshkëv Metroplitan i Tiranë-Durrës, ndau Sakramentin e Krezmimit gjatëdhjetë e gjashtë të rinjve të famullisë “Zoja e Shkodrës”. Në Meshën e rastit bashkëmeshuan të përndershmit Dom Pjetër Popaj dhe Atë Stanislavi nga Shqipëria.

Pjesëmarrja e besimtarëve qe shumë e madhe, ishin më shumë se 800 vetë. Imzot Mirdita, që ka shërbyer në këtë famulli për njëzet vjet, u mirëprit nga besimtarët e famullisë dhe predikimi i tij shpesh u ndërpre me duartrokitje, kurse duartrokitjet qenë më të rrepta kur Dom Pjetri lajmëroi se Imzot Mirdita, më 29 Qershor do të udhëtojë në Romë për të marrë Palliumin e Arqipeshkvit Metrpolitan. Për këtë më shumë në përfundim të këtij artikulli.

Meqenëse flasim për tre sakramente, shkurtimisht të spjegoj të Shtatë Sakramentet, së paku për lexuesit jokatolikë. Zyrtarisht shprehja “Shtatë Sakramente” nuk

është përdorur deri me Konçilin e Trentit (1545 - 1563), por qe nga fillimi, Papa i parë Shën Pjetri dhe papët e tjerë, shenjtorë dhe teologë i

kanë përmendur dhe mësuar të gjithë. Katekizmi i Kishës Katolike përshkruan Shtatë Sakramentet, nga të cilët Pagëzimi, Krezmimi dhe

Jeta Katolike

PRILL- QERSHOR 2005

23

mëkatet e rënda, nuk ka arsye që mos të pendohemi dhe t’i kërkojmë Zotit falje edhe për mëkatet e vogla.

KUNGIMI - Sakramenti më i madh — Korpi e Gjaku, Shpirti dhe Hyjnia e Jezu Krishtit — na është dhënë neve nga Krishti. Për këtë është me rëndësi të madhe që të jemi në pajtim të plotë me Zotin kur marrim kungimin — pra duhet t’i kemi rrëfyer mëkatet e rënda. Ai që merr kungimin me mëkat të rëndë, pa rrëfim, bën edhe një mëkat tjetër të rëndë. Nëse nuk je i sigurtë për një mëkat a është i rënde apo i vogël, më mirë rrëfeje.

Urdhëri Shenjt, mirren vetëm një herë në jetë dhe nuk mund të përsëriten; Vajimi dhe Kurora e Martesës, mund të përsëriten më se një herë, megjithse Kurora mund të përsëritet vetëm në qoft se njëri nga bashkëshortët vdes; ndërsa Rrëfimi dhe Kungimi jo vetëm që munden por është e detyrueshme, për çdo katolik, t’i përsërisin shpesh, e së paku një herë në vit, për Pashkë.

Përveç nga Pagëzimi, njeriu nuk merr hirin e plotë nga sakramentet nëse është me mëkat mortar.

Të Shtatë Sakramentet janë: Pagëzimi, Rrëfimi, Kungimi, Krezmimi, Kurora e Martesës, Urdhëri Shenjt, Vajimi. Kjo renditje është logjike, megjithse ndër libra uratësh ka edhe renditje të tjera.

PAGËZIMI - zë vendin e parë sepse ai vërtetë hapë derën për Sakramentet e tjerë — me të ne bëhemi anëtarë të trupit mistik të Krishtit. Pagëzimi bëhët nga prifti ose diakoni, me ujë, duke thënë Formulën e Pagëzimit: “Unë po të pagëzoj në emër të Atit e të Birit e të Shpirtit Shenjt”. Në rast urgjence pagëzimi mund të bëhët nga kush-

KREZMIMI - Përforcimi në Fe, përmes të cilit dhuntitë e Shpirtit Shenjt u jepen atyre që janë të pagëzuar, dhe ashtu bëhen kristianë më të përsosur dhe ushtarë të Krishtit Jezus. Zakonisht ky sakrament ndahet nga ipeshkvi, megjithëse çdo meshtar mund ta bëjë atë, si, për shëmbull, ekumenët që të Shtunën e Madhe krezmohen nga famullitari. Krezmimi është i pa përsëritshëm, pra merret vetën një herë në jetë.

do, qoftë edhe ateist, derisa të përdorët uji dhe Formula e Pagëzimit.

Pagëzimi nuk mund të përsëritet.

RRËFIMI - “Merrni Shpirtin Shenjt! Atyre që jua falni mëkatet, u falen, e atyre që nuk jua falni, nuk u falen” (Gj. 20:22-23), u thotë Krishti Apostujve. Me këto fjalë Krishti themelon këtë sakrament të rëndësishëm, përmes të cilit pajtohemi me Zotin. Sipas regullave kishtare, është detyrë e çdo besimtari që, së paku, të rrëfehet një herë në vit.

Edhe pse është detyrë të rrëfehen

KURORA E MARTESËS - Ky sakrament, me të cilin një burrë dhe një grua lidhen në kurorën e shenjtë, bëhët në prani të meshtarit ose diakonit, i cili është dëshmitar i fjalës që këta të dy e japin para Zotit. Kurora mund të përsëritet më se një herë, por vetën në rast të vdekjes të njërit bashkëshort.

Kurora që bëhët në rast të anulimit nuk njihet si kurorë e dytë sepse anulimi do me thënë se kurora nuk ka ekzistua.

URDHËRI SHENJT - Sipas rregullave të sotme vetëm meshkujt e pamartuar katolikë mund të shugurohen meshtarë, megjithse të konvertuarit nga fetë e tjera, edhe pse më parë të martuar, mund të

24

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2005

shugurohen meshtarë të Kishës Katolike.

VAJIMI - u jepet atyre që janë në rrezik vdekjeje. Vajimi bëhët nga meshtari në këtë mënyrë: me vajin, të bekuar enkas nga ipeshkvi, meshtari lyen pesë shqisët e jashtme të të sëmurit (sytë, veshët, hundët, buzët dhe duartë) duke përsëritur këto fjalë për çdonjërën shqisë: “Me këtë vaj të shenjtë dhe me mëshirën e madhe të Tij, Zoti t’i faltë të gjitha mëkatet që ke bërë me shikim (dhe vazhdon me dëgjim, nuhatje, shije, prekje, hecje, kënaqësi trupore)”.

Nëse vdekja mund të ndodhë më parë sesa meshtari ta mbarojë ritin, atëherë lejohet edhe formula e shkurtër, me përdorimin e vetëm një vajimi, për shembull në ball dhe duke thënë formulën e përgjithshme: “Me këtë vaj të shenjtë Zoti t’i faltë të gjitha mëkatet që ke bërë”.

Kjo mënyrë është miratuar nga Zyra e Shenjtë më 26 Prill 1906.

Sakramenti i Krezmimit ndahet nga ipeshkvi i vendit. Për ata ndoshta dikush mund të pyes përse Krezmimin në kishën tonë e ndanë Imzot Mirdita, prelat në Shqipëri? Famullitari, me lejen e Arqipeshkvit të New York-ut, në shenjë mirënjohje për shërbimin e tij 20-vjeçar në famullinë tonë, e ka ftuar atë çdo vit që nga ngritja e tij Arqipeshkëv të DurrësTiranës, gjë që ai e ka pranuar me shumë vullnet.

Mbas Meshe, Imzot Mirdita u fotografua me të rinjtë e sapokrezmuar, në grup dhe veçmas.

Famullitari, Dom Pjetër Popaj i përgëzoi të krezmuarit dhe falënderoi Arqipeshkvin dhe meshtarët e tjerë, e në veçanti Ndihmës Famullitarin Dom Nikolin Pergjinin dhe mësuesit e katekizmit, vëllezërit Edward dhe Lekë Buçaj dhe motrën e tyre Teuta Buçaj, të cilët me përkushtim të pashoq i kanë përgatitur kandidatët për krezmim.

Shkurtimisht, metropolis është qyteti kryesor i një province kishtare. Ashtu, në Shqipëri kemi pasur atë të Shkodrës dhe tani kemi edhe të Tiranë - Durrësit.

Arqipeshkvi i një arqipeshvije metroplitane quhet Arqipeshkëv Metropolitan ose thjeshtë Metroplitan.

Pallium-i, që Imzot Mirdita do të marrë në Romë, i thurur nga leshi i pastër, është një shenjë e lashtë, të cilën Ipeshkvijt e Romës e kanë veshur që nga shekulli i katërt, e që “mund të konsiderohet si shëmbulltyrë e zgjedhës së Krishtit, që shërbëtori i Hyjit, merr mbi supet e veta”, shpjegon Papa Benedikti XVI. Më në fund përgëzime atyre që kanë marrë Kungimin e Parë dhe atyre që moren Sakramentin e Krezmimit si dhe prindërve, kumbarëve, meshtarëve dhe instruktorëve.

Jeta Katolike

PRILL- QERSHOR 2005

25

NJË POPULL QË NDERON E PAVDEKËSON KUJTIMIN E PERSONALITETEVE TË VETA, TREGON SE KA NDËRGJEGJE HARTSDALE, New York. Më 10 Prill 2005, Qendra Kulturore “Nëna Tereze”, pranë Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës”, shënoi përkujtimin e 80-vjetorit të vdekjes së liberatorit të madh Luigj Gurakuqi (1879-1925) dhe 30-vjetorin e vdekjes së prozatorit modern të shquar ish — Ministrit të Arsimit në Shqipëri Prof. Ernest Koliqit (1902-1975), e organizuar nga Famullitari i Kishës “Zoja e Shkodrës” Dom Pjetër Popaj, Kryeredaktori i revistës kulturore fetare “Jeta Katolike” z. Mark K. Shkreli, në bashkëpunim me aktivistët e tjerë të Kishës.

Nga Klajd Kapinova

Nderonin me pjesëmarrjen e tyre, z. Agim Rexha, Kryetar i LDK-së për

nitetit shqiptaro-amerikan nderoi sot, në New York, dy fytyrat e paharruara të kombit, me një akademi kulturore shkencore. Në fillim të pranishmit shoqëruan në kor hymnin kombëtar të ShBA-së e Shqiptar, të intepretuar nga z. Fran Shala me bijën e tij Liza Shala e Grupi Rinor i Kishës. Më pas aktivisti, z. Marjan Cubi, si drejtues i tubimit kulturor, ftoi të përndershmin Dom Pjetër Popaj, për të bërë bekimin e

treshtetshin NY, NJ, CT, Kryetari i Këshillit të Kishës z. Dedë Shkreli, z.

Muhamet Omari, Kryetar i Forumit Shqiptaro-Amerikan“Për Demokraci” për treshtetshin NY, NJ, CT, Dom Nikolin Përgjini, Ndihmësfamullitar në Kishën “Zoja e Shkodrës”, Ing. Skënder Shkreli etj.

Publiku kulturëdashës i komu-

manifestimit. Ai evokoi pjesë të rëndësishme të jetës dhe veprës së dy përsonaliteteve, që bënë emër në fushën e letrave shqipe dhe të atdhedashurisë në kohë të ndryshme.

Ndër të tjera, bariu shpirtëror tha, se: “Nderimi dhe respekti i përhershëm i njerëzve të ditur e patriot të popullit tonë, duhen përkujtuar gjith-

një, sepse me këtë, ne respektojmë edhe më shumë historinë tonë, që e shkruan me pendë e pushkë në dorë pinjollët më të ndritur, që ishin e mbetën ndera dhe krenaria e përhershme për të gjithë ne, kudo që jetojmë e punojmë nëpër botë.”

I pari kumtoi publicisti e studiuesi Bardhyl Ukcamaj, i cili paraqiti kumtesën: “Luigj Gurakuqi - në themelet e shtetit të shqiptarëve”. Në ekspozenë e tij, referuesi z. Ukcamaj, në hyrje shtroi domosdoshmërinë e vijimsisë së studimit të veprimtarisë së Luigj Gurakuqit, që mbetët i nevojshëm, për të gjithë ata, që dëshirojnë të kenë sadopak dijeni mbi historinë e shtetit të shqiptarëve.

Ai tha se: “Luigj Gurakuqi është njëri prej themeluesëve më të rëndë-

sishëm të këtij shteti. Kujtimi i figurave të rëndësishme të kujtesës sonë historike, është i rëndesishëm në shumë aspekte siç shprehej edhe vetë Gurakuqi: “Një popull që nderon burrat e vet, një popull që pavdekëson kujtimin e tyne, jo vetëm ndër faqet e historisë, por edhe mbi rrasa e në monumenta, ai popull tregon se ka

26

Jeta Katolike

ndërgjegje, se ka ndiesi të holla, se njef miradijen e ka deshirë me u sjellun e me u drejtuem mbas shembullit të të Mëdhejve të vet”. Vërtetimin e shprehjes së Gurakuqit, tashmë edhe në ShBA, nga bijtë e vendit të shqiponjave, përmes këtij organizimi modest të Kishës “Zoja e Shkodrës”, tregon se kjo famulli po i mbetet besnike misionit, për të cilën është krijuar, për “Fe, Atdhe e Përparim”.

Kumtuesi, përmes një hulumtimi serioz e shkencor, argumentoi bindshëm me fakte historike, se Luigj Gurakuqi, ishte politikan e diplomat, shtetar i shquar, gjuhëtar, njeri i kulturës dhe i shkencës. Ishte njohës i thellë i trashëgimisë kulturore të shqiptarëve, kulturës klasike romake e latine. Ai ishte patriot i madh, bashkëthemelues i shtetit shqiptar të epokës moderne. Përveçse themelues i alfabetit të shqipes, zotëronte në mënyrë të shkëlqyer latinishten, italishten, turqishten, frengjishten, greqishten e gjermanishten.

Publicisti Ukcamaj, parafrazoi një shprehje të njohur të Fan Nolit, i cili e cilësonte Gurakuqin “pionier të qytetërimit perëndimor në Shqipëri, si një nga shqiptarët e flakët, që thithi me themele kulturën e Perëndimit dhe si njeriun që punoi më gjatë e më shumë se kushdo tjetër për të mbjellur farën e sajë në Shqipëri”.

Në referatin e tij Ukcamaj bëri një biografi e analizë të hollësishme për Luigj Gurakuqin, që nga lindja deri sa mbylli sytë, pas vrasjes mizore. Por më poshtë studiuesi, solli për herë të parë argumentin e fituar nga hulumtimet e bëra me kujdes: “Sipas dokumentave të kohës, Luigj Guarkuqi, në kundërshtim me historinë e pasluftës, nuk ka qenë në frymëzuesit e revolucionit të Qershorit. Megjithatë, ai iu bashkua këtij revolucioni dhe në Qeverinë e kryesuar nga Fan S. Noli u emërua Ministër i Financave.

“Gurakuqi - shkruante S. Vinjau - u tërhoq (në revolucion - V.H.), pas një kundërshtimi të fortë”. Pater Anton Harapi kujton se, kur ka filluar Revolucioni i Qershorit bashkë me Luigjin po punonin, për nxjerrjen e numrit të gazetës “Ora e Maleve”, një

PRILL - QERSHOR 2005

telegram nga Vlora e njoftonte për fillimin e revolucionit. Sidoqoftë, përfshirja e tij në këtë revulucion, është një nga ato momentet, kur L. Gurakuqi e ka shmangja nga parimet e tij liberaldemokrate”.

L. Gurakuqi është ndër hartuesit kryesorë të programit arsimor e kulturor të lëvizjes sonë nacionale, për autonomi, liri e pavarësi. Ai punoi që gjithë fryma dhe përmbajtja e shkollës të ishte në funksion të qëllimeve e idealeve kombëtare.

Pjesa që zgjoi më shumë interes nga të pranishmit ishte çështja e shtruar me finesë e gjuhën e fakteve historike nga studiuesi Bardhyl Ukcamaj me titull: “Si vdes Luigj Gurakuqi?”

Referuesi tha për vrasjen e diskutueshme: “Vritet, tinzisht, mbas dere të një hoteli, prej djalit të tezes nji kriminel i rendomte, Baltjon Stambolla. Për këtë vrasje u akuzua Ceno Beg Kryeziu, kunat i Ahmet Zogut, që vetë do të vdiste pak më vonë, në një atentat në Pragë. Ndër të akuzuarit e kohës, ishte edhe Ahmet Zogu, megjithëse nuk ka dokumenta që e mbështesin një akuzë të këtillë, përveç disa deklarimeve të ish Konsullit Shqiptar të asaj kohe në Bari. Pas rënjes së Qeverisë 6-mujore të Fan Nolit, Gurakuqi ishte emigrant në Itali, ku, vite më parë, kishte emigruar edhe Ai, që ngriti flamurin në Vlorë Ismail Qemali.

Sidoqoftë, megjithëse saktësisht nuk dihet emri i sponsorizuesit të atentatit, dihet se antishqiptarizmi kreu një goditje të rëndë ndaj kauzës kombëtare me datën 2 Mars të vitit 1925 në derë të “Hotel Cavour”, në Bari të Italisë. Dihet se u sponsorizua, që krimineli të lihej i lirë, nga shteti italian, që asokohe sundohej nga Benito Musolini”.

Në fund, kumtuesi Ukcamaj, ripohojë, pse e kishte pritur me kënaqësi pjesëmarrjen në këtë akademi përkujtimore shkencore, duke theksuar: “Pranova me kënaqësi ftesën nga Kisha “Zoja e Shkodrës”, për të referuar në këtë simpozium edhe për arsyen se, besoj se ne shqiptarët e tashëm kemi nevojë për një

histori selektive, në mënyrë që t’u lëmë brezave arsyen, sesi arritëm të ekzistojmë si komb, të ëndërrojmë dhe të kemi shtet, cilat ishin parimet e larta, mbi të cilat u ngjiz identiteti ynë kombëtar dhe cilët ishin themeltarët. Në historinë tonë të vjetër dhe të re, janë pak burra apo gra, që mund të vendosën në panteonin e ndritur, ku ky Vigan Liberator, e vendosi vetën me shërbesat që i kreu karshi popullit të vet.”

Pas ligjëruesit u recituan disa buçetë me poezi, të krijuara nga Luigj Gurakuqi, prej të rinjve si: Orsin Turmalaj, Liza Shala dhe Artur Pepaj.

Prozatori modern Profesor Ernest Koliqi, përmes kujtimeve të Dr. Gjon Buçaj Dr. Gjon Buçaj: Ernest Koliqi, nuk ka hapur shkolla italiane në Kosovë, por mesojtore shqipe Në pjesën e dytë të akademisë përkujtimore, mbi jetën dhe veprën e Prof. Ernest Koliqit, e mbajti aktivisti i mirënjohur i komunitetit shqiptaro

– amerikan Dr. Gjon Buçaj (ish lider i Blokut Kombëtar Indipendent), aktualisht N/Kryetar i Federatës Panshqiptare “VATRA” me qendër

Jeta Katolike

PRILL- QERSHOR 2005

në New York, mësues i gjuhës shqipe pranë Qendrës “Nëna Tereze”, për të gjithë ata që dëshirojnë ta mësojnë gjuhën amtare. Ndryshe nga referuesi i parë, që kishte vjelur dokumente, për ta bërë punimin shkencor mbi Luigj Gurakuqin më interesant, Dr. Buçaj risolli të freskëta kujtime origjinale, si bashkëveprimtar, në takimet e shpeshta që ka pasur me Prof.

Koliqin në Itali e ShBA. Një ndër miqtë më të afërt të Prof. E. Koliqit, Dr. Gjon Buçaj, tha se e kishte për nder se po fliste sot, para auditorit të nderuar për profesorin tim Ernest Koliqin dhe tuajin të dashur bashkëatdhetarë. Ai shtoi se: “Arsyeja që unë i jam përgjigjur pozitivisht ftesës me marrë pjesë sot këtu, është që të flas shkurtimisht disa shënime, që unë i kam hedhur mbas shumë kujtimeve, që kam për këtë burrë të madh të kombit tonë, që e kemi dashur dhe e duam”.

Dr. Buçaj rrëfeu para auditorit kujtime personale me Koliqin, të dëgjuar prej tij dhe takimet mes miqve, pa u thelluar shumë në analiza letrare të veprës që shkroi. Ai tha: “E kam njohur Profesor Ernest Koliqin në vitin 1965, kur unë kam mbërritur në Itali sëbashku me familje. Më ka njoftë me të Kolë Bibë Mirakaj, dhe për kohën e viteve 1965 – 1974, kam pas kënaqësi, përveç nderit, të kem pas takime shpesh herë me të. Kjo është veçanërisht merita e tij, sepse, ai ka pas dëshirë me bisedue, me kalue, me tranferue të gjithë ata mendime të veta tek të rinjtë. Ai ka nënshkrue dokumente me rëndësi shkencore, diplomat e studentëve të universitetit, kandidat, që më vonë janë bërë doktora, dokumente politike, sikurse është Protokolli i Aleksandrisë etj”.

Një jetë përmes kujtimeve…

Koliqi lindi në një familje atdhetare e tregtare të njohur shkodrane. Vëllai i tij, Viktor Koliqi, ishte një talent në fushën e letrave, por që

Luigj Gurakuqi

nuk u mor shumë me shkrime, ndërsa Ernesti është shprehur me konsiderata të larta për të si i talentuar, por është dembel dhe nuk shkruen. Ai ka koleksionuar vetëm ndonjë shkrim, por punimet e tij kanë qenë të një cilësie të lartë.

Pjesën më të madhe të jetës Koliqi e kaloi në Itali. Në vitin 1918 i ati e ka dërgue në Itali për të ndjekë për 3 vjet Colegjin në Brescia (studimet e larta, ku student ishte edhe papa i ardhshëm Papa Pali VI, i cili ka pasë miqësi me Ernest Koliqin).

Kishte një veti organizative të jashtëzakonshme. Kjo u shfaq në përkujtimin e 500-vjetorit të vdekjes së Gjergj Kastriotit në Vatikan. Ai ka pozuar me Papa Palin VI dhe Anthony Athanas, e cila është botuar në shumë gazeta të kohës.

Poezitë e para i ka shkruar në gjuhën italiane, ku bënte pjesë në një klub letrar, sëbashku me disa të rinj italian, duke i botuar në gazetën e poetëve të rinj italian me titull: “Ne të rin-

27

jtë”. Më 1921 kthehet në Shqipëri. Më 1924 bashkëpunon në gazetën letrare “Ora e Maleve”, sëbashku me Patër Anton Harapin, Nush Topallin etj.

Merr pjesë në rrethin letrar të kohës, me shumë të rinj të tjerë, që më vonë do të bëheshin emra të mëdhenj të kulturës e fushës së letrave shqipe, si: Prof. Karl Gurakuqi, Kol Thaçi, Dom Lazër Shantoja, Loro Ashiku, Lin Kamsi etj. Koliqi ka fituar konkursin për tekstin e Hymnit Kombëtar të Shqipërisë, të shpallur prej Ministrisë së Arsimit, ku të gjithë autorët janë paraqitur anonim.

Juria përbëhej nga Patër Gjergj Fishta, Imzot Fan S. Noli dhe Mit’hat Frashëri. I inkurajuar prej Luigj Gurakuqit, ka shkruar një poemë të titulluar “Kushtrimi i Skanderbegut”. Ka marrë pjesë në Shoqërinë Letrare “Bashkimi”.

Në vitin 1924, për arsye politike, ai bën pjesë në anën e opozitës, në anën e Nolit. Koliqi, në emigracion, ka ndenjur 5 vjet në ish - Jugosllavi, ku pjesën më të madhe e ka kaluar në qytetin Tuzlla të Bosnjës. Aty është njohur me shkrimtarë serbo-kroatë, duke vijuar aktivitetin letrar dhe atë patriotik, mbasi ruajti lidhjet me vendin e vet dhe personalitetet e shquara, që ishin në opozitë dhe jetonin jashtë shtetit.

Prozatori modern, Koliqi, respektonte shumë muzikën dhe kulturën boshnjake, duke kujtuar me andje, shpesh në kohë të lirë, pjesë nga këto tekste të shoqëruar me muzikë.

Në vitin 1943 kthehet në Romë, ku ka punuar si profesor Univesiteti.

Më 1957 u krijua Insituti i Studimeve Albanologjike, në saj të meritës së Koliqit dhe bujarisë së, asokohe, Presidentit të Italisë Mr. Antonio Segno, i cili, me anë të një dekreti të

28

Jeta Katolike

veçantë, lejon ngritjen e këtij institucioni të rëndësishëm shkencorë, ku president i saj u zgjodh Ernest Koliqi.

Po këtë vit ai themelon gazetën “Bloku Indipendent” në Itali, ku, është shkruar në shqip, italisht, frengjisht, anglisht, ku ai ka botuar disa punime të rëndësishme. I tillë mbetet studimi kritik “Dy shkollat letrare shkodrane”, libreti “Tangjelet e Rilindjes” shqip-italisht, romani “Shija e bukës së mbrume” (ku ngjarjet zhvillohen në New York, pa e parë asnjëherë atë, ku përsonazhi kryesor është një shqiptar model, Dr. Hamdi Uruçi, por me një emër tjetër). Ka botuar ekstrakte të vogla për Ded Gjon Lulin, Da Nuzzio-n, kumtesat e veta, që ka mbajtur në konferencat kulturore, si në: Spanjë, Turqi, qytetet e Italisë etj., në gjuhën italiane. Ai është themelues i Partisë Bloku Kombëtar Indipendent. Po këtë vit, filloi botimin e revistës “Shejzat” (1957, Itali). Ka botuar një monografi “Albania” (rreth 150 faqe), për enciklopedi të Europës, ku ai ka shkruar për Shqipërinë, në mënyrë objektive. Ka botuat dhe ribotuar “Synfonia e Shqipeve”, ku ka vënë në dukje vlerat etike, historike të prejardhjes së kombit shqiptar. Këtu përmend me respekt brezin e ndritur të diturakëve kombëtarë.

Sipas tij janë: De Rada, Naim Frashëri dhe At Gjergj Fishta.

Gjithashtu i dha jetë për të huajt librit “Antologjia e poezisë popullore shqiptare”, të përkthyer në italisht, “Antologjia e lirikës shqiptare” (1962), ku, ka përfshi shkrimet e autorëve nga Kosova. Botimi i librit të dytë ka shqetësuar shumë serbët dhe ata kanë përhap fjalë, pse autorët kosovarë i ka futur në këtë punim të tij, mbasi dihet se Koliqi kulturën shqiptare e ka parë si një të tërë. Ai e ka dashtë shumë Kosovën (ndonëse s’ka qenë asnjëherë atje), që më të drejtë sot e nderon dhe respekton shumë.

Në Zarë të Kroacisë, më 1928, ka botuar përmbledhjen me tregime.

Gjithashtu, shpesh theksonte, se jeta më e lumtur e tij ka qenë kur ka

PRILL - QERSHOR 2005

dhënë mësim, si profesor në Gjimnaz, në qytetet Shkodër e Vlorë për 2-3 vjet. Emrat e letrarëve të Kosovës (me bursa të shtetit të kohës), që studionin në Shqipëri, kanë qenë nxënësit e tij.

Ka botuar “Hija e maleve” (1928, tek arbereshët, në Zara të Kroacisë) dhe “Tregtarë flamujsh”, “Gjurmët e stinëve” (1933), vepra origjinale dhe përkthime. Emërimi i tij si Ministër i Arsimit ishte një fat i madh për kulturën shqiptare, sepse një njeri me kaq vullnet e cilësi organizative e cilësi prodhuese letrare, u gjet në një vend shumë të rëndësishëm për vetë popullin tonë e hapja e shkollave në Kosovë në veçanti. Ai i dha frutet e veta. Ai angazhoi në punë rreth vetës penat e intelektualët më të mirë të kohës, organizoi Kongresin e Studimeve Shqiptare, ku morën pjesë përsonalitete të mëdha të kulturës. Mbas amnistisë është kthyer në Shqipëri. Prej vitit 1929-1943 ka jetuar në Shqipëri. Përsëri punonte shumë dhe botonte. Të tilla mund të përmendim përkthimet e poetëve të mëdhenj të Italisë në dy vëllime, ndërsa vëllimin e tretë nuk e ka botuar. Parathënia e vëllimit të parë është shkruar nga At Gjergj Fishta, ndërsa të vëllimit të dytë e ka paraqit hyrjen albanologu italian Tagliadin-i. Ai ka doktoruar në Padova, tek Tagliadini, me temën “Tradita popullore shqiptare” dhe është pritur shumë mirë nga kritika dhe albanologët e famshëm të kohës, si: Norbert Jokli, Maksimiliam Lamberz etj. Për të hartuar dizertacionin e doktoraturës së vet, Koliqi ka qëndruar e mbledhur materiale të pasura folklorike të traditës, për 8 muaj, në zonat e Malësisë së Veriut të Shqipërisë, duke bujtur pranë shumë miqve e shokëve të vet, që e donin dhe i donte të gjithë.

Ai ka dhënë leksione albanologjie në Univesitetin e Padovës. Ndërsa një recension rreth vëllimeve me përkthime të tij e ka bërë, në revistën “LEKA”, poeti Dom Ndre Mjedja. Ka përkthyer prej Charl Budilier, një shkrimtar i famshëm francez. Në vitin 1969,

Koliqit i vdes gruaja e tij Evangjelia, një tiranëse, që kishte punuar arsimtare. I pyetur sesi e kalon kohën, mbasi fëmijët shkonin në shkollë dhe ky pjesën më të madhe ishte vetëm, pas vdekjes së gruas, Koliqi përgjigjet: “Budilier ka pas thanë se ngushëllimi ma i madh është puna, qëndresa, forca. Dhe unë punoj shumë”.

Shkrimtari Ernest Koliqi mbajti për shumë vite revistën letraro shkencore dhe kulturore “Shejzat”, për të cilën koha do të flas në të ardhmen. Gjatë punës si Ministër, paralelisht punoi drejtor i Insitutit të Studimeve në Tiranë. Në kohën kur ishte Ministër Koliqi, u bënë shumë botime, si: tekste të shkollave fillore, të mesme, “Visaret e Kombit”, botuar më parë deri në tre vëllime, por që kishin mbetur përgjysëm (14 vëllime, monument i kulturës etnike shqiptare), “Shkrimtarë shqiptarë” (Vëllimi I – Vëllimi II), “Bota shqiptare”, “Rreze drite”, “Tek pragu i jetës” etj. Asokohe doli në dritë revista “Shkëndija”, etj.

Vatristi Dr. Gjon Buçaj, theksoi se vetë profesor Ernest Koliqi ka vizituar kishën katolike shqiptare në Park Avenue në Bronx, New York në vitin 1969, kur famullitar ishte Dr. Mons.

Zef Oroshi, mik i vetë Koliqit. Ai kishte humor dhe ishte shumë i kandshëm në ambientet me miq e shokë. Kishte një humor shumë të hollë në sofra shoqërore me malësorë, qytetarë e intelektualë. Ishte shumë bujar e mikpritës. Kishte një dëshirë të veçantë në gazstronomi, ku gatuante si një kuzhinier i mirë lloj-lloj ushqime të shijshme. Kur merrte librin e gatimeve thoshte: “Po e bëj këtë ushqim me vokabolar”. Është bërë një luftë e madhe për të mos e lejuar Ernest Koliqin për të ardhur në New York, ku komunistët e Tiranës dhe kundërshtarët politikë, e kanë kërcënuar, se do ta vrasin.

Amerika e ka njohur si patriot shqiptar dhe një njeri i madh, për vendin e vet si Ministër i Arsimit. Një përson telefonon atdhetarin Ago Agaj (Kryetar i Bllokut Kombëtar

Jeta Katolike

PRILL- QERSHOR 2005

Indipendent për New York), që nuk është mirë Koliqi të vijë në New York. Agoja i ka thënë se kush je ti?

Ai i është përgjigjur se është një “mik”. “Ndigjoje mirë se çfarë po të them, unë qysh nesër do të jem roje tek Koliqi dhe jam gati si lab që jam, t’i vdes para këmbve në mbrojtje të tij”.

Koliqi mbajti një fjalim të mrekullueshëm për Nolin, para shumë të ardhur në auditor. Ai e kreu fjalim dhe u nis drejt derës, për të mbushur gotën me ujë. Ky ishte një veprim i mençur i tij, për t’i treguar kundërshtarëve se nuk kam frikë, se ja ku më keni më vrisni.

“Kujtoj, thotë Dr. Gjon Buçaj, se ai e kishte gotën dhe broken e ujit në tavolinë, por kaloi nëpër publik, qetë e qetë deri tek dera kryesore”.

Përsëri u recituan poezi nga Koliqi nga të rinjtë Artur Pepaj dhe Orsin Turmalaj.

Ish – gazetari i “Zërit të Amerikës” (VOA) studiuesi Idriz Lamaj dhe revista “Shejzat” e Ernest Koliqit Kumtuesi i tretë, gazetari e studiuesi Idriz Lamaj, ish-Sekretari i Komitetit “Shqipëria e Lirë”, mik i ngushtë i Profesor Rexhep Krasniqit, autor i disa librave historik dhe monografik, për Dr. Xhafer Devën dhe Kapidanin e Mirditës Ndue Gjomarkaj, etj. Ai ka marrë pjesë në shumë seminare shkencore në ShBA, Gjermani, Kosovë, Shqipëri, etj.

Ai bëri paralelizëm midis dy revistave, të “Albanica” e Faik Konicës dhe “Shejzat” të Prof. Ernest Koliqit, dy etër të lartë të kulturës shqipe.

Që në hyrje, studiuesi Lamaj, shprehu keqardhjen se një pjesë shumë e madhe e veprës shkrimore të Koliqit gjendet nëpër botë dhe pak ose aspak njihet ky vigan i shquar i kulturës shqiptare, për arsye të sistemit komunist dhe heshtjes së sotme, që sërisht vret më shumë.

Për më shumë, referuesi Lamaj, me fakte, bëri një analizë të hollësishme të gjithë jetës dhe veprës së revistës dhe drejtuesit e pronarit të saj Prof. Ernest Koliqit, i cili ka nënshkruar në revistën “Shejzat” (1957 – 1974) 86 shkrime, kurse kryeredaktori Prof. Martin Camaj për 10 vjet botoi 54 shkrime, përveç kontributit në lëmin e rubrikës kulturore dhe në atë të librave të lexuar, kurse Prof.

Karl Gurakuqi dhe Prof. Zef Valentini botuan 55 shkrime.

Redaktimi i revistës është bërë nga farmacisti Dr. Petro Kuqani, kunati i Ernest Koliqit.

Bashkëpunëtorët e “Shejzave”, Prof. Martin Camaj, Prof. At Giuseppe (Zef) Valentini O.F.M., Prof. Karl Gurakuqi, Mustafa Kruja, At Daniel Gjeçaj O.F.M., Prof. Tahir Kolgjini, Ekrem Vlora, Vasil Alarupi, Prof. Giuseppe Gardiglione, Prof.

Rexhep Krasniqi, Dr. Mons. Zef Oroshi, Viktor Koliqi (vëllai i Ernestit), Prof. Zef Neka, Feime Pipa, Prof. Angela Gilindone, Prof.

Emanuele Giurdano, Prof. Giuseppe Skiro Junior, Pirro Tamburi, Tahir Zajmi, Elisa Varanese, Giusepina Gemparo, Konstandina Muzaku, Prof. Luca Perone, Adem Hodo, Ismet Beqiraj, Dom Prek Ndrevashaj, Halit Isuraj, Nush Bushati, Dhimitër Berati, Franz Babimnger, Ndue Paluca, Claus Hembal, Gionaro Casniari, Maksimiliam Lamberz, Alloi Shmarz, Pedro Barden, Anton

29

Logoreci, Imam Vehbi Ismajli, Zhane Bajret, Anesti Andrea, etj. Punimet në këtë revistë, janë shqip, italisht, gjermanisht, anglisht, frengjisht.

Revista doli për 10 vjet nga viti 1957 – 1974. Numëri i fundit i revistës, me një vëllim më vete prej 385 faqesh, u botua mbas vdekjes së tij. Vëllimi i përgjithshëm i revistës numëron 7836 faqe, përveç këtyre mijëra faqeve, nga redaksia e revistës “Shejzat” u botuan 15 vepra të autorëve të ndryshëm, vëllimi i të cilave i kalon mbi 2500 faqe.

Sot të vjen keq, që në Shqipëri e Kosovë, nuk ka një revistë të tillë, ku të trajtohen në një diapazon të gjërë temat letrare dhe shoqërore.

I përndershmi Dom Pjetër Popaj, në mbyllje, falënderoi ligjëruesit për temat e pregatitura, duke thënë: “Ju falënderoj të gjithëve që keni ardhur këtu. Ligjëratat ishin me nivel profesional, si për patriotin Luigj Gurakuqin dhe për Prof. Ernest Koliqin. Jemi të kënaqur, se dimë më shumë për veprat e tyre. Na kujtojmë sot Papa Gjon Palin II (1920 –2005), i cili ka predikuar për Paqe e Liri. Po të kishim 30 e më shumë kolosa të tillë, nuk do të kishim diktaturë komuniste në Shqipëri. Ata gjithçka e kanë bërë për popullin e vet. Edhe një herë ju falënderoj të gjithëve.”

Në fund Qendra Kulturore “Nënë Tereza”, shtroi një koktej për pjesëmarrësit.

Shënim: Me përjashtim të korrespondentes së gazëtës “TemA”, “KUVENDI” në Detroit, dhe “Jeta Katolike” në New York, asnjë nga gazetarët e komunitetit nuk e pasqyruan aktivitetin kulturor të rëndësishëm, kushtuar liberatorit Luigj Gurakuqit dhe Prof. Ernest Koliqit, fyerje kjo që i bëhet organeve të shtypit dhe jo dy fytyrave të ndritura të kombit tonë.

Molier, duke respektuar me nderim disa mendje të ndritura të popullit të vet, ka thënë: “Lavdia e tyre s’ka nevoje për asgjë, e jona ka nevojë për ta”.

30

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2005

LUIGJ GURAKUQI-NË THEMELET E SHTETIT TË SHQIPTARËVE

Nga Bardhyl Ukcamaj Studimi i veprimtarisë së Luigj Gurakuqit është i nevojshëm për të gjithë ata që deshirojnë të kenë sadopak dijeni për historinë e shtetit të shqiptarëve. Luigj Gurakuqi është njëri prej themeluesëve më të rëndësishëm të këtij shteti. Kujtimi i figurave të rëndsishme të kujtesës sonë historike është i rëndësishëm në shumë aspekte siç shprehej edhe vetë Gurakuqi: “Një popull që nderon burrat e vet, një popull që pavdekëson kujtimin e tyne, jo vetëm ndër faqet e historisë por edhe mbi rrasa e në monumenta, ai popull tregon se ka ndërgjegje, se ka ndiesi të holla, se njef miradijën e ka dëshir me u sjellun e me u drejtuem mbas shembullit të të Mëdhajvet të vet”. Ky organizim modest i Kishës “Zoja e Shkodrës” tregon se kjo famulli po i mbetët besnike misionit për të cilën është krijuar “Për fe e atdhe”.

Luigj Gurakuqi ishte politikan e diplomat, shtetar i shquar, gjuhëtar, njeri i kulturës dhe i shkencës.Ishte njohës i thellë i trashëgimisë kulturore të shqiptarëve dhe i kulturës klasike romake e latine. Ai ishte patriot i madh, bashkëthemelues i shtetit shqiptar të epokës moderne. Përveç se themelues i alfabetit të shqipës, zotëronte në mënyrë të shkëlqyer latinishtën, italishtën, turqishtën, frëngjishtën, greqishtën e gjermanishtën. Fan Noli e cilësonte Gurakuqin pionier të qytetërimit perëndimor në Shqipëri, si një nga shqiptarët e flakët që thithi me themele kulturën e Perëndimit dhe si njeriun që punoi më gjatë e më shumë se kushdo tjetër për të mbjellur farën e sajë në Shqipëri.

Luigj Gurakuqi u lind më 19 Shkurt 1879 në gjirin e një familjeje tregtare të kulturuar shkodrane, nga prindërit Pjetër e Leze Gurakuqi e cila paradoksalisht u varros me fotografinë e të birit tek koka.

Shkollën fillore e disa klasa të mesme i ndoqi në Kolegjin Saverian në Shkodër, më pas ai ka qenë nxënësi i parë shqiptar i kolegjit arbëresh të Shën Adrianos të Shën Dhimitër Koronës. Ku u edukua nga atd-

hetarë e intelektualë të shquar si Anton Xanoni, Gaspër Mërturi dhe themeluesi Rilindjes Kombëtare të shqiptarëve Jeronim De Rada. Studimët universitare do ti kryente në Napoli (Itali) në vitet 1901-1906.

Luigj Gurakuqi iu kushtua terësisht veprimtarisë politike e luftës për ç lirimin kombëtar pas vitit 1906. Në verën e v.1907 bashkëpunoi me Bajo Topullin për organizimin e kryengritjes në Veri.

Ish i denuari me burgim të përjetshëm për veprimtarinë e tij kombëtare rikthehet në qytetin e lashtë të Shkodrës në vitin 1908 në moshën 29 vjeç are për të mbetur i pavdekshëm në kujtesën historike të kombit të vet për shekuj të shekujve.

Ndërsa i afrohej qytetit, kishin dalë për ta pritur shumë bashkëqytetarë të tij, të krishterë e muhamedanë të cilët në shenjë nderimi të thellë, në Parrucë, shmprehen kuajt dhe e tërhoqen të gjithë bashkë deri në qendër të qytetit.

Jemi në fillimet e shekullit të XX-të kur shqiptarët po riorganizohëshin pas një periudhe të kobshme të pushtimit mizor të anadollakëve të cilët shkatëruan sa mundën, plaç kiten sa mundën e vranë sa mundën por nuk arritën synimin kryesor zhdukjen përfundimtare nga harta gjeopolitike të kombit shqiptar. Anadollakët do të riktheheshin sërish në Anadoll ndërsa shqiptarët do të mbetëshin në trojet e veta. Pasi Zoti “Përshqiptarët, Shqipninë e kish krijue”.

Më 1911 merr pjesë në kryengritjen e malësorëve të Mbishkodrës e si një nga udhëheqësit e saj, ai harton Memorandumin e Gerç ës të njohur si “libri i kuq” .

Më 1912 zhvillon një veprimtari të dendur për organizimin e kryengritjes së përgjithshme. Mori pjesë në mbledhjen e Bukureshtit dhe në Shpalljen e Pavarësisë (nëntor), ishte bashkëpunëtori më i ngushtë i I. Qemalit.Gurakuqi shkruajti vendimin historik të Kuvendit Kombëtar të Vlorës, nëpërmjet të të cilit shpallej se “Shqipënia me sot do të bëhët më vehte, e lirë e mosvarme”.

Gjatë Luftës I Botërore, me pushtimin e Shkodrës nga ushtria malazeze, Luigj Gurakuqi internohet në Podgoricë. Gjatë pushtimit austro-hungarez, emërohet drejtor i pëgjithshëm i arsimit dhe punoi për hapjen e shumë shkollave shqipe. Mori pjesë në Kongresin e Durrësit më 1918 ku zgjidhet minister i Arsimit në qeverinë e përkohshme e anëtar i delegacionit të saj në Konferencën e Paqes në Paris. Më 1921-24 qe deputet i Shkodrës në Këshillin Kombëtar.

Disa herë ministër në kabinetët qeveritare, i arsimit, financave bile edhe ministër i brendshëm në kabinetin disa ditor të Hasan Prishtinës. Shtetarë të tillë do ti mungojnë Shqipërisë jo vetëm në shekullin e 20-të por edhe në shekullin e 21-të.

Si politikan e burrë shteti Gurakuqi ishte liberaldemokrat. Kur në Parlament Ali Këlcyra i bën vërejtje për qendrimet e tij liberale, Luigji përgjigjet se “Z. Ali Këlcyra më tha si për qortim se jam liberal. I falëm nderit dhe mund të jetë i sigurtë zotnia e tij se vdekja do të më ndajë nga mendimët e mija liberale”. Luigj Gurakuqi na ka lënë një përvojë të pasur për jetën parlamentare, ndërtimin dhe funksionimin e shtetit ligjor, ai kishte vlerësim e besim të madh tek parlamenti, ligji e vota e lirë e popullit.

Sipas dokumentave të kohës Luigj Guarkuqi në kundërshtim me historinë e pasluftës nuk ka qenë në frymëzuesit e revulucionit të qershorit. Megjithatë ai ju bashkua këtij revolucioni dhe në qeverinë e kryesuar nga Fan S. Noli u emërua ministër i Financave. “Gurakuqi - shkruante S. Vinjau - u tërhoq (në revolucion - V.H.) pas një kundërshtimi të fortë”. Padër Anton Harapi kujton se kur ka filluar Revolucioni i Qershorit bashkë me Luigjin po punonin për nxjerrjen e numrit të gazetës “Ora e Maleve”, një telegram nga Vlora e njoftonte për fillimin e revolucionit. Sidoqoftë përfshirja e tij në këtë revulucion është një nga ato momentët që L. Gurakuqin e ka shmangë nga parimet e tij liberaldemokrate.

Personaliteti i L.Gurakuqit spikat në fushën e diplomacisë. Ai qe përfaqësues i Shqipërisë kur vendosëshin fatet e saj në ballafaqimet diplomatike në qendrat më të mëdha të politikës europiane: në Londër, në Romë e në Vjenë, në Paris dhe në Gjenevë.

Kështu, në Londër, më 1913 me Ismail Qemalin dhe Isa Buletinin; në Konferencën e Paqes në Paris, më 1919, më delegacionin e Qeverisë së Durrësit apo në Gjenevë, më 1924, në Lidhjen e Kombëve me Fan Nolin.

“Diplomacia e vërtetë - shkruante Gurakuqi - mbështetet mbi udhën e mesme, të cilën e gjejnë vetëm ata që, tue mbajtun të patundun parimet, dijnë me pajtue të drejtat e nevojat e atdheut të vet, në kushtet e politikës së përgjithshme”.

Gjergj Fishta, në një përshkrim të delegacioni shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris, shkruan se: “Është e kotë të gënjehemi. Nësë përjashtohet Gurakuqi që vetëm ai ka nji kulturë të përshtatshme, ka një atd-

Jeta Katolike

PRILL- QERSHOR 2005

hetari të shëndoshë dhe një njohuri të gjerë për njerëzit dhe për sendet e Shqipërisë, asnjë nga anëtarët e qeverisë, qoftë të asaj të mëparshmes, qoftë të së tanishmes, nuk mund të thotë se e paraqet denjësisht Shqipërinë dhe të mbrojë siç duhet interesat e saj”. Luigj Gurakuqi e kishte të qartë rolin e diplomacisë ndërkombëtare rreth fatit të Shqipërisë. Dhe për hir të së vërtetës duhet pranuar se mbështetja europiane sidomos Austro-Hungareze, Italiane dhe e shtetit të Vatikanit për krijimin e shtetit shqiptar ka qenë më përcaktuese sesa lëvizjet kautike dhe të paorganizuera si duhet të shqiptarëve në këtë drejtim.

Luigj Gurakuqi është ndër hartuesit kryesorë të programit arsimor e kulturor të lëvizjes sonë kombëtare për autonomi, liri e pavarësi. Gurakuqi luftoi për njësimin e alfabetit i udhëhequr nga teza një komb, një gjuhë, një alfabet. Më 1908 mori pjesë në Kongresin e Manastirit ku u zgjodh nënkryetar dhe anëtar i komisionit për njësimin e alfabetit. Më 1909 u emërua drejtor i së parës shkollë normale që u hap në Elbasan, ku dha një ndihmesë me vlerë për veniën e arsimit mbi baza kombëtare.

Nën drejtimin e tij u hodhen themelet e para të sistemit arsimor fillor shtetëror në Shqipëri. U krijua përvoja e parë e ngritjes së administratës arsimore shqiptare, u hartuan dokumentat e para shkollore, u ngrit një sistem i tërë i përgatitjes dhe i kualifikimit të mësuesve. Si ministër i parë i arsimit shqiptar, ai punoi që gjithë fryma dhe përmbajtja e shkollës të ishte në funksion të qëllimeve dhe idealeve kombëtare.

Luigj Gurakuqi ishte i vetëdijshëm më shumë se kushdo për dobinë e alfabetit dhe të shkruarit të gjuhës amtare, kjo shihet edhe në botimet e tij. Më1905 do të botonte në Bukuresht librin “Abetar i vogël shqyp mas abevet t’Bashkimit e t’Stambollit me shenime n’dy dialektet”. Botoi në Napoli “Fjalorth shqip-frëngjisht ë frëngjisht-shqip” i fjalëve të reja dhe më 1906 “Vargëzimi n’Gjuhën Shqipe”. Ndërsa si publicist ka botuar dhe shumë artikuj në gazetat “Albania”, “Kalendari-kombëtar”, “Drita”, “Liria e Shqipërisë”, “La nazione Albanese” etj. Edhe si poet Gurakuqi potencon idealin për të cilin ja vlen për më jetue: QËNDRESA Oh, jeta përnjimend me rrena e vajplot qënka n’ket botë t’lashtë! U shueka tepër shpejt lakmimi i saj, si zjarri i bamë me kashtë. Veç nji qëllim i naltë t’ban me durue e zemrën të forcon; ndër kundërshtime s’vyen kurr me u ligshtue, mjerë ai qi

nuk duron! *

*

*

Gurakuqi është tekstologu më i shquar shqiptar i fillimit të shekullit tonë. Ai i dha shkollës shqipe, si autor e bashkautor, 8 tekste mësimore me një vëllim prej 738 faqësh. Si krijues Guarkuqi pati relacione të shkëlqyera me elitën intelektuale të vendit. Disa nga veprat e krijimet e veta, L. Gurakuqi ia kushtoi Gjergj Fishtës, Prëng Doç it, Hilë Mosit e Mati Logorecit. Por edhe Gurakuqit i drejtohen mjaft dedikime e përkushtime. Ashtu Filip Shiroka, Hilë Mosi vazhdon ta quajë bylbyl në tingëllimin që i kushton, “S’këndon bylbyli”. Gjergj Fishta i dedikon atij veprën “Pika voeset” duke e quajtur “shqiptar i vlefshëm dhe ndera e djelminsë shkodrane”.

Po ashtu Padër Anton Harapi veprën e tij kryesore “Andrra e Pertashit” (Urti e burrni ndër banorët e Cemit), duke ia kushtuar Gurakuqit shkruan: “Burrit t’vërtetë burrë, L. Gurakuqit, i cili me kulturën e nëltë shpirtnore, mishnoi, madhnoi, përjetoi urtinë, besë e burrni shqiptare, tue mbetë përherë shembull shqiptari me kulturë, simbol i bashkimit kombëtar, idealisti shkëlqyeshëm në vorfni”.

Luigj Gurakuqi i ka kushtuar shumë kujdes problemit të fesë dhe të marrëdhënieve në mes shqiptarëve me besime të ndryshme fetare, vendosjes së unitetit në mes tyre dhe të sigurimit të mirëkuptimit e të tolerancës ndërfetare. Ky mirëkuptim ishte dhe do të jetë i kushtëzuar për hir të specifikave tona si popull në shërbim të unitetit kombëtar si dje ashtu edhe sot nësë shqiptarët do të dëshirojnë të kenë shtet të tyre në hapsirat ballkanike.

Që në mbledhjen e parë të Kongresit të Durrësit, më 1919, L.Gurakuqi kërkonte që ç ështja e lirisë dhe e nderimit të feve në Shqipni duhet të zgjidhet mbas formulës: “Feja e lirë në shtet të lirë”.Gurakuqi, ishte besimtar. Sipas tij Zoti është qenie që s’ka as fillim e as mbarim, se asgjë nuk mund të krahasohet me të, se: “...qielli e toka, fushat e gjana, Malet e

31

nalta, detrat e mëdhana, T’gjitha prej Zotit paten krijim, Qi s’di masë me vedi, fill as mbarim”. Zoti i madh dhe i vërtetë, shkruante L. Gurakuqi, ka në dorë fatin e njerëzimit e të popujve, ai din gjithç ka, bën gjithç ka dhe sheh gjithç ka. Është ky Zot i plotfuqishëm tek i cili L. Gurakuqi ka shpresë dhe besim se do të marrë në dorë fatet e Shqipërisë e të shqiptarëve, se do të bekojë punët e tyre e do t’u plotësojë dëshirën për liri e pavarësi. Gurakuqi gjatë gjithë jetës së tij pati relacione të shkëlqyera me të gjithë ata derjtues të komuniteteve fetare që luftonin për një Shqipëri të lirë.

Më 26.9.1913, Abati i Mirditës, i dërgon këtë telegram në Vlonë, Gurakuqit, Ministër i Arsimit të Qeverisë së Përkohshme: “Të lutëm epi zemër Komisionit të meetingut të Vlonës e shtrëngoi dorën Kryetarit të Qeveries së përtashme për bashkim e të lidhun besë që kemi me ta në të gjitha punët e mbara për ngallnimin e lulëzimin të Shqypnies. Sot asht dita me këqyrun edhe Shqyptarët kundërshtarë, si vëllazen e me mënyra vëllazënore me i avitun nga mprojtja e Atdheut nën hije t’Ismail Qemal Begut e t’atyne burrave qi njohin e nderojnë flamurin e Shqypenies. Uroj shëndet e jetë e faqe të bardhë të gjithë atyne Shqypetareve qi me vepra urtie, bese e dashunie diftohen të dejë për kujdes t’Europës e cila mundohet me e mkambun e me e burrnue Atdheun tonë”.

“Parimet e fesë - shkruante ai - të ndjekuna mirë, i bajnë njerëzit qytetarë të ndershëm, i mësojnë që t’i shërbejnë atdheut, që t’u nënshtrohen ligjeve të shtetit”.

Sipas F. Nolit, Gurakuqi: “qëndronte aq larg fanatizmës fetare të ngushtë, sa muhamedanet e Veriut kishin një besim të pakufishëm”, aq sa në Gegëni, “s’ka patur një tjetër udhëheqës, i cili.bashkonte rreth vehtes së tij, katolikët e muhamedanët gegë”...” Ai ka qenë aq pak regjionalist sa që kur lindi ç ështja kombëtare s’ka patur një gegë patriot, aq të dashur midis toskëve sa Gurakuqi”.

Pak a shumë në të njëjtën parullë si

32

Jeta Katolike

Kenedi i drejtohej kombit amerikan, “Mos pyesni se ç farë bën atdheu për ju por ç farë bëni ju për atedheun”, Gurakuqi që në fillimet e shekullit të 20-të, porosiste - dita e 28 nëntorit nuk duhet të jetë vetëm një ditë festimi ku secili duhet të bëjë analizën e jetës së vet dhe, me dorë në zemër, të pyes vetvetën nësë ka bërë gjithkund e gjithmonë detyrën që kish përpara atdheut. Ai ishte politikan me një vision kombëtar.

Ndër fjalimet më të forta të Gurakuqit në parlament janë ato mbi mbrojtjen e popullsisë shqiptare të Kosovës. Kur qeveria jugosllave në një telegram e quante ndërhyrje në punët e brendshme të saj interesimin e shqetësimin e qeverisë shqiptare për gjendjen tepër të vështirë të shqiptarëve të Kosovës, Gurakuqi, plot indinjatë e zemërim do të merrte fjalën e do të thonte: “Si mundtë me thanë një qeveri (Jugosllave) e cila ka mbjell viset tona me varre të vllazënve tonë, se po i përzihemi në punët e mbrendshme të saj. Si mundtë nji qeveri me thanë se po i përzihemi në punët e brendshme, kur shofim se për shkak të saj me mija fëmijë e gra sillen të shveshun e të zbathun këtu npër Tiranë e ushqehen me sevapet e amerikanëve e tepricat e ushtrisë”. Ai ishte një prej miqëve më të mëdhenj të patriotëve të Kosovës, sa Hasan Prishtina mbi varrin e tij do të shprehej: “Fli i qetë Gurakuq,

PRILL - QERSHOR 2005

shpagen tande do ta marrim me përparimin e Shqipnisë”

Fan Noli Do të shkruante në elegjinë e tij SYRGJYN-VDEKUR

Si vdes Luigj Gurakuqi?

Vritet, tinzisht mbas dere të një hoteli, prej djalit të tezës, një kriminel i rendomtë, Baltjon Stambolla. Për këtë vrasje u akuzua Ceno Beg Kryeziu, kunat i Ahmet Zogut, që vetë do të vdiste pak më vonë në një atentat në Pragë. Ndër të akuzuarit e kohës ishte edhe Ahmet Zogu, megjithëse nuk ka dokumenta që e mbështesin një akuzë të këtillë përveç disa deklarimeve të ish konsullit shqiptar të asaj kohe në Bari.

Pas rënies së qeverisë 6-mujore të Fan Nolit, Gurakuqi ishte emigrant në Itali ku vite më parë kishte emigruar edhe ai që ngriti flamurin në Vlorë Ismail Qemali.

Sidoqoftë megjithëse saktësisht nuk dihet emri i sponsorizuesit të këtij atentati dihet se antishqiptarizmi kreu një goditje të rëndë ndaj kauzës kombëtare me datën 2 Mars të vitit 1925 në derë të Hotel Cavour, në Bari të Italisë. Dihet se u sponsorizua që krimineli të lihej i lirë nga shteti Italian që asokohe sundohej nga Benito Musolini.

Nëno moj, vajto, mërr malin, Larot t’a përmbysne djalin Që me Ismail Qemalin Ngriti flamur trimëror.

Nëno moj, ç ‘është përpjekur Gojë-mjalt’ e zemër-hekur, Syrgjyn-gjall’ e syrgjynvdekur, Ky Vigan Liberator.

Eshtrat e tij do të preheshin në Bari për tu rikthyer në Shqipëri në vitin 1957-të. Shtëpia e Gurakuqëve në Lagjen Gjuhadol u kthye në muze. Luigj Gurakuqi shpallet “Hero i Popullit” ndërsa Universiteti i Shkodrës përjetson emrin e tij.

Pranova me kënaqësi ftesën nga Kisha Zoja e Shkodrës për të referuar në këte simpozium edhe për arsyen se besoj se, ne shqiptaret e tashëm kemi nevojë për një histori selektive në mënyrë që tu lëmë brezave arsyen se si arritem të ekzistojmë si komb, të ëndërrojmë dhe të kemi shtet, cilat ishin parimet e larta mbi të cilat u ngjiz identiteti ynë kombëtar dhe cilët ishin themeltarët. Në historinë tonë të vjetër dhe të re janë pak burra apo gra që mund të vendosen në panteonin e ndritur ku ky Vigan Liberator e vendosi vetën me sherbesat që i kreu karshi popullit të vet.

Seminar dhe Meshë Përkujtimore kushtuar Luigj Gurakuqit dhe Ernest Koliqit Nga Mimoza Dajçi Pas mbarimit të Meshës, në ambjentet e Qendrës “Nënë Tereza”, pranë Kishës Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës” në Hartsdale, New York, zhvilloi punimet Seminari një ditor kushtuar 80 vjetorit të vdekjes të Luigj Gurakuqit dhe 30 vjetorit të vdekjes të Ernest Koliqit.

Programi u hap me Hymnin Kombëtar të SHBA si dhe Hymnin Shqiptar, Bekimi i këtij manifestimi u mbajt nga famulltari Dom Pjetër Popaj ndërsa prezantimin e mysafirëve dhe referuesve si dhe drejtimin e seminarit do ta paraqiste Z. Marjan Cubi.

Seminari kishte si referent kryesor Dr. Gjon Bucaj, studiuesin Idriz Lamaj si dhe publicistin Bardhyl Ukcamaj, në kumtesat e të cilëve shënohej jeta dhe veprimtaria e Luigj Gurakuqit dhe Ernest Koliqit.

80 vjetori i vdekjes të Luigj Gurakuqit dhe 30 vjetori i vdekjes të Ernest Koliqit do të mblidhte rreth këtij tubimi përfaqësues të organizatave e besimeve të ndryshme fetare si dhe përfaqësues të medias së shkruar dhe asaj elektronike.

Nderonte gjithashtu me praninë e tij edhe Kryetari i Lidhjes Demokratike të Kosovës Z. Agim Rexha.

Bardhyl Ukcamaj në referatin e tij përveç të tjerave për figureën e Luigj Gurakuqit do të theksonte: “Luigj Gurakuqi ishte politikan e

diplomat, shtetar i shquar, gjuhëtar, njeri i kulturës dhe i shkencës. Ishte njohës i thellë i trashëgimisë kulturore të shqiptarëve dhe i kulturës klasike romake e latine. Ai ishte patriot i madh, bashkëthemelues i shtetit shqiptar të epokës moderne.

Përveçse themelues i alfabetit të shqipes, zotëronte në mënyrë të shkëlqyer latinishten, italishten, turqishten, frengjishten, greqishten e gjermanishten. Fan Noli e cilësonte Gurakuqin pionier të qyteterimit perëndimor në Shqipëri, si një nga shqiptarët e flaktë që thithi me themele kulturën e Perëndimit dhe si njeriun që punoi më gjatë e më shumë se kushdo tjetër për të mbjellur farën e saj në Shqipëri.”

Dr. Gjon Bucaj në fjalën e tij u

Jeta Katolike

PRILL- QERSHOR 2005

përqëndrua tek jeta dhe vepra e Profesor Ernest Koliqit, të cilin kishte patur rast ta njihte nga afër që gjate jetës së tij studentore në Itali e më pas. Ai foli për botimet e shumta të librave dhe revistave të Koliqit në gjuhën shqipe, si dhe për hapjen e Institutit të Studimeve Shqipe pranë Universitetit “La Sapienza” në Romë, Itali. Gjithashtu Ernest Koliqi ishte themelues i një force politike siç ishte Blloku Kombëtar Indipendent etj.

Më poshte Z. Buçaj vijoi: “Në vitin 1940 Ernest Koliqi organizon në Tiranë “Kongresin e Studimeve Shqipe” ku përveç shqiptarëve morën pjesë albanologët botëror më me emër si Prof. Carlo Tagliavini, Antonio Baldacci, Francesco Ercole, Angelo Leoti, Gaetan Petrotta, etj.

Nga ky kongres lindi Instituti i Studimeve Shqipe me qendër në Tiranë.”

Studjuesi Idriz Lamaj do ta fillonte kështu kumtesën e tij: “Sot përkujtojmë 30 vjetorin e vdekjes së poetit dhe shkrimtarit tonë të njohur Ernest Koliqi, i cili gati gjysmën e jetës së tij e kaloi në megrim, njëherë si student e mandej si emigrant politik dhe së fundi si i arratisur nga rregjimi komunist. Megjithëse tashmë shumë vepra të tij janë botuar edhe në Shqipëri, eshtrat e Koliqit pushojnë në mërgim. Shumë vepra të tij janë të shpërndara nëpër biblioteka të ndryshme të botës, ndërkohë kur në Shqipëri ai njihet shumë pak.”

Z. Lamaj përmendi dy vepra të mëdha botuar jashtë Shqipërisë si Revista “Albania” e Faik Konicës dhe “Shejzat” e Ernest Koliqit, të cilat lidhen ngushtë me emrat e themeluesve të tyre pa marrë parasysh mundimin dhe diturinë që është derdhur aty. Sipas Koliqit, misioni i Shejzave është mbrojtja e kulturës kombëtare nga rrënimi i saj nga rregjimi komunist. Revista “Shejzat” e cila ka pronar dhe botues Ernest Koliqin, filloi botimin e saj në vitin 1957 deri më 1974 dhe Koliqi gjatë këtyre viteve te kjo revistë ka 86

shkrime si dhe rubrika e kronika të ndryshme.”

Aktiviteti ishte i sukseshëm përsa i përket karakterit të tij kulturor, historië e kombëtar. Gjatë seancave të ndërmjetme pati recitime poezish kushtuar Luigj Gurakuqit dhe Ernest Koliqit, interpretime këto me nivel të lartë artistik nga të rinjtë,

33

studentë pranë Universiteteve të ndryshme në USA, si Lisa Shala, Orsin Turmalaj, Artur Pepa etj.

Mbas fjalës përshëndetëse dhe falenderuese nga famulltari Dom Pjeter Popaj, për të pranishmit Qendra “Nënë Tereza” shtroi një koktej.

34

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2005

QENDRA KULTURORE “NËNA TEREZE” NË AKTIVITETIN E SAJ TË PËRVITSHËM Përgatiti : Mimoza Dajçi

bëtar.

ikniku është një traditë e bukur dhe me vlera të mëdha i kultivimit tek brezi i ri i valleve, muzikës dhe lojrave të ndryshme popullore. Qindra familje shqiptare, nën organizimin e Qendrës Kulturore "Nëna Tereze" pranë Kishës Katolike Shqiptare "Zoja e Shkodrës" kaluan së bashku një ditë të gëzuar nën bukuritë e gjelbërta të Ridge Road

Bashkë me komunitetin ishte edhe Dom Pjetër Popaj.

Organizatorët e këtij pikniku masiv kishin marrë masa shumë të mira për një pushim shembullor, edhe pse ishin qindra familje që merrnin pjesë aty. Ky ishte edhe pikniku më masiv i organizuar gjatë këtij viti. Masa e pushuesve ishte grumbulluar në disa sheshpushime e sheshlojërash. Në secilin prej tyre gjithmonë gjendej

shoqëruar nga duartrokitjet.

Masa të veçanta ishin marrë edhe për fëmijët. Këndi i lojërave u bë streha argëtuese për shumë grupmosha të fëmijëve, të cilët aty gjetën hapësirë dhe mjedise të mjaftueshme për shlodhje. I pajisur me shumë kënde e pajisje lojërash, për të gjitha moshat e fëmijëve, këndi i parkut krijoi kushte për një argëtim të plotë të të vegjëlve. Shumë pjesëmarrës i tërhoqi sheshi i vallëzimit dhe i

Park… Ashtu siç ishte njoftuar më parë në median e komunitetit, të dielën me 26 qershor, u mblodhën në Ridge Road Park-Hartsdale, në një piknik shlodhës e argëtues; ku të gjitha moshat gjetën qetësinë dhe kënaqësinë që të jep një ditë pushimi e mirëorganizuar. Të gjitha vendqëndrimet e pushuesve gumëzhinin nga zërat e gëzuar dhe kudo binin në sy flamujtë amerikanë dhe shqiptarë.

Veçanërisht fëmijët, e ndjenin veten të gëzuar dhe krenar që atë ditë ishin në qendër të vëmendjes, ndoshta ngaqë tek ata binin në sy veshjet me ngjyrat kuq e zi të flamurit tonë kom-

një organizator vullnetar. Ndërsa amatorët e sportit kishin rrethuar fushat e sportit. Futbolli, si sporti më i ndjekur prej shqiptarëve, natyrisht që kishte tërhequr më shumë shikues.

Edhe pse temperatura ishte e lartë, futbollistët nuk u kursyen, por dhanë maksimumin e tyre në atë vapë të nxehtë dhe i kënaqën fansat, të cilët kishin rrethuar fushat ku zhvilloheshin ndeshjet. Ndërkohë edhe sportet e tjerë kishin lojtarët e tyre të preferuar siç kishin edhe fansat. Në një fushë pranë qendrës së pushuesëve ishin vendosur rrjetat e volejbolit dhe loja vazhdonte e

këngëve. Nën ritmin e muzikës, të rinjtë dhe të rejat, kërcyen pa u lodhur për orë të tëra. Preferenca ishte për vallet tona të veriut. Aty nën gjelbërimin e pafund të parkut, kënga dhe vallja shqiptare jehuan nga mesdita në mbrëmje. Ndërkohë që dhe artistë të Shoqërisë Kulturore Artistike Bashkimi Kombëtar dhe "Rozafati" të Kishës Katolike "Zoja e Shkodrës", dhanë kontributin e tyre në argëtimin e pjesmarrësve.

Repertori i pasur i këngëve dhe vallleve ishte pjesë e argëtimit të pushuesve që ishin bashkuar në këtë ditë të bukur vere.

P

Jeta Katolike

PRILL- QERSHOR 2005

Pamje nga pikniku

Për të festuar bashkë me komunitetin tonë në këtë piknik kishin ardhur edhe disa personalitete të Qarkut Ekzekutiv në Westchster si Z. Andrew J. Spano dhe Z-nja Maryrose Raynolds, etj. Z. Spano në fjalën e tij përshëndetëse ndërmjet të tjerave tha:- Tani unë pra Andrew J. Spano, Ekzekutiv i Qarkut në Westchester, shpall 26 qershorin e vitit 2005 “Ditën e Trashëgimisë Shqiptaro-Amerikane” dhe me krenari ju bashkohem bashkëombasve nga Qarku për të shënuar këtë rast të vaçantë, dhe ia dorëzoi Shpalljen kryetarit të Këshillit Organizues Z.

35

Femije duke luajtur volejboll

Mark Shkreli.

Në mjediset e parkut kishin ardhur dhe shumë prej tregtarëve ambulantë, të cilët kishin sjellë aty bluza me shqiponjën, zbulurime me flamujë shqiptar dhe zbukurime të tjera me simbolet tona kombëtare. Ishin marrë masa që në ato mjedise të mos mungonin as ushqimet e shumta.

Sërish shitësit ambulantë, madje jo vetëm shqiptar por edhe të komuniteteve të tjerë, kishin ardhur aty të tregtonin gjithçka freskuese që kërkonte një ditë e nxehtë qershori.

Tradita e shëtitjeve të tilla, ku familjet shqiptare bashkohen e bisedojnë

Grupi Bashkimi Kombëtar duke kënduar

në gjuhën shqipe, janë të hershme për komunitetin tonë, i cili e gjeti Amerikën në mes të shekullit 19-të.

Që në fillim të shekullit kur erdhën shqiptarët e parë ata u përpoqën që t’i qëndronin asimilimit në këtë supershtet duke u bashkuar, duke u organizuar në shoqata, por edhe duke organizuar pikniqe, sidomnos në pranverë, verë dhe vjeshtë.

Me këtë rast është bërë një punë mjaft e mirë e Kishës "Zoja e Shkodrës". Ky aktivitet kishte si synim të ruante trashëgiminë tonë ndër vite e ndër breza.

36

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2005

O ROMË E LUMTUR, QYTET I AMSHUAR

Dom Nikolin Përgjini O Romë e lumtur, qytet i amshuar!

Romë! Çfarë qyteti, i bukur dhe i mrekullueshëm! Për shumicën prej nesh, këto fjalë na kujtojnë madhështinë dhe forcën e këtij qyteti të lashtë, gjakun e krishtërëve të martirizuar, madhërinë e kishave dhe qytetin e Vatikanit me Bazilikën e lavdishme të Shen Pjetrit, me pallatet dhe muzetë.

Po, Unë qeshë në Romë javën që shkoi, më 29 qershor 2005. Çfarë privilegji dhe dite e lavdishme të gjindeshe në Romë në ditën në të cilën e gjithë Kisha celebron festën e apostujve, Shën Pjetrit dhe Shën Palit. Bëhej më frymëzuese dhe më prekëse prezenca në Bazilikën e Shën Pjetrit, në kohën e celebrimit të këtij solemniteti të madhërishëm. Madhështinë e këtij solemniteti e bëri edhe më të madh dhurimi i paliumeve tridhjetë e dy arqipeshkvijve nga e gjithë bota, prej Atit të Shenjtë, Papës Benedikti XVI. Njëri prej arqipeshkvijve qe miku ynë i dashur, Monsinior Rrok K. Mirdita, arqipeshkvi i Tiranë-Durrësit, që na e bëri të mundshme, Dom Pjetrit, zotërisë dhe zonjës Mirakaj dhe mua, të marrim pjesë në këtë ceremoni kaq të gëzueshme e të paharrueshme.

Po, unë pata fatin e madh të kisha një vend shumë të mire, jo larg prej Altarit të Shën Pjetrit. Gjatë këtyre momenteve të zhurmshme, kur njerëz nga e gjithë bota përpiqeshin të gjenin vendet e tyre me ndihmën e rojeve svicërane dhe treguesve italianë të vendeve, m’u desh të prisja me durim në atë ditë shumë të nxehtë verore.

E ndjeja thellë në vetën time bukurinë e atij vendi me atë histori të lavdishme të

besimit tonë. Dhe përpiqesha të përqafoja atë bukuri arti; lutesha me gjithë shpirt, duke u zhytur i tëri në kohët e kaluara, në të tashmën dhe në të ardhmen. A mund ta përqafoja atë bukuri të jashtëzakonshme?

Po, Brenda kufizimeve të mia si qenie njerëzore, shikoja me kujdes bukurinë që më rrethonte sikur të gjindesha për herë të parë në atë vend të hyjnueshëm. Duke ndenjur aty, përballesha me atë bukuri të madhërishme, vepër e gjenisë njerëzore, frymëzuar nga forca hyjnore. Është kjo bukuri arti me pushtetin e saj transhedental që i çon shpirtërat tanë drejt lartësive qiellore të amshuara. Sytë e mi shihnin gjithandej në tavanet e muret dhe së fundi drejtoheshin në Altarin qëndror ku do të çohej Mesha. Shalldanët e mëdhenj me një Kryq impresiv dhe zbukurimi i madhërishëm me lule i mjediseve pranë Altarit dhe varrit të Shen Pjetrit ia shtonin magjinë asaj bukurie. Trëndafilë të kuq e të bardhë. Përmes bukurisë së luleve më shkonte mendja tek gjaku i Apostujve Pjetër e Pal, tek martirët romakë dhe fitoren e kurorëzuar me lavdi qiellore. Qe një kryevepër e vërtetë, e mrekullueshme dhe hyjnore, ku mpleksej me mjeshtëri arti dhe natyra. Bukuria e natyrës e sendërtuar prej duarve të njeriut në atë vend hyjnor. Çfarë bukurie! I lumtë!

Befas, zanet engjullore e qiellore të korit të djelmoshave dhe burrave filluan të këndonin latinisht: “Caeli enarrant gloriam Dei et opera mannum eius annuntiat firmamentum”. Qe një mrekulli t’i dëgjoje ata dhe të ishe pranë tyre. Qe pikërisht ora 9 e 30’, një përpikmëri gjermane. Vertetë, me një Papë gjerman çdo gjë duhej të ishte e përpiktë. Pse jo?

Dëgjova nga larg brohoritje të pandërprera. Po vinte Papa! Çfarë gëzimi të shihje atë duke u afruar tek Altari me një thjeshtësi dhe përvuajtësi të pashoqe. Në fytyrën e Tij të qeshur lexohej pafajësia, lutjet e përhershme, përulësia dhe, natyrisht, mendja e tij e shkëlqyeshme si teolog.

M’u kujtuan menjëherë librat e Tij, që i kam blerë shpesh dhe i kam lexuar e rilexuar me pasion të madh dhe me dëshirën ta njihja Atë dhe të mësoja prej Tij. Dhe në të vertëtë, kam mësuar prej Tij. Ju falem nderit, Papë Benedilkti XVI! Çfarë privilegji për mua me qenë aq afër Tij dhe me përjetue prezencën e tij jo më nga TV, por

prej Altarit të Shenjtë, ku po jepej Sakrifica e Shenjtë e Meshës. Sa mirënjohës i qeshë Zotit për këto momente, që i përjetova në saje të Arqipeshkvit Rrok K. Mirdita, i cili më ftoi mua.

Mesha filloi. Papa me latinishtën e Tij të bukur e të qartë intonoi Glorien, që u këndua nga kori i Basilikës dhe kongregacioni. Lutja fillestare u ndoq nga leximet në spanjisht dhe anglisht së bashku me Këngën e ungjillit në latinisht dhe vazhdoi me një predk frymëzues. Predku i Tij qe i qartë, i kuptueshëm e plotësisht pastoral.

Uniteti, Katolicizmi dhe Apostullimi qenë temat kryesore të këtij solemniteti.

Mbas Predikimit të Tij qe një prej momenteve më të goditura të asaj dite: dhënia e paliumeve arqipeshkvijve metropolitë nga Ati i Shenjtë. Për shumë prej nesh, fjala palium qe e panjohur. Duke u konsultuar me burime të ndryshme, unë kuptova që kjo fjalë qe përdorë në antikitet për një shall a mantel që vishnin filozofët dhe shënonte një element shumë të rëndësishëm të asaj kohe. Megjithatë, gjatë shekujve të hershëm të kishës, paliumin e vishte Papa dhe i jepej prej tij arqipeshkvijve si një shenjë e një favori të veçantë dhe, natyrisht, si shenjë e veçantë e pushtetit papëror. Me kalimin e kohës, paliumi u bë një simbol i arqipeshkvijve metropolitanë.

Në fakt, në ditët e sotme, asnjë arqipeshkëv nuk mund të ushtrojë detyrën e tij pa e pasë marrë paliumin prej Papës.

Paliumi është një lloj shalli i ngjashëm me stolen, i endur me lesh të bardhë dhe i qëndisur me gjashtë kryqa të zi. Ai hidhej mbi shpatullat e papës a të arqipeshkvit, në mënyrë që skajet e tij të vareshin poshtë para dhe mbrapa në anë të majtë. Paliumi bëhej nga leshi i qingjave dhe endej prej murgeshave të Kishës së madhe Romake të Shën Ages, në rrugën Nomentana, të cilat bekoheshin në ditën e Shën Pjetrit e Shën Palit. Përdorimi i kësaj stole ka qenë shumë i rëndësishëm në ditën kur një papë i ri çonte meshën e tij të parë dhe për ata të cilëve papa ua dhuronte. Kohët e fundit, shumë prej nesh pamë në TV momentin frymëzues e prekës, kur Papa Benedikti XVI mori paliumin e Tij, që ndryshonte nga ai i arqipeshkvijve. Ai ishte më i gjatë dhe i një stili më elegant, dhe i jepte Atij pamjen e bukur të një bariu të përvuajtur.

Dhe ja ku jam tani, më 29 qershor,

Jeta Katolike

PRILL- QERSHOR 2005

37

O Roma Felix! duke parë këtë moment prekës të ceremonisë, në të cilën të tridhjetë e dy arqipeshkvijtë, një nga një, me bindje dhe nderim, gjunjëzohen para Papës, Vikarit të Krishtit, aqipeshkvit të Romës, që me përvujtëri dhe njerëzishëm u vë paliumet mbi supe. Natyrisht, unë po pritja me ankth të shihja arqipeshkvin metropolitan Mirdita. Dhe ja i erdhi radha. Ne na pati ftuar ai dhe filluam të duartrokitnim me dashuri dhe gëzim të madh, duke i uruar të gjitha të mirat.

Unë përjetova thellë gëzimin dhe ndjenjat e bukura të këtij njeriu që po nderohej në këtë ceremoni madhështore.

Po, unë përjetova në heshtje në zemrën time lumturinë e tij dhe detyrat si bari i mirë. Në të vertëte, këto paliume të marra atë ditë i përshtateshin më së miri shpirtërave të tyre baritorë. Përsëri e përsëri, unë u luta me forcë që ata të drejtonin grigjat e tyre në lëndina paqeje dhe dashurie drejt Bariut tonë të vetëm, Jezu Krishtit, Shelbuesit tonë.

Me këto ndjenja e emocione të bukura, mesha mbaroi dhe unë u kungova, duke dëgjuar me pasion dhe dashuri këngën e kungimit të kënduar prej zërave qiellorë të korit. Ishte frymëzuese t’i ndigjoje ata. Çfarë lavdie dhe gëzimi të merrje pjesë në këtë ceremoni të madhërishme! O Romë e lumtur! O Romë e amshuar! Po, vetëm në Romë mund të përjetohet kjo lumturi.

Në fund, bekimi i fundit i Papës, “Ite Missa est”, zërat qiellorë dhe brohoritjet e fuqishme. Papa duke buzëqeshur dhe përshëndetur me dorë shkoi poshtë shkallëve para altarit të Shën Pjetrit të lutej tek varri i Apostullit. Kush e di për çfarë lutej ai!

Por sigurisht ishte një lutje e thellë. Dhe unë, gjatë lutjes së Papës para varrit të bekuar, mendova rreth këtyre fjalëve plot frymëzim: “Të lutemi për njëri-tjetrin, që Zoti të kujdeset për ne dhe që na të mësojmë të kujdesemi për njëri-tjetrin”. Po, ishin këto fjalët e Bariut të mirë, të atij që beson thellësisht, shpreson dhe don. Të falem nderit, o Krisht që na ke dhënë këtë Papë dhe, gjithashtu, të falem nderit për këto momente të bukura e të privilegjuara.

O Romë e Lumtur! O Romë e Amshuar!

Archbishop Mirdita Receives the Pallium from Pope Benedict XVI

By Rev. Nikolin Pergjini O Roma Felix, O Eternal City! Rome!

What a beautiful and marvelous place to be! For many of us this word brings to our mind the majesty and power of this ancient city, the blood of the Christian martyrs, magnificent churches, and Vatican City with its glorious basilica of Saint Peter and with its palaces and museums.

Yes, I was in Rome last week. It was June 29th 2005. What a privilege and glorious day to be in Rome on the day in which the whole Church celebrates the feast of the apostles of Peter and Paul.

And it becomes even more inspiring and moving to be present at the Basilica of Saint Peter during the celebration of this great solemnity. In addition to this great solemnity, was also the bestowal of the palliums by the Holy Father Benedict XVI to 32 archbishops from all over the world. In fact, one of them, was our dear Albanian friend and former Pastor of our Parish, Msgr.

Rrok K. Mirdita, archbishop of TiranaDurres. It was he who made it possible for Fr. Peter, Mr. & Mrs. Mirakaj, and myself to be part of that unforgettable and joyful

occasion. What a privilege! Thank You Monsignor.

Yes, I was fortunate enough to have a comfortable place not far from the Altar of Saint Peter. During those noisy moments when people from all over the world were trying to find their seats with the help of the Swiss guards and Italian ushers, I was waiting with patience on that very hot summer day. I deeply felt the beauty of the place with its glorious history of our faith.

I tried to embrace that beauty of art and prayer with my whole being and enter into those moments of past, present and future.

Could I embrace that extraordinary beauty? Yes, within my human limits I carefully watched the surrounding beauty as if I were for the first time in that divine place.

Sitting there, I was faced with this magnificent beauty of genius human work inspired by the divine forces. There is the beauty of art with its transcendental power to lift our human souls into the blue skies of eternity.

My eyes carefully looked all over the ceilings and walls, and finally focused toward the main Altar where Mass was going to be celebrated. The huge candlesticks with the impressive Cross and the gorgeous flower decoration of that aria around the altar, and the tomb of St. Peter added more to that amazing beauty. There were red and white roses. Through the beauty of those flowers I thought of the blood of the apostles Peter and Paul, the Roman martyrs and then the crowning victory with the glory of Heaven. It was a real masterpiece, a marvelous and harmonious

38

Jeta Katolike

combination of art and nature. The beauty of nature arranged by human hands in that divine place. How beautifully done! Bravo!

Suddenly the heavenly and angelic voices of the boy’s and men’s choir started singing in Latin: Caeli enarrant gloriam Dei et opera mannum eius annuntiat firmamentum.

It was divine to listen to them and be next to them. It was sharp 9:30am, and I thought of German punctuality. Yes, with a German Pope every thing should be on time. Why not?

I could hear across the distance the standing ovation. The Pope was coming! What a joy to see him approaching the altar with that great simplicity and humility. In his smiling face I could read his innocence, prayerfulness, humility and of course his brilliant mind as a theologian. In my mind came the memories of his books that often I bought and read and reread with great passion and desire to know him and learn from him. And indeed I learned from him. Thank you Pope Benedict XVI ! What a privilege to be so close to him and feel his presence not from TV but from that sacred Altar in which the Holy Sacrifice of the Mass was taking place. How grateful I was to the Lord for those privileged moments through Archbishop Rrok Mirdita who invited me.

The Mass started. The Pope with his beautiful and clear Latin intoned the Gloria, which was sung powerfully by the Basilica’s choir and the congregation. The opening prayer followed the readings in Spanish and English, with the gospel sung beautifully in Latin and then continued with the Pope’s uplifting homily. His homily was clear, accessible and very pastoral. Unity, Catholicity and Apostolicity were the main themes of that solemnity.

After his homily came one of the most striking moment of that day. It was the bestowal of the palliums to the metropolitan archbishops by the Pope. For many of us the word pallium is an unknown term. Reading different sources I found out that the word pallium in antiquity was used as a scarf or cloak worn by the philosophers and it signified a very important element of that time. However in the early centuries of the church, the pallium was used by the Pope and was given by him to those bishops as a sign of special favor and of course as a sign of a special share in the Papal power. In the course of time, a pallium has become a badge of metropolitan archbishops. Today in fact no archbishop may exercise his ministry until he has received the pallium from the pope.

The pallium is a sort of a scarf or a stole-like made of white wool and embroidered with six black crosses, and is worn looped round the pope’s shoulders or that of an archbishop, with its ends hanging down front and back on the left side.

The character of the pallium is emphasized by the fact that each is made from lambswool, woven by the nuns at the great Roman shrine of Saint Agnes on the via Nomentana, and are blessed on the day of Saints. Peter and Paul. The use of this white stole-like vestment has been a very important element on the day when a new pope celebrates his inaugural Mass and to those whom the pope grants it.

Recently, many of us watched on TV the inspiring and moving moment when Pope Benedict XVI received his

PRILL - QERSHOR 2005

pallium, different from the other archbishops. It was longer and more elegant style and he looked beautifully as a humble shepherd, dressed in his pallium.

And here I am June 29th 2005, watching this moving moment of the ceremony when the 32 archbishops one by one, reverently and obediently knelt before the pope, the vicar of Christ, the bishop of Rome, who humbly and gently placed the palliums on their shoulders. Of course, I was anxious to see the metropolitan archbishop Mirdita. And yes, his turn came. We applauded with great passion and joy and wished to him our best.

I deeply felt within myself the joy and beautiful feelings of these men who were honored at this great ceremony. I did share, in the silence of my heart, their happiness and their duties as good shepherds. Indeed, these palliums received that day, are really fit for shepherds of souls. Again and again, I strongly prayed that they lead their flock toward the pasture of peace and love, toward our only shepherd, Jesus Christ our Redeemer.

With these beautiful feelings and emotions the Mass went on, and I received the body of Christ while listening with a great passion and love the communion song sung by the heavenly voices of the choir. It was uplifting to listen to them. What a glory and joy to be part of this great ceremony! O Roma Felix! O happy Rome!

Yes, only in Rome can you experience this unique happiness.

Finally, the final Papal blessing, Ite Missa est, heavenly voices, and a standing ovation. The pope smiling and waving his hand as he went down the steps before the altar of St. Peter to pray at the tomb of the apostle. Who knows what he prayed there! For sure it was a deep and profound prayer. And I, during the time of Pope’s prayer, before that blessed tomb, I thought of his moving words: “Let us pray for one another, that the Lord will carry us and that we will learn to carry one another.” These were the words of a good shepherd, of the one who deeply believes, hopes and loves. Thank you Christ for having him as our Pope, and thank you for these beautiful and privileged moments. O Roma Felix, O Rome Eternal!

Jeta Katolike

PRILL- QERSHOR 2005

YOUTH GROUP PAGES

•

FAQET E TE RINJEVE

• YOUTH

GROUP PAGES

•

FAQET E TE RINJEVE

• YOUTH

39

GROUP PAGES

Pope John Paul II – The Future Starts Today, not Tomorrow rothers and sisters, on April 2nd 2005, we all lost a family

B

member. A father, through the Holy Spirit; a leader for all Christians; a spiritual guide for all tourists; a teacher for all students; a culture for all nationalities; and a saint for all sinners. As I write to you this reflection, I write it in grief and in happiness. Grief: because a wonderful Pontiff has died and happiness: because heaven welcomed his soul.

There is a cliche that you don’t know what you have until you lose it. On the day of his physical passing, I realized those words to be truer than ever. Due to his longevity in age and his dominance on the world stage, I find it hard, as a young Catholic, to battle with the idea that such a man of spiritual magnitude and charisma can be replaced. Based on my existence, he is the only Pontiff I have ever come to know. And quite frankly, I loved him at that position. His inviting character, humble attitude, and intellectual nature, has gotten me to grow fond of Pope John Paul II. Although change does not have to be disheartening, God once again has shown us that change is inevitable. While John Paul II was a regular man in appearance, the rays of grace given by our Lord, Jesus Christ, enhanced his significance. If Christianity were a sport, he would sure make it as the MVP. His legend will be marked not just by the words he spoke but mostly by the actions he lived. A crusader against communism, a fighter for the culture of life, a role model for all people, and a defender of the Catholic doctrine.

While we live in a swaying age where positions are easily changed with public opinions, John Paul II lived by the rule that public opinions need to be changed if they do not reflect the positions of Christ. He was not stubborn; he was realistic. Realistic, not in the sense that everyone will accept his message, but realistic in the sense that he made it known that standards of living should be met and compared with the Bible and not with our political/social affiliations. After all, are we to put faith in man before God? His message was clear; religion isn’t something you vote on. You either embrace the message of Christ or you don’t. He never cared about being politically correct. What mattered most was to

By Peter Saljanin be spiritually correct.

While many people have abortions out of convenience; he taught us that people should always be prepared to meet the consequences. As other people believe in the right to death; he taught us that our Almighty Father should be the One who has a say in that. And being that sin causes families to divide, friends to become envious, and obligations to

become deserted; he taught us that forgiveness must always have the last word, love must always prevail, and prayer must always be practiced. These standards of purity were not watered down requests simply wanted by John Paul II; they were demands that were needed for our life on earth, and the one that foreshadows it.

Many who have suffered think they were betrayed by God. Not him. Misery knocked on his door at an early age. He was raised poor in Poland, a country that embraced Marxism. Like most communist regimes, people were forced to

praise man over God, were taught to obey the laws of the government before the commandments given to Moses, and many Christians were facing physical/verbal torment if they objected to anything other than what the government demanded upon them. To make matters worse, he lost his mother, father, and brother, by the age of 21. With no family to guide him in life, he depended on the Lord to show him the way. When things don’t go our way, many of us tend to point the finger at God, deny His glory, and abandon His love. John Paul II showed us that negative circumstances should not make us weaker but rather more determined to succeed, make us stronger against disadvantages, and help us to be better prepared for the possibility of future sufferings.

He understood, what many of us forget, that even Christ (who is all-loving/forgiving) faced many consequences that He did not deserve. And since Jesus faced so much ridicule, torment, backstabbing, slander, and malicious abuses, then who are we to lash out at God? Instead of falling away from God because of sudden demise, the hardships of John Paul II aged his mind quicker, which in essence motivated him to build a stronger foundation of faith. By the age of 22, the young John Paul II began his studies for priesthood. And in 1978 he was elected successor to Pope John Paul I. He overcame, what many thought to be the impossible, and became the first non-Italian Pope in 455 years. His history is a prime example that God works in mysterious.

As Pope John Paul II once said: “The future starts today, not tomorrow.” My friends, as we begin our future, let us remember that the past does not have to be a roadblock in our way. The sacrifices that Jesus Christ made for us do not go in vain if we pray and ask for forgiveness.

This is a simple duty and yet, many people do not live up to the task. While in the physical we have lost a great Pope; in the spiritual we have gained a new Saint.

Tomorrow is in the hands of God and today; it is in our hands to fulfill God’s way. There is only one true way; John Paul II knew it and chose it. You know it and now the ball is in your court. What will you choose?

40

Jeta Katolike

YOUTH GROUP PAGES

•

PRILL - QERSHOR 2005

FAQET E TE RINJEVE

• YOUTH

GROUP PAGES

•

FAQET E TE RINJEVE

• YOUTH

GROUP PAGES

We Must Choose a Culture of Life

By Lizzi Kolovic “Thou shall not kill.” This is a commandment that all Catholics should accept regardless of the conditions human beings are placed in. During this time of grief, the recent deaths of Terri Schiavo and Pope John Paul II, have caused millions around the world to pause and reflect on the issues of life. These deaths are a great reminder to all people that the fundamental value and dignity of all human life must be preserved by creating a culture of nurture rather than one of condemnation. It has been stated that the measure of greatness of a society is how it treats its weakest members. Pope John Paul II’s passionate defense of human life was a reminder to people that it is not about the quality of one’s life, but rather the intrinsic value of human life that is most important. This statement reflects our soci-

ety because people today often do not appreciate life as they should.

The unborn children, the elderly and all those who are disabled, whether physically, emotionally or mentally, must be unconditionally welcomed, loved and protected by the rest of us. If the strong do not protect the weak, the society regresses into barbarism. For religious believers, there is a fundamental truth. All human beings are created in the image and likeness of God. To destroy innocent human life is to destroy a gift that does not belong to us. These deaths should awaken our nation to the value of human life even in its weakest moments. My opinions come from being a Catholic, and what God has chosen for us. Abortion is a highly controversial topic today, and I feel that all humans should get a chance to live, just as God and others have given us the opportunity. I believe that all humans, whether unborn or old, have the right to live. God has created humans, and no person should be the determining factor to their death.

F i n d i n g O n e ’s Vo c a t i o n a t S t . J o s e p h ’s S e m i n a r y

By Paul Rudaj There are many religious retreats in life. When you go, there’s usually a “moment” between you and God. It can be a revelation, an answer to a prayer, or something you needed to hear, or envision. As Jesus said, “come and follow me”. Well, I’ve been on one of those retreats, and there’s much to tell.

The idea of this retreat started in February when Father Nikolini called together several youth group members, including Mitch, Vinnie, Phillip, and myself into his office.

As he explained to us about an upcoming retreat, I remember feeling “wow this is one not to missed.”

And so far, I’ve been on three retreats. These retreats are at Saint Joseph’s Seminary in Yonkers.

Father Pergjini explained to us that he believed that one of us could have a vocation. He said that at least one of us would consider it.

And he may possibly be right.

On my last retreat in March, I arrived at St. Joseph’s, said hello to friends that I had made there, settled in, had dinner, and was briefed about the weekend to come.

Saturday morning came and I was woken up by the ringing of a bell that was wielded by Father Lynch, the priest in charge of the retreat. I got ready for the long day ahead; a day filled with spiritual, entertaining, physical, and learning activities. I barely received any sleep the night before so the day was a bit tiring, but that didn’t stop me from having Jesus enter into my mind.

My weekend began with the morning prayer.

I was ready for the day ahead: we prayed, ate, talked to the priest about God, and just relaxed and had fun talking about things in common, and about what happened on previous retreats, and about up coming movies. I found it exciting how the priests had things in common with us. They’ve seen movies that you wouldn’t think a priest would see. I learned that day that most things or questions that bother us can often receive guidance by a priest because he can relate to us in more ways than just spiritual. The most memorable moment from the retreat was when a young man showed me this picture of a modern day dressed man holding a wooden hammer and pike, being carried by Jesus Christ (with His wound in His hands). It impacted me as it

Jeta Katolike

PRILL- QERSHOR 2005

YOUTH GROUP PAGES

•

FAQET E TE RINJEVE

showed that God forgives us, no matter what, and that we should forgive others even though its hard.

The rest of the day was filled with fun activities. From the swimming pool, to the bowling alley, the gym, and even the work out room (complete with billiards as well as ping pong). But, there was more to the retreat then just playing around of course; I was overcome by the sheer size of St. Joseph’s Seminary.

The seminary was like a large palace, and in the main corridor there were pictures of graduates from the seminary. I even saw our own Father Peter (1985), as well as Father Nikolini (1999).

On Sunday morning I went with my friends to the main chapel, where we attended morning mass.

The mass was beautiful (as all masses are); the large chapel truly set a spiritual mood for me. It really made me feel happy in a way. I saw my mother attending mass sitting in the pews across from the section I was in. Even the ways the pews were positioned were not that of a traditional church (or at least traditional to us). Instead of facing the altar, the pews were positioned opposite from each other in the long narrow chapel, with the attendants facing each other. After mass was over, I enjoyed breakfast along with my mother, a few friends, and Father Lynch.

All in all, I enjoyed my time at St. Joseph’s. When the next retreat comes I hope that this article may convince any young man (in High school) to attend. You don’t have to join the priesthood if you go; it’s just a wonderful experience that allows you to find out if you will have a vocation. As for myself, I

• YOUTH

GROUP PAGES

•

FAQET E TE RINJEVE

haven’t decided to join, but I keep it in mind. The wonders of God are mysterious to us, but it’s in these retreats that we can stop and listen to what God wants. I know when

• YOUTH

41

GROUP PAGES

the next one comes I’ll definitely be going. I hope that this article was at least helpful to anyone out there, and may God bless all of your days.

BY RROK SMAJLAJ, 10 YEARS OLD

42

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2005

ATË ANTON HARAPI PËR PËRÇARJET DHE BASHKIMIN “IDEALISHT” TË SHQIPTARËVE HAJRULLAH KOLIQI etj.

Për bashkimin shpirtëror të shqiptarëve Atë Anton Harapi (1888-1946), shenjt-dëshmor, figurë poliedrike, luftëtar i pashoq për fe e atdhe, shquhet edhe për pikëpamjet dhe punën e tij për admirim në rrafshin e bashkimit shpirtëror të shqiptarëve pa dallim feje, krahine apo bindjesh politike. Bashkimin shpirtëror të shqiptarëve, aq të dëshiruar, ai e cilësoi si MONUMENT KOMBËTAR. Përkitazi me këtë ideal hyjnor dhe atdhetar, Atë Anton Harapi do të shkruajë: “Zoti e do dhe atdheu e kërkon që të bashkohemi, të bëhemi një idealisht, me shpirt, në ndjekjen e së vërtetës që të jemi të ndritur mbi çështjen e jetës, e jo vetëm mendërisht, në teori, po edhe në mundim e punë, të bëhemi një ndër flijime, që të mund ta duam atdheun dhe njëri - tjetrin sa më për këtë. E vërteta dhe dashuria në ngadhënjim, kjo është lumturia dhe fati i bardhë i zemrës sonë, i Nënës Shqipëri”.

Këtë ideal shekullor, ai e riaktualizoi në rrethana kur populli shqiptar ishte i ndarë dhe i përçarë në forma të ndryshme.

E kjo, për Anton Harapin, ishte dhe është e kobshme për shqiptarët dhe Shqipërinë.

Individualizmi dhe përçarjet ndërshqiptare Anton Harapi niset nga gjendja faktike në Shqipëri dhe ndër shqiptarët në përgjith;si, ku thekson ndryshimet në besim, antagonizmat krahinore, mungesa e përpjekjeve shoqërore, mendësitë e kundërta, orientimet e ndryshme politike, indiferencën shoqërore, e mbi të gjitha, “armiqësitë e përparshme dhe të tashme, të ushqyera me antipati dhe inate vetjake, na bëjnë të jetojmë të përçarë pikërisht ndër ato pika dhe ndër ato punë ku duhet të ishim më të bashkuar për të bërë një Shqipëri të fortë, të lumtur, të pasur dhe të përmendur”.

Ai thellohet edhe në shkaqet e individualizmit shqiptar dhe të përçarjeve ndërshqiptare, siç janë: klima, pozita gjeografike, e kaluara historike, rrethanat e jetës, përpjekjet dhe luftërat e shqiptarëve me popujt kufitarë, pushtuesit e ndryshëm

Produkt i natyrshëm i ndikimit të këtyre faktorëve është edhe portreti etnopsikologjik i shqiptarit, i cili “ka të bëjë shumë me këtë dasi shpirtënsh. Shqiptari si tip është madhështor. Ai ndien për vete edhe përtej se duhet. Mirëpo, kjo veti instinktive, qi kohën e kalueme ndihmoi shumë për të shpëtue shpirt, gjuhë, zakone e tradita tonat, nëse qe fat i madh asohere, sot për jetën tonë shoqnore e kombëtare mund të bahet rrezik i parë.”

Në formimin e shpirtit vetjak dhe inidipendent të shqiptarit dhe në përçarjet ndërshqiptare punuan qëllimisht edhe armiqtë e pushtuesit e ndryshëm, “tue dashtë ata me na ba të pakenun e për me na pasë në dorë, deshën me na lanë në terr, as s`lan të depertote ndër ne kultura e gjytetnimi;…”. Nga ana tjetër, ky izolim i shqiptarëve, shton Harapi, “kje nji nafakë, pse kështu majtem gjuhë, doke e veti karaktkeristike, qi, me të marrun të kulturës së huej, i kishim bjerrë e zhdukë ma parë se t`a kishim mendue” Shqiptari, sipas Anton Harapit, është i lidhur shpirtërisht me vendlindjen, me krahinën e tij, me legjendat dhe me traditën e fshatit të tij të lindjes, me varret e të parëve etj. Kështu, “Aj i kranjani i këndon Rumis tue i urue jetë e madhni e i gitet se aty po kundron e po zotnon botën, i Shalnjani në Bigen e Gimaj gjen drangojt e viganat, i Seljani në Kuj të Vermoshit sheh ologun e fatosave të vendit”.

Interesant është edhe portretizimi etnopsikologjik i popullsisë shqiptare të rajonave të ndryshme (të Shkodrës), të cilin e bëri Anton Harapi. Kështu, “mbishkodraku, qi ma fort se per kurrgja tjeter, hjekë per fisniki, der në madhshti; dukagjinsi, qi i kufizuem me trup e shpirt mrenda rrethit të ngushtë të vendit, i asht ba mendja kubure, për besë e bukë, për mik e trimni; sa asht mbishkodraku depertues e dishron të dale strofulline të hapet, aq i dukagjinsi qendron mbrenda vendit e bajrakut; i zadrimsi e bregabunsi, katundarë në veshtrim të fjalës, rritë e ndejë gjithherë me droje, përherë nder balta, as guzimtarë as kurr të perulun shpirtnisht; i mirditsi, të cillit, e fe e hajni i shkojnë për piri; shqyrtues i mirë, i matun nder punë, i ndalun nder fjalë, i ndejshëm në të pru, mos t`u gia nji grusht nieri për duke, por

fuqishem në qindresë; i kranjani me të shestansin, burra të mëdhaj e asgana, të rrahun e të shetitun, por edhe mjaft të fjeshtë e t`arsyeshem; i shkodrani, me shpirtin e karakteristikën e tregtarit, i squet e i ardhshem sa t` duesh, por qi së mbrami, ban kryq për veti. E kshtu tjerë nierz, e tjera mentalitete gjithnduersh”.

Kundër fanatizmit fetar Si luftëtar i zellshëm dhe konsekuent kundër paragjykime dhe akteve përçarëse, kundër fanatizmit fetar dhe fanatizmave të tjera që “dhunojnë arsyen”, Anton Harapi qiti në plan të parë idealin kombëtar, bashkimin shpirtëror të shqiptarëve, mbi bazën e respektimit të individualitetit të secilit.

Në këto rrethana u krijuan “dy familje të mëdha shqyptare, Gegë e Toskë,…”, që shquhen nga tipare të veçanta etnopsikologjike. “Gegët, shkruan ai, i gjenë t`aftë për turr e për mësyme, të gatshem m`u entuzjazmue e me fantazi të gjallë; këndej përgjithsisht janë gjakzet e idealista, të cillët ma fort se çë do mjet e mëndyrë tjetër, i han burrnija. Toskët janë fort ma të ndejshëm e ma praktikë; depertuesa e numruesa të fortë, në shej për shkathsi e veleti. Gega nuk ngihet kurr me liri, më sa Toska fort ma kollaj u pershtatet nevojave të rrethanave të jetës.”

Atë Anton Harapi, në mënyrë të veçantë dhe me kompetencë shkencore i trajtoi sidomos përçarjet fetare te shqiptarët, këtë “plagë të kobshme” për shqiptarët. Përkitazi me këtë çështje, ndër të tjera, deklaron: “Deri të jetë kush qi kujton se myslimanët shqiptarë janë Shqipnia, apo se vetëm kristianët janë nacionalistat e vërtetë, nuk kemi bashkim kombtar, nuk kemi jetë vllaznore, na jemi thikë e brisk”.

Ose, vlerësimi tjetër: “Me muhamedanët nuk bahet, ortodoksët janë grekomanë, katolikët janë italofila. Kështu qi nuk mbetet kush shqiptar, as nuk mbetet kund shpresë për Shqipni; kështu nuk bajnë për Shqipni as Ismail Qemali, as Bajram Curri pse muhamedanë, as Gërmenji as Negovani pse ortodoksë, as Gurakuqi as Dedë Gjo` Luli, pse katolikë; kështu kem ardhë ndër përfundime qesharake e do të vemi ndër konsekuenca rrënimtare!”, përfundon i shqetësuar Anton Harapi.

Jeta Katolike

PRILL- QERSHOR 2005

Fajtor për këtë gjendje nuk është besimtari i thjeshtë, por “fajin e parë pse shqiptari ka mbetë fanatik e ka hoxha, prifti a popi: “si dhe intelektualët “gjysmakë”, “e të kacagjeluem”, të cilët nuk besojnë as në Krishtin as në Muhamedin, por e përdorin fenë për qëllime të ngushta personale, vlerëson Anton Harapi. Këta njerëz të “pandërgjegjshëm” që “shajnë e poshtnojnë njënin a tjetrin besim”, janë të rrezikshëm dhe duhet të “qiten sheshit”, konsideron ai.

Përçarjet e tilla nuk janë karakteristikë vetëm e shqiptarëve, vëren Anton Harapi.

Madje te shumë popuj të tjerë ndërtimi i “njësive të tyre shtetërore” (kombëtare) u shoqërua me vëllavrasje, gjë që nuk ndodhi te shqiptarët, konstaton me kënaqësi ai.

“Germant, Italjant e shumë kombe e shtete tjera, (ven në dukje ai, H.K.) rrokën pushkën, duelën në luftë kundra shoqishojt, e, me gjakun e vllazenvet ndertuan njisin shtetnore, më sa na, pa pushkë të shtime për kët punë, të gjithë sa kjemë fise, bajrakë, krahina e vllazni të ndryshme, pa farë përjashtimi, vetit u ba tok n`den Shqypni, u rrotulluem nën urdhen të nji shteti të vetëm të shtetit shqyptar.”

Megjithatë, këto përçarje ndërshqiptare e cenuan “njisin shqyptare” dhe rrezikuan kombin shqiptar dhe Shqipërinë, gjykoi ai.

Bashkimi idealisht i shqiptarëve Si luftëtar i zellshëm dhe konsekuent kundër paragjykimeve dhe akteve përçarëse, kundër fanatizmit fetar dhe fanatizmave të tjera që “dhunojnë arsyen”, Anton Harapi qiti në plan të parë idealin kombëtar, bashkimin shpirtëror të shqiptarëve, mbi bazën e respektimit të individualitetit të secilit. “Para idealit kombtar (shkruan ai, H.K.) nuk duem të zhdukemi as porsi vetje, as si familjarë, as porsi pronarë, por duem të lidhemi me besa-besë e njimend, për të kenë nji ent moralisht nji e i njajtë, i përbam jo me rob, as me nierz makinë, por me vetje të lira, fizikisht shumë, moralisht nji”. Mbi këtë bazë duhet ngritur individualitetin kombëtar. Kjo arrihet përmes afrimit të mendimeve drejt njësimit të qëllimeve, përmes “bashkimit të zemravet” drejt njësimit të interesave, përmes harmonizimit të lirisë e të mirave personale me ato publike. Kjo, pra, është “shpirti e dinami i jetës së përbashktë”.

Për të arritur te shpirti i jetës së përbashkët duhet mobilizuar në mënyrë konstruktive të gjithë faktorët shoqërorë, nga familja deri te shteti.

43

Instituti i Studimeve Shqiptare, Tirane 1942 (nga e majta): Vangjel Koça, Aleksander Xhuvani, Anton Paluca, Át Anton Harapi, Xhevat Korça, Mustafa Merlika Kruja, Ernest Koliqi, Dhimiter Berati, Át Giuseppe Valentini, Karl Gurakuqi, Ekrem Vlora, Nicola Lo Russo Attoma e Dom Lazer Shantoja)

Idealet fisnike nuk e dobësojnë njeriun Tradita dhe historia. Anton Harapi, ky njohës i thellë i traditave shqiptare, thekson me forcë e admirim vlerat morale e etnike të popullit shqiptar, sidomos tiparet, vlerat dhe sakrificat e atdhetarëve dhe veprimtarëve shqiptarë, siç janë: Skënderbeu, Negovani, Fishta, Koliqi, Gurakuqi, Bajram Curri e shumë të tjerë, ideali dhe gjaku i të cilëve ishte vetëm shqiptar.

Para arkivoleve të Çerçiz Topullit dhe të Mustafa (Muço) Qullit, në Shkodër më 14 shtator 1936, Anton Harapi tha edhe këto fjalë: “Zotni të ndritshëm. Nuk due t’u ndali ma. Keni udhë të gjatë. Mirrni këto visare të çmueshme, e shkoni. Por para se të niseni, eni këtu, e mbi këto eshtën, shëmbllesë ideali, force dhe bashkimi, t’ia shtrijmë dorën shoqishojt, Toskë e Gegë, muhamedanë e të krishtenë, e me besen e burravet, me besën shqiptare, të lidhemi për t’ia mbajtë Shqiptarit të paprekun nji Zot të vërtetë, nji atdhe të lumtun, për ta bam Shqipnin e re, të fortë e të madhnueshme, të denjë për Skanderben.

T’i diftojmë, po, botës, se Shqiptarët janë njimend burra; se mund të jemi Toskë e Gegë, muhamedanë e të krishtenë, e njiheri Shqiptarë të njimendët.”

Ndërkaq, për Luigj Gurakuqin do të shkruajë: “Burrit vërte burrë, LUIGJ GURAKUQIT, i cili me kulturën e naltë shpirtnore mishnoi, madhnoi, përjetsoi urti, besë e burrni shqiptare, tue mbetë përherë shembull shqiptari me kulturë, symbol i bashkimit kombtar, idealist i

shkëlqyeshëm...”.

Këto janë jo vetëm një vlerësim për këta piedestale të Kombit, por edhe shembuj frymëzimi edhe edukimi për gjeneratat e reja dhe për popullin shqiptar në përgjithsi.

Në këtë vështrim ai thekson edhe vlerat pozitive të popujve të tjerë, por gjithmonë duke qitur në plan të parë vlerat dhe interesat kombëtare shqiptare.

Feja. Sipas Anton Harapit, feja jo vetëm që nuk bie ndesh me idealin e bashkimit kombëtar, por ajo (feja) e begaton kombin. Ai ishte për një besim të vërtetë, për “besimin besim”, dhe kundër besimit si spekulim, e keqpërdorimit të tij.

“Atdhetari fetar, shkruan ai, duke ia falur Zotit shërbimin, nderin, nënshtrimin dhe dashurinë e vet, nuk ia heq as nuk ia pakëson këto aspak atdheut, por në besim gjen një arsye më tepër dhe më të fortë, një nxitje dhe një shtytje më të fuqishme për ta dashur dhe për t’u bërë theror për atdheun”. Ai luftoi për fe dhe për atdhe, i bindur thellë se ato e plotësojnë njëra-tjetrën dhe janë pjesë integrale të atdhetarizmit. Fetari e ka obligim t’i shërbejë atdheut. Idealet e larta e fisnike nuk e dobësojnë njeriun, as atdhetarin, por e forcojnë atë. Fanatiku shqiptar, qoftë mysliman, ortodoks apo katolik, nuk është fanatik për shkak të fesë, por “për inat e për parti”. Ne shqiptarët jemi myslimanë, ortodoksë e katolikë, “e si të tillë duem të rrojmë në një harmoni vëllaznore. Unë thom se për këtë punë nuk asht nevoja me shue besimet, pse po të duem, mund të rrojmë vëllaznisht,…”. Ai ishte luftëtar konsekuent kundër fanatizmit, egoizmit dhe intolerancës fetare.

Angazhohet për respektim të ndërsjellë,

44

Jeta Katolike

për tolerance fetare, shoqërore, qytetare dhe shtetërore - politike, për futjen e fesë në shërbim të vëllazërimit ndërshqiptar, për bashkimin shpirtëror të shqiptarëve.

Besimi i mirëfilltë dhe edukimi fetar janë mjete të fuqishmedhe të domosdoshme për arritjen e idealit të bashkimit shpirtëror të shqiptarëve.

Arsimi kombëtar dhe shkenca. - Anton Harapi thekson rolin e madh të edukimit në formimin e njeriut, në frymën e dashurisë vëllazërore. Merr për bazë Sokratin, Krishtin dhe Pestalocin, të cilin e cilësoi “baba i edukatës moderne”, filosofia e të cili ishte: “Pa dashtni të Zotit nuk ka dashtni shoqit, vetëm në themel të zemrës, nieri bahet nieri”. Ai mbështetet gjithashtu edhe në pedagogë të tjerë, si Herbarti, Froster, Willmann etj.

Anton Harapi thekson rollin e madh edukativ të shkollës, të cilën e cilëson “shejtnore të edukatës”. Thekson rolin e madh të mësuesit (edukuesit).

Anton Harapi trajton edhe arsimin e gruas shqiptare. Duke kundërshtuar shfrenimin e saj, bërjen e saj “nji kufomë epshi e kurrgja tjetër”, ai shton: “Na jemi të bindun, se kur bijat shqyptare të mrrijnë me u paisë mbrena këtyne caqevet, d.m.th. pa dale qemerit me u qytetnue, at here ka pshtue familja shqyptare e me familje edhe shteti e kombi”. Shkolla femnore shqiptare

PRILL - QERSHOR 2005

në kushtet e mjerueshme në të cilat, asokohe, gjendej gruaja shqiptare, ka për detyrë që vajzat shqiptare t’i aftësojë për shtëpiake të mira, bashkëshorte dhe ndihmëse të pandashme të burrave të tyre dhe nëna të denja, ndonëse ideali iluminist i tij ishte që “edhe bijat shqyptare të bahen profesoresha e doktoresha…”. Nëna e arsimuar është edhe edukatore e mirë e fëmijëve të vet, të cilët qysh në familje i edukon “porsi vetje e porsi loçkën e zëmres së vet, por edhe për komb”.

Bota bashkohet, shqiptarët copëzohen!

Ishte kundër koedukimit. Qëndrim të tillë kishte në shumë vende europiane dhe nga shumë pedagogë të shquar.

Koedukimi, sipas tij, shpie në degjenerimin e rinisë, duke argumentuar se “për shkak të shkollavet të përbashkëta breznija amerikane asht kahë degeneron”.

Me angazhimin e Anton Harapit filloi riorganizimi i Institutit të Studimeve Shqiptare, të cilin e vlerësoi si vegël të pushtuesve italianë. Fillimisht iu ndërrua emri: Instituti Shqiptar i Studimeve. Në projektin e tij prej dhjetë pikash, ai planifikon që Instituti t`u përgjigjet nevojave të kohës, ta zgjerojë veprimtarinë e tij (letërsi, shkencë, art), të jetë apolitik, të jetë me

shpirt shqiptar “i drejtuem në kulturën e përbotshme, për t`ia mbërrijtun kulturës shqiptare”. Dhe, “Kryefjala e Institutit, nënvizon ai, do të jetë: Pro cultura”.

Parashikon që ky institut të jetë bazë për një akademi shkencore kombëtare.

Shteti. Shteti ka përgjegjësi të madhe për bashkimin kombëtar, vlerëson Anton Harapi. Ai gjykonte se shteti shqiptar, edhe pse ishte afetar, nuk ishte antifetar dhe i respektonte të tri besimet, duke e mbështetur këtë në akte ligjore. “Shteti, pra, jep liri të plotë, edhe të tre elementeve ua siguron të drejtat qytetare e politike; parimi i tij mbështetet në drejtësi e jo në dashuri; shteti nuk ka miqësi as anmiqësi me kurrnjanin element”. Veç kësaj, shteti ka për detyrë të krijojë kushte të favorshme për integrimin dhe zhvillimin e kombit në frymën e idealeve universale, që janë të përbashkëta, si për shtetin ashtu edhe për religjionin.

Inteligjenca e mirëfilltë kombëtare.

Anton Harapi kritikon inteligjencinë gjysmake e të degjeneruar, ndërkohë që thekson rëndësinë dhe rolin e inteligjencisë së mirëfilltë kombëtare për sqarimin dhe edukimin e rinisë dhe të popullit përgjithësisht, në frymën e idealit kombëtar.

Shtronte nevojën për intelektualë me arsimim universitar, të aftë dhe të gatshëm për të punuar për ideale të larta kombëtare

Jeta Katolike

PRILL- QERSHOR 2005

dhe njerëzore, të pavarur dhe të lirë. I tillë ishte vetë anton Harapi, i cili në emër të Nënës dhe të bashkimit idealisht të popullit shqiptar, u bënte thirrje shqiptarëve të të tri besimeve: “le të punojmë sa të jet e mundur më tepër për të futur dashurinë në mes të vëllezërve që jetojnë në një vend me ne, kanë të njëjtin emër, ndjekin të njëjtin fat dhe të njëjtin ideal. Fatin e Shqipërisë, idealin shqiptar”.

Për fund: Një grishje Preokupimi i Atë Anton Harapit, siç shihet, ka të bëjë me përçarjet ndërshqiptare dhe me tejkalimin e tyre në të mirë të Kombit dhe të Atdheut. Me interes është analiza e gjithanshme, vlerësimi i sinqertë i autorit dhe gjuha e të shprehurit të tij, e cila gjë është vërtetë për admirim.

Por, ky admirim është grisë: Bota bashkohet, shqiptarët copëzohen! Është ky mal-

45

lkim, tendencë gjenetike, apo diçka tjetër?

Divergjencat. Të gjithë flasim për këtë gjendje të vajtueshme, por megjithatë, në vend që të punojmë për tejkalimin e përçarjes të vjetra, ka mjaft faktorë që punojnë për krijimin e përçarjeve të reja.

Pse t`i ndajmë luginat e gjakut dhe fushat e lotëve të popullit shqiptar? A nuk mjaftojnë dëshmitë e martirëve për idealet që ata ranë?

Nuk ka shumë vite kur të tjerët (apo të tjetërsuarit) u përpoqën ta ndajnë kombin shqipar, përkatësisht të sajojnë kombet Albanci dhe Shiptari. Por për çudi edhe sot ka shqiptarë (intelektualë, liderë) që i bien po të njëjtës daulle (tani demokratike) për krijimin e kombeve: iliro-shqiptar dhe dardan-kosovar, për krijimin e dy historive, të dy gjuhëve, të dy shteteve etj. Sikur shpejt i harruam idealet e Rilindjes Kombëtare dhe të shenjtëdëshmorëve të Kombit.

Mrekullia ndodhi: Kosova pa Serbi!

Po tani pse nuk punohet më shumë për bashkëpunim, sidomos kulturor-arsimor midis shqiptarëve, në radhë të parë midis institucioneve relevante të Shqipërisë dhe të Kosovës? Dikur bënim të pamundurën për këtë bashkëpunim, sot nuk bëjmë të mundurën as përafërsisht!

Gjuha e komunikimit. Gjuha e komunikimit midis oponentëve politikë shqiptarë, midis bartësve të politikave dhe të bindjeve të ndryshme është tepër ekstreme, mohuese: bardhë ose zi, lart ose poshtë, djathtë ose majtë, mirë ose keq, i ditur ose injorant, atdhetar ose tradhëtar… pa bërë asnjë përpjekje për njohjen realisht të vetvetes, për tejkalimin e këtyre hendeqeve ekstreme dhe për konvergjencë kombëtare.

Ku është përgjegjësia intelektuale, morale dhe politike e liderëve dhe e intelektualëve tanë? Sa mësimdhënëse është kjo thënie e vjetër shkodrane: “Kush ban kryq ai dinin ka”!

Integrimi euro-atlantik . S`ka dyshim se për t`u integruar në Europë e më gjerë nuk mjafton vetëm dëshira, as tjetërsimi i vetvetes, as vesternizimi patologjik, as ngërdheshjet bajate…, por rezultatet konkrete të punës sonë (standardet europiane). Ky integrim do të jetë interesant, kur kihen parasysh copat etnike shqiptare, numri i partive politike, liderët e pazëvendësueshëm, të cilët, si zakonisht, rrugën për në Europë dhe përqafimin me të do ta bëjnë secili në mënyrë të vet!

“Bashkim, bashkëpunim, solidaritet!

Tri fjalë, qi duen të thonë gati të njajtin mendim: Ngallnim i interesave të përbashkëta me vepren e të gjithvet për të mirën e të gjithvet”. Profetike janë këto fjalë të Atë Anton Harapit.

Jeta Katolike

46

PRILL - QERSHOR 2005

ME RASTIN E 80 -VJETORIT TË LINDJES SË DOM SIMON FILIPAJT, SHQIPËRUESIT TË BIBLËS

Njeriu i cili realizoi ëndrrën 2000 vjeçare

I

shte njeri i popullit dhe për popullin.

Ai të shfaqej në çdo moment i angazhuar vetëm në punë. Të shfaqej i tillë që kërkonte, madje ngulmonte të humbasë sa më pak kohë jashtë punës, sa më pak kohë nëpër vende publike me muhabete boshe. I tillë ka qenë, për mendimin tim, Dom Simoni. Por mbi të gjitha ishte punëtor i palodhur, njohës i mirë i gjuhëve biblike, përkthyes i aftë dhe i përkushtuar.

Falë këtyre veçorive dhe dëshirës së tij të madhe për t’u dhënë shqiptarëve një Bibël të plotë në gjuhën e tyre, kësaj pune në përkthimin integral në shqipen standarde të Shkrimit Shenjt ia doli me sukses në vitin 1994, duke e kurorëzuar në këtë mënyrë veprimtarinë e tij 40vjeçare.

sesa që kanë shkruar vite të tëra penda të njohura të shqipes, madje edhe akademikë të fushave të ndryshme, në hapësirën mbarëshqiptare. Dhe, duke patur të vetmin qëllim shënimin e 80vjetorit të lindjes së Dom Simon

jetese. Si bir i një familjeje fshatare por arsimdashëse, ai ka ndjekur në mënyrë të rregullt dhe me këmbëngulje të admirueshme shkollimin. Kështu, duke rrëmuar në biografinë e jetës së tij, mëson, ndër të tjera, se, në mungesë të

Nga Gjekë Gjonaj I ndjeri Dom Simon Filipaj është padyshim një figurë e spikatur e kombit shqiptar dhe një personalitet i fuqishëm i kulturës sonë. Ai me vullnetin e tij të rrallë, por edhe me vullnetin e të lumit Zot, ua dhuroi shqiptarëve Biblën në gjuhën e tyre. Ky njeri i popullit dhe i Zotit, i cili duke përkthyer një vepër kaq të vështirë e fjalëshumë (73 libra) bëri të mundur që edhe në gjuhën tone të citohet e të flitet për dashurinë e madhe që kanë Zoti dhe njeriu, ka vlera të shumëfishta. Ne tani dhe gjithmonë duhet të jemi krenarë për këtë kolos të letrave shqipe, i cili tërë jetën e tij meshtarake e shkriu në shërbim të Fjalës së Zotit, sepse pikërisht ai u mundësoi edhe engjëjve të flasin shqip. I bindur se meriton të kujtohet çdo përvjetor i tij, po përpiqem edhe unë kësaj radhe t’i rikujtoj disa nga tiparet e vërteta dhe vlerat e këtij intelektuali me përmasa ndërkombëtare, duke filluar nga rinia e hershme e tij, edhe pse jam plotësisht i vetëdijshëm dhe nuk pretendoj, me gjithë dëshirën e mirë, se mund të arrij të sjell tablo më të plota të vlerave të tij,

DOM SIMON FILIPAJ Filipajt, mendoj se ia vlen të përkujtohet kontributi i tij i madh si meshtar në kishën katolike ndër shqiptarë. Për këtë arsye, në këtë përvjetor të ditëlindjes, po përpiqem të sjell shkurt vetëm disa shënime modeste për jetën, për punën dhe veprën madhore të meshtarit tonë të nderuar, Dom Simon Filipajt.

Dashuria e tij për t’u arsimuar Ai u lind më 1 maj 1925, në fshatin Kllezën e Ulët (e Poshtme), afër Shasit të lashtë të komunës së Ulqinit. I përket atij brezi të rinisë shqiptare që u rrit, u shkollua dhe jetoi në kushte të vështira

shkollës në gjuhën amtare, të gjitha vitet shkollore i kreu në gjuhën sllave.

Shkollën fillore dyvjeçare e kreu në Selitë, kurse dy të tjerat në Katërkollë të Ulqinit. Pas përfundimit të shkollës fillore, sikur e ndjeu thirrjen për t’u bërë meshtar. Gjatë viteve 1939-41 vazhdon në seminarin e ulët në Tivar, ku ndoqi gjimnazin e atëhershëm. Por, për shkak të Luftës së Dytë Botërore, gjatë viteve 1941-45 vazhdoi mësimet në Shkodër. I etur për dije dhe për kulturë, kur trevat shqiptare në Malin e Zi kishin nevojë për njerëz të arsimuar, djaloshi 20 vjeçar plot energji dhe aspirata niset për në studime të larta (1945), në Fakultetin Teologjik të Zagrebit, të cilin e përfun-

Jeta Katolike

PRILL- QERSHOR 2005

don me sukses të shkëlqyer në vitin 1950. Menjëherë pasi u diplomua, më 29 qershor të po atij viti u shugurua meshtar (prift) në katedralen e Zagrebit, kurse meshën e parë në vendlindje e kremtoi, më 26 korrik të vitit 1950, ditën e Shna Prendës, në moshën 25vjeçare. I pajisur me mësime teologjike si famullitar, bari i grigjës së Zotit, në fillim shërbeu në Malësinë e Madhe.

Gjatë viteve 1950 - 1960 shërbeu me një përkushtim të jashtëzakonshëm në Triesh dhe në Kojë, për ta vazhduar me po aq përshpirtshmëri të lartë misionin e tij në Grudë gjatë viteve 1960-1966. Ai, pikërisht në këto treva të lashta të Malësisë së Madhe, pranë kufirit me Shqipërinë, u frymëzua për shqipërimin e teksteve fetare. Njëherazi, atje zuri fill edhe puna e tij intelektuale si mbledhës i pasionuar i letërsisë gojore. Ai gjatë kësaj periudhe kohore në Malësinë e Madhe mblodhi shumë këngë lirike, epike, historike, balada, anekdota, përralla etj., shumica e të cilave janë botuar nga Instituti Albanologjik i Prishtionës në “Gjurmime Albanologjike - Folklor dhe Etnologji”, dhe në botime të tjera, kurse materiali folklorik i pabotuar, i mbledhur prej tij ruhet në arkivin e këtij instituti. Kështu, falë dashurisë së tij të madhe që kishte për kulturën tonë popullore, arriti që të shpëtojë nga zhdukja dhe harresa një pasuri të madhe të kësaj gurre popullore, të mbledhur me kujdes të posaçëm dhe dashuri të madhe në Malësinë e Madhe. Ai që nga 20 nëntori 1966 dhe pa ndërprerje, deri më 2 shtator 1999, kur edhe ndërroi jetë, ka shërbyer si famullitar në Shën Gjergj të Bregut të Bunës.

Përkthyes i Biblës së plotë në gjuhën standarde Kush e ka njohur nga afër Dom Simon Filipajn duhet ta ketë parasysh natyrën e tij, natyrë e një intelektuali të mirëfilltë. Ishte njeri i vuajtur, i vetmuar, i mençur, i matur, i dashur, i sinqertë, i afërt, modest, fisnik dhe orator i spikatur. Edhe kur hidhërohej, kur të këshillonte apo të qortonte, këtë e bënte

me fjalë tepër të ëmbla, saqë s’të linte hapësirë për nervozizëm. Me një fjalë, ishte njeri i popullit dhe për popullin. Ai të shfaqej në çdo moment i angazhuar vetëm në punë. Të shfaqej i tillë që kërkonte, madje ngulmonte të humbasë sa më pak kohë jashtë punës, sa më pak kohë nëpër vende publike me muhabete boshe. I tillë ka qenë, për mendimin tim, Dom Simoni. Por mbi të gjitha ishte punëtor i palodhur, njohës i mirë i gjuhëve biblike, përkthyes i aftë dhe i përkushtuar. Falë këtyre veçorive dhe dëshirës së tij të madhe për t’u dhënë shqiptarëve një “Bibël” të plotë në gjuhën e tyre, kësaj pune në përkthimin integral në shqipen standarde të

Shkrimit Shenjt ia doli me sukses në vitin 1994, duke e kurorëzuar në këtë mënyrë veprimtarinë e tij 40-vjeçare. Ju kujtoj me kënaqësi faktin se për punën që ka bërë Dom Simon Filipaj, si një meshtar idealist, për t’i dhënë lexuesit në shqipen letrare Shkrimin Shenjt, mund të lexoni në vëllimin “Bibla shqip dhe tradita”, ku janë përfshirë materialet e Seminarit Shkencor të mbajtur në Tiranë, më 24 maj 2004, organizuar nga Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë i Akademisë së Shkencave, në bashkëpunim me Fakultetin e Historisë dhe të Filologjisë të Universitetit të Tiranës. Pra, Dom Simon Filipaj është njeriu i cili ua “mundësoi” edhe engju-

47

jve të flasin shqip. Se sa e vështirë ka qenë kjo punë, për të cilën ka punuar afro 25 vite, pa dritë elektrike, nën dritëhijen e kandilit e të qiririt, duke u “kacafytur” me fjalë, fjali, frazeologji, porosi tejet të vështira biblike” më së miri e kuptojmë nga dëshmia e tij: “ Punoja shpeshherë natë e ditë, kuptohet, me të gjitha punët tjera meshtarake dhe mendoja kështu: Dy herë qe përkthyer Bibla në gjuhën shqipe, por për fat të keq tonin nuk u botua. Kush e di kur dhe si do të botohet? Koha jonë ishte shumë e vështirë, aq sa s’ishim të sigurtë as për jetën tonë, e jo më për shkrimet tona! Isha në zonën kufitare Shqipëri-Mali i Zi. Kisha mjaft kërcënime, rreziqe. Në tavolinën e punës, mes shumë librave, fjalorëve, biblave, gjithmonë e mbaja edhe testamentin tim. Aty ndër të tjera i shkrova edhe këto fjalë: “Nëse më gjeni të vdekur /të vrarë/, dijeni se vrastarët janë afër /roja kufitare/ Zoti i faltë!…”. Duke vlerësuar lart punën e mundimshme dyzetvjeçare të këtij meshtari, në një famulli të harruar të Shën Gjergjit, buzë lumit Buna, afër Ulqinit, i cili ishte i vetmi që në botën shqiptare arriti të realizojë një ëndërr 2000- vjeçare të kombit tonë, Presidenti i Republikës së Shqipërisë, Z. Alfred Moisiu, me propozimin e Minsitrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, në qershor të vitit 2004, si mirënjohje për punën e bërë, e dekoroi me Urdhërin “Naim Frashëri” - i Artë, pas vdekjes. Këtij çmimi prestigjioz të Dom Simon Filipajt, i cili me përkthimin e Biblës hyri në analet e kulturës shqiptare, i kanë paraprirë edhe shpërblime dhe mirënjohje të tjera të larta, ndër të cilat veçojmë: Titullin e lartë “Imzot” (Monsinjor) nga Selia e Shenjtë, më 3 nëntor 1988 dhe shpallja “Prelat Nderi” nga Papa Gjon Pali II, më 6 korrik 1992.

Po i mbyll këto shënime modeste për punën dhe kontributin madhështor që ka bërë Dom Simoni jo vetë në shqipërimin e Biblës, me vlerësimin se populli shqiptar krenohet me personalitete të këtilla.

48

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2005

Pagëzime SOFIA NATALIE KOLNDREU Prindër: Edmond & Victoria Kolndreu Kumbarë: Joseph & Suzan Kocaj JANA CURANOVIC Prindër: Kristo & Valerija Curanovic Kumbarë: Frank & Age Shala JUSTIN MATTHEW GJELAJ Prindër: Frankie & Linda Gjelaj Kumbarë: Robert & Maria Rudovic ANDY GJOLAJ Prindër: Nush & Leze Gjolaj Kumbarë: George & Gjyste Gjurovic JOHN KAPITI Prindër: Frank & Valentina Kapiti Kumbarë: Vincent & Tina Gjonaj ANTON KUMBULLAJ Prindër: Lin & Eglantina Kumbullaj Kumbarë: Vat & Age Biga STELA VUSHAJ Prindër: Leunard & Alketa Vushaj Kumbarë: Anton & Susana Tinaj DIANA TINAJ Prindër: Pal & Rita Tinaj Kumbarë: Zef & Leze Vuka NARDI FUSHA Prindër: Zef & Prenda Fusha Kumbar: Anton Dushi PELLUMB FUSHA Prindër: Zef & Prenda Fusha Kumbar: Anton Dushi GJERGJ MARKU Prindër: Vate & Shaqe Marku Kumbarë: Eduard Sterka ELIZABETH S.M. SERJANI Prindër: Shefqet & Liri Serjani Kumbar: Ava Perpepaj VERONICA E.M. ZHULEKU Prindër: Guri & Buci Zhuleku Kumbar: Lula Perpepaj GJERGJ PERKOLAJ Prindër: Martin & File Perkolaj Kumbar: Prel Perpepaj VALMIR SMAJLAJ Prindër: Pashko & Pashke Smajlaj Kumbar: Zef Rexha YLLI SUFAJ Prindër: Gjelosh & Mira Sufaj Kumbarë: Vuksan Vataj

MARIANA TOKA Prindër: Ded & Zoja Toka Kumbar: Age Curanaj GJERGJ VUSHAJ Prindër: Tom & Lize Vushaj Kumbar: Llesh Tinaj CRISTIAN PETER BERISHA Prindër: Tonin & Suzana Berisha Kumbarë: Franc & Dila Grishaj ANTHONY ANGELO CACOVIC Prindër: Marko & Katarina Cacovicj Kumbarë: Anton & Ljulja Sinishtaj MATI CURANAJ Prindër: Gjon & Nikoleta Curanaj Kumbarë: Gjekot & Maria Nikc SUZANA CURANAJ Prindër: Gjergj & Alkilda Curanaj Kumbarë: Gjekot & Maria Nikc AARON DRENI Prindër: Alvar & Johana Dreni Kumbarë: Robert Osolinik & Joan Favicchio ALEXANDER TUNE GOJANI Prindër: Arben & Vera Gojani Kumbarë: Paul & Robin Gojani GARCYDEO HAXHARI Prindër: Arthur & Vjollca Haxhari Kumbarë: Florljan Hila & Alma Haxhari DANIELLA LUCAJ Prindër: Gjergj & Katarina Lucaj Kumbarë: Vaso & Vera Lucaj KATARINA MATOSEVIC Prindër: Tihomir & Gita Matosevic Kumbarë: Dode & Daniela Prenka ADRIAN NECAJ Prindër: Marash & Valentina Necaj Kumbarë: Alfred & Marboa Sokoli GABRIELLA RUKAJ Prindër: Paloka & Liliana Rukaj Kumbarë: Anton & File Gojcaj BENARD STAKA Prindër: Petrit & Elisa Staka Kumbarë: Gac & Lule Paloka KATRINA VUKAJ Prindër: Filip & Leonora Vukaj Kumbar: Anton Bujaj NIKOLIN BUJAJ Prindër: Gezim & Nore Bujaj Kumbarë: Zef & Vera Dedaj

GABRIELLA GJOLAJ Prindër: Martin & Valentina Gjolaj Kumbarë: Prek & Prenda Camaj DANIEL IVEZIC Prindër: Petar & Drita Ivezic Kumbarë: Valentin Stanaj & Vera Ivezaj ANNA LULE MARKVUKAJ Prindër: Albert & Shpresa Markvukaj Kumbarë: Pal & Lindita Vuksanaj JUSTIN PERGJOKAJ Prindër: Albert & Arbnora Pergjokaj Kumbarë: Tush & Lula Marku LAURA VANESSA PERLLESHI Prindër: Leonard & Miranda Perlleshi Kumbarë: Prend Gjokaj & Merita Mrijaj MATTHEW CUBI Prindër: Nikola & Lindita Cubi Kumbarë: Frana & Tereze Marku ANTON DELAJ Prindër: Aleksander & Bleta Delaj Kumbar: Edward Delaj JULIA GJONI Prindër: Nesti & Dila Gjoni Kumbarë: Nest & Vera Ejlli ARDIAN IVEZAJ Prindër: Jack & Teuta Ivezaj Kumbarë: Mark Ivezaj & Leonora Palaj ANNABELLA LULGJURAJ Prindër: Pashko & Lindita Lulgjuraj Kumbarë: Vasel & Lena Lulgjuraj JESSICA MATES Prindër: Nikola & Valentina Mates Kumbarë: Peter & Liljana Gashi JULIA NARKAJ Prindër: Kreshnik & Arta Narkaj Kumbarë: Gjeto & Antoneta Gjonaj GABRIELA NARKAJ Prindër: Kreshnik & Arta Narkaj Kumbarë: Gjeto & Antoneta Gjonaj AMANDA NICAJ Prindër: Kujtim & Lindita Nicaj Kumbarë: Lush & Vera Nilaj

Jeta Katolike

PRILL- QERSHOR 2005

49

JOSEPH PALJEVIC Prindër: Toma & Lindita Paljevic Kumbarë: Gjergj & Vesna Markaj

MARK POPOVIC Prindër: Rudolf & Elza Popovic Kumbarë: Vincent & Tina Gjonaj

GIOVINNA LAVAUGHN WEBB Prindër: Jason & Lesly Webb Kumbarë: Christopher & Merlinda Dedaj

ISABEL STEPHANY MULITA Prindër: Agron & Elizabeth Mulita Kumbarë: Christopher & Monica Windisch

ALEX PRELDAKAJ Prindër: Gjelosh & Tring Preldakaj Kumbarë: Vasel & Flutura Smajlaj

GABRIELA NARKAJ Prindër: Kreshnik & Arta Narkaj Kumbarë: Gjeto & Antoneta Gjonaj

JULIAN BALLA Prindër: Vasil & Alida Balla Kumbarë: Gjon & Vera Karaqi

CHRISTINA LEWIS GJELAJ Prindër: Lewis & Lindita Gjelaj Kumbarë: Nik & Katrina Vuksanaj

ISABELA GJURAJ Prindër: Ardian & Dane Gjuraj Kumbarë: Nikolin & Albana Pjetrani

AGRON BERISHA Prindër: Lek & Kristina Berisha Kumbarë: Pashk & Vera Berisha

GEORGE ZEF GJELAJ Prindër: Zef & Adriana Gjelaj Kumbar: Noc Nikc

EMILY HOTAJ Prindër: Valentin & Xhuliana Hotaj Kumbarë: Vasel & Shaqe Sinishtaj

JAKE GEGA Prindër: Philip & Vjollca Gega Kumbarë: Vincent & Roza Prendi

EDONA LULGJURAJ Prindër: Peter & Shaqe Lulgjuraj Kumbarë: Palok & Drane Ulaj

JOSEPHINE LULAJ Prindër: Peter & Alma Lulaj Kumbarë: Petar & Ana Markovic

KLEVIS HAXHARI Prindër: Altin & Rita Haxhari Kumbarë: Gac & Roza Haxhari

ROBERT MARINI Prindër: Sandro & Nora Marini Kumbarë: Anton & Ana Markola

EMANUEL MUSAJ Prindër: Tush & Valentina Musaj Kumbarë: Martin & Lindita Cacaj

AMANDA KAPITI Prindër: Lawrence & Vera Kapiti Kumbarë: Ndre & Marija Martinaj

ALEXA PEPA Prindër: Nikolin & Jolanda Pepa Kumbarë: Pjerin Pepa & Kristina Ksulkuqi

BRIAN ANTHONY NDREU Prindër: Jack & Roze Ndreu Kumbarë: Nik & Leze Kinaj

JONATHAN LIVADHI Prindër: Pllumb & Vojsava Livadhi Kumbarë: Tom & Tereza Elezaj LEONARDO LLESHAJ Prindër: Gjon & Marija Lleshaj Kumbarë: Vilson & Jano Vataj MELANI MEMA Prindër: Besnik & Kozeta Mema Kumbarë: Vasel & Alida Balla

ANTONETA PEPUSHAJ Prindër: Lodovik & Roze Pepushaj Kumbarë: Vasel & Flutura Smajlaj MARIE PEPUSHAJ Prindër: Petrit & Liljana Pepushaj Kumbarë: Sokol & Katrina Drejaj ANNA ISEBELLA VUKELJ Prindër: Rrok & Violete Vukelj Kumbarë: Gjekot & Lili Nikc

PAMELA PLLUMAJ Prindër: Luke & Pranvera Pllumaj Kumbarë: Luigj & Age Drejaj ISABELA PRELDAKAJ Prindër: Augustin & Ankelete Preldakaj Kumbarë: David & Dielle Smajlaj MEGAN MARISA ULI Prindër: Gino & Floria Uli Kumbar: Albert Kove

ANTHONY NICAJ Prindër: Zef & Leze Nicaj Kumbarë: Gjelosh & Maria Dedvukaj

Kurorëzime Artan Nikaj me Oriona Kinaj më 2 Prill 2005

Nua Nicaj me Zine Gjergji më 11 Qershor 2005

Luigh Tomaj me Vera Nikaj më 2 Prill 2005

Daniel Balaj me Valentina Djonovic më 18 Qershor 2005

Eduart Shllaku me Rajmonda Pjetrani më 16 Prill 2005

Alfons Tinaj me Drita Gojcaj më 18 Qershor 2005

Zef Daka me Lindita Berisha më 21 Maj 2005 Luan Gecaj me Violeta Krasniqi më 22 Maj 2005 Anton Dushaj me Diana Zhupi më 28 May 2005

David Cukaj me Elizabeta Martinaj më 28 Maj 2005 Ferdinand Djokic me Liza Popovic më 4 Qershor 2005 Gjon Lekaj me Lena Gjokaj më 11 Qershor 2005 Pren Gjuraj me Valdete Pukaj më 11 Qershor 2005

Ljeka Nikpreljevic me Susan Berishaj më 18 Qershor 2005 John Leshaj me Julia Svijazova më 19 Qershor 2005 Kosto Vuljevic me Elona Prela më 25 Qershor 2005

50

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2005

Kungimi Parë - më 17 prill 2005 Paula Berisha Albert Berishaj Teuta Berishaj Andrew Camaj Christiana Camaj Frank Antonio Camaj Joseph Cotaj Simon Frroku Melissa Curanovic Teresa Dedaj Tatiana Elezovic Giuliano Gashaj Eva Haxhari

Silva Haxhari Edonis Kabashi Enrik Kabashi Robert Kcira Tom Kçira Lilyana Lleshaj Alexandra Lulaj Jonathan Lulaj Anna Lulgjuraj Prena Lulgjuraj Robert Malotaj Klaudia Mernaci Vera Peraj

Peter Pjetri Elson Pllumbi Mari Preldakaj Nikolet Preldakaj Luke Rukaj Caitlin Selca Rixhi Simoni Ardian Smajlaj Kevin Stolaj Maria Syku Tom Syku Suzan Tataj Diana Tinaj

Donika Thaqi Tonin Tonaj Eric Troshani George Troshani Joana Ulaj Nicholas Ulaj Albert Vulaj Nora Vulaj Victor Vulaj Alexa Zagreda Nicole Zagreda

KREZMIMI MË 22 MAJ 2005 Agron Berishaj Steven Cacaj Suzana Cacaj Valentina Cotaj Klara Coku Anton Curanaj Christopher Curanaj Paul Curanaj Peter Curanaj Giovanni Curanovic Michael Curanovic Helena Daka Suzan Elezovic Danjela Fushaj

Joanna Gjelaj Kristy Gjelaj Suzana Gjokaj Gjon Gjuraj Nik Gjuraj Linda Gojcaj Egres Haxhari Nicholas Ivezaj Alfrida Jaku Anton Jaku Klotilda Juncaj Eduard Kabashi Edison Kabashi Anthony Kcira

Daniel Kcira Dennis Kcira Viktor Kolgjeraj Justina Lekutanovic Martin Lleshaj Amanda Lulaj Mario Malotaj Marigona Markaj Alfonc Martinaj Elizabeta Martinaj Anna Marie Mirdita Jessica Mirdita Nikolla Mernaci Rocky Nikci

Andre Nrekaj Antoinette Nrekaj Dina Palushaj Antonia Pjetri Aldo Pllumbaj Jetmire Preldakaj Nok Preldakaj Patrik Simoni Gjoke Smajlaj Leke Smajlaj Tonin Syku Xhuliana Tinaj Victoria Tushaj Liridon Ulaj

Jeta Katolike

PRILL- QERSHOR 2005

In Memoriam Lena Zadrima, 71-vjeç Vdiq më 7 Prill 2005 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

File Shkreli, 43-vjeç Vdiq më 31 Maj 2005 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Filje Shkreli, 72- vjeç Vdiq më 8 Prill 2005 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Pashko Dedvukaj, 73-vjeç Vdiq më 31 Maj 2005 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Age Gjelaj, 96-vjeç Vdiq më 22 Prill 2005 U varros në varrezat “Saint Raymond's” në New York

Lule Bujaj, 50-vjeç Vdiq më 2 Qershor 2005 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Mile Nikaci, 88-vjeç Vdiq më 10 Maj 2005 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Epjau o Zot pushimin e pasosun.

E i ndritë drita e pambarueme!

Pushofshin në paqë!

51