JK # 33

New York • Viti IX • Nr. 1 (33) • Çmimi $3.00

Botues Kisha Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës” - New York

Jeta Katolike

2

JANAR

Krezhmet

- MARS 2004

Jeta e Shën Marisë Pjesa III

Nga Dom Pjeter Popaj FAQE 3

Nga Mark K. Shkreli FAQE 21

Pope’s Message on World Day of Peace, 1/1/2004

SOT ËSHTË KOHA E PËLQYER, SOT ËSHTË DITA E SHPËTIMIT Nga Gjon Keka

MESSAGE OF HIS HOLINESS POPE JOHN PAUL II FOR THE CELEBRATION OF

FAQE 25

THE WORLD DAY OF PEACE, 1 JANUARY 2004 ...

DALLIMI DHE RAPORTI NDËRMJET KRISHTËRIMIT DHE NEW AGE

PAGE 4

Zoran VUKMAN

UJI I BEKUAR DHE BEKIMI I SHTËPIVE

FAQE 26

PAGE 7 SHEMBULLI I TYRE HEROIK LE TË NA FRYMËZOJË Kisha Katolike në Shqipëri e cila për shumë vite vajtoi shumë bijë të saj të martirizuar, tani po veshet me petkun e gëzimit dhe po galdon duke filluar procesin kishtar për kanonizimin e disave prej tyre.

PSE DUHET TË JEMI KRENARË PËR PAPA KLEMENTIN E XI - ALBANI Me rastin e 283 Vjetorit të Vdekjes së Papës shqiptar, Klementi XI (të vetëquajtur Albani), ambasadori shqiptar në Vatikan Zef Bushati, tregon se pse shqiptarët duhet të jenë krenarë për figurën e tij...

FAQE 30

FAQE 8

Kontributi i krishterimit dhënë shkencës RADIO MARIA

Stipe KUTLESHA

“Hiri i Hyjit në Shtëpinë Tënde” “Të falem, o Hirplote! Zoti me ty!” (Lk.26:28)

FAQE 33

FAQE 12

“Unë jam shërbëtorja e Zotit: Më ndodhtë siç the ti!” (Lk.26:38)

SHKODRA, QYTET I LASHTË

ROZAFA - SIMBOL I

DITA E SHËN

QYTETIT

VALENTINIT

Nga Asllan Bisha

FAQE 14

FAQE 36

Zoja Nunciatë Drejtor i përgjithshëm:

Dom Pjetër A. Popaj

Kryeredaktor:

Mark K. Shkreli

Redaktor i Anglishtes:

Simon Vukel

Reklamat:

Rosa Smajlaj Prenk Curanaj

Dizajn:

Ismer Mjeku

Madhështia e Lajmërimit të Shëlbuesit: Gjithçka fillon me Marinë Nënën e Jezusit FAQE 16

Solemnity of the Annunciation of the Lord PAGE 17

Intervistë me Imzot ANGELO MASSAFRA, Arqipeshkëv i Kryeipeshkvisë së Shkodrës Inervistoi: Gjekë Gjonaj FAQE 18

Krishtërimi shqiptar dhe piktura Nga Maikom Zeqo FAQE 37

Një Vendbanim Prehistorik në Barbullush Nga Mentor Quku

Miguel Servantesi në Kala të Ulqinit Nga Sari Resulbegu FAQE 41

Lëvizjet Demografike: KËSHILLI BOTUES:

Dom Pjetër Popaj • Gjon Chota • Klajd Kapinova Mark Lumaj • Ismer Mjeku • Mark Shkreli • Prenk Curanaj • Martin Smajlaj • Rosa Smajlaj • Simon Vukel Të gjitha shkrimet dhe artikujt i nënshtrohën redakturës.

Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen edhe nëse nuk botohen.

ADRESA E REDAKSISË: 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530 Tel. (914) 761-3523 · Fax (914) 949-2690 www.AlbChurch.com E-Mail: ShkreliM@aol.com

FAQE 39

Abonohuni në Jeta Katolike Boton Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës”, New York

Abonimi për 1 vit në SHBA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .$20 Abonimi jashtë SHBA-ve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .$40

Adresa e plotë: Our Lady of Shkodra 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530

Tel. (914) 761-3523 · Fax (914) 949-2690

FAQE 42

JANAR

Jeta Katolike

- MARS 2004

Kreshmët Nga Dom Pjetër Popaj

Besëlidhjen e Vjetër ashtu në të Renë. Në Librin e Përtrirjes (8:2,4) theksohet 40 vjet që populli i Izraelit ndejti në shkretirë. Në Librin e Daljes (24:18), Moisiu ka qëndruar 40 ditë në malin Sinai para se Zoti t’ia jepte 10 Urdhërimet. Në Librin e Mbretërve (19:8), Elija profet ka ecur 40 ditë e netë për në malin Horeb. Gjithashtu në Beslidhjen e Re Jezu Krishti agjëron

E

Mërkura e Përhime është dita e parë e Kreshmëve. Fjala Kreshëm vjen prej latinishtes quadragesima që do të thotë 40 ditë. Në greqisht tessarakoste që do të thotë e katërdhjetta, në krahasim me pentekoste e pesdhjetta ditë. Periudha e Kreshmëve përbëhët prej 40 ditëve që u paraprijnë Pashkëve. Kjo kohë thekson që i krishteri të përqendrohet në pendimin për mëkatet dhe paqëtimin me Zotin dhe njëri tjetrin.

Të Mërkurën e Përhime besimtarëve u bëhët një kryq në ball me hi. Ndërsa bëhët kryqi meshtari (djakoni) thotë: "Kujto o njeri se hi ke qenë e hi ke për tu bërë" (Zf. 3:19). Hiri bekohet përpara nga meshtari dhe stërpiket me ujë të bekuar. Ky bëhët prej palmave të djegura që janë përdorur të Djelën e Larit të vitit mëparshëm.

Përdorimi i hirit ka vështrim pendese në Bibël. Në Beslidhjen e Vjetër përmendet në disa vende. Jobi i përhimur bën pendesë për mëkatet e veta (Job 42:6).

Danieli profetë është lutur me agjërim i përhimur (Dn. 9:3). Kur profeti Jona predikon popullit Nineveh për ndëshkimin e Zotit, mbreti pagan bën pendesë duke veshur rroba të punuara prej thasi ulur në grumbull hiri (Jn. 3:510). Kur mbreti Ahasuerus urdhëron të gjithë hebrenjët të vriten, Mordekai i shqyen petkat e veta dhe i përhirë vishet me petk thasi, të njëjtën gjë bëjnë të gjithë hebrenjët nëpër krejt vendin (Ester 4:1-3).

Jeremiah dhe Ezekieli profetë përmendin të mbajturit zi me hi (Jer 6:26, Ez 27:30).

Gjithashtu në Beslidhjen e Re Jezu Krishti përmend hirin si shenj i pendesës në rastin e Tirit dhe Sidonit (Mt 11:21).

Përse 40 ditë Kreshëm? Numëri 40 përsëritet shpeshëherë në Bibël si në

për 40 ditë e netë. Kjo mund të jetë influenca kryesore, së bashku me 40 orë që Jezu Krishti ka ndejtur në varr.

Sikur 50 ditë pas Pashkëve (deri në festen e Rrëshajëve) të krishterët brohoritnin e gëzonin duke u lutur në këmbë, ashtu Kreshmët (quadragesima) 40 ditë ka qenë e caktuar për agjerim e pendesë.

Për të patur 40 ditë, Kreshmët fillojnë të Mërkurën e Përhime dhe mbarojnë të Enjtën e Madhe. Në këtë kohë bëhet agjërim (Mt. 6:16-18), lëmoshë (Mt. 6:24) dhe uratë (Mt. 6:5-6). Këto vepra nuk bëhën për t’u parë nga të tjerët (Mt. 6:1) por, pas rrëfimit të mirë, bëhën pendesë për mëkatet tona.

Dikur për 40 ditët e kreshmëve të krishterët kan ngrënë vetëm njëherë në ditë edhe atë në darkë. Mishi dhe bylmeti kanë qenë të ndaluara. Në kohën tonë këto detyrime janë lehtësuar në dy ditë

agjërimi, të Mërkurën e Përhime dhe të Premtën e Madhe. Mishi është i ndaluar për çdo të premte. Agjërimi duhet të bëhët duke u shmangë epsheve, dëfrimeve, grykësisë, fyerjeve, inatit, smirës e mëkateve të tjera.

Të gjitha sakrificat që bëjmë në këtë kohë na ndihmojnë të përqendrohemi më tepër në zbatimin e Ligjit të Zotit. Duke dëgjuar Fjalën e Zotit dhe marrur Sakramentet shpesh, na ndihmojnë për shëlbimin e shpirtrave tonë dhe u ndihmomojmë të tjerëve në nevojë.

Të premteve gjatë Kreshmëve, të krishterët bashkohen në kishë dhe me uratë e përkushtim përcjellin Udhën e Kryqit. Mundimet dhe vdekja e Jezu Krishtit në Kryq të Kalvarit na ndihmojnë t’i ndërrojmë drejtimet e gabuara të jetës sonë në rrugën e vërtetë të Krishtit Zot. Kryqi i Krishtit na mëson ne si me qenë të krishterë më të mirë dhe duke i pranuar edhe ne kryqat tanë, sikur Ai, të mund të kuptojmë dashurinë e Tij për ne.

Të Premtën e Madhe, të pranishmit e shohin Jezu Krishtin duke bartur Kryqin dhe në të njëjtën kohë trishtohen prej frikës së kryqave të tyre, kurse në anën tjetër, Jezu Krishti e pranon Kryqin me kënaqësi. Kryqi për Të është mjeti i shëlbimit, i hirit dhe i dashurisë së Tij për Atin. Një herë tjetër, kur Jezusi e shëroi të verbërin i tha: "A mund të shihish gjë?"

Ai u përgjigj, "Unë shoh disa njerëz, por duken sikur lisa që lëvizin". Edhe ne mund të bëhemi të verbër prej mëkateve dhe shohim Krishtin e ngarkuar me Kryq sikur të ishte një lis duke ecur kah vdekja e tij. Kur Krishti e merr Kryqin në krah, Ai përsëri me dorën e vet na shëron duke na këshilluar: "Edhe në qoftë se nuk sheh çka Zoti të ofron prej momenti në moment, merre kryqin dhe baje, që kur të jesh në vështirësi Zoti të mund të tregojë dashurinë për ty".

Gjatë Kreshmëve duhet ta ndigjojmë zërin e Krishtit në Kryq kur thotë: "Kam etje". Ai ka etje për shëlbimin e shpirtrave tanë. Të kemi edhe ne etje për Të që të kthehemi kah Ai që është burimi i jetës.

3

Jeta Katolike

4

JANAR

- MARS 2004

Pope’s Message on World Day of Peace, 1/1/2004 MESSAGE OF HIS HOLINESS POPE JOHN PAUL II FOR THE CELEBRATION OF THE WORLD DAY OF PEACE, 1 JANUARY 2004 ...

An Ever Timely Commitment: Teaching Peace

M

y words are addressed to you, the Leaders of the nations, who have the duty of promoting peace!

To you, Jurists, committed to tracing paths to peaceful agreement, preparing conventions and treaties which strengthen international legality!

To you, Teachers of the young, who on all continents work tirelessly to form consciences in the ways of understanding and dialogue!

And to you too, men and women tempted to turn to the unacceptable means of terrorism and thus compromise at its root the very cause for which you are fighting!

All of you, hear the humble appeal of the Successor of Peter who cries out: today too, at the beginning of the New Year 2004, peace remains possible. And if peace is possible, it is also a duty!

A practical initiative 1. My first Message for the World Day of Peace, in the beginning of January 1979, was centered on the theme: “To Reach Peace, Teach Peace”.

That New Year’s Message followed in the path traced by Pope Paul VI of venerable memory, who had wished to celebrate on January 1 each year a World Day of Prayer for Peace. I recall the words of the late Pontiff for the New Year 1968: “It would be Our desire, then, that this celebration take place each year as a sign of hope and promise, at the beginning of the calendar which measures and guides the journey of human life through time, in order that Peace, with its just and salutary equilibri-

um, will dominate the unfolding of history yet to come”.(1) Faithful to the wishes expressed by my venerable Predecessor on the Chair of Peter, each year I have continued this noble tradition by dedicating the first day of the civil year to reflection and to prayer for peace in the world.

In the twenty-five years of Pontificate which the Lord has thus far granted me, I have not failed to speak out before the Church and the world, inviting believers and all persons of good will to take up the cause of peace and to help bring about this fundamental good, thereby assuring the world a better future, one marked by peaceful coexistence and mutual respect.

Once more this year I feel bound to invite all men and women, on every continent, to celebrate a new World Day of Peace.

Humanity needs now more than ever to rediscover the path of concord, overwhelmed as it is by selfishness and hatred, by the thirst for power and the lust for vengeance.

The science of peace 2. The eleven Messages addressed to the world by Pope Paul VI progressively mapped out the path to be followed in attaining the ideal of peace. Slowly but surely the great Pontiff set forth the various chapters of a true “science of peace”. It can be helpful to recall the themes of the Messages bequeathed to us by Pope Paul VI for this occasion.(2) Each of these Messages continues to be timely today.

Indeed, before the tragedy of the wars which at the beginning of the Third Millennium are still causing bloodshed throughout the world, especially in the Middle East, they take on at times the tone of prophetic admonishments.

A primer of peace 3. For my part, throughout these twentyfive years of my Pontificate, I have sought to advance along the path marked out by my venerable Predecessor. At the dawn of each new year I have invited people of good will to reflect, in the light of reason and of faith, on different aspects of an orderly coexistence.

The result has been a synthesis of teaching about peace which is a kind of primer on

this fundamental theme: a primer easy to understand by those who are well-disposed, but at the same time quite demanding for anyone concerned for the future of humanity.(3) The various colors of the prism of peace have now been amply illustrated. What remains now is to work to ensure that the ideal of a peaceful coexistence, with its specific requirements, will become part of the consciousness of individuals and peoples. We Christians see the commitment to educate ourselves and others to peace as something at the very heart of our religion.

For Christians, in fact, to proclaim peace is to announce Christ who is “our peace” (Eph 2:14); it is to announce his Gospel, which is a “Gospel of peace” (Eph 6:15); it is to call all people to the beatitude of being “peacemakers” (cf. Mt 5:9).

Teaching peace 4. In my Message for the World Day of Peace on 1 January 1979 I made this appeal: To Reach Peace, Teach Peace.

Today that appeal is more urgent than ever, because men and women, in the face of the tragedies which continue to afflict humanity, are tempted to yield to fatalism, as if peace were an unattainable ideal.

The Church, on the other hand, has always taught and continues today to teach a very simple axiom: peace is possible. Indeed, the Church does not tire of repeating that peace is a duty. It must be built on the four pillars indicated by Blessed John XXIII in his Encyclical Pacem in Terris: truth, justice, love and freedom. A duty is thus imposed upon all those who love peace: that of teaching these ideals to new generations, in order to prepare a better future for all mankind.

Teaching legality 5. In this task of teaching peace, there is a particularly urgent need to lead individuals and peoples to respect the international order and to respect the commitments

JANAR

Jeta Katolike

- MARS 2004

assumed by the Authorities which legitimately represent them. Peace and international law are closely linked to each another: law favors peace. >From the very dawn of civilization, developing human communities sought to establish agreements and pacts which would avoid the arbitrary use of force and enable them to seek a peaceful solution of any controversies which might arise.

Alongside the legal systems of the individual peoples there progressively grew up another set of norms which came to be known as ius gentium (the law of the nations). With the passage of time, this body of law gradually expanded and was refined in the light of the historical experiences of the different peoples.

This process was greatly accelerated with the birth of modern States. >From the sixteenth century on, jurists, philosophers and theologians were engaged in developing the various headings of international law and in grounding it in the fundamental postulates of the natural law. This process led with increasing force to the formulation of universal principles which are prior to and superior to the internal law of States, and which take into account the unity and the common vocation of the human family.

Central among all these is surely the principle that pacta sunt servanda: accords freely signed must be honored.

This is the pivotal and exceptionless presupposition of every relationship between responsible contracting parties. The violation of this principle necessarily leads to a situation of illegality and consequently to friction and disputes which would not fail to have lasting negative repercussions. It is appropriate to recall this fundamental rule, especially at times when there is a temptation to appeal to the law of force rather than to the force of law.

One of these moments was surely the drama which humanity experienced during the Second World War: an abyss of violence, destruction and death unlike anything previously known.

Respect for law 6. That war, with the horrors and the appalling violations of human dignity which it occasioned, led to a profound renewal of the international legal order.

The defense and promotion of peace were set at the center of a broadly modernized system of norms and institutions. The task

of watching over global peace and security and with encouraging the efforts of States to preserve and guarantee these fundamental goods of humanity was entrusted by Governments to an organization established for this purpose - the United Nations Organization - with a Security Council invested with broad discretionary power.

Pivotal to the system was the prohibition of the use of force. This prohibition, according to the well-known Chapter VII

Pope John Paul II of the United Nations Charter, makes provision for only two exceptions. The first confirms the natural right to legitimate defense, to be exercised in specific ways and in the context of the United Nations: and consequently also within the traditional limits of necessity and proportionality.

The other exception is represented by the system of collective security, which gives the Security Council competence and responsibility for the preservation of peace, with power of decision and ample discretion.

The system developed with the United Nations Charter was meant “to save succeeding generations from the scourge of war, which twice in our lifetime has brought untold sorrow to mankind”.(4) In the decades which followed, however, the division of the international community into opposing blocs, the cold war in one part of the world, the outbreak of violent conflicts in other areas and the phenomenon of terrorism produced a growing break with the ideas and expectations of the immediate post-war period.

5

A new international order 7. It must be acknowledged, however, that the United Nations Organization, even with limitations and delays due in great part to the failures of its members, has made a notable contribution to the promotion of respect for human dignity, the freedom of peoples and the requirements of development, thus preparing the cultural and institutional soil for the building of peace.

The activity of national Governments will be greatly encouraged by the realization that the ideals of the United Nations have become widely diffused, particularly through the practical gestures of solidarity and peace made by the many individuals also involved in NonGovernmental Organizations and in Movements for human rights.

This represents a significant incentive for a reform which would enable the United Nations Organization to function effectively for the pursuit of its own stated ends, which remain valid: “humanity today is in a new and more difficult phase of its genuine development. It needs a greater degree of international ordering”.(5) States must consider this objective as a clear moral and political obligation which calls for prudence and determination. Here I would repeat the words of encouragement which I spoke in 1995: “The United Nations Organization needs to rise more and more above the cold status of an administrative institution and to become a moral center where all the nations of the world feel at home and develop a shared awareness of being, as it were, a family of nations”.(6)

The deadly scourge of terrorism 8. Today international law is hard pressed to provide solutions to situations of conflict arising from the changed landscape of the contemporary world. These situations of conflict frequently involve agents which are not themselves States but rather entities derived from the collapse of States, or connected to independence movements, or

6

Jeta Katolike

linked to trained criminal organizations.

A legal system made up of norms established down the centuries as a means of disciplining relations between sovereign States finds it difficult to deal with conflicts which also involve entities incapable of being considered States in the traditional sense. This is particularly the case with terrorist groups.

The scourge of terrorism has become more virulent in recent years and has produced brutal massacres which have in turn put even greater obstacles in the way of dialogue and negotiation, increasing tensions and aggravating problems, especially in the Middle East.

Even so, if it is to be won, the fight against terrorism cannot be limited solely to repressive and punitive operations. It is essential that the use of force, even when necessary, be accompanied by a courageous and lucid analysis of the reasons behind terrorist attacks. The fight against terrorism must be conducted also on the political and educational levels: on the one hand, by eliminating the underlying causes of situations of injustice which frequently drive people to more desperate and violent acts; and on the other hand, by insisting on an education inspired by respect for human life in every situation: the unity of the human race is a more powerful reality than any contingent divisions separating individuals and people.

In the necessary fight against terrorism, international law is now called to develop legal instruments provided with effective means for the prevention, monitoring and suppression of crime. In any event, democratic governments know well that the use of force against terrorists cannot justify a renunciation of the principles of the rule of law. Political decisions would be unacceptable were they to seek success without consideration for fundamental human rights, since the end never justifies the means.

The contribution of the Church 9. “Blessed are the peacemakers, for they shall be called sons of God” (Mt 5:9). How could this saying, which is a summons to work in the immense field of peace, find such a powerful echo in the human heart if it did not correspond to an irrepressible yearning and hope dwelling within us? And why else

JANAR

would peacemakers be called children of God, if not because God is by nature the God of peace? Precisely for this reason, in the message of salvation which the Church proclaims throughout the world, there are doctrinal elements of fundamental importance for the development of the principles needed for peaceful coexistence between nations.

History teaches that the building of peace cannot prescient from respect for an ethical and juridical order, in accordance with the ancient adage: “Serva ordinem et ordo servabit te” (preserve order and order will preserve you).

International law must ensure that the law of the more powerful does not prevail. Its essential purpose is to replace “the material force of arms with the moral force of law”,(7) providing appropriate sanctions for transgressors and adequate reparation for victims.

This must also be applicable to those government leaders who violate with impunity human dignity and rights while hiding behind the unacceptable pretext that it is a matter of questions internal to their State.

In an Address which I gave to the Diplomatic Corps accredited to the Holy See on 13 January 1997, I observed that international law is a primary means for pursuing peace: “For a long time international law has been a law of war and peace. I believe that it is called more and more to become exclusively a law of peace, conceived in justice and solidarity. And in this context morality must inspire law; morality can even assume a preparatory role in the making of law, to the extent that it shows the path of what is right and good”.(8) Down the centuries, the teaching of the Church, drawing upon the philosophical and theological reflection of many Christian thinkers, has made a significant contribution in directing international law to the common good of the whole human family. Especially in more recent times the Popes have not hesitated to stress the importance of international law as a pledge of peace, in the conviction that “the harvest of justice is sown in peace by those who make peace” (Jas 3:18). This is the path which the Church, employing the means proper to her, is committed to following, in the perennial light of the Gospel and with the indispensable help of prayer.

- MARS 2004

The civilization of love 10. At the conclusion of these considerations, I feel it necessary to repeat that, for the establishment of true peace in the world, justice must find its fulfillment in charity. Certainly law is the first road leading to peace, and people need to be taught to respect that law. Yet one does not arrive at the end of this road unless justice is complemented by love. Justice and love sometimes appear to be opposing forces. In fact they are but two faces of a single reality, two dimensions of human life needing to be mutually integrated. Historical experience shows this to be true. It shows how justice is frequently unable to free itself from rancor, hatred and even cruelty. By itself, justice is not enough. Indeed, it can even betray itself, unless it is open to that deeper power which is love.

For this reason I have often reminded Christians and all persons of good will that forgiveness is needed for solving the problems of individuals and peoples. There is no peace without forgiveness! I say it again here, as my thoughts turn in particular to the continuing crisis in Palestine and the Middle East: a solution to the grave problems which for too long have caused suffering for the peoples of those regions will not be found until a decision is made to transcend the logic of simple justice and to be open also to the logic of forgiveness.

Christians know that love is the reason for God’s entering into relationship with man. And it is love which he awaits as man’s response.

Consequently, love is also the loftiest and most noble form of relationship possible between human beings. Love must thus enliven every sector of human life and extend to the international order. Only a humanity in which there reigns the “civilization of love” will be able to enjoy authentic and lasting peace.

At the beginning of a New Year I wish to repeat to women and men of every language, religion and culture the ancient maxim: “Omnia vincit amor” (Love conquers all). Yes, dear Brothers and Sisters throughout the world, in the end love will be victorious! Let everyone be committed to hastening this victory. For it is the deepest hope of every human heart.

JANAR

Jeta Katolike

- MARS 2004

7

UJI I BEKUAR DHE BEKIMI I SHTËPIVE ikurse Kisha Perëndimore ashtu dhe ajo Lindore, në shekuj kanë qenë dakord se Krishtlindja zgjatë dymbëdhjetë ditë, që fillojnë me ditën e Kërshëndellave, më 25 dhjetor, dhe mbarojnë me ditën e Ujit të Bekuar, më 6 janar.

Festa e Ujit të Bekuar është e njohur edhe si Festa e Dritave ose e Ndriçimit, Epifania ose Shfaqja e Zotit, dhe Festa e Tre Mbretërve ose Adhurimi i Tre Dijetarëve, të cilët natën e lindjes së Jezusit panë një yll të shëndritshëm dhe e ndoqën atë deri në Betlehem ku gjeten Krishtin Fëmij, të cilin e nderuan duke ra përmbys dhe i dhuruan ar, kem e mirrnë.

Tradita e 6 janarit ka historinë e vet, që fillon në shekujt e parë të krishtërimit.

Në fillim Kërshëndellat e Uji i Bekuar janë njohur si Krishtlindja e parë dhe e dytë, e dyta duke përfaqësuar shfaqjen e Krishtit botës. Vetëm në shek. e IV, 25 dhjetori është përcaktuar nga Kisha

S

solemn i ujit, në përkujtim të Pagëzimit të Krishtit në lumin Jordan, është ceremonia kryesore e kësaj dite. Kështu komenton Shën Gregori Mrekullibërës në një predikim të tij me rastin e kësaj feste: “Zoti, i Cili ka ardhur në lumin Jordan, përmes rrjedhave të tij e ka përcjellur

ata që jetojnë në të. “Sikur shpirtërat ashtu dhe shtëpitë përlyhen nga mëkati i atyre që jetojnë në të”, thotë një anonim, “dhe si pasojë humbin fuqinë mbrojtëse të Hyjit. Sikur besimtarët e spastrojnë shpirtin e tyre përmes rrëfimit, së paku NJË HERË NË VIT, ashtu edhe shtëpitë e besimtarëve duhet të bekohen një herë në vit, për të thirrë bekimin dhe mbrojtjen e Hyjit mbi të dhe ata që jetojnë në të”,

Ndër shqiptarë, si dhe në Kishën e Lindjes, kjo festë është më shumë e njohur si Dita e Ujit të Bekuar, sepse bekimi solemn i ujit, në përkujtim të Pagëzimit të Krishtit...

Perëndimore si Dita e Festës së Lindjes së Krishtit - Krishtlindja ose Kërshëndellat.

Shën Gjon Krizostomi shpjegon: “Pse e thërrasim këtë ditë Epifani (shfaqje, manifestim)? Sepse Jezu Krishti ua shfaqi Vehtën të gjithë popujve, jo kur Ai kishte lindur por kur Ai qe pagëzuar. Deri në atë kohë Ai ishte i panjohur nga populli, sikur dëshmon Shën Gjon Pagëzuesi: ‘Në mesin tuaj është një që ju nuk e njihni’ (Gj. 1:26)”. Festa e Ndriçimit thirret sepse, sipas Shën Proklusit, “Krishti ia shfaqi Vetën botës; Ai e mbushi atë me dritë dhe gëzim; Ai i shenjtëroi ujërat dhe shpërndau dritën e Vet në shpirtërat e njerëzve”.

Ndër shqiptarë, si dhe në Kishën e Lindjes, kjo festë është më shumë e njohur si Dita e Ujit të Bekuar, sepse bekimi

shenjtërimin te të gjitha rrjedhat (e ujërave)”. Shën Bazili i Madh vërteton se bekimi i ujit na vjen nga tradita mistike dhe që uji, përmes lutjeve dhe bekimit të meshtarit, merr “fuqi të përshpejtuar të Shpirtit Shenjt”.

Ujin e bekuar në këtë ditë, besimtarët e sjellin në shtëpitë e tyre. Prap, sipas Shën Gjonit Krizostom, “Kjo është dita në të cilën Krishti është pagëzuar dhe përmes pagëzimit të Tij e ka shenjtërua edhe elemntin e ujit”.

Një nga lutjet e bëra gjatë ceremonisë së bekimit të ujit është edhe bekimi i shtëpive, andaj edhe është bërë traditë që shtëpitë të bekohen. Duke bekuar shtëpinë, përmes lutjes dhe të stëpikurit me Ujë të Bekuar, meshtari ose diakoni thërret mbrojtjen e Hyjit mbi shtëpi dhe

Ky është Biri im i dashur, të cilin e kam për zemër!

vazhdon anonimi.

Një tjetër anonim shkruan: “Sikurse ne, për çdo vit, përtërijmë sigurimin e shtëpisë, ashtu duhet të përtërijmë sigurimin e mbrojtjes së Hyjit dhe bekimin e Tij, që është më me rëndësi dhe më efektive. Derisa mirëpresim priftin për të na bekuar shtëpinë, duhet të jemi të vetdijshëm se ai na sjell ‘bekimin e Jordanit’ , dhe po të mos ta mbrojë dhe bekojë Hyji shtëpinë tonë, ne “kot mundohemi” (Ps. 127:1).

Jeta Katolike

8

JANAR

- MARS 2004

Shembulli i tyre heroik le të na frymëzojë Kisha Katolike në Shqipëri e cila për shumë vite vajtoi shumë bijë të saj të martirizuar, tani po veshet me petkun e gëzimit dhe po galdon duke filluar procesin kishtar për kanonizimin e disave prej tyre.

Ata janë: Imzot Vinçenc Prennushi: Arqipeshkëv i Durrësit, poet i ëmbël, i cili u burgos dhe u torturua sepse nuk pranoi ta shkëpusëte Kishën shqiptare nga Selia Shenjte; dha shpirt, në moshën 64 vjeçare, më 19 mars 1949 në birucë të burgut, i shtrirë në dheun e lagësht, të ftoftë, këmbëzdathë, si Shën Fraçesku, bir i të cilit ishte.

Imzot Frano Gjini: Ipeshkëv, martirizimi i të cilit ia kaloi çdo fantazie kriminele njerëzore: i papërkulur para torturave, duke mos pranuar ta shkëpusë Kishën nga Papa, u dënua me vdekje dhe u pushkatua më 11 mars 1948, në moshën 62 vjeçare.

Imzot Jul Bonati: Meshtar dhe intelektual i madh (me origjinë italiane por i lindur në Shqipëri), pasi qe burgosur dhe torturuar me çmendinë dhe

tmerre të pandëgjueshme ndër qeli të ndryshme, nga Vlora në Durrës, vdiq në burgun e Durrësit, pranë Imzot Prennushit, i cili i jepte shujtën për shtegtimin e mbramë: Vojimin.

Dom Alfons Tracki: Prift gjerman, më shqiptar se shqiptarët, bir i Breslaut, u torturua dhe u pushkatua më 25 qershor 1946, në moshën 50 vjeçare.

Dom Anton Muzaj: U torturua në mënyrë çnjerëzore, vetëm se nuk pranoi ta mohonte fenë: si ia thyen këmbët dhe duartë, e liruan prej burgut dhe e nisën në shtëpi, ku vdiq mes dhimbjeve të tmerrshme mbas pak ditësh, në moshën 29 vjeçare.

Dom Dedë Malaj: Mbetet i paharruar në kujtesën e popullit për mbrojtjen heroike që i bëri fesë së krishterë në gjyqin e organizuar kundër tij, që e dënoi me vdekje. U pushkatua në breg të Liqenit të Shkodrës më 12 maj 1959, në moshën 39 vjeçare.

Dom Dedë Plani: Dha shpirt në spital, më 30 prill 1949, në moshën 60 vjeçare, mbasi nuk pranoi asnjë akuzë dhe duke u bërë ballë heroikisht torturave mizore.

Dom Ejëll Deda: Famullitar i Bushatit, i arrestuar vetëm pse ishte prift.

Vdiq më 12 maj 1948 në spitalin e burgut, pas torturave çnjerëzore, në moshën 31 vjeçare.

Dom Jak Bushati: E akuzuan se Dom Anton Zogaj: Famullitar i Durrësit, sekretar i ndihmonte diversanImzot Prennushit, tët, se bënte agjitameshtar jashtzakoncion e propagandë: isht i përgatitur në të pretekste të cilat e gjitha lëmitë, u burgos çuan në pushkatim, dhe u torturua mizorpa gjyq, më 12 shkurt isht. Ishte lënë i 1949. Ishte 59 vjeç. mbyllur disa ditë në një banjo, dersa priste ditën e pushkatimit: Papa Josif Mihali: Njeri i Zotit, arrestuar e torturuar më 31 dhjetor 1946. vetëm me këtë akuzë.

Dom Dedë Maçaj: I akuzuar si E mbyten në baltë për spijun i Vatikanit, u së gjalli, derisa po torturua, u gjykua dhe kthehej nga puna në u pushkatua për reziskampin e shfarosjes, tencën e tij heroike në Maliq, më 1949. fetare, në moshën 29 vjeçare.

JANAR

Jeta Katolike

- MARS 2004

Dom Josef Maksen: Meshtar gjerman, pushkatuar më 1946, duke shqiptuar fjalët: “Des i lumtun, tue mendue se do të kujtohem prej shqiptarëve si meshtar i fesë së Krishtit”. Ishte 45 vjeç.

Dom Lazër Shantoja: Meshtar i ndritur, njeri i kulturës, i letërsisë e i artit, u masakrua deri në atë gradë, sa vetë e ëma të kërkonte prej komunistëve ta pushkatonin një orë e më parë, gjë që s’munguan ta bënin në fushat e shkreta të Tiranës. Ishte në moshën 54 vjeçare.

Dom Lekë Sirdani: Personalitet i shquar i Kishës katolike: prift, patriot, shkrimtar. U torturua mizorisht dhe u mbyt për së gjalli në një gropë të ujrave të zeza.

Dom Luigj Prendushi: U arrestua, u torturua dhe u pushkatua si spiun i Vatikanit më 24 janar 1947, në moshën 51 vjeçare.

Dom Marin Shkurti: I shuguruar meshtar më 1961, shërbeu pak kohë në “kishën me dyer të hapura”, e më shumë në atë të heshtjes: guxoi ta vijojë heroikisht shërbimin meshtrak në kohën e terrorit.

U arrestua, andaj, dhe u torturua e u pushkatua në vitin 1969, kur ishte vetëm 36 vjeç.

Dom Mark Gjani: U arrestua për veprimtarinë e tij meshtarake dhe u shua në duart e salvuesve të tij në qeli, me 1945. Ishte 36 vjeç.

Dom Mikel Beltoja: U pushkatua, në moshën 39 vjeçare, më 10 shkurt 1974, mbasi mbrojti heroikisht e haptas idealet e veta fetare në gjyqin që iu bë pas gjashtë muaj torturash, i cili e dënoi me vdekje.

Dom Ndue Suma: Vdiq 2 vjet mbasi ishte lirua nga burgu, i shkatërruar nga torturimet me akuza për të cilat thoshte: “Vetëm kur dola në gjyq e mora vesht pse isha arrestue”.

Dom Ndre Zadeja: Prift e poet, pushkatuar pa gjyq në qytetin e Shkodrës, duke u bërë martiri i parë, viktimë e diktaturës komuniste. Ishte 54 vjeç.

Dom Pjetër Çuni: Prift. Vdekur i varun me kokë poshtë mbi gropën ujrave të zeza, në moshën 34 vjeçare.

Dom Shtjefën Kurti: Prift. Pushkatuar para banorëve të Gurëzit, më 25 tetor 1971, në moshën 71 vjeçare.

Sigurimi e akuzoi se

9

deshi të helmonte popullin me furrat e bukës.

Atë Bernardin Palaj: Frat e poet i madh. Do të vdiste në Kuvendin e Françeskanëve në Shkodër, shndërruar në burg për 700 vetë. Nën torturat e Sigurimit mori tetanozin.

Qe mbledhësi i parë i Eposit të Kreshnikëve, mitolog i shquar, por edhe muzikant e pjanist i talentuar.

Atë Ciprian Nika: Françeskan.

Vdiq nën akuzën e rëndë e shpifëse se kishte fshehur armë në elterin e Shna Ndout, në Kishën françeskane të Gjuhadolit. Ishte 48 vjeç.

Atë Gaspër Suma: Rregulltar, pinjoll i një familje që u shua nga komunistët, u arrestua më 1947 dhe vdiq në burg.

Atë Gjon Shllaku: Frati i madh filozof. U pushkatua, në moshën 41 vjeçare, së bashkut me jezuitët Atë Giovanni Fausti e Atë Daniel Dajani si dhe me seminaristin Mark Çuni, në fillimet e masakrës komuniste kundër klerit katolik. U akuzuan për “tentativë arratisje” dhe për formimin e Partisë Demokristiane. Që të katërtëve shteti shqiptar postkomunit u ka dhënë dekoratën “Martir i Demokracisë”.

Atë Karl Serreqi: Frati që nuk pranoi të kallxonte rrëfimin e një të plagosuri në ndeshjet me komu-

10

Jeta Katolike

JANAR

- MARS 2004

nistët në mal, e kaloi jetën burgjeve. Vdiq në Burrel më 4 prill 1954, në moshën 43 vjeçare.

LUTJA PËR KANONIZIMIN E MARTIRËVE SHQIPTARË

Atë Mati Prendushi: Frati që mori pjesë në ngritjen e flamurit në Deçiq, u përndoq dhe u fal nga krajl Nikolla e nga mbreti Zog, por u dënua me vdekje nga i ashtuquajturi “gjyq” komunist.

Nuk i dihet as varri. Ishte 66 vjeç.

O Zot, Tëjet i mirë dhe i mëshirshëm, Me shembullin e ndritshëm të Krishtit, Birit Tënd në kryq, që vdiq dhe u ringjall, I mbështete në Shqipëri ipeshkvijtë, meshtarët, Rregulltarët dhe shekullarët tanë për të dëshmuar besnikërinë ndaj Ungjillit dhe Kishës në tortura dhe në martirizim, po të lutemi që t’i lumturosh edhe në tokë duke na dhënë hirin që po ta kërkojmë, duke iu porositur ndërmjetësimit të tyre... (kërkoni hirin për të cilin dëshironi të luteni) Shembulli i tyre heroik le të na frymëzojë, që të angazhohemi për t’u rritur në fe, Që Jezu Krishti të jetë qendra e vetme e jetës sonë.

Amen

Atë Serafin Koda: Frat françeskan; dha shpirt mbasi hetuesit komunistë, duke mos u ngopur me torturat e zakonshme, ia nxorrën gërgilacin me kthetra, në moshën 54 vjeçare.

Atë Daniel Dajani, Jezuit; arrestohet së bashku me Atë Giovanni Fausti dhe dënohet me vdekje. E pushkatuan më 4 mars 1947, në moshën 31 vjeçare.

Atë Giovanni Fausti, Jezuit nga Brescia (Itali); misionar i përvuajtur, lidhur për dore me vëllezërit e pafajshëm shqiptarë, pushkatohet më 4 mars 1947, duke larë me gjakun e tij tokën tonë, vetëm pse punoi për Fenë e Krishtit në Shqipëri. Ishte 46 vjeç.

Vëlla Gjon Pantalia: Fratel jezuit; u arrestua ndër të parët dhe vdiq në spital, me këmbë të thyera, mbasi vuajti tmerre të papërshkrueshme.

Zotëri Fran Miraka: I ri që u edukua ndër jezuitë; u vra pse donte Krishtin.

Seminarist Mark Çuni: Pas mbylljes së Kolegjës Saveriane arrestohet.

Dënohet me vdekje dhe pushkatohet më 4 mars 1946, së bashku me Atë Giovanni Fausti dhe Atë Daniel Dajani. Ishte në moshën 22 vjeç.

Zotëri Qerim Sadiku: I ri që u edukua ndër jezuitë; u vra pse donte Krishtin.

Zotëri Gjelosh Lulashi: I ri që u edukua ndër jezuitë; u vra pse donte Krishtin.

Zonjusha Maria Tuci: Rishtarja stigmatine u mbyt e mbyllur në thes, ku e kishin shti së bashku me një dac, të cilit i bijshin me shkop.

Virgjër e martire, vasha dha shpirt me mundime të jashtëzakonshme.

Atë Luigj Paliq është martir që i takon kohës para komu-

nizmit. U vra me atentat nga serbët, më 1913.

Dom Gjon Gazulli është edhe ky martir që i takon kohës para komunizmit. U var nga Zogu në një shesh të Shkodrës në vitin 1927.

Procesi zyrtarisht filloi me 10 nëntor 2002, në katedralen e Shkodrës, me meshën solemne të udhëhequr nga Eminenca e tij Kardinal Crescenzio Sepe me të gjithë Ipeshkvijtë dhe Administratorët shqiptarë.

Pritja jonë do të përmbushet vetëm kur do ti shohim plotësisht të kanonizuar vëllezërit tanë që, për t’i qëndruar besnik dashurisë ndaj Krishtit Mbret dhe Shqipërisë, derdhën gjakun e tyre.

Ftojmë të gjithë ata që i kanë njohur këta vëllezër drejtpërdrejt ose tërthorazi, nëse kanë shkrimet e tyre, ndonjë gjësend tjetër personal ose do fitojnë ndonjë hir me ndermjetësinë e tyre të informojnë: POSTULATËN E PROCESIT TË SHENJTËRVE KURJËN ARQIPESHKVNORE SHKODËR. @ Angelo Massafra, Arqipeshkëv Metropolit i Shkodrës Kryetar i Konferencës Ipeshkvnore të Shqipërisë

JANAR

Jeta Katolike

- MARS 2004

11

Diocesan process of beatification for 40 Albanian martyrs Scutari (Fides Service) - On November 10, 2002, the diocesan process for the beatification of 40 Albanian Catholic martyrs who died between 1913 and 1990: Father Luigj Paliq killed in Kossovo in 1913; Fr Gjon Gazulli hanged in the public square in 1927 and other 38 people out to death under the Communist regime 1945-1990.

Here is a statement issued by the auxiliary Bishop of Scutari Zef Simoni.

ALBANIA: A MARTYR CHURCH RISES AGAIN

W

e give thanks to the most Holy Trinity! We thank the Lord for the Catholic Church in Albania which is about the live a great event: the opening of the process of beatification of 40 Servants of God, on the occasion of the visit to Albania of Cardinal Crescenzio Sepe, Prefect of the Congregation for the Evangelisation of Peoples. On November 9 Cardinal Sepe consecrated the new Cathedral of Rrëshen (Mirdite). On November 10 after celebrating Mass in Scutari Cathedral he opened officially the diocesan process for Father Luigj Paliq killed in Kossovo in 1913; Fr Gjon Gazulli hanged in the public square in 1927 and other 38 people put to death under the Communist regime 1945-1990. Each of these persons shed their blood for love of the Lord Jesus and for their neighbour, forgiving with all their heart their murderers.

Fr Lazer Shantoja was tortured and his hands and feet were amputated. When she saw him like this his mother exclaimed: “I will pay for the bullet to kill him but do not leave him in this terrible condition”. And while he was shot at Tirana, the capital of Albania, another priest Fr Ndre Zadeja was executed in the “old city” of Scutari, the heart of Albanian culture and Catholicis.

The next to be shot dead were Giovanni Fausti and Fr Daniel Dajani, Jesuits; Fr Gjon Shllaka OFM, seminarian Mark Cuni, laymen Gjelosh Lulashi, Qerim Sadiku and Fran Mirakaj and Fr Anton Harapi, Superior provincial of the Friars Minor.

Then it was the turn of Fr Mati Prendushi, doorkeeper of the Franciscan monastery at Gjuhadol, Scutari.

Archbishop Gaspar Thaci of Scutari and

archbishop Vincenc Prennushi of Durres, and Fr Ciprian Nika were falsely accused of hiding weapons in their churches. The Catholic clergy distinguished itself for its patriotism and culture. The dictatorship suggested to Fr Prennushi to separate from the Holy See in Rome and found a nationalist Church. They all courageously refused. The proposal was also put to Bishop Frano Gjini apostolic delegate, who replied firmly: “I will never separate my flock from the Holy See”. Bishop Gjini was shot dead in 1948 and he can be likened to Saints John Fisher and Thomas Moore.

None of the priests accepted the schism and this triggered the reactions which led to the imprisonment of about 170 priests.

Here are some examples of the torture they suffered.

Father Benardin Palaj died of torture and tetanus at the Franciscan monastery which had become a prison for 700 men.

Fr Leke Sirdani and Fr Pjeter Cuni were drowned with the heads immersed in the sewer.

Fr Alfons Tracki and Fr Zef Maksen, German priests, were shot dead. Fr Serafín Koda breathed his last breath with his larynx pulled our of his throat.

Fr Josif, a Catholic priest of Byzantine Rite, was buried alive in a swamp at Maliq.

When Fr Mark Gjani was asked to deny Christ, his reply was: “Long live Christ the King”. He was killed and his body was thrown to the dogs.

Fr Mikel Beltoja was tortured during a trial behind closed doors. The police stabbed him with screwdrivers and he was shot a few days later. After this the regime started terrible anti-clerical and anti-religious propaganda so called “class-war”.

Propaganda that God does not exist and that religion was an illusion and exploitation was carried out systematically in every school and college, conferences, lessons, speeches. On 6 February 1967, the dictator started the “Chinese Cultural Revolution”.

The revolution was carried out with intensity and ferocity particularly against the Church in the remotest corners of the country. All churches and mosques were closed!

Scutari cathedral was made into a sports hall. In Scutari, during a congress the dictator spoke against God and against the

Catholic Church. The Franciscan church at Gjuhadol was made into a cinema.

The Shrine of Our Lady of Good Counsel near, “Rozafa” castle in Scutari, was destroyed. The Sacred Heart of Jesus church in Tirana became a cinema.

Lezha church was closed on 26 March 1967, on Easter Sunday St Anthony’s shrine at Kurbini was destroyed and a military camp built in its place. The little 13th century church at Vau i Dejes, of great value, was blown up.

The other churches which were not destroyed, were turned into barns, culture halls, courts, stables, workshops.

There were no priests to be seen.

The police checked everywhere, even in young wives dowry trunks. On 10 July 1968 an atheist exhibition was opened in Scutari: “The retrograde role of the faith” Persecution reached its apex in 1967, when Albanian was proclaimed an “atheist state”.

This terrible situation continued until 4 November 1990, a day which marked the beginning of a new epoch of religion and religious belief with the celebration of Holy Mass at the Scutari Catholic cemetery. This date was followed by other happy dates: 1. A visit to Albania by Mother Teresa of Calcutta 2. The opening of the Apostolic Nunciature in Tirana; 3. Visit by Pope John Paul II; 4. The establishment of the Catholic hierarchy; 5. The opening of the inter-diocesan seminary “Our Lady of Good Counsel”; 6. The arrival of many missionaries from our Sister Churches.

The opening of the canonical process for the beatification of the Servants of god killed for the faith, is of utmost value and significance for Albania, because saints and martyrs are not only mediators between God and mankind, they are also models from which to draw inspiration in the work of giving a new face and a new future to this people who has suffered so much.. We give thanks to the Lord (Fides Service11/11/2002) Bishop Zef Simoni Auxiliary of Scutari

12

Jeta Katolike

JANAR

- MARS 2004

RADIO MARIA

Drejtori i programit Dom Prekë Lazraj celebron një meshë në studio të Radio Maria

“Hiri i Hyjit në Shtëpinë Tënde”

N

jë familje e re radhitet në familjen e madhe të Radio Marisë Botërore. Një familje e re do të gëzojë popullin e vet me zërin e saj të veçantë e me një emër kuptimplotë „Radio Maria – Hiri i Hyjit në Shtëpinë Tënde“.

SHOQATA RADIO MARIA është jopërfituese dhe jopolitike. Veprimtaria e saj themelore është veprimtari radiofonike, të cilën e bën përmes Radio Marisë, radiostacionit të parë në Shqipëri me program kryesisht fetar.

Projekti në Shqipëri, për të hapur Radio Marinë filloi shumë herët, por u realizua vetëm më prill të vitit 2003, kur u formua «Shoqata e Radio Marisë».

Transmetimet i filloi në qytetin e Shkodrës më datë 19. 07.2003 në orën 18 (6 pasdite) në frekuencat 102.2 MhZ dhe tani për tani mbulon rrethet e Shkodrës dhe të Lezhës. Po ashtu dëgjohet edhe në viset shqiptare në Malin e Zi. President i saj është z. Dodë Marinaj,

dhe drejtor Dom Prekë Lazraj.

Radio Maria është bashkim i shekullarve dhe meshtarëve. Ajo është formuar për të ungillëzuar me anë të radios. Të gjitha programet e saj përfshijnë lutjen, përshpirtërinë, katekezën, historinë dhe mësimin e Kishës, muzikën shpirtërore, informacionet e ndryshme për jetën e Kishës dhe përmbajtje të tjera që promovojnë personin njerëzor.

Radio Maria dëshiron që të ndihmojë ndërtimin shpirtëror të njerëzve, duke vlerësuar veçanërisht familjen. Ajo u drejtohet fëmijëve, të rinjve, prindërve dhe të gjithë atyre njerëzve, për të cilët koha bashkëkohore nuk ka kohë – të vjetërve, të sëmurëve, të braktisurve, njerëzve që janë shpirtërisht të plagosur e të mohuar nga të tjerët.

Programet e saj janë shumë të larmishme. Përveç lutjeve e rruzares që luten tri herë në ditë (mëngjes, drekë dhe darkë), programet përfshijnë lexim të librave meditativë, emision kushtuar të sëmurëve, pleqve, të vetmuarve dhe atyre që merren me punët e shtëpisë, emision për fëmijë, lexim letrash të ardhura në adresë të radios nga dëgjuesit,

emision me telefonata, ku çdo dëgjues mund të telefonojë për të ofruar falenderime apo lutje të ndryshme, të cilat i kushtojmë gjatë rruzares, leximi i Biblës.

Orari kryesor i ditës përmban emisione të ndryshme me temë fetare, si: urdhërimet e Tenzot, historia e Kishës, rrënjët e fesë së krishterë, shpjegimi i formules së fesë “Besoj”, shpjegimi i fjalës së Zotit, udha e kryqit (gjatë kohës së kreshmeve) etj, dhe emisione me temë shoqërore, si: për familjen, drogën, si të bëjmë diçka të mirë në jetën tonë, për shëndetin, me mjekun të pranishëm në studio, etj. Këto janë vetëm disa nga emisionet, pasi të tjera janë në përgatitje për t’u transmetuar nëpërmjet valëve të kësaj radio.

Megjithëse Radio Maria shqiptare ka një jetëgjatësi mjaft të shkurtër, ka vetëm disa muaj që zëri i saj është bërë mik i familjeve shqiptare, dëgjuesit janë mjaft të kënaqur. Ato shprehen se jeta e tyre ka ndërruar plotësisht, kanë rilindur, kanë rigjetur Zotin, i cili u ka munguar prej mëse gjysëm shekulli. Ajo është bërë anëtaria më e dashur e familjeve.

Radio Maria transmeton gjatë 24 orëve

JANAR

Jeta Katolike

- MARS 2004

të ditës. Programet e drejtpërdrejta transmetohen nga 700 – 1230 dhe 300 – 1000 dhe gjatë orëve të tjera transmetohen këngë fetare apo muzikë instrumentale.

Me ndihmën e Zotit, në një kohë shumë të shkurtër, valët e Radio Marisë do të përhapen në të gjithë Shqipërine dhe kudo shqiptarët jetojnë nëpër botë, me anë të satelitit dhe internetit. Kështu edhe programet do të kenë llojshmëri më të madhe.

Radio Maria është radiostacioni i parë fetar jopërfitues në Shqipëri dhe mbeshtetet kryesisht nga ndihmat vullnetare të dëgjuesve të saj si edhe nga puna vullnetare që bëjnë bashkëpunëtorët e saj. Çdo ndihmë e dëgjuesve për program cilësor dhe zgjerim të frekuencave, ndihmon dëgjueshmërinë e këtij programi në shtëpitë e secilit dhe në të ardhmen, përmes satelitit dhe internetit, kudo në botë. Kështu pra, Radio Maria është stacioni radiofonik i të gjithë atyre që e dëgjojnë.

Falenderimi ynë ndaj tyre vjen nëpërmjet lutjeve tona që ua kushtojmë çdo ditë, veçanarisht me anë të rruzares apo Meshës Shenjte.

Duke përfituar, ju drejtohemi edhe juve të dashur lexues: nëse dëshironi që zëri i Radios suaj të dëgjohet kudo në botë, të

Vullnetarë-bashkëpunëtorë që punojnë në Radio Maria ofroni kontributin tuaj në gjirollogarinë: PRO CREDIT BANK – Shkoder, në Nr. llogarisë/Account No 600388970002.

Arsyeja e dërgesës: Ndihmë Radio Marisë.

Pranuesi: Shoqata Radio Maria, Sheshi “Gjon Pali II”, Shkodër ALBANIA Për çdo informacion drejtohuni në këtë adresë: Shoqata Radio Maria, Sheshi “Gjon

Pali II” Shkodër tel. ++355 (022) 418 08; program (022) 418 08 E-mail: lazraj@hotmail. com PRO CREDIT BANK – Shkoder, në Nr. llogarisë/Account No 600388970002.

Ju falënderojmë përzemërsisht për mbështetjen tuaj: me lutje, bashkëpunim dhe në mënyrë financiare!

LOUIS OVERSEAS • Domestic & Overseas • • Wholesalers to Tirana • • All Airlines • Tours • Cruises • • Honeymoons • Multilingual Translations • Affidavits • Court Interpreter Services

Albanian Radio Hour Every Sunday 8:30 pm on WPAT 930AM 613 - 615 E 187th Street, Suite 3 and 4 • Bronx, NY 10458

Tel: 718-733-6900 Fax: 718-733-7015 www.louisoverseastravel.com • E-Mail: Louistravel@att.net

13

14

Jeta Katolike

JANAR

- MARS 2004

Dita e Shën Valentinit N

ga historia e Shën Valentinit dimë shumë pak. Sipas martirologjisë dhe traditës krishtere, ai ka rënë viktimë për fenë e Jezu Krishtit, gjatë persekutimeve të perandorit romak Claudit II, më 14 shkurt 269/70. Në shenjë përkujtimi për të, banorët e këtij qyteti, në vitin 350 pas Krishtit ngritën një kishë pikërisht në vendin ku ai u ekzekutua.

Tek romakët e lashtë paganë, para disa shekujsh, dita e dashurisë konsiderohej si festa më e madhe, që nënkuptonte dashurinë që ata kishin për Zotin e tyre.

Legjendat rreth festës janë të shumta, ndërsa më e spikatura është ajo që vetë romakët e besonin si të vërtetë: Thuhet se themeluesi i Romës së lashtë, Romulus, një ditë prej ditësh, kur ishte ende foshnjë, piu nga gjiri i një ulkonje, qumështi i së cilës i dhuroi trupit të tij forcë e energji.

Duke marrë shkas nga kjo, romakët e lashtë e paganë, e përkujtonin atë çdo vit, në mes të muajit shkurt, duke therrur atë ditë një qen e një dhi dhe me gjakun e tyre e lyenin trupin dy djem të rinj. Më pas, dy të rinjtë të ndjekur nga qindra njerëz, vërtiteshin nëpër rrugët e qytetit. Ata mbanin në duar dy copa lëkure kafshe dhe me to fërkonin çdo njeri që takohej me ta. Femrat romake besonin se një rit i tillë u mundësonte atyre të mbesnin shtatzënë.

Edhe pse romakët e përqafuan fenë e krishterë, ata vazhduan ta festonin këtë ditë “të shenjtë”, por ia ndryshuan kuptimin pagan nga “Dashuria hyjnore”, në “Martirizim dashurie”, për të cilën thuhet se Shën Valentini kishte dhënë jetën, pasi qe i pari nismëtar që thirri për paqe dhe dashuri. Më vonë, kjo festë u quajt “Festa e të dashuruarve”. Thuhet gjithashtu, se kur perandori Claudi i II-të, ishte në pushtet, dha urdhër që askush nga ushtarët e tij të mos martohej, pasi kjo i pengonte të merrnin pjesë nëpër beteja. Këtë vendim e shkeli prifti Valentin, i cili në fshehtësi, nisi të nënshkruajë akte martesash, të cilat i sollën edhe ekzekutimin nga Perandori.

Sot, të gjithë e dinë se në përkujtim të flijimit të tij, dita e 14 shkurtit mbeti si simbol i të dashuruarve.

Para lindjes së festës së Shën Valentinit, madje para legjendave romake, dashuria ishte një kult, i cili si i tillë adhurohej. Ky ishte kulti i Afërditës, Perëndeshës së Dashurisë. Origjina e saj ishte nga Qipro, ndërsa në Greqi, vendi kryesor i kultit të saj, ishte Korinti, ku ajo nderohej si Afërdita Pandemos, mbrojtëse e dashurisë njerëzore.

Konsiderohej si e tillë, bijë e Zeusit dhe Dionës, megjithëse më i përhapur ishte miti i krijimit të saj nga shkuma e valëve të detit dhe gjaku i Uranit. Sipas mitologjisë, krijimi i perëndive fillonte me bashkimin e

Geas ose Tokës me Uranin, nga të cilët lindën titanët, ciklopët, etj. Kronosi, njëri prej titanëve, e goditi të atin dhe ia mori sundimin, ndërsa nga gjaku i derdhur lindën nimfat dhe nga shkuma e formuar në det, doli Afërdita. Afërdita, nderohej në lartësinë e maleve dhe paraqitej duke mbajtur një mollë si simbol të pjellshmërisë dhe të dashurisë.

Në lidhje me natyrën, ajo ishte perëndeshë e luleve, e kopshteve dhe e pranverës. Paraqitet e zbukuruar me lule, në shoqërinë e të dashurit të saj, Adonisit. Një përkrahje të gjërë, kishte miti i grindjes së saj me Herën dhe Athinën, se cila prej tyre ishte më e bukura. Si gjykatës ato zgjodhën Paridin, i cili i dha mollën Afërditës - si më të bukurës, kurse si shpërblim mori Helenën.

Me kalimin e kohës kanë lindur një sërë legjendash për shën Valentinin, trëndafili i bashkimit, fëmijët, pëllumbat, dashuria sublime, të gjitha gjërat që e kanë bërë atë një festë model për të dashuruarit.

Trëndafili i bashkimit Shën Valentini ishte duke dëgjuar një ditë teksa ziheshin dy të rinj të fejuar, të cilët po kalonin përtej kopshtit të tij.

Valentini iu doli përpara me një trëndafil të bukur në dorë. Me një fytyrë të qetë, e të shëndritshme që rrezatonte plaku i mirë, ia dhuroi trëndafilin çiftit. Ky veprim pati fuqinë magjike që të bënte paqe mes dy të rinjve të dashuruar.

Fëmijët

Shën Valentini

Shën Valentini mbante dhe kujdesej për një kopsht shumë të bukur pranë një lugine. Në këtë livadh, ai lejonte që të luanin të gjithë fëmijet. Atëherë ai i bekonte të gjithë. Pastaj i jepte secilit nga një lule me këshillë që t’ia çonin nënës, duke bërë kështu që të ktheheshin në

JANAR

Jeta Katolike

- MARS 2004

shtëpi heret dhe të rritej dashuria dhe respekti për prindërit. Po ashtu Shën Valentini ia riktheu shëndetin një fëmije të paralizuar, që e kishte edhe epilepsinë.

Dashuria sublime Ishte një vajzë e bukur me emrin Serapia, e cila jetonte në sheshin Terni, aktualisht sheshi Clai. Andej kalonte shpesh një djalë i ri me emrin Sabino. Sytë e tij nuk shkoqiteshin nga ato të Serapias.

Kjo bëri që djaloshi të dashurohej dhe t’i kërkojë Serapias të bëhej gruaja e tij. Por prindërit e saj nuk pranuan sepse Sabino ishte pagan, ndërsa ata ishin të krishterë.

Atëherë vajza, i sugjeroi të shkonin tek prifti i tyre, të mësonin e të bekoheshin prej tij, gjë të cilën Sabino e bëri, për hir të dashurisë që kishte për të dashurën e tij.

Kur kjo pengesë u kapërcye, doli një tjetër më e madhe. U zbulua se Serapia vuante nga një sëmundje e rëndë e verbësisë.

Dëshpërimi i prindërve dhe i të riut ishte shumë i madh. Menjëherë familjarët sollën në shtratin e vajzës priftin. Ashtu Shën Valentini e shëroi vajzën duke ia kthyer pamjen e syve. Sabino iu lut njeriut të shenjtë që ai mos ta ndante nga e dashura e tij. Valentini ngriti duart dhe zërin ndaj babait të të gjithëve. Dhe një gjumë bamirësie i bashkoi përjetësisht dy zemra me rrahje të sinkronizuara, ndërsa shtrëngoheshin në përjetësi.

Pëllumbat Sipas një legjende të vjetër, Shën Valentini nga burgu mendonte për fëmijët, të cilët i donte shumë e që nuk do të kishin më një vend të sigurtë për të luajtur. Çfarë të bënte? Atëherë, iu lut Zotit dhe ai i dërgoi dy nga pëllumbat e tij. Pëllumbat të udhëhequr nga një instikt misterioz gjetën burgun ku ishte Valentini. Në qafën e njërit prej pëllumbave ishte i varur nje çelës.

Ishte pikërisht çelësi i kopshtit. Valentini shkroi një letër, brenda së cilës vendosi dhe çelësin. Është e lehtë të imagjinosh atë çfarë ishte shkruar. “Të gjithë fëmijëve që dua... nga Valentini juaj”.

Në Shtetet e Bashkuara dhe në Kanada, më 14 shkurt, të rinjtë shkëmbejnë “valentinët”, kartolina të lezetshme në të cilat shkruhen mesazhe dashurie. Në disa shkolla organizohen festa, ndërsa në qendër të klasës vendoset një shishe shumëngjyrëshe, brenda së cilës futen të

gjithë “valentinët” që shkëmbejnë shokët e klasës. Me mbarimin e festës, të gjitha letrat shpërndahen duke i lexuar. Dikush nuk preferon të firmosë mesazhin, që i ka dërguar të dashurës dhe kufizohet duke shkruar frazën “Gjeje kush?”. Në Angli të rinjtë këndojnë këngë tradicionale në ditën e Shën Valentinit dhe në këmbim marrin para dhe ëmbëlsira nga të dashurit. Ndërsa në Itali, në zonën e Sicilisë, vajzat e reja çohen heret në ditën e Shën Valentinit, dalin në dritare dhe zgjedhin si burrin e

15

tyre të parin që kalon në rrugë. Për të evituar surpriza të pakëndshme vajzat i mbajnë sytë mbyllur derisa të dëgjojnë një zë të këndshëm. Vetëm atëherë i hapin. Në Derbyshire vajzat rrotulloheshin për 12 herë rresht rreth kishës në mesnatë dhe përsërisnin frazën “Ai që më do me të vërtetë të vijë tani pas meje”. Pas rrotullimit të 12-të shpresohej të shfaqej dashuria e vërtetë”, etj.

(Marrë nga revista “Shpresa” No. 64)

Jeta Katolike

16

JANAR

- MARS 2004

ZOJA NUNCIATË Madhështia e Lajmërimit të Shëlbuesit: Gjithçka fillon me Marinë Nënën e Jezusit

G

jatë ditëve të Adventit (Ardhjes) lexojmë pjesë nga «ungjijt e fëmijërisë». Këto janë njoftime që flasin për gjithë atë që ndodhi pak para lindjes së Jezu Krishtit. Ungjilltarët që i kanë shkruar nuk kanë qenë dëshmitarë të drejtpërdrejtë të këtyre ndodhive. Ata i kanë shkruar ashtu si i kanë dëgjuar në predikimet e besueshme të dëshmitarëve. Ndër ta dëshmitari më i mirë ishte vetë Nëna e Jezu Krishtit.

Këto ngjarje gjinden pikërisht në kufi ndërmjet botës së vjetër dhe të re, ndërmjet Besëlidhjes së vjetër dhe të re.

Ato janë lidhje e tyre dhe për këtë arsye shpesh herë mbartin më vete elemente që i hasim në pjesët ekzistuese të Besëlidhjes së vjetër dhe që kanë lidhje me të.

Maria, nëna e tij, pasi u fejua me Jozefin, para se të banonin së bashku, u gjet shtatëzënë për virtyt të Shpirtit Shenjt.

Gjithçka fillon me Marinë nënën e Jezusit. Ajo është këtu në qendër.

Qysh në fillim kjo fjali na drejton kah i tërë realiteti i jetës i kësaj vajze të re. Është e fejuar. Jeton kohën e fejesës, kohën e pritjes (shpresës).

Kjo është një mënyrë dhe një proces krejt i zakonshëm i hyrjes në martesë.

Lehtë mund ta paramendojnë aq nëna dhe gra që e kanë kaluar këtë kohë të fejesës. Kjo është kohë e një pritjeje të gëzueshme dhe që rrëmben, kohë e planifikimit, gëzimit dhe lumturisë.

Mirëpo, ndodhi diçka jo e përditshme. Pa një jetë të përbashkët me Jozefin, në fejesë, ata presin fëmijën.

Maria u gjet shtatëzënë. E ngjizi fëmijën me fuqi dhe hir të Shpirtit Shenjt. Kjo do të thotë se fëmijën që e mbart nën kraharorin e vet nuk është i rëndomtë. Edhe pse vjen në botë si fëmijët tjerë, Ai është i veçantë, i jashtëzakonshëm. Më vonë do të quhet Biri i Hyjit, mirëpo ja, qysh në këtë moment ekzistojnë shenja të qarta të mrekullueshmërisë dhe

Engjëlli i Zotit ju fal Zojës Marie hyjnisë së tij.

Të fejuarit e rinj u gjetën në një situatë të palakmueshme. Hyji i drejtoi krejtësisht ndryshe jetët e tyre.

Këtë nuk e kishin pritur dhe i befasoi kjo gjë. Ç’do të bëjnë dhe si do ta zgjidhin këtë situatë të re?

Tashti Jozefi, i fejuari i saj, pasi ishte njeri i drejtë e nuk donte ta çnderonte botërisht, mendoi ta lëshojë fshehtazi.

Jozefi e do Marinë. Mirëpo është i befasuar me gjithë atë që po ndodhte me të. Nuk e ka të qartë. Disi sikur e ka vështirë fare të bisedojë me Marinë lidhur me këtë. Nuk ka guxim të vendosë. E pra, me asgjë s’dëshiron që ta fyejë. O çfarë diskrecioni i shenjtë i Sh’Jozefit që as gojën nuk e çeli. Sa e çuditshme është bota e të zgjedhurve të Hyjit. Kush është ai që mund ta shqyrtojë. Ne mundemi vetëm të mrekullohemi dhe të mundohemi ta ndjekim.

Posa në mendje të vet vendosi të bëjë kështu, ja se, iu duk në ëndërr engjëlli i Zotit dhe i tha: “Jozef, biri i

Davidit, mos ki frikë ta marrësh Marinë, të fejuarën tënde, sepse foshnja që është zënë në të, u zu për virtyt të Shpirtit Shenjt. Ajo do të lindë djalë e ti ngjitja emrin Jezus, sepse Ai do ta shëlbojë popullin e vet prej mëkateve të tija”.

Hyji i ndihmon Jozefit që ta zgjidhë «krizën» që e kishte kapluar martesën e tij. E merr vesh se ky është plani i Hyjit dhe në të e sendërton planin e vet. Për gjithë këtë Jozefi nuk është pyetur fare.

Ai thjesht e pranon që Hyji ta shlyejë planin e tij që ai me siguri e kishte planifikuar për të ardhmën e vet dhe e përputh me të Hyjit. Këtu edhe është madhëria e tij. Këtu është i paarritshëm. Për këtë arsye lusim në litani: “Jozef, i përvujtë (nënshtrueshëm): lutu për ne!” O Zot, më jep fuqi në qoftë se do të më duhet që t’i lë planet e mia për të ardhmën dhe ta pranoj atë që ti më ofron.

E gjithë kjo ngjau që të shkonte në vend fjala e Zotit e thënë nëpër profetin... Jozefi, si u zgjua nga gjumi, bëri sikurse i urdhëroi engjëlli i Zotit: e mori në shtëpi të fejuarën e vet.

Gjithë kjo na duket fare normale dhe e thjeshtë. Ndërsa në realitet ka qenë krejtësisht ndryshe. Të provojmë së paku një grimcë ta paramendojmë, të hyjmë në situatën edhe të Jozefit edhe të Marisë.

Asnjëri prej tyre nuk e imponon dhe nuk e zbaton vullnetin e vet edhe pse jetët e tyre janë të lëkundura më rrënjë (në bazë) dhe janë drejtuar në një drejtim krejtësisht tjetër prej asaj çfarë kishin planifikuar ata. Si një çift i ri bashkëshortor marrin për vete dhe për të tjerët një përgjegjësi të jashtëzakonshme.

Nëpërmjet tyre Hyji vjen në botën tonë dhe bëhet Emanuel, që do të thotë: Hyji me ne. Çfare është përgjegjësia ime për ardhjen e Hyjit në botën tonë dhe që Hyji edhe sot të shfaqet si Emanuel, Hyji me ne?

(Në meditim lus Zotin që të ma jepë hirin e shenjtë që të di planet e mia t’i sendërtoj në planin e Hyjit edhe pse kjo më duket e pakuptueshme).

JANAR

Jeta Katolike

- MARS 2004

17

Solemnity of the Annunciation of the Lord

T

oday is the Solemnity of the Annunciation of the Lord; this day was chosen for the feast because it is nine months before the Solemnity of Christmas. Today’s feast celebrates the coming of the Angel Gabriel to the Virgin Mary to announce to her the special mission God had chosen for her in being the mother of His only son.

We are continually reminded of the importance of this feast to our salvation in various devotional prayers. For example, in the joyous mysteries of the Rosary, this feast is highlighted, as it is in the Angelus.

The feast of the Annunciation began to be celebrated on this day during the fourth and fifth centuries, soon after the date for celebrating Christmas was universalized throughout the Church. This feast celebrates the Incarnation of the Second Person of the Trinity and the salvation of all mankind. This point of our salvation was deeply discussed by many of the Church fathers, to explain it to the faithful and to show the deep love God has for us. Some of the Church fathers who wrote on this were St. Athanasius, St. Gregory of Nyssa and St. Augustine.

Enriched from the first instant of her conception with the splendor of an entirely unique holiness, the Virgin of Nazareth is hailed by the heralding angel, by divine command, as ‘full of grace’ (cf. Lk 1:28). To the heavenly messenger she replies: ‘Behold the handmaid of the Lord; be it done to me according to thy word’ (Lk 1:38). Thus the

daughter of Adam, Mary, consented to the word of God, became the Mother of Jesus.

Committing herself wholeheartedly and impeded by no sin to the Lord, to the person and work of

her Son, under and with him, serving the mystery of redemption, by the grace of Almighty God (Constitution on the Church, 56).

Artiste Limousine Service Elegance • Luxury • Affordability “FOR THE SUPERSTAR TREATMENT” Tel. 914-243-0807 • Fax. 914-245-3391

“WEDDINGS & PROMS OUR SPECIALTY” Featuring New Luxurious 2-18 Passengers Super Stretch White Lincolns Fully Loaded

Rolls Royce • Excalibur • Mercedes • Lexus • Sedans

5% DONATED TO MOTHER TERESA CENTER WHEN YOU BOOK WITH US! 24 orë 7 ditë në javë.

Zbritje për dasmat dhe ceremonitë shqiptare!

Limuzinat 2000 më të reja super të gjata - kapaciteti 18 persona Ju garantojmë për çmime të volitshme dhe shërbim profesional!

“FOR ALL OCCASIONS & DESTINATIONS” •Weddings •Airports •Night Out •Anniversaries

•Proms •Casinos •Concerts •Sporting Events

•Birthdays •Christenings •Dinner/Theatre •Special Events

“SERVING THE TRI-STATE AREA SINCE 1983” Weddings Complimentary Champagne & Church Runner

24 Hours 7 Days

914-243-0807 Visit us at:www.artistelimo.baweb.com Lule (Lola) & Nua (Tony) Gjokaj Please Make Your Reservation Early!

Professional Courteous Tuxedo Chauffeurs

Jeta Katolike

18

JANAR

- MARS 2004

Intervistë me Imzot Angelo Massafra, Arqipeshkëv i Kryeipeshkvisë së Shkodrës

Ëndërroj rajonin e Ballkanit në paqe Inervistoi: Gjekë Gjonaj

A

ngelo Massafra u lind në Shën Marcano, të Shën Jozefit (Taranto-Pulia), më 23 mars 1949, në Itali dhe është arbëresh.

Ka marrë edukimin qytetar dhe fetar në institute të ndryshme shkollore të Urdhrit të Fretërve Françeskanë e studimet e larta filozofiko-teologjike në Pulia. Është shuguruar meshtar më 21 shtator 1974 në Leçe (Pulia).

Ka qenë ngarkuar me detyra të ndryshme kishtare në vende të ndryshme e institucione në krahinën e Pulias.

Ka ardhur në Shqipëri në vitin 1993 për formimin e të rinjve shqiptarë që ishin kandidatë për jetën rregulltare në Urdhrin e Fretërve Minorë në Lezhë. Ka qenë mësues i novicëve deri në vitin 1996, si dhe famullitar në famullinë e Troshanit, dhe ka patur edhe detyra të tjera kishtare.

Më 6 dhjetor 1996, Shenjtëria e Tij, Papa Gjon Pali II, e ka emëruar Ipeshkëv të parë në Dioqezën të Rrëshenit (Abacia e vjetër e Oroshit, në Mirditë) dhe Administrator Apostolik të Dioqezës të Lezhës.

Më 6 janar 1997 u shugurua nga Papa Gjon Pali II në Bazilikën e Shën Pjetrit, në Vatikan.

Më 28 tetor 1997, pas vdekjes së Arqipeshkvit Metropolit të Shkodrës, Shkëlqesisë së Tij, Imzot Frano Illisë, u emërua Administrator Apostolik i Kryedioqezës së Shkodrës dhe i Dioqezës së Sapës (Nënshat – Zadrimë).

Më 28 mars 1998, Papa Gjon Pali II, e emëroi Kryeipeshkëv Metropolit të Shkodrës dhe Administrator Apostolik të Dioqezës së Sapës. Nga 6 mars 2000 nuk është më Administrator Apostolik i Sapës.

Imzot Angelo Massafra

- Imzot Ju jeni arbëresh. Më intereson se si e imagjinuat më parë Shqipërinë dhe çka ju shtyri të vini për të vepruar në atdheun e etërve Tuaj?

Gjatë Seminarit kisha gjithmonë dëshirën për të ardhur si misionar në Shqipëri, nëse do të rikthehej liria fetare. Për ne, Shqipëria ishte një vend ku nuk kishte liri civile dhe fetare; kishim kureshtjen për të njohur vendin e etërve tanë, por ishte e pamundur. Kemi dëgjuar shumë, madje që kur isha fëmijë, për atdheun tonë dhe për bëmat e heroit kombëtar Gjergj Kastrioti i cili i priu qëndresës kryelartë shqiptare për njëzetepesë vjet (1443-1468) kundra pushtuesve Osman. Madje, neve arëbreshëve, në kujtesën tonë na mbetej si një ngjarje e

pa harruar ajo që arëbreshi, papa Klementi XI, pati bërë për tokën mëmë (17001721). Një përshtypje të veçantë tek unë për “kishën në heshtje” patën lënë fjalët e papës Gjon Pali II, më 6 tetor 1980 nga Otranto, ku ai ishte shprehur: “Dhe kështu, në këtë rrethanë të sotme nuk mund të mos e çoj vështrimin tim tej detit; te Kisha jo e largët heroike e Shqipërisë, e tronditur nga përndjekja e gjatë dhe e egër, por pasuruar nga dëshmia e martirëve të vet: ipeshkvinj, meshtarë, rregulltarë e rregulltare, besnikë e të thjeshtë”.

Shpesh kemi dëgjuar nëpërmjet Radio Tiranës emisionet që transmetonte aso kohe kundër imperializmit, reaksionizmit, etj. Në krahasim më kushtetutën ateiste të vitit 1976, qeveria e Shqipërisë në vitin 1991, përshtati një normë kalimtare të Kushtetutës, si shtet laik, duke respektuar të drejtën e besimit fetar.

Kisha mundi t’ja nisë rishtasi plotësisht rrugës së saj, për t’ia predikuar Ungjillin (Lajmin e Gëzuar) popullit të ngujuar. Nevoja, për t’i ardhur në ndihmë vllezërve në ngushticë më nxiti të vij në Shqipëri për të ofruar ndihmën time si meshtar në vitin 1993.

- Pas një kohë të caktuar pune në Shqipëri si misionar, në ç’mënyrë e përjetuat emërimin tuaj për ipeshkëv të Rreshënit, nga papa Gjon Pali i II? Sikurse thashë edhe më sipër, në Lezhë punova për formimin e të rinjve shqiptarë që ishin kandidatë për jetën rregulltare në Urdhrin e Fretërve Minorë, d.m.th. si mësues i novicëve,

JANAR

Jeta Katolike

- MARS 2004

njëheri isha dhe famullitar në famullinë e Troshanit deri në vitin 1996.

Angazhimet nuk më mungonin kur më thirrën për një mision të ri që nuk e kisha menduar kurrë. Ky mision më hodhi nga kuvendi i qetë, në një jetë më të impenjuar kishtare në Shqipëri. Gjithë kjo ndodhi në vitet që qenë të vështira dhe tragjike për Ballkanin dhe për atë që ndërkohë ishte bërë atdheu im i ri: Shqipëria.

Emërimi për ipeshkëv në vitin 1996, qe papritur, ishte i paparashikuar. Duke qenë i vetdijëshëm për dëtyrimin që mban ky shërbim, kundërshtova sa pata mundësi, në fund iu dorëzova vulletit të Zotit që më fliste nëpërmjet Papës Gjon Pali II-të.

- Shkodra është qendër e lashtë e qytetrimit shqiptar. Si e gjetët atë

kryedioçeze, kam nder të jam kryeipeshkëv dhe qytetar shqiptar i qytetit të Shkodrës. Çka i përket pjesë së dytë të pyetjës së juaj më duhët të thëm se, roli i misionarëve të huaj dhe mështarëve nga Kosova të ardhur ndër të vetët, duke punuar në kushte të vështira jete, është tejet i madh. Me që më jëpet rasti nga Ju, dua të shprehi vlerësimin dhe falënderimim tim për punën të cilën janë duke bërë për të ndihmuar Kishën “Martire”, shqiptare, në rimkembjen e saj.

- Gjendeni në postin e Presidentit të Konferencës Ipeshkvnore të Shqipërisë. Cili është bashkpunimi Juaj me Kryeipeshkvinë e Tivarit, historia e të cilës është e lidhur ngusht më Kryedioqezën Tuaj?

Kisha Katolike është Kishë e gjithmbarëshme (Katholikos). Ajo,

Ka ardhur koha që të gjithë popujt e Gadishullit Ballkanik të bëjnë një hap përpara më të vendosur dhe më cilësor. Kjo do të thotë: të vlerësojnë vlerat kombëtare të çdo populli duke kapërcyer kështu nacionalizmin. pasi e morët detyrën e kryeipeshkvit të kësaj Metropolie dhe çfarë ishte roli i misionarëve të huaj dhe priftërinjve nga Kosova që shërbyen në kishat e këtushme?

Aso here, Shkodra ishte një kryedioqezë që po rritej, me shumë përpjekje dhe admirim ishte udhëhequr nga Mons. Fran Illia dhe nga Ipeshkvi ndihmës Mons. Zef Simoni. Kishin hedhur themele të forta për një të ardhme të mirë e të sigurtë... . Por fatëkeqësisht trazirat e vitit 1997 kishin bllokuar gjithçka.

Si kryeipeshkëv i posaemëruar në krye të kësaj dëtyre, për ta rimkëmbur kryedioçezën prej 120 000 besimtarë më duhej të punoja shumë dhe në shumë drejtime: në anën baritore (edukimit shpirtëror), socijale, organizative etj. Së bashku me klerin të pakët vendas dhe atë të ardhur, arritëm suksese të kosiderueshme duke punuar në vreshtën e Zotit.

Duke patur parasysh të kaluarën e hidhur por dhe krenare të kësaj të

për shkak të veprimtarisë që bën është e ndarë në provinca administrative – dioçeze. Kurse, në nivelët shtetrore është e organizuar si Konferencë Ipeshkvënore. Shën Pali, Apostull i cili pat Ungjillzuar Ilirikun, shprehët: në Krishtin e kemi kryet dhe të gjithë jemi gjymtyrë të të njëjtit trup. Si gjymtyrë Hyji na ka vendosur shumë pranë njëra-tjetrës. Me kryedioçezën e Tivarit na lidh ngusht edhe e kaluara historike. Siç jeni në dijeni, dioçeza e Shkodrës gjatë vitëve 10891867, ka qenë varëse (sufragane) e kryedioqezës së Tivarit. Prandaj nuk mund të mos bashkëpunojmë ngushtë. Mons. Zef Gashi – të cilin gjej rast ta përshëndes edhe me anë të kësaj interviste – është i ftuari i gjithmonshëm në takimet e Konferencës sonë. Më lejoni t’i kujtoj lexuesit se Mons. Gashi ishte në vitin 2003 Presidenti i Komisionit për kremtimin e 300-ndë vjetorit të Kuvendit të Arbërit. Gjithashtu ne jemi së bashku në iniciativa liturgjike, katekistike,

19

dhe në këtë kemi shumë lehtësime pasi jemi i njëjti popull, kemi të njejtën traditë dhe flasim të njëjtën gjuhë.

- Në Shkodër veprojnë Bashkësia Islame dhe Kisha Ortodokse Autoqefale Shqiptare. A keni marrdhënje më këto dy institucione fetare?

Marrëdheniet ndërfetare në Shkodër janë të mira, qoftë në nivelin e lartë, qoftë midis besimtarëve.

Shqipëria dhe Shkodra, edhe sot, janë një shembull i bashkëjetesës fetare.

Atë Aleksander Petani i Kishës Ortodokse në Shkodër, Mons. Angelo Massafra dhe Myftia i Shkodres Z. Haxhi Faik Hoxha në një takim në Shkodër

Bashkpunimi i ngushtë midis krerëve e fesë ka shpëtuar Shkodrën dhe Shqipërinë në vitin 1997 nga një luftë dhe shkatërrimi i madh. Jemi duke punuar për të ngritur në Shkodër një Këshillë ndërfetar permanent (të vashdueshëm).

Patjetër marrëdhenjet nuk janë dhe nuk mund të jenë vetëm juridike.

Mund të përmirësohen gjithmonë e më shumë, veçanërisht nëpërmjet një njohje më të thellë të fesë krishtëre dhe të fesë islame dhe një respekt anasjelltas.

- Jeta fetare është ngusht e lidhur me jetën shoqërore dhe politike. Si e vlerësoni situatën momentale në Shqipëri?

Në qoftë se bëjmë një pamje retrospektive, unë them se me gjithë problemet që kemi pasur si dhe emergjencat: më 1997 kemi patur emergjencën e gjatë dhe pas trazirat sociale; më 1998 ka qenë emergjenca e Kosovës ku më 1999 qe shpërthimi i luftës. Pra po të kemi parasyshë se sa emergjenca kemi kaluar mund të them se Kisha Katolike ka bërë hapa shumë të rëndësishëm e të jashtëzakonshëm.

20

Jeta Katolike

Duke patur ende në Shqipëri një situate sociale dhe ekonomike të vështirë, dhe një pjesë e madhe e shoqërisë, veçanarisht në Veri, vuajnë nga varfëria dhe nga papunësia, Kisha vazhdon punën e saj, dmth. vepren e ungjllzimit, të formimit dhe ndërgjegjësimit. Pasi diktatura komuniste ka shkatërruar çdo koncept të së mirës së përbashkët, si Kishë jemi të impenjuar dhe në veprat e bamirësisë, me shkollat, me ambulatorë etj. Ne jemi afër

JANAR

njerëzve, kërkojmë t’ju japim shpresë, dhe nxisim për pajtimin.

Kudo jemi në emër të Zotit dhe për popullin e tij. Pra i kemi kushtuar jetën tonë Zotit, besimtarëve dhe vëllezërve e motrave shqiptarë, dhe ne jemi të kënaqur kur shohim se punët edhe përkundra një ngadalsije po shkojnë mirë.

- Si e mendoni integrimin shpirtëror dhe kombëtar të shqiptarëve të Gadishullit Ballkanik?

Mendoj se pas rënjies së Murit të

- MARS 2004

Berlinit në vitin 1989 dhe pas kthimit të lirisë në Shqipëri 1991, si dhe pas luftrave në ish-Jugosllavinë 1991-1999, ka ardhur koha që të gjithë popujt e Gadishullit Ballkanik të bëjnë një hap përpara më të vendosur dhe më cilësor. Kjo do të thotë: të vlerësojnë vlerat kombëtare të çdo populli duke kapërcyer kështu nacionalizmin. Të mbërrihet në vetëdijen dhe të pranohet historia në aspektet pozitive dhe negative që ajo mbarti përgjatë luftrave pushtuese nga njëra anë dhe të mbijetësën nga ana tjetër e Ballkanit.

Duhet njohur historia, duhet pranuar ajo si dhe duke pastruar kujtesa me ndihmën e Zotit: këtë na këshillon edhe Papa Gjon Pali II-të.

Dua të shtoj se ëndërroj rajonin e Ballkanit në paqe, një bashkëjetesë paqësore e pranisë së popujve, një Mozaik popujsh dhe besimesh të cilët nuk luftojnë më njëri-tjetrin; ku secilit i jepet e drejta e lëvizjes; ku njihen të drejtat e njeriut dhe të minoriteteve dhe ku të ketë një bashkëpunim të ndërsjelltë. Kjo vlen edhe për besimet fetarë të pranishme.

E gjithë kjo, në mënyrë që integrimi në Europë të jetë i sigurtë e mbi të gjitha do të ishte e pëlqyeshme që të integrohemi në Europën e vlerave.

- Së fundi porosia Juaj për lexuesit e tanë?

T’i shërbeni me përkushtim lexuesit. Të bëheni një dritare nëpërmjet të cilës duken qartas vlerat dhe hierarkia e vërtetë e tyre. Ju duhet të merrni mbi vete detyrën e lartë që t’i përcillni lexuesit mentalitetin e shëndoshtë për një jëtë të vërtetë e që kërkon Lumturin e vërtetë. Në këtë edhe ju - duhet sikurse të gjithe ne - të lejoni pikëpyetje para zgjedhjeve të përditëshme, në mënyrë që të edukoheni në ndërgjegje të drejtë qytetare e fetare.

Ju falenderoj për intervisten, dhe një herë më lejoni të përshëndes lexuesin për interesin e treguar.

JANAR

Jeta Katolike

- MARS 2004

21

Jeta e Shën Marisë Pjesa III

Përgatitur për Jetën Katolike

Mark K. Shkreli

Maria në Jetën Publike të Krishtit

J

ezusi lë Nazaretin për të filluar misonin e Tij publik herët në vitin 28 (diku në janar). Në fillim të marsit Ai përsëri ishte në Galile, ku takohet me Marinë në një dasëm në qytetin Kana, pak milje në veri të Nazaretit. Ungjilli nuk shkruan për ritakimin e gëzuar mes nënës dhe djalit, por Shën Gjoni shkruan për pjesëmarrjen e Marisë në mrekullinë e parë të Krishtit,

kundërshtim, por veprimi i Tij na tregon të kundërtën, për më tepër, si thekson Shën Augustini, Krishti nuk ka ardhur në Kana për të na mësuar se si t’i përbuzim nënat tona.

Nga Kana Maria zbret në Kafarnaum me Jezusin dhe nxënësit e Tij. Sigurisht se ajo i gjen strehim dhe, gjatë kohës së qëndrimit, rregullon shtëpinë e Tij para se të kthehej në Nazaret. Më vonë, ajo kthehet prap në Kafarnaum me një grup nga farefisi i saj që donin t’ia mbushnin mendjen që të hiqte dorë nga predikimet. Mirëpo, ne jemi të bindur se ajo nuk do të ketë pasur një mendim të tillë. Ndoshta është hera e fundit që ajo e pa Atë në Nazaret kur Ai erdhi aty për të predikuar në sinagogë dhe qe sulmuar nga qytetarët, të cilët deshtën ta hedhnin në një grëminë që gjendej afër qytetit. Thuhet se Maria, duke u lutur në një kodër të vogël në jug të Nazaretit, ishte dëshmitare e këtij paralajmërimi se çfarë do të sillte pasioni i Krishtit.

Ne dimë shumë pak për Marinë gjatë jetës publike të Zotit tonë. Derisa njerëzit pothuajse të panjohur ishin të mirëseardhur në shoqërinë e tij, ajo i kalonte në vetmi ditët e vejushërisë, e bindur se do të plotësohej plani i tij.

duroi fyerjet dhe përbuzjet më brutale të turmave. Së fundi, kur Ai filloi Udhën e Kryqit, ajo iu bashkua turmës që i shkonte

Maria ndahet nga Jezusi në fillim të pasionit të tij pas për në Golgotë. Kur ata u takuan ballëpërballë, thuhet në apokrifën “Vepra e Pilatit”, Marisë nga dhembëshuria i bie të fikët, kjo në fakt është tema e Pushimit të Katërt të Kryqit. Në skenën e njohur të takimit luftëtarët e Kryqëzatave ndërtuan kishën e Shën Marisë të Fikët.

Pasioni i Zotit Tonë

Maria lutet për Jezusin që Ai e bëri me këtë rast. Sipas kërkesës së saj Ai e evitoi mungesën e vërës në banket, duke i khyer në vërë gjashtë qypat e mbushur me ujë. Fjalët me të cilat Ai i përgjigjet kërkesës së saj, neve na duket si

A thua se Jezusi dhe Maria patën fatin të takohen sërish para fillimit të pasionit të Tij? Mund të jenë takuar në Betani, në shtëpinë e Lazrit dhe motrave të tij. Mbase Çenakulli, dhoma e Darkës së Mrame, mund të ketë qenë skena e kësaj lamtumire. Sidoqoftë, kudo të ketë qenë Maria, nga dashuria dhe mirëkuptimi që kishte ndaj Birit të saj—ajo e përjetoi thellë agoninë e Tij, aq sa një i vdekshëm mund ta përjetonte. Ajo bashkë me Te qajti dhe bëri lutjet në kopshtin e Getsemanit, bashkë me Te vuajti nën shtyllat ndërshkuese të pallateve të Herodit dhe Pilatit dhe bashkë me Të ajo

Maria dhe Gratë e Shenjta pranë Krishtit të kryqëzyar

22

Jeta Katolike

Maria në Malin e Kalvarit Gjatë ditëve të lumtura të misionit të Krishtit, Maria ishte e tërhequr dhe po rrinte e ndrojtur. Ndërkaq, gjatë orëve mizore të pa diell të vuajtjes së Tij, ajo del në paraskenë. Së bashku me gratë e tjera

Maria duke vajtuar Krishtin që me guxim kishin dalë në kodrën e ekzekutimit, Maria po vështronte heroikisht dramën që po zhvillohej aq tmerrshëm. Çdo hollësi e procedurës e godiste dhe e zemëronte sërishimi, por ajo nuk largohej nga ky ceremonial i zymtë.

Ajo shikonte Gratë e Shenjta kah vinin me verë dhe erëza më qëllim që ta mpinin Ate dhe, kur Ai, me njerëzi, pasi e shijoi, e refuzoi kelkun e, pastaj, si shenjë mirënjohje u përpoq të buzëqeshte. Atëherë, papritmas, xhelatët ia hoqën rrobat e sipërme dhe ia shtrinë gjymtyrët e përgjakura në drurin e fortë të kryqit. Me çekan thumbat u ngulën në duart e Tij, duar këto që me mjeshtri e kishin përdorë atë në punishtën e Nazaretit. Më në fund kryqi u ngreh lart dhe pastaj u lëshua në gropën e përgatitur për të, ndërkohë që thika e dhimbjes e paralajmëruar nga Simeoni u ngul edhe më thellë në zemrën e Marisë. Edhe një dhimbje e fortë iu shtua kur xhelatët, pasi që ia shpërndanë rrobat e tjera të Tij, hodhën short për tunikën e pa tegel, veshje që sipas leg-

JANAR

jendës ishte prodhuar nga një vek në shtëpinë e vogël në Nazaret.

Tani ata që e urrenin Jezusin më së tepërmi kalonin para kryqit duke u tallur me paaftësinë e Tij dhe duke i bërë sfidë që të përpiqej për të shpëtuar vetveten. Në atë çast ra një errësirë misterioze dhe zërat e persekutuesëve ushtonin lëmeritshëm në muzgun e mesditës. Gjithë natyra me pamjen e saj, pasqyronte tmerrin e paparë të ngjarjes, por armiqtë e Krishtit ishin të çmendur nga urrejtja për t’iu vënë veshin këtyre shenjave alar-

- MARS 2004

ithtar, solli një sindon, çarçaf mbështjellës prej liri të mirë. Posa erdhën në Golgotë, me kujdes hoqen trupin e Jezusit nga duart e Marisë dhe e vendosën në savan.

Mandej, ndoshta me ndihmën e Shën Gjonit, ata e morën ngarkesën e shtrenjtë dhe u nisen te varri, një vendvarrim që Jozefi i pasur e kishte përgatitur për veten e tij, cili ndodhej në një kopsht disa qindra këmbë larg Kalvarit. Pas tyre, gjithnjë duke qajtur vinin Gratë e Shenjta: Maria Magdalenë, Saloma, Marija e Kleofit, dhe nëna e Jezusit.

Maria duke përcjellur trupin e Jezusit tek varri, që bartet nga Nikodemi, Jozefi prej Arimateje dhe Shën Gjoni muese. Rrëmuja dalëngadalë u shua.

Kalimtarët u larguan pak nga kryqi, e ata që e donin u afruan më afër Tij. Si shenjë të fundit të dashurisë, Jezusi ia la Marinë amanet Gjonit. Ky e emëroi atë “nënë” të Gjonit—të gjithë besimtarëve të të gjitha kohërave.

“Deri në fund, Afër Jezusit” qëndroi Maria derisa e ulën nga kryqi. Duke e mbajtur në duart e veta trupin e copëtuar, ajo përkujtonte bukurinë, pafajësinë dhe dashurinë e Tij që kishte pasur ndaj gjithë njerëzimint.

Udha e Krishtit në Varr Pasdite vonë ithtarët e Jezusit filluan përgatitjen për varrimin e Tij. Pasi ishte nxjerrë leja për marrjen e trupit të pa jetë të Krishtit, Nikodemi nga Jerusalemi solli me vete sasi të mëdha erërash për balsamim. Jozefi prej Arimateje, një tjetër

Maria në Varrimin e Krishtit Varri i Jozefit, posa i hapur në shkëmb, ishte afër. Kur ceremoniali i varrimit po afrohej te hyrja, bartësit u ndaluan që të bëhej balsamimi i kufomës. Por, para se të fillonin shërbesën, edhe një herë Maria e përqafoi trupin e shenjtë të Birit të saj të vdekur. Pastaj filloi përgatitja e kufomës për varrim. Pasi gjymtyrët qenë pastruar mirë nga pluhuri, djersa dhe gjaku, trupi u mbështoll më dizga të gjata prej cohe dhe palët e pëlhurës u spërkatën bujarisht me erëza. Më në fund kufomën e mbështollën në savan dhe e vendosën në varr. Një gur të madh e rrokullisën në grykë të varrit, kurse Zonja dhe të tjerët që ishin në këtë ceremonial u kthyen në Jerusalem, sigurisht në Çenakull.

JANAR

Jeta Katolike

- MARS 2004

23

Vajtimi i Jezusit

Krishti i Dëftohet Marisë Vaji i Marisë për vdekjen e Jezusit nuk e kishte pikëllimin e atyre që e shihnin vdekjen si ndarje përfundimtare dhe të plotë. Ajo kishte besim të palëkundshëm në premtimin e Krishtit dhe, të tretën ditë, ajo priste me mirëbesim ringjalljen e Tij. Maria ishte e sigurtë që parakallëzimi i Tij

Kisha në himnin e Paskalit thotë: “Mbreteshë e Qiellit, gëzoju, aleluja”.

Në mëngjezin e hershëm të ditës së tretë, Gratë e Shenjta u nisën për te varri, por Maria nuk i shoqëroi. Ka mundësi që, në të njëjtën kohë kur gratë e tjera kërkonin Jezusin në varr, Ai po i shfaqej nënës së Tij të bekuar, i gjallë dhe madhështor. Ajo gëzohet shumë kur sheh Fytyrën e Shenjtë të ravizuar në bukurinë e tij origjinale dhe plagët e shndërruara në simbol ndriçues ngadhnjimi.

Maria në Ditën e të Shëlbuemit dhe Rrëshajëve

Jezusi i ringjalluar i dëftohet Marisë do të plotësohej.

Në të vërtetë, Ungjijët nuk përmendin se Jezusi i dëftohet Marisë në ditën e ringjalljes së Tij. Ata flasin vetëm për dëftimin e Tij atyre që, pa këtë dëshmi të hyjnisë së Tij, besimi i tyre mund të ketë dështuar, kurse besimi i Zonjës nuk kishte nevojë për një garanci të tillë.

Megjithatë, sentimenti kristian çdoherë ka mbështetur besimin se Ai së pari iu është dëftuar Marisë. Duke pasur besim në këtë,

Pak kohë pas ringjalljes Jezusi u nis nga Jerusalemi për në Galile, për të bërë takimin me nxënësit e Tij. Jezusi u parapriu atyre në Galile dhe arsyeja, sipas disave, mund të ketë qenë të përfitohej pak kohë për të qenë me nënën e Tij. Me gjasë ata udhëtuan së bashku në Veri dhe, ndoshta vetëm për disa ditë, në Nazaret rifilluan shoqërimin e lumtur të cilin Maria e kujton me shumë mall.

Së shpejti erdhi koha që Jezusi të takohej me ithtarët e Tij. Ne nuk e kemi të qartë se a e shoqëroi Atë Maria dhe a mori pjesë në mëngjezin e shtruar në bregdet (Gjoni 21) apo në takimin e Tij me nxënësit në mal, në vendtakimin që u kishte caktuar Ai vetë (Mat. 28:16).

Ndoshta jo; por ka të ngjarë se Zonja bahkohet me Të dhe ithtarët e Tij duke u

Maria shiqon Jezusin duke u ngritur në qiell kthyer në Jerusalem.

Katërdhjetë ditë pas Ringjalljes Jezusi hyri në Çenakull dhe darkoi me nxënësit e Tij. Ai u foli atyre për mbretërinë e Tij dhe për pagëzimin nga Shpirti që ata do ta merrnin së shpejti.

Pastaj u priti te Mali i Ullinjëve nga ku Ai u ngrit në qiell dhe u zhduk nga pamja e tyre. Edhe këtu, pa dyshim, Maria ishte e pranishme për t’ia dhënë lamtumirën e fundit Birit të saj, të cilit ia kishte përkushtuar tërë jetën. Kur apostujtë u kthyen në qytet, ajo i shoqëroi ata në Çenakull dhe u lut derisa prisnin ardhjen e Shpirtit që Jezusi u kishte premtuar.

Turmë e madhe ishte bashkuar në “dhomën e sipërme”. Përveç apostujve, aty ishin Gratë e Shenjta dhe rreth 120 njerëz të farefist të Jezusit. Krejt natyrisht, Maria u bë prijëse e tyre gjatë kësaj

24

Jeta Katolike

JANAR

pritjeje. Ajo kishte qenë më afër Mjeshtrit dhe mu për këtë e dinte se çka Jezusi do të dëshironte që ata të bënin tani; prandaj ata u këshillonin me te për çdo shqyrtim, sikurse zgjedhja e pasardhësit të Judës.

Ditën e dhjetë, në orën nëntë të mëngjezit, një ushtimë sikur një erë e stuhishme e mbushi dhomën dhe Shpirti i Shenjtë depërtoi në ta, duke u shfaqur në formë të gjuhëve të zjarrta mbi kokat e tyre. Për këtë arsye piktorët e krishterë e kanë bërë Marinë figurë qendrore në pikturat e tyre të kësaj skene, pse ajo është Mbretëresha e Apostujve.

Sipas disave Maria, poashtu e pranoi dhuratën e veçantë të Shpirtit të Shenjtë, siç është dhurata e shumë gjuhëve por, shpjegojnë ata, ajo nuk e përdoroi këtë dhuratë në veprimtarinë e saj misionare por më tepër në mësimin dhe këshillimin e shtegtarëve nga të gjitha kombet e botës së krishterë.

Vdekja e Marisë dhe Ngritja në Qiell Shkrimi i Shenjtë hesht për jetën e Marisë pas Rrëshajëve, por legjendat janë

Rreth trupit të vdekur të Marisë të shumta. Thonë se edhe vetë Shën Pjetri është këshilluar me Te në lidhje me doktrinën dhe që “Besojma e Apostujve” është thurur sipas frymëzimit nga ajo.

Jemi të sigurt që Shën Luka ka ardhur tek ajo për njoftime në lidhje me Familjen e Shenjtë të cilat ai i përdor në Ungjillin e tij. Etërit e Kishës Lindore kanë njohuri që Maria e ka mësuar edhe nipin e saj Jakobin, i cili më vonë është bërë ipeshkëv i Jerusalemit. Anëtarë të tjerë të qarkut të saj ishin Denisi prej Areopagjisë të cilin Maria e dërgoi në mision te

- MARS 2004

Kurorëzimi i Marisë Arti i krishterë nëpër shekuj ka gjetur kënaqësi në paraqitjen e skenës së ribashkimit të gëzueshëm të Marisë me Jezusin në qiell, kur ajo mori shpërblimin

Engjujt duke ngritur Marinë në qiell Galatasët, dhe Shën Ignaci i Antiokisë, nxënës i Shën Gjonit Ungjillëtar dhe mbrojtës i zjarrët i doktrinës së Amësisë Hyjnore kundër heretikëve të cilët përpiqeshin ta sulmonin Jezusin nëpërmjet Marisë.

Besimi më i zakonshëm mbështetet në atë se Marinë e mori Shën Gjoni në banesën e vet në Jerusalem dhe që ajo vdiq aty pak kohë para se ai të nisej në misionin e saj në Efes, përafërsisht nga viti 48 ose 49, që domethënë se ajo vdiq në moshën 70-vjeçare. Muaji as dita nuk dihen. Mirëpo, që në shekullin gjashtë një dekret i perandorit Lindor Mauricit 15 gushtin e merr si datë përkujtimi të vdekjes dhe Ngritjes në Qiell të Marisë.

Tradicionalisht besohet se Maria vdiq pa dhimbje dhe se trupi dhe shpirti i saj u ngritën në qiell në mënyrë që mos të pësonte ndonjë stërkeqje. Ngritja e Marisë në Qiell, e mbështetur në traditë, teologji, liturgji dhe Shkrimin e Shenjtë, u shpall si dogmë nga Pius XII më 1950: “Ne...e përcaktojmë si dogmë të zbuluar hyjnisht: që Nëna e Pastër e Hyjit, Maria gjithmonë virgjire, në përfundim të jetës së saj mbi tokë, qe ngritur në lumturinë e qiellit me trup dhe me shpirt”.

Maria, kurorëzohet Mbretëreshë e Qiellit dhe e Tokës për ankthin dhe vetëmohimin përjetësor.

E kurorëzuar Mbretëreshë e Qiellit, ajo fitoi vendin e nderit pranë Birit të saj, kurse shenjtërit dhe engjujtë vijnë për ta nderuar mbretëreshën e tyre. Derisa piktori zgjedh këtë skenë për epizodën e fundit në tregimin të tij për jetën e Marisë, ose më mirë të themi se kjo është episoda fillestare në një periudhë të re dhe më të rëndësishme në jetën e saj. Duke na pranuar të gjithë neve në kujdesin e vet nga Biri i saj që vdiste në kryq, ajo është tani Nëna e jonë dhe Ndërmjetësja e të gjithë hireve. Nga froni i saj qiellor duart e saj amënore plotë hirë janë të shtrira mbi ne.

(Fund)

JANAR

Jeta Katolike

- MARS 2004

25

SOT ËSHTË KOHA E PËLQYER, SOT ËSHTË DITA E SHPËTIMIT Nga Gjon Keka

K

jo botë është e papastër dhe të gjitha veprat e saj janë si rrobat e ndotura, për shkak të papastërtisë dhe mosnjohjes së Zotit, meqë janë larg nga e vërteta e shpallur, prandaj edhe nuk ka njeri që t’i përgjigjet për të shpëtuar dhe për ta përulur veten para Kryqit të Golgotës, i cili është një thirrje për t’iu përgjigjur Zotit për kthim dhe gozhdim të natyrës sonë të rënë dhe pastrimit të mëkateve tona me gjakun e Qengjit të Hyjit, Zotit Jezu Krisht. Po a ka vallë njeri që ta thërrasë emrin e Zotit për shpëtim? A thua vallë koha e thirrjes së sotme për shpëtim është e papëlqyer për shkak të paudhësive? Jo, Ai thërret sot, pikërisht sot është koha e pëlqyer, prandaj mos e ngurtësoni zemrën tuaj, por hapjani zemrën Zotit dhe thirreni Atë për shpëtim.

Siç na flet Bibla e Shenjtë te 1 Korintasve (1-18), “Mesazhi i kryqit është marrëzi për ata që humbin, por për ne që shpëtohemi është fuqia e Hyjit” prandaj Kryqi i Golgotës thërret, flet për vuajtjen e Krishtit Zot, për njeriun e rënë. Pasi njeriu u bë i pabindur dhe zemra e tij u bë e ngurtë, edhe ky mesazh për disa është marrëzi, por për ne kryqi është shpëtim ngase aty është mundur e keqja jonë e brendshme, djallëzore, dhe me plot bindje besimi im dhe i juaji vëllezër e mundi botën e ligë, prandaj zemra jonë e ngurtë dhe demoniake, u kryqëzua në Kryqin e Golgotës, dhe u pastruam me gjakun e Tij të derdhur për ne, dhe tani ne kemi në Krishtin një ringjallje shpirtërore, dhe kemi një zemër të re të mbushur me dashuri hyjnore dhe të vulosur, jo me pllaka guri, por me

Shpirtin e Shenjtë.

Duke ditur se për kah natyra njeriu është i rënë dhe nuk qëndron më në praninë e Zotit dhe i ikën së vërtetës dhe njohjes së Zotit personalisht, unë them o njeri i rënë Ai të thërret “Ku je?” Ai dëshiron që sot të shpëtohesh dhe ta njohësh Atë. Sot është koha e pëlqyer për të shpëtuar, Ai kërkon përgjigjen tuaj, prandaj ti o njeri që je vullnet lirë, duhet të përcaktohesh dhe t’i përgjigjesh thirrjes hyjnore, sepse Kryqi i Golgotës thërret për përulje, shpëtim dhe realizim të vullnetit hyjnor.

Koha, dita dhe shpëtimi është sot, pikërisht sot, prandaj Ai ka shumë dëshirë të dëgjojë thirrjen tënde “O Zot më shpëto” dhe në qoftë se thërret emrin e Tij, sot do të shpëtosh.

Tani në lidhje me thirrjen e dashur të Jezusit që iu drejtua një njeriu, siç figuron në Bibël te Luka (959), “Jezusi i tha një tjetrit: Ndiqëm, por ai iu përgjigj: Zot më lejo më parë të shkoj e të varros atin tim.”

Siç duket në këtë pasazh biblik, thirrja e Jezusit “ndiqëm” drejtuar këtij njeriu duket sikur të ketë qenë e papritur për atë njeri dhe siç shohim më tutje, ai njeri nuk dëshironte të shkëputej nga mënyra e të jetuarit të tij të zakonshëm, e ato mënyra të të jetuarit janë: egoizmi, përtacia, mosrespektimi i së vërtetës etj., prandaj të gjitha këto janë pjesë të errësirës, të vdekjes dhe të së kaluarës. E Krishti pikërisht këto gjëra i

thotë atij njeriu t’i lëjë, sepse thirrja dhe koha e hirit të Zotit është sot dhe Ai sot thërret “Ndiqëm”.

Duke shkuar më tutje ne do të na flasë vetë Zoti dhe ja se ç’thotë në fjalën e Tij të shenjtë, Hebrenjve (2-3), “Si do të shpëtojmë ne, në qoftë se kemi lënë pasdore një shpëtim kaq të madh.” Edhe unë gjatë të lexuarit të fjalës së Zotit shpesh jam ndeshur me këtë pasazh dhe kam pyetur veten time, si do të mund të shpëtoja unë po të mos i kisha kushtuar rëndësi dhe vëmendje të veçantë mëshirës së Zotit dhe dashurisë së Tij për mua me anë të Birit të Tij të dashur Jezu Krishtit, i cili u kryqëzua për mëkatet e mia në Kryqin e Golgotës. Po t’i shmangesha këtij shpëtimi të madh, me siguri do të më priste një gjykim i llahtarshëm, sepse gjaku i Krishtit flet edhe sot.

Por ky pasazh ka të bëjë edhe me ju personalisht, sepse në qoftë se Hyji me gjithë dashurinë dhe hirin e Tij të ofron faljen e mëkateve tua dhe ti nuk i kushton vëmendje mëshirës së Tij, dhe thirrjes për shpëtim, atëherë si mendoni ju se do të shpëtoni kur Ai ta bëjë gjykimin e llahtarshëm? Si dhe çfarë vendimi do të jepet për ju dhe shpirtin tuaj? Të lutem bëje këtë sot, sot është koha e pëlqyer për shpëtim, përndryshe anashkalimi i kësaj dhurate do të rezultojë në gjykimin e tmerrshëm nga Zoti, por dije se gjykimi është afër.

Koha, dita dhe shpëtimi është sot, pikërisht sot, prandaj Ai ka shumë dëshirë të dëgjojë thirrjen tënde “O Zot më shpëto” dhe në qoftë se thërret emrin e Tij, sot do të shpëtosh. Sepse për çdo gjë ka një kohë, dhe për çdo gjë ka një gjykim.

26

Jeta Katolike

JANAR

- MARS 2004

Formula të zbrazta/rrënuese të epokës së re

DALLIMI DHE RAPORTI NDËRMJET KRISHTËRIMIT DHE NEW AGE Zoran VUKMAN «Kur ta dëshirosh një gjë përnjëmend, atëherë edhe Bota komplotohet që këtë gjë edhe ta fitosh», thotë Alkimisti Paulo Coelho në romanin me të njëjtin emër të këtij shkrimtari brazilian. Romanet e tij e kanë arritur një meritë të madhe, mirëpo nuk e citova për të diskutuar për vlerën letrare të veprës së tij, por për arsye që menjëherë në fillim të përqëndrohemi në vetë idenë, në këtë rast, idenë e new age-it (epokës së re) të cilën e sublimon (lartëson) fjalia e lartëpërmendur.

Në mënyrë kristale ky citat në vehte pasqyron njërën prej principeve të magjisë së new age-it që është e shprehur në tërë ngashnjyeshmërinë dhe vetëkënaqësinë (kotësinë) e tij. Para se të provojmë ta sqarojmë dhe ta definojmë ç’është kjo new age, në temë duhet hyrë pikërisht nëpërmjet analizës së principit të lartëpërmendur, në krahasim me të kundërtën e tij.

Principi i mendjemadhësisë Çdo të ndodhte po të thoshim: në qoftë se diçka përnjëmend dëshiron, tërë bota do të komplotohet (kurdiset) që këtë gjë mos ta fitosh? Kemi, pra, dy principe të kundërshtueshme: njëri rrjedh nga ideologjia e epokës së re, e cila gjithnjë e më direkt po i kundërshton krishterimit, ndërsa tjetri është shprehje e vetë urtisë së krishterë.

Cilit princip t’i besojmë? Atij që është iluzionistik që pohon se të dëshirosh do të thotë të mundesh, se caku personal, qëllimi personal është absolut të cilit i nënshtrohet gjithçka, ose këtij të dytit, i cili e tregon realitetin e vuajtjes (pësimit) në botë, që i kundërshton të gjitha aspiratat tona, në të cilin dëshirat nuk realizohen si në përralla.

Ky princip të dëshirosh=të mundesh, në bazë është shumë infantil. Madje është e pabesueshme si është e mundur të ketë aq shumë adhurues, sepse në çdo pikëpamje është fëmijëror (i papjekur). Në nivelin e të pëlqyeshmes, sipërfaqësores dhe argëtueses tentohen të zgjidhen pyetjet më të thella dhe më serioze që e mundojnë njeriun.

Raporti ndaj Zotit plotësisht trivijalizohet (thjeshtëzohet, bëhet gjë e parëndësishme).

Pra, është e mjaftueshme diçka ta dëshirojmë përnjëmend, dhe me njëfarë magjie do ta nxisim gjithë botën që të veprojë në favor tonin. Në shikim të parë, një princip i këtillë është i pasherr, porse është edhe serioz si princip i kryelartëve, si princip i njeriut i cili kërkon pushtet vetiak mbi të tjerët, që dëshiron të sundojë me sende dhe me njerëz, të manipulojë me ta për t’i realizuar qëllimet e veta, për t’i plotësuar dëshirat e veta – ky princip është kulmi i thjeshtësisë dhe kuptimit. Më vonë do ta kemi të qartë se si ky princip në vehte sublimon thelbin e ideologjisë së new age-it.

Rruga e kryqit dhe rruga e botës Qëndrimi i krishterë është krejtësisht i kundërt – nga përvoja pohojmë se bota, kur diçka dëshirojmë përnjëmend, tenton shpesh herë që këtë ta pengojë. I krishteri e di se deri te një gjë e vlefshme në jetë nuk vihet lehtë, se deri te vetënjohja e vërtetë, katarza e vërtetë nuk vihet pa vështirësi, pa pengesa, pa pësim, pa kryq. I krishteri nuk di tjetër rrugë, sepse rruga tjetër është krejtësisht e kundërt me atë që e ka thënë dhe e ka bërë Jezusi në shkretirë kur e tundoi Satani (Djalli). E dyta, i krishteri e di se apsolutizimi i dëshirave vetjake shkon drejt realizimit të cakut vetiak me çdo kusht, e kjo do të thotë gjithmonë në dëm të të tjerëve, në dëm të lirisë së tjetrit. Për këtë arsye në këtë princip ekziston një pamëshirë e fshehur. Në qoftë se dëshiroj ta posedoj (ta kem) dikë, nëse dëshiroj të jem sundues ose ta realizoj ndonjë interes, atëherë principi i përmendur i Alkimistit paraqet një alkimi shpirti të llojit të vet, thirrje që të disponohet me të gjitha mundësitë njerëzore psikologjike, do të thotë thirrje për realizimin e plotësishëm të kërkesave të unit tim. Manipulimi me njerëz ndodhet në bazë të një principi të këtillë. Si do ta realizoj dëshirën time, si do të kurdiset e tërë bota për ta arritur atë, sa këndshëm dhe në mënyrë të figurshme e thënë, veçse t’i njoh dhe t’i lëvizë

mekanizmat e brendshëm psikologjikë, por edhe atavistikë (të trashëguar) të kësaj bote, energjinë e saj okultike (të fshehtë) me ndihmën e së cilës do ta realizoj qëllimin tim. Ai që e ka marrë rrugën e Jezu Krishtit i ka mohuar këtofarë fuqishë, ai s’dëshiron manipulimin posesiv por dashurinë, nuk e dëshiron lojën e rrejshme dhe vetë mashtrimin si realitet, por dëshiron të ngihet me ujë prej kroit të gjallë.

Nuk dëshiron marifet (mjeshtri), por realitet shpirtëror në të cilin Hyji mundet gjithçka.

Pra, kjo është pikënisja: bota që vepron për ne dhe ajo që vepron kundër nesh. Në kët rast, lypset tërhequr vërejtjen se nocionin e botës nuk po e përdori në kuptimin e të përditshmës siç e kuptojmë botën, si realitet racional, të dukshëm të jetimit tonë, por në kuptimin katolik si shenjë për gjithë atë profanen që i kundërshton Krishtit, si botë që në vehte mbartë nxitjen e së keqes, që mbartë tundime, fatkeqësi dhe vështirësi. Këtë duhet theksuar që mos të ketë vërejtje (kundërshtime) jointeligjente se katolikët e urrejnë botën dhe dëshirojnë të jetojnë kundër botës.

Problemi është vetëm se ai që shkon pas Krishtit nuk mund t’i pranojë kompromiset me botën në aspektet e saja negative.

Gjithashtu po e theksoj se ky aspekt është në raport ndërmjet new age-it dhe krishtërimit nga pozita katolike, e cila e kupton çfarë ndasie ekziston në të folur dhe në të kuptuar ndërmjet atyre që me të vërtetë i janë besuar fesë dhe atyre që i janë besuar agnosticizmit (bindjes se njohja e botës reale nuk është e mundshme).

Gjuhën e fesë nganjëherë e ka shumë vështirë për ta kuptuar njeriu që nuk ka fe, për këtë arsye ajo shpesh herë duket e pakuptueshme, nxitë kryengritje në njeriun i cili nuk beson, ai mendon se katolicizmi është diçka që e pengon dhe ia merr lirinë.

Prandaj edhe ekziston vetëm kalimi nëpër derë të ngushtë.

Magjia dhe feja Kur vepron bota për ne? Kur i përdorim fuqitë e saja – lavdinë, kotësinë (vetëkënaqësinë) dhe paranë. Në qoftë se e

JANAR

Jeta Katolike

- MARS 2004

zotërojmë këtë trini të shenjtë të civilizimit bashkëkohor, atëherë ajo me të vërtetë vepron për ne dhe dëshirat tona. Në qoftë se vendosim për rrugën tjetër dhe më të vështirë, rrugën që shumëve u duket si budallallëk, atëherë bota s’do të veprojë për ne, por përkundrazi kundër nesh, edhe pse do të duket se ne jemi kundër saj. Qysh këtu mund të vërehen dallimet ndërmjet krishterimit dhe new age-it.

Për ta sqaruar edhe më shumë, dëshiroj shkurt të them cili është dallimi ndërmjet magjisë dhe fesë. Magjia është zotësi për të sunduar sferën në të cilën është e mundshme të mashtrohen shqisat e njeriut, sepse arrin në fusha që realisht i tejkalon, por kjo është ende në sferën e fizikales, por për ne ende e panjohur. Feja është mistikë (jetë mbinatyrore) e njeriut të zhytur në marrëdhënie me Zotin. S’ekzistojnë fjalë për ta përshkruar një gjendje të këtillë.

Në këtë rast, njeriut megjithë dobësitë, tundimet dhe dyshimet, i çelet hapësira e urtisë dhe hirit të Zotit. Këtu ndodhin mrekullitë që kanë domethënie të momenteve të intervenimit të Zotit në vetë ligjet fizike. As në njërën, as në sferën tjetër nuk ka vërtetime egzakte (të përcaktuara saktësisht). Të parët besojnë në magji, në fuqinë e saj, në çfarëdo eksplikimi (paraqitje) të saj, ndërsa tjerët gjithçka bazojnë në uzdajën në Zotin, i lëshohen Providencës. E përjetojnë praninë e Zotit në jetën e tyre.

Kur bota vepron për ne, ne gjendemi në sferën e së dehurës, nxitëses, në sferën ku njeriu i provon fuqitë vetiake, kërkon zgjidhje për frikat (drojet) e veta ose

përgjigje në pyetjen mbi vehten brenda hapësirës së parapsikologjikes dhe parashkencores, në hapësirën që është ngashënjyese, dhe që ofron zgjidhje të lehta, të thjeshta. Kur bota nuk vepron për ne – ne jemi në gjendje lufte, vërtetimi, ne qëllimet tona i arrijmë në luftim me shumë pengesa. Pësojmë smirën, sulme, shpifje, kemi një rrugë të mundimshme, njeriu e kalon kalvarin e vet, dhimbjen dhe vuajtjen e vet.

Ideologjia e new age-it thotë: njeri, të njëjtat qëllime mund t’i arrish edhe pa të – pse të vuajsh? Pse të pësosh dhimbje? E pra një ideologji e këtillë është utopike sepse thjesht s’i intereson realiteti i botës: lufta, uria, tundimet, vuajtja, mundimi, fatëkeqësitë. Kur ka qenë ndryshe në histori? Nëse njeriu takohet me të keqen – si do ta largojë? Nëse njeriu heq keq, e gjithmonë në një mënyrë vuan – atëherë i ofrohen zgjidhje që janë në nivel të iluzionizmit të përditshëm, të këshillave të ndryshme për lumturi dhe sukses, për këtë shkruhen libra dhe gjithë kjo është një produkt i madh i psikologjisë, filozofisë dhe kvazireligjionit trivial profan dhe popullor.

Njeriu beson në profanen, feja e tij bëhet triviale (pa vlerë).

Fryma e epokës Të kthehemi në fillim. Çka është vërtet new age-i? Çfarë ideologjie është kjo? Kur ka filluar të ekzistojë? Çka na ofron?

Përveç se e dijmë se lajmëron mbarimin e sundimit të peshkut në kuptimin astrologjik, dhe fillimin e epokës së ujë-

27

torit, përveç se lajmëron bjerrjen e krishterimit, ajo gjithnjë e më shumë po manifestohet në stilin e jetesës dhe mendimit të njeriut modern si ideologji që lajmëron një epokë të re të artë në tokë, lajmëron njeriun zotërues dhe demiurg, njeriun që ka hypur në fronin e botës. Ajo thotë: Zoti nuk ka vdekë, por njeriu është zot! Këtu është ndasia e fatit me teizmin e krishterë.

New age-i është si lëvizje i larmishëm.

Ai për nga idea përfshin shumë gjëra që i përshkon nëpër religjione të ndryshme, merr ngapak prej religjioneve monoteistike, e më së shumti prej animizmit pagan.

Ai është edhe panteizëm (natyra paraqitet si hyjni) edhe politeizëm (besim në shumë zotëra).

Në sinkretizmin (kombinim i dy kuptimeve të kundërta) dhe eklektizmin (mosekzistim i njësisë, tërësisë dhe besnikërisë në bindje dhe teori) e vet është një ideologji mjaft e cekët. Bazat i ka në qëndrime antropozofike (mësim për njohjen e botës me mbishqisa, vështrime shpirtërore) nga fillimi i shekullit (të kaluar, vërr. e përkth.), por hovin e parë e tregon në poetikën e viteve të gjashtëdhjeta, një pjesë e saj rrjedh prej frymës hipike (të depresionur, të sëmurë) të viteve të gjashtëdhjeta. Kulti i drogës, gjendjeve psikodelike, largimin e normave morale, krijimin e kultit të unit; i shumëzojnë gjurmimet parapsikologjike, trajtat e vetëdijes, e përmend edhe sociologjinë, antropologjinë, filozofinë, fizikën, ndërsa deri në fillim të viteve të nëntëdhjeta shumë analistë s’kanë mundur t’ia përcaktojnë një unitet sepse ajo deri atëherë nuk

Albania Limousine & Car Service 24 orë - 7 ditë në javë thirrni pronarin Anton Gjokaj

30% zbritje për klientët shqiptarë Të specializuar për dasmat dhe të gjitha ceremonitë familjare me: Limousine speciale 6-18 persona, Mercedes, Roys Roys, Lexus dhe Ex Calibar

914-243-2343 • 1-800-734-0453 NE DISPOZICION KEMI MODELIN ME TE RI 2000 - DERI NE 18 VETA

28

Jeta Katolike

është vënë re sa duhet.

Qysh në vitet e nëntëdhjeta mund të vërehet një grup lëvizjesh që shkon në drejtim të sintezës globale – sekte të shumta, pispillim me okulten, ekspanzion i magjistarëve, reinterpretime perëndimore të misticizmit oriental – gjithë kjo bëhet një koktej ideologjish që merr karakteristika të një feje të re. New age-i ka pretenzion të bëhet fryma e një epoke të re, dhe mu kjo është sfida më e madhe për të krishterët. New age në vete është kontradiktor (i kundërshtueshëm), s’ka thellësi, por është ngashnjyes – ofron Zotin e pëlqyshëm. Ofron Jezusin e rrejshëm, i cili do të shkon pas jush, e jo ju të shkoni pas tij. Ofron Jezusin i cili i kapërcen dobësitë tuaja, e nuk kërkon prej jush që të bëheni njeri më i përsosur.

Dallime të pabashkueshme Cilat janë, pra, dallimet kryesore që e përbëjnë krishterimin dhe New age-in? Ato janë të atilla që i bëjnë të pabashkueshme.

1. New age mohon ekzistimin e Zotit transcendent dhe si person. Zoti nuk është person, por njëfarë Shpirti, parafrymë që i përshkon të gjitha. Në kuptimin filozofik dhe teologjik kjo nuk është një gjë origjinale e veçantë, por është e përshtatur për njeriun perëndimor, i cili gjithnjë e më shumë po e mendon (spjegon) botën si ndërlidhje energjish të pakapshme dhe të panjohura të cilat mund t’i zotërojmë.

Për krishterimin Zoti është person.

Nëse s’do të ishte person, por njëfarë Fryme universale, si do të kishte mundur të ketë vetëdije? Çfarë Zoti është ai pa vetëdije. Në këtë rast, New age nuk largohet prej figurës shkencoro-natyrore, ai nuk është intuitiv, sepse për një intelekt të këtillë është më lehtë të pranohet Zoti si fuqi, sesa si person. Pra, nuk bie në kundërshtim me materializmin bashkëkohor. Pranohet fryma që e përshkon materien, mirëpo të gjitha manifestimet e saja vërtetisht janë fizikale. Kërkohet matja e tyre, kërkohet egzaktiteti (saktësia).

2. New age shumë gjëra i ka marrë prej animizmit pagan (gjithçka në natyrë ka shpirt) – besimi në shpirtra të mirë dhe të këqij. Kjo është shenjë e kthimit në gjendjen e vetëdijes pagane. Ekzistojnë shumë zotëra, shpirtëra apo si do t’i quanim ndryshe. Këtu është e pranishme sfera e

JANAR

magjikes. Kundërshtim direkt i teizmit të krishterë.

3. Vdekja në New age mendohet të tejkalohet me reinkarnacion (kthimi i sërishëm i shpirtit në trup – mundet edhe në guri). Trivializohet dhe reinterpretohet misticizmi tibetan dhe më së shpeshti ai i Indisë.

4. Të gjitha trendet moderne prej SF-së e deri te astrologjia janë të mbështetura në një botëkuptim të këtillë. Njeriu në sferën e shpirtërores ka fillur të argëtohet. Luan me gjurmimet e fuqive psikike. Njeriu luan me llojlloj imagjinata të Zotit. Në të vërtetë, nuk beson më në asgjë.

5. Zoti kupohet si fuqi e cila ju jep zotësi për t’i sunduar sendet, e ju jep këtë zotësi për arsye se nëpërmjet një gjëje jeni të thirrur në një mënyrë të veçantë, sepse keni hyrë në gjendje të re më të larta të vetëdijes. Zoti pra këtu është bashkëpunëtor i njeriut, e jo njeriu të jetë i thirrur prej Zotit që të bashkëpunojë me të në shpëtimin e botës.

6. Njeriu bëhet edhe kozmos edhe krijues i kozmosit! Individi theksohet si njeri nevojat e të cilit janë të pavarura prej nevojave të të tjerëve, veçanërisht jo në kutpimin etik. Kutpimi i natyrës së personalitetit është krejtësisht më i ndryshëm se në krishterim. Njeriu ka liri pa përgjegjësi. Theksohet antropocentrizmi – njeriu bëhet qendër e gjithësisë, respektivisht uni im, unë si individ. «Unë jam zot», «Unë jam gjithësia» - solipsizëm, kufijt e unit tim janë kufijt e gjithësisë.

Kjo është një figurë shumë e afshtë dhe ngashnjyese e njeriut sundues, shkalla e fundit e vullnetit për pushtet.

7. Në ndërrimin e trajtave të vetëdijes njeriu vjen në kontakt me realitete tjera – ose ai i produkton, ose ato janë të pavarura prej tij, ose i krijon gjuha e simboleve – varet prej natyrës së këtij realiteti. Drogat, ekstazet dhe transet – mjete për krijimin e të ashtuquajturës vetëdije të zgjeruar.

Flitet për qenie më të larta me vetëdije më të lartë. Lëvizje nëpër hapësira të intelektit Gjithpërfshirës.

Të shohësh=të jesh dhe të dëshirosh=të jesh, janë formula magjike (tërheqëse) të New age-it dhe pak ka të paudhëzuar të cilët do të mund t’iu kundërshtonin.

Në këtë botë kërkohet një guru, ai që do të na udhëheqë. Të krishterin e udhëheq Krishti, jo si guru, por si person hyjnor, si Biri i Zotit, Mesia. Si mund të

- MARS 2004

jetë zot ai të cilin duhet udhëhequr?

8. New age e lë pas dore etikën. Luan me mbretërinë e Satanit. Bashkon të pabashkueshmën – edhe të errëtën edhe të ndriçueshmën. Është inverziv (i rrotullueshëm, që mund të kthehet në të kundërtën) – errësira lajmërohet në veshje të dritës, i drejti proklamohet bakeq, ndërsa bakeqi paraqitet si paqedashës.

9. BAZISHT – New age mohon personin hyjnor të Krishtit. Krishti bëhet ide, frymë që inkarnohet (lindje e sërishme pas vdekjes) në profetë. Pse njeriu nuk mund ta pranojë misterin e Zotit të përvujtë që e mund kryelartësinë, dhe Zotin që është person siç është edhe ai vet person? Nëse jam unë person kështu i papërsosur, pse na duket e palejueshme që të ekzistojë një qenie e përsosur që është person?

10. Në New age nuk ka vend për vuajtje. Sinkretizmi i New age-it në këtë mënyrë merr prej të gjithave atë çka i pëlqen dhe që i konvenon, dhe kështu kombinon një shumicë të madhe të mangësive teologjike dhe filozofike. Ajo është një ideologji shumë triviale, dhe kur njeriu fillon ta idealizojë, atëherë i sheh mangësitë aq të mëdha sa të duket e pabesueshme si njerëzit nuk i vërejnë në shikim të parë. Është e pabesueshme mendjelehtësia e njeriut. New age për këtë arsye mund të kalojë në një utopi të re globale. Pa kurrëfarë mbështetjeje proklamohet një botë e re e mirëqenies, e në të njëjtën kohë asgjë nuk veprohet për t’i larguar kundërshtitë (kontradikcionet) e saja të vërteta. Kjo botë e re është më shumë virtuale (jo e njëmendtë – e shpikur), botë e industrisë së mediave, rrjetave kompjuterike që i ofrojnë njeriut ikje të re, azil të ri në mëdukje (mashtrim).

Kur e shikojmë në këtë ndriçim principin e Coelh-it mbi botën që vepron për ne, atëherë shohim çfarë largësie ekziston ndërmjet kuptimit të krishterë dhe atij të botëkuptimit të ri që është dominant në Amerikë dhe gjithnjë e më shumë në Evropën Perëndimore, kurse nëpërmjet shfaqjes së sekteve edhe në Amerikën katolike të Jugut. Sa e madhe është përgjegjësia e Kishës Katolike dhe në përgjithësi e të krishterëve në lidhje me këto sfida të reja? Problemi është në afrimin dhe metodologjinë e vjetëruar.

Kisha në komunizëm ka qenë martire, e ka ditur rrugën e vet dhe armikun e vet. Sot është e ballafaquar me procese befasuese.

Përgjigje konzistente teologjike ende nuk

JANAR

Jeta Katolike

- MARS 2004

ka. Nuk mund t’i kundërshtojë realitetit të ri duke e ignoruar atë (duke mos dashur të dijë për të). Mendoj se sot katoliku duhet të ketë më shumë mendjemprehtësi, më shumë se kurrë më parë! Në relativizmin e përgjithshëm (se një gjë të mund të jetë edhe kështu edhe ashtu) duhet ditur t’i njohësh dhe t’i mbrosh vlerat e vërteta, duhet të dish t’i dallosh ato, si edhe të mirën prej të keqes. Gjërat janë gjithmonë relative kur është fjala për tjetrin – por a janë relative kur na prekin vetë ne?

Relativizmi është ikje prej përgjegjësisë.

Njeriu bashkëkohor po ikë edhe prej vuajtjes edhe prej përgjegjësisë. Nuk i ka dhënë kuptim lirisë së vet. Ajo nuk është hapësirë e kotësisë dhe ngejës, por e kreativitetit dhe jetës shpirtërore e cila kërkon kuptimin e fundit në Zotin. Kemi nevojë edhe për një katehezë të re. Në fe të mësosh edhe veten edhe të tjerët. ZBULIMI I SËRISHËM I IDENTITETIT KATOLIK – ka thënë kardinali Ratzinger. – Për këtë është e nevojshme qartësia e re, gëzimi i ri, nëse mund të them «mburrja» e re (e cila nuk do të jetë në kundërshtim me përvujtërinë e domosdoshme) se jemi katolikë. Katolikët kanë nevojë për trimëri dhe që mos të kenë turp prej Krishtit.

Besimtarët e vërtetë të ardhmërisë me siguri do të jenë në pakicë, por edhe do të jenë apostuj të vërtetë të Krishtit. Për këtë arsye unë besoj se megjithë jetën shpirtërore të New age-it do të ripërtërihet fryma apostolike në Kishë.

29

DUKAGJINI

Burektorja

• Burek të shijshëm 7 ditë në javë • BUREK ME MISH ME DJATH

• ME SPINAQ

(718) 822-8955 758 Lydig Avenue • Bronx, NY 10462

Personal - Corporate - Partnership - LLC-s Sales Tax • Payroll Tax

Personal & Business

(Përktheu nga kroatishtja: Shpresmir BESIMI) - Marrë nga «MI», Glasilo katolicke mladezi, Zoran VUKMAN, P(o)razne formule novog doba, travanj 1999, (Zagreb), god. XXIII, br. 4., fq. 4-5. 10.

- Zoran Vukman (1966), ka kryer studimin e filozofisë, gjuhën dhe letërsinë ruse. Është analist i fenomeneve shoqërore, politike dhe religjioze, mirret me eseistikë, prozë dhe përkthime.

Nëpërmjet shtëpisë botuese Verbum, ka publikuar librin e eseve «Propast svijeta ili novo doba poganstva» (Rrënimi i botës ose epoka e re e paganizmit) që pati një sukses të madh, kurse në vitin 1998 ishte libri më i lexuar në Kroaci, më i kërkuari titull publicistik. Falënderojmë autorin për të drejtat e botimit të artikullit.

Auto • Business • Home

1809 Paulding Ave. Bronx, NY 10462

(718) 892-1000 Fax: (718) 892-6210 Pashk Berisha

WWW. BKBSERVICE.COM E-Mail:bkbservice@aol.com

Jeta Katolike

30

JANAR

- MARS 2004

PSE DUHET TË JEMI KRENARË PËR PAPA KLEMENTIN E XI - ALBANI Me rastin e 283 Vjetorit të Vdekjes së Papës shqiptar, Klementi XI (të vetëquajtur Albani), ambasadori shqiptar në Vatikan Zef Bushati, tregon se pse shqiptarët duhet të jenë krenarë për figurën e tij. Papa shqiptar jetoi në mes të dy shekujve 17-18 dhe përgjatë të gjithë mandatit të tij, u interesuar pareshtur për fatin e bashkëkombasve të tij

N

ë historinë shqiptare, si dhe në fusha të tjera studimore albanologjike emri i Papa Klementit XI- Albani, përmendet si një Papë me “gjak shqiptar,” si një Papë me “origjinë shqiptare,” si Papa që ka konvokuar Kuvendin e Arbërit më 1703 dhe se ka patur plot merita të tjera për çështjen shqiptare. Emri i tij nga disa studjues është përmendur sikur ai të ishte larg botës shqiptare dhe sikur ti takonte një bote që nuk ishte në lidhje të vazhdueshme me shqiptarët dhe Shqipërinë.

Në këtë mënyrë, kësaj figure madhështore të popullit shqiptar nuk i është ushtuar një kapitull i domosdoshëm në historinë e Shqipërisë. Megjithatë i rëndësishëm është fakti se në asnjë rast nuk injorohet origjina e tij shqiptare nga autorë të huaj, por përkundrazi theksohet “krenaria” e tij shqiptare dhe veprimtaria e tij për çështjen Shqiptare, e cila gjithkund formulohet si një veprimtari patriotike. Papa Klementi XI -Albani e dinte fort mirë atë fjalën ungjillore “se çdo pemë njihet dhe dallohet nga frutet e saj,” ashtu si kundër çdo shqiptar, veçanërisht në shtetet e huaja, dallohet në shqiptarizmën e tij, nga veprat që ai kryen në dobi të çështjes kombëtare dhe

të jetës së shqiptarëve. Kështu që edhe për Papa Klementin XI - Albani mund të thuhet se më mirë e dinë të huajt shqiptarizmën e tij se sa e dinë në të vërtetë vetë shqiptarët, të cilët në tjetërsimin e tyre gjatë sundimeve të huaja janë larguar pak a shumë nga traditat evropiane. Qëndrimet politike dhe origjina e tij shqiptare do të ndikonin që Kardinal Françesk- Albani të zgjidhet Papë, për të dhënë një kontribut më të madh edhe në

jetën politike në ato vite, kur Evropës po i kërcënohej rreziku nga Perandoria Osmane, të cilët mbanin nën sundim gati të gjithë Evropën Juglindore. Kohët e fundit e sidomos nga autoritetet më të larta të Kishës Katolike, është evokuar emri i Papa Klementit XI- Albani, nëpërmjet motiveve më të mira të së kaluares së lavdishme të Shqiptarëve dhe të luftës së popullit shqiptar për liri dhe pamvarësi.

JANAR

Jeta Katolike

- MARS 2004

Kështu psh: Papa Pali i VI, më 17 Janar 1968, me rastin e përkujtimit të 500 vjetorit të vdekjes së heroit tonë Kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu, ndër të tjera ka deklaruar: “Ndër ata, që hypen mbi katedrën e Shën Pjetrit, me kënaqësi po e kujtojmë paraardhësin tonë Klementin XI-Albani, i cili mburrej për rrjedhën e tij të moçme Shqiptare.”

Ndërsa, Papa Gjon Pali II gjatë vizitës që bëri në Shkodër, më 25 Prill 1993 dhe në intervistat që i paraprinë kësaj vizite, disa herë e ka përmendur emrin e Papa Klementit XI-Albani, duke theksuar lidhjet e tij, madje edhe në formë të ngushtë, në mes të Vatikanit dhe Shqipërisë, lidhje këto që ishin të vazhdueshme dhe gjithmonë të mira për udhëheqësit popullorë shqiptarë. Si dallim nga Papët e tjerë, autori Gjerman, (mbase më i njohuri i historisë së Papëve) L.B. Von Pastor, pikërisht Papa Klementit XI-Albani i ka kushtuar hapësirën më të madhe në një vëllim, çka do të thotë se edhe nga aspekti bashkohor, Papa Klementi XI- Albani konsiderohet Papë “i madh”, që ka lënë gjur-

më të thella në Kishën Katolike dhe në jetën politike evropiane. Epiteti “i madh” zakonisht përdoret për ata Papë, që kishin sukses në organizimin kishtar, në jetën politike, etj. Prandaj dhe trupi i tij i shenjtëruar gjendët sot, sipas rradhës, në anën e djathtë në pjesën lart të Basilikës së Shën Pjetrit në Vatikan, kurse portretët dhe bustët e tij janë të shumta, si në Romë ashtu edhe në Urbino, në vendin e lindjes, e në vende të tjera.

Krenaria e origjinës Shqiptare e Papës Klementi XI -Albani u çfaq edhe në momentin kur u zgjodh Papë. Mbas emrit të Papënisë, ai vendosi dhe mbiemrin e vet Albani, për tu dalluar përpara botës se është Shqiptar. Në këtë mënyrë, ai vazhdimisht emrin Alban e ka motivuar me botën Shqiptare. Në historinë e gjatë të Papatit, që së bashku me Papën aktual Gjon Pali II, bëhën 263, ky rast do të ishte ndoshta i vetmi, që Papa paraqitet me mbiemrin e vet karakteristik të kombësisë së tij. Edhe biografi françez i Klementit XI- Albani, M. Reoule e ka theksuar këtë moment të pa kujdesur të Papës për çështjen Kombëtare, duke thënë: “Gjon Françesk Albani, që kishte origjinë Shqiptare, u

31

kujdesua posaçërisht për fatin e Kishës në vendin e paraardhësve të tij. Me inisiativën e tij u mblodh Kuvendi i Ipeshkvinjëve katolikë të Ballkanit (1415 Janar 1703). Kjo ishte një fitore e madhe për kulturën dhe kombësinë Shqiptare, mbasi që klerikët ishin të parët, që filluan të shkruanin në gjuhën shqipe dhe të krijonin monumentet e para të letërsisë shqipe.”

Gjon Françesk Albani u lind në Urbino (Itali) më 23 Korrik 1649.

Kështu, qysh në vitin 1660, pas kryerjes së shkollës fillore, shkoi në Romë për të ndjekur kolegjin romak. Në vitin 1668 diplomohet në Drejtësi. Në vitin 1670 fillon karrierën kishtare. Më 13 Shkurt 1690, emërohet kardinal. Më 9 tetor 1700 fillon detyrën e Papës. Papa Klementi XI - Albani vdiq më 19 Mars 1721 mbasi e udhëhoqi kishën Katolike për 21 vjet rrjesht dhe rreshtohet i katërti për nga vitet në krye të Kishës Katolike mbas Shën Pjetrit më 35 vjet, Papa Pio IX me 31 vjet, Papa Gjon Pali II me 26 vjet.

Marrë nga “Korrieri”

PAPA ME ORIGJINË SHQIPTARE KLEMENTI XI DHE FAMILJA ALBANI Dr. Giovanni Armillotta

S

hpresa e vazhdueshme e papës me origjinë shqiptare Klementit XI (Gian Francesco Albani, lindur më 1649, papë nga 1700-1721) për të bashkuar Krishtërimin, dha rezultate të gjëra në Shqipëri ku Kisha katolike dhe ajo ortodokse bashkëjetuan për një periudhë. Klementi XI, u interesua shumë për rilindjen politike dhe fetare të atdheut të vet. I përket asaj periudhe mbajtja e “Këshillit fetar të parë kombëtar shqiptar” (1703) i cili shënoi ndryshimet rrënjësore në linjën e veprimit të klerit për çështjet dogmatike, morale, kanunore

dhe ipeshkvore.

Ndërkohë ndryshime ishin vënë re edhe në krahun ortodoks. Priftërinj të shumtë ortodoksë nga Shqipëria, i kishin drejtuar Papës kërkesa ndihme per mbështetje politike duke sjellë edhe një afrim fetar. Kështu në fillim u arrit një farë bashkimi, porse më tej, meqë nuk ishte në lartesinë e duhur, u arrit hapja e selive të kryepeshkopatave për dioqezat latine të Ohrit dhe Shkupit. Një mision i ritit bizantin funksiononte në Himarë qe nga viti 1628. Përveç kësaj, në shekullin XVIII, në shumë zona verilindore dhe qëndrore u vu re dukuria e kriptokrishtërimit (krishtërimi i fshehur), e cila zgjati deri në ditët tona (sidomos gjatë periudhës

32

Jeta Katolike

enveriste); e edhe ata që përqafuan islamin, parapëlqyen në shumicë sektet më heterodokse dhe më pak të largëta nga krishtërimi, si psh bektashinjtë.

Familja Albani u themelua nga dy vëllezër shqiptarë, Giorgio dhe Filippo di Michele de’ Lazi, ish luftëtarë nën urdhrat e Skënderbeut të cilët u vendosën në Urbino, ku Federico dhe Guidobaldo di Montefeltro i emëruan njerëz të besuar për çështje diplomatike dhe luftarake.

Morën mbiemrin Albanesi që jetëgjati Altobello (1445-1564), i biri i Giorgios, e ndryshoi në Albani. Nga kjo familje rrodhën, përveç Klementit XI, kardinalë të

JANAR

shquar, diplomatë të mëdhenj dhe burra shteti të sërës së lartë: Giovanni Girolamo (1509-91): kardinal dhe kont, zv-komandant i forcave të armatosura të Republikës së Venecias, kandidat për papë në dy konklave, historiograf, këshilltar juridik vetiak i papës Gregori XIII (1572-1584) dhe papës Sisto V (1585-90).

Orazio (1576-1653): diplomat, emëruar senator i Romës nga papa Urbani VIII (1623-44).

Annibale (1682-1751): kanunor i Shën Pietrit, president i Dhomës Apostolike, sekretar i Memorialeve, kar-

- MARS 2004

dinal (1711) dhe nunc i jashtëzakonshëm papnor në Vjenë ku punoi për të ratifikuar zgjedhjen e perandorit Karli VI (1711-1740), kamerleng i Kishës së Shenjtë të Romës, kryekancelier i Dijes, kryeprift i Bazilikës së Vatikanit, peshkop i Sabinës e më tej i Porto e Santa Rufina, nëndhjak i Kolegjit të Shenjtë.

Alessandro (1692-1779): që në moshen pesëmbëdhjetëvjeçare u bë kolonel i ushtrisë së papës por shpejt e braktisi karrierën ushtarake, sekretar i Memorialeve, i dërguar në Vjenë, kardinal (1721), bibliotekar i Kishës së Shenjtë të Romës, ambasador i Austrisë në Romë, mbrojtës i Mbretërisë së Sardenjës, mbrojtës dhe mik i Winckelmannit, ndërtues i Villa Albanit dhe përkrahës i shkëlqyer i arteve.

Gian Francesco (1720-1803): kardinal (1753), mbrojtës i Çështjeve të Polonisë, mori pjesë në bisedimet me Katerinën II (1762-93) për të vënë në vend gjendjen e të krishterëve në Rusi, peshkop i Sabinës e më pas i Porto e Santa Rufinas derisa më 1775 si dhjak i Kolegjit të Shenjtë u bë peshkop i Ostias dhe Velletrit, mbrojtës i Shtetit Papnor kundër Francës revolucionare dhe luftëtar i zjarrtë për zgjedhjen e papëve Klementi XVII (1758-1769) dhe Pio VII (1800-23).

Giuseppe (1750-1834): klerik i dhomës së papës Pio VI (1755-99), i dërguar i posaçëm në Vjenë për të çuar shiritin e bekuar në pagëzimin e kryedukës Ferdinand që më pas u bë perandor (1835-48), kardinal (1801) mbrojtës i Perandorisë së Austrisë, bashkësekretar i Letravet Papnore dhe legat në Bolonjë, sekretar shteti i papës Pio VIII (1829-30), dhe komisar i jashtëzakonshëm i papës Gregori XVI (1831-46) i ngarkuar për të kthyer rendin nëpër Dërgata pas lëvizjeve revolucionare (1831-46), bibliotekar i Kishës së Shenjtë të Romës, peshkop i Urbinos dhe legat i Dërgatës së Pesaros dhe Urbinos.

Pas vdekjes së Filipit, më 1852, familia u shua. Është diçka e veçantë dhe për t’u vënë re që pothuajse njëkohësisht me familjen shqiptare të Albani-t, në Lindje, një tjetër derë e madhe shqiptare vezirësh të mëdhenj, përcaktonte fatet e Perandorisë Otomane në shekujt XVIIXVIII: familja e Qyprillinjve.

Para papës Klementi XI, tre papë të tjerë kishin qenë me origjinë shiptare: San Eleuterio (175-189), San Caio (283-296) dhe Giovanni IV (640-642).

JANAR

Jeta Katolike

- MARS 2004

33

K ontributi i krishterimit d hënë shkencës Stipe KUTLESHA

Përmbledhje Duke treguar anën specifike të shkencës, religjionit dhe teologjisë autori mbështetet në mundësinë parimore dhe nevojën e bashkëpunimit të tyre të ndërsjelltë që rrjedh edhe nga qëndrimi zyrtar i Kishës Katolike.

Paraqiten po ashtu edhe rrethanat në të cilat ndërmjet shkencës dhe religjionit lindën ndasitë si edhe kuptimi i sotëm i këtij raporti nga shkenca dhe Kisha. Autori tregon se shkenca e kohës së re perendimore është trashëgim i krishterimit në atë kuptim se e ka fillin falë botëkuptimit të krishterë, ndërkaq nga ana tjetër ithtarët kryesor të përparimit të kësaj shkence ishin shkencëtarë të krishterë ose edhe shkencëtarë të botëkuptimeve më të ndryshme, mirëpo nën ndikim të mënyrës së të kuptuarit siç inauguronte krishtërimi.

Kur flitet sot për marrëdhëniet e shkencës dhe fesë, njeriut mesatar në mendje i vijnë në rend të parë të ashtuquajturat rastet G. Galileo, Gj. Bruno dhe çështjet në lidhje me teorinë darviniane të evolucionit. Kjo pjesërisht pasqyron pikëpamjet e njerëzve për fenë (veçanërisht krishterimin), teologjinë dhe shkencën dhe marrëdhëniet e tyre mes veti. Më atë rast qëndrimet e fetarëve dhe jofetarëve sa i përket kësaj pyetjeje shpesh dallojnë. Disa, si ata pak të orientuar në shkencë dhe teologji ashtu dhe ata më mirë të orientuar, anojnë kah mendimi se feja dhe shkenca kanë pak, ndoshta, asgjë të përbashkët ndërsa mes vetë shkencëtarëve dhe teologëve ekzistojnë dy lloj trajtimesh që dominojnë: njëra anë flet për marrëdhëniet shkencë dhe fe (dhe teologji) me terma kundërshtuese, ndërsa të tjerët përfaqësojnë qëndrimin pajtues dhe anojnë kah bindja që këto dy fusha jo vetëm se nuk përjashtohen

nga njëra tjetra por ndërmjet tyre ekziston një harmoni dhe kështu është i mundur dhe i duhur bashkëpunimi.

Mund të shtrohet pyetja rreth ndikimit ose indiferencës së tyre të ndërsjelltë - njërës ndaj tjetrës. Ekzistojnë dy qëndrime më të përhapura mbi këto marrëdhënie: afrimi skajshëm negativ dhe ai pozitiv. Që të provohet të përgjigjemi në këto pyetje duhet të kihen para sysh rrethanat në të cilat shkenca ka zënë fill dhe në të cilat është zhvilluar. Më atë rast mendohet në shkencën të zënë fill në kuadër të rrethit kulturor evropian kah fillimi i shekullit të ri. Kjo nuk përjashton ekzistimin e tipeve të caktuara të shkencave në shekullin e vjetër dhe në mesjetë si dhe në kulturat tjera. Këtu nuk mund të hyhet hollë-

Nuk është rastësi që shkenca moderne ka zënë fill në Evropën PErËndimore dhe jo nën budizëm apo konfucionizëm.

Theksimi i vlerësimit të çdo gjëje veç e veç është gjë e madhe në krishterim” sisht në këtë problematikë. Është e sigurtë, për këtë shumë janë dakord, se shkenca është prodhim i kulturës së krishterë të Evropës Perendimore, edhe pse nuk mund të lihen pas dore as komponente të tjera të cilat kanë ardhur në kulturën evroperendimore, ose me ndihmën e krishterimit ose përskaj tij.

Fizicienti gjerman Carl Friedrich von Weizsäcker thotë se shkenca moderne është trashëgim i krishterimit. Duke marrë parasysh këtë karakteristikë “të krishterë” mund të flitet për ndikimin e fesë së krishterë në shkencë, mirëpo edhe në të kundërtën, do të thotë, të pyetemi për kontributin e krishtërimit dhënë shkencës ose edhe për ndikimin e tij negativ në shkencë. Është e padyshueshme, pra, se ekziston një lidhshmëri kushtëzuese ndërmjet krishterimit dhe zhvillimit të shkencës moderne të shekullit të ri. “Ekziston lidhja ndërmjet historisë së krishterimit dhe zhvillimit të shkencës moderne (...) Nuk është rastësi që shkenca moderne ka zënë fill në Evropën Perendimore dhe jo nën budizëm apo konfucionizëm. Theksimi i vlerësimit të çdo gjëje veç e veç është gjë e madhe në krishterim”. Ku ekziston kjo lidhje shkakore ndërmjet krishterimit dhe shkencës?

T’i përkujtojmë shkurtazi veçanësitë e shkencës dhe krishterimit. Fusha me të cilën merret shkenca është një pjesë e realitetit – bota materiale me ligjet e saja që është e kapshme për përvojën shqisore (vështrimi, matja, eksperimentimi), ndërsa feja (religjioni) bazohet në bindjen e ekzistimit të jomateriales, botës shpirtërore. Njohuria shkencore bazohet në përvojën dhe arsyen dhe supozohet të jetë objektive (në këtë aspekt të objektivitetit të njohurisë shkencore nuk mund të hyhet tani) kurse njohja fetare/religjioze është personale dhe është e bazuar në uzdajën në qenien më të lartë – Zotin. Sa u përket fushave me të cilat kanë të bëjnë shkenca dhe feja/religjioni, respektivisht teologjia dhe shtjellimi racional i fesë, nuk ishte dashur të jenë në disharmoni ose madje në kundërshtim. Ekziston e vërteta religjioze, por ekziston edhe e vërteta shkencore.

Ato vërtetë edhe nuk kanë qenë në kundërshtim përveç në raste të veçanta kur ka pasur të bëjë më shumë me kundërshtimin ndërmjet dy individëve, mirëpo këto përleshje (kundërshtime) e morën një kuptim të përgjithshëm si në rastin e Galileut.

34

Jeta Katolike

Shtjellimi i raportit religjioni-shkenca në bazë të këtij rasti rrjedh prej iluminizmit që si reakcion ndaj krishterimit mohonte gjithçka kishte theks fetar. Prej këndej rrjedh edhe termi “mesjeta e errët”. Hulumtimet më të reja të historisë së shkencës në këtë periudhë tregojnë se shumë ide vazhduese (madje edhe bashkëkohore) në shkencë kanë fillin pikërisht tek mendimtarët mesjetarë.

Sa i përket rastit të Galileut, ai duhet të ishte pyetje e së kaluarës si për Kishën, ashtu edhe për shkencën. Për Kishën në kuptimin se ajo e ka pranuar gabimin e vet dhe është e gatshme haptazi për çdo dialog dhe diskutim rreth këtij rasti. Por nëse rasti i Galileut vështrohet nga konteksti i asaj kohe, atëherë shtjellimi iluminist humb bindshmërinë e vet. Ky shtjellim Galileun në këtë mosmarrëveshje e paraqet shumë thjesht si të përparueshëm kurse Kishën si shumë të prapambetur sepse e pengon zhvillimin e shkencës.

Pyetja megjithatë nuk ishte aq e thjeshtë dhe me një kuptim siç e kanë pohuar shpeshherë më vonë shtjelluesit iluministë dhe ithtarët e tyre. Është e njohur se Galileu nuk është “dënuar” për arsye se shkencërisht e ka provuar vërtetësinë e sistemit të Kopernikut.

Atij i është propozuar që publikisht mos ta mbështesë sistemin e Kopernikut që atëherë për shkaqe politiko-kishtare paraqiste njëfarë rreziku për Kishën. Galileu e kishte filluar polemikën në lidhje me sistemin e Kopernikut në periudhën e kontroverzeve teologjike të katolikëve dhe protestantëve.

Protestantët ishin të mendimit se mësimi (magjisteri) i Kishës Katolike nuk është kompetent në shtjellimin e Biblës. Mirëpo, Galileu si laik u përzie në shtjellimin e Biblës duke i marrë argumentet teologjike në mënyrë që t’i provojë (vërtetojë) pohimet e veta shkencore. Përndryshe ai për sistemin e Kopernikut nuk kishte prova shkencore, ndërkaq ato prova shkencore që i kishte paraqitur ishin të gabuara. Në atë kohë ai as që ka mundur të kishte prova shkencore për pohimet e veta. Ato në të vërtetë rrjedhin prej periudhës së mëtutjeshme. Për shkak të mungesës së provave shkencore Galileu u mbështet në argumente teologjike, kurse kardinali Belarmini kërkoi prej tij prova shkencore dhe jo teologjike. Në këtë situatë Kisha Katolike nuk ka mundur të lejojë një kundërshtim të mundshëm të protestantëve që laikët të përzihen në shtjellimin e Shkrimit Shenjt.

Këtë rast e ka zgjedhur ashtu që Galileu është “burgosur” në një pallat në afërsi të Firencës ku pa pengim ka mundur të merret me punë shkencore. Rezultat i kësaj janë zbulimet e rëndësishme të Galileut si për shembull ligji i plogështisë që më pas me Newtonin u bë një prej aksiomeve të fizikës klasike.

JANAR

Ndërkaq, sa u përket shkencëtarëve, ekzistojnë dy trajtime kryesore të rastit Galileo. Disa ende e shfrytëzojnë këtë përleshje për të provuar se Kisha e kishte frenuar zhvillimin e shkencës. Të tjerët mendojnë se këtu ka të bëhet me një përleshje person-

“Feja i ofron njeriut diç të nevojshme që shkenca dhe fusha të tjera nuk e bëjnë” ale ndërmjet dy njerëzve ose ndoshta edhe përleshje ndërmjet shkencës dhe Kishës në disa rrethana të caktuara historike, mirëpo jo edhe përleshje ndërmjet shkencës dhe religjionit. Kisha në rastin Galileo ka reaguar keq, çka i bëri asaj dëm të madh, mirëpo mosmarrëveshja (grindja) dhe konflikti është rezultat i mostolerancës dhe kokëfortësisë së dyanshme. Në këtë rast edhe Kisha edhe shkenca i patën kaluar kufijtë e vet, d.m.th. pushtetin sepse kishin hyrë në fusha që për to ishin të huaja.

Edhe sot e kësaj dite disa, si për shembull, kreacionistët mbështeten në qëndrimin e të lexuarit të fjalëpërfjalshëm të Biblës që në shumë çështje për shkencën është e papranueshme. Prandaj disa janë të bindur se feja mund t’i thotë shumë pak shkencës, mirëpo po ashtu edhe shkenca fesë. Feja nuk mund të jetë kriterium çka është në shkencë e vërtetë e çka nuk është. Ngjashëm vlen edhe për shkencën. “Gjithmonë ekziston pika pas së cilës shkenca nuk mund të kalojë”, thotë nobelisti amerikan George W. Beadle.

Ekzistojnë çështje në të cilat shkenca nuk ka përgjigje, dukuri të cilat nuk mund t’i kuptojë. Shkenca është e kufizuar për çka është i vetëdijshëm edhe një numër shumë i madh i vet shkencëtarëve, mirëpo ekzistojnë edhe të atillë që janë të bindur se shkenca nuk ka kufij. Mu këtu është kurthi i shkencës (dhe i shkencëtarëve) kur e përvehtësojnë monopolin e njohjes së realitetit (njëmendësisë) të tërësishëm. Scientizmi është një kuptim i atillë sipas të cilit jo vetëm se shkenca ka monopol rreth zbulimit të së vërtetës për përnjëmendësinë e tërësishme por, siç pohon Bertrand Russell, se jashtë shkencës nuk ka kurrëfarë dije. Në qoftë se shkenca për diçka s’mund të thotë asgjë, atëherë kjo fare s’mund të dihet. Për më tepër, për këtë është absurde edhe të mendosh dhe të diskutosh sepse kjo thjesht nuk ekziston. Pozitivizmi

- MARS 2004

logjik lajmëroi vdekjen e metafizikës.

Mirëpo, shkenca sot është e vetëdijshme për papërsosmëritë e veta dhe e pranon veçanësinë e fushës së përvojës që e karakterizon fenë. Sipas mendimit të shumë shkencëtarëve feja nuk është më pak e vlefshme se shkenca. Ajo përkundrazi është “pjesa thelbore e kulturës njerëzore”. Ajo është domosdoshmëri. Ajo ka vlera permanente (jo të përkohshme). Besoj se kjo është ajo përse të gjitha kulturat e zhvillojnë fenë.

“Feja i ofron njeriut diç të nevojshme që shkenca dhe fusha të tjera nuk e bëjnë”, thotë Beadle. Autonomia e shkencës dhe fesë/religjionit është gjë përgjithësisht e pranuar, si prej shkencëtarëve po ashtu edhe prej Kishës zyrtare. Megjithatë, sot shkenca dhe religjioni janë të drejtuara njëra kah tjetra prandaj mund dhe duhet të plotësohen njëra me tjetrën. Mësimi (Magjisteri) i Kishës mbështet mendimin e nevojës së bashkëpunimit ndërmjet këtyre fushave të veprimtarisë njerëzore. Mirëpo edhe më parë, gjatë një periudhe të gjatë të zhvillimit të shkencës, nuk ekzistonte antagonizmi ndërmjet shkencës dhe fesë (teologjisë).

Përkundrazi, shumë shkenctarë ishin të bindur në harmoninë ndërmjet këtyre dy formave të diturisë dhe veprimtarisë. Sot flitet për domosdoshmërinë e dialogut ndërmjet shkencës dhe religjionit dhe teologjisë.

“Edhe shkenca edhe teologjia është e nevojshme të mësojnë dhe të vazhdojnë të jenë të përvuajtura”. Nobelisti gjerman Werner Frssmann thotë: “Shkenca duhet t’ia paraqesë teologjisë pohimin e vet dhe të përpiqet që kjo ndershmërisht të mirret me rezultatet e shkencës, e jo që mbi to të sjell vendim (të prerë)”.

Nëse flitet për kontributin e fesë, veçanërisht të krishterë, dhënë zhvillimit të shkencës, atëherë ky kontribut mund të analizohet në pikëpamje të ndryshme. Për zhvillimin e shkencës kontribuojnë më së shumti shkencëtarët. Meqë numri më i madh i shkencëtarëve në periudhat e mëparshme, kur shkenca e kohës së re krijohej dhe zhvillohej, i takonte fesë së krishterë, kontributi i tyre në një kuptim të caktuar mund të konsiderohet si kontribut i krishterimit dhënë shkencës. Në këtë kuptim shkenca do të ishte e paimagjinueshme pa krishterimin. Në periudhat vazhduese deri më sot shumë shkenctarë ishin të orientuar në mënyrë ateiste a agnostike, dhe po ashtu një numër i madh i shkencëtarëve, veçanërisht sot, janë fetarë jo të krishterë. Shkenca, pra, nuk ka më ekskluzivisht karakter “të krishterë”.

Disa kanë qëndrim shumë negativ ndaj kontributit të krishterimit dhënë shkencës duke menduar se interesi i Kishës nuk ka

JANAR

Jeta Katolike

- MARS 2004

qenë kurrë hulumtimi shkencor. Të tillët mendojnë “se po të mos e kishim pasë religjionin dhe Kishën (...) do të kishim përparuar shumë, shumë më parë”. Të tjerët janë më të matur dhe janë të mendimit se mendime të këtilla janë arbitrare. “Nuk e di a mund të themi se shkenca do të ishte zhvilluar shumë më shpejt po të mos ekzistonte Kisha. Kjo është lëndë spekulimi”, thotë prof. i universitetit në Leyden Michel Mandel, ndërkaq nobelisti gjerman Karl Ziegler lë mundësinë e të dy teorive. Ai thotë se “mund ta paramendoj që dikush që është mirë i orientuar rreth një çështjeje mund të japë me qindra shembuj se si Kisha e pengonte shkencën dhe këtë nuk do të kisha mundur ta mohoja. Ngjashëm, po ashtu, dikush do të kishte mundur të thoshte se, në përgjithësi, Kisha i ndihmon shkencës mjaft”.

Pa hyrë në përsiatje të rasteve veç e veç që do të mund të vërtetonte (arsyetonte) pikëpamjet e shënuara, megjithatë t’i përmendim disa prej shkencëtarëve më të shquar krishterë të cilët qenësisht kanë dhënë kontributin e vet zhvillimit të shkencës. Galileo ka qenë katolik që ka besuar se Zoti zbulohet si në natyrë dhe në ligjet e saja njashtu edhe në Bibël, Fjalën e Zotit. Luterani Johannes Kepler ka qenë i bindur se në ligjet e tija të njohura të lëvizjeve të trupave qiellorë, dhe përgjithësisht në hulumtimin e botës së jashtme, zbulon vepra të Zotit dhe harmoninë që Zoti e kishte rrënjosur në këtë botë.

Robert Boyle tërë jetën e vet ia kushtoi përgënjeshtrimit të ateizmit. Isaac Newton, anëtar i Kishës Anglikane, ndërsa më vonë ithtar i arianizmit, shkruan, çka është më pak e njohur, diskutime teologjike. Për të Zoti është përmbi natyrën dhe për të më shumë mund të dihet prej Shkrimit Shenjtë dhe traditës së krishterë se sa prej studimit të rendit natyror. Shkenca ka për qëllim që ta tregojë dhe vërtetojë (provojë) ekzistimin e Krijuesit të botës. Një ndër matematicientët më të mëdhenj në përgjithësi, Leonhard Euler, evangjelik, shkruan në shekullin e iluminizmit veprën (shkrimin) apologjetike për mbrojtjen e zbulesës (kumtesës) së Zotit nga kundërshtimet që ishin parashtruar në atë kohë.

Edhe sot shumë shkencëtarë janë të krishterë të bindur, ose anëtarë të religjioneve tjera ose janë besimtarë edhepse formalisht nuk konsiderohen anëtarë të asnjë religjioni. Është e njohur se, për shembull, krijuesi i idesë së kvantit Max Planck ishte njeri thellësisht religjioz. Albert Einstein, thotë se mësimi për Zotin-person nuk mund të hidhet poshtë në bazë të shkencës dhe se këtu është e çelur hapësira për religjion. Werner

Heisenberg thotë se shkenca dhe religjioni munden njëra pa tjetrën, por njeriu nuk mundet pa njërën dhe tjetrën. Prandaj do të ishte vështirë i pranueshëm pohimi shpesh i cituar se shkenca shpien në ateizëm.

Fizicienti gjerman nobelist Max Born në këtë kuptim thotë: “Ata që thonë se të studiuarit e shkencës e bën njeriun ateist duhet të jenë njerëz mjaft të marrë”. Tjetër është ajo se a ka nevojë vetë shkenca hipotezën e Zotit. Është i njohur deklarimi i shkencëtarit të shek. XVIII, P.S. De Laplacea, se hipoteza e Zotit në shkencë është e tepërt. Mirëpo M. Born dhe J.E. Picard janë të mendimit të kundërt. “Principi i pacaktueshmërisë vërteton (provon) se Zoti mund të ekzistojë”, thotë Picard. Do të mund të rreshtoheshin kështu citime në favor të tezës se religjioni (krishterimi) i jep ndihmë shkencës, por edhe se i pengon zhvillimit të saj.

Mirëpo, më duket shumë më me rëndësi, që të provohet të pyetet a ka diçka në shkencën e kohës së re që do ta kishte trashëguar ajo prej botëkuptimit të krishterë.

A.N. Whitehead në librin e tij Science and the modern World thotë se besimi në mundësinë e shkencës është nxjerrur nga teologjia e krishterë e mesjetës. Mesjeta e krishterë në Evropë është koha në të cilën mbretëron rregulli. Mendimi i mesjetës është krejtësisht racionalistik. Ai burimin e vet e ka në logjikën dhe teologjinë skolastike. Kur qe dëbuar filozofia skolastike, mbeti në vetëdijen e intelektualit evropian mënyra e të menduarit skolastik. Një tip i këtillë i të menduarit është karakteristik për shkencën. Prej nga i erdhi një racionalitet i këtillë filozofisë dhe teologjisë skolastike të mesjetës? Ai lindi si rezultat i ndikimit të formave të mëparshme të të menduarit (filozofisë greke dhe të drejtës romake) të pasuruar me pragmatizmin mesjetar. Është me rëndësi për këto forma të të menduarit që ato orvaten t’i lidhin principet e përgjithshme me fakte, e kjo domethënë të fusin rregull në ndodhitë e shumëfishta. Kërkimi i këtij rregulli ishte proces i ngadalshëm që u intensifikua kah fundi i mesjetës dhe fillimi i kohës së re.

Supozimi elementar për këtë ishte bindja e thellë në ekzistimin e rregullit/sistemit në sende, natyrë, në botë si tërësi. Kjo ide nuk është krejtësisht e re. Është e pranishme në bindjet e mëparshme që secilës gjendje të një gjësendi ose ndodhie i paraprin një gjendje tjetër dhe se ndërmjet tyre ekziston një lidhje e caktuar. Është besuar po ashtu se kjo gjendje (ose këto gjendje) është e mundur të zbulohen. Kjo s’është asgjë tjetër pos zbulim i shkakut nga efektet (pasojat). Krijohet një ideal i ligjshmërisë sipas së cilës gjithçka zhvillohet. Në vendosjen e këtij ideali

35

gjithësesi kanë ndikuar e drejta qytetare romake dhe ligji kanonik kishtar.

Ligjshmëria që ekziston në botë mund të jetë emër i dytë për racionalitetin në botë.

Hulumtimi i natyrës nuk është tjetër pos vërtetim i bindjes në këtë racionalitet. Kjo është karakteristika thelbore e shpirtit evropian.

Shkenca ka edhe pikënisjen tjetër. Kjo është pikëpamja praktike që është trashëgim i civilizimit romak. Atë që shkenca në kuptimin teorik ia ka borxh mënyrës së të menduarit grek, këtë në kuptimin praktik ia ka borxh mënyrës së të menduarit romak.

Krishterimi i mesjetës i bashkoi të dy këto pikëpamje. Shën Benedikti dhe Gregori i Madh, ndër të tjera edhe njerëz praktikë, i vëjnë bazat për ripërtëritjen e shpirtit evropian që kultivon si jetën shpirtërore dhe shenjtërinë (ora), po ashtu edhe praktikën (labora). Model i kësaj janë kuvendet benediktine.

Në to zhvillohet kuptimi për natyralizëm, d.m.th. interesimi i madh për ndodhitë dhe objektet natyrore që është një prej komponenteve qenësore të nevojshme për lindjen e shkencës. Prej këtij interesimi qysh në mesjetë dhe në fillim të kohës së re kanë rrjedhë disa zbulime dhe shpikje që ishin përkrahje të rëndësishme për zhvillimin e mëtejmë të shkencës. Shpikja e makinës për shtyp mundësoi përhapjen e diturisë, ndërkaq teleskopi (tejqyra) dhe mikroskopi i hapën rrugën njeriut në botën e së largmës dhe të imtës, deri atëherë të panjohur dhe të paarritshme për shqisat e njeriut. S’duhet harruar as rolin e universiteteve të krijuara në Evropën krishterë që ishin mbartësit kryesorë të zhvillimit të shkencës. Këto dhe momente të tjera më pak të dukshme të rëndësishme për lindjen dhe zhvillimin e shkencës rrjedhën nga mentaliteti dhe botëkuptimi i krishterë i pasuruar me traditën antike. Kjo atmosferë shpirtërore ndoshta është më e rëndësishme për zhvillimin e shkencës se sa kontributi i individëve dhënë përparimit të tij sepse kjo atmosferë krijoi kushte dhe korniza mendimi prej të cilave zbulimet shkencore veç e veç ishin të mundshme.

(Përktheu nga kroatishtja: Gabriel GRABANICA) - Ky artikull është botuar në revistën kroate Obnovljeni Zivot (4/2000) – revistë për kulturën fetare, me rastin e 2000 vjetorit të krishtërimit.

- Doc. dr. sc. Stipe Kutlesha (1955) është bashkëpunëtor shkencor në Entin për histori dhe filozofi të shkencës “HAZU” në Zagreb (Kroaci). Falënderojmë autorin për të drejtat e botimit të artikullit.

Jeta Katolike

36

JANAR

- MARS 2004

SHKODRA, QYTET I LASHTË

ROZAFA - SIMBOL I QYTETIT Nga Asllan Bisha

H

istoria e këtij qytetit është e lashtë dhe luftrat për ta marrë atë kanë qenë të pamëshirshme. Edhe mbreti Genc u detyrua t`ua lëshojë kështjellën romakëve. Në vitin 168 romakët morën arin, pasurinë e qytetit dhe ngarkuan 10 qerre me ar.

Tani kështjella ka filluar të ringjallet.

Kalaja e Shkodrës, Rozafa, gjendet në pjesën perëndimore të qytetit. Ajo duket e bukur në hyrje të qytetit, aty ku bashkohen ujërat e liqenit dhe të Bunës e Drinit. Qëndron mbi një kodër shkëmbore me lartësi 130 metra mbi nivelin e detit. Dhe kjo kështjellë qëndron me hijeshi mbi qytetin, e ndërtuar për ta mbrojtur atë. Flasin muret e saj dhe pozita gjeografike, e cila në jug çon në detin Adriatik, ndërsa pas saj malet e larta, Bjeshkët e Nemuna.

Kjo kështjellë 2500 vjeçare ka mure të kohës ilire, pastaj romake, veneciane, turke etj., që flasin për të kaluarën historike të Rozafës. Për të qëndruar themeli dhe guri për të zënë vend në tokën e vet s`ishte aspak e lehtë, lypej sakrifica. Dhe atje, sipas legjendës: nusja e re pranoi të vihet në themele të kalasë. Lindi kënga, legjenda, miti i lashtësisë. Dhe sot e kësaj dite në kala nga muret e saj pikon “qumështi” (uji) nga gjiri i nuses dhe i lashtësisë. Sot e kësaj dite, edhe nga bjeshkët e larta që ngriten thik përpjetë, vijnë malësorë, për të marrë qumështin shërues, por jo vetëm nga Malësia, edhe nga fusha e Bregdetit vijnë dhe mbushin qumështin për të shpëtuar nënat që kanë mbetur pa të.

Por kështjella ishte qëndresë e pathyeshme, e vështirë për t`u zaptuar. Këtë e cekë edhe historiani Livues,

i cili shënon: “vendi më i vështirë për t`iu afruar”. Kjo kështjellë s`dorëzohej lehtë, këtë e thotë edhe Marin Barleti në shekullin XV, i cili pas rënies së kështjellës thotë: “Ajo është roja,

forca, mbrojtja e Italisë dhe e gjithë krishtërimit...”

Në kohën e Bushatlinjve, po ashtu Shkodra mori një hov dhe u zhvillua qyteti. I pari i Bushatlinjve jetonte në kështjellë. Gjithashtu, Rozafa gjatë luftrave Ballkanike u dëmtua, por qëndroi.

Historia e këtij qytetit është e lashtë dhe luftrat për ta marrë atë kanë qenë të pamëshirshme. Edhe mbreti Genc u detyrua t`ua lëshojë kështjellën romakëve. Në vitin 168

romakët morën arin, pasurinë e qytetit dhe ngarkuan 10 qerre me ar.

Tani kështjella ka filluar të ringjallet. Kjo begati shekullore duhet të

ringjallet. Ende s`kanë filluar zbulimet arkeologjike në kala. Muzeumi shpeshherë është i mbyllur.

Ekskursionet e para kanë filluar ta vizitojnë. Edhe nga Ulqini nxënësit dhe arsimtarët kanë nisur ta vizitojnë kështjellën legjendare të Rozafës dhe aty përjetojnë kënaqësi. Historia dhe lashtësia rrjedhin si uji i Bunës. Deri në ditën e sotit. Kështjella, kalaja plakë, duhet edhe rregulluar. Muzeu duhet të jetë i hapur tërë ditën, vizitorët do të shijojnë lashtësinë e këtij qyteti, por edhe përfitime mund të nxirren nga vizitorët e qytetit të lashtë....

Shkodra është djep i qytetërimit të lashtë. Ajo rrezaton kulturë shekullore. ..

Hapja e kufinjëve e rrugëve do ta ringjallë Shkodrën por edhe “Rozafën”, e cila pret që dora e njeriut ta punojë, dhe shteti të investojë.

JANAR

- MARS 2004

Jeta Katolike

37

Krishtërimi shqiptar dhe piktura Nga Dr. Moikom Zeqo

D

ihet që Shqipëria është nga vatrat më të hershme të krishtërimit botëror.

Sipas dijetarit Milan Shuflai, Durrësi dhe Salona kanë qenë dy çerdhet më të mëdha të krishtërimit në Gadishullin Ballkanik. Ne mund të flasim për krishtërimin iliro-shqiptar në një vështrim konvencional, por edhe konkret.

Gjatë ekspeditave të shumta të ndërmarra prej meje si arkeolog në Karaburun të Vlorës kam gjetur disa nga dëshmitë më të hershme të krishtërimit të skalitura në gur. Një nga këto dëshmi është në formën e një amfore, ene të madhe me dy vegje, që është skalitur në një hapësirë të sheshte dhe vertikale prej guri në Gjirin e Gramatës në Jug të Karaburunit. Kjo amforë përfaqëson një motiv të ungjijve të subjektit të Dasmës në Kanë, kur Krishti bëri ritin e mrekullueshëm të kthimit të ujit në verë. Të krishtërët e hershëm kanë ravizuar kështu të skalitur simbolin e amforës ku ndodhi shndërrimi mrekullibërës i ujit në verë. Gjithashtu në anën lindore të Karaburunit, në një nga guroret e tij kam gjetur të skalitur dy fytyra njerëzore të një burri dhe të një gruaje pranë njëra-tjetrës. Në një botim më të hershëm nga revista “Monumentët” kam shkruar se këto dy figura të skalitura mund të ishiun dëshmi e portreteve të skllevërve të guroreve të Karaburunit. Më vonë duke u thelluar në literaturën shkencore arkeologjike, që lidhet me krishtërimin e hershëm kam zbuluar se të dy figurat, të burrit dhe të gruas, përfaqësojnë ndoshta ikonografinë më të hershme të krishtërimit në Evropë e konkretisht në figurën e burrit është fytyra e Krishtit, kurse në të gruas është fytyra e Kishës, sipas konceptit teologjik të Martesës Mistike. Këto dëshmi si ajo e amforës dhe ajo e dy portretëve janë nga më të vjetrat të ikonografisë primitive të krishtërë në krejt kontinentin evropian.

Më vonë në monumentët arkeologjike të Shqipërisë fillon dhe shtjellohet ikonografia e krishtërë ndërmjet simbolizmit të hyjnive pagane, konkretisht Krishti paraqitet në formën e hyjnisë Diell të Heliosit, ose dhe të fytyrës së Orfeut. Të dy këto ravizime janë gjetur në qytetin e Durrësit. Krishti deri në shek. V është paraqitur edhe me figurën e Apolonit, pas këtij caku kohor ikonografia e

Lindja e Krishtit, ikonë e Onufrit nga Kisha e Ungjillëzimit të Beratit, me përmasa 53,5 x 34,5 cm Krishtit merr tipare klasike, jupiteriane të një burri të fuqishëm me mjekër. Dëshmitë e Karaburunit dhe Durrësit i takojnë shek.II-III pas Krishtit. Ato janë dëshmi substanciale me rëndësi te jashtëzakonshme. Në shek.V-VI pas Krishtit ikonografia e krishtërë shtjellohet në mozaikët e mrekullueshëm të Antikitetit të Vonë. Kështu mozaiku i gjetur në fshatin Arapaj, pranë Durrësit, mozaiku i Kapelës Bizantine në amfiteatrin e Durrësit, mozaikët e Baptisterit të rrumbulakët të Butrintit, ato të bazilikave të Bylisit si dhe të Linit, përmbajnë skena kryesisht të mjediseve baritore të fesë së re dhe triumfuese të krishtërimit. Niveli artistik shumë i lartë i tyre përbën një nga thesaret më të mëdhenj kulturorë të krishtërimit shqiptar. Ato përbëjnë temën e një studimi kryesor në historinë tonë të artit. Në shek.VI-XII zhvillohet arti i miniaturave të kodikeve si dhe arti i afreskave. Edhe kjo periudhë e dytë është pak e studiuar,

38

Jeta Katolike

por në vetvëte paraqet një hallkë të pashkëputur. Në shek. XIV dritëson ikonografia mesjetare e krishtërë e stilit paleolog, sidomos në artin e afreskave të trapezërisë së kishës së Shën Marisë në Apoloni. Artisti apo ceta e artistëve që ka realizuar këto afreska, janë karakterizuar nga një talent shumë i madh pikturik dhe me vizione të mëdha humaniste për krishtërimin. Në shek.XVI shkelqen më i madhi ikonograf shqiptar i të gjithë kohërave Onufri, që krijoi një shkollë të mevehteshme në historinë e artit botëror.

Në shek.XVIII, shkëlqejnë gjithashtu dy gjeni të mëdhenj të ikonografisë shqiptare David Selenica nga Vlora dhe Konstandin Shpataraku nga Elbasani.

Për kryeveprat e tyre është folur shpesh në shtyp dhe një pjesë e tyre janë ekspozuar edhe në Muzeun Historik Kombëtar. Është lënë jashtë vëmendjes dhe një fushë më vete e ilustrimit të librave me gravura, që lidhen me krishtërimin shqiptar. Këtu sidomos spikat koleksioni prej 11 germash gravura të librit të Gjon Buzukut më 1555.

Shumë pak të studiuara ose aspak janë koleksionet e gravurave në librat e Pjetër Budit, të Pjetër Bogdanit dhe të Frang Bardhit. Të gjitha këto gravura përbëjnë një fushë studimore si dhe mund të krijojnë botime grafike të posacme në disa albume, që lidhen me artin figurativ dhe krishtërimin tek shqiptarët. Subjektet janë kryesisht ikonografike, por kanë edhe motive laike me rëndësi të madhe madje edhe stema heraldike që lidhen me shqiptarët. Është e domosdoshme të krijohet një pinakotekë me grafikat e krishtëra në Muzeun Historik Kombëtar. Këtu nuk duhet harruar sidomos koleksioni i rrallë dhe i jashtëzakonshëm, që mbartin kodiket mesjetarë të Shqipërisë, që ruhen në Arkivin e Shtetit në Tiranë.

Më këmbënguljen tonë, herë pas here janë futur në Arkivin e Muzeut Historik Kombëtar libra të lashtë, kryesisht përmbledhje ungjijsh që kanë gravura me cilësi të lartë. Kështu kohët e fundit në këtë arkiv janë futur edhe dy kodikë njëri i shek.XV dhe që përmban ungjillin e Shën Markut dhe Shën Lukës. Ato kanë dhe dy gravura që i tregojnë shkrimtarët ungjillorë, Lukën dhe Markun, në formën e dijetarëve, të ulur në tavolinën e shkrimit dhe duke shkruar ungjijtë. Kështu fjala vjen Luka është ulur dhe shkruan me dorën e djathtë, kurse me dorën e majtë

JANAR

Kodiku i Purpurt i Beratit mban veglat e shkrimit të kohës. Para tij është muri me një dritare të hapur.

Afërsisht e njëjta mënyrë vizatimi është dhe shkrimtari tjetër ungjillor Marku. Të dy këto gravura paraqiten në mënyrë rilindase, shkrimtarët ungjillorë ngjajnë si dijetarë të tipit të Leonardo da Vincit.

Në një tjetër kodik që përmban 4 ungjijtë e Testamentit të Ri, që i takon viti 1857, janë dhe 4 gravura mjeshtërore.

Njëra paraqet Markun duke medituar, ulur në një fron para një tryeze të ulët me veglat e shkrimit dhe tek këmbët e tij figura e

Hyrja e Shën Mërisë në tempull, ikonë e Onufrit nga nga Kisha e Ungjillëzimit të Beratit, me përmasa 53,5 x 34,5 cm

- MARS 2004

një luani madhështor. Gravura që paraqet Mateun është akoma më e bukur dhe më artistike. Mateu është duke shkruar ungjillin e tij, i ulur në fron, mbrapa ka figurën e një ëngjëlli, kurse në sfond duket një dritare me dy shtylla dhe kapitele klasike ku duket një peizash detar me një anije të lashtë me vela, një peizazh arkitektonik si dhe malet. Është në të vërtetë një gravurë kryevepër. Gravura e Lukës paraqet shkrimtarin ungjillor në një pozë meditimi, gjithashtu të ulur dhe që ka pranë vetës figuirën e kaut totemistik, prapa tij është një dritare e hapur, ku duket një peizazh malor dhe struktura e një kështjelle dhe më tej deti. Gravura e Gjonit është gjithashtu tepër interesante.

Gjoni i ulur në një fron me shpinë rrethore është përkulur duke shkruar. Para tij qëndron figura e një shqiponje dhe në mur duket një dritare gjysmë rrethore nga ku duken retë e bardha në qiell. Këto gravura përfaqësojnë një mjeshtëri të lartë artistike. Të dy kodikët që fola më sipër janë me origjinë nga biblioteka e Manastirit të Gjon Vladimirit në Elbasan. Është e vërtetë që kodikët me ungjij janë në gjuhën greke, por kodikët janë shtypur në Venedik dhe ato duhen marrë të ndërlidhura me mjedisin e klerikëve dhe besimtarëve të krishtërë të Shqipërisë. Ato përfaqësojnë parapëlqimin dhe shijen artistike të shqiptarëve të një arti të tillë gravurist me një nivel kaq të spikatur.

Dihet se manastiri i Gjon Vladimirit ka pasur një koleksion të madh ikonash të Konstandin Shpatarakut, midis tyre dhe një ikonë që paraqet princin e famshëm shqiptar të shek.XIV Karl Topia.

Manastiri i Gjon Vladimirit është djegur më 1943 duke humbur kështu bibliotekën e tij fetare të famshme në rrafshin ballkanik. Për fatin e mirë, Portali me tri mbishkrime dhe stemën heraldike të Karl Topisë janë ekspozuar mrekullisht në Muzeun Historik Kombëtar.

Qëllimi i këtyre rrjeshtave është për të tërhequr vëmendjen e të gjithëve, sidomos studiuesve për trashëgiminë e artit grafik të librave kishtare, që kanë qarkulluar në shekuj në Shqipëri. Pa këtë trashëgimi nuk mund të kuptohen veprat e famshme të ikonografëve shqiptarë. Niveli i lartë artistik i tyre flet për një kulturë të lartë humanistike të krishtërimit shqiptar.

Marrë nga: Koha Jonë

JANAR

Jeta Katolike

- MARS 2004

39

Një Vendbanim Prehistorik në Barbullush Nga Mentor Quku

N

ë mes të rrugës Barbullush - Bushat gjendet një ultësirë torfore, e cila deri vonë në vitet ‘60, ishte fundi i kënetës së Ragamit. Ultësira është e futur thellë mes kodrave të Mundisë (perëndim e jugperëndim) e kodrave Laloje (veri e verilindje), të cilat i qëndrojnë si kurorë. Niveli i saj është më i ulët se ai i fushave për rreth.

Nëpër një qafë mes kodrave Laloje, çan rruga nacionale Shkodër - Tiranë, e cila vazhdon bri po këtyre kodrave dhe paralel me lumin Drin.

Këneta e Ragamit përfaqësonte në vetvete një “mëngë” të Drinit, e cila me kalimin e kohës u shkëput nga shtrati i lumit si rezultat i prurjeve aluvionale. Në stinën e shirave, sipërfaqja e kënetës rritej “kodër më kodër”, për t’ju afruar nga juglindja Barbullushit. Rriteshin zhuga, zhavari, fryza, shelgu. Nga kafshët përmendim njalën, krapin dhe rosat. Në stinën e thatë të verës këneta zvoglohej, por ama asnjëherë nuk thahej fare. Kështu sipërfaja e kënetës lëvizte nga 15-30 hektarë. Qendra të banuara dhe ekonomi aty pranë kemi: Nga jugu Barbullushin, fshat me rreth 3000 banorë, në veriperëndim lagjia e Petugolëve, në veri kanë qenë deri vonë stallat e derrave të NB Bushat; në vazhdim të Lalojeve nga juglindja kemi sukën shumëherë në dokumenta e relacione, ku ishte vendosur një nga ndërtesat më të mëdha të kultit të mesjetës në vendin tonë, kisha e Shën Shtjefnit (shek.

XII). Pa lidhje strukturore me Lalojet, kjo sukë me diamtër 30 metra dhe lartësi 5 metra është një tumul ilire, e cila u kthye më vonë në një vendvarrim të përhershëm për popullin e zonës. Mbi kodrën shtufore të Mundisë gjënden dy formacione gëlqerore “Gurt e Dragonit” dhe “Guri i Bardhë” rreth të cilëve populli ka thurur legjenda të shumta dhe interesante. Paraqet interes fakti se e gjithë kjo zonë është “e ngarkuar” me një mori mitesh, legjendash e këngësh popullore. Po ndalemi në disa prej tyre që paraqesin interes për studimin tonë.

Për kënetën e Ragamit thonë “Ka kenë katund i vjetër”; “Kanë gjetë aty tezgjah arit”; “Këneta e Ragamit ka kenë treg si qytet.

Mandej u shemb. Kanë kenë tue ba pëlhurë.

Mbrendë në kënetë, kanë mbetë tezgjaht e

arit”; “Kur asht shembë katundi në kënetë, ka hupë furra e bukës komplet”; “Kaq shum uj ka pasë, sa u lundronte me barkë. Tuj gjue në kënetë ka ndeshë rremi në tezgjah florinit. Ka vringllue. E kanë kërkue, por nuk kanë mujtë me e gjetë”. “Tuj gjujtë krapin me fushnjë kanë nxjerrë nji tezgjah arit, por i ka pshtue dhe ka hupë në fund. Nuk e ka gjetë ma”. “Në kohë të turkut këneta quhej Këneta e Ragamit, sepse i takonte Ragamit - fshatar barbullushas. Nji agë turk u mundue me e largue fshatarin nga usheza tek po gjuente rosa, mirëpo Ragami e vrau”. Në 1628 firmos në dokumentet e kohës një i parë barbullushas i quajtur Doda Rogami. Më vonë këneta u quajt këneta e “Mar Golit” dhe “Këneta e Vezirit”.

Aty ku kanë qenë stallat e fermës së derrave NB Bushat thuhet se gjithashtu ka qenë “nji pazar i vjetër fort. Mbasi u prish atherë shkoi pazari në Shkodër”.

Për Barbullushin, Koleti thotë: “Simbas nji gojdhane së përhershme, ka kenë nji fshat zamadh e i fort, aq sa mbasi ra Shkodra në dorë të turqve, për ma se tri vjet luftoj me ushtrit turke e nuk mujt me u shtrue ndryshej veçse trathtisht”. Të njëjtën gojëdhënë përmend edhe Mjeda. Gjithashtu e përmendin

edhe sot banorët e fshatit lidhur me ndërtesën e kultit të sukës së famshme.

Për gurt e Dragonit thuhet: “Doli kushedra në Kodër Mundi e bani rrënime të mdha. U idhnue Dragoni në shpellë të vet në Mal të Jushit dhe mbasi shkputi nji shkam prej mali e gjujti kushedrën. Për të parën herë nuk e mbyti. Radhën e dytë e gjujti me nji shkam të vogël që e hodhi me gisht të vogël dhe e mbyti”.

Në Gurin e Bardhë thuhet se në rrënzë të tij janë mshehë thesare. Shpesh aty njerëzit kanë gërmuar.

Përveç kësaj dendësie e larmie legjendash e mitesh popullore, kjo zonë karakterizohet edhe nga një informacion i gjërë dokumentash historik, si dhe nga gjetje të shumta arkeologjike.

Për Barbullushin, për Sukën dhe ndërtesën e famshme të kultit të ndërtuar aty flasin: “Lista e Rangjëve” (shek. IV-V), Kadastra e Venedikut (1416), Defteri i Sanxhakut të Shkodrës (1485), Bici (1610), Bolica (1614), Orsini (1628, 29, 37), Gj, Bardhi (1636, 37, 38), Kerubini (1638), Leonardi (1628), Gaspari (1671), Zmajeviq (1703, 04), Koleti (1775). Në Barbullush u strehua dhe punoi

40

Jeta Katolike

Pjetër Bogdani. Në ketë katedrale të rrënuar disa herë në shek. XVII gjënden disa “rrasa me shkrime”, mes të cilave edhe një që i takon P. Bogdanit. Në 1977 në këtë sukë u zbulua një këmbanë bronzi e madhe (80 kg.) e shek. XVII, që ka mundësi të jetë e Bogdanit. Këmbana u gjet e fshehur nën tokë në rrënzë të sukës së bashku me një unazë e relike të tjera të vjetra, të cilat sot nuk dihet ku kanë përfunduar.

Aty ku ka qenë ferma e derrave NB Bushat, herë pas here, të paktën pas 1950 e këtej janë gjetur me shumicë qeramikë. Për ketë dëshmojnë puntorët që punuan në vitet ‘50 per çeljen e themeleve të stallave ekzistuese, banorë të lagjes aty pranë të Petugolëve. Prania e kësaj qeramike, si dhe legjendat e shumta na shtyjnë të mendojmë, jo pa arsye, për praninë aty te një qëndre të banuar që lulëzoi në mesin e rrugës Shkodër - Lezhë. Është interesante se aty pranë, në vitin 1975, barbullushas, duke hapur gropa për prerjen e tullave zbuluan nën tokë një mur të madh me gurë të përmasave të mëdha, fundin e së cilit nuk e gjetën. Çdo gjë flet për ekzistencën e një zone me vlera arkeologjike që në këtë drejtim formon një njësi më vete.

Por gjetjet më të rëndësishme të zonës janë fragmente palafitash që rifilluan të dalin që kur filloi të thahej këneta e Ragamit në vitet e parë të pasçlirimit. Ja jistoriku i shkurtë i punimeve në këtë zonë: Më 1 mars 1945 ministri i ekonoimisë Medar Shtylla dërgon udhëzimet për “hapjen e vijës së Barbullushit” për tharjen e kënetës. Puna filloi me njëherë me kazma e lopata dhe mbrenda pak kohe u arrit të thahej një pjesë e kënetës. Më pas, në vitet ‘60 e ‘70, u bë herë pas here zgjërimi dhe pastrimi i ostuarit kullues me anë mjetësh të mekanizuara.

Pas kësaj u arrit të thahej plotësisht këneta.

Sipërfaqja e liruar u punua dhe u mbodh nga ferma Bushatit. Në vitin 1983, në thellësi të tokës së kesaj ultësire u shtri një linjë telefonike. Në të gjitha këto punime vazhdimisht kanë dalur ose janë gjetur fragmente palafitesh, disa prej të cilave kemi arritur t’i fusim në dorë. Analizat e para bërë këtyre fragmenteve rezultojnë për një tipologji të përbashkët të tyre. Të gjitha janë prej një lloj druri: dru lisi. Atyre u mungon lëvorja. Pak a shumë, të gjithë janë drurë të drejtë, pa degzime, me një trashësi që sillet rreth 30 cm. Në asnjë rast nuk janë gjetur me rrënjë. Pra shihet qartë se kemi të bëjmë me trungje lisash të qëruar me sopatë nga banorët vendas të këtyre anëve. Ato duhet të jenë prerë nga ato në malin e Zefjanës apo në atë të Jushit, të cilët përfshihen në zonën e

JANAR

Dushkut. Gjithnjë këto fragmente trupash të karbonizuar janë nxjerrë nga plugu Martinel, kova e eskavatorit apo lopata e kazma e banorëve dhe gjithnjë ato janë gjetur në pozicion verikal. Trungjet janë vendosur mjaft të dendur, aq sa shpesh janë bërë pengesë për punimet. Gjithashtu të gjithë trungjet e gjetura kanë prerje të rregullta prej sopate të cilat formojnë figura e zbukurime gjeometrike primitive. Mendojmë se vendbanimi palafit i kënetës së Ragamit i takon periudhës së bronxit, ku banorët e së cilës njihnin sopatën prej bronxi, merreshin me gjuetinë e rosave e kafshëve të egra, me peshkim. Ato janë marrë gjithashtu me blegtori si dhe kanë njohur endjen.

Me lindjen e aristokracisë fisnore, luftrave, vendbanimi palafit i Kënetës së Ragamit u zhvendos për në tokë. Zhvendosja duhet të jetë bërë në dy pika në tokë: Njëra është Barbullushi i lashtë; tjetra duhet të jetë tek stallat e derrave të NB Bushat, e cila, sipas mendimit tonë, identifikohet me Rosaj, që përmend tani së fundi Kerubini (1638). Ky fshat i paidentifikuar deri tani nga asnjë autor, sipas Kerubinit që e vizitoi në 1638, ka vetëm 7 shtëpi prej të cilave 4 me tokë të vet. Rosaj përfshihet aty në ndarjen administrative të Barbullushit së bashku me Kuklin, Jushin, Gramshin dhe vetë Barbullushin: “Këto fshate mund të jenë larg ma se dy mil i pari prej të fundit”. Sipas këture shënimeve kuptojmë se Rosaj, në 1638, ishte në rrënim të sipër. Kjo përforcohet nga fakti se në 1703, Zmajeviq nuk e përmend fare fshatin Rosaj, megjithëse përshkruan mjaft me hollësi fshatrat që mvareshin nga Barbullushi.

Mesa duket, Rosaj duhet të ketë lulëzuar herët në kohë të lashta, ashtu siç thotë edhe legjenda aty pranë kënetës se Ragamit.

Etimologjia e Rosaj mund të shpjegohet lehtë me gjuajtjen e praninë e një venddimërimi të njohur të rosave në kënetën e Ragamit. Një këngë popullore kavajase e përmend këtë vend për pushimin dhe dimërimin e rosave.

Në favor të tezës së një lulëzimi të hershëm të Rosaj flet edhe prania e Rosaj te dokumentet venedikase të shek. XV. Konkretisht bëhet fjalë për dokumentin e senatit, gusht 1402 dhe kadastra e 1416.

Në të dy rastet venedikasit e regjistruan Rosaj së bashku me Barbullushin duke përdorur variantin maft të latinizuar Barba Rosi (Barbarosi) dhe Barba - di Rosi. Në të dy rastet, prevenditorët venedikas, e patën për mbarë të regjistronin të dy fshatrat: /Barbullush + Rosaj/: Barba Rosi ose Barba di Rosi.

Kjo ndodhi për disa arsye. Së pari: Rosaj

- MARS 2004

ishte një qendër e banuar më e vogël dhe fare pranë Barbullushit zamadh, nga i cili varej në pikëpamje administrative. Së dyti: sepse të dy fshatrat, si Barbullushi si Rosaj kishin një kryepar: Nikolla Koljoti. Së treti: Sepse, si të gjithë pushtuesit e tjerë, edhe venedikasit u përpoqën të veshnin toponimet shqiptare me shtresa latine. Në këtë drejtim ato i ndihmuan rrënjët Barba-llushi dhe Ros-aj.

Pra rasti e solli që ato ta kishin të lehtë të fuziononin dy toponimet shqipe në një latine: Barbarosi, Barba-di-Rosi = Mjekrra e kuqe. Por varianti “latin” nuk pati jetë. Me përjashtim të dy dokumeteve venedikase të shek. XV, ai nuk u përdor asnjëherë. Por mjaftoi kaq për të ngatërruar studimet etimologjike mbi Barbullushin. Në favor të tezës që përmendëm më lart flet paraqitja e krahasuar e varianteve të toponimit Barbullush të përdorur nga autorë të ndryshëm me drejtshkrim latin: Lista e Rangjeve (shek.

IV-V) = Barbalisi; Sinjoria e Venedikut (1402) = Barba-di-Rosi; Kadastra e Venedikut (1416) = Barbarosi; Bici (1614) = Barbalussi; Bolica (1614) = Barbalusa; Orsini (1628) = Barbulusci; Gj. Bardhi (1636) = Barbulussi; Kerubini (1638) = Barbalussi; Zmajeviq (1703) = Barbulusci; G. Beri (1913) = Barbalusci; H. Zambaur 1914) = Barbaluschi.

Shihet qartë se me përjashtim të dy dokumenteve venedikase (duke patur parasysh mënyrën latine të drejtshkdimit), u ruajt natyra shqipe e toponimit.

Kurse në dokumentet venedikase (1402, 1416) latinizimi hyri thellë në përmbajtje të toponimit, bile aq sa studiuesit kanë pandehur se kanë të bëjnë me një toponim latin. Sipas studiuesit N. Topçin etimologjia e toponimit Barbullush lidhet me praninë e kullotave e vegjetacionin e begatshëm të kësaj zone: Bar + bul = Barbull = Barbullush. Sipas dokumenteve të kohës, Barbullushi ishte i njohur për rritjen e kuajve e zhvillimin e blegtorisë. Në analogji me këtë edhe Rosaj duhet të ketë ardhur nga se vendbanimi gjëndej pranë një vend-dimerim i njohur i rosave.

Mund të themi se një vendbanim prehistorik i tipit të palafiteve i paraprinë fashtrave Barbullush dhe Rosaj, njëri prej të cilëve erdhi deri në ditët tona dhe tjetri u zhduk nga fundi i shek. XVII. Palafitet e Kënetës së Ragamit dhe fshatit Rosaj përbëjnë kyçin e gjurmimeve në zonën arkeologjike që ndodhet mes Mundisë dhe Lalojeve.

JANAR

Jeta Katolike

- MARS 2004

41

TREGTIA ULQINAKE ME ROBËRIT

Miguel Servantesi në Kala të Ulqinit Sari Resulbegu

vetëm zezakët nga Afrika Veriore, por edhe shumë të tjerë nga bazeni i detit Mesdhe. Gjithsesi, më i njohuri në

N

ë kohën e kusarisë dhe të zhvillimit të hovshëm të tregtisë detare, shumë ulqinakë janë marrë me tregtinë e robërve të zez. Vendet e veriut të Afrikës (Libia, Tunizia, Algjeria) ishin vende nëpër të cilat kryesisht bliheshin robërit. Nga qytetet mediterane, Tarabulluzi (Tripoli) përmendet si njëra nga skelet më të rëndësishme në të cilën janë blerë robër nga të gjitha anët e Afrikës Veriore.

Detarët ulqinakë robërit i kanë stërshitur, por i kanë përdorur edhe si fuqi krahu në tokat e tyre, e jo rrallë edhe nëpër barka. Më vonë ata kanë gëzuar më shumë të drejta dhe liri. Ata kanë arritur të kenë edhe prona të vetat, në të cilat e kanë organizuar jetesën e tyre dhe të familjeve të veta e emrat e tyre do tzi hasim edhe në regjistrin e kapitenëve detarë ulqinakë.

Deri në fund të shekullit të kaluar në Ulqin kanë jetuar nja njëqind familje harapësh “zezakë”. Ende në këtë qytet jetojnë pasardhësit e tyre, por që sot janë vetëm disa familje.

Nga koha kur në këtë qytet ishin më së shumti (shek. XVII), janë të ruajtura deri sot disa lojëra të tyre. Në kodrën e Meterizit është edhe një fushë me emrin “Fusha e harapëve”.

Aty janë tubuar harapët (zezakët) dhe kanë luajtur lojërat e tyre rituale. Nga ato lojëra ka dalë loja temperamente si një lojë e cila, me një formë të modifikuar, sot luhet me dëshirë. Harapët në atë kohë e kanë pasur edhe kafenë e tyre, e cila quhej “Truma” ose “kafeneja e harapëve”, sepse edhe pronarë edhe shërbyes kanë qenë harapet.

Robër në këtë qytet nuk kanë qenë

Familja Servantes mesin e tyre, të cilin kusarët e Ulqinit, përkatësisht tregtarët me robër, e kanë qitur në shitje, në tregun e robërve, në Kala të Ulqinit. ka qenë shkrimtari i famshëm spanjoll, Miguel Servantes (1547 - 1616). Ai, pas luftës së madhe te qyteti grek Lepant, në vitin 1570, ku mori pjesë si ushtar (në anën spanjolle), në fregaten “Markeza”, duke u ndihmuar, së bashku me francezët, venedikasve, në luftë kundër turqve dhe në mësyrjen venedikase në Tunizi, në vitin 1575 qe zënë rob nga kusarët ulqinakë, duke lundruar për në Spanjë. Bashkë me të, qe kapur rob edhe vëllai tij Rodrigo, si dhe shtatë

spanjollë të tjerë.

Ai dhe vëllai i tij e kanë lajmëruar të atin e tyre se në çfarë fatkeqësie janë gjetur. I ati e ka shitur mallin (pronën) e vet të vogël ndërsa motrat e tyre i kanë dhënë mirazet e veta, por të gjitha ato nuk kanë mjaftuar për t’i paguar ata. Thuhet se Migueli hisen e vet e ka dhënë për ta blerë të vëllanë.

Nga Algjeria, ku është shitur në ndërkohë, Servantesi ka provuar disa herë të ikte, por të gjitha përpjekjet e tij janë hetuar me kohë. Pronari i tij nuk e ka vrarë, duke shpresuar se për këtë do të fitojë para të mira (kur ta shesë).

Familja e Servantesit ka mbledhur para. Pikërisht në atë kohë ka vdekur babai i Servantesit, andaj edhe një herë janë ndaluar përpjekjet për ta liruar.

Në ndërkohë, Mbreti i Spanjës, kishte dërguar disa fretër për të blerë disa robër. Kështu, pas një kohe mjaft të gjatë, pas pesë vjetësh robërie, një kohë në Ulqin e pastaj në Algjeri, është liruar dhe i është dorëzuar qeverisë spanjolle.

Më pastaj, siç dihet, e ka shkruar romanin aq të njohur “Don Kishoti i Mançës” dhe ka arritur famë botërore.

Tregtia me robër si dhe kusaria në këto anë ka lulëzuar deri në gjysmën e parë të shek. XIX.. Krahas luftës për çrrënjosjen e kusarisë, Fuqitë e Mëdha europiane kanë punuar edhe për zhdukjen e tregtisë me robër. Kështu, në Kongresin e Vjenës, më 08 shkurt 1815 dhe në Kongresin e Veronës më 28 nëntor 1822, janë marrë vesh për konditat në bazë të të cilave do të vepronin në eliminimin e tregtisë së tillë, për çka e kanë nënshkruar një kontratë.

42

Jeta Katolike

JANAR

Pagëzime ANTHONY GEGOVIC Prindër: Gjok & Tole Gegovic Kumbarë: Marash & Mire Dedvukaj KATIE GJELAJ Prindër: Pjeter & Leonora Gjelaj Kumbarë: John & Drita Simolacaj PORTIA DRITA LULGJURAJ Prindër: Frank & Diana Lulgjuraj Kumbarë: Gjon & Leze Cacaj JOSEPH RUKAJ Prindër: Palo & Katrina Rukaj Kumbarë: Pal & Leze Lekutanaj TINA SELCA Prindër: Mark & Gjyste Selca Kumbarë: Viktor & Florina Selca ANNA A. VUKTILAJ Prindër: Agim & Maria Vuktilaj Kumbarë: Ardian Mitaj & Liliana Kolaj FLORA LULE DEDVUKAJ Prindër: Gjelosh J. & Vera Dedvukaj Kumbarë: Anton & Teuta Ujkaj NATALIE KOLA Prindër: Tome & Gjyljana Kola Kumbarë: Luz & Dila Prenaj MICHAEL NIKPRELAJ Prindër: Vaso & Victoria Nikprelaj Kumbarë: Prela & Tole Gjelaj NICOLETA VATAJ Prindër: Alfred & Aryola Vataj Kumbarë: Pashk & Marte Dedvukaj JOHN CARLO VUKA Prindër: Rikard & Manjola Vuka Kumbarë: Claudio & Katrina Ivangilista ALBAN DEDVUKAJ Prindër: Zvezdan & Vera Dedvukaj Kumbarë: Toma & Roza Kalaj NIKO ANTHONY REZAJ Prindër: Engjell & Liljana Rezaj Kumbarë: Aleksander & Kristina Syku JUSTIN WILLIAM SHKRELI Prindër: Luigj & Victoria Shkreli Kumbarë: Gjok & Leze Selca MICHAEL VULJAJ Prindër: Anton & Vera Vuljaj Kumbarë: Zef & Lula Gjurashaj JAKOB VIKTOR ZAGREDA Prindër: Viktor & Norma Zagreda Kumbarë: Rudolf & Katrina Gjonaj ANTHONY EVANGELISTA Prindër: Armand & Eleanor Evangelista Kumbarë: David Evangelista & Diana Mirakaj PASHKA DURGAJ Prindër: Nikolin & Albina Durgaj Kumbarë: Fran & Lula Shkreli JACK TIMOTHY GJELAJ Prindër: George & Violet Gjelaj Kumbarë: Mirash & Clara Saljanin DORIANNA ROSE KOLA Prindër: Agim & Azeta Kola Kumbarë: Kreshnik Zhabjaku & Maria Callarame KRISTINA CAMAJ Prindër: Fred & Flora Camaj Kumbarë: Mark & Pashka Camaj JACQUELINE ELEZAJ

- MARS 2004

Kurorëzime Prindër: Tom & Tereza Elezaj Kumbarë: Mark Markolevic & Joanna Shkreli ARIANNA IVEZAJ Prindër: Daniel & Nora Ivezaj Kumbarë: Anton & Palina Palushaj TOM NDREU Prindër: Pjeter & Kristina Ndreu Kumbarë: Ded & Ana Pepgjonaj DANNY NIKAC Prindër: Pasko & Paska Nikac Kumbarë: Palok & Hana Vulaj DANIELA NIKOLLAJ Prindër: Edmond & Ardiana Nikollaj Kumbarë: Lek & Aida Gjoni JESSICA PRENDAJ Prindër: Ded & Lucie Prendaj Kumbarë: Nik & Katrina Vuksanaj SAMANTHA ULAJ Prindër: Gjergj & Marina Ulaj Kumbarë: Mark & Dila Gojcaj LAURA PREKA Prindër: Anton & Sonla Preka Kumbarë: Gjelosh & Violeta Narkaj SARA PEPUSHI Prindër: Gjovalin & Shpresa Pepushi Kumbarë: Prek & Bardhe Aliaj EMANUEL DEKAJ Prindër: Arben & Enkeleta Dekaj Kumbarë: Prek & Roza Dekaj CHRISTIAN GJOLAJ Prindër: Petrit & Marijana Gjolaj Kumbarë: Ardjan & Liljana Dashi ANGELA HAXHARI Prindër: Ardian & Angjelina Haxhari Kumbarë: Gege Lazri & Kozeta Haxhari

LEK KALAJA ME REXHILDA CUNI më 6 korrik, 2003 STJEFAN NUCULOVIC ME CHRISTINA BADURINA më 3 janar, 2004 ZEF MARTINI ME MERITA FRROKAJ më 3 janar, 2004 TOM NIKAC ME MARIA KALAJ më 17 janar, 2004 NIKOLLE PERGJONI ME PASHKE GJINAJ më 25 janar, 2004 DHESH SHQUTAJ ME MARJANA ALIAJ më 31 janar, 2004 NIKOLA CUBI ME LINDITA ULAJ më 31 janar, 2004 ROBERT MARKU ME ANDREA MAE SODERLIND më 14 shkurt, 2004 VALTER PRELA ME SUELA ALIA më 14 shkurt, 2004

Albanian Wedding Invitation!

Ftesa për dasma në gjuhën shqipe!

MARY MARTINAJ Prindër: Nard & Albana Martinaj Kumbarë: Agron & Pranvera Malvataj ANTHONY TONY MIRAKAJ Prindër: Mark & Violeta Mirakaj Kumbarë: Robert & Marie Vukdedaj TOMA QUTETZA Prindër: Tonin & Laudona Qutetza Kumbarë: Alfons & Vera Pali VERA SALJANIN Prindër: Gjon & Andurela Saljanin Kumbarë: Gjekot & Liza Nikci LEWIS TOMAJ Prindër: Alfred & Aferdita Tomaj Kumbarë: Henrik & Josephine Berisha ANJALI LENA VUKSANAJ Prindër: Pashko & Joyati Vuksanaj Kumbarë: Peter & Ljiljana Vuksanaj ANNA LIBOHOVA Prindër: Agjah & Manjola Libohova Kumbarë: Anton Mirakaj & Sandra Vataj EMMA LIBOHOVA Prindër: Agjah & Manjola Libohova Kumbarë: Anton Mirakaj & Sandra Vataj BRIANA ALEXA DJURASEVIC Prindër: Fran & Loretta Djurasevic Kumbarë: Veslin & Vera Cula

Çmime shumë të volitshme!

Shërbim i shpejtë - Sipas porosisë edhe për 24 orë Albanian Yellow Pages, Inc. 2322 Arthur Ave. Suite 10, Bronx, NY 10458

Tel. (718) 584-1620 Fax. (718) 584-1228

JANAR

Jeta Katolike

- MARS 2004

In Memoriam Drane Rukaj, 66-vjeç Vdiq më 22 janar, 2004 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York Nikolla Dedivanovic, 73- vjeç Vdiq më 29 janar, 2004 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York Goce Prankaj, 27-vjeç Vdiq më 2 shkurt 2004 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York Ndue Dedaj, 90-vjeç Vdiq më 3 mars 2004 U varros në vendlindje Marko Gojcaj, 51-vjeç Vdiq më 16 mars 2004 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York Zef Lulgjuraj, 46-vjeç Vdiq më 26 mars 2004 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York Robert Popovic, 25-vjeç Vdiq më 26 mars 2004 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Epjau o Zot pushimin e pasosun.

E i ndritë drita e pambarueme!

Pushofshin në paqë!

Në shërbim të Komunitetit Shqiptar në Bronx, me dy objekte të mëdha!

Kujdesi - veçori e punës sonë 920 Allerton Avenue (off Boston Road)

4346 White Plains Road (East 273th. Street)

654-0500

325-6050 Sal Farenga Prop.

43