JK # 31/32

New York • Viti 8 Nr# 31-32 • Çmimi $3.00

Botues Kisha Katolike Shqiptare “ Zoja e Shkodrës” - New York

2

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

DOM PJETËR POPAJ Beatifikimi i Nënës Tereze (faqe 3-4) Krishtlindja (faqe 5)

BY DON HILL AND MELAZIM KOCI Kosova: Young Muslims Join In Christmas Mass (faqe 6) NGA MARK SHKRELI Shtegtaria 2003 Nëna Tereze - E Lumtura Tereze e Kalkutës (faqe 7) FROM VERA CHOTA A Proud People’s Journey, A Beloved Daughter’s Road to Sainthood (faqe17) ...me autoritetin tonë Apostolik vendosim që Shërbëtorja e Nderuar e Hyjit Tereza e Kalkutës tani e tutje të quhet E Lumtur...

Drejtor i përgjithshëm:

Dom Pjetër A. Popaj

Kryeredaktor:

Mark K. Shkreli

Redaktor i Anglishtes:

Simon Vukel

Reklamat:

Prenk Curanaj Rosa Smajlaj

Dizajn:

Ilir Osmeni

~ 25 YEARS OF POPE JOHN PAUL II ~ JOHN PAUL’S LEGACY: HE CHANGED THE WORLD (faqe 21) NGA NAIL DRAGA Festivali që bashkon shqiptarët (faqe 22)

NGA RUBEN AVXHIU Festivali që Kisha ia fali Kombit (faqe 23)

Nga Famillia Jonë (faqe 27) ISMAIL QEMALI: SI "MASHTROVA" FUQITË E MËDHA PËR PAVARËSINË (faqe 28) DR. DOM NIKË UKGJINI Kuvendi i Arbërit dje dhe sfidat e kishës sot (faqe 30) A Christmas story (faqe 33) NGA MARK SHKRELI - Jeta e Shën Marisë (faqe 35) ZOJA E SHKODRËS NËNA E KËSHILLIT TË MIRË (faqe 38) MARK SHKRELI Shna Prendja - Martire e Krishtit (faqe 41) NGA BAHRI BECI Gjuha shqipe gjatë historisë (faqe 42) Pagëzime, Kurorëzime, In Memoriame (faqe 61-63)

KËSHILLI BOTUES:

Dom Pjetër Popaj • Prenk Curanaj • Klajd Kapinova Mark Lumaj • Ismer Mjeku • Mark Shkreli • Martin Smajlaj • Rosa Smajlaj • Simon Vukel Të gjitha shkrimet dhe artikujt i nënshtrohën redakturës.

Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen edhe nëse nuk botohen.

ADRESA E REDAKSISË: 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530 Tel. (914) 761-3523 · Fax (914) 949-2690

Abonohuni në Jeta Katolike Boton: Kisha Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës”

Abonimi për 1 vit në SHBA .......................$20 Abonimi jashtë SHBA-ve ...........................$40

Adresa e plotë: Our Lady of Shkodra

www.AlbChurch.com

361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530

E-Mail: Mark@albchurch.com

Tel. (914) 761-3523 · Fax (914) 949-2690

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

3

Beatifikimi i Nënës Tereze Dita e 19 tetorit 2003, ishte një gëzim i madh për Kishën Katolike, një kënaqësi e pamasë për popullin shqiptar.

Megjithëse bota mbarë, edhe kur ishte gjallë Nëna Tereze, e njohi si shenjtreshë prap se prap deklarimi i saj prej Kishës Katolike si e lumtur përplotëson dëshirat e të gjithëve.

DOM PJETËR POPAJ

më se 300,000 njerëz prej të gjitha racave, kombeve, feve, gjuhëve e kulturave të botës. Flamuri shqiptar valvitej në të gjitha anët e sheshit. Më se gjysma e të

P

apa Gjon Pali i Dytë e falënderoi të lumturën Nënën Tereze themeluesen e Misionarëve të Dashurisë, për qëndrimin e afërt të saj me te kur ishte gjallë dhe që me shërbimin e saj të palodhshëm ndaj të varfërve i tregoi botës vazhdimisht çka do të thotë me dashtë dhe me ia dedikuar jetën Krishtit. Kur Papa deklaroi: "Shërbëtorja e Hyjit, Nëna Tereze do të quhet e lume", menjëherë Shqiptarë me pllakata të Nenës Tereze

Nënë Tereza dhe Papa Gjon Pali II shpërtheu duartrokitja dhe brohoritja në sheshin e kishës së Shën Pjetrit në Romë.

Në homilinë që ka shkruar Ati Shenjt u theksua: "Në te ne nderojmë personalitetin më me vënd të kohës sonë.

Prandej, ta pranojmë mesazhin e saj dhe le të ecim pas shembullit të saj."

pranishmëve dukej se ishin shqiptar të ardhur nga katër anët e botës. Këtij numri të madh të pjesëmarrsëve iu bashkangjiten edhe njiqind e tridhjetë shtegëtarë nga famullija e jonë, Zoja e Shkodrës në New York. Duke qenë se Nëna Tereze ishte shqiptarë dhe krejt ajo ceremoni madhështore bëhej për një shqiptare atëherë të

Çfarë është Beatifikimi Fjala beatifikim rrjedh prej gjuhës latine beatus, bekuar; facere, duke bërë. Fjalori katolik shkruan se deklarimi bëhet nga papa sikur udhëheqës i Kishës që njëri prej antarëve të saj meriton një jetë shenjtërimi për veprimin, dëshmimin ose një vdekje heroike sikur martir, të quhet i (e) lumtur në parajsë. Ky deklarim bëhet pas dy proceseve.

I pari është shqyrtimi i jetës, virtyteve, shkrimeve, sjelljeve të shenjta apo martirizimi i kandidatit. Kjo procedurë zakonisht bëhet nga ipeshkëvi i vëndit ku kandidati ka vdekur apo jetuar për një kohë të gjatë. Në rast martirizimi nuk janë të nevojshme mrekullitë në procesin e parë por në të tjerët duhen.

Procesi i dytë i njohur si procesi apostolik, bëhët prej Selisë së Shenjtë e cila aprovon se kandidati vërtetë ka jetuar një jetë të virtytshme apo ka vdekur si martir. Për të shkuar një hap më tej drejt shenjtërimit apo kanonizimit të kandidatit detyrohet që të jenë mrekullitë. gjithë të pranishmit dukeshin si shqiptarë.

Të gjithë e ndienin vetën një me Zotin, me Nënën Tereze dhe me njëri – tjetrin. Gjatë tërë jetës së saj të gjithë njerëzit i trajtoi njësoj, edhe tani pas vdekjes misioni i saj vazhdon. Të braktisurit, të sëmurit e të varfërit me kujdesin e saj e ndiejnë dashurinë e gjithëpranishme të Zotit në Krishtin Jezus. Ata që ishin të lodhur shumë vdisnin në paqë me Zotin e me

Sheshi i Kishës së Shën Pjetrit si dhe rrugët jashta tij, ishin mbushur me njerëz prej të gjitha anëve të botës. Kanë qenë Momente nga Ceremonia e Beatifikimit

4

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

Ronald dhe Nancy Reagan me Nënë Terezën gjatë marrjes së çmimit

njëri-tjetrin. Në homili Papa theksoi: "Kjo ikonë e samaritanit të mirë ka shkuar gjithkund për t’i shërbyer Krishtit në të varfërit e të varfërëve. Asgjë s’ka mund ta ndalojë ate e as konfliktet e luftrave."

Atë ditë qe lajmëruar që do të bie shi, jo

bukura të jetës sonë.

Procedura për beatifikimin e Nënës Tereze ka qenë jashtëzakonisht e shpejtë.

Sikur shën Françeskun e Asizit që të gjithë e kanë njohur si shenjt kur ishte gjallë ashtu edhe Nëna Tereze është njohur sikur shenjtreshë kur bënte shërbim ndër të varfërit e botës. Ajo gjithmonë thonte: "Kurrë mos ia ktheni shpinën të varfërve." Ajo krejt jetën e vet sikur njeri ka dëshiruar të shohë, të përjetojë, t’ia dedikoj jetën e saj për dashuri të Krishtit.

Kjo gjë e ka shtyrë atë të dalin nëpër rrugët e Kalkutës duke filluar me një sari të thjeshtë të bardh, me një sapun dhe pesë rupe. Ajo kurrë nuk iu është shmang këtij misioni.

Monica Besra, gruaja nga Bengali që me ndërmjetësinë e Nënës Tereze është shëruar nga tumori i pashërueshëm në stomak.

vetëm që nuk ra shi por më tepër e shëndriti dielli atë vend sikur të ishin rreze të Shpirtit Shenjtë. Nëna Tereze e lume që ishte e shëndritur prej Zotit deshi t’i shëndrisë të gjithë të pranishmit.

Ajo ditë e mrekullueshme do të mbetët gjithmonë e gjallë ndër kujtimet më të

Ajo ka qenë gjithmonë e njëjtë me të varfër e me pasanikë; me mbretër, presidentë e me shërbëtorë, me pleqë e me të rinjë. Në çdo njërin prej tyre ka parë praninë e Krishtit dhe është munduar t’ju shërbej atyre.

Ta falënderojmë Zotin për këtë dhuratë të paçmuar për krejt botën e sidomos për popullin tonë të vuajtur shqiptar. Nëna Tereze është padyshim shpërblim prej Zotit për vuajtjet e panumërta e padrejtësitë që populli ynë ka pësuar ndër shekuj e sidomos në pesëdhjet vjet të fundit gjatë komunizmit famëkeq. Ta pranojmë mesazhin e saj, sikur edhe Papa Gjon Pali i Dytë na porositë ta ndjekim shembullin e saj.

Ti e unë të këqyrim për të varfërit tanë. Kush ka nevojë për ne? Të fillojmë në familjet tona, në komunitetin tonë - ky mision fillon në familje e ndër të afërmit tanë. Ta pyesim vetën, a e kuptojmë vërtetë varfërinë e Krishtit?

Pamje nga Ceremonia e lumturimit të Nënës Tereze

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

5

KRISHTLINDJA Të dashur besimtarë, sot në këtë natë të shenjt për ne të gjithë, lindi prej Zonjës së Bekuar Jezu Krishti. Kemi kaluar katër javë përgatitjeje për Ardhjen e Mesisë, ku secili lexim apo

DOM KOLË GJ. GJERGJI Meshtar në Graz të Austrisë ungjill, pra Fjala e Zotit, që kemi ndëgjuar na e mundësoi disi, që t´a zbulojmë dhe të pyesim se "kush është Ai, i cili duhet të vjenë?": Ky është Jezusi, Biri i Zotit, Shëlbuesi, ky është Ai, i cili u zu për vërtytë të Shpirtit Shenjt: "Zoti me ne".

Me këto të vërteta, misteri i Kërshëndellave veç është në zemrat tona. Kurse, sot në këtë natë shëndriti një Dritë e madhe, ndriçoi një yll në errësirë, që t'na shëndritë zemrat tona, që ndoshta janë ende në errësirën e mëkatit.

Nuk guxojmë atë t'a humbim se çka u sqarua në porositë e Shkrimit shenjt, por duhet t'a pranojmë me fe të gjallë, se Zoti u bë Njeri e banon ndër ne e në ne.

Sot erdhi ai në botë, për mua, për ne, për mbarë njerëzimin anembanë, që t'na dhurojë, gëzimin, paqën, dashurinë, mirëkuptimin.

Papa shën Leoni i Madh, në predikimet e tija të famshme për Kërshëndella, thotë: "Besimtarë të dashur, të gëzohemi në Zotin, t´ia hapim zemrat tona gëzimit të vërtetë, sepse ka zbardhur dita, e cila për ne do të thotë shëlbimi i ri, si përgatitje paraprake për lumturinë e më vonshme e të përhershme. Ky gëzim përseritet në ciklin vjetor si një mister i lartë i shëlbimit tonë, përseritet e premtuara në fillim e në fund për të vazhduar pa mbarim".

Me këtë ngjarje shëlbimprurëse, filloi një epokë e re, sot lindi Jezu Krishti, Zot. Takimi ynë i parë me Kërshëndellat duhet të pranohet me gëzim, paqe e dashuri, se vetëm Jezusi mund të na

begaton me këto, sepse gezimi, paqa e dashuria sot është në mesin tonë. Të gëzojmë dhe të galdojmë, sot kur kremtojmë ditëlindjen e jetës, jeta, e cila shkatërroi frikën prej vdekjes dhe na gëzoi me premtimin, që do të na dhuron jetën e pasosur.

Secili prej nesh ka të drejt të gëzohet sepse kemi pjesëmarrje në lindjen e Zotit. Le të gëzohet i drejti, sepse po afrohet për të lëvdata, le të gëzohet mëkatari, sepse ai është i ftuar për falje, le të gëzohet edhe jo i krishteri e të gal-

dojë, sepse edhe ai është i thirrur në jetë me Krishtin.

Jezusi është Biri i Zotit, i cili qe lindur në shpellë të Betlehemit. Ai qe zënë mrekullisht për vërtytë të Shpirtit Shenjt, se për Zotin gjithçka është e mundshme. Zoja Mari e barti në kraharor me fe të gjallë e dashuri amërore.

Krishti u bë njeri për të na shëlbuar.

Zoti na ka dashur neve dhe e dërgoi Birin e vet si shëlbues për ne e faljen e mëkateve tona. Çlirimi dhe shëlbimi vjen nëpërmjet Krishtit. Kjo është një dashuri e madhe e pa masë, e cila nuk kursen asgjë për ne njerëzit, kur Zoti e

dërgoi Birin e vet, që ne të jetojmë në saje të Atij.

Jezusi, Drita e vërtetë, që t'shëndritë çdo njeri, lindi, erdhi në botë, që bota sot ta shohë këtë Dritë dhe bota të jetojë në Dritën e gjallë, që nuk fiket kurrë.

Me dëshirë që sa më mirë t'a kuptojmë këtë mister të shpallur në dëshminë e pranisë së Zotit për njeriun, e me dëshirë, që të jemi sa më afër Atij, t´ia dëshirojmë edhe njëri-tjetrit paqën dhe bekimin e Zotit.

"Me ne është Zoti". Zoti Shëlbues është tek ne, ai i cili na falë, na ndihmon, na dhuron dashuri e paqe. Zoti i tha "PO" njerëzimit, secilit, po, të gjithë neve. Zoti na vjenë neve përballë, ai na pranon. Fjala, që neve na flet, është Jezu Krishti: "Sot na leu një fëmijë". Zoti neve na don dhe ai pret në dashurinë tonë.

Lindja e kësaj foshnje në shpellë të Betlehemit e dhuroi gëzimin në botë tek ne njerëzit dhe ai bëri që të ndriçojë një dritë, ku ndriçoi prej grazhdit dhe ndriçon gjithmonë edhe sot në botë.

Jezu Krishti duhet të lind në rend të parë në zemrat tona, në familjet tona, që t'mund t'ia dhurojmë atëherë vëllaut njeri e motër që ka nevoj për të. Ta pranojmë atë në zemrat tona dhe ta lejojmë në bujtinën e zemrës. Kjo e kremte na tregon se sa i madh dhe i vlefshëm është njeriu para syve të Zotit. Zoti nuk i dërgoi vetëm engjëjtë në tokë, por ai vet u bë njëri prej nesh në misterin e Inkarnimit, Mishërimit.

Që t'na bëhen Kërshëndellat të vërteta, duhet që të gjithë njerëzit t'i pranojmë me një dashuri të pakufizuar dhe të sinqertë dhe atyre, që t'ju hapim zemrat tona. Kjo fillon dhe duhet të fillojë në ne dhe në familjet tona. Të mundohemi, të dashur vëllezër e motra, që lindjen e Krishtit ta jetojmë dhe ta dëshmojmë për çdo herë dhe gjithkund pa u frikuar askurr!

Për shumë mot të gjithëve Kërshëndellat! Amen.

6

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

Kosova: Young Muslims Join In Christmas Mass beatified at the Vatican earlier this year.

Kosovar Albanians also remember that it was the United States and NATO -- and not other Muslim nations -- who came to their rescue in Traditionally, Christians in the West celebrate the 1999 war over Kosova. the Christmas holiday on 25 December -- decKosova President Ibrahim Rugova, who keeps orating their homes, exchanging gifts, and a portrait of Pope John Paul II on his office attending midnight church services. In Kosova wall, has won both Muslim and Catholic supthis year, thousands of Muslim Kosovar port for a proposal to build a Roman Catholic Albanians will again be attending midnight cathedral in central Prishtina.

Mass along with their Christian neighbors.

And the warmth is reciprocated. A young Albanian Catholic speaks to our correspondent Dom Nosh Gjolaj, a priest at St. Ndou Roman in Prishtina: "I am Nyrton Dedaj, a Catholic Catholic Church in the Kosovar capital, from Peja. Not only now, but even before the Prishtina, expects overflow crowds this war, a big number of Muslims took part during Christmas for the traditional midnight Mass the Mass. After the war, the participation is celebrating the birth of Jesus Christ. That's not growing, and this is a very nice custom. We remarkable. Across the Western world and celebrate together, contributing to each other. wherever Roman Catholic and Protestant After all, we're one nation. We don't look at our Christians live, huge numbers of people -religious differences. We respect them, be they including many who ignore church much of the Catholic or Muslim. It is rest of the year -tolerance." pack churches for the Father Gjolaj holiday, one of the says he thinks Muslims in two most important Kosova began attending holy festivals in the Catholic Christmas as a Christian year. kind of entertainment, a What is remarkable social happening that grew is that about 10,000 into a powerful statement members of Father of brotherhood and unity.

Gjolaj's midnight "I think that at some point congregation will be [ethnic] Albanian youth in young Kosovar Kosova didn't have any Albanian Muslims. kind of entertainment, and Thousands more are they didn't spend much expected at Catholic time together. So through churches in other Christmas they got togethtowns and cities er at the church's front across Kosova. yard. In this way, a custom What's more, the was achieved. Another custom is welcomed Big Billboard of Mother Teresa in center of Prishtina , sponsored by element is also important -by the Catholic clergy Albanian Yellow Pages the fact that this nation lives and generally smiled benign, an honoring of both faiths by youthful in and is a part of Europe. Even more, it shows upon by Muslim religious leaders. that Illyrians, Albanians, are the seedbed of Father Gjolaj says he does not know how or churchgoers.

"Their participation at Catholic churches European culture. This is where European civiprecisely when the custom of interfaith visitation began in Kosova. He said he would like to speaks of tolerance fed by Islam toward other lization and culture got started," Gjolaj said.

Islamic Union President Ternava concurs: "I see the phenomenon studied by social scien- religions. Religiously, we are allowed to be tists: "When it started, I don't know, [at least] present inside the churches, not to do Christian wouldn't say that is only a custom, but then since I've been here for the past 11 years. But it ceremonies, but only to be present, to respect again, it's something that came out of our past, is obvious that massive participation began other religions. Therefore, the participation of although not 100 percent. It is also something before the war. I think we're talking about Muslims on Christmas Eve gives a strong mes- that came out of our religious lessons, as well, approximately 10,000 people, most of them sage that Islam is a religion of peace, tolerance, having in mind that Christian teaching also standing inside the church's front yard, since respect and honor towards other religions," proclaims inter-religious tolerance. It depends on church or mosque leaders -- how much do there was not enough place for all of them Ternava said.

Other signs of ethnic Albanian Muslims' they respect the principles of the Bible or the inside."

More than 90 percent of Kosova's 2 million comfort with the Catholics in their midst stem Koran?"

Whatever the motive -- entertainment, social people are Muslim. Kosova has been under UN from both recent and more ancient history. administration since 1999, when a NATO air Among the two most important historical per- custom, or religious statement -- the interfaith war ended a Serbian campaign of ethnic sonalities to Albanians are the 15th century visitation appears to have taken tenacious hold national hero Gjergj Kastrioti, a Catholic who in Kosova. It has grown year by year and cleansing aimed at Albanians in the province.

The Kosovar Muslim interest in Christmas sig- fought for liberation from the Muslim Ottoman shows no sign of abatement. nals neither an abandonment of Islam nor the Empire, and the Catholic nun Mother Theresa, (RFE/RL's Prishtina Bureau contributed to this adoption of Christian belief. Blerta Krasniqi the world famous ethnic Albanian who was

By Don Hill and Melazim Koci

plans to attend Christmas Mass at Father Gjolaj's church this year. She's a Muslim who lives in Prishtina.

"It is a fact that I will participate because I have friends who are Catholics. It doesn't have to mean that since I'm a Muslim I won't go. I go because of my friends and that's it. Our religion teaches us not to hate other religions, but we go to celebrate together because Catholics are Albanians just like us," Gjolaj said.

Albanians in both Kosova and in Albania proper have long expressed pride in their religious tolerance, a tolerance that survived more than 50 years of communist rule, when the official religion was atheism. And that flourishes even now when Islamic terrorism and the Western war on terrorism have given new currency to fears of a "clash of civilizations."

The president of the Islamic Union in Kosova, Naim Ternava, says he regards the custom as

report.)

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

7

Shtegtaria 2003 Nëna Tereze - E Lumtura Tereze e Kalkutës

T

ë premtën, më 17 tetor, 2003, që nga ora 11 parkingu i kishës Zoja e Shkodrës ishte plot me makina dhe njerëz, shtegtarë dhe përcjellës. Shtegtarët, 130 sish, të të gjitha moshave, prej moshës 16-vjeçare deri në të 80-ta, pas lutjeve të rastit, udhëhe-

MARK K. SHKRELI qur nga famullitari Dom Pjetër Popaj, me dy autobusë u nisen për në Newark International Airport dhe dy të tjerë, pak orë më vonë, për në Kennedy International Airport. Destinacioni ishte i njëjtë - Roma.

Nga fytyrat e shtegtarëve rrezatonte një shkëlqim që vetëm mund të vijnë nga një gëzim i madh, gëzim që dilte nga zemrat e tyre. Arsyeja e udhëtimit ishte një ngjarje historike për kombin shqiptar në përgjithësi e për katolikët në veçanti – Papa Gjon Pali II, më 19 tetor, do të shpallte të lumtur motrën tonë, Agnes Gonxhe Bojaxhiu, e njohur anekënd botës si Nëna Tereze, themeluese e Urdhërit të Misionareve të Dashurisë, përndryshe, për së gjalli, e njohur si Shenjtore e Ulluqeve.

Pas fluturimit me avionet e Alitalia-s, në Romë na priten shoqëruesit me autobusët që do të bëhëshin "shtëpitë" tona për dhjetë ditë. Edhe pse të lodhur nga udhë-

Dom Pjeri udhëheqë lutje para nisjes së shtetgtarëve

timi i gjatë dhe pa gjumë, dita e parë qe me një program mjaft të dendur. Nga aeroporti vajtëm të vizitojmë bazilikat dhe monumentet më të rendësishme të Romës antike. Natyrisht që bazilika numër një do të ishte ajo e Shën Pjetrit por, pasi atje do të shkonim të nesërmën, ne vajtëm më parë te Bazilika e Shën Palit jashtë mureve, mandej te ajo e Shën Gjonit Lateran, që është edhe katedralja e ipeshkvit të Romës, pra Papës, dhe ajo e Zojës së Madhe.

NËNA TEREZE - VETEM GJASHTË VJET PAS VDEKJES SHPALLET E LUMTUR NGA SHENJTORE E ULLUQEVE NË UDHËN E SHENJTORES SË ALTARIT Papa Gjon Pali II Shpalli të Lumtur Nënën Tereze: "Unë personalisht i jam mirënjohës kësaj grua të guximshme të cilën gjithmonë e kam ndjerë afër vetës".

Zgjimi në ora 4 të mëngjesit, na thanë shoqëruesit, përndryshe do të jetë e pamudur për tu futur në Piazza San Pietro. Pa u bërë 6:30, ne ishim aty duke u shtyrë derisa mbanim njëri tjetrin që mos të shpërndahemi. Kishte kaluar ora 9 kur zëmë vendet.

Piazza San Pietro, që zë treqindmijë vetë, ishte pothuajse terësisht e zënë. Megjithëse të shtunën binte shi pa nda, sot gëdhiu një ditë e bukur me diell dhe jo e ftohtë. Duket se Zoti e kishte rezervuar këtë të diele të bukur për shërbëtoren e vet, e cila krejt jetën e saj mbi tokë ia kishte kushtuar Atij.

Papa Gjon Pali II, në orën 10, filloi ceremoninë e lumturimit në praninë e më shumë se 300 000 njerëzve - një nga turmat më të mëdha ndonjëherë - të ardhur nga 123 shtete të botës. Në ulëset e rezervuara më të afërta altarit, ishin përfaqsuesë nga 27 delegacione zyrtare, duke përfshirë presidentët Alfred Moisiu të Shqipërisë dhe Ibrahim Rugova të Kosovës, si dhe mbretëreshën Fabiola të Belgjikës dhe anëtarë familjesh

Shtegëtar duke hyrë në Kishën e Shën Palit në Romë

Një pjesë e grupit duke shetitur në Romë

8

Jeta Katolike

mbretërore nga Liechtenstein, Rumania dhe Jordani. Po ashtu të pranishëm ishin edhe delegacionet zyrtare myslimane dhe ortodokse nga Shqipëria. Në çdo kënd të sheshit valviteshin flamuj dhe parulla shqiptare, dhe me siguri aty ndodheshin dhjetra mijëra vetë nga të gjitha trojet shqiptare dhe diaspora, të të gjitha besimeve. Mes tyre ishim edhe ne, të famullisë "Zoja e

KORRIK - DHJETOR 2003

familja, pas shërimit të saj janë bërë katolikë. "Unë kam qenë shumë e sëmurë, Nëna Tereze është lutur për mua", ka thenë ajo në një intervistë. "Për ate unë jam bërë katolike. Kjo është feja ime".

"Eja, të jesh drita ime", ishte thirrja që Jezu Krishti i bëri Nënës Tereze më 10 shtator, 1946. Dhe Nëna Tereze u bë dritë e gjallë, Misionare e bamirësisë, "Nënë e të varfërve", duke zgjedhur të jetë jo

Flamujt shqiptar valojnë në Piazza San Pietro

Shkodrës". Shpesh herë flamuri shqiptar paraqitej në ekranet gjigande të vendosura anë e mbanë sheshit. Piazza San Pietro nuk kishte pasur ndonjëherë më shumë shqiptarë se sa sot.

Lumturimi i Nënës Tereze nuk do të ishte kuptimplotë sikur ata të cilëve ua ka kushtuar jetën e vet mbi tokë mos të ishin prezent, gjë që organizatorët nuk e kishin harruar: Të ulur pranë dinjitarëve ishin edhe dy mijë të pastrehuar, burra dhe gra, që ushqehen dhe flijnë në strehimet e Nënës Tereze, të cilët pas ceremonisë u ftuan në drekë speciale brenda Vatikanit.

Monica Besra, gruaja nga Bengali që me ndërmjetësinë e Nënës Tereze është shëruar nga tumori i pashërueshëm në stomak, ishte poashtu e pranishme. Besra dhe

Delegacioni i Kishës sonë në rend të parë duke përcjellur ceremoninë e beatifikimit të Nënës Tereze (lart) Gjatë vizitës së Koloseumit antik të Romës (djathtas) Kolë Cacaj me bashkëshorten Tazen në sheshin Piazza San Pietro (majtas)

veç "më e vogla por shërbëtore e më të vegjëlve", u bë dritë në 123 shtete të botës me katër mijë motra të pranishme në 610 shtëpi misionare.

Papa Gjon Pali II, më 20 dhjetor, 2002 miratoi dekretin mbi virtytet heroike dhe mrekullitë e bëra me ndërmjetësinë e saj dhe sot, më 19 tetor, 2003 e shpalli "të lumtur" (Beata).

Zemra ime i përket plotësisht Zemrës së Krishtit "Me gjak jam shqiptare; me nënshtetësi, indiane. Përsa i përket besimit, jam murgeshë katolike. Sipas thirrjes, i përkas botës. Por zemra ime i përket plotësisht Zemrës së Krishtit". Kështu fillon libreza e lumturimit (beatifikimit), megjithatë ajo ka për tu njohur si “E lumtura Tereza e Kalkutës", sepse në Kalkuta ajo e filloi dhe e zhvilloi veprimtarinë e saj.

"Beatifikimi" nuk është "Kanonizim". Personi i beatifikuar thirret "i lumtur" kurse ai i kanonizuar bëhet

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

9

Autoritetin Tonë Apostolik vendosim që Shërbëtorja e Nderuar e Hyjit Tereza e Kalkutës tani e tutje të quhet E lumtur dhe festa e saj të festohet në vende dhe sipas regullave të parapara me rregullore, çdo vjet, në ditën e lindjes së saj në qiellë, më 5 shtator. Në emër të Atit e të Birit e të Shpirtit Shenjt".

Në këtë moment, orkestra e madhe shpërtheu në Amen - Amen - Amen, perdja që mbulonte figurën e Nënës Tereze në fasadën e kishës së Shën Pjetrit gradualisht filloi të ngritet, kurse turma treqindmijëvetëshe shpërtheu në duartrokitje e brohoritje që ushtonte lart mbi sheshin e madh të Shën Pjetrit dhe shtrihej përtej lumit Tiber.

Një pjesë e grupit tonë para bazilikës së Shën Pjetrit në Romë

"shenjt". Beatifikimi (lumturimi) nuk shpie gjithmonë në kanonizim. Kanonizimi (shenjtërimi) varet nga një procedurë e gjatë, e caktuar nga Selia Shenjte, që shqyrton jetën e kandidatit dhe provën që dëshmon shenjtërinë e tij ose të saj. S'ka dyshim se Nëna e jonë, Tereze, një ditë jo të largët, do të kanonizohet dhe do të quhet Shën Tereza e Kalkutës. Ne, që ishim në Romë me rastin e lumturimit, pa hezitim do të shkojmë edhe në ceremoninë e shenjtërimit të saj, por jo vetëm ne, edhe shumë të tjerë do të bashkohen me ne në atë shtegtari.

"Zoti akoma e do botën, dhe Ai nis ju dhe mua për të qenë dashuria e Tij dhe mëshira e Tij për të varfërit", ka thënë ajo.

Nëna Tereze gjatë tërë jetës së saj e jetoi këtë thënie, jo me fjalë por me vepra, çka dëshmoi edhe pjesëmarrja rekorde nga tërë

bota në ritin e beatifikimit.

Arqipeshkvi i Kalkutës, Mons. Lucas Sirkar, kërkoi nga Papa Shenjt që të pranonte beatifikimin e Shërbëtorës së Hyjit Terezës së Kalkutës: "Ati Shenjt, Arqipeshkvi i Kalkutës me përulje kërkon nga Shenjtëria Juaj vullnetin e përfshirjes të të Nderuares Shërbëtore të Hyjit Tereze e Klakutës në radhët e të Lumturve".

Derisa të gjithë qendronim në këmbë, përveç Papës, Ati Shenjt e pranon kërkesën e Arqipehkvit për lumturimin e Nënës Tereze: "Ne, e miratojmë kërkesen e Vëllaut Tonë Lucas Sirkar, Arqipeshkëv i Kalkutës, dhe të shumë Vëllezërve të tjerë në Episkopat e të shumë besimtarëve, mbasi që kemi marrë mendimin e Kongregatës për Kauzen e Shenjtërve, me

Te Zoja e Shkodrës në Genazzano Si çdo herë kur vizitojmë Italinë, edhe kësaj radhe, menjëherë mbas ritit të

Dom Pjetri duke celebruar Meshën në Kishën ku qëndron figura e Zojës së Shkodrës në Genazzano (lart) ~~~ Anëtarët e famullisë sonë duke ndjekur meshën. (majtas)

lumturimit të Nënës Tereze, u nisem për shenjtoren e një nëne tjetër, shumë të dashur për shqiptarët, atë të Zojës së Shkodrës në Genazzano, ku Dom Pjetri celebroi Meshën shenjte, në gjuhën shqipe, me librat shqip që kjo kishë i mban për rastet e shpeshta që shtegtarët shqiptarë vinë këtu për vizita, si dhe në shenjë mirënjohjeje për prejardhjen e kësaj figure, e cila e ka vënë Gennacano-n në hartat gjeografike.

Sipas traditës, ditën e Shën Markut,

10

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

Françesku dhe Klara Shenjtorët e Assisi-t

Familja Tinaj para figurës së Zojës së Shkodrës në Genazzano

më 25 prill 1467, kur pushtuesi turk e mbante Shkodrën në rrethim, figura e Zojës u shkëput nga muri i kishës dhe e bartur nga engjujtë mori udhën në drejtim të detit Adriatik. Dy besimtarë shkodranë, Gjorgji dhe De Sclavisi e ndoqën dhe mrekullisht kaluan detin së bashku me figurën. Figura e Zojës erdhi e u preh në qytetin e Genazzano (Gjenacano) pranë Romës, ku aso kohe ishte duke u ndërtuar një kishë. Është për tu habitur se si figura e Zojës, nga kisha e vogël në këmbë të kalasë Rozafa mbi malin Rozafati në Shkodër, ka zgjedhur për vete një vend të ngjajshëm, kalanë Colonna (Kolona) mbi kodrën e Gjenacanos në Itali. Gjenacano është qytet me një rrugë, Via Labicana (Labikana), shtëpi të vogla dhe të vjetra, mes të cilave është edhe kisha ku gjendet figura mrekullibërse e Zojës së Këshillit të Mirë, të cilën me kryelartësi ne e quajmë Zoja e Shkodrës. Menjëherë u hap zëri për këtë ndodhi që erdhi nga qielli. Aty janë përulur mbretër, presidentë dhe papë të shumtë. Vërtetë përpara saj janë lutur edhe shenjtër sikur Shën Gjon Bosco dhe E lumtura Nëna Tereze. Në arkivat e kësaj kishe ruhen dëshmi të mrekullive të shumta që kanë ndodhur me ndërmjetësinë e Zojës së Shkodrës.

Libri doracak "Sanctuary of Our Mother of Good Counsel" fillon me këto fjalë: "Në këtë vend është një Prani.

Megjithëse je këtu me shumë të tjerë, mundohu të veçohesh në shpirt për të qenë në kontakt me këtë Prani. Kështu ke për të parë bukurinë e mëshirës së Hyjit dhe Shëlbimin e Tij". Dhe është e vërtetë se e ndien vetën në kontakt me Praninë - Prani që eshtë Zoja e Shkodrës.

Në këmbën e malit ku është i vendosur qyteti i lashtë Assisi, në një rrafsh të bukur gjëndet kisha Santa Maria degli Angeli (Shenjta Maria e Engjujve), dhe bashkanjgjitur është kuvendi farnçeskan i Shën Damianit, ku ndodhet qelia (dhoma) ku e ka kaluar jetën Shën Françesku. Aty është edhe dhoma ku Françesku, më 17 shtator, 1224 ka fituar pesë plagët e Krishtit (stigmata) si dhe kopshti i trëndafilave pa therra. Sikur çdo njeri ashtu edhe Françesku ka kaluar nëpër tundime të mishit e gjakut. Gjatë tundimeve ai, për t'i larguar epshet, i zhveshur kërcen në këtë kopsht trëndafilash me therra, por për mrekulli therrat u zhduken dhe nuk dëmtuan trupin e tij. Trëndafilat janë edhe sot e kësaj dite pa therra, gjë që konsiderohet mrekulli. Shën Françesku ka jetuar me plagët e Krishtit deri në vdekje. Ky fenomen ka ndodhur edhe me Padre Pio në shekullin

që porsa kaloi, për çka do të lexoni më vonë në këtë shkrim.

Kur u ngjitëm në qytetin e vjetër, lart në mal, dikush me autobusa e dikush me shkalla të levizshme (escalator) e dikush me këmbë, na u paraqit Bazilika e Shën Klarës.

Shën Klara ka qenë bashkëkohore dhe bashkëvepruese e Shën Françeskut. Më 1212 ka themeluar rregulltaret e motrave që tani janë të njohura me emrin Klarat Varfanjake dhe numrojnë rreth 20 000 të shpërndara në 76 shtete të botës. Në Bazilikën e Shën Klarës ndodhet një pjesë e trupit të saj si dhe pjesë petkash klerike të veshura nga Shën Françesku dhe Shën Klara, si dhe petka meshe të qëndisura nga duart e Shën Klarës.

Bazilika madhështore e Shën Françeskut është ndërtuar për të nderuar Shenjtin. Papa Gregori IX më 17 korrik 1228, dy ditë mbas përshenjtërimit (kanonizimit) të Françeskut, ka vënë gurthemelin e bazilikës së poshtme, e cila është përfunduar brenda dy viteve dhe trupi i Shenjtit është rivarrosur aty, më 25 maj 1230, në kriptin e posaçëm ku ndodhet edhe sot. Bazilika e eperme është përfunduar dhe konsekruar nga Papa Inocenti IV më 25 maj 1253.

Më 26 shtator, 1997 dridhja e parë e tërmetit, në mes të natës, e ka dëmtuar rëndë pullazin e bazilikës, kurse dridhja e dytë, në ora 11 të ditës, ka vdekur dy françeskanë dhe dy teknikë, që ishin duke inspektuar dëmin e bërë nga i pari. Të gjitha figurat e shënjta si dhe statujat kanë nglelë të pa dëmtuara ose janë dëmtuar shumë lehtë dhe brenda një kohe të shkurtër janë restauruar.

Një pjesë e grupit para Muzeut të Akademisë në Firencë (majtas) ~~~ Familja Simolacaj në Assisi (poshtë)

Një pjesë e grupit fotografuar në bregun e lumit Arno në Firencë (lart) ~~~ Dom Pjetri duke dhënë udhëzime gjatë drekës në Firence (majtas) ~~~ Me gondole nëpër lagunën e qytetit të bukur të Venecias (poshtë)

Bazilika është restauruar brenda një viti.

Freskot e Giotto-s që ilustrojnë jetën e Shën Françeskut, kanë qenë dëmtuar nga tërmeti i viti 1982.

Assisi që është bërë i njohur me Shën Françeskun, që ka lindur aty më 1182 dhe është kthyer për të vdekur po aty më 1226, është bërë simbol ndërkombëtar i paqes dhe i dialogut ndërfetar mbasi që në Basilikën e tij, Papa Gjon Pali II, ka organizuar lutje shumëfetare më 1986 dhe 1993.

Afër mbrëmjës u përshëndetëm me qytetin e këtyre dy shenjtërve të njohur të Kishës dhe u nisëm për pikëndalimin tonë pasues - Firencën.

Firenza - Qendër Arti dhe Arkitekture Në vazhdim të shtegtarisë, nga Assisi u nisëm për Firenza - qyeti i lindjes të Leonardos dhe i krijimtarisë të

Michelangelos (Mikelangjelos), në brigjet e lumit Arno.

Katedralja Santa Maria del Fiore (Shën Maria e Luleve), bashkë me kambonaren dhe pagëzimoren, përbën një ndër veprat më madhështore të artit në botë. Ndërtimi i katerdales, nga arkitekti i njohur Arnolfo di Cambio, ka filluar nga fundi i shek. XIII; kupola nga skulptori dhe arkitekti Filippo Brunelleschi është përfunduar së ndërtuari më 1438, kurse fasada prej mermeri me ngjyra kuq, bardhë dhe gjelbër, është vepër e arkitektit Emilio de Fabris, mbaruar nga gjysma e dytë e shek. XIX. Pagëzimorja, në formë oktagonale (tetëkëndëshe) është godinë në vete me historinë e saj, me fillim nga shek. IV, ndryshime të bëra në shek. VII dhe XI dhe formën e sotme, me "Derën e Parrizit" e ka fituar në shek. XV. Kambonarja, me lartësi 85 metra, është një ndër më të bukurat në Itali, e shërben më tepër si monument zbukurues sesa kambonare funksionale. Projektuar nga Giotto më 1334, është përfunduar së ndërtuari më 1359, 22 vjet mbas vdekjes së arkitektit.

Sikur katedralja ashtu edhe kambanorja është e mveshur në mermer tre ngjyrash: kuq, bardhë dhe gjelbër.

Bazilika Santa Croce (Shën Kryqi) ka filluar së ndërtuari më 1294 kur Arnolfo di Cambio ka vënë gurthemelin e godinës që, në përfundim më 1442, do të bëhej

kryevepër e artit të stilit gotik, fasada e të cilës, vërtetë s'është përfunduar gjer në vitin 1863. Kjo kishë është e njohur edhe për një numër të madh të varreve të njerëzve të mëdhenj të varrosur në brendinë e saj, më të famshmit duke qenë Michelangelo Buonaroti dhe Galileo Galilei.

Përveç kishave të famshme, Firenza është e njohur edhe për muzetë e saj, sikurse është Galleria dell' Academia, pranë Academia di Belle Arti. Arti që ruhet aty është i radhitur ndër më të çmuarit në botë dhe konsiderohen si kryevepra të artit në përgjithësi. Shtatorja e famshme e Davidit, vepër e Michelangelos, punuar në mermer një copë me lartësi prej pesë metrash është, krahas Moisiut dhe Pietas, skulptura më e çmuar e botës.

Mbas një dite kënaqësie të vërtetë ne u nisem për Venecia, pikëndalimi tjetër i ynë.

12

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

vitit 421, themeluan vendbanimet e para, me fshatin kryesor të lagunës Torcello, kurse Venecia del si kryeqendër vetëm më 810-ën.

Duke qenë se laguna veneciane është shumë e ulët dhe batica e mbulon me ujë, qyteti është ndërtuar krejtësisht mbi shtylla të cilat janë të ngulura njëra bri tjetrës në baltë, e cila i ruan nga të kalburit.

Gjatë shekujve, Venecia zhvillohet në fuqinë më të madhe detare dhe venedikasit bëhën të njohur në tërë botën si detarë dhe tregtarë. Përveç bregdetit italian, ata u shtrinë edhe në bregdetin dalmatin dhe ilir

qelitë e burgut, me siguri për herë të fundit shihnin lagunën, ishullin e Shën Gjergjit dhe lirinë. Vërtetë ata bënin dy pshërtima, njërën në drejtim të gjyqit, me shpresë se do të fitonin lirinë dhe tjetra në drejtim të qelive, pa shpresë se do të dalin ndonjëherë që andej.

Shën Teodori që ishte pajtori i Venecias, më 828 zëvendësohet nga Shën Marku, trupin e të cilit dy tregëtarë venedikas fshehurazi e sollen në Venecia. Bazilika famëmadhe e Shën Markut është ndërtuar dhe rindërtuar tri herë mbas dëmtimeve prej zjar-

Dom Pjetri me nënën e tij Lina para Kishës së Shën Markut në Venecia

Qyteti i Shën Markut Ungjilltar - Më Madhështori i Botës Pas një udhëtimi të shkurtër me autobusat tanë, me anije u nisëm në drejtim të Venecias. Pas një gjysëm ore, silueta e qytetit na u paraqit në anën e majt të anijes, me një thurje fantastike të ndërtesave madhështore: Pallati i Dukës dhe Ura e Pshërtimave, shtyllat në breg me Luanin dhe Shën Markun, dukja madhështore e tempullit legjendar, Kisha e Shën Markut, sahat kulla e famshme, kambonarja që dominon Piazza San Marco, e sa e sa kisha dhe ndërtesa që vetëm mund të shihen në këtë qytet të ëndrrave. Në anën e djathtë dukej ishulli i Shën Gjergjit në të cilin mbizotëron kisha e Shën Gjergjit.

Kur hunët nënshtruan vendet bregdetare, banorëve s'ju kishte mbetur tjetër veçse të iknin ndër lagunët e Adriatikut.

Ashtu, ditën e Shën Markut, më 25 prill të

Një grup i vajzave të shtegtarisë duke shkuar në Vencia

Pamje nga Sheshi i Shën Markut në Venecia

(shqiptar) dhe më gjërë. Ata poashtu moren pjesë në kryqzatat dhe në luftra të shumta zaptuese dhe plaçkitëse dhe ashtu grumbulluan pasuri të madhe mallërash dhe artit. Me pasurinë kështu të arritur ata ndërtuan qytetin "më madhështor të botës", me sheshe, godina dhe monumente të shumta, shumica të lara ose të bëra nga floriri.

Gjithësesi, Piazza San Marco (Sheshi i Shën Markut) me Palazzo Ducale (Pallati i Dukës) dhe me Bazilikën e Shën Markut zënë vendin më të spikatur të Venecias. Mund të thuhet se Venecia as që do të ekzistonte pa këto.

Palazzo Ducale, një ndërtesë e mrekullueshme, ka filluar ndërtimin më 814 dhe mbetët si seli e pushtetit dhe drejtësisë së Venecias deri me rënjën e republikës venedikase në vitin 1797. Sallonet madhështore të tij janë të paisur me piktura dhe afresko marramendëse të Veronese, Tintoretto e mjeshtra të tjerë të mëdhenj të Renesancës. Aty janë edhe apartamenti i shkëlqyer i dukës, burgu i errët dhe dhomat e tortures. "Ura e Pshërtimave" (Ponte de Sospiri), që lidh dy pjesët e pallatit, e ka fituar emrin në shek. XVII, sepse të burgosurit që kalonin nëpër të nga gjykata në

Lula Gjokaj duke ushqyer pllumbat në Venecia

ri, për të fituar pamjen e sotme nga fundi i shek. XI, kur duka Domenico Contarini urdhëroi rindërtimin e saj. Më 1807 Bazilika e Shën Markut bëhet seli e Patriarkut të Venecias. Mozaikët e shumtë paraqesin tregime dhe epizoda nga Bibla e vjetër dhe e

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

re, që shërbejnë si shenjë e pranisë së Hyjit në botë dhe si dëshmi e gjallë e besimit kristian. Perdja e altarit, Pala D'Oro (Perdja e Artë), më e çmuara në botë, është e stolisur me mbi 3000 gurë të çmuar dhe ikona smalti të veshura në flori. Mozaikët e kupolave, tavaneve dhe mureve të kishës janë nga floriri të mbështjellur me dy fletë qelqi të hollë. Sipas vlerësimeve, pesha e floririt në tërë kishën është rreth 30 kilogram.

"El padron de casa" (Zoti i shtëpisë) e quanin venedikasit kambanoren e Shën Markut sepse është vërtetë dominuese në

Dom Pjetri duke predikuar në bazilikën e Shna Ndout në Padova

Gjatë Meshës në Padova

Për drekë shkuam në rrugën Albania, e pas dreke, për ta përplotësuar vizitën veneciane, ishte shetitja me gondolat, e më pas, rishtas me anijen tonë u kthyem në hotel për tu shlodhur dhe në mëngjes për të vazhduar rrugën.

Te varri i Shna Ndout Shenjtorja e Padovës Padova është e njohur për universitetin e saj, por më tepër për bazilikën e Shenjtit, e që nënkuptohet bazilika e Shna Ndout, e cila ka filluar së ndërtuari vetëm një vit pas vdekjes së tij dhe vetëm 2 ditë pas përshenjtërimit (kanonizimit).

Shna Ndou ka vdekut më 13 qershor 1231, në moshën e re 36-vjeçare. Është varrosur në Padova më 17 qershor 1231, në kishën e Shën Marisë Nënës së Zotit, ku gjatë veprimtarisë së tij apostolike ai ka gjetur qetësinë shpirtërore në uratë dhe meditim. Mendohet se trupin e tij nuk e kishin futur në dhe por e kanë mbajtur pezull në një arkë për besimtarët e shumtë për ta parë dhe prekur.

Më 8 prill të vitit 1263, kur një pjesë e konsideruar e kishës së re kishte përfunduar së ndërtuari, trupi i Shna Ndout është rivarrosur në Capella del Santo (Kapela e Shenjtit). Ceremoninë e rivarrimit e ka udhëhequr Shën Bonaventura, që në atë kohë ishte Drejtues i përgjithshëm i Françeskanëve. Duke vënë trupin e shenjtit në një arkë të re prej druri, ai vuri re se gjuha e shenjtit ishte e paprishur. Sipas dëshmitarëve, Shën Bonaventura duke e marrë gjuhën në duart e tija, me dëvotshmëri e puthi, dhe duke e larë me lotë tha: "O gjuhë e bekuar, që kurdoherë e ke lavdëruar Zotin, dhe që ke bërë të tjerët ta lavdërojnë Atë, tani është e qartë se sa të mëdha janë meritat tua tek Zoti". Gjuha dhe organet e zërit të Shenjtit, edhe sot të paprishura, të gjalla, ruhen në Kapelen e Relikeve.

Kisha e Shna

shesh. Më 14 korrik 1902 kambanorja është shembur pa shkaktuar asnjë dëm në njerëz e as në bazilikë, megjithëse është vetëm disa këmbë larg hyrjes së saj. Në brendinë e kambanores gjendën pesë kambanë. Çdonjëra nga to ka një emër dhe shërbente për qëllim të caktuar: “Marangona” binte në mëngjes dhe në mrëmje, në fillim dhe mbarim të punës, “Maleficio” binte kur ekzekutonin të burgosurit, “Nona” binte në orën 9, “Trottiera” thirrte magjistrarët në mbledhje në Pallatin Dukal, dhe kambana “Pregadi” thirrte senatorët në Pallatin.

Kisha ku ndodhet Konaku i Shenjtë

13

Ndout, me 8 kupola dhe kambanoren, ka një parje impozante që dominon të tërë Padovën. Varri i Shenjtit ndodhet në anën e majtë, afër mesit të kishës, mbas altarit të Kapelës së Shenjtit. Ne patem fatin të marrim pjesë në Meshën e Dom Pjetrit, në një nga kapelat e kësaj kishe të mrekulluar.

Shën Antoni edhe sot është ai që ishte kur jetonte mbi tokë: dritë dhe udhëtregues për të krishterët. Për ne që kemi pasë fatin e mirë ta vizitojmë Bazilikën e Shenjtit, ku trupi i tij gjëndet, ku gjuha e tij e paprishur ruhet, është e qartë se Shna Ndou është vërtetë thirrje e kthimit kah Zoti, thirrje e fillimit të një jete të re. Shtegtarët e shumtë pranë varrit i rrëfejnë Shna Ndout vuajtjet, brengosjet, shpresat, dhe kur largohen marrin me vete ngushëllim dhe përforcim. Duke vazhduar udhëtimin tonë, ne largohemi nga kjo shenjtore duke ju lutë Shenjtit të mrekullive: O i mrekullueshmi shejti Shna Ndue, Ty qiella e toka janë tu të nderue.

Na nder kambë tua sot kemi ra, Aman po të lutemi ndihëm me na u ba.

"Hic Verbum caro factum est" - Konaku Shenjt në Loreto Porsa kalon pragun e hyrjes në Kapelen e Shenjtë, mbi altar lexon këto fjalë të Papës Gjon Pali II: "Hic Verbum caro factum est" (Këtu Fjala është bërë njeri), dhe menjëherë të kujtohen fjalët e uratës Engjëlli i Tenzot (Angelus Domini) të cilat, kur je këtu kanë një kuptim më domethënës se kudo tjetër, sepse kjo është shtëpia në të cilën Engjëlli Gabriel hyri tek Maria dhe i tha: "Të falem, o Hirplote! Zoti me ty". Duke vërejtur gurët e murit, duke i prekur me dorë, të kujtohet se je duke parë dhe prekur gurët e prekur nga duartë e Nënës së Jezu Krishtit, Virgjëres Mari, je duke ecur në truallin ku kanë shkelur këmbët e shenjta të Saj.

Muret e mermerta që e rrethojnë Konakun e Shenjtë

Pamje nga brendësia e Konakut të Shenjtë

14

Jeta Katolike

Por, vallë a s'është shtëpia e Zojës në Nazareth, e ne jemi në Loreto? Është e vërtetë se Zoja Mari është zënë pa mëkatin rrjedhës, ka lindur, është rritur dhe ka marrë lajmin nga Gabrieli në Nazareth. Por, sipas legjendës, më 10 maj 1291, shtëpia e Zojës është bartur nga engjëjt, së pari në Iliri (Trsat në Kroacinë e sotme), mandej nga aty, më 10 dhjetor 1294, në Loreto, ku gjendet edhe sot. Arsyeja e largimit të Shtëpisë së Shenjtë nga Nazareti është ardhja e turqve, që duke filluar nga viti 1090 me egërsi bënë kërdinë kudo në Tokën e Shenjtë, duke plaçkitur pasuritë, duke i kthyer bazilikat dhe kishat në xhami dhe duke i rrënuar ato të cilat nuk u hynin në punë. Ndër më të fundit që ra në duar të turqve ishte Shtëpia e Shenjtë, por për fat shpëtoi nga shkatërrimi sepse ishte e mbrojtur nga bazilika e ndërtuar mbi te nga iliri i famshëm Konstantini i Madh, ashtu që edhe pse bazilkën e rrënuan, Shtëpia e Shenjtë shpëtoi e paprekur. Më 1100, kur luftëtarët e kryqëzatave i dëbuan turqit, u ndërtua një bazilikë e re. Më 1219 Shën Françesku i Assisit e ka vizituar "Vendin më të shenjtë mbi tokë". Gjatë kryqëzatës së fundit, mbreti i Francës Shën Luigji IX bie në gjunjë mbi truallin e shkelur nga vetë Jezu Krishti dhe aty e mori në zemër përmes kungimit. Kur kryqëzata e fundit përfundoi në disfatë, për të shpëtuar nga barbarizmi truk, Shtëpia e Shenjtë mori rrugën e kurbetit dhe për ate edhe njihet si pajtore e mërgimtarëve.

Se Shtëpia e Shenjtë e Loretos është shtëpia e Zojës, tani është vërtetuar nga hulumtimet e bëra prej historianëve dhe arkeologëve. Shtëpia e Zojës mbi tokë ka qenë e punuar në dy pjesë: groto e çelur në shkëmb, që ende nderohet në Bazilikën e Nunciatës në Nazareth, dhe një shtëpi prej guri që ka qenë para grotos. Konaku Shenjt në Loreto ka vetëm tri anët e murit, kurse ana e katërt është ajo e grotos në Nazareth.

Gurët e shtëpisë në Loreto janë krahasuar me ato të grotos në Nazareth dhe është

Familja Balaj gjatë drekës në Loreto

KORRIK - DHJETOR 2003

vërtetuar se janë të njëllojtë dhe se prerja e murit përputhet me atë të grotos së Nazarethit, si dhe themelet janë me dimenzione të barabarta (13 me 31 gjurmë).

Papët, duke filluar nga Julius II (1507), kanë pasur respekt të veçantë për Shenjtoren e Loretos sepse "misteret hyjnore kanë ndodhur aty". Pas Julius, pothuajse çdo papë e ka

Përpara mrekullisë Euharistike të Lancianos

vizituar duke përfshirë edhe papën e sotëm Gjon Pali II. Mrekullitë e shumta kanë filluar në Trsat, në mëngjesin e ditës së arritjes së saj, duke shëruar famullitarin Atë Aleksander Gjurgjeviq. Nga ata që kanë fituar mëshiren e Zotit me ndërmjetësinë e Zojës së Loretos janë edhe papët, Pio II, Pali II dhe Pio IX, të cilët janë shëruar nga sëmundjet.

Shenjtorja e Loretos mund të konsiderohet si një nga më të njohurat në botë.

Më se 2000 veta të shpallur të nderurar, të lumtur ose të shenjtë, e kanë nderuar Nënën e Zotit duke bërë vizitë shtëpisë ku ajo është lindur dhe ku ka rritur Birin e Zotit tonë Jezu Krishtin. Nga më të famshmit janë: Shën Ignac Lojola, Shën Fran Ksavieri, Shën Filip Neri, Shën Frani i Sales, Shën Gjon Kapistrani, Shën Alfos Liguori, Shën Gjoni Njuman, Shën Gjon Bosko, Shën Tereza e Avilës, Shën Maksimilian Kolbe, E lumtura Nëna Tereze e Kalkutës - etj. Më se 50 papë kanë lëshuar Bulla dhe akte për të dëshmuar

identitetin e saj. Zoja e Loretos, më 1669 fiton edhe Meshën e saj në Meshar dhe një nga pesë litanitë e miratuara për recitim publik është e emërtuar sipas saj - Litania e Loretos.

Mrekullia Euharistike Lanciano Gjatë udhëtimit tonë nga Loreto te shenjtorja e Shën Pio i Pietrelçina në San Giovanni Rotondo, u ndaluam në shenjtoren e Lançanos. Ndër Mrekullitë Euharistike, e Lançanos është e para dhe rrjedh nga shek.

VIII. "Prandaj Jezusi u Tha: 'Përnjëmend, përnjëmend po ju them: nëse nuk e hani korpin e Birit të njeriut e nuk e pini gjakun e tij, nuk keni jetë në vetvete! Kush ushqehet me korpin tim dhe pi gjakun tim ka jetën e pasosur. Unë atë do ta ringjall në ditën e fundit.

Sepse korpi im është ushqim i vërtetë e gjaku im është pije e vërtetë". (Gj. 6:53-55) Gjatë historisë dymijëvjeçare Krishti shpesh e ka vërtetuar praninë e tij në të Shenjtërueshmin Sakramnet, përmes të ashtuquajturave Mrekulli Euharistike. Këto mrekulli kanë ndodhur atëherë kur besimi ishte në lëkundje. Shumë nga ato kanë ndodhur si pasojë e dyshimit që dikush ka pasur në lidhje me Praninë e Vërtetë.

Një e tillë është edhe Mrekullia e Lançanos. Një murg Bazilian ka dyshuar në praninë e vërtetë të Krishtit në Euharisti.

Gjatë Meshës, mbas konsekrimit të dyfishtë, hostja është shndërruar në mish të gjallë dhe vera në gjak të gjallë, i piksuar në pesë rruaza të parregullta me madhësi dhe forma të ndryshme.

Analizat e shumta shkencore kanë arritur në përfundim se kjo mund të spjegohet vetëm si një mrekulli. Mishi është muskul zemre me arterje, vena dhe nerva, kurse gjaku është i tipit AB, sikurse është në të gjitha mrekullitë e tjera Euharistike.

Në barin e Hotelit në San Giovanni Rotondo

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

Kisha e madhe, që është ndërtuar më 1959, tani është shumë e vogël për shtegtarët e shumtë që arrijnë në miliona, andaj në afërsi të saj është duke u ndërtuar shenjtorja e re e Shën Pios.

Bari - Mesha e Dom Pjetrit mbi Varrin e Shën Kollit Tone Gazivoda me të bijën Violetën gjatë pushimit

Në San Giovanni Rotondo - Te Varri i Shën Pio i Pietrelçina Padre Pio, për ne të gjithë është emër i njohur. Personalisht unë kam dëgjuar për Padre Pion si i ri dhe kam lexuar shumë për plagët e Krishtit që ai i ka bartur. William Carrigan shkruan se si, në kohën e Krishtlindjes të viti 1943, si ushtar amerikan në Foggia, kishte shkuar për të parë këtë frat kapuçin në San Giovanni Rotondo dhe se e kishte pyetur se ç'mendonte për stigmatat e tija. Pa ngurrim ai i është përgjigjur: "Për mua është vështirësi e madhe për t'i pasur, por e konsideroj privilegj të madh të vuaj me Krishtin".

Pas një udhëtimi të lezetshëm nëpër fushat e gjelbërta, të punuara me simetri të përpiktë, vreshta të bukura, por tani pa rrush, dhe ullishta të pafund, erdhem rishtas në bregun e Adriatikut, në San Giovanni Rotondo, që shtrihet në këmbë të një mali dhe vetëm pak larg nga bregu i detit të kaltërt.

Padre Pio ka lindur më 25 maj, 1887 në Pietrelçina dhe është pagëzuar me emrin Francesco. Në moshën 15-vjeçare ka hyrë në rregullin e kapuçinëve të Shën Françeskut, për tu shuguruar meshtar më 1910.

Si meshtar i ri, ai vjen në Kuvendin e fretërve në San Giovanni Rotondo më 28 korrik, 1916 dhe aty e kalon tërë jetën e tij mbi tokë. Aty ai më 20 shtator, 1918 mori dhe plagët e Krishtit, në duar, këmbë dhe kraharor. Për më se 50 vjet Padre Pio pësoi nga plagët e hapura, të cilat herë pas here rrjedhnin gjak, por që kurrë nuk e ngadalsuan ate në veprimtarinë e tij si rrëfyes dhe predikatar. Mesha e fundit e Padre Pio ishte më 22 shtator, 1968. Në mbarim të Meshës dregzat rënë nga stigmatat, të cilat u zhduken si parashenjë se jeta e tij mbi tokë ishte në përfundim. Ai vdiq të nesermën më 23 shtator, 1968.

Papa Gjon Pali II e ka shpallur të lumtur më 2 maj, 1999 dhe tre vjet më vonë, më 16 qershor, 2002, e shpallë shenjt.

Mbas shtegtimit në vendin e Padre Pios u nisëm për vendndalimin e fundit të shtegtarisë tonë - Bari. Arësyeja që ne zgjodhëm ta vizitojmë Barin s’është Luigj Gurakuqi i cili tradhtisht u vra aty më 1925 nga agjentët e regjimit të atëhershëm, megjithëse edhe ajo do të ishte një arsye me vend. Këtu na solli devocioni për shenjtin shumë të nderuar ndër shqiptarë - Shën Kolli, trupi i të cilit ruhet në bazilikën e tij.

Nuk është qëllimi im të shkruaj për jetën e Shën Kollit, sepse do të duhej shumë vend,

15

edhe koncili i parë ekumenik e në të cilin merrnin pjesë më se 300 ipeshvinjë nga tërë bota, ndër të cilët edhe Shën Nikolla nga Myra. Një jetëshkrues i tij, Antonio Beatillo, përshkruan tregimin e tullës, që Nikolla e kishte sjellë për të demonstruar mundësinë e Njënisë dhe Trinisë së Hyjit. Sikurse uji, balta dhe zjarri bashkekzistojnë në tullën, ashtu edhe Ati, Biri dhe Shpirti Shenjt bashkekzistojnë në Hyjin. Sipas Beatillo-s, teorija e Nikollës u vërtetua me një mrekulli: tulla u ndez flakë dhe prej saj pikoi uji.

2. Derisa udhëtonte në Nicea për të marrë pjesë në konçilin e atjeshëm, ipeshkvi Nikolla u ndal në një bujtore për të kaluar natën. Pronari i bujtorës, me qëllim plaçkitjeje, kishte vrarë tre fëmijë kur ata kishin qenë duke u kthyer nga shkolla. Mandej i kishte kripur dhe futur në turshi për t’i shitur. Kur pronari solli për darkë mishin e fëmijëve Nikolla, i lajmëruar për këta në mënyrë mistike, e pyeti se a kishte më kësi

Para figurës së Nënë Terezes, në katin përdhes të Kishës Santa Maria Delle Grazie

dhe pse disa herë është shkruar për te në numrat e mëparshëm të Jetës Katolike, por nuk mund të kapërcej pa thenë së paku disa fjalë për jetën dhe mrekullitë e tij.

Shën Nikolla ka lindur në qytetin bregdetar Patara, në jug-perëndim të Azisë së Vogël (sot Turqi, kurse aso kohe Siri), rreth vitit 265 pas Krishtit. Nuk jemi të sigurtë se kur është bërë meshtar, por e dimë se ka qenë ipeshkëv i Myra dhe për ate njihet si Shën Nikolla i Myras.

Nga mrekullitë e shumta do të përmend vetëm tri, Tulla dhe Trinia e Shenjtë, Ringjallja e tre fënijve dhe atë të Adeodatit.

1. Duke qenë se mësimet heretike të Arius-it ishin në kundërshtim me besimin rrënjësor të krishtërimit, perandori (me origjinë dardane) Konstandini i Madh, në vitin 325 thërret Koncilin e Nicea, që ishte

lloj mishi. Pronari, duke menduar se ky do ta blente të tërë mishin e fëmijëve i tha se po, dhe e solli Shën Kollin tek turshija për t’i treguar mishin. Shën Kolli i ktheu të tre fëmijët në jetë dhe e konvertoi pronarin e penduar në fenë e Krishtit.

3. Bazili, një djalosh 12-vjeçar, ishte grabitur nga saraçenët dhe çua në Babiloni si shërbëtor në shtëpinë e Emirit të vendit.

Ditën e festës së Shën Kollit, Bazili ishte i mërzitur dhe qante shumë. Kur ishte duke qitur ujë Emirit për t’i larë duart para dreke, ai pshërtiu thellë duke thënë: "Sot prindërit e mij kanë festën e Shën Kollit". Emiri e vuri në tallje duke i thënë se sikur të ishte vërtetë Shën Kolli ai do ta kishte nxjerrë nga robëria dhe kthyer tek prindërit. Vajin dhe pshërtinë e Bazilit e dëgjoi Shën Kolli, i cili

16

Jeta Katolike

hyri në dhomën ku ishte djaloshi me Emirin.

E mori menjëherë dhe e ktheu tek prindërit e tij. Ata u gëzuan shumë dhe aty për aty e riemërun Bazilin në Adeodati që domethënë dhuratë nga Zoti.

Ne shqiptarët kemi arsye të veçantë ta nderojmë atë — kur në vitin 1087 trupi i tij qe bartur nga Myra në Bari, italianët kaluan nëpër Shqipëri. Në anën e majt të lumit Buna, në fshatin Pulaj, i zuri e vona dhe aty kaluan natën. Ditën e nesërme kapërcyen Bunën dhe kaluan natën tjetër në fshatin Shtoj. Më vonë, besimtarët, mu në vendet që kishte pushuar kufoma, ndërtuan dy kisha, kushtuar Shën Kollit. Për më tepër, lagja e Shtojit përreth kishës u emërtua Shënkolli dhe ashtu quhet edhe sot.

Mbi varrin që mban trupin e Shën Kollit, që është brenda altarit në pjesën nëndhese të bazilikës, Dom Pjetri celebroi Meshën Shenjte me një predikim të rastit dhe lutje të veçantë për ne, për njetet dhe dëshirat e çdonjërit prej nesh, për të afërmit

KORRIK - DHJETOR 2003

shenjti që aq shumë nderohet nga i gjithë populli ynë, duke përfshirë edhe vëllezërit tanë të besimit mysliman:

Mrekullitë e Shën Kollit Sa punë t'mdha e mrekulli, që ka ba shejti Shën Koll, difton qiella me lumni, gjithë dynjaja s'pranë tuj folë.

Barkaxhija tuj vozitë, dhe i shkreti që lypë bukë, kangë e lavde s'rrijnë pa qitë, dhe shtegtari që ban rrugë.

Si zengjin si fukara, ne i pastë marrë e liga e randë, fill te i lumi pa ja nda, n'uj t'Shën Kollit gjen derman.

Porsa leu ky fëmi n'dyrnja, kje si hylli që shkëlxen, qe po duken punët e mëdha, gjindja mbushen me gazmend.

Fushë e male, tokë e det, ajr e zjarm e diell e hanë, sa Shën Kolli kenka i nxet, për gjithkend diftojnë taman.

Dridhet ferri prej trishtimit, kur Shën Kolli del n'mejdan, ik anmiku prej idhnimit, kur i kshteni thotë: Aman!

Dom Pjetri celebron Meshën mbi varrin e Shën Kollit

tanë, si dhe për tërë famullinë e Zojës së Shkodrës.

Derisa ishim aty ishte e pamundur mos të na u kujtonte urata për mrekullitë e këtij

Një fotografi për kutjim nga oborri i bazilikës së Shën Kollit në Bari

Tuj u rritë me shumë urti, shpejt e nisne prindja n'shkollë, kur nji t'madhe mrekulli , nis me ba Shejti Shën Koll.

Kur prej shkolle kthen në shpi, has n'nji grue që ish tuj dekë, me nji t'madhe mrekulli, tuj ba kryq e shnosh me t'shpejt.

Tri kuleta kjenë dergue, për tri varza t'met'na shkret, për pinxherjet shkon me i pshtue, erz e shpirtin selamet.

Tre fëmij t'mbytun prej katilit, shti n'nji sheke copë e grimë, shofin prap dritën e diellit, tek i njalli me nji bekim.

Adeodati djal dishirit, kje grabit e çue n'gerbet, vjen Shën Kolli prej Misirit, për hava e çon n'shpi t'vet.

Rishtas në Romë Shumë heret në mëngjes, si çdo herë, u nisem për vendndalimin e fundit, ku edhe e patëm filluar shtegtarinë tonë - Romë. Pa pushuar aspak mbas një udhëtimi 7-orësh me autobusë, shkuam në bazilikën e bazilikave Kishën e Shën Pjetrit ku Dom Pjetri bashkëmeshoi me meshtarë të tjerë dhe iu dha rasti të flasë pak fjalë. Ishte kjo Mesha e fundit për grupin tonë në Itali.

Në mbrëmje, kompanitë e udhëtimit, që me mjeshtri e kanë planifikuar shtegtarinë tonë, shtruan darkën e lamtumirës për ne, me ushqime dhe muzikë të këndshme.

Dom Pjetri ju falënderua të gjithëve për mirësjelljen dhe disciplinën e pashoqe gjatë gjithë udhëtimit. Ai falënderoi edhe shoqëruesit dhe në veçanti Luigj Shkrelin dhe kompaninë e tij të udhëtimit Louis Overseas Travel Company për planifikim të pashoq, që kaloi pa asnjë mangësi.

Të gjithë ne, shtegtarët, i jemi mirënjohës Dom Pjetrit për dedikimin dhe kujdesin e treguar si nga ana shpirtërore ashtu dhe ajo fizike. Krishti ta rritët pushteden, Dom Pjetër.

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

17

A Proud People’s Journey, A Beloved Daughter’s Road to Sainthood "By blood, I am Albanian. By citizenship, an Indian. By faith, I am a Catholic nun. As to my calling I belong to the world. As to my heart I belong entirely to the heart of Jesus."

Christ. Gonxhe, through her mother’s influence and that of her local Jesuit

VERA CHOTA

Mother Teresa parish of the Sacred Heart, decided to So begins the booklet given out to the public that attended one of the Catholic Church’s most grand ceremonies, that of the beatification of Mother Teresa. Beautification is a formal process before that of being named a Saint of the Church. The ceremony at Saint Peter’s in Rome on October 19, 2003 marked an event that was anticipated as soon as Mother Teresa died in 1997.

The beautification of Mother Teresa was not only a time of rejoicing for Catholics around the world but it was a particular time for pride, hope and reflection for the Albanian community.

A group of us feel blessed to have been able to participate in the ceremony through the trip organized by our "Our Lady Of Shkodra" Church in Hartsdale, New York. For the 130 people on this trip, it was an event we will never forget. It began with the beatification in Rome and continued through many of Italy’s most beautiful regions.

Mother Teresa - Daughter of Albania, Mother to the World Mother Teresa was born Gonxhe Bojaxhiu on August 26th, 1910 in Skopje, Macedonia to Albanian parents Nikola and Drane Bojaxhiu. Gonxhe, whose father died when she was only eight years old was mainly raised and greatly influenced by her mother. Drane raised her children firmly but lovingly.

She taught them charity and instilled in them their foundation of faith in Jesus

become a nun. At the age of 18 she left her home to join the Sisters of Loreto in

sanctity of human life. She used the prize money to help even more of the unfortunate. By 1997, her missionaries numbered over 4,000, spread throughout 123 countries of the world including her family’s homeland of Albania.

The road to beatification for Mother Teresa was through years of catering to the ill and the forgotten. On their behalf she worked, suffered, pleaded with governments and leaders of state. As a woman of deeds she was widely known, but it was only after her death that it was discovered how truly

Mother Teresa’s picture on the big screen at St. Peters Square in Rome

Ireland. She was sent to India in 1929 and received her First Profession of Vows under the name Sister Mary Teresa in 1931 in Calcutta.

In 1946 during a train ride from Calcutta to Darjeeling she received her "inspiration". Jesus revealed to her the desire to help the ‘poorest of the poor".

And so began the calling that would lead her to become the inspiration of people around the world through her devotion to help those less fortunate. In 1950 she founded the order of the "Missionaries of Charity". As word of her deeds spread through India and the rest of the world she was greatly respected by many. She won the Nobel Peace Prize in 1979. Her acceptance speech in Oslo was used as a vehicle to further spread God’s message of the

deep her life of prayer was. She viewed both as necessary in order to follow the teachings of Christ.

The opportunity to attend the beatification of Mother Teresa by "Our Lady of Shkodra" group was even more special since many of us had the opportunity to have met her when she was alive. I met Mother at my Confirmation at the

In front of Santa Maria Maggiore

18

Jeta Katolike

Albanian Catholic Church in the Bronx in the late 1970’s. She was a small woman but her intensity and power clearly came through her kindly face.

My husband Gjon was fortunate enough to meet her almost twenty years later in Washington D.C. It was her final trip to the United States. Even though at this point she was frail and in a wheel chair, he felt the power of her faith shine through her eyes. Mother gave a medallion of Our Lady to the people she met that day. For some reason she gave Gjon one and then looked at him again smiled and gave him another. When he returned from his trip he gave one of the medallions to his mother and the other to my mother.

The Beatification Ceremony at St. Peter’s Square As Pope John Paul II officiated at the ceremony, there were readings in many languages: Italian, English and even a little Albanian. The Pontiff, who had just celebrated his 25th anniversary as the leader of the Catholic Church, told us that it was fitting to have the ceremony on October 19th since it happened to be World Mission Day. As he added Mother Teresa of Calcutta to the rolls of the Blessed, the Pope informed the crowd that "Contemplation and action, evangelization and human pro-

From right: Fran, Nikolle and Maria Shala during the Beatification Ceremony

motion: Mother Teresa proclaimed the Gospel living her life as a total gift to the poor but, at the same time, steeped in prayer. " There were hundreds of thousands of people gathered in St Peter’s Square and the surrounding area. There were

KORRIK - DHJETOR 2003

people from every nation on earth.

Many carried flags to identify the country of their groups. Albanian flags with its vivid black two-headed eagle on a red background were the most abundant.

Albanians of very religion were there to show their support of a woman whose values were of course the epitome of Christian faith and charity but also showed her Albanian character of hard work, hospitality, dedication, fearlessness and intelligence.

When the ceremony ended we walked through the streets outside of Vatican City. We could hear Albanian spoken everywhere. Everyone was asking where each was from. There were Albanians from Tirana, Shkodra, Montenegro, Kosova, Macedonia, there were others who had emigrated to various European countries, Australia, and all parts of the United States. This very small woman with a very profound faith had brought us all together to celebrate in Rome.

The next step in the journey towards the sainthood of Mother Teresa, is to have one more miracle attributed to her. Once this is confirmed, the Vatican will then announce the ceremony of canonization Our Trip through Italy We did over 2,300 kilometers through Italy. Since our group was so large we occupied three buses. During our 9-day trip, we stayed in 8 different hotels and visited dozens of churches, museums and other points of interest.

I cannot do justice to the beauty of what we saw though out the country, I can only give glimpses from an imperfect memory: Rome - Founded in the 8th Century B.C., Rome has an amazing 2,800 year history. At the time of Christ, the Romans ruled the known Western and Near Eastern World. The legacy of the Roman Empire in terms of government, law, architecture and even plumbing are still with us. Though the city today is a bustling modern metropolis, the grandeur of ancient Rome can still be felt. You can almost see the gladiators fighting in the coliseum or hear the Roman soldiers as they march home in victory. Churches that date back more

Inside view of the Colosseum

than one thousand years and even structures that date back to the first century B.C can still be seen. Inside St. Peter’s, which is itself a work of art, we had the opportunity to attend a Mass in which Father Peter Popaj, our local priest and the leader of our group helped celebrate.

It was a wonderful combination of our faith and our nationality coming together in this beautiful setting built to celebrate the glory of God. Genazzano – Located 25 miles Southeast of Rome is the ancient town of Genazzano, the town is of particular importance to us as Albanians. We have always had devotion to Our Lady "Zoja e Bekeume". In Shkodra, underneath an Illyrian fortress was a church dedicated to Our Lady there was a painting of the Madonna and Child that was of particular veneration. It is said that the Albanian hero and warrior Gjerg

The image of Our Lady of Shkodra in Genazzano

Kastrioti (Skenderbeg) often prayed in front of this icon seeking advice and strength. During his lifetime he held the Ottomans at bay. After his death in 1405, the Turks conquered Albania, but the city of Shkodra resisted the longest.

The story continues "One day during the siege of Shkodra two escaping

KORRIK - DHJETOR 2003

Albanians stopped at the Church to pray to Zoja e Bekueme for their safe journey. While praying fervently, they suddenly noticed the painting moving away from the wall.... The two Albanians, Gjergj and De Sclavis," followed the painting, as if it were a bright star, all the way to Rome, where the image disappeared. They heard rumors that a miraculous image had appeared in Genazzano. They ran to the nearby town and there discovered the painting of their beloved Zoja e Bekueme." The two "settled down and made Genazzano

Jeta Katolike movies, Venice is literally covered in water. Its beauty and uniqueness are

Dila Bucaj, Leze Selca and Lula Gjokaj in the courtyard of Palazzo Ducale

The Tinaj men having fun in Venice

their home." Known as Our Lady of Good Counsel as well as Our Lady of Shkodra, the miracle of this event is the inspiration of our own Church in Hartsdale.

Venice – As portrayed in the

something not to be missed. The highlights of Venice included the famous St. Mark’s square, the " Palazzo Ducale" with its magnificent artwork, the making of the beautiful Murano glass and of course a gondola ride through a city whose water level is ever so slightly rising with each passing year.

Florence – Florence is the main city of Italy’s Tuscany region. It is an area that has some of the world’s most beautiful landscapes. The city itself is dominated by the Duomo which is a cathedral that took almost two hundred years to build. It is the fourth largest cathedral in the world and full of the work of some of the Renaissance-era's best artists. Florence was the home of the

Fran Gjonaj leads his family and some of the pilgrims

19

Medici family who were the patrons of many artists.

The city houses Michelangelo’s famous sculpture "David" at the Academia Gallery, while the tomb of the famous artist lies nearby at the Church of St. Croce. Florence is also home to much of the leather trade of Italy. The number of Gucci and Fendi bags as well as jackets and shoes bought by our group was astounding.

As we drove away from Florence, the buses stopped on a nearby hill. We got out viewing city below; it looked radiant against the greenery of the countryside.

Assisi – Made famous by St. Francis, the town of Assisi and the neighboring area is located in the region of Umbria. St. Francis was a saint who was brought up in a wealthy family. As a young man, he gave up his life of luxury to follow the example of Christ. He wore the simple clothing of beggars and worked on restoring the nearby Churches. His humility and dedication to the Christian life won him a large following and he began the Franciscan order. He also inspired St. Clare who founded the Poor Clare’s. St Francis loved all of God’s creatures.

Outside of the Church of St Mary of the Angels, near where St. Francis lived and died, there is a statue of the Saint. As we looked up, what we thought were sculptured doves flew up and exchanged places, the one that was on the ledge flew to a nest held in the statues outstretched hand. We were informed that the doves are always present; when one leaves it is always replaced by another.

San Giovanni Rotondo – Not as famous as the other parts of Italy that we visited and certainly not as agriculturally rich as the others, San Giovanni Rotondo has however become a major place of pilgrimage. It is where Padre Pio of Pietralcina (1887-1968), lived and died. The famous Capuchin monk who had the stigmata was canonized in June 2002. Known for his virtue, humility and obedience to God’s will, the famous friar has many miracles attributed to him.

Bari - The most important thing for us about Bari was the church of St. Nicholas. Saint Nicholas, a beloved saint by much of the world was actually a Bishop of Myra in the 4th Century in

20

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

Bari was also memorable for our group since many had come through this port city into Italy as they awaited visas for the United Sates in the 1960’s and 1970’s. My own family came through when I was too young to remember. We stayed in Italy for six months on our way to Australia where we lived for a number of years. This was the port though which my parents and many in our group left old lives behind and where the future was uncertain. As the

In San Giovanni Rotondo

what is now modern Turkey. He was a saint that lived before the split between Roman Catholicism and the Eastern Orthodox Church. Santa Clause is based on Saint Nicholas who was especially known to help children and orphans. For Albanians, St. Nicholas is particular important. The feast day of St. Nicholas is usually celebrated in December. Many Albanians celebrate in May as well. Legend has it that in 1087, the Crusaders that carried the Saint’s relics rested in what is now the village of "Shenkoll" located in the outskirts of Ulqin. They then sailed across the Adriatic Sea to Bari where his remains were brought on May 20th.

In front of Saint Anthony’s Basilica

The Eucharistic miracle in Lanciano

buses drove through the city, many recounted the stories of their arrival in Italy many years before. This group had certainly come far from their days of being uncertain and almost penniless.

Now, our buses were escorted by the police as we toured the sights of this city that predates Rome. We ate in very nice restaurants and stayed in one of the city’s most luxurious hotels.

The Group – One of the most important parts of a trip is the company.

My husband and I counted more than thirty people that we were related to.

There were dozens of others that we were friends with or knew through church functions. Of those we did not know prior to the trip, there was plenty of time during the bus rides to talk to each other. A special camaraderie has developed among everyone that will hopefully be a lasting benefit of this tour of Italy. On of the most cherished things for me during the bus trip was listening to my father and then my uncle lead the group in saying the rosary. It took me back to my childhood and teenage years when my father would always say the rosary with my younger brothers, sister and me. I hope that in turn, we can be a fraction of the example to our children as our parents are to us.

Some Final Thoughts Not long ago, I saw the following words framed in my younger sister Teresa’s house. I did not know until a few days ago that this was actually written by Mother Teresa. They are so powerful that I thought they are worth sharing: - People are often unreasonable, illogical and self-centered; forgive them anyway.

- If you are kind, people may accuse you of selfish, ulterior motives; be kind anyway.

- If you are successful, you will win some false friends and some true enemies; succeed anyway.

- If you are honest and frank, people may cheat you; be honest and frank anyway.

- What you spend years building, someone could destroy overnight; build anyway.

- If you find serenity and happiness, they may be jealous; be happy anyway.

- The good you do today, people will often forget tomorrow; do well anyway.

- Give the world your best and it may never be enough; give the world your best anyway.

- You see, in the final analysis, it is between you and God; it was never between you and them anyway.

PEACE COMES FROM WITHIN!!!~ Mother Teresa~ To my fellow travelers through Italy and in life, may God through the examples he sent us of Blessed Mother Teresa, St. Nicholas, St. Francis and others help you on the journey that truly counts. May you live a long and healthy life full of family and friends and at the end of your earthly days may He lead your soul on the journey to the light.

"Rruga e Mbare" and God Bless You.

KORRIK - DHJETOR 2003

Jeta Katolike

21

~ 25 YEARS OF POPE JOHN PAUL II ~

JOHN PAUL’S LEGACY: HE CHANGED THE WORLD On Thursday, the world will celebrate the 25th anniversary of the election of Pope John Paul II - one of the most remarkable and important papacies in the history of the Catholic Church.

Indeed, few other religious leader have left such an imprint on their times, while personally helping to shape them. Frankly, it would have been appropriate had the Nobel Committee used this occasion to present the pontiff with a richly deserved Nobel Peace Prize.Apparently, however, resistance to the traditional Catholic doctrine that this pope has championed worked against an honest assessment of his historic impact. For it was this pope - the first ever from Poland and the first non-Italian in nearly five centuries - who provided the moral and spiritual leadership that hastened the demise of the Iron Curtain and liberated his native Eastern Europe from its brutal grasp.

Together with two other visionary world leaders - President Ronald Reagan and British Prime Minister Margaret Thatcher - John Paul pushed hard the message that communism could be defeated through popular resistance. As former Soviet leader Mikhail Gorbachev conceded much later, “One can say that everything that has happened in Eastern Europe in recent years would have been impossible without the pope’s efforts and the enormous role, including the political role, he has played in the world arena.” For John Paul provided the most effective answer to the contemptuous comment decades earlier from Gorbachev’s predecessor, Joseph Stalin, who sneered: “How many divisions does the pope have?”

John Paul proved that he had a weapon more powerful than military hardware: an army of millions determined to assert their rights in the face of repression and brutality, looking only for a leader to give voice to their cries for freedom.

But then, this was a pope unique among 20th-century leaders: A man who had experienced first-hand the era’s twin totalitarian evils - Nazism and Soviet communism - and spent his life resisting them both.

He was a teenager named Karol Wojtyla when Hitler’s troops invaded his homeland in 1939; the young man joined an underground Christian resistance group before deciding to study for the priesthood in a clandestine seminary. As a young cleric, he was particularly effective in encouraging young

people in Communist-dominated Poland to join the Catholic Church.

As he moved up in the church hierarchy, he used his pulpit to challenge the Communist authorities on the church’s rights in Poland. Those who only know John Paul as he has appeared in recent years - physically enfeebled by the effects of age and disease - may be surprised by how youthful and vigorous he was at the time of his election. Just 58 at the time, he’d spent a lifetime in strenuous physical activity; even as a cardinal, he

Pope John Paul II

regularly skied and hiked through the mountains of Europe.His selection was meant to reinvigorate a bitterly divided church and provide the Vatican with a dynamic and energetic leader who would take Catholicism headlong into the 21st century. Though most observers appreciated the political significance of his election - The Post suggested that it had “vast implications that defy instant assessment” - few predicted the powerful role he was destined to play in world affairs.He became the most traveled pope ever - visiting more than 200 countries and personally addressing hundreds of millions of people, more than anyone else in history.(On his first trip as pope to New York - as cardinal, he’d celebrated Mass in Brooklyn he hailed “the special character of this metropolis.”) It was those trips, beginning with his 1979 sojourn to his homeland, that would set the course of Communism’s downfall. Shortly after that first trip, the democratic trade union Solidarity was formed; it quickly took root as a political opposition with 10 million members. And when strongman Wojciech Jaruzelski tried to crush the growing movement by imposing martial law, John Paul worked behind the scenes to ensure its survival.

Returning to Poland in 1981, he identified openly with the dissidents, making a pilgrimage to the grave of murdered proSolidarity priest Jerzy Popieluszko and urging the nation’s priests to emulate his heroism.

He challenged the world to “call good and evil by name.”

And he openly pleaded on behalf of those Poles who were “tasting the bitterness of being . . . deprived of their freedom, of being wronged, of having their dignity trampled upon.”

Ultimately, it was Jaruzelski who had to give way. That was followed by the destruction of the Berlin Wall and, one by one, the collapse of Europe’s Stalinist outposts.

Long before then, however, Moscow had recognized the threat he posed, labeling him an architect of “subversive activities.” In May 1981, a Turk assassin with ties to Soviet intelligence shot John Paul in St. Peter’s Square in an act that horrified the world.

He survived - convinced that God was protecting him and had a special purpose for his life that had not yet been fulfilled.

Equally unprecedented was John Paul’s historic mission to bridge the 2,000-year-old chasm between the Catholic Church and the Jewish people. In a historic gesture of reconciliation, he became the first pontiff to visit a synagogue, deploring the hatred and persecution of Jews through the centuries “by anyone” - and then said, “I repeat, by anyone.”

His point was lost on no one. But his outreach went much farther: He knelt in prayer at the Nazi death camp of Auschwitz, where millions of Jews were gassed during World War II. And, most significantly, under his leadership the Vatican finally gave the state of Israel diplomatic recognition. So this week we celebrate not just the longest papacy in nearly a century, but one of the momentous and revolutionary in all history. John Paul’s unique combination - personal warmth and gentleness together with resolute strength and resolve - helped bring down a barbaric system that many had feared to openly confront. For that alone, he would have the world’s gratitude. For he provided the longabsent moral dimension that hastened communism’s demise. “I hope they hear me,” John Paul said of the millions in Eastern Europe during his first papal trip to Poland.

They did - and so did the rest of the world.

This article first appeared in the New York Post on October 12, 2003. © New York Post

22

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

DIASPORA SHQIPTARE NË AMERIKË

Festivali që bashkon shqiptarët Dr. Nail Draga Organizuar nga Qendra "Nëna Tereze" e Kishës Katolike "Zoja e Shkodrës", në bashkëpunim me komunitetin shqiptar të Amerikës, më 9 nëntor 2003, në Nju Jork u mbajt Festivali Shqiptar, i cili ishte i 13-ti me radhë, duke dëshmuar se diaspora shqiptare në saje të angazhimit dhe pasionit të disa aktivistëve ruan me xhelozi traditat kulturore kombëtare.

Për diasporën shqiptare në Amerikë muaji nëntor nuk është vetëm muaji i shënimit të ditës së Flamurit Kombëtar, por njëherit është edhe muaji i manifestimeve të ndryshme kulturore kombëtare.

Kështu nga viti 1991, në organizim të Kishës Katolike Shqiptare "Zoja e Shkodrës", ka filluar të organizohet Festivali i folklorit shqiptar. Festivali i sivjetshëm i cili u mbajt më 9 nëntor ishte i 13-ti me radhë.

Nga 2360 vende sa kishte salla universitare në Bronks të Nju Jorkut, ku u mbajt festivali, asnjë vend nuk ishte i lirë, çka dëshmon se bashkëkombasit tanë nga tërë hapësira entnogjeografike shqiptare kishin treguar një interesim të jashtëzakonshëm për ketë ngjarje të rëndësishme kulturore. Dhe s`ka se si të ishte ndryshe sepse një festival i tillë organizohet një herë në vit dhe aty shpalosen vlerat kulturore kombëtare nga e tërë bota shqiptare.

Organizatorët e Festivalit dhe stafi i tij drejtues me regjisorin Xhevat Limani kishin bërë përzgjedhjen e këngëtarëve dhe të grupeve folklorike pjesëmarrëse nga tërë hapësirat etnografike shqiptare, pa dallim feje dhe krahine.

Sipas traditës, fjalën përshëndetëse në Festival në emër të organizatorit e mbajti Dom Pjetër Popaj, pastaj kongresisti Engel si dhe majori i qytetit të Nju Jorkut

Blumberg.

Në pjesën konkuruese me këngë u paraqitën këngëtarët S. Bërlajolli, F. Vulaj, R. Kida, L. Çota, K. Gara, E. Hasimi, R. Aziri, F. Mamaqi, D. Gecaj, S. Kida, S. Vata, "Bashkimi Kombëtar", Grupi i valleve "Saint Catherine", "Shqiponjat", "Rozafati", ndërsa me deklamime të poezive u paraqitën P. Murtishi me "Poemë kosovare" dhe Xh. Limani

Çmimin për prezencë artistike e morën këngëtaret Emine Hasimi dhe Dila Gecaj.

Festivali shqiptar mbylli siparin e tij pas katër orë programi duke kënaqur dashamirët e folklorit dhe të këngëve e valleve popullore shqiptare. Është për të përgëzuar organizatorët të cilët ia kishin arritur qëllimit, sepse në ansamblet pjesëmarArben Krasniqi, në përcjellje të Grupit “Bashkimi Kombëtar”

me "O malet e Shqipërisë" nga Naim Frashëri, ndërsa me imitacione dhe variacione u paraqit Astrit Sula.

Derisa juria e festivalit me në krye prof. Agim Krajka ishte duke marrë vendimet për ndarjen e çmimeve të Festivalit, para publikut u paraqiten yjet e muzikës shqiptare Merita Halili, Paulin Trieshi, Gëzim Nika dhe legjenda e valleve shqiptare Lili Cingu. I tërë programi u përcoll nga orkestra "Alba" nën drejtimin e Edmond Xhanit.

Në fund juria ndau këto çmime: Çmimi për kostumin më të mirë iu nda grupit të valleve "Saint Catherine", Çmimi për debutuesin e ri e fitoi këngëtarja Sidola Vata, Çmimin për vallen më të mirë e fitoi Grupi i valleve "Bashkimi Kombëtar", Çmimin "Këngëtari më i mirë" e fitoi këngëtarja Fitore Mamaqi, kurse

rëse kishte shumë të rinj, madje edhe me moshë trivjeçare, siç ishin disa valltarë që njëherit ishin edhe surpriza e këtij festivali.

Koloriti i veshjeve popullore shqiptare nga shumë krahina shqiptare dëshmoi se në diasporë shqiptarët janë së bashku dhe si të tillë do të jenë përherë. Urojmë që ky festival të ketë vazhdimësi dhe të pasurohet me elemente të reja profesionale duke rritur cilësinë dhe vlerat e folkorit dhe kulturës sonë kombëtare. Festivali Shqiptar ka mision të veçantë, sepse manifeston begatinë kulturore të komunitetit shqiptar si pjesë identifikuese e komunitetit të përgjithshëm amerikan.

(Botuar në gazetën Koha Javore, Podgoricë)

23

Kori i Kishës udhëhequr nga Fran Shala, duke hapur Festivalin

Festivali që Kisha ia fali Kombit Nga Ruben Avxhiu Ditën e dielë, më 9 nëntor 2003, në mjediset e qendrës artistike të Lehman College në Bronx, New York, u mbajt Festivali i XIII Shqiptar, një traditë e përvitshme që i ngre hymn krijimtarisë popullore shqiptare dhe vlerave më të mira kombëtare. Nata e festivalit i dhuroi publikut një buqetë këngësh dhe vallesh, interpretime poetike, dramatike, komike si dhe një numër të ftuarish të përhershëm por edhe të jashtëzakonshëm.

Programi gati pesëorësh pati disa çaste kulmore, ndër të cilat mund të për-

mendim recitimin e aktorit dhe regjizorit Xhevat Limani, dalja në skenë e kryebashkiakut të New York-ut, Michael R. Bloomberg, interpretimi i këngëtares Fitore Mamaqi e të tjerë. Për festivalin punuan me përkushtim drejtori Mark K. Shkreli, zv. drejtori Nikë Gjuravçaj, udhëheqësi artistik Astrit Tota, drejtori organizativ, Prenk Curanaj dhe regjizori Xhevat Limani.

Kur e ardhmja vishet me kostum popullor Festivali u hap me “Uluni engjuj” nga grupi i fëmijëve “Rozafati” dhe më (foto Illyria) Majori i Qytetit të New Yorkut, Bloomberg duke pozuar me këmishën që mban flamurin kombëtar

Famullitari Dom Pjetër Popaj përshëndet Festivalin

Kongresmeni Engel duke përshëndetur të pranishmit në Festivalin e 13-të

tej disa vajza të veshura me të bardha si engjëj të vegjël përshkuan skenën në mënyrë rrethore, talenti i ri Mario Malota recitoi “Lutjen e fundit” duke cituar fjalët e shenjtores shqiptare, Nënë Terezës e duke fituar duartrokitjet dhe brohoritjet e të pranishmëve.

Nuk kishte një çmim për fëmijët po ndoshta mund të ketë vitet e ardhshme.

Fëmijët u gëzohen çmimeve më shumë se kushdo. Ndryshe nga të rriturit ata nuk janë në garë me askënd. Ndoshta vetëm me kohën. E ardhmja nuk ka nevojë për çmime ajo është çmimi me vete. E megjithatë, të gjithë ne në sallë u

24

Jeta Katolike

Konferensierët e Festivalit të 13

KORRIK - DHJETOR 2003

Këngët dhe vallet që rrokulliseshin njëra-pas-tjetrës i ofruan një spektakël të pasur e të larmishëm spektatorit që kishte përmbytur sallën që gjëmonte sa herë që interpretimi apo thjesht tema shkonte aty ku pikon zemra apo mbushet gjoksi. Çdokush që u ngjit në atë skenë, meriton duartrokitjen dhe mirënjohen e të gjithëve. Ngjitja në skenë kërkon guxim talenti është më i rëndësishmi po vjen i dyti në rendin kronologjik. Në skenën e ditës së dielë, publiku pati fatin të shohë guximin të gërshetuar me talentin madje edhe me dëshirën për të qenë aty, për të dhënë sado pak kontribut në këtë ngjarje të rëndësishme kombëtare.

Ndërsa meritat mes atyre që kënduan ishin të shumta, çmimi i parë gati

kemi dhënë me mend nga një çmim të zemrës sa herë që dilnin në skenë. Disa ishin aq të mitur sa nuk të besohej se ishin “prej vërteti”. Me kostumet e vogla që u rrinin aq bukur, me lëvizjet që aq lezetshëm i imitonin. Eh lumi i jetës që rrjedh e s’ndalet.

Fëmijët me kostume ishin protagonistë jo vetëm në skenë po edhe sallë.

Fotografët i ndiqnin si të magjepsur duke u përpjekur t’i fiksonin në fotografi artistike tek vraponin nëper shkallët e korridoreve mes ndenjëseve.

Spektakli përballë spektaklit.

Dallgë vallesh, fllad këngësh

Mario Malota duke recituar “Lutjen e fundit”

Grupi i valleve “Saint Catherine’s”

Fran Vulaj

Gëzim NIka

Ludvig Çotaj

njëzëri iu dha Fitore Mamaqit. Të gjitha elementët e interpretimit të saj dëshmuan për një nivel tjetër. Profesioniste në sjelljen në skenë, zëri i rrallë, talenti muzikor, të gjitha u mblodhën bashkë me një repertor popullor duke fituar kurorën e festivalit. Për t’i dhënë çmimin këngëtares, doli në skenë ambasadori shqiptar në Washington DC, Fatos Tarifa, i cili i falënderoi organizatorët e festivalit që “për pak orë, na bënë të ndjehemi në atdhe”. Çmimin e këngëtares debutante e mori Sidola Vata, vajza e këngëtarit të njohur shkodran, Gjok Vata. Dy çmime të veçanta, jashtë jurisë, u dhanë nga Anna Cohen për këngëtaren Emine Hasimi dhe nga Vehbi Bajrami për këngëtaren Dile Gecaj.

Ndërsa, juria e kryesuar nga kompozitori i njohur Agim Krajka ishte mbledhur që të merrte vendimet lidhur me çmimet, në skenë dolën këngëtaret e dashura për publikun: Merita Halili dhe Shqipe Kastrati si dhe pas tyre legjenda e valles popullore Lili Cingu.

KORRIK - DHJETOR 2003

Jeta Katolike

25

Merita Halili

Majori i New Yorkut Bloomberg shpall 28 nëntorin 2003, Ditë të Shqiptarëve në New York

Ndërmjet këngëve dhe valleve të para, Pajazit Murtishi recitoi me zjarr “Poemthin Kosovar”, ndërsa në një ndërmjetës tjetër Astrit Sula zbaviti publikun me imitime dhe interpretime

Lili Cingu

Dila Gecaj

Një mik që vinte për herë të parë Festivali pati shumë miq të njohur të komunitetit shqiptar si dhe drejtues të organizatave të njohura të komunitetit shqiptaro-amerikan. Dy momente të veçanta u shënuan në fillim të mbrëmjes: Atë Pjetër Popaj, bekimi i të cilit e ka udhëhequr festivalin në vite, si dhe të pandarit Eliot Engel, kongresistit mik të shqiptarëve. Atë Pjetër Popaj ishte konçiz në fjalën e tij duke i kujtuar të gjithëve se nuk ishte mbrëmje fjalimesh e predikimesh, por e gëzimit dhe haresë.

Më vonë do të fliste edhe Guy Velella, senator i shtetit të New York-ut, fjala e të cilit gjithashtu mori duartrokitje. Një vizitë të posaçme bëri më vonë në sallë edhe ish-kongresisti i njohur Benjamin Gillman.

Simon Vukli i cili përshëndeti miqtë

Sebahate Bërlajolli

e pranishëm, i kujtoi publikut një fakt që përkëdhel disi sedrën e komunitetit: ka nga një shqiptar gati në çdo zyrë të rëndësishme të shtetit të New York-ut: aty në sallë veç të tjerëve ndodheshin edhe Luan Rexhepi nga zyra e guvernatorit George Pataki; Shpresa Seku, nga zyra e kryetarit të Bashkisë të New York-ut, Kristo Kirka, nga zyra e presidentit të Bronx-it etj. Në sallë, ndodheshin edhe deputeti shqiptar në parla-

humoristike. Kuptohet që publiku nuk e humbi rastin që të shprehte aprovimin apo kundërshtimin e vet për politikanët që hynin e dilnin në skenë nëpërmjet imitimit të Sulit.

Kola, Elvisi dhe Alba, tre konferencierët, prezantuan sipas radhës këngëtarët dhe grupet, si dhe informuan publikun për jurinë, organizatorët e festivalit etj.

Xhevat Limani

Pajazit Murtishi

26

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

Ambasadori i Shqipërisë Fatos Tarifa me bashkëshorten duke përcjellur festivalin

mentin e Malit të Zi, Luigj Shkreli, si dhe dy përfaqësues politikë nga shqiptarët e Malit të Zi. Surpriza, e paralajmëruar nga gazeta “Illyria”, ndodhi kur në skenë u ngjit për të përshëndetur kryebashkiaku i New York-ut, Michael R. Bloomberg. Ishte hera e parë që një figurë kaq e rëndësishme merr pjesë në festivalin shqiptar.

Ai i përgëzoi shqiptarët për rolin e tyre në qytetin më të madh të botës dhe njoftoi dy të papritura të këndshme: Më datën 10 nëntor do të shkojë për një vizitë në Kosovën e çliruar! Së dyti, aty përpara mijëra shqiptarëve në sallë, ai e shpalli ditën e 28 nëntorit 2003, Dita e Flamurit Shqiptar për të gjithë qytetin e New York-ut!

Dy njoftimet e tij, u pritën me duartrokitje e brohorima të cilat arritën një çast kulmor kur Bloomberg nxori dhe vuri përpara vetes një bluzë të kuqe ku në gjoks kishte të qendisur një flamur shqiptar. Veç të tjerash, ai përmendi me nderim të veçantë, Nënë Terezën, “bija e popullit tuaj dhe nëna e gjithë botës”.

Kur më vishesh shqipërishte Nëse do të kishte ndonjë çmim për larminë, atë do ta merrte pa dyshim grupi Bashkimi Kombëtar. Emri i grupit është me të vërtetë vetëshpjegues. Nga shumllojshmëria e këngëve dhe valleve, ai ishte epitomë e vetë festivalit. Ai solli vallen e vajzave, zërin e rapsodëve, interpretimin e muzikantëve, solli masiven dhe të veçantën, kolektiven dhe individualen, mbi të gjitha mesazhin e bashkimit kombëtar. Grupi u nderua me çmimin e valles më të mirë.

Kostume shumë të bukura pati grupi

Artikulli i gazetës Bronx Times për festivalin

i vajzave “Saint Catherine”. i cili u nderua me çmimin e kostumit më të mirë që u dorëzua në skenë nga zonja Ethel Raim. Po çdo këngëtar a valltar që u ngjit solli nga një veshje që t’ia kishin zili muzeumet më të mira botërore.

Thuhet se shqiptarët janë populli më me shumë veshje të ndryshme popullore.

Kalon nga krahina në krahinë po nga një herë nga një anë e malit në tjetrën, nga një breg i lumit në tjetrën, ngjitesh në kodër a zbret në fushë dhe veshja ndryshon. Një pasuri e madhe artistike që nuk ka katalog që të mund të pre-

tendojë se e ka përfshirë tërësisht.

Udhëton në botë dhe gjen të njëjtat kostume në hapësira shumëkilometrike e fillon e bëhesh i ndërgjegjshëm për atë thyeshmëri mahnitëse që i sjell syrit sunduku me të cilin populli ynë ka udhëtuar në shekuj. Ah gjithkush ka pasur diçka për të thënë në këtë botë. Çdo dorë që ka qëndisur ka pasur një botë të vetën në mendje. Nuk kalon dot deveja në syrin e gjilpërës po kjo e fundit ka shkuar lart e poshtë në pëlhura e kur ka ndalur, ka magjepsur botën.

(Botuar në gazetën Illyria, në New York)

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

Nga Famullia Jonë Nën drejtimin e famullitarit tonë të palodhshëm, Dom Pjetër Popaj, vullnetarët e shumtë përgatiten dhe me sukses zbatuan këto veprimtari: Përkujtimi vjetor i Nënës Tereze Më 14 shtator 2003, në Qendrën Nënë Tereza, u mbajt darka vjetore në nder të Nënës Tereze, tani Të lumtures Tereze të Kalkutës. Pjesëmarrja ishte mjaft e madhe por do të ishte e arsyeshme që edhe më shumë veta të merrnin pjesë ajo është bija e jonë.

Karnevali Edhe sivjet, nën drejtimin e Alex Zadrima, u përgatit Karnevali vjetor në truallin e Kishës tonë, në Harsdale.

Edhe pse moti ishte i pavolitshëm, pjesëmarrja ishte mjaft e madhe.

Festivali XIII Më 9 nëntor 2003, në Lehman Center for the Performing Arts, në Bronx, në pran-

inë e rreth 3000 vetëve, duke përfshirë edhe një numër të madh të politikanëve amerikan dhe udhëheqësve të komunitetit shqiptaro-amerikan, u mbajt Festivali XIII shqiptar.

Çotaj. Të pranishmit e shumtë u kënaqen me muzikë të grupit "Dasmorët".

Fushata për ndërtimin e kishës së Shën Markut në Shtoj të Ulqinit

Sikur çdo vjet edhe sivjet, famullitari Dom Pjetër Popaj organizoi darkë për ata që gjatë vjetit kanë bërë punë vullnetare ndër veprimtari të ndryshme të famullisë sonë. Darka u mbajt në Greentree Country Club, në New Rochelle. Dom Pjetri, në një fjalim të shkurtër shprehu falënderimet e veta të gjithëve për kontributin që kanë dhënë gjatë vitit që po përfundon dhe i thirri që edhe në në të ardhmen të vazhdojnë të dhurojnë kohën dhe talentet e veta për të mirën e famullisë dhe komunitetit shqiptar në përgjithësi.

Në Eastwood Manor, në Bronx, me pjesëmarrjen e më se 400 vetëve me prejardhje nga të gjitha trojet shqiptare, organizuar nga besimtarët e famullisë së Shën Kollit, u mbajt një darkë për ngritje fondesh për ndërtimin e kishës së re famulliatre të Shën Markut, në Shtoj të Ulqinit. Pjesëmarrësve u foli Dom Fran Markiqi, famullitari i Shtojit, si dhe Dom Pjetër Popaj, z. Mark K. Shkreli dhe z.

Ded P. Rudoviq. Fushata qe me shumë sukses, për çka Dom Frani dhe organizatorët u janë mirënjohës të gjithëve.

Zoti ua shpërbleft me të mira.

Festa e Krishtit Mbret Në Qendrën Nëna Tereze, më 23 nëntor, në nder të Krishtit Mbret u organizua mbrëmje argëtuese me darkë. Ushqimet i përgatiti dhe i dhuroi z. Gjon Lash

Mbrëmje argëtimi për vullnetarët

Christmas Party Të shtunën më 27 dhjetor, me rastin e Krishtlindjes, në Qendrën Nëna Tereze, me pjesëmarrjen e rreth 300 vetëve, u organizua mbrëmje argëtuese për famullinë tonë.

LOUIS OVERSEAS • Domestic & Overseas • • Wholesalers to Tirana • • All Airlines • Tours • Cruises • • Honeymoons • Translations • Affidavits • Court Interpreter Services

Albanian Radio Hour Every Sunday 8:30 pm on WPAT 930AM 613 - 615 E 187th Street, Suite 3 and 4 • Bronx, NY 10458 Tel: 718/733-6900 Fax: 718/ 733-7015 Telex: 424249 Recdist • E-Mail: Louistravel@worldnet.att.net

27

28

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

ISMAIL QEMALI: SI "MASHTROVA" FUQITË E MËDHA PËR PAVARËSINË Me rastin 28 Nëntorit Kjo pjesë është marrë nga "Kujtime" të Ismail Qemalit, përgatitur fillimisht në anglisht dhe pastaj në italisht dhe që është botuar në vitin 1918.

"Kujtimet" janë realizuar në mënyrë fragmentare, gjatë takimeve të herëpashershme të protagonistit me gazetarin e "Times" te Parisit, Sommerville Story. "Ai arriti ta bëjë këtë gjatë viteve 1917-1918. Megjithatë kjo nuk ndihmoi në rrjedhshmërinë e paraqitjes së 'Kujtimeve', sepse z. Story përdori dhe një anglishte të vështirë, çuditërisht të vjetër, që nuk ndihmoi në qartësinë e tregimit", thotë mbesa e tij, Nermin Falaski. Gjithsesi, ky botim në shqip, ne na ndihmon që të shikojmë përpjekjet e njeriut të rrallë, që i fali Shqipërisë gjithshka, në këmbim të asgjëje Është e vështirë të përcaktohet me saktësi se kur kaloi Ismail Qemali nga idea e autonomisë së Shqipërisë, në përmasen Federative të Perandorisë Osmane, në atë të pavarësisë së plotë. Nuk përjashtohet ideja, bile është shumë e mundshme, që ai e kishte mendimin e pavarësisë prej kohesh, por e quante të rrezikshme për të ardhmën e atdheut, që ta shfaqte para arritjes së dy qëllimeve kryesore.

Në rradhë të parë, duhej bindur ajo pjesë e popullsisë, që i jepte organizimit osman meritën e ruajtjes së shtetit shqiptar, që të pranonte parimin e një shkëputjeje përfundimtare me Portën e Lartë. Pastaj i nevojitej një mbështetje politike ndërkombëtare, që të garantonte jetën e shtetit të sapolindur dhe të mos ndodhte që t'u jepte ndonjë preteks fqinjëve, për ta përvetësuar e shkatërruar përgjithmonë shpresën e lirisë e të bashkimit, që mund të ushqenim derisa territori shqiptar, mirë a keq, mbrohej nga Perandoria Osmane.

Sidoqoftë ka mundësi, që ideja e kapërcimit të madh nga autonomia në pavarësi, të jetë

pjekur në takimet që Ismail Qemali pati me patriotë të ndryshëm shqiptarë në shtëpinë e tij në Nisë në shkurt të 1912-ës.

Në Shqipëri, thengjilli nën hi, mori flakë përsëri në gusht të 1912ës. "Një tjetër fis që jetonte nën Perandorinë Osmane, që tani po kërcënohet nga serbët e grekët, është fisi i vjetër ilir i shqiptarëve, që ruan endë një traditë kombëtare dhe që është tashmë i bindur të fitojë pavarësinë". Berchtoldi i drejtoi një thirrje Evropës, në favor të kryengritësve, me qëllim që t'i bënte për vete shqiptarët, për të shtrirë influencën e ndoshta sundimin austriak në Maqedoni.

Në Bukuresht, ku jetonte një

ISMAIL QEMALI bashkësi e madhe dhe e pasur shqiptarë, më 5 nëntor 1912 u organizua një mbledhje e rendësishme historike për çështjen shqiptare, me pjesmarrjen e Ismail Qemalit.

Deklarata përfundimtare nuk vendoste endë, nësë do të shpallej autonomija apo pavarësia. Si diplomat i matur që ishte Ismail Qemali priste një shenjë nga Fuqitë e

Mëdha, që të vendoste se çfarë garancie mbijetese do të kishte një Shqipëri e pavarur.

Nën shtytjen e Berlinit, që nuk donte të humbiste Italinë, aleanca trefishe u përtërit më 4 nëntor 1912, dy vjet para mbarimit të afatit dhe Italisë iu konfirmua me solemnitet prëmtimi austriak i 1900, që të shpallej liria e Shqipërisë nën garancinë e vetë tripalëshit.

Mbas rezolutës së Bukureshtit, Ismail Qemali shkoi shpejt në Budapest, ku u takua me Ministrin e Jashtëm Berchtold, pastaj në Vjenë, ku takoi ambasadorin italian Avarna.

Në këto rrethana, si duket ai gjeti mbështetjen e pritur, për të shpallur më në fund zgjedhjen e tij për një pavarësi të vërtetë.

Ndoshta dëshmia më e vërtetë e kësaj kthese, ndodhi në Trieste, ku Ismail Qemali në momentin e nisjes për Durrës me anijen "Bryn" deklaroi zyrtarisht, plot entuziasëm dhe besim, vendimin për të shpallur Shqipërinë Sovrane dhe të Pavarur.

Këtë ai e pohoi me forcë në një intervistë të botuar në "Piccolo" të Triestes të 20 Nëntorit 1912. Pyetjes se çfarë do të ndodhte pas arritjes së tij në Shqipëri, ai iu përgjigj:"Shpallja e Pavarësisë së Atdheut tonë. Ne duam t'i paraqesim Evropës faktin e kryer. Do të krijohet një Qeveri e Përkohshme dhe unë ndoshta do të jem kryetari. Ju siguroj se për idenë e Pavarësisë, jemi të gjithë në një mendje. Jemi ne që filluam luftën kundër qeverisjes së keqe të Turqve të Rinj, duke pushtuar këtë verë Shkupin, kemi qenë ne, që kemi bërë luftra të vazhdueshme për vite e vite dhe është e drejta që aspiratat tona të konkretizohen në realitet".

Ismail Qemali gjeti në Durrës një gjendje shumë të vështirë.

Ushtria serbe po i afrohej me shpejtësi qytetit, duke e pushtuar në fakt më 30 nëntor, prandaj ai e pa të

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

arsyeshme të shkonte shpejt në Vlorë i shoqëruar nga Luigj Gurakuqi, Pandeli Cali, Dhimitër Berati, Qazim Kurti Gjirokastra, Kristo Meksi dhe nga dhjetra shqiptarë të tjerë që kishin ardhur me të nga Bukureshti e nga patriotë, që e pritnin në Durrës.

Në qytetin e tij, atmosfera ishte krejt ndryshe. Popullsia e Vlorës dhe gjithë delegatët, që ndërkohë kishin arritur nga çdo anë e Shqpërisë ishin të mbushur me një ndjenjë të zjarrtë atdhedashurie dhe me një entuziasëm të vërtetë.

Siç dihet, më 28 nëntor 1912, Ismail Qemali shpalli pavarësinë e Shqipërisë përpara një turme në festë, të mallëngjyer e thuhej se shpirti i Heroit të madh Skenderbe, fluturonte mbi patriotët e gëzuar, ashtu si pesë shekuj më parë, pikërisht më 28 nëntor 1443, kur ai shpalli në Krujë pavarësinë nga sundimi osman, duke ngritur të njëjtin flamur kuq e zi, me shqiponjen dykrenore në mes.

E këtë moment, asnjë nuk mendonte se pas pak kohësh, e gjitha kjo do të vihej në pikëpyetje, me vazhdimin e luftrave ballkanike në territorin shqiptar e pastaj me tërmetin e Luftës Botërore.

I thirrur me brohoritje për të formuar një qeveri të përkohshme, Ismail Qemali mbajti kryesinë e qeverisë dhe Ministrinë e Punëve të Jashtme, duke i besuar postet e tjera sipas një kriteri ekuilibri fetar, shoqëror, gjeografik, për të formuar një organ përfaqësues dhe veprues. Kështu u bë e domosdoshme, që pranë ministrave me të vërtetë të zotë e të vetëdijshëm për përgjegjësinë, që kishin marrë përsipër, si Myfit Libohova, një njeri i kulturuar, i përgatitur e me prestigj të madh në Shqipëri e jashtë saj; si katoliku shkodran Luigj Gurakuqi, një intelektual me vlerë të madhe e besnik; ose si Abdi Bej Toptani me mentalitet modern e ndërmarrës.

Të tjerët e lanë vetën të mbizotëroheshin nga ndjenja përsonale e nuk dhanë gjithë ndihmën dhe

zotësinë e tyre si Mithat Frashëri, një i ri inteligjent, i aftë por kaustik e i ndjeshëm, që u tërhoq shpejt në Gjirokastër, i zemëruar nga sjellja e ashpër e autoritare e kolegut Mehmet Bej Derralla. E pastaj shumë prej tyre që mbetën jashtë nëpunësirave të larta, (e Ismail Qemali, që jo pa faj u qortua ngaqe e kishte tepruar masën e aparatit shtetëror në raport me kërkesat efektive) të cilat u preken e formuan më vonë ndjenja mërie. Me të drejtë, diplomacia është quajtur arti i mundësive dhe Ismail Qemali, që nuk kishte as ushtri, as forca ekonomike, arriti megjithatë të shfrytëzojë këtë art të hollë diplomatik, e duke fituar mbështetje e ndihmë, arriti të mbajë të gjallë shtetin shqiptar, të pushtuar nga jashtë e të minuar nga brënda. Kjo është një gjë e madhe e pabesueshme, por një njeri qe kishte vuajtur aq zhgënjime e që kishte mësuar sesa pak mund të besohej tek të tjerët, kur nuk ke asgje për të dhënë si këmbim.

Më 1 dhjetor 1912, "Autonomia shqiptare" u njoh nga Fuqitë e Mëdha, por jo nga Greqia, që e ka parë gjithnjë Shqipërinë e Jugut, si një zgjatje të Epirit për pretendimin e njohur e asnjëherë të braktisur, se ortodoks do të thotë grek.Nuk u njoh as nga Serbia që kërkonte të arrinte në Adriatik, duke përvetësuar rajone të ndërmjetme të banuara nga shqiptarë, as nga Mali i Zi, që shpresonte të aneksonte qytetin e vetëm të rendësishëm të krahinës, Shkodrën. Në fakt, asnjë nga këto shtete ballkanike nuk kishte interes që Shqipëria të mos ishte nën sundimin turk, objekt për të drejta fitoreje. Shqipëria si shtet i pavarur i garantuar nga Fuqitë e Mëdha, i shpëtonte automatikisht copëtimit.

Fuqitë e Mëdha (AustroHungaria, Gjermania, Italia, Britania e Madhe e Rusia) pas apelit të Ismail Qemalit, organizuan një Konferencë të Ambasadorëve të tyre, që filloi punimet më 10 Dhjetor 1912 në Londër, nën kryesinë e Ministrit të Jashtëm anglez Sir Edward Grey, me detyrën e përcaktimit të personalitetit,

29

strukturës e territorit të shtetit të ri shqiptar. Më 13 dhjetor, arriten në Londër, delegatët e Qeverisë së Vlorës: Tosku Mehmet bej Konica, çami Rasih bej Dino, shkodrani Filip Noga, që kishte ardhur nga Shtetet e Bashkuara pa funksione zyrtare dhe Faik bej Konica (vëllai i Mehmetit) e prifti ortodoks Fan Noli, eksponentet më të lartë të shoqërisë "Vatra" të shqiptarëve të Amerikës. Është interesant te kujtohen vërejtjet e mprehta që konsulli italian i Vlorës de Facendis, i telegrafonte Romës më 6 dhjetor: "Shqiptarët...kanë besuar se interesat e kundërta dhe mosmarreveshjet midis dy qeverive të Romës e të Vjenës, ishin garanci e mjaftueshme, që asnjë të mos guxonte të prekte vendin e tyre. Duke u përkundur në këtë bindje kanë mbetur deri dje të ndarë e deri armiq në mes tyre..."

Pastaj vazhdon duke përmendur Ismail Qemalin:"Kur dolen armiq të tjerë papritur, që do të dënonin përgjithmonë ekzistencen e shtetit shqiptar, mënjanuan armiqësitë dhe u mblodhen rreth një burri superior në zgjuarsi, përvojë e dinakëri dhe kërkuan të shpëtojnë duke u shpallur të pavarur dhe duke iu drejtuar idealisht Italisë e Austrisë, që janë për kontrast harmonik, të aftë të kujdesen për çështjen e tyre. Zgjedhja e Komitetit Ekzekutiv u bë nga një Asamble prej 70 përfaqësuesish, që arriten në Vlorë nga çdo anë e Shqipërisë, disa prej dhjetë ditësh udhëtimi të vështirë...Unë besoj se përfaqësojnë vullnetin e shumicës, e cila padyshim e pranon këtë akt...besoj, por besoj se ata kanë prapa tyre zili personale e smirë për mbisundim"...

Dhe konsulli përfundon mendimin me një dëshmi që të jep guxim: "Kam qenë pesimist dhe nuk kam besuar në maksimum, tashti besoj e mund të them se shqiptarët duhen ndihmuar për të mirën, për drejtësinë e për nderin e njerëzimit".

Kujtimet janë përgatitur në shqip, falë përkushtimit të Vjollca Tafaj

30

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

Kuvendi i Arbërit dje dhe sfidat e kishës sot Me rastin e shpalljes nga Papa Gjon Pali II të vitit Jubilar për Kishën Katolike ndër shqiptarë

Dr. Dom Nikë Ukgjini

tarit gjerman, Georg Stadtmüller, gjatë shekullit XVII 30% të shqiptarëve ishin të islamizuar.

Kisha katolike ndër shqiptarë sot, trembëdhjëtë vjet pas kohës së komunizmit, duke dialoguar vazhdimisht me kohën, e ndjen për detyrë të rikujtojë Kuvendin e Arbërit nga aspekti kishtaro-historiko-kulturor, sepse Kuvendi i Mërqisë nuk është vetëm një dëshmi e qëndrëses dhe mbijetësës në histori dhe kujtesës së qëndrimit të një pape shqiptar në fronin e Shën Pjetrit, por është një sfidë e fuqishme për mendësinë bashkëkohore shqiptare kishtare sot.

Pse një Kuvend i Arbërit?

Pas pushtimeve të trevave shqiptare nga ana e Perandorisë Osmane në shek XV, sikur u lëshua një morde e zezë e cila nuk la më, që të shihen qartë, rrezet e shkëlqyera të diellit mbi tokë arbërore. Këtu, ku shqiptarët u lindën u rritën dhe u fisnikruan, pushtuesit e pamëshirshëm të etur për gjakun e tyre, që nga fillimi i sundimit, bënë persekutimin e popullatës duke vendosur mbi ta pushtetin e hekurt. Popullsia e krishterë arbërore kishte përballë një mbretëri të fuqishme e cila solli me vete: gjuhën, kulturën, traditën dhe fenë e re, për të ia imponuar qoftë më dhunë qoftë me mjete të tjera popullatës vendase. Në këto rrethana, për të zhdukur qenien shpirtërore dhe për të rrezikuar etninë e shqiptarëve, Porta e Lartë përdori mjete diskriminuse si: vrasje, persekutime, dershirmën (tatimin me gjak) taksa (haraçin) të rëndat ekonomike etj.. Pjesa më e madhe e shqiptarëve të krishtërë, të cilët nuk mundin t'i përballonin dot këtyre torturave nuk u mbetëj tjetër rrugëdalje veçse të pranonin formalisht fenë e pushtuesit, kurse pjesa tjetër për ta ruajtur qytetërimin të trashëguar me shekuj, iknin ndër male, kodrina dhe në viset e lira të Evropës. Sipas dije-

Perandoria Osmane, duke u mbeshtetur në idealet e islamit, i cili synonte krijimin e një monarkie teokratike universale, kishte ndarë botën në fushën e islamit (Dary Islam) dhe fushën e betejës (Dary Harb). Mirëpo, për të arritur rezulatate më të shpejta, krahas propagandës fetare islame ajo vuri në përdorim edhe shpatën. Prandaj, pretendimet e qarqeve të caktuara se askush nuk ishte i detyruar ta ndërronte besimin, përposë nga bindja e tyre fetare apo me deshirë, nuk ka asnjë mbeshtetje historike. Ajo që tërheq më tepër vemendjën këtu është se, kisha bizantine (ortodokse), kundërshtare e përbetuar e kishës Romake, në sajë të marrëveshjës të vitit 1453 me Portën e Lartë, shfrytëzonte privilegjet e veta, për të evituar islamizimin e popullatës së vet dhe në anën tjetër për të konvertuar besimtarët katolikë në fenë ortodokse, duke i evidentuar ata si grekë, bulgarë, serbë e malazezë. Për këtë fenomen na flasin relatoret e shumtë të Selisë së Shenjtë të shek. XVII-XVIII. Në këtë situatë mbijetese, në pragun e Kuvendit të Madh të Arbërit, Kisha katolike ndër shqiptare, duke dhënë ndihma të ndryshme shpirtërore, intelektuale dhe materiale, për besimtarët të

besimit katolik, të cilët tashme ishin një pakicë dhe qiraxhi në trojet e veta, tregoi një përkujdesje atërore dhe shqetësim të veçantë për grigjën e vet. Ajo, bartësja e fesë dhe e identitetit kombëtar, për t'i mbajtur në këmbë katolikët e sprovuar në fe dhe për ta penguar tjetërsimin e matejshme të tyre, përposë që oganizoi kryengritjet te shumta antipushtuese, më 14 dhe 15 janar të vitit 1703, në Merqi të Lezhës, duke ftuar Kuvendin, mblodhi shpirtin dhe mendjen e botës shqiptare. Ishte Papa Klementi XI, Albani (1700-1721), njeriu i vizioneve të shekullit, ajo dritë shprese për popullin e origjinës së tij, i cili duke parë se Kisha ndër shqiptarë është në shkatërrim e sipër, inicoi dhe kujdesoi mbajtjen e Kuvendit legjendar të Mërqisë. Ai në përsonin e imzot Vicko Zmajeviq, kryeipeshkëv i Tivarit (1701-1713), dhe primatit të Serbisë, gjeti në emër të Selisë së Shënjte përsonin që do udhëhiqte dhe siguronte suksesin e këtij kuvendi.

Imzot Zmajeviqi, nga Perasti, pas kosultimeve paraprake të bëra me kryebaritë shpirtërore të Arbërit, për gjendjën e mjerushme e cila mbretëronte ndër besimtarët e tyre, në afërsi të qytetit të Besëlidhjes, ftoi Konçilin e parë provincial Nacional të Arbërit ose Kuvendin e Arbërit.

Mbajtja e Kuvendit Ne Konçilin e udhëhequr nga Imz. V. Zmajeviq, të pranishëm ishin: Imz. Pjetër Zymi, kryeipeshkëv i Durrësit, Imz. Pjetër Karaxhiq, kryeipeshkëvi i porsazgjedhur i Shkupit, Imz. Gjergj Theodori, ipeshkëv i Sapës, Imz. Nikollë Vladanji, ipeshkëv i Lezhës, Imz. Anton Babi, ipeshkëvi i posazgjedhur i Shkodrës, Imz. Marin Gjini, ipeshkëvi i posazgjedhur i Pultit, Atë Egidio Quinto nga Armenti, prefekt apostolik i misioneve në Shqipëri, Atë Francesco Maria nga Lecce,

KORRIK - DHJETOR 2003

prefekt apostolik i misionit në Maqedoni, Atë Martini nga Gionima, provincial i françeskanëve, observator dhe Atë Raymundo Gallani, sekretar. Përveç shtresës së lartë kishtare, morën pjesë edhe 43 priftërinj si dhe 200 përfaqësues të lartë të botës shqiptare.

Prelatët e lartë kishtar të bashkuar në kishën e shën Gjon Pagëzuesit të Mërqisë, bënë një analizë të detajuar të gjendjes dramatike të Kishës katolike në trojet shqiptare, si dhe përcaktuan kahjët e një veprimi sa më të mirë të jetës kishtare, e cila ishte e ndërlidhur me atë politike dhe kombëtare, për tejkalimin e asaj gjendje të mjeruar të krijuar në Arbëri nga sundimi shumë shekullorë i aziatikëve Vendimet e temave të diskutura të Kuvendit ishin të sistemuara në katër kapituj. Në kapitullin I, flitej mbi rregullat për ushtrimin e fesë, për kujdesin ndaj laramanëve, mbi mësimet themelore të fesë, respektimin e festave, agjerimet, etj. Kap. II. i kushtohet mënyrës së administrimit dhe ndarjes së shtatë sakramedeve të kishës. Kurse në pjesën e fundit flitej mbi zakonet e mbrapshta të martesave të pa kurorë që janë për t'u hequr e për t'u ndaluar, si p.sh. siç ishte blerja e vajzave nga ana e prindërve për djemtë e tyre ende në moshë të vogël dhe mbajtja e tyre në shtëpi për disa vite deri në lindje të një fëmije mashkull. Prindit sipas vendimëve të Kuvendit, duheshin të ndëshkoheshin rreptësisht dhe të përjashtohëshin nga pjesëmarrja në sakramende. Ne kap. III flitej mbi detyrat e ipeshkvijëve që kanë ndaj meshtarëve, famullive, misioneve, kishave, pasurisë kishtare, pjesëmarrjen e popullit në shërbimet fetare etj. Kurse kap. IV ishte kushtuar dëtyrave që kanë famullitarët ndaj thirrjës se vet si priftërinj, si udhëheqës të famullisë dhe shfrytëzues i pasurisë së saj, sjelljeve që duhët t'i kenë ndaj popullit etj. Po në këtë kapitull vëmendje të veçant i shtrohej etërve misionarë, të cilët për ta kryer si lypej detyrat baritore, duhenin ta mësonin gjuhën shqipe.

Në fund apelohej për nevojën e organizimit të shkollave për t'u

Jeta Katolike

mësuar shkrim leximin.

Edhe përkundrejt vendimeve që kishte marrë Kuvendi, si një lloj preventivi për pengimin e shkallëzimit të mëtejshëm të situatës diskriminuese ndaj katolikëve, situata në terren, për shkak të luftrave ruso-austriake

Papa Klementi XI

kundër osmanlive (1735-1739) dhe atyre ruso- turke (1768-1774), ishte në përkeqësim e sipër. Shqiptarët katolikë, për shkak të kundërmasave të ashpra turke, jo vetëm që vazhdonin në mënyrë të shtuar ta përqafonin laramanizmin (besimin e fshehur), por tashmë masivisht kalonin nga feja katolike në atë islame. Kjo situatë alarmuese e shtyri dhe papën, Benedikti XIV, që me anën e Bulës dt. 2 shkurt të vitit 1744, të kërkonte nga të gjithë (krye)ipeshkëvijtë e Arbërisë që t'i vinin në jetë vendimet e Kuvendit.

Se sa rëndësi të madhe Selia e Shenjtë i kishte dhënë asaj ngjarje në atë kohë, dëshmon fakti se materijalet e Kuvendit, përveç se u botuan disa herë në gjuhën zyrtare latine, krahas saj u botuan edhe në gjuhën shqipe. Së pari në vitin 1706, në Romë, dhe më vonë, për shkak të nëvojës së shtuar, u ribotuan në vitin 1868 dhe 1872, gjithashtu në Romë. Ky i fundit u përkthye nga latinishtja në sajë të priftit shkodran

31

Dom Engjëll Radoja, më kërkesën e kryeipeshkëvit të Tivarit dhe më vonë Shkorës, Imz. Karlo Pooten.

Sipas shënimëve të kuvendit shihet se Kisha katolike ndër shqiptarë, e cila gjatë shekujve të kaluar kishte qenë e përhapur pothuajse në të gjitha trevat arbërore, nga tirania e parreshtur e pushtusve, tashmë kishte mbetur e përmbledhur në mënyrë drastike në tri kryedioçeze, të Tivarit, Durrësit dhe Shkupit dhe pesë dioçeze, Shkodrës, Lezhës, Pultit dhe Sapës, të cilat ishin sufragane (varëse) të kryedioçezës së Tivarit. Ishte i reduktuar dhe numri i besimtarëve ku gjithsejtë kishte 59 097 (kurse sipas Atë Vinçenc Malajt mbi 65 159), famulli 87 (me 279 fshatra), meshtarë veprues 128. Për ta vështirësuar edhe më tepër veprimin e kishës, Perandoria osmane nuk lejonte që (krye)ipeshkvinjtë të udhëheqin kishën nga Selitë e veta të zakonëshme, por këtë u duhëj ta bënin nga ndonjë famulli në afërsi të qytetit apo nga ndonjë shpellë bjeshke.

Në anën tjetër, si islamizimi ashtu dhe skizma ortodokse, ishin në rritje e sipër, këte e tregon fakti se brenda territoreve të (krye)dioqezave (duke lënë jashtë këtu kryedioqezën e Shkupit) shënohet se kishte 8 138 shtëpi turke (shqiptarë të islamizuar) dhe 59 863 besimtarë, si dhe 282 shtëpi skizmatike (ortodokse) me 1 966 besimtarë.

Gjithësej 8 420 shtëpi dhe 61 892 besimtarë.

Kisha katolike ndër shqiptarë edhe përkundër trazirave e rrëbesheve, e lënduar dhe persekutuar, e goditur rëndë nga procesi i kalimit të numrit më të madh besimtarësh në islam dhe kishën skizmatike (kishën ortodokse), përposë Kuvendit të Arbërit mbajti edhe dy kuvende të tjera me përmasa më të vogla, në Shkodër në vitin 1871 dhe tjetrin 1895, në të cilat u bënë rishqyrtimi i mosrealizimit të konkluzioneve të Kuvendit të parë, si dhe u dhanë disa përcaktime dhe norma të reja, për qendresën dhe përshtatjen në kushtet e reja në të cilat tashmë gjendej kisha katolike ndër shqiptarë në tokën Arbërore.

32

Jeta Katolike Sfidat e Kishës sot

1. A duhet edhe një Kuvend tjetër?

Siç të gjithë e dinë, se funksioni themelor i Kishës është shëlbimi i shpirtit, shëlbimi i njeriut. Por historia e saj tregon më së miri se përveç ungjillëzimit ajo si intitucion është e lidhur ngusht me të gjitha fenomenet e shoqërisë njerëzore që i karakterizojnë marrëdhëniet shpirtërore materiale, politiko-shoqërore, ekonomiko-kulturore.

Për sa më sipërë kanë qenë dhe janë të vetëdijshëm të gjithë ata që merren me studimin e veprimtarisë së saj, po kështu edhe protagonistët e sistemit komunist në Shqipëri, të cilët për 45 vjet sundimi të egër çuan në vend amanetin e trashëguar nga turqit aziatik, për të përfunduar atë çfarë ata nuk arritën të bëjnë për pesë shekuj, zhdukjen e Kishës mbitokësore, duke rrenuar objektët e lutjeve, shkollat e mësimit (disa nga ato duke i shëndrruar në xhami, kazerma ushtrie, stalla bagëtish etj).

Kleri katolik (pavarësisht nga origjina e tyre), si bartës të kulturës shqiptare, gjatë tërë kohës së diktaturës përjetuan Golgotën e vërtetë, deri kur kjo ideologji e verbuar mori fund në vitet 1990.

2. I ka ikur lulëzimi, por i ka mbetur krenaria Sot, mbas përpjekjeve të mëdha për rimdërtim, Kisha katolike ndër shqiptarë ka këtë ndërtim: në Shqipëri me kryedioqezën e Shkodrës me sufraganët (vartëset) e veta, dioqezët, Pult-Bajzë, Lezhë, Sapë, Rreshën; kryedioqezën Durrës-Tiranë; Administraturën Apostolike të Jugut; në Mal të Zi me kryedioqezën e Tivarit; në Kosovë me Administarturën Apostolike të Prizrenit, në Maqedoni me dioqezën e Shkupit e cila tashmë zotrohët nga katolikët e ritit bizantin në Italinë e Jugut, katolikët e ritit bizantin, me dioqezën e Lungros, Hora e Arbëreshve dhe me abacinë e Grottaferratës.

Besimtarët e Kishës katolike, përveç dioqezave të lartpëmendura, nëpër botë janë të përqendruara edhe rreth misionëve në Kroaci (një

KORRIK - DHJETOR 2003

mision), Austri (një), Gjermani (dy ), Zvicerr (dy), kurse në SHBA, në New York (një) dhe Detroit (dy). Të tjerët që gjenden në shtete të tjera të botës, ende nuk kanë qendrat e veta misionare. Sipas statistikave të përafërta, sot shqiptarët e Kishës katolike në tërësi janë rreth 700 000, pa llogaritur edhe Arvanitët katolikë në Greqi.

Mirëpo nëse dimë përafërsisht numrin askush nuk e ka të qartë dhe të sistemuar dijen mbi gjendjen aktuale të kësaj grigje. E këtu e kam fjalën për nivelet shpirtërore, ekonomike, arsimore, kulturore, deri te mirëqenia shëndetësore e saj. Kjo na bën të mendojnmë se duhet kryer urgjentisht një studim integral dhe gjithëpërfshirës i këtij lloji i cili do na sjellë në tryezën e prelatëve të lart kishtar të dhëna e shifra të konfirmuara të cilat me siguri që do hapin debate dhe do kërkojnë zgjidhje.

3. Mos u mburr për nderin e të parëve - Gjithçka ke është e jotja Kjo sfidë më së miri shihet sot në pjesën më të madhe të Kishës, veçanarisht të asaj në Shqipëri, e cila po ballafaqohet me probleme të edukimit kulturoro-fetar, pothuajse identike me ato probleme që ishin në kohën e Kuvendit të Arbërit, nëse jo më degraduese për shoqërinë shqiptare.

Prandaj, kjo Kishë, e dalë nga katakombet e kohës ka nevojë të ndihmohet nga dioqezat si motra nga jashtë. Për ta bërë këtë gjë nevoitet që Kisha katolike ndër shqiptarë, të rishpërndajë forcat shpirtërore dhe intelektuale sipas nevojave të popullit tonë në përgjithësi, gjë që deri me sot, në mas të mjaftushme, nuk ka ndodh.

Prandaj, rishpërndarja e predikuesve në mënyrë të barabartë, sipas numrit të caktuar të besimtarëve, në të gjitha trevat dhe në tërë botën shqiptare mbetët një ndër dëtyrat parësore e prelatëve të lart të sotëm të Arbërit.

Kisha ka nevojë të ketë liturgjinë (meshën, katekizmet, lutjet sakramentale dhe ato të përditshme etj.) në tërë botën shqiptare në gjuhën standarde dhe jo në dialekte dhe nëndialekte.

Ajo ka nevojë të jetë e pran-

ishme në median e shkruar si dhe elektronike me qëndrimet e veta të unifikuara, si dhe të posedojë apo të influencojë në mënyrë të drejtpërdrejtë në ndonjë nga këto media, për ta bërë ungjillzimin nëpërmjet tyre sa më efikas, si dhe për të qenë sa më e pranishme në debatet publike.

Kisha sot, duke qenë e vetdijshme se në të kaluarën ishte mbartëse dinjitoze e kryqit dhe e pendës, për të vazhduar traditën e ndritur të kishës, duhët ta formoi stafin e veçantë meshtarësh, intelektualë të zellshëm, që do të iniconin, përcjellnin, përkrahnin, progresin edukativo-arsimor e kulturor në mes të shqiptarëve kudo që ata ndodhin, në bashkëpunim përherë e më të ngushtë me laikët, duke kryer kështu më së miri decentralizimin dhe demokratizimin e saj.

4. Nuk mjafton të vraposh shumë po nuk u nise ne kohë Duke mësuar nga e kaluara e hidhur se ndarja brënda kishës së Krishtit sjellë shkatërrime, ajo ka nevojë në mënyrë të organizuar të intensifikojë frymën e ekumenizmit me Kishën ortodokse autoqefale shqiptare si dhe të zhvillojë sa më tepër dialogje ndërfetare më vëllezërit tanë të fesë islame, të cilët rrugëudhetimin ndrejt Zotit e kanë zgjedhur në një mënyrë tjetër.

Kisha sot, duke e parë shoqërinë shqiptare, e cila në të gjitha drejtimet është ende duke u rilindur, ka nevojë që aktivitetet e ndryshme të kordinuara, t'i ketë të vazhdueshme e jo ato të jenë aktivitete rasti .

Prelatët e lartë të tokës arbërore, për ta sfiduar kohën e sotme, duhet t'i rikujtojnë momentet e rëndësishme të Kuvendit të artë të Arbërit, për të mundur ta rilindin jetën shpirtërore-kulturore dhe socialo-ekonomike të grigjës së besuar.

Kuvendi mbarkombëtar i mbajtur në vitin 1703 në Mërqi, për jetën e Kishës katolike ndër shqiptarë, historinë, gjuhën dhe kulturën, mbetet një gurngul ujit i pashterrshëm për shkretëtiren shqiptare.

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

33

A Christmas story

By Maggie Gallagher It’s almost Christmas. Quick tell me: What are the names for the first four books of the New Testament?

If you are like half of American adults in a Gallup poll taken in the ‘90s, you can’t name even one of the four Gospels (Matthew, Mark, Luke, John).

Fewer than 4 in 10 Americans can name all four.

Could be worse. My own unscientific poll suggests that if Americans were asked, “Who said, ‘And it came to pass there went out a decree from Caesar Augustus, that all the world should be taxed’?” 10 percent would pick Russell Crowe, 20 percent would say The National Tax Foundation, and a majority of folks over 30 would say, “Why that’s Linus in the Charlie Brown Christmas special, of course!”

Biblical illiteracy is reaching astonishing proportions, especially in a nation founded on Godgiven rights, where in recent Gallup polls 94 percent of Americans say they believe in God, and 65 percent of Americans agree the Bible “answers all or most of the basic questions of life.” Yet as a 1990 report by the Princeton Religion Research Center put it: “Repeated surveys show that the majority of Americans say they believe the Ten Commandments to be valid rules for living today, but then they have a tough time recalling just exactly what many of those rules are.”

Chuck Stetson, vice chairman of the National Bible Association, aims to change all that. “We need to pass along the stories to the next generation. There are too many people who think that Joan of Arc is Noah’s wife,” he quips. So among other things, the National Bible Association

recently taped master storytellers not just reading, but reliving the great Gospel stories. This Christmas more than 160 secular and religious radio stations will air them. (See www.nationalbible.org for a station near you.)

But don’t just listen with your kids, talk to them. A recent study by Purdue

God has consented to come and be one of us.

University Professor Lynn Okagaki looked at a sample of mostly Christian Midwest college students to see how parents transmit (or fail to transmit)

their own religious values to their children. Having a warm but authoritative parenting style helps a lot. So does taking your kids to church (or temple or synagogue) or to the local soup kitchen with you. But one of the most important, often-overlooked factors, it turns out, is — get ready — talking to your kids about your religious faith.

Those young adults who could most accurately describe their parents’ religious beliefs were most likely to agree with them. Parents who want their kids to grow up Catholic (or Baptist or Jewish) shouldn’t just leave it to chance, or to the weekly official sermon. As one young woman described her father’s active role: “He would tell me the things he believed, why he believes them, and what the opposite belief is, and why he didn’t believe that.” “When he would go help someone in our church,” reported another, “he would take me along.”

Actions may speak louder than words, but actions and words together speak louder than either alone.

Me? I read Bible stories to my 5-year-old every night. and when he tells me he’s going to marry a classmate at St. Theresa’s, I say, approvingly: “A nice Catholic girl!” (Call me narrow-minded if you like, but if my grandkids aren’t Catholic, it’s not going to be my fault).

This Christmas, like every other Christmas, we’ll go to Mass to hear of the strange, miraculous, joyful mystery that God has consented to come and be one of us. Maybe this year, ala Chuck Stetson, I’ll even take the time to read Luke for my two kids before carving up the turkey.

Then I’ll thank God for the blessings of two dear sons and pray that somehow it all takes. © Universal Press Syndicate

34

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

35

- Jeta e Shën Marisë Pjesa II Përgatitur për Jetën Katolike Mark K. Shkreli

Pasia dhe Krishtlindja Për të ilustruar fuqinë e Hyjit, Gabrieli i thot Marisë se kushërira e saj në moshë të shtyer Elizabeta, gjithmonë e mbajtur beronjë, do të lindë një djalë. Maria, natyrisht, vendos për t'i bërë një vizitë kushërirës,

Maria viziton Elizabetën

kushëshira e saj do të lindte. Si përgjigje Maria recitoi Magnifikatën (Hymni i Marisë), duke e lavdëruar Hyjin për mëshirën e urtinë e Tij si dhe për mrekullinë që Ai ka endur në të.

Kur Maria u kthye në Nazaret, nga vizita tremujore që i bëri Elizabetës, barra e saj tashmë ishte e dukshme. Jozefi fillimisht, kur e pa, qe tronditur dhe u mërzit shumë për këtë çështje; por pasi një engjëll e këshilloi, ai menjëherë u martua duke sjellë Marinë në shtëpinë e vet.

Brenda pak kohe shtëpia e tyre u trazua. Një dekret nga Roma kërkonte regjistrimin e popullsisë botërore dhe detyronte çdo njeri të regjistrohej në qytetin e prejardhjes; për Marinë dhe Jozefin qyteti i vendlindjes ishte Betlehemi, vendi ku kishte lindur Davidi, në jug të Jerusalemit. Kur arriten ata, në bujtoret e qytetit nuk kishte vendstrehimi ngase ato ishin mbushur përplot me njerëz. Nga kjo gjendje, Jozefi u dëshprua shumë, pse Maria po lindte Foshnjën. Në fund, sidoqoftë, ai gjeti strehim në një shpellë që shërbente si vath bagëtish. Aty Maria lindi Krishtin Fëmijë dhe e pështolli në shpërngënj e pastaj e vuri në grazhd, në vend të djepit.

Barinjtë dhe Tre Mbretërit Foshnja e Marisë ka lindur ashtu sikurse edhe është zënë, duke mos e prishur virgjërinë e saj të shenjtë dhe duke mos pasur vuajtje gjatë lindjes.

Kjo mrekulli, përkatësisht Lindja Virgjërore, dallohet nga Zënia e Papërlyer, pra doktrina që vetë Maria qe zënë në krahërorin e të sëmes e lirë nga mëkati rrjedhës.

Atë natë, kur lindi Krishti, disa barinj qëlluan afër duke kullotur grigjët, ndërkohë që një engjëll u duk dhe u tha të shkonin të kërkonin Shëlbuesin e porsalindur dhe më pas qielli u mbush plot me engjuj të cilët lavdëronin Zotin dhe shpallnin paqen e Krishtit. Kur pamja u zhduk, barinjtë nxituan dhe gjetën mrekullinë e lajmëruar nga engjujtë. Dhe, kur hynë në strehinën e ftohtë të Familjes së Shenjtë, ata i sollën Mbretit Foshnje dhurata nga pasuritë e tyre të pakta: lesh, kulloshtër dhe qenjgjë.

Kur Foshnja u bë tetë ditëshe, i bënë rrethprerjen dhe, sipas udhëzimit të engjëll Gabrielit, e quajtën Jezus. Pastaj, pas katërdhjetë ditësh, Maria shkoi në tempull për ritin e pastrimit. Ajo dhe Jozefi sollën me vete Jezusin për t'ia kushtuar Zotit. Në tempull, një plak i përshpirtshëm që quhej Simeon, të cilit Zoti i kishte premtuar se do të jetojë për

jo vetëm për t'i ndihmuar por edhe për t'iu besuar asaj.

Ne nuk dimë se çka do t'i ketë thënë ajo Jozefit dhe zonjës së shtëpisë për të arsyetuar pasinë e saj. Ajo "u nis me nxitim nëpër krahinën malore", për të arritur pas katër ditësh në vendin e vogël të Judës ku jetonte kushërira e saj.

Takimi i këtyre dy grave ishte solemn dhe njëherësh gëzimplot.

Dhe, posa Elizabeta e dëgjoi zërin e Marisë ajo e ndjeu veten tepër të gëzueshme; foshnja ende e palindur befas lëvizi në brendinë e saj dhe fryma e profecisë e preku shpirtin e saj. Me gëzim ajo brohoriti për lumturinë e Marisë dhe të Foshnjës që Tre Mbrertërit adhurojnë “Mbretin e Ri”

36

Jeta Katolike

ta parë Mesinë, e mori Jezusin në duart e veta dhe gëzueshëm e shpalli Shëlbuesin e premtuar; njëheri ai profetizoi që një shpatë idhërimi ka për ta shpuar zemrën e Marisë. Një profeteshë, Ana, poashtu u afrua për ta adhuruar Foshnjën Hyjnore.

Ndërkohë, ardhja e një mbreti të ri hebrenj ishte vërejtur në yje nga Magjët, dijetarë nga Lindja e Largët.

Disa nga këta kërkuan mbretin e ri, duke ndjekur me sy "yllin" e Tij në qiell. Duke udhëtuar nëpër Jerusalem (ku alarmuan Herodin me lajmet e tyre), më në fund ata arritën në Betlehem, në shtëpinë ku Familja e Shenjtë ishte vendosur. Të gjunjëzuar para Foshnjës ata hapen thesaret e veta e i dhuruan ar, kem e mirrë.

Ikja në Egjipt Kur Magjët pyeten Herodin se ku mund ta gjenin mbretin e porsalindur të judenjëve, Herodi u këshillua me dijetarët e vet të cilët i thanë se Krishti, prijësi i premtuar i tyre, duhet të lindë në Betlehem. Atëherë mbreti i përcolli profetët me lutje që ata, kur ta gjenin Foshnjën, ta lajmëronin atë në mënyrë që edhe ai të shkonte për ta adhuruar.

Herodi ishte i vendosur që ta asgjësojë këtë kërcërim të supozuar

KORRIK - DHJETOR 2003

kundër tij, por Magjët, të paralajmëruar nga një ëndërr, iu shmangën Jerusalemit duke u kthye në vendin e tyre. Kur ata nuk u kthyen, mbreti e ndjeu veten të mashtruar dhe nga zemërimi i tij ai urdhëroi vdekjen e të gjithë fëmijvë meshkuj që ishin në Betlehem dy vjeç e poshtë, për arsye se ai mendonte që Krishti nuk mund të ishte më shumë se kaq. Por edhe kësaj here, gjithësesi, ndërhyrja Hyjnore e prishi planin e Herodit.

Para se ushtarët të fillonin masakrimin e fëmijve të Betlehemit, Jozefi iku me Marinë dhe Foshnjën në Egjipt, ndërkohë që engjëlli e kishte porositur në ëndërr.

Pasi kaluan fushën Sephelah (Sefela), Familja e Shenjtë arriti në Gaza, ku u sollën në jug dhe pastaj vazhduan përgjatë bregdetit deri në Wadi El-Arish (Uadi El-Arish), ose Lumi i Egjiptit, që ndan kufirin.

Matanë lumit nuk kishte rrezik ndjekjeje dhe lehtë ka mund të jetë që Familja është ndalur për t'u shlodhur - pamje që gjithmonë i ka tërhjekur piktorët e krishterë. Është legjendare një përleshje e supozuar me hajnat që më vonë qenë kryqëzuar në të njejtën kohë me Jezusin. Në verzionin e përgjithësuar, hajni i mirë i mbron Udhëtarët e Shenjtë nga shoku i vet zemërkeq.

Herodi vdiq në pranverën e vitit 4 pas Krishtit dhe Jozefi, i lajmëruar nga engjëlli, u këthye në Jude. Ai, ndoshta, kishte menduar për t'u vendosur në Betlehem, por muar vesh se djali i pashpirt i Herodit e kishte trashëguar atë, prandaj, duke dëgjuar edhe një këshill engjëllor, ai vazhdoi në veri dhe zu vend në Nazaret.

mën e Marisë. Së shpejti, padyshim, Ai rrinte në prehër të saj, duke mësuar parimet e Ligjit dhe mjeshtritë e të parit të Tij, Davidit dhe heronjëve të tjerë Izraelitë. Dituri këto që, si mësojmë nga historiani hebrenj Josephus (Jozefus), ishin bazor në edukimin e fëmjëve jevrenjë.

Mënyra e jetesës së Familjes së Shenjtë ishte modeste por komforte.

Shtëpia e tyre, e vogël dhe më pak hapsirë (kompakte), duket se kishte pak dhoma. Një dhomë gjatë ditës shëbente si dhomë familjare dhe ushqimore, ndësa natën, pasi shtroheshin dyshekët në dysheme, u bënte dhomë gjumi e familjes së

Fëmijëria e Jezusit

Për të shpëtuar nga shpata e Herodit Familja Shejte ik në Egjipt

Tani koha e rrezikut dhe ekzilit kanë kaluar dhe Familja e Shenjtë nis një përiudhë të gjatë paqeje dhe hareje. "Fëmija u rrit dhe bë i fortë", thoshte ungjillëtari. "Ai ishte shumë i urtë dhe hiri i Hyjit ishte me Te".

Ai kishte vendosur për t'iu shtruar rregullave të natyrës që kishte përvetësuar, kurse Maria me dashuri e vërente zvillimin e Tij gradual. Kur erdhën në Nazaret Ai sa kishte filluar për të ecur. Ne mund ta parafytytojmë Atë duke bërë hapat e parë me ndih-

Hapat e parë të Jezusit vogël.

Shën Jozefin ne rregullisht e përshkruajmë si zdrukthtar, por fjala të cilën ne e përkthejmë si "zdrukthtar" është në të vërtetë një shprehje më e gjërë që mund të përfshijë lloje pune druri si mobiljet dhe ndërtim karrocash, parmenda dhe tjera vegla bujqësore. Derisa ai punonte (sigurisht në një log të përbashkët me disa familje tjera), Maria bënte punë të

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

rëndomta shtëpiake. Përveç gjellëbërjes dhe pastrimit të rëndomtë e të përditshëm, ajo shkonte për të marrë ujë te pusi i vogël në sheshin e fshatit. Pastaj bënte gjërat tjera si drutë e zjarrit dhe mbledhja e barishtave në kodrat për rreth fshatit.

Padyshim, shpeshherë ajo ka marrë me vete edhe Jezusin në këto shetitje përjashta qytetit dhe i ka treguar bukuritë e sukave të Galilesë dhe madhërinë e malit Hermon maja e të cilit, e mbuluar me borë, shëndritë si flakë e bardhë në horizontin verior.

Nuk është e pamundur që Maria të ketë bërë krejt rrobat e tyre. Një legjendë tregon që këto petka, sikur ato të veshura nga izraelitët gjatë vjetve që kishin kaluar në shkretëtirë, nuk shqyheshin kurrë. Për më tepër, ato që Maria i bënte për Krishtin Foshnje thuhet që u zmadhoheshin mrrekullisht dersa Ai u bë i madh.

Legjenda thotë se të tilla ishtin edhe rrobat e paqepura që qenë zhveshur nga Krishti në Kalvar.

Pikturat e fëmijërisë së Krishtit shpeshherë e paraqesin Shen Anën me Marinë dhe Jezusin; subjekti është tërheqës, por në qoftë se

burimet e lashta janë të vërteta, që të dy Shen Ana dhe Shen Joakimi kishin vdekur para kthimit nga Egjipti.

Maria Gjen Jezusin në Tempull Kur Jezusi ishte dymbëdhjetë vjeç, Ai u bë "bir i ligjit" dhe e kishte për detyrë (deri tani Ai kishte leje) për

37

Kthimi i Marisë në Nazaret Shën Luka thotë se pasi Jozefi dhe Maria e gjetën Jezusin në tempull, "Ai u kthye me ta, erdhi në Nazaret dhe i dëgjonte... ndërkaq, Jezusi përparonte në dije, në moshë e në hir para Hyjit e para njerëzve". Me këto fjalë treguesi ynë na lë vetëm, kështu që hamendja dhe legjenda bëhen burimi ynë i vetëm gjatë tetëmbëdhjetë vjetësh vijuese të jetës së Zotit tonë.

Eshtë e qartë se Jezusi mori mjeshtrinë e Jozefit (Marku 6:3). Duke u burrërua Ai vazhdoi si mjeshtër i zanatit që Ai kishte mësuar si ndihmës në punishtën e Jozefit, kurse në të Shtunën (Sabbath) Ai shkonte me birësuesin (kujdestarin) e Tij në sinagogë dhe vizitonte të sëmurët dhe të brengosurit e bashkësisë (komunitetit). Por, Ai gjithmonë ndihmonte Marinë në punët shtepijake.

Shëen Jozefi duket që vdiq gjatë kësaj periudhe. Legjendat më të vjetra luhatën rreth kësaj çështje (nga 18 deri në moshën 29 të Jezusit), por të gjitha e përcaktojnë vdekjen e tij para se Krishti të ketë filluar misionin publik. Shën Ana, poashtu, duhet të ketë vdekur gjatë kësaj kohe. Jezusi dhe Maria mbeten vetëm derisa po afrohej

Jezusi me prindërit e tij dhe Shën Anën në derë të tempullit

të shkuar në Jerusalem për festën e Pashkëve (Kapërcimit, Passover). Në mbarim të festës, kur prindërit e Tij u nisën me shtegëtarët e tjerë për në shtëpi, Jezusi mbetet në Jerusalem.

Maria dhe Jozefi vazhduan udhëtimin e tyre dhe nuk e ndjen mungesën e Tij deri në fund të ditës. Atëherë, me dëshprim të pamasë, ata u kthyen në qytet dhe filluan për ta kërkuar. E gjetën ditën e tretë, ku në një tempull fliste me një grup mësuesish, ku ata ishin habitur me diturinë e Tij. Kur Maria i tregoi për aznkthin e tyre, Ai me butësi ua përkujtoi misionin e Tij: "Pse më keni kërkuar? A s’e dini që unë duhet të bëj punën e Atit tim"?

Jezusi i vogël lexon nga Torah

Jezusi i ndihmon Zojës në punët e shtëpisë dita që Ai do të largohej nga Nazareti dhe do të fillonte jetën publike.

(Jeta e Shën Marisë Vazhdon në numrin e ardhshëm)

38

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

ZOJA E SHKODRËS NËNA E KËSHILLIT TË MIRË - Vështrim historik mbi figurën e Zojës së Shkodrës dhe Kishën e Zojës së Shkodrës bri kalasë së Rozafatit Dihet historikisht se ky inkursion

Nga : Mikel Prendushi Kandidat i shkencave Nuk ka besimtar që duke kaluar nga Kisha e Zojës së Shkodrës bri Kalasë Rosofat, edhpse e rrënuar deri në themel në viti 1967 nga diktatura staliniane-enveriane, nuk ka thënë në heshtje uratë e që nuk është lutur për ditë më të mira; por më tepër ka shumë nga ata që rrugën deri te kjo kishë e bënin në këmbë, mbase edhe zbathur. Mrekullitë e Zojës së Shkodrës janë të shumta, po më e madhja mrekulli e saj është hapja e kishave në vitin 1990 në Shqipërinë e martirizuar.

Diktatura i pati mohuar popullit të drejtën më fondamentale, atë të besimit në Zotin.

Në dekadat e diktaturës, ndjekjet, vrasjet, persekutimet, burgimet, pushkatimet, internimet më të mëdha, i pësoi kisha, kleri dhe komuniteti katolik në Shqipëri, sepse kleri katolik është ai që dha, që në fillim të këtij shekulli alarmin, kundër bolshevizmit si murtajë për kombet e njerëzimin.

Kisha e Zojës së Shkodrës bri Kalasë Rosofat ka qenë ndër kishat më të vjetra në Shqipëri. Në fakt, këtë e vërteton pozicioni i saj. Ajo ndodhej jashtë mureve të kalasë dhe brenda mureve rrethuese të kalasë, mure këto që kanë mijëra vjet të ndërtuara. Pra, kjo kishë ishte e mbrojtur nga muri rrethues, kur ky ishte ende në këmbë. Nga epoka e Skënderbeut (shek.

XV) e deri në ditët tona për këtë kishë flitet me dokumente të shkruara e të botuara.

Kjo kishë e shenjtë e mrekullive ka pasur në shekullin e XV një Figurë të bukur, në të cilën paraqitet Zoja me Krishtin e Vogël. Kjo vepër artistike mendohet të ketë si autor një piktor shqiptar.

Largimi i kësaj Figure të Zojës nga Shkodra lidhet me një inkursion të ushtrive të sulltanëve mbi Shkodër në prill të vitit 1467, kur pushtuesi bënë djegie, vrasje dhe plaçkitje.

Zoja e Shkodrës osman ka ndodhur në kohën para rrethimit të parë të Shkodrës (1478 - 1479).

Më 15 prill të vitit 1467 Figurja e mrekullushme e Zojës së Shkodrës u duk në Kishën e Eteneve Augustinianë në

"Në Gjenacan u duk Figurja e Zojës së Shkodrës, më 25 prill 1467, në Kishën e Etënve Augustinianë. Në këtë kishë një shkrimtar mbajti një ditar për mrekullitë e Zojës dhe për tre muaj e 18 ditë u shënuan 161 mrekulli, sidomos për shërime sëmundjesh, e shumë morën fenë e krishterë, që më parë nuk e kishin. Mbas gushtit 1467 ditari nuk u shkrue ma se mrekullitë ishin të shumta…"

Gjenacan (Genazzano) afër Romës. Kjo mrekulli tronditi atëherë zemrat e kris-

tianëve.

Shqipëria trime me luftërat e saj mbrojtëse kundër hordhive osmane u bë simbol i qëndresës. Vetë Skënderbeu quhej mbrojtës i krishtërimit dhe i qytetërimit evropian. Figurja e Zojës së Shkodrës, siç do të shohim më vonë, u bë e nderueme në shumë kisha evropiane dhe këto vitet e fundit në Kishën që shqiptarët inaguruan në New York.

Kisha e Zojës e New Yorkut është ndërtuar në ngjasim artitektural me atë të Kishës së Zojës në Shkodër.

Figurë të Zojës së Shkodrës (piktura), si duket riprodhime, ka pasur në Shqipëri edhe në shekujt e pushtimit shumëshekullor osman. Kështu në shekullin XVII në familjen e para-ardhësve të Pashko Vasës ka pasur një vepër historike të Zojës së Shkodrës dhe një altar, ku thuhej mesha.

Një vepër tjetër artistike për Zojën e Shkodrës ka pasur në Itali dhe piktori shkodran me origjinë nga Dukagjini, Ndoc Martini, ndërsa në shekullin tonë piktori i mirënjohur Kolë Idromeno i kushtoi një tabllo figurale me titull "Të ikunit e Zojës së Shkodrës në Gjenacan", tabllo që i ka shpëtuar rrëbeshit dhe ruhet edhe sot. Në të paraqitën dy shkodranë të shekullit XX, që ndjekun me sy fluturimin e Figurës së Zojës, që largohet nga Shkodra.

Paraqitja e Figurës së Zojës në Kishën e Gjenacanit qe një mrekulli e vërtetë Kisha e Zojës së Shkodrës, ky vend i shenjtë shumëshekullor, në periudhën e pushtimit osman, ka mbajtur të gjallë fenë e krishterë. Historia e Figurës së Zojës është transmetuar brez pas brezi dhe, që në shekullin e kaluar, edhe përmes botimeve fetare shqipe dhe botimeve në gjuhën italiane.

Në fillim të këtij shekulli revista e Shkodrës "Lajmëtari i zemrës së Krishtit" shkruante për mrekullitë e Zojës së shkodrës në Kishën e Gjenacanit dhe rekomandonte të shënoheshin në ditar edhe

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

mrekullitë e kishave të tjera në Shqipëri e sidomos mrekullitë e Zemrës së Krishtit, mrekullitë e Kishës së Shna Ndout në Sebaste (në - Laç- shënim i imi MP) etj.

Në këtë revistë lexojmë: "Në Gjenacan u duk Figurja e Zojës së Shkodrës, më 25 prill 1467, në Kishën e Etënve Augustinianë. Në këtë kishë një shkrimtar mbajti një ditar për mrekullitë e Zojës dhe për tre muaj e 18 ditë u shënuan 161 mrekulli, sidomos për shërime

sëmundjesh, e shumë morën fenë e krishterë, që më parë nuk e kishin. Mbas gushtit 1467 ditari nuk u shkrue ma se mrekullitë ishin të shumta…"

Dihet, gjithashtu, se ky ditar në Kishën e Zojës në Gjenacan qe mbajtur rregullisht më vonë nga viti 1478 deri në vitin 1752. Mrekullitë e Zojës qenë të shumta...

Në revistën "Lajmëtari i Zemrës së Krishtit" thuhet edhe: "…Figurja e Zojës,

IR Licensed Real Estate Brokers IF YOU ARE LOOKING FOR REAL ESTATE

YOU NEED US! Përvoja jonë 27 vjeçare me komunitetin shqiptar është dëshmia më e mirë e suksesit tonë!

Nëse PLANIFIKONI të bleni building, shtëpi ose pasuri të patundshme, JU OFROJMË MAKSIMUMIN e kushteve për blerje.

- Sales - Rentals - Mortgages - Co-ops And Condos - Investment Properties - Residential & Commercial -

PRENK CURANAJ Real Estate Broker

TEL:718-231-0300 • FAX: 718-324-0596 4227 WHITE PLAINS ROAD BRONX, NY 10466

VISIT US ONLINE WWW.ISLAND-REALTORS.COM

39

që dikur ndodhej bri kalasë, qe streha, fuqia e lumnia e të parëve tanë. Kjo Figurë që atëherë asht quejt Figurja e Mrrekullive. Në fillim e patën thirrë 'Zoja e Parrizit'. Tash thirret Figurja e Zojës, Nana e Këshillit të mirë ose Figurja e Gjenacijanit".

Figurja e Zojës së Shkodrës, ikur në Gjenacan, deri në fillim të shekullit XX ka pasur riprodhime në pikturë dhe është vendosur në shumë kisha të Evropës.

Piktori Luigj Tossi e riprodhoi i pari më 1747 për Kishën e Gjenovës. Më 1765 Zoja e Shkodrës u bë Pajtorja e Kishës në Monte Cassino. Më 1796 ajo u vendos edhe në Kishën e Shën Bendetit në Frosinone. Kjo Figurë e Zojës ndriti Kishën e Augustinianëve në Munih (Gjermani), u vu në Kishën e Zojës së Pushimit (Chiesa della Madona di Riposo) në Frildenberg afër Angsburgut. Fort e përmendur është edhe Figura e Zojës në Kishën e Augustinianëve në Madrid. Kjo Zojë pati folë me Shën Luigjin kur ky ishte ende fëmijë dhe lutej pranë saj.

Kaq besim e devocion ka kishtërimi te Zoja e Shkodrës, sa edhe ipeshkvi australian E. Dilon ka shkruar një libër për mrekullitë e Zojës së Shkodrës dhe devotëshmërinë për të.

Që në vitin 1910, siç shkruan revista "Lajmëtari i Zemrës së Krishtit", figurja e Zojës së Shkodrës është riprodhuar në Romë në 10.000 kopje vit për vit, një pjesë e të cilave u shpërndahej në Shqipëri besimtarëve të devotshëm, të sëmurve etj.

Po këtë vit shtypi fetar i Famullisë së Shkodrës porosiste të thuhej lutja: "Zoja e Shkodrës, Nana e Këshillit të mirë, lutu për ne!" ( kjo lutje ka 100 ditë ndjesë theksonte "Lajmëtari i Zemrës së Krishtit").

Besimin e madh që populli e ka ruajtur gjithnjë për Kishën e Zojës e Figurën e Zojës e kanë shprehur shtegtaritë individuale apo në grupe në Kishën e Gjenacanit gjatë shekujve të pushtimit osman. Pas shpalljes së Pavarësisë (1912) shtegtaritë në grupe u organizuan çdo 25 vjet.

Zoja e Shkodrës është konsideruar gjithmonë mbrojtësja e Shkodrës. Këtë e shpreh më mirë thënia popullore "Zoja e Shkodrës dhe Shkodra e Zojës".

Në vitin 1916-1917 Kisha e vjetër e Zojës, kishë e kohës së Skënderbeut bri kalasë, qe ndërtuar e re dhe e bukur.

(Arkitekti qe një inxhinjer izraelit). Për ndërtimin e saj dha një ndihmë të madhe

40

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

Pikturë: Ardhja e Zojës në Genazzano

populli i Shkodrës. Më 31 korrik 1917 qe bekuar dhe guri i parë i avullisë së kishës, që, sipas dokumenteve, përfshinte 10.262 metra katerorë.

Në vitin 1917, zyra Famullitare e Shkodrës në shtypshkronjën " Zoja e Papërlyeme" të Etënve Jesuitë filloi të botojë një revistë me titull "Zoja e Shkodrës, Drita e Shqipnisë", lejtmotivi i se cilës, i shkruar në kopertinë, ishte "Ktheju o Nana e Këshillit të Mirë!" Kjo revistë, që ruhet edhe sot në shumë familje shkodrane, i ka shërbyer edukimit fetar dhe devicionit që shkodranët kanë pasur e

kanë gjithmonë për Zojën e Shkodrës si mbrojtëse e krishërimit, mbrojtëse e Shkodrës e sidomos në periudhat më të vështira të historisë, gjatë rrethimit të Shkodrës më 1912-1913, gjatë Luftës së Parë Botërore, e gjatë Luftës së Dytë Botërore etj.

Në vitin 1940 Kisha e Zojës së Shkodrës bri Kalasë qe zbukuruar me mermer.

Mbas luftës Kisha e Zojës kishte një frekuentim të mirë nga besimtarët e rrethit të qytetit të Shkodrës. Kjo Kishë, si ajo e Shna Ndout në Laç, ndiqeshin me devo-

cion të madh dhe, si vend i shenjtë shumëshekullor, ishte e njohur në tërë vendin. Më 1967 u mbyllën nga diktatura kishat e xhamiat në Shqipëri. Kisha e Zojës u rrënua tërësisht. Atë që nuk e kishin bërë me shekuj pushtuesit osmanë e bëri diktatura stalinane-enveriane.

Megjithatë, siç e thamë që në fillim, ky vend mbeti si vend i shenjtë për t'u nderuar gjithmonë. Feja nuk mund të hiqej nga zemrat e njerëzve dhe në këto vite të ndrydhjes së ndërgjegjës, devocioni u bë edhe më i madh. Është fakt i njohur se në të gjitha vendet e Evropës Lindore, veçanërisht kisha katolike qe ndjekë, meshtarët qenë dënuar rreptësisht, por ajo që është bërë në Shqipëri nuk është bërë askund.

Këto pak shënime historike për Kishën e Zojës bri kalasë dhe Figurën e Zojës së Shkodrës dua t'i plotësojë me kronikën më të fundit.

Më 10 mars 1991 Nëna Tereze, mbas një gjysëm shekulli, erdhi për herë të parë në Shkodër dhe ndalesën e parë e bëri tek kisha e Zojës bri Kalasë, ku së bashku me meshtarë e me popull u lut për ditë më të mira për Shqipërinë. Asaj i bëri përshtypje të madhe kisha e rrënuar deri në themel.

Nuk mbeti njeri pa u përlotur. Atë ditë, në praninë e popullit të Shkodrës, pa dallim besimi, u rihap për herë të parë mbas kaq vjetësh Kisha e Madhe, Katedralja e qytetit tonë. Natyrisht, një ditë e paharrur për historinë e Shkodrës dhe të Shqipërisë.

Albania Limousine & Car Service 24 orë - 7 ditë në javë thirrni pronarin Anton Gjokaj

30% zbritje për klientët shqiptarë Të specializuar për dasmat dhe të gjitha ceremonitë familjare me: Limousine speciale 6-18 persona, Mercedes, Roys Roys, Lexus dhe Ex Calibar

914-243-2343 • 1-800-734-0453 NE DISPOZICION KEMI MODELIN ME TE RI 2000 - DERI NE 18 VETA

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

41

Shna Prendja - Martire e Krishtit Nga Mark Shkreli

S

ipas Martirologjisë Romake, Shën Prendja virgjëreshë iku nga vendlindja e saj në Francë dhe shkoi në Romë ku predikoi Ungjillin e Jezu Krishtit dhe qe martirizuar.

Shkrimet e tjera japin më shumë hollësira për jetën, mrekullitë dhe martirizimin e saj. Nga këto burime mesojmë se si prindërit e Shën Prendës, Politeu dhe Agatona, ishin të krishterë shumë të devotshëm nga Franca, të cilët nuk kishin evladë. Ata luteshin shpesh dhe zellshëm që Zoti t'ua falte një fëmij. Zoti pati mëshirë për ta dhe ju fali një vajzë, të cilën, mbasi kishte lindë ditën e premtë, e emëruan Veneranda, pra shqip Prendë (kurse grekët e quajnë Paraskeva).

Prendës së vogël prindërit i siguruan mësim të shkëlqyerë ndër shkollat më të mira, si dhe edukatë të shëndoshë fetare. Mbas vdekjes së prindërve, Prenda trashëgoi pasuri të shumtë, por atë nuk e interesonte pasuria por Jezu Krishti. Për këtë gjë ajo pasurinë e vet e shiti dhe paratë ua fali të varfërve dhe, duke ndjekë shembullin e apostujve, filloi të udhëtojë ndër fashtra duke predikuar Ungjillin dhe konveroti shumë njerëz nëfenë e Krishtit. Kjo gjë kërkonte shumë guxim sepse, aso kohe të krishterët u përsekutonin nga jevrejët dhe nga romakët.

Prenda ishte shumë e mençur dhe e shkolluar, për më tëpër ajo kishte një besim të fort, dhe si e tillë ajo fliste me shumë bindje. Për këtë ajo bindi shumë njerëz të braktisnin idhujt e tyre pagan dhe t'i përkushtonin vetën Zotit të vërtetë. Arritjet e saja si misionare, eventualisht tërhjeken vrejtjen e perandorit të Romës, Antoninit, i cili e thirri prenën në palatin e vet.

Kur, edhe mbas shumë lajkatimeve dhe kërcënimëve, ajo rrefuzoi ta mohojë besimin e saj në Jezu Krishtin,

e vunë në torturat më të tmershme.

Më në fund e futen në një kazan me vaj të valë. Imeratori, kur e pa se si qendronte në kazan sikur të ishte i mbushur me uj të ftohtë, ai e pyeti në mos ka përdorë far magjie për ta ftohë vajin. Shna Prendja kapi një grusht vaj të valë dhe e hulli në drijtim të tij duke i thenë që ta sprovonte ai vet. Pak vaj djegës ia spërkati fytyrën dhe ia verboi sytë. Perandori, si i tërbuar ulëroi nga dhembja, dhe ju lutë sherbëtorës së Zotit ta shëronte. Shna Prendja me zë të lartë thirri emrin e Krishtit dhe perandori u shërua aty për aty. Kjo mrekulli e shtyri Antoninin ta ndalonte ndjeken e të krishterëve në gjithë perandorinë dhe Prenda rifilloi predikimin e vet e pa pengesë.

Në vitin 161 vdiq Antoninin dhe e trashëgoi Marcus Aurelius. Nën sundimin e tij shpërthei një murtajë.

Romakët menodnin se murtaja kishte ardhur si pasojë të zemrimit të zotërve të tyre për trajtimin e butë të krishterëve, dhe rishtas filluan t'i ndjekin ata. Shna Prendja nuk dinte për këtë ndryshim dhe vazhdoi misionin e saj, duke shpërndarë gjithësekund fjalën e Ungjillit. Në një vend, sundimtari Asclepius holli në një pus me gjarpër helmues, duk menduar se ai do ta mbyste atë. Por, Prenda beri shenjën e Kryqit dhe gjarpri u nguros dhe u thye në dy copa. Si rezultat, Asclepius dhe të tjerët që ishin me të besuan në Zotin e vërtetë.

Rishtas në liri, Shenjtorja rifilloi predikimin. Në një vend tjetër e qiten në gjyq para njëfarë sundimtari Tarasios dhe ajo filloi t'i fliste për Jezu Krishtin. Tarasios e mundoi atë në çdo mënyrë, por kur pa se asgjë nuk mund t'ia mbushte mendjen t'i bjerë hashe krishtit, ai urdhëroi që t'i pritej koka.

Shna Prendja u martirizua në vitin 180 pas Krishtit.

Shna Prendja

Shna Prendja është pajtore e të verbërve.

Festa e Shna Prenës sipas kalendarit të përgjithshëm është më 14 nëntor, por ndër shqiptarë, sipas kalendarit bisantin, festohet më 26 korrik.

42

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

LINGUISTIKË - Gjuha shqipe gjatë historisë Bahri Beci Gjuha shqipe sot flitet në Shqipëri dhe jashtë kufijve të saj, si në Kosovë, në territorin ndërmjet Shkupit, Gostivarit, Tetovës dhe Dibrës, në Preshevë, në Bujanovc dhe në Medvegjë, në Krajë, në Ulqin me rrethina deri në Tivar dhe në Çamëri. Shqipja, pra flitet në viset perëndimore të Ballkanit, aty ku kryqëzohen rrugët që lidhin Lindjen me Perëndimin, pikërisht në atë rajon që ka qenë djepi i qytetërimit antik europian.

Gjithashtu, shqipja flitet edhe në diasporë (në Itali, në Greqi, në Bullgari, në Ukrainë), edhe në shumë vende të tjera të kontinentit tonë dhe më gjerë në Amerikë, në Azi dhe në Australi nga shqiptarë të vendosur atje në kohë më të hershme ose më të vonshme.

Gjuha shqipe i përket familjes së gjuhëve indoeuropiane. Rreth dy mijë fjalë të shqipes janë me origjinë indoevropiane: kokë, ditë, natë, dimër, ujë, ha, pi, jam, kam, zog, dem, elb etj.

Shqipja formon një degë më vete në familjen e gjuhëve indoeuropiane.

Gjuha shqipe, pra, nuk ka lidhje birërie me asnjërën nga gjuhët e sotme indoevropiane.

Territori shqiptar ka qenë i banuar që nga paleolitiku i mesëm (100000 4000 vjet para Krishtit). Gjurmët e para të rëndësishme të qytetërimit i përkasin neolitit (6000 - 2000 vjet para Krishtit).

Në fillimet e kohës së bronzit, fiset ilire shfaqën në një territor të gjerë, që shtrihej nga Gadishulli i Istrias në veri, deri në gjirin e Artës në jug. Në lindje, kufiri i tyre shtrihej afërsisht deri te lumenjtë Vardari e Morava. Popullsia ilire është formuar nga popullsia autoktone të epokës së neolitit, pas ardhjes së popullsive indoeuropiane aty nga fundi i mijëvjeçarit të tretë para Krishtit. Pra, ilirët përbënin një popullsi shumë të vjetër të vendosur në perëndim të Ballkanit. Emrat e dy fiseve ilire, Pajonëve dhe Thesprotëve i gjejmë tek "Iliada" dhe "Odiseja" e

Homerit.

Kjo popullsi del me këtë emër në shekullin V para Krishtit. Në rrethinat e Durrachium-it (Durrësi i sotëm) u formua nyja e Shtetit të parë Ilir. Gjuha e kësaj popullsie ishte ilirishtja.

Shqiptarët janë pasardhës të ilirëve dhe gjuha shqipe pasardhëse e ilirishtës. Nga kjo gjuhë nuk kanë mbetur veçse pak fjalë, të cilat mund të shpjegohen me gjuhën shqipe dhe konkretisht sika = thika, peli = pleq, aspetos = i shpejtë. Edhe disa emra gjeografikë dhe emra personash ilirë mund të shpjegohen me fjalë të shqipes. Kështu p.sh. Dardania është shpjeguar me shqipen dardhë, Dalmatia me shqipen delme, dele, Ulkin me shqipen ulk, ujk, Dimalum me shqipen di mal (= dy male), Bardhul me shqipen i bardhë, Daz me shqipen dash.

Në vitin 168 para Krishtit, Iliria u pushtua nga romakët. Filloi kështu një periudhë pushtimi që zgjati për më shumë se pesë shekuj.

Në shekullin VII, Shqipëria u pushtua nga sllavët, kurse në shekullin XV nga turqit otomanë. Pushtimi otoman vazhdoi pesë shekuj, deri më 28 nëntor 1912.

Në mesjetë, popullsia e territoreve të populluara nga fiset ilire quhej Albanoi dhe vendi Albanon, prej nga ka dalë forma popullore Arbënesh ose Arbëresh.

Emrat e sotëm Shqipëri, shqiptar, shqip janë shfaqur në shekullin XVII. Gjatë kësaj periudhe të gjatë pushtimi, gjuha dhe kultura shqiptare kanë qenë nën ndikimin e gjuhës e të kulturës latine, greko-bizantine, sllave e turke.

Gjenden në shqipe fjalë me origjinë nga greqishtja e vjetër, latinishtja, greqishtja bizantine, sllavishtja, turqishtja etj.

Nga greqishtja e vjetër kanë hyrë fjalë të tilla si: drapër, lakër, qershi, shpellë; nga latinishtja: arë, kalë, mbret, furkë, ungj; nga greqishtja bizantine: fis, ikonë, kallogjer, manastir, nga sllavishtja: gjobë, lopatë, pushkë, opingë, rob, si edhe toponime: Berat (bel+grad), Dropull (Drino +polje), Konispol (kon +polje), Velipojë

(veliko+polje), Zadrimë (za+Drin), Zagori (za+gor); nga turqishtja: tepsi, pazar, cohë, bahçe, oxhak, sobë, jastëk, ilaç etj. Është e vërtetë që shqipja ka pësuar ndikime nga gjuhët e huaja, sidomos në leksik, po është po kaq e vërtetë që ajo ka shfaqur aftësi për t`i asimiluar dhe ndryshuar sipas modelit të vet huazimet, duke treguar forcën dhe gjallërinë e saj. Kështu fjalët e greqishtes së vjetër drapanon, kerasia, spileon në shqip dalin drapër, qershi, shpellë; në latinisht arvum, vicinium, imperatorem në shqip arë, fqinj, mbret, në sllavisht glob, opanak, ravnica, në shqip gjobë, opingë, rrafsh.

Gjithsesi, gjatë periudhës që vendi ynë, kultura jonë, gjuha jonë ishin nën ndikimin e kulturës e të gjuhës latine, greko-bizantine, sllave e turke, gjuha shqipe ka ruajtur origjinalitetin e saj si gjuhë indoevropiane, me strukturë fonetike, gramatikore e leksikore të veçantë.

Në historinë e Shqipërisë dhe të shqiptarëve Rilindja Shqiptare (XIX XX) zë një vend të veçantë. Gjatë kësaj periudhe, problemet e gjuhës u bënë pjesë përbërëse e programit të Rilindjes Shqiptare, e cila, me alfabetin e Shoqërisë së Stambollit (1878) hodhi bazat për zgjidhjen e problemit të alfabetit të gjuhës shqipe, i cili përfundimisht u zgjidh në Kongresin e Manastirit më 1908. Në bazë të alfabetit të gjuhës shqipe është alfabeti latin.

Dokumentet e para të shkruara të shqipes i përkasin shekullit XIV. Libri i parë i shkruar është "Meshari" i Gjon Buzukut, që i përket gjysmës së dytë të shek. XVI (1555). Ka mundësi që tradita e shkrimit të shqipes të ketë qenë më e vjetër. Shqipja është shkruar në dy dialekte kryesore, në gegërisht dhe në toskërisht. Vepra e parë toskërisht është "E mbësuame e krishterë", shkruar nga Lukë Matrënga dhe botuar në Romë më 1592.

Shqipja ka vazhduar të shkruhet në dy dialekte deri më 1972, kur toskërishtja letrare u shpall gjuhë letrare kombëtare, ose gjuhë letrare e njësuar, ose më mirë gjuhë standarde.

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

43

GJURMIME - Kush ishin Ballshajt ?

Në shkencën e historisë, varësisht nga interesat, ekzistojnë mendime dhe qëndrime të ndryshme në lidhje me prejardhjen (origjinën) e Ballshajve "Fisnikë të Zetës". Edhe pse mbizotëron mendimi se janë të gjakut shqiptar, ka edhe mendime se dalin nga sllavët, francezët, vllehët, latino-shqiptarët e tjera.

takon trungut të madh të gjuhëve indoeuropiane. Të këtij mendimi janë Jokli, Hani, Valentini e të tjerë. Fjala Bal (Ball) mund të shpjegohet vetëm me ndihmën e gjuhës shqipe dhe ka domethënien: i parë, më i pari, pari, paria, në krye, kryekreu, lart, në lartësi, fron, i dukshëm etj.

Që ka të bëjë me një emër ilir, këtë e vërtetojnë si autorët e vjetër grekë dhe romakë (Plini, Apiani, Mela), asht edhe ata të kohës së re (Zef Mirdita e shumë të tjerë), të cilët qesin në dritë emrin e një dinasti (udhëheqësi) lokal të njërës

Në fushën shumë të gjerë të së kaluarës historike iliro-shqiptare, gjatë periudhave të ndryshme, varësisht nga momentet, situatat, nevojat, kërkesat, intereset dhe dëshirat, janë bërë dhe bëhen shtrembërime apo dhe konstatime të ndryshme, në dëm të historisë sonë. Kjo në të madhe e vërteton mendimin e Oskar Vajldit se historinë duhet shkruar përsëri, por edhe se duhet dhe se është i nevojshëm pranimi i të së vërtetës (aq sa është e mundshme të jetë e vërtetë, në këto rrethana dhe situatë). Në masë të konsiderueshme, ky konstatim ka të bëjë me historinë kombëtare shqiptare.

Do të përpiqem që në këtë shkrim të jap ca shpjegime, gjithnjë duke u thirrur në burime dhe shkrime historike, pak a shumë të verifikuara, në lidhje me emrin personal BAL ose BALL, toponimin Ballshë dhe patronimin Ballshë. Emri personal BAL (BALL) është tejet i lashtë dhe e takojmë tek ilirët, e trashëgohet nga shqiptarët.

Ballkanologët, ilirologët dhe albanologët pajtohen se fjala në analizë është iliro-shqiptare. Ka edhe të tillë që e vendosin në gjirin e gjuhëve indoeuropiane (pa e përcaktuar), gjegjësisht indoeuropiano-ilire, çka nuk ndryshon kurrgjë, sepse edhe gjuha ilire (shqipe) i

prej qendrave kryesore ilire, Risanit të periudhës pas mbretit Genc, e që e mbante emrin Balaios (Ballaios). Baza e emrit është Bal (Ball), kurse pjesa e dytë është mbrapashtesë latine. Sipas dokumenteve, Balaiosi ishte udhëheqësi (mbreti) lokal i nënfisit ilir të risaniotëve (pjesë e fisit të ardianëve).

Autori kroat Duje Rendiq - Mioçiq përmend emrin Bal (Ball) si emër personal të ilirëve, gjegjësisht i nënfisit të ridiatëve (i takonin fisit të dalmatëve).

Po ashtu, tek ilirët kemi emra të kombinuar, sikurse janë Ballacros (Balla + Cros), që në shkencë janë të njohur si dygjymtyrësh, por kemi edhe njëgjymtyrësh, si Balierius (emri Balier + prapashtesa latine IUS). Tek autorët e vjetër do të takojmë edhe emra ilirë tregjymtyrësh: Plato Balierius Plato dhe

Nga Pjetër Ivezaj

Verzano Balierius Plato, që duhen lexuar Platoja i Balier Platos dhe Verzi i Balier Platos (ishin vëllezër). Edhe një autor tjetër kroat, me ide pansllaviste, Vinko Pribojeviq, në veprën "O podrijetlu i zgodama Slovena", përmend emrin Ballaros (Ballar + os - mbrapashtesë latine). Fanula Papazoglu në veprën "Origjina dhe zhvillimi i shtetit ilir" ("Porijeklo i razvoj ilirske drzave") numëron emra ilirë (si dhe shumë të tjerë) në mesin e tyre edhe Bal (Ball) dhe Bala (Balla), si emra të gjinisë mashkullore dhe femërore dhe sipas mendimit shkencor, jep vazhdimësinë mbretërore ilire: Pleurat-AgronPin-Skerdilaid-Pleurat-Gent.

Autorët e vjetër, si njërin ndër themeluesit e fiseve ilire, në këtë rast të tribalëve, përmendin emrin Tribal (i formuar nga TRI + BAL), si tejstërnip i Ilirit dhe i biri i Peonit, ku mund të dallohet emri BAL. Duke u nisur nga të dhënat e mësipërme, me mjaft saktësi mund të konstatohet se emri personal Bal (Bala), patronimi Ballshë dhe toponimi Ballsha, si dhe Balezi (sot Bajza, ndoshta) janë të origjinës ilire dhe të trashëgimisë iliroshqiptare. Në historinë kombëtare, që mbështetet në të dhënat shkencore, emërtimi i vendit (toponimi) Ballshë (qytet në Shqipëri), lidhet dhe shpjegohet me ndihmën e gjuhës shqipe dhe përputhet me emrin Ball.

Emilianus von Sufflay (i njohur si Millan Shuflaj), në veprën "Stadt und Burgen Albaniens… " Vien 1924, faqe 25, thekson se qyteti i vjetër Ballecium ose Balecium (sot Ballsha) do të marrë emrin nga fjala arbërore (shqipe) - Ball.

Të njëjtin konstatim e bën edhe Konstantin Jeriçeku në veprën "Handelstrasse", faqe 22. Edhe C. Eubel në "Hierarchia catholica Medii Esii", faqe 125, do të vërtetojë të njëjtën gjë dhe thekson se Ballsha ishte qendër e peshkopisë me peshkopin e parë nga Gjermania, Grunberger (1351-1357).

44

Jeta Katolike

Me mendimin e tyre pajtohet edhe F. Buliq në "Distonnaire dzhistorieet de geographie ecclesiastique". faqe 385.

Ata çka u theksua për Ballshën mund të thuhet edhe për vendbanimin e vjetër Balesi (Balezi), sot ndoshta Bajza.

Emri iliro-shqiptar në fjalë është i pranishëm edhe në mbiemrin (patronimin) e familjes shumë të njohur, Ballshajve, (në dokumentet latine dhe të Venedikut - Ballshidët), që sunduan Zetën (1360-1421), shtet i banuar nga popullsia e përzier shqiptare dhe sllave, gjegjësisht dokumentet vërtetojnë se ka dallim ndërmjet asaj që quhej Montenegro (Mali i Zi) dhe Zenta (Zeta). Në lidhje me këtë do t'i citoj disa autorë dhe shkencëtarë. Autori francez Le Normant (Lenormant), i njohur për disa qëndrime jo mjaft të arsyeshme, thotë: "Dermiere de Ballsha III prince de Montenegro et Zenta" (I fundit Ballsha III princ i Malit të Zi dhe Zetës) në "Revue numismatiques", vëllimi VI (1961).

Mihailo Diniq, autor serb, në veprën "Srpske zemlje u srednjem veku", faqe 202, i dallon Montenegron dhe Zetën, duke cekur se kështjella e Ostrogut është në kufi me Shqipërinë (viti 1444) "Ostroch castell con lo contato ali confini de Albania". Gjithashtu shkruan se "Ballshiqët janë nga Zeta". Në favor të citateve shkon dhe Tubimi në Vraninë më 6 shtator 1455, ku morën pjesë edhe fiset shqiptare nga Zeta: Tuzët, Hoti, Gruda, Kuçi, Mataguzhët, Bushati, Pamaliotët, Palabardhi, si dhe vëllezëritë nga Dinosha, Gurreci, Guri i Zi, Arbanasi (Krajë), Helmica etj.

Edhe Ivan Bozhiq, në "Nemirno pomorje u XV veku", faqe 160, thirret edhe në "Listine" No. V dhe No. X, faqe 256 dhe 167, vërteton të njëjtën gjë. Është e njohur në historinë e shekujve XIII-XVI se fiset kryesore të Zetës ishin Tuzët, Hoti, Bitidosët, Suma (Gruda), Mataguzhi, Kuçi, Palabardhët e të tjerët.

Të gjithë konsideroheshin "fise dhe kompani ushtarake shqiptare të forta".

Në shkencën e historisë, varësisht nga interesat, ekzistojnë mendime dhe qëndrime të ndryshme në lidhje me prejardhjen (origjinën) e Ballshajve "Fisnikë të Zetës". Edhe pse mbizotëron

KORRIK - DHJETOR 2003

mendimi se janë të gjakut shqiptar, ka dhe mendime se dalin nga sllavët, francezët, vëllahët, latino-shqiptarët e tjera.

Emilianus Sufflay (Millan Shufllaj) dhe Thalloczy (Talloci) konstatojnë "Der Herr von Nord Albanian, der katholische Albanier "Balsa" (Sundimtar i Shqipërisë veriore, katoliku Ballsha), kurse autori francez Ducange (Dykanzh) në "Illyricum vetus e novem" (faqe 131 - 132) shkruan "Quidam ex Albaniae proceribus cognomento Balsa".

G. Valentini, duke folur mbi fisin e Hotit në librin "II Diretto della Comunita" (faqe 273), thekson "rebeli al Balsa"dhe Ballshët i cilëson si fisnikë shqiptarë dhe sundimtarë të Zetës.

Konstatin Filozofi Ballshën e III-të e konsideronte shqiptar. Në Acta Diplomatica, libri 2, faqe 425, ceket se "Ballshajt janë rumunë dhe vllehë, veten e mbajnë si shqiptarë, mbajnë kancelarinë serbe dhe konsiderohen si pronarë të Perandorisë Serbe" (ku me fjalët "rumun dhe vllah" konsideroheshin fiset gjysmënomade dhe blektorale) dhe nuk u përcaktohet kombësia.

Pierre Coquelle (Pier Kokel) në "Historinë e Malit të Zi dhe Bosnjes", me disa manovrime, thekson se edhe Crnojeviqët "janë farefis i Ballshëve".

Në dokumentet e vjetra mund të takohet vetëm mbiemri Cernovechio ose Cernoy ( në "II Direto Delle comunita", faqe 273). Mavro Orbini, duke folur mbi origjinën e familjes Ballsha cekë se ata janë nga Zeta, "por feudalë të varfër",

Burektorja

gjersa Sima Qirkoviq i cilëson si "vllehë të sllavizuar" (vllah - blegtor).

Radosllav Rotkoviq në "Kratka ilustrovana istorija crnogorskog naroda" thotë se "Ballshajt dolën nga anonimiteti, ndoshta si mjekë popullorë". Ç.

Mijoviqi më 1866 konstaton se Ballshajt në Shqipëri kanë ardhur nga Franca, kurse Konstatin Jeriçeku këtë e quan supozim të pabazë. F. Sansovino në "Dell Historia universale dell origine et imperio di Turchi", në faqen 352, shkruan se "Ballshiqët" janë sllavë, kurse historiani rumun Nikolla Jorga në "Historiere des Etats balconicies jusqu a 1424" (faqe 223) Ballshajt i lidhë me prejardhje rumune.

Në bazë të konstatimeve dhe dokumenteve të lartpërmendura, me saktësi të madhe mund të vërtetohet se emri personal (i të dy gjinive) Bal (a), Ball (a), Ballshë është i botës iliro-shqiptare dhe se trashëgohet gjatë shekujve nga shqiptarët, deri në ditët tona. Thirrja dhe referimi në dokumente relevante historike mundëson konstatimin se emri në fjalë u fut në patronime (Ballshe, Bala, Balaj etj) si dhe në toponime (Ballsha) etj.

Autorët e vjetër, si njërin ndër themeluesit e fiseve ilire, në këtë rast të tribalëve, përmendin emrin Tribal (i formuar nga TRI + BAL), si tejstërnip i Ilirit dhe i biri i Peonit, ku mund të dallohet emri BAL.

DUKAGJINI

• Burek të shijshëm 7 ditë në javë • BUREK ME MISH ME DJATH

• ME SPINAQ

Tel. (718) 822-8955 758 Lydig Avenue • Bronx, NY 10462

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

45

ANCIENT DARDANIA Prof. Dr. Edi Shukriu Institute of History Prishtina - KOSOVA The Dardanians, as the sole large political force in the central Balkans in the Hellenic period, have long attracted the attention of researchers. On the basis of classical written sources and personal and place names, the theory of their Illyrian identity was put forward in the early 19th century and upheld by many Albanian and foreign writers.

The area occupied by the Dardanians and Dardania before the Roman invasions has been ascertained on the basis of data supplied by classical authors such as Herodotus, Polybys, Livy, and Strabo, and by ancient monumental inscriptions.

The pre-Roman Dardanians lived mainly in what today is Kosova. north-

west Macedonia, and southern Serbia.

To the south, their territory bordered on Peonia and Macedonia, and Bilazora near Veles was one of their border points.

This was the border between the provinces of Upper Mezia and Macedonia in the Roman period. Their western border followed the course of the White Drin, and to the north-west the upper and central border of upper Mezia.

The Morava in the east formed their border with the Thracians. It is more difficult to ascertain the Dardanians's northern frontier. It has been observed that the station of Ad Fines (Kursumlija) represented the border between the territories of the municipia of Ulpiana (Prishtina) and Naissus (Nis), but there is no question of this being an ethnic border. The northern border east of the

Personal - Corporate - Partnership - LLC-s Sales Tax • Payroll Tax

Personal & Business

Auto • Business • Home

1809 Paulding Ave. Bronx, NY 10462

(718) 892-1000 Fax: (718) 892-6210 Pashk Berisha

WWW. BKBSERVICE.COM E-Mail:bkbservice@aol.com

Morava is also unclear. There is no doubt that Nis vas later included within the borders of the Dardanian kingdom, and was reckoned by classical authors to be one of the most important Dardanian cities.

Considering the geographical spread of the Dardanians before the Roman invasions, Kosova represents the core Dardanian territory, and can offer answers to a number of questions concerning the prehistoric and classical Dardanians. The question of links between bronze and iron age cultures is especially interesting. The question of ties between the Dardanians of the Balkans and those of Asia is also involved here. The question of connections with the Hellenic world at the dawn of classical antiquity is a separate one, as is the study of the culture of the period between the fourth and first centuries BC The absence of written sources makes archaeological research ail the more important. In Kosova, archaeological research has so far concentrated mainly on the excavation of Neolithic, iron age, and some classical and mediaeval sites. Few bronze age sites have been excavated, and all of them are of an Illyrian character. Vertical and horizontal stratographies investigating the continuity between earlier cultures and Dardanian iron-age culture proper have not been carried out.

The iron age has been the most intensively researched period in Kosova.

Research has shown that a culture with distinct features that can without doubt be called Dardanian existed in the eighth century BC, in the territories that written sources later call Dardania.

Despite its individual characteristics, Dardanian culture belongs clearly to the Illyrian community.

Its similarities to the bronze age cultures of Anamorava and the cultures

46

Jeta Katolike

of Paracin and Mediana in the northeast, despite isolated finds in Kosova, do not in any way suffice to permit Dardanian culture to be seen as anything but Illyrian, especially in the absence of proper research of the bronze age in Kosova.

It must be borne in mind that this question concerns the shapes of utensils, such as cone shaped pots with brims folded inwards, that are widespread over a much wider area. The real relationship between the culture of Bernica e Poshtme (Gornja Strazava) and Dardanian culture has still not been established.

A few characteristics, such as the similarity of the urn of Bernica e Poshtme with that of the tumulus of Shiroka and the urn of Bellaqevc (the latter of a similar type to the urns of Lushte and Llapotinc) seem insufficient to assert a continuity between the Bernica cultural group and Dardanian culture. Even if such a continuity is demonstrated, the outward similarities of the tumuli of Kukes, Mat, and Gllasinac, which show a continuous development from the bronze age onwards, do not permit any separation of Dardanian and Illyrian territories.

On the basis of present knowledge, Dardanian culture before the Roman invasions developed in the following phases.

I Pre-Dardanian culture (before 9th century BC) lIa Dardanian culture (8th-start of 6th century BC,) lIb (6th- mid-5th century BC) lIc (mid-5th-mid-4th century BC) III Urban Dardanian culture (4th 1st century BC) While pre-Dardanian settlements are on the plains (Nosala. Kllokot, Fafos Il, Glladnice), Dardanian settlements are in the hills. Most of them were inhabited in the Neolithic period and later from the eighth to the fourth centuries BC Settlements sited on strategic hilltops were defended by encircling stone walls and open trenches in the less welldefended parts Research in Gadime e

KORRIK - DHJETOR 2003

Eperme, Veletin, Bellaqevc, Cernice, Hisar near Suhareke, Teneshdoll, and Novoberde shows buildings within the settlements to have been rectangular, with wooden posts in stone foundations.

Some necropolises from this time have also been researched in Kosova. Burials were in tumuli.

Cremation was practised, and ashes were placed in graves or urns. Features of the tumuli of Kosova link them to those of Kukes, Mat, and Gllasinac.

Remembering that burial rites are in general conservatively preserved a n d d o n o t c h a n g e r a p i d l y, t h e Dardanian tumuli can be directly connected to the Illyrian culture of the western Balkans. The special characteristics noticeable in the Dardanian group in Kosova (Shiroke, Malopolc, Llashtice). in the Kukes-Drilon variant (Romaje, Perceve, Rugove), and the finds at Karagac must be considered in the context of contacts with neighbouring cultures developed through communications with the Adriatic coast via the valley of the White Drin and with other Illyrian territories via the Black Drin and the valleys of the Lepenc and Vardar.

The discovery of jewellery at Janjeve and the graves found at Banje e Pejes and Novi Pazar suggest comparisons with other Illyrian lands and ties with Greece.

Closer ties with the developed world of the south also encouraged the development of Dardania society.

From the sixth century BC, we encounter the precursors of hill cities.

In the fifth century, master potters produced pottery on the wheel, mainly of Hellenic appearance, which was sold on the market. Craftsmen also produced weapons and jewellery.

Pliny writes about Dardanian traditions in jewellery: "Men even wear on their upper forearms (gold bands) that come from Dardania, and are therefore called dardane. The presence of Hellenic imports on Dardanian territory at this time testifies to the development of trade.

A number of finds show the development of pre-urban Dardanian

society between the sixth and fourth centuries BC: these include the tiles at Veletin and sockets for wooden king-posts; the spread of settlements beyond hill-top acropolises toward the plains; and the flattened terrace al Gradine near Gadime e Eperme, that must have required major physical effort and a high level of organisation.

Discoveries of coins from the fifth and fourth centuries BC and the appearance of more elaborate forms of pottery testify to the demands of a more sophisticated society.

Urban settlements developed between the fourth and first centuries BC Strabo mentions the "polis arhaia" of the Dardanian Calabrians.

While Livy several times uses the term "urba" for Dardanian cities and mentions the city of Sintia.

Many of the urban sites from this period remain undiscovered, because until recently archaeological research concentrated solely on the excavation of the acropolises of old iron age settlements. The erroneous view prevailed that these were continuously inhabited until the Roman invasion, which gave rise to the mistaken conclusion of the retarded development of Dardania as a result of the lack of contact with developed southern regions. The Dardanians contacts with the south have been viewed solely in terms of their frequent wars with the stale of Macedonia (Dardania gens semper infestissima Macedoniae).

Recent research has proved that close contacts with the Hellenic world began toward die end of the seventh century BC with import from Chios. It has also been observed that hill settlements in Kosova gradually disappeared toward die middle of the fourth century BC" as dies also did in the Shkup valley (Shkup castle Nerezi, Varvara, Studencan).

No case of the destruction or forced evacuation of a settlement has been noticed, which makes their desertion a result of the urbanisation of Dardanian society the more likely

KORRIK - DHJETOR 2003

explanation. In fact, a tendency to move settlements to the feet of mountains (Veletin, Tenesdoll) is observable toward the end of the sixth century BC The development of Dardanian society and its ties with the south led to the birth of the Dardanian state, for which considerable evidence exists, including testimony to the existence of a monarchy (its kings included Longar and his son Bato, and Monun), the incidence of dynastic marriages, such as between Etuta of Dardania and Genc: the institution of slavery: and the existence of an army at the disposal of the king, divided into corps of 8 000 men.

The fact that the Romans did not attempt either to destroy existing economic and social structures or to assimilate those whom they conquered enabled the Dardanians to preserve their characteristics and traditions into late antiquity.

Such ancient divinities as Dea of Dardania and the god Andin survived in the Dardanian pantheon. Local costume was preserved, as is evident from gravestones and the bust of a woman from Kllokot. A specific style of Dardanian architecture and of monumental inscriptions arose in the imperial period. The tradition of mound burial was preserved, as shown by the two tumuli excavated at Ulpiana, Dardanian-Illyrian names survived, as did the names Dardanian and Dardania themselves, until late antiquity.

Slave and peasant revolts (latrones Dardanici) indicated resistance to the Roman occupiers. The province of Dardania was created in the fourth century AD as a result of the growth of Dardania independence.

T h e s e f a c t s a rg u e a g a i n s t t h e Romanization of the Dardanians in the time of the Roman Empire. M. Mirkovic points out that the indigenous inhabitants in the area of Scup and central Dardania (Ulpiana and Municipium D. Dardanorum) were greater in number than monumental

Jeta Katolike inscriptions would suggest, which leads to the conclusion that not even the inhabitants of urban centres were Romanized to any great extent.

Mirkovic also points out that most villages and their inhabitants retained their pre-Roman names.

The Dardanians' independence did not in any way mean their separation from the other lllyrians. The Illyrian Kingdom extended from the Neretva River in the north to the

Vjosa and Lake Oher in the south', and maintained close ties with the Dardanian Kingdom that were not broken by Roman occupation. Thanks to this continuity, the Arbers and Albanians, the successors of the Illyrians, were born as a people in the territory where the Illyrian states had existed.

Failing to appreciate this process, various writers have sought the origin of the Albanians in different areas.

Artiste Limousine Service Elegance • Luxury • Affordability “FOR THE SUPERSTAR TREATMENT” Tel. 914-243-0807 • Fax. 914-245-3391

“WEDDINGS & PROMS OUR SPECIALTY” Featuring New Luxurious 2-18 Passengers Super Stretch White Lincolns Fully Loaded

Rolls Royce • Excalibur • Mercedes • Lexus • Sedans

5% DONATED TO MOTHER TERESA CENTER WHEN YOU BOOK WITH US! 24 orë 7 ditë në javë.

Zbritje për dasmat dhe ceremonitë shqiptare!

Limuzinat 2000 më të reja super të gjata - kapaciteti 18 persona Ju garantojmë për çmime të volitshme dhe shërbim profesional!

“FOR ALL OCCASIONS & DESTINATIONS” •Weddings •Airports •Night Out •Anniversaries

•Proms •Casinos •Concerts •Sporting Events

•Birthdays •Christenings •Dinner/Theatre •Special Events

“SERVING THE TRI-STATE AREA SINCE 1983” Weddings Complimentary Champagne & Church Runner

47

24 Hours 7 Days

914-243-0807 Visit us at:www.artistelimo.baweb.com Lule (Lola) & Nua (Tony) Gjokaj Please Make Your Reservation Early!

Professional Courteous Tuxedo Chauffeurs

48

Jeta Katolike

Urban centres such as Ulqin, Peje, Prizren, Shkup, Tetove, Diber, Struge, Manastir, Korce, and Janine as well as routes of communication from Durres, Shkoder, and Vlore toward Athens, Salonica, Nis, and Sofia were important for Illyrian and later Arberian and Albanian integration.

In recent years, various baseless theories have been advanced with the aim of denying the ethnic rights of the Albanians in the territory of the former Yugoslavia as the successors of the Dardanians and the civilisation they created.

These have included: 1) The denial of the Illyrian ethno genesis of the Illyrians, with the assertion that their origin was DacoMezian.

2) The assertion of an Illyrian intrusion into Dardanian territory in the sixth to fifth centuries BC, i.e. that the Illyrianization of the Dardanians began at this time.

3) The assertion that the Albanians were created in the early Middle Ages as a result of the intermarriage of nomadic shepherds and l o c a l u n - R o m a n i z e d re m n a n t s , including remnants of the Illyrians and Dardanians.

Even though the elaboration of the Daco-Mezian thesis by Serbian goes beyond the academic sphere, it has become topical because of the status of Kosova and the question of the Albanians in the former Yugoslavia.

Certain matters that disprove this theory must therefore be mentioned.

Its initiator, V. Georgiev, relying on certain linguistic data taken out of context, admits that "We know nothing about the language of the Mezians in the Balkans". Nor do classical sources offer any kind of facts suggesting that the Dardanians were Mezian tribes or neighbours to them".

Remembering that the

KORRIK - DHJETOR 2003

Tr i b a l i a n s w e r e b e t w e e n t h e Dardanians and the Mezian tribes, it must be said that Dion Kasi disting u i s h e s t h e Tr i b a l i a n s f r o m t h e Mezians. After analysing the sources concerning the Mezians, F. Papazoglu concludes that they were not Mezians. It must be realised that the Dardanians had a long eastern border with the Thracians, not the Mezians.

The only direct link with the Mezians might have been the Tribalians in the north, if the Mezian origin of the Tribalians is confirmed, but this does not make the Dardanians lived on Illyrian soil, writing that the river Angro the southern Morava or the Iber) flows from the "country of the Illyrians".

The fact of the Illyrian character of Dardanian culture during the iron age disproves the theory of Illyrian intrusion into Dardanian territories in the sixth and fifth centuries BC When one bears in mind that it was during these centuries that the Dardanians achieved a higher level of development and that it was only slightly later that they appeared as the sole large political force in the central Balkans, any occupation of Dardanian territory by Illyrians or anybody else appears improbable.

testify to a continuity of the old names according to the historical development of Albanian phonetics, as in the cases of Naissus (Nis), Scupi (Shkup), Scardus mons (Sharr), Drinus (Drin). etc.

In conclusion, it might be said that the thesis of the Illyrian character of the Dardanians is the most tenable.

Dardanian society developed to the extent that a Dardanian state was formed. Tradition, and economic and political interests contributed to the Dardanians' ties with other Illyrians. As a result, the territories where Illyrian states had formerly existed (in modern Albania, Kosova, western Macedonia, southern Serbia, Montenegro, and Cameria) did not succumb to Romanization, but continued to be inhabited by an indigenous Illyrian or Arberian-Albanian population. In contrast, in areas where the Illyrians did not achieve organisation in states, the population was assimilated by Slav tribes, as in Bosnia and Herzegovina, Slovenia, Croatia, and Dalmatia.

Ftesa për dasma në gjuhën shqipe!

It must also be added that the Illyrian character of all the Dardanian kings (Longar, Bato. and Moun), is indisputable, as is the Illyrian character of the majority of the personal names that appear on monumental inscriptions from the Roman period discovered on Dardanian territory.

Place names also

Çmime shumë të volitshme!

Shërbim i shpejtë - Sipas porosisë edhe për 24 orë

Albanian Yellow Pages, Inc. 2322 Arthur Ave. Suite 10, Bronx, NY 10458

Tel. (718) 584-1620 • Fax. (718) 584-1228

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

49

Portat e Arta (Golden Gate) të Via Egnatias në Ballkan Prof. Dr. Valter Shtylla Historia e rrugës antike Via Egnatia e meriton të ndriçohet dhe botohet për shumë arsye. Trasimi topografik mjaft komod, kalldrëmet solide, veprat e artit të shumta si urat e gurit e drurit, muret mbajtës, kanalizimet etj, formulojnë historinë e teknikës së ndërtimit të saj.

Ekspeditat e shumta ushtarake gjatë shekujve të ndryshëm përshkruajnë historinë militare të Via Egnatias. Veç këtyre, kjo rrugë antike ka qënë bartëse e kulturave të ndersjellta. Ajo lidhte ndërmjet tyre qendra të botës antike si Dyrrachium, Scampën, Lychuidin, Heraclean, Edesen, Pellën, Tesalonikun, Neapolis (Kavallën) dhe Kostandinopojën, duke qënë kështu një rrugë kulturore, e integrimit të traditave dhe e komunikimit human. Përveç treguesve të mësipërm, që përbëjnë historinë komplekse të Via Egnatias, kjo rrugë antike sot tingëllon mjaft interesante në aktualitetin euro-ballkanik, sot Via Egnatia përfaqësohet nga i ashtuquajturi "Korridori 8", aq shumë u përfol në projekte-ide, projekte teknike dhe preventiva kostoje të qeverive dhe organizmave projektuese nga Ballkani.

Dhe nuk është punë e humbur kot.

Romakët që kur e ndërtuan në shekullin e II para erës sonë zgjodhën atë si variantin më të shkurtër dhe ekonomik ndërmjet Durrësit dhe Kostandinopojës nëpërmjet Selanikut.

Duke kaluar një terren të shkurtër malor në malet e Polisit, gjatë luginës së Shkumbinit në Iliri, qafat e buta në Bukovo e Xhavato në segmentin Lychnid - Heraclea në Maqedoni, nga pikëpamja fizike Via Egnatia përfaqësonte një aks rrugor, i cili veç lartësive të cituara më sipër, përshkohej në ultësira bregdetare deri në Kostandinopojë, Rrugë e shkurtër, përgjithësisht fushore dhe që kalon nëpër qytete të rëndësisme të

Shqipërisë, Maqedonisë, Greqisë dhe Turqisë, janë tamam këto avantazhet e kësaj rrugë antike që e bëjnë atë të lakohet aq shumë në opinionet aktuale. Via historike Egnatia kalonte nëpër katër territoret e mësipërme dhe gjithë rrugët e tjera në veri e jug të saj janë veçse degë të saj. Rigjenerimi i kësaj rruge, me të dy orientimet - Maqedoni Bullgari si dhe Maqedoni - Greqi Turqi, përbën një faktor jetik për Shqipërinë. Në fazën e ndërtimit, ky investim punëson shumë shqiptarë, si dhe inicion nismat infrastrukturore si hotele - restorante, pika karburanti, etj.

Ndërsa në fazën e shfrytëzimit Shqipëria është tranzite urbanistike ekonomikokulturor. Si të thuash atdheu ynë do ta ketë vendin në mesin e sofrës ballkanike. Në këtë rast, shansi historik është me ne dhe pavarësisht nga pengesat ai duhet shfrytëzuar.

Duke pasur pozitën kyçe në këtë aks historik nuk na falet mbetja jashtë nga aktualizimi i tij, për arsye të varianteve të tjera ballkanike, të cilat mund të emertoheshin dhe ato me termin Via Egnatia. Në fund të fundit, Komuniteti Ndërkombëtar duhet të ndërgjegjësohet se jo rastësisht Iliria - Shqipëria ka qënë shtrat i Via Egnatias të ndërtuar nga romakët, të cilët janë dalluar për trasime rrugësh apo ndërtime të arrira të çfarëdolloji. Tema të tilla teknike që përfaqësojnë njëherazi dhe interesa jetike politiko-ekonomike, në forumet ndërkombëtare duhen mbrojtur jo vetëm nga përfaqësues diplomatikë.

Emergjenca të tilla si faktorë ekonomikë, investimet e huaja dhe hapja e vendit drejt niveleve të larta të qytetërimit nuk pranojnë zvarritje të problemeve kardinale të zhvillimit.

Rrugët gjithmonë kanë shprehur zhvillimin e një vendi. Historikisht vendi ynë për vetë pozitën, i ka pasur gjithmonë ato. Sot kemi të drejtën e rigjallërimit të tyre edhe në ndonjë rast në ballafaqime ekskluzivitetesh prej të tjerëve.

Rrugët lidhin popujt, zhvillojnë

vendet ku kalojnë dhe ato duhen zhvilluar aq më tepër sot në pretendimet për një Europë Komunitare. Korridori 8 (pjesërisht dhe tërësisht Via Egnatia), rruga Durrës - Prizren, edhe ajo me origjinë antike, rruga transversale veri jug nuk janë veçse shpëtimi i Shqipërisë, e cila vazhdimisht po citohet nga organizmat ndërkombëtare për nivelet e ulëta të jetesës.

Për ndërtimin e Via Egnatias shprehet një gur miliar i zbuluar në vitin 1974 në rrethinat e Selanikut. Në këtë gur në latinisht dhe greqisht lexohet emri i Prokonsullit të Maqedonisë Knaesus Egnatius, biri i Gajusit sunduesit të Romës, si dhe distanca prej 260 miljesh ndërmjet Dyrrachianit (Durrësit dhe Tesalonikut).

Ky shënim me emrin e shtetarit më të lartë të provincës së Maqedonisë, nën pushtetin e të cilit u ndërtua kjo rrugë, shpreh faktin historik se punimet e Via Egnatias u realizuan në periudhën republikane të Romës, ndërmjet viteve 146-143 para erës sonë, në fillimet e prokonsullit të Egnatiusit në Maqedoni, emrin e të cilit mori dhe vetë rruga. Via Egnatia në Ballkan ishte vazhdimi i Via Apias së njohur të gadishullit italik të Apenineve, ndërtuar në vitin 312 p.e.s. nga censori Apius Klaudit, i ngarkuar me pasurinë shtetërore dhe me punët publike. Via Apia nga Roma zbriste drejt jugut deri në skelën e Brundisiun (Brindisi) për t'u hedhur matanë Adriatikut në Dyrrachium. Ndërsa Egnatius e ndërtoi këtë aks romak, perandori Trojan (98-117) ndërmori gjatë Via Egnatias punime të tilla të rëndësishme sa që emri i këtij perandori konfondohet me emrin e krijuesit të rrugës, Egnatias. Via Egnatia si një rrugë antike me vlera të njohura funksionale, përveçse ishte një zgjidhje teknike optimale e pasur me elementë strukturore, kjo ka qënë trajtuar dhe si një vepër monumentale. Në qytetet antike ku ajo kalonte, ishin të njohura Harqet e Triumfit me relieve dekorative

50

Jeta Katolike

si dhe portat madhështore.

Nëpërmjet Portave, Via Egnatia hynte në sistemet e fortifikuara të qyteteve të asaj kohe. Portat e qyteteve antike ku kjo rrugë duke çarë muret e fortifikuara, futej në qytet mespërmes duke dalë nga faqja simetrike e fortifikimit, quhheshin Porta e Artë - Golden Gate. Deri më sot Golden Gate të Via Egnatias në Ballkan, diku e ruajtur apo diku sipas burimeve, hasen në Dyrrachion (Durrës), Scampis (Elbasan), Tessalonik (Selanik) dhe në

KORRIK - DHJETOR 2003

Kostandinopojë (Stamboll). Gjurmët e Portës së Artë në Kalanë e Durrësit dolën pas prishjes së godinës së ish Shtëpisë së Pionierit karshi Inter Klubit.

Ajo ndodhet në murin më të hershëm të kalasë muri i shek.III-IV të erës sonë ndërtuar me tulla. Punimet e çlirimit të kryera në fundin e vitit 2000 evidentuan konstruksionin e Portës së Artë të Durrësit.

Nën asfaltin e rrugës doli gjurma e fillimit të qemerit të madh me tulla, në

Elegancë!

Elegancë!

Elegancë!

LE CHIC THE MOST ELEGANT, MODERN, FULL SERVICE, UNISEX SALON IN RIVERDALE...

We use the highest quality professional salon products, the latest equipment and European ammonia-free hair colorings.

Personal services are provided by a seasoned, experienced and friendly proffesional staff.

HOURS: MONDAY & TUESDAY 10AM-6PM WEDNSDAY, THURSDAY & FRIDAY 8AM-8PM SATURDAY 8AM-6PM CLOSED ON SUNDAY

• Për të gjitha moshat • Shërbim profesional • • Aparaturë moderne • Atmosferë e këndshme • Mirë se vini! Lisa Curanaj

587 WEST 235TH STREET RIVERDALE NY

718-548-9090 PRIVATE PARKING LOT

mbështetjen e djathtë të saj. Pas llogaritjeve ky qemer rezulton me hapësirë drite rreth 9.6 m. Djathtas tij ndodhet qemeri i vogël i kalimit të këmbësorëve me hapësirë drite 2.5 m. Qemeri i majtë nuk ruhet, por gjurmët e tij mund të jenë nën lulishten pranë. Porta e Artë e hyrjes së Via Egnatias në Dyrrachion dhe në vetë gadishullin ballkanik ka formë klasike. Një hark i madh qëndror për kalimin e qerreve me dy harqe simetrike më të vegjël anash për kalimin e këmbësorëve. Në vitin 1914 qemeri i madh ka qënë i ruajtur plotësisht.

Portë të Artë të Via Egnatias duhet të ketë pasur dhe në fazën më të hershme të Kalasë së Elbasanit, shekulli i IV i erës sonë. Në fortifikimin e Scampias (Elbasani) Via Egnatia hynte në mesin e murit perëndimor pranë muzeut të luftës dhe pasi përshkonte qytetin dilte nga lindja. Nga Golden Gate i Scampisit nuk ruhet asgjë në këmbë përveç fondamenteve arkeologjike të nëndheshme. Siç vërehet nga gjurmët e kullave në daljen e Via Egnatias, në Scampis hyrja e dalja e Via Egnatias kanë pasur një strukturë tjetër, të paktën gjykuar nga faza mesjetare, pasi sqarimi i fazës antike kërkon gjurmimin arkeologjik. Portat me qemere nga të dy anët mbroheshin me kulla gjysmë rrethore që dilnin jashtë mureve gjatësore. Qyteti i Selanikut ka qënë një nga qendrat më të rëndësishme ku kalonte Via Egnatia në Ballkan.

Bulevardi kryesor i saj mban emrin Via Egnatia. Sipas planimetrisë së fortifikimit hyrja Golden Gate që futej nga muri perëndimor që mbyll dhe aksin e sotëm "Odhos Ignatia". Në Selanik, në mesin e këtij bulevardi ndodhet harku i triumfit i Galerios, nga vendasit e njohin me emrin Kamara, nën të cilin kalonte Via Egnatia. Galerio, ka qënë ushtarak i lartë romak me origjinë ilire. Më 1 mars 293 Galerio u bë një nga pjesëtarët e "Tetrarkisë" (Pushteti i të Katërve) i krijuar nga Diokleciani. Galerio nga Iliria në periudhën 293-305 u shpall Cezar dhe më pas deri në 311 ai ishte "August - perandor". Në vitet 297 - 198 Galerio arriti një fitore të bujshme mbi persianët. Kësaj fitoreje Galerio i kushtoi pikërisht Harkun e Triumfit në qendër të

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

Selanikut. Harku i Galerios është një konstruksion solid me kompozim simetrik - një qemer i madh me tulla me hapësirë drite 9.7 m - me dy qemere më të vegjël me hapësira 4.85 metra.

Lartësia e harkut të madh arrin në 12.5 metra. Në Kamaran e Galerios këmbët e harqeve janë veshur me pllaka guri të bardha ku janë gdhendur skena interesante nga jeta e këtij perandori romak me origjinë ilire, përfshirë dhe skenën e fitores së tij me persët.

Së fundi, pasi përshkon gjithë Ballkanin Via Egnatia arrin në Kostandinopojë (Stamboll) duke hyrë në qytetin e fortifikuar nëpërmjet Golden Gate të njohur në Jedikulen e Stambollit. Jedikule është një citat i vogël formë trapezi të çrregullt me shtatë kulla në muret perimetrale, prandaj quhet dhe "Jedikule" (Shtatë kullat).

Ndërtuar në vitet 1457-58 nga Sulltan Mehmeti II Fatik, Jedikule përfaqëson një shembull të arkitekturës ushtarake otomane të shekullit të XV. Gjatë këtij ndërtimi, Golden Gate është përfshirë brenda tij Porta e Artë është një hark triumfi i ndërtuar në vitin 390 nga perandori Teodosius I. Gjatë sundimit të perandorit Tedosius II në vitet 408-450 u ndërtua muri rrethues i Kostandinopojës, i cili në sistemin difensiv të tij përfshin dhe Portën e Artë.

Në qendër të kompozimit të kësaj Porte ndodhet Harku i madh punuar me blloqe guri të gdhendur me finesë, me hapësirë drite 7.75 metra, anash të cilit janë dy harqet e vegjël me hapësira 5.7 m. Pas hyrjes duken qartë gjurmët e kalldrëmit të Via Egnatias i punuar me gurë të mëdhenj plloçakë të lëmuar sipër. Portat e Arta (Golden gate) të Via Egnatias në

51

Ballkan e kategorizojnë këtë aks antik si një rrugë perandorake në antikitet dhe si një arterje mbretërore në mesjetë, kur për arsye të luftrave dhe pushtimeve të ndryshme ajo e humbi disi rëndësine e saj, bile hera-herës edhe u pezullua.

Për historinë e Via Egnatias, është shkruajtur dhe folur shumë. Në kushtet e sotme të krijimit të shumë organizmave kulturore kombëtare e ndërkombëtare, kjo vijë antike meriton statuse të veçanta si Pasuri e Kulturës Botërore, Itinerar Kulturor Ballkanik, etj. Evidentimi i elementëve të kësaj vije antike si dhe i qendrave dhe objekteve monumentale përgjatë saj përbëjnë një tematikë që duhet trajtuar pasi përveç vlerave historike dokumentare ato janë të lidhura organikisht me turizmin kulturor, të cilin ende nuk po e ndjejmë në masën e duhur.

Marriage, the best welfare reform

By Rich Lowry Centuries ago, mankind created the greatest anti-childpoverty program in all of recorded history. It was called marriage.

During the past three decades, the consensus behind this wondrously effective social program has collapsed. The result has harmed countless American children for whom there is no disaster quite like being born out of wedlock and growing up in a single-parent household.

Almost two-thirds of the nation's poor children are in single-parent households. A child raised in a never-married household is roughly seven times more likely to be in poverty and five times more likely to be welfare-dependent. He is at greater risk to have emotional problems, fail academically, abuse drugs -- and experience everything else you hope a child would be spared.

The United States doesn't have a "welfare problem," so much as a marriage problem. We spend $200 billion a year on various means-tested welfare programs. Seventy-five percent of it goes to single parents. The welfare system as we know it for children would hardly exist if it weren't for widespread single parenthood.

The Bush administration has proposed programs to strengthen marriage as part of the reauthorization of the 1996 Welfare Reform Act, and President Bush might well highlight

them in his State of the Union address. If so, the marriage debate in the United States could be usefully widened from whether judges should be allowed to create gay marriages to the broader question of how to strengthen marriage among heterosexuals.

Government has avoided promoting marriage because it feels too "judgmental," and feminists have created a malodor around the institution (patriarchal, repressive, blah, blah, blah). "Over the last 20 years," says Bush administration marriage guru Wade Horn, "there has only been one service that we have not been offering -- marriage education -- because we're afraid of saying the word 'marriage.'"

But without a renaissance in marriage there will be no true welfare reform. "The point of welfare reform was never to have lots and lots of hardworking single mothers," says the Heritage Foundation's Robert Rector, who was a prime architect of the 1996 welfare bill. He hoped it would promote marriages that would fundamentally improve the lives of women and children in a way government benefits, or even a job, can't.

Those excusing the single-motherhood status quo say that there are just no men for low-income mothers to marry.

According to a Princeton University survey, however, roughly half of mothers of out-of-wedlock kids are cohabiting with the father at birth. The relationships are there; they just don't last.

Another excuse is that the men involved don't make enough

52

Jeta Katolike

money to support the mothers. But fathers of children born out of wedlock make, on average, $17,000 a year. According to Rector, if they were to marry the mothers of their children, 75 percent of the mothers would be lifted out of poverty. In roughly two-thirds of the cases, the mothers would be lifted out of poverty without even having to work themselves.

Nor is the problem that marriage is held in low esteem.

"Marriage is already sold; we don't need to sell it," says Horn.

Rector reports that single mothers value marriage. It's just that they consider it a near-utopian state to be achieved in some far-off future when they have made it into the middle class.

What they don't realize is that marriage is their ticket into the middle class.

Why not help those young couples -- on a voluntary basis, of course -- interested in getting this ticket? Private-sector

KORRIK - DHJETOR 2003

programs that teach couples better relationship skills have repeatedly been shown to encourage healthy, sustained marriages. Most of these programs have been tried with middleclass couples, but they would almost certainly work with lowincome couples -- the target of the Bush proposal -- as well.

"What is astounding to me," says Horn, "is that this isn't already being done, because it's so logical." Unfortunately, logic hasn't been the guide to American social policy since the 1960s. Or the most effective anti-child poverty program ever would never have been abandoned. Š King Features Syndicate. Rich Lowry is editor of National Review, and author of Legacy: Paying the Price for the Clinton Years.

Time has come for federal marriage amendment

By David Limbaugh It has been said that President Bush, if re-elected, intends to make his second term robust with big ideas. Perhaps one such idea he should seriously consider is supporting the Federal Marriage Amendment (FMA).

Some might respond that the FMA is not a big idea in the sense of being innovative. Marriage has traditionally been between a man and a woman. The FMA merely seeks to preserve that tradition.

That's true. In my law school class on Domestic Relations, I remember the professor, herself no liberal, peremptorily dismissing a student's question as to why homosexuals could not get married.

"Marriage, by definition, is between a man and a woman," she said. Her implication was that the concept of gay marriage was inconceivable both under the law and according to Webster's at the time. "Next question."

But, as we know, much has transpired since then. There is probably no greater percentage of homosexuals today, but our traditional values and institutions have been under constant assault during the past 25 years, and damage has been done.

The institution of marriage has been weakened to the point that a proposal to safeguard it legally could not be dismissed as redundant or superfluous. Indeed, given the recent U.S. Supreme Court decision legitimizing sodomy and the Massachusetts Supreme Court's ruling sanctifying gay marriage, a pro-active approach to rescue traditional marriage is essential.

I don't buy the argument that marriage has eroded as part of

an inevitable evolution of our moral fabric. Countercultural warriors have been waging a war against traditional values as part of a deliberate and sustained effort. Their success, despite their small numbers, is proof that activism and persistence work.

Traditional values and institutions don't stand a chance unless traditionalists are willing to get in the fight. Without their engagement under strong generalship and careful organization, we might as well throw in the towel right now. The FMA should be part of any conservative battle plan to restore traditional norms.

Congress passed the Federal Defense of Marriage Act (DOMA) in 1997. This law provides that, consistent with the Constitution's Full Faith and Credit Clause, federal territories and possessions and states may refuse to honor same-sex relationships that are treated as marriage under the laws of other states.

The FMA would go further by constitutionally defining marriage as only between a man and a woman. The Amendment would forbid Congress, state legislatures, and federal and state courts from recognizing same-sex marriage. It would also prohibit the courts from sanctioning civil unions, while state legislatures would be free to do so. One of the purposes of the Amendment was to prevent activist courts, like the Massachusetts Supreme Court, from "legislating" into legitimacy same-sex marriages or unions.

Some conservatives oppose the FMA, believing it doesn't go far enough because it wouldn't restrict Congress and state legislatures from recognizing civil unions, which they believe severely diminish the institution of marriage. Proponents of

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

the Amendment argue that it goes just far enough. It expressly preserves traditional marriage and prohibits judicially created assaults on the institution, yet leaves the decision to sanction civil unions in the hands of the state legislatures, where it ought to be in a federalist system.

I understand the argument that we should leave this decision to states, which have always had sovereignty over family law matters. But if a federal constitutional amendment prohibiting legislatures as well as courts from indirectly undermining traditional marriage by sanctioning civil unions or domestic partnerships could pass under the rigorous amendment procedures our constitution requires, I don't think the principle of federalism or state's rights would be significantly compromised. After all, in the ratification process, an overwhelming majority of states will have spoken democratically.

But I favor the FMA primarily because it has a much more realistic chance of passing. A failed constitutional initiative

53

of either variety might have the effect of strengthening gay marriage. And while the FMA would still allow state legislatures to recognize civil unions, it would not permit them to recognize same-sex marriages. And we must understand that homosexual activists consider marriage itself as the hill to die on. They know that unless they win the big prize of same-sex marriage, they might be able to weaken marriage but never defeat it.

From my perspective, the FMA is a reasonable and principled measure designed to reinforce the moral foundation of our society by saving heterosexual marriage as its primary support. It would be gratifying if President Bush included it as one of his big ideas in his upcoming State of the Union address. © Creators Syndicate, Inc

Në bibliotekën albanologjike shtohet një botim i ri gjeografik, etnografik dhe historik i një albanologu të panjohur

Një "udhëtar" i panjohur i Shqipërisë së vjetër Impresionet e ish-konsullit të monarkisë austro-hungareze mes krahinave të Shkodrës, Tiranës e Matit

Nga Belina Budini Shqipëria e fundshekullit të 19 -të, me magjinë e saj të vrazhdë, e pati goditur edhe konsullin e AustroHungarisë në Shkodër, Theodor Ippenin. Malësia shqiptare, por edhe qytetet e Shkodrës, Krujës e Tiranës i gjejmë në literaturën e tij albanologjike. Përshkrime me një gjallëri tablosh e pasuri detajesh, që rrallë hasen në këtë lloj literature.

Për herë të parë Ippen, që bën pjesë në elitën e albanologëve si Gustav Meyer, Milan Shuflaj, Norbert Joklin, përkthehet në shqip nga Ardian Klosi dhe Gjerak Karaiskaj. Bëhet fjalë për botimin e studimeve gjeografike,

etnografike dhe historike të ish-konsullit të përgjithshëm të monarkisë austro-hungareze në Shkodër.

"Shqipëria e vjetër" është titulli i këtij libri që sapo ka dalë në libraritë e kryeqytetit dhe që sipas studiuesit Klosi është një vepër e domosdoshme për bibliotekën albanologjike në gjuhën shqipe. Por jo vetëm kaq. "Në rrëfimin e vetë ish-konsullit austrohungarez nuk e fsheh dot dashurinë për viset shqiptare edhe pse ia dënon zakonet e ashpra", - shkruan Klosi.

Shtatë vjet, konsull i përgjithshëm i monarkisë, Ippen bëhet njohës i mirë i rrethanave shqiptare dhe kryen shumë punime hulumtuese për Shqipërinë, sidomos për atë të Veriut.

Ai ndërmerr udhëtime të shumta në brendësi të luginave mbi Drin, drejt

Alpeve të Shqipërisë Veriperëndimore e nën Drin, nëpër Mirditë e Mat. Njeh edhe ultësirën bregdetare mes Shkodrës e Tiranës duke udhëtuar asaj ane, por edhe duke dalë për gjah. Të gjitha impresionet dhe informacionet që mblodhi i shërbyen për të plotësimin e hartave ushtarake austro-hungareze me toponime të reja, por edhe për botimin e një sërë studimesh për çështje albanologjike.

Ky "udhëtar" i Shqipërisë gjatë viteve ‘800 është fare pak i njohur për publikun shqiptar, megjithëse atij i njihen merita të veçanta edhe për formimin e shtetit shqiptar, ku ka luajtur një rol kyç. Tre vjet para se të vdiste mbreti Zog i pati akorduar atij Urdhrin e Skënderbeut.

54

Jeta Katolike

Në Tiranë "Tirana shtrihet në fushë. Pas qytetit, në jug ngrihet një varg i ulët kodrash, ndërsa në lindje një radhë malesh me trajta të bukura, që bëjnë pjesë në malësinë e Tiranës, formojnë një sfond të mrekullueshëm. Qyteti të bën për vete me kopshtet dhe sheshet e tij të mëdha plot pemë, me rrugët kryesisht të gjera, të përshkruara nga vija e ujit dhe shtëpitë e këndshme. Për shkak të pozicionit të tij të shëndetshëm, ai shërben si vend verimi kryesisht për Durrësin e kërcënuar vazhdimisht nga malarja. Veçanërisht e këndshme është pjesa ku banon familja mjaft e degëzuar Toptani. Në sheshet e gjëra midis pemëve dhe lëndinave ngrihen shtëpitë e mëdha të një stili të lehtë turk. Xhamitë e qytetit janë me një zanafillë më të re, por bëjnë efekt me sallat e tyre me kolona të zbukuruara me piktura. Një vend i veçantë kulti është Namazgjahu, një shesh i bukur e i gjelbëruar, i rrethuar me qiparisa të lartë, ku muhamedanët, veçanërisht në festat e Bajramit, mblidhen në qiell të hapur në lutje të përbashkëta. Nga kuriozitetet është për t’u përmendur edhe një rrap gjigant, nga trungu i fuqishëm i të cilit del krejt horizontalisht një degë jashtëzakonisht e gjatë", - e përshkruan Tiranën, Ippen në kapitullin "Nga Lezha në Krujë, Tiranë e Ishëm".

Më tej, ai e vijon tregimin për Tiranën duke përmendur midis prodhimeve lokale pëlhurat e mëndafshit që përgatiteshin nga gratë në shtëpi. Sipas rrëfimit të ish-konsullit, familjes së Toptanasve i përkiste pothuajse krejt fusha e Tiranës. Ai shkruan se veçanërisht në veri të qytetit shtriheshin një varg çifligjesh që u përkisnin bejlerëve të ndryshëm Toptanas, se tokat punoheshin kryesisht nga kolonë kundrejt dhënies së një pjese të prodhimit dhe se të paktë ishin ata që kishin tokën e tyre, prandaj bujqësia qe shumë e prapambetur e mbjellja kufizohej me misër.

KORRIK - DHJETOR 2003

Kush është Ippen?

Theodor Anton Ippen ka lindur më 1861 në krahinën e Bohemisë, aso kohe pjesë e perandorisë austrohungareze. Pasi kreu studimet e mesme në Pragë, u regjistrua në Akademinë Orientaliste të Vjenës, ku u diplomua më 1884. Po në këtë vit emërohet në konsullatën e Austro-Hungarisë në Shkodër. Ai ka qenë për shtatë vjet me radhë konsull i përgjithshëm i monarkisë austro-hungareze në Shkodër (18971904) dhe është autor i një radhë studimesh e librash për historinë, etnografinë, arkeologjinë e shoqërinë shqiptare. Shumë pak njihet edhe roli i tij vendimtar, si specialist i Austri-Hungarisë për Shqipërinë në konferencën e Londrës të viteve 1912-1913, ku me njohuritë e thella për viset shqiptare dhe ndërhyrjet pranë ministrit të Jashtëm austriak të asaj kohe, bëri që shumë treva e vendbanime të shtetit të ri t’i shpëtonin aneksimit nga fqinjtë. Vepra e tij shkencore është përqendruar thuajse e tëra mbi Shqipërinë. Studimet e Ippenit kanë bërë të ndriçohen shumë aspekte të jetës fisnore në Shqipërinë e Veriut, të historisë së Lidhjes së Prizrenit etj, duke hyrë kështu në radhën e shkëlqyer të albanologëve të monarkisë austrohungareze, që fillon me Hahnin e vijon me Gustav Meyerin, Hopfin, Franz Nopscan, Milan Shuflajn, Gustav Weigandin, Norbert Joklin etj.

Në Mat Duket se në krahinën e Matit, Ippenit i kanë bërë përshtypje kullat e shumta të përhapura në një peisazh mjaft piktoresk. Ai tregon në studimin e vet për Luginën e Matit se çdo javë në katër fshatra mbahet një treg. "Por pazari në Mat nuk duhet të na japë përfytyrimin e pazareve të zakonshme në Orient, me rrugicat e tyre të ngushta dhe dyqanet e shumta të hapura; pazari në Mat është një shesh i madh i zbrazët, ku vijnë e mblidhen fshatarë të armatosur që shesin drithërat e gjënë e tyre të gjallë; ka edhe disa çikërrimaxhinj nga qytetet e afërta me Matein, Krujë dhe Dibër, të cilët ngrenë këtu kioskat e tyre. Këto vende pazari janë Derjani dhe Klisa në Zogoll, Kamsija në Olloman dhe Klosi në Boshiç", - shkruan Ippen për Matin, emrin e të cilit ai shpesh e shqipton sipas dialektit të kohës "Matja". Ai shton se në Mat ndodhen disa vende e monumente interesante për historinë e Shqipërisë. "Në rrugën prej sarajit të Zogollit për në Dibër pranë fshatit Foric, ndodhet përpara Qafës së Murrs, një rrënojë kështjellë të cilën populli e quan qyteti i Skanderbegut. Afër tri orë prej kësaj rrënoje gjendet fshati Shtjefan, ku banon një fis dymbëdhjetë familjesh që mbajnë edhe sot mbiemrin Kastrioti. Kemi të bëjmë këtu me sa duket me një kështjellë të heroit kombëtar, Gjergj Kastrioti Skënderbeu, që ka qenë ndoshta mirëfilli pronë e familjes së tij. Pranë fshatit Kamsia, në rrugën që shkon drejt Matit në Krujë, nëpër Qafë Shtamë ndodhen sipas fjalëve të vendasve, rrënojat e një qyteti të dikurshëm", - shkruan ish-konsulli për viset e krahinës së Matit.

Në Shkodër Shkodra dhe Ultësira Bregdetare e Shqipërisë së Veriut e kanë tërhequr më fort vëmendjen e Ippenit. Ai rrëfen gjatë e gjerë për këto vise si edhe për qytetin, pazarin, tyrbet e shkodranët. "Ashtu si pazari i

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

Stambollit edhe Shkodra ka bitpazarin e vet, që do të thotë pazari i rrangullinave apo fjalë për fjalë "Pazari i pleshtit". Megjithatë ai shton se pazari nuk është pa interes, pasi aty gratë ofrojnë për shitje prodhimet e tyre shtëpiake, pëlhura dhe qëndisma. "Edhe në një shesh tjetër në formë trekëndëshi sheh gra me koka të mbuluara me shami të bardha që sipas zakonit muhamedan rrinë ulur ngjeshur pas njëra-tjetrës dhe u ofrojnë kalimtarëve, me majat e gishtave të ngjyrosura me të kuq me hëna, prodhimet e tyre shtëpiake", shkruan ish-konsulli për pazarin e Shkodrës. Ai përshkruan më tej burrat me veshjet e tyre prej shajaku të bardhë, me më pak apo më shumë bordura të zeza dhe se ata që të bien më tepër në sy janë mirditorët me veshjet e tyre të gjata e me pala që u bien dri tek kërcinjtë, ndërsa burrat e tjerë mbajnë një xhaketë të shkurtër me kinde në vithe. "Gratë e Mirditës janë disa krijesa të varfra, të regjuara nga puna, me petka të gjera prej lini.

Për sa i përket mbulimit të fytyrës, nuk janë njëlloj rigoroze të gjitha fshatrat muhamedane përreth. Disa i lënë gratë e tyre të shkojnë në pazar krejt të zbuluara...", - përshkruan autori gratë e krahinës. Ndërsa për qytetin e ri të banuar, ai thotë se paraqiste të gjitha karakteristikat e një qyteti oriental, nga larg tërheqës, brenda plot zhgënjime. "Një rrugë evopiane, "Grande Rue de Scutari" ia ngre pretendimin kësaj rruge kryesore. Aty ndodhen godina njëkatëshe, të ndërtuara sipas mënyrës evropiane dhe midis tyre banesa me qira e guvernatorit, dy hotele dhe disa dyqane", - shkruan Ippen në studimin e vet për Shkodrën dhe Ultësirën Bregdetare të Shqipërisë së Veriut.

Ai çuditet me faktin se megjithë fetarinë dhe fanatizmin e shkodranëve, qyteti ka vetëm një xhami që të tërheq vëmendjen. "Ajo ndodhet në qytetin e vjetër, në lagjen e Tabakëve dhe është një imitim në miniaturë i xhamive të Sulltanit në Kostandinopol. Ngaqë kupolat e saj janë të veshura me plumb, ajo quhet

xhamia e Plumbit. Të 25 xhamitë e tjera të qytetit janë ndërtesa guri pa zbukurime që duken nga jashtë si depo dhe mjaftohen me një minare të

"Gratë e Mirditës janë disa krijesa të varfra, të regjuara nga puna, me petka të gjera prej lini. Për sa i përket mbulimit të fytyrës, nuk janë njëlloj rigoroze të gjitha fshatrat muhamedane përreth. Disa i lënë gratë e tyre të shkojnë në pazar krejt të zbuluara..."

vetme që ngrihet mbi to", - shkruan ish-konsulli i Shkodrës. Ippen përshkruan hollësisht edhe ndërtesat dhe arkitekturën e shtëpive private. "Me ndërtimin e banesave, si në një pjesë të madhe të gadishullit Ballkanik, ashtu edhe në Shqipëri, merren mjeshtra ndërtimi dhe punëtorë nga krahina e Dibrës në Drinin e Zi, ku në disa nga fshatrat, që nga kohë që nuk mbahen mend të gjithë burrat

55

janë muratorë, gurgdhendës, karpentierë ose marangozë. Gjatë një ndërtimi, nga vendasit ata marrin për ndihmë vetëm ciganët, të cilët në Shqipëri, pa përjashtim, janë farkëtarë dhe prodhojnë ndër të tjera kangjella me një shije të lartë artistike. Mjeshtrat e ndërtimit, që në turqisht quhen ustallarë, janë pa dyshim empirikë... Në kohët e vjetra e të mira, "n’vakt t’vezirit" shtëpitë e të pasurve pajiseshin bukur e rehatshëm nga brenda. Një objekt tjetër zbukurimi kanë qenë veç dritareve të vogla shumëngjyrëshe mbi dritaret e dhomës, oxhaqet e mëdha të hapura, të cilat fatkeqësisht kanë qenë punuar vetëm në gips, kështu që prej tyre nuk janë ruajtur shumë ekzemplarë", - përshkruan Ippen duke u thelluar mandej në detaje të tjera të arkitekturës së shtëpive shkodrane. Më tej Ippen e vijon rrëfimin e tij për qytete të lashta, varreza e monumente të zbuluara, me vlera të mëdha historike e arkeologjike. Dy monografi të veçanta ka shkruar ai mbi kishat e monumentet e Shqipërisë së Veriut.

Botimi "Shqipëria e Vjetër" përmbledh katër nga studimet më të rëndësishme të Theodor Ippenit. Për këtë libër janë shfrytëzuar skicat dhe fotografitë vetjake të ish-konsullit.

Abonohuni në Jeta Katolike Boton: Kisha Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës”

Abonimi për 1 vit në SHBA .......................$20 Abonimi jashtë SHBA-ve ...........................$40

Adresa e plotë: Our Lady of Shkodra 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530

Tel. (914) 761-3523 · Fax (914) 949-2690

(Shekulli)

56

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

EJANI T'I KËNDOJMË ZOTIT Vinçenc Gjini (Misioni Katolik Shqiptar në Kroaci, 2000, fq. 482.)

Kompozitori ynë shqiptar Vinçenc Gjini me mundin e tij të palodhshëm në lëminë e muzikës sakrale, na gëzoi edhe një herë duke krijuar kësaj radhe një opus të konsiderueshëm kompozimesh të reja origjinale kishtare në gjuh ë n a mt a re s h q i p e .

Botimi voluminoz bëri që ky libër të dalë në dritë në dy vëllime ku përfshihen 312 kompozime.

Forma e librit është e p a sh me, m e teknikë e stetikisht shumë të bukur. Renditja e kompozimeve fillon me Lutjet themelore, pasojnë Meshë të kënduara, Këngë eukaristike, Këngë për të dielat gjatë vitit kishtar dhe Këngë për kremte të Shenjtërve.

Në vëllimin e dytë bëjnë pjesë këngët e kohëve të shenjta dhe të tjera: Të ardhurit (Adventi), Krishtlindja, Kreshmët, Pashkët, Jezu Krishtit, Zojës së Bekuar (Virgjërës Mari) dhe Këngë rasti.

Parathënien e ka shkruar don Ndue Ballabani, misionar në Kroaci.

Recensorë janë: Dr. Miho Demoviq - Regens chori i katedralës së Zagrebit dhe Mr. Mons. Miroslav Martinjak - Prof. në Fakultetin Te o l ogjik K atolik në Zagre b.

Mendimet e tyre lidhur me këtë libër shkurtimisht janë të paraqitura në kapakët e thyer përmbrenda librit. Përpunimin, rradhitjen kompjuteristike dhe përgatitjen për botim e

ka bërë Armando Gjini, I.D.A. Fa qe n t i t u l l are: Van es a Gj i n i Mirdita , s k u l p t o re ak ad em i k e.

Kompozitori këtë libër ia kushton "Në shenjë kujtimi Dr. Gaspër Gjinit".

E k em i t ë d i t u r s e n d ër shqiptarë ka (dhe ka pasur) aq pak kompozitorë të ngritur që mundohen me seriozitet (disa u munduan në të kaluarën) ta ngrisin kulturën e të kënduari t n ë g j u h ën s h q i p e m e botime të kantualeve kishtare. Sikur jemi tashmë të mësuar përmendsh t'i numërojmë: +Mons. Nikollë Mini me kan t u al i n e t i j t ë fam s h ëm "Kantuali kishtar shqiptar" që ishte inspirues shumë i sukseshëm, Patër

l i t u rg j i k e n ë Ki s h ën e p o p u l l i t shqiptarë. Mjafton t'i cekim disa mendime të recensorëve të këtij libri, si psh. Mirosllav Martinjakun, i cili thotë: "çdo thesar muzikor i një populli shfaq kulturën e tij, veçmas thesari muzikor i inspirimit shpirtëror -religjioz është shprehje e fesë dhe e pjekurisë shpirtërore të atij populli. Mund të thuhet: si këndon populli ashtu edhe beson, sepse kënga fetare buron nga thellësia më e madhe e ndjenjës njerëzore, nga atje ku njeriu takohet me Zotin".

Këtë botim të këtij kantuali recensori Miho Demoviqi e konsideron si "habi" me vëllimin e tij. Ai gjithashtu në kompozimet kishtare të Gjinit

"çdo thesar muzikor i një populli shfaq kulturën e tij, veçmas thesari muzikor i inspirimit shpirtëror -religjioz është shprehje e fesë dhe e pjekurisë shpirtërore të atij populli. Mund të thuhet: si këndon populli ashtu edhe beson, sepse kënga fetare buron nga thellësia më e madhe e ndjenjës njerëzore, nga atje ku njeriu takohet me Zotin" Hil Kabashi (tani ipeshkëv i Shqipërisë së jugut) me "Të lëvdojmë Zotin së bashku", një punë të mirë bëri edhe Don Zef Gashi (tani argjipeshkëv i Tivarit) i cili qe iniciator dhe organizator i botimit të kompozimeve të Lorenc Antonit dhe Vinçenc Gjinit dhe disa kompozitorëve tjerë më pak të njohur, por gjithashtu që premtojnë, me kantualin "Libër këngësh korale kishtare" që qe botuar në Romë me 1994, dhe kompozi t o ri q ë k em i n ë g o j ë Vinçenc Gjini. Ky i fundit me vëllimin që po e shqyrtojmë këtu tregoi se shpresat e besimtarëve shqiptarë për këngën shqipe në meshë nuk janë pa baza.

Kjo është një punë më serioze e bërë deri më tani për këngët

vëren një thurje që ka tipare të përvojës së kompozitorëve evropianë.

"Në secilin kompozim autori manifestohet si njohës i përsosur i stilit vokal, i harmonisë, i drejtimit dhe k o n s t ru k t i m i t n at y r a l t ë v i j ë s melodike". Në to njeriu ka përshtypjen e këndëshme dhe të përzemërt që e përshkon njeriun në mendje dhe në zemër. Njëkohësisht duhet theksuar se me këtë punë kompozitori Gjini bëri mundësinë që në Kishën shqiptare të këndohet shqip dhe në këndim të ndjehet ndjenja fetare shqiptare që është origjinale (si te çdo popull tjetër) dhe që ka thellësitë dhe ngjyrat që e tregojnë atë specifikumin e të kënduarit shqip.

"Fjalës liturgjike, në kompozimet e Gjinit i është dhënë përparësi dhe

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

muzika i shërben fjalës e jo anasjelltas". Deri më tani te populli ynë shqiptar vërehet se ka huazuar dhe se po huazon shumë përkthime të m e l o dive kis htare nga gjuhë të ndryshme e më së shumti nga kroatishtja, gjermanishtja dhe italishtja.

Me këtë vepër të Vinçenc Gjinit duket dhe duhet që huazimi së paku të zvogëlohet në të mirë të shqipes.

Mos të harrojmë se gjuha shqipe duhet të ketë përparësi, sepse është më afër shpirtit të besimtarit shqiptar (pse mos të jemi ajo çka jemi e duhet të mundohemi të mos e tjetërsojmë apo shtrembërojmë vetveten: për disa gjithmonë e huaja është më e mirë kurse e jona s'bën). Duhet të kemi ideale më të larta e më të thella se ato që i pëlqejnë vetëm një individi apo një grupi. Dua të vë në dukje çështjen e popullit i cili pret prej kompozitorëve dhe udhëheqësve të koreve kishtare ndër shqiptarë (madje duhet të kërkojë) që në Kishë të këndohet ashtu siç e kërkon Kisha shenjte (instrumentet e përshtatshme dhe teksti i përshtatshëm gjatë këndimit në liturgji - meshën shenjte). Populli pret që inspirimi shpirtëror të jetë shqiptar që t'i përcjellë ceremonitë dhe kremtet në gjuhën shqipe dhe mos të frigohet ta lavdërojë Zotin shqip. I them këto për shkak të një shumice këngëtarësh të koreve të cilët përdorin në liturgji çfarëdolloj kënge që u bie në dorë, pa menduar se sa është e përshtatshme (e mos të përmendi kur dhe cilën këngë duhet kënduar gjatë meshës shenjte).

Kom pozitori Gjini me mundin e vet sikur po na jep kurajo që të ecim përpara. Këto kompozime të tij vlejnë jo vetëm për sot e n d o n jë ditë, por edhe për ardhmërinë si një dritë që shkëlqen dhe tërheqë aspiratat tona, prirjet dhe vullnetin tonë për të përparuar. Është e kuptueshme se autori për shkak të mungesës së teksteve të re j a gjatë kompoz imeve ë shtë i

kufizuar kryesisht në tekstet e libra ve : " T ë l ëv d o j m ë Z o t i n s ë bashku", "Shujta shpirtërore", "Kantuali kishtar shqiptar", "Meshari" dhe "Bibla" (përkthim i Mons. Simon Filipajt). Duhet të jemi realë dhe ta pranojmë historinë e vështirë që pati populli ynë iliroshqiptar si në aspektin moral ashtu edhe në aspektin kulturor. Është e vërtetë se si pasojë e kësaj edhe kënga s ak ral e p ërj et o i n g ecj en , zbrapsjen e është shumë i mundshëm edhe shkatërrimi i saj gjatë shekujve. Është e pa mundur të mos ketë pasur gjatë historisë këngë kishtare me një zhvillim sado të vogël ndër shqiptarë, kur e marrim parasysh të vërtetën se ilirët pranuan ungjillzimin qysh në shekujt e parë të krishterimit. Kënga në liturgji qysh prej shekujve të parë konsiderohej si pjesë përbërëse e saj.

Këtë traditë e ka pranuar edhe e ka ngritur Koncili II i Vatikanit. Në kushtetutën për liturgjinë shenjtë, kënga liturgjike zë një kapitull të posaçëm (kap.VI): "Me kujdes të madh le të ruhet dhe të kultivohet visari i muzikës sakrale. Në vazhdimësi le të punohet për përparimin e koreve nëpër kisha..." (nr.114). Kërkohet që kompozuesit të jenë të përshkuar me frymë të krishterë, e me përputhshmëri me doktrinën e shenjtë katolike, të kultivojnë muzikën sakrale - liturgjike dhe të rrisin begatimin e saj. Këto kushte kompozitori ynë Gjini i ka plotësuar në tërësi. Qëllimi i kompozitorit Gjini është që besimtarët me këngë liturgjike dhe me tingull "të gjallë" ta zgjojnë e ta ngrisin jetën shpirtërore dhe bashkarisht të marrin pjesë në ceremonitë fetare, si dhe të arrihet ripërtëritja dhe identiteti shpirtëror e kulturor. Ka edhe për qëllim që të gjallërohet dashuria ndaj Hyjit dhe përjetimi i thellë i vetëdijes nacionale dhe religjioze i popullit shqiptarë. Për hir të së vërtetës duhet pranuar se disa kom-

57

ponime në këtë vëllim i tejkalojnë m u n d ës i t ë e d i s a k o r e v e t o n a shqiptare kur është fjala te interpretimi i disa komponimeve në katër apo tri zëra, sidomos në disa vende shqiptare jashtë Shqipërisë dhe diasporë, ku koret janë ende në fillim të punimit serioz për këndim sakral (madje mungon edhe profesionalizmi, niveli i ultë i dijes i këngëtarëve në solfegjo e diku-diku edhe një pakujdesi e caktuar për ushtrime shumëzëshe). Mirëpo, kjo nuk është arsye që mos të punohet me nivel të lartë. Ne nuk mund të qëndrojmë gjithmonë në një vend dhe të vajtojmë duke pritur pale a do të vijë ndonjëherë ndonjë ditë më e mirë.

Me siguri jo nëse vetë nuk ia fillojmë tani, e jo nesër, të punojmë me seriozitet. Pa ushtrim nuk ka përparim. Kjo e vërtetë vlen sidomos kur është fjala për këndim. Nëse tani nuk mund t'i këndojmë të gjitha komponimet s'do të thotë se nuk do të mundemi nesër. Prandaj edhe duhet t'i përvishemi punës sot për të mirën tonë të nesërme. Sido që të jetë, fondusi i raportit të muzikës sonë korale kishtare me këtë vëllim është pasuruar dhe zgjeruar, dhe njëkohësisht është nxitës për të rinjtë tanë shqiptarë që të thellohen më shumë në këtë lëmi dhe ta japin kontributin e tyre më seriozisht popullit tonë se sa gjithmonë të presim prej tij.Të angazhohemi secili në famullinë tonë. Kështu do të kemi edhe një ardhmëri më të mirë, ku mendja dhe zemra bashkohen dhe së bashku me vëllezërit dhe motrat tona në Krishtin, në Kishë i japim nder e lavd Zotit e kështu e kryejmë vullnesën e Zotit: shenjtërohemi që është edhe qëllimi i jetës.

Preferohet që çdo famulli ta ketë këtë vëllim të mrekullueshëm.

Atë Shtjefën Dodes, SJ

58

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

POEZI • POEZI • POEZI • POEZI • POEZI • POEZI • POEZI • POEZI • POEZI • POEZI • POEZI • POEZI • POEZI •

HIL MOSI

Gjuhës shqype Gjuh' e ambël, gjuh' amtare, Je e ambla gjuh' shqyptare!

Gjuh' e nalt' për perëndi, T'cilt ndër koh't që kahmot shkuene Mbi Tomorr të përdoruene; Gjuh' e ambël, plot dashtni!

Gjuh' e shejt' e kaq e moçme.

Gjuh' sokole der n'dit t'soçme, Shoqen tande kund s'e gjenë!

Zoti ty këtu t'ka çuemun: T'rrebt' e t'bukur e t'kulluemun; Kshtu gjithmon' ti ke me qenë.

Gjuh' që t'foli Skendërbegu, Dhe ndër t'par' qe Naim Begu, Që me shkrim t'pat naltësue.

Ty t'kan' fol' shum' kapidana, Burra t'rrebt si t'ishin zana; Gjuh' e rrebt, ti qofsh nderue!

Gjuh' e bukur si pranvera, Ti s'do t'quhesh ma: e mjera; Se na dona ty me t'rritë.

Bashk' me t'tjerat shoqe tueja, Se ma s'dona zhele t'hueja Veç duem ty me t'pa në dritë.

MILLOSH GJERGJ NIKOLLA - MIGJENI

të jem' nji thumb i ngulun ndër trutë e njerëzis.

Na të birt e shekullit të ri me hovin tonë, e të ndezun peshë, ndër lufta të reja kemi m'u ndeshë dhe për fitore kem me ra fli.

Recital i Malcorit O' si nuk kam nji grusht të fortë t'i bije mu në zemer malit që s'bëzanë, ta dij edhe ai se ç'do me thanë i dobët n'agoni të përdridhet si vigan i vramë.

Unë - lugat! Si hij'e trazueme, trashëgimtar i vuetjes dhe i durimit, endem mbi bark te mallit me ujen e zgjueme dhe me klithma të paknaquna t'instinktit.

Mali hesht. Edhe pse për ditë mbi lëkure të tij, në lojë varrimtare, kërkoj me gjetë nji kafshatë ma të mirë...

Por me rrenë shaka shpresa gënjeshare.

Mali hesht - dhe në heshtje qeshë.

E unë vuej - dhe në vuejtje vdes!

Po unë, kur? heu! kur kam për t'u qeshë?

Apo ndoshta duhet ma parë të vdes?

O, si nuk kam nji grusht të fuqishëm!

Malit që hesht mu në zemër me ja njeshë Ta shof si dridhet nga grusht'i paligjshëm...

E unë të kënaqem, të kënaqem t'u u qesh.

Të birtë e shekullit të ri

IMZ. VINÇENS PRENNUSHI

Na t'birt e shekullit të ri që plakun e lamë në "shejtnin" e tij, e çuem grushtin për me luftue nder lufta të reja dhe me fitue...

Na të birt e shekullit të ri, filizat e nji toke së rimun me lot ku djersë e ballit u dikonte kot se dheu i ynë qe kafshatë e huej dhe ne marrëzi duhej shumë shtrejtë t'u paguejm Na t'birt e shekullit të ri vllazen të lindun e të rritun ne zi, kur tinglloi çast'i ynë i mbramë edhe fatlumë ditem me thanë: s'duem me humbë në loje të pergjaktë të historis njerëzore, jo! jo, s'i duem humbjet prore duem ngadhnjim!

Ngadhnjim ndërgjegje dhe mendimi të lirë!

S'duem për hir të kalbsinave të vjetra që kërkojnë "shejtnim" të zhytemi prap në pellgun e mjerimit që të vajtojmë prap, kangët e trishtimit, - kangen monotone, pa shpirt, të skllavnis -

Kuq e zi (28 nanduer) Fishkllon veri, ushton duhija, Bjeshkët për rreth mbushen me borë: Por kjo stinë për ne â me orë, Qysh se i lule me rrit desht: Rriti lulen kuq e zi, Qi â ma e bukra e ksajë Shqypni.

Ngjyra e sajë, njomsi prendvere, Përtrin viset e Shqypnis; Lule â kjo, lule lirike, Qi ne nderën n'vend na e çon, T'falem, lule kuq e zi, Si ty s'rritë mâ kjo Shqypni.

Kuq si gjaku, si përhera N'dej t'Shqyptarve idhtë pat vlue, Zi si futa, qi pat mlue Njat anmik qi me e njoft s'desht.

T'falem, lule kuq e zi, S't'ka kush, jo, posë ksajë Shqypni.

Ty t'bajnë burra nder lamije, Vashvet parzmat jau stolise; Je nderue nder kome e fise, Si dhanti e t'Naltit Zot. Shejtë â lulja kuq e zi E â ma e çmueshmja e ksajë Shqypni.

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

59

POEZI • POEZI • POEZI • POEZI • POEZI • POEZI • POEZI • POEZI • POEZI • POEZI • POEZI • POEZI • POEZI • N'çdo kremtim, n'gzime komtare Mbledhë Shqyptari çetë mas çete, Gjallnim s'ka, nuk nep shej jete, Kur ket lule ngjat s'e shef.

Rrnoftë, pra, lulja kuq e zi Qi â ma e hiejshmja e ksajë Shqypni.

Rueje, pra, Shqypni fatlume, Ket dhantin e t'Përgjithmonit, Afer lterit, afer fronit, Nder dit gzimit e n'mjerim, Rueje lulen kuq e zi Qi s'ka shoqen n'ket Shqypni.

ARSHI PIPA

Kosovës Vllazën shqiptarë, Kosova s'asht e jona.

Kush me e përmendë guzon ai ban trathti!

O kob qi s'do t'harrohet kurr te vona!

Kosova e ngratë dergjet e vdes n'robni.

Prej bastardhesh trathtue qi i zhgulen zemrën e n'pre ua hodhen klyshve qi Moskova Për gjak ndërsen, me parzëm shkelë nën themren mizore sllave po jep shpirt Kosova.

Deri kur, vllazën, do ta ndiejmë na vetën fajtorë pse vendin ku Shqipnija leu (1) guxojmë ta duem, tue pasun frigë fatshkreten Kosovën tonë ta quejmë gjymtyrë atdheu?

O tokë e bukur ku fjala burrneshë ilire ushton qysh me mjegull gojdhane! gjoks i Shqipnis, ku e ndryme si luaneshë ndër hekura gjemon zemra Dardane.

A mundet ajo, vall, me u-zhgulun dejsh pa ba kufomë llogoren e krahnorin?

Lumnin tande, Kosovë, at'herë ta rrfejsh kur gjak i lirë t'vadisë hullin e plorit.

Sot tjetërkush ta gzon frytin e punës, mbi tokën tande, kosovar, je skllav!

Qi t'la mbi vetulla kamxhiku sllav!

Qoftë e mallkueme fara qi aty hidhet me djersë e njomun pleqsh, me lotë kërthijsh!

Bukën e turpit e t'poshtnimit t'idhët, o vend martyr, der kur ta kapërdijsh?

Qenka pra faj me lypë të drejtën tande?

Dorën për lmoshë duhet me i shtri kusarit?

O gjuhë, ti bamu rrfe e tmerrin trande!

Do t'vijë, do vijë nji ditë ora e shqiptarit!

Mbas nesh tjerë kanë me ardhë. S'fiket Shqipnija pse disa qinda nesh rrzohen nën plumbin.

Se për çdo dhetë prej nesh qi amshon lirija dhetë mijë do t'lindin e dhetë mijë do t'humbin!

Do t'humbin shqim ata qi sot na shtypen!

Kulshedra e re me lakminat e vjetra at'herë do t'shembet kur ta shofim shqypen prej majesh tu'e sulmue me sqeq e kthetra.

Andej na priret shpirti i fortë me hove t'dalldisuna ngadhnjimi, ushton jehona: O vllazën, nalt ju ballin! prej Kosove Der n'Çamëri Shqipnija asht e jona.

DONIKA TIMKO

Nënë Tereza Toka me historinë e saj, Me ajrin e pastër që sfidon dhimbjen, Me zjarrin e dashurisë që rrezaton uratë, Mban në gjirin e saj, Terezën - simbolin e dhembshurisë.

Njerëzit e kësaj bote, Mrekullisht njohen nënën e njerëzimit, Shpirtin dhe veprën hyjnore, Që në harmoni rrezatoi, Paqe, dashuri dhe besim.

(Amen) N'gojën e saj, Zëri i fjalëve të vetë Zotit, Zëri që të jep forcë e jetë, Zëri që të çlodh nga lodhjet, Zëri që të jep shpresë e dritë.

Tereza, Një mundësi adhurimi, Një sfidë dhimbjesh, Një shembull besimi, Në pafundësimet e vuajtjeve shpirtërore, Firmosi vetësakrificën.

Tereza, Një maksimum, Realitet solid, Shpirti paqësor potenca e saj, Një jetë në substancë hyjnore, Kruqësoi dashurinë e saj, Me shërbimin ndaj njerëzve.

Tereza, Një shenjtore e përjetshme e universit, Një model që i la botës eksperiencën, Jeta që më shumë kompozoi dashuri për botën, Dashuria bujare që dëshmoi gjithçka, Shpresën e madhe, Forcën e shpirtit të pamposhtur, Zemër butë dhe e dashur, Botës i tregoi vërtetë, Shpirtin dhe vlerën e njeriut në jetë.

Tereza, Një madhështi, Bijë e Zotit, Bijë e kombit, Nëna me zemër të madhe, Që më shumë se kushdo u dha nder shqiptarëve.

(Amen) Tereza, Imazhi i sfidave, Refleksion në pafundësi, Pasqyrë e përjetshme, Infinit në përjetësi.

(Amen)

60

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

KORRIK - DHJETOR 2003 LORA COLAJ Prindër: Mondi dhe Aurora Colaj Kumbarë: Deda dhe Tereze Margilaj

FRANCESKO BRIAN LACA Prindër: Gege Z. dhe Dafina Laca Kumbarë: John dhe Rudina Gojcaj

DANIEL SALJANIN Prindër: Prenko dhe Majlinda Saljanin Kumbarë: Marash dhe Tone Vuksanaj

JULIETA GEGA Prindër: Philip dhe Vjollca Gega Kumbarë: Vincenzo dhe Roza Prendi

ROBERT CAMOVIC Prindër: Martin dhe Adelina Camovic Kumbarë: Nue dhe Diella Lulgjuraj

LUKE ANTHONY VUKAJ Prindër: Luigji dhe Victoria Vukaj Kumbarë: Gjelosh dhe Liqe Narkaj

VIKTORIA KOCAJ Prindër: Vinko dhe Valbona Kocaj Kumbarë: Mati dhe File Markic

JESSICA EJLLI Prindër: Nest R. dhe Vera Ejlli Kumbarë: Nesti dhe Dila Gjoni

MARTIN KOLAJ Prindër: Viktor dhe Nikoleta Kolaj Kumbarë: Tom dhe Julka Lumaj

DEMINIC MERDITA Prindër: Pashk dhe Vitore Merdita Kumbarë: Kastriot dhe Hana Rrapi

FRAN RRAPI Prindër: Martin dhe Regjina Rrapi Kumbarë: Ndrec dhe Gjilane Rrapi

SARAH MARIE KOCOVIC Prindër: Ljubo dhe Anna Kocovic Kumbar: Gjyste Cuni

ELIZABETH PREKU Prindër: Gjergj dhe Flora Preku Kumbarë: Marash dhe Konela Gjeka

ALEXIS SINISTOVIC Prindër: Mark dhe Delia Sinistovic Kumbarë: Gjeto dhe Tone Gojcaj

JACQUELINE MARIE VUKSANAJ Prindër: Lek dhe Kelly Vuksanaj Kumbarë: Albert Grcelli dhe Suzanne Vail

ARJANA Z. KOLA Prindër: Prenk dhe Violeta Kola Kumbar: Sr. Roberta Kola

JULIAN BERISHA Prindër: Anton dhe Violeta Berisha Kumbarë: Anton dhe Angjelina Gojani

MARK ALEXANDER CUBI Prindër: Toni dhe Linda Cubi Kumbarë: Noc dhe Zina Sokoli

MARTIN DUSHI Prindër: Pjeter dhe Aferdita Dushi Kumbarë: Marjan dhe Katerina Gjoni

NORA CURANAJ Prindër: Gjekote dhe Valentina Curanaj Kumbarë: Luigj dhe Violeta Curanaj

CLAUDIO FRROKU Prindër: Leonard dhe Ciljeta Frroku Kumbarë: Ernest dhe Landa Frroku

JOZEPH GJELAJ Prindër: Zef dhe Tonka Gjelaj Kumbarë: George dhe Natali Gjokaj

VIOELT GJURAJ Prindër: Lek P. dhe Cenka Gjuraj Kumbarë: Alfredo dhe Kristina Catalic

ANTON GJONAJ Prindër: Deda dhe Gjovana Gjonaj Kumbarë: Palo dhe Leza Gazivoda

LOUIS DREJAJ Prindër: Prantash dhe Marija Drejaj Kumbarë: Nikolas dhe Diana Redzaj

ISABELLA KAPITI Prindër: Victor dhe Marjana Kapiti Kumbarë: Victor dhe Kristina Bucaj

DENIS QUHAJA Prindër: Mark dhe Vera Quhaja Kumbarë: Aglin dhe Kristina Zefi

AMANDA NIKPRELEVIC Prindër: Mark dhe Mara Nikprelevic Kumbarë: Pjeter dhe Age Lekocaj

MICHAEL THOMAS KOCOVIC Prindër: Andrew dhe Persa Kocovic Kumbarë: Nikoll dhe Leonora Jankovic

ELISA QUHAJA Prindër: Mark dhe Vera Quhaja Kumbarë: Aglin dhe Kristina Zefi

ROBERT SHYTANI Prindër: Luigj dhe Lisa Shytani Kumbarë: Lek dhe Karen Berisha

AVA ISABELLA SIMOLACAJ Prindër: John dhe Drita Simolacaj Kumbarë: Pjeter dhe Leonora Gjelaj

ASHLEE ELIZABETH GOJCAJ Prindër: Martin dhe Vera Gojcaj Kumbarë: Toma dhe Angela Gojcevic

DANIEL BALBONA Prindër: Vasel dhe Ana Balbona Kumbarë: Albert dhe Shpresa Marvukaj

NICHOLAS JOHN CATALIC Prindër: Gjon dhe Justina Catalic Kumbarë: Deda dhe Gjovana Gjonaj

SAMANTHA FAITH GOJCAJ Prindër: Martin dhe Vera Gojcaj Kumbarë: Iaonnis dhe Elizabeth Kakavas

NICKOLETTA DREJAJ Prindër: Gezim dhe Kathy Drejaj Kumbarë Llesh dhe Lula Smajlaj

KOL DJONOVIC Prindër: Ljeka dhe Sace Djonovic Kumbarë: Deda dhe Gjelina Cacevic

MICHAEL LAWRENCE KOCOVIC Prindër: Vinny dhe Valentina Kocovic Kumbarë: Anthony dhe Vera Kocovic

ELIZABETH KALAJ Prindër: Gjok dhe Victoria Kalaj Kumbarë Mark dhe Violeta Kalaj

ANTOINETTE KARAQI Prindër: Anton dhe Drita Karaqi Kumbarë: Marjan dhe Coleen Gjoni

KOL ARBEN TURKAJ Prindër: Arben K. dhe Florinda Turkaj Kumbarë: Gjok dhe Liljana Deda

TONI ULIC Prindër: Marjan dhe Alma Ulic Kumbar: Gjon Gjonaj

ANTHONY LEO KOCOVIC Prindër: Leonardo dhe Maria Kocovic Kumbarë: Bernard dhe Paljina Kocovic

MICHAEL CACAJ Prindër: Gjon dhe Vera Cacaj Kumbarë: Marash dhe Andjelina Gjurashaj

ALINA VULAJ Prindër: Ardian dhe Rozita Ulaj Kumbarë: Donat dhe Edelina Shkoza

MARY LUSHAJ Prindër: Rroland dhe Zana Lushaj Kumbarë: Fran Gj.V. dhe Hana Shkreli

JESSICA BERISHA Prindër: Pjeter dhe Drita Berisha Kumbarë: Gjon dhe Marte Berisha

ISABELLA KOLA Prindër: Jak G. dhe Brigida Kola Kumbarë: Mark dhe Greta Qarri

FABIO PEPA Prindër: Vlash dhe Marjeta Pepa Kumbarë: Anton dhe Rozina Zadrima

ANGEL JOSEPH DOCAJ Prindër: Josip dhe Kristina Docaj Kumbarë: Vilson dhe Renata Jakaj

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

KORRIK - DHJETOR 2003

DAVID HYSAJ Prindër: Ndue dhe Ardiana Hysaj Kumbarë: Fatmir dhe Violina Lumaj ANTON VIKTOR JUNCAJ Prindër: Viktor P. dhe Violeta Juncaj Kumbarë: Nikoll dhe Christina Ivezaj SARANDA LULGJURAJ Prindër: Robert dhe Mariana Lulgjuraj Kumbarë: Pashko dhe Villma Gjelaj LIZA MARKU Prindër: Fran dhe Majlinda Marku Kumbarë: Jakin dhe Xhiola Lala GJERGJ KASTRIOT RRAPI Prindër: Kastriot dhe Hanna Rrapi Kumbarë: Leka dhe Berlinda Paloka TRAVIS SHABANAJ Prindër: Gjon dhe Arjana Shabanaj Kumbarë: Gjon dhe Justina Catalic KRISTIANA CURANOVIC Prindër: Pavle dhe Lisa Curanovic Kumbarë: Gjon Krasnici dhe Vera Kavashanky DAVID MICHAEL DJONOVIC Prindër: Valentin dhe Leonora Djonovic Kumbarë: Mark dhe Roberta Gjonaj ANGEL DANIEL JUNCAJ Prindër: Lulash dhe Klotilda Juncaj Kumbarë: Nikoll dhe Vera Juncaj MARINA JUNCAJ Prindër: Rrok dhe Hana Juncaj Kumbarë: Lek dhe Vitore Camaj JOSEPHINE KAPITI Prindër: Mark dhe Anita Kapiti Kumbarë: Tom dhe Marte Krasniqi ARBEN KOLAJ Prindër: Paul dhe Modesta Kolaj Kumbarë: Agim dhe Lajde Frrokaj DAFINA PALOKAJ Prindër: Lek dhe Berlinda Palokaj Kumbarë: Mark dhe Sonia Cubi ISABELLA RUKAJ Prindër: Pashko dhe Leonora Rukaj Kumbarë: Anton dhe Anka Nikac EMILY VUKAJ Prindër: Tom dhe Aljosha Vukaj Kumbarë: Pajtim dhe Diella Vuktilaj DENIS DODAJ Prindër: Lulzim dhe Pranvera Dodaj Kumbarë: Alexander dhe Anna Volaj

DRITA LUMAJ Prindër: Leke dhe Age Lumaj Kumbarë: Zef dhe leonora Vukaj ELIZABETA BUJAJ Prindër: Mirash dhe Vjollca Bujaj Kumbarë: Luigj dhe Vitor Vushaj CHRISTOPHER BUNJAJ Prindër: Lavdimir dhe Paulina Bunjaj Kumbarë: Luke dhe Pranvere Pllumaj EVA MICHELLE KOCOVIC Prindër: Eddie I. dhe Ana Kocovic Kumbarë: Mark dhe Roberta Gjonaj DIANNA PRENKA Prindër: Dode dhe Danijela Prenka Kumbarë: Tihomir dhe Gita Matosevic GABRIEL PJETRANI Prindër: Nik dhe Albana Pjetrani Kumbarë: Stefan dhe Silvana Gjuraj SOLINA TAHIRI Prindër: Sokol dhe Luigjina Tahiri Kumbarë: Mikel dhe Christine Matici PETER JOSEPH SINISTOVIC Prindër: Pasko dhe Christina Sinistovic Kumbarë: Vasel dhe Christina Sinishtaj LEONARDO ULJIC Prindër: Ljeka dhe Vera Uljic Kumbar: Martin Camaj DENNIS CETAJ Prindër: Sokol dhe Marjana Cetaj Kumbarë: Kel dhe Bert Lumaj PAUL KOCOVIC Prindër: Simon dhe Donika Kocovic Kumbarë: Vinny dhe Valentina Kocovic ISABEL LULGJURAJ Prindër: Gjoka dhe Lisa Lulgjuraj Kumbar: Zef Dedivanaj LEONARDO NIKOLLAJ Prindër: Anton dhe Mira Nikollaj Kumbarë: Gjon dhe Marte Berisha MARKO VUKSANAJ Prindër: Parlind dhe Lindita Vuksanaj Kumbarë: Pllumb dhe Brigida Nikgjonaj ALEX FRAN KOLA PLUMAJ Prindër: Fran dhe Dijana Plumaj Kumbar: Gjon Lekocaj ANDJELA PERKOVIC Prindër: Vasko dhe Tatijana Perkovic Kumbarë: Pretash dhe Marina Nuculaj ANDRIJANA PERKOVIC Prindër: Vasko dhe Tatijana Perkovic Kumbarë: Pretash dhe Marina Nuculaj

ALEKSANDER ALEX PERKOVIC Prindër: Vasko dhe Tatijana Perkovic Kumbarë: Pretash dhe Marina Nuculaj EMANUEL LALA Prindër: Ilir dhe Fatmira Lala Kumbarë: Fitimtar dhe Gjina Lala MICHAEL DEDVUKAJ Prindër: Alex dhe Margarita Dedvukaj Kumbarë: Stefan dhe Liza Kalaj TERESA LOURDES DUSHAJ Prindër: David dhe Violeta Dushaj Kumbarë: Alex dhe Amaryah Popovic ANDREA GAJTANI Prindër: Sander dhe Albana Gajtani Kumbarë: Gac dhe Roza Haxhari LEONARD JUNCAJ Prindër: Zef dhe Kristina Juncaj Kumbar: Vasel Juncaj ARLINDA KOMANI Prindër: Mark dhe Prena Komani Kumbarë: Pashk dhe Tereze Maksuti ALEX LJEKOCEVIC Prindër: Peter dhe Angie Ljekocevic Kumbarë: Preka dhe lezja Micakaj ALBERT POPAJ Prindër: Ejll dhe Mandalena Popaj Kumbarë: Anton dhe Colja Kalaj KORNILJUS POPAJ Prindër: Ejll dhe Mandalena Popaj Kumbarë: Vasel dhe Colja Kalaj GIOVANNI GJONAJ Prindër: Vincens dhe Tina Gjonaj Kumbarë: Rudolf dhe Katrina Gjonaj AMARILDO HAXHARI Prindër: Nest dhe Majlinda Haxhari Kumbarë: Jake dhe Luce Haxhari CHRISTIAN ALEXANDER NICAJ Prindër: Luigj K. dhe Pashka Nicaj Kumbarë: Ndoc dhe Maria Dedvukaj PASHK NIKOLLBIBAJ Prindër: Anton dhe Flora Nikollbibaj Kumbarë: Novo dhe Anka Ljekocevic NATALIA RUKAJ Prindër: Tom N. dhe Maria Rukaj Kumbar: Mark Gojcaj

61

62

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

KORRIK - DHJETOR 2003

Lek Kalaj me Rexhilda Cuni më 6 korrik 2003

Anton Bojaj me Claudia Cristofaro më 6 shtator 2003

Alex Sander Skrelja me Susan Gjelaj më 8 nëntor 2003

Lindon Ljuljduraj me Linda Dusovic më 16 nëntor 2003

Tony Curanovic me Katrina Juncaj më 12 korrik 2003

Jozef Makaj me Maria Lulgjuraj më 6 shtator 2003

George Gazivoda me Elizabeth Zadrima më 12 nëntor 2003

Gjergj Lucoviq me Katarina Vukdedaj më 29 nëntor 2003

Vasel Russel Gjelaj me Lizabeta Lekutanaj më 12 korrik 2003

Sander Shkreli me Marina Gjelaj më 6 shtator 2003

Kolja Dokic me Marija Dusaj më 15 nëntor 2003

Arben Markaj me Drita Lumaj më 29 nëntor 2003

Anton Zef Gjelaj me Ilire Kupi më 12 korrik 2003

Christofer J. Kuropatia me Diela Nikprelevic më 13 shtator 2003

Ylli Tinaj me Drilona Preci më 16 nëntor 2003

Vasko Perkovic me Tatijana Savkovic më 10 dhjetor 2003

Nikolle Markaj me Valerijana Krasniqi më 19 korrik 2003 Gjin Berisha me Gjozefina Popovic më 19 korrik 2003 Pjeter Dushi me Aferdita Duhanaj më 24 korrik 2003 Bardhule Ukcamaj me Eve Methasani më 26 korrik 2003 Ljuljeta Vuljaj me Leonora Micakovic më 27 korrik 2003 Albert Pergjokaj me Arbnore Berisha më 2 gusht 2003 John James Keeney me Christina Elezovic më 9 gusht 2003 Nrec Velaj me Ardiana Dedaj më 9 gusht 2003 Pal Gojani me Robyn Ashley LaGuardia më 17 gusht 2003 Anthony Gecaj me Afrodita Cubi më 6 shtator 2003 Vinko Capnojevic me Elizabeth Kocovic më 6 shtator 2003

Frankie Gjelaj me Linda Quni më 13 shtator 2003 Vilson Kolaj me Kristina Gjoka më 14 shtator 2003

In Memoriam

Dritan Mirukaj me Anita Matija më 14 shtator 2003

Mark Nikoll Prelaj, 55-vjeç Vdiq më 19 korrik 2003 U varros në varrezat "Gate of Heaven" në New York

Mark Paloka me Mire Pergjokaj më 20 shtator 2003

Lula Dedvukaj, 85-vjeç Vdiq më 30 korrik 2003 U varros në varrezat "Gate of Heaven" në New York

Vincenc Camaj me Lidija Ljucovic më 27 shtator 2003

File Curanaj, 74 vjeç Vdiq më 1 gusht 2003 U varros në varrezat "St. Raymonds" në New York

George Vukel Victoria Nikollaj më 4 tetor 2003 Arben Turkaj me Florinda Ulaj më 11 tetor 2003 Alexander Gjelevic me Victoria Gjuraj më 11 tetor 2003 Gjon Curanaj me Nikoleta Sheldija më 12 tetor 2003 Fatmir Lumaj me Violina Nilaj më 16 tetor 2003 Toma Gojcevic me Teuta Deda më 18 tetor 2003 Petrit Staka me Elisa Prelaj më 26 tetor 2003 Lulzim Dodaj me Pranvera Celaj më 8 nëntor 2003

Pjeter Lukic, 79-vjeç Vdiq më 28 gusht 2003 U varros në varrezat "Gate of Heaven" në New York Ganxhe Kocaj, 56-vjeç Vdiq më 17 shtator2003 U varros në varrezat "Gate of Heaven" në New York Nrek Kocovic, 83-vjeç Vdiq më 29 tetor 2003 U varros në varrezat "Gate of Heaven" në New York Andja Vucetic, 75-vjeç Vdiq më 21 nëntor 2003 U varros në varrezat "Gate of Heaven" në New York Gjergj Curanovic, 61-vjeç Vdiq më 22 nëntor 2003 U varros në varrezat "Gate of Heaven" në New York Lino Kocovic, 60-vjeç Vdiq më 30 nëntor 2003 U varros në varrezat "Gate of Heaven" në New York Dile Rrapi, 73-vjeç Vdiq më 13 dhjetor 2003 U varros në varrezat "Gate of Heaven" në New York

Jeta Katolike

KORRIK - DHJETOR 2003

63

LAJM MORTOR Lajmërojmë miqtë, shokët dhe dashamirët, se më datën 2 dhjetor 2003, në moshën 40-vjeçare, ndërroi jetë bashkëatdhetarja jonë

VERA PEPGJONOVIQ - LINDUR JACOVIQ (1963-2003) Në përcjelljen e kufomës për në Ulqin, morën pjesë shumë bashkëatdhetarë nga të gjitha qytetet e Australisë, për çka u jemi mirënjohës.

Shoqnia Katolike Shqpitare i shprehë ngushllime familjes Anton Zefit.

Në Kishën tonë gjatë vitit 2003 u bënë:

Pagëzime: 177 Kungimi i parë: 56 Krezmime: 58 Katekistë: 26 Kurorëzime 73 Vdekje: 25

Për këshillin e shoqnisë, Lek Nreka When thinking of Vera Pepdjonovic, her wonderful smile immediately comes to mind, which was usually accompanied with her warm laughter. Vera not only enjoyed, but lived her life. She met and fell in love with her husband Sandro and together began a family, with the birth of their first child Anton, who was soon joined by his sister Kristina. When they moved to Australia, we all became a part of this incredible family, and soon it was Helen's turn to became a part of the Pepdjonovic family.

Vera loved her family dearly, selflessly putting their need before her own. Her true colors have shone through during these challenging time, even when extremely sick in the hospital, she managed to think of others. She has left us with a legacy, her three beautiful children in whom we are able to see her. Tony, Tina and Helen, don't forget what your mother has taught you, and don't give up for her sake.

On behalf of Sandro and the Pepdjonovic family I would like to thank everyone for their support and love during this difficult time. It is greatly appreciated.

Në shërbim të Komunitetit Shqiptar në Bronx, me dy objekte të mëdha!

Kujdesi - veçori e punës sonë 920 Allerton Avenue (off Boston Road)

654-0500

4346 White Plains Road (East 273th. Street)

325-6050

Sal Farenga Prop.

NEW WE C-2 I--

Over 600 New & Used Cars Available!

I( All Makes, All Models!

BUlCK CHRYSLER TOYOTA HONDA CADILLAC MlTSUBlSHl BMW LEXUS

MERCEDES VW FORD GMC

NISSAN DODGE LINCOLN CHEVROLET

We service all makes & models!

"We Treat You Like Family!"

I

182-30 JAUAK=A AVENUE, QUEENS MON-THURS 8-8

I

r' - W / ~ Q WE GIVE YOU h

H

E

R

I

115 BURNSIDE AM.. INWOOO/lA~ENCE I ON-THUR 9-8 FR19-7 SAT 9-6 SUN 11-4