JK # 85/86 (2017) by Jeta Katolike

Botues: Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës”New York Viti LII, Numri 1-2, Janar-Qershor 2017 Çmimi $5.00

“…Mëshira e Zotit u bë e vërtetë në këtë vend 100 vjet më parë kur një "Zonjë e veshur me të bardha" iu shfaq fëmijëve të vegjël dhe ua besoi sekretet e saj të dashurisë dhe paqes”.

(Papa Françesku në Fatima)

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017

"Kjo është dita që na e dhuroi Zoti: të galdojmë e të gëzojmë në të"! (ps.118:25)

Botues: Kisha Katolike Zoja e Shkodrës Drejtor: Dom Pjetër A. Popaj Kryeredaktor: Mark K. Shkreli Redaktor (anglisht): Simon Vukel Redaktor (shqip): Klajd Kapinova Graphic Design Ismer Mjeku Marketing Fran Çotaj Website: Martin Smajlaj Këshilli Botues: Dom Pjetër A. Popaj Mark K. Shkreli Klajd Kapinova Simon Vukel Peter Saljanin Ismer Mjeku Martin Smajlaj Fran Çotaj Dr. Pashko Rr. Camaj Gjon Chota Luigj Çekaj Tomë Paloka Lekë Perlleshi Gjeto Turmalaj Mhill Velaj Të gjitha shkrimet dhe artikujt i nënshtrohen redakturës. Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen edhe nëse nuk Parapagimi: $30 në vit adresa e redaksisë: 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530 Tel. (914) 761-3523 Fax (914) 949-2690 e-mail: ShkreliM@aol.com

www.jetakatolike.com

Të përgëzohemi me njëri tjetrin, Krishti u Ngjall, Aleluja! Dita më e gëzuar për mbarë njerëzimin. Ngjallja e Krishtit nuk është sikur ajo e Lazërit e të tjerëve, që Krishti i ka ngjallur prej së vdekuri, Ngjallja e Tij është Ngallnjimi i Tij përmbi vdekjen. Me ngjalljen e Tij edhe ne ngjallemi. Fitorja e Tij është fitorja e jonë. Ai vazhdon të ngjallet në jetën tonë për çdo Pashkë dhe vazhdon të lind në ne për çdo Krishtlindje. Gjithë besimtarëve tanë u urojmë Pashkët, duke ju dëshiruar Paqen e Gëzimin e Krishtit të Ngjallur, Dashurinë e Tij deri në vdekje, Bekimin me ujë e gjak, që kanë rrjedhur prej krahërorit të Tij. Që të ripërtritur në Krishtin të rritemi në fe, shpresë e dashuri e të jetojmë si dëshmitarë të vërtetë të pranisë së Tij në jetën tonë e në familjet tona.

Gëzuar e për shumë mot Pashkët!

P ë r m b a j t j a

C o n t e n t s

Jeta Katolike • Viti LII, Numri 1-2, Janar-Qershor 2017 • Çmimi $5.00 • www.jetakatolike.com

Dom Pjetër Popaj .........................................................................................................................................3 Papa Françesku: Revolucioni i vërtetë i Krishterimit, është ta thërresësh Zotin me emrin e Atit................4 Nga Famullia Jonë.........................................................................................................................................6 Ipeshkvijtë e Shqipërisë në vizitën Ad Limina me Papën në Vatikan ............................................................7 Luigj Çekaj: Këmbanat e Lirisë (Reflektim duke kremtuar festën e Zojës së Shkodrës).............................8 Pesëdhjetë e katër të rinjë marrin Kungimin e Parë......................................................................................10 Njëzet e tre të rinjë marrin Sakramentin e Krezmimit....................................................................................11 Frank Shkreli: Një përfaqësues i ri i Vatikanit në Shqipëri...........................................................................12 Mark K. Shkreli: 100 vjet nga shfaqjet e Virgjëres Mari në Fatima .............................................................13 Liz Estler: Corpus Christi..............................................................................................................................16 Gjon Frani Ivezaj: Krishterimi dhe Arqipeshkvia e Tivarit nder shekuj.........................................................17 Dan Burke: The Action of the Holy Spirit .....................................................................................................20 Ilir Seci: Meshari i Buzukut, Kunora e Dafinave ...........................................................................................21 Fr. John Bartunek: A Test of Faith ...............................................................................................................23 Dan Burke: Happy Mother’s Day to The Mother of God ..............................................................................25 Zef Gojçaj Hott: Si Të Bëhesh Besimtar i Krishterë.....................................................................................26 Luigj Çekaj: Poezia e Martin Camajt ............................................................................................................27 Patër Daniel Gjeçaj: Shkollat e Para në Shqip u hapën nga klerikët katolikë në Shqipni në 1258 ...........30 Astrit Tota: Piktori “Epokal” Shqiptar Gjelosh Gjokaj ...................................................................................32 Agim Neziri: Dy fjalë falenderimi dhe nderimi për Padër Frano Kirin ..........................................................34 Fran Shkreli: Vjet në Romë - Sivjet në Prishtinë..........................................................................................35 Lëvizjet demografike ......................................................................................................................................38

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017

550 Vjetori i Ikjes së Zojës së Shkodrës

"... e verteta âsht kjo: qi Shkodra â' emja e unë e saj."

(Atë Gjergj Fishta, Zoja Shkodrës)

Dom Pjetër PoPAJ

këtë vit 2017 kremtojmë 550 vjetorin e N ëIkjes së Figures së Zojës së Shkodrës,

nga Shqipëria në Itali. Qysh atëherë lutemi; “…Kthe o Zoja e Këshillit të Mirë, Na prij n’paqë t’hyjnushmit hir”. Gjatë kësaj periudhe populli ynë ka vuajtur shumë nën okupimin e të huajve, e regjimeve të ndryshme. Ikja e figurës së Zojës së Shkodrës ka ndodhur në vitin1467, një vit para vdekjes se heroit tonë Gjergj Kastriotit, më 1468, sikurse ta kishte ditur se çfarë mjerimi do të ndodhte me popullin tonë, me okupimin dhe coptimin e atdheut tonë pas ikjes së saj. Për këtë arsye hymni i Zojës Shkodrës vazhdon kështu: “Qysh atë ditë që na u largove, Nji mijë të zeza na kanë mblue, Kthe, o Nanë me na ndihmue, Na del zot na jep qëndrim”. Më pas populli ynë sulmohet prej okupatorëve dhe fqinjëve, e arësyeja kryesore pse ata patën sukses në pushtimin e popullit tonë ishte pikërisht ndihma që patën nga armiqët tanë fqinjë. Duhet të theksoj se figura ka ikur në Gjenacan të italisë, por Zoja e Bekuar, Hyjlindsja dhe Krishti i Lum kurr nuk kanë hequr dorë prej nesh. Bile, Zoti e ka dashur

popullin tonë edhe më tepër se ndonjë popull tjetër sepse i ka përngja Birit të vet të braktisur prej njerëzve, i dënuar dhe i vuajtur në Kryq të Kalvarit. Zoti gjithë i dashur na ka ruajtur të mos të zhdukemi prej sipërfaqës së tokës. Të gjithë ato perandori që na kanë okupuar ndër shekuj janë zhdukur e populli ynë qëndron, luluezon dhe përparon çdo ditë. Sikurse figura e Zojës së Shkodrës, ikonë e vizatuar në afresk qëndron në hava pa u prishur tash 550 vjet, në të njëjtën mënyrë Zoti vetë na ka mbajtur në dorën e Tij, duke na

Zoti e ka dashur popullin tonë edhe më tepër se ndonjë popull tjetër sepse i ka përngja Birit të vet të braktisur prej njerëzve, i dënuar dhe i vuajtur në Kryq të Kalvarit.

ruajtur pa u prishur, coptuar e shkatërruar prej okupatorëve tanë. Duke filluar prej Kastriotit, i cili vazhdimisht lutej para figurës së shenjtë, ashtu populli ynë ka vazhduar të lutet Nënës së Këshillit të Mirë si Pajtore e Shqipërisë dhe e gjithë shqiptarëve. Shumë shtegëtari kanë bërë shqiptarët në rranxë të kalasë së Shkodres e gjithashtu edhe në Gjenacan në Itali. Shumë papë janë lutur para Figurës së Saj në Gjenacan e njëri ndër ta, Shën Gjon Pali II në vitin 1993, para se të shkonte në Shqipëri për vizitë dhe të shuguronte katër ipeshkvinjt e parë mbas rënies së komunizmit.

Në Shtatorin e vitit 1988, 104 shtegëtar nga famullija jonë “Zoja e Shkodrës” New York, kemi shkuar në Gjenacan për t'u lutur për popullin tonë që vuante në Shqipëri nën diktaturën e tmerrshme të komunizmit. Unë isha meshtar i ri dhe më kujtohen Mesha e lutjet me lotë para Figures së Nënës së Këshillit të Mirë. Mrekullisht, në atë shtegëtari disa kanë folur në telefon me familjarët e tyre në Shqipëri për të parën herë pas tridhjetepesë vitësh. Ky ishte një shenj i gjall, se ylberi (brezi i Zojës) kishte dalur edhe retë e zeza të komunizmit do të zhdukeshin së shpejti. Sa shumë mrekulli kanë ndodhur në atë vend, shumë njerëz janë shëruar fizikisht e shpirtrisht. Thuhet se ngjyrat e ylberit në Ikonë ndrrojnë dhe tregojnë shenja luftrash, fatkeqësi natyrore, tërmete, stuhi etj. Fytyrat e Zojës së Bekuar dhe të Krishtit Foshnje duken nganjëherë aq të kthjellta e kuqëloshe sikur të ishin të gjalla dhe duan të flasin me ty. Kur shkon aty e ndjenë një ngrohtësi, sikur fëmija që e ndjenë sigurinë e mbrojtjës në paraninë e nënës së vet. Ndjenë një qetësi në brëndësinë tënde, pushon dhe ke kënaqësi të qëndrosh sa më gjatë. E ndien vetën si në shtëpinë tënde. Sa më shpesh që shkon aty, aq më shumë ke dëshirë ta vizitosh prap. 550 vjetë është një kohë e gjatë e vuajtjet nuk na janë ndarë, por kemi dalur ngadhnjyes, sikurse e thekson Shën Pali në letrën e dytë drejtuar Timoteut (4:7): "Luftën e mirë e luftova". Ne kemi hjekur keq ndër shekuj, në duart e të huajve më tepër se në duartë tona, por falënderojmë Zotin, që na i ka dhënë në ndihmë Këshillimet e Pajtores sonë, Zojës së Shkodrës. Ajo as që ka ikur, as që ka nevojë të kthehet, sepse ka qëndruar gjithmonë me ne. Ne sot, i drejtohemi Nënës tonë Hyjnore, që të vazhdojë mbikqyrjen e popullit dhe me lutjet e Saja të kemi fe të gjallë në Zotin, hir, paqe në jetën tonë individuale e familjare, e dashuri me gjithë zemër për Zotin e për të afërmit tonë. Lutu për ne o Shenjta Nëna e Tënzot, që të bëhëmi të denjë për premtimet e Jezu Krishtit.

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017 Papa Francesku duke e puthur një fëmi para fillimit të meshës javore në Sheshin e Shën Pjetri në Vatican. E merkurë, 7 korrik, 2017. (Foto: AP Photo/Andrew Medichini.)

revolucioni i vërtetë i Krishtërimit, është ta thërrasësh Zotin me emrin e atit Në audiencën e përgjithshme, më 7 qershorit 2017, duke vijuar katekizmin përqendruar tek shpresa e krishterë, Papa u ndalua posaçërisht tek “Atësia e Zotit, burim i shpresës sonë”, duke theksuar se revolucioni i vërtetë i krishterimit është ta thërresësh Zotin me emrin “Atë”. Fjala e plotë e papës: “Kishte diçka mahnitëse, në lutjen e Jezusit, aq mahnitëse, sa një ditë

dishepujt i kërkuan ta shoqëronin. Episodi gjindet në Ungjillin e Lukës që, ndërmjet Ungjilltarëve, e dokumenton më shumë misterin e

Krishtit ‘në lutje’”. Dishepujt e Jezusit i prekte thellë fakti se Ai, posaçërisht në ag e në muzg, tërhiqej në vetmi e “përhumbej” në

Jeta Katolike lutje. Prandaj një ditë i kërkuan t’i mësonte edhe ata të luten (krh Lk 11,1). E pikërisht atëherë Jezusi u mëson atë, që njihet si lutja e mirëfilltë e krishterë: “Atynën”. Në të vërtetë Luka, në krahasim me Mateun, na e jep në një formë më të shkurtër lutjen e Jezusit, e cila nis me thirrjen e thjeshtë: “Atë” (v2).

me ankth. Revolucion i vështirë për t’u pranuar në shpirtin tonë njerëzor! Aq është e vërtetë, sa deri në rrëfimet kushtuar Ngjalljes së Krishtit thuhet se gratë, pasi e panë varrin bosh dhe engjëllin “ikën me vrap”, sepse u pushtuan nga frika e nga mahnitja(Mk 16,8). Po Jezusi na tregon se Hyji Atë është i mirë e na thotë edhe “Mos kini frikë!”.

Të dashur vëllezër e motra, nuk jemi kurrë vetëm. Mund të jemi të largët, kundërshtarë, mund ta shpallim haptas edhe se jemi “të pa zot”. Po Ungjilli i Jezu Krishtit na kujton se Zoti nuk mund të rrijë pa ne: Ai nuk do të jetë kurrë Zot “pa njeriun”.

I gjithë misteri i lutjes së krishterë përmblidhet këtu, në këtë fjalë: të kesh guximin ta thërrasësh Zotin me emrin Atë. E pohon edhe liturgjia kur, duke na ftuar ta themi bashkërisht lutjen e Jezusit, përdor shprehjen: “Marrim guximin të themi”. Në të vërtetë, kjo thirrje e Zotit me emrin “Atë”, nuk na e mbush shumë mendjen. Dëshirojmë të përdorim tituj më të lartë, që na duket se e respektojnë më shumë transhendencën e Tij. Ndërsa, kur i lutemi si “Atit”, krijojmë marrëdhënie mirëbesimi me Të, ndjehemi si fëmija, që i drejtohet atit, duke e ditur se do ta dojë e do ta përkujdesë. Ky është revolucioni i madh, që krishterimi e ngulit në psikologjinë fetare të njeriut. Është misteri i Zotit, që vijon të na mahnitë gjithnjë e të na bëjë ta ndjejmë veten të vegjël, por nuk na tremb më, nuk na ndrydh, nuk na mbush

Të mendojmë për shëmbëlltyrën e Atit të mëshirshëm (krh Lk 15,1132). Jezusi flet për një atë, që di të jetë vetëm dashuri për bijtë e vet. Atë, që nuk e dënon të birin për arrogancën e tij, që ia jep menjëherë pjesën e trashëgimit dhe e lë të ikë lirisht nga shtëpia. Zoti është Atë, na kujton Jezusi, por jo në mënyrë njerëzore, sepse nuk ka asnjë atë në këtë botë, që do të mund të sillej si protagonisti i kësaj shëmbëlltyre. Zoti është atë në mënyrën e vet: i mirë, i pambrojtur përballë vullnetit të lirë të njeriut, i aftë vetëm për ta zgjedhuar foljen “me dashtë”. Kur djali rebel, pasi e shkapëderdh gjithçka, rikthehet më në fund në shtëpinë atërore, i ati nuk zbaton kriteret e drejtësisë njerëzore por, mbi të gjitha, ndjen nevojën ta falë e, me përqafimin e tij, e bën të birin të kuptojë se i kishte munguar shumë e dhimbshëm dashurisë së tij prej ati gjatë gjithë kohës kur ishte larg

Janar-qershor

2017

strehës atërore. Ç’mister i pashqyrtueshëm është një Zot, që ushqen këtë tip dashurie ndaj të bijve. Ndoshta pikërisht për këtë arsye, duke kujtuar zemrën e misterit të krishterë, Shën Palit Apostull nuk vendos ta përkthejë në greqisht një fjalë, që Jezusi, në aramajkshe, e shqiptonte “abba”. Dy herë rresht Shën Pali, në letërkëmbimin e tij (krh Rom 8,15; Gal 4,6) e prek këtë temë, e dy herë rresht e lë këtë fjalë ashtu si pati dalë nga buzët e Jezusit “abba”, term shumë më intim, në krahasim me fjalën “atë”, të cilën dikush e përkthen baba e dikush tatë. Të dashur vëllezër e motra, nuk jemi kurrë vetëm. Mund të jemi të largët, kundërshtarë, mund ta shpallim haptas edhe se jemi “të pa zot”. Po Ungjilli i Jezu Krishtit na kujton se Zoti nuk mund të rrijë pa ne: Ai nuk do të jetë kurrë Zot “pa njeriun”. Kjo siguri është burim i shpresës sonë, që e gjejmë të ruajtur në të gjitha lutjet drejtuar Atit tonë. Kur kemi nevojë për ndihmë, Jezusi nuk na fton të dorëzohemi e të mbyllemi në vetvete, por t’i drejtohemi Atit e t’ia kërkojmë Atij, me besim të plotë. Të gjitha nevojat tona, që nga ato më të ngutshmet e më të përditshmet, si buka, gjella shëndeti, puna e deri te dëshira për t’u falur e për të gjetur ndihmë në çaste tundimesh, nuk pasqyrojnë vetminë tonë: pranë nesh është Ati, që na shikon gjithnjë me dashuri e që sigurisht nuk na braktisë kurrë!

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017

Nga Famullia Jonë ◊ 27 Janar 2017 – Në Washington, D.C., u zhvillua Marshi për Jetën (March for Life) për të kundërshtuar vendimin e Gjygjit të Lartë për të legalizuar abortin. Famullia jonë, me në krye Dom Pjetër Popaj, sikur çdo vit, edhe sivjet mori pjesë me një numër të konsiderueshëm njerëzish nga famullia.

◊ 19 Shkurt 2017 – Në Restorantin Maestro’s në Bronx, u shtrua një darkë për grumbullim fondesh për kompletimin e ndërtimit të Katedrales së Shën Pjetrit në Tivar. Në darkë ishte i pranishëm edhe Arqipeshkvi i Tivarit Imz. Rrok Gjonlleshaj dhe Famullitari i Tuzit Patër Pashko Gojçaj, O.F.M. Me këtë rast, Famullia “Zoja e Shkodrës” grumbulloi $133,000, kurse gjithsejt, deri tani, jane grumbulluar $456 mijë dollare. Në fjalën e tij përshëndetëse dhe falënderuese, Imz. Gjonlleshaj lajmëroi se konsekrimi i katedrales do të bëhet më 3 shtator 2017.

◊ 26 Mars 2017 – Famullinë tonë e vizitoi kardinali i dytë shqiptar, Eminenca e Tij Kardinal Ernest Troshani, me ç’rast ai kremotoi Meshën e Shenjtë. Pas Meshës, për nder të kardinalit, një grup nga famullia shtroi drekë në Ciao’s Restaurant.

◊ 22 Prill 2017 – Në Restorantin Eastwood Manor në Bronx, u shtrua Darka e 47-të Vjetore e Famullisë “Zoja e Shkodrës”, në të cilën moren pjesë më se 400 vetë.

◊ 20 Maj 2017 – Në Kishën tonë 54 fëmijë kanë marrë Kungimin e Parë. Urime të kunguarve, prindërve dhe tërë famullisë “Zoja e Shkodrës”.

◊ 4 Qershor 2017 – Në Kensico Dam Plaza u zhvillua Dita e Traditës Shqiptare XIV, ngjarja më masovike kulturore dhe shoqërore shqiptare, duke filluar në mesditë (ora 12). Celebrimi i traditës shqiptare vazhdoi në Qendrën “Nëna Tereze” me argëtim, pije dhe gjellëra amerikane dhe shqiptare.

◊ 9 Qershor 2017 – Në Kishën tonë janë krezmuar 23 të rinj. Urime të krezmuarve, prindërve, nunave e nuneshave, si dhe tërë famullisë “Zoja e Shkodrës”.

◊ 19 Qershor 2017 – Në Blue Hill Golf Course, 285 Blue Hill Road, Pearl River, NY 10965, u zhvillua turneu i 9-të i golfit për grumbullim fondesh për Katedralen “Shën Nëna Tereze” në Prishtinë. Turneu organizohet nga një grup entuziastësh të udhëhequr nga z. Anton Raja.

◊ Më 24 Qershor 2017 – Në restorantin Eastwood Manor, në praninë e qindra shkrelas dhe të tjerë, u zhvillua një darkë për grumbullimin e fondeve për rinovimet e nevojshme të Kishës së Shën Kollit në Shkrel. Në darkë ishin të pranishëm Dom Pjetër Popaj, Dom Viktor Dedaj, si dhe më se 400 vetë, të cilët dhuruanë një shumë prej 50 mijë dollarësh.

Jeta Katolike

Ipeshkvijtë e Shqipërisë në Vizitën Ad Limina me Papën në Vatikan I

peshkvijtë e Shqipërisë janë, që më datën 24 maj, në Romë, për vizitën e tyre “ad Limina”, e cila përfundoi më 1 qershor. I ngarkuar me veprimtari, programi i vizitës nisi më 26 maj, me një Meshë në Bazilikën e Shën Pjetrit, për të vijuar me vizitat në Kongregatat kryesore të Vatikanit. Prelatët vizituan, kështu, dikastere, kongregata e këshilla të ndryshme papnore, shoqëruar me Meshë në Bazilikat dhe Kishat më në zë të Qytetit të Amshuar. Dje, një nga kremtimet më emocionante: takimi me Zojën e Këshillit të Mirë, në Gjenacan. Ishte një Meshë jashtëzakonisht prekëse, me pjesëmarrje vërtet domethënëse të shqiptarëve, ardhur nga të katër anët e Italisë, për të marrë pjesë në këtë takim të përvitshëm, por që sivjet pati një hir të veçantë. Ipeshkvijtë kishin sjellë me vete në Gjenacan “Reliken e Martirëve Shqiptarë”. Prania e kësaj Relikjeje pranë Figures së Zojës, ngjalli jo vetëm emocione të thella fetare, por freskoi edhe kujtesën historike të besimtarëve, që merrnin pjesë në Meshë, duke i çuar me kujtime, sa në vitet e pushtimit turk, kur Zoja mërgoi, aq në vitet e martirizimit nën diktaturë e të një mërgimi tjetër të madh.

Dëshmitarët e këtij mërgimi ishin aty, te këmbët e Nënës së Këshillit të Mirë e pranë Relikes së Martirëve, që fliste vetë për qëndresë e besnikëri ndaj asaj Zoje, që nuk i harroi kurrë shqiptarët. Ashtu si fliste vetë kremtimi

organizmi kishtar; imzot George Frendo, kryeipeshkëv i Tiranë-Durrësit e sekretar i këtij organizmi kishtar; imzot Cristoforo Palmieri, ipeshkëv i Rrëshenit; imzot Ottavio Vilate, ipeshkëv i Lezhës; imzot Hil Kabashi, ipeshkëv-

i Meshës Shenjte, kryesuar nga kardinali i dytë shqiptar, Hirësia e Tij Ernest Troshani, rrethuar nga ipeshkvijtë e Kishës së ringjallur, të cilët po takohen për herë të dytë në vizitë “ad Limina“, me Papën e Romës, tek Varret e Apostujve Pjetër e Pal. Konferenca ipeshkëvnore katolike e Shqipërisë aktualisht përbëhet nga imzot Angelo Massafra, kryeipeshkëv i Shkodër-Pultit e president i këtij

Administrator Apostolik i Shqipërisë së Jugut dhe dom Simon Kulli, administrator dioqezan i Sapës. Më 30 maj 2017 ipeshkëvinjtë e Kishës Katolike në Shqipëri kanë takuar Shenjtërinë e tij Papa Françeskun në Vatikan. Gjatë vizitës Papa Françesku, në një klimë të ngrohtë dhe vëllazërore, ka dëgjuar me kujdes gjithçka Ipeshkvinjtë kanë thënë rreth jetës së Kishës shqiptare dhe

Janar-qershor

2017

angazhimit të tyre për unjgillizmin. Papa, pasi ka treguar solidaritetin e tij me Kishën në Shqipëri, i ka falënderuar ipeshkëvijtë për misionin e tyre për ta ringjallur Kishën pas diktaturës ateiste dhe mizore komuniste. Ka kujtuar me mallëngjim vizitën e tij në shtator 2014, sidomos për praninë e shumë mijëra të rinjëve. Ipeshkvinjtë i kanë treguar atij se si komuniteti katolik është rritur gjatë këtyre 25 viteve. Papa Françesku në fjalët e tij ka theksuar tri gjera: së pari se duhet të angazhohemi më shumë për thirrjet për jetën meshtarake dhe jetën e kushtuar, duke inkurajuar të rinjtë mos të kenë frikë t’i thonë “po” Zotit; së dyti duhet të formojmë të rinjtë që të bëhen tharm në shoqëri; e ardhmja e Kishës dhe e shoqërisë varet nga ata; ja pse edhe Sinodi i Ipeshkvinjve në 2018 do të ketë si temë “Të rinjtë dhe ungjillëzimi”; së treti të shmangim “mondanitetin’”, një shpirt materialist dhe konsumist. Në fund të takimit Ipeshkvijtë i kanë dhuruar Atit të Shenjtë dy vëllimet me jetën e martirëve si dhe dy figura, njërën të Zojës së Këshillit të Mirë e tjetrën atë të martirëve.

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017

Këmbanat e lirisë (Reflektim duke kremtuar festën e Zojës së Shkodrës)

dërsa me qindra e qindra emigrantë

kishin zënë vendet e veta në mjediset e njohura dhe luksoze të restotrantit “Eastwood Manor”, Dom Pjetër Popaj, tashmë jo thjeshtë si një prift, por edhe në cilësinë e të zotit të shtëpisë, bile edhe të një n Luigj Çekaj kronikani, sapo i përndershmi Dom Viktor Dedaj mbaroi të bekuarit e darkës, si zakonisht, u rikujtoi mysafirëve se fluturimi i tablosë ku qe pikturuar ikona e Zojës së Bekuar që nga muret e

se kaq, ashtu sikurse e mbajti një fjalim të shkurtër edhe Kryetari i Këshillit të Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës” në New York, me emrin e nderuar Tonin Lumaj, apo edhe asamblesisti i kudondodhur , politikani me prejardhje shqiptare, z. Mark Gjonaj , por mua, ashtu siç kishte fluturuar ikona e Zojës nga Shkodra në Itali mendja më kishte fluturuar në drejtim të kundërt, do me thënë, nga Nju Jorku në qytetin Shkodër, ku e thënë me shumë sinqeritet nuk kishte mëhallë, nuk kishte qoshe as gurë sokaku, që nuk e kisha shkelur me këmbët e fëminisë sime të humbur përgjithmonë, dhe si të lënë peng në atë qytet.

kishës së vet rrëzë kështjellës “Rozafat” në drejtim të Gjenacanos (Genazzano) së Italisë, jo vetëm që nuk ishte një legjendë (si për shembull ngritja e Konstandinit të vdekur nga varri për të mbajtur fjalën e dhënë, etj), por dhe përkundrazi, ky fluturim, pra kjo zhvendosje, është ndoshta njëra nga mrekullitë më të mëdha në të gjithë historinë e dhëmbshur të kishës katolike shqiptare këtu e dymijë e shtatëmbdhjetë vite të kaluara. Dom Pjetër Popaj foli edhe më gjatë

Pastaj, dhe pikrisht në kohën kur këngëtari i talentuar Fran Vulaj këndonte këngën time më nostalgjike “Ka po vjen more Çun Mula”, mua si për sherr po më rikujtoheshin rradhazi verat e nxehta të djalërisë, kur unë me dy-tre shokë të mi, dhe me mijëra qytetarë të tjerë shkodranë laheshim në ujrat e freskëta të Drinit, që rridhëte si pa të keq në gjunjët e kalasë. Mirëpo edhe

N shqiptarë të gjithëfarësoj besimesh

Zoja e Shkodrës apo Zoja e Këshillit të Mirë, është një ikonë e Shën Marisë me Jezusin fëmijë. Kjo ikonë gjendej në kishën kushtuar Shën Marisë në Shkodër. Sipas dëshmive të ndryshme të asaj kohe, thuhet se ikona e braktisi kishën rrëzë kalasë së Rozafës më 25 prill 1467, pak para pushtimit të qytetit nga turqit, që kërcënonin shkatrrimin e kishës, dhe mori rrugën fluturimthi duke kaluar detin drejt Italisë, e mbajtur nga dy engjëj. Kjo ngjarje u përcoll nga dy fetarë shqiptarë, Gjorgji dhe De Sklavisi. Në Itali, ikona e Zojës së Shkodrës u vendos në kishën e Gjenacanos, një kishë e ndërtuar që në shek. X. Këshilli i katërt ipeshkvor i Shqipërisë, i mbajtur në vitin 1895, e shpalli Zojën e Shkodrës Pajtore të Shqipërisë dhe të të gjithë shqiptarëve. Qysh në zanafillë, krishtërimi e ka vulosë praninë e vet në tokën shqiptare me anën e veprës së një Apostulli të madh, Shën Palit, i cili në shtegtimet e veta, që përfunduan me martirizimin e tij në Romë, përhapte ndër ilirë mësimet e Jezu Krishtit. Kultura e pasur dhe pozitive e krishterë është përvetsuar me dashuri nga shqiptarët ndër shekuj. Ata nxorrën njerëz të shquar në historinë e lavdishme të krishterimit. Gjatë kohës së periudhës së krishtërimit ka dalë Shën Ashti, që edhe Ai pati një vdekje tragjike nga ushtarët romakë. Duhet rikujtuar me respekt se gjatë shek. XV u shkrua epopeja madhështore e Heroit tonë Kombëtar Gjergj Kastriotit, përpjekjet e të cilit ishin për të mbrojtur Arbërinë dhe Kishën Katolike. Krishtërimi ka qenë e vetmja fe e pranuar në Shqipëri kundër vullnetit të pushtuesit. Për këtë arsye, gjatë Mesjetës, në qytete kishte një lulëzim zhvillimi, sikurse në vendet bregdetare të Mesdheut, ku një zhvillim të spikatur morën shkencat humaniste, sidomos në qytetet e Veriut të Shqipërisë, të drejtuara me statute të veta, si: Shkodra, Tivari, Ulqini, Lezha, Durrësi, etj. etj.

(Nga fjalimi i rastit i Kryetarit të Këshillit të Kishës, z. Tonin Lumaj)

Jeta Katolike sytë tanë të hutuar dhe pa kurrfarë të keqi, sa herë ngriheshim apo shtriheshim mbi rërën përbvluese të plazhit nguleshin si shigjeta të helmuara, në gërmadhat e rrënuara të kishës së Zojës, që nuk ishte më e tillë! Dhe ashtu si të shokuar siç ishim, në pamundësi të bënim asgjë tjetër, shpeshherë mbildheshim krye-mëkrye dhe ia merrnim një kënge të vjetër, ndoshta sa ç’ishte vetë qyteti: “Kalojnë ditët si ujrat e një lumi. Mandej vjen pranvera dhe zemërat gëzohen përsëri!“, thoshte kënga, e cila në fakt, nuk kishte nevojë të komentohej. Megjithatë duhet thënë se ndryshe vinte pranvera në Shqipëri, ndryshe këtu në Sh.B.A., si p.sh. te shqiptarët e Nju Jorkut, për të cilët edhe po shkruhen këta rreshta… Kështu ndodhëte me të vërtetë, sepse pikrisht në kohën kur në vendin e shqiponjave, shteti ateist merrej me gjera meskine për të mos përdorur fjalën e ashpër, krime, si me zhvillimin e pandërprerë të “luftës së klasave”, apo me ngritjen e kooperatvave bujqësore dhe me rrënime tempujsh shekullorë, shqiptarët e Nju Jorkut mblidhëshin aty këtu nëpër vende të shenjta dhe nëpër kisha të huaja, dhe ndoshta ndoshta harxhonin edhe dollarin e tyre të fundit që kishin nëpër xhepa për të investuar edhe ata për ndërtimin e një kishe katolike shqiptare këtu në Amerikë. Miku im Tonin Mirakaj më ka treguar sesi meshën e parë në gjuhën shqipe, në prani të jo më shumë se tridhjetë vetave e ka thënë Patër Andrew Nargaj, O.F.M. në një kishë katolike sllovene, e cila ndodhej në Avenynë e dytë të Manhattanit. Më në fund, shton Tonini, duke ofsha nga pak, me lëmoshën prej tetëmbdhjetë dollarëve, përveç se paguam shpenzimet e dritave elektrike të kishës, kemi furnizuar me benzinë edhe veturën e Patër Nargajt, i cili po atë natë duhej që të rikthej në Albany, pranë Universitetitn ku punonte si profesor i Theologjisë. Lexuesi nuk duhet që të harrojnë se këtu bëhët fjalë për fillimin e viteve 1960, dhe se nga ajo kohë tashmë e largët, për të arritur te kjo darkë e shtruar për nder të Zojës së Shkodrës në këtë mrëmje të vitit 2017, Kisha Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës” së Nju Jorkut ka përshkuar një rrugë kaq të gjatë, me kaq shumë peripeci (sidomos

për bashkimin e dy kishave ekzistuese), dhe me kaq vështirësi, sa sikur na e rikujton shpesh Dom Pjetër Popaj, sikur mos të ishte në krahun tonë vetë ndihma e të Madhit Zot, do të ishte e pamundur, që t’ia kishim dalur mbanet. Tani që kanë kaluar kaq shumë vite, të cilët si ka nxënë dot një shekull por janë dashur dy, s’ka se si të mos i kujtojmë me respekt dhe përkulshmëri e tre themeluesit e kësaj kishe katolike dhe “emigrante” në qoft se për hirë të së vërtetës, mund të shprehemi edhe kështu, të cilët kanë qenë Mons. Zef Oroshi, Patër Andrew Nargaj, si dhe Shkëlqesia e Tij Imzot Rtrk Mirdita, Kryeipeshkvi i Tiranë-Durrës. Themeluesit paçin dritë ndërsa sakrificat vazhdojnë. Kështu që për të ardhur nga një kishë e Manhattan-it në këtë darkë madhështore, ku gëzohen dhe festojnë qindra miq dhe mysafirë të Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës” , dhe ku pa pikë dyshimi shquhet dhe bjen në sy mikpritja e moderatores zonjusha e re Linda Gojçaj, para çdo gjëje tjetër është dashur ndërtimi i kishës sonë të re në Hartsdale të Nju Jorkut, superngarkesë tepër e rëndë kjo për shpatullat akoma të njoma të meshtarit Dom Pjetër Popaj.Madje junë personalisht kam qenë në mbledhjen e këshillit të kishës sonë të vjetër në Park Avenue, kur Dom Pjetri, paksa i zverdhur në fytyrë dhe duke rudhur krahët, na kumtoi se të gjitha fondet monetare të kishës ishin në përfundim e sipër, dhe se kompania amrikane që merrej me ndërtimin e saj, nga dita në ditë pritej që të ndërpristye punimet. Nuk më kujtohet se ,kush propozoi, por në mbarim të mbledhjes rame dakort të gjithë që të dielën e ardhshme të hapim një fushatë ndihmash dhe ashtu vepruam. E diela tjetër erdhi shpejt, kombëtaristi Palokë Vulaj, pasi u ngjit te altari, e deklaroi të hapur fushatën, dhe vetëm për njëzetepesë minuta, komuniteti premtoi dhe e mbajti gfjalën e dhënë, për grumbullimin e $470 mijë dollarësh. E përsëris: Katërqindeshtatëdhjetëmijë dollarë. Ec pastaj dhe shkruaj se ne shqiptarët nuk jemi edhe aq zemërbardhë sa duhet: Ec pastaj dhe mos beso në alternativën largpamëse të vargut: “Mandej vjen pranvera dhe zemrat gëzohen përsëri”! Dhe ndodhë vërtetë kështu se në

Janar-qershor

2017

pranverë vinë Pashkët, dhe për Pashkë ringjallet Krishti. Dhe sipas shembullit të ringjalljes së Jezu Krishtit, ringjallen shpresat e të gjithë popujve, bile ringjallet edhe vetë natyra. Dhe se në fund të fundit tashmë as pranverat e Nju Jorkut nuk kanë ndonjë ndryshim dhe aq fort të madh me pranverat e bukura të Shqipërisë, ku ka pak më shumë se njëzet e kusur vjet, që ashtu si këmbanat e katedralave tona mijëra vjeçare, bien dhe dëgjohen për së largu edhe këmbanat e lirisë.

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017

Pesëdhjetë e katër fëmijë marrin Kungimin e Parë Bekimet më të sinqerta 54 fëmijve që kanë marrë Kungimin e Parë, të shtunën, më 20 maj 2017, në Kishën “Zoja e Shkodrës”. Urime dhe falënderime Famullitarit, të përndershmit Dom Pjetër Popaj, Meshtarit, Dom Viktor Dedaj, mësuesve dhe prindërve të të kunguarve. Jeta dhe dashuria e Krishtit e mbushtë shpirtin tuaj George Berisha Teresa Berisha Klea Berishaj Luke Berishaj Mathew Bucaj Amanda Bujaj Nicholas Camaj Rebeka Daka Joseph Dedvukaj Mark Dushaj Viktor Dushaj Giana Gjelaj Jon Gjelaj

çdoherë që të merrni Kungimin e Shenjtë. Mark Gjelaj Rosemary Gjeloshi Daniel Gjokaj Elasandra Gjokaj Liza Gjokaj Vincent Gocaj Alexandria Grishaj Isabella Grishaj Emanuela Hutaj Melissa Hutaj Albert Jankovic Gabriella Jankovic Adrian Juncaj

Urime!

Daniel Juncaj Juncaj, Joe Mark Ljajcevic Mark Lleshaj Sara Ljuljdjurovic Maya Ljuljdjurovic Paul Mrijaj Nick Musaj Klaudian Narkaj Nicholas Nikac Isabella Nikci Lenora Nilaj Jessica Parubi

Josefina Parubi Albina Preldakaj Angela Preldakaj Mathew Saljanin Maya Saljanin Klaudio Shllaku Rocky Simone Nisa Simoni Marcus Syku Alex Tarazhi Bianca Tarazhi Nora Ujkaj Nicolet Vataj

Jeta Katolike

Janar-qershor

Njëzet e tre të rinj morën Dhuntitë e Shpirtit Shenjt Urimet më të përzemërta të rinjve tanë që moren Sakramentin e Krezmimit të premtën më 9 qershor 2017. Ishte një ditë e gëzueshme kur njëzetetre të rinj të famullisë tonë u krezmuanë nga ipeshkvi John O’Hara. Falënderojmë Imz. John O’Hara, Dom Pjetër Popaj dhe Dom Viktor Dedaj për ceremoninë e krezmimit. Një falënderim i veçantë z. Zef Vataj, për ndihmën në pergatitjen e këtyre të rinjve për këtë ditë të rëndësishme. Poashtu, prindërit e tyre meritojnë lëvdatë që i kanë rritur ata në udhën e besimit.

Urime! Katrina Teresa Bujaj Paul John Camaj Kristian John Culaj David Anthony Deda Alban John Dedvukaj Jozef Michael Gjelaj Andy John Gjolaj Daniela Isabella Gjonaj Jessica Magdalene Gjura Isabella, Isabella Juncaj Niko Nicolas Juncaj Alexandria Olivia Kocovic

Veronica Teresa Krasniqi Anton John Ljajcaj Monica Rita Ljuljdurovic Daniella Mary Lucaj Christian Anthony Nicaj Daniela Lucy Parubi Ava Teresa Simolacaj Jack William Simoni Christopher Andrew Smajlaj Nicoletta Rose Vataj Gabriella Teresa Zadrima

Imz. John O’Hara

2017 11

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017

Një përfaqësues i ri i Vatikanit në Shqipëri

n Frank Shkreli

residenti i Republikës së Shqipërisë, Z. Bujar Nishani pranoi të martën Letrat Kredenciale të Nuncit të ri Apostolik, Kryeipeshkëvit Charles John Brown, rezident në Tiranë. Më 9 mars të këtij viti, Papa Françesku e emëroi atë në këtë detyrë, si përfaqsues të Vatikanit në Shqipëri. I përndershmi Brown, me origjinë nga Shtetet e Bashkuara, para se të emërohej në postin apostolik në Tiranë, ka shërbyer në Irlandë si Nunc Apostolik dhe njëkohësisht mban edhe titullin si Kryeipeshkëv i Akuileas. Irlanda ishte posti tij i parë diplomatik. Imzot Charles John Brown, ka lindur në Nju Jork, më 13 tetor 1959. Ka kryer studimet në degën e historisë, në Universitetin e njohur Notre Dame të shtetit Indiana, në SHBA. Më pas ka vazhduar teologjinë në Universitetin e Oksfordit në Angli dhe është specializuar në Studime Mesjetare në Universitetin e Torontos, në Kanada, për të përfunduar më vonë studimet në Teologji Sakramentale në Universitetin e Shën Anselmit në Romë. Përfaqsuesi i ri diplomatik në Tiranë, është shugurua meshtar më 13 maj 1989, në Katedralen e madhe të Shën Patrikut, në Nju Jork. Fillimisht, ai ka shërbyer si zëvëndës famullitar, pastaj është emëruar Kapelan i Shenjtërisë së Tij Papë, ndërsa në shtator 2009, kryen detyrën si Sekretar i Komisionit Teologjik Ndërkombëtar. Që nga viti 1994 është edhe funksionar i Kongregatës për Doktrinën e Fesë. Besoj se gjatë shërbimit të tij në New York, është e pamundur që të mos ketë qenë në kontakt me komunitetin shqiptaro-amerikan, sidomos me komunitetin katolik, i

cili i ka pasur gjithmonë dyertë e hapura të Katedralës së Shën Patrikut, si komunitet në përgjithsi dhe pa dallime feje. Kështuqë, përfqsuesi i ri diplomatik i Vatikanit në kryeqytetin e shqiptarëve duhet të ketë ditur diçka më shumë për kombin shqiptar dhe për historinë e kishës shqiptare, para se të emërohej Nunc Apostolik në Shqipëri. Sipas zëdhënsit të Konferencës Ipeshkvnore të Shqipërisë, Dom Gjergj Meta, nunci i ri mbërriti të dielën në Shqipëri, ku u prit nga Kryetari i Konferencës Ipeshkvnore të Shqipërisë, Imzot Angelo Massafra, nga ipeshkvijtë dhe kleri vendas. Përfaqsuesi i ri i Vatikanit në Tiranë, fjalët e para që ka thënë me të arritur në kryeqytetin shqiptar ishin se, kishte takuar para disa javësh Papën Françesku, i cili i emocionuar i ka thënë: “Po të dërgoj në një komb të martirizuar. Mos rri i mbyllur në nunciaturë por dil e tako njerëzit, kishën lokale. Shko në periferitë për të takuar njerëzit.” Në portalin peregrinus.al, Imzot Charles John Brown citohet të ketë thënë gjithashtu se takimi midis tij dhe Kryetarit të shtetit shqiptar, Z. Bujar Nishani – me rastin e paraqitjes së Letër-Kredencialave, ishte shumë i ngrohtë, ndërsa është shprehur, njëkohsisht, se ndjehej shumë entuziast për detyrën e tij të re në Shqipëri. Si përfaqsues diplomatik i Vatikanit me titullin “Nunc Apostolik” në Shqipëri, Imzot Brown do të jetë përfaqsues i Selisë së Shënjtë pranë shtetit shqiptar por siç e cilëson radio Vatikani, edhe “krahu i zgjatur i Papës” pranë Kishës Katolike Shqiptare. Siç dihet, Shqipëria dhe Vatikani gëzojnë midis tyre marrëdhënie diplomatike shumë miqësore, të shkëlqyera, mund të thuhet. Vitin që kaloi, shënuan 25-vjetorin e rivendosjes së këtyre marrëdhënieve (7 shtator, 1991), pas rënjes së komunizmit dhe pas një historie persekutimesh dhe martirizimit të Kishës Katolike Shqiptare, për pothuaj një gjysëm shekulli nga regjimi komunist i Enver Hoxhës. Lidhjet e kombit shqiptar me Selinë e Shenjtë janë shekullore dhe historike. Pothuaj të gjithë udhëheqsit shqiptarë të periudhës post-komuniste kanë vizituar zyrtarisht dhe privatisht Vatikanin, ndërsa

Papa Gjon Pali i dytë dhe Papa Françesku janë dy udhëheqës të Kishës Katolike që kanë vizituar Shqipërinë pas shëmbjes së komunizmit. Gjatë vizitave të tyre, ata kanë shfaqur nderimin dhe kanë deklaruar respektin e tyre për bashkjetesën që ekziston midis shqiptarëve të të gjitha feve, duke e theksuar tolerancën fetare midis shqiptarëve, si një shembëll bashkjetese fetare, madje edhe në nivel ndërkombëtar. Marrëdhëniet e ngushta midis Vatikanit dhe Shqipërisë, duke marrë parasyshë historinë e persekutimit të fesë nga regjimi enverist, tregojnë se me vullnet të mirë, gjithçka është e mundur në këtë botë. Gjithçka ngjallet e përtrihet dhe se arsyeja, megjithëse për fat të keq e kishte humbur drejtimin gjatë regjimit komunist, më në fund e ka gjetë rrugën dhe na bën të besojmë se e drejta dhe e mira triumfojnë, përfundimisht, mbi të keqën. Ndonëse marrëdhëniet zyrtare midis Vatikanit dhe Shqipërisë shënuan 25-vjetorin e themelimit të tyre shtatorin që kaloi, marrëdhëniet e Arbërit me Vatikanin dhe udhëheqësit e Kishës Katolike gjatë shekujsh, janë aq të vjetra sa edhe historia dy mijë vjeçare e ekzistencës së Kishës Katolike. Vatikani ka inkurajuar vazhdimisht përpjekjet dhe dëshirën e kombit shqiptar për të gjetur më në fund vendin e vet aty ku i takon, në rradhë me kombet e tjera europiane — aty ku e ka pasur gjithmonë vendin. Selia e Shënjtë gjithashtu ka promovuar si shembull të mirë, për mbarë botën, bashkjetesën fetare midis shqiptarëve. Fatbardhësisht, nuk është feja as marrëdhëniet fetare midis shqiptarëve ato që ndalojnë integrimin e plotë të Shqipërisë në organizmat euro-atlantike, por janë grindjet, mosmarrveshjet dhe mostoleranca politike, midis partive të pozitës dhe opozitës, ato që po pengojnë tmerrsisht zhvillimin normal të Shqipërisë dhe të shqiptarëve dhe që po e çon kombin drejtë një katastrofe të paparashikur. Shqipëria dhe kombi shqiptar i shumë vuajtur nga ajo që Papa Françesku e ka cilësuar si “ideologjia e së kaluarës”, ka nevojë për

Charles John Brown

një fillim të ri, për tolerancë më të madhe politike dhe për një diskurs më njerëzor dhe komunikim të respektshëm në radhët e politikës. Shqipëria gjeti mënyrën, më në fund, që të rivendoste — dhe për më shumë se një çerek shekulli — të zhvillojë marrëdhënie diplomatike që konsiderohen si të shkëlqyeshme dhe miqësore me Vatikanin, të cilin ish-regjimi komunist i Enver Hoxhës e konsideronte si qëndrën e “obskurantizmit botëror”. Si është e mundur, që siç është shprehur edhe Papa Françesku për të gjitha besimet që jetojnë dhe veprojnë në, “vëllazëri mes tyre” në Shqipëri, që kjo të mos ndodhë edhe në radhët e klasës politike shqiptare, ashtuqë kombi i rimëkëmbur shqiptar të ecën më në fund drejt integrimit euro-atlantik. Marrëdhëniet e shkëlqyeshme midis Shqipërisë dhe Vatikanit duhet të jenë shëmbull se sa do të acaruara dhe armiqësore, historikisht, të jenë marrëdhëniet midis shteteve (siç ishin dikur mes Shqipërisë dhe Vatikanit) ose edhe individëve dhe kundërshtarve politikë — pajtimi është gjithmonë i mundshëm dhe i preferueshëm. Urojmë që marrëdhëniet e shkëlqyeshme midis Vatikanit dhe Shqipërisë – dikur kundërshtarë të përbetuar ideologjikë – të shërbejnë si shëmbull se çfarë mund të arrihet me respekt, tolerancë dhe bashkpunim me njëri tjetrin, jo vetëm në nivel ndërkombëtar por edhe në nivel kombëtar. Me këtë rast le të bashkohemi me ambasadën e Shqipërisë në Vatikan dhe t’i, “Urojmë punë të mbarë dhe suksese Nuncit të ri Apostolik në Tiranë, në forcimin e mëtejshëm të marrëdhieve shekullore të popullit shqiptar me Selinë e Shenjtë”.

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017 13

100 Vjet

NGA SHFAQJET E VIRGJËRES MARI NË FATIMA SHËNOHET ME SHENJTËRIMIN E DY VIZIONARËVE

“Ne mund të marrim si shembujt tanë Shën Francisco dhe Shën Jacinta, të cilët Virgjëra Mari i paraqiti në oqeanin e madh të dritës së Hyjit dhe i mësoi ta adhurojnë Atë.” (Papa Françesku në 100 vjetorin e shfaqjeve të Fatimas)

shte viti 1917, kur Europa dhe bota ishin të përfshirë në konfliktin më të madh në historinë e njerëzimit deri në atë kohë, siç n Mark K. Shkreli konsiderohet Lufta e Dytë Botërore. Tmerr në çdo hap, në çdo kënd të botës. Kudo pritej vetëm çasti se kur do shfaqeshin hordhitë e njërës apo tjetrës palë për të shkatërruar çdo gjë mbi sipërfaqen e tokës. Gati tri vjet kishin kaluar që nga fillimi i luftës dhe mbarimi nuk dukej askund në horizont. Kudo skenat e dhëmbshura, njerëzit, sidomos fëmijët, duke gërmuar nëpër depot e mbeturinave

për të gjetur së paku një grimë ushqim. Kudo shkatërrim. Shpresa kishte vdekur. Por jo! Ajo që Jezu Krishti, derisa ishte i gozhduar mbi Kryq, duke dhënë shpirt, e bëri “Nënë të mbarë njerëzimit”: “Qe, nëna jote!” (Gjn. 19:27), u tregua nënë e vërtetë: më 13 maj 1917, në fshatin Fatima të Portugalisë u shfaq tre fëmijëve bari me shpalljen se fundi i luftës ishte afër dhe se ushtarët së shpejti do të ktheheshin në shtëpitë e veta. Për të shënuar këtë 100-vjetor, më 13 Maj 2017, Papa Françesku shkoi në Fatima për të kremtuar Meshën e Shenjtë në Sheshin e Basilikës së Zojës Rruzare, me ç’rast shpalli të shenjtë dy nga tre vizionarët, vëlla e motër, Francisco dhe Jacinta Marto (Françesk dhe Xhasinta Marto), të shpallur të lumtur nga Papa Gjon Pali II, më 13 Maj 2000, Poashtu në

Sheshin e Basilikës së Zojës Rruzare. Ishte kjo hera e katërt që një papë të vizitonte shenjtorën e Fatimas, i pari duke qenë Pali II më 1967. Gjon Pali II e ka vizituar dy here, kurse Benedikti XVI në vitin 2010. Me këtë rast, sheshi i ndërtuar për të nxënë një milion vetë, ishte plot e përplot nga besimtarët e ardhur nga tërë bota. Gjatë ritit të kanonizimit, reliket e shenjtorëve Francisco dhe Jacinta ishin vendosur tek këmbët e shtatores së Zojës Fatima. Në predikimin e tij, Papa Françesku rikujtoi rolin e Zojës Mari në jetën e Kishës. Ai na i rikujtoi rreziqet e një bote që e ka braktisur Zotin - më e keqja është rreziku që të çon në ferr. “Zoja e paratha, dhe na porositi, se një mënyrë jetese që është e pafe me të vërtetë përdhosë Hyjin në krijesat e tij. Një jetë e tillë rrezikon të

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017

dhënë një vizion: ‘A nuk i sheh të gjitha ato rrugë, të gjitha ato shtigje e fusha plot me njerëz që thërrasin për ushqim, por nuk kanë asgjë për të ngrënë? Dhe Atin e Shenjtë në një kishë, duke u lutur përpara Zemrës së Papërlyer të Marisë? Dhe të gjithë ata njerëz që luten me të?’ Faleminderit, vëllezër dhe motra, që jeni këtu me mua! Unë nuk munda mos të vij

Papa Françesku duke kremtuar Meshën e Shenjtë të shenjtërimit të dy nga tre vizionarët, vëlla e motër, Francisco dhe Jacinta Marto, në Sheshin e Basilikës së Zojës Rruzare në Fatima, Portugali, më 13 Maj na çojë në ferr. Maria ka ardhur për të na këtu për të nderuar Virgjërën Mari dhe t’ia kujtuar se Drita e Hyjit qëndron brenda besoj të gjithë bijtë dhe bijat e saj. Nën nesh dhe na mbron, sepse, siç e dëgjuam në strehën e saj ata nuk humbasin; nga streha e leximin e parë, “fëmija u rrëmbye dhe u çua saj do të vijë shpresa dhe paqja që kërkojnë, te Hyji” (Zb. 12:5), tha Papa. dhe që unë lutem për të gjithë vëllezërit dhe “Në Memoaret e saj (III, 6), Motra motrat e mia në pagëzim dhe në familjen Lucia citon Jacinta-n, të cilës sapo i ishte

Papa Françesku duke u lutur tek varret e Shën Jacinta dhe Francisco Marto në Katedralen e Zojës Rruzare në Fatima

tonë njerëzore, sidomos të sëmurët dhe të paaftët, të burgosurit dhe të papunët, të varfërit dhe të braktisurit. Të dashur vëllezër e motra, le t’i lutemi Hyjit duke shpresuar se të tjerët do të na dëgjojnë; dhe le të flasim me të tjerët të bindur se Hyji do të na ndihmojë”, tha Papa Françesku. Në vazhdim Papa u tha të pranishmëve: “Jemi mbledhur këtu për t’u falënderuar për mirësitë e panumërta të dhuruara gjatë këtyre njëqind viteve të fundit”. Shumë nga vërejtjet e Papës, përsërisin temën e shtegtarisë. Në një lutje që ai ofroi në kapelën e Fatima-s ndërtuar në vendin e shfaqjeve, Papa Françesku foli për shtegtarinë e tij aty, që synonte drejt dritës, paqes dhe shpresës, të vënë në dispozicion të Kishës nëpërmjet mesazheve të dhëna atje nga Virgjëra Mari. Ai kërkoi ndërmjetësimin e Marisë për të udhëhequr Kishën në shtegtimin në qiell, pasi ajo vetë ishte një shtegtare. Vizita e Papa Françeskut në Portugali ishte e shkurtër, duke zgjatur më pak se 24 orë. Në atë kohë të shkurtër, Papa pati takime me shumë personalitete, duke përfshirë presidentin portugez dhe ipeshkvinjt e vendit.

Ngjarjet kryesore të asaj çfarë ka ndodhur në Fatima para njëqind viteve.

Zoja Fatima është titulli që i është dhënë Zojës së Bekuar në lidhje me shfaqjet e saja në Fatima të Portugalisë. Shën Maria ka kërkuar nga barijtë e vegjël që çdo ditë të lusin Ruzarën për përfundimin e Luftës. Ajo për gjashtë muaj me radhë ka vazhduar t’ju shfaqet barijve të vegjël: Lucia dos Santos dhe Jacinta e Francisco Marto. Për t’i përgatitur barijtë e vegjël për Shfaqjet Mariane që do vinin, ata i viziton Engjëlli i Zotit. Gjatë vizitës së parë, derisa ata ishin në një livadh duke kullotur grigjet e tyre, Engjëlli i mësoi fëmijët se si duhet të luten. “Mos kini frikë! Unë jam Engjëlli i Paqes. Lutuni bashkë me mua”! Në vizitën e dytë u tregoi se ai ishte “Engjëlli i Portugalisë” dhe i nxiti fëmijtë që të vazhdojnë të luten. Në vjeshtë të vitit 1916, gjatë vizitës së tretë dhe të fundit, Engjëlli u sjell fëmijve Kungimin Shenjt dhe kërkon që ata të bëjnë pendesë dhe sakrificë për krimet e “njerëzve mosmirënjohës”.

Jeta Katolike

Shfaqja e tretë e Zojës, më 13 Korrik 1917: Maria u tregon

Janar-qershor

2017 15

fëmijëve një pamje të ferrit dhe zbulon se Hyji kërkon devocjon të madh për Zemrën e Papërlyer të Marisë për të shpëtuar shpirtrat nga Ferri. Ajo pastaj parashikon Luftën e Dytë Botërore dhe persekutimin e besimtarëve në Rusi, duke paralajmëruar se pa lutje dhe përkushtim të Rusisë Zemrës së Papërlyer të saj, ajo [Rusia] do të përhapë gabimet e saj në të gjithë botën, duke nxitur luftërat dhe përndjekjen e Kishës”.

Shfaqja e katërt e Zojës, më 19 Gusht 1917: Administrata

Shfaqja e parë e Zojës, 13 Maj 1917, ditë e diele: Maria u

kërkon fëmijëve të kthehen më 13 çdo muaj për 6 muaj. Maria u tregon fëmijëve se do të vuajnë shumë, por do të arrijnë në Qiell. Pastaj u kërkon fëmijëve të thonë rruzaren çdo ditë për të sjellë paqe në botë.

lokale burgos fëmijët për t’i penguar që të bëjnë takimin me Marinë. Gjashtë ditë më vonë ajo ju shfaq atyre në një kullotë dhe u thotë: “Lutuni, lutuni shumë dhe bëni sakrifica për mëkatarët. Sepse shumë shpirtra shkojnë në ferr, sepse nuk ka se kush të lutet për ta”.

“Mrekullia e diellit”. Foto e datës 13 tetor 1917, si dëshmi për fenomenin e paspjegueshëm të paraqitjes së Marisë si Zoja Rruzare në Fatima të Portugalisë

Shfaqja e pestë e Zojës, më 13 Shtator 1917: Një turmë

Lúcia Santos (majtas) me kushërinjtë e saj Francisco dhe Jacinta Marto, 1917

Shfaqja e dytë e Zojës, më 13 Qershor 1917: Maria u kërkon

fëmijëve që në fund të çdo dhjetëshe të rruzares të shtojnë Lutjen e Fatimas: “O Jezusi im, na i fal mëkatet tona, na shpëto prej flakës së ferrit dhe çoi në qiell të gjithë shpirtrat, por sidomos ata që kanë më shumë nevojë për mëshirën tënde”. Ata kërkojnë që ajo t’i çojë në Qiell dhe ajo përgjigjet: “Së shpejti do të marr Jacinta dhe Francisco, por Lucia do të qëndrojë një kohë të gjatë”.

dëshmon petalet e trëndafilit të bardhë që binin nga qielli dhe pastaj zhdukeshin, derisa Lucia i lutej Zojës për kurim të të sëmurëve.

Shfaqja e gjashtë e Zojës, më 13 Tetor 1917: Sipas lajmeve në

shtypin e kohës, 70 deri 100 mijë njerëz dëshmojnë “Mrekullinë e Diellit”. Gazetarët e lajmeve laikë të pranishëm për mrekullinë treguan një fenomen të pashpjegueshëm. Maria zbulon veten si Zonja e Rruzares dhe thotë, “Njerëzit duhet të ndryshojnë jetën e tyre, të kërkojnë falje për mëkatet e tyre dhe mos të fyejnë më Zotin tonë sepse Ai tashmë është shumë i ofenduar”.

Një faqe e gazetës "Ilustração Portuguesa", e datës 29 tetor 1917, që paraqet popullin duke shikuar "Mrekuillinë e diellit" gjatë kohës së paraqitjes së Zojës në Fatima, më 13 tetor 1917

Po e përfundoj këtë shkrim me disa të dhëna nga jeta e vizionarëve:

Francisco ka vdekur më 14 Prill 1919, në moshën 11- vjeçare. Trupi i tij është rivarrosur në Basilikën e Zojës Ruzarre më 1952; Jacinta ka vdekur më 20 Shkurt 1920, në moshën 10-vjeçare. Trupi i saj është rivarrosur në Basilikën e Zojës Ruzarre më 1951; Francisco dhe Jacinta janë shpallur të lumtur nga Papa Gjon Pali II, më 13 maj 2000 dhe shenjtorë më 13 maj 2017 nga Papa Françesku; Lucia është bërë murgeshë karmelite dhe ka jetua një jetë të gjatë. Ka vdekur më 13 shkurt 2005, në moshën 97-vjeçare, në Kuvendin Karmelit “Shën Tereza” në Coimbra, më 13 shkurt 2008, Papa Benedikti XVI kumtoi se, ashtu sikur ka bërë Papa Gjon Pali II në rastin e Nënës Tereze, edhe ai do ta shkurtojë periudhën 5vjeçare dhe se proçesi i shenjtërimi mund të filloi menjëherë. Më 13 shkurt 2017, motra Lúcia u shpall Shëbëtore e Zotit, si hapi i parë i rëndësishëm drejt kanonizimit të saj. Me këtë rast, t’i lutemi Zojës Fatima, si dhe dy shenjtorëve më të ri, Shën Françesko dhe Shën Jacinta, për nevojat tona si dhe për konvertimin e njerëzimit nga Zoti.

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017

corpus christi

The Solemnity of the Most Holy Body and Blood of Christ Liz Estler In today’s solemnity (which was celebrated last Thursday, May 26th in some locations), we honor the most holy Body and Blood of Christ. This feast was promoted by St. Juliana of Liège (also known as St. Juliana of Cornillon), who lived between 1191/2 and 1258, an Augustinian nun in charge of a leper colony. Jesus appeared to her at the age of 16 and told her to plead for the establishment of this feast, in order to promote the adoration of the Eucharist, to increase faith and virtue, and to atone for offenses against the Blessed Sacrament. This vision continued for 20 years, kept secret until she revealed it and submitted it to her confessor for his discernment. It was first approved locally, and then finally established for the entire Church in 1264 by Pope Urban IV. Eucharistic processions were not initially part of the feast but gradually came to be included in many celebrations. Corpus Christi honors the Eucharist, the source and summit of our Catholic life in which the Body, Blood, Soul and Divinity, the whole Christ is really, truly and substantially contained (cf Catechism, paragraph 1374). In the Eucharist, then, there is present in a sacramental way, under the Eucharistic species of bread and wine, Christ whole and entire, God and man (cf Compendium of the Catechism, paragraph 282). Saint Thomas Aquinas, who composed various hymns for this celebration (Pange Lingua, Tantum Ergo, O Salutaris Hostia), explained in his Summa Theologica: “Absolutely speaking, the sacrament of the Eucharist is the greatest of all the sacraments…First of all because it contains Christ Himself substantially: whereas the other sacraments contain a certain instrumental power which is a share of Christ’s power… that which is essentially such is always of more account than that which is such by participation.

“…This is made clear by considering the relation of the sacraments to one another. For all the other sacraments seem to be ordained to this one as to their end. For it is manifest that the sacrament of order is ordained to the consecration of the Eucharist: and the sacrament of Baptism to the reception of the Eucharist: while a man is perfected by Confirmation, so as not to

Corpus Christi honors the Eucharist, the source and summit of our Catholic life in which the Body, Blood, Soul and Divinity, the whole Christ is really, truly and substantially contained (cf Catechism, paragraph 1374)

fear to abstain from this sacrament. By Penance and Extreme Unction [Anointing of the Sick] man is prepared to receive the Body of Christ worthily. And Matrimony at least in its signification, touches this sacrament; in so far as it signifies the union of Christ with the Church, of which union the Eucharist is a figure: hence the Apostle says (Ephesians 5:32): ‘This is a great sacrament: but I speak in Christ and in the Church.’” (Thomas Aquinas, ST, q 65, a3 response). Even before the establishment of this feast, many saints, many Fathers and Doctors of the Church, praised and instructed the faithful on this most holy and august Sacrament. And, many popes and saints since the establishment of the Corpus Christi feast have also extolled the glories of the Eucharist. In more modern days, Servant of God John Paul I, when he was still Bishop Albino Luciani in 1963, listed and expounded on seven ways to honor the Eucharist: Holy Mass, Holy Communion, spiritual Communion, Benediction of the Blessed Sacrament, visiting the Blessed Sacrament, Eucharistic procession and Viaticum (from The Smiling Pope by Raymond and Lauretta Seabeck). Blessed Paul VI wrote an encyclical on the Eucharist titled Mysterium Fidei

and Saint John Paul II wrote one called Ecclesia de Eucharistia. As well, Cardinal Ratzinger wrote the book God is Near Us: The Eucharist, the Heart of Life, and went on to write Sacramentum Caritatis as Supreme Pontiff. We can be absolutely sure that, when the Papal Magisterium pronounces on something over and over again, it is at the heart of what we believe. Over all these many years, Christ, who is the Way, the Truth and the Life, and who cannot deny himself (cf 2 Timothy 2:13), has remained faithful to what He promised, “Behold, I am with you always, even unto the end of the age” (Matthew 28:20). He is the same yesterday, today and tomorrow. What a marvelous and singular gift He has given us: Jesus Himself, the Gift par excellence by which we become more and more conformed to Him, who saved us and opened for us the doors to eternal life. And so, let us visit and adore Our Lord often in the Blessed Sacrament. And, along with the Church, let us pray the antiphon O Sacrum Convivium (O Sacred Banquet) for the Magnificat at Evening Prayer, or Vespers, for today’s solemnity, which was written by St. Thomas Aquinas (as found in the Liber Usualis) — in Latin and in English below: O sacrum convivum! in quo Christus sumimtur: recolitur memoria passionis eius: mens impletur gratia: et futurae gloriae nobis pignus datur. Alleluia. + O sacred banquet, in which Christ is received, the memory of His Passion is renewed, the mind is filled with grace, and a pledge of future glory is given to us. Alleluia. + Happy and Blessed Solemnity to one and all! +

KRISHTËRIMI DHE ARQIPESHKVIA E TIVARIT NDËR SHEKUJ Jeta Katolike

n Prof. Gjon Frani Ivezaj

liria ka qenë një nga vendet e Evropës që e pranoi me vullnet krishtërimin dhe ka një histori të gjatë plot humbje dhe fitore. I pari që predikoi Ungjillin e Krishtit në Shqipëri ka qenë vetë Shën Pali i cili shprehet, “Kështu, qysh prej Jeruzalemit e për qark në Iliri e kam përhapur Ungjillin e Krishtit” (Rom. 15:19). Ë̈shtë e qartë se themelet e krishtërimit në Shqipëri janë hedhur nga vetë apostujt e Jezu Krishtit. Besimi në Krishtin është predikuar për herë të parë në Evropë nga shën Pali, i cili predikoi “gjer në Illiri”, sipas Dhiatës së Re. Egzistenca e rrugës romake “Via Egnatia”, që kalonte përmes Shqipërisë, të bind se predikuesit e parë të krishterë e kanë përhapur lajmin e Krishtit në brendësi të Shqipërisë, ndërsa udhëtonin në drejtim të Romës. Historiani Farlati shkruan për kishën e Durrësit se ajo është më e lashta në Shqipëri, dhe se u themelua prej apostullit Pal ndërsa ai po predikonte në Ilir dhe në Epir. Thuhet se në vitin 59 të shekullit e parë, kishte një numër jo të vogël të

krishterëve në Durrës. Njoftimet historike mbi bashkësitë e krishtëra, mbi strukturat kishtare, gjetjet arkeologjike (bazilikat e shumta të shek. III–VI mbas Krishtit), elementë të shumtë gjuhësorë, terminologjia kishtare dhe veçanërisht toponimia e krishterë, ofrojnë që të gjitha prova domethënëse mbi raportin e fesë së krishterë me popullin e ilirëve, raport që ishte aq intensiv, saqë një autor i shek. VI mbas Kr., Kozmas, i përfshinë pamëdyshje ata në listën e popujve të krishterë. Nga historia mësojmë, se edhe apostulli Shën Ndreu, ka predikuar me passion në Epir. Një numër i madh

Janar-qershor

2017 17

krishterësh ka jetuar në portin e Durrësit në vitin 58 mbas Krishtit. Nga shekulli IV-V Krishtërimi ka lënë gjurmë të dallueshme anembanë vendit. Peshkopët e krishterë nga Dardania dhe Maqedonia Salutare, d.m.th zyrtarët e lartë nga Shqipëria lindore dhe Kosova e sotme, kanë marrë pjesë në Këshillin e Parë Ekumenik, i cili u mblodh në Nikea në vitin 325 mbas Krishtit nga Perandori Konstandin. Gjithashtu, gjashtë peshkopë nga Dardania, Epiri i Ri dhe Epiri i Vjetër morën pjesë në Këshillin e Sardikës në vitet 343-344 mbas Kr.). Në vitin 395 mbas Kr., Shqipëria

Harta e Ilirisë gjatë gjatë Perandorise Romake

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017

Ilire e ndjeu çarjen e madhe fillestare midis Perandorisë Romake të Lindjes dhe Perëndimit, pasi gjendej mes kufirit kulturor dhe politik mes Lindjes bizantine dhe Perëndimit italian. Në monografinë e tij Geografia Ecclesiastica dell’Albania, botuar në 1934, studiuesi jezuit dhe albanologu i madh Atë Fulvio Cordignano O.F.M., nxori një listë me 275 kisha katolike që ekzistonin në Shqipëri deri në vitin 1670, ku 42 kisha i kushtoheshin Shën Mërisë. Kisha e Zojës në Shkodër, ka qenë gjithëmonë shumë e nderuar nga katolikët shqiptarë të Veriut të Shqipërisë. Në prill 1946, një vit pas marrjes se pushtetit nga komunistët, mbi 2000 vetë morën pjesë ne shtegtimin tek ajo. Megjithatë, jo shumë kohë më vonë, kisha u mbyll dhe u shndërrua në sallë vallëzimi dhe ne vitin 1967, gjatë fushatës komuniste kundër fesë, kisha u rrafshua përtokë. Provinca e hershme e Prevalisë, në shek. X–XI, ishte riorganizuar në arqipeshkvinë katolike të Tivarit, e cila u vendos nën varësinë e metropolisë së Raguzës. Në shek. XII Selia e Shenjtë e ngriti Tivarin në nivel Metropolie. Në shek. VII mbas Kr. kemi Primatin e Arqipeshkvisë së Tivarit, kur fillon edhe dyndja e sllavëve ne territorin e Ilirisë. Kjo Arqipeshkvi Metropolitane mori vijimsinë e Dioklës antike, në të cilën përfshihej edhe popullsia sllave e atyre territoreve e cila në shek. XI tërësisht ishte pagëzuar. Tivari u bë vatra kryesore nga ku katolicizmi roman fitoi terren në drejtim të trevave të tjera shqiptare, deri atëherë nën ritin ortodoks. Në vitin 1583, në zonën midis kështjellave Podgoricë, Zhabjak, Drisht, Shkodër, Lezhë e Krujë, 4/5 e popullsisë vazhdonte të ishte katolike. Në varësi të marrëdhënieve midis shtetit islam osman, Republikës së Venedikut dhe Selisë së Shenjtë, ishin marrëdhëniet e popullsisë katolike me autoritetet osmane në Shqipëri. Shteti islam osman dhe Papati, nuk ishin vetëm qendra ekumenike, por

edhe politike, pa dyshim me ndryshime të konsiderueshme.

Teuta mbretëreshë Ilire

Popullsia shqiptare nuk kishte një qendër të vetme ku të mbështetej, por orientohej nga Selia e Shenjtë, Venediku, Napoli, Spanja e Austria. Kur acaroheshin marrëdhëniet politike, dhe shqiptarët e besimit katolik kalonin në anën e aleatëve të natyrshëm evropianë dhe fetarë, në fund të konfliktit furia islame osmane binte mbi shqiptarët. Kështu ndodhi më 1571, më 1683, etj. Më 1688 Jegen Pasha, në krye të një ushtrie prej 100.000 vetësh, kudo mbolli shkretim, pikëllim, çoroditje dhe hidhërim. Kishat u mbyllën dhe populli iku në mal. I vetmi vend ku mund të drejtoheshin katolikët shqiptarë ishte Selia e Shenjtë, e cila u përpoq nga jashtë të ndihmonte në shumë drejtime. Momente kthese për katolikët shqiptarë ishte krijimi i Kongregacionit Propaganda Fide dhe fillimi i shek. XVIII, kur në fronin papal u ul Klementi XI, me origjinë shqiptare. Me nxitjen e tij, në vitin 1703 u mblodh Konçili i peshkopëve të Shqipërisë. E ndodhur përherë nën presionin e shqiptarëve katolikë për të vendosur klerikë vendas, Selia e Shenjtë pranoi kërkesën për arsimimin e klerit vendas. Në të njëjtën kohë nga kleri vendas dhe nga përfaqësuesit e Françeskanëve në Shqipëri u bënë përpjekje në dy drejtime: për hapjen e shkollave fetare në Shqipëri dhe për përgatitjen e klerit shqiptar në shkollat e huaja. Megjithëkëtë, numri i priftërinjve

nuk plotësonte nevojat e vendit. Meshtarët ishin larg njëri nga tjetri tri deri katër ditë udhë, prandaj me mijëra katolikë vdisnin pa iu bërë ceremonitë fetare. Mungesa e klerikëve jo rrallë ishte shkak për të kaluar nga katoliçizmi në ortodoksi. Më 1670, nga arqipeshkvia e Tivarit bëhet e ditur se për mungesë të klerikëve, mjaft katolikë po kthehen në ritin “grek”, d.m.th në ritin bizantin. Popullsia katolike kishte përballë shtetin dhe fenë islame. Kjo e fundit kishte mbështetjen materiale dhe morale të shtetit islam osman. Të gjithë ata që ngrinin krye, vlerësoheshin në radhë të parë si armiq të fesë dhe pastaj të shtetit. Të gjithë fermanët e sulltanëve theksonin përparësinë e fesë ndaj shtetit. Feja islame kishte mbështetjen e administratës shtetërore. Qysh në vitin 1537 sulltani urdhëroi që në çdo fshat të ndërtohej nga një xhami. Në qytetet shqiptare u vendosën klerikë myslimanë që predikonin lirshëm fenë islame. Herë pas here ata i ndihmonin dervishë të ardhur nga Stambolli. Natyrën e shtetit osman e ka përcaktuar mjaft bukur P. Bogdani më 1648: “Të çlirohen delet e shkreta të Krishtit nga goja e këtij ujku islamik të tërbuar”. Me ligj ndaloheshin të ndërtoheshin kisha të reja, madje ato të ndërtuara pa leje, prisheshin. Procesi i kthimit të kishave në xhami vazhdoi gjatë shek. XVI – XVIII. Kështu, në një raport të vitit 1745 mbi dioqezën e Shkodrës, thuhej se katedralja e Shën Shtjefën Protomartirit në Shkodër ishte kthyer në xhami nga autoritetet osmane. Në raste të tjera autoritetet osmane nuk lejonin zhvillimin e ceremonive të ndryshme fetare kristiane, nuk lejonin të çoheshin fëmijët për sakramendin e krezmimit. Një persekutim i vazhdueshëm iu bë klerikëve që mbronin katolicizmin. Arsyen e këtij persekutimi e jep një përfaqësues i bejlerbeut të Sofjes, që kishte mbërritur në Shkodër. Ai u mat të godiste P. Bogdanin me shpatë, duke e kërcënuar se do ta copëtonte,

se “ky është ai që pengon këtë vend të bëhet turk”. Ilirët e kanë pranuar dhe ushtruar krishtërimin qysh nga koha apostolike, nga Shën Pali dhe nxënësi i tij, Titi në tekstet të Besëlidhjes së Re, tek Libri Romakëve, (Rom 15:19, kah viti 66), ku, Shën Pali shprehet se: “Kështu, qysh prej Jeruzalemit e për qark në Iliri e kam përhapur Ungjillin e Krishtit”.” Kështu, për krishterimin në trevat Iliro-shqiptare, flasin një numër i madh i shkrimtarëve kishtarë: Shën Gregori i Nishit (nga Naissusi, 334379). Shën Jeronimi (347-420) nga Stridoni e shumë të tjerë. Studiuesi Pavle Mioviq, duke u mbështetur në gjurmime arkeologjike, konstaton se Ulqini ishte si dioqezë që në kohen e Justinianit në shek. VI dhe Tivari figuron si dioqezë që në shek. VI. Në valën e krijimit të dioqezave të reja, mund të jenë themeluar edhe Shasi, Budva, Kotorri dhe Risani si kryeqendër e mbretëreshës Teutë. Kurse Drishti (Drivasto), në bazë të dokumenteve del si dioqezë në vitit 458, dhe Lezha (Lissus-Alessio) në vitin 592. Si pasojë e pushtimit nga barbarët, avarët dhe sllavët në shek. VII, në Gadishullin e Ballkanit, nuk dihet asgjë për fatin e mëtejshëm të dioqezave në trevat Iliro-Arbërore deri në Koncilin kishtar, të mbajtur në kohën e papa Gjonit VIII (872-882) në Delmitanum (Duvno) në vitin 877, ku Dioklea figuron si kryedioqezë metropolitan, duke pasur nën juridiksionin e vet dioqezat e tilla si: Kotorri, Budva, Tivari, Ulqini, Shasi, Shkodra, Drishti, Pulti, pastaj Serbia, Bosna, Travunia dhe Zahumle. Pavarësia e Dioklesë gjatë shek. XI-XII, mendohet se zgjati për 140 vjet. Me ardhjen në fronin mbretëror të Dioklesë, mbretit Konstantin Bodinit (1081-1101), iu drejtua papës të pa ligjshëm, Klementit III (10801100), për riorganizimin e jetës kishtare në Prevalitanë. Papa Klementi III, më 8 janar të vitit 1089, nxori në Romë bullën drejtuar ipeshkvit të Tivarit, Pjetrit, “Petro Diocliensis sedis Archiepiscopo”, (Arqipeshkëvit Pjetrit

Jeta Katolike

të Selisë së Dioklesë), me të cilën themeloi provincën e veçantë kishtare për Dioklenë, respektivisht gjallon metropolinë e dikurshme të Dioklesë, duke i dhënë një formë të re, Mitropolia Diokleato-Tivarase dhe duke e vendos nën juridiksion kryesisht dioqezat, të cilat i kishte marrë në Koncilin e Delmitanus viti 877.

Janar-qershor

2017 19

rrebesheve dhe stuhive të fuqishme të kohës, luftrave dhe pushtimeve të njëpasnjëshme që kanë pësuar trojet shqiptare ndër shekuj. Por historia e popullit dhe kishës sonë të lavdishme është ë mbushur me humbje dhe fitore, duke u shfaqur krenare në ditët tona. Vazhdimisht, Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës”, në Harsdale New York,

Papa Klementi III, me 8 janar te vitit 1089 e pranon kishën e Dioklesë

Kështu ai shtoi kishat, me gjithçka që u takonte dhe kuvendet, si të dalmatëve, ashtu edhe të grekëve dhe sllavëve. Nga ana e tjetër papati theksoi dhe dhënien e titullit “Primat i Serbisë”. “Më këtë rast filloi një fazë e re e historisë së Kishës në Shqipëri”, do shprehej njohësi më i mirë i çështjeve shqiptare, Milan Shufflay. Duke u mbështetur në të kaluarën e Dioklesë, del qartë roli që kishte arqipeshkvia e Tivarit. Në vitin 1248, papa Inocenti IV, emron dominikanin e njohur Gjon Plani Karpini, arqipeshkëv të Tivarit. Karpini, parapriu një sistemi të ri të Selisë Shenjte, sipas të cilit Shqipëria bëhet baza e operacioneve kundër ortodoksisë në Ballkan, kurse Tivari shtabi kryesor kundër depërtimit të kishës ortodokse në bregdet. U mundova me pak fjalë dhe në mënyrë telegrafike të përshkruaj një histori të shkurtër të Kishës dhe Arqipeshkvisë Metropolitane të Tivarit ndër shekuj, e cila i ka mbijetuar

nën udhëheqjen shpirtërore të bariut të saj të nderuar Dom Pjetër Popaj, së bashku me Këshillin e Kishës dhe zotin Leonard Berishaj, po kontribuojnë shumë për të mbledhur fonde, për ripërtëritjen dhe rinovimin e Kishës antike, duke ruajtur vlerat dhe identitetin e saj autokton. Në këtë nismë të re dhe shumë domethënëse, është përfshirë sot me një përkushtim të përhershëm edhe Arqipeshkvi i ri i Tivarit dhe Primat i Serbisë, Shkëlqësia e Tij Imzot Rrok Gjonlleshaj, sëbashku me Vikarin e Përgjithshëm apo Sekretarin dhe françeskanin e përkushtuar për Fe e Atdhe Patër Pashko Gojcaj O.F.M. Ata kanë gjetur mbështetjen e madhe nga komuniteti shqiptaro-amerikan, të cilët me bujari po dhurojnë shuma të mëdha për të bërë të mundur realizimin me sukses të përfundimin e ndërtimit të Katedrales së re në Tivar, që mban emrin e papës së parë Shën Pjetrit.

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017

The Action of the

Holy Spirit n Dan Burke

Presence of God – O Holy Spirit, make me realize Your action in my soul; teach me to recognize it and correspond with it.

MEDITATIoN

Just as the Holy Spirit dwelt in the most holy soul of Christ in order to bring it to God, so He abides in our souls for the same purpose. In Jesus He found a completely docile will, one that He could control perfectly, whereas in us He often meets resistance, the fruit of human weakness; therefore, He desists from the work of our sanctification because He will not do violence to our liberty. He, the Spirit of love, waits for us to cooperate lovingly in His work, yielding our soul to His sanctifying action freely and ardently. In order to become saints, we must concur in the work of the Holy Spirit; but since effective concurrence is impossible without an understanding of the promoter’s actions, it is necessary for us to learn how the divine Paraclete, the promoter of our sanctification, works in us. We must realize that the Holy Spirit is ever active in our souls, from the earliest stages of the spiritual life and even from its very beginning, although at that time in

a more hidden and imperceptible way. However, His very precious action was there, and it consisted especially in the preparing and encouraging of our first attempts to acquire perfection. By giving us grace, without which we could have done nothing to attain sanctity, the Holy Spirit inaugurated His work in us: He elevated us to the supernatural state. Grace comes from God; it is a gift from all three Persons of the Blessed Trinity: a gift created by the Father, merited by the Son in consequence of His Incarnation, Passion, and death, and diffused in our souls by the Holy Spirit. But it is to the latter, to the Spirit of love, that the work of our sanctification is attributed in a very special manner. When we were baptized, we were justified “in the name of the Father and of the Son and of the Holy Spirit”; nevertheless, Sacred Scripture particularly attributes this work of regeneration and divine filiation to the Holy Spirit. Jesus Himself pointed out to us that Baptism is a rebirth “of … the Holy Spirit” (John 3:5), and St. Paul stated: “For in one Spirit were we all baptized” and “the Spirit Himself giveth testimony to our spirit, that we are the sons of God” (1 Corinthians 12:13; Romans 8:16). Therefore, it is the Holy Spirit who has prepared and disposed our souls for the supernatural life by pouring forth grace in us.

CoLLoQUY

“O Holy Spirit, divine Guest of our souls, You are the noblest and most worthy of all

guests! With the agility of Your goodness and love for us, You fly rapidly to all souls who are disposed to receive You. And who can tell the wonderful effects produced by You when You are welcomed? You speak, but without noise of words, and Your sublime silence is heard everywhere. You are always motionless, yet always in movement, and in Your mobile immobility, You communicate Yourself to all. You are always at rest, yet ever working; and in Your rest You perform the greatest, worthiest, and most admirable works. You are always moving, but You never change Your place. You penetrate, strengthen, and preserve all. Your immense, penetrating omniscience knows all, understands all, penetrates all. Without listening to anything, You hear the least word spoken in the most secret recesses of hearts.

“O Holy Spirit, You stay everywhere unless You are driven out, because You communicate Yourself to everyone, except to sinners who do not want to rise from the mire of their sins; in them You can find no place to rest, nor can You endure the evil emanating from a heart which obstinately persists in wrong-doing. But You remain in the creatures who, by their purity, make themselves receptive to Your gifts. And You rest in me by communication, operation, wisdom, power, liberality, benignity, charity, love, purity; in short, by Your very goodness. Diffusing these graces in Your creature, You Yourself prepare him suitably to receive You” (St. Mary Magdalen dei Pazzi).

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017 21

Meshari i Buzukut Kunora e Dafinave Nga Ilir Seci

datën 5 Janar, të vjetës 1555, prifti shqiptar N ëGjon Buzuku përfundoi së perkthyemi në

shqip atë qe sod njihet si “Meshari” i Gjon Buzukut. Nji ndërmarrje gjigande që filloi me 20 Mars 1554 e përfundoi me 5 Janar 1555, tue na lanë mbrapan të parën vepër në shqip për sa dimë na deri më sot… I lindun në Ljarë, bri Liqenit të Shkodrës, prifti shqiptar fitoi përjetësisht Kunorën e Ljareve, si u ashtë thanë moti Dafinave… Me këtë vepër, Gjon Buzuku filloi nji traditë të paçmueshme, traditën e lavrimit të gjuhës shqipe, që për qinda vjet ma mbrapan u mbajt gjallë si traditë po nga ata, priftnit katolikë, përkundër përndjekjes nga pushtuesit osmanë. Me kontributin e Bardhit, Budit, Bogdanit arriti me u përcjellë vetëdija shqiptare, e cila rrezikonte me humbë nëpër mugujt e terrtë të eklipsit shumëshekullor osman. Nji traditë që ma vonë u fuqizua nga gjigandët Françeskanë dhe Jezuitë, bash njata që u banë pionierët e çdo lamie të gjuhës dhe letërsisë shqipe. Me 5 janar, data kur na duhet ta kujtojmë me nderim Gjon Buzukun, priftin që ruejti dhe mbolli farën e shqiptarisë, tue e hedhun në nji tokë të

zharitun nga zjarmi shkatërrues i pushtuesve të urryem që u rreken me fshi gjithshka shqiptare. Kjo ashtë dita me u përkulë me nderim para Gjon Buzukut, atij që na e ruejti farën, ashtë dita që shqiptarët e vërtetë duhet me kujtue se sa shumë u detyrohemi na të tanë priftënve katolikë shqiptarë që sakrifikuen gjithshka për me përçue ndër brezni shpresën e shqiptarisë. Kontributet e tyne asnjiherë nuk janë vlerësue. Etnit Françeskanë ishin të parët që u masakruen nga komunistët, kur Murtaja e Kuqe pllakosi viset shqiptare. Etën si Bernardin Palaj dhe Donat Kurti, bash njata mbledhësit e palodhun të Visareve të Kombit, edhe pse të plakun e në moshë, me shëndet të drobitun – kruspull sa nji grusht eshtnash – pamëshirshëm u torturuen deri sa dhanë shpirt në duert e hetuesve shpirtkazmë të Enver Hoxhës, pikërisht njatyne hetuesve, të cilët sot nderohen e dekorohen nga qeveritë “demokratike” të Shqipnisë së sodit. Ky asht 5 janari! Çdo shqiptar që kap në dorë nji libër shqip, duhet me e kujtue Gjon Buzukun, priftin që Mesharin e përktheu me gërma latine, tue shenjue

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017

në shtegun e historisë tonë shqiptare se kultura perëndimore ashtë modeli që duhet me u tfillue nga na shqiptarët. Shekuj kaluen e mbas tij, për qinda vjet, ishin vetëm ata, priftnit katolikë, qe tanë besim e përkushtim mbajtën ndezun flakën e qirit të shpresës, me moton “Per Atme e Fe!” … Në njikyt traditë të shkëlqyeshme atdhetare u rrit Atë Gjergj Fishta, Françeskani i pavdekshëm që me veprën e tij u ba Homeri Shqiptar, me njikyt traditë u rrit Dom Ndre Mjedja, meshtari që na la perlat ma të përkryeme të poezisë shqipe. Pa mundin e tyne titanik nuk do të kishte mujtë kurrë me u ruejtë fara e shqiptarisë që rrezikoi me u zhdukë në honet e errëta, nëpër të cilat na qiti udha e mallkueme e historisë sonë. Edhe pak vjet

e na kena me përkujtue 500 vjetorin e Mesharit: – “Ndihmom’ Zot si m’ke ndihmue/ Pesëqind vjet kishin kalue…”, por sikur edhe 5 mijë vjet me kalue shqiptarët e vërtetë kurrë nuk kanë me u dalë borxhi këtyne fatosave të qenësisë shqiptare që ruejtën ADN-në e Kombit, bash në kohnat e zvetënimeve historike! Nëse sot frymojmë shqip, nëse sot gjakojmë shqip, kjo ashtë ba e mujtun falë Buzukut, Budit, Bardhit, Bogdanit. Ata që u përkujdesën me e mbushun me voj shpreset flakadanin e shqiptarizmës! Ky ashtë 5 Janari 2017, gjethet e Ljarit, (Dafinës), në Ljarë buzë Liqenit te Shkodrës, vazhdojnë me kenë të blerta rrotull vitit, asnjiherë nuk zverdhen, njashtu si nuk zverdhet kurrë shpresa se Shqipnia ka me u ba… NDÉRIM!

Pasthania e “Mesharit” shkrue nga Gjon Buzuku: “U Donih Gjoni, biri hi Bdek Buzukut, tue u kujtuom shumë herë se gluha jonëh nukë kish gjaa të endigluom ensëh shkruomit shenjtë, ensëh dashunit sëh botësë sanëh, desha me u fëdigunëh për saa mujtah meh ditunëh, meh zdritunë pak mendetë e atyneh qi t’eh endiglonjinëh, për seh ata tëh mundëh mernëh saa hi naltë e hi mujtunë e hi përmishëriershim anshtë Zotynë atyneh qi tah duonë em gjithëh zemërë. U lus enbas sodi maa shpesh të vinih em kishëh, përseh ju kini meh gjegjunë ordhëninë e Tinëzot. E atëh nëh enbaroshi, Zotynëh tëh ketëh mishërier enbii juu, e atah qi u munduonëh dierie tash maa mos u mondonjënëh. E ju t’ini tëh zgjiedhunitë e Tinëh Zot, e përherë Zotynë kaa meh klenëh me juu: ju tueh endiekunë tëh dërejtënë e tueh lanë tëh shtrenbënë; e këta ju tueh baam, Zotynë ka me shtuom endër juu, se tëh korëtë tajh tëh englatetëh dierie ensëh vjelash, e të vjelëtë dierie ensë enbiellash. E u’ maa due tëh enbaronj vepërënë teme, Tinë Zot tueh përqyem. Endëh vjetët MDLIV njëhzet dit endëh mars zuna enfiill e enbarova endëh vjetët MDLV, endëh kallënduor V dit. E seh për fat nëh keshë kun enbëh endonjë vend fëjyem, u duoh tuk të jetëh fajtëh, aih qi tëh jetë maa hi ditëshim seh u’, atah fajh e lus tah trajtonjëh endë e mirë. Përseh nukë çuditëm seh në paça fëjyem, këjo tueh klenëh maa e para vepërë e fort e fështirëh për tëh vepëruom enbëh gluhët tanëh. Përseh mund mund e qëllonjinë, se fajh të mos banjinë; përseh përherë ëndajh tah nukë mundëh jeshëh u’ tue enbajtunëh njëh klishëh enbëh të dyy anët mëh duhë meh shërbyem. E tash u jam enfalëh gjithëveh, e lutëni Tinëh Zonëh endeh për muoh.”

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017 23

Luke 9:1-17

Fr. John Bartunek, LC, S.Th.D. e called the Twelve together H and gave them power and

authority over all devils and to cure diseases, and he sent them out to proclaim the kingdom of God and to heal. He said to them, ‘Take nothing for the journey: neither staff, nor haversack, nor bread, nor money; and let none of you take a spare tunic. Whatever house you enter, stay there; and when you leave, let it be from there. As for those who do not welcome you, when you leave their town shake the dust from your feet as a sign to them.’ So they set out and went from village to village proclaiming the Good News and healing everywhere. Meanwhile Herod the tetrarch had heard about all that was going on; and he was puzzled, because some people were saying that John had risen from the dead, others that Elijah had reappeared, still others that one of the ancient prophets had come back to life. But Herod

“Christ sent out the apostles as the ministers of his divine will. They were to proclaim that spiritual gospel which runs above natural law and written codes, and to call men to himself.” – St. Procopius of Gaza said, ‘John? I beheaded him. So who is this I hear such reports about?’ And he was anxious to see him. On their return the apostles gave him an account of all they had done. Then he took them with him and withdrew to a town called Bethsaida where they could be by themselves. But the crowds got to know and they went after him. He made them welcome and talked to them about the kingdom of God; and he cured those who were in need of healing. It was late afternoon when the Twelve came to him and said, ‘Send the people away, and they can go to the villages and farms round about to find lodging and food; for we are in a lonely place here.’ He replied, ‘Give them something to eat yourselves.’ But they said, ‘We have no more than five loaves and two fish, unless we are to go ourselves and buy food for all these people.’ For there were about five thousand men. But

he said to his disciples, ‘Get them to sit down in parties of about fifty.’ They did so and made them all sit down. Then he took the five loaves and the two fish, raised his eyes to heaven, and said the blessing over them; then he broke them and handed them to his disciples to distribute among the crowd. They all ate as much as they wanted, and when the scraps remaining were collected they filled twelve baskets. Christ the Lord Imagine the apostles’ impression as Jesus sent them out on their first missionary journey. He hands them over a share of his own divine power, instructing them to cast out demons, perform miracles, and preach to the crowds. Which of the Twelve was naturally qualified for that kind of an assignment? And just to make sure they don’t get cocky, Jesus tells them to travel without supplies – they are to depend entirely on God’s provi-

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017

dence. You can picture them furrowing their brows in consternation as they set out, eager but nervous. Even bold Peter must have been shaking a little bit the first time he took on a demon all by himself. But the apostles obey and trust, and the results are substantial – even King Herod hears about their goings on. Then, imagine the apostles’ reaction when Jesus commanded them to feed dinner to those thousands of people. They utter a whimpering protest, pointing out that they don’t have nearly enough food for that many people. But when Jesus tells them to have the crowds sit down in groups, they do it. What must have been going through their minds? Jesus just keeps stretching their faith. And then he takes their loaves and fish and miraculously multiplies them. More than our brilliant minds, rich personalities, and fabulous organizational skills, God needs us to give him our trust and our faith. With those, he can expand our small efforts and ideas into miraculous proportions, extending his Kingdom to thousands of souls – many more than we could have reached by trusting merely in our paltry human qualities. He is the Lord; we are only his ambassadors. Christ the Teacher Sometimes we are afraid of giving ourselves completely to God because we think we won’t have anything left for ourselves. When he asks us to give up the things that we think make us the happiest, we hesitate. Jesus knows that we struggle with this. In the multiplication of the loaves, he teaches us a lesson to allay those fears. The apostles were no doubt hungry after a long day of ministry. They had little enough food for themselves (five large loaves and two fish would hardly satisfy a dozen brawny men). Jesus asks them to give it all away. They probably handed them over reluc-

tantly, mouths watering. But Jesus took the food, blessed it, broke it, and gave it back to the disciples to distribute to the crowds (the same four verbs used in the consecration of the bread during the Mass). And at the end, each disciple had an entire basket full of food for his own little feast. Christ will never, never be outdone in generosity. The more we give to him, the more we will receive. As St Luke put it in another passage of his Gospel, Jesus said: “Give, and there will be gifts for you: a full measure,

pressed down, shaken together, and running over, will be poured into your lap; because the amount you measure out is the amount you will be given back” (Luke 6:38). When God asks us to empty ourselves, it’s only so he can have room to fill us up with something better. Christ the Friend When Jesus walked the dusty trails of Palestine, he did so for the sake of the people who lived there. He “talked to them about the kingdom,” he “healed those who needed to be cured,” and he fed them when they were hungry. His whole life was for others. The mere fact that he came to earth at all tells

us that much. The fact that he has remained with us not only in the Holy Scriptures, not only in the living Church, not only in the examples of the saints, but even under the humble and silent appearances of bread and wine in the Eucharist, only makes it that much clearer. Christ came for us! He lived for us, died for us, and rose for us, and he is still here with us, for our sakes. He has not changed since the day he multiplied the loaves for the hungry crowds. He has not all of a sudden become selfish, harsh, and unforgiving. And yet, we often act as if he had. We keep ourselves at a distance; we let doubts and hesitations mar our friendship with him; we leave him alone in the Tabernacle, not even dropping by to say hello. What more could he have done for us to declare his love? Christ in My Life I wonder how many times my small-mindedness has inhibited your action in and through my life. I get tangled up in complicated considerations and excuses that simply don’t take into account the primacy of your grace. Lift me out of the swamp of foolish self-sufficiency! You are the general; I am just a soldier on the battlefield. Teach me to trust, obey, and give my all… I want to be generous with you, Lord. Most of the time, when I’m honest with myself, I know what you are asking of me. But many times I am simply afraid to make the sacrifice. I keep thinking that the result will be boring, unpleasant, or uncomfortable. But would you ever ask of me something that wasn’t best for me? Jesus, I trust in you… You are always thinking of me. Teach me to think of you more often. Teach me to live life deeply and wisely, in constant contact with you, talking things over with you, keeping close to you. Lord Jesus, be my refuge and my strength…

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017 25

Happy Mother’s Day THE MOTHER OF GOD By Dan Burke

MEDITATION

he divine maternity is the source of all Mary’s privileges. Mary, the Immaculate One, the beloved Daughter of the Father, is also the Spouse of the Holy Spirit, whose power overshadowed her because she had been chosen to be the Mother of the Incarnate Word. All Mary’s greatness and glory are explained in the light of her divine maternity; furthermore, her very existence is explained by her predestination to this high office. If God had not decreed that the Incarnation of His Son should take place in the womb of a virgin, we should never have had that masterpiece of grace and loveliness, the Most Blessed Virgin; we should never have had her smile or her maternal caresses. Therefore, we love and honor Mary because she is the Mother of God, the Mother of Jesus; and loving her in her relation to God, our devotion to her only makes our love for God, for Jesus, deeper and more tender. “Mater Dei, Mater Creatoris,” Mother of God, Mother of our Creator, we invoke her in the litany. These two titles which seem to be contradictory, actually express a unique synthesis because Mary, although a creature, is really the Mother of her Creator, the Mother of God’s Son to whom she has given a human body: the fruit of her flesh and blood is the Son of God in

Presence of God – Holy Mother of God, make my heart one with yours, which was ever one with the Heart of God!

whom and by whom all things were created. Here we understand more than ever how Mary’s dignity reaches the threshold of the infinite. “God could make a bigger world or a wider sky, but He could not raise a pure creature higher than Mary, for the dignity of the Mother of God is the highest dignity that can be conferred on a creature” (St. Bonaventure). To anyone who wonders why so little is said about Mary in the Gospel, St. Thomas of Villanova replies: “What more do you want? Is it not enough for you to know that she is the Mother of God? It would have been sufficient to say, ‘De qua natus est Jesus,’ Jesus was born of her.” In fact, O Mary, all I need to know, in order to love you, is that you are the Mother of my God.

COLLOQUY

“I give You thanks, O Lord God, from the depths of my heart, because You condescended, for love of us unworthy creatures, to take upon Yourself our human nature. Born of a Virgin, You were nourished by her milk, cradled in her bosom; You were submissive to her, You who preserve and direct everything that exists. And You have deigned to enlighten me, a miserable creature, so that I might know that You have a Mother; You permit me, unworthy as I am, to be able and to dare to address her…. Oh! with what devotion should I not give my heart to you, O

Virgin Mary! My mouth should be filled with wonderful sweetness when I speak to you, sweet and gentle Lady, and when I bless the fruit of your womb. Oh! when I address you, how is it that I am not so filled with delight that I forget everything but you and the fruit of your womb? What greeting is more welcome than the one which recognizes you as the Mother of God? You wish men to rejoice in you, so that their love will always reach your divine Son; therefore, you wish to be called and recognized as the Mother of God. Hail, then, O Mary, and truly hail! O wonderful Ave, that drives the demons away, frees sinners, and makes your children rejoice…. The Angel congratulates you, O Virgin; the Word took flesh in your womb, and you became the Mother of God. Every creature sings an endless Ave to you! With how great reverence, honor, and devotion should we salute you, O Blessed Virgin, because you seek those who approach you reverently and devoutly. You love them, you nourish them, and adopt them as your children. Oh! blessed is he who has the joy of having you for Mother, who embraces you lovingly and imitates you in his works! Oh! blessed is he who does all he can to conform himself to you, O Mother of God! Certainly he is one who, despising every creature, attaches himself to God alone, his only love, and, crucified with Christ, sighs for the salvation of souls” (cf. St. Bonaventure).

Jeta Katolike

Janar-qershor

Zef Gojçaj Hott

2017

ë emër të Atit, e të Birit, e të Shpirtit Shenjt. Kjo është Trinia Hyjnore, baza e Krishtërmit, me të cilën e fillon ditën çdo i krishterë, besimtar, dhe e përmbyllë ditën para gjumit. Ky është besim i themeluar sipas mësimëve nga Jezu Krishti, i cili bëri një Besëlidhje të Re në mes njerëzimit dhe Perendisë, Zotit tonë. Unë s’jam klerik dhe nuk dua të diskutoj Biblën këtu, por qëllimi im është të shprehi përvojën time, në lidhje me besim, dhe të shprehi opinionin tim se çka duhet bërë për të qenë besimtar i vërtetë. Mendoj se është shumë më me rëndësi, piksëparit, me edukuar veten në shumë lëmije, për të marrë një drejtim në jetë, i cili është i pëlqyeshëm para Zotit dhe para shoqërisë në të cilën jeton. Në qoftë se, ndoshta, je skeptik, a por agnostik, si e quejnë veten disa, dhe nuk je i sigurtë se Zoti egziston, nuk je vetëm, se posaçërisht gjeneratat e reja sot, kanë tendencyë t’i përshtaten filozofisë Marksiste, e cila Zotin e mohon, për arsye se, ndoshta, u duket më lehtë me jetua pa Zotin, dhe se atëherë nuk kanë obligime ndaj kishës të cilës i takojnë, e as urdhërimet të cilat i kanë trashëguar nga Jezu Krishti nuk i vlersojnë. Po të duash të bëhësh besimtar i mire, detyra jote është për të shqyrtuar shkrimet e disa filozofëve e teologëve të shquar, si Shën Augustini i Hipos, i shpallur shenjt dhe doktor i kishës, i cili ka jetuar në shekullin e V. Veprat e tij të njoftuna si, “Rrëfimet”, “Qyteti i

Perendisë” etj, të cilat lexohen ende nëpër botë edhe sot, spjegojnë se gjithçka orientohet drejt Zotit si qëllim përfundimtar. Augustini ndërtoi spjegimin e së ligës përmes qëndrimit se “rendi dhe mirësia janë të pandara nga krijesa”. Ai spjegoi, nëpërmjet të një piramide, hierarkinë e rendit, ku Zoti është në majë, si krijues i gjithçkaje. Augustini argumenton se çdo krijesë është e mirë dhe e liga shkaktohet vetëm kur gjerat dalin nga vendi i cak-

tuar në hierarkinë e vendit (shikoje pyramidën). Një nga shtyllat kryesore teologjike të katolicizmit konsiderohet Shën Toma Akuinas, (mësues engjëllor dhe botëror) i cili jetoi dhe veproi në shekullin e XIII. Ai është një prej 33 doktorave të kishës, autor i lutjeve Corpus Domini, Panis Angelicus, etj. Vepra e tij kryesore është Summa Theologia, në të cilën Shën Toma spjegon se “Perendia egziston si formë e pastër jomateriale, dhe thotë se bota nuk ka egzistuar amshueshëm, por egzistenca e saj nga asgjeja është shkaktuar nga Perendia me

gjithfuqinë e saj në çastin e caktuar kohor, dhe me të cilën ka filluar të egzistojë dhe vet koha. Shën Toma thotë se duhet të egzistojë levizësi i pare, ose shkaku i parë, sepse zinxhiri i shkaqeve dhe pasojave nuk mund të ketë numër të pakufizuar. Shën Toma konsideron se “pavdekshmëria e shpirtit buron nga jomaterialiteti i tij, sepse forma e pastër nuk mund të zhduket as nga vetja as me shkatërrimin e substratit material”. Janë shumë e shumë teologë dhe filozofë, apo edhe shkencëtarë, shejntër, të cilët janë marrë me këtë temë të rëndësishme, prandaj mos ta harrojmë Shën Françeskun e Asizit, i cili jetoi po ashtu në shekullin e XIII, dhe i cili themeloi urdhërin Françeskan. Gjithashtu Shën Antoni i Padovës, i cili njihet ndër të krishterët shqiptar edhe si “Shna Ndou”, një nga shejntërit më të dashur e më të njohur të kombit Shqiptar të krishterë. Ai është bashkëkohor me Shën Françeskun, dhe i të njëjtit urdhër Françeskan. Të dy këta freter janë të njohur për numrin e shumtë të mrrekullive që i kanë bërë në popull dhe natyrë. Lista është e madhe e gjigantave të mëdhenj të krishterë të cilët kanë dhënë kontribut të madh për të adhuruar Zotin dhe njoftuar popullin se Zoti është dashuria dhe krijuesi i gjithçkahes. Është e pamundur të flasim për besimin e KRISHTERË, po të mos pranojmë Jezu Krishtin si themeluesin e besimit tonë. Edhe miqtë, edhe armiqtë e besimit të krishterë e kanë kuptuar se ringjallja e Krishtit është guri i themelit i besimit. Shën Pali ka shkruar, “Por, në qoftë se Krishti me të vërtetë nuk është ngjallur, [atëherë] I kotë është predikimi im - i kotë besimi juaj” (1 Kor. 15:14). Apostujt vullnetarisht kanë pranuar torturat dhe martirizimin për shpalljen e Ungjillit dhe besimin në Krishtin. Njerëzit vdesin për diçka që besojnë se është e vërtetë, megjithse ajo mund të jetë e rremë. Por njerëzit nuk vdesin kurrë për diçka që e dinë se është gënjeshtër. Pra, nëse e pranojmë se Krishti është ngjallë nga të vdekurit, neve duhet ta adhurojmë dhe pranojmë se Ai është Perendi, dhe Ai është i gjallë sot. Ai është i gatshëm që të njihet dhe të vijë në jetën tonë. Tani mund ta ftosh Jezu Krishtin në jetën tënde, dhe mund t’i thuash Atij diçka të tillë, sikur, Jezus, faleminderit që vdiqe në kryq për mëkatet e mija. Të lutëm më fal dhe eja në jetën time, qe tani.

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017 27

POEZIA E MARTIN CAMAJT Si “Bukuroshja e Fjetun” e García Márquez-it

(…por bijve të mij un kam me u thanë tu’ rritë: Mos shkelni bukën, Mos pështyni në zjarm, Mos pështyni në dritë.)

shtu siç e kam theksuar aty këtu, gjithmonë e kam konsideruar veten si me fat, që sidomos pas ardhjes sime këtu në Sh.B.A. në vitin 1993, jo vetëm që mu dha mundësia, që të botoj diçka nga krijimtaria ime vërtetë modeste, por shumë dhëmbshur, por edhe që të bëj, herë pas here, analiza të shkurtra të disa prej poetëve më të mëdhej shqiptarë të të gjitha kohrave, të shoqruara më poshtë me cikle poezishë nga më të zgjedhurat dhe më briliantet që ka mundur të krijojë deri me sot shpirti i piopullit tim artist, dhe këtu vë … pikë. Madje shumicën e këtyre shënimeve dashamirëse i kam, publikuar te kjo revistë, pra në revistën “Jeta Katolike” me çdo gjë si të bekuar, e cila këtu e njëzet e dy vite të shkuara drejtohet dhe redaktohet me kompetencë letrare nga miqët e mi Dom Pjetër Popaj dhe Mark K. Shkreli, që të dy të apasionuar, pas vjershërimeve në gjuhën shqipe, ashtu si vetë kombi që i përkasin. Tani që kanë kaluar kaq shumë vite, më rikujtohen si nëpër ëndrra, titujt e ‘analizave” të dikurshme, si për shembull: Poetë “Të gjallë e të vdekur bashkë”. “Një bisedë me Dom Ndre Mjedën”, “Alternativa Kadare në dhëmbët e dragonit”, “Zoti dhe Atdheu në poemat e Naim Frashrit”, “Frederik M. Rreshpja dhe poezia moderne shqipe”, “Shkreli si Titaniku, nëpër vjershat e Gjeto Turmalajt”, “Me poetin Gjekë Marinaj në tempullin e Antigonës”, e të tjera si këto, por që ndryshe deshta që t’u kujtoj lexuesve të sotëm, se edhe kur ne mos të jemi më, shpresojmë që me këtë lloj “ushqimi të pazëvendsueshëm shpirtëror” të pregatitur me kujdes nga Kisha Katiolike “Zoja e Shkodrës” së Nju Jorkut, as breznitë tona në qindvjeçarët e ardhshëm të mos ngopen kurrë. Pas kësaj “epikrize” të thjeshtë poetike, që shërben si një hyrje në temë, le të për-

piqemi sadopak, që ta zbulojmë sëbashku: “Fytyrën e mbulueme” të poezisë së

një batanije të kaltër, dhe vetëm flinte gjumë! Në këtë cak, dhe si për sqarim ideshë, vini re se si e fillon rrugëtimin e vet dramatik “Poezia e fjetun” e poetit Martin Camaj, lavruesit të vetmuar të dialektit në gegnishtën: “Shqemza e thatë dridhet në shkambin mbi Dri e rrahun nga fryma e tërbueme në Shëndre. E ajo më thotë: ‘Je barrë e vrame Në parzmin tim! Kaloje lumin para sosjes të dimnit!’”

Martin Camaj me bashkëshorten e tij Erika Camaj

pashoqe të Prof. Martin Camajt, e cila duke qenë e ndaluar rreptësisht deri në vitet ’90, herë na kujton një nuse të “ngujueme” nën duvak, herë, dhe më së forti “Bukuroshen e fjetun” të shkrimtarit Nobelist García Márquez-it, pra njërit nga tregimtarët më të famshëm të shek. XX. Këtu, dhe për hirë të së vërtetës alegorike, më duhet që të shpjegoj se “Bukuroshja e fjetun” nuk është kushedi se çfarë ndonjë personazh i lavdishëm, si ta zëmë Penelopa apo Ana Karenina, përkundrazi, ajo është veç një grua e bukur, madje me një bukuri të pazakontë, do të shtoja, e cila mbasi e dinte mirë këtë gjë, dhe si për t’ju shmangur kurreshtjes së bashkudhëtarëve, vështrimi i të cilëve, siç duket, e shqetsonte, ajo sa herë fluturonte me aeroplana nga Kolumbia në Paris, e mbështillte plotsisht fytyrën me

Si poet i dhëmbshur, dhe emigrant që është Martini pasi e ka siguruar dhe marrur me vete bekimin e nënës së vet, ashtu siç i kemi marrur me vete edhe të gjithë ne emigrantët e tjerë, që i kemi lënë gjallë nënat tona në Shqipëri, në poezinë “Fragment”, Camaj na e ka përshkruar me ngjyra tepër realiste, çastin e trishtuar të nisjes të çdo shpirti njerëzor në drejtim të emigrimit, si të pafund, e si të pa cak? “Niset për gurbet punëtori me nji copë qielli në krah e krypë deti në kutia pishe. Në dorë mban nji bahe e gur lumejsh në gojë në vend të bukës. Rruga i zdrit prëpara me gaca zjarmi në sy.”

Me këto tetë vargje të mbushura plot me simbolika, metafora e metabola dhe gjithfarë tingëllimesh Prof. M. Camaj ka realizuar edhe aktin e dytë të ikjes, kurse në aktin e tretë gjendja rëndohet dhe përkeqsohet akoma dhe më shumë, për shkrimtarët disidentë që zhduken si të përzënë nga atdheu i vet! »Qokthi eci mbi sende e pau

Jeta Katolike

Janar-qershor

si dora e huej lëmon burime tingujsh ………….. Sot askush nuk din çka i ndodhi qokthit në kangë: n’agim, buzë lumit i gjetën sqepin e thyem e plasun me tinguj në gurë. «

2017

Poeti M. Camaj (në vend se të dy tre fëmijëve që nuik ia fali Zoti kurrë) na ka lënë pas vetes një vepër të plotë dhe të tërë letrare, ku shquhen veçanërisht librat e tij me vjersha, që mbajnë titujt: “Poezi”, “Lirika mes dy moteve”, “Njeriu ,e vete dhe me të tjerë”, “Palimpset”, etj., pa harruar se Camaj ka shkruar edhe një prozë të shkëlqyer dhe të fuqishme edhe në romanet apo në novelat e pavdekshme siç janë: “Rrathët”, Legjenda”, Shkundullima”, Karpa”, dhe ndoshta edhe ndonjë tjetër si këto, por që mua nuk më është dhënë rasti të lexoj sosh. Prof. Martin Camaj ka mbrojtur tezat e specializimit si “Doktor i Linguistikës” të dy doktoraturave radhazi; të parën në Universitetin Sapienza në Romë më 1960, dhe të dytën në universitetin Ludwig Maximilian te Mynihut më 1968, ku qysh nga viti 1971 e deri në vitet e fundit të jetës së tij ka dhënë leksione si pedagog i rregullt i gjuhëve indo-europiane. Ndërkohë e sipër, ashtu si Anteu që e mban globin përmbi shpatulla, edhe poeti M. Camaj “Me një copë qiell në krah”, por me këmbët e talentit si ta them, të mbështetura fort në tokën dhe mitologjinë shqiptare, ka shkruar një poezi kaq origjinale, dhe kaq të sofistikuar artistikisht, sa nuk besoj se mund të ketë qoftë dhe një poet të famshëm evropian, që nuk do ta ëndrronte autorësinë e shumë vjershave të Martinit, siç janë ta zëmë kryeveprat: “Filli i gjetun”, “Gjakmarrja”, “Dy brezni”, “Faraoni O’Nil”, “Alter ego”, “Frika prej dimnit të gjatë”, “Rilindje”, dhe ndoshta-ndoshta edhe mbi tridhjetë vjersha si këto. Në vazhdim dhe përderisa dy nga simbolet më të gjetura të M. Camajt janë: “Buelli” dhe “Fëmijët”, disa kalime të tij nga abstraktja në konkrete mund t’i ilustroj me një shembull të mrekullueshëm, i cili pikërisht në zemër të Manhattan-it pothuajse është kthyer në problem nacional! Këtu e kam fjalën për dy statuja të ndryshme, që përfaqëasojnë ide të ndryshme, dhe që janë vendosur në dy kohë të ndryshme, në një shesh të Wall Street-it? Statuja e parë është statuja gjigande e një bualli “Charging Bull” me brirë të mprehtë, e gdhendur mjeshtrisht

nga skulptori i dëgjuarArturo Di Modica, dhe është ngritur në këtë shesh në vitin 1987. Statuja e dytë, vepër e skulptorit të famshëm Kristen Visbal, është statujza e një vajze të vogël “Fearless Girl” dhe e vendosur vetëm disa metra larg dhe përball “Bull-it” metalik, në vitin 2017. Guximi i madh njerëzor i “Fearless Girl” për t’i bërë ballë “rrezikshmërisë kafshnore të “Bull-it”, siç duket e ka tronditur kaq fort sklptorin Arturo Di Modica sa ai pa të drejtë kërkon largimin e “Fearless Girl” nga Wall Street-i. Në të kundërtën, skulptori Kristen Visbal, sëbashku me rreth tridhjetëmijë qytetarë njujorkez, personalitete të ndryshme, dhe dashamirës të këtij lloj arti si të ngursuar, të cilët pasi kanë firmosur një si peticion, kërkojnë me çdo kusht, që kjo ikonë e pashembullt në historinë e skulpturave, të mbetet në Wall Street, gjë që them se është e drejtë dhe se ashtu duhet që të vendoset. Këtë paralelizëm alegorik e bëra që t’u kujtoj lexuesve, se nga fantazia e përfituar, pas leximit të disa prej poezive më të arrira të poetit M. Camaj, nuk ka sesi të mos ju përngjasojë, sado pak, kjo poezi me statujen e “rebeluar” të K. Visbal-it, me të vetmin ndryshim relativ, se ajo asnjëherë nuk është ngritur dhe qëndruar përkundrejt - “Buellit” të Modica-s, por kundra “Buellicave” të diktaturave, nëse mund të shprehem edhe kështu, ku tek e fundit “luftrat” i ka fituar poeti Martin Camaj, sigurisht mjaft i trishtuar dhe, si gjithmonë, vetëm “Me një copë qiell” shqiptar në krah… IME AMË

Shqemza e thatë dridhet në shkambin mbi Dri e rrahun nga fryma e tërbueme në Shëndre. E ajo më thotë: “Je barrë e vrame Në parzmin tim!

Kaloje lumin para sosjes të dimnit!”

FILL I GJETUN

Natën që shkoi u fikën dritat e mbeti qyteti në terr deri n’agim.

Amvisat kërkuen llampat vojguri e s’i gjetën në terr.

Në nadje ra dielli e zbeu faqet e rrokaqiellëve.

Në nadje vrejta rrethin e andrrave në truell

e gjeta fillin e tretun në pikën e ndaljes së dritës. I SHTRUEMUN FATIT

Kam lanë përmbas zamarën e blerë, lëvore frashni, për brrylat e nji karrige bungu.

Në vjeshtë dhuroj fryte, pjekë në verë, dhe mbaj për vete skaj buzës nji rrudhë, ravën e gazit mbi vete e tjerë. NJI ZoG LËNGoN

Libri i besimit te shpendeve thote: çdo zog shtrin krahët e vdes mbi bar, ndëshkim pse preku kufijtë e ndaluem mes qiellit e dheut. Nji zog lëngon për vdekje mbi bar: gjethet ndër lisa janë zogj e shokë të pambërrishëm e losin me dritë e diell larg dy gur mullinjsh që bien si mbas ligjit njeni mbi tjetrin pa za.

I CAVALIERI DELLA VENTURA - Mërgimtarëve Bjerraditës shekujsh mesjetarë, rrugaçë pa trasta në krah ecën mbas ravës së diellit skajeve të dheut.

Pa pullaze mbi krye brigjeve të paskaj mburren: pjesën iau lamë vëllazënve, e presim fundin në kambë, ku rrëxohemi nuk çohemi ma. Koca e eshtna na i qëron moti, hala peshku mbi ranë, dhe i lutemi detit të frymë t’i marrë! E mos daltë njeri me gisht mbi to e të thërrasë: qè, tek janë! ALTER EGo

Nji zezak i verbët me nji qen në mantel lëkure mjedis kalldremit në qytetin e madh të USA-s qëndrojnë palëvizë në kambë. Njerzia u vjen rrotull ujë rreth nji curri binjok në zemër të lumit.

Ujë i larmë përreth plagës në trupin e nji gjiganti.

NJI PoETI TË SoTËM

Rruga jote â e mirë: Parkat janë fytyrat ma të shëmtueme të miteve klasike. Ti nuk shkrove për to, por për rrasa guri e ballë njerzorë me rrudha shum e për dashuninë.

Vargjet tua janë për t’i lexue në heshtje e jo para mikrofonit si të çetës së poetëve tjerë, zemra ndonëse nën shtatë lëkura akull,

akull ndonëse nën shtatë lëkura. ATY SI TASH PARA SE ME ARDHË FISET

Aty si tash para se me ardhë fiset ishe me tambël në plasaritjen e currave e me themele në ujin e njelmë. Të dhanë vetëm nji emën: Shkodra. E të thirrën qytet me kunora e të hodhën përkrye gur e hekurat e para. U zgjove e përgjakun sa herë e u kqyre në pasqyrën tande. Me emën grueje u lave ndër ujna t’lumejve dhe ndeje me petka të reja në shkamb e ndritun ballë diellit mbi fusha. DREKË MALSoRE

Sot ashtë marrë nji gjak. Dy plumba lëshuen përdhe nji burrë.

Sot ashtë marrë nji gjak.

Nën tunin e spatës Pëlset rrashta e kaut te prroni. (Drekë të mëdha po bahen sot!)

Sot ashtë marrë nji gjak.

Gjama e burrave tërbueshëm përzihet me erën e mishit ndër zjarme. E gjethi i vjeshtës bjen i djegun mbi kapuçat e bardhë ndër tryeza, jashtë.

Natë. Në vorrezat mbi kodër tokë e re, hanë e re.

Ujqit janë ulë prej malesh e pijnë gjak në përrue.

QoKTHl ECI MBI SENDE

Qokthi eci mbi sende e pau si dora e huej lëmon burime tingujsh me gishta të pamësuem: flokë bore bishin mbi vullaj të hapun para kohe.

U gëzue kur doli hana e derdhi rrezet prej shkambit deri në lumë. Me gojë ari i këndoi nuses: sytë dy pika uji ia ndritën rrezet prej shkambit deri në lumë. Sot askush nuk din çka i ndodhi qokthit në kangë: n’agim, buzë lumit i gjetën sqepin e thyem e plasun me tinguj në gurë. DRENI PLAK

Barijtë tradhtisht e lanë shkret bjeshkën për ngrohësinë e vërrijeve. Dirgjen shtigjeve tue folë me za të naltë punë grash e qeshin me ujin e prronit zhgrehshëm tue u derdhë, prej pusi në pus. Dreni plak çoi kryet prej dheut të djegun, e vrejti gjethin e zverdhun. Mandej shkoi e u kap me të bijtë për punë drenushash. I thyem e la edhe ai bjeshkën e ndoqi gazin e prronit teposhtë, shigjetë zjarmi mërgues për vendet e vuta e bar dimni që kurr nuk ka me e prekë! Kur e vranë, barijtë i hapën qepallat e i panë ndër bebza shum drej tu pi currila uji. RILINDJE

Dielli herët depërtoi ndër dej! Si mbas nji cipe të hollë mendimi e ndriti rrugën tonë nga lindja e këndej.

Erdhi koha e zgjimit! Nji rreze e vetme përpara mbi mur ndriti dhena t’panjehuna përmbas, mungullim bimësie e filiza shum me krena gacash përmaje: rreziqe!

DY BREZNl

Im atë ishte burrë me pamje të trishtë, dru ullini pa fletë me kokrra të zeza në çdo degë.

Fjala i jehonte ndër ne shungullueshëm

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017 29

as me qenë ulurimë ujku t’unshëm ndër karma, vetëm. Im vëlla zuni vendin e tij, im vëlla kambë-zdathë — murrla i kuq n’orizont —

i fryn zjarmit në vjeshtë me plot bulshij e të gjitha shkëndijat i bahen djelm. TREGIM I THJESHTË

Due me fluturue mbi bjeshkë me pëllumba, i thashë tim-vëllau gjak-nxehtë. „S’asht ajo punë për ne!“ S’kuptove, i thashë, due me shkue ndër këndime. „Latinishtja – tha – s’asht punë për ne: mëso gjuhën e gjarpnit ma parë!“ Im vëlla gjak-nxehtë, gjashtë vjeç dinte me e ngulë fluturimthi bizin në dhé, dhetësh – tri pëllambë mbi krye thikën në drunin e njomë. Si ma njofti menden befas nisi të pleqnojë e tha: „Dy duer na jemi e nji krye, po i ndajmë na punët: unë shpatën – ti pendën!“ VDEKJE - KRIZËM

Vdekje – krizëm e nji fletë gjethi të thatë, ku të thom te skaji i dheut pa krizantema në dorë me prit. Prit, dallëndyshë e shtangun me fletë mbi valë, frymën time për t’u çue në ajër me pendlat e korbit të bardhë.

MYSAFIR I PAPRITUN NË BERISHË

Kur hyni mysafiri në derë n’atë muzg, shtatë vëllazën e patën randë si t’u shkelte mbi drrasa të thata mbi krye. Dhe mbas dokes së lashtë s’i banë kuvend e kqyrshin përdhé.

Ma i riu e theu heshtimin: shkoqi lahutën vendi e ia lëshoi mikut në prehën me i ra. Kur ky e mori veglën në dorë e i preku sharkun lëmueshëm me bulzat e gishtit të vrashtë, e me thue i grimcoi tejzat kripi mazi, u kujtuen vëllazënt e ma i madhi, zot shpie, se i hueji ishte kangëtar si asnji ndër ta. Fillimi e mban zemrën pezull, jo sosja e kangës.

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017

Shkollat e para në gjuhën shqipe u hapën nga klerikët katolikë në Shqipni në 1258

Patër Daniel Gjeçaj, O.F.M.

e pafundme të D ëshmitë shkollave jezuite-françeskane

n’Shkodër Po sjellë në mesin e mijrave studentë që u arsimuen n’shkollat klerikale katolike n’Shkodër dy pika ujë në atë oaz gjigand:

—Faik Konica Faik Konica: “…Me këto e të tjera Kolegji Saverian mbahet në një shkallë të lartë dhe të gjithë ata që kanë parë shkollat e Francës e të Europës munden të dëshmojnë se ajo e Shkodrës është e zonja për shumë punë, të vihet në një me to…”

– Prof. Sami Repishti Për të argumentuar këtë fakt jam i bindur që do të mjaftojë një dëshmi e Prof. Sami Repishtit, ish nxënës i kësaj shkolle, dhënë në teatrin “Migjeni” pas viteve ‘90, në një takim me intelektualët e qytetit, tek i cili kam qënë i pranishëm: “…Kur mbërrita në Francë, kërkuan të dinin arsimimin tim. Iu tregova dëftesën e Kolegjit Saverian, që ata e njihnin dhe për të cilin më thanë se ishte i vlerësuar

njësoj me Liceu Klasik francez…” Bahet fjalë për Shkollat e para në 1258në Gjuhën Shqipe në veri të Shqipnisë nga klerikët katolikë “Françeskanёt albanezë dhe ata italianё, qё njihnin gjuhën tonë, hapën shkollat në gjuhën albaneze pranë kishave dhe kuvendeve, duke filluar me – shkollёn nё Ulqin (1258) dhe nё vazhdim – nё Durrёs (1278), dy shkolla – nё Shkodёr (1345 dhe 1395), – Tivar (1349), – Pult (1367), – Drisht (1396), duke vazhduar – nё shekujt XV-XVIII me shkolla tё tjera nё Shkodёr, Lezhё, – Stubёl (1584), Trafandinё, Kunavi, Dibёr, Prizren, Shkup, Elbasan, Ohёr etj. Kёto tё dhёna dёshmojnё se nё ato shekuj tё shkuar, kisha katolike albaneze me françeskanёt nё vijёn e parё, i zhvillonin tё gjitha ritet fetare nё gjuhёn albaneze, andaj populli i frekuentonte kishat e kuvendet me dёshirё, duke marrё pjesё aktive nё meshat, pagёzimet, katekizmat, kresmat, nё celebrimin e martesave etj. Jo vetёm kaq, por françeskanёt kontribuan dhe nё hapjen e shkollave nё gjuhёn albaneze. “ Sipas shkrimit: “URDHËRI FRANÇESKAN NË SHQIPËRI ”– 4, Nga Prof Dr Lutfi ALIA – 1416 shkolla në Shkodër. “ Shkolla te tilla p.sh. ka pasur disa në Shkodër në vitin 1416: “ la scuola overo frataglia de Santa Barbara; la scuola overo frataglia de San Mercurio; la scuola overo frataglia de Santa Croce.(shkolla e vllaznve të ”Shen Barbara”; shkolla e vllaznve të ”Shen Merkurit”; shkolla e vllaznve ” Kryqi i Shenjtë” – e përshtati nga italishtja në shqip – Bep Martin Pjetri). Sipas ”KLERIKET SHQIPTARE TE MESJETES” NGA DR. ETLEVA LALA – Në vjetin 1584 u themelue Shkolla shqiptare nga klerikë katolikë në

Stubllë(afër Gjilanit- fshat i Malësisë së Karadakut) i njohun si Kolegji i Shën Lukës në Kosovë. – Në vitin 1632 – Hapja e shkollës shqipe të Kurbinit nga Imzot Gjon Kolesi. – Në vitin 1638 – Etërit Françeskanë hapën një shkollë në Shkodër dhe në Pllanë. – Në vitin 1639 – Fretërit e Troshanit hapën shkolla në Blinisht dhe në Zadrimë. Krijimi i këtyre shkollave në gjysmën e parë të 600-ës rrjedh nga një interes i ndjeshëm për zhvillimin e arsimit. Arqipeshkvi Pjetër Mazreku nga Prizreni në raportet e tij (të shkruem në vitet 1632-1633) (thekson) rolin e shkollës dhe nevojën e shkollimit të shqiptarëve. – 1698 – Padër Filip Shkodra çelë shkollë në familjen Kamsi, në Shkoder. – Në vitin 1885 në Prizren, gjejmë një shkollë fillore shqipe për vajza. – 1858 – Kushë Micja çelë shkollën për vajza shkodrane. – Në vj. 1861 françeskanët çilin ma të parën shkollë fillestare publike në Shkodër. – 10.1874 – Çelet shkolla e Parë LAIKE e Kohës së Rilindjes, ku mësohet Gjuha Shqipe E Arithmetike e Shirokës nga Dom Zef Ashta. Në- vj. 1879 Motrat Stigmatine çilin ma të parën shkollë fillore për varza e, ma të parën shkollë punët. Aty u rritën me kujdes jo vetëm zonja shtëpijash; por edhe nana shqiptare. Këto shkolla mund të thuhët, se poqën mendimin me thëmelue një shkollë publike femnore. – Në vj. 1879 Motrat Stigmatine çilin ma të parën shkollë fillore për varza e, ma të parën shkollë punët. Aty u rritën me kujdes jo vetëm zonja shtëpijash; por edhe nana shqiptare. Duhët pasë përparasyshë edhe, se, që – në vj. 1882, françeskanët kanë pasë çilë një kolegjë për me rritë e me mësue

Jeta Katolike

ata që dëshronin m’ u ba fretën. Mësimet ishin të rregullueme mbas programit të gjimnazëve t’Austrisë e në vj. 1905, shkolla u ba krejt në gjuhë shqipe. – Në vj. 1885 ase aty pranë, në Prizrend, gjejmë një shkollë fillore shqipe për vajza. – N’ at kohë dihët e thëmelueme edhe ajo e Shkupit. – Në vj. 1890-1903 Motrat Stigmatine shkojnë në Durrës, e aty mbajnë për 13 vjet një shkollë fillore për vajza e një shkollë për punëdore. – Në vj. 1893 P. Joakin Serreqi O. F. M. ndreqë në Se1cë një shkollë me lokal për 50 nëxanësa. – Në vjetin 1893 – Po këte vjetë edhe P. Basil Chiaroni, O. F. M. çilë një shkollë shqipe në Hot Traboinë. – Në 1896 (?) në Kallmet Motrat e Mëshirës, kishin shkollë fillore për vajza e djelmë. – Në vj. 1902 zgjidhët Drejtor i kësajë shkolle P. Gjergj Fishta O. F. M., i cilli patjetër vuni porsi gjuhë mësimi ndër të gjitha landët gjuhën shqipe. – Në vj. 1897 P. Pjeter Gjadri O. F. M. u ep mësim fëmijve në kuvend të Troshanit. – Në vj. 1898 D. Ndoc Mjedja çilë një shkollë në Pëdhanë, – Në 1898 hapët një shkollë në kuvend të fretënve të katundit Rrubikut. – Në vj. 1901 edhe Biza ka shkollën e vet, ku mëson P. Severin Lushaj O. F. M. – Në 1904 me P. T. Bicaj O.F.M. – Në vj. 1907, Shiroka ka shkollën e vet për varza.

– Në vj. 1907 P. Shtjefën K. Gjeçov O. F. M. çilë shkollën në Gomsiqe. – Në vj. 1907 P. Gentil Biella O. F. M. mban n’ Iballe një shkollë në gjuhë shqipe. – Në 1908, Shkodra merr pjesë në Kongresin e Monastirit ku dërgohen: At Gjergj Fishta, Gurakuqi, Dom Ndre Mjedja, Mati Logoreci, Hilë Mosi. Krijohet klubi “Gjuha Shqipe” në Shkodër. – Në vj. 1909 P. Engjëll Vjeshta O. F. M. fëmijët e Bazit i mëson me këndue e me shkrue. – Prej vj. 1916-1929 katolikët kanë pasë shkolla, të thuesh, ndër shumë katunde të Shqipnisë së Veriut. Mësojshin priftën, fretën e civila katolikë. U ndihmonin pjesërisht prej mbretnisë AustroHungare e ma vonë edhe prej Shtetit Shqiptar. Në ketë përiudhë veç famullitarët françeskanë, kanë – pasë 17 shkolla katundit. Malësorët e largtë s’ mujshin me pasë shkolla, por edhe ata kishin të drejtë me kërkue zhvillim. Me ndihmë të Mbretnisë Austro-Hungareze kje mendue me u çilë një konvikt i madh për djelmë të malëve. Kjo u – realizue në 1907 e, u kje lanë Vëllazënve (Schulbruder), që i çonin fëmijët në Shkollën françeskane. Shumë ndër oficerat, mësuesit e nëpunësit me fis prej malësh, do t’i kujtojnë me andje ata vjetë, që kaluen n’ atë konvikt të rregulluem në çdo pikëpamje. – Në vj. 1924 në vend të klasave plotore e qytetëse kje ngritë prej Motrave

Janar-qershor

2017 31

Stigmatine normalja. – Në vj. 1925 çilin një shkollë në Dajç, për djelmë e për varza; kështu edhe – në 1927, në Nënshat. Në vj. 1930 çilët një shkollë për vajza në Tiranë. Prej këtyne vërejtjeve të shpejta mund të shihët se gjatë pushtimit otoman d.m.th deri në 1911, katolikët kanë hapë ndër kohë të ndryshme 47 shkolla shqipe, ndër ta 10 shkolla për varza. Në vitin 1933 me urdhën të Ahmet Zogut u mbyllën 74 % e shkollave fetare katolike dhe në 1945 e mbylli plotsishtë diktatura komuniste me përkrahjen e projektit absurdë të Jaltës 4-11 shkurt 1945 të anglo-amerikane-sovjetike. Faik Konica e ka vlersue me këto fjalë nivelin e shkollave fetare katolike: “Me këto e të tjera, Kolegji Saverian mbahet në një shkallë të lartë dhe të gjithë ata që kanë parë shkollat e Francës e të Europës munden të dëshmojnë se ajo e Shkodrës është e zonja për shumë punë, të vihet në një me to”. Sot ajo çmohët ma fort prej nderimit e lirisë, qi i epet seksit femnuer, në kontrast me robni e poshtnim të pagajve e të popujve të paqytetnuem. Edhe në këte pikë katolikët kanë parapri. Qyshë në fillim të shek. XIX e deri sa s’ kje çilë shkolla e Stigmatinëve, vemë re një të nxitun e një zellë për me ngritë shkolla femnore. Varzat mblidheshin nëpër shtëpi private e aty u mësohej me këndue e me shkrue si edhe punëdore. Këta vlejnë mjaft sa me i diftue rracës shqiptare, se këto shkolla primitive ishin nji hap heroik kah kultura. Kontribute të shënueme dhanë përfaqësuesit klerikë katolikë si At Gjergj Fishta, Dom Ndre Mjeda, At Justin Rrota në Kongresin e Manastirit dhe në Komisinë letrare të Shkodrës. DON NDOC Nikaj,Justin Rrota, Karl Gurakuqi, Mati Logoreci, Kolë Kamsi ishin gjuhëtarë. Ashtu si edhe vlerat e gjuhës saj, gegnishtes, që i japin dore gjuhësisë krahasuese për me u shndërrue në një disiplinë të parë për me hulumtue thellë në prehistorine e popujve. Por edhe me vlerat e të sotmes saj të mohueme padrejtësisht përmes politizimit të Standardit Gjuhësor të atij Kongresi antishkencor të 1972-shit…..

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017

PIKTORI “EPOKAL” SHQIPTAR

GJELOSH GJOKAJ n Astrit Tota

uan Mulliqi, ish Drejtori Galerisë arteve te bukura ne Kosove, e konsideroi vdekjen e Akademikut “mjeshtrit te pikturës” Gjelosh Gjokaj, një zbrazëti te jashtëzakonshme; një humbje për Artin Pamor Modern te shqiptareve ne Mal te Zi, Piktori epokal Shqiptar Gjelosh Gjokaj, lindi me 25 Gusht te vitit 1933 ne fshatin Millesh te lokalitetit Tuz i Malit te Zi, nga një familje atdhetare e dëgjuar ne rrethet e Malësisë. Baca Kurti, stërgjyshi i artistit, ishte një nga përfaqësuesit delegate nga Malësia e Madhe ne Kuvendin e Lidhjes se Prizrenit. Familja dhe te afërmit e tyre u përkushtuan rreth çështjeve për zhvillim e liri mbare kombëtare. Prindërit u përpoqën t’i shkollojnë fëmijët, dhe për një jete me te mire, emigruan ne vitin 1946 për gjashtëmbëdhjetë vite rresht ne qytezën e vogël Zmajevo, afër Novi Sad-it. Shkollën e mesme te artit, Gjeloshi i etur për dije artistike e kreu mjaft mire ne Peje dhe studimet e larta ne Akademi-ne e Artit ne Beograd,

ku dhe u diplomua ne vitin 1963. Ndërmjet viteve 1964-1969 themeloi dhe udhëhoqi me suksese te njëra pas tjetrës degën e pikturës dhe grafikes ne Kosove; si Profesor ne Shkolle te Larte Pedagogjike-Prishtine. Qe nga kjo kohe, arti tije pamor dhe përgjithësisht ai kosovar, kane përparuar gjerësisht drejt hapësirave te larta evropiane. Pikturat e tija metafizike ia kushtoi Tuzit me rrethina te Malit te Zi, duke e zhvilluar imagjinatën dhe sipas analisteve kompetente te arteve pamore, ato erdhën ne pak dekada, gradualisht e krejt natyrshëm ne nivele te admirueshme te artit modern bashkëkohor. Ai punoi me pasion e vrull neper vepra arti te njëpasnjëshme, duke u

Gjelosh Gjokaj: Krishti në Kryq-RV

mbështetur te folklori ynë autentik, gërshetuar mes kulturave moderne te artit pamor ballkanik, evropian dhe atij botërore. Ne moshën tridhjetegjashtë vjeçare, Gjelosh Gjokaj shkëputet nga vendlindja dhe emigron ne Itali, ku qëndroi deri ne vitin 1983. I vendosur ne Rome, krahas studimeve vetjake dhe punimeve te ndryshme ne arte figurative, frekuenton me admirim Romen e lashte, viziton muze e galeri te shumta, vrojton me imtësi kryeveprat e rilindjes italiane dhe te mjaft artisteve te mëdhenj botërore. Krijon e forcon stilin e vet origjinal dhe çdo dite e me shume përfundon cikle me vizatime, grafika dhe tablo me ngjyra akuareli, akriliku e vaji. Mban kontakte me artistet me ne zë Italiane, ndërsa piktorin Pikaso e vlerësoi se tepërmi dhe u udhëhoq nga arti tije; por askund nuk e kopjoi. Veprat e tija janë shumë planeshe, dhe mberthehen ne miqësi e konsolidim ideshe me dijetaret tone Martin Çamaj dhe Ernest Koliqi, veçanërisht ne pervetsim te krijimtarisë letrare te At Gjergj Fishtes; duke u bere Ikone e artit shqiptar! Mbajti marrëdhënie te thella shpirtërore me familjaret e vet dhe miqësi ne klime te ngrohte me krijues profesionale te artit pamore, sikurse ne n’atdhetari me Shqiptaro-Italiane te shquar e te kahershëm me banim ne Rome e Milano; me piktoret modern Ibrahim Kodra dhe Lin Delia. Nga viti 1983 gjendet me qëndrim te përhershëm ne Augsburg,(ne jug te Gjermanisë,) ku me përpjekje pune krijuese tekniko-profesionale, bën Emër te nderuar

ne këtë metropol te artit e kulturës moderne evropiane. Krijimet e tija te shumta dhe nga me te përkryerat, qëndrojnë dinjitoze neper muret e galerive me te frekuentuara ne Itali, Gjermani, Kosove, Shqipëri, ne Amerike etj. duke u vlerësuar gjithnjë e me shume, si krijimtari tepër e veçante për sa u përket motiveve e teknikave origjinale. Atyre u spikatet bukur gjuha universale e artit pamor ne komponentë te shumëllojshme. Shpesh është mirëpritur me te pa priturat e veta ne ekspoze tablosh tematike, ku do veçohet; drita, plasticiteti, harmonia ne vija e forma me linja e ngjyra te kursyera, diku shkëlqime te argjendta dhe te tjera efekte tekniko-profesionale dhe origjinale ne tërësitë e veprave te tija. Nga Piktori Gjelosh Gjokaj, shpesh here, vizatimet, grafikët dhe tablo te formatit mesatar e te madh, përshkohen nga një fllad frymëzimi burimor poetik; me linja delikate, te sakta e diku te ashpra, ku fantazia e tije i bën reale; çuditërisht te ngrohta e përplot dashuri për cilindo shikues qe i vrojton e zhbiron gjer ne pafundësi te tyre, rrethuar me një ndjenje respekti e admirimi për autorin e tyre. Piktorin “Akademik” Gjelosh Gjokaj, e njohin me pare dhe mjaft mire, bashkatdhetarët e vet; duke u lumturuar edhe ne shoqëri neper ekspozitat e artit te tije. Krijimtari me tematika burimore qe mbartin thellësitë filozofike ne elemente dramatike, ku metaforat simbolike gjallërojnë me tej rrënjët e jetës me trimëritë e bijve dhe bijave te zonave veriore te Shqipërisë. Tablove me ngjyra vaji dhe akriliku, nuk u mungojnë nuancat e ngjyrave te katërta gjer ne blu te thelle, okra si e florinjtë dhe e bardha e argjende shtruar bukur mbi maja malesh. Ngjyren e kuqe dhe te zezen e merr nga Flamuri yne. Ndërsa ngjyra e kafesë, pasqyrohet nga autori si nuance identike me ngjyrën e bukës te pjekur ne saç edhe nga Nena e vet me shaminë e bardhe rreth kokës. Detaje qe janë konkretizuar përmes përfytyrimeve te brishta qe nga mosha tije e vogël; sikurse “Syri lotuar” Kroi buze lumit Cen ne Traboin! Një surealizëm me “ëndrra”, re dhe pak tymnaje te njerëzit me tesha te arnuara qe largohen nga lodhja dhe nga tmeret e luftrave per Liri jete ne vendlindje, ngarkuar me do boce plaçkash neper duar. Diku, opinga te deformuara ne këmbë te përgjakura nga rrugëtimet e gjata e tepër trishtueshëm! Gjithçka sipas përjetimeve te moshës se vete artistit fëmijë me familje ne ikje! Qengji i dashur borëbardhe! Emocionohemi nga fluturimi Pëllumbit “te paqes” me krahë butë shkruar gjer ne hije te ngjyrës se hirte; si e dale prej prushit te

Jeta Katolike

zjarrit! Dy portrete “Shkemb Graniti” qe simbolizojne Shqiperine dhe Kosoven bashke. Ripërshkruhen edhe shkembej te tjere, bashke me gurët shumëngjyrësh, tek vibrojnë me stërkalat e ujëvarave qe zbresin poshtë prej vargmaleve. Mandej përfytyrimi “tingujve te fyellit” te Bariu me dhen, gërshetuar me bilbila e zogj pylli. Shqiponja krahë hapur mbi retë ne maja malesh gjer ne kaltërsi te qiellit. Piktori Gjelosh Gjokaj, artin e tij filloi t’ia kaloje me dashuri e respekt brezit te ri, dhe për këtë si Mësues Vizatimi u përpoq me zell te madh, duke e kthyer shtëpinë e vet ne shkollë te artit pamor, fillestare te artit shqiptar ne vendlindje. Se fundi, me dëshirë e pasion te madh, Gjelosh Gjokaj ideoi dhe beri hapat e para ne disa bashkëbisedime me bashkeatdhetare, (vecanerisht me “Meshtrin e Madh” Naxhi Bakalli) telefonata miqësore, shkresa te shoqeruara me variante skicash për te ngritur sa me pare ne një nga sheshet e qytetit Podgoricë ne Mal te Zi, monumentin e derdhur ne bronx te heroit tone

Janar-qershor

2017 33

legjendar Gjergj Kastrioti-Skënderbeu-. Ndarjen nga nga jeta e para-koheshme krijuese e Piktorit te afirmuar Gjelosh Gjokaj, do e përjetojmë kurdohere me dhimbje te madhe!

B u r i m e t: Shaqir Foniqi. “Gjelosh Gjokaj: Unë për te tjerët, te tjerët për mua.” Tirane. Gjergj Gjokaj, Poezi: “Ma shembet Folenë”. Tuz. (Katalog) Deljos Dokaj. “Galeria Doma Omladine*Budo Tomovic”. Gjelosh Gjokaj. (Katalog me vepra te autorit). Gjermani. Nga koleksioni: Gazeta “Drita” Tirane. Nga koleksioni: Gazeta “Illyria”. NY. Astrit Tota. “Piktori Shquar Shqiptar, Gjelosh Gjokaj.” Revista “Dituria” Nr. 7. NY. Suzana Varvarica Kuka. Ekspozite ne Galeri. Tirane. “Piktori Madh Shqiptar, Gjelosh Gjokaj”.

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017

Dy fjalë falenderimi dhe nderimi për Padër Frano Kirin Dr. Agim Neziri

Ishte viti i largët 1968. Një miku im i nderuar, farmacisti i shquar dhe erudit, Dr. Elez Troshani, vjen të më kërkojë dhe më lutet të më sjellë për ekzaminim një mikun e tij. I thashë se kjo ishte ndihma më e thjeshtë që mund t’i ofroja. Po, më thotë farmacisti, por miku me të cilin kemi qenë bashkë në burg është edhe prift. Pra, përveç, që të kujdesesh se ka mjaft probleme me sytë Ai nuk mund në rrijë në radhë për të pritë gjatë me personat e tjerë sepse dihej keqdashja e mjaft njerëzve të indoktrinuar për ish të burgosurit politikë e sidomos për klerikë. Për të evituar një ballafaqim të tillë që mund të ishte jo i kandshëm, i thashë se e vetmja mundësi që mund t’i ofroja ishte që ta ekzaminoja ose të parin, ose në fund fare, pasi të kryeja gjithë pacientët e tjerë të ditës. Kështu, një ditë, pasi kisha kryer të gjitha vizitat, pas një dite të lodhshme pune si zakonisht, duke qenë mjeku i vetëm okulist, jo vetëm për Shkodrën, por për krejt Veriun e vendit, në dhomën e vizitave u paraqit z. Elez Troshani (të cilin, siç e mora vesh vetëm pas disa dekadash, të burgosurit politikë, të cilëve u jepte ilaçe dhe i mjekonte, e kanë quajtë ‘’Engjell mbrojtës), me mikun e tij Padër Frano Kiri. Më bani përshtypje menjëherë paraqitja e tij dinjitoze e fizionomia e tij fisnike. Kështu që edhe pse mjaft i lodhur (mund të kisha kryer ma parë edhe 60 vizita ose ma tepër), u disponova dhe pata kënaqësinë t’ia zgjidhi mirë problemin vetëm me syze të përshtatshme për afër lexim e të tjera për larg, duke e lanë shumë të kenaqur, sepse mendonte për diçka shumë serioze që mund ta privonte nga leximet, që natyrisht i kishte shumë për zemër, ose ma mirë me thanë i kishte domosdoshmëri.

Ndërkohë biseduam krejt pak e për gjana të zakonshme, ma tepër pa u hapur. Unë, në fakt, atë kohë pak gja dija për aktivitetin e tij dhe të dishepujve të tij. Por, sigurisht dija diçka për kulturën me të cilën ishin të paisun Etnit Françeskanë që kishin kryer edhe nga dy - tre fakultete. Dija diçka për poezitë e mrekullueshme të Padër Gjergj Fishtës, për veprën e At Gjeçovit, për vargjet melodioze të Dom Ndre Mjedës, për gjimnazin Françeskan, për shkollën e motrave Stigmatine. Por, me thanë të drejtën, me gjithë dëshirën time për të bashkëbiseduar e me gjithë simpatinë që krijova për Padër Franon, për arsye të njohura të asaj kohe, nuk hyra në këto tema. Pas pyetjes së tij se ç’gjuhë të huaja dija, i thashë Rusisht, por që studioja edhe gjuhën Frënge me një metodë direkte të vjetër e me fare pak libra që kisha siguruar. Ndërkaq, ai më bani propozimin krejt befasues: - Ma jep adresën e saktë të shtëpisë, me tha, - e unë do t’i kërkoj një kolegut në Paris ose një edhe ma të afërmi në Kosta Rika, për me të sjellë metodën ma bashkëkohore të gjuhës frënge. Për arsyen kryesore, që unë nuk mund të pretendoja një nder dhe sforcim të tillë nga Padër Frani, por edhe për arsyen po aq të fortë për kohën, nuk doja të më vinte një libër nga jashtë shtetit e nga një klerik. Këtë të dytën nuk ia thashë Padrit të nderuar, por pas refuzimit që i bana, me delikatesë m’u përgjigj se megjithatë do kërkonte që libri të mbërrinte në adresën e vet, por nuk besoj tha, se do me bien në dorë. Për çudinë time të madhe, pas ndoshta dy-tre muajsh, një mbramje troket dera dhe kur e hapi, shoh Padrin e nderuar me një pako që ma lëshon në duar duke më thanë: “T’i solla librat e frëngjishtes”.

Nuk pranoi në asnjë mënyrë të hynte e pinte një kafe e u largua menjëherë. Unë mbeta vetëm me të katër volumet e G. Mauger: “Cours de la Langue et de la Civilisation Française”, me ndjenjat ma perplekse të gëzimit, mirënjohjes, detyrimit, por njëkohësisht edhe të drojes që kisha pranue këtë dhuratë kaq të çmuar. A ishte droja që pata sadopak e justifikuar? Plotësisht. Vetëm disa kohë më vonë, një kolegu im mjek, u diskreditua para gjithë punonjësve të Shëndetësisë meqenëse pas ndalimit të veprimtarisë fetare e mbylljes e sekuestrimit të kishave nga “Rinia dhe Populli”, në një kishë të Shllakut u gjet një libër gjermanisht i Goethe-s, të cilin mjeku ia kishte dhuruar priftit. Për këtë e arsye të tjera, mjeku qe dënuar me disa vite punë korrektuese në prodhim. Duke e ndier veten borxhli, se unë vetëm e kam falenderuar nga larg Padër Frano Kirin përmes z. Elez Troshani e nipit të tij z. Ludovik Kiri, duke pasë bindjen që dhurata e tij kishte edhe kuptimin ma madhor që unë me perfeksionimin e frëngjishtes, t’i shërbeja rna me cilësi pacientëve të mi, të cilëve kam pretendimin që i kam shërbyer me ndërgjegje të lartë me maksimumin e mundësive të mia, pa preferenca interesi personal, apo diskriminim të ndokuj, duke favorizuar vetëm ma problematikët e ma të parmbrojturit. Me këtë rast, shpreh respektin për klerikët e shquar, pasuesit e Shenjtit të Paqes, Shën Françeskut të Asizit për kontributin në Kulturë, Shkencë dhe veçanërisht në çeshtjet e atdhetarizmit. Shënim i Redaksisë: Dr. Agimk Rexhep Neziri, patholog i specializuar në degën e okulistikës, ka qenë dhe mebvtet njëri nga mjekët më të mirë të Shqipërisë për kurimin e syve.

VJET NË ROMË SIVJET NË PRISHTINË Jeta Katolike

Janar-qershor

2017 35

Frank Shkreli

o bëhën përgatitjet e fundit për shugurimin e Katedralës Nënë Tereza në Prishtinë, më 5 shtator 2017. Ishte më 4 shtator të vitit të kaluar që Papa Françesku shpalli të Shënjtë Nënë Terezën. Në përvjetorin e parë të shënjtërimit të Nënë Terezës do të ndodhë shugurimi i Katedralës që mban emërin e kësaj bije të madhe të kombit shqiptar, në kryeqytetin e Republikës së pavarur të Kosovës, në Dardaninë antike. Janë nevojitur 10vjetë dhe shumë fonde për realizimin e kësaj vepre madhështore fetare e kombëtare. Një rol me rëndësi në grumbullimin e fondeve për ndërtimin e Katedralës së re në Prishtinë ka luajtur Kisha Shqiptare Katolike, “Zoja e Shkodrës” në Hartsdale të Nju Jorkut, si dhe komuniteti shqitaro-amerikan pa dallim feje a krahine. Për dhjetë vjetë tani komuniteti shqiptar ka organizuar për çdo vit grumbullim fondesh për përfundimin e punimeve të kësaj vepre monumentale fetare, kulturore dhe kombëtare. Si çdo vit edhe sivjet u organizua grumbullim fondesh në Nju Jork, në një mënyrë tipike amerikane, sponsorizuar nga biznismenë të ndryshëm shqiptarë dhe amerikanë në fushën e njohur të golfit, “Blue Hill Golf Course” në Pearl River. Protagonisti kryesor dhe organizatori i kësaj veprimtarie është aktivisti i palodhur, Z. Anton Raja, i cili me shumë bashkatdhetarë të tij biznismenë, nga viti në vit, nepëmjet këtij aktiviteti, kanë grumbulluar fonde të konsiderueshme për të bërë të mundur përfundimin e punimeve në Katedralën e Prishtinës. Falë ndihmës së pa kursyeshme të shqiptaro-amerikanëve, shugurimi i Katedralës do të ndodhë më 5 shtator 2017. Në aktivitetin e këtij viti për grumbullimin e fondeve, që siç duket mund

të jetë i fundit, në këtë format – morën pjesë klerikë të lartë të Kishës Katolike të Kosovës, përfshirë Ipeshkvin e Kosovës, Imz. Dodë Gjergji, Kryeipeshkvin e Tivarit, Imz. Rrok Gjonlleshaj, Arkipeshkvin e Tivarit në pension, Imz. Zef Gashi dhe Mons Lush Gjergji, të cilët iu bashkuan famullitarit të Kishës “Zoja e Shkodrës”, Dom Pjetër Popajt dhe ndihmsit të tij Dom Viktor Dedaj për

jetë edhe kontributi i fundit i juaji”. Imz. Gjergji theksoi se për këtë arrijtje, mbi të gjitha, duhet, “Të falenderojmë Zotin, që pas 10-vite pune, bashkpunimi e angazhimi, sakrificë, vuajtje, lëmoshë, bukën e fëmijve tuaj, drejsën e ballit tuaj dhe shumë e shumë lutje nga të gjitha anët e botës, kemi mbrrijtë të kemi një Shënjtore në Prishtinë.” Realizimin e këtij objekti fetar e kombëtar, Imz. Gjergji e cilësoi si një

bashkmeshim në Kishën Shqiptare, “Zoja e Shkodrës”. Në emër të vizitorve të lartë të ardhur nga trojet shqiptare, Imz. Dodë Gjergji përshëndeti të pranishmit dhe falënderoi famullinë e Zojës së Shkodrës, siç u shpreh ai, “Për angazhimin tuaj si famulli për të ndërtuar Katedralën e Nënë Terezës në Prishtinë ashtu edhe për organizimin e “Golf Outing, që vazhdon sa vite, e që nesër do të përpiqemi të bëjmë edhe këtë përpjekje të fundit për të mbledhur një kontribut për Katedralën Nënë Tereza, që do të

shpërblim nga i Madhi Zot për vuajtjet shekullore të të parëve tanë, duke iu drejtuar të pranishmëve, duke intonuar fjalët biblike të Moisiut: “A e mbani mend se sa kanë vuajtur të parët tuaj 600-vjet nën turk? A e mbani mend se sa kanë vuajtur shqiptarët nën komunizëm? A e mbani mend se si e ka shtrydhë Zoti shpirtin tonë, vetëm që të shohë nëse e duamë vërtetë me gjithë zemër? Këto vuajtje, Zoti po i shpërblen në kohën e sotëme. Zoti po i këthen nderin dhe dinjitetin e vuajtjeve të të parëve dhe Kishës Katolike në

“Katedralen ta ndërtojmë me kontributin e bashkëkombësve, sepse vetëm në këtë mënyrë do ta konsiderojmë pjesë vitale e jona dhe se ne bijtë e bijat e saja - ia kemi ndërtuar këtë Kishë Shenjtëreshës sonë” Imzot Gjergji

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017

Imz. Dodë Gjergji, Ipeshkëv i Kosovës

popullin shqiptar”, theksoi Imzot Gjergji në predikimin e tij në Kishën “Zoja e Shkodrës” në Nju Jork, të djelën që kaloi. Ai vazhdoi duke thënë se shpërblimi i Zotit mund të shihet në ringjalljen e fesë dhe të Kishës, duke theksuar se sot, pas më shumë se 100vjetë të largimit otoman nga trojet tona dhe pas shëmbjes së komunizmit dhe 25 vjet post-komunizëm, “Kemi 7 ipeshkvijë shqiptarë, në krejt trojet shqiptare, dy të posa emëruar ditët e fundit. Kemi një kardinal... ne kemi sot një Shëjtneshë. Një Shëjtneshë që është nderi më i madh që Zoti na ka bërë neve, për vuajtjet dhe sakricifat që kemi pësuar ndër shekuj”. Për këtë, vijoi kleriku i lartë katolik i Kosovës, “Na ka shpëblyer Zoti çdo vuajtje, na ka shpërblyer Zoti çdo dhimbje të shpirtit. Na ka shpërblyer Zoti çdo sakrificë dhe gjakun e derdhur të martirëve me dashurinë e madhe që Nënë Tereza ka derdhur nepër botë, sepse Ai është zemra e popullit tonë, zemër bujare, e përvujtë dhe e dashur...”.

“Ne, për ta falënderuar Zotin”, vazhdoi udhëheqsi i Kishës Katolike të Kosovës, “kemi dashur t’i ndërtojmë Nënë Terezës një tempull, një shtëpi të shënjtë, një kishë... kemi dashur të kushtojmë një Katedrale Kishës në Kosovë dhe falendërojmë Zotin që ia kemi arrijtur këtij qëllimi”, tha Ipeshkvi i Kosovës, Imzot Dodë Gjergji.

Duke përdorur moton e vet, “Vjet në Romë – Sivjet në Prishtinë”, Imzot Gjergji në fund të predikimit të tij u bëri thirrje shqiptaro-amerikanëve që në përvjetorin e parë të shënjtërimit të saj më 4 shtator të vitit të kaluar, të vërshojnë në Prishtinë më 5 shtator për

shugurimin e Katedralës kushtuar Bijës së Madhe të kombit, “Ashtu si jemi takuar në Romë me shumë prej jush dhe me shumë të krishtërë të botës, për të kremtuar Shënjtërimin e Nënë Terezës, ashtu sivjet do të takohemi në Prishtinë, për të festuar ditën e kushtimit të kësaj Kishe”. Ai përfundoi duke iu lutur të pranishmëve dhe siç duket

Tereza në Prishtinë kishte filluar me vendosjen e gur-themelit më 26 gusht 2005, ndërsa punimet për ndërtimin e saj filluan dy vjet më vonë. Dihet se ndërtimi i kësaj Katedrale ishte dëshirë e Presidentit historik të Kosovës, Dr. Ibrahim Rugovës dhe i shumë intelektualëve dhe udhëheqsve të vendit. Me rastin e vendosjes së gur-themelit Dr. Rugova kishte deklaruar se: “Sot është një ditë e madhe për kryeqytetin e Kosovës dhe më gjërë, ndërkohë që bekojmë gur-themelin e një tempulli, dedikuar Nënës së dashur të Shqipërisë, të Kosovës dhe Nënës së mbarë njerëzimit – të bekuarës Nënë Terezës. Sa nder i madh për shqiptarët në Kosovë dhe anë e mbanë planetit, ku Nënë Tereza vërtetoi vlerat shqiptare duke ndihmuar mbarë botën”, është shprehur me atë rast, Dr. Ibrahim Rugova. Mori kaq vite për ndërtimin e “përmendores së përmendoreve”, një mon-

Autori me Presidentin Ibrahim Rugova, 2005 me modelin — në krah të majtë të fotos — e Katedralës së ardhëshme në Prishtinë, që e mbante në zyrën e tij dhe për realizimin e së cilës fliste me plot entuziazëm.

edhe shqiptarëve kudo, që të kuptojnë se shugurimin e Katedralës në Prishtinë, shtoi ai, “Do t’ia kushtojmë Nënë Terezës dhe aty do të themelojmë vendin e dashurisë dhe burimin e dashurisë së Zotit në Kosovë, në mënyrë që kush don ta ngjyjë shpirtin e vet, për ta zbutur dhe kushdo dëshiron të gjejë dashurinë për të zhdukur urejtjen prej zemrës së vet. Kushdo që dëshiron të jetë baba i mirë, nënë e mirë, njeri i mirë, të mund t’a gjejë në shkollën e saj të dashurisë.” Si ide, ndërtimi i Katedralës Nënë

umenti që ngrit imazhin e shtetësisë së Republikës së Kosovës dhe të gjithë shqiptarëve kudo. Është gjithashtu edhe një simbol i qytetërimit dhe kulturës së vjetër arbërore e shqiptare në trojet dardane. Si e tillë, kjo Katedrale është e të gjithë shqiptarëve pa dallim feje a krahine, të cilët kanë kontribuar për realizimin e këtij objekti fetar e kombëtar. Në të vërtetë, në portalin e revistës Drita, organ i Ipeshkvisë së Kosovës thuhet se, “Katedralja është financuar përgjithësisht nga kontributi i besim-

Jeta Katolike tarëve katolikë, në vend dhe në diasporë. Por nuk ka munguar as kontributi i individëve dhe grupeve shqiptare që nuk janë katolikë. Angazhimi i gjithë shqiptarëve në ndërtimin e Katedrales është dëshmuar më së miri në New York, ku bashkëkombësit tanë nga Shqipëria, Kosova, Malësia, Maqedonia, Presheva e Bujanoci, Arbëreshët nga Italia, pa marrë parasysh fenë, katolikë, ortodoksë e myslimanë, të gjithë janë bashkuar në aksionin për grumbullimin e fondeve. Gjithashtu, s’ka munguar edhe mbështetja e dioqezave katolike dhe miqve të tjerë nga Gjermania, Italia e ndonjë vendi tjetër”. Thuhet gjithashtu se ishte dëshira e Imzot Dodë Gjergjit që fondet për ndërtimin e Katedralës në Prishtinë të mblidheshin, sipas fjalëve të tija, nga “njerëzit tanë”. Imzot Gjergji, ka insistuar që “Katedralen ta ndërtojmë me kontributin e bashkëkombësve, sepse vetëm në këtë mënyrë do ta konsiderojmë pjesë vitale e jona dhe se ne — bijtë e bijat e saja — ia kemi ndërtuar këtë Kishë Shenjtëreshës sonë”, është shprehur Imzot Gjergji. Kështu, Katedralja do të bëhet “shkollë” e dashurisë, shujtë e shpirtit terezian e arbëror-shqiptar, në të cilën qytetarët e Kosovës dhe vizitorë të

MËRGIMTARËT EDHE KËTË VIT NDEROHËN NË VENDLINDJE

FESTËN PËR MËRGIMTARË

ORGANIZON: DEKANATI I ULQINIT

2017 37

Një foto nga organizimi i Golfit 2017

vendeve të ndryshme, do të mësojmë kulturën e jetës dhe qytetërimin e dashurisë, virtyte këto që Nënë Tereza i mori ndër ne dhe i barti e i dëshmoi në mbarë botën, përfundon shënimi në portalin e revistës Drita mbi historikun e ndërtimit të Katedralës Nënë Tereza në Prishtinë. Le të jetë shugurimi i Katedralës Nënë Tereza në Prishtinë më 5 shtator

Më 29.07.2017 në Ulqin Organizojmë

Janar-qershor

të këtij viti, një ngjarje fetare po se po, por edhe një ngjarje kombëtare, që të pasqyrojë vlerat më të shtrenjta të kombit shqiptar dhe të historisë së tij të lashtë – por mbi të gjitha të forcojë edhe më shumë vlerat dhe të jetë burim i vazhdueshëm i bashkjetesës fetare për të cilën shqiptarët janë të njohur me shekuj.

Urojmë Ekumenët të Pagëzuar dhe Krezmuar të Shtunën e Madhe, më 15 prill 2017 Fjorela Fjorde Renato Lala Daniel Markic Agron Gasper Nrecaj Emanuel Pllumaj Jenni Smajlaj Ariella Zadrima Michael Zadrima

Jeta Katolike

Janar-qershor

2017

Anita Berisha Prindër: Arben & Liza Berisha Kumbarë: Besnik & Manike Daka

Luigj Viktor Zagreda Prindër: Viktor & Norma Zagreda Kumbarë: Rudolf & Katrina Gjonaj

Aria Teresa Vulaj Prindër: Martin G. & Suzan Vulaj Kumbarë: Kenny & Bukurije Funici

Pagëzime Isabela Guri Prindër: Marash & Mozarta Guri Kumbarnë: Lin & Eglantina Kumbullaj Josef Anthony Zefaj Prindër: Gjok & Marije Zefaj Kumbarnë: Franco & Eva Sukaj

Emilia Bacaj Prindër: Luljan & Xhuljana Bacaj Kumbarnë: Enkelejd & Barbra Ceka

Mathew Tom Lucaj Prindër: Daver & Valentina Lucaj Kumbarnë: Zoran & Irena Curanovic

Justin Shllaku Prindër: Eduart & Rajmonde Shllaku Kumbarnë: Roka & Susan Gazivoda

Elena Sofia Curanaj Prindër: Marjan & Arbresha Curanaj Kumbarnë: Tony & Katrina Curanovic Annabelle Grace Gelevic Prindër: Agron & Leonora Gelevic Kumbarnë: Robert & Violeta Micakaj Dean Scott Good Prindër: Daniel Scott & Susan Good Kumbarnë: Frank & Diana Lulgjuraj Isabella Kocovic Prindër: Alfred & Lindita Kocovic Kumbarë: Robert & Diana Gazivod

James Peter Palushaj Prindër: Peter & Tina Palushaj Kumbarnë: Mariano & Sindorela Sati Vinson Toka Prindër: Adrian & Vjollca Toka Kumbarnë: Limon & Regjine Lumaj

Sabrina Cotaj Prindër: George & Catherine Cotaj Kumbarnë: Frank & Isabella Gjonaj Chloe Therese Gjelaj Prindër: Anton & Pashka Gjelaj Kumbarnë: John Dragaj & Victoria Vulaj

Aron Shabaj Prindër: Paulin & Gjystina Shabaj Kumbarë: Dashamir & Emanuela Dajanaj Arielle Nika Kastrati Prindër: Toma & Angela Kastrati Kumbarë: Anto & Prena Nikprelevic

Naila Ndoci Prindër: Mirash & Xhiljola Ndoci Kumbarë: Martin & Rozeta Pemaj

Michael Ivezaj Prindër: Nick & Nore Ivezaj Kumbarë: Lenny & Francina Camaj

Alketa Bunjaj Prindër: Lavdimir & Marjane Bunjaj Kumbarë: Ardjan & Mirela Bujaj

Armando Marku Prindër: Agim & Lira Marku Kumbarë: Nok & Lule Pepaj

Eliana Zagreda Prindër: Anton & Paola Zagreda Kumbarë: Gjovani & Alexa Zagreda

Jacqueline Rose Ceka Prindër: Enkelejd & Barbara Ceka Kumbarë: Nderush & Jehona Livadhi Dylan Delia Prindër: Tom & Arjana Delia Kumbarë: Gjergj & Aida Balaj

Angelina Djokic Prindër: Viktor & Ljiljana Djokic Kumbarë: Anton & Nora Ivezic

Bradley Leonard Garry Prindër: Thomas & Leonora Garry Kumbarë: Thomas Saccamanno & Linda Prekelezaj

Giselle Grishaj Prindër: Robert & Shpresa Grishaj Kumbarë: Simon & Victoria Kalaj

Lezeena Laca Prindër: Julian & Hane Laca Kumbarë: Gege & Dalfina Lacaj

Ella Brooke Gashi Prindër: Frank & Ana Gashi Kumbarë: Mark Lulic & Violetta Elezovic

Adela Lumaj Prindër: Sokil & Elisandra Lumaj Kumbarë: Alfred & Fatbardha Mitaj

Elvin Lumaj Prindër: Sokil & Elisandra Lumaj Kumbarë: Alfred & Fatbardha Mitaj

Timothy Francis Moore IV Prindër: Timothy Francis III & Gjystina Moore Kumbarë: Nike & Klodiana Luka Vanessa Vushaj Prindër: Gjergj & Manjola Vushaj Kumbarë: Ermal & Mercida Lumaj

Brian Vushaj Prindër: Gjergj & Manjola Vushaj Kumbarë: Ermal & Mercida Lumaj Fjorela Forde Prindër: Mane & Bukuroshe Cela Kumbar: Anita Markici

Olivia Cekaj Prindër: Kelmend Kel & Marjana Cekaj Kumbarë: Gezim & Lizabeta Nilaj

Mark Toma Ivezic Prindër: Toma & Maria Ivezic Kumbar: Anton Sinishtaj

Alexander Leguci Prindër: Lulzim & Prena Leguci Kumbarë: Daniel & Diana McBride Angela Mreshaj Prindër: Lek & Rajmonda Mreshaj Kumbarë: Pjerin & Blerta Lumaj Sofia Nikac Prindër: Djon & Flora Nikac Kumbarë: Sander & Liza Nikac

Paul Robert Perlleshi Prindër: Robert & Valdete Perlleshi Kumbarë: Luigi & Aferdita Perlleshi Thomas Anthony Shkreli Prindër: Anthony & Lize Shkreli Kumbarë: Nikolla Curanaj & Lizabeta Curanaj

David Simonaj Prindër: Pren & Federika Simonaj Kumbarë: John & Jill Francesconi Jason Thaqi Prindër: Lorenc & Gabriella Thaqi Kumbarë: Shpend & Anita Leka

Arbresha Curanaj Prindër: Rusit & Lulzime Curanaj Kumbar: Katrina Curanaj

Maya Rose Paljevic Prindër: Ivo & Violeta Paljevic Kumbarë: Petar & Amanda Jankovic

Valdete (Mardjekaj) Rrasi Prindër: Brahim & Hasime Mardjekaj Kumbar: Shqipe Daka

Aurela Grishaj Prindër: Lazer & Jetmira Grishaj Kumbarë: Nikol Peraj & Zina Grishaj

Albert Lumaj Prindër: Pllumb & Alda Lumaj Kumbarë: Besnik & Susana Vushaj

Alex Preka Prindër: Gjergj & Silvane Preka Kumbarë: Pavlin & Hane Gjergji

Christian Martin Gazivoda Prindër: Alex & Leonora Gazivoda Kumbarë: Alexander Ljutovic & Jozefina Daka

Rrocco Gjonaj Prindër: Alfred & Nikoleta Gjonaj Kumbarë: Anthony & Antonela Cotaj

Zoe Hajdaraj Prindër: Jeronim & Shkendie Hajdaraj Kumbarë: Kushtrim & Angjelina Gojani Enea Kolaj Prindër: Jozef & Leonora Kolaj Kumbarë: Minerva Zlakuqan & Domenika Kolaj

Renea Kolaj Prindër: Jozef & Leonora Kolaj Kumbarë: Minerva Zlakuqan & Domenika Kolaj Eli Prek Stakaj Prindër: Edmir & Pren Stakaj Kumbarë: Endrit & Ela Durgaj

Maks Tataj Prindër: Ervis & Maslova & Tataj Kumbarë: Marjan & Arbresha Curanaj Leonard Krasniqi Prindër: Besnik & Sabina Krasniqi Kumbarë: Drilon & Angjelina Gojani Agron Perlleshi Jr. Prindër: Agron & Anela Perlleshi Kumbarë: Vilson & Lize Perlleshi

Lia Christine DeWitt Prindër: Christopher & Elizabeth DeWitt Kumbarë: Brandon & Karla Popovic Duke Pali Dedvukaj Prindër: Zef & Yuliya Dedvukaj Kumbarë: Fred Corrado & Alexa Marie Dedvukaj Lucas Nila Prindër: Sokol & Marijana Nila Kumbar: Astrit Pepaj

Giana Gogo Prindër: Gjergj & Akuila Gogo Kumbarë: Alonso & Sabina Smajlaj

Luk Gojcaj Prindër: Albert & Annmarie Gojcaj Kumbar: Valbon Vulaj

Leon Gojcaj Prindër: Albert & Annmarie Gojcaj Kumbar: Valbon Vulaj

Julieta Lekocaj Prindër: Julian & Violeta Lekocaj Kumbarë: Vilson & Valdete Gjonaj

Maria Mazia Prindër: Mirjan & Hana Mazia Kumbarë: Marjan & Xhuliana Gjonaj Adam Sokol Raja Prindër: Ardian & Florja Raja Kumbarë: Alexander & File Raja Antoneta Tinaj Prindër: Alfons & Drita Tinaj Kumbarë: Nush & Leze Gjolaj

Lukas Ivezaj Prindër: Anton & Linda Sonia Ivezaj Kumbarë: Agron & Kristjana Ivezaj Julia Elisabeth Julia Curanovic Prindër: Victor & Lidija Curanovic Kumbarë: Joseph & Rosemary Djuravcevic

Isabella Magdalene Pepaj Prindër: Leonard & Kristjane Pepaj Kumbarë: Pllum & Florinda Kalaj

Benhard Perlleshi me Emirjona Nacaj Më 7 janar 2017 Nok Preldakaj me Rafaela Vushaj Më 7 janar 2017 Gjoke Nilaj me Elenor S. Dinnetz Më 14 janar 2017

In Memoriam

Katrine Smajlaj, 84-vjeç Vdiq më 1 janar 2017 U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Nue Deda, 74-vjeç Vdiq më 5 janar 2017 U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Nua Pjeter Nikaj, 97-vjeç Vdiq më 19 janar 2017 U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Noca Mirdita, 67-vjeç Vdiq më 29 janar 2017 U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Michael Rock Gozivoda Prindër: Roka & Susan Gazivoda Kumbarë: Alfred & Kristina Catalic

Amadeo Buja Prindër: Mir & Andrometa Buja Kumbarë: Florian & Brixhilda Rrotani

Jacob Marku Prindër: Vilson & Berlina Marku Kumbarë: George Frrokaj & Leonida Laski

Antoni Vucaj Prindër: Pjeter Vucaj & Marija Cubi Kumbarë: Gjelosh Vukaj & Drana Vukaj

Klara Bikaj Prindër: Tonin & Dielle Bikaj Kumbarë: Sokol & Loreta Vushaj

Justin Lazarus Petrou Prindër: Nicholas John & Dana Petrou Kumbarë: Thomas & Natasha Alfsen

Dennis Merditaj Prindër: Pashk & Drita Merditaj Kumbarë: Pal & Antoneta Nikollaj

Iliri Dedvukaj me Elizabeth Gjolaj Më 11 shkurt 2017

Vincent Paciariello me Diane Djonovic Më 25 shkurt 2017 Klaudio Shala me Alkida Turkaj Më 25 shkurt 2017

John Joseph Harwood me Kathy Maria Berisha Më 22 prill 2017 Robert Vuksanovic me Vitore Dushaj Më 22 prill 2017 Victor Elezovic me Gina Schiavone Më 29 prill 2017

Gjergj Vuksan Biblekaj, 79-vjeç Vdiq më 8 janar 2017 U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Krist Nokaj, 53-vjeç Vdiq më 2 shkurt 2017 U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

File Vukaj, 90-vjeç Vdiq më 17 shkurt 2017 U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Prela Malaj, 62-vjeç Vdiq më 20 shkurt 2017 U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Shaqe Paljusevic, 49-vjeç Vdiq më 8 mars 2017 U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

2017 39

Wyatt Anthony Sanchez Prindër: Christopher & Katarina Sanchez Kumbarë: Gjergj & Antonija Pjetri

Gerard Kola Prindër: Edmond & Mariglena Kola Kumbarë: Arben & Brigjilde Kola

Isabella Carmichael Prindër: Christopher & Valentina Carmichael Kumbar: Elvira Djonovic

Janar-qershor

Kevin Bikaj Prindër: Tonin & Dielle Bikaj Kumbarë: Sokol & Loreta Vushaj

Gabriel Pergjoni Prindër: Leonard & Nikolina Pergjoni Kumbarë: Tom & Trioleta Cena

Emanuel Pllumaj me Dina Paljusevic Më 21 janar 2017

KURoRËZIME

Jeta Katolike

Martin Lucaj me Valentina Saljanin Më 30 prill 2017

Daniel Fran Nikci me Branka Pavkovic Më 30 prill 2017 Marjan Lekocaj me Maria N. Nicaj Më 13 maj 2017

Robert Shkreli me Christal Popovic Më 13 maj 2017

Aleksander Bucaj me Frances Sanchez Më 25 maj 2017 Anton Rukaj me Jozefina Elezovic Më 3 qershor 2017

Richard Shllaku me Jozefina Mazija Më 10 qershor 2017 Gjelosh Narkaj, 61-vjeç Vdiq më 17 mars 2017 U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Gjuro Perkolaj, 72-vjeç Vdiq më 2 maj 2017 U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Sokol Vukel, 77-vjeç Vdiq më 4 maj 2017 U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Doda Dedvukaj, 70-vjeç Vdiq më 10 maj 2017 U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Luca Cacaj, 81-vjeç Vdiq më 13 maj 2017 U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

John Turmalaj Prindër: Orsin & Angela Turmalaj Kumbarë: Artur & Donatela Pepaj

Dominick Gjuraj Prindër: Gjergj & Suzana Gjuraj Kumbarë: Pren & Valdeta Gjuraj

Ariah Fusha Prindër: Leonard & Suela Fusha Kumbarë: Gzim & Kozeta Rrgalla

Jozef Vataj me Diana Skrelja Më 10 qershor 2017

Andre Gazivoda me Doruntina Berisha Më 11 qershor 2017 John Boga me Kristina Nuculli Më 17 qershor 2017

Florenc Pllumaj me Stephanie Nrekic Më 17 qershor 2017 Arben Kodra me Antoneta Mrina Më 17 qershor 2017 Paulin Lumaj me Livia Gjoza Më 24 qershor 2017

Uka Nazi Berisha, 94-vjeç Vdiq më 5 qershor 2017 U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Zef Doshi Gegaj, 87-vjeç Vdiq më 6 qershor 2017 U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York

Fran Curaj, 50-vjeç Vdiq më 24 qershor 2017 U varros në varrezat “Gate of Heaven Cemetery” në New York