JK # 19/20 (2000)

Botohet në New York. Viti 5 Nr # 19 & 20 Çmimi $3.00

Botues: Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës” - New York

Jeta Katt olike

2

KORRIK - DHJETOR 2000

EDITORIAL

Nderimi ndaj Zojës së Bekuar me doemos të drejton nga adhurimi i Krishtit

M

e rastin e vitit Jubilar të 2000 vjetorit të krishtërimit mbi tokë edhe kisha jonë "Zoja e Shkodrës" organizoi një shtegëtari në vende të shenjta Mariane.

Së pari kemi shkuar në Fatima të Portugalisë, ku Zoja e Bekuar iu është shfaqur tre fëmijve. Pastaj kemi vizituar Santarem, gjithashtu, në Portugali ku gjendet mrekullia Euharistike. Që nga mesjeta është kthyer Hostja në mish të gjallë e ruhet me kujdes edhe sot në atë vend për t’u parë.

Duke vazhduar rrugën nëpër Spanjë kemi dalur në Lourdes të Frances. Aty Zoja i është dukur Sh. Bernadetës në shpellë ku edhe ka shpërthyer uji nga toka. Mijëra persona janë shëruar deri tani me atë ujë të shenjtë. Pastaj kemi vizituar vende të tjera historike në Francë sikur është Avignon dhe kemi dalur në Assisi të Italisë. Në këtë vend ka lindur shenjti i madh i Kishës, Shën Frani. Aty ai ka shenjtruar duke marrë stigmatat (plagët e Krishtit të gozhduar) edhe në të njëjtin vend ka themeluar kuvendin e fretërve.

Pastaj, shtegëtarinë e kemi vazhduar në Romë. Sikurse edhe në të gjitha vendet tjera që kemi vizituar edhe në kishën e Shën Pjetrit kremtuam meshën e shenjtë. Në të njëjtën ditë kemi marrë pjesë në Meshën pontifikale të Papës shenjt me rastin e beatifikimit të pesë të lumturëve të rinj të Kishës. Në të përfunduar kemi shkuar te shenjtrorja e Pajtorës sonë "Zojës së Shkodrës" në Genazzano të Italisë.

Gjatë shtegëtarisë, në çdo shenjtrore të Zojës së Bekuar e kemi ndjer vetën shumë afër Jezu Krishtit. Në çdo vend që Zoja është dukur, ajo shfaq dashurinë e vet për Birin e saj Jezu Krishtin dhe me ngrohtësinë e saj amnore afron njerëzit te Krishti. Dëshira e vetme e saj është që edhe ne ta duam dhe ta adhurojmë Krishtin gjithmonë në jetën tonë.

Devocioni ndaj Shën Marisë, Nënës së

Zotit, me doemos të drejton te Jezu Krishti.

Në kuptimin teologjik, të gjitha nderimet që i bëhen Zojës së Bekuar njëkohësisht i bëhen të

DOM PJETËR POPAJ

Lumit Jezu Krisht. Prandaj divocionet ndaj Zojës së Bekuar janë Kristocentrike.

Parimin e lartpërmendur e kemi prej Bibles. Në Beslidhje të Re Zoja e Bekuar përmendet pa iu referuar Birit të Saj, Jezu Krishtit, nëse jo tjetër, atëherë në mënyrë indirekte. Të citojmë disa pjesë të Bibles që vërteton këtë gjë.

Në Ungjillin e Shën Lukës kur flitet për Lajmërimin e Lindjes së Krishtit, Zoja e Bekuar pyetet prej Krye-engjullit Gabriel se a do të pranojë për të qenë Nëna e Birit të Zotit.

Ajo bëhet instrumente e Zotit. "Ja do të mbetesh shtatëzënë dhe do të qitësh në dritë një djalë edhe vëja emrin Jezus." (Lk.1:31) Në breznitë e Krishtit si njeri simbas Shën Mateut, emri i Marisë menjëherë vazhdon me referencë specifike të Krishtit.

"Jakobit i lindi Jozefi, fati i Marisë, prej së cilës leu Jezusi që quhet Krisht." (Mt.1:16) Në pasinë e Zojës kushërinës së vet, Elizabetës, përshkruhet fuqia e shenjtërimit të Fjalës së mishëruar, Jezu Krishti, në kraharorin e Virgjinës Mari. "E bekuar je mbi të gjitha gratë, i bekuar fryti i barkut tënd”.

Dhe “nga e pata fatin që të vijë tek unë Nëna e Zotit tim?" (Lk.1:42-43) Përshkrimi i bukur i Lindjes së Krishtit

Jeta Katolike

Drejtor i përgjithshëm: Drejtor i shtypit: Redaktor letrar: Redaktor i anglishtes: Reklamat: Radhitja në kompjuter:

Dom Pjetër A. Popaj Mark K. Shkreli Luigj Çekaj Simon Vukel Prenk Curanaj Ismer Mjeku Këshilli Botues:

Dom Pjetër Popaj • Luigj Çekaj • Prenk Curanaj • Mark Shkreli • Tonin Mirakaj • Palokë Vulaj • Lekë Vataj • Simon Vukel Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen edhe nëse nuk botohen.

sipas Lukës nuk përqëndrohet në Marinë por në Lindjen e Krishtit në grazhd. "Ajo lindi djalin e vet, të parëlindurin, e mbështolli në shpërgënj dhe e vendosi në grazhd, sepse në bujtinë nuk pati vend për ta." (Lk.2:7) Prezentimi i Krishtit foshnje në Tempull theksohet prej Shën Lukës në skenën e ritit të pastrimit të nënës pas lindjes së fëmijës "Simeoni e mori Jezusin para duarsh, falënderoi Hyjin e tha... Shih! Hyji e caktoi këtë Fëmijë të shkaktojë rrënim e ngritje për shumë kënd në Izrael. Do të jetë edhe shenjë të cilës njerëzit do t’i kundërshtojnë."

(Lk.2:28, 34) Hidhërimi i Marisë për humbjen e Jezusit 12 vjeçar në Tempull tregohet prej pikëpamjes së vokacionit të Krishtit. Jezusi u drejtohet Marisë dhe Jozefit duke thënë: "Po pse më kërkuat? A nuk e dinit se më duhet të merrem me punët e Atit tim? (Lk.2:49) Gjatë dasmës në Kana të Galilesë Maria përmendet kur i drejtohet Krishtit, "Nuk kanë më verë . . . Bëni gjithçka t’ju thotë!"

Dhe dukja e fundit e Marisë në Ungjij deri në të Ngjallurit e Krishtit prej së vdekurish është qëndrimi i saj te këmbët e Krishtit të gozhduar në kryq. "Në këmbë, përbri kryqit të Jezusit, qëndronin nëna e tij..."

(Gjn.19:25) Si duhet të jenë devocionet ndaj Virgjinës Mari të bazuara në Krishtin apo Kristocentrike mund të shihen qartë në uratat e bukura të Rruzarës së shenjtë. Në qoftë se i themi lutjet e Rruzarës shpesh dhe meditojmë misteret e saja, kemi për të parë se Rruzarja megjithse quhet e Zojës i drejtohet Krishtit. Në misteret e Rruzarës bëhen meditime përmbi jetën e Krishtit mbi tokë.

Maria është gjithmonë e pranishme por mbas Krishtit. Lutu për ne, o shenjta Nëna e Tënzot. Që të bëhëmi të denjë për premtimet e Jezu Krishtit.

Abonohuni në Jeta Katolike Boton: Kisha Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës”

Abonimi për 1 vit në SHBA .......................$16 Abonimi jashtë SHBA-ve ...........................$30

Adresa e plotë: Our Lady of Shkodra 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530

Tel. (914) 761-3523 · Fax (914) 949-2690 www.AlbChurch.com E-Mail: ShkreliM@aol.com

KORRIK - DHJETOR 2000

Jeta Katt olike

Ad Multos Annos, Dom Pjetër!

I d ashur D om Pje tër , Redaksia e revistës "Jeta Katolike" dhe Famullia "Zoja e Shkodrës", të përgëzojnë përzemërsisht

15-vjetorin e meshtarisë duke të dëshiruar jetë të gjatë dhe suksese të mëtejshme në kryerjen e detyrës më të shenjtë baritore dhe përlartësim në hierarkinë e Kishës së Shenjtë Katolike Romake.

Me dedikim të pashoq dhe përvujtshmëri të rallë, i shërbeve Zotit dhe bashkëvëllezërve tu për 15 vjet të gjata, duke arritur suksese të mëdha në lëminë fetare dhe kombëtare.

Sukseset tuaja u kurorëzuan me ndërtimin e kishës së re në Harsdale të New York-ut, kushtuar Pajtorës së shqiptarëve Zojës së Shkodrës.

Ti asnjëherë nuk kurseve mundesitë e tua për t'ju ardhë në ndihmë atyre që kishin nevojë, qofshin ata anëtarë të famullisë apo jo. Ishe gjithmonë në krye të detyrës atëhrë kur kombi pati nevojë, duke organizuar akcione të shpeshta për tu ardhur në ndihmë bashkëkombasve tanë në Shqipëri, Kosovë dhe gjetiu.

Fjala e jote e urtë qe kërkuar dhe prezente kudo në tubimet e komunitetit shqiptaro-amerikan, qoftë para Kombeve të Bashkuara në New York qoftë para Shtëpisë së Bardhë dhe Capitol Hill-it në Washington, DC. Ashtu siç premtove atë ditë — para 15 vitesh, vazhdove dhe vazhdon të shërbesh e jo të të shërbejnë.

Kri sh ti t ’ rrit ë pu sh ted ën!

3

4

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

JESUS CHRIST: THE SAME YESTERDAY, TODAY AND FOREVER For believers of all centuries the Jesus of "yesterday" is the Lord God who has become man in order to save everyone.

In his human nature, our Lord God has suffered, has died and has arisen from the dead, always with a Heart fully burning with love and tenderness for each and every person.

The Jesus of "today" is the One who inspires, teaches and guides through the Holy Father, the Pope, and through the bishops who are in union with the Holy Father. Priests and religious, under the authority of the bishops, espouse themselves to Jesus Christ with undivided, wholehearted love. They are the ones specifically called by our God to reveal to all peoples everywhere that the Jesus of "yesterday," the Jesus of the Bible is the same Jesus who desires to meet us "today" through the Catholic Church.

All lay people are called to join themselves to the apostolic effort of priests and religious. Lay people, too, must reveal to contemporary society the face of Jesus. When a colleague at work, or a family member who has left the true faith or no longer goes to church meets a Catholic lay person, the result of this meeting should be a new and sincere desire to come back into the Catholic Church and to follow Jesus all the way into heaven.

Lay people, therefore, must devote themselves to family and private prayer, and in their social activities must introduce the world to the joy and tender love of Jesus Christ. Mother Teresa did this at each and every moment.

The Holy Spirit awakens the humble of heart to the "today" of Jesus by disclosing to that heart the whereabouts of Jesus in today’s world. Where is Jesus to be found? He is to be found first in the Holy Sacrifice of the Mass. Eucharistic Adoration, the form of prayer that Our Lady of Shkodra makes available every week on Thursday at 6 p.m., highlights the importance of Jesus’ Presence in the Blessed Sacrament and in the Mass.

For those who, like Mother Teresa,

worship Jesus in the Mass and in Eucharistic Adoration, finding Jesus becomes much easier. After—and only after—meeting Jesus in the Mass, one can now believe with strong conviction that Jesus is to be found wherever there is an unloved, unwanted child, a neg-

FATHER JOHN GIBSON

lected or rejected teenager, an abandoned adult. Where is Jesus? In the silence of the pregnant woman’s womb, in the silence of the dying person’s last agony, there is Jesus. In the "today" of our personal lives, we wake up to the reality that Jesus thirsts for our acceptance, love and understanding; whenever we strive to accept, to love and to understand, we are meeting God Himself.

Once we pass beyond the horizons of the past and present, who is Jesus?

Following the motto of the Jubilee Year, we profess our faith in a Jesus who is not only "yesterday" and "today," but also "forever." Jesus, in other words, wishes to carry us from the yesterdays and todays of the world we live in to the "forever"—the eternity—where he lives.

Jesus lives eternally in heaven with the Father and the Holy Spirit. This is his "forever." Jesus meets us from his eternity every time we celebrate the sacraments. The sacraments are the bridge that connects us and our personal histories to the Jesus who lives eternally in heaven.

"I am the Bread which comes down from heaven." With these words of Jesus, found in St. John’s Gospel, chapter 6, Jesus reveals that in Holy Communion he links heaven to us, he links us to heaven.

In the "yesterday" of Jesus, we find St. Peter and the apostles receiving from the

hands of Jesus Christ their First Holy Communion. "Take this, all of you, and eat it, for this is my Body… Take this, all of you, and drink from it, for this is the chalice of my Blood": With these words, Jesus proclaimed the Good News that every time we eat the Body and drink the Blood of our Lord God in Holy Communion, we are touching heaven. The door to eternal joy becomes an open door for us to pass through, especially at the moment of our death.

From the evening of the Last Supper, Jesus reaches across the centuries to our today with a continual outpouring of sacramental grace. Sacramental life is the avenue by which the Jesus of "forever" unites all the Catholics who have ever lived. We form a communion with each other so that we may struggle forward with our daily crosses through the valley of darkness with a new hope that is founded upon a continuing love.

The Jesus of eternity gave us another sacrament at the Last Supper: Holy Orders. He ordained the apostles bishops. It is the same Jesus, the Jesus of "forever", that consecrated Archbishop Rrok Mirdita through the words and gestures of His Holiness, Pope John Paul II. It is the same Jesus who, through Cardinal John O’Connor, ordained Father Peter Popaj and myself priests.

The Jesus who forgave Peter and the other apostles for their sin of infidelity is the same Jesus of forever who forgives the sinner of today through the sacramental absolution that he or she receives after the confession of sins.

Every time the Holy Mass is celebrated the same Jesus, the Lamb of God, who offered Himself as a sacrifice at the Last Supper and on the Cross, offers Himself again, rendering the sacrifice of Calvary really present in the world of today.

Jesus Christ, the Lamb of God, who takes away the sins of the world, is the same yesterday, today and forever.

Every day of her life Mother Teresa wove her life with the Holy Sacrifice of

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

the Mass. Every day of her life she worshiped Jesus in Eucharistic Adoration for at least one hour. Then she left the confines of her convent to go in search of Jesus who is close by wherever there is a person who is lonely and suffering.

One day she brought a child with her.

Mother Teresa knew that in the child the love of Jesus Christ is especially close.

Mother gave the child some Indian rupees, so that the child could buy whatever she wanted for Christmas.

Mother Teresa and the child passed by a candy store. The child pressed her

nose against the window. The candy looked very appetizing, but the child did not buy any.

Mother Teresa and the child passed by a toy store. Again the child pressed her nose against the window. A handsomely dressed doll looked very appealing to the child. The child, however, did not buy the doll.

Mother Teresa and the child passed by a beggar. It was clear that the beggar was alone. It was clear that the beggar was suffering from leprosy. It was clear that no one was helping the beggar. The

5

child looked at the beggar and looked at the money in her hand. Then she gave the beggar everything she had. She turned to Mother Teresa with a bright, beautiful smile, and said, "I’m ready to go home now."

We live Christmas, when we do everything possible to love Jesus, present in the Holy Sacrifice of the Mass and present in the poorest of the poor. Jesus Christ is the same yesterday, today and forever.

A New Shepherd Archbishop Egan responds to welcome with formula for ‘people of faith, justice, charity’

W

ith a warm welcome from New Yorkers and a promise to steadfastly proclaim the teachings of Christ, Archbishop Edward M. Egan became the spiritual leader of

MARY ANN POUST Catholics in the archdiocese, telling them, “We are a people of faith, we are a people of prayer, we are a people of justice, we are a people of charity.”

From the pulpit of St. Patrick’s Cathedral, he called on his flock to fight racism, poverty, abortion and euthanasia because “the victim of discrimination, the impoverished, the sick, the disabled, the unborn, the elderly, are all images of God.” Feeling “very much at home here,” he remarked: “How privileged am I, how honored am I, how humbled am I to join you.”

Archbishop Egan was installed as the ninth archbishop of the Archdiocese of New York—and its 12th spiritual leader since it was founded—in pageantry-rich ceremonies before thousands of people in the cathedral. The apostolic letter of appointment from Pope John Paul II expressed the pontiff’s confidence in one who has “never disappointed the hope or expectation of Mother Church.” “ With a steadfast spirit may you henceforth devote your rich pastoral experience to the upbuilding and renew-

al of the Archdiocese of New York,” the pope wrote in the letter which was read both days by Archbishop Gabriel Montalvo, the papal nuncio to the United States.

Archbishop Egan, the 68-year-old former Bishop of Bridgeport, officially took office as successor to Cardinal O’Connor during the Ceremony of Canonical Possession followed by solemn vespers on Sunday, June 18.

“I come only to serve you,” the archbishop told Sunday’s congregation, which included representatives from the 10 counties of the archdiocese.

Archbishop Egan received the pallium, a white lambs wool stole that signifies full Episcopal authority and unity with the Holy See, from Pope John Paul II on June 29 in Rome.

He was named archbishop May 11 to succeed Cardinal O’Connor, who served for 16 years before he died May 3 at age 80 after battling brain cancer for eight months.

The pope, in his letter, noted that he was making the appointment “even as we mourn the sad passing of our venerable brother John Joseph O’Connor, the late Archbishop of New York.”

Archbishop Egan, in his homily, reminded his listeners—including the cardinal’s younger sister, Mary Ward—

6

Jeta Katt olike

that “our dear, deceased and beloved John Cardinal O’Connor” was one of the co-consecrators when he was ordained a bishop 15 years ago in Rome.

A tall, solidly built man with a booming voice and a ready smile, Archbishop Egan takes the reins of an ethnically and racially diverse archdiocese of 2.4 million Catholics in 412 parishes located in three New York City boroughs and seven counties to the north.

A native of the Chicago area, he had spent much of his priestly career serving in Rome before he was ordained a bishop in May 1985 and assigned as an auxiliary to Cardinal O’Connor in the archdiocese.

He served in New York as vicar for education from 1985 to 1988, when he was appointed Bishop of Bridgeport.

There, he was known for attracting vocations to the priesthood, overhauling the school system, expanding Catholic Charities, establishing Hispanic and Haitian apostolates and enjoying success as a fund-raiser.

Church leaders and others who have observed Archbishop Egan closely said this week the archdiocese will not be disappointed.

One of them, Archbishop Theodore E. McCarrick of Newark, told CNY there are three goals a new bishop has when he comes into a diocese: “One, that you can leave it with enough priests. Two, that you leave it enough financial resources to continue to serve the people, and three, you try to leave it with a sense of spiritual fervor. That’s what we saw in Bridgeport, and I’m sure that’s what we’re going to see in New York.”

The archbishop grew up in Oak Park, Ill., outside Chicago, where he attended St. Giles School, the preseminary Quigley high school and St. Mary of the Lake Seminary of the Chicago Archdiocese in Mundelein, Ill., before he was selected to complete his priesthood studies at the North American College in Rome.

He was ordained there on Dec. 15, 1957, by Archbishop Martin J. O’Connor, the North American College rector, who was his mentor. He returned to Chicago after receiving his licentiate in sacred theology from Gregorian University in the spring of 1958.

KORRIK - DHJETOR 2000

In Chicago he served briefly at Holy Name Cathedral, then was named secretary to Cardinal Albert Meyer. He returned to Rome two years later for doctoral studies in canon law while serving on the faculty of the North American College.

Returning to Chicago in 1966, he was named secretary to Cardinal John Cody, who later appointed him to head the newly created Archdiocesan Commissions on Ecumenism and Human Relations.

In 1971, he was back in Rome, this time as a judge of the Sacred Roman Rota, which functions as the “Supreme Court” of the Church. He was the only American on that body, and his expertise was such that in 1982 he was one of only six canonists chosen to brief the pope on the new Code of Canon Law before it was promulgated in 1983.

He remained a member of the Rota until his ordination as a bishop.

Although he’s a cultivated, learned man who speaks several European languages as well as Latin—and plays classical piano and cello—the archbishop is not perceived as an ivory-tower academic.

The Egan Coat of Arms Archbishop Edward Michael Egan’s motto, chosen when he was consecrated

Deacon Paul J. Sullivan, a heraldry specialist in Narragansett, R.I., designed Archbishop Egan’s coat of arms.

a bishop on May 22, 1985, is “In the Holiness of Truth,” from St. Paul’s Letter to the Ephesians. “You must put on that new person created according to God, in justice and holiness of truth,” is the passage from Ephesians 4:24. By the use of this phrase, Archbishop Egan expresses his profound belief that in a continuation of his ministry as an educator in the Church, it is his essential duty as a bishop to teach the People of God what they need in order to gain salvation in the holiness of the truth that is Jesus Christ.

His coat of arms as Archbishop of New York features on the left side (from the viewer’s perspective) an Xshaped “Cross of St. Patrick” to honor the patron of the cathedral church of the archdiocese. Within the X-shaped cross is a windmill, which is also part of the seal of the city of New York, reflecting the Dutch heritage of those who founded it as New Amsterdam.

Four small red crosses represent the Gospels and signify the Church’s mission to bring the Good News to those entrusted to its care.

The right side of the shield contains the arms Archbishop Egan adopted when he was consecrated a bishop to serve as an auxiliary in New York and retained as Bishop of Bridgeport. The Celtic cross reflecting the archbishop’s Irish heritage is presented in yellow, the color of the arms of Pope John Paul II, who appointed him to the episcopacy. The cross has a dove in the center, representing the Holy Spirit, and in each arm an olive branch. These symbols are taken from the arms of Pope Pius XII, during whose pontificate Archbishop Egan was ordained a priest on Dec. 15, 1957.

Behind the shield is a processional cross with two horizontal bars and a pontifical hat, called a gallero, with 10 tassels arranged in four rows on each side. These are the insignia of a prelate of the rank of archbishop. (A bishop’s coat of arms has one horizontal bar on the cross and six tassels on each side.)

MESHA E M E S N AT Ë S

KORRIK - DHJETOR 2000

Jeta Katt olike

7

S

humë prej shqiptarëve të New Yorkut, për Krishtlindjet, u mblodhën në Kishën "Zoja e Shkodrës", që ngrihet në majën e një kodre në Hartsdale, për të marrë pjesë në Meshën e Mesnatës. Ishte kjo një nga netët më të ftohta të këtij dimri, dhe të ngjiteshe në majën e kesaj kodre e të shikoje kaq shumë shqiptarë që mblidheshin së bashku me familjet e tyre këtu për këtë meshë, ishte

EVIS KOKALARI vërtet magjepse. Ishin afro 2000 veta dhe nuk kishte vend as të rrije më këmbë. Njerëzit filluan të vijnë që në orën 10 të darkës. Parkingu ishte i mbushur sikur ndonjëherë. Kishte dhe shqiptarë të tjerë që nuk e frekuentojnë këtë kishë rregullisht, kishte këtu dhe shqiptarë të posa ardhur nga Shqipëria dhe Kosova, të cilët ngelën të mahnitur nga kjo kishë e bukur dhe nga mesha e asaj nate. Dom Pjetër Popaj dhe Dom Gjon Gibson, me përjashtim të Foshnjës Hyjnore, ishin padyshim figurat kryesore të asaj mbrëmje. Dom Gjon Gibson në predikimin e tij, si ilustrim dashurie ndaj Krishtit, solli aty disa nga eksperiencat që ai kishte jetuar në fshatrat e Pukës, në Shqipëri, ndërkohë që Dom Pjetri ftoi të gjithë besimtarët ti hapin zemrën Jezu Krishtit. Duke iu referuar simbolikës së shpellës së ndriçuar, Dom Pjetër Popaj tha se perceptimi i jetës pa dritën që solli Jesu Krishti do të qe si vetë nata

Dom Gjon Gibson gjatë predikimit.

Djathtas, Dom Pjetri përgëzon Krishlindjen dhe lajmëron largimin e Dom Gjonit nga kisha jonë.

Poshtë, afro 2000 besimtarë ndjekin Meshën e Mesnatës. që kur i priten dritat ne ecim hutueshëm nëpër të, të bazuar vetëm në shqisat tona e jemi te pasigurt. Jezu Krishti e ndriçoi shpellën tonë, perfundon ai.

Dom Pjetri falënderoi të gjithë besimtarët për pjesëmarrjen dhe mirësjelljen dhe në veçanti korrin e kishës që përbëhej më shumë nga fëmijë shqiptarë të lindur në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Ky korr u drejtua nga Frank Shala dhe Vasil Marku, ky i fundit këngëtar nga Shkodra, dhe në organo luante Znj. Parubi. Dom Pjetri tha se ata që luten duke kënduar, luten dyfish. Ai tha gjithashtu se "Familjet na kanë afruar tek Zoti dhe ne kemi marrë udhën e duhur. Afroini fëmijët tuaj tek Krishti - tha ai, - dhe do të shikoni çfarë ndryshimi do të marrë jeta e tyre".

Në veçanti Dom Pjetër Popaj përshëndeti Dom Gjon Gibson, i cili për vite po i shërben kishës katolike shqiptare këtu në New York dhe për më tepër që ai flet dhe e zhvillon meshën dhe pretkun e tij në gjuhën e bukur shqipe.

Dom Gjoni, nga fundi i janarit, do të shkojë në Sierra Leone të Afrikës si misionar. Në fund të meshës së shenjtë pjesëmarrësit e famullisë u vunë në radhë për të adhuruar Krishtin Fëmij.

Duke përgëzuar Krishtlindjet dhe midis njoftimeve të ndryshme Dom Pjetër Popaj njoftoi organizimin e mbrëmjes për Vitin e Ri që kisha kishte bërë të mundur në një nga lokalet e njohura të rrethinës — Greentree Country Club, në New Rochelle. Ai tha pasi që vitet numërohen nga lindja e Krishtit, kjo natë mund të konsiderohet si festimi i lindjes së Krishtit. Kisha ka organizuar vazhdimisht aktivite të ndryshme, si Festivalin Shqiptar që mbahet në New York, që është një nga aktivitetet më të mëdha të vitit në komunitet, por kjo është hera e parë që Kisha organizon mbrëmje të pritjes së Vitit të Ri. Besimtarët ishin deri vonë në kishë, duke u takuar me njëri - tjetrin, duke u përqafuar e duke i uruar njëri tjetrit Gëzuar Krishtlindjet.

Duke përfunduar edhe ne bashkohemi në këto përgëzime dhe përqafimeve duke ju uruar të gjithëve — Gëzuar Krishtlindjet!

8

SHTEGTARIA 2000 Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

Udhëtimi i Shpresës

(New York - Santarem - Fatima – Burgos - Lourdes – Avignon – Arles – Niece - Assisi – Rome – Genazzano – Rome – New York) ë kornizën e Jubileut 2000, Famullia jonë organizoi një shtegtari në vendet e shenjta të

N

aeroplan u nisëm për vendalimin tonë të parë — Londër.

Mrekullia e Shenjtë e Santarem — Hostja që Kullon Gjak

MARK K. SHKRELI Evropës. Nga shtegtaritë e ndryshme në dispozicion Famullitari Dom Pjetër Popaj me Këshillin e Kishës zgjodhën atë me emrin "Udhëtimi i shpresës" të organizuar nga British Airways dhe Louis Overseas Travel Company. Pa vonesë të gjitha vendet e parapara jo vetëm që u plotësuan, por u lajmëruan edhe më shumë njerëz se sa kishte vende.

Ky artikull është një përpjekje modeste që në faqet që vijojnë të përshkruhet udhëtimi, me fotografi dhe fjalë, ashtu që edhe ata që nuk qenë me ne, të njihen dhe të mund të përjetojnë këtë shtegtari të shenjtë së bashku me ne. Për ta përshkruar detajisht Shtegtarinë "Udhëtimi i shpresës" të Kishës Zoja e Shkodrës do të duhej një libër mjaft i madh, por ne do të kufizohemi në përshkrimin e gjërave më të rëndësishme, krnologjikisht, pra ashtu siç ndodhën.

Të mërkurën, më 23 gusht, në ora 3 pas dreke, së bashku me ata që kishin ardhur si përcjellës, u bashkuam në Kishën tonë në Hartsdale, ku Dom Pjetri celebroi Meshën Shenjte. Pas Meshe me autobus shkuam në aeroportin inaternacional "John F. Kennedy", ku pastaj me

Në Londër pa vonesë u transferuam në një tjetër aeroplan, më të vogël, i cili do të na çonte në Lisabon të Portugalisë.

Aty, posa u zbarkuam, na takuan udhëzuesët (guides) dhe kështu filloi udhëtimi ynë njëmbdhjetë ditësh me autobus nëpër Evropë.

gruan që të shtirej e sëmurë dhe kështu ajo të mund ta mirrte kungimin gjatë javës dhe t'ia sillte asaj Hosten e Shenjtë.

Gruaja ishte e vetëdijshme se kjo gjë ishte e keqe. Megjithatë, e muar Hosten por nuk e gëlltiti (konsumojë) dhe shpejt e shpejt iku nga mesha. Duke u kthyer tek magjistarja, Hostja nisi të kullonte gjak. Njerëzit, kur e panë, kujtonin se gjaku pikonte nga kraharori i gruas. E friksuar shumë ajo vrapoi në shtëpi. E mbështolli Hosten e Shenjtë në një shami dore, e futi në arkë dhe e mbuloi me pëlhurë të pastër.

Gjatë natës, atë dhe burrin e saj i zgjoi një ndriçim që vinte nga arka e që e kishte shëndritur tërë dhomën. Engjujtë

Dom Pjetri spjegon mrekullinë e Hostes Pas 45 minutash erdhëm në qytetin e lashtë Santarem. Rrugët e qytetit ishin shumë të ngushta sa që autobusi nuk mund të qarkullonte, prandaj u nisem duke ecur drejtë kishës së Shën Shtjefnit.

Asnjëri prej nesh nuk kishim dëgjuar për këtë qytet as për këtë kishë dhe ishim kurioz të dinim pse u ndaluam aty.

Simoni, udhëzuesi ynë, na tregoi mrrekullinë që do të shihnim brenda kishës.

Në vitin 1247 një grua, burri i së cilës ishte i pabesë, kërkoi këshillin e një magjistareje, e cila i premtoi se do t'i ndihmojë por se për këta asaj i duhej një Hoste e Shuguruar. Magjistarja e mësoi

Shtegtarët duke adhuruar Hosten e Mrekullueshme

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

oni më poshtë.

Fatima — Zonja e Bekuar u Shfaqet Tre Barinjëve

Kisha e Shën Shtjefnit ku ruhet Hostja e Mrekullueshme kishin hapur arkën dhe nxjerrë Hosten nga shamia e dorës. Kur e pau mrekullinë, gruaja i tregoi burrit se ç'kishte bërë dhe se në arkë, nga vinte ndriçimi, ishte ajo Hoste e Shuguruar. Që të dy e kaluan natën në gjunjë duke adhuruar Hosten. Në mëngjes thirrën priftin i cili e kthei Hosten në kishë dhe e mbylli në dyll të shkrirë.

Kishin kaluar nëntëmbëdhjetë vjetë kur prifti, atë mëngjes, e çeli tabernakullin dhe vërejti se Hostja nuk ishte më e mbështjellur në dyll. Dylli ishte shndërruar në kristal. Më 1997 në Santarem solemnisht e festuan 750 vjetorin e kësaj mrekullie.

Brenda kishës, përcjellur nga muzika eukaristike që dukej si të vinte nga qielli, dyert e monstarncës u hapen dhe zbuluan Hosten e Mrekullueshme. Pas Rruzares së përbashkët u ngjitëm pas lterit dhe nga afër adhuruam Hosten e Shenjtë.

Të përvuajtur nga prezenca para Hostes së Shenjtë, në qetësi ecëm deri te autobuzët dhe pas një ore udhëtimi arritem në vendin e shenjtë — Fatima, ku zumë vend në Hotel Fatima, që ndodhet mu përbri Shenjtores. Pasi që u rehatuam në dhomat tona dhe pas ngrenjes së darkës shkuam për të marrë pjesë në Procesionin e Qirirve, për çka do të lex-

Në vitin 1917, në këtë vend të panjohur të Portugalisë ndodhi një mrekulli e cila për shekuj të shekujve e vuri në hartën e botës emrin Fatima. Aso kohe me më pak se 300, e tani me më se 8,000 banorë, Fatima sot ka më se 10,000 shtretër për të strehuar rreth 6 milionë shtegëtarë që e vizitojnë në vjet.

Më 13 maj 1917, në Cova da Iria, famullia e Fatima-s, tre barinjë të vegjël nga fshati Aljustrel ruanin grigjet e tyre.

Fëmijtë, Lucia de Jesus, 10 vjeçare, dhe kushurinjtë e saj Francisco dhe Jacinta Marto, 9 dhe 7 vjeç, përfunduan Rruzaren (gjë që e bënin çdo mesditë) dhe, për t'u zbavitur, po ndërtonin një shtëpi të vogël me gurë. Papritmas, një dritë e shkëlqyeshme i friksoi dhe duke kujtuar se ishte vetëtimë deshten të ikin në shtëpi. Por drita u përsërit dhe tani ata e pane se nuk ishte vetëtimë. Në gjembat e një ahu të vjetër atyre ju shfaq "një Zonjë më e shkëlqyeshme se dielli" nga duart e së cilës varej një rruzare e bardhë.

Zonja u tha barijve të vegjël se ishte e nevojshme që të luten shumë dhe i ftoi që të ktheheshin në Cova da Iria ditën e 13të të pesë muajve që vijonin, në të njëjtën kohë.

Fëmijët bën ashtu dhe më 13 qershor, korrik, shtator dhe tetor, Zonja u shfaq dhe foli me ata në Cova da Iria. Por më 13 gusht fëmijtë ishin të burgosur nga autoritetet e qytetit, prandaj Zonja u shfaq atyre më 19 gusht në një vend tjetër, Valinhos, nja 500 metra larg fshatit të tyre Aljustrel.

Me rastin e shfaqjes së fundit, më 13 tetor, në praninë e 70,000 njerëzve, Zonja u tregoi se ajo ishte "Zonja Rruzare" dhe, për nder të saj, aty të ndërtonin një kapele. Pas shfaqjes, të pranishmit dëshmuan mrekullinë që Zonja u kishte premtuar fëmijëve në korrik dhe shtator: dielli, që dukej si një disk i argjentë, mund të vështrohej lirisht, rrotullohej rreth vethtes si një lamsh i zjarrtë dhe dukej që do të binte në tokë.

Më vonë, në vendin ku fëmijtë kishin luajtur, u ndërtua Bazilika e Shenjtës

9

Rruzare, kurse në vendin e shfaqjes u ndërtua Kapela e Shfaqjeve.

Pra në këtë vend të shenjtë kaluam mbrëmjen e ditës së dytë dhe tërë ditën e tretë të udhëtimit tonë. Të enjten, do me thënë ditën e dytë, në mbrëmje u bashkuam tek Kapela e Shfaqjeve, në

Procesioni i qirinjëve në Fatima

Truporja e Zojës së Bekuar në procesion

10

Jeta Katt olike

Promenadën që zen më se një milion njerëz. Dhjetra mijëra shtegëtarë të bashkuar përpara shtatorës (truporës) së Zonjës, e cila rri mu në vendin që ajo ishte shfaqur fëmijve më 1917, mbanin në dorë qirirë të ndezur.

Meshtarët qëndronin përreth lterit duke bashkë-undhëhequr Rruzaren. Çdo dhjetshe e Rruzares thuhej në një gjuhë tjetër ndërsa populli përgjigjej secili në gjuhën e vet, e këso here dëgjohej edhe gjuha jonë shqipe. Pas çdo shenjë të Rruzares zërat e mijëra vetave këndonin refrenin "Salve, salve, salve Regina" njëheri duke ngritur lartë qirirët e ndezur. Ishe kjo një pamje vërtet e mrekullueshme. Fill pas Rruzares vazhdon Procesioni i Qirirve i cili nis nga Kapela dhe vazhdon djathtas duke u sjellur në rrathë majtas. Mes kolonës është një zbrazti rreth 4-5 metrash, e rezervuar për shtatoren e ndriçuar të Zonjës të cilën, të vendosur mbi një platformë, e bartin mbi supa dymëbdhjetë vetë. Urata dhe kënga po vazhdonin pa ia ndarë. Pas një gjysmë ore procesisoni përfundon dhe shtatorja vendoset rishtas në vendin e vet.

Meshtarët, një nga një, sërish në gjuhë të ndryshme, ndajnë bekimin dhe i dëshirojnë turmës natën të mirë.

Edhe pse të lodhur nga pagjumësia me padurim pritnim fillimin e ditës së re me parandjenjë se do të shihnim ende mrekulli në këtë vend të bekuar. Dhe ashtu ndodhi. Heret në mëngjes Dom Pjetri celebroi Meshën në Kapelën e Shën Jozefit, që gjendet në anën e majtë të lterit të Bazilikës të cilën mandej e vizituam. Ndërtimi i Bazilikës ka filluar më 1928 dhe u përshenjtërua më 7 tetor 1953. Të pesëmbëdhjetë lterët e saj u janë kushtuar 15 Mistereve të Rruzares.

Varrezat e fëmijëve Francisco dhe Jacinta tani gjenden në Bazikë. Trupi i Jacinta-s

KORRIK - DHJETOR 2000

Varri i Francisco-s është transferuar në anën perëndimore më 1 maj 1951, kurse trupi i Francisco-s në anën lindore më 13 mars 1952.

Që të dy, Francisco dhe Jacinta, janë shpallur të Lumtur nga Papa Gjon Pali II më 28 qershor 1999, duke i bërë këta të vetmit fëmijë jo-martirë të Lumtur.

Nga Bazilika vazhduam në fshatin Aljustrel ku fëmijët kanë jetuar dhe në Valinhos, vendi ku Zonja u është shfaqur fëmijëve pas kthimit nga burgu (më 19 gusht). Kemi pasur fatin dhe kënaqësinë për të ndenjur në shtratin e tyre dhe për t'i prekur gjësendet të cilat ata i kanë për-

Në dhomën e fjetjes së Lucies

Në oborrin e Shtëpisë së Lucies

Përpara vendit ku Engjëlli kungoi fëmijët në Valinhos

Varri i Jacinta-s Shtegëtarët në Aljustrel, (në mes Lula Gjokaj dhe Pashko Gjokaj duke ngritur lartë flamurin kuq e zi)

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

për ne, në Katedralen "Zonja e Madhe" e cila mbahet një ndër më të bukurat në Spanjë — vend i Katedraleve. Me siguri kjo ishte hera e parë që kjo katerdrale tetëqindvjeçare do të ketë dëgjuar gjuhën shqipe, përveç në qoftë se Servantes mund të ketë mësuar shqip nga ditët e

11

Shfaqet Bijës së Mullisit Pas tetë orë udhëtimi, më 27 gusht, më në fund arritem në vendalimin tonë pasues, në qytetin e Shenjtë të Lourdes.

Autobusët mezi po përshkonin rrugët e këtij qyteti të vogël të vendosur në një

Duke predikuar në Kapelën e Shfaqjeve

dorur. Në ora 9:30 të mbrëmjes, persëri shkuam për të marrë pjesë në Procesionin e Qirirve – përvojë kjo që nuk paguhet

Perpara Katedralës në Burgos Gjatë Meshës në Kapelën e Shfaqjeve

me para.

Përvoja më e mrekullueshme ndodhi në mëngjesin e ditës së fundit në Fatima kur na u mundësuar thënja e Meshës, me siguri të parë ndonjëherë shqip, në Kapelën e Shfaqjeve. Më 26 gusht, ditë e shtunë, në ora 7 të mëngjesit Dom Pjetri me të gjithë neve, duke përfshirë dhe dy fëmijët e vegjël Perpepaj e pushtuam Kapelën famëmadhe dhe Mesha e Shenjtë shqip filloi — komplet me uratë dhe këngë shqip. Në fund të Meshës, anë-mbanë Promenadës ushtoi kënga e përshpirtshme "Ndër kambë Tua Zoja Mëri".

Qe kjo edhe lamtumira Fatima-s dhe Portugalisë.

Në Vendin e Katedraleve Vendalimi ynë pas Fatima ishte Burgos në Spanjë. Këtu kaluam natën e 26 gushtit dhe në mëngjes, më 27 gusht, Dom Pjetri celebroi Meshën e Shenjtë

Perpara Hotelit në Burgos

robërisë në Kala të Ulqinit, nga pirati i njohur Lika Ceni. (Shkrimtari i famshëm spanjoll Servantes ka qenë zënë rob nga piratët e Ulqinit) .

Lourdes – Zonja e Bekuar i

luginë në zemër të Pirinejeve të Francës.

Mendja të shkon përse Zonja e Bekuar e ka zgjedhur këtë vend e jo një qytet të madh sikurse është "qyteti i dritave" — Parisi. Përgjigja është e thjeshtë: Zonja

12

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

Një moment pushimi në Hotelin e Lourdes

edhe kur jetonte në Nazaret gjithmonë përpiqej të mos ishte qendër e vëmendjejes. Edhe në Fatima Zonja zgjodhi Cova da Iria dhe tre barinjë të vegjël nga fshati Aljustrel e jo ndonjë qytet me famë sikurse është Lisaboni. Zonja e Shkodrës zuri vend në Genazzano e jo në Romë.

Lourdes e ka zanafillën që nga koha e romakëve kur një kala ishte ngritur mbi shkëmbin që mbizotëron qytetin. Por historia e vërtetë e Lourdes dhe vendi i tij në botë filloi më 11 shkurt 1858, me shfaqjen e parë të Zonjës vajzës 14-vjeçare Bernadette Soubirous, bijë e një mullisi të varfër. Ç 'prej asaj kohe miliona e miliona shtegtarë, sikurse ne, nga çdo krahinë e botës, shkojnë për t'u lutur përpara shpellës ku kanë ndodhur Shfaqjet e Zonjës.

Mbrëmjen e parë në Lourdes vajtem te Grotto e Shfaqjeve, pra te shpella ku Zonja iu shfaq Bernadette-s së vogël.

Megjithse turma ishte e madhe rregulli ishte i përsosur. Askush nuk shtyhej.

Askush nuk shikonte tërthoras. Çdo kush mundohej të jetë sa më i konsiderushëm.

Pa nevojën e kujdestarëve, njerëzit radhitënin dhe me duresë të pashoqe prisnin radhën e tyre për të hyrë në Shpellën e Mrekullive. Për të prekur gurët mbi të cilët, para më se 140 vjet kishte qëndruar Zonja e Bekuar. Asnjë fjalë nuk dëgjohej, përveç këngëve të përshpirtshme që këndonte populli në vendin e adhurimit, përpara Bazilikës së Rruzares. Dritat e qirinjve e shëndrisnin tërë vendin. Pasi që u përshkuam nëpër Grotto iu

bashkangjitëm procesionit që tani më ishte në zhvillim.

"Unë jam Zonja e Papërlyer" ("Que Soy Era Immaculada Councepciou") Më 11 shkurt 1858, e para enjte në Krezhme, në Lourdes ishte ditë e mjegulltë por pa shi. Në shtëpinë e familjes Soubirous, në Cachot (Kasho), ishte ftohtë. Bernadette dhe shoqet e saja Antoinette dhe Jeanne Abadie veten në vendin e quajtur Massabielle për të mbledhur dru zjarri. Kur erdhen tek mulliri Savy, në vend që të shkonin në pyll ato vazhduan vijen e mullirit e cila i çoi

Shpella e Shfaqjeve në Massabielle

te shpella e Massabielle. Bernadette ishte duke zbathur çorapët për të kaluar përroin kur ndodhi mrekullia e Shfaqjes.

Qe si e përshkruan Bernadette ndodhinë: "Dëgjova zhurmë që i ngjante erës së furishme. Ngrita sytë drejt shpellës dhe shikova një zonjë të veshur në të bardha. Kishte fustan të bardhë dhe vello të bardhë me brez të kaltër dhe nga një trëndafil të verdhë në çdo këmbë. Edhe Rruzarja e saj ishte e verdhë… Zonja e mori Rruzaren dhe me të bëri Kryq. Edhe unë u përpoqa të bëja po të njëjtën gjë".

Kjo mrekulli dhe hir do t'i shkaktojë Bernadette-s shumë telashe. Atë e quajten gënjyese, e çmendur, psikopate, djallëzore, etj. Por ajo në mënyrë stoike dhe me qëndrueshmëri të pashoqe i përballoi të gjitha. Megjithse ia ndaluan të shkuarit te shpella dhe e kërcënuan me burgosje ata nuk mund ta thyejnë shpirtin heroik të saj. Njëzet herë ajo shkoi atje dhe tetëmbëdhjetë herë Zonja e Bekuar iu shfaq asaj.

Qe disa nga ngjarjet më me rëndësi nga Shfaqjet e Zonjës: Shfaqja e tretë, më 18 shkurt, 1858, kur Zonja i foli Bernadette-s për të paren herë; Shfaqja e shtatë, më 23 shkurt: merr pjesë ateisti Dr. Dozous, i cili më vonë do të konverohet; Shfaqja e tetë, më 24 shkurt: Zonja kërkon "Pendim! Pendim! Pendim!"; Shfaqja e nëntë, më 25 shkurt: Zonja e drejton Bernadeete-n te Burimi dhe e urdhëron të pijë dhe të lahet me ujin e tij; Shfaqja e trembëdhjetë, më 2 mars: Zonja kërkon ndërtimin e një shenjtoreje mbi atë shkëmb; Shfaqja e gjashtëmbdhjetë, më 25 mars: Zonja deklaron "Unë jam Zonja e Papërlyer"; Shfaqja e shtatëmbdhjetë, më 7 prill: ndodh mrekullia e qiririt. Flaka e qiririt kalon mes gishtrinjve të Bernadette për 10-15 minuta por ajo nuk pëson kurrfarë dëmtimi as djegieje. Dr. Dozous e kontrolloi dhe vërtetoi mrekullinë. Me këtë rast ai kthehet në fe.

Më 28 gusht, në mëngjes, pas Meshës në një nga kapelet e shumta, na takuan udhëzuesit vendas (local guides)

KORRIK - DHJETOR 2000

Shtegtarët fillojnë vizitën në Lourdes

të cilët na shoqëruan gjatë qëndrimit tonë në Lourdes.

Nga pesë Bazilikët e Lourdes, së pari vizituam Kishën e Nëndheshme, ndërtuar më 1866. Mbi të, më vonë, është ndërtuar Bazilika e Zonjës së Papërlyer, ose më mirë e njohur si Bazilika e Epërme. Kjo është bërë sipas kërkesës që Zonja kishte bërë gjatë Shfaqjeve. Bazilka ka filluar së ndërtuari më 1866 e ka përfunduar më 1871. Përshenjtërimi është bërë më 2

Jeta Katt olike

13

korrik 1876.

Pasi që në Shpellën e Shfaqjeve ishim natën më parë, vazhduam te Kisha e Shën Bernadette-s, ndërtuar më 1988 për 5000 veta. Visita pasuese që ajo e Bazilikës së Rruzares. Kjo është ndërtuar 30 vjet pas Basilikës së Epërme, më 1874-1887. Përshenjtërimi është berë më 1901. Kjo gjindet nën atë të Nëndheshme dhe është për 2000 veta. Brendësia është në formë të kryqit bizantin kurse atraksioni kryesor është Pesëmbëdhjetë Misterët e Rruzarës të vendosura në pesëmbëdhjetë kapela individuale. Pra, këtu kemi tri kisha të ndërtuara njëra mbi tjetrën.

Bazilika më e re, ndërtuar më 1958, është ajo e Shën Pio X. Është e ndërtuar krejtësisht nën tokë, në formë të anijes përmbys, nga betonarme, me një kapacitet 27,000 vetë. Pio X, natyrisht, është papa që ka shpallur dogmen e Pafajsisë së Virgjëres Mari.

Duke qenë nata e Shën Gjonit, pas darke, hotjanët Pjetër Smajlaj dhe Gjeto Dushaj si dhe Gjon Zadrima dhe Gjon Lekoçaj që festonin ditën e emrit, shtruan një koktej për ne.

Dom Pjetri përkthen spjegimet e udhëzuesit

14

Jeta Katt olike

Çaste nga banketi i Natës së Shën Gjonit

KORRIK - DHJETOR 2000

Soubirous jetonte në kohën e Shfaqjeve — Le Cachot: vend mjerimi dhe varfërie.

Shtëpia tjetër e familjes Soubirous në atë kohë ishte pronë e kryeqytetarit të Lourdes Monsieur Lacadé. Ai më 1863, me ndërhyrjen e famullitarit At

Dom Pjetri para pagzimorës së Bernadettes

Peyramale, lejoi që familja Soubirous të jetonte brenda. Më 1867, Msgr.

Laurence, ipeshkëv i Tarbes-Lourdes, e bleu shtëpinë dhe ia dhurroi familjes së

Kisha e Famullisë së Bernadettes

Përpara Shtëpisë së Lindjes së Bernadettes

megjithse jo në veprim.

Jo larg nga kështjella e ndërtuar në kohën e romakëve, gjendet kisha e re famullitare "Shën Pjetri". Në këtë kishë gjendet pagëzimorja në të cilën Bernadette është pagëzuar më 9 janar 1844. Aty, në lterin e saj, ruhet edhe një relike marrë nga kufoma e Shën Bernadette-s.

Dita e Parafundit në Lourdes Në Vendlindjen e Shën Bernadette-s Shtegtaria në Lourdes do të ishte e mangët sikur të mos shihnim shtëpinë ku Bernadette është lindur, mos të ecnim rrugëve që ajo ka ecur, mos të visitonim kishën ku ajo është pagëzuar (me gjithë se e rindërtuar). Andaj, pas mesdite vajtem së pari në lagjen ku ajo është rritur duke bërë vizitë shtëpisë ku familja

Para Rruzarës së Bernadettes

Bernadette-s. Shtëpia ishte 2 katëshe. Në katin e parë ishte mulliri, ku punonte baba François, dhe kuzhina. Në katin e sipërm ndodhej një dhomë gjumi për tërë familjen. Mulliri është i ruajtur edhe sot,

Pas meshës në Kishën e Nëndheshme erdhi radha për Pishinat e Lourdes. Uji i Pishinave vjen nga burimi brenda Shpellës e që vetë Zonja ia tregoi Bernadette-s. "Shkoni te burimi për të pirë dhe për tu larë".

Uji i burimit në Lourdes nuk është ndonjë lëng magjik. Por shtegtarit në Lourdes i bëhet ftesë që përmes ujit të ripërtërijë Premtimet e Pagëzimit, të bëra më parë nga kumbarët. Me të vërtetë

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

ndjënjat e përjetuara në këto Pishina janë të papërshkrueshme. Një ndijim i mrekullueshëm ta përshkon jo vetëm trupin por të gjitha ndjenjat, krejt qenien — shpirtin dhe trupin. Krejt ditën njeriu e ndjen një lehtësim, një freskim që vjen nga brenda, një lezet të papërshkrueshëm, një rigjallërim besimi dhe shprese.

kodre të bleruar. Figurat prej gize janë rreth 8 gjurmë (2 metra) të gjatë. Udha është e përpjetë deri te Pushimi XIII e mandej teposhtë deri te Pushimi XIV dhe tutje. Përbri Pushimit -I- ndodhet kryqi me trup të bardhë, 14 gjurmë (12 metra) i gjatë, dhuratë e dioçezit Beauvais në Francë. Dedikimi i Udhës së Kryqit është bërë më 1912. Kohët e fundit është shtuar edhe Pushimi XV — Ringjallja: një rrasë e madhe e rrumbullakët e mbështetur për një shkëmb, që paraqet gurin e varrit të Krishtit.

Në mbrëmje, me shi dhe pa drita, grupi jonë bëri Udhën e Kryqit e mandej iu bashkangjit Procesionit me të Shenjtërueshmin Sakramend.

Të mërkurën, më 30 gusht, shumë heret, pamë meshën e celebruar nga udhëheqsi i jonë shpirtëror Dom Pjetër Popaj dhe u nisëm për në Avignon, ish seli papnore në Francë. Roma e Shekullit XIV, për një periudhë 70-vjeçare ishte e pa papë. Gjendja shumë e ndërlikuar politike mes mbretërve të Italisë, të Francës dhe Austrisë, e në lidhje me kon-

15

zgjodhi një jo italian, Benediktin XI si i vetmi kardinal neutral. Kur Vdiq Benedikti më 1305, Konklava, si kompromis, zgjodhi një françes, Bertrand de Got, arqipeshkëv i Bordeaux, i cili mori emrin Klementi V. Më 1309 ai shkoi në Avignon më qëllim që aty të qëndrojë vetëm për një kohë të shkurtër, gjithnjë me qëllim që të kthehet në Romë sa më parë. Por jo vetëm që ai nuk u kthye në Romë por kjo gjë nuk u bë as nga pasardhësit e tij, Gjoni XXII (1316-1334), Benedikti XII (1334-1342), Klementi VI (1342-1352), Inocenti VI (1352-1362), dhe Urbani V (1362-1370). Vërtet edhe Gregori XI, i cili u bë papë më 1370 kur Papa Urbani V vdiq, vazhdoi pontificatin e tij në Avignon der më 13 shtator 1376.

Vizita e jonë Pallatit papnor zgjati më se dy orë dhe pa vonesë u nisëm për qytetin Arles, ku kaluam natën dhe të nesërmen pamë meshën shqipe të celebruar nga Dom Pjetri në një kishë të vendit.

Udha e Kryqit në Lourdes

Pallati Papnor në Avignon

Grupi i shtegëtarëve në Lourdes

Pas mesdite ishim të lirë. Kërkesa e parë e Zonjës ishte "Pendim! Pendim!

Pendim!". Një grup shkuam për të bërë Udhën e Kryqit. Ishte kjo përgjigje konkrete thirrjes së Zonjës për pendim dhe pastrim shpirtëror. Udha e Kryqit, rreth një mile (1.6 km), është në një shpat

trollin e papatit, e bëne shumë të rrezikshëm qëndrimin e papëve në selinë e tyre tradicionale. Gjendja ishte aq serioze sa që më 1303 mbreti i Francës Filipi IV çoi një ushtri të armatosur për ta arrestuar Papën Boniface VIII. Kur Boniface vdiq më vonë atij viti Konklava e Kardinajve

Pas tri orësh udhëtimi nëpër pejsazhin më të bukur në botë, Rivierën Françeze, arritëm në Niece. Aty pas mesdite u bëmë lamtumirën udhëzuesve portugez, dhe përshëndetëm udhëzuesin italian. Dëshira jonë që të bashkoheshim në një autobus të vetëm u plotësua. Rreth orës 3 pas dreke u nisem për Assisi, Itali.

Në Qytetin e Shën Franit

16

Jeta Katt olike

Pejsazhi i bregdretit françez është vërtet mahnitës. Për fat tonin, ditën e fundit të gushtit, perëndimi i diellit bëhet vonë dhe dita është e gjatë. Kështu mundem ta shohim krejt ketë bukuri nga kati i dytë i autobusit. Udha deri te vendalimi ynë pasues, Assisi, zgjati më se nëntë orë.

Shpejt e shpejt ngrënëm darkën dhe shkuam në dhomat tona për pushimin vërtet të nevojshëm.

KORRIK - DHJETOR 2000

dhënë pesë plagët e Krishtit të kryqëzuar, të cilat ai i barti me duresë krejt jetën e tij. Në Santa Maria Maggiore vizituam kopshtin e trëndafilave pa therra (edhe pse fjala popullore thotë: "S'ka trëndafila pa therra").

Në ora 4 pas dreke u ndamë me qytetin e Shën Franit dhe u nisëm për në "Qytetin e Përjetshëm" — Romë.

Dom Pjetri Celebron Meshën Shqipe në Baziliken e Shën Pjetrit Roma është qytet njëkohësisht antik dhe modern, i cili e rrethon vizituesin me art shekullor, histori, politikë, kulturë dhe, mbi çdo gjë, religjion. Me aq shumë për të parë vizituesi është i sfiduar me numrin e madh të kishave, përmendoreve, dhe skenave të lashta. Por s'ka dyshim se asnjë vizitues nuk ktheht pas pa e parë monumentin e monumenteve Familja Përpepaj para Bazilikës së Shën Pjetrit

Dom Pjetri duke predikuar në Kishën e Shën Franit në Assisi

Është dita e dhjetë, më 1 shtator. Si çdo ditë edhe sot u zgjuam herët. Në

Dom Pjetri celebron meshën në Bazilikën e Shën Pjetrit në Romë

— Kishën e Shën Pjetrit.

Me siguri se gjatë shekujsh meshtarë shqiptarë do të kenë celebruar meshë në ndonjë nga lteret e shumta të kësaj kishe kolosale, sigurisht në gjuhën larine apo italiane, por s'ma merr mendja se ndonjë herë do të ketë pasur meshë me popull, të kënduar dhe me predikim në gjuhën shqipe. Kësaj here Dom Pjetri celebroi meshën dhe na prini në këngë fetare në fillim dhe mbarim të meshës. Mandej filluam vizitën e kësaj shenjtore të shenjtoreve, bazilikë të bazilikave, kishë të kishave, të ndërtuar mbi varrezët e martirve të Krishtit Shën Pjetrit dhe Palit — Bazilika e Shën Pjetrit. Është shumë interesant fakti se asnjë nga pikturat e shumta nuk është në pël-

Para Bazilikës së Shën Franit në Assisi

qytetin e vjetër të Assisit, në një kapele të Kishës së Shën Franit, Dom Pjetri celebroi Meshën për ne. Pas Meshës vizituam Bazilikën e Shën Franit dhe atë të Shën Klarës. Mandej shkuam në Konventin e Shën Damianit dhe hymë në dhomën ku Kryqi i pat folur Shën Franit duke i

Shtegëtarët përcjellin Meshën e Dom Pjetrit në Bazilikën e Shën Pjetrit në Romë

KORRIK - DHJETOR 2000

hurë ose letër por në mermer. Vlera e tyre është e paçmushme.

Jo larg nga lteri i meshës që celebroi Dom Pjetri gjendet lteri i Shën Jeronimit, me origjinë ilire.

Nga Bazilika e Shën Pjetrit u nisëm në drejtim të Muzeut të Vatikanit, duke shijuar veprat madhështore të Michelangelo-s, dhe Kapelen Sistine me pikturat më të njohura në botën e artit.

Tejet interesante janë pikturat në pëlhurë të thurura me pejra me ngjyra të ndryshme e që janë në tre dimenzione dhe "shikimi" i tyre të përcjellë në çdo drejtim që të shkosh. Sot pikturat tredimenzionale, të këtij lloji, punohen duke përdorur mjetet më moderne dhe programet kompjuterike, por ato në Kapelen Sistine janë punuar para 700-800 vitësh.

Jeta Katt olike

17

Gjon Pali II shkruan: "Dera e Shenjtë e Vitit Jubilar 2000 duhet të jetë simbolikisht më e gjerë se ato të Jubileve të mëparshëm, sepse njerëzimi, duke ia arritur këtij caku, do të lerë mbas jo vetëm një shekull por një milenium".

Grupi ynë kaloi nepër të gjitha Dyert e Shenjta dhe kështu çdo njëri e "hapi gjërë zemrën e vet për Krishtin i cili është Jubileu ynë".

Ndonëse nuk ishte e paraparë në itinerar, duke u kthyer nga Bazilika e Shën Palit Jashtë Mureve u ndaluam në Piazza Albania ku u çmallëm me heroin tonë të famshëm Gjergj

Kalimi nëpër Dyert e Shenjta Mbas vizitës në kapelen Sistine, vajtem rishtasi tek Bazilika e Shën Pjetrit për të kaluar nëpër Dyert e Shenjta. Dera është pikëhyrja, vendi i fillimit. Dera e Shenjtë është hyrje e veçantë për besimtarët që të hyjnë në katër Bazilikat kryesore të Romës gjatë Jubileut: Shën Pjetri, Shën Gjoni Lateran, Zonja e Madhe, dhe Shën Pali Jashtë Mureve. Këto Bazilika kanë shumë dyer per hyrje, por Dera e Shenjtë e çdo njëres qëndron gjithmonë e mbyllur dhe e vulosur. Vetëm gjatë Vitit Jubilar

Pas kalimit të Derës së Shenjtë të Kishës “Zonja e Madhe” në Romë

shtegtarët mund të kalojnë nëpër këto dyer.

Papa Gjon Pali II, në Bullën e shpalljes të Vitit Jubilar 2000 kështu e përshkruan rëndësinë e Dyerve të Shenjta: "Ajo (dera) ngjallë kalimin nga mëkati në hir, gjë që çdo i krishter është i ftuar ta kryej. Jezus ka thenë, 'Unë jam dera", (Gjn 10:7) për ta berë të qartë se askush nuk mund të vjnë tek Ati, përveç nëpër Të".

Dyert, sipas traditës, hapen Natën e Krishtlindjes dhe mbyllen pas një viti, Ditën e Krishtlindjes në fund të Vitit Jubilar. Viti Jubilar dhe hapja e Dyerve të Shenjta, shpallet nga papët një herë çdo 25 vjet ose më rallë. Papa Martini V e ka filluar së pari këtë rit më 1423 në Bazilikën e Shën Gjonit Lateran (Katedralja e ipeshkvit të Romës - papës). Por Papa Aleksadri VI ishte ai që në Vitin Jubilar 1500 shpalli katër dyer të hapura.

Atë të Shën Pjetrit e hapi ai vetë, e të tjerat u hapen nga tre kardinalë të kishës.

Dyert quhen "Dyer të Shenjta" jo pse lejojnë hyrjen në një kishë por hyrjen në një Vit. Në "Tertio Millennio Adveniente"

Përpara përmendorës së Gjergj Kastriotit në Piazza Albania në Romë

Kastriotin, shtatorja e të cilit e hijeshon këtë shesh të Romës antike, të cilën e mbrojti për 25 vjet me radhë nga rreziku turk e për çka papa e pat shpallur "Mbrojtës të Krishtërimit".

Papa Gjon Pali II Lumturon Pesë në Piazza San Pietro Atë ditë pritej se Piazza San Pietro do të mbushej plot me besimtarë nga e gjithë bota. Ishte dita e lumturimit të pesë Shërbëtorve të Hyjit: Pio IX (1792-1878, Papë 1846-1878), Gjoni XXIII (1881-1963, Papë 1958-1963), Tommaso Reggio (1818-1901), Guillaume-Joseph Chaminade (1761-1850), dhe Columba Marmion (1858-1923). Ceremonia e lumturimit do të

18

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

Te B azilika e Zo jë s së S h ko drës n ë G e naz zan o Udhëtimi i Shpresës do të ishte i mangët po të mos vizitonim Shenjtoren e famshme në Genazzano, Zonjën tonë të Shkodrës. Megjithse ishte ora 5 e mbrëmjes dhe radhën e kishte mesha e famullisë, famullitari na lejoi celebrimin e Meshës Shqipe. Jo vetëm që na lejoi dhe bëri famullinë të priste por, për habi, na solli edhe librat e meshës — shqip. Dom Pjetri celebroi Meshën, pastaj famullitari i Bazilikës Santa Maria del Buon

Kisha e Shën Pjetrit stolisur me fotografitë e pesë të lumturuarëve nga Papa Gjon Pali i II

fillonte në ora 11, por, për të hyrë brenda Piazza San Pietro, ne ishim në radhë që nga ora 7. Vendi i siguruar për ne nga udhëzuesi ynë ishte mjaft afër lterit ku do të bëhej ceremonia dhe celebrimi i Meshës së Shenjtë nga Papa Gjon Pali II. Ishte

Nëpër rrugët e Genazzano

Consiglio hapi derën e rrethojës në mënyrë që ne t'i afrohemi lterit të Zonjës dhe ta prekim lterin e Nanës tonë nga Shkodra.

Nuk dua të shkruaj gjatë për historinë e ardhjes së Zojës

Gjatë Meshës së Lumturimit në Piazza San Pietro

ditë e nxehtë, me diell përvëlues, por askush nuk ikte. Është ky rast që të jepet një herë në jetë. Pas ceremonisë mësuam se, që nga Sheshi Shën Pjetri deri te lumi Tiber, kishin qenë rreth dy milion njerëz.

Si sqarim për lexuesin po përmendi këtu se lumturimi është shkalla e dytë nga tri shkallë të duhura drejtë shpalljes shenjt: Shkalla e parë është shpallja "Shërbëtor i Hyjit", e dyta "I Lumtur" dhe së fundi kanonizimi "Shenjt". Ç'do shkallës i paraprinë një mrekulli e vërtetuar nga një komision i posaçëm i Vatikanit dhe e pranuar nga vetë Papa Shenjt.

Ceremomia madhështore zgjati më se tri orë dhe mbasi na priste edhe një shenjtore për të vizituar, me shpejtësi vajtem tek autobusi dhe menjherë, pa humbur kohë, u nisem.

Dom Pjetri celebron Meshën në Kishën e Zojës në Genazzano

Lekë Vataj duke bërë leximin e ditës

Gjatë Meshës në Genazzano

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

19

Praninë e Zonjës së Shkodrës.

Duke qenë nata e përfundimit të shtegtarisë sonë, përfaqësuesi i kompanisë British Airwyas shtroi një darkë për ne. Dhe për të na përkujtuar martirizimin e Shën Pjetrit kishte zgjedhur

Rreth figurës së Zojës së Shkodrës

Një kujtim para ndarjes me Zojën e Shkodrës

nga Shkodra në këtë vend, por është vështirë që, së paku, mos të përmendet.

Ishte dita e Shën Markut, më 25 prill 1467 kur, e mbështjell në retë dhe e bartur nga engjëjt, një fresko e shenjtë zu vend në murin e Kishës në ndërtim.

Populli i Genazzano-s e gjetë prejardhjen e Figurës së Shenjtë nga qyteti Shkodër në Shqipëri dhe e përcaktuan vendin në një kishë përkushtuar Zonjës aty ku takohen lumenjtë Buna dhe Drini.

Libreca "Sanctuary of Our Mother of Good Counsel" fillon kështu: "… Në këtë vend është një Prani. Edhe pse je i pranishëm me shumë të tjerë, përpiqu ta izolosh vetën në shpirt për të qenë në kontakt me këtë Prani. Do të shohësh

bukurin e mëshirës së Hyjit dhe Shëlbimin e Tij". Dhe me të vërtetë e ndien vetën në kontakt me Praninë –

Moment nga kthimi me aeroplan nga Roma për në New York

Dhe më në fund në kishën tonë, shtegtarët falënderojnë Zotin për këtë udhëtim

restorantin "Quo Vadis", e që gjendet aty ku Shën Pjetrit, që ishte duke ikur nga persekutimi, ju shfaq Jezu Krishti e Shën Pjetri ju drejtua me fjalët "Quo Vadis Domine".

Më 4 shtator, të lodhur nga rruga e gjatë dhe nga pagjumësia, u ndaluam në pikënisjen tonë, në Kishën Zoja e Shkodrës në Harsdale. Aty u bashkuam me familjet tona dhe nën udhëheqjen e Dom Pjetrit iu falënderuam Zotit për një shtegtari të pashoqe, pa asnjë problem, pa asnjë tundim.

Do të ishte e padrejtë që mos të shpehnim falënderimet tona Louis Overseas Travel Company dhe pronarit të saj Z. Luigj Shkreli, British Airways dhe ko-ordinuesit z. Lekë Vataj. Me të vërtetë çdo gjë shkoi sipas planit, pa asnjë shmangësi. Një falënderim të posaçëm ia drejtojmë Famullitarit Dom Pjetër Popaj për nisjativën e kësaj shtegtarie si dhe për kujdesin e tij për çdonjërin prej nesh gjatë këtij udhëtimi të gjatë. Të falënderojmë o Zot që na ruajte nga çdo rrezik dhe fatkeqësi.

Dhe së fundi, falënderim dhe lavdërim të gjithë shtegtarve për sjellje dhe durim të pashoq. Gjatë këtij udhëtimi njohem ose rinjohem njëri tjetrin dhe lidhëm shoqëri e miqësi të reja ose përforcuam ato të vjetrat.

Të gjithë ne, këtë shtegtari do ta ruajmë në kujtesën tonë për jetë e mot. Me të vërtetë ishte ky Udhëtim i Shpresës.

20

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

Commemoration of Mother Teresa and dedication of Statue a Special Day for Our Community When one drives up the curved driveway to reach Our Lady of Shkodra at the hilltop, one is greeted by the beauty of a majestic new church, further enhanced by its hints of traditional architectural design from Albania. This is much like the people themselves who attend this church -many of them new to this country, and who have assimilated American values into their lives. Yet

SIMON VUKEL they remain true to their Albanian traditions and values as well. It is, as they say, the best of both worlds -- American ingenuity combined with Albanian steadfastness. It is the Albanian people realizing their dream in a new country, but holding on to that special thing that makes them unique in the first place.

So it was with anticipation that the members of this parish attended mass on September 10, 2000. That is the day that an icon of the Albanian people and of all humanity, Mother Teresa, was forever memorialized with a statue.

To the world, and to all Albanians, she represents all that is good -- humility, dedication, perseverance, and most importantly, faith. And while Mother Teresa would never have approved of "bragging", indeed Albanians are proud to say "she was all those great things, but indeed, she was also one of us". Indeed, it is sometimes said there are fewer heroes these days, but she is clearly a hero and a shining example to all who want to live the good life.

On the day of the dedication, before mass, the statue remained covered in cloth, in preparation for the ceremony, which would occur after the mass. Nevertheless, as parishioners approached the steps to enter the church, they all

Bishop Mark Sopi of Kosova assisted by Father Popaj, blessing the Statue of Mother Teresa stopped and looked at the covered object. The spirit that we all felt when the church held its first mass on Christmas day just a couple of years ago was alive again. Physically, the new statue was only a small part of the church architecture, but in fact, what the statue represents is what truly makes this church so near and dear to all of us.

Inside, during mass, was another surprise for the parishioners. Celebrating mass on that day was the Bishop of Kosova, Mark Sopi. He too is a tireless servant of the Albanian people.

During mass he reminded us of the struggles the Albanians faced during the war in Kosova, and he thanked the parishioners of the church for having helped their brethren in Kosova in their time of need. And he inspired us all with examples of what he does in Kosova -- rebuilding the Church in Kosova, both physically through new churches that he has built, as well as spiritually for the people of Kosova. The war in Kosova is over, and we here in the United States continue

to help build new houses and give more food and clothes, but it is the archbishop and the religious of Kosova that heal the deep pains caused by war. They help restore faith to those victims of that tragedy. And true to the traditions of Mother Teresa, Bishop Sopi reminded us how we as humans, even after trying times of war and struggle, can through kind works, and through kind words, rebuild and live again, both physically, and more importantly, spiritually.

Also participating in the mass was Father Pashko Gojcaj, from the parish of Tuzi in Montenegro. He reminded us all of the connection we have with our brothers and sisters in Europe. Many of the parishioners of Our Lady of Shkodra, when they are spending the summer in Montenegro, attend the church at Tuzi, so Fr. Gojcaj is a familiar face. Fr. Gojcaj spoke passionately of this special relationship we have with the church in Tuzi, and reminded us that Mother Teresa, even in her death, ties us together yet again -- they too have the same Mother

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

Mr. Leke Gojçaj thanking bishop Sopi Teresa statue in their courtyard in Tuzi, thanks New York. Lek and Pashko Gojcaj were espeto the brothers Lek and Pashko Gojcaj and their cially proud as they saw that their hard work had been realized that day, and we are all proud with families.

Lek and Pashko Gojcaj, also familiar to them and thank them for their perseverance and many of us here at Our Lady of Shkodra, have generosity. It is their dream to one day have a always supported the church, but have always statue of Mother Teresa installed at the United felt something special in their hearts for Mother Nations, and God-willing, one day it will hapTeresa as well. When she died, they went to pen.

The mass was further made special by the Calcutta to attend her funeral, and upon their return, commissioned that a statue of Mother presence of a representative from the Teresa be built. The first one was built and Legionaries of Christ. Originally from Ireland, installed in Tuzi, and now the second one has he reminded us all that no matter where in the been installed at Our Lady of Shkodra here in world we are from, our Faith keeps us together,

21

so that even a young man as he can come to our parish and speak our common language, the language of our faith.

Bringing and welcoming all these wonderful guests to our church were our faithful leaders and servants, Fr. Peter Popaj and Fr. John Gibson. True to Albanian tradition, and as they always do, Fr. Peter and Fr. John made our guests feel right at home. None looked happier that day than our two priests, and indeed they should be happy, for the day was a great success.

After the mass was over, everyone went outside and the statue was unveiled, and then blessed by Bishop Sopi. Following the ceremony, everyone went downstairs into the aptly named Mother Teresa center, and enjoyed food and drink and music, and listened to words from a number of esteemed speakers: Gjeto Dushaj who gave the keynote speech, and Father Peter, Father John, and Lek Gojcaj.

Amid all the applause and joy, the Mother Teresa statue stands just as she did in real life.

Humble and unassuming. Quiet and peaceful.

Yet, just like the material the statue is made of, she was tough, strong, and able to withstand anything. Indeed, much like the statue, her memory will be with us always.

PËRKUJTIMI I NËNËS TEREZE DHE KUSHTIMI I STATUJES DITË E SHËNUAR PËR KOMUNITETIN TONË Nga Simon Vukel Shqipëroi Evis Kokalari Kur ngjitesh me makinë rrugës së gjarpëruar drejt Zojës së Shkodrës në majën e kodrës, një kishë e re e mrekullueshme përshëndet pasagjerët, bukuria e së cilës shtohet dhe më shumë nga gjurmët e arkitekturës tradicionale shqiptare.

Të tillë janë dhe njerëzit që frekuentojnë këtë kishë, shumë prej tyre janë të ardhur rishtazi në këtë vend, të cilët kanë asimiliuar shumë norma morale amerikane në jetën e tyre. Por megjithatë ata i qëndrojnë besnikë traditës dhe normave morale shqiptare. Janë këta shqiptarë që po realizojnë dëshirat e tyre në një vend të ri, por duke konservuar mbi të gjitha ato cilësi që i bëjnë ata unikë.

Anëtarët e kësaj kishe pritën me

Nëna e Lekë dhe Pashko Gojçaj Katrina (në mes), me admnirim përshëndet ceremoninë e bekimit të statujës

22

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

padurim meshën e 10 shtatorit 2000. Atë ditë një figurë e shquar e popullit shqiptar dhe e gjithë njerëzimit, Nëna Tereze, do të nderohej me një statujë në shenjë përkujtimi. Për të gjithë botën, dhe shqiptarët gjithashtu, ajo është mishërimi i gjithçkaje që është me vlerë — i thjeshtësisë, i përkushtimit, i këmbënguljes dhe mbi të gjitha i besimit tek Zoti.

Megjithëse Nënës Tereze nuk do ti pëlqenin lëvdatat, shqiptarët janë vërtet krenarë të pohojnë “Ajo ishte mishërimi i tërë cilësive të përmendura më lart, por ajo ishte mbi të gjitha shqiptare”.

Mendojmë ndonjëherë se në ditët tona

Vëllezërit Pashko dhe Lekë Gojçaj në shoqëri me Genc Lekën

Dom Pjetër Popaj përshëndetë të pranishmit

herojtë janë të paktë, por Nëna Tereze është një heroinë dhe një shembull i shkëlqyer për të gjithë ata që dëshirojnë të bëjnë një jetë të ndershme.

Në ditën e përkujtimit, para fillimit të meshës, statuja ishte mbuluar me një mbulesë, në pritje të ceremonisë, që do të bëhej pas meshës. Megjithatë, ndërsa u afroheshin shkallëve për të hyrë në kishë, njerëzit mbanin hapat dhe vështronin objektin e mbuluar. Atmosfera ishte e njëjtë me atë të ditës kur në këtë kishë u mbajt mesha e parë për ditën e Krishlindjeve dy vjet më parë. Fizikisht kjo statujë është një pjesë e vogël e arkitekturës së kishës, por në fakt ajo mishëron gjithçka që bën këtë kishë kaq të afërt e të dashur për ne.

Brenda në kishë, gjatë meshës, pjesëmarrësit i priste një surprisë tjetër. Për të celebruar meshën kishte ardhur atë ditë Ipeshkvi i Kosovës, Imzot Mark Sopi. Ai është gjithashtu një shërbyes i palodhur i popullit shqiptar. Gjatë meshës ai foli për betejat e shqiptarëve gjatë luftës në

Kosovë dhe falënderoi pjesëmarrësit për ndihmën që i kishin dhënë vëllezërve të tyre në ato kohëra të vështira. Ai foli gjithashtu për aktivitetin e tij në Kosovë, fizikisht — rindërtimin e kishës në Kosovë, duke ndërtuar kisha të reja fizikisht e mbi të gjitha shpirtërisht për popullin e Kosovës. Lufta në Kosovë tashmë ka marrë fund, dhe këtu në Amerikë, vazhdojmë të japim ndihmën tonë për të ndërtuar shtëpi të reja dhe duke dhënë ushqim dhe veshje, por vetëm Ipeshkvi i Kosovës dhe fetarët e tjerë arrijnë të përthajnë plagët e thella që shkaktojë lufta. Ata ndihmojnë viktimat e kësaj tragjedie të rifitojnë besimin në jetë. Në traditën e Nënës Tereze, Imzot Sopi foli se si njerëzit, edhe pas vështirësive të

mëdha të luftës e betejave, me ndihmën e veprave dhe fjalëve të mira, arrijnë të ndërtojnë e rifillojnë jetën, fizikisht, e mbi të gjitha shpirtërisht.

Në meshë merrte pjesë gjithashtu At Pashko Gjoçaj, nga kisha e Tuzit në Malin e Zi. Ai foli për lidhjet që kemi me vëllezërit dhe motrat tona nëpër Evropë.

Shumë nga pjesëmarrësit në meshën e Zojës së Shkodrës, kur kalojnë pushimet në Malin e Zi, në verë, marrin pjesë në meshat e kishës së Tuzit, dhe e njohin At Goçaj. At Gojçaj foli me pasion për këtë lidhje të veçantë që ne kemi me kishën e Tuzit, dhe na kujtoi që Nëna Tereze, dhe pas vdekjes na bashkon përsëri — dhe ata kanë një statujë të Nënës Tereze në kopshtin e kishës në Tuz; ndërtuar me ndihmën e vëllezërve Lek e Pashko Gojçaj dhe familjeve të tyre.

Lek e Pashko Gojçaj, që shumë nga ne, në kishën e Zojës së Shkodrës i njohim, e kanë ndihmuar vazhdimisht kishën, dhe e kanë dashur shumë Nënën Tereze. Kur ajo vdiq ata shkuan në Kalkuta; për të marrë pjesë në varrim, dhe pas kthimit nga Kalkuta vendosën të ndërtojnë një statujë të Nënës Tereze. Statuja e parë u vendos në Tuz, dhe tani e dyta u vendos në kishën e Zojës së Shkodrës në New York. Lek e Pashko Gojçaj ishin krenarë të shihnin që përpjekjet e tyre përfunduan me sukses; dhe ne të gjithë jemi krenarë për ta dhe i falënderojmë për këmbënguljen dhe shpirtmadhësinë e tyre. Dëshira e tyre e madhe është të vendosin një statujë të Nënës Tereze në Kombët e Bashkuara, dhe me dashjen e Zotit, kjo do të arrihet një ditë.

Veçantia e kësaj meshe u shtua nga pjesëmarrja e një përfaqësuesi të

Imzot Sopi në mes të Dom Gjon Gibson, Pashk e Zef Paloka dhe Pater Pashko Gojçaj

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

Legjionit të Krishtit. Me origjinë nga Irlanda. Ai vuri në dukje se nuk ka rëndësi nga ç‘vend i botës jemi; besimi tek Krishti na lidh me njëri–tjetrin.

Kështu ai megjithëse i ri, kishte ardhur në kishën tonë sepse ne flasim të njëjtën gjuhë, gjuhën e besimit.

Ishin udhëheqësit e shërbyesit tanë besnikë, Dom Pjetër Popaj dhe Dom Gjon Gibson që kishin ftuar e kishin bërë të mundur ardhjen e këtyre miqve të shquar. Sipas zakonit shqiptar, Dom

J

Pjetri dhe Dom Gjoni i bënë miqtë të ndiheshin si në shtëpinë e tyre. Askush nuk ishte më i lumtur se dy priftërinjtë tanë në këtë ditë, dhe ata e meritonin te ishin të lumtur, se kjo ditë ishte vërtetë një sukses.

Pasi mbaroj mesha, të gjithë dolën jashtë dhe statuja u zbulua e u bekua nga imzot Sopi. Pas ceremonisë të gjithë zbritën në qëndren me emër Nëna Tereze, ku ishte organizuar një banket i vogël, dhe dëgjuan fjalimet e një sërë folësish të

23

shquar: Gjeto Dushaj që mbajti fjalimin kryesor, Dom Pjetri, Dom Gjoni e Lek Gojçaj .

Statuja e Nënës Tereze ngrihet midis duartrokitjeve dhe haresë, ashtu siç do te rrinte ajo po të ishte gjallë, e thjeshtë, e brishtë, e qetë dhe e kthjellët. Megjithatë, si lënda prej të cilës është ndërtuar statuja, ajo ishte e ashpër, e fortë dhe gati të përballonte çdo gjë. E megjithatë ashtu si dhe vetë statuja, kujtimi i saj do të jetë gjithmonë me ne.

Si e konceptonte jetën Nëna Tereze

eta është një udhëtim. I shkurtër ose jo, sërish mbetet një udhëtim, që përmban brenda saj një mision për ta përmbushur.

Ajo përmban delikatesën, bukurinë, dashurinë, vdekjen, natyrën, lumturinë, vetminë, rigjetjen. Ne dimë shumë, ndjejmë shumë gjëra dhe njëkohësisht dhe secili nga ne i ndjen këto në trupin e tij.

Por, gjithashtu ka plot gjëra të tjera, të cilat ne duhet t’ i njohim, duhet t’ i rizbulojmë. Forca jetësore, motori i qenies sonë njerëzore, eksperienca që ne jetojmë të gjithë, si fëmijë, si djalë, si vajzë, si burrë, si grua, si të moshuar, u intereson të gjithëve dhe në të gjitha stadet e moshës, sepse jeta është e bukur dhe e mrrekullueshme edhepse në disa momente shfaqet përpara nesh e shëmtuar, madje dëshpruese. Por jeta ka më shumë imagjinatë sesa ne. Atëherë tregoni asaj çudirat e dashurisë dhe do të vësh re, se do të ndjehesh shumë më i qetë dhe një njeri tjetër më pas.

Të flasësh me dikë, të flasësh me shokët, të flasësh me atë që të dëgjon deri në fund, të flasësh me të rriturit që të përgjigjen me thjeshtësi, të flasësh për lidhjet e dashurisë, të flasësh për misteret e jetës në një mënyrë krejt të zakonshme dhe të jashtëzakonshme njëkohësisht, të bën të kesh gjithmonë një besim të thellë në vetvete.

Të jesh së bashku çift, të jesh në takimin fizik më intim, është po aqë e rëndësishme dhe e bukur, sepse edhe vetë dashuria është po aqë e mistershme sa vetë jeta. Është sublime dhe e pafund si i gjithë universi që na rrethon. Po ashtu është i mistershëm dhe një botë tjetër me vete edhe zbulimi i vetes tënde dhe i tjetrit. Ajo përmban dëshirë, kënaqësi, ka mrrekulli dhe magji edhe pse të përzier ndonjëherë me zhgënjimin dhe me vetminë. Dhe megjithatë ne nuk kemi arritur dot dhe as përfunduar së kuptuari vetveten dhe të tjerët. Ndoshta-ndoshta sepse jemi të vegjël dhe të pafuqishëm përballë forcave të mbinatyrshme, të cilat na kanë mbaj-

tur në gjrin e tyre. Ndonjëherë nuk mjafton të kuptosh se deri ku arrin e keqja, ku qëndron

JELENA GODOLE pengesa. Njeri është ai që i qëndron realitetit përballë, që guxon të ngritet mbi të, që lufton për ta ndryshuar atë, për të gjetur në botën e tij, rreth vetes së tij, në shoqërinë e tij, në vendin e tij dritën e shpresës, të besimit, të suksesit dhe të përparimit. Njeri, është ai që kërkon dhe sulmon dhe guxon dhe jo ai që, zvaritet dhe që vegjeton. Ndërsa vetë realiteti është pasqyrimi i botës objektive, i asaj që ekziston në të vërtetë.

Të jesh realist, do të thotë ta njohësh dhe ta pranosh atë, por nuk do të thotë të pajtohesh me të. Një pjesë e njerëzve mundohen ta njohin, pajtohen dhe përpiqen t’i përshtatën atij.

Mundohen që me aftësitë e tyre ta zënë një pozicion të caktuar, të krijojnë një ekuilibër dhe të ndjehen në mos plotësisht të kënaqur, të paktën të munden të jetojnë me aqë sa ata kanë mundësi. Në kuptimin më të ngushtë shpesh janë ata njerëz që thonë: jemi mirë, jemi të kënaqur me kaq, prandaj nuk ka ç’na duhet më shumë. Pa e kuptuar se në këtë mënyrë po shkojnë drejt një monotonie të zymtë dhe drejt një strehimi si kërmilli në guackën e tij. Janë pikërisht këta njerëz që, nuk arrijnë dot të kuptojnë dhe të dalin mbi këtë realitet, të evitojnë të metat dhe dobësitë, ligësitë dhe pengesat dhe të arrijnë të gjejnë forca, që të luftojnë dhe të përpiqën në emër të së ardhshmes, të së mirës, të së drejtës. Janë ata të cilët pa dashje, por me ndjenjën e inferioritetit, të mediokritetit dhe të kapitullimit i lënë rrugë të hapur, e lën të qetë dhe i japin mundësi të keqes, që ajo të jetojë, të veprojë dhe të sundojë. Të jesh realist nuk do të thotë

të jesh thjesht një soditës, të pranosh kokëulur dhe zemërvrarë atë që ti je i bindur, se nuk është ashtu si duhet të jetë, që nuk rrjedh ashtu si nuk duhet të rrjedhë, që nuk ecën ashtu si duhet të ecë. Nuk mjafton të arrish të kuptosh se ku qëndron e keqja, ku është pengesa.

Realitetin e sotëm e shohim të gjithë, e kuptojmë dhe e ndjejmë që në momente të caktuara na duket vetja krejt jashtë tij. Dhe ndërsa shpesh na kap mërzia dhe trishtimi, nga ana tjetër arrijmë të kuptojmë se gradualisht po bëhemi më të lumtur, se sa ishim dikur, po arrijmë të kuptojmë se jemi të lumtur që jemi ata që jemi sot. Janë të paktë ata të cilët pajtohen me realitetin e sotëm, me këtë jetë të zhumrshme dhe plot gjallëri që na rrethon, me shkatërrimet, me vjedhjet me korrupcionin, me paftyrsinë e zyrtarëve të sotëm, me mentalitetet dhe marifetet e tyre, me kaosin dhe anarkinë.

Kjo vjen se njerëzit e pastër dhe të drejtë nuk mund të tjetërsohen, që poshtërsisë dhe egerësisë t’i përgjigjen me të njëjten monedhë. Ata heshtin dhe shikojnë, presin dhe shpresojnë, trishtohen dhe mallkojnë. Vritën shpirtërisht kur shikojnë se punët janë lënë në dorën e të paudhit dhe në këto kushte ata përpiqen që të bashkohen në një front të vetëm. Në këtë realitet ku fara e së keqes po rritet dhe po ushqehet, secili duhet ta ndjejë veten fajtor, që nuk ka bërë atë që duhej ta bënte për të mirën e të gjithëve, që nuk ka falur, që nuk ka luftuar dhe që nuk është përpjekur. Që ka heshtur që është tërhequr, që është frikësuar, që ka ushqyer dhe kultivuar mentalitetin e nënshtrimit, të pajtimit dhe të dobësisë së tij. Ky është pikërisht çmimi që ne po e paguajmë sot, për fitoren e së keqes mbi të mirën, e ligësisë mbi virtytin, e poshtërsisë mbi ndershmërinë, e krimit mbi ndjesinë e errësirës mbi dritën e të vërtetën.

Por nuk duhet harruar që bota e së mirës dhe e së vërtetës është shumë më e madhe dhe e

24

Jeta Katt olike

fuqishme sesa ajo e së keqes. Në momente të veçanta kur ajo duket sikurse është shtypur, është mundur prej së keqes, mund të themi se ky nuk është gjë tjetër veçse iluzioni i atyre që janë skeptikë, frikacakë, i atyre që nuk arrijnë të gjejnë dot forca për të parë të ardhmen me besim dhe me shpresë. Ajo—E keqja, sot duket e fortë, se ka një farë pushtei, ka paranë dhe sepse ka dalë mbi ligjin dhe është ajo e para që e komandon dhe e urëdhëron atë. Është ajo që kërkon të imponohet, të godas, të kërcënojë.

Kjo botë “bota e egërsisë” e “bota e së keqes”, shpejt do të bjerë, do të përmbyset e do të shuhet, sepse është zhytur deri në grykë në batak, që po i zë frymën dhe po i merr shpirtin dhe ne jemi të gjithë dëshmitarë për këtë. E ndjejmë se nuk do të jetë fortë e largët ajo ditë.

Në këtë përleshje, në këtë luftë, njerëzit i kuptojnë mjaft mirë marifetet që janë luajtur dhe po vazhdojnë të luhen në kurriz të tyre. Ata e kuptojnë lojën që po bëhet për të vjedhur, për të mbuluar korrupcionin, ai e di se ku janë bërthamat e tij, sesi këta lloj njerëzish e mbajnë fort njëri tjetrin, shohin se si sorollatën njerëzit, si kërcënohen dhe si poshtërohen. Të gjithë e dinë sesi duhet luftuar, si duhet përpjekur e bashkuar. Ata e dinë se kush i mban të përçarë

KORRIK - DHJETOR 2000

dhe pse, kush i mban të frikësuar dhe pse.

Megjithë ato ditë pasigurie dhe heshtje, tashmë kanë shkuar dhe të gjithë kanë filluar të bëhen të ndërgjegjëshëm se cila rrugë është më e mirë, për të nisur një jetë të re, të bukur dhe të lumtur, ashtu siç e dëshirojnë të gjithë. Kemi shumë ëndërra dhe synime nga më të çuditshmet, për të realizuar në këtë udhëtim që na ka dhuruar vetë jeta, misionin tonë dhe të arrijmë ta përmbushim ashtu si duhet atë. Por a duhet të lejomë që të tjerët të na pengojnë, të na i prishin planet tona duke i rrokullisur tatpjetë ato? Sigurisht që jo. Guximi, vendosmëria, besa, ndershmëria janë vlerat më të larta që duhet ta karakterizojnë çdo njeri sot. Por a janë të gjithë të tillë? Të flasim me sinqeritet, kjo është diçka shumë e vështirë për t’u besuar dhe nuk mund ta vesh dot lehtë dorën në zjarr, megjithatë secili e ka vetë mundësinë për të qenë i zoti, për të punuar dhe luftuar për të arritur atë çfarë ai dëshiron më fort në jetë.

Mjafton të kesh besim te vetja, të kesh edhe pakëz fat dhe asgjë nuk mund të ndal më. Jeta është e bukur edhepse me halle të shumta ndonjëherë, por duhet të dish t’i kapërcesh pa u ndalur ato. Çdo njeri është një vizitor i përkohshëm në

këtë botë dhe ikën duke lënë pas disa gjurmë në të. Disa nga këto gjurmë mbetën me shekuj, disa të tjera zhdukën me largimin e tij. Ata që vijn pas i ndjekin këto gjurmë. Disa prej tyre u gjasojnë një autostrade, që të çon drejt përsosmërisë dhe përjetësisë, disa të tjera të shpien në shtigje të pakapërcyeshme dhe në prapështi. O vizitor i kësaj bote! Po ti çfarë gjurmësh ke vendosur të lësh?

Jeta është mundësi, përfito prej saj!

Jeta është ëndër, realizoje atë!

Jeta është mrrekulli, adhuroje atë!

Jeta është sfidë, sfidoje atë!

Jeta është e shtrenjtë, kujdesu për të!

Jeta është dashuri, gëzoju asaj!

Jeta është mister, mbushe atë!

Jeta është dëshprim, kaloje atë!

Jeta është këngë, këndoje atë!

Jeta është luftë, pranoje atë!

Jeta është tragjedi, përballoje atë!

Jeta është fat, bëje të tillë atë!

Jeta është aventurë, kapërceje atë!

Jeta është shumë e vyer, mos e shkatërro atë!

Jeta është jetë, lufto për të!

Nënë Tereza

Nëna Tereze ringjallet në statujën e vendosur tek ”Zonja e Shkodrës”...

Nga Luigj Çekaj Dalip Greca Ajo përsëri është mes të gjallëve, që u dha dashuri e buzëqeshje, u dha shpirt nga shpirti i saj. Shkuan tre vjet nga shuarja e trupit të pakët të Nënës tonë Terezë dhe ja tek rikthehet e statujtë si shëmbëlltyrë e shpirtit të madh që jo vetëm e desh njerëzimin, por bëri për të gjithçka që mundi.

Edhe të pamundurën kërkoi ta bënte për të ringjallë shpirtëra që vuanin e lëngonin.

Po në vendin e saj përse harrohet zyrtarisht? Vendi i saj që nuk e pat lejuar të hynte e të lutej për shpirtëra të dashur e të dhembshur. Ajo dhe në çastet e fundit qe lutur për vendin e saj, Shqipërinë. Fjalë zemre buruan nga shpirti i saj i plagosur edhe atëherë kur Shqipëria vuante prej marrëzisë. Atëherë qe lutur: E tronditur jam se u trondit gjithë vendi im i mrekullueshëm.

Më dhemb zemra për jetët e humbura.

Plagë më hapin plagët e njerëzve.

Ajo vuante bashkë me popullin e saj, që kishte humbur rrugën në mjegullën e trazirave të vitit të mbrapshtë! Dhe u lut deri në thellësi të shpirtit...

Shqipëria qe me fat se pati një bijë të gjakut, që u bë Nëna e përbotshme.Shqiptarët nuk mund t’i harrojnë fjalët e Papa Gjon Palit II:” Në personin e Nënë Terezës, Shqipëria është e nderuar përgjithmonë”!

Po Shqipëria çfarë po bënë për Nënën Tereze? Dhe një shesh atje në qendër të Tiranës ende pret shtatoren e premtuar!

Atë që nuk ka bërë një shtet e kanë bërë dy shqiptarë, vëllezërit Lekë dhe Pashkë Gojçaj.

Të dielën, më 10 shtator 2000, Nëna Terezeqe e gjallë mes shqiptarëve të New Yorkut. Ishte po ajo butësi, dhembshuri pa

fund, sakrificat, fjalët e ngrohta, lutjet e saj, sa hyjnore aq dhe njerëzore.Ajo shtatore e gjallë përbënte pamjen magjike në atë mëngjes tek rrinte ashtu e mbështjellë nën pëlhurën bardhë e blu, pamje e shamisë së saj karakteristike. E vendosur në të majtë të hyrjes së kishës katolike “Zonja e Shkodrës” në Hartsdale, shtatorja kishte sjellë të gjallë mes njerëzve, besimtarëve, atë vetë, Shenjtoren shqiptare. Mbi piedestalin e statujës qëndrojnë të varura në ajër 86 balona, bardhë e blu, secila përfaqëson një vit jetë të Nënës Terezë. Do të ishte magjik çasti, kur ato balona do të shkëputeshin nga shtatorja dhe si shpirtra do të rendnin drejt qiellit në kërkim të shpirtit të shenjtë. Shpirti i asaj që presidenti Clinton e pat përcaktuar si: “ gjigande e epokës tonë, frymëzim dhe sfidë në të njëjtën kohë për këdo”, dukej se ishte aty i gjallë, në Kishën Katolike” Zonja e Shkodrës”, ishte aty mes atij lumi njerëzish që kishte vërshyer nga Oqeani i madh njerëzor, për të qenë dëshmitarë të

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

përurimit të gëzueshëm.

Shqiptarët duket se këtë të dielë kishin vërshuar nga të gjithë anët për të mos iu shpëtuar çasti i mrekullueshëm i takimit me Nënën Terezë. Të vonuarit e kishin të vështirë edhe për të zënë një vend në meshë, por edhe për të gjetur një vend për të parkuar makinat. Rrallë ka patur aq shumë njerëz si këtë të dielë.

Ora 12.00. Asgjë nuk pipëtinte veç kumbimit të zërit të Ipshkvit të Kosovës, imzot Mark Sopi, të cilit iu besua mesha e veçantë. Një meshë që la mbresa tek besimtarët dhe u komentua gjatë nga shqiptarët. Imzot Mark Sopi, kishën katolike” Zonja e Shkodrës”, të ndërtuar nga shqiptarët e New Yorkut, e quajti tempullin e të gjithë shqiptarëve dhe e krahasoi me tempullin e parë kushtuar Jezu Krishtit në Jeruzalem. Ipeshkëvi i Kosovës falenderoi komunitetin për kontributin e dhënë nga shqiptarët e Amerikës për luftën në Kosovë. Ndihma e pakursyer e shqiptarëve të Amerikës i lehtësoi vuajtjet e shqiptarëve të Kosovës. Mesha ishte dhe një apel për miqësi e vëllazërim mes shqiptarësh.

Imzot Mark Sopi është përfaqësues i një familje të dalluar shqiptare, e cila ka krijuar traditën e vet në shërbim të perëndisë.

Ka tashmë disa përfaqësues nga kjo familje si: Dom. Dr. Mikel Sopi, dom. Viktor Sopi dhe tri murgeshat Sopi.

Me shumë kureshtje u ndoq edhe fjalimi i patër Pashko Gojçaj, i ardhur nga malësia e Tuzit posaçërisht me rastin e vendosjes së shtatores së Nënës Terezë. Ai vlerësoi lartë kontributin e vëllezërve Lekë dhe Pashko Gojçaj, të cilët me bamirësinë e tyre po nderojnë veprën e shenjtërisë së saj, Nënës Terezë.

Më pas foli ndihmës famullitari John Gibson dhe famullitari i komunitetit katolik, i përndershmi Dom Pjetër Popaj.

Pas ceremonisë së meshës, rreth orës 1 PM, besimtarët, nën kryesimin e imzot Mark Sopit, të shoqëruar prej Dom Pjetër Popaj dhe nga grupi i fëmijëve të veshur me të bardha, shkuan drejt statujës. Çaste emocionate.Imzot Mark Sopi e bekon me ujin e bekuar statujën e përjetësimit të Nënës Terezë. Ndërkaq, zoti Lekë Gojçaj së bashku me vajzën e tij, Suzi dhe vëllai i tij, Pashko së bashku me vajzën e vet, Dajanën, filluan të zbulojnë trupin e shtatorës të mbuluar nga pëlhura e bardhë.

Dalëngadalë zbulohet bazamenti, pastaj fëmija simbol, pastaj ajo e gjitha, nëna e të gjithë botës, për të cilën ish presidenti i

25

Rudina Gojçaj reciton poezi për Nënën Tereze

Loresa Gjonaj reciton poezi për Nënën Tereze në gjuhën angleze

Italisë,Oskar Luigji Skalforo pat shkruar:”Jeta e të voglës –së madhe motër , u qe kushtuar e tëra të tjerëve”.

Qindra besimtarë ndjekin me emocion ceremoninë. Pashko Gojçaj pret fillin që mbante 86 balonat- 86 vitet jetë. Dhe ato ngrihen lartë në qiellin e përhimtë. E gjithë ceremonia është emocionuese: ja vëllezërit Gojçaj, që janë dhuruesit e kësaj shtatoreje tek ndezin qirinjtë në të dy anët e statujës.

Të gjithë e qarkojnë statujën dhe seicili kërkon ta prekë sikur po prek atë vetë, nënën e madhe të gjithë botës. Askush nuk do që të shkëputet prej saj edhe pse organizatorët kanë paralajmëruar dhe një drekë. Ndoshta u vinte keq që ta linin të vetmuar dhe vetë të treteshin në sallën”Nënë Tereza” për drekën e rastit.

Dalëngadalë sheshi u boshatis, por ajo ishte edhe atje brenda, së bashku me ata.

Salla ku ishte shtruar dreka u mbush shpejt. Mes të gjithëve ndjehej e gëzuar dhe e qeshur edhe ajo, nënë e vëllezërve bamirës, Katrinë Gojçaj, 85 vjeçarja, që nuk e ndjen moshën mes këtij gëzimi, ku të bijtë janë në krye të festës së shpirtit të Nënës Terezë. Ajo, tek qëndron mes dy bashkëshorteve të djemëve,Tonës dhe Prendës, pasqyron një ndjenjë kënaqësie e lumtërie në fytyrë.

Të pranishmit në darkë i përshëndet kryetari i Këshillit të Kishës katolike, zoti Lekë Vataj, i cili falenderon mysafirët, pjesëmarrësit, vëllezërit Lekë dhe Pashko

Gojçaj për kontributin e tyre në dhurimin e statujës së Nënës Terezë.

I përndershmi Dom Pjetër Popaj falenderoi të pranishmit dhe vlerësoi edhe një herë figurën e Nënës Terezedhe dhuratën që i bënë kishës dy vëllezërit Lekë dhe Pashko Gojçaj.

Pjesëmarrësit pritën me shumë kurreshtje edhe fjalën e përfaqësuesit të zyrës së Xhulianit, majorit të New Yorkut, Daan Karrikjë, i cili i ka ndihmuar së tepërmi vëllezërit Gojçaj në përpjekjet e tyre për ta vendosur statujën në mjediset e OKB-së.

Siç tha vetë zoti Lekë Gojçaj, përpjekjet për të vendosur atë pranë pallatit të qelqtë nuk do të rreshtin. Vëtë nëna Tereze tha ishte një OKB më vete, misioni i saj ishte në të gjithë botën dhe ajo ndihmoi e u lut për të gjitha kombet. Siç ka thënë Zhak Shirak: “Nënë Tereza paraqiti befas atë virtyt bashkimi për të cilin ka aq shumë nevojë bota sot”. E pra ajo nuk u takon vetëm shqiptarëve, por edhe kombeve të tjerë.

- Nënë Tereza, është i vetmi shenjt që i mori të gjithë çmimet në të gjallë të vet, madje dhe çmimin”Nobel”- shprehet Lekë Gojçaj, i cili tek e mori fjalën në darkën e shtruar me atë rast, përmendi një takim të tij në 1987 me Imzot Rrok Mirditën.

Ateherë ai e kishte pyetur Imzot Mirditën: a mendoni ju imzot se Nënë Tereza lindi shenjtore pikërisht nga vuajtjet e mëdha të nënave dhe vajzave shqiptare?...

Vëllezërit Gojçaj dhe tërë pjesëtarët e

26

Jeta Katt olike

familjes së tyre do të ndjeheshin shumë të emocionuar kur patër Pashkë Gojçaj u dhuroi atyre një kryq dimensional prej druri ulliri, ku dukej i vizatuar një kryq tjetër i bronxtë, si ai që mbante në gjallje të vet në gjoks vetë Nëna Terezë.

Emocionues ishte dhe çasti kur Lekë Gojçaj do të thoshte përpara pjesëmarrësve se dhurata e tij ishte simbolike.

- Kur isha në Kalkutë, tha ai, në varrimin e Nënës Terezë, pashë mijëra fëmijë indianë që qëndronin për orë të tëra në radhë me nga një lule të vetme në duar dhe prisnin të nderonin me të Nënën mëshirmadhe.

KORRIK - DHJETOR 2000

Për mua tha ai, kjo shtatore ka vlerën e atyre luleve që mbanin në duar fëmijët.

Njeriu dhuron aq sa mundësi ka. Ndoshta ato lule më kanë nxitur për një statujë në Kalkuta.

Më pas, Dom Pjetër Popaj, u dhuroi vëllezërve Gojçaj një dhuratë që përkon me dy ikona të bekuara nga Papa i Vatikanit. .... Vonë besimtarët lanë kishën dhe morën rrugën e kthimit. Kishin kaluar një ditë të ngarkuar me aq shumë emocione, një ditë që do të zërë vend të veçantë në kujtesën e tyre. Përpara se të largoheshin,

shumë prej tyre shkonin dhe e preknin statujën, si për t’i thënë se do të shiheshin më shpesh tash e tutje.

Kur ishin larguar të gjithë, i afrohet statujës dhe e përkëdhel me një përkujdesje të qelqtë, sikur ka frikë se mos i thyhet një njeri. Ai i vjen rrotull dhe sërish i del ballazi. E sodit sikur e sheh për herë të parë dhe nuk i bëjnë këmbët të largohet. Ai ishte i fundit që kishte mbetur. Mysafirët ishin tretur tutje... Ishte skulptori Vasil Rakaj, që në statujë derdhi shpirtin e tij.

DR. IBRAHIM RUGOVA NË KISHËN KATOLIKE SHQIPTARE “ZOJA E SHKODRËS” NË HARTSDALE

E

nisa këtë shkrim të thjesht për njeriun e madh kështu, sepse ndoshta vetë rrafshi i bukur i Kodrës së Hartsdales, ku qdhe është ndërtuar Kisha katolike “Zoja e Shkodrës”, është pika më e lartë gjeografike ku është ngjitur dr. Ibrahim Rugova gjatë vizitës së tij të fundit në Nju Jork. Por. megjithse koha e qëndrimit të dr. Rugovës në mes të besimtarëve te Kisha jonë zgjati pak më shumë se Mesha, kur i përndershmi dom Pjetër Popaj i krijoj mundësinë të përshëndeste nga Altari, fjalët e tij si gjithmonë qenë të matura dhe të zgjedhura; mendimet qenë koncize dhe të mprehta; temperamenti si kurdoherë i butë; alternativat të mëdha, dhe mbi gjithçka tjetër sikur u shpreh ai vet ”Besim në të Madhin Zot dhe fill pas tij në qëndrimin e njohur pro shqiptar të SHBA”.

Pastaj me shumë finesë dhe me një sinqeritet vërtet bindës dr. Rugova i dorëzoi famullitarit dom Pjetër Popaj një gur të vogël por shumë të çmuar nga toka e Kosovës dhe duke iu drejtuar qindra njerzëve që mbushnin sallën e lutjeve tha: Megjithëse ndihmat tuaja morale dhe materiale për Kosovën arrijnë në kufinjët e lirisë, dhe ndoshta i kalojnë 100.000 paundët, unë dhuratën time simbolike e solla në xhep, por më besoni, aspak më të vogël, se peshqeshin sa ky gur, që i bëra vitin e kaluar Bill Klintonit në Shtëpinë e Bardhë. Dhe megjithëse nëpër kishat katolike duartrokitet rrallë kush, të gjitha fjalët e dr. Rugovës u përcollën me duartrokitje të shumta, me buzë në gaz dhe me shpresë

LEKË GOJÇAJ në të ardhmen, por ndoshta dikush edhe me lot në sy.

Më vonë dr. Rugova i përcjellur nga dom Pjetër Popoaj dhe grumbuj njerëzish që e rrethonin, dhe pasi u fotografua disa herë me Statujën e Nënë Terezës, u largua ngadalë drejt veturës së tij pa e kthyer kokën prapa. Por, unë që e kam shoqëruar gjithandej këto ditë, skena të tilla emocionale, kam parë edhe më shumë. Më kujtohet p.sh. takimi i dr.

Rugovës me shqiptarët në “Lehman College”, ku maturia që tregoi, urtësia, largimi nga konflikti, kapërcimi me kujdes i kurtheve të ngritura me pyetje të paramenduara, mos konfliktimi me asnjë person politik, treguan jo vetëm gjykim e vështrim të kthjellët, por edhe një vizion mbinjerëzor, të njerëzve që kombi i pranon për prijës të vet.

Pa u hyrë të tjerëve në pjesë, unë gjykoj se populli i Kosovës këtë herë nuk votoi vetëm për pushtetin lokal, vetëm për bijtë dhe bijat e tij më të mirë që kishte vënë në listat e përfaqësimit Lidhja Demokratike e Kosovës. Ai votoi për demokracinë dhe për vetë formacionin politik dhe pa dyshim për vetë Kryetarin që e udhëhoqi Kosovën për shumë vjet..

Për mua, populli simbolikisht ka votuar njëherit edhe për presidentin e vet. Unë e shohë që edhe këtë radhë, dr. Ibrahim

Rugova e ka fituar provimin e popullit. Ai faktikisht mendoj se është presidenti i vendit, president i shtetit më të ri që po lind në Evropë, në kuptimin shpirtëror dhe diplomatik, ndonëse zgjedhjet presidenciale do të mbahen vitin e ardhshëm. Në një farë mënyre, ashtu siç është Kosova e

Dom Pjetri duke marrë dhuratën pavaruir faktikisht, por pritet që të zyrtarizohet akti formal nga Komuniteti Ndërkombëtar, edhe ai është president, por pritet akti formal i zgjedhjeve të pranverës së ardhshme. Votat që fitoi dr.

Rugova ishin një plumb i nxehtë në zemër të Serbisë.

Disa dr. Rugovën e quajnë thjeshtë një lider. Mirëpo, për ta quajtur një njeri të tillë vetëm lider politik, sipas mendimit tim, kjo nuk mjafton. Ai është më shumë se një lider. Fatbardhësia, zemërgjerësia, durimi, përvujtëria dhe më e rëndësishme – rruga e shenjtë që ka ndjekur për kaq kohë, i janë shpërblyer nga dashuria që

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

populli ndjen për të. Ashtu si Jezusi. ai ka kaluar prova që vetëm njerëzit si ai mund t’i kalojnë. Ju zoti Rugova, jeni një gurthemel i shtetit më të ri që do të krijohet në shekullin e 21 në Evropë, atë që e dëshiroi gjithë populli shqiptar. Shekulli i kaluar lindi një Nënë shqiptare nga nëna kosovare – Nënën e gjithë botës. Por, shekulli i kaluar lindi dhe dr. Rugovën, njeriun e urtë e me vizion të largët për të udhëhequr popullin e tij.

Populli i Kosovës është i mrekullueshëm. Ai bëri mrekulli të panumurta.

Pati guxim t’i jepte votën tri herë Rugovës. Kjo është besë e dhënë. Dhe Rugova kështu tha atë ditë mes shqiptarëve në takimin e Bronxit.: Ne kur bëjmë marrëveshje politike, japim besën dhe secili realizon pjesën e vet, pra mban fjalën e vet. Dhe fjala e dhënë për shqiptarin është besë. Por, kur ta jep besën populli, detyrimi është shumë i madh. Ai është i bindur se kryetari Rugova është i lidhur pazgjidhshmërisht me tokën e vet.

Unë ende besoj se shalli i Rugovës është një mrekulli në vete. Për mua ai mbetet simbol i vuajtjeve të shqiptarëve por edhe ylber i gjithë trojeve të bashkuara shqiptare. Ylberi paralajmëron kohë të mirë, diell pas shtërngatës, mot të mirë pas shirave.

Shalli i juaj dr. Rugova u pati hije mbështjellë rreth qafe me atë zemër të madhe siç u kishte hije litari franceskanëve. Unë mendoj se ju jeni njeriu që i duhet Kosovës. Urtësia juaj, durimi, ruajtja e popullit të pambrojtur janë armët që u vuri në krye të kuvendit.

Aty ku është urtia e diplomacia, aty është edhe trimëria.

Bota u habit me mrekullinë shqiptare.

A nuk ishte një nga mrekullitë kthimi i gjithë shqiptarëve në tokën e Kosovës, jo si të ishte mbjellë me mina por me lule?

Vetëm trimat e lindur mund t’i dalin vdekjes për ballë. Krejt botën e la të habitur një veprim i tillë. A ju kujtohet si u lutej Presidenti Clinton refugjatëve që të prisnin deri sa të pastrohej toka prej minave që kishte mbjellë dushmani, ndërsa ata morën vrapin dhe kush të hynte i pari?!

Vetëm shqiptarët mund të vepronin kështu. Vetëm ata i ka pajisur natyra me veti të rralla. Vetëm toka e shenjtë e Kosovës mund t’i ruante ata nga kurthet që kishte ngritur pushtuesi i zi.

Vetëm mrekullitë kanë shpëtuar Kosovën. tani jemi në pritje të mrekullisë

27

Rugova me delegacionin duke ndjekur Meshën që do të japë shtetin tonë të Kosovës.

Asnjë lideri shqiptar nuk i janë dhimbsur fëmijët si dr. Rugovës. Ndoshta kjo e bëri që të rinte i gozhduar në Kosovë gjatë luftës. Gjithçka që ai bëri për Kosovën, ajo iu shpërbleu dhe do t’i shpërblejë edhe në të ardhmen.

Sytë tuaj dr. Rugova shikojnë larg. Ju atë ditë na folët edhe për rrugën e re automobikistike që do të lidh Prishtinë me Durrësin. Ajo është më shumë se një rrugë makinash, më shumë se sa një urëlidhje.

Ajo nuk do të lidh vetëm vendet. Ajo nuk do të jetë vetëm një dalje në det. Ajo dë të jetë më shumë se sa kaq. Do të bëjë atë që u trëmbën armiqtë e kombit tonë, bashkimit të shpirtërave. Tek ju pashë gjithçka këto ditë që ju shoqërova: urtësi e udhëheqje, garanci për ta çuar Kosovën

tek kombet e përparuara. Unë kam mendimin se gjithçka tek udhëheqësi i sotëm i LDK-së, tek presidenti i nesërm, është siguruar me votën e popullit, me besën e popullit dhënë udhëheqësit të vet.

Unë them se tek Kryetari Rugova edhe shkrimet, edhe fjalët, gjithçka janë gati biblike. Herë-herë mendoj se ashtu siç na dhuroi i madhi Zot Nënën Terezë, po ashtu ua dhuroi kosovarëve dhe një prijës, doktor Ibrahim Rugovën. Dhe me të vërtet ashtu duhet të jetë, sepse tek ky njeri i veçant që e ka arritur me kohë shkallën e lartë kombëtare te personaliteti te ky njeri që sikur thonë i ridha shpirt e gjalles veprës së Pjetër Bogdanit, tek ky njeri, në zyrën e thjeshtë të të cilit s’ka të tjera roje përveç fotografive të Papës Gjon Pali Dytë dhe të Nënë Terezës, pa tjetër duhet të ketë edhe diçka prej shenjëtorit të gjallë. Dhe ashtu qoftë.

Rugova me bashkatdhetarë para shtatores së Nenës Tereze në oborrin e kishës

28

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

Një kujtim i hidhur në prag të 28 Nëntorit ...Kjo ditë me shi dhe kjo datë e sotme, më kujton ardhjen time të parë në New York, në prag të ditës se Flamurit. Erdha tek im gjysh të cilit pas 45 vjetësh ndarë nga familja i qe refuzuar kthimi në atdhe për arsye sepse kishte shkruar libra kundër regjimit komunist të Tiranës.

ALBANA MELYSHI LIFSCHIN Kur Shqipëria u çlirua nga pushtimi fashist, ai u kthye nga lufta me iluzione e aspirata, si shumëkush, aspirata të cilat u tradhëtuan që momentin e parë të mbërritjes në shtëpinë e vet ne Mirditë. Shtëpinë e tij dykatëshe e gjeti të djegur e rrafshuar përdhe. Ky qe mesazhi i parë që mori ai nga shteti i ri “demokratik”. Pasanikët u çpronësuan. Jo më prona private! Ai u çpronësua, u dogj dhe familja i qe flakur në internim edhe pse ai, i zoti i shtëpisë, kishte marrë pushkën e ishte bashkuar me lëvizjen nacional çlirimtare, si nacionalist. Sigurisht në ato kushte nuk pa rrugë tjetër veç ikjes. Jetoi në fillim në Kanada e më pas në New York, USA. Këtu u bë anëtar i organizatës panshqiptare VATRA, dhe shkroi e botoi me shpenzimet e tij libra të karakterit dokumentar duke i ngritur lavdi dëshmorëve të atdheut, viktimave që u vranë pa faj, (tetë nga ata ishin vetëm nga fisi i tij) atdhetarëve që s’u përmenden nga propaganda komuniste kurrë apo u lanë qëllimisht në heshtje.

45 vjet larg familjes se tij, pa u martuar për së dyti, duke jetuar i vetmuar me kujtime e shpresa. Në 1989 nga New York-u i dërgoi papritur një telegram familjes së tij në Shqipëri ku thoshte:

“Mbusha 90 vjeç, a mund të vij të vdes në vëndin tim?”

Këtë telegram familja e tij guxoi ti a tregonte qeverisë për të marrë leje për ta pranuar babanë e harruar ne atdhe, në familje. Pas shumë hezitimesh, kërkesa “u pranua”. E vura në thojza këtë fjalë sepse vetëm tre ditë pas mbërritjes në Shqipëri, kur djemtë e vajza e tij akoma s’po mësoheshin me figurën e këtij plaku të hajthëm e të gjatë që ndryshonte shumë nga përfytyrimi i mbetur në kujtimet e fëmijërisë, në shtëpinë e se bijës plasi Sigurimi i Shtetit i cili “i bindi” që ishte bërë një gabim i madh në dhënien e vizës plakut dhe se duhet të kthehej mbrapsht nga kishte ardhur. E pabesueshme, por e vërtetë.

90 vjeçari, im gjysh, në një karrike invalidi, atë fund dhjetori në prag të vitit të ri 1990, u zvarit deri tek dera e avionit në Rinas me peshën e një brenge të papërshkrueshme.

Me hapjen e ambasadës amerikane në Tiranë, unë pata mundësinë të merrja vizën për USA, për të qenë pranë tij në ditët e fundit. Refuzimi i atdheut dhe vetmia në këtë brengë të thellë i shkatërruan përfundimisht atë pjesë të jetës që i kishte mbetur.

Nuk pata fat të rrija shumë me të. Ai vdiq në Calvary

Hospital, N e w York, i diagnostikuar

tashmë me kancer pa realizuar të vetmen dëshirë: vdekjen e tij në tokën e vet.

Si kujtim më mbetën librat që kishte shkruar e disa shënime të fundit shtypur në një makinë shkrimi të vjetër që përshëndesnin ardhjen më së fundi të Demokracisë së vërtetë në Shqipëri.

Sa herë vjen 28 Nëntori më kujton atë ditë me shi, si ditën e sotme, të takimit të fundit me tim gjysh. Ai quhej Nikollë Melyshi.

28 Nëntor 2000

Fan Noli

Hymni i Flamurit O flamur gjak, o flamur shkab O vend, o vatr’ o nën’ e babë Lagur me lot, djegur me flagë Flamur i kuq, flamur i zi Fortesë shkembi, tmerr tirani S’të tremb Romani as Veneciani As serb Dushani, as Turk sulltani Flamur i madh për vegjëli Flamur që lind Shën Kostandinin Pajton Islamn’ e Krishtërimin Çpall në mes feve vllazërimin Flamur bujar për njerëzi Me Skenderbenë u lavdërove Dhe në furtunë i fundmi u shove Me Malon prapë lart vrapove, Yll i pavdekur për LIRI..

DOKTORËT DHE ETËRIT E KISHËS Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

Mark K. Shkreli Shpesh kemi lexuar ose dëgjuar shprehjen “doktorët e kishës” dhe kemi pyetur veten përse i quajmë ashtu dhe kush janë, vallë, ata.

Kur dëgjojmë fjalën “doktor”, menjëherë kujtojmë për mjekët dhe shkencëtarët e lauruar në shkallë të lartë akademike. Pra, a mos Doktorët e Kishës janë mjekë ose shkencëtarë? Mjekë me siguri jo, por shkencëtarë, disa prej tyre, gjithësesi po. Ata nuk u bënë shkencëtarë duke mbrojtur ndonjë disertacion, duke fituar diploma me tituj të lartë nga kolegjet, akademitë, ose universitetet botërore.

Doktorët e Kishës janë shenjtër të cilët e kanë fituar titullin Doktor të Kishës me punën, veprat, predikimet dhe mënyrën e jetesës së tyre deri sa ishin gjallë. Titullin “doktor” nuk e fituan gjatë jetës së tyre mbi tokë por u shpallën “Doktorë të Kishës” pas vdekjes, nganjëherë edhe pas qindra vitesh, nga Papët e Romës. Deri tani, papët u kanë dhuruar këtë titull të lartë 32 shenjtërve, një nga ata edhe ilirasit, pra shqiptarit, Shenjtit Jeronim, për të cilin do të shkruajmë një herë tjetër në Jetën Katolike.

Falë internetit mu mundësua t’i gjej jo vetëm emrat e tyre por edhe disa të dhëna për ata. Në vazhdim po i shënojmë të gjithë ata që gëzojnë titullin “Doktor i Kishës”, të radhitur sipas vitit të lindjes, me një koment të shkurtër.

1. Shën Athanasi (297-373). Ipeshkëv i Aleksandrisë. Kundershtar i fuqishëm i Arianizmit. Babai i Ortodoksizmit (por jo i fesë ortodokse).

2. Shën Efremi i Sirisë (306-73).

Shpjegues (Exegete) biblik, shkrimtar i librave dhe teksteve kishtare. I quajtur Harpë e Shpirtit të Shenjtë.

3. Shën Hilari i Puatjesë (315-68).

Ipeshkëv. I quajtur Athanasi i Perëndimit.

4. Shën Qirili i Jerusalemit (315-87).

Ipeshkëv dhe kundërshtar i Arianizmit në Lindje.

5. Shën Basili i Madh (329-79). Një nga Tre Etërit Kapadocian. Babai i

Monasticizmit në Lindje.

6. Shën Gregori i Naziansus (330-90). I quajtur Demosteni kristian për arësye të gojëtarisë dhe, në Kishën Lindore, Teologu. Një nga Tre Etërit Kapadocian.

7. Shën Ambrozi (340-97). Një nga katër doktorët tradicional të Kishës Latine.

Kundërshtar i Arianizmit në Perëndim.

Ipeshkëv i Milanos.

8. Shën Jeronimi (343-420). Një nga katër doktorët tradicional të Kishës Latine.

Babai i shkencës biblike. Përkthyes i Bibles së quajtur “Vulgata”, e cila edhe sot e kësaj dite, me disa ndryshime, është në përdorim nga Kisha Katolike Romake.

9. Shën Gjon Krizostomi (347-407).

Ipeshkëv i Konstadinopojës. Pajtor i predikatarve, i quajtur Gojë-arti për arsye të gojëtarisë së tij.

10. Shën Augustini (354-430). Ipeshkëv i Hipos. Një nga katër doktorët tradicional të Kishës Latine. Doktor i Hirësisë.

11. Shën Qirili i Aleksandrisë (376-444).

Patriark i Aleksandrisë. Kundërshtar i Nestorianizmit. Kontributor kyç i Kristololgjisë.

12. Shën Pjetri Krisologu (400-50).

Ipeshkëv i Ravenës. I quajtur Fjalë-arti.

13. Shën Luani I i Madh (400-61). Papë.

Ka shkruar kundër heresisë Nestoriane e Monofizite dhe gabimeve të Manikeizmit e Pelagjianizmit.

14. Shën Gregori I i Madh (540-604).

Papë. I katërti dhe i fundit nga katër doktorët tradicionalw të Kishës Latine. Ka mbrojtur epërsinë papnore dhe ka punuar për reformën klerike e monastike.

15. Shën Isidori i Sevillës (560-636).

Kryeipeshkëv, teolog, historian. I vlerësuar si një nga njerëzit më të ditur të kohës së tij.

16. Shën Bedi i Nderuar (673-735). Prift benediktin. Babai i historisë angleze.

17. Shën Gjon Damaskeni (675-749).

Teolog grek. I quajtur Orator i Artë për arsye të gojëtarisë së tij.

18. Shën Pjetri Damian (1007-72).

Benediktin. Reformator i kishës dhe i klerit.

19. Shën Anselmi (1033-1109).

29

Kryeipeshkëv i Kanterberit. Babai i Skolasticizmit.

20. Shën Bernardi i Klervos (10901153). Sistercian. I quajtur Doktor i Qetë për arsye të gojëtarisë së tij.

21. Shën Antoni i Padovës (1195-1231).

Frat Françeskan. Doktor i Ungjillit.

22. Shën Alberti i Madh (1200-80).

Dominikan. Pajtor i shkencëtarve të natyrës; i quajtur “doctor universalis”, “doctor expertus”.

23. Shën Bonaventura (1217-74). Teolog Françeskan. Doktor Engjëllor.

24. Shën Toma Akuinas (1225-74).

Filozof dhe Teolog Dominikan. I quajtur Doktor Engjëllor. Pajtor i shkollave katolike dhe i arsimit.

25. Shën Katërina e Sienës (1347-80).

Mistike. I dyti doktor femër.

26. Shën Tereza e Avilës (1515-82).

Murgeshë Karmelite me origjinë spanjole.

Mistike. I pari doktor femër.

27. Shën Pjetri Kanisius (1521-97).

Teolog Jezuit.

Prijës KundërReformacionit.

28. Shën Gjoni i Kryqit (1542-91).

Bashkë-themelues i rregullit të Karmeliteve Diskalse. Doktor i Teologjisë Mistike.

29. Shën Robert Belarmini (1542-1621).

Jezuit. Mbrojtës i doktrinës të sulmuar gjatë dhe pas Reformacionit. Ka shkruar dy katekizma.

30. Shën Françesku i Sales (1567-1622).

Ipeshkëv, prijës i Kundër-Reformacionit.

Pajtor i shkrimtarëve katolikë dhe i gazetarisë katolike.

31. Shën Alfons Liguori (1696-1787).

Pajtor i rrëfyesve dhe moralistëve.

Themelues i Redemptoristëve.

32. Shën Tereza e Lisjo (1873-1897).

Murgeshë Karmelite françeze. E njohur si “Lulja e Vogël”, autobiografia e saj “Tregim i Shpirtit” është bërë vepër shpirtërore klasike, duke frymëzuar miliona për të ndjekur atë në “Mënyren e Thjeshtë” të shenjëtrimit. Më parë pajtore e Misioneve, më 19 tetor 1997 Papa Gjon Pali II e shpall të tretën femër Doktor të Kishës.

30

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

Liderët Fetar Kosovar të Barabart me të Gjitha Shtetet e Botës Imzot Mark Sopi dhe Krye-Myfti Dr. Rexhep Boja pjesëmarrës në Takimin “Angazhim për Paqen Globale” pranë Kombeve të Bashkuara Mark K. Shkreli Në qytetin madhështor të New Yorkut më shumë se dymijë udhëheqës fetarë të të gjitha besimeve të rruzullit botëror duke përfshirë edhe përfaqesues të sekteve numerikisht të vogla, prej 28-31 gusht 2000, për herë të parë u tubuan në pallatin e Kombëve të Bashkuara për të marrë pjesë në Samitin Botëror të Paqës të liderëve fetarë. Është besimi i Kombëve të Bashkuara dhe i liderëve fetarë se për mbajtjen e paqes është i nevojshëm kooperimi në mes të feve dhe liderëve politikë. Në fjalën përshendetëse Sekretari i Përgjithshëm i O.K.B-s, Kofi Annan, deklaroi: “Të gjitha fetë në vetëqenie janë pozitive, por çdo fanatizëm fetar është i rrezikshëm dhe i dëmshëm. Fanatizmi fetar ka qenë shkak i shumë luftërave të përgjakshme. Fanatizmi fetar është shkak i mosdhënies se të drejtës gruas dhe mos respektimit të të drejtave të njeriut në përgjithësi. Por jam i kënaqur që flas para kësaj mase. Kjo është një ndër bisedat më të vlershme dhe më të rëndësishme të karieres sime sepse po u flas liderëve shpirtërorë të mbarë botës”.

Organizatorët e samitit thonë se ky ishte tubimi më i madh i kësaj natyre mbajtur deri më tani, pra i civilizimeve fetare dhe nacionale.

Kosova përfaqësohej nga Ipeshkvi i Kosovës i Përlarti Imzot Mark Sopi dhe kryetari i Bashkësisë Islame të Kosovës, Krye-Myftiu Dr. Prof.

Rexhep Boja. I ftuar ka qenë dhe perfaqësuesi i serbëve të Kosovës, Artemije, por ai nuk kishte ardhur me pretekst se ishte i zënë.

Në këtë samit, përpos kumtesave të shumta që u lexuan, u shfaqën edhe pjesë të riteve fetare, bekime dhe pjesë praktike të feve të ndryshme që u përcollën me duartrokitje.

Duhet theksuar se as çështja e të humburve dhe të burgosurve politikë

Imzot Mark Sopi

shqiptarë që dergjen në burgjet e Serbisë nuk u anashkalua. Këtë çështje e preku që ditën e parë të punimeve të

Kryemyftiu Dr. Prof. Rexhep Boja

samitit, Rev. Dr. Joan Brown Campbell, drejtoreshë e Departamentit Fetar në Chautauqua Institution në New York dhe ish-sekretare e përgjithshme e National Council of the Churches of Christ in the USA (NCCC), ku regjimit të diktatorit serb iu bë kritikë e rreptë dhe u kërkua lirimi i të burgosurve.

Sesioni i 30 gushtit, që kryesohej nga rabaj Arthur Schneier nga New York-u, iu kushtua konflikteve në Ballkan. Në këtë sesion morën pjesë Mons. Marko Zovkoviq nga dioçezi i Sarajevës, Ipeshkvi i Zagrebit Josip Bozhaniq, Ipeshkvi i Kosovës Imzot Mark Sopi, Mustafa Ceriq, Reis ul Ulema për Bosnje dhe Hercegovinë, Hiresia e tij Dr. Rexhep Boja KryeMyfti i Kosovës, dhe Metropoliti i Kishës Ortodokse serbe për Amerikën

lindore Hirësia e Tij Mitrofan, dhe shumë të tjerë.

Ipeshkvi i Kosovës, Imzot Mark Sopi në kumtesën e tij preku gjendjen aktuale në Kosovë dhe përmendi rolin që është duke e luajtur kisha Katolike.

Ai përmendi aktivitetin e saj si në Kosovë ashtu edhe në arenën ndërkombëtare.

Kurse KryeMyftiu Dr. Rexhep Boja në kumtesën e tij foli për rolin që Organizata e Kombeve të Bashkuara, Rev. Dr. Joan N.A.T.O. dhe Brown Campbell KFOR-i luajtën që te populli shqiptar të ndodh mrekullia dhe ata masovisht të kthehen në vendlindjen e tyre.

Të dy kryetarët e bashkësive fetare konkluduan se pa zgjedhjen e statusit definitive të Kosovës ashtu siç është përcaktuar populli i saj nuk do të këtë stabilizim të mirëfilltë në Ballkan.

Zz. Sopi dhe Boja patën disa takime me personalitete të shumta gjatë zhvillimeve të punimeve të Samitit.

Imzot Mark Sopi, më 10 shtator, me rastin e ceremonive përkujtimore për Nënën Tereze, celebroi Meshën pontifikale dhe bëri bekimin e shtatores së Nënës Tereze e cila u vendos në oborrin e kishës. Shatorja madhështore, e punuar prej bronzi, është dhuratë e vëllezërve Lekë dhe Pashko Gjeto Gojçaj. Vëllezërit Gojçaj janë mirëbërës të njohur të komunitetit shqiptaro-amerikan. Pas Meshës dhe ceremonisë së bekimit të shtatores, Imzot Sopi dhe At Pashko Gojçaj, famullitar i Tuzit, që kishte ardhur enkas për këtë rast, ishin mysafir nderi në banketin e përgaditur nga famullia “Zoja e Shkodrës” në Qendrën Kulturore “Nëna Tereze”.

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

31

Në New York, me sukses u mbajt Festivali i Dhjetë Jubaliar Shqiptar

Festivali-suksesi ynë i përbashkët

F

10 dhjetor 2000

estivali i 10të shqiptar, përkon me 10 vjetorin e slloganit të demostratave studentore të 8 dhjetorit 1990, nisja e rrëzimit të murit komunist në Shqipëri, që do të hapte kufijtë dhe do të jepte mundësinë e daljes së shqipëtarëve nëpër mbarë botën. E pra këta artistë të emigruar nga Shqipëria dhe Kosova të ardhur në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, bashkohen në këtë ditë me vëllezërit e tyre të lindur në Amerikë, dhe i japin një larmi këtij festivali sikur ndonjëherë. Një organizim i shkëlqyer ky i qendres "Nëna Tereze", e varur kjo e fundit nga Kisha Katolike Shqipëtare "Zoja e Shkodres", këtu në New York. Dom Pitër Popaj dhe Dom Gjon Gibson mund të themi me gojën plotë që janë baza e organizimit të ketij festivali si dhe të shumë aktiviteteve të tjera kulturore .

Por vlen të përmëndim këtu dhe pjesëtarët e tjerë të stafit organizues që pa dyshim kanë bërë një punë kolosale, Mark K. Shkreli (Kryetar i Komisionit Organizues), Nik Z. Gjuravçaj (Zëvendës Kryetar i

EVIS KOKALARI Komisionit Organizues dhe drejtues programi), Gjon Chota, Vera Chota, Prenk Curanaj, Mark Gjelaj, Martin Gojçaj, Vera Gojçaj, Mhill Krasniqi, Arenc Leka, Alex Lulaj, Elza Lulaj, Lena Lulgjuraj, Ismer Mjeku, Gjovalin Nikçi, Fran Pllumaj, Zef Selca, Frank Shala, Sandër Sinishtaj, Martin Smajlaj, Rosa Smajlaj, Simon Vukel, Alex Zadrima.

Qëllimi i këtij festivali ishte vetëm një: "Prezantimi i artistëve të folklorit të Komunitetit Shqiptarë dhe gjithashtu ta mbajë këtë Komunitet të bashkuar, pa dal-

Konferensierët e festivalit Edlira Athanas dhe Simon Vukel

lim feje, krahine apo ideje". Dhe padyshim kjo shihet qartë që është arritur më së miri, këtu në Amerikë, sidomos vitet e fundit.

Festivali hapet me vargjet e At Gjergj Fishtës "Lamturirë o Shqipëri", e shoqëruar nga një lahutë dhe një fyell dhe e pasuar nga recitimi me shumë shpirt i Gjovalin Nikçit. Në sfond disa fotografi nga nëntë festivalet e kaluara, ndërkohë që spektatorët kishin mundësinë të lexonin një historik të shkurtër të këtyre festivaleve në broshurat që u shpërndanë në hyrje të sallës.

Programi ndiqet nga disa skeçe të grupit të Detroit, që prekin temat kyçe të emigrantëve këtu në Amerikë, e më pas pasohet nga këngëtare të muzikës së lehtë dhe asaj popullore. Sigurisht vlen të përmendim këtu Gezim Nikën që solli "Këngën Lirike", Eli Farën që solli këngën popullore të jugut, Anita Bitrin që me zërin dhe violinën e saj solli këngën arbëreshe, Vjollca Lukën dhe

Vasil Markun që sollën aq bukur këngën shkodrane, Gjovanin nga Ulqini, Remi Jakupin që solli "Me fat te qoftë Kosove lirija", etj.

Ky festival sjell gjithashtu në skenën e tij disa këngëtarë të rinj si Ornela Zela Bollano që prezanton veten me një nga këngët më ritmike të tezes së saj të madhe e të pavdekshme Vaçe Zela, e cila u prit shumë ngrohtë nga publiku, Elina Duni, 19vjeçarja e thjeshtë që vetëm me një kitarë në dorë prek spektatorin me këngën Tiranase "Qamilja" dhe e ben këtë dhe me një interpretim tjeter vërtet të mirë të një blues-i amerikan, këngëtari i ri Albert Popaj, i lindur në Amerikë që solli këngën "Bashkë e kemi historinë", Luigj Tinaj me "Vendi im", etj.

Të gjithë këta këngëtarë sollën kaq te gjallë kulturën, traditën shqiptare, që ata e ruajnë më së miri. Ndjehem mirë të them që

32

Jeta Katt olike ka filluar një bashkëpunim i shkëlqyer midis

KORRIK - DHJETOR 2000

humbur as edhe një edicion të këtij festivali duke hyrë në traditën e tij këtë vit me një koreografi të Nasër Hamitit., dhe gjithashtu grupi Rozafati pranë kishës "Zoja e Shkodrës" me "Lojën e piratëve të Ulqinit".

Edlira Athanasit me qëndrim në Boston, e cila ka drejtuar si dhe pesë shfaqje të tjera dramatike si anëtare e "Dante Alighierit Theatre" të këtij qyteti dhe Simon Vukel i cili ka shërbyer si Mjeshtër i Ceremonive dhe në festivalet e mëparshëm e gjithashtu është anëtar i Komisionit Organizues të Festivalit.

Duke patur parasysh që sikurse organizatorët dhe një pjesë e këngëtarëve dhe

Besim Muriqi

të gjithë shqiptarëve, Behar Neli toskë, gegë, Mysliman, Orthodoks e Katolikë. Komuniteti Shqiptar i Amerikës po shkrihet në një të vetëm, dhe jam e idesë që vetëm kështu mund te ruajmë me fanatizëm kulturën tonë, traditat, gjuhën e zakonet, dhe vetem kështu mund të arrijmë ti përcjellim ato tek brezat e rinj që do të na pasojnë.

Rrënqethëse ishte poema e autorit Sali Mani, "Vetvrasja", e interpretuar nga ai vetë, Qytetarë Nderi i Malësisë së Madhe që nga viti 2000, do të thoja pa ngurim një Fan Noli

Melodi Instrumentale

i dytë po i kthehet komunitetit tonë shqiptar këtu në Amerikë, i cili ka shkruar më shumë se 300 tekse dhe 100 kompozime. Po aq rrënqethës qe dhe pjesa "The ghost of Kosova soldier", hija e një ushtari në moshë të re, i vrarë në Kosovë i afrohet dhe i flet nënës së tij e cila tashmë e veshur me petkun e vdekjes të së birit ka vënë kujën.

Po aq e bukur ishte dhe koreografia tjetër me motive kosovare e shqiptares nga Tirana Joli Paparisto, që drejton grupin e valleve të Detroit. Valltarët e Shqiponjes ishte një grup tjetër që u prezantuan me një koreografi të Silvia Ndrejaj. Grupi i i Fondit të Përbashkët të Patersonit që nuk kanë

Bukurije Funiçi

Kënga folklorike shqiptare mban ndër vete shume instruGjovani Gjonaj mente, çiftelinë, sharkin, daullen, fyellin, dajren, lahutën, etj. Një shpalosje të të vallëgjerë të tyre sollën në festival Grupi i tarëve ishin Rozafatit me një melodi me çifteli dhe me amatorë, ky një koreografi të Behar Nelit. Alfred Popaj, i festival pa cili ka filluar veglën e fizarmonikes dhe të dyshim ishte një çiftelisë që në moshën 12 vjeçare, shoqëron sukses, duke u Christ Ivezaj që këndoi "Në Muzeun munduar të mbylHistorik", Behar Neli prezantohet gjithashtu lim njërin sy për me një pjesë me fyell. Të gjithë këta trego- disa probleme jne qartë për ruajtjen e traditës dhe folklorit dhe vështirësi shqiptar. Gjithashtu krah tyre kishim dhe teknike që u interpretimin dinjitoz të Arenc Lekës që ndeshën gjatë prezantohet në festival me pjesën e kom- festivalit, na pozuar nga vete ai "Lozonjarja". ngelet vetëm të Një meritë të veçantë i shkon pa shpresojmë që dyshim dhe prezantuesve të këtij festivali, në festivalet e

Alfred Popaj

Remi Jakupi

Grupi i Detroitit: Vallja e Shqipeve

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

Eli Fara

ardhshëm keto probleme të kthehen në eksperiencë për Komisionin Organizues.

Siç shihet qartë numri i pjesëmarrëseve ishte më i madh dhe më i larmishëm dhe përfshinte një hapësirë më të gjerë se kurrë: New York, New Jersey, Connecticut, Massachussetts, Michigan, Zvicer, Shqiperi, Mali Zi e Kosovë. Ky festival u ndoq nga rreth 1800 spektatorë në sallën e "Lehman College" dhe falenderimi më i madh i shkon këtyre te fundit për këtë pjesëmarrje masive. Dhe Kryetari i Komisionit Organizues, Mark Shkreli ju premton si shpërblim për besnikërinë tuaj, në të ardhmen do të pregatise aktivitete edhe më tërheqëse për publikun shqiptare dhe atë të huaj. Ju themi të gjitheve Mirupafshim në Festivalin 11-të Shqiptar.

Përfitova nga rasti mbas mbarimit të festivalit t’i marrë disa intervista të shkurtra disave prej organizatorëve të këtij festivali, dhe sigurisht duke e filluar atë me Dom Pjetër Popajn:

Elina Duni

Anita Bitri

Evis Kokalari: "Dom Pjetër si ndiheni mbas këtij festivali?"

Dom Pjetër Popaj: "Ndjehem mirë, qëllimi i festivalit është të ruajmë traditat e bukura dhe të lashta shqiptare që ekzekutohen nëpërmjet këngëve,valleve , veglave muzikore e kostumeve të shumëllojshme të vendeve tona, e gjithashtu me këto festivale zgjojmë talente të reja që do të mbartin traditat tona ndër vitet që do pasojnë.

Evis Kokalari: "Dom Pjeter, çfarë do të dëshironit t’i shtonit festivalit të ardhshëm?"

Dom Pjeter Popaj: Duke buzëqeshur ëmbël përgjigjet: "Pa dyshim një sistem të ri të zërit" Evis Kokalari: "Jam e sigurt Dom Pitër që festivali i ardhshëm do të jetë një sukses më i madh se ky i këtij viti".

Mark Shkreli, Kryetari i Komisionit Organizues, kur e pyeta se si ndihej mbas shfaqjes thotë "Eshtë vërtet kënaqësi për të parë gjithë këta të rinj, shumica të lindur këtu në mërgim, të këndojnë shqip e të val-

Grupi i valleve i Shkollës Fondit të Përbashkët , Paterson

lëzojnë valle të folklorit shqiptar, ose duke luajtur skeçe humoristike shqip. Ky fenomen më bën të besoj se një ditë, pas qindra vitesh, ndoshta dikush do të shkruaj me admirim për mërgatën shqip-

Vjollca Luka

Gëzim Nika

Sali Mani

Albert Popaj

33

34

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

përqëndruar mbas pasur. Së dyti, pasi ky i fundit ishte një festiskenës, çdo gjë ishte e val jubilar, më erdhi mirë që u festua në një mrekullueshme. Persa i kohë me lirinë e Kosovës dhe në mënyrë perket falenderimeve figurative do të thoja se kishim një bashkim mendoj se "Grupi të të gjitha trojeve shqiptare në skenë e tij".

Rozafati", i Qendrës Një falënderim i veçantë i shkon "Nëna Tereze", pranë grupit të Detroit dhe të gjithë interpretuesve kishes "Zoja e Shkodres" të tjerë, ata ishin të mrekullueshëm dhe soldhe Komisioni lën në skenë një shfaqje shumë të bukur.

Organizues kanë bërë një Uroj që spektatorët të jenë kënaqur nga kjo punë shumë të madhe shfaqje dhe të na falin për problemet e për të realizuar këtë vogla që ne ndeshëm gjatë tij. Një falenderFestival, sidomos për më im i veçantë i shkon Dom Pjeter Popajt, tepër që ky ishte i dhjetë Mark Shkrelit dhe të gjithë anëtarëve të Arenc Leka Ornela Zela shqiptar që u zhvillua në Komisionit Organizues që punuan vërtet shumë për realizimin e tij. Gjithashtu do taro-amerikane dhe do ta vlerësoj atë ashtu "Lehman Center" më 10 dhjetor 2000.

"Ndjehem shumë i lehtësuar dhe jam doja të falenderoja dhe të gjithë Komunitetin si ne sot vlerësojmë arbëreshët që e kanë ruajtur gjuhën dhe kulturën dhe sot, mbas i sigurt që dhe anëtarët e tjerë të këtij Shqiptarë për pjesëmarrjen e tyre në këtë pesëqind vjetësh. Çdo aktivitet përveç Komisioni Organizues ndjehen njëlloj si une. Festival. Zoti ju bekoftë të gjithëve dhe mirë anëve të mira ka dhe të metat e veta, e U desh shumë punë për të realizuar këtë u takofshim në Festivalin e vitit 2001. ashtu dhe festivali ynë. Për pozitivet fola më parë. Gjërat që duhet ti përmirësojmë dhe gabimet që duhet të mënjanojmë do ti shqyrtojmë në Komisionin Organizues, por një gjë është evidente për të gjithë ne, sistemi i zërit dhe ndoshta festivali ishte disi i gjatë".

Nuk mund të kaloj dhe të mos shpreh falenderimet e mia Komisionit Pergatitor për orët e shumta që i kushtuan çështjes, këngëtarëve dhe artistëve profesionistë dhe atyre amatorë nga Komuniteti që vit pas viti, pa asnjë lloj shpërblimi , me një dedikim të pashoq vazhdojnë të marrin pjesë në festivalet tona, grupet kulturore–artistike që me vite vazhdojnë të tërheqin fëmij e te rinj nga komunitetit për të mësuar vallëzimin dhe folklorin e trojeve të tyre të prejardhjes.

Ethel Raim ndjek me kënaqësi Festivalin Falënderim të veçantë i detyrohemi Famulltarit të Kishës Katolike "Zoja e Simon Vukel. Nuk ishte e vështirë të Shkodrës", të përndershmit Dom Pjetër festival, me rreth 36 pjesë, vallëtarë, aktore, Popajt për përkrahjen e pandërprerë të këtij poete, violiniste , këngëtarë, nga kitarja ndjenit energjinë dhe lumturinë e spektaaktiviteti dhe aktiviteteve të tjera të Grupit elektrike tek çiftelia, instrumental virtuos. Të torëve në sallë, shumica e të cilëve janë të Rozafati. Por falenderimi më i madh i shkon gjitha këto variuan nga stili tradicional tek rritur në Evropë dhe gjithë kjo energji dhe spektatorit që e ka përkrahur këtë festival ajo moderne, nga interpretimi profesional lumturi tregojnë qartë se ata u ndjenë sërish për dhjetë vjet me rradhe. Ju premtojmë se tek ai amator. Dhe këtu patëm kultura si në shtëpinë e tyre. Jam shumë i prekur në të ardhmen do të sjellim tek ju programe muzikore shumë të larmishme, dhe kur shikoja të gjithë këta të rinj në skenë — dhe festivale dhe më tërheqëse. Deri megjithëse qe një variete pak e gjatë, rezul- qoftë ata të lindur këtu në Amerikë qoftë ata tati qe i shkëlqyer. të lindur në Evropë, sepse e gjithë kjo treatëherë Mirupafshim.

Ndërsa Gjovalin Nikci përgjigjet pikërgon që kultura jonë shqiptare do të kalohet Kurse Nick Zefi Gjuravçaj, Drejtor isht kështu: "Jam shumë i kënaqur, së pari pa frikë në brezat pasues. Pamvarësisht që programi, kur e pyeta se si ndihej mbas fespër arsye se shqiptaret e Komunitetit këtu të gjithë këta të rinj flisnin anglisht jashtë tivalit përgjigjet: "Ndjehem mjaft i lehtësuar dhe, si drej- në New York të paktën për një ditë të vitit skene, fara është e mbjellur në mendjet dhe tor programi i këtij festivali, jam krenar të harrojnë të gjitha problemet dhe hallet e zemrat e tyre. Kudo që jeta ti sjellë, ata them se nga pikëpamja ime, e cila ishte e jetës dhe i gëzohen kulturës së tyre mjaft të s'mund të harrojnë kurrë që janë Shqiptarë.

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

Përmendorja e Fishtës - një objekt frymëzues për të gjithë shqiptarët

H

erë pas herë komuniteti shqiptar i Amerikës është angazhuar në jetën dhe veprimtarinë e vendit dhe vet popullit tonë. Vite dhe dekada me rradhë mbajtëm lidhjet tona shpeshherë me shumë vështirësi nga pengesat politike dhe ekonomike, megjithëate bindja, vendosmëria e dashurisë për vendin dhe popullin tonë nuk lejoi që ato lidhje të shkëputen as të zbehen. Ky komunitet dha provimet e veta si këtu në mërgim ashtu edhe në vendlindje me ndërtimin e qendrave të

Dom Pjetër Popaj

rit të Fishtës. Shpesh herë vepra të tilla i përtrijnë ndjenjat dhe dashurinë për atdheun. Për këtë rast u mbajt një tubim me 19

PALOKË VULAJ nëntor, në Eastwood Manor në Bronx N.Y. ku u shtrua edhe darka përkujtimore.

Darkën e hapi Lekë Vataj kryetari i Këshillit të Kishës dhe në fjalën e tij e përshkroi qëllimin e darkës dhe theksoi se Fishta

Prof. Sami Repishti i

ndryshme fetare dhe kulturore, dhe ndërtimin e rrugëve, ujësjellsëve, shkollave, dhe monumenteve në vendlindje.

Një ndër këto iniciativa është edhe ideja që lindi nga Këshilli i Kishës Zoja e Shkodrës në Hartsdale New York për të ndërtuar një përmendore kolosit kombëtar dhe fetar Patër Gjergj Fishtës në Shkodër.

Ideja megjithëse e lashtë në dëshirat e shumicës u kristalizua kohën e fundit me bekimin e famullitarit tonë Dom Pjetër Popaj. Dëshira për një vepër të tillë u prit me shumë entuziazëm nga mbarë famullia dhe bashkëvendasit tonë.

Një vepër vërtetë e nevojshme jo vetëm për ne që vazhdojmë t’i mbajmë lidhjet me vendlindjen, por edhe për Shkodrën dhe Shqipërinë për një personalitet të kalib-

Dr. Gjon Buçaj

një aftësi dhe njihuri te veçantë të personalitetit të At Gjergj Fishtës por edhe disa kujtime të rinisë së tij, nga ditët kur Fishta dhe i ati i tij kishin qenë deputet në parlamentin Shqiptar. Pas vdekjes së Fishtës ai vetë kishte marrë pjesë në varrimin e tij.

Prof. Repishti poashtu theksoi rëndesinë e kontributit të tij si meshtar i urdhërit Franceskan të Kishës Katolike Apostolike Romake Shqiptare. Në veprimtarinë letrare të tij theksoi Lahutën e Malcisë si një epope e mbarë kombit Shqiptar. Ndër vlerat diplomatike përmendi dokumentin që e kishin bërë të parët tonë për kongresin e Berlinit me 1878 ku deklaronin se s’jemi turq as austriakë s’jemi grekë as sllavë por jemi dhe duam të mbetemi shqiptarë. Kontributi i Fishtës është i madh në kongrese të ndryshme, kontakti me senatorët katolikë të Amerikës ku ai thotë që ia dola aty ku deri me sot s’ja doli as shteti Shqiptar. Rëndësia e tij në themelimin e alfabetit të gjuhës shqipe dhe lufta e tij kundër tendencave orientale, këmbëngulja e tij për një drejtim nga Europa dhe kultura e saj. Profesori foli për pasojat e komu-

Z. Gjeto Dushaj

madh gjithë jetën ia kushtoi Zotit, popullit dhe kombit. Me veprën e tij ai ngriti virtytet më të larta kombëtare dhe nxori në dritë historinë e të parëve tonë. Me siguri me një monument nuk do të lajmë borxhin ndaj tij, por ky është së paku hapi i parë.

Mbas intonimit të hymneve kombëtare Amerikane dhe Shqiptare, bekimin e darkës e bëri Dom Pjetri dhe në fjalën e tij të mrëmjes theksoi se Zoti ja kishte dhuruar kombit Shqiptar Gjergj Kastriotin, Nënën Tereze, dhe At Gjergj Fishtën. Përmendorja e Fishtës do të jetë një objekt frymëzues për të gjithë shqiptarët. Dom Pjetri vlerësoi veprimtarinë e At Fishtës si meshtar dhe kontributin e tij në letërsinë tonë kombëtare.

Mbrëmjen e drejtoi Profesor Sami Repishti. Në fjalën e tij ai tregoi jo vetëm

35

Z. Lekë Vataj

nizmit tek shqiptarët dhe në veçanti vuajtjet e klerit katolik nën sundimin komunist aq sa me urdhnin e jugosllavëve u nxorrën eshtrat e tij dhe u hodhën në Bunë. Kjo paraqet urrejtjen e madhe që kishin komunistët dhe sllavët ndaj klerit dhe ndaj vetë Fishtës si personalitet.

Folësi kryesor i mbrëmjes Dr. Gjon Buçaj ku me përshkrimet e tij dhe njohurinë e thellë të jetës dhe veprës së Fishtës përshkroi influencën që kishte ajo tek vetë populli shqiptar. Duke cekur veprat poetike dhe letrare, Dr. Buçaj me të vërtetë e ndriti mbrëmjen me citate dhe anekdota që shpeshherë dëgjoheshin per herë të parë në këtë mes.

Mbrëmja mori fund me një frymëzim që me siguri secili që mori pjesë u largua i kënaqur për suksesin dhe frymëzimin që pat

Jeta Katt olike

36

KORRIK - DHJETOR 2000

PA TOKË NUK KA KOMB A

spirata shekullore e popullit shqiptar të Kosovës për shkëputje definitive nga prangat e okupatorit sllav , më në fund u realizua në prag të shekullit 21. Rasti historik që kësaj radhe iu ofrua popullit shqiptar të Kosovës për të jetuar i lirë në trojet e veta stërgjyshore, duhet doemos të shfrytëzohet racionalisht. E gjithë kjo që

DR. BESNIK R. BARDHI ne sot e përjetojmë dhe që quhet liri, pa dyshim se është vepër e disa gjeneratave të shqiptarëve të Kosovës, të cilët në mënyrë permanente rezistuan në forma të ndryshme, që së fundi të rezulltoi me sukses. Synimet serbomëdha për kolonizimin e Kosovës dhe zhdukjen e elementit shqiptar nga trojet etnike, datojnë që nga momenti i infiltrimit të popullit sllav në këto anë, në shek. XII. Përzënja e shqiptarve nga trojet e veta, si nga Qupria, Aleksinci, u inspirua nga Millosh Obrenoviqi, i cili përdori të njëjtat forma si pasardhësit e tij, duke masakruar popullatën shqiptare dhe duke e detyruar atë që të largohet nga trojet e veta, për t’u mos u kthyer më kurrë atje. Kjo ide më vonë filloi të institucionalizohet në qarqet shovene serbe dhe të bëhet preokupim qenësor i tyre.

Ilija Garashanin, përgaditi platformën në veprën famëkeqe “Naçertanje”, e cila bazohej në programin e shfarosjes dhe dëbimit të shqiptarëve me dhunë.

Pasardhësit e Garashaninit si Pashiqi, Kral Nikolla, Çubrilloviqi, Andriqi, Rankoviqi, Mugosha, Tempo, Joviqi, Trajkoviqi, Millosheviqi, këto forma të luftës me shqiptarët etnikë të Kosovës arriten t’i adaptojnë, mvarësisht prej rjedhave politike në botë, dhe vazhduan etnocidin që mund të merret si shembull më flagrant i aplikimit të fashizmit të heshtur që veproj në formë institucionale, pa ndonjë reagim serioz nga jashtë.

Kjo politikë fashiste dhe shfarosëse ndaj shqiptarëve, mund të jetë si moster e krimit të organizuar shtetëror, gjithnjë duke u mbështetur dhe vepruar në kuadër të institucionit.

Urrejtja patologjike e tyre ndaj një populli të pafajshëm, e ka gjenezën thellë në shpirtin dhe qenien e barbarëve dhe okupatorëve karpatian. Nikola P. Iliq në “Oslobodjenje juzzne Srbije” shënon më sa vijon: “Toplica ka pasur 18333 banorë, prej të

cilëve rrethi i Prokuples ka pasur 10825 banorë, prej tyre 4618 kanë qenë serbë, ndërsa pjesa tjetër 6207, kanë qenë shqiptarë e turq, rrethi i Kosanicës ka pasur 6708 banorë, prej tyre 577 serbë, 5951 turq e shqiptarë dhe afro 800 çerkezë. Sipas autores Vidosava Nikoliq-Stojanoviq në veprën “Leskovac i oslobodjeni predeli” faqe 143, thotë: “Leskovci gjer në vitin 1877 ka pasur 900 shtëpi të banuara me 5000 banorë shqiptarë të konfesionit musliman. Jovan Haxhi Vasiljeviq, jep të dhënat se: Në Prokuple me rrethinë ka pasur 2505 shtëpi shqiptare, 2031 shtëpi serbe dhe 24 shtëpi turke. Në Kurshumli ka pasur 1956 shtëpi shqiptare, 638 shtëpi serbe dhe 60 shtëpi rome” (“Arnautska Liga”, Beograd, 1908, faqe 15).

Të gjitha këto vise etnike shqiptare u spastruan nga elementi jo sllav në format më barbare, çka fletë edhe citati i Stefan L. Popoviqit në veprën “Putovanje po novoj Srbiji”: “Derisa familjet shqiptare iknin dhe tërhiqeshin në luginën e lumit të Moravës jugore, nëpër të ftohtë të madh, pranë rrugës, nëpër grykën e Surdulicës deri te Vranja dhe Kumanova, shiheshin fëmijë të hedhur dhe të vdekur dhe pleq të ngrirë. Tërheqja ka qenë tragjike, kuajt dhe qetë tërhiqnin ngadalë qerret nëpër borë, sepse saja ka pasur pak. Disa fëmijë të hudhur, të humbur apo gjysmë të vdekur nga lodhja dhe uria kanë qenë të enjtur dhe të fryrë si tupan, disa vdisnin atëherë kur tanët i ushqenin ose pas ngrënies”.

Akademik Hajredin Hoxha, në Temën e Disertacionit, Lubjanë, 1973, faqe 69, shkruan: “Ekziston lista se vetëm me rastin e e arritjes së ushtrisë serbe dhe malazeze në këto vise, në vitin 1912 u vranë 12777 shqiptarë” Rjedha e kolonizimit të tokave shqiptare me elementin sllav ne Jugosllavi, vërehet më së miri nga citati në “Casopis za kulturoznanost” Lubjanë, 1982, faqe 244-249.

“Vendosja e kolonistëve serbë dhe malazezë në Kosovë filloi që nga viti 1912, por u zbatua në mënyrë intensive gjatë viteve 1919-1924 si dhe atyre 1934-1941. Në atë periudhë, në Kosovë, u vendosen më se 39 mijë serbë dhe malazezë dhe u krijuan 374 koloni, pëkatësisht vendbanime të reja sllave. Këto koloni u shpërndan me plan dhe sistematikisht në ambientet homogjene shqiptare, në viset kufitare me Shqipërinë dhe në pikat strategjike e komunikative të Kosovës”.

Për shkak të prezentimit të drejtë të disa të dhënave shkencore nuk u ribotua vepra e Dr.Millovan Obradoviqit, (“Agrarna reforma

i kolonizacija na Kosovu”, Prishtinë, 1981.).

Aty përshkruhen në mënyrë të qartë format e kolonizimit, koha e ardhjes së serbëve dhe malazezve, vendet e kolonizuara dhe pasuria e konfiskuar e shqiptarëve.

Pushtetarët serbë, brez pas brezi, bazoheshin në platformën e tyre, dhe gradulisht taktikën e tillë të asimilimit dhe të shfarosjes së shqiptarëve e aplikonin në të gjitha vendbanimet shqiptare. E gjithë kjo shkaktonte revoltë dhe pakënaqësi te popullata etnike shqiptare, dhe ata doemos si kundërpëgjegje ishin të shtyrë të vetëorganizohen në forma të ndryshme, në mënyrë që të ruajnë pragun e shtëpisë dhe tokën atnore. Gjithë kjo trysni në shpirtin dhe qenjen shqiptare kishte, në anën tjeter, si reaksion homogjenizimin e shqiptarëve, sepse e ardhmja paralajmëronte ditë të zeza për shqiptarët, ishte duke u rrezikuar qenia kombëtare. Pra, kombi shqiptar ishte pre e aspiratave të okupatorëve sllavë dhe ishte në rrezik të zhdukej nga faqja e dheut.

Hapësira e tyre vinte duke u ngushtuar për çdo ditë e më tepër. Pa tokë nuk ka komb. Ky avaz vazhdoi edhe pas luftës së dytë botërore. Edhe pse J. B. Tito deklarohej se: “Zgjidhja e çështjës kombëtare në Kosovë mund të arrihet vetëm me formimin e Republikës Shqiptare të lirë dhe në trojet e veta” (Vepra e VI, vëllimi i VI, faqe 1 dhe 9, pjesë të shkëputura nga dokumentet e Konferencës së V-stë, të Partisë komuniste të Jugosllavisë, të mbajtur prej 19-23 tetor 1940, në Dubravë afër Zagrebit). Është me rëndësi vitale të përmendet në këtë kontekst Konferenca e Bunjajt, e mbajtur në fshatin Bunjaj të Malësisë së Gjakovës prej 31 dhjetor gjerë me 2 janar 1944. Në dokumentin përfundimtar të kësaj Konference shenohet: “Kosova dhe rrafshi i Dukagjinit është një anë, e cila popullohet në pjesën më të madhe nga popullsia shqiptare, e cila, si gjithmonë, dëshiron edhe sot të bashkohet me Shqipërinë. Prandaj, e ndijmë për detyrë ta vëmë në dukje rrugën e vërtetë në të cilën duhet të ecë populli shqiptar për të realizuar aspiratat e veta. Rruga e vetme për t’u bashkuar me Shqipërinë, për shqipëtaret e Kosovës dhe të Rrafshit të Dukagjinit, është lufta e përbashkët me popujtë e tjerë të Jugosllavisë, kundër okupatorit dhe shërbëtorve të tij. Sepse, kjo është rruga e vetme për të fituar lirinë, kur të gjithë popujt, pra edhe shqiptarët, do të kenë mundësinë që të deklarohen rreth fatit të vet, me të drejtën për

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

vetëvendosje deri në shkëputje”.

Pas Konferencës së Bunjajt, sidomos, pas muajit nëntor të vitit 1944, në prapavijë dhe në mënyrë perfide filloi vazhdimi i realizimit të planeve dhe programeve serbomëdha të Mbretërisë SKS për shfarosjen, dëbimin dhe asimilimin e shqiptarëve, sidomos shqiptarëve në Jugosllavi. Në këtë vit Vasa Çubrilloviq përpiloi dhe ia dorëzoi qeverisë së Jugosllavisë komuniste dy programe për likuidimin dhe përzënien e shqiptarëve nga Jugosllavia”. (Intervistë e Dr. Hakif Bajramit dhënë Tribunës së Gazetarëve të pavarur të Kosovës, “Dielli” nr.4, dt.19.gusht 1990, faqe 8. ) Pas vendosjes së gjendjes së jashtëzakonshme në shkurt të vitit 1945, në Kosovë dhe në viset tjera të banuara me shqiptarë, u bë mobilizimi i popullatës shqiptare dhe filloi të jetësohet tradhtia historike, kinse po punohet në frymën e internacionalizmit proletar, duke bërë masakra dhe vrasje masve të shqiptarëve të mobilizuar. Për këtë, prapë i referohemi Dr. Hakif Bajramit, i cili në të njejtën tribunë thotë: “Në bazë të dokumenteve që ruhen në Beograd (A. Sh. sekret, raport i përgjithshëm 1 (1-6 1945), dhe në bazë të dokumenteve tjera ( K. D. shkrimet. 93 (19-64, K-25), ndër të tjera thuhet se në Gjilan me rrethinë janë likuiduar 7845 veta; në Drenicë 4820; në Tetovë 4100; në Bihor 3820; në Prishtinë 3675; në Pejë 3540; në Tivar 2629; në Mitrovicë dhe rrethinë 1450; në Podujevë 1670; në Pazar 1410, në Shkup me rrethinë 1450; në Ferizaj mbi 1260; në Prizren 1250; në Tutin 900; në Gjakovë 730; në Gostivar 700; në Rozhajë 735; Plavë dhe Guci 710; në Rahovec 750; në Kumanovë 780; në Preshevë 690; në Dragash 500; në Kërçovë 490; në Ulqin 515; në Suharekë 320; në Dubrovnik 120; në rrugën Kukës-Shkodër 110; në Trogir 80; në Vërshac 30 dhe në Deçan 30 vetë. Të gjithë këta janë shqiptarë të vrarë gjatë vitit 1945. Pra, sipas këtyre dokumenteve, më 1945 u vranë 42165 shqiptarë. Kjo është një gjë e tmerrshme. Duhet theksuar se derisa nga dhuna serbe me 1875 deri me 1912, nga Toplica, Kosanica, Leskovci, Vranja dhe Nishi janë përzënë më shumë se 350 mijë veta, po nga kjo dhunë në periudhën e viteve 1912-1914 nga viset e Kosovës dhe të Maqedonisë për në Turqi janë shpërngulur 120 mijë shqiptarë, ndërsa në periudhën e viteve 1918-1941 për në Turqi dhe gjetiu janë shpërngulur hiç më pak se 240 mijë shqiptarë ndërkaq, në periudhën e viteve 1945-1950, në vend të shpërnguljes janë vrarë afro 50 mijë shqiptar, ndërsa, prej viteve 1950-1967 (dokumenti A.V. 41-2-1/34-1945 dhe 1956 dhe 1964) nga Jugosllavia janë shpërngulur 412 mijë shqiptarë, turq dhe muslimanë. Dhe kur krejt këtë e komentojmë me një fjali, mund të përfundojmë se

Çubriloviqi e ka “merituar” dekoratën federative, të cilën e ka nënshkruar edhe një shqiptar i quajtur Sinan Hasani”.

Institucionet më të larta dhe personalitete shtetërore, ishin ata që qenë direkt të implikuar në realizimin e këtyre programeve me përpikëri të madhe, kjo vërtetohet nga thënia në vijim: “Në fillim të prillit 1945, Tito priti delegacionin e shqiptarëve të Kosovës dhe të Rrafshit të Dukagjinit, të cilit i prininte Mehmet Hoxha dhe Dushan Mugosha. Ai, në këtë pritje shqiptarëve në mes tjerash iu premtoi se: “populli shqiptar (pra edhe Tito, shqiptarët i quante popull-komb, e jo pakicë kombëtare - J.B.), duhet ta dimë se çfarë Jugosllavie po krijojmë ne dhe se si në këtë bashkësi të re, e cila na ka kushtuar aq shumë gjak, do të jetë e barabartë dhe do t’i ketë të gjitha mundësitë që ta ndërtojnë dhe zhvillojnë kulturën e vet, t’i ketë shkollat e veta e ta përparojnë bujqësinë e vet. Populli shqiptar do të fitojë në Jugosllavinë e re të gjitha ato që një popull e bëjnë popull”.

Pas një kohe të shkurtër pason ploja

37

tjetër, citate nga po i njejti autor: “Kuvendi Krahinor i Kosovës, si organ më i lartë i pëfaqësuesve të popujve të Kosovës, në Prizren, në mbledhjen e mbajtur më 8-10 korrik 1945, vendosi në formë të “Rezolutës për aneksimin e Kosovës me Serbinë federale”.

Në bazë të listës së pjesëmarrësve dhe mysafirëve të ftuar në Kuvendin e Prizrenit, e cila, për çudi, deri me tash nuk është publikuar në asnjë vend, shihet se merrnin pjesë 142 delegatë dhe mysafirë, edhe pse konsiderojmë se kjo listë nuk është e plotë. Nga ky dokument, i cili duket se qëllimisht është heshtur, del se 33 pjesëmarrës janë shqiptarë, në mesin e të cilëve nuk gjendet një pjesë e madhe e delegatëve të Konferencës së Bujanit. (Dr. Jusuf Bajraktari, “Rilindja” e datës 30 qershor 1990, faqe 11).

Premtimi i J.B. Titos, i dhënë në mënyrë publike dhe zyrtare nuk u mbajt por përkundrazi: “Prej vitit 1943 e deri më 1946 u vranë, u mbytën, u masakruan, u burgosen, u plaçkiten dhe u maltretuan në mënyrat më

38

Jeta Katt olike

barbare e më mizore shqiptarët, sidomos vullnetarët që luftuan kundër armikut, për t’i çliruar. Ushtria shqiptare, sidomos, vullnetarët, prej tyre mbi 4500 u vranë nga oficerët dhe ushtarët e Brigadës së X-të MalazezeSerbe dhe aty-këtu maqedonase, të prirë nga Svetozar Vukmanoviq Tempo. Pastaj, më shumë se 3000 luftëtarë janë vrarë pas shpine e me tradhti në Drenicë dhe Llap nga serbomëdhenjtë të prirë nga Pavle Joviqeviqi, Dushan Mugosha, Petar Brajeviqi, Ali Shukrija, etj.(“Godisnjak Arhiva Kosova, knjiga XVIII-XIX”).

Kontinuiteti i dhunës dhe terrorit shtetëror kriminal vazhdon më tutje, me forma edhe më dinake. “Në fillim të vitit 1951 në vijën e tendencave unitariste dhe nacionaliste të grupit frakcionist të Aleksandër Rankoviqit, u ndërmor aksioni për deklarimin e shqiptarëve, sidomos nëpër qytete, për turq. Pas këtij aksioni, prej 97954 qytetarëve që më 1961 u evidencuan si turq, në Jugosllavi, numri i tyre (turqve) më 1961 u shtua në 259536 ose afro 60 % (Dr.Hajredin Hoxha: Disertacioni i doktoranaturës, i mbrojtur në qershor të vitit 1973, në Fakultetin Filozofik, në Lubjanë) “Në Jugosllavi janë dëbuar për në shkretëtirat e Anadollit mëse 1.000.000 shqiptarë, nga të cilët, vetëm prej vitit 1953 e këtej 369.000, të ndjekur e të persekutuar nga terrori i UDB-së të Aleksandër Rankoviqit”.

(Akademik Mark Krasniqi, “Rilindja” e datës 2 Qershor 1990.faqe 10).

Për etnicitetin e popullit shqiptarë në këto troje janë shkruar shumë punime ku janë prezentuar me forcën e argumentit të dhënat shkencore, ku vërtetohet se ilirët janë të parët e shqiptarëve të sotëm dhe se kanë pasur një shtrirje të gjërë në Gadishullin Ballkanik.

Invadimi i elementit sllav në këto anë shënohet në shek. XII. Ja se ç’thotë Akademik Mark Krasniqi: “Shkenca ka vërtetuar se me argumente arkeologjike, historike, linguistike, etnologjike etj. se shqiptarët janë pasardhësit e drejtëpërdrejtë të ilirëve, të cilët shtriheshin në pjesën më të madhe të Ballkanit, madje edhe në perëndim deri në Istër dhe Veneto (Itali). Kështu pra, ne jemi sot në ato troje ku kanë jetuar të parët tanë me mijëra vjet pandërprerë. Do të thosha këtu se shtrirja historike e ilirëve përfshin edhe një pjesë të Austrisë, Hungarisë, Rumanisë, Bullgarisë dhe Greqisë. Prandaj, sllavët janë të vonë bile shumë të vonë në këto troje, janë okupator me kuptimin e plotë të fjalës. Historia e Kosovës nuk fillon me Nemanjiqët.

Manastiret ortodokse në Kosovë merren sot si “argumente” për të treguar “lashtësinë” e popullatës serbe në këto vise. Por shkenca e mirëfillt dhe e vërteta historike i hedh posht edhe këto pretendime, sepse këto manastrire (kisha) siç janë Graçanica (Prishtinë) dhe

KORRIK - DHJETOR 2000

Shna Prenda (Sveta Petka, Lenishka, në Prizren) nuk i ka ndërtuar kral Millutin Nemanjiqi në shek. XIV, por ato janë aty shumë më heret, nga koha e sundimit të Bizantit (Greqisë) në këto vise, kurse Millutini vetëm ka bërë në to disa meremetime, shtresa e zbukurime. Mandej studiuesi serb Pero Sljepçeviqi shkruan se: “është vërtetuar se nga numri shumë i madh i kishave të vjetra serbe, emri i të cilave është shkruar në to, serbët nuk kanë pasur fare traditë të veten as në ndërtimatari, as në artin e pikturës” (“Rilindja” e datës 2 qershor 1990, faqe 10).

Periudha pas vitit 1981 i takon kohës kur serbët filluan t’i definojnë qartë objektivat e tyre drejtë realizimit të synimeve dhe qerimit definitiv të hesapeve me shqiptarët etnik të Kosovës. Nga gjithë ajo çka ndodhi pas asaj kohe, shihej se në perspektivën e afërt do të vie gjer te ndeshja e paevituar serboshqiptare. Burgosjet e aktivistëve politikë shqiptarë dhe masat drakonike që iu shqiptuan atyre gjatë proçeseve të montuara politike, tregonin se e gjithë Kosova nuk është asgjë tjetër veç se një kazamat kolektiv. Paraqitja e Millosheviqit në skenën politike jugosllave në vitin 1986, dukshëm e përshpejtoi rjedhën e ngjarjeve. Deklarata e tij në Fushë Kosovë, “se popullit serb nuk guxon t’ i mungojë asnjë qime floku”, nënkuptonte, në anën tjetë, se shqiptarët duhet të keqtrajtohen në forma të ndryshme. Në fillim të pranverës së vitit 1990, barbarët serbë bënë eksperimentin e parë në shkatërimin masiv të popullatës shqiptare. Në Kosovë u helmuan me mijëra të rinj, kryesisht nxënës e në mesin e tyre kishte edhe foshnje të enteve parashkollore.

Qeveria jugosllave dual me kumtesë zyrtare se në Kosovë nuk pati helmim, por e gjithë kjo ishte: “një inskenim pregaditur nga separatistët shqiptarë “. Të helmuarit u quajtën aktorë të Kanës! Mjekët serbë thyen rëndë kodeksin dhe betimin e Hipokratit duke refuzuar mjekimin e të helmuarve shqiptarë.

Si reagim ndaj këtijë raporti, në Zagreb, në muajin qershor të vitit 1990, u mbajt simpoziumi me emër: “KOSOVA, SPROVË E NDËRGJEGJËS MJEKËSORE”. Në atë simpozium muaren pjesë shumë ekspertë të mjekësisë nga e tërë Jugosllavia. Nga Fakulteti i Mjekësisë në Prishtinë u ftua një numër i madh i mjekëve shqiptarë, ata prezentuan në mënyrë të denjë, me mjaft fakte shkencore, gjithë atë tragjedi që ndodhi me rininë shqiptare. Nga Beogradi, ekipin prej tre mjekëve e udhëhoqi Prof. Dr. Ljubomir Eriq, neuropsikiatër me renome. Në këtë simpozium muar pjesë edhe Kryetari i komisionit të dytë federativ për çështje të helmimeve në Kosovë. Prof Dr. Dolenc, ekspert i Mjekësisë Ligjore nga Universiteti i Lubjanës. Gjatë punimeve të këtij simpoziumi dolën në pah shumë fakte që tregonin se në fakt në Kosovë

është kryer një helmim masiv i popullatës.

Prof. Dolenc, i cili vetë kishte nënshkruar raportin e dytë federativ, në cilësin e kryetarit të komisionit, në mënyrë publike u distancua nga ai raport duke u deklaruar se ai u përpilua në shpejtësi, mbrenda 24 orësh dhe se kishte pasur presione që të bëjë një gjë të tillë.

Diskutimi i Prof. Dr. Ljubomir Eriqit, edhe pse me oratori të rrallë, u hudh posht, nga se si thoshte ai në Kosovë kishte induksion psikik masiv dhe se këtij induksioni i nënshtrohej mosha mbi 11 vjeçare. Prezentimi i rasteve të helmimit të foshnjeve 3-vjeçare nga entet parashkollore të Kosovës, e detyroi atë të kapitulloi para forcës së argumentit dhe të tërhiqet i turpëruar duke belbëzuar: “Moram nesto da smislim” (Më duhet të sajoj diçka).

Autori i këtyre rreshtave ishte prezent në këtë simpozium në cilësinë e bashkëorganizatorit dhe anëtarit të kryesisë së punës.

Argumenti më bindës në këtë simpozium, padyshim, ishte publikimi i substancës kimike Dimetil phosphoditionat , i izoluar në mostrat e urinës nga të helmuarit e Kosovës, nga ana e Prof. Dr. Franjo Plavshiq, biokimist nga Zagrebi. Këtyre zbulimeve duhet shtuar edhe deklarimin e një mjeku franzez i cili tha: “Në Kosovë pati helmime. Në Kosovë, gjatë pranverës, me qëllim janë helmuar 3000 nxënës (më vonë ky numër gadi u dhjetëfishua, shënim i autorit B.B.) me gaz deri tani të pa identifikuar”. Ky mjek gjatë qëndrimit në Kosovë kishte pohuar se ka zbuluar molekula klororganike gjatë analizave që i bëri në dy laborator të Parisit nga mostrat e gjakut të fëmijëve të helmuar nga Kosova. Sipas tij, “ky krim është bërë nga agjentët e Beogradit, me siguri agjentët ushtarak”.

Pra, gjer në aktin final më 28.02.1998, kur filloi edhe lufta e armatosur në Kosovë, në një gjendje aparthejdi të egër, serbët në mënyrë permanente, plaçkiten pasuritë e shqiptarëve, shkatërruan ekonominë, shkatërruan vlerat kulturore të shqiptarëve, ndaluan shkollimin në gjuhën shqipe, dënuan me mijëra shqiptarë me burg, vranë dhe masakruan numër të madh të shqiptarëve.

Shumë nga lexuesit e nderuar këto fakte i kanë të njohura nga librat e historisë. Mirëpo doemos duhet të rikujtojmë të gjitha këto, nga se vetëm të bashkuar reth kauzës së shenjtë kombëtare dhe në një front unik, do t’i pëballojmë të gjitha shtrëngatat. Nuk kemi nevojë për shumë parti, sidomos tani në këto rrethana. Nëse dikur krijimi i partive politike shqiptare arrinte të mihte platformen e okupatorve serbë, tani kjo mund të çojë vetëm në dëm të çështjës kombëtare. Në këtë mënyrë potenciali shpirtëror dhe intelektual po parcializohet. Kjo është edhe një dëshmi më tepër, se ne po përçahemi duke luftuar për pushtet. (Si po ndodh me shumë parti të një emri dhe të pëgjysmuara). Mbi interesat partiake dhe indi-

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

viduale duhet vënë IDEALI (GJITHË) KOMBËTAR. Shqiptarët shumë lehtë dijnë të identifikojnë matrapazët e ndryshëm, që kohëve të fundit kan dalur haptas në skenë dhe shtiren për atdhetarë dhe patriotë të devotshëm, dhe të cilët ndërrojnë partitë çdo ditë. Në zgjedhjet e lira dhe demokratike në Kosovë, SOVRANI është ai që do të zgjedh prijësit e vet. Ata do të jenë të zgjedhurit e popullit, e jo të vetëzgjedhurit.

Miqëve tanë në botë duhet vazhdimisht t’u prezentojmë të dhëna të sakta për të palarat e barbarëve serbë, gjersa brezave të rinj të popullit tanë duhet vazhdimisht t’ia rikujtojmë historinë e përgjakur, e cila më nuk guxon të përsëritet. Në të kundertën, harresa e këtyre fakteve, për ne shqiptarët do të ketë pasoja fatale.

Se si duhet vepruar kur kombi gjindet në rrezik të shfarosjes më së miri e ilustron historia e popullit hebreit Ka shumë ngjajshmëri holokausti hebrit me holokaustin shqiptar, me një dallim, te shqiptarët kjo ndodhi në interval kohor shumë më të gjatë, afër një shekull. Të edukojmë brezin e ri që kurrë të mos jetë i pa pregaditur nga të papriturat e armiqve të përbetuar që vazhdimishtë ëndrrojnë për gllabërimin e tokave shqiptare. Historia të na mësoj për të mbajtur në mend dhe vepruar (ndoshta jo dhe hakmarrjen) por jo për të përsëritur gabimet.

Nga e gjithë kjo përvojë e hidhur shekullore, qartë shifet se kemi pasur një armik të pregaditur mirë në çdo aspekt. Është punuar shumë nga ana e armikut serb, sidomos në rrafshin diplomatik, që para botës të prezentohemi si popull primitiv dhe pa kultur. Popull që nuk e meriton lirinë dhe shtetin e vet. Të gjitha këto, janë bërë me paramendim në mënyrë që në aktin final, të mos ketë reagime nga jashtë. E gjithë ajo makineri propaganduese serbe, dështoi falë forcës së argumentit. Është iluzore të presim, siç ndëgjohen disa zëra nga jashtë që të vie gjer te demokratizimi i Serbisë, dhe pastaj të zgjidhet statusi i ardhëshëm i Kosovës. Statusin e Kosovës e ka zgjedhur vetë populli shqiptar i Kosovës me gjakun e derdhur nga bijat dhe bijtë më të

mirë të kombit. Edhe sa kohë duhet pritur dhe luftuar shqiptarët e Kosovës me serbin, që më në fund ta gëzojë tokën e vet. A është fajtor populli shqiptar i Kosovës që fqinjët e parë kanë qëlluar për fat të keq vrasës dhe hajdutë. Nga të dhënat e sipërshënuara, shifet qartë se populli serb që nga car Dushani, është rëndë i helmuar në vetëdije me antishqiptarizëm. Antishqiptarizmi për ata është doktrinë e shenjtë, e cila u përcjell brez pas brezi dhe me siguri do të percjellet edhe në brezat që do të vijnë. Nëse bota dëshiron t’i ndihmojë popullit serb që të shërohet një herë e mirë nga kjo sëmundje kronike, atëherë duhet sa më shpejtë që të jetë e mundur ta pranojë dhe ndihmojë mëvetësinë dhe shtetësinë e Kosovës, të garantuar nga bashkësia ndërkombëtare. Kjo do të ishte e mirë edhe për shkak të fqinjësisë së mirë në të ardhmën.

Populli serb, në raport me shqiptarët, historikisht ka pasur qëndrim subjektiv. Ky është rezultat dhe produkt shpirtëror, nga se prezenca e popullit etnik në trojet e veta, për çdo okupator është kompleks i pashëruar.

Këtë më së miri e ilustron fakti se opozita serbe ndodhet në të njejtat frekuenca me pushtetin aktual serb sa i përket çështjës shqiptare.

Pas gjitha këtyre masakrave të bëra ndaj popullatës civile shqiptare në Kosovë, ende nuk u dëgjua zëri i arsyes dhe distancimi publik nga asnjë parti opozitare serbe dhe as nga individ e intelektualë. Vlen të rikujtojmë fjalimin e autorit të romanit “Thika”, liderin e SPO, Vuk Drashkoviq, në mitingun (anti)popullor në Novi Pazar, më 9.09.1990, të organizuar nga partia e tij, i cili ndër të tjera tha: “Kur të vijë në pushtet partia ime, secili që në tokë të Rashkës ngre flamurin turk, ustash, shqiptar ose cilindo flamur tjetër pos atij serb, do të mbes pa flamur, pa duar dhe pa kokë”. Ky mendim “demokratik” u përsërit edhe në Fushë Kosovë, më 29.9.1990. Ne nuk kemi asnjë arsye të presim apo të gëzohemi për demokratizimin e Serbisë. Nëse kjo gjë ndodh ndonjëherë, atëherë kjo është e mirëseradhur për vetë serbët, ne mund të llogararisim në fqinjësi të mirë.

39

Ndihma e pakursyer e bashkësisë ndërkombëtare për të realizuar paqen në Kosovë, ishte në një formë dhe revision i veprimëve të pa drejta që u bënë dikur gjatë historisë dhe që e sollën popullin shqiptar në këtë situatë, sidomos kjo vlen për disa shtete europiane. Për këtë ndihmë jemi shumë koshient.

Makineria kolosale ushtarake e Paktit Veriatlantik dhe lufta vetëmohuese e popullit tanë, jo vetëm që shporri okupatorin sllav, por shkuli dhe tendencën e tyre për të lëshuar rrënjë në tokë të huaj. Kjo fitore e bën edhe më të lavdishme rezistencën e armatosur të djemve tanë.

Përkrahja historike e bashkësisë ndërkombëtare, sidomos e SHBA-ve, si prijetare në mbrojtjen e vlerave civilizuese dhe demokratike, si dhe Britania e Madhe, bëri që afro1 milion shqiptarë të kthehen sërish në vatrat e tyre. Për fat të mirë, kësaj radhe nuk u përsërit Nishi, Leskoci, Prokuplja. Nuk u përsërit migrimi i dhunshëm i llojit të viteve ‘50-ta.

Populli shqiptar, kudo që ndodhet, si një, duhet ngritur zërin, dhe jo vetëm zërin për të ruajtur tokat shqiptare në Kosovën lindore.

Të kërkojë kthimin e tokave të okupuara nga serbët dhe armiqët tjerë në fillim të këtij shekulli. Ato vise në vetëdijen e shqiptarëve do të jenë plagë e dhembje e pashëruar përjetësisht.

Serbia, si shtet që bëri invadim mbi këtë tokë, mban obligimin e dëmshperblimit material për gjithë atë se çfar bëri në Kosovë.

Kriminelët e luftës duhet përgjegjur para drejtësisë. Mbajtja peng e mijëra shqiptarëve të pa fajshëm në burgjet e Serbisë, është shkelje e rëndë e të drejtave dhe lirive të njeriut të parashikuara në Kartën e Helsinkut.

Manipulimet qe bëhen në emër të ardhmërisë së Kosovës, e të cilat nuk përshkojnë me synimet e këtij populli, mund të shtyjnë Ballkanin në tragjedi të dimenzioneve të papara. Bota demokratike është e interesuar për një Ballkan të qetë dhe pa trazira. Koha e kolonive agoi në shek. XX, shekulli i ri duhet të jetë shekull i Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Gjakovë, Kosovë 2000

How to create a sovereign Kosovo

By Julie Mertus BALTIMORE, MD.

I

n the face of an election defeat last month, Yugoslav President Slobodan Milosevic appears all but ready to give way to his oppositionc successor. No matter

what happens next in Belgrade, however, it is clear that the vote for the opposition was a necessary first step in giving power back to the people of Yugoslavia and restoring their hope for a better future.

The same kind of ballot-driven catalyst for change is needed in Kosovo, where the

people can’t govern for themselves because the international community governs for them. This presents a curious irony: While the UN is there to help, it’s actively preventing self-determination by Kosovars.

The key to new thinking on

40

Jeta Katt olike

Kosovo that could lead to a long-term solution rests in application of modern concepts of human rights and state sovereignty. These concepts were played out at the United Nations Millennium Summit in September, where the fact that state sovereignty is no longer absolute was repeatedly acknowledged. World leaders heard in speech after speech that preventing war and fostering the conditions for peace means addressing the root causes of conflict wherever they occur. What happens inside states, including economic deprivation and human rights violations, the summit found, is of concern to the entire international community.

This developing international consensus on limited state sovereignty has broad implications for all parts of the world. For those struggling to find a solution to the ongoing Kosovo crisis, it is crucial.

Some legal commentators have thought about sovereignty in the context of military intervention. The argument here is that the NATO military intervention in Kosovo was justified by the gross and systemic human rights violations there. Ever since the days of the Nuremberg trials, states have been unable to justify gross mistreatment of their own citizens in the name of state sovereignty. States that do so in violation of international standards waive their claim to sovereignty and open the door to international corrective measures.

The same thinking about state sovereignty applied to the intervention question can be applied to interpretation of the Kosovo peace agreement. To date, however, this has not been done.

Any discussion on Kosovo these days is hampered by a fundamental misreading of UN Security Council Resolution 1244, the document which provides authority for the UN mission in Kosovo (UNMIK). Commentators read this document as resolving the future status of Kosovo in Serbia’s favor. They claim that either reconstruction efforts must proceed with Kosovo forever being part of Yugoslavia, or the UN resolution must be changed. This is wrong. Options in Kosovo need not be limited to these two scenarios.

Resolution 1244 does confirm the commitment of UN member states “to the sovereignty and territorial integrity of the

KORRIK - DHJETOR 2000

Federal Republic of Yugoslavia.” But the use of the words “sovereignty” and “territorial integrity” does not automatically resolve the status of Kosovo in Serbia’s favor.

On the contrary, these words invoke human rights principles that weigh not on the side of any particular group, but in favor of respect for international human rights standards for all.

The concepts of “sovereignty” and “territorial integrity” incor-porate the international standards discussed at the Millennium Summit. Thus, the concept of “territorial integrity” means more than just passive border maintenance. It requires states to actively maintain the integrity of their territory through the observance of international human rights standards.

Similarly, the concept of “sovereignty” points to the prerogative of states to act, but only insofar as the state is in line with international standards. The notion of “sovereignty” today also incorporates the right to popular sovereignty. States must respect sovereign rights of the people to participate in society and choose how they should be governed and by whom.

For more than 10 years, the government of Yugoslavia has violated the integrity of its own territory and the sovereignty of the people through orchestrated oppression against Albanians, Croats, Muslims, independent journalists, and opposition politicians. The task for UNMIK should be to help the people of the region claim their sovereignty and

restore the integrity of their territory by promoting the human rights of all citizens.

The international mission must permit the people to decide their future for themselves. Instead of acting as a colonialstyle administrator and imposing its own will, UNMIK should empower locals to discover their own solutions. Whether that future is partition or independence, the role of the international mission is to provide security in the short term and aid the development of participatory, self-governing, human-rights-abiding institutions for the long term.

So far, UNMIK has been afraid to support any local efforts that would upset the status quo. But the status quo is unacceptable to all parties, and it cannot endure over the long term. A status-quo solution imposed by an outside force against the will of locals violates the principle of sovereignty that the UN is working to uphold.

By denying Kosovars the right to decide their own fate, UNMIK is violating the principle of sovereignty, not promoting it. The lessons on limited state sovereignty, which were heard loud and clear at the Millennium Summit, should be applied to Kosovo. __________________________ Julie Mertus, a professor of peace and conflict resolution at American University, is the author of “Kosovo: How Myths and Truths Started a War” (University of California Press, 1999).

The Christian Science Monitor

Burektorja DUKAGJINI • Burek të shijshëm 7 ditë në javë • BUREK ME MISH ME DJATH

• ME SPINAÇ

Tel. (718) 822-8955 758 Lydig Avenue • Bronx, NY 10462

Xhafer Deva iu fshehu gjermanëve listat e hebrejve në Shqipëri Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

Josif Levi: Prenk Uli na dha dokumenta fallso dhe me ndihmën e Ministrit Kol Bibë Mirakaj na solli në Berat

“Ne ishim tepër të shqetësuar se mos Ministri i Brendshëm shqiptar Xhafer Deva do të na dorzonte ne tek Gestapo (Gehim Stat Polizei) Policia Sekrete Gjermane. Por për befasinë tonë të këndëshme ne morëm vesh se Ministri Deva jo vetëm që nuk do të na dorzonte ne tek gjermanët, por ai kishte refuzuar dhe ju kishte fshehur Komandës së Përgjithëshme Gjermane që ishte dislokuar në Tiranë (korpusi i sotëm i universitetit) të gjitha listat e hebrejve që ndodheshin në të gjithë territorin shqiptar”.

Kështu do të shkruanin vite me vonë në kujtimet e tyre Kohen dhe Jakobeldy përfaqsuesit e komunitetit hebraik që jetonin në Shqipëri gjatë periudhës së luftës.

Hebrejtë: Xhafer Deva na mbrojti

Ka qenë pranvera e vitit 1944 kur Komanda e Përgjithshme gjermane në Tiranë i kërkoi Ministrit të Brendshëm Xhafer Devëa listën e plotë të hebrejve që jetonin në të gjithë territorin e Shqipërisë etnike. Në këtë kohë dy hebrej që ishin dhe përfaquesit e komunitetit hebraik në Shqipëri të quajtur Kohen dhe Jakobel, pasi u informuan për kërkesën që kishin bërë gjermanët shkuan vetë dhe kërkuan takim me Ministrin e Brendshëm Deva, të cilit i kërkuan mbrojtjen e tyre.

Hebrejtë që ishin në Shqipëri kishin dijeni se ekzistonte një marveshje e nënshkruar në mes qeverisë shqiptare dhe Komandës së Përgjithshëme gjermane, ku këtë të fundit nuk duhet të përziheshin në punët e brendëshme të qeverisë. Kur Koheni dhe Jakobeli dy përfaqsuesit e hebrejve shkuan për tu takuar me Xhafer

DASHNOR KALOÇI Devën ishin tepët të shqetsuar se mos ai do ti dorzonte ata tek Gestapo (Gehim Stat Polizei) Policia Sekrete Gjermane.

Por siç dëshmojnë dhe vetë Koheni me Jakobelin në kujtimet e tyre, ajo gjë nuk ndodhi kurrë sepse Ministri Deva nuk j`ua dorzoi kurrë gjermanëve listat e hebrejve që ishin në Shqipëri. Në atë kohë nga ndjekjet e gjermanëve hebrejtë ishin të shpërndarë nëpër shtete të ndryshme të Europës ku pjesa më e madhe jetonte në Bashkimin Sovjetik. Në këtë dyndje që kishin bërë ata nëpër Europë, një numër i vogël i tyre kishin ardhur dhe në Shqipëri ku kishin krijuar dhe komunitetin e tyre të vogël. Pjesa më e madhe e tyre jetonin në Prishtinë dhe në Shkup, qytetin që ishin vendosur dhe të parët e tyre që në fillimet e shekullit.

Serbët i vranë hebrejtë

Në Kosovë asokohe ka pasur dislokime të mëdha të forcave gjermane dhe numëri i hebrejve të zhdukur ka qenë më i madh, por dhe ata që shpëtuuan përbëjnë më shumë se gjysmën e atyre që u vendosën aty. Në Prishtinë asokohe ekzistonte një kamp përqëndrimi ku kishte dhe shumë hebrej të cilët u ankuan se kushtet ishin të këqia e jetonin shumë ngushtë në një vend të vogël. Pas kësaj gjermanët morën rreth 500 prej tyre dhe i pushkatuan. Kjo është dhe një nga masakrat dhe zhdukjet masive që ju bënë hebrejve në atë kamp përqëndrimi që ishte në territorin e Kosovës së okupuar nga gjeramnët. Një pjesë e madhe e hebrejve që ishin në atë kamp përqëndrimi mundë që të shpëtonin pasi

41

një mjek i atij kampi që ishte shqiptar nga Kosova i dërgontë ata në Shqipëri gjoja për ti vizituar e shëruar nga ku më pas ata liroheshin. Kjo bëhej pasi gjykatësit shqiptarë nga Kosova i dënonin hebrejtë për ta kryer burgun në Shqipëri ku ata liroheshin menjëherë. Kurse e kundërta me hebrejtë ka ndodhur në Serbi, ku përpara Luftës së dytë botërore jetonin pothuaj 12 mijë hebrej. Serbët kryesisht çetnikët, i zhdukën e i likujduan hebrejtë duke i vrarë i masakruar ose duke ja dorzuar gjermnëve. Vetëm në Banat asokohe jetonin një komunitet prej 4200 personash, ku nga këta çetnikët serbë masakruan duke i vrarë 3800 prej tyre.

Në Mal të Zi ishin rreth 30 hebrej nga ku mundën të shpëtonin vetëm dy prej tyre.

Kështu nga rreth 12 mijë hebrejtë që jetonin në Serbi asokohe mundën që të shpëtonin vetëm 11 mijë prej tyre. Po kështu zhdukje masivë ka pasur dhe në krahina të ndryshme të Serbisë si në Baçkë e Baranjë ku nga 16 mijë hebrej që jetonin aty u zhdukën në mbarim të luftës rreth 13.500 prej tyre. Kurse në Kroaci, Sllavoni dhe Srem ku jetonin rreth 25 mijë hebrej, pas lufte mbetën vetëm 5 mijë, pasi pjesa tjetër u vranë të gjithë.

Në Bosjnjë-Hercegovinë ishin 14 mijë hebrej dhe u vranë 10 mijë prej tyre, kurse në Maqedoni nga 7762 u vranë 6892 afër 90 % e tyre.

Rrëfimi i Haim Adizhesit

Para luftës së dytë botërore në Prishtinë dhe Mitrovicë jetonin më shumë se 550 hebrej që mereshin kryesisht me tregti dhe me zeje. Në mes tyre pjesa më e madhe ishin intelektualë, por kishte dhe familje zanatçinjsh si rrobaqepës, ëmbëltorës etj.

Një nga këtë hebrej që ka jetuar në Prishtinë është dhe Haim Adizhes i cili ka qenë dhe përfaqsues i komunitetit hebraik që ishte vendosur atje. Në dësh-

42

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

mitë e tija të cilat Adizhesi ja ka bërë të ditura studjuesit kosovar Prof. Myrteza Studenica, midis të tjersh thotë :”Familja jonë Adizhes, kishte një dyqan të manifakturës, kurse xhaxhai im kishte një dyqan tjetër që shiste sende të ndryshme.

Këto dy dyqane i kishim në Bezistanin e Prishtinës (Çarshia e vjetër të cilën e shkatëruar komunistët pas luftës). Në fillim të vitit 1942 familja jonë qe internuar në Berat. Në atë qytet unë dhe vëllai im punuam si kamarierë në një kafene. Më 1943-in duke menduar se kishte mbaruar Lufta e Dytë botërore familja jonë u kthye nga Berati në Prishtinë. Ky ishte një gabim i madh i joni sepse u kthyem aty para kohe, pa e ditur se Prishtinën e kontrollonin gjermanët. Më 14 maj të vitit 1944, pas një spiunimi që na bënë fqinjët tanë serbë të Prishtinës tek gjermanët, të cilët ju treguan atyre se familja jonë ishte hebraike dhe ishte kthyer nga Berati në Prishtinë. Pas kësaj gjermanët na morën dhe na dërguan në strehimin që ishte afër kazermave ushtarake gjermane në Prishtinë (aty ku është sot objekti i fakultetit të filozofisë). Burgosjet e gjermanëve zgjatën nga mesnata deri në mëngjezin e 15 majit 1944. Po atë ditë në Prishtinë na futën në vagonët e trenit dhe na dërguan në strehimin (burg) famëkeqe që quhej “Sajmishte” afër Beogradit.”

ndërpreje. Nga këto trajtime çnjerzore, për ditë vdisnin shumë nga të internuarit.

Të gjithë të vdekurit, ustashët dhe çetnikët i merrnin e i hidhin në lumin Sava.

Më vonë burgun famëkeq “Sajmishte” e morën gjermanët nën administrim. Pas disa ditësh gjermanët na morën mua së bashku me gjithë familjen dhe shumë të tjerë nga të internuarit e “Sajmishte”-es, e të hypur në vagona trenash pas disa ditë udhëtimi të pandërprë na dërguan në vendin e quajtur Celle në afërsi të burgut famëkeq Bergen-Belzen. Aty na ndanë në disa grupe dhe na ngarkuan të punonim në hekurudhë, pyje, ngarkim shkarkim etj. Unë u caktova që të punoja në grupin e pyjeve që kishim si detyrë që të nxirrnim nga dheu trungje drurësh. Gjatë gjithë punës gjermanët na ruanin me qenë që ishin gjysëm uqër. Nëse ndonjë nga të internuarit nuk punonte dot se ishte i sëmurë, gjermanët i ndërsenin atij të mjerit qentë e egër të cilët e shqyenin atë për së gjalli. Ishte një llahtari e madhe të shikoje se si e kafshinin qentë e egër njëeriun e pafajshëm. Në sterhimin burg ku ndodheshim mbretëronte një fëlliqësirë e madhe dhe ishte tepër ngushtë ngaqë kishte shumë të internuar që gjermanët i sillnin nga vende të ndryshme të Evropës. Nga kjo gjë të internuarëve ju ra tifoja dhe u detyruam që ti hiqnim të gjitha plaçkat që kishim dhe të gjenim të tjera. Për të gjetur ato duhej të lije disa vakte ushqimin. Në burgun famëkeq të Bergen-Belzen, brenda një dite nga uria dhe keqtrajtimet vdisnin me qindra të burgosur. Gjermanët i merrnin të vdekurit dhe i hidhnin në oborrin e burgut si të ishin turra drurësh dhe pastaj i vinin flakën duke i djegur në krematoriume. Racioni ditor i ushqimit tonë përbëhej nga një repë e kuqe dhe nga 150 gramë bukë e stërbajatosur. Në atë burg famëkeq mua më vdiq nëna babai dhe motra e madhe me dy fëmijët e saj e më pas xhaxhai dhe gruaja e tij. Dhembja e madhe që më pat kapluar nuk mund të përshkruhet me as një fjalë”.

“Atje ne pamë një llahtari të madhe sepse rojet e burgut ishin serbë dhe kroatë të cilët na përgatisnin ushqimin e mjeruar që ishte supë me rërë. Këta quhej ushqim që na detyronin me dhunë që ta hanim.

Po ashtu ata na torturonin ditë e natë pa

“Unë pata fatin dhe shpëtova nga tmerri i Bergen-Belzenit së bashku me dy motrat e mija të vogla. Gjithashtu nga ai ferr makabër shpëtuan dhe i biri e vajza e xhaxhait tim të cilët shkuan në Izrael aty nga viti 1948. Njëra nga motrat e

Xhaver Deva

Serbët na jepnin supë me rërë

Si shpëtova nga gjermanët

mija që shpëtoi nga burgu i BergenBelzenit ishte vetëm shtatë vjeçe. Ajo pas lufte qe vendosur në konviktin e jetimëve e më pas u dërgua në Izrael.

Kurse motra tjetër u kthye në NoviPazar (Sanxhak) dhe atje u martua. Afër kampit të Bergen-Belzenit aty nga viti 1945 dëgjoheshin bombardimet e aleatëve anglo-amerikanë të cilët bombardonin Hanoverin që nuk ishte shumë larg burgut tonë. Një ditë gjermanët urdhëruan që të gjithë të burgosurit që ishin në gjendje për të ecur duhet të shkonin në stacionin e trenit, kurse ata që nuk ishin në gjendje që të ecnin do të ngeleshin në kamp. Në atë kohë ne nuk dinim se çfar të bënim, të shkonim drejt stacionit të trenit ku nuk e dinim se ç`fat na priste apo të rrinim aty në atë kamp.

Duke menduar që ata që do të ngeleshin aty në kamp do të vriteshin nga gjermanët morëm rrugën dhe u nisëm drejt stacionit hekurudhor. Gjermanët na futën në vagona dhe kështu udhëtuam për 15 ditë pa ngrënë pothuaj asgjë.

Shumë veta vdisnin nga uria dhe kur ndalej treni ne i nxirrnim kufomat e tyre dhe i linim aty afër shinave të trenit. Më 23 prill 1945 e mbaj mend fare mirë kur vagoni ynë që ishte ndalur në një vend, ishte pa lokomotivë dhe pa gjermanë që na shoqëronin. Atë ditë na nxorrën nga vagonët ushtarët e Armatës së Ushtrisë Kuqe të Bashkimit Sovjetik. Sovjetikët na vendosën nëpër shtëpitë që kishin braktisur gjermanët të cilët iknin nga frika e ushtarëve sovjetikë. Kështu në qëndruam në një kohë në vendin e quajtur Trebicë në Republikën Demokratike të Gjermanisë. Aty qëndruam deri nga gushti i 1945-ës pasi na veshën dhe na ushqyen mirë. Më pas unë së bashku me disa të tjerë që kishim qenë të internuar nga Jugosllavija na nisën për në Prishtinë. Ne ishim shumë të pikëlluar sepse nuk kishim më as baba e as nënë, na ishte përgjysmuar familja. Ne na merrte malli për motrën e vogël që e kishin dërguar në Izrael. Ne jetuam së bashku me fëmijët e xhaxhait për shumë kohë në Prishtinë, nga ndihma që na jepte Lidhja hebraike e Jugosllavisë.

Unë më pas fillova punë në një librari, kurse motra ime zuri punë në Kuvendin e Komunës së Prishtinës,” përfundon Adizhesi dëshimë e tij për tmerret e luftës.

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

Prenk Uli, shkodrani që na shpëtoi

Gjatë periudhës së pushtimit gjerman në Kosovë (194345) në Prefekturën e Prishtinës ku ishte Prefekt, Hysen Prishtina, punonte si sekretar i përgjithshëm i asaj prefekture dhe një shkodran i quajtur Prenk Uli, që sipas kujtimeve të hebrejve që kanë jetuar ato kohë në Kosovë, ka qenë njëri nga shpëtimtarët më të mëdhej të hebrejve prej gjermanëve. Lidhur më këtë gjë Josif Levi një nga hebrejtë rabin që ka jetuar atë kohë në Prishtinë rrëfen në kujtimet e tija se Prenk Uli me një trimëri të madhe mundi të shpëtonte nga vdekja e sigurt rreth 52 hebrej. Për këtë gjë Levi kujton: “Një ditë zoti Prenk Uli me një guxim tepër të madh më tha se për shumë nga bashkombasit e mij që kishin ikur nga shtetet e ndryshme të Europës e jetonin në Kosovë, do t`ju pregatiste dokumenta fallso që ata të arratiseshin për në Shqipëri. Këto dokumenta ai do ti pregatiste pasi unë ti siguroja dokumentat e rreme nga ana e Bashkisë së Prishtinës sikur ata kishin lindur në Prishtinë. Kështu në sajë të atyre vërtetimeve fallso që munda të siguroj unë nga Komuna Hebraike e Prishtinës, zoti Prenk Uli ju dha dokumentat fallso dhe 52 hebrej mundën që të vinë në Shqipëri duke shpëtuar nga gjermanët e tmerri i luftës.

Prenk Uli ishte një djalë trim që nuk u friksohej denoncimit që mund ti bënin serbët për atë që kishte bërë, bile ai më urdhëroi mua se po të më pyeste njeri se kush jua jepte hebrejve dokumentat fallso, unë Kol Bibë Mirakaj t`ju thosha se ato na i jepte ai Prenk Uli. Në sajë të ndihmës së madhe të shkodranit Prenk Uli dhe të Halim Spahisë dhe shumë shqiptarëve të tjerë që na vunë në dispozicion kaminonë transporti dhe ushqime, ne komuniteti i vogël hebraik i Prishtinës mundëm që të vimë në Shqipëri. Kështu në majin e vitit 1942 shumë prej hebrejve të Kosovës pa dijeninë e autoriteteve italiane u transferuam fshehurazi nga Prishtina në Berat. Këtë aksion të madh autoritetet shqiptare e bënë shpejt sepse e dinin se italianët do u`a linin vendin gjermanëve të cilët do i burgosnin pastaj të gjithë. Zoti Halim Spahija me ndihmën e Pashuk Bibë Mirakajt, vëllait të Kol Bibës (Ministrit të Brendshëm të Shqipërisë) i transferoi fshehurazi hebrejtë nga Kosova ku ishin të rrezikuar për në Shqipëri”, përfundon dëshminë e tija Josif Levi një nga hebrejtë që ka jetuar gjatë luftës në Kosovë dhe Shqipëri.

43

Nji organizatë e madhe “Bijt e Shqipnisë” na duhet Artikulli i mëposhtëm është shkruar dhe botuar në vitet ‘30, por mbetet aktual edhe sot (shën. i redaksisë) Nga: Gjon Kamsi (Scodrensi) Shqiptarët si âsht e mira e Atdheut t’organizohen sot: në partina a shoqënina?

Kësajë pvetje i ap ketë përgjegje: kundërshtar i çdo partije, jam për nji bashkim me nji mendje e me nji zemër, nën nji flàmur të vetëm, ai i kombit, qi bashkon dhe vëllaznon popuj të njij gjaku e të njij fisi.

Partive, erdhi koha e bâni gjyqë mbi to. U vêni fshisen, pse u pa se akti i lindjes kje i rrêjshëm; se edhè aty kû endè sot kanë jetë, diftojnë ligshtinë të maten me tufanin e jetës së ré qi po frynë i rrebtë e po i shtron për dhé, si trupa pa shpirtë.

Me dashtë na sot me njallë partí me shpresë të nxjerrim dobina për Atdheun tonë, don me thanë me dashtë e me harrue se fuqija e gjallnisë së kombit tonë e ka pasë burimin, sikur e ka, vetëm në bashkimin e fisit, në saje të të cilit, kemi mundun të ruejmë shka trashigueme, gjuhë e doke, qi na dallojnë nga fiset e kombet e tjera qi na rrethojnë, shum mâ të mëdhaj e të fuqishëm se i yni, qi dikúr na sunduen trupin, por nuk mujten të na shuejnë frymën me gjithë pajen e virtytevet shqiptare autoktone.

Shqiptari, thotë historija, kje i fortë gjithë sa herë kje i bashkuem.

Flàmuri i ynë, i kuq, âsht shêj dashnije dhe jo dasije.

Shqipja dykrenëshe e flàmurit tonë, mban në kthetra fjalën e të parëve tonë: Besa-Besën.

Gjaku qi qarkullon në dejt tonë, pse ka dijtë me tretë çdo gjâ qi ka qenë e huej për né, na ka lanë gjallë, na ka mprojtë, ndër kohëna, në mes të përshkimeve të historís, nga popujt sllavë e turq qi na shkelën e na robnuen.

Natyra fisnike e shqiptarit ka dijt me vû në gjumë, shka, shekuj robnije azjatike, i paten, njij pjese, injektue me forcë, por qi nuk mujti t’ua ndrrojë, tue e shtrue edhè, natyrën e tij thjesht shqiptare.

Prandej në doni me dijt, si duhet sot t’organizohemi dhe t’ecim për të miren e të mbaren e kombit, lenmi t’ua tham edhè unë fjalen tême.

Të lidhun me besa-besë, “bijt e shqipnisë”, duhet t’ecin me flàmurin e kuq me shqipe para, shêj i kombit dhe i nderit tonë.

Duhet t’ecim, sot a kurr, për të miren e të mbaren, për përparimin qytetës, për të pajtue çdo grindje të mbrendëshme, me ujdisë Fé dhe Jetë, me rifitue paqin e shpirtit, me përmirësue shëndetin e trupit.

Kështu na pat folë Apostulli i jonë, deshmori kombtar: Luigj Gurakuqi; kështu na flasin shokët e tij lufte e lirije.

Duhet të gjemë vetvehten, por si Nietzsche, kur gjet ligjen e evolucjonit të vet, là të shkruem: “banu ai qi ti jé”, qi për né don me thanë, të bahemi shqiptarë me at kuptim qi kjo fjalë pat për të parët tonë e qi e kemi trashigue për me ia kalue pa njollë pasardhësve tonë.

E për me u bâ ata qi jemi, duhet t’i hapim luftë të gjithë atyne qi po mbyllin me rrasen e mohimit dhe të zhvleftsimit, vepren e deshmorëvet tonë, të luftarëve të lirís sonë.

Luftë, pra, kundra anmiqëve të kombit, luftë kundra shkatrrimit, luftë kundra zíshartuesve, luftë rreziqeve qi po i kercnohen kombit dhe fisit, luftë kusarëve të pasunís kombtare, të pares së popullit, luftë të gjithë atyne qi, edhè pse të huej i nderuem me êmnin shqiptar e na trathtuen në bukë e kripë: muhaxhirët.

Luftë dokeve të mbrapshta, njerzëve të natës e të turpit, klikave dhe shoqënijve të mshehta.

Luftë fjalëve të mëdhaja dhe rrence, diletantizmit dhe reklamit.

Ketë misjon duhet ta kryejnë sot të mbledhun me besa-besë, “bijt e shqipnise”, sidomos bijt e atyne qi punuen, luftuen dhe diqen për Atme e lirí.

Do you speak SHQIP

Jeta Katt olike

44

Tridhjetë vjet pas Kongresit të Drejtshkrimit gjuha e shqiptarëve ka ndërruar ”look”. Ëshë bërë më e pasur, më e zhdërvjellët dhe më moderne. Aq sa madje vetë hartuesit e normës së dikurshme letrare janë gati të ligjërojnë ndryshimet. Me një konferencë që do të mbahet më 2002. Ja si

SOLKOL SHAMETI

do të flasim pas dy vjetësh.

T

ash nuk ka më kundërshtarë. Ideja se gjuha letrare shqipe duhet rishikuar, është hedhur përsëri mbi tryezat e diskutimeve në Shqipëri dhe në Kosovë. Madje edhe zërat që mbronin me fanatizëm versionin zyrtar të 1972-shit tashmë janë bindur se s’do të ishte keq t’i bënim ca modernizime gjuhës që flasim prej shumë kohësh. Në Akademinë e Shkencave thonë se pas këtyre ndryshimeve të mundshme, shqipja e shkruar do të jetë shumë më praktike dhe shumë më pranë me atë te foluren.

Gjuhëtarët shqiptarë kanë rënë më në fund dakord, që në vjeshtën e vitit 2002 të zhvillojnë një konferencë të ngjashme me Kongresin në të cilin u përcaktuan rregullat e gjuhës letrare shqipe. Kjo u konfirmua edhe nga profesor dr. Emil Lafe, kryeredaktori i revistës “Gjuha jonë”.

Shqipes së folur iu deshën afër 30 vjet që të “rritet” aq sa t’i rrijë mirë në trup “xhaketa” e rregullave të Kongresit të ‘72-shit.

Gjuhëtarët mendojnë se tashmë kjo xhaketë është vjetëruar dhe po na rri e vogël.

Leksiku është pasuruar gjatë komunikimit dhjetëravjeçar. Kanë fituar terren shprehje të dialektit geg e atij tosk që ishin përjashtuar si dhe mjaft fjalë të huaja janë bërë të domosdoshme. Të gjitha këto do të jenë në mënynë e diskutimëve të Konferencës së vjeshtës së 2002-shit. Megjithatë debati i ashpër i fillimit të viteve nëntëdhjetë për ndryshimin total të rregullave të shqipës - në atë kohë u hodh edhe ideja për vendosjen e gegërishtës si gjuhë letrare - duket se është lënë menjanë. Vëllimi i madh i letersisë së prodhuar ndërkohë në gjuhën letrare të 1972-shit dhe përshtatshmja e mrekullueshme me gjuhën letrare që ndodhi në Kosovë, janë arsyet që i kanë bindur të gjithë se përveç “ushqimit” të vazhdueshëm nga leksiku i dialektëve, është e kotë të pretendo-

KORRIK - DHJETOR 2000

het për një revolucion drejtshkrimor që do të na kthente edhe një herë në periudhën e Rilindjes.

Gjuhëtarët premtojnë se shumë kohë para se Shqipëria të zgjidhë problemin e energjisë elektrike në dimër, ne nuk do të shkruajmë më “qirinj” por “qirij”. “Punonjësit”, do të konvertohen në “punues”, madje edhe koha e ardhme do të pësojë ndryshime. Do të themi: “do themi” dhe jo “do të themi”.

Ata fëmijë që sivjet do të ulen të lexojnë abetaren - librin e tyre të parë - do ta mësojnë shumë kohë më vonë se gjuha që po mësojnë, tashmë nuk ekziston. Ose nuk ekziston ashtu siç u projektua më 1972. Në Akademinë e Shkencave thonë se qysh nga Kongresi i parë dhe i fundit drejtshkrimor, ai i vitit 1972, shqipja ka pësuar ndryshime të shumta. Ndryshime të cilat sidomos këta dhjetë vitet e fundit, po i shtyjnë gjuhëtarët të mendojnë se ka ardhur më në fund koha që progresi në gjuhën e folur të ligjërohet edhe në atë të shkruaren. Kështu, pas vitesh të gjatë diskutimësh në lidhje me gjuhën letrare, kësaj radhe janë vetë gjuhëtarët që e pranojnë se fakti që shqipja shkruhet ashtu siç flitet, është shkaktari kryesor i këtyre transformimeve. Sepse është pikërisht në të foluren e shqiptarëve që kanë hyrë format, fjalët e madje edhe konstruktet e reja gjuhësore.

Marjana Ymeri, një punonjëse shkencore e Akademisë së Shkencave pohon se sidomos leksiku i shqipës së folur është pasuruar tmerrësisht këto kohët e fundit. “Janë jo vetëm fjalë të brumit të shqipes, të dialektëve të saj që janë përvetësuar dalëngadalë nga gjuha letrare, por sidomos gjatë dhjetë viteve të fundit ka pasur një vërshim të paparë fjalësh të huaja”, thotë Ymeri. Ajo shton se shumë prej këtyre fjalëve të huaja që kanë hyrë tashmë në gjuhën e përditshme të shqiptarëve kanë qenë krejtësisht të panevojshme pasi në shqip ato tashmë ekzistonin, por ka edhe shumë prurje të reja nga gjuhët e huaja, që natyrisht i kanë bërë shërbime të mëdha shqipes. Shprehja e përbotshme pohuese “OK” (okej) i ka zëvendësuar thuajse tërësisht format shqipe “mirë”, ose “në rregull”. Në fillim me vështirësi, por tashmë të gjithë të rinjtë janë natyralizuar aq shumë me të, saqë duket e pakuptimtë të përgjigjen ndryshe. Por ky është vetëm shëmbulli më i thjeshtë i asaj lëvizjeje të pandërprerë në të cilën shqipja është vënë në “luftën” për t’i mbijetuar kohërave praktike që jetojmë. Gazetat, revistat dhe së fundi edhe media elektronike po i japin dorën e fundit valës së ndryshimëve të gjuhës. Diku

brutalisht dhe diku tjetër me zgjuarsi, gjuha gazetareske arriti që në këto dhjetë vjet të krijojë një variant të vetin.

Eqrem Shijaku, një mësues i vjetër i gjuhës shqipe, mban përditë një turrë gazetash nën sqetull. Ai është i vetmi njeri në të gjithë Shqipërinë, i cili qysh nga viti 1996 i ka hyrë një pune të mërzitshme.

Të mërzitshme, sepse të lexosh ditë për ditë të gjitha gazetat, jo për të marrë vesh të rejat, pot për të qemtuar me laps në dorë gabimet drejtshkrimore të gazetarëve, duhet të kesh një durim heroik. Mirëpo Eqrem Shijaku, thotë se në fillim për të nuk ka qenë edhe aq e vështirë. Gafat ishin të shumta dhe binin lehtë në sy. “Në vitin 1996 mund të them se devijimet nga norma e gjuhës letrare në gazetari ishin jashtëzakonisht më të mëdha se tani. Atëherë mund të gjendëshin deri në 30 gabime të rënda në ditë, për një gazetë të vetme. Vitin e fundit gjuha e shtypit të shkruar është përmirësuar ndjeshëm dhe niveli i gabimëve shkon deri në 10 në ditë”, thotë qemtuesi i vjetër. Ndonëse një “maniak” i pastërtisë së gjuhës - ai është edhe kryetari i një shoqate të quajtur “Miqtë e gjuhës shqipe” - Eqrem Shijaku, është megjithatë ok që konferenca për ndryshimet në drejtshkrimin e shqipes të mbahet sa më parë. “Shqipja ka ndryshuar. Këtë ide e hodhi edhe Mehmet Çeliku në seminarin e tetëmbëdhjetë të gjuhës që u mbajt në Tiranë. Ka plot vend për të futur elemente të rinj. Ideja që qarkullon në mjediset shkencore është që në konferencën e ardhshme të shtohen disa elemente të gegërishtës, si paskajorja e foljeve, shumësi me mbaresën “ue” si dhe zëvendësimi i mbaresave toskë “nj” me ato nga gegërishtja “j” në fjalët mashkullore të shumësit si “minj”, “kallinj” etj. Por të gjitha këto duhën vendosur pas një pune të gjatë përgatitore”, thotë Shijaku. Për të mbërritur deri në Kongresin Drejtshkrimor të 1972-shit u desh të kalojnë plot 20 vjet nga viti 1952 kur ideja e njësimit të shqipës u hodh për herë të parë. “Atëherë ishte një gjuhëtare sovjetike që këmbënguli që krijimi i normës së shqipës të shtyhej edhe për ca kohë”, kujton Eqrem Shijaku.

Kësaj radhe përkundrazi, askush nuk mund t’u thotë shqiptarëve të presin edhe 20 vjet të tjerë. Presionet janë të padurueshme dhe të gjithëanshme. Nga gazetat që vazhdojnë të këmbëngulin në mënyrën e tyre të të shkruarit, nga emigrantët dhe televizionët e huaja, si dhe nga të rinjtë që gjithnjë e më shumë po bëjnë të tyren gjuhën e koduar të internetit dhe të DJ-ve. “Xhaketa” e vjetër duhet ndërruar.

Revista Klan, Nr. 174

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

45

Në 25-vjetorin e vdekjes së Ernest Koliqit

Parathënie e “Poezia Popullore Shqiptare” mbledhur nga Koliqi Botimi i mëparshëm i kësaj përmbledhjeje “Poezia Popullore Shqiptare” nën kujdesin dhe me parathwnien e Ernest Koliqit, studiues i merituar i traditave artistike dhe folklorike të Shqipërisë i përket vitit1957.

Detyra e atij që niset të hedh në letër një parathënie jo të specalizuar ndaj tekstit të

për të ofruar një model që të jetë nxitje e rizgjimit dhe stimul i rifitimit të lirisë së humbur.

Aspekti tjetër i spikatur i këtij materiali lidhet me ndryshueshmërinë e vendeve të

krijimit të këngëve dhe me ruajtjen nga kujtesa kolektive; ndalet një çast në dy zona me spikatje të madhe; në malësinë e Shqipërisë së Veriut dhe në komunitetet shqiptare të Italisë. Në zonën e parë takojmë

PROF. MARIA CORTI Koliqit mund të realizohet në dy drejtime: nga njëra anë, zgjwrimi i informacionit mbi bazën e studimeve pas 1957-ës; nga ana tjetër ndriçimi nëse është e mundur i materialit poetik me dritën e pikave metodologjike të sotme të shikimit.

Në detin e madh të oralitetit, pra të teksteve lidhur me kujtesën kolektive kërkohet të zgjidhet si busull një dallim fillimtar mes teksteve lindur në një kulturë paraalfabetike, siç ndodh në Greqinë homerike a si në disa zona afrikane sot; dhe teksteve të krijuara gjatë një bashkekzistence të mekanizmave të komunikimit gojor dhe shkrimor.

Ky dallim nuk funksionon shumë për materialin shqiptar të përmbledhur këtu, krijuar në çaste e vende të ndryshme, vepër herë e barinjve pa shkollë të Veriut, herë e shokëve besnikë të Gjergj Kastriotit Skënderbeu, apo të italo-shqiptarëve të shpërndarë në komunitete të ndryshme shqiptare të Italisë. Dhe i shtohen këngë me origjinë më të vonë, referuar universit kulturor turk si p. sh. kënga e Ali Pashë Tepelenës, prej të cilave këtu është sjellë një pjesë e dimensionit të vogël.

Nëse dy aspekte rezultojnë ndikues në lexim; i pari është stilizimi akohor, tipik i oralitetit, që zëvendëson pavijueshmërinë historike me një vijueshmëri të rendit simbolik: mendohet për serinë e këngëve mbi heroin Skënderbeu.

Epika popullore shqiptare është një sistem semiotik me kapacitet të fortë modulimi: përshkruan dhe stilizon në të njejtën kohë, aspekte të ndryshme mitike-fetare-historikeideologjike dhe të vetë kulturës shqiptare.

Përshkrimi shërben për të mbajtur gjallë kujtimin dhe ndërgjegjen e së kaluarës; stilizimi

Besojani çështjen tuaj ekspertëve të emigracionit!

Tel. 212 -608-4140 • Fax. (212) 602-6256 325 Broadway, Suite 300 New York, NY 10007

46

Jeta Katt olike

një publikim stimulues të vitit 1969 “La legge delle montagne albanesi nelle relazioni della missione volante 1880-1932” nën kujdesin e Zef Valentinit.

Ky ligj që quhet Kanun është një kompleks parimesh, ligjesh, normash, zakonesh, me të cilat rajoni malor është qeverisur gjatë, në epokën kur turqit zotëronin drejtpërdrejt në pjesën tjetër të Shqipërisë; një ligj i tillë quhej edhe “Kanuni i Lekë Dukagjinit”, princ i Veriut, mik i Skënderbeut, që e gjejmë në dy këngë përmbi të, botuar këtu: në fillim rival dhe zot i zonave kufizuar me tokat e Skënderbeut, shndërohet më pas në një lloj Patrokli i epikës homerike, (por duke mbijetuar Akili i tij) dhe është gati të rifillojë luftën me turqit në vdekjen e Skënderbeut dhe ta vazhdojë për 10 vite.

Ideologjitë dhe zakonet e sjelljes propozuar nga Kanuni, shija e veçantë e një qytetërimi baritor, lënë dukshëm shenjat e tyre në gjithë epikën shqiptare e jo vetëm në këngët e Malësisë së Veriut. Në një rapsodi të Veriut, ndër më të bukurat, me titull “Martesa e Halilit” kur protagonisti është duke u varur në litar nga armiku, krajli sllav, dhe ende nuk e di se shqiptarët do ta çlirojnë, ai thërret: “A s’asht ngushtë njeriu deri n’ditë të vdekjes!”

Në zonat malore solemne dhe magjepse, ku blegtoria dhe kultura patriarkale zotëronin ndër shekuj dhe rapsodët këndonin me lahutë, instrument me hark monokord, normat e Kanunit përshkonin ngjarjet e këngëve epike, bëmat e “luftëtarëve të kufirit” dhe kështu p. sh. parimi i besës mund të sillte ngjarje dramatike, si ajo e riprodhuar në tekstin “Bariu bèrrejshëm”. Është besa diçka absolute dhe komplekse në të njëjtën kohë, është një pakt besimi që lidhet me një njeri, me një institucion (mikpritja), me tokën e vet: besa lidhi në miqësi përballë armikut turk, Lekë Dukagjinin dhe Gjergj Kastriotin Skënderbeu, tokat e të cilëve kufizoheshin. Është një besë për t’u respektuar deri edhe me armikun e vrarë: vrasësi duhet që trupin e të vdekurit ta sjellë me fytyrë e gjoks drejtuar qiellit dhe e ka për detyrë mirësjelljeje t’ia njoftojë ngjarjen familjes.

Kështu besa është herë pas here stil elegant sjelljeje, parim nderi, rregull jete: realitet etik dhe sociologjik, që duke kaluar nga realiteti në universin e fantazisë, formon krijimet e lirikës e të epikës popullore.

Të tjera norma të Kanunit apo të kodit të malësisë shfaqen në këngët e sjella këtu: parimi i dashurisë vëllazërore dhe pakti mes

KORRIK - DHJETOR 2000

vëllamëve, “vëllezërve prej gjaku”, afërsi që rrjedh duke thithur me njëri-tjetrin një pikë gjaku. Të dy normat qëndrojnë në bazën e rapsodisë “Gjergj Elez Alia”, që përndryshe do të mbetej e pakuptueshme.

Dy tekstet e para epike që Koliqi i ka vënë bashkë në këtë përmbledhje, pikërisht “Gjergj Elez Alia” dhe “Ajkuna vajton djalin Omer”, të dyja të botuara edhe në “Chansonnier Populaire Albanais” (1961), i përkasin një kompleksi këngësh epike të Shqipërisë së Veriut të zhvilluara mbi tematikën e “luftëtarëve të kufirit”, pra të heronjve shqiptarë që ruajnë në kufirin mes botës shqiptare dhe sllave, prandaj vjen edhe prania në tekste e motiveve dhe e topoi të veta të të gjithë zonës ballkanike.

Gruaja Ajkunë, që në këngën e dytë vajton vdekjen e djalit Omer, është e shoqja e luftëtarit më të njohur të Shqipërisë së Veriut, Mujit, prijës i Agëve të Jutbinës, personazh i bëmave legjendare, përherë në luftë me sllavët e përtej kufirit. Muji ka një vëlla të vogël Halil, zemërmadh, por i ngutshëm, që dashurohet me Tanushën, princeshë sllave, është ajo për të cilën Muji do të thotë në rapsodinë e lartpërmendur “Martesa e Halilit”: “A t’kam thanë taraku i Kotorrit se Kotorrët kanë me ta hangër kryet?”

Mënyrë e shkëlqyer me të vërtetë për të paraqitur vdekjen. Kjo rapsodi thellësisht liriko-dramatike është e njohur dhe e kënduar me pak variante edhe në Bosnje.

Ka një farë dallimi mes ciklit të Agëve të Jutbinës dhe të këngëve epike të ardhura nga territoret italo-shqiptare: elementet e pastra folklorike ngrihen mbi fytyrën e luftëtarëve të kufirit, njerëz të një province të ashpër malore, epike nga kostitucioni, ku çdo luginë ka shartet e saj të fisnikërisë, zogjtë dhe dhitë janë sjellës të mesazheve magjike, ku çdo hero është i prirur nga fati. Luftëtari izolohet në solemnitetin e dhimbjes: i kushtohet kujdes sjelljes së Mujit kur nuk komunikon dhe më pas kur i tregon Ajkunës vdekjen e djalit 14 vjeçar të vrarë prej sllavëve.

Në fillim thotë: “Në Lugjet e Verdha ai nuk bie” Pastaj detyrohet të nxjerrë të vërtetën: “Qaj kur të shkosh për dru në pyll s’dua brenda shtëpisë asnjë vajtim vdiq prej dorës sllave djali ynë” Turpi kërkon hakmarrje, jo vajtim. Asnjë lëshim mallëngjyes.

Mes këtyre heronjve dhe nesh, hyn kjo atmosferë e një kulture të përhapur epiko-

letrare që zbukuron dhe ushqen qytetërime të tjera evropiane: izolimi i zonës malore bën që ato të mbërrijnë tek ne gati drejtpërdrejtë nga luginat ku ato kanë lindur. Përmes përkthimit të paeliminueshëm, për fat të keq.

Ernest Koliqi botoi në “Studi in onore di Angelo Monteverdi”, një ese me titull “Come nasche in Albania un canto popolare” (“Si lind në Shqipëri një këngë popullore”), ku duke u mbështetur mbi një punim të Hyacinthe Hecquard mbi Shqipërinë e Veriut, numëron manifestimet e shumta jetësore të shoqëruara për traditë nga kënga, nga legjenda heroike apo nga motivet lirike, saqë populli i malësisë të ndjejë në përhapjen e motiveve antike në marrëdhënie me lartësinë akustike dhe tensionin lirik të këngës, shenjën e identitetit të vet dhe formën e një rinie të përjetëshme. Eseja e Koliqit sjell për konkretizim “Hakmarrja e Qor Istrefit”, një këngë në të cilën nuk do të jetë babai që hakmerret për birin e vdekur, por biri që vë në jetë urdhërin e babait të vdekur; të vrasë agën Shaban të Kumanovës. Ja që djali Sadik, duke ndjekur trukun e fshehjes përmes rrobave femërore, i ndeshur edhe tek “Martesa e Halilit”, ekzekuton besnikërisht urdhërin: vret agën në shtratin e tij, me gjashtë goditje tingëlluese në gjoks, me revolen e tij besnike e të dashur.

Nuk jemi më në epokën e shpatave dhe as në zonën epike.

Një shëmbull ngadalësues, me çelës tipologjik dhe semiotik do të zbulonte homogjenitetin themelor të grupeve të këngëve të lindura në Shqipërinë e Veriut, vitalitetin e disa motiveve të përsëritura e të zhvilluara me variacionet e veta në tekste të veçanta poetike.

Në përmbledhjen e Koliqit, me këngën e tretë dhe të katërt hyhet në ciklin e heroit kombëtar shqiptar, Skënderbeut, cikël i transkriptuar dhe i shtypur për herë të parë nga italo-shqiptari Jeronim De Rada (18141903), vetë shkrimtar.

Madhështia reale e Skënderbeut, nëse nga njëra anë ka krijuar një personazh me shtat evropian, nga ana tjetër ka nisur shpejt një proces mitizimi për të cilin ka shenja të qarta qoftë në këngët epike që trajtojnë veprat e tij, qoftë në ceremonitë, hyrë tashmë në folklor. P. sh. në minoritetet italo-shqiptare në ditën e tretë pas Pashkëve ende sot këndohen bëmat e heroit, ndërsa në dasma, dollitë nisin me një këngë që evokon martesën e Skënderbeut me Marina Donika Arianitin.

Vihet re se si “Nina nana shkodrane” e botuar këtu, në një tekst me motive kristiane e turke e uron fëmijën “u rritsh hero si Kastrioti”. Përmendja e emrit të Skënderbeut është si të programosh gjëra fatale. S’është

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

rasti këtu të flasim për praninë nxitëse të figurës së kryetrimit shqiptar në letërsinë evropiane, për të cilat i sillemi studimit të Androkli Kostallarit “La figure de Scanderbeg dans la litterature mondiale” dhe atij të Agron Ficos “Problèmes du genre èpique populaire historique et la figure du Scanderbeg”, sipas të cilit janë mbledhur dëshmi të ndryshme (Antonio Sabellico, humanisti shqiptar Marin Barleti etj.) prej nga del në dritë ekzistenca dhe vitaliteti i një serie këngësh popullore kushtuar Skënderbeut, që nga fundi i shekullit XV e nga gjysma e parë e shekullit XVI. Edhe pse anësore për synimet tona, mund të jenë kurioze dhe përshtypjelënëse dy dëshmi mbi praninë e heroit shqiptar në kontekstin italian të shekujve XVI e XVII, njëra e traditës shoqërore dhe tjetra popullarizuese. Në një botim të 1506-1510 të “Historia de vita et gestis Scanderbegi” të Marin Barletit janë riprodhuar në frontespic 5 distikë latinisht të Pietro Regolo da Vicenza dhe katër të Dominico di Arzignano da Padova. Dëshmia tjetër është mjaft më joshëse, përsa sjell në kontekstin letrar napoletan, zonë ku figura e Skënderbeut nuk kishte si të mos mbetej në kujtesën kolektive dhe të mos rishfaqej në nivele të ndryshme kulturore, nga marrëdhëniet e ngushta politike mes Ferrante i d’Aragona dhe Skënderbeut. Në “Lo cunti de li cunti” të Gianbattista Basile, prijës shqiptar është përmendur dy herë dhe në fonetikën napolitane, gjë që pohon vitalitetin në rrethin popullor të modelit të origjinës historike: bëhet fjalë për personazhin Skannarebecco. Vihet re asimilimi i nd — nn, kalimi i er — ar, epenteza e “e”-së mes “r” dhe “b”, e shurdhëta e dyfishtë para zanores fundore: një rezultat fonetik që mund edhe të shkaktojë një etimologji false me ngatërrimin e foljes “scannare” (vras e pres) prej nga në napolitane “scannamiento”, e pranishme në “Muzat napoletane” (“Le muse napolitane” të Basiles.

Në njërin nga dy citimet, Skënderbeu, që figuron tashmë i futur në tipologjinë heroike, ndodhet përbri Orlandos; protagonist i cunto-s është një katallan kaq i tmerrshëm sa do të kishte frikësuar që të dy heronjtë (vargjet 16, 22):

beson (vargjet 244-247): “Vazhdoj të them se është mjerisht një femër Dhe s’do të ma heqë nga mendja as Skënderbeu”.

Aludohet për një forcë lëvizëse mbinatyrore, për një personazh mbinjerëzor, me një lloj fuqie magjike, pra me një Skënderbe të mitizuar.

Komuniteti shqiptar në Itali duke pasur si të thuash një funksion të një ngrirësi të jashtëzakonshëm, me aktin e konservimit për pasardhësit, mban gati të paprekur një pasuri të mahnitëshme këngësh përkujtimore për prijësin.

Dy prej tyre, botuar këtu e që Koliqi i ka marrë nga përmbledhja e paraqitur në vëllimin e Antonio Scura-s “Gli albanesi in Italia” (“Shqiptarët në Itali”), i referohen me fantazi vdekjes së Skënderbeut.

Në të njëjtën përmbledhje dy këngët bashkëjetojnë me të tjerat, nga të cilat disa me siguri të ciklit, ku është antagonist ose të paktën përmendet Skënderbeu; të tjerat me pjesëmarrje të sigurtë, siç bëjnë të supozosh personazhet protagonistë që rikthehen në ciklin e Skënderbeut (p. sh. Nikë Peta apo Lekë Dukagjini).

Lidhen drejtpërdrejt me ciklin e prijësit këngët nr. 6 “Motra e Skënderbeut”; nr. 8 “Skënderbeu dhe Milo Shini”; nr. 10

Ar ti st e Li mo us in e Ser vic e Elega nce • Luxury • Affo rda bility

“ F O R TH E SUP E RST A R TRE A T ME NT ” Tel. 914-243-0807 • Fax. 914-245-3391

“WEDDINGS & PROMS OUR SPECIALTY” Featuring New Luxurious 2-18 Passengers Super Stretch White Lincolns Fully Loaded

Rolls Royce • Excalibur • Mercedes • Lexus • Sedans

5% DONATED TO MOTHER TERESA CENTER WHEN YOU BOOK WITH US! 24 orë 7 ditë në javë.

Zbritje për dasmat dhe ceremonitë shqiptare!

Limuzinat 2000 më të reja super të gjata - kapaciteti 18 persona Ju garantojmë për çmime të volitshme dhe shërbim profesional!

“FOR ALL OCCASIONS & DESTINATIONS” •Weddings •Airports •Night Out •Anniversaries

•Proms •Casinos •Concerts •Sporting Events

•Birthdays •Christenings •Dinner/Theatre •Special Events

“SERVING THE TRI-STATE AREA SINCE 1983”

“Do të kishte frikësuar një Orlando, Do të shtrinte përdhe një Skënderbe”.

Në rastin e dytë, më kompleks, protagonisti i këngës, Narduçio, duke parë pranë shtratit ku lëngon një djalë bukurosh, dyshon se është një grua e veshur si burrë. Nënës që i vërteton të kundërtën i përgjigjet se nuk e

Weddings Complimentary Champagne & Church Runner

47

24 Hours 7 Days

914-243-0807 Visit us at:www.artistelimo.baweb.com Lule (Lola) & Nua (Tony) Gjokaj Please Make Your Reservation Early!

Professional Courteous Tuxedo Chauffeurs

48

Jeta Katt olike

“ Ma r te sa e S k ën derbeut”; nr. 12 “Skënderbeu dhe Ballabani”; përveç dy këngëve të sjella këtu nga Koliqi; nr. 15 “Skënderbeu dhe vdekja”; nr. 18 “Vdekja e Skënderbeut”.

Në përputhje me traditën e oralitetit epik rapsodi në këto këngë e ndërton tekstin mbi një lojë kombinimi “motivesh” apo topoi të traditës; si dueli i heroit me një njeri të veçantë apo me një grup (nr.

12), ndihma hyjnore e një luftëtari mik (prapë nr. 12), bëma heroike e një besniku të komandantit (nr. 8), njohja e vlerave të heroit nga ana e armikut (nr. 6), dialogu i luftëtarit me shpatën e tij apo me kalin, që në mënyrë magjike i përgjigjen (nr. 8) etj; përveç shumë shembujve të amplifikimit verbal, shpesh të bazuar mbi një lojë të hollë numrash, për më tepër magjikë, si treshi dhe shumëfishat e tij (9, 30). P. sh. i riu Milo Shini, para se të përballojë turqit, pa dijeninë e komandantit të tij, monologon dhe dialogon kështu: “Ajo vlen për nëntë zemra.

Për nëntëqind ajo lufton.”

Edhe në ciklin e Agëve të Jutbinës 30 agët bëhen 300 përmes lojës retorike të numrave.

Megjithatë një pengesë në kërkimin kritik janë shpesh përkthimet që kemi këtu.

Ato lënë për të dëshiruar për një kompleks të natyrshëm arsyesh, në të cilin vetë kriteri është i nënkuptuar; të japë në pikat semantikisht komplekse e mjaft sintetike, aluzionet, një perifrazë sqaruese brenda vetë tekstit ose jo, siç shihet e nevojshme në shënime.

Shihet, bie fjala, kur vetë Koliqi pohon ndërhyrjen e tij mbi tekstin e “Gjergj Elez Alisë”. Një tjetër shëmbull i dukshëm i ndërhyrjes së lirë të përkthyesit paraqet teksti “Nel manto del pastore” (Në xhokën e bariut), ku përkthimi është mjerisht përgjegjës për zhdukjen e strukturës fuqimisht anaforike dhe përsëritëse të origjinalit. Për aq pak sa mund të kuptohet, duke i parë jo si albanologe, por si profane e vërtetë origjinalët, ato përvijohen të paisura me një forcë dhe me një ngarkesë stilistike që zbuten shumë në p r o c e s i n p ë r k t h i m o r. K ë s h t u q ë n u k është e tepërt apo të paktën utopi të shpresojmë që herët a vonë të bëhet një përkthim modern dhe besnik ndaj ndërrimit aktual të mendimeve mbi problemin e përkthimit: ciklet epike shqiptare e meritojnë.

Duke i thënë këto, askush s’ka si të

KORRIK - DHJETOR 2000

mos admirojë strukturën e fuqishme dramatike mbi të cilën është ndërtuar kënga e takimit të Skënderbeut me Vdekjen.

Ajo hapet me temën e parandjenjës: “Palido e col capo chino / parte all’ultima bataglia” (“I zbehtë e kryeulur / niset në luftën e fundit”) që ndjek takimin në pyll me Vdekjen “ombra fatta d’aria vana” (hije bërë me ajër bosh), diçka si një parca greke që lajmëron: “tuoi di sono ormai pieni” (të janë sosë ditët).

Vazhdon një lloj vaji funebër i përmbys u r, s h q i p t u a r n g a S k ë n d e r b e u m b i Shqipërinë dhe djalin e tij, të cilëve u paraqet shkatërrimin. Tashmë një atmosf e r ë p a r av d e k j e j e e z o t ë r o n k ë n g ë n : heroi e bën vetë dramën e fatit të tij; ja qiparisi në të cilin do të lidhet kali; të lidhura mbi kalë flamuri kuq e zi dhe shpata e Skënderbeut, njëri i shpalosur në erë dhe tjetra e varur përbri.

Do të mjaftojë fuqia e tyre ikonikesimbolike për të bllokuar ndjekjen turke.

E zhveshur nga çdo element piktores, skena të jep kryesisht ëndrrën e madhështisë të një heroi e të popullit të tij.

Lekë Dukagjini merr pjesë në të dy këngët e Vdekjes; nëse në të parën shfaqet si shoku besnik të cilit i besohet djali i vogël i heroit, në të dytën është Leka vetë që thotë vajtimin e vërtetë funebër dhe thërret në të katër horizontet “Skënderbeu i madh s’është më!”

Duke iu rikthyer artikullit të cituar të Agron Ficos për çështjen e burimeve të këtij vaji në strofat e fillimit, duhet këtu të këmbëngulet mbi natyrën topike të

motivit të tërmetit në vdekjen e heroit, në fundin e këngës.

Për tekstet e tjera epike e lirike të përfshira u drejtohuni s h ë n i m ev e komentuese të Koliqit.

Ndarja e fortë mes këngëve epike e lirike, shumëllojshmëria e traditave dhe e epokave, e bën vëllimin mjaft paraqitës të prodhimit e të ekzekutimit oral shqiptar.

Në këngët lirike padyshim janë më të shpeshta redaktimet me variante: mund të vihen përballë p. sh. “Bellezza incenduaria” e këtij vëllimi me atë botim të cituar “Chansonnier Populaire Albanais”.

S h p i r t i , i z g j i d h u r n ga e k s i g j e n c a t detyruese të të treguarit epik, mund të vargëzohet duke luajtur me kombinimet e mundshme të paraqitura nga tematika lirike apo nga fantazia e atij që i krijon.

N g a t ë r ë s i a e k ë n g ë ve s h f a q e t n j ë mesaz h i rëndësish ëm dhe përshtyp jelënës: në sajë të memorjes kolektive, ndërthurjet mes këngëve të së kaluarës së largët të lirë, të heroizmit dhe të tashmës, bëhen intensive, lidhje të shumëfishta nyjëzohen sërish duke kaluar brenda shekujve të historisë; gjithshka kontribuon fuqimisht për t’i dhënë një populli sigurinë e identitetit të vet.

Sansoni Editore, Firenze, 1986 P ë r k t h e u n g a i t a l i s h t j a : D r. A l f r e d Çapaliku.

• Mbi 500 lloje ftesash për dasma • Wedding Invitation • Social Stationery • Bridal Accessories • Greeting Cards...

Martesa e bukur fillon me ftesa të bukura...

Albanian Yellow Pages, Inc.

Tel. (718) 584-1620 2322 Arthur Avenue, Suite #10, Bronx, NY 10458

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

49

Keeping Culture and the Life Outside of it Balanced “I’m wasting my time trying to fit into two totally different worlds simultaneously and still be true to myself,” a young Albanian girl said.

“I don’t feel free. I can’t be the way I want to be. There are too many rules.” Is it a waste of time? To be Real. To be completely Genuine.

The things within a person that one world would set free, like her expression of self and her personality, the other world struggles to restrain. Too many rules she says.

Yet, at the same time, the world that she thinks frees her fails to understand her - her depth, her ethnicity, her language; the strongest source of her creativity, the foundation and backbone of her personality, her being... inherently, her soul.

On the other hand, the world that restrains her exults, celebrates what the other world fails to recognize and understand about her, which is the very stuff that makes her.

She is like a Tree growing. Her roots being her Albanian heritage.

Her external foliage being what the

LINDA GOJÇAJ world outside of her culture is helping her to become. The world above ground is helping her to blossom with beautiful blooming flowers and strong branches, letting her stand out in the world. But what she doesn’t see is that while it is glorifying her outward beauty, it is ripping away at her roots; annihilating her heritage until she, too, will see it as unimportant, and will wish she wasn’t what she was born into. Below

ground, the other world feeds her roots; waters them, nurtures them, makes a path for them to grow deeper and stronger so that she will grow outwardly in the same way. But, all the while, she feels that this world is tying up her branches - stunting her outward growth and only letting her form into the shape it wants her to be, limiting her direction, her growth and potential. She feels caught.

Two worlds that can both help her to fulfill her potential, if they’d come together instead of cutting away at each other. A person cannot truly flourish if it’s in just one world and not also in the other. The resin of the lack of such an accomplishment would be a feeling of dissatisfaction.

An emptiness, as if a dream had not been realized. How can she make anything of herself if she erases her roots, if she erases who she is? She will become nothing but a hollowed-

LOUIS OVERSEAS

✈

• Domestic & Overseas • • Wholesalers to Tirana • • All Airlines • Tours • Cruises • • Honeymoons • Translations • Affidavits • Court Interpreter Services

Albanian Radio Hour Every Sunday 8:30 pm on WPAT 930AM 613 - 615 E 187th Street, Suite 3 and 4 • Bronx, NY 10458 Tel: 718/733-6900 Fax: 718/ 733-7015 Telex: 424249 Recdist • E-Mail: Louistravel@worldnet.att.net

Jeta Katt olike

50

KORRIK - DHJETOR 2000

Fletorizmi shqiptar

F

MARTIN CAMAJ

De Rada shiti vreshtat botoi veprat

cilat qendron mbarë publicistika shqiptare, do mbajt “Albania” e Brukselit (1897-1909) dhe “Dielli” i Bostonit që del edhe sot e kësaj dite. Por përvoja jo vetëm e këtyre dy gazetave por e krejt fletorizmit shqiptar të diasporës deri më shpalljen e pavaresisë, qe bazë e mirë për zhvillimin e mëtejshëm të shtypit kombëtar në forma dhe përmbajtje të tjera. Shtypi i diasporës, ndonëse i lidhur ngusht me Rilindjen kombëtare, nuk merr fund me mbylljen e periudhës së saj.

Edhe mbas kësaj periudhe nuk pushojnë së daluri fletore të ndryshme në diasporë në përputhje ose në kontrast me shtypin e vendit, sidomos atëherë kur filluan emigrimet politike, fill mbas kristalizimit të kontraditave shoqërore

letorizmi shqiptar lindi në diasporë. Mbi të ka pak fort të dhana dhe punimet rreth historisë së këtij shtypi janë të pakta e jo të plota: Shfaqja e tij lidhet me shpërthimin e levizjes ideore të Rilindjes Kombëtare kah gjysma e shekullit të kaluar, së pari në diasporën e mirëfilltë, andaj qysh nga fillimi në dy gjuhë: kjo do të mbesë tipar kryesor i tij.

Prej 1848 deri më 1912 dolen në diasporën shqiptare afro 90 gazeta e revista kudo ku gjindeshin ngulmime të vjetra e të reja shqiptarësh prej Kajros në Bukuresht, prej Stambollit në Boston, deri në katundin arbnesh Zara, oaz banorësh shqiptarë, ardhur Jeronim De Rada nga gjysma e dytë e shekullit 18 prej Briskut e Shestanit, doli në dritë më 1897 gazeta “Zani i Scyptarit”.

Në këtë aktivitet fletorizmi vendin e parë e zanë arbëreshët e Italisë. Kjo traditë nuk u shua kurrë e vijon edhe sot e kësaj dite, gjithnjë në dy gjuhë arbërisht e italisht, pa kritere përpjestimi.

Do vënë në dukje se e para e përkohshme shqipe, pa LE CHIC gjuhë të dytë, dhe e para në territorin e sotem të shtetit THE MOST ELEGANT, MODERN, FULL SERVICE, UNISEX SALON IN shqiptar, është revista fetare “Elcija e zemrës t’Jezu RIVERDALE...

Krisctit” 1891 në Shkodër.

Janë të qarta arsyet përse nuk u zhvillue shtypi në We use the highest quality professional salon products, the latest equipment and gjuhën tonë në vend para krijimit të shtetit shqiptar, European ammonia-free hair colorings.

Personal services are provided by a seasoned, experienced and friendly proffesional njera ndër to me karakter teknik: në të gjitha viset ku staff. jeton trungu i popullatës shqiptare gjatë sundimit turk nuk ekzistonin shtypshkronja me përjashtim të HOURS: MONDAY & TUESDAY 10AM-6PM WEDNSDAY, THURSDAY & FRIDAY 8AM-8PM “Shtampa e Seminarit” në Shkodër e cila u themelua më SATURDAY 8AM-6PM CLOSED ON SUNDAY 1870. Nga bibliografitë e ndryshme marrim vesh se në Shqipëni dolën edhe gazeta turke si për shëmbull “Ishkodra” 1879 që katakterizohet si gazetë e vilajetit të • Për të gjitha moshat • Shërbim profesional • Shkodrës; thuhet se në të kishte edhe tekste shqipe me • Aparaturë moderne • Atmosferë e këndshme • alfabetin arab. Turkologët tanë na e kanë borxh të na Mirë se vini! Lisa Curanaj informojnë mbi karakterin e këtyne fletoreve.

Mbetët për t’u sqaruar edhe pikëpamja nëse një e përkohshme pa tekstet shqip, po thjesht në një gjuhë të huaj, ndonëse me përmbajtje nacionale shqiptare, mund të konsiderohet mirëfilltas periodik i fletorizmit shqip587 WEST 235TH STREET RIVERDALE NY tar. Edhe përjashtimi kategorik i tyre nuk do të ishte zgjidhje e kënaqshme, ndonëse në parim i përligjshëm.

Periodikët me vlerë eminente dhe dy shtyllat mbi të PRIVATE PARKING LOT

Elegancë!

Elegancë!

Elegancë!

718-548-9090

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

rreth 1924 që sollen me vete edhe koncepsione të ndryshme për mbarështrimin e shtetit të ri shqiptar. Pa marrë parasysh rrymat, shtypi shqiptar në Shqipëri trashëgoi plot karakteristika të traditës së gazetave të diasporës.

Në përgjithësi, sadopak në periodiket më serioze të diasporës, bien në sy temat e përcaktueme nga Faik Konica qysh në numrat e parë të “Albania”-s: Folklorë, Linguistikë, Literaturë, Histori, Novelë. Këtë landë vijuan ta trajtojnë pak a shumë edhe revistat në vend si “Hylli i Dritës”, “Leka” në Shkodër, deri vonë qendër kulturore. Me fjalë të tjera, lënda e këtyre periodikeve, qofshin ato gazeta apo revista, dwshmon për një orientim programatik kultural; në të dytin vend ndjekin lajmet (nouvelles) dhe komentet aktuale politike që më vonë në Shqipëri u zëvendësuan me artikuj me përmbajtje moralo-filozofike Do pohuar se shqiptarët shtypin e vet mirë e keq e përkrahen edhe financiarisht, gjë që deri me sot nuk ngjau me botimet letrare si libra me vete, jo vetëm në diasporën e gjanë, por as te arbëreshët me traditë të vjetër kulturale. De Rada, për shëmbull shiti vreshtat dhe tokën e vet për të botuar veprat e veta që sot janë në themel të letersisë sonë...

Nermin Vlora Falaski

KU VAJTI ERNESTI Ku shpiejnë gjurmët në rërë, të fshira nga kjo erë që me vete sjell në kohë një çast...amshim... me vorbull rërë levizëse, mjegullë të zbehtë, të një loti t'derdhur në det, venitur në sende, në të tërë?

Ku vete e një psherëtime frymë dashurie, në heshtjen e ulërimës të shpirtit shkrirë?

E kujtimet nga jetë e kaluar që të tashmës i japin ngjyrë, në t'zbehtë e t'përhimë mjegull të ftohtë që ngritet drejt yllit të humbur në qiell?

Ku vete buzëqeshja e një dhëmbjeje gjersa fyerja e të hidhures peshojë që nga mundimi gojën e le zvarrë?

Ku vejnë, ku, këto çaste që nga kohë e skëllevërve e padronëve janë?

E zgjedhja në t'shkapërderdhur t'shkretëtirës pelhurë misteri, filtrruar në rërë?

Ku, ku, ku vete çasti i paskaj, që mori fund në t'dyshimit përmasë?

E valët që prore godasin mendimët e palevizshme në erën ndjekse të kohës në kohë?

Ku, ku vallë ku vejnë këto re të ndera n'terësi e n'thermi i kohës shqetësim që kohët ia vjedhin këtij mendimin në madhështinë kosmike të të shkëputurës pjesë?

Dhe imja figurë bërë thërmi në rrathe valesh figurash të thyera?

Albania Limousine & Car Service 24 orë - 7 ditë në javë thirrni pronarin Anton Gjokaj

30% zbritje për klientët shqiptarë Të specializuar për dasmat dhe të gjitha ceremonitë familjare me: Limousine speciale 6-18 persona, Mercedes, Roys Roys, Lexus dhe Ex Calibar

914-243-2343 • 1-800-734-0453 NE DISPOZICION KEMI MODELIN ME TE RI 1999 - DERI NE 18 VETA

51

52

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

Korrik - Dhjetor 2000 Nicholas Simon Gjelaj Prindër: George dhe Violet Gjelaj Kumbarë: Mirash dhe Clara Shaljanin

Lush Nikollaj Prindër: Pal dhe Antoneta Nikollaj Kumbarë: Nik dhe Prene Berisha

Robert Mrijaj Prindër: Dugagjin dhe Merite Mrijaj Kumbarë: Martin dhe Marie Gojani

Flora Smajlaj Prindër: Zef dhe Flora Smajlaj Kumbarë: Augustin dhe Enkeleda Preldakaj

Thomas Shkreli Prindër: Kolja dhe Fonda Shkreli Kumbarë: Pashko dhe Drita Kinic Tommy Ujkaj Prindër: Nik dhe Angelina Ujkaj Kumbarë: Nikoll dhe Maria Vataj Gabriella Veseli Prindër: Albert dhe Violeta Veseli Kumbarë: Nue dhe Elizabeth Nikollaj Anthony Justin Zadrima, Jr. Prindër: Anthony dhe Rozina Zadrima Kumbarë: Nik dhe Valentina Kocaj Steven Popovic Prindër: Frank dhe Marxhele Popovic Kumbarë: Anton dhe Alexandra Gazivoda Elizabeth Curanaj Prindër: Nikoll dhe Hana Curanaj Kumbarë: Nik dhe Pashka Shkreli Domenika Coku Prindër: Eduard dhe Bratila Coku Kumbarë: Alfred dhe Albana Harapi Mathew George Markaj Prindër: Gjergj dhe Vesna Markaj Kumbarë: Toma dhe Elizabeth Paljevic Nore Nuculovic Prindër: Nikola dhe Milena Nuculovic Kumbarë: Gjelosh dhe Diella Berishaj Cindy Rachel Perpepaj Prindër: Alexander dhe Ana Perpepaj Kumbarë: Robert dhe Nora Perpepaj Tomy Stephen Preku Prindër: Gjergj dhe Flora Preku Kumbarë: Marash dhe Konela Gjeka Dila Bujaj Prindër: Gjovalin dhe Prena Bujaj Kumbarë: Gzim dhe Drane Vushaj David Kocaj Prindër: Mark dhe Victoria Kocaj Kumbarë: Jack dhe Rosa Nedreau Daniel Gjonaj Prindër: Gjovalin dhe Vera Gjonaj Kumbarë: Ludvig dhe Rozina Cotaj Gabriella Zoja Gjuraj Prindër: Petrit dhe Marisa Gjuraj Kumbarë: Tom dhe Vera Marku

Kumbarë: Luca dhe Elizabeth Milicaj Kristina Lelcaj Prindër: Pjeter dhe Vera Lelcaj

Elizabeth Preldakaj Prindër: Prek dhe Alban Preldakaj Kumbarë: Nik dhe Lula Smajlaj Joseph Shkreli Prindër: Lubo dhe Violeta Shkreli Kumbarë: Nik dhe Brigitte Shkreli Leonarda Uljic Prindër: Ljeka dhe Vera Uljic Kumbarë: Martin dhe Katrina Camaj Gabriella Gjuraj Prindër: Milkjor dhe Vera Gjuraj Kumbarë: Valentin dhe Leonora Djonovic Alexander Bujaj Prindër: Ardjan dhe Dila Bujaj Kumbarë: Luigj dhe Katrina Bujaj Augustin Djerdjaj Prindër: Prek dhe Gloria Djerdjaj Kumbarë: Mhill dhe Rosa Gojani Sebastian Juncaj Prindër: Marjan dhe Liljana Juncaj Kumbarë: Gjon dhe Maria Lleshaj Nicky Lumaj Prindër: Paulin dhe Vera Lumaj Kumbarë: Pjeter dhe Marta Shkreli Nicole Marie Pergjini Prindër: Fredie dhe Vesna Pergjini Kumbarë: Dom Nikolin Pergjini dhe Sr. Lucial D'Urso Jonathan Gjekaj Prindër: Ferdinand dhe Sose Gjekaj Kumbarë: Paulin dhe Fonza Hasaj Christina Prena Gjeloshi Prindër: Josip dhe Alfride Gjeloshi Kumbarë: Zef dhe Leze Regjaj Joseph Gjonaj Prindër: Mark dhe Robert Gjonaj Kumbarë: Rrok dhe Elza Zagreda Taylor Karaqi Prindër: Pal dhe Patrica Karaqi

Linda Gjonaj Prindër: Rudy dhe Katrina Gjonaj Kumbarë: Viktor dhe Shaqe Cotaj Anthony Berishaj Prindër: Luigj dhe Shaqe Berishaj Kumbarë: Luvigj dhe Lula Sinishtaj

Amanda Doci Prindër: Zef dhe Albina Doci Kumbarë: Mark dhe Pashka Gjuraj Kris Gjinaj Prindër: Kastriot dhe Marjola Miloti Kumbarë: Richie dhe Lisa Schray

Prindër: Edmond dhe Valjeta Nikolla Kumbarë: Djuro dhe Dila Stanaj

Julian Gjuraj Prindër: Peter dhe Donika Gjuraj Kumbarë: Mira dhe Pashk Gjuraj

Frankie Gjonaj Prindër: Deda dhe Gjovana Gjonaj Kumbarë: Pal dhe Leza Gazivoda

Kumbarë: Gjelosh dhe Ana Lelcaj

Christopher Raja Prindër: Lek dhe File Raja Kumbarë: Doda dhe Maria Rukaj

Daniel Markic Prindër: Tino dhe Nina Markic Kumbarë: Luca dhe Fila Jankovic

Alyssa Michelle Vuksanaj Prindër: Anthony dhe Gina Vuksanaj Kumbarë: John dhe Drita Simolacaj

Sean Rossi Prindër: Anton dhe Valerie Rossi Kumbarë: Agron dhe Francessa Rossi

Matthew Victor Perpepaj Prindër: Robert dhe Kimberly Perpepaj Kumbarë: Victor Perpepaj dhe Vera Gojcaj

Valentina Rrapi Prindër: Qun dhe Kristina Rrapi Kumbarë: Gjon dhe Florina Laskaj Julian Gjuraj Prindër: Peter dhe Donika Gjuraj Kumbarë: Mira dhe Pashk Gjuraj Alban Kalaj Prindër: Sander dhe Maria Kalaj Kumbarë: Martin dhe Jacklyn Gjelaj Robert Haxhari Prindër: Gac P. dhe Roza Haxhari Kumbarë: Aglin dhe Kristina Zefi Martin Ljuljduraj Prindër: Ljuvic dhe Dusta Ljuljduraj Kumbarë: Luigj dhe Shaqe Berishaj Samantha Marie Curanovic Prindër: Novica dhe Kristina Curanovic Kumbarë: Viktor dhe Anna Curanovic Elizabeth Franceska Dushaj Prindër: Gjeto dhe Veronika Dushaj Kumbarë: Vasel dhe Diella Camaj

Isabella Dushaj Prindër: John dhe Gjelina Dushaj Kumbarë: Nikolla dhe Kathrene Donovic Luke Juncaj Prindër: Derd dhe Angelina Juncaj Kumbarë: Gjelosh Gjonaj dhe Tereze Camaj Engjell Lukaj Prindër: Kolec dhe Bardhe Lukaj Kumbarë: Alfred dhe Nora Lacini Anna Marku Prindër: Mhill dhe Valentina Marku Kumbarë: Gjok dhe Laide Deckaj Isabella Saljanin Prindër: Mark dhe Adelina Saljanin Kumbarë: Alex Mernacaj dhe Christina Saljanin Palina Saljanin Prindër: Shtjefen dhe Griselda Saljanin Kumbarë: Tom dhe Vitore Balbona

Nikoleta Marku Prindër: Tom dhe Violeta Marku Kumbarë: Peter dhe Tereza Popovic Anna Maria Matosevic Prindër: Tihomir dhe Gita Matosevic Kumbarë: Dode dhe Daniella Prenka Nikoleta Nikac Prindër: Anton dhe Anka Nikac Kumbarë: Ndoc dhe Monika Nikac Kristian Nikolla

Gjatë vitit Jubilar 2000 kanë qenë: Pagëzime: 144 Kurorëzime: 59 Kungim i Parë: 51 Krezmime: 34 Vdekje: 23

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

Korrik - Dhjetor 2000 Ferdinand Camaj me Flore Dodaj më 1 korrik 2000

Arben Keqaj me Vera Ahaj më 2 shtator 2000

Gjon Shabanaj me Arjana Lleshi më 8 tetor 2000

Robert Rudaj me Paska Curanaj më 11 nëntor 2000

Simon Jaki me Luljana Domgjoni më 2 shtator 2000

Martin Cacaj me Lindita Ukaj më 14 tetor 2000

Pren Nikollaj me Kristine Pergjoni më 12 nëntor 2000

Nikolin Kokaj me Leonora Gjeloshi më 9 shtator 2000

Pal Nikolla me Susana Shabani më 14 tetor 2000

Frank Camaj me Lucijana Gega më 18 nëntor 2000

George Pashko Grishaj me Maria Camaj më 9 shtator 2000

Nikola Curanovic me Senka Sindy Kocaj më 21 tetor 2000

Shtjefen Camaj me Oltione Prendi më 18 nëntor 2000

Gjon Kalaj me Vera Nrecaj më 16 shtator 2000

Djuro Lulaj me Groshe Smajlaj më 28 tetor 2000

Nikola Nick Gojcaj me Lisa Shkreli më 23 shtator 2000

Paul Gjonaj me Ciljeta Shllaku më 29 tetor 2000

Viktor Nrecaj me Valbona Gjetaj më 30 shtator 2000

Zef Pllumb Smajlaj me Mimoza Isufaj më 4 nëntor 2000

Djekota Curanovic me Valentina Gorvokovic më 20 gusht 2000

Simon Dedvukaj me Elizabeta Vukaj më 7 tetor 2000

John Sokol Rezaj me Vera Gjelaj më 4 nëntor 2000

Djerdj Nikac me Lindita Bruli më 26 gusht 2000

Astrit Berisha me Margarita Pergjoni më 7 tetor 2000

Viktor Nikac me Marjete Martini më 5 nëntor 2000

Mark Kocaj me Victoria Nrecaj më 1 korrik 2000 Zef Gjelaj me Ardiana Maci më 15 korrik 2000 Leka Berisha me Karen Lyn Carpenter më 17 korrik 2000 Jack Ndreu me Roze Smajlaj më 22 korrik 2000 Pjeter Gjelaj me Leonora Shkreli më 12 gusht 2000 Pali Z. Dushaj me Elizabeth Michelle Coan më 19 gusht 2000

Leonard Karaqi me Renata Gjonaj më 18 nëntor 2000 Joseph Curovic me Lula Saljanin më 18 nëntor 2000 Robert Gjonaj me Rudina Gjuraj më 2 dhjetor 2000 Luke Pellumbaj me Pranvera Bujaj më 2 dhejtor 2000

In Memoriam Korrik- Dhjetor 2000 Bube Vuksanaj, 98-vjeç Vdiq më 1 korrok 2000 U varros në varrezat "Gate of Heaven" në New York

Drane Nikac, 89-vjeç Vdiq më 16 tetor 2000 U varros në varrezat "Gate of Heaven" në New York

Prentash Curanovic, 59-vjeç Vdiq më 26 nëntor 2000 U varros në varrezat "Saint Raymond" në New York

Shtjefen Djonovic, 75-vjeç Vdiq më 26 korrik 2000 U varros në varrezat "Gate of Heaven" në New York

Fran Preldakaj, 73-vjeç Vdiq më 15 nëntor 2000 U varros në varrezat "Gate of Heaven" në New York

Ded N. Bucaj, 71-vjeç Vdiq më 8 dhjetor 2000 U varros në varrezat "Saint Raymond" në New York

Gjergj Saljanin, 59-vjeç Vdiq më 26 korrik 2000 U varros në varrezat "Gate of Heaven" në New York In Memoriam Korrik – Dhjetor 2000

Rrok Nicaj, 85-vjeç Vdiq më 19 nëntor 2000 U varros në vendlindje

Djeto Saljanin, 37-vjeç Vdiq më 7 tetor 2000 U varros në varrezat "Gate of Heaven" në New York

Mark Loshi Saljanin, 64-vjeç Vdiq më 25 nëntor 2000 U varros në varrezat "Gate of Heaven" në New York

Epjau o Zot pushimin e pasosun. E i ndritë drita e pambarueme!

Pushofshin në paqë!

53

54

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

Përkujtim Më 7 tetor 2000, Natës së Zojës Rruxare, në praninë e familjes ndërroi jetë papritmas vëllau jonë

GJETO GJERGJI SHALA Gjetoja shkoi në jetën e amshuar duke na lënë të pikëlluar përjetë.

Varrimi i të ndjerit u bë me nderime të mëdha në varrezat “Gates of Haven” në New York.

----Familja e Gjergj Vocrrit Shala dëshiron në përgjithësi të

falënderojë gjithë ata që morën pjesë në ngushëllime dhe na u gjindën pranë në shtëpi, në funeral, në meshë dhe gjatë vorrimit.

Në vençanti dëshirojmë të falënderojmë: - Meshtarët tonë Dom Pjetrin dhe Dom Gjonin, për celebrimin e meshës Shejte, - Dom Nikolinin dhe djakon Marash Shkrelin që me fjalë të bukura ngushëlluan nënën tonë dhe mbarë familjen Shala, - Imzot Rrok Mirditën, At Ambroz Martinin dhe kushërinin Fran Pretashi që disa herë përmes telefonit ngushëlluan familjen tonë.

- Të gjthë ata që erdhën nga Detroiti, Kalifornia dhe vende të tjera, - Ata që me telefona dhe telegrame na ngushëlluan dhe na e lehtësuan sado pak dhimbjen tonë.

- Ata që me lule të bukura e zbukuruan trupin e Gjetos, - Ata që ndihmuan Kishën Zoja e Shkodrës për shpirt të Gjetos.

- Gjon Vuklin për këndimin e Uratës së bukur Ave Maria.

- Gjovana Parubi, organisten e kishës.

Zoti e dhashtë që të gjithëve t’ua kthejmë në gëzime.

October 7, 2000

GJETO SHALA 6 qershor, 1963 - 7 tetor, 2000

Dear loved ones,

✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝ ✝

Today my brother Jerry was put to his final rest. I wanted and felt compelled to write a few words about him. Not many people really knew him at all. He was a very quite and reserved person, but he was literally a gift from God to our family. He was for all of us an example of what true Christian heart should be.

Jerry was the type of person who could never say no to any of us, and when he say yes, it always willingly and with a smile. His patience knew no bounds he tirelessly gave without ever asking for anything to return. He was compelled to help everyone around him yet he never asked a thing for himself he was the most unselfish person I have ever known.

Throughout his life time he held fast to his family, everything he did every step he took every plan he made was for the betterment of the family . He was more content to sit and watch his nieces and nephews at play than most others his age would be.

He deeply loved us all , he loved us to the point that when one of us was in pain , he would feel that pain as deeply as we did. At those times when we suffered he would suffer with us he would suffer for us.

Our Lord Jesus Christ only , knows how truly good person he was . While he was here on earth he kept much feelings inside but at those times when we were able to see glimpses into his soul we were truly humbled by the goodness the charity and the grace we have found there.

Our lord has called Jerry home. He gave him to us for just a short time, but God sends people into our lives for only a short time and the purpose of their life is to be a light to brighten our way in this dark world, For our family , Jerry was that light , he showed us what life was really and truly about Caring, Sacrifice, Kindness, Patience, and a Loving heart that overflowed with Compassion.

He was – and ever will be in my heart – a true gentle soul, one of God’s own. We must take all lessons of his life to heart so that his short life may not have been in vain and we all must continue with our lives and with God’s plan for us.

We will dearly miss him, he was a beloved son, brother, uncle and friend. He is now at peace with our Savior in heaven and our hearts are at peace because of our great trust in God. God Bless You all and Thank you for the respect and Kindness you have shown to our family and to Jerry `s memory.

Julie

Jeta Katt olike

KORRIK - DHJETOR 2000

Jemi krenarë që i shërbejmë komunitetit shqiptar sepse ne i njohim vlerat, zakonet dhe kulturën shqiptare!

D’Bari Funeral Home Në dispozicionin tuaj 24 orë!

(718) 220-1009 • (718) 584-4000 day or night

605 East 188th Street Bronx, New York 10458

Corner of Arthur Avenue

Në shërbim të komunitetit shqiptar në Bronx, me dy objekte të mëdha!

Kujdesi - veçori e punës sonë 920 Allerton Avenue (off Boston Road)

654-0500

4346 White Plains Road (East 273th. Street)

325-6050 Sal Farenga Prop.

55

ROYAL R EGENCY C AT ERE RS Located in Royal Regency Hotel

Vend ideal për dasmat dhe gëzimet tuaja familjare me dy salla luksoze: Salla e Kristaltë - 350 persona • Salla e Diamantit - 500 persona • Huge Dance Floor • Free Parking (Valet)

Për mysafirë kemi në dispozicion 100 dhoma luksoze të paisura me TV, Video, Jacuzzi, Air Condition

• Dysheme të mëdha vallëzimi • Parkingu Falas • Vend shumë i bukur për t’u fotografuar

Për shërbim korrekt dhe profesional kontaktoni

Viktor dhe Kristina Buçaj (914) 476-6200

165 Tuckahoe Road, Yonkers, NY 10710 Lokali është shumë afër jush!

Lokali gjindet : 10 min nga Bronx-i, 10 min prej Kishës së re Shqiptare, 10 min. nga Connecticut, 20 min. nga Manhattani, 20 min. nga New Jersey, ...