JK # 28 (2002) by Jeta Katolike

Botohet në New York. Viti 7 Nr # 28 Çmimi $3.00

Botues: Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës” - New York

S o t , n ë q y t e t t ë D av i d i t j u l i n d i S h ë l bu e s i - K r i s h t i Z o t !

S u k s es i m a d h i F e st i val i t t ë 1 2- t ë

Jeta Katolike

TETOR

- DHJETOR 2002

Në këtë numër EDITORIAL:

Festivali i 12-të Shqiptar

Krishtlindja - Gëzim i madh për të gjithë popujt

Nga Dom Pjetër Popaj

Celebrimet liturgjjike të Krishtlindjes shprehin misterin e dashurisë së Zotit për ne që është themeli i jetës së përshpirtshme. Për të gjithë të pagëzuarit Krishtlindja nuk është kujtim i një ngjarje të kaluar para dy mijë viteve, por është të zbardhurit e ditës së jetës së re me Zotin. (faqe 3)

Krishtlindja 2002 në Kishën tonë Nata e Krishtlindjeve edhe sivjet tërhoqi pjesëmarrjen masovike jo vetëm të besimtarëve por edhe të vëllezërve tanë myslimanë. Jo vetëm qe s’kishte vend për t’u ulur, por as për të qëndruar në këmbë. (faqe 5 dhe 6)

Sot, në qytet të Davidit ju lindi Shëlbuesi-Krishti Zot! (Lk 2:11)

Nëntori i krenarisë kombëtare Nga Dr. Nail Draga Dita e Flamurit 28 Nëntori është datë historike dhe emblemë e fuqishme e përpjekjeve të pandërprera të popullit tonë për liri, pavarësi dhe bashkim kombëtar, andaj si e tillë është festa kombëtare e të gjithë shqiptarëve. (faqe 7)

Drejtor i përgjithshëm:

Dom Pjetër A. Popaj

Kryeredaktor:

Mark K. Shkreli

Redaktor i anglishtes:

Simon Vukel

Reklamat:

Prenk Curanaj

Happy 90th Birthday Albania!

Nga Dalip Greca dhe Simon Vukel Ishin më shumë se 2 mijë shqiptaro-amerikanë të dielën në mbrëmje më 10 nëntor në sallën e arteve të Lehman College në Bronx (New York), të cilët shoqëruan me duartrokitje e thirrje Festivalin e 12-të që organizoi Kisha Katolike Shqiptare "Zoja e Shkodrës". (faqe 10 - 16)

Apostujt e Krishtit Nga Mark K. Shkreli Shëlbuesi ynë, Jezu Krishti, erdhi mbi tokë me ndërmjetësinë e Marisë, Zojës Bekuar, e cila u zu për virtyt të Shpirtit Shenjt. Në Shkrimin Shenjt, për fëmijërinë e Jezusit, që nga lindja në Shpellën e Betlehemit deri kur në moshën dymbdhejtëvjeçare u gjet në tempull duke diskutuar Shkrimin Shenjtë, gjejmë të dhëna, por, që nga mosha dymbdhjetëvjeçare deri në moshën tridhjetëvjeçare, nuk gjejmë asgjë. Besojmë se ka qenë marangoz në punishtën e Shën Jozefit. Në moshën tridhjetëvjeçare fillon pasioni i tij. (faqe 19-21)

Atë Anton Harapi ofm, Nga Klajd Kapinova Ai lindi në Shirokë të Shkodrës, më 5 janar 1888. I biri i Loros dhe i Çiles, shtoi gëzimin e familjes që jetonte buzë valëve të Liqenit piktores të qytetit. Babai merrej me peshkim, të cilin e kishte për traditë. Në fëmijëri bashkëmoshatarët e thërrisnin Gaspër, sepse ishte i pagëzuar me këtë emër. (faqe 28-31) BOTIME TË REJA

Rosa Smajlaj Redaktor teknik:

Ismer Mjeku

Redaktor i faqeve në internet:

Martin Smajlaj

By Simon Vukel

Vajza nga Kelmendi po çudit botën

Today Albanians throughout the world celebrate the 90th Anniversary of the raising of the Albanian Flag, and their official declaration of independence from the Ottoman Empire. (page 8 and 9)

Libri i Catherine Preljocajt “E mbara për një portokalle nuk është të jetë kajsi”, futet në fondin e letërsisë shqiptare të mërgimit, ndonëse e shkruar në gjuhën frënge. Së bashku me Elvira Dones, Preljocaj radhitet ndër autorët më të veçantë të letërsisë bashkëkohore shqiptare të mërgimit. (faqe 44-45)

KËSHILLI BOTUES:

Dom Pjetër Popaj • Prenk Curanaj • Klajd Kapinova Ismer Mjeku • Mark Shkreli • Martin Smajlaj Rosa Smajlaj • Simon Vukel Të gjitha shkrimet dhe artikujt i nënshtrohën redakturës. Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen edhe nëse nuk botohen.

ADRESA E REDAKSISË: 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530 Tel. (914) 761-3523 · Fax (914) 949-2690

Abonohuni në Jeta Katolike Boton: Kisha Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës”

Abonimi për 1 vit në SHBA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .$20 Abonimi jashtë SHBA-ve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .$40

Adresa e plotë: Our Lady of Shkodra

www.AlbChurch.com

361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530

E-Mail: Mark@albchurch.com

Tel. (914) 761-3523 · Fax (914) 949-2690

TETOR - DHJETOR 2002

Jeta Katolike

Krishtlindja - Gëzim i madh për të gjithë popujt

Nga Dom Pjetër Popaj

elebrimet liturgjjike të Krishtlindjes shprehin misterin e dashurisë së Zotit për ne që është themeli i jetës së përshpirtshme. Për të gjithë të pagëzuarit Krishtlindja nuk është kujtim i një ngjarje të kaluar para dy mijë viteve, por është të zbardhurit e ditës së jetës së re me Zotin. Koha e t’Ardhurit na ka përgatitur për lindjen e Kishtit Foshnje. Ne kemi dëgjuar profetët që kanë paralajmëruar Atë që do të vijë sikur Foshnje

Të apo jo. Ndoshta, duke e njohur Jetën e Krishtit mbi tokë, mundemi të friksohemi. Jeta e Tij është mbushur me paradokse: hyjnore dhe njerëzore, lindje e vdekje, pafajësi e mundime, vdekje e ngjallje. Por kur gjendemi para kësaj Foshnje Hyjnore e ndjejmë paqën e Tij. Me duar të shtrira na grishë tek Ai dhe me fytyrën e Tij të shndritur e të dashur, ndriçon

Ai dhe me fytyrën e Tij të shndritur e të dashur, ndriçon dhe zbutë zemrat tona.

për të na udhëhequr në mbretrinë e Zotit (Isaiah 9:6). Ne e njohim Atë në këngën e Engjëjve që e kumtojnë sikur paqe për njerëz vullnetmirë mbi tokë. Kjo paqe në mes njeriut e Zotit fillon në Krishtin Foshnje e përplotësohet në Krishtin e rritur, të munduar, të gozhduar, të vdekur, të varrosur dhe të ngjallur prej së vdekurit.

Gjatë Krishtlindjes, liturgjitë e shenjta na tërheqin kah fytyra e mrekullueshme e Krishtit Foshnje. Në këtë fytyrë fshehemi ne të gjithë. Çdo njëri, në liturgji sjell imazhin e fëmijës që ekziston në brendësirën tonë. Dhe, kjo varet prej nesh, që duke e kqyrë Krishtin Foshnje, të rritemi me

dhe zbutë zemrat tona, duke na siguruar lumturinë e jetës së pasosur me Të.

Kur themi “Lumturi i qoftë Hyjit në lartësi qiellore…” ne shprehim adhurimin tonë ndaj Tij dhe kujtojmë madhërinë e Tij të amshuar. Kjo, gjithashtu, tre-

gon gjithpushtetsinë e Zotit në krahasim me ligështinë tonë; mençurinë e Tij krahas me marrëzinë tonë. Megjithëse mëkatarë dhe të kufizuar në jetë, Ai prapse-prap na do. Ne nuk mundemi për të kuptuar misterin e kësaj dhurate por që vetëm mund të themi Lumturi i qoftë Atij.

Zoti bëhet njeri për “Paqe në tokë.” Ne ende lutemi dhe punojmë për paqe. Bota e sotme është mbushur me luftëra, dhunë, mëri e mosbesim. Jezu Krishti “Paqa e Zotit” ka lindur në tokë, por akoma pret të lind në zemrat e njerëzve.

Ne i japim Lavdi Zotit kur u ndihmojmë të tjerëve në nevojë, kur mundohemi për të krijuar një atmosferë të vogël paqe në tokë. Fjalët e mira që ne shprehim ndaj të tjerëve nxjerrin fjalë të mira prej tyre dhe shkaktojnë mirëkuptim e paqe ndaj njëritjetrit. Egoisti shkakton dhunë, mërija shkakton luftë, vetëm dashamirësija na drejton kah mirëkuptimi dhe paqa. Në liturgjitë e kësaj përiudhe të shenjtë, dhe krejt vitin, ne duhet ti bashkojmë lutjet tona me të Engjëjve. Le të kumtojmë mesazhin e kësaj kohe duke thënë Lumturi i qoftë Hyjit në Lartësi Qiellore e paqe njerëzve vullnetmirë mbi tokë.

A Gift for Christmas

Jeta Katolike

By Rev. Nikolin Pergjini Dear friends in Christ:

When I look back into my past, memories of many Christmases come to mind, but the Christmas of 1968 spent in Albania remains a unique event. I remember it vividly because of one small thing I did that marked my childhood rebellion against the godless state. It was a time in which I dreamt to be free as the rest of the world, and celebrate the great feast of Christmas in peace and freedom. For this reason I thought to share this experience with people whom I love and are a part of my life, a part of my priesthood of Jesus Christ. Our entire family was seated around the table. Our mother had prepared special foods that we would rarely eat because they were expensive. We ate in silence to maintain the secrecy of the holiday celebration. Then we received our Christmas gifts. It warmed my heart to see my stocking, which contained only a few pieces of fruit and a little money. But we knew that it came from their heart. We all embraced our parents and kissed them with great joy, for they had sacrificed a great deal to make Christmas a joyful time for us even in their poverty. After 10 O’clock, we pretended to go to sleep to fool the authorities, who often kept close watch on Catholic families. We turned off the lights, shut down the radio and waited quietly in the dark for midnight, the time when Christ was born. I held the little stocking in my hand, and could feel the shape of the little pieces of fruit even in the dark. All was quiet. The others had fallen asleep. Even my parents could not stay awake. They had to go to work the next morning, Christmas Day. I began to dream about the small amount of money we

I began to dream of the next morning, Christmas day. I was wishing that we could all celebrate the great feast of Christmas in peace and freedom. Today, many years later, my dream has become true in an even greater way than I had hoped. Here I am, a priest in New York.

TETOR - DHJETOR 2002

received from our beloved parents, and how I might spend it. I cannot explain what came over me, but I decided to write a short note and put some of the money with it into an envelope. In the darkness, I found a piece of paper and wrote on it, “This is a gift for Christmas.” The house was still and dark when I put on my coat, opened the latch, and stepped outside into the night. I wanted to leave the envelope near our former Church, which was not too far away. I was walking fast. It was cold. The streets were deserted by all but the dark shadows. I apprehensively scanned the neighborhood hoping to avoid being seen by the police. The cold of the night brought the light of my thought into full blaze within me. I wanted to show that we as a people could still celebrate Christmas in spite of the government terror. I walked past our old Church. In former years, it would be bright with lights and candles in preparations for midnight Mass. Now it seemed like a lost shadow of its once-great place in the life of our people. Now what was left of the church was in our hearts. As I passed the church, I dropped the envelope on the sidewalk, feeling a sense of inner joy and accomplishment. As I walked home, I dreamed about the day when there would once again be a church within which we would be free to worship, free for the hundreds of Catholics in our town to attend Mass once again. Finally, I arrived home, and was relieved to see that nobody had noticed my absence. They were all still asleep in the dining room. I remember the faces of my parents, as they slept on the couch in the dim light from the window. They seemed so worn out from the fatigue of the day. I felt sorry for them, because they had worked so hard to make this day special for all of us. Quietly, I took my place in the dining room with the rest of my family, and drifted off to sleep. I began to dream of the next morning, Christmas day. I was wishing that we could all celebrate the great feast of Christmas in peace and freedom. Today, many years later, my dream has become true in an even greater way than I had hoped. Here I am, a priest in New York. What a beautiful and divine experience to be a priest! Christ wanted to welcome me to the greatest life known to man. Thank you God for the gift of Priesthood and the many blessings that You have bestowed upon me!

O NUIT BRILLANTE, NUIT DE VIVE SPLENDEUR, TA LUMIERE ECLATANTE, MET LA JOIE DANS MON COER. May you know the Peace, the Grace, the Love, and the Forgiveness that only Christ brings, and may that Spirit empower you and yours to live in a future wherein God is present to you and those you love in a very powerful way! Merry Christmas and Happy New Year.

Krishtlindja 2002 në Kishën tonë

“Krishti

u ngjall,

Alleluja, Alleluja”

ata e Krishtlindjeve edhe sivjet tërhoqi pjesëmarrjen masovike jo vetëm të besimtarëve por edhe të vëllezërve tanë myslimanë. Jo vetëm qe s’kishte vend për t’u ulur, por as për të qëndruar në këmbë. Në fytyrat e të pranishëmve dukej qartë gëzimi i rastit dhe shpërtheu edhe më kur celebranti i Meshës, Dom Viktor Dedaj dhe kori i kishës, i udhëhequr për më se 30 vjet nga z. Fran Gjergj Shala dhe i përcjelljur me organ nga z. Joanna Parubi, kënduan “Krishti u ngjall, Alleluja, Alleluja”. Gëzimi festiv vazhdoi edhe ditën e Krishtlindjeve në meshët e mëngjesit dhe të mesditës. Lindja e Krishtit, në zemrat dhe shpirtërat e besimtarëve, u përsërit për të dy mijë e dytën herë dhe do të vazhdojë deri në ardhjen e dytë të Krishtit mbi tokë. Gjendja e gëzuar shpirtërore e të gjithë besimtarëve shihet qartë në fotografitë që vazhdojnë.

Jeta Katolike

KORRIK-SHTATOR 2002

Gëzuar Krishtlindjet 2002! Gëzuar Viti i Ri 2003!

Jeta Katolike

KORRIK-SHTATOR 2002

Nëntori i krenarisë kombëtare 90-VJETORI

Nga Dr. Nail Draga Dita e Flamurit 28 Nëntori është datë historike dhe emblemë e fuqishme e përpjekjeve të pandërprera të popullit tonë për liri, pavarësi dhe bashkim kombëtar, andaj si e tillë është festa kombëtare e të gjithë shqiptarëve. Të rrallë janë ata popuj që kanë një datë në historinë e tyre kombëtare siç janë shqiptarët, datë kjo historike, e cila lidhet me identitetin dhe krenarinë kombëtare. Kujtesa historike na shpie në Krujën legjendare, na kujton 28 nëntorin e vitit 1443 dhe na ngjallë fuqishëm epokën e lavdishme të Gjergj Kastriotit Skënderbeut, i cili për një çerek shekulli mbrojti jo vetëm lirinë dhe nderin e shqiptarëve, por edhe civilizimin evropian. Prandaj, heroi ynë kombëtar me kohë i ka kaluar përmasat e historisë kombëtare dhe është bërë pjesë e historisë botërore.

PAVARËSISË

Por, nga 28 nëntori i vitit 1443, shqiptarët u përplasën krejt të vetëm me superfuqinë më të madhe të kohës, pikërisht në një nyje të historisë, kur kishin dalë nga njëra prej perandorive më të përbindshme, siç kishte qenë Perandoria Bizantine. Ishte kjo një periudhë tjetër e mbushur me ngjarje te stuhishme dhe e përshkruar me kryengritje të parreshtura për shkundjen e zgjedhës osmane, plot vuajtje e sakrifica, me ngritje e zbritje duke ruajtur identitetin kombëtar. Në këto kohëra të robërisë dhe të mbijetesës edhe flamurin kombëtar e rrëmbeu vala shkatërrimtare. Kur armiqtë tanë menduan se ai treti përjetë, ngjau katarza në zemrat tona. Patrioti Faik Konica, duke hulumtuar në histori, e rizbuloi dhe, pas katërqind e ca vitesh, sërish valoi Flamuri i Skënderbeut. Pas Nëntorit të Parë, përkulemi me respekt të thellë para emrit dhe veprës së plakut të mençur të Vlorës, Ismail Qemalit, i cili më 28 nëntor 1912, ngriti flamurin dhe shpalli pavarësinë e Shqipërisë, që në histori njihet si

Nëntori i Dytë. Festën e Flamurit, që është dita më e rëndësishme e historisë kombëtare, mjerisht nuk e gëzuan të gjitha trojet shqiptare, sepse në saje të vendimeve të Konferencës së Ambasadorëve në Londër, jashtë shtetit të sapoformuar shqiptar mbetën më se gjysma e popullsisë dhe e trojeve shqiptare, që u aneksuan nga shtetet fqinje. Ndërsa tash pas 90 viteve, edhe pse u zhvilluan dy luftëra botërore dhe u ndërruan sisteme shoqërore, shqiptarët mbetën të ndarë në pesë shtete dhe vazhdimisht kanë qenë dhe janë popullsi homogjene në hapësirën e tyre etnogjeografike. Edhe pse për këto 90 vite në periudha të ndryshme shqiptarët jashtë kufijve politikë te shtetit amë përjetuan vuajtjet, persekutimet, diskriminimin dhe ekzodet biblike, ata megjithë reduktimin e vazhdueshëm të numrit dhe të territorit të tyre mbijetuan, duke u përpjekur vazhdimisht të konsolidohen dhe të avancojnë të drejtat kombëtare. Kosova sot është nën protektoratin ndërkombëtar dhe me status të papërkufizuar, por më afër se asnjëherë pavarësisë. Shqiptarët në Maqedoni dhe në Luginën e Preshevës, pas luftës së tyre për barazi kombëtare, janë në pritje të realizimit praktik të barazisë kombëtare. Shqiptarët në Mal të Zi ndonëse të pakonsoliduar angazhohen për avancim të statusit të tyre politik si dhe integrimin e tyre me identitet kombëtar. Shqiptarët në Çamëri janë pothuaj të harruar, por në kërkim të vazhdueshëm për njohjen e ligjshme të tyre mbi pronat dhe trojet e veta kombëtare. Ndërsa diaspora shqiptare e shpërndarë anekënd botës ka dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm, duke e ndihmuar çështjen kombëtare shqiptare, e sidomos në vitet 1991-1999, andaj meriton nderim të vazhdueshëm. Shqiptarët, si komb, i takojnë qytetërimit dhe integrimeve në Evropë. Ata, vazhdimisht kanë pasur një qasje të tillë, me përjashtim të kohës së diktaturës, e cila ishte e imponuar dhe si e tillë ishte kundër interesave të popullit shqiptar, pasojat e së cilës janë të pranishme edhe tash. Realizimin e objektivave të tyre shqiptarët e shohin në integrimet rajonale dhe evropiane dhe në bashkëpunim me faktorin ndërkombëtar, kryesisht me SHBA-të dhe NATO-n. Dita e Flamurit - 28 Nëntori, është datë historike dhe emblemë e fuqishme e përpjekjeve të pandërprera të popullit tonë për liri, pavarësi dhe bashkim kombëtar, andaj si e tillë është festa e të gjithë shqiptarëve. Në këtë ditë të shënuar, shqiptarët si në trojet e tyre etnike ashtu edhe në diasporë, kujtojnë me pietet dhe nderim të thellë të gjithë ata që kanë luftuar me pushkë e pendë për liri dhe çlirim kombëtar. Eshtë kjo festa e shenjtë kombëtare që i bashkon shqiptarët, Rreth Flamurit të përbashkuar, si në Himnin Kombëtar.

Happy 90th Birthday Albania! Now What Will You Do For Your 100th? Jeta Katolike

By Simon Vukel Today Albanians throughout the world celebrate the 90th Anniversary of the raising of the Albanian Flag, and their official declaration of independence from the Ottoman Empire. Though Albanians have been around for thousands of years, it was this event, the uprising of Albanian men and women from Malësia Madhe to Kosova to Vlorë, which culminated in that great event 90 years ago. Albanians are certainly not just 90 years old, but the modern Albanian state is, and Albanians worldwide are proud of this fact. Ninety years may not seem like much, but given the history of the Albanians and the constant takeover of Albanian lands by foreigners, it is an achievement of which to be proud. The last 90 years have not been easy, to say the least. Even after gaining independence due to the intervention of the American President Woodrow Wilson, the powers of the time split Albanian lands so much that when all was said and done, more Albanians lived outside the nation of Albania than inside it. Nevertheless, back then and even more so today, the flag that flies in the homes of all Albanians is the flag of Skenderbeg, the red flag with the black double-headed eagle. This was and is the case no matter where the boundaries were drawn. Even under Slav persecution in Kosova, Macedonia and Montenegro, it is the Albanian flag that flew both in their homes and in their hearts. But this wouldn’t last for long. After the Second World War, the Albanian communist government, though technically run by Albanians but really run by Moscow and Belgrade, added the sickle and hammer to Skenderbeg’s beloved flag. While those

TETOR - DHJETOR 2002

symbols disappeared after a while, the communists then added a yellow star above the head of the eagle, and the flag was desecrated in this fashion for 50 years. Whereas the red and black flag had once stood for unity and freedom, the communists used the flag to divide and conquer. Of course they failed, but the memories of this effort are not forgotten. Many Albanians here in the United States will not soon forget the arguments which broke out at weddings – yes, weddings! – in the 1970’s and 1980’s over the Albanian flag that would be carried into Albanian weddings. (It is tradition for the Albanian flag to be presented at Albanian weddings; it is just another way that Albanian culture has been preserved all these centuries even as others ruled the Albanians). The discussion “with

the star or without the star” caused much tension at what would normally be a happy affair. These arguments also spilled out into the streets. This flag day we also remember the hundreds and sometimes thousands who protested outside the Albanian Mission to the United Nations on East 79th Street in Manhattan. The freedom lovers and anticommunists all carried red and black flags in hand – with no star. And across the street was the Albanian communist mission, with the diplomats hiding inside, representing no one but their own evil government, and refusing to face the Albanians of America. The ending of the story we all know. Skenderbeg’s flag prevailed, and the communists, along with their star — are long gone. Of course the question is, are they, the communists, really gone? The last 10 years of freedom in Albania would indicate no. Some progress has been made, but all in all, the nation is a disaster. If the leaders who brought about Albania’s independence 90 years ago were alive today, they would be horrified at what is currently going on in their country. Corruption rules. Everyone is afraid to go out after dusk. Girls have to lock themselves in their homes for fear of being kidnapped. When one visits Albania, the statues of Albanian heroes like Skenderbeg and Luigj Gurakuqi and others are desecrated with filth and graffiti. Shame on those Albanians who did this! And shame on those Albanian political leaders who have not cleaned this up! The country appears to be run by people who care more for themselves than for the Albanian people. Not all of them, indeed there are some good leaders, but the majority of the leadership is failing in their responsibility to their nation. This may not be the most popular thing to say, especially on such an important occasion, but in fact this 90th anniversary is a perfect opportunity for Albanians worldwide to do a reality check concerning the nation of Albania. Albania has long honored its heroes: Gjergj Kastrioti, Ded Gjo’ Luli, Ismail Qemali, Isa Boletini and many, many others.

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2002

More recently those that were dishonored by the communists have now also taken their place among the great Albanian patriots – Gjergj Fishta and Prek Cali especially come to mind. But where are today’s heroes? Where is the George Washington figure which Albania so desperately needs? Or the Albanian Vaclav Havel or Lech Walesa, men who inspired us all not too long ago with their courageous stand against the communists. Do we find such qualities in people like Fatos Nano? Sali Berisha? Fatos Nano’s story of corruption is well known, and Sali Berisha at one point appeared to be the breakout leader that was needed, but he failed. It is now clear they are both ex-communists who work in the ways of old. Are these the men that future generations will look at and add to the ranks of the great

“Freedom exists only where the people take care of the government”

(President Woodrow Willson)

ones? Most definitely not. What about Alfred Moisiu, the compromise president of suddenly best buddies Nano and Berisha? Well, who knows, but the fact that this was the man in charge of Albania’s laughable bunker program leaves one with less than great confidence. The book is still out on him, so we’ll see what happens. Maybe he’ll surprise us all. His push for Albania’s integration into NATO is a step in the right direction. This is not meant to be focused on any one person. It is said here in the United States that the government we elect is representative of the people. If we have a good government, we’re the ones who chose it. If we have a bad government, well we chose that one too and we have to live with that choice. But we can vote them out and put a good one back in place. This is the beauty of the American system. Albania needs the same thing: political leaders who offer a real vision for the nation, not the same old corrupt games of their communist pasts. And a people – an Albanian people – who will rise up against these so-called leaders, remove them from office, and replace them with new leaders

who have the traits and character of Ded Gjo Luli and Ismail Qemali, Vaclav Havel and Lech Walesa, George Washington and Thomas Jefferson. In America, when one visits the memorials of our nation, they are grand and pristine. They are a reflection of our nation, and of the ultimate respect for those that came before us. In Albania, the memorials are for the most part surrounded by a devastated society. And inevitably with graffiti sprayed on top that says “P.S.” or “P.D.” This is how they honor

those that gave their lives 90 years ago for Albanian independence? Just ten years from now, Albanians will celebrate the 100th anniversary of Albanian independence. No doubt this event will be a word-wide spectacular. In fact, it shouldn’t be a one-day event, but a year-long celebration of Albanian independence. But where will the Albanian nation be in 10 years? Will Albania have gained admission into NATO and the European Union? Hopefully, but only if the current leaders rid themselves of the shackles of corruption. Based on their performance of the last 10 years, these current leaders seem unlikely to do so. Certainly it will require a new generation of leadership to attain these crucial goals. Similarly, will Kosova have achieved its complete independence? Again it’s hopeful and even likely, but again only if its leaders are willing to work together on truly substantive issues, and prove they are ready to run a country. It was a world-wide embarrassment when not too long ago Parliament couldn’t get its act together on the issue of choosing Kosova’s leaders. It is nice and proper to nominate Senator Dole as a representative of the Albanian people, but there are really much more pressing issues to deal with in Kosova. It is not enough to say “we want independence”. Kosova’s leaders must show unity in this purpose and not work to undermine each other. The smokescreen tactics need to go. Today, every Albanian throughout the world will declare themselves proud to be Albanian. And rightfully so. But every Albanian also needs to look deep inside and ask themselves where they wish the Albanian nation to be in ten years, for the 100 th anniversary. A good start would be for the Albanians of Albania to throw out their current leadership and start over with non ex-

communists. There are many who spent years in Communist prisons who have more sense about what the nation needs than those who grew up as beneficiaries of that system, educated in Moscow and out of touch with their ancestors’ fight. Indeed, even a village elder of any Albanian town would do a better job than these “experts” because he has the common sense that they don’t. Some might laugh at this notion, but for most part the leaders of Eastern Europe, with the notable exception of Vaclav Havel, are not these socalled intellectuals. And even Mr. Havel despite his great academic credentials never lost touch with his people’s reality. These are once average folk who thirsted for freedom and rightfully took their place at liberty’s table. These same people exist in Albania, and they should be running the country. The Albanians of Kosova are in a better situation, but they need to remind their leaders that they must stay focused on the prize – Kosova’s independence – and not get distracted by side issues. And Albanians everywhere else need to do what they can to support true democrats, true freedom-lovers, in these Albanians lands. The great American patriot Thomas Paine once said, “Those who expect to reap the blessings of freedom must, like men, undergo the fatigue of supporting it”. And the great American President Woodrow Wilson once said, “Freedom exists only where the people take care of the government”. What both these men were saying, plain and simple, is that with freedom comes great responsibility, both for the politicians as well as the average person. Today, Albania, thankfully, has its freedom in name. But in practicality the people are not yet free of the corruption and greed that ruled for 50 years. So, in these ten short years before Albania celebrates it’s 100th anniversary, it’s now time for Albania’s political leaders to start taking some responsibility for their nation, and it is now time for Albania’s people to start holding them accountable. They’ve all got great Albanian leaders in the past to look to for examples and guidance. In the meantime, Albanians worldwide flying that red and black flag today are ready to help, just as they always have, whether it was protesting the communist mission in New York, or sending millions in aid to rebuild Albania or support the fight for freedom in Kosova. But in order for the Albanian nation to be truly united in ten years, it is time for Albanians to do some cleaning up at home, both literally and morally. Again, happy birthday Albania, and my best wishes to Albanians all over the world on this great occasion.

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2002

Presidenti amerikan George Bush dhe zonja e parë e Amerikës, Laura Bush, përshëndetën Festivalin e shqiptarëve në New York

Në krahët e këngëve dhe ritmet e valleve shqiptare Më shumë se 2 mijë shqiptarë përcollën festivalin e 12-të të këngës, organizuar nga Qendra Kulturore "Nënë Tereza" pranë Kishës "Zoja e Shkodrës" Nga Dalip Greca Ishin më shumë se 2 mijë shqiptaroamerikanë të dielën në mbrëmje më 10 nëntor në sallën e arteve të Lehman College në Bronx (New York), të cilët shoqëruan me duartrokitje e thirrje Festivalin e 12-të që organizoi Kisha Katolike Shqiptare "Zoja e Shkodrës". Më shumë se 200 artistë të të gjitha moshave paraqitën pasurinë kulturore mbarëshqiptare.Siç e tha në përshëndetjen e tij drejtuar pjesmarrësve dhe të ftuarve, dom Pjetër Popaj, misioini i festivalit ishte që të identifikonte dhe të prezatonte artistë të folklorit nga komuniteti shqiptar dhe njëko-

Dom Pjetër Popaj, duke përshëndetur të pranishmit

Këngë Majekrahu, këndojnë: Martin Smajlaj dhe Hysen Ulaj

Simon Vukli, duke lexuar letrën e Presidentit Bush. Konferensierët: Albina Zajmi dhe Nick Shkreli

hësisht të mbajë të bashkuar komunitetin, pa dallim feje apo krahine. Dhe ky mision fisnik ishte komponenti më i fuqishëm që spikati në të gjithë festivalin. Gjeografikisht festivali shtrihej në të gjithë hapësirën ndërshtetërore, ndërballkanike, ku "bukës i thuhet bukë e ujit ujë....", pavarësisht kufijve ndarës. Të dukej vetja se jetoje njëkohësisht në Shqipëri e Kosovë, në Mal të Zi e në Maqedoni, në Çamëri, madje kjo e fundit, si më e përgjakshmja në historinë tonë, ende e pa korrektuar, zuri një vend nderi në festival. Çamëria qe aq e pranishme përmes valltarëve virtuozë të Bostonit, aq edhe përmes zërit melodioz të Aurela Gaçes. Duke iu drejtuar pjesmarrësve të këtij festivali, Dom Pjetri u shpreh se ata që do të

Valle Arbëreshe nga Grupi i valleve i Bostonit

ngjiteshin në skenën e festivalit ishin vullnetarë që gjithçka e kishin bërë me dëshirën e mirë për të pasqyruar bukurinë e këngëve dhe valleve shqiptare. Madje dhe fëmijë të lindur në Amerikë kënduan e kërcyen shqip. Festivali i këtij viti, i dymbëdhjeti në radhë, pat dhe një cilësi tjetër: Organizatorët e ndjenë veten të emocionuar kur u përcoll përshëndetja e Presidentit George Bush dhe zonjës së parë të Amerikës, Laura Bush.

Drita Makashi

Grupi i vallëtarëve të Bostonit

Mesazhi që vinte nga Shtëpia e Bardhë ishte i ngrohtë e plot emocione. Vetë presidenti Bush i përgëzonte shqiptarët për këmbënguljen e pasionin që tregojnë për të ruajtur kulturën e vendlindjes në morinë e madhe të kulturave të tjera. Presidenti i Amerikës, në përshëndetjen e tij nënvizonte faktin se shqiptarët krahas ruajtjes së gjuhës, të traditave, manifestonin dhe bashkëjetesë me kulturën amerikane: "Unë jam i kënaqur të ju dërgoj këtë përshndetje ju që po ogranizoni festivalin në Bronks - Nju Jork, Festivalin e 12-të të muzikës popullore shqiptare. Kështu që aty është edhe shprehja e kulturës amerikane e cila gjithnjë ka qënë fuqia e kulturës së vendit tonë. Për këtë qëllim anembanë shtetit tonë edhe shqiptarët e Amerikës me kulturën e tyre të trashëguar kanë treguar edhe prejardhjen e tyre dhe gjuhën kombëtare. Ata gjithashtu, kanë treguar se janë krenarë se janë amerikanë, duke treguar me këtë rast edhe vlerat e traditat tuaja, dashurinë për familjen dhe prindërit përsosmërinë e nivelit të arsimit. Unë ju lavdërojë për ruajtjen e zakoneve dhe historisë suaj dhe asaj amerikane që ne të krenohemi me trashëgimininë tonë, të vlersoj të gjitha ato ngjarje madhështore; pasi është e rëndësishme për të gjithë ne që të Bashkohemi me dëshirat më të dashura dhe me një urim special . "Presidenti i SHBA-s George W. Bush. Nga ana e tij, edhe presidenti i Bronx-it, Adolfo Carrion, i cili e kishte shpallë të dielën "Dita e festivalit shqiptar", kishte sjellë proklamatën përshëndetëse përmes përfaqësuesit shqiptar të zyrës së tij, Chris Kirka. Në përshëndetje evidentohej fakti i pjesëmarrjes së madhe në këtë festival, i më shumë se 2 mijë shqiptarëve dhe i kultivimit të kulturës shqiptare nga të gjitha trevat shqipfolëse si Shqipëri, Kosovë, Mali i Zi, Maqedoni e Çamëri. "Përshëndes komunitetin shqiptaro-amerikan për mbajtjen e Festivalit XII shqiptar në Bronx, që kremton vlerat kulturore dhe traditat e popullit shqiptar. Komuniteti shqiptar në Bronx përbëhet nga shqiptarë nga vende të ndryshme të botës, Shqipëria, Kosova, Maqedonia dhe Mali i Zi dhe unë e shpall 10 Nëntorin ditën e Festivalit Shqiptar në Bronx", shkruante në

Fitore Mamaqi

Gëzim Nika

Eli Fara

Lekë Dedvukaj

Kongresisti Benjamin Gilman duke përshëndetur të pranishmit

përshëndetjen e tij presidenti. Ky Festival pati të veçantë edhe faktin se pati të pranishëm personalitete të politikës amerikane si kongresistin Benjamin Gilman me bashkshorten Georgia, ish kongresisti Joseph DioGuardi dhe zonja e tij Shirley, kryetari i Vatrës, Agim Karagjozi, ai LDKsë, Agim Rexhaj e të tjerë, të cilët u pritën me duartrokitje. Festivali qe një manifestim i shkëlqyer i artit dhe kulturës shqiptare, një parakalim dinjitoz i kostumeve të shumta popullore, që pasqyronin pasurinë etnokulturore nga veriu në jug të Shqipërisë, nga të gjitha trevat shqipfolëse. Festivali ishte një mundësi e prekshme e afrimit të thesarit të popullit dhe e përjetimit të emocioneve të thella. Edhe këtu në Amerikën e largët gurgulluan këngët tona të bukura, jehuan vallet tona të pashtershme, u ngjit në skenë e hapi fletët historia jonë kombëtare.Për tri orë, shqiptarët fluturuan në krahët e këngës dhe ritmet e valles duke shkuar larg, në atdheun e dashur. Ishte një çelje shumë e gjetur e festivalit me tablonë koreografike kushtuar jetës së Nënës Terezë, shënjëtores shqiptare, simboli ynë kombëtar. Grupi i korit të Kishës interpretoi me pasion e saktësi. Salla do të duartrokiste gati të gjitha pjesët e interpretuara. Kënga e majkrahut e interpretuar nga Hysen Ulaj e Vasel Shkreli, do të merrte miratimin e sallës së mbushur aq shumë. Ky festival i sivjetshëm pati një konceptim regjisorial të aktorit me përvojë, Xhevat Limani, i cili mbajti peshë edhe si regjisor edhe si interpretues. Ai do të duartrokitej që në interpretimin pasionant të "Unë jam shqiptar"(At Pjetër Mëshkalla).

Fran dhe Lisa Shala TETOR - DHJETOR 2002

Aurela Gaçe

Luçe Haxhari

të shoqëruar nga kori. Pas çdo vargu salla ushtonte nga duartrokitjet, të cilat ishin i vetmi çmim i konkurimit. Sopranoja Fitore Mamaqi u prit ngrohtë në interpretimin e këngës "Lule borë". Përsëri do ta merrte mikrofonin Aurela Gaçe, e palodhur tek do të interpretonte këngën "Tundu bejkë e bardhë, tundu!" Pas këngëve dhe valleve, një shlodhje e shkurtër përmes një recitimi të përzgjedhur nga krijimtaria e Homerit shqiptar, At Gjergj Fishta.Recituesi është Lek Çelaj, që interpretoi me shpirt.Vargjet e gjeniut të letrave shqipe për gjuhën shqipe tingëllojnë aktuale këtu në mërgim, ku gjuha e ëmbël shqipe nuk duhet të humb... Më pas është përsëri Grupi "Rozafati" që do të ngjitet në skenë dhe do të kërcejë vallen e bukur "Nusja jonë e bukur" dhe pas kësaj vallja më e studiuar nga të huajt,"Vallja e Osman Takës" ...Kush

Astrit Sula Refreni"Unë jam shqiptar" sa herë do të buçiste fuqishëm nga zëri i aktorit pasionant, aq herë do të tundej salla e arteve nga duartrokitjet e dy mijë vetëve. Konferencierët Albina Zajmi dhe Nick Shkreli u përpoqën që të shërbenin si një urë komunikimi mes sallës dhe skenës.Programi i zgjedhur me kujdes nga grupi organizator dhe realizues, do të dilte jashtë shtratit të monotonisë edhe për shkak të kombinimit të krahinave që shfaqeshin në skenë. Pas këngës folklorike "O Lahuta e Malësisë’ e interpretuar me pasion nga Vasel Shkreli dhe Luigj Tinaj të ShKA "Bashkimi Kombëtar", do të shpërthenin thirrjet e publikut për Aurela Gaçen, e cila me zërin e saj të mrekullueshëm do të ngrinte sallën në këmbë. Me historinë e dhimbshme që mbart kënga për Çelo Mezanin, e cilësuar si një nga perlat e muzikës popullore të Ballkanit, interpretimi i Aurelës ishte i mahnitshëm. Pas interpretimit të Lekë Dedvukajt "Atje larg është Malësia", do t’i vinte radha "Valles së shamisë", e cila u kërcye nga vajzat e "Rozafatit" dhe gjatë të gjithë kërcimit u shoqërua me duartrokitje. Dhe pas tyre do t’u vinte radha vajzave të Bostonit.Ato dukeshin sikur fluturonin e mbesnin ashtu hopa në ajër, me lëvizje të lehta, që herë të dukeshin si shtojzovalle e herë si flutura tek interpretonin aq të njohurën "Vallja dardhare". E më pas, përsëri në skenë e ka fjalën epika, aq e spikatur në folklorin tonë kombëtar: "S’e shkel kush tokën shqiptare", është kënga që interpretuan Fran dhe Lisa Shala,

Dom Nikolin Pergjini, Dom Pjetër Popaj, Nik Zefi Gjuravçaj, Joe dhe Shirley DioGuardi duke përcjellur festivalin

Leonora Junçaj

Ludvig Çotaj

Rina Myeku në krahërorin e motrës Bonaventura

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2002

e di historinë e trimit të çartur çam Osman Taka, që sapo nisin tingujt e parë dhe shfaqen valltarët, përgatitet që të shohë një valle epike. Tek i sheh valltarët e grupit të Bostonit, të përgatitur nga mjeshtri Braho, që interpretojnë aq saktë, tek sheh lëvizjet aq të kursyera, ku nuk e dallon as edhe më të voglin difekt, përhumb ashtu pas valltarëve dhe zgjohesh vetëm nga vërshëllimat entuziaste të publikut... Me vallen e Osman Takës do të mbyllej pjesa e parë e festivalit, për t’ia lënë radhën një pushimi të shkurtër. Përfitojmë nga rasti dhe takojmë disa nga shikuesit. Secili thotë fjalë të ngrohta, miratuese.-Shumë i bukur festivali, sivjet e paskan organizuar bukur, - thotë dr. Selaudin Velaj. Ajo çupa ishte e mirë shumë, - vlerëson ai Aurela Gaçen.- Shumë mirë! Na kënaqën, thotë Zef Bala...Vladimir Vata kishte ardhur nga Queensi bashkë me djalin 10 vjeçar dhe bashkëshorten.- Ishte një shfaqje emocionuese, - thotë Ladi, ndërsa e shoqja e miraton. Bardhyl Ukcama, më thotë se nuk bëhet ndryshimi me vitin e kaluar. Ky i sivjetmi përbën një hop. Ka defekte të vogla, që nuk ia rrëzojnë madhështinë, - thotë ai, tek bën vërejtje për ndriçimin, që herë - herë pati përsëri probleme, edhe pse më pak se vitin e shkuar. Maksim Zoto është shumë entuziast dhe shumë i emocionuar. Ah, kisha kohë që nuk e kisha përjetuar këtë llojë ndjenjë që po provoj sonte. Ishte një mrekulli. Shumë bukur Aurela, Eli Fara, Fitorja, Lek Celaj.... - Nën këto mbresa nis pjesa e dytë e koncertit.Sebahete Berlajolli do të niste rifillimin e koncertit tri orësh me këngën"Punën time do ta shes" për t’ia lënë radhën Behar Nelit dhe Bashkimit Kombëtar me "Meloditë instrumentale me çifteli, fyell, zumare dhe lahutë. - Drita Makashi me vokalin e saj brilant do të bëntë për vete sallën kur do të niste interpretimin e këngës "Arbëreshja ime’. Dhe tjetër kapërcim; nga arbëreshët e motit të shkuar; tek e përbotshmja shqiptare "Nënë Tereza’, e cila u risoll në skenë me lahutë prej Lek Çelës me vargje të poetit të njohur Luigj Çekaj. - Një prtitje jo shumë miqësore nga shikuesit për një nga interpretimet më të arrira të monologut të skenës, realizuar nga Mirela Miraj (Monologu "Shqip"). - Luçe Haxhari e shoqëruar në fizarmonikë nga Halit Shpuza interpretoi "Këngë nga Zadrima". Eli Fara do ta ngrinte sallën në këmbë tek do të niste interpretimine këngëve korçare. Valltare e grupit "Rozafa" do të duartrokiteshin përsëri tek do të interpretonin vallen "Vallja e Rinisë". - Për këngën " Për Bashkimin tonë Kombëtar" të interpretuar nga grupi Bashkimi Kombëtar nuk u kursyen duartrokitjet, ndërkohë që mjaft mirë u pritën dhe këngëtarja Leonora Junçaj me këngën "Më i bukuri djal nga

Sebahate Bërlajolli

Dila Gecaj

Lekë Celaj

Xhevat Limani në rolin e Gjergj Kastriotit Valltarja e Grupit të Valleve “Rozafati”

Luigj Tinaj

Valle e SHKA “Bashkimi Kombëtar”

Tomë Gjergji

Jeta Katolike

Malësia", këngëtari Ludvig Çota me këngën "M’ka shkue menja me u fejue’, më pas i vjen radha përsëri Fitore Mamaqit, e cila "ndezi" sallën me këngën e njohur "Flakë e borë". Grupi i Bostonit përsëri do të bëntë sallën për vete me vallen "Vallja e Zyleve". Xhevat Limani do të tregonte klasin e tij edhe në interpretimin e monologut "Skënderbeu", për t’ia lënë radhën Gëzim Nikës me këngës aq të mirëpritur në komunitetin shqiptar"Jam shqiptar". Dile Gecaj u duartrokit tek interpretoi këngën"Mirëse të gjeta toka ime"... Festivali u mbyll në thirjet e gëzuara dhe brohoritjet e pjesëmarrësve të shumtë, që kaluan më shumë se tri orë në një mjedis krejtësisht shqiptar nën krahët e këngëve dhe ritmet e valleve. E gjithë Shqipëria natyrale ishte brenda asaj salle më 10 nëntor 2002; që nga Kosova në Çamëri, që nga Shqipëria në Mal të Zi e Preshevë, që nga Maqedonia në Janinë... Pas festivalit pjesëmarrësit bashkë me artistët kaluan çaste të gëzuara në sallën e vallëzimeve. Pikërisht në ato çaste ne

TETOR - DHJETOR 2002

takuam disa nga pjesëmarrësit për të marrë përshtypjet nga festivali. Mark Shkreli, Chairman i Festivalit, tha për Illyrian se ky festival ishte një provë e suksesshme e kapërcimit cilësor. Ky ishte i 12-ti,pra hyri në radhën e burrave, në radhën e pjekurisë ai që do të vijë do të jetë më i përsosur. Marku thotë se profesionalizmi shënoi një shkallë të lartë cilësore. Ai veçoi si arritje shumë komponentë, por regjia qëndron mbi të gjitha. Merita është e të gjithë ekipit, por do të veçoja regjisorin Limani. Ndërsa, Genc Leka, studiues, veçoi kostumet popullore, që ishin aq të bukur, aq të larmishëm, aq përfaqësues. Vetëm një komb i lashtë si kombi ynë ka një pasuri të tillë kostumesh. Ai përmen të madhin diplomat Faik Konica që ku u paraqit si diplomat ishte i veshur me kostum kombëtar, pastaj përmen princin anglez që ekspon në trupin e vet tuniken e hershme, që janë kaq të zakonshme edhe në veshjen shqiptare. New York, 10 nëntor 2002

Aktorja Mirela Miraj

LOUIS OVERSEAS • Domestic & Overseas • • Wholesalers to Tirana • • All Airlines • Tours • Cruises • • Honeymoons • Translations • Affidavits • Court Interpreter Services • Income Tax

Albanian Radio Hour Every Sunday 8:30 pm on WPAT 930AM 613 - 615 E 187th Street, Suite 3 and 4 • Bronx, NY 10458

Tel: 718/733-6900 Fax: 718/ 733-7015 Telex: 424249 Recdist • E-Mail: Louistravel@orldnet.att.net

Traditions That Survive from Generation to Generation Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2002

The Importance of the Albanian Festival

By Simon Vukel Unity. Excitement. Youth.

Those are the words that come to mind when thinking about the people in the Performance Hall at Lehman College at the 12th annual Albanian Festival. With well over 2,500 in attendance, the energy among the attendees before the show even started was electrifying. Old friends greeting each other with hearty hellos and kisses on both cheeks. People making new friends as they sat down in their seats next to Albanians they had never met before. Children running up and down the aisles, with their grandparents behind them perhaps a little bit slower in their step but nevertheless watching with a keen eye over their progeny, making sure they behave. Kosovars chatting with Malësors, Albanians from Albania chatting with Albanians from Macedonia. So many different people, so many different types, yet all the same, all one blood… Albanian. Meanwhile, backstage the performers are equally full of energy, albeit in a different way. Some pacing back and forth, perhaps slightly nervous. Others, confident in their step, still practicing their lines or their dance moves. Still others getting dressed in Albanian national costumes, wondering how their ancestors could have possibly worn that clothing all day long. And again, the children – the youth – running around in red tshirts with a black double-headed eagle on the front, without a care in the world, but soon to be part of an important part of history. As the show opened, everyone was treated to three special performances... the first by the Our Lady of Shkodra choir singing in tribute to the most famous – and best example of – an Albanian, Mother Teresa. The second, two gentlemen in Albanian traditional clothing, one young and one old, taking center stage and calling out

Girls of Rozafti Dance Group

kengë majkrahut, as their ancestors once called to each other from mountain to mountain, and this evening as if these men were calling all Albanians in the room to something truly special. And third, the acclaimed actor Xhevat Limani reciting a poem with force and energy and proclaiming to the room – and

Letter of President Bush

indeed to all the world as Albanians have done for generations – “Unë Jam Shqiptar… I am an Albanian!” This call – “I am an Albanian” – has always had special meaning for the Albanian people. Generation after generation has had to fight for the right to proclaim themselves as Albanian, for the right to speak it and write it, to live it openly and freely. So it is fair to say that statement is in the blood of the Albanians, from generation to generation. Here, in the United States, we are blessed to live in freedom, to not worry about justifying ourselves or where we come from. Do you believe in liberty? Do you believe in justice? Do you honor the Declaration of Independence and the United States Constitution as the greatest of man-made laws in history? Well, then you can be and are an American. Yet there is something even more. In America, you can also say proudly and clearly, I am an Albanian… I am an Italian… I am a Brazilian... I am an Iranian. You can be any or all of those things, and still, you are American. This is the beauty and the meaning and the importance of the Albanian festival. While generation after generation of Albanian history has passed along from father to son, from mother to daughter, the Albanian Festival continues that same tradition. Whether the performers are popular singers such as Eli Fara or

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2002

Kisha e re e Shën Palit në Michigan

Përgëzojmë komunitetin katolik shqiptar të kishës së Shën Palit dhe udhëhqësin shpirtëror Dom Anton Kçira, për ndërtimin e Kishës së re të mrekullueshme. Aurela Gace or Gëzim Nika, or whether the performers are young dancers with the Boston Dance Group or Rozafati Dance Group, plus the dozens of others who performed Sunday night, they all perform for the love of their Albanian culture, and to ensure that that Albanian history and art never disappear. ` Of course, Albanian culture is by no means uniform. The dialects vary, the costumes may look different, but nevertheless they all represent various portions of the landscape of Albanian music and dance, and the festival organizers do their best to ensure that all of these various forms are represented. With this they succeeded, as many in attendance commented on how great it was to see and hear musical performances from regions other than the one they are from, while at the same time expressing a natural pride in their own hometown. As important as covering a wide range of Albanian culture is the ability to share it with everyone, from young to old, from rich to poor. The fact that this event is the most attended Albanian event in the United States is no accident. The goal of the festival is to provide a forum so that all can attend—whether they arrived in the United States as long as 20 years ago, or arrived just 20 days ago. Ticket prices are kept very low, so that whole families can attend, even those energetic children mentioned earlier. And these kids, remember, are the future of the nation, both American and Albanian. In

Pamje nga Kisha “Shën Pali” Rochester Hills, Michigan an age where they are bombarded with the internet and the TV and the movies, it is important that they be exposed to these kinds of cultural events. This is all possible because of the artists themselves who dedicate hours and hours to prepare for months before the festival, and then perform that night completely for free, purely out of a sincere desire to share their talents and the beauty of Albanian music and dance with all. It is possible because of the generosity of the Albanian business community, who support the festival year after year, recognizing its importance and its mission of bringing all Albanians together. And it is possible because of the efforts of the all-volunteer organizing committee, using their skills and dedication to put together a world-class show. Of course it’s not just Albanians that a re i n t e re s t e d i n t h i s s h o w. T h e American public, especially after the wars in Kosova and Macedonia, is m u c h m o re k n o w l e d g e a b l e o f t h e integrity and the hospitality of the Albanians, and they have started to p l a y a ro l e i n t h i s c e l e b r a t i o n o f Albanian culture. Surely, the greeting that the President and Laura Bush sent to the Albanian community on the occasion of the festival is something of which every Albanian should be proud. Similarly with the presence in the audience of Congressman Benjamin Gilman, and representatives from Governor

George Pataki’s and Bronx Borough P r e s i d e n t A d o l f o C a r r i o n , J r. ’ s offices. The American media expressed an interest as well, with the festival receiving both television and newspaper coverage. Just a few years ago, the question used to be, “who are these Albanians?” Well now that everyone knows who and where Albanians are from, they also want to know what makes an Albanian… Albanian. Their coverage of the festival helps answer that question. And the words from the President indicate and promote the idea that the Albanian people are an important part of the American landscape, as all immigrants to this country can and should be. By the time the festival was over, and people started to discuss what t h e y t h o u g h t w a s g re a t a b o u t t h e show, and what could perhaps use improvement (because the festival from year to year is always a workin-progress), it was clear that the festival’s mission had been accomplished. Albanian folk music and dance was expressed and preserved once again, the Albanian community came together and celebrated their common bond, and AlbanianAmericans, with the emphasis on American this time, showed the world that they indeed are Albanians, but they are also proud to be a part of the American dream.

Ditë unikale për fenë katolike Jeta Katolike

KORRIK-SHTATOR 2002

FILLOI PROCESI KANONIK I SHENJTËRIMIT TË MARTIRËVE SHQIPTARË

Beatification s for Albania

Nga Gjovalin Çuni

rocesi i filluar i kanonizimit përfshin grupin e parë prej 40 klerikësh dhe civilë, nga të cilët 37 të vrarë gjatë diktaturës si dhe klerikët Luigj Paliq, të vrarë nga serbët dhe Don Gjon Gazulli vrarë në vitin 1926. Nën kujdesin personal të Papës Gjon Pali II, para pak kohësh mori drejtimin e duhur çështja e kanonizimit të martirëve shqiptarë të fesë katolike. “Në heshtjen e thellë që prej disa vitesh pat mbuluar heronjtë tanë, shprehej Dom Ndoc Noga, patëm filluar të mendojmë se, edhe në qoftë se nuk ishin lënë në harresë, mëkat tepër i pafalshëm, të paktën ishte zbehur kujtimi i martirëve tanë, por jo, Gjon Pali II nuk e ka harruar vizitën që bëri në Shqipëri para afro dhjetë vitesh dhe premtimin për kanonizimin e martirëve shqiptarë. Kjo ngjarje përkon me shenjtërimin e Nënës së Botës, bijës shqiptare, Nënë Terezës. Kleri shqiptar dhe veçanarisht ai katolik, ka qenë shumë i persekutuar gjatë 50 viteve të diktaturës komuniste. Rreth 1665 kisha, manastire dhe famulli u dhunuan, duke u shkatërruar apo transformuar në ambiente publike. Numri i klerikëve të vrarë arriti në 200, nga këta 8 ishin kryeipeshkvinj, 4 imzotër, 53 priftërinj, 25 françeskanë, 13 jezuitë dhe 10 seminaristë.” Procesi i kanonizimit u hap në ditët e para të nëntorit në Katedralen e Shën Shtjefnit në Shkodër, në prani të besimtarëve të shumtë. Ceremonia fetare u zhvillua me praninë e autoriteteve më të larta kishtare dhe të priftërinjëve të ardhur nga gjithë hapësira shqiptare. I pranishëm në këtë ceremoni ishte edhe arqipeshkvi i Tivarit, Imzot Zef Gashi. Për të nderuar këtë ditë unikale për fenë katolike, por edhe për të gjitha fetë në Shqipëri, në këtë ceremoni krahas autoriteteve lokale, morën pjesë edhe përfaqësuesi i bashkësisë ortodokse, Johan Belushi, shkëlqesia e tij Hafiz Sabri Koçi, përfaqësues i komunitetit islam, si dhe përfaqësuesit e bektashinjve. Mesha shenjte u drejtua nga i dërguari i Papës, kardinali Crescenzio Sepe, Prefekt i Kongregatës për Ungjillizimin e Popujve, që e cilësoi këtë proces si një dëshmi e vitalitetit të Kishës Katolike. Duke folur për sakrificat e martirëve të fesë, gjakun e derdhur për Fe dhe Atdhe, ai shtoi: “Edhe sot njeriu mbetet pa gojë duke dëgjuar dëshmitë e atyre që mbijetuan dhe kanë parë këtë persekutim. Një kishë e persekutuar ka një të ardhme”. Procesi i filluar i kanonizimit përfshin grupin e parë prej 40 klerikësh dhe civilë, nga të cilët 37 të vrarë gjatë diktaturës, si dhe klerikët Luigj Paliq, të vrarë nga serbët dhe Don Gjon Gazulli, vrarë në vitin 1926. Kanonizimi i grupit të parë do të pasohet edhe nga kanonizime të tjera. Ky proces do të jetë i gjatë, ai do të kalojë përmes një shqyrtimi të hollësishëm të të gjitha dëshmive, letrave, shkrimeve dhe çdo gjëje që ka të bëjë me jetën, veprimtarinë dhe qëndrimet në çastet e fundit të jetës së martirëve. Të dhënat e grumbulluara do të shqyrtohen nga një Gjyq Kishtar, i ngritur posaçërisht për këtë problem. Gjyqi kishtar i udhëhequr nga arqipeshkvi i Shkodrës, Angjelo Masafra, përbëhet nga katër gjyqtarë si dhe nga dy zëvendësues, të ngarkuar për mbledhjen e dëshmive. Procesi, ashtu siç theksoi Kardinal Sepe, përveç dashurisë për Zotin shoqërohet edhe me faljen për ata që kanë persekutuar. (Koha Javore)

Imzot Vinçenc Prennushi

Imzot Frano Gjini

At Gjon Fausti

The beatification process has begun for 40 Catholic martyrs who died for their faith under the communist regime in Albania. The diocesan phase was opened on the occasion of Cardinal Crescenzio Sepe’s visit to that country. After celebrating Mass in the cathedral, Cardinal Sepe, prefect of the Congregation for the Evangelisation of Peoples initiated the process. Among the martyrs were Fr Luigj Paliq, killed in Kosovo in 1913, and Fr Gjon Gazulli, hanged in the public square in 1927. The 38 others were put to death between the years 19451990. The Auxiliary Bishop Zef Simoni of Shkoder explained: “The opening of the canonical process for the beatification of the servants of God killed for their faith, is of utmost value and significance for Albania, because saints and martyrs are not only mediators between God and mankind, they are also models from which to draw inspiration in the work of giving a new fact and a new future to this people who has suffered so much”. Cardinal Sepe emphasised also “John Paul II’s loving concern for Albania” and remembered the numerous martyrs of the faith. He said: “The Church in Albania rightly takes its place in the golden book of the martyrology of the 20th century”. (The Catholic Herald 22 Nov 02)

Dom Alfons Tracki

Jeta Katolike

KORRIK-SHTATOR 2002

Year of the Rosary

Viti i Rruzares

October 2002-2003

Tetor 2002-2003

New Mysteries of the Rosary

Shenjat e rinj të Rruzares

On October 16, 2002, at the beginning of his 25th year as Pope, Pope John Paul II announced five new mysteries of the rosary, “The Mysteries of Light”.

Më 16 tetor, 2002, në fillim të viti të 25-të tij si Papë, Papa Gjon Pali II shpalli pesë shenja të rinj të Rruzares, “Shenjat e Dritës”.

The new schedule for praying the rosary is: The Joyful Mysteries: (Said on Mondays and Saturdays and Sundays in Advent) 1. The Annunciation 2. The Visitation 3. The Nativity 4. The Presentation 5. The Finding in the Temple

Radhitja e re për lutjen e Rruzares është: Shenjat e Gëzimit: (Për të hënën dhe të shtunën dhe të dielën në Advent) 1. Të falurit e Arkangjelit 2. Takimi me Elizabetën 3. Lindja e Jezu Krishtit 4. Paraqitja e Jezusit 5. Gjetja e Jezusit në tempull

The Sorrowful Mysteries: (Said on Tuesday and Friday and Sundays in Lent) 1. The Agony in the Garden 2. The Scourging at the Pillar 3. The Crowning of Thorns 4. The Carrying of the Cross 5. The Crucifixion

Shenjat e Mundimit: (Për të marten dhe të premten dhe të dielen në Krezhme) 1. Agonia e Jezusit në kopsht 2. Rrahja e Jezusit për shtyllë 3. Kurorëzimi me ferra 4. Bartja e kryqit në krah 5. Kryqëzimi i Jezu Krishtit

The Glorious Mysteries: (Said on Wednesday and Sundays) 1. The Resurrection 2. The Ascension 3. The Descent of the Holy Spirit 4. The Assumption 5. The Crowning of the Blessed Virgin

Shenjat e Lumturisë: (Për të mërkurë dhe të diel) 1. Ngjallja e Jezu Krishtit 2. Të ngjiturit e Jezusit në qiell 3. Ardhja e Shpirtit Shenjt 4. Të ngjiturit e Marisë në qiell 5. Kurorëzimi i Marisë virgjër

The Mysteries of Light: (Said on Thursdays) 1. Jesus’ Baptism 2. Jesus’ First Miracle: The Wedding Feast at Cana 3. The Proclamation of the Kingdom and Call to Conversion 4. The Transfiguration 5. The Institution of the Eucharist

Shenjat e Dritës: (Për të enjte) 1. Pagëzimi i Jezusit 2. Mrekullia e parë e Jezusit: Dasma në Kana 3. Shpallja e Mbretërisë dhe thirrja për kthim në fe 4. Transfigurimi i Jezusit 5. Themelimi i Euharistisë Dërguar nga Merita Bajraktari McCormack Përkthimi shqip nga Mark K. Shkreli

TETOR - DHJETOR 2002

Apostujt e Krishtit

Jeta Katolike

Nga Mark K. Shkreli

Shëlbuesi ynë, Jezu Krishti, erdhi mbi tokë me ndërmjetësinë e Marisë, Zojës Bekuar, e cila u zu për virtyt të Shpirtit Shenjt. Në Shkrimin Shenjt, për fëmijërinë e Jezusit, që nga lindja në Shpellën e Betlehemit deri kur në moshën dymbdhejtëvjeçare u gjet në tempull duke diskutuar Shkrimin Shenjtë, gjejmë të dhëna, por, që nga mosha dymbdhjetëvjeçare deri në moshën tridhjetëvjeçare, nuk gjejmë asgjë. Besojmë se ka qenë marangoz në punishtën e Shën Jozefit. Në moshën tridhjetëvjeçare fillon pasioni i tij. Pa zgjatur shumë, nga dishepujt e tij ai zgjodhi dymbëdhjetë, të cilët i quajti apostuj (Lk. 6:13). Ne, pothuajse çdo herë, flasim për apostujt në shumës, për të dymbdhjetët, por radhë ndalemi të mendojmë për secilin prej tyre një nga një. Për këtë arsye, jam përpjekur të bëj një paraqitje të shkurtër të apostujve të Krsihtit, radhitur sipas Shën Lukës (Lk. 6:14-16). Në fund kam paraqitur edhe dy që njihen si apostuj edhe pse nuk janë nga të “dymbëdhjetët” origjinal, Matia dhe Pali, i pari i zgjedhur si zëvendës i Judës Iskariotit, i cili u vetëvarë mbasi që tradhtoi Krishtin dhe i fundit i konvertuar në mënyrë të mrekullueshme, në udhën për në Damask.

Pjetri

Quhej Simon por Jesuzi e quajti Cefas (Pjetër), që domethënë shkëmb. Biri i Jonas dhe vëllai i Andreut, nga Bethsaida. Ishte peshkatar dhe partner me vëllezërit Jakobin dhe Gjonin. Fillimisht ka qenë nxënës i Gjon Pagëzuesit. Andreu e ka paraqitur tek Jezusi. I emëruar Princ i Apostujve nga vet Krishti, ai bëhët Papë i parë. Ka shkruar Letrat e Pjetrit një dhe dy. Ka vdekur në vitin 64 i kryqzuar përposht duke thënë se s’është i denjë të vdesë njësoj si Zotëria i tij Jezusi. Dita e festës është më 29 qershor.

Andreu

Domethënë “burrërori”. Biri i Jonas dhe vëllai i Pjetrit. Lindur në Bethsaida. Edhe ky ishte peshkatar. Së pari ishte apostull i Gjon Pagëzuesit. Ka paraqitur Pjetrin tek Jezusi. I kryqzuar por jo i gozhduar, dy ditë me radhë predikon nga kryqi, i cili ishte në formën e “X” (iksit) e jo sikur ai i Krishtit, deri që jep shpirt. Dita e festës është më 30 nëntor.

Jakobi (i madhi)

Domethënë “zëvendës”. I quajtur edhe Boanerges që domethënë biri i bubullimës. Biri i Zebedeut dhe Salomes, e cila duket të ketë qenë motër e Marisë, nënës së Jezusit (ref. Mk. 15:40; Gjn. 19:25), vëllai i Gjonit. Peshkatar dhe bashkë me Gjonin partner me Simon Pjetrin. Ka shkruar “Letra e Jakobit”. Goditur me shpatë nga Mbreti Herod Agipa, në vitin 44, është i pari nga të dymbëdhjetët i martirizuar. Dita e festës është më 25 korrik.

Gjoni

Domethënë “Zoti është i Mëshirshëm”. Vellai i Jakobit dhe biri i Zebedeut dhe Salomes, e cila duket të ketë qenë motër e Marisë, nënës së Jezusit (ref. Mk. 15:40; Gjn. 19:25). Edhe ky peshkatar, partner me Jakobin dhe Simon Pjetrin. është autor i Ungjillit sipas Gjonit, Letrave të Gjonit një, dy dhe tre, dhe Zbulesës (Revelation). I vetmi apostull i përmendur afër Kryqit dhe i vetmi nga të dymbëdhjetët që s’është martirizuar. Ka vdekur në vitin 101, në Efez. Dita e festës është më 27 dhjetor.

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2002

Filipi

Domethënë “dashurues i kuajve”. Nga Bethsaida. Jezusi e gjeti Filipin dhe i tha “Eja mbas meje” (Gjn. 1:43) dhe ky e dëgjoi. Ka paraqitur Batrolomeun tek Jezusi. Në Hierapol ka vdekur martir në vitin 80. Dita e festës është më 3 maj.

Bartolomeu

Biri i Tolmait, ka lindur në Kana të Galilesë. është paraqitur tek Jezusi nga Filipi. Ka vdekur martir, duke e rjepur për së gjalli, në Albanopol të Armenisë. Dita e festës është më 24 gusht.

Toma

Domethënë “binjaku”. Nga Galileja. I gatshëm të vdesë për Jezusin, por ne e kujtojmë më së miri për dyshimin në Ringjalljen deri që lejohet t’i prekë plagët e Krishtit. Ka vdekur i therur në Indi, në vitin 72. Dita e festës është më 3 korrik.

Mateu

Domethënë “dhurata e Zotit”. është i njohur edhe me emrin Levi. Bir i Alfesit nga Galileja. Ishte tagërmbledhës. Ka shkruar Ungjillin sipas Mateut. I njohur si apostull i Etiopisë. As vendi e as viti i vdekjes nuk dihen. Dita e festës është më 21 shtator.

Jakobi (i vogli)

Domethënë “zëvendës”. Biri i Alfeut, vëllai i Judës Tadeut dhe kushuri i Jezusit. I pari ipeshkëv i Jerusalemit. Hedhur nga kambonarja e një kishe vdes si martir në vitin 62. Dita e festës është më 3 maj.

Juda Tadeu

Domethënë “lavdërim”. Sikur vëllai i tij Jakobi edhe ky është kushuri i Jezusit nga e ëma. Ka shkruar Letrën e Judës. Ka predikuar Ungjillin në Libi dhe më vonë në Persi, ku edhe ka vdekur si martir duke e rrahur dhe prerë kokën me sopatë. Dita e festës është më 28 tetor.

Simoni (Zelltari)

Domethënë “dëgjim”, kurse nofkën “zelltar” e fitoi si anëtar në organizatën revolucionare çifute “Zelltarët”. Ka vdekur martir në Persi duke e prerë me sharrë për së gjalli. Dita e festës është më 28 tetor.

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2002

Juda Iskarioti

Domethënë “lavdërim”. Biri i Simonit nga Keriothi, qytet i Judesë, por jo galileas. Ka tradhtuar Jezusin dhe ka vdekur me vetëvarje. Si apostull është zëvendësuar nga Matia.

Matia

Domethënë “dhuratë e Jahvehit”. I zgjedhur apostull si zëvendës i Judës Iskariot. Ka qenë me apostuj që nga koha e Gjon Pagëzuesit deri me Ngjitjen në Qiell (Vep. 1:21,22), për çka edhe është zgjedhur apostull. Ka vdekur si maritr duke e mbytur me gurë në vitin 80. Dita e festës është më 14 maj.

Pali (Saul)

Domethënë “i vogël”. Nga Tarsa, i fisit të Benjaminit, por shtetas i Romës nga vjen edhe emri Paulus (Pali). Përndjekës i të krishterëve deri me konvertimin e tij. Pali ka shkruar më shumë libra të Dhijatës së Re se çdokush tjetër: Romakëve, Korintasve një dhe dy, Galatasve, Efesianëve, Filipianëve, Kolosianëve, Selanikasve një dhe dy, Timoteut një dhe dy, Titit, dhe Filemonit, gjithsejt 13 libra. Autori i Letrës Hebrenjve është i pasigurt, por disa mendojnë se edhe këtë e ka shkruar Pali. Sikur të gjithë apostujtë e tjerë, përveç Gjonit, edhe Pali ka vdekur si martir. Në Romë Neroni ia pret kokën sepse, si shtetas i Romës, nuk mund të kryqzohej sikur Pjetri. Dita e festës është më 29 qershor.

ANEKSIMI I KISHAVE KATOLIKE TË KRYEDIOQEZËS SË SHKODRËS NGA ANA E MALIT TË ZI, (1878-1913) Lëkundjet politike dhe kishtare

Nga Dom Nikë Ukgjini Kongresi i Berlinit, i thirrur nga Fuqitë e Mëdha më 13 qershor 1878, për të rishikuar traktatin e Shën Stefanit, kishte marrë përsipër hartimin e hartës së re politike të Gadishullit Ballkanik, të robëruar nga Perandoria Osmane, pa lënë anash përfitimet territoriale që do të gëzonin shtetet fqinje si Greqia, Bullgaria, Serbia dhe Mali i Zi, në kurriz të popullit shqiptar. Kongresi për shkak të gjendjes faktike në terren nuk pranoi ta ndërtonte hartën politike të Europës Juglindore në bazë të parimit të kombësisë, por vendimet u morën sipas interesave të njërës apo tjetrës fuqi të madhe. Në Kongresin e Berlinit edhe përkundrejt peticioneve protestuese për moscopëtimin e trojeve shqiptare, të dërguara nga Lidhja Shqiptare e Prizrenit, Fuqitë e Mëdha, duke

identifikuar shqiptarët (rreth 70% të islamizuar) me turqit, pa ndonjë hezitim vendosën që tokat shqiptare të bëhen plaçkë tregu n d ë r m j e t : Perandorisë Osmane, Greqisë, Bullgarisë, Serbisë dhe Malit të Zi. Mbretëria e Malit të Zi, nga ky Kongres, pos tjerash, përfitoi këto treva me etni shqiptare: Podgoricën, Tivarin, Kolashinin, Plavën dhe Gucinë, Rugovën, kurse në vitin 1880 edhe Ulqinin. Copëtimi i trojeve shqiptare pati pasoja jo vetëm politike kombëtare, por edhe pasoja të rënda fetare. Dioqeza e Tivarit, me vendimet e Kongresit të Berlinit, vërtetë nuk gjendej më brenda një

shteti islamik, por të një shteti të krishterë, mirëpo sllavoortodoks, e për të, nga ky moment, fillon momenti i ri i ballafaqimit të drejtëpëdrejtë me sllavoortodoksizmin. Në lidhje me marrjen nën kontroll të dioqezës së Tivarit, e cila tashmë gjendej në trevën e Mbretërisë, knjaz Nikolla që në vitin 1878 i ishte drejtuar për ndihmesë ideologut të “unionit sllav”, ipeshkvit të Gjakovos (Kroaci), Josip Juraj Strossmayerit (18151905), duke kërkuar prej tij ndërmjetësim tek Selia Shenjte (Vatikani), për, gjoja, ripërtërirjen e dioqezës së Tivarit. Me atë rast, knjazi i Malit të Zi, Strosmayerit i shkroi: “Mali i Zi si shtet i pavarur i pranuar, nuk mund të pranojë që një pjesë e shtetasve të vet, qoftë edhe vetëm nga aspekti fetar, të varet nga një pushtet në kufijtë e tij, aq më tepër, kur ai gjendet në Perandorinë Turke,” duke aluduar kështu në faktin se kryedioqeza e Tivarit, gjatë kohës së Carlo Pooten, në vitin 1867, i ishte bashkuar asaj të Shkodrës, e cila asokohe ende gjendej brenda kufijve osmanë. Lutjen e knjazit të Malit të Zi, Strossmayeri e pranoi krahhapur, pasi ideja e tij për nënshkrimin e konkordatit në mes të Selisë së

Jeta Katolike

Shenjtë dhe Unionit të Sllavëve të Jugut, gjegjësisht Rusisë dhe Serbisë, kishte pësuar mossukses. Kështu, bisedimet në mes të Malit të Zi dhe Selisë së Shenjtë të filluara më parë, të cilat Rusia i shikonte si dinakëri politike, përfunduan më 18 gusht 1886, me nënshkrimin e konkordatit me katërmbëdhjetë nene, që u ratifikua më 7 tetor të të njëjtit vit. Me këtë konkordat kryedioqeza e Tivarit nga aspekti kishtar iu nënshtrua drejtpërsëdrejti Selisë së Shenjtë (Vatikanit), ndërsa nga ana e tjetër, ishte nën kontrollin e plotë të Mbretërisë së Malit të Zi. Me këtë konkordat, të nesërmen, më 8 tetor 1886, me dekretin e papës, Leoni XIII, për shkak të situatës imponuese të krijuar në terren, shkëputet lidhja e dioqezës së Tivarit me kryedioqezën e Shkodrës. Me sygjerimin e ipeshkvit Strossmayer, e sipas vullnetit të knjaz Nikollës, Selia e Shenjtë më 8 tetor 1886 për kryeipeshkëv të ri të kryedioqezës së Tivarit emëroi françeskanin Shimun Milinoviq, nga Dalmacia (18861910), të cilit njëherit iu vërtetua titulli i trashëguar nga shek. XV “Primas Serbiae”. Kryeipeshkvi Milinoviq, tashmë si “Primas tutius Serbiae”, së bashku me mbretin Nikolla dhe Strossmayerin, të prirë nga ideja për bashkimin e sllavëve të jugut, bënin projekte për asimilimin e shqiptarëve katolikë të vendit. Në vazhdën e këtij projekti ishte edhe futja e liturgjisë kishtare në gjuhën e vjetër sllave (starosllavene), alfabeti glagolicë, në kryedioqezën e Tivarit, viti 1895, si dhe angazhimi i priftërinjve kroatë, për të vepruar ndër famullitë shqiptare. Pushteti austro-hungarez, i cili që në vitin 1837 kujdesonte shqiptarët katolikë në Ballkan, ndaj kësaj çmendurie dhe shumë fenomeneve të tjera diskriminuese, të cilat vazhduan edhe në kohën e pasardhësit të tij, kryeipeshkvit, Nikolla Dobreçiq (1912-1955), shprehej si kundërshtar i përbetuar.

Shkëputja e famullive katolike nga kryedioqeza amë

Kryedioqeza e Tivarit, me një histori sa të lavdishme aq edhe tragjike, për shkak të situatës konfuze të krijuar në ato rrethana, në vitin 1878, humbi katër famullitë e veta bregdetare: Shushanin, Brcin, Kastel Lastva (Petrovaci i sotëm), dhe Spiçin, të cilat kalojnë në kompetencën e dioqezës së Kotorit, kurse me vendimet e Kongresit, përfiton famullitë nga territori i Bunës: Ulqinin, Salçin, Shën Gjergjin, Shën Nikollin, diçka më vonë edhe famullinë e Podgoricës, atë të Triepshit dhe të Kojës së Kuçit. Sipas relacionit të kryeipeshkvit Milinoviq, në vitin 1908 kjo kryedioqezë kishte 12 famulli, me 4 qendra katolike: në Vir, Rijeka Crnojeviq, Danillovgrad dhe Nikshiq. Sipas relacionit në fjalë, gjendja statistikore në famullitë të cilat

TETOR - DHJETOR 2002 ishin marrë nga kryedioqeza e Shkodrës, ishte kjo: Podgorica, (qendër e misionarëve françeskanë për besimtarët e Danillovgradit dhe Nikshiqit, si famulli e themeluar nga kryeipeshkvia e Tivarit, më 1903) 65 familje me 240 besimtarë; Koja e Kuçit, 68 fam., 425 besimt.; Triepshi 189 fam. 1174 besimt.; Ulqini së bashku me Zogaj dhe Pistull kishte 125 fam. dhe 493 besimt.; Shën Nikolli 60 fam. 385 besimt.; Shën Gjergji 30 f. 240 besimt.; Salçi 126 f. 680 besimt. Gjithsejt 663 familje me 3637 shpirtëra. Preng Doçi (Primo Dochi), deri atëherë meshtar në dioqezën e Lezhës, e nga viti 1888 abbat “abbatiae nullius” i Mirditës, i cili për një kohë qëndroi në Cetinë, në relacionin e tij nga Tivari, dërguar Kongregacionit për përhapjen e fesë, më 1883, thotë se përveç në Cetinë, Rijekë (mendon në Rijeka Crnojeviq), ku jetojnë 92 katolikë nga Shkodra, të tillë ka edhe në Nikshiq dhe në Danillovgrad. Në vazhdim të relacionit abbat Doçi shton se Qeveria e Malit të Zi nuk duron kurrfarë ndërhyrjeje të jashtme në mbretërinë e vet, qoftë laike apo fetare. Konferenca e Ambasadorëve e Londës (1913), definitivisht vulosi në mënyrë arbitrare copëtimin e trojeve shqiptare nga trungu i Atdheut, ku pothuajse gjysma e popullsisë mbetën jashtë kufijve shtetërorë, në Veri të Shqipërisë, bëri që famullitë e tjera katolike, si: Traboini, me 9 fshatra dhe 1276 shpirtëra; Gruda, 15 fshatra dhe 2242 shpirtëra; Vuksanlekaj, 5 fshatra dhe 397 shpirtëra, dhe Kllezna 235 shpirtëra të bëhen gjithashtu pjesë e Malit të Zi, dhe më vonë e shtetit Jugosllav. Por, këto famulli, falë klerikëve atdhetarë dhe popullatës, që në shpirtin e vet të plagosur e mbanin një vetëdije të lartë kombëtare, në aspektin juridiko-kishtar edhe më tutje, deri në vitin 1923, ngelën si pjesë e kryeipeshkvisë së Shkodrës. Mali i Zi, për shkak të mospërputhjes së kufijve shtetërorë me ato të kishës, duke apeluar vazhdimisht tek Selia e Shenjtë për harmonizimin e kufijve, bëri që Selia e Shenjtë, pas marrjes së informatave të sakta në terren, më 1920, nga delegati i saj Ernesto Koci, me shkresën nr. 688/ 23.dt. 8 mars, 1923, me qëllim që këtyre famullive që janë në territorin jugosllav, t’u sigurohet kujdesi shpirtëror, t’i jepen kryedioqezës së Tivarit, si “Administraturë Apostolike”, në administrim të përkohshëm. Për këtë vendim të “Kongregatës për Ungjillëzimin e Popujve” (Congregacio de Propaganda Fide) kryeipeshkvi i Shkodrës, imzot Lazër Mjeda (1922-1935), me letrën e tij nr. 223/ dt. 24 mars 1923, e njofton kryeipeshkvin e Tivarit, imzot Nikolla Dobreçiq (1912-1955), i cili që më parë ishte në pritjen e këtij vendimi. Selia Shenjte, në shenjë mospajtimi me vendimet arbitrare të Fuqive të Mëdha, la famullitë e lartpërmendura edhe pas shkatërrimit të kishës në Shqipëri (1967), nën administrimin e përkohshëm të kryedioqezës së Tivarit, deri në vitin 1976. Duhet theksuar se edhe kisha kato-

like e Gucisë e cila kishte 40 shtëpi me 300 besimtarë, për shkak të përcaktimit të kufijve shtetërorë, në vitin 1925, u shkëput nga famullia e Selcës dhe u vu nën administrimin e dioqezës së Shkup-Prizrenit. Sipas të dhënave statistikore, si rezultat i copëtimit të trojeve, rezulton se jashtë kryedioqezës së Shkodrës, duke mos llogaritur këtu, në rangun e famullive, Podgoricën dhe Gucinë, të cilat në kryedioqezën e lartpërmendur nuk kanë figuruar si të tilla, kanë mbetur 10 famulli, me 8087 besimtarë katolikë. Kryedioqeza e Tivarit, përndryshe, pa këto famulli kishte ngelur me 3095 besimtarë.

Ndëshkimet malazeze mbi shqiptarët katolikë

Mbretëria e Mali të Zi ishte e vetëdijshme se popullata shqiptare, e përvetësuar në mënyrë arbitrare, nuk do të inkorporohet lehtë në Mbretërinë e lartpërmendur (kjo u shpreh në peticionet e Malësorëve dërguar kancelarive europiane: Kongresit të Berlinit më 1878; Memorandumin dërguar Londrës më 1913; princ Wilhelm Wiedit I më 8 maj 1914; ministrive të punëve të jashtme të Uashingtonit, Londrës, Parisit, Romës, më 1918; Konferencës së Paqes në Paris, më 1919, etj.). Për t’i disiplinuar ata, Qeveria e Mbretit Nikollë, përdori metoda diskriminuese veprimi. Në vitin 1913, kur Gjakova dhe Peja ishin nën administrimin e Malit të Zi, kjo qeveri, për ta frikësuar shpirtin e besimtarit katolik, në Janosh afër Gjakovës, mbyti me bajoneta atdhetarin, bariun shpirtëror, atë Luigj Paliqin. Gazeta “Neue Frei Presse” më 20 mars 1913, për këtë ngjarje ndër të tjera shkruan, “Pas sinjalit që dha prifti ortodoks, ushtarët iu hodhën françeskanit, ia shkyen habitin, e zhveshën dhe pastaj nisën ta godisnin me kondakët e pushkëve. Atë Luigji ra përdhe me disa brinjë dhe kocka të thyera.... Ata e pyetën priftin e plagosur rëndë, nëse ai tani do të vendoste për të ndërruar fenë, prifti tundi kokën, përsëri foli i qetë: ‘Nuk e braktis fenë time, nuk e thyej besën!’ Atë Luigjit iu vërvit një breshëri tjetër kundakësh. Një ushtar e shtyu fort bajonetën në mushkëritë e priftit. Jeta e tij mori fund.” Me këtë mbytje sikur iu hapën shtigjet kishës ortodokse nacionaliste, për të vazhduar çka qeveria më parë kishte inicuar. Kështu, me bekimin e saj, jashtë çdo mendjeje të kodeksit të krishterë, në vitin 1913, në Gjakovë me rrethina, u bë ripagëzimi i dhunshëm i 1200 katolikëve. Sipas shtypit austriak, po në këtë vit, në rrethin e Ulqinit ishin ripagëzuar edhe 300 besimtarë katolikë. Gojëdhanat flasin se ripagëzime të tilla, në grupime më të vogla, ka pasur edhe në vende të tjera. Në vazhdim, shtypi austriak tregon rastin se, në Kosovë pas largimit të turqve dhe ardhjes së pushtuesit të ri serbo-malazez, disa qindra “laramanë”, detyroheshin të pagëzohen në kishën

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2002 ortodokse. Ata kërkonin që të riktheheshin në kishën katolike, por pushteti serbo-malazias, duke mos lejuar të bëhet kjo gjë, u thonin “ose Mysliman ose Ortodoks, por jo Katolik”. Synimet e qeverisë nuk u ndaluan me kaq, ajo për t’i marrë nën kontollin e plotë zonat kufitare, organizoi ekspedita ndëshkuese ushtarake, të cilat vazhduan edhe gjatë vitit 1914. Nga ky represion i kryer në vitin 1913, nga Gjakova me rrethina, për në Shqipërinë Veriore, janë shpërngulur pa kthim 2000

banorë. Kurse në vitin 1914, nga Hoti e Gruda u shpërngulën për në Shkodër, gjithashtu pa kthim 500 familje katolike. Në vazhdën e diskriminimit ishte edhe mbyllja e të gjitha shkollave katolike (më 1913), ku mësohej gjuha shqipe, brenda kësaj Mbretërie. Për këtë dukuri Branko Babiq thotë: “Shkollat kanë qenë një ndër fushat e arritjeve politike, ndikimit politik dhe madje edhe të ripërtërirjes nacionale shqiptare të katolikëve në pjesët e reja të Malit të Zi. Edhe

pse kjo gjë ishte përcaktuar qartë në vendimet e Konferencës së Londrës të 22 marsit 1913, mbi konceptin e mbrojtjes dhe të drejtave të katolikëve në Mal të Zi. Më në fund, pushteti nuk kishte harruar që t’i mbajë nën mbikqyrjen e vet rigoroze të gjithë klerikët katolikë, qofshin ata shqiptarë apo italianë, duke i konsideruar ata si agjentë të huaj, të cilët dëshironin ta destabilizojnë vendin.

statute created by the higher authority prevails. In the United States the Constitution is the highest statutory law, with federal statutes and foreign treaties a step below, then state Constitutions and statutes rank third. Common law opinions are decisions rendered by appellate judges. When a party to a lawsuit losses that suit, under certain conditions they are allowed to appeal the jury’s decision to a higher court. This court is called an appellate court. Each state has several mid-level appellate courts, covering various areas of the state, and one high court. The federal court system also has multiple midlevel appellate courts, covering various parts of the country, and one high court, the United States Supreme Court. When an appellate court decides for one side or the other, they must publish the reason why. The published reason is called an “opinion” and it has the same force of law that a statute does. Lower court judges are bound thereafter to decide any case with similar facts in the same fashion as the prior appellate opinion. This is called “precedent”. Under American law, precedent holds much weight and appellate courts reverse precedent only under extreme

circumstances. An example would be the reversal of the laws that established segregation in the Southeast. Although we follow common law precedents, American common law exists within a constitutional democracy. We have elected officials who make statutory law, but statutes don’t always cover every particular situation or controversy that may come up. When this happens, judges examine the statute, interpret it, and infer meaning from it to apply to the controversy. When a judge renders an opinion interpreting a statute, that opinion becomes part of the common law and the application of that statute is permanently changed unless a high court overrules that opinion. Here lies the main debate in the American legal system today. How far can a judge properly interpret a statute? In other words, can a judge interpret a statute in a way that completely changes the intent the legislature had when it created that statute? The school of thought that believes judges should exercise restraint when interpreting is commonly referred to as “original intent”, and those who follow it as “strict interpretists”. Those who believe judges should take a more proactive role in

A Layman’s Guide to Arguing Against Roe v. Wade

Koha Javore

By Paul A. Daragjati Every January 22nd we are visited with the anniversary of an event that has created more social discord than any other issue in American society since the end of the Vietnam War. This is the Supreme Court’s decision that legalized abortion in the United States, Roe v. Wade. If you’ve ever argued the abortion question, you’ve probably contended that life begins at conception and abortion is morally indefensible. Both of these positions are reasonable and just, but what I will do here is give you more ammunition in you’re debate. I’ll explain why many legal scholars and jurists consider the reasoning used by the Supreme Court in Roe to be flawed.

The American Legal System Prior to diving into the substance of my argument, allow me to give you a brief, guided tour of the American legal system. The American legal system derives its structure from two types of law; statutes and “common law” opinions. Statutes are laws created by either a state or federal legislature. Criminal statutes or Immigration and Naturalization regulations are an example of this type of law. When statutes conflict with each other, the

Jeta Katolike

construing statutes are known as “judicial activists”.

The “Right to Privacy” In Roe, the Supreme Court held that control over one’s ability to procreate fell within a person’s right to privacy, and as such was protected as a “fundamental” right. A fundamental right is a right that guarantees some type of personal liberty. An example would be the fifth amendment, which protects a person from being forced to testify against himself in a criminal prosecution. The problem is the Constitution does not mention a “right to privacy” anywhere. During the sixties and seventies, the Supreme Court was predominantly staffed by judicial activists. Eight years before the Roe decision, a case came before it called Griswold v. Connecticut. In Griswold, a doctor, who was arrested for prescribing birth control, was challenging a Connecticut statute which made its use illegal. The Constitution does not have any specific clauses or amendments that prohibit states from passing laws like this, but the Supreme Court interpreted the Bill of Rights, the first ten amendments to the Constitution, in a new way. The court looked at the 1st, 3rd, 4th, 5th, and 9th amendments in particular. These amendments encompass rights, which have been recognized as fundamental since their inception. The first amendment guarantees freedoms of religion, press, and assembly. The third amendment prohibits the government from forcing citizens to allow soldiers to stay in their homes. The fourth amendment prohibits the government from searching a private residence without a warrant. The fifth amendment protects a person from self-incrimination and being tried for the same crime twice. The ninth amendment basically says that although the Constitution details certain rights, it should not be understood that others should be denied to the people. The court held that the explicit rights guaranteed by the 1 st, 3 rd, 4 th, 5 th, and 9 th Amendments each have a “penumbra” (they cast a zone around them) where privacy is protected from government intrusion, and when combined, their penumbras create a “zone of privacy”. Within this “zone of privacy”, they held the marital relationship exists, and struck down the Connecticut statute. Eight years later, in 1972, Roe v. Wade came before the court. The events that culminated in the Roe v. Wade decision originated in 1970. Norma McCorvey lived in Texas where abortion was illegal, as it was in 46 states, except where the mother’s life was in danger. Ms. McCorvey brought suit, under the pseudonym Jane Roe, against the

TETOR - DHJETOR 2002

Dallas district attorney Henry Wade, asking the Texas courts to stop Wade from enforcing the statutes prohibiting abortion. The case worked its way up to the United States Supreme Court where it was argued in late 1972 and the decision given in January 1973. Roe’s attorney argued the case claiming that Roe was the victim of rape, and had subsequently become pregnant. Roe v. Wade was actually argued before the Supreme Court twice. The first time Roe’s attorney argued the case on 9th Amendment grounds, claiming a woman has a right to abortion although it’s not explicitly spelled out in the Constitution. The Supreme Court didn’t buy this, but allowed the case to be argued again claiming that they needed re-briefing on abortion statutes throughout American history. The second time it was argued, the judicial activists on the Supreme Court decided using the “right to privacy” theory and Roe prevailed. The court held that access to abortion fell within a woman’s right of privacy, which made it a fundamental right, and was protected from government intrusion. The court then used this opinion to create the trimester system and held that a fetus is not a person under the Constitution. Ms. McCorvey later regretted her decision and became a strident anti-abortion activist. In 1996, McCorvey admitted that the rape story was false and that her legal team at the time knew this.

Tyranny of the Judiciary? Roe v. Wade was decided wrong. Griswold v. Connecticut was decided wrong. Judicial activism, in its essence, is wrong. The genius of our Constitution is how the founding fathers divided government power into three branches. It is the job of the legislature to create our laws, the executive branch to enforce them, and the judiciary to interpret and apply them. On the several occasions where Congress or the president tried to exceed their boundaries of power, they were checked by the judiciary. Each time this has happened, those branches have graciously bowed to the will of the judiciary as interpreter and final voice on Constitutional matters. What happens when the judiciary exceeds its boundaries and takes on the powers of the legislature? What happens when the courts create new law, as the Supreme Court did when it created a “right to privacy” in Griswold v. Connecticut? Is it proper for judges, who are not elected, to make new law? Of course not, but who will check them? When a judicial activist reads into the Constitution rights that are not there, he is violating the beauty of our Constitution’s

separation of powers. In addition to the separation of powers problem, there is a distinct violation of the concept of federalism. The founding fathers knew that politics work most efficiently at the local level. Therefore, they created a two-tiered system of government, where a broad federal government would deal with major structural issues like foreign policy and production of currency, and state governments would address local matters. At the time Roe was decided, the abortion issue was being debated and worked out through compromise at the state level of government. In fact four states had legalized some forms of abortion. That came to a screeching halt when the Supreme Court, through Roe v, Wade, forced a decision on the entire country at once. Justice Antonin Scalia described the consequences of this in his dissenting opinion in Planned Parenthood v. Casey, a case that dealt with a Pennsylvania abortion statute. He explained that Roe v. Wade, instead of resolving the abortion issue, nourished it, by elevating it to the national level where compromise becomes “infinitely more difficult.” Prior to Roe, “national politics were not plagued by abortion protests, national abortion lobbying, or abortion marches on Congress.” Judicial activism is not a problem limited to social liberals. Between 1905 and 1936 a conservative Supreme Court entertained the idea of a “right to contract”. There is no explicit “right to contract” in the Constitution, but they created it through an activist interpretation of a clause in the Constitution dealing with commerce. With this “right to contract” the court struck down many laws dealing with poor working conditions and protected the interests of big business. So you can see, judicial activism is destructive no matter which side of the political spectrum is championed. In conclusion, the Roe v. Wade decision was not only morally wrong but it was a legal charade. The Supreme Court stepped outside of its Constitutional powers and created law, then used that law to forward their own liberal social agenda. I hope you gained two new insights from the time you kindly gave me. First, I hope you feel better prepared next time you hear someone say, “It’s a woman’s right to choose.” In addition, I hope you understand how important it is to take part in our democracy. Each party supports a different role for the judiciary- activist versus strict interpretation. Choose a role you think the judiciary should have, and then express your opinion at the polls.

Atë Daniel Gjeçaj

TETOR - DHJETOR 2002

Figura e shquar kombëtare

as dyzet vitesh pune dhe jete në emigrim në Romë, në moshe 89 vjeçare mbylli sytë i urti, i respektuari, i përkushtuari Atë Daniel Gjeçaj, njëra nga figurat më të shquara të teologjisë dhe të meshtarisë, te kulturës dhe letërsisë shqipe. Ishte ky pelegrini i fundit i një plejade njerëzisht të shquar të kombit, përkatësisht i figurave të mëdha të Provincës Françeskane, i cili mbajti mbi supe tërë një shekull. Atë Daniel Gjeçaj u lind me 14 tetor të vitit 1913 në fshatin Theth të Malcisë së Madhe të Mbishkodrës, pjesën veriore të Shqipërisë, e cila gjatë historisë së kombit u shqua si një brez toke arbnore e dalluar për qëndrueshmëri me të cilën banorët e saj i kishin rezistuar stoikisht për pesë shekuj Perandorisë Osmane, duke ruajtur kështu fenë e krishterë, gjuhën dhe zakonet e lashta arbërore. I përshpirtshmi Atë Daniel Gjeçaj mësimet e para i mori në Kolegjin Françeskan të Shkodrës. Pikërisht nga viti 1924 Atë Danjelin e gjemjë në Shkodër, në fillim nxënës në Kolegjin Françeskan, i vendosur të veshë zhgunin e Atit Serafik. Pasi përfundoi Licenë e famshën “Illyricum” ku pati mësues, pedagog dhe ligjërues disa nga figura më të mëdha të Provincës Françeskane përkatësisht të kulturës dhe letërsisë shqiptare në mesin e të cilëve poeti kombëtar Atë Gjergj Fishtën, filizofin Atë Anton Harapin, ipeshkvin dhe martirin e ardhshëm Atë Viçenc Prenushin e shumë të tjerë që mbollën në shpirtin e djaloshit të ri nga Thethi pemën e njeriut të urtë, zellin e meshtarit fjalëmbël, të atdhetarit të devotshëm dhe punëtorin e zellshëm të kulturës dhe të letërsisë shqipe. Më 23 tetor të vitit 1932, atëhere kur Atë Danieli kishte vetëm 19 vjet, i përfundon studimet liceale dhe dërgohet nga ana e eprorëve të tij për të vazhduar srudimet në Siena të Italisë, në Kuvendin e njohur të Shën Bernardinit, ku Atë Danieli qëndroi deri në vitin 1939 ku dhe u shugurua meshtar, pikërisht më 25 korrik 1939. Mirëpo, para se të kthehej në atdhe, Atë Daniel Gjeçaj përsosi studimer në qytetin Fulda të Gjermanisë dhe më 1940 u kthye në Provincën e tij, ku filloj punën si biblotekar e më vonë e gjejmë si zëvendës rektor të Kolegjit Serafik. Kjo kohë kur Atë Daniel Gjeçaj po merret mbi supet e veta punë të rëndësishme,

vite këto të luftës dhe të përzierjeve të mëdha predikimeve të tij u kushtohej një vëmendje e madhe.Oratoria e tij bëri që të adhurohej shembulli i dashurisë së krishterë të jetuar kushtimit të plotë të Kishës së Krishtit Por, kjo nuk zgjati shumë. Pas viteve të bujshmë të luftës, ku meshtari Atë Daniel Gjeçaj u dallua shumë për kishën shqiptare vijnë ditët e rënda që kombit dhe kishës shqiptare i zollën zi të madhe. Në fakt, me ardhjen në pushtet të sundimit të sistemit komunist, jeta fetare në Shqipëri, pësoi trauma të tmerrshme. U masakruan gati të gjithë meshtarët dhe rregullarët, përkatësisht u bë shpronësimi i të gjithave kuvendeve, shkollave, shtypshkronjave, jetimoreve që i përkisnin kishës katolike shqiptare. Dhe pikërisht në këtë furtunë u gjend edhe Ate Daniel Gjeçaj, i cili përjetoi momentet më tragjike të arrestimeve dhe pushkatimeve të eprorëve të vet dhe bashkëvëllezërve të tij. I gjëndur në këto dallgë të trazuara të këtij oqeani të pafund të marrëzisë bolshevike, Atë Daniel Gjeçaj në vitin 1948 vendosi të arratisej në Jugosllavi, ku qëndroi deri në vitin 1953. Në Jugosllavi në fillim punon si punëtor e më vonë edhe si mësues. Në këtë vit, pra më 1953 e lëshon edhe Jugosllavinë për t’u ankoruar në Itali, me ç’rast u pranua në Provincën Minoritike të Toskanës. Nga viti 1961 deri më 1965, Ate Daniel Gjeçaj qëndron në Kurien Gjenerale si sektretar i Atë Angelico Lazzarit. Ndërsa në vitin 1965 e deri më 1970 gjëndet në Bashkësi pranë Kuvendit të Shën Pjetrit në Monorio ku më 15 korrik 1970 hyn në Bashkësinë Famullitare të Shën Grigorit përkatësisht një vit më vonë në Gelsomino. Përveç gjithë kësaj, Atë Danieli ka qënë edhe rrëfyes pranë shumë institucioneve të motrave. Pastja për 33 vite ka drejtuar apostullimin e lutjes pranë Famullisë së Shën Gregorit dhe ka qenë asistent i U.F.Sh të Famullisë Santa Maria Madiatrice dhe të Famullië Santa Maria della Persevanza. Gjatë viteve të mërgimit në Itali, Atë Daniel Gjeçaj u emërua nga Selia e Shejtë si Përfaqsues i katolikve shqiptarë jashtë shtetit, njiherit qe edhe udhëheqës shiprtëror, mik dhe shok vuajtjeje i gjihë refugjatëve shqiptarë pa dallim përkatësie fetare. Në këtë periudhë, nga mikrofonët e Radio Vatikanit, përfaqësoi për Shqipërinë njëri nga zërat më të rralë të

Jeta Katolike

lirë dhe të ndershëm. Është një periudhë e gjatë kohore, ku Atë Daniel Gjeçaj, përveç gjithë asaj që kërkohej prej tij si famullitar, si shërbestar, si i devotshëm në punën e tij të pandërprerë, u mor edhe me aktivitetet të tjera, sidomos në fushën e letërsisë. Shkroi kujtime, prozë, u mor edhe me studimet letrare. Këtu vie në shprehje puna e zellshme e profesorit, edukatorit të seminaristëve, e shkrimtarit dhe përkthyesit, gjithnji në shërbim të Zotit dhe Kombit. Në vitin 1957 botoi “Kujtime për Atë Gjergj Fishtën”, dërsa më 1958 pergatiti dhe shtypi kryeveprën e letërsisë shqiptare, epin e Atë Gjergj Fishtës “Lahuta e Malcisë”, duke e përcjellë edhe me komente. Një vit më vonë redaktoi edhe përgatiti edhe veprën përkatësisht romanin e Atë Anton Harapit “Urti e burrni ndër banorët e Cemit” të cilën e kishte kënë të pabotuar në shumë vazhdime në revistën “Hylli i Dritës”. Versionin e këtij romani me këtë titull e botoi me titullin “Andrea e Pretashit”. Mirpo, vepra e këtij zelltari të devotshëm nuk mbaron me kaq. Në vitin 1961 botoi në revistën “Shejzat” të Ernest Koliqit Studimin me titull “Proza fishtjane” të cilen e botoi si libër më vete. Këtu i bëri nji çasje një segmeti të veprës më pak të njohur të Atë Gjergj Fishtës, asaj në prozë. Ndërsa në vitin 1963 boton një libër tjetër me titull “Hija e drita në mal të

Jeta Katolike

Dukagjinit”. Është kjo koha më e frytshme e krijimtarisë së tij, qoftë përkah origjinaliteti, qoftë edhe në fushën e përkthimit. Në vitin 1966 përkthen nga gjuha latine në gjuhën shqipe dhe boton “Meshari i të kremteve”. Po ashtu edhe në vitin 1973 përktheu dhe botoi librin

TETOR - DHJETOR 2002

“Renori i meshës” (në Vicenzi). Ndërsa në dhjetëvjetëshin e fundit të shekullit që lamë pas, Atë Daniel Gjeçaj, si gjithnji i preokupuar me Homerin shqiptar Atë Gjergj Fishten, iu kthye kushedi për të satën herë dhe shkroi dhe botoi veprën madhore, monografinë “Gjergj Fishta-jeta

IR Licensed Real Estate Brokers

IF YOU ARE LOOKING FOR REAL ESTATE

YOU NEED US! Përvoja jonë 28 vjeçare me komunitetin shqiptar është dëshmia më e mirë e suksesit tonë!

Nëse PLANIFIKONI të bleni building, shtëpi ose pasuri të patundshme, JU OFROJMË MAKSIMUMIN e kushteve për blerje.

- Sales - Rentals - Mortgages - Co-ops And Condos - Investment Properties - Residential & Commercial -

PRENK CURANAJ Real Estate Broker

TEL:718-231-0300 • FAX: 718-324-0596 4227 WHITE PLAINS ROAD BRONX, NY 10466

VISIT US ONLINE WWW.ISLAND-REALTORS.COM

dhe vepra” pikërisht në vitin 1992. Por kësaj radhe Atë Daniel Geçaj, këtë libër e botoj me emrin Pal Dukagjini. Me këtë emër në dy dekadat e fundit i botoi gjithë shkrimet e tij. Vlen të theksohet se me gjithë këtë veprimtari të bujshme në gjuhën shqipe e botoi në Romë. Pas botimit të këtij libri shkroi dhe botoi edhe shumë artikuj, të cilët i botoi nëpër gazeta revista të ndryshme të Evropës dhe Amerikës. Atë Daniel Gjeçaj, i cili për më shumë se dyzet vite jetoi dhe krijoi në Romë,duke zhvilluar shërbesën e tij meshtarake, kryesisht pranë Famullisë së Shën Gregorit, në vitet e fundit ka punuar në përkthimin e “Mesharit romak” në gjuhën shqipe.Meqenësë në vitet e fundit lengonte nga nje sëmundje e rëndë, Atë Danieli punoi shumë në rrafshin e letërsisë filologjike dhe në përkthimin e shkrimeve të shenjta në gjuhen shqipe, punë kjo që mbeti e papërfunduar për shkak të kalimit të tij në jetën e pavdekshme, më atë të përjetësisë. Edhe pse sëmundja e tij ishte e pashërueshme, Atë Danieli kurrë nuk d i t i t ë a n k o h e j a p o t ë p re t e n d o n t e ndonjë kujdes të veçantë për të. Vuante në heshtje edhe atëherë kur recitimi i breviarit ishte bërë shumë i vështirë. Gjithmonë ishte mirënjohës ndaj Procincës së Shën Pjetrit dhe Palit, por nuk pushoi as për një çast të interesuari mbi të ardhmën e Provincës së tij Shqiptare. Atë Daniel Gjeçaj mbylli sytë më 30 gusht të vitit 2002 në Romë. Pushoi së rrahuri zemra e një korifeu qe një jetë te tërë e kaloi në shërbim të Zotit dhe Kombit. Trupi i të ndjerit u soll në Shqipëri, përkatësisht në Shkodër dhe u varros në Kishën e Shën Françeskut në Gjuhadol. Mesha e dritës u kremtua në ditën e martë të datës 10 shator të vitit 2002, në orën 11, në praninë e shumë besimtarëve pa dallim feje. C e re m o n i n ë m o r t o re e u d h ë h o q i kryeipeshkvi i Shkodrës Imzot Engjëll Masafra me meshtarët e ardhur nga Shqipëria, nga Kosova, nga Mali i zi dhe nga Italia.Në fund të meshës, trupi i të ndjerit i shoqëruar me procesin, u vendos pranë Kishës së Zojës Rruzare tek Arra e Madhe, ku do te prehet i qetë në token arbërore ku edhe lindi dhe kaloi një pjesë të jetës. Figura dhe jeta shembullore e Atë Daniel Gjeçaj do të mbetet si model për të rinjtë shqiptarë që vendosin për të filluar jetën rregulltare duke ndjekur gjurmët e Shën Françeskut, dhe nga ana tjetër, me zhdukjen e tij mungon një prej françëskanëve shqiptarë të fundit të mbetur gjallë nga persekutimi ateist gjysmëshekulli.

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2002

SHEMBUJ BURRËRIE E HUMANIZMI

KOLË EJLLI i Bregut të Bunës Nga Asllan Bisha Ishte viti 1999, vëllezërit kosovarë ishin shpërndarë si zogjtë e korbit. Halli i solli edhe në Mal të Zi, në Ulqin. Stacionet televizive amerikane lajmëronin orë e çast për katastrofën shqiptare. Kola s`ndejti duarkryq, mori të shoqen dhe në pranverën dhe verën e `97tës, Kolë Ejlli erdhi para komunës së Ulqinit, strehoi mijëra nevojtarë kosovarë, që kishin mbetur në mëshirën e fatit

korbit. Halli i solli edhe në Mal të Zi, në Ulqin. Stacionet televizive amerikane lajmëronin orë e çast për katastrofën shqiptare. Kola s`ndejti duarkryq, mori të shoqen dhe në pranverën dhe verën e `97-tës, Kolë Ejlli erdhi para komunës së Ulqinit, strehoi mijëra nevojtarë kosovarë, që kishin mbetur në mëshirën e fatit. Ata viheshin edhe në radhë, për të marrë ndihma në dollarë. Dhe Kola i Bregut

Kola i Bregut të Bunës në vitet `70 la Reçin, Bregun e Bunës dhe mori rrugën e mërgimit, si shumë bashkëvendas nga Ulqini me rrethinë. Edhe ai, si shumë të tjerë, shkoi në Nju-Jork. Pa shkelur mirë në tokën amerikane një mallë i rrallë ia tronditi shpirtin dhe zgjoi edhe më shumë dashurinë për fshatin e Reçit, ku Kola kishte kaluar ditë të bukura buzë Bunës bukuroshe. Kolë Zagreda iu përvesh punës, punoi natë e ditë për të rritur mirëqenien ekonomike. Punoi dhe fitoi. Bleu disa banesa. U rregullua Kola, thonin bashkëvendasit. Kola kurrë s`i shkëputi lidhjet me bashkëvendasit, me shqiptarët, në Amerikë as në vendlindje. Ai përcolli

të Bunës hapi zemren dhe kuletën. Të hollat, që i kishte fituar me shumë djersë dhe mund, ua ndau refugjatëve.

rrjedhat politike dhe hallet e popullit shqiptar. Dashuria për vendlindjen, atje larg i shtohej edhe më shumë, sepse ai s`ishte si disa të tjerë, të cilët kur pasurohen, harrojnë edhe më të afërmit dhe çdo gjë e shohin nën prizmin e dollarit. Kola i përcolli rrjedhat dhe hallet e kombit tonë. Ishte viti 1999, vëllezërit kosovarë ishin shpërndarë si zogjtë e

Ai shpenzoi më shumë se 30 mijë dollarë, gati të gjitha rezervat. Këtë sè tha kurrë Kola i Bregut të Bunës, ai sù ankua kurrë. Unë Kolën sè pashë kurrë, sè njoh fare, por flasin bashkëvendasit tanë, flasin në Breg të Bunës, në Ulqin… Flasin edhe shumë familje kosovare. Kola u bë legjendë. Ai ndau kapitalin e vet për të ndihmuar njerëzit në ditë të vështira. Kola ndihmoi në ditët e rrëmujës, por edhe

Grua kosovare duke ikur në Mal të Zi

Çdo gjë harrohet, por vepra e mirë mbetet shembull, prandaj Kola i Bregut të Bunës është shembulli i njeriut tonë që s`kqyrë krahinën, as fenë e nevojtarit, por ndihmon, kontribuon për të mirën e të tjerëve.

më vonë. Kola vajti edhe në Shqipëri. I thonin: mund të të plaçkisin, mund të të vrasin. “Ani, le t`më vrasin, më vrasin vëllezërit e mi.” Nuk i ndodhi asnjë e keqe, përveç se mjetet iu zvogëluan. Kola nuk qahej kurrë për këtë. E shoqja, që kishte ndihmuar edhe vetë burrin, tha: “Kolë, së shpejti do të kërkojmë vetë ne ndihmë.” “Jo, jo, - tha Kola, do të punoj përsëri, do të fitoj sa për të gjallëruar. Tash, kur vëllezërit tanë u rregulluan, jam i qetë.” Kaloi kriza kosovare. Kola nisi të punojë përsëri, të kursejë… Shumë kënaqësi dhe pushime i la pa bërë. Tani ka përsëri sukses në biznes. Kola nuk mburret për veprën e tij. Atë e sheh si borxh ndaj kombit dhe vëllezërve kosovarë. Kola s`flet por flet vepra, flasin njerëzit tanë në Amerikë, në vendlindje. Kolën e Bregut të Bunës sè njoh, me të më lidhë vendlindja, Bregu i Bunës. Mburrem se si një njeri gjeti aq forcë dhe kurajo për të ndihmuar. Unë s`bëra agjë, s`shtova asnjë fjalë për Kolën që sè njoh fare, por shënova atë çka më thanë vendasit e tij. Unë vetëm mund tì mbes borxh Kolës së vendlindjes sime. Shpresoj se ai më fal pse s`shkrova më parë për të, për gjestin human, jo për hatër të tij, por që ai të shërbejë si shembull si duhet ndihmuar kombi. Çdo gjë harrohet, por vepra e mirë mbetet shembull, prandaj Kola i Bregut të Bunës është shembulli i njeriut tonë që s`kqyrë krahinën, as fenë e nevojtarit, por ndihmon, kontribuon për të mirën e të tjerëve. I tillë është Kolë Ejll Zagreda, i cili hyri në historinë tonë kombëtare me vepër. Edhe pse kaluan 5 vite, për Kolën flitet ende dhe do të flitet prapë. Sa e sa të tjerë kishin para, por mendonin si ta shtojnë pasurinë. Kola i Reçit është shpirti i njeriut tonë që punon dhe sè humb dashurinë për vepra të mira. Kolë Ejlli me veprën e tij na nderoi të gjithëve. Kola i ka dyert e hapura në Kosovë, por na i hapi edhe ne. (Koha Javore)

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2002

Kujtesë: Jo gjyq të dytë për Atë Anton Harapin!

I harruari i paharrueshëm: Atë Anton Harapi ofm, martir i fesë dhe shqiptarizmës së kulluar të skalitur nga Paskal: “Ndërgjegja, është libri më i mirë moral, që kemi dhe me të cilin, duhet të këshillohemi më shumë.” Si intelektual model, sillte me vete mendtalitetin e misionarëve përparimtarë evropianë, që në shumicë asokohe kishin në zotërim shartet e Provincës Françeskane (shek. XII-XIII), që po hidhte shtat me palcë e fizionomi shqiptare, tërësisht me taban solid, e cila gradualisht kishte çelur gonxhet, që shpërthyen në të ardhmen lulëzimin e kulturës amtare shqiptare, ku, në rezonacë dominonte fryma e ngrohtë françeskane lutu e puno.

Nga Klajd Kapinova “A se dini se çdo ndërtese i vihen temelet n’dhe? Edhe pse në varr, ne hijshëm duhet të jemi gurët e temelit të njiasaj binaje të cilën sot e quajmë Shqipni”

Veprimtaria fetare e atdhetare Kush ishte e mbeti Atë Anton Harapi? Ai lindi në Shirokë të Shkodrës, më 5 janar 1888. I biri i Loros dhe i Çiles, shtoi gëzimin e familjes që jetonte buzë valëve të Liqenit piktores të qytetit. Babai merrej me peshkim, të cilin e kishte për traditë. Në fëmijëri bashkëmoshatarët e thërrisnin Gaspër, sepse ishte i pagëzuar me këtë emër. Që në moshë të vogël hyri në Kolegjin e Jezuitëve dhe më pas në Kolegjin Françeskan, që ishte shtylla e traditës sonë nacionale, duke qenë përherë një pikë referimi të mirëfilltë për të gjithë brezat e mëvonshëm, që dolën nga kjo qendër e rrezatimit të fortë të gurrës së pashtershme popullore fetare e atdhetare. Vocrraku, aty mori njohuritë elementare të teologjisë, rriti cilësinë e mendjes së vet, duke fisnikëruar zemrën me kulturë fetare, u mëkua me dashurinë e thellë për Atdheun. Si fëmijë dallohej në mirësi, butësi, përshpirtëri, duke qenë një dashamirës, me vepra të llojllojshme mëshire. Rezultatet e larta në shkollë, i mundësuan adolishentit të mençur, të vijojë studimet e larta në disa qytete të rëndësishme të Austrisë, që njihen si metropole të rrezatimit të kulturës së lashtë e bashkëkohore botërore. Studioi në Villach të Tirolit, Salezburg dhe Shvarc për teologji. Pranë profesorëve të mirënjohur austriakë dhe traditës fetare vendase, këtu studioi, për degët adhuruese teozofi e filozofi, ku, menjëherë përfitoi kulturë të shëndoshë oksidentale, dije të qëndrueshme, përpikëmëri të dalluar të stilit gjerman, qendresë e shpirtit të hekurt françeskan. Nga ky element i vlefshëm françeskan rezulton, se françeskanët në tërësi, pa kursim derdhin enërgjitë e tyre në kulturë, dije, përparim, cilësi më vullnet pune dhe insiativë të lirë përsonale.

At Anton Harapi ofm (1888-1946) Kësisoj, mbi të gjitha në unitet dominoi bashkimi i të gjithë virtyteve pozitive, duke plotësuar më tej shpirtin e pastër françeskan, me të cilin ishin edukuar qysh në fillim... Gaspëri i ri bëhet at Anton Harapi në Shqipëri. Dijet e thella akademike, që ai kishte akumuluar nuk do ta tulatshin kujtesën e tij të freskët, por do të shpërthenin valë-valë, gjithnjë në nivele të reja rritjeje, me një dinamikë për t’u pasur zili, të cilat falë aftësive përsonale, do t’i reflektonte me finese. Argumentet që buronin në mënyrë të natyrshme, në çdo kohë dhe rrethanë, do t’i parashtronte me një logjikë të hekurt gjermane. Kjo ishte aftësi profesionale vetëm e një gjeniu të rrallë. Dhe një njeri i tillë, dy herë nuk do të përsëritet në tokën shqiptare. Mbi freskinë dhe mendimin e gërshetuar filozofik, për stilin e matur e karakteristik të lidhur me rrjedhshmëri don Kolec Prennushi, na ofron para 65 vjetëve këto radhë vlerësimi: “...mendje dialektike, qi shkruen kryeartikuj nder të cilt disa janë kryevepra. Dieja e thell, arsyetimi i lidhun, analizimi i holl, stili i peshuem, dallojn gjith shkrimet e tija. Mund të jetë i thatë, i ftoht, por ai asht i drejt e i pafajshem.” (Shih, “Hylli i Dritës”, 1936, fq.583). Për të gjithë ata që hodhën vrerë, për jetën e veprën e Atë Antonit (pseudoshkrimtari Skënder Drini, zhgarraviti me urretjen e tij latente, “dramen” përvese “Shembja e idhujve”), që vraponte shpejt për të përhapur paqen, dashurinë për njeri-tjetrin e drejtësinë midis njerëzve, do të ishte me vend, që nga thellësia e shekujve t’u përgjigjemi me një fjalë të urtë

Në vitin 1910, Atë Antoni kthehet në Shqipëri dhe shugurohet meshtar, duke qenë deri në flijim meshtar besnik i zhgunit të shën Françeskut e popullit që e donte dhe respektonte me veneracion. Ai punon si mësues në Kolegjin e Fretënve, ku, kishte mësuar qysh i vogël. Si i ri, kishte ide e objeksione të veçanta, duke i kanalizuar në një shtrat të vetëm, formimin dituror të rinisë së ardhshme, me metoda të tilla, ku, dallohet universaliteti i dritës, për t’i ndriçuar të gjithë së bashku pa dallim bindjesh, përkatësie krahinash, origjinë edukimi, lloje shkollash, duke nisur që të edukojë kësisoj njerëz me virtyte, ku, mirësia, dashuria, feja, nacioni të jenë bashkëudhëtarë të pandashëm gjatë gjithë jetës tek shqiptarët. Gjatë tetorit të vitit 1912 deri në prill 1913 (vite të trazimeve të mëdha të Luftës I Botërore), i përkushtohet shërbesave fetare në kishën “Zoja Rruzare” në Arrën e Madhe në Shkodër. Në këtë lagje u njoh dhe u ballafaqua me varfërinë e tejskajshme, të cilën e përjetonte vetë, mes banorëve pa dallim feje. Viti 1916, për banorët e Dukagjinit, ishte një vit i vështirë, i sëmundjes epidemike të kolerës, ku, njerëzit njeri pas tjetrit vdisnin dhe askush nuk u gjendej pranë nga frika e lëngatës. Por meshtari karizmatik, me shpirt të pastër fisniku, u gjend si shërbetor vullnetmirë pranë tyre, për t’i ngushëlluar e ndihmuar. Frati 25 vjeçar, me ndjenja të holla të humanizmit, lëvizte në këmbë nëpër katunde të thella e të ashpra malore, në të gjithë shtëpitë e bjeshkëve të thepisura të Dukagjnit (Malësia e Mbishkodrës), për të shpëtuar nga vdekja e sigurtë malësorët, duke i ndihmuar drejtpërdrejtë nga ana profilaksike kundër kolerës, kësaj murtaje të fillimshekullit, që kishte përpirë miliona jetë njerëzish nëpër botë... Viti 1918, fratin e Urdhërit të shën Françeskut, e gjeti famullitar në katundin

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2002

Grudë. Binomi “Fe e Atdhe”, qe aorta e zemrës së tij e Gruda ishte terreni, ku, edhe një herë shpalosi zgjuarësinë dhe dituritë e thella enciklopedike, të cilët spikatën sipas mendimit tim, në dy rrafshe: së pari, në fushën e gjërë politike, ku, për interesat e larta të nacionit pranonte të flijohej, për të mirën e përbashkët; së dyti, spikat me sukses në lëmin e letrave shqipe, duke pasur pendë e mendim të mprehtë, të cilat admiroheshin nga qarqet preferuese të sferës së letrave. Për të tillë publicist, me polemikë rezultative dhe mendime të reja, pohohet me të drejtën e qytetarisë, se epoka e njerëzve të mëdhenj vulos me gjurmët e veta të pashlyeshme, ku, këtu dallohen mirë njerëzit e ndritur, që denjësisht i përfaqësojnë, në paradën e së cilës, bën pjesë at Anton Harapi. Pa hyrë në hollësira e zgjatje të tepërta, në kontekstin e këtij shkrimi modest, dua të nënvizoj idenë e ndonjë mediokri, që e trajton, apo vlerëson si sakrilegj bashkëpunimin e Kishës Katolike në Shqipëri me problemet nacionale, kur dihet historikisht, se në shekuj kemi të përcaktuar parimet kryesore të këtij uniteti nga etërit dhe dijetarët e shquar të Kishës. Në kushtet kur populli ynë jetonte errësirën më të gjatë mesjetare dhe njëkohsisht të shoqëruar me plot kalvare përsekutimi, nën pushtimin më të egër të barbarëve osmanë, në veçanti klerikët katolikë (në trojet etnike shqiptare dhe shtetin amë), kanë qenë sistematikisht gjatë shekujve vetëdija e nacionit shqiptar, duke sjellë përherë zgjimin e ndërgjegjës së mirëfilltë nacionale. Në këtë kohë, shekull pas shekulli, kultura shqiptare u ngrit në nivele të reja, brenda kishës sonë, por që gjatë përbuzjes së gjatë, zëvendësoi me dinjitet Akademinë e Parë Shqiptare brenda universit shqiptar. Sa për ilustrim, po sjell një shembull, të cilin esencialisht po e shtrajtoi më poshtë. Në veprën më të përkthyer në shumë gjuhë të botës: “Angazhimi ynë shoqëror”, në mënyrë filozofike, autori i saj, prof. Giorgio La Piera (1904-1977), nënvizon: “Nga pikëpamja katolike, politika është veprimtaria udhëheqëse e jetës njerëzore, që ushtrohet nga shteti, gjinia ose nga klasat me plotësinë e problemeve shpirtërore dhe materiale të individit dhe komunitetit.” Këto dije të kohës i kishte si vizione të kjarta Atë Antoni dhe udhëtonte në rrugë të sigurtë. Ai, përherë mendonte e vepronte nën shembullin e idealeve, që i kishte si pika referimi, se “...njerin e ban shpirti dhe ndergjegja, e paraqet sjellja, e vlerëson puna; apostullin e rritë ideali, qendresa e guximit; bamirësinë e krijon zemer-gjansija e vetmohimi. Para plumbit, qi e rrëzoi perdhe, shiptoi pa za: lumnin e ep deka, kunorën e ven varri”,- shkruan në parathënien studiuesi Gjin Duka (atë Daniel Gjeçaj ofm), mbi përsonalitetin e Atë Antonit dhe veprën “Andrra e Pretashit”. Ai, njohu me të gjithë përmasat e saj zonën e

Grudës e Malësisë së Madhe, koloritin e gjallë të zakoneve, vajet, dasmat, epikën, psikologjinë origjinale të trevave të marra në analizë, pra tërësinë klasike të kulturës së pasur nacionale ende të palëvruar. Në këtë mjedis të ri dhe të përshtatshëm, për mendjen dhe punën e tij me pasion lindi dhe u rrit romani “Andrra e Pretashit”, që vlerësohet nga vetë biografët më të afërt të autorit, si një ndër kryeveprat e dorëshkrimeve, që i la si pasuri të paçmuar Atdheut të vet. Ai ruajti me mjeshtëri kompozimin unik të një vepre letrare. Midis malësorëve të zonës së Bajzës së Kastratit, spikat njohja e hollë e psikologjisë së njerëzve, kultura e pasur dhe e gjërë fetare, si bari i popullit, duke qenë përherë në shërbim të tij, për t’i pajisur ata me nivele të reja të civilizimit përparimtar. Zelli për kulturë qytetare ishte pjesë e edukatës, falë aftësive të lindura e të kultivuara në fushën pedagogjike, për rininë shqiptare brenda famullisë, ku, ai posaçërisht kontribuoi çdo ditë në formimin e të krishterëve katolikë të ndërgjeshëm, tek e kthej atë në qendër të rendësishme të akumulimit të diturive të reja. Në rrafshin politik, mbeti një zbulues i gjallë fatit të popullit shqiptar. Në kujtesën e historisë, kanë mbetur të pashlyera shumë ngjarje, që gjithsesi kanë emrin e kontributit të meshtarit të shqiptarizmës. Në kohën e turbullirave politike, midis të cilave ishte mbërthyer kontinenti i Evropës, Fuqitë e Mëdha, hartonin harta të reja, ku, pa të drejtë Shqipërisë së vogël gjeografikisht, i cungoheshin arbitrarisht, njëra pas tjetrës, disa treva të trungut amë. A mund të heshte frati i urtë, përballë kësaj masakre, që u bahej ditën për diell tokave shqiptare!ë Normalisht, që jo. I veshur me zhgun, me nismën e vet, organizion menjëherë tre bajrakë, si: Gruda, Hoti e Triepshi dhe përmes tyre, i dorëzon Memorandumin e përgatitur nga ai vetë në vitin 1918, komandantit francez në Shkodër. Në bashkëpunim me liberatorin Luigj Gurakuqin dhe “poetin nacional” Atë Gjergj Fishtën, harton një Peticion, të nënshkruar nga 200 përfaqësues të tre bajrakëve, drejtuar përkatësisht Konferencës së Paqes në Paris, Ministrave të Jashtme të SHBA-së, Anglisë, Francës dhe Italisë. Në përkrahje të negociatave diplomatike, përfaqësuesit e Grudës, Hotit e Triepshit në Shkodër, organizuan demostratën te Ura e Maxharrit, duke brohoritur: “Hot e Grud kekan betues Pa gjak malet mos me i l’shue...” Frati ynë, kishte miq e dashamirë, duke bashkëpunuar ngushtë, me Atë Marin Sirdanin, Atë Shtjefen Kryeziu Gjeçovi, Çerçiz Topullin, Isa Boletinin, Fan S. Nolin, Atë Gjergj Fishtën, Lasgush Poradecin, trimin Dedë Gjo Lulin, Hilë Mosin, Mehmet Shpendin etj., në Jug e Veri të Shqipërisë.

Ciceroni i oratorisë amtare në ligjeratat fetare e nacionaliste “Kjo ishte dukata harapiane. Ai ishte i kryeqzuem n’Kryq per Fe e Atdhe.” At Daniel Gjeçaj (1913-2002) Në ligjeratat e tij të famshme, të mbajtura në “Parisin e vogël” Korçë, ndër të tjera u shpreh: “Jam fetar, por kam tager dhe detyr shoqnor”. E rëndësishme për Atë Antonin ishte fati i kombit dhe i martirëve, të cilëve për vëmendjen që i kushtonte rëndësisë së tyre, ata ishin pjesë e jetës së tij. Populli i Shkodrës, kurrë s’do ta harrojë përshëndetjen e fundit të titulluar: “Dy lotet e nji betimi”, si shembull i oratorisë klasike shqipe, në përcjelljen e eshtrave të martirëve nacionalistë Mustafa Qullit dhe Çerçiz Topullit, shtrenguan duart në shenjtë betimi kombëtar: “Për nji Shqipni të bashkueme e të lidhun me idealin e heronjve”. Ajo që i jep konture të plota portretit të tij, është se ishte e mbeti si teolog, konferencier me mendim të freskët e cilësi të spikatur, ku, në mënyrë të dukshme shquhet në drejtime parësore fetare e nacionale. Gojëtaria e tij, ishte përherë e kjartë, në mendimet e shprehura, arsyetimin e lidhur mbi bazën e një logjike të kristalizuar e të ngjeshur mirë, ku, çfarëdo që të lexosh nga erudicioni solid, të bie në sy forma e kuptueshme dhe e përshtatshme e veprave që shkroi dhe kumtesave historike që ligjëroi para njerëzve me nivel përgatitjeje e dije të ndryshme kulturore. Frati stoik, vazhdimisht ishte i prirur për një bashkëjetesë paqësore, vëllazërore në katër besimet fetare (bektashi, musliman, ortodoksë dhe katolikë), ashtu sikuse ka vlerësuar me të drejtë biografi i pasionuar Atë Daniel Gjeçaj, ku, nënvizon: “Kjo ishte dukata harapiane. Ai ishte i kryeqzuem n’Kryq per Fe e Atdhe.” Viti 1920 mbetet për meshtarin e shën Françeskut, kohë e ingranimit me lëvizjen atdhetare shqiptare, në kushte e rrethana të reja, falë enërgjive të pashtershme të prelatit, mori një shtytje dhe organizim të ri. Më 1921-1924, bëhet drejtues i grupit të njohur atdhetar “Ora e Maleve”, së bashku me poetin e njohur Atë Gjergj Fishtën (1870-1940), demokratin Luigj Gurakuqin, don Lazër Shantojen, duke qenë njëkohsisht themelues, drejtues e botues i aftë i fletores “Ora e Maleve”, që rregullisht filloi të nxirrte grupi në fjalë. Për më tepër, liberatorit të madh L.Gurakuqit, i dedikon veprën e vet të titulluar “Andra e Pretashit”, ku shkruhet: “Luigj Gurakuqit-burrit vërtetë burrë”. Më 1924, u zhvilluan zgjedhjet e para në Shqipëri, ku, gjendet mes “opozitës” së kohës përkrah Nolit, Gurakuqit, Fishtës, Bajram Currit, Palaj etj., që ishin pararoja e kësaj lëvizjeje të kohës, duke sjellë një mendim të epërm e veprim më të për-

Jeta Katolike

shpejtuar nacional. Meritë ka për organizimin politik të kristiandemokratëve shqiptarë (1920) dhe që lidhen pastaj me përpjekjet më fisnike të një Partie të Re Demokristiane Shqiptare, më 1930, i cili shquhet për palcën me tipare të thella atdhetarie e humanizmit, duke përçuar dhe reflektuar parimet e shëndoshta të burimeve kristiane, duke mos qendruar pas nacioneve civilizuese, me tradita të lashta politike, si italianët e gjermanët, në përputhje me nevojat e kohës. Me logjikë me të zhvilluar, demokristianët e parë shqiptarë në ide e shpirt, më 1946, ishin të njëkohshëm me De Gaspri-n në Itali e Audenhauri në Gjermani, ku, shqiptarët kristiandemokratë, paraqiten si alternativa më shpresëdhënëse në periudha të ndezura antifashiste e antikomuniste të nacionit tonë të rrënuar nga Lufta II Botërore... Pas rrëzimit të Qeverisë së Nolit, për shkaqe, që tashmë dihen mirë, sikurse shumë të tjerë, frati demokrat arrestohet 3 herë dhe burgoset me Atë Bernardin Palaj e vëllezërit e tjerë të Udhërit Françeskan, mbasi kishin përkrahur alternativën e demokracisë liberale të popullit, “Per nji Shqipni t’Lirë e t’Perparueme”. Mbasi lirohet nga burgu, me vendosmëri e kjartësi ideore, vijon pandërprerje misionin e shenjtë, duke predikuar doktrinën kristiane. Si i Derguari i Françeskanëve të Veriut, i kërkon Qeverisë të Tiranës haptas: “Flamurin Kuq e Zi, gjuhen nacionale, Lirinë e Pavarsin e plot t’popullit.” Edhe pse kishte detyrën e rëndësishme të Provinçialit, nuk e shkëpuste për asnjë çast veprimtarinë adhuruese atdhetare. Më 1933, ishte drejtues i Kolegjit Françeskan (Rektor), drejtor i Liceut “Illyricum” dhe pedagog në shkollën Normale Femërore të Motrave Stigmatine Shkodër. Në harkun kohor 1930-1936, është drejtori i së përkohshmes prestigjioze revistës “Hylli i Dritës” (1913), bashkëdrejtues i gazetës “Posta e Shqypnisë”, revistës fetaro-kulturore “Zani i Shna Ndout”.

Me pendën e fuqishme në fushën e letrave shqipe Frati, krahas përkushtimit fetarë dhe vlerave të çmueshme sociale të komunitetit, dallon me po Atë madhështi, në; filozofi, teologji, pedagogji, sociologji, publicistikë dhe letërsi artistike. Homelitë e këndshme, që mbajnë peshën e fjalëve frymëzuese të Atë Antonit, si vlerë autentike zbukurojnë letërsinë e pasur fetare të traditës gegë, ku, në tërësi kulmoi erudicioni esencial plot elokuencë e me një diksion të kjartë. Në mënyrë të rregullt, ndiqte rrymat e letërsisë botërore, lexonte në origjinal autorët e famshëm të pedagogjisë, si: Pestaloc, Hergert, Frobel, Herbart, Forster etj. Midis librave dhe përherë pranë librarive, mendonte se mendja e tij dhe e çdo njeriu, në përgjithësi, duke lexuar

TETOR - DHJETOR 2002

bën një gjimnastikë të mirë, pse zgjeron dritaret e diturisë njerëzore, të cilat përherë duhet të jenë të interesuara, për të lejuar depërtimin e njohurive të reja bashkëkohore. Shpesh porosiste: “Gjimanistika e mendjes, me ushtrimin e vullndeses, duhet të shkojë krahas me penden, si krahet e shqipes, qi kete e naltojnë n’ajer dhe e mbajnë në drejtpeshim.” Si pasojë e një akumulimi të dijeve dhe të përvojës si pedagog, në vitin 1925 boton veprën e parë pedagogjike, e cila njëherazi mund të cilësohet, një përshtatje të leksioneve të pedagogut A. Hergert, një punim mirëfilli shkencor, të cilin e kishte pagëzuar me emrin: “Edukata ose mirërritja e fëmijve”. Synimi fisnik dhe final i tij, ishte që brenda lëvizjeve të reja reformatore të krijohen hapësira për modernizimin e metodave mësimdhënëse, didaktika e shkollës së re shqiptare, dhe në veçanti, këtë rrymë të kohës kërkonte ta shpërndante me pasion në veçanti midis moshës së re, duke i pajisur në këtë mënyrë, me një kujdes e maturi, me parimet progresiste të shkollës së traditës së hershme demokratike e kulturore të Evropës Perëndimore. Për çudi sot ende studiohen në universitetet e vendlindjes autorët e pedagogjisë ruse dhe jo pedagohët e traditës shqiptare. Siç pohojnë biografët, meshtari shkrimtar e studiues i vemendshëm, nuk harronte të ishte i përkujdeshëm, kur analizonte, se më e rëndësishme në shpirtin e shqiptarit, është bindja si akti më cilësor dhe frytëdhënëse, se sa dajaku e frika. Pikërisht, për këtë edukatori më i afërt i rinisë e kuptonte krejt mirë, se forca fizike e thyen shqiptarin, por nuk e lakon, porsi butësia, si një mirësi e përhershme. Duke qenë drejtues, për shumë vjet me radhë, i disa revistave, me dorën e vet nënshkruan mbi 50 artikuj, që të ndara në tematika i përkasin disa lëmijeve shkencore. Ajo që e lartësoi më shumë, sipas mendimit tim, është elokuenca në gojëtari dhe filozofi, aftësi të cilën, në mënyrë të merituar e shfaqi në qytetin e Korçës, ku, spikati dukshëm para intelektualëve. Me anë të 6 ligjeratave, të mprehta të kohës, analizoi të gjithë dukuritë e kohës, që e shqetësojnë shqiptarin. Sot për fat të mirë, ata gjenden të ruajtura në veprën “Vlerë Shpirtërore”. Duhet vënë në dukje, se shtysë për autorin e kësaj nisme të guximshme, ishte çasti i një krize shpirtërore në Shqipëri, dukuri kjo negative me rrjedhime shkatërrimtare. Aty autori referues analizoi në hollësi shkaqet e kësaj krize, duke bërë gradualisht, njohjen me etilogjinë dhe terapinë e kësaj sindrome kanceroze, ku, si epidemi e rrezikshme, kishte ndërhyrë ideologjia shterpe dhe vdekjeprurëse e marksizmit edhe në vendin tonë, shenjat e së cilës i importoi në Shqipëri Ali Kelmendi me company, në vitin 1936. Tashmë ndërgjegjia e shqiptarëve, ishte paralejmëruar nga frati, që ndiqte me kujdes vërshimet marramendëse të reve komuniste, që mbillnin obskurantizmin ateist, luftë civile, vese

përvese të një sistemi antifetar. Me deklaratën e tij zbuloi se: “Por u pa se në Rusi, se si parimi i komunizmit, në vend që të zhdukte të zezat, u ba burim mjerimi.” Duke nuhatur e studiuar me kujdes rrezikun e shtrirjes së kësaj epidemie asfikësuese në Shqipëri, shpejt e kuptoi, se Ballkani do të pushtohet, mbasi po vëzhgonte me kujdes lajmet, që vinin me shpejtësi nga Evropa Perëndimore, si alarme, se çfarë po ndodhte në stepat e Siberisë Lindore të Rusisë, ku, miliona rus të pafajshëm, klerikë të besimeve të ndryshme, po përsekutoheshin pa mëshirë nga gijotina e armëve të vdekjes, që ishte ateizmi. Atë Antonit, kërkonte të ndërtonte godinën e re të mendimit më përparimtarë nacional e shqiptar. “Një frat i thjeshtë, renditet përkrah mendimtarëve të mëdhenj nacionesh të tjera”, vlerëson studiuesi e kristiku dr.Aurel Plasari. Kishte shumë pasion letërsinë e traditës dhe bashkëkohore të shkruar nga Fishta, Naimi, Poradeci etj. Ai shkruante në prozë, me një stil të këndshëm, të latuar e fin, ku, shquhet larmia e argumenteve që parashtronte. Kushdo sot kundron me kënaqësi thjeshtësinë e të shkruarit. Vepra e dytë “Andrra e Pretashit”, si roman u botua pjesë-pjesë prej vitit 1933-1942, në revistën e njohur kulturore “Hylli i Dritës”, me nëntituj: “Urti e Burrni nder banorët e Cemit” dhe “Valë mbi Valë”. Ajo u dërgua për botim në mërgim, së bashku me veprat e tjera të letësisë, pranë Insitutit të Studimeve Shqiptare, në Shtëpinë Botuese “Valecchi” të Firencës (Itali), por shkaku i Luftës së Dytë Botërore, bëri që kjo nismë qëllimmirë të mbetet e paplotësuar. Disa vjet më vonë, (1959), u botuan në Romë, në sajë të kujdesit të drejtpërdrejtë të albanologut të shquar prof. Zef Valentinit, shkrimtarit të shquar të traditës ish-Ministrit të Kulturës prof. Ernest Koliqi dhe Atë Daniel Gjeçaj ofm.

Shqipëria dhe 72.000 izraelitë që u mbrojtën nga merita edhe e patër Antonit Shpesh servilët të ashtëquajtur as profesorë dhe as doktorë të regjimit të polpotit të Shqipërisë, i kanë ofruar dhe verbuar sytë brezave të tërë shqiptarësh, me një foto, ku, shquhet një takim i patër Antonit me gjeneralin gjerman Fitstum, si një ndër “trathitë” më të mëdha që paska bërë Kleri Katolik dhe prelati i lartë françeskan dhe prandaj të gjithë duhet të përshkohen në litar. Gjatë seancave të gjyqit, pas shumë dekadave, duke biseduar me njerëz që e kanë njohur nga afër patër Antonin dëshmojnë sot, se një pjesë e “prof.dr.” përveçse përvetësuan shumë dorëshkrime të klerikëve françeskanë në kohën e kataklizmave të tyre (morën gradat e pamerituara shkencërisht nga “veladonët e zi” siç i quanin ata), filluan në ish-kinema “Rozafat” të lëshonin britma për gjak dhe litar, me thirrje histerike: “Të gjithë në litar!”, “Plumbin bal-

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2002

lit”, “Hakmarrje! Hakmarrje!”. Sot këto “të rinj” militantë komunistë, që kanë kryesuar edhe të ashtquajturen “revolucionin kulturor kinez” në Shqipëri dhe si Kryetar komisionesh, për Sekuestrime dhe Luftën Kundër Fesë dhe Zakoneve Prapanike, janë në pension dhe gëzojnë të gjitha të drejtat dhe privilegjes, si shërbestorë besnik të regjimit që i lindi dhe rriti për vete. Asnjëherë, sikurse vë në dukje publicisti z. Mergim Korça, pseudoshkenca komuniste dje dhe sot nuk flet e shkruan, se çfarë i ka thënë gjeneralit gjerman Atë Antoni, ku ai i kujtoi ushtarakut të lartë pushtues se: marrëveshja me Reichun ishte që trupat gjermane do t’a kishin territorin shqiptar vetëm si urë kalimi për në Greqi, pa i cënuar dhe pa ndërhyrë në çështjet e brendshme shqiptare! Është e drejtë të mendohet, se vetëm Shqipëria (72.000 çifutë) dhe Danimarka, janë dy shtete në botë, që nuk kanë dorëzuar asnjë çifut (izraelit) në duart e kërkuesve gjermanë. Pse heshtet, për këtë aspekt të rëndësishëm dhe meritë të Këshillit të Lartë të Regjencës Shqiptare, ku, një meritë ka edhe antari i saj Atë Anton Harapi!?. Po jetë shqiptarësh nuk janë shpëtuar në këtë rast!!!? Sigurisht që shumë dhe historia herët ose vonë do t’a ndiçojë këtë aspekt të rëndësishëm edhe të fratit nacionalist. Komunistët gjithnjë dhe përherë sipas profesionit të tyre leninist “shpif shpif se diçka do të mbijnë”, përhapën një propagandë vetëm në klishenë zi, për të justifikuar dashurinë, që ata kanë me simotrën e saj Jugosllavinë komuniste asokohe, e cila porosiste polpotin e kuq të Tirona-es, se “nëse doni që të qeverisni gjithnjë, duhet të zhdukni me rrënjë reaksionin, çerdhen e saj klerin katolik dhe besimtarët e saj besnik në Shkodër e gjetkë.” Atë Anton Harapi, shprehet hapur pse e pranoi detyrën e regjentit: “E pranova detyrën se nuk mujshem m’e pamun Shqypninë të pushtueme prej anarkijet... nuk dojshem të krijohej nji Babiloni shqyptare me luftë vllavrasëse qi të zhgatrrote katundet, të humbej bagtija e të zhgatrroheshin familjet... ndjeva mëshirë si për popull e gjithashtu edhe per Shqypni...Si mund të preferojshem m’e pshtue jetën t’eme e të ruejshem prestigjin personal në vend qi t’a rrezikojshem jetën t’eme për çashtjen e përbashkëtë Le të ndodhë ajo qi ka me ndodhë, thashë, me vedi, rrnoftë populli edhe pa mue, rrnoftë Shqypnia!... E fillueme me nji poezi e po e perfundojmë me nji tragjedi me iu dhimbtë kujdo... e vetmja gja m’u bamun asht m’e pshtuemun Shqypninë edhe popullin. Mjafton t’i paralizojmë fajtorët të mos bajnë ma dame... Nuk duhet të ekzistojnë filogjerman, anglofila apo italofila. Duhet të jena veç shqyptarë...” Pra, mbi të gjitha Frati i paharruar, kërkonte të shpëtonte Shqipërinë dhe në tokën tonë të mos kishte të huaj, sikurse shihet edhe në tekst që historiografia komuniste dhe paskomuniste (sepse janë të njëjtit zhgarravitës dje dhe sot (1944-2003), që të cilët, nuk duan ta edukojnë

rininë ndryshe nga sa e ka edukuar kryefashisti i kuq “njeriun e ri”), ka nxjerrë në tregun e rrëmujës politike, ekonomike e gjithçkaje tjetër që çdo ditë po ndodh për fat të keq në shtetin tonë amë.

Atë Anton Harapi -martir i shqiptarizmit të kulluar “Shqipnia u fitue me gjak; me gjak dhe po mbahet e robnueme. Do të vij dita e me paqe e Drejtsi do të fitohet” Atë Anton Harapi Martirizimin e klerikut të nderuar, veçse Shekspiri i madh do të gjente forcë përshkrimi, ta trajtonte në mënyrë më dramatike, si një tabllo e vërtetë e një historie të trishtuar, të shkaktuar nga komunistët, të cilët, nuk deshtën fjalën e lirë të klerikëve katolikë. Në një çast të caktuar të historisë, për ridimensionimin e lirisë dhe të drejtave të njeriut në tërësi, burri i shquar George Washington, u shpreh haptas para bashkëkombasve amerikanë: “Një komb, duhet të jetë i virtytshëm, po të dojë të jetë i lirë.” Por kjo fjalë “liri”, aq e shtypur dhe e nëpërkëmbur në Shqipëri, gjatë monizmit kishte njohur veçse barbari. Kësisoj, frati atdhetar e largpamës, analizonte ngjarjet e historisë sonë: “Vllavrasja, asht rrënimi ynë fizik, moral, ekonomik dhe politik... Të dhunoj shqiptarishqiptarin nuk asht zakon...” E ashtëquajtura lufta “NÇ” e internacionalistëve partizanë, në vend që të bënte çlirimin e vendit, u kthye në një luftë të kobshme vllavrasëse, ku, skenaristët e tragjedisë ishin projektuesi e drejtuesi i drejtpërdrejtë Enver Hoxha. Mirëpo martiri ynë, shtronte kushtrimin, që çdo shqiptar i çdo krahine, besimi ose shkalle civilizimi, t’i thërrasin arsyes, të mos humbasim si nacion e shtet, por të ndiejmë me zemër, se jemi vëllezër të një gjaku e gjuhe, miq, dashmirës, shokë. Ne duhet të na bashkojë një shpirt i vetëm, shpirti shqiptar: një vend, një zakon, një interes dhe një flamurë. Gjuetinë më të madhe, kryefashisti i kuq Enver Hoxha e filloi me meshtarët katolikë e intelektualët. Prof. Zef Valentini shkruan: “Duke qenë të kulturuem me arsim, shumë të ngritun katolikët shqiptarë gjithmon u patën gjallë zili disave... Vrasësi antikatolik Hoxha e pranonte këtë, duke i ba nderë katolicizmit, por katolicizmi dhe në veçanti kleri katolik, ishin pengesa ma e madhe, për triumfin e komunizmit.”

Epilogu, i historisë së Atë Antonit, është sa i dhimbshëm, aq edhe i lavdishëm. Atë e këshillojnë që të ikë nga Shqipëria, sikurse bënë shumë njerëz kundërshtarë të regjimit që erdhi dhunshëm. Fakti është se ai këtë këshillë e hodhi poshtë prerazi, duke thënë: “Kam punue për Shqipni ballfaqas. Nuk pres shpërblim, por as denimi nuk ka pse më pret. Bashkatdhetart e dinë, se

kurr nuk i trathtova. Me t’a vuajta, për t’a punova, me t’a qindrova, me t’a gzova. Me t’a edhe do des. Eshtent e mi, në tokën e të parëve të jenë testamendi em.” Në muajt e fundit të jetës së tij, ai u strehua në fshatin Kir (Dukagjin-Malësia e Madhe), më parë, duke u shoqëruar nga martiri i nacionit Lef Nosi dhe pastaj në katundin Plan, nëpër malet e ashpra të Veriut, në mes të të cilave kishte jetuar gjatë viteve të famullisë. Kështu i ndjekur nga kriminelët e kuq, u strehua ndër shpellat e maleve, për një kohë të gjatë. Qendroi me uratë në duar dhe një bllok shënimesh... Befasisht u zbulua... në një shtëpi nga preteza e dhëmbve... Ai u gjykua dhe u dënua nga Gjyqi Ushtarak në Tiranë, ku, kryesonte procesin gjyqësor kryetari i saj Koli Xoxe dhe si Prokuror General ishte Bedri Spahiu, (të cilët, e pësonjnë nga bisha që hante këlyshët e vet). Kjo u realizua në mënyrë të përpiktë, me porosi të drejtpërdrejtë nga kryexhelati antishqiptar Hoxha, që çdo ditë jetonte mes ekstazave të sadizmit perves dhe kishte vënë shuma të mëdha për ta kapur të gjallë ose vrarë pa dalur jashtë vendit. Pretencat e gjyqit ishin kulmi i një poshtërsie dhe fabrikimi të pashoq, të një sistemi që i lindi. Por çudia nuk soset me kaq. Dosja e fratit të urtë, është e mbushur fill e mbarim me akuza shpifëse, trillimi i së cilës ishte përgatitur me kohë nga kuzhina internacionaliste jugosllave e shqiptare, që asnjëherë nuk deshtën nacionin dhe fytyrat e ndritshme të nacionalizmit shqiptar. Ishte mëngjez i vranët. Binte shi. Në orët e para të datës 14 shkurt 1946, u nxor nga qelia e burgut të vogël, frati fisnik, që me duart e bashkuar në parzëm, me krye të varur dhe sytë gjysmë të mbyllur nga torturat e rënda, ndaj të cilit me intensitet të lartë ishin ushtruar pa ndërprerje nga gardianët xhelatë, qendronte me stoicizëm, si sfidë duke thënë Lutjet e fundit, kur e çuan në periferi të Tiranës për t’a ekzekutuar... Frati i përvujtë, por krenar i hidhte hapat me kujdes, duke ngritur herë-herë kindet e zhgunin, për të mos u stërpikur nga balta që e rrethonte. Një prej ekzekutorëve barbarë i tha: “Mos ki dert, o prif reaksionar, se te balta ke me perfundue.” Në çast, reagoi nga drita shpirti i tij shembullor: “Atje tek shkoi biri im, dua të shkoj i panjollë, siç jam kenë tanë jetën.” I bekoi vrasësit e tij, i fali për aktin që do të kryenin në shëmbullin e Jezu Krishtit. Kjo dëshmi feje të dëshmitarëve martirë, ku, asnjeri nuk e mohoi fenë e pasuroi librin e Martirologjisë Romane, duke i shtuar një faqe të shkëlqyer fesë së kishës së shenjtë katolike në Shqipëri. Ky dishepull i përvujtur i shën Françeskut, që i ka tretura eshtrat e tij, nëpër zallishtet e Tiranës, u fliste shqiptarëve, me këtë vepër të martirizimit për “Fe e Atdhe”: “Po të mos u zini besë fjalëve të mia, ja tek keni vepren time për peng sigurie.”

Në 73 vjetorin e vrasjes së At Shtjefën Gjeçovit Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2002

Ai hapi 11 shkolla shqipe

Nga Frrok Kristaj

dër figurat më të rëndësishme dhe më të qëndrueshme të Rilindjes Kombëtare, është edhe At Shtjefën Gjeçovi, apo siç e quanin në fëmijëri Hili (Mihilli) i Vogël. U lind më 12 korrik 1874 në Janjevë të Kosovës. Mësimet e para i mori në vendlindje, i vazhdoi në Kuvendin françeskan të Troshanit (Shqipëri), në Dërventë (afër Banja Llukës) dhe në Fojnicë e Kreshevë të Bosnjes e Hercegovinës. U shugurua meshtar në Zllakuqan (afër Klinës), më 25 korrik 1896. Shërbeu në Zllakuqan, Pejë, Gllogjan të Pejës, në Gjakovë e Zym të Hasit të Thatë të Kosovës, si dhe në Theth, Gomsiqe, Rubik të Kurbinit, Vlorë, Prekal të Shalës e vende të tjera të Shqipërisë si edhe në Zarë të Kroacisë e Livno të Hercegovinës. U vra nga okupatori serb në Zym të Hasit të Thatë, më 14 tetor 1929. At Shtjefën Gjeçovi u lind dhe u rrit në shtratin e Rilindjes Kombëtare. Ishte personalitet i rrallë i fesë dhe i kombit. I nderuar nga mbarë kombi shqiptar ishte pishtar i devotshëm i shqiptarizmës, atdhedashurisë dhe i arsimit e kulturës shqiptare. At Shtjefën Gjeçovi bëri gjurmë të pashlyeshme në fushën e teologjisë së krishter (Katolike), në fushën e arsimit, të arkeologjisë, historisë, etnografisë, mbledhjes, sistemimit e kodifikimit të të drejtave zakonore shqiptare,

mbledhjes së folklorit, në fushën e krijimtarisë së prozës e poezisë, si edhe të përkthimeve. Gjeçovi ishte një figurë poliedrike që do të thotë se vepra dhe kontributi i tij përbëjnë tiparet dalluese të atdhetarizmit e iluminizmit shqiptar. Ai hapi 11 shkolla shqipe dhe punoi në detyrën e mësuesit të shqipes në më shumë se 20 shkolla të tjera. Themeloi koleksionin e parë arkeologjik në trojet shqiptare. Për kontributin dhënë afirmimit të vlerave kombëtare fitoi admirim në nivelin kombëtar dhe nga qarqet shkencore europiane, për çka edhe u titullua doktor nderi në Universitetin e Lajpcigut të Gjermanisë. Ndër veprat më të rëndësishme të At Shjefen Gjeçovit, që kanë lënë gjurmë në letërsinë shqipe dhe përgjithsisht në kulturën tonë janë: “Dashnia e atdheut” (1901), “Jeta e Shën Luçisë” (1904), “Agimi i Gjydetnisë” (1910), “Nji argtim arkeologjik” (1902), “Sebaste në Armeni apo në Arbëri” (1921), “Trashëgime thrrake-iliriane” (1924), “Trashëgime pellazge në traditën shqiptare” (1914), si dhe veprat që u botuan më vonë si “Kanuni i Lekë Dukagjinit” (1933), “Shëlbuesi i botës ose Jeta e Jezu

Krishtit” (1997), apo veprat që ndodhën në dorëshkrim, si “Trashëgime ilire në traditën shqiptare”, “Përrallat popullore” (1903), “Doke e zakone vdekjeje” (1907), “Mënyra e jetës në Malci” (1908), “Doke e zakone dasmash” (1910-1911) si dhe përkthimet e botuara “Atil Reguli” (1912), “Vajza e Orleansit” (1916), “Mark Kuli Kryeqitas” e shumë e shumë të tjera. At Shtjefën Gjeçovi krijoi mbi 10 mijë faqe materiale e krijime të tjera të fushave të ndryshme. Në shenjë të përkujtimit të At Shtjefën Gjeçovit, tash e 29 vjet me radhë në Zym të Hasit të Thatë mbahet manifestimi tradicional kulturo-letraroshkencor “Takimet e Gjeçovit”, pastaj emrin e tij e mbajnë shumë shkolla fillore e të mesme në Kosovë, si dhe klubi letrar në Zym e shumë grupe letrare nëpër shkolla fillore e të mesme të Kosovës, si arkeologët e grupit të Historisë në Universitetin e Prishtinës. Do t’përmendur se redaksia e botimeve të “Rilindjes” në vitin 1987 e ka botuar kompletin e veprave të tij (ato vepra që i lejonte koha), si dhe janë botuar vepra të ndryshme që i kushtohen atij — Shtjefën Gjeçovit.

Albania Limousine & Car Service 24 orë - 7 ditë në javë thirrni pronarin Anton Gjokaj

30% zbritje për klientët shqiptarë Të specializuar për dasmat dhe të gjitha ceremonitë familjare me: Limousine speciale 6-18 persona, Mercedes, Roys Roys, Lexus dhe Ex Calibar

914-243-2343 • 1-800-734-0453 NE DISPOZICION KEMI MODELIN ME TE RI - DERI NE 18 VETA

Meshtar i lirisë dhe i patriotizmit Atë Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2002

GJERGJ FISHTA

“Shqipnia pat nji fat t’madh e t’jashtzakonshem, shka nuk e paten popujt e tjer, veçse mbas qindra vjetsh të nji jete letrare, pat të madhin, të naltuemin përmbi t’gjith, atë, qi u pshtet në popull t’vetin e n’gjuhen e tij e qi me vjersha t’veta ndezi flak zemrat n’popull, pat zhenin poetike t’At Gjergj Fishtes”

(1871-1940)

ngrohta: “Pak kush, kujtoj, në letërsi të mbarë botës, ia del atë Fishtës si poet satirik, si i tillë me nji fuqi të çuditshme ther e pren aty ku djeg”. Ndërsa 5 vjet më vonë, albanologu i shquar italian, prof. Gaetano Petrotta, me pendën dhe mendjen e tij ka lënë këtë vlerësim shumë domethënës: “Ndër veprat e këtij është shprehur e pasqyruar në

rëndësishëm në Rilindjen Kombëtare, prof. Abaz Ermenji shkruan: “Atë Gjergj Fishta, është ndoshta m`i madhi poet shqiptar gjer më sot. Edhe ky pjesën më të rëndëishme të veprave të tij, ia pat kushtuar çështjes nacionale”. Në vitin 1989, Atë Daniel Gjeçaj (që këto ditë ndërroi jetë), studiues i afërt, (botues i “Lahutës së Malcis” në Itali), jep esencialisht këtë formulim: “...Fishta, këndohej pa dijtë se i thojshin emnin; këndohej përse në këngët e tij ishte shqiptar; shqiptari në doke, në kanu, në mitologji, në folklor, në aspirata, në jetë, në luftë e në ngallnime”. Poeti i madh i valëve të Liqenit të Pogradecit dhe miku i tij, Lasgush Poradeci, e pati cilësuar meshtarin françeskan, si: “Shkëmbi i tokës dhe shkëmbi i shpirtit shqiptar”. Gjykim të mirë ka hartuar edhe albanologu dr. Antonio Baldacci, ku midis të tjerave sintetizon: “Atë Fishta mund të thirret apostull i Atdheut të vet...”. Shkurt e saktë, duke bërë paralelizëm në historinë shumëshekullore shqiptare, edhe atë Augusto Gemelli vlerëson: “Në historin e Shqypnis, emni i at Fishtes do të rrijë krahas me atë të Gjergj Kastriotit. Dy emna këta, të cilat janë e do të mbesin nji flamur i vetëm, nji nxitje e vetme e nji lumni e vetme”. Prof. Martin Camaj, shkruan: “...Mua më ka bërë përshtypje një gjë në seleksionimin e shkrimtarëve të vendit, janë ndaluar shkrimtarë që ishin krejtësisht të talentuar siç është edhe Fishta, që ishte shumë i kulturuar në pikëpamjet e letërsisë”. Kritiku bashkëkohor

mënyrë më të kthjellët shpirti i popullit shqiptar. Këto vepra kanë për të mbetur të pavdekshme e kanë për t`u bërë poezia e kombit të Skënderbeut...”. I madhi Faik Konica për atë Gjergj Fishtën, në shenjë nderimi dhe respekti të thellë ka lënë si dëshmi vlerësimin konçiz: “Kot së koti përpiqen grekët e sotëm të kërkojnë në letërsinë e tyre një vepër më të plotë se Lahuta e Gjergj Fishtës”. Prof. Ernest Koliqi, thotë: “Fishta, ishte vravashka e shqiptarizmës, e bashkimit në gjakun dhe gjuhën e përbashkët”. Për poetin e pendës, që ka luajtur një rol të

dr. Aurel Plasari midis shumë konsideratave për jetën dhe veprën e Fishtës ka dhënë edhe vlerësimin e veçantë: “Gjysmëshekulli që ka kaluar prej vdekjes së tij fizike, e ka vërtetuar jetëgjatësinë e veprës së tij letrare, me gjithë kushtet specifike të vështira në të cilat i është dashur asaj të gjallojë”. Dr. Sabri Hamiti, një ndër njohësit më të mirë të letërsisë së traditës dhe bashkëkohores, mbi lirikën dhe poetikën nacionale, renditë edhe këto fjalë në parathënien e lirikës fishtiane: “...zotërojnë figurat ambientale, dikund edhe figurat historike, por gjithnjë më të freskëta

Maksimiliam Lamberc

Nga Klajd Kapinova Pa Fishtën historia e letrave shqipe do të ishte e mangët Esencialisht, për të gjithë françeskanët e përvujtur, Fishta, ishte një intelektual dhe klerik i madh. Një njeri me vizione të qarta. Vepra e tij u bë burim frymëzimi dhe dashurie për Fe e Atdhe dhe përparim, çka në mendjen e Fishtës, ato jetonin në një unitet, duke e ngritur gjeniun në nivele të reja cilësore, që i kanë qëndruar kohës edhe sot. Vlerësime pozitive, sipas këndvështrimeve të ndryshme, për Fishtën e letrat shqipe kishte vazhdimisht, si njohës i kthjellët i tërësisë së kulturës së tabanit të lashtë autentik dhe përtej tij. Opinione pozitive kanë shprehur në kohë dhe në rrethana të ndryshme shumë intelektualë të shquar, albanologë evropianë ashtu dhe bashkatdhetarët e tij në Veri dhe Jug të Shqipërisë, shkrimtarë dhe studiues të kulturës shqiptare. Kështu, Karl Shtainmes e krahason Fishtën me Gëten (Goethe)e Shilerin (Schiller), ndërsa francezët e thërrasin “Tirteu i Shqipërisë”. Albanologu i njohur italian atë Fulvio Kordinjano, që punoi dhe jetoi për një kohë të gjatë në Shqipëri, radhiti këto fjalë të

“Atë Gjergj Fishta, është ndoshta m`i madhi poet shqiptar gjer më sot. Edhe ky pjesën më të rëndësishme të veprave të tij, ia pat kushtuar çështjes nacionale”

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2002

janë krahasimet që dalin nga një botë elementare shqiptare e shkëmbit, malit, fushës, lules, erës; pra një botë e tërë konkrete që don të pavdeksohet e të përgjithësohet në art”. Mbi korpusin e botuar të veprave të Fishtës në Kosovë, të ndara në katër vëllime, shquhet edhe shkrimi hyrës që shoqëron kryeveprën “Lahuta e Malcis”, shkruar me përkushtim nga studiuesi i shquar dr. Anton Nikë Berisha, ku mund të kundrohet me ëndje parathënia me titull kuptimplotë: “Vepër e qenësisë së botës dhe shpirtit shqiptar”, ku dr. Berisha, ndër të tjera, sintetizon: “Rëndësia dhe vlera e “Lahuta e Malcis” dëshmohet pos tjerash edhe me aktualitetin që ka kjo sot, qoftë si tematikë, qoftë si pasuri gjuhësore shprehëse dhe si kuptimësi: - ruajtja e qenësisë shqiptare, forcimi dhe pasurimi i vetëdijes dhe vetëdijësimit kombëtar, për atë qëllimin e fundit thelbësor që del nga gjithë vepra letrare e këtij krijuesi madhor - për mirëqenien tonë të sotme dhe të nesërme”.

Vepra e Fishtës një ungjill i ngrohtë atdhedashurie Mund të thuhet hapur, se kontributi i Fishtës, është simbol i shqiptarizmit të kulluar dhe gjithë vepra e tij madhore përbën një ungjill të ngrohtë atdhedashurie. Pikërisht për këto virtyte të çmueshme, vepra e “poetit nacional” shpaloset me vizione mjaft të gjera, me vlera të shumta e të një rëndësie të madhe për letërsinë shqipe. Ajo që e dallon më së shumti poetin si gjeni origjinal, midis shumë të tjerave është arsyetimi bindës se: Homeri shqiptar nuk është aspak transplantim i teologjisë a i parimeve të Urdhërit Françeskan, të cilit me devocion ai i përkiste, por ishte më shumë se kaq, ishte gjithnjë një vlerë e re që ripërtërihej e ridimensionohej në një sistem origjinal vlerash, që asnjëherë nuk i kundërvihej kuptimit esencial kristian, në veprat e të cilit identifikohet si një lloj bagazhi i pasur me vlera ripërtëritëse bashkëkohore. Për më tepër, kjo dëshmohet në tërësinë e kulturës që kishte pasur fatin e mirë të merrte Fishta,

Personal - Corporate - Partnership - LLC-s Sales Tax • Payroll Tax

duke përthithur ajkën kulturore botërore e në veçanti atë evropiane. Pohimi i thjeshtë i autorit, shpjegon dukshëm mesazhin filozofik të tij, të shprehur në veprat “Odisea”, “Shën Françesku i Asizit”, “Kryepremja e Shën Gjonit”, të cilat janë respektivisht: ngadhnjimi i lirisë, vëllazërimi dhe unifikimi sipas vështrimit të kthjellët të doktrinës kristiane. Gjithsesi mund të pohohet me të drejtën e qytetarisë shqiptare, se kryevepra aq shumë e adhuruar nga shumë breza shkëlqen si një margaritar brenda universit që shpalosë mendja dhe dora e palodhur e shkrimtarit të përkushtuar tërësisht interesave të kombit shqiptar. Ky prodhimtar i begatë i fushës së letrave shqipe, asokohe me të drejtë ishte përfshirë, në listën e Çmimit Nobel, si i magjishëm në pendën artistike, çka në këtë mënyrë kishte kaluar kufijtë etnikë dhe i përkiste tashmë edhe fondit të artë të letërsisë botërore. Si një intektual universal, eruditi i gjerë e i thellë Fishta, ka lënë gjurmë në fusha po aq të vështira sa ajo e letërsisë, ku në mënyrë të dukshme, është shquar si arkitekt shqiptar me shije të hollë. Disa nga projektet e realizuar nga mendja krijuese e Fishtës janë: balli i kishës së Rubikut, qela e Lezhës. Ndërsa në Dukagjin (Malësi e Madhe) ka mbetur si gjurmë e freskët dora mjeshtërore e tij, që e skicoi në kartë kishën e Prekalit, kishën e “Zojës Rruzare” në qytetin e Shkodrës, ashtu sikurse projektoi kishën e Troshanit. Po ashtu Fishta organizon me vetiniciativë ekspozitën simbolike me titull kuptimplotë “Rozafat”, ku për vizitorët e shumtë artdashës, ofroi 25 punime të nënshkruara nga dora e frymëzimit të Patër Gjergjit.

Kraharori i poetit ruajti tituj nderi e fisnikërie Personal & Business

Auto • Business • Home

1809 Paulding Ave. Bronx, NY 10462

(718) 892-1000 Fax: (718) 892-6210 Pashk Berisha

WWW. BKBSERVICE.COM E-Mail:bkbservice@aol.com

Fishta i madh nuk mbeti pa u vlerësuar nga qarqet e interesuara të kancelarisë së kulturës dhe të civilizimit evropian dhe nga bashkëkohësit e vet. Ai është nderuar me kurora dafinash argjendi nga Klubi “Gjuha Shqype” i Shkodrës në vitin 1911, “Penda e Artë” për merita të spikatura shkrimi dhënë nga qyteti i Beratit në vitin 1917. Medalja “Mearif” e Klasit II, dhënë nga shteti i Turqisë më 1912, “Rihter-Kreuz” të dorëzuar nga Austro-Hungaria në vitin 1912, “Benemerenza” dhuruar nga Selia e Shenjtë në Vatikan më 1925, medalja “Phoenix” dorëzuar nga shteti i Greqisë në vitin 1931, etj. Atë Gjergj Fishta, ka sot një trashëgimi, një mal të tërë veprash, me emrin dhe rrymën e pastër gjithsesi të vlerësuara sa dhe si duhet. Botimi i opusit të tij të plotë, do të nxisë kërshërinë e studiuesve letrarë që t`i qasen kësaj vepre dhe t`a vështrojnë atë mbi bazën e studimit të kohës në mënyrë sa më komplekse e më të gjithanshme.

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2002

Ernest Koliqi, 28 vjet pas vdekjes së tij

Në përkujtim të Koliqit të cilin studiuesit e kanë cilësuar si një ndër prozatorët më të mëdhenj të letërsisë shqiptare

Nga Koçi Petriti

rnest Koliqi lindi në Shkodër më 20 maj 1903 dhe vdiq në Romë më 15 janar 1975. Është cilësuar si një ndër prozatorët më të mëdhenj. Ndërsa në poezi, siç shprehet një studiues, Koliqi u angazhua me synimin që thekson Elioti: “Asnjë art nuk është më kombëtar se poezia”. Mjaftuan dy librat me tregime “Hija e maleve” (Zarë, 1929) dhe “Tregtarë flamujsh” (Tiranë 1935) që Koliqi të zerë kryet e vendit në prozë, bashkë me Kutelin, sikundër për Poradecin mjaftuan “Vallja e yjve” dhe “Ylli i zemrës” të zerë kryet e vendit në poezi. Mendimi kritik, ndërsa Konicën e cilëson “nismëtar të prozës moderne shqipe”, Koliqin e shënon “themelues të prozës moderne shqipe”. Në krijime poetike, përveç vëllimit “Gjurmë stinësh” (1933), “Kangjelet e Rilindjes”, apo “Symfonia e shqipeve”, etj, kulmohet me “Pasqyrat e Narçizit”, me shtatë poemthat në prozë. Sipas studiuesit A. Plasari, po ta gjykonim një gjysmë shekulli të letërsisë shqipe me rreptësinë e Kurtiusit (Curtius), do të na shfaqej parasysh i hirtë e i ftohtë “zinxhiri i pashkatërrueshëm i një tradite mediokriteti,” mbi të cilin ngrihen kryeveprat e jashtëzakonshme, “Pasqyrat” e Koliqit, “Tat Tanushi” i Kutelit, “Dranja” e Martin Camajt, që e kapërcejnë realitetin e një historie letërsie. Kur theksojmë që Koliqi jo rastësisht zgjodhi poezinë, kemi parasysh jo vetëm krijimtarinë poetike të tij, por edhe momentet më jetësore dhe domethënëse të autorit që e lidhin natyrshëm me artin e fjalës. “…Kur më lulëzuen në shpirt gjashtëmbëdhjetë pranvera të freskëta, Zana ma dha ngushllimin e shfrimit muzikuer të fjalëve.” Është koha kur studion në Itali, (i filloi studimet më 1918) dhe në Bergamo themeloi të përjavshmen “Noi giovani” (Ne të rinjtë), ku botoi vjershat e para në italisht. Ishte 18vjeçar, kur u kthye në Shqipëri, kur fitoi konkursin e Ministrisë së Arsimit për një himn kombëtar nga një juri ku bënte pjesë Fishta, Noli, Mit’hat Frashëri, Luigj Gurakuqi. Këtë “shfrim muzikuer të fjalëve” po ta ndjekim nëpër etapat krijuese të autorit, do të vemë re se poeti e realizon duke u ushqyer nga tre burime kryesore: Burimi i parë është Shkodra dhe më pas

viset arbëreshe. Burimi i dytë janë gojëdhënat, këngët, përrallat e gjithçka folklorike, si Cikli i Kreshnikëve, rreth të cilave bëri studime dhe mbrojti tezë doktorature. Burimi i tretë është kultura italiane e botërore, që mori qysh herët, kur shkollohej në Itali, kulturë prej së cilës mori e dha. Përvetësoi modele poetike, jo duke imituar, por duke asimiluar dhe pastaj aplikuar në shqip. Tregoi aftësi vrojtuese, imagjinatë të begatë, zhdërvjelltësi përpunuese dhe asimiluese të lëndës së vendlindjes, duke e shndërruar atë në poezi atdhetare, në ditiramb për gjuhën shqipe, në këngë malli e përgjërimi për Shkodrën, në tingëllimë dashurie, ku ndiehet “shfrimi muzikuer i fjalëve”. Poeti evokon lashtësinë ilire, kohën e Skënderbeut, kohën e lulëzimit qytetar të Shkodrës, kohën e mërgimit politik, ku dhe mbylli sytë papritur. Ndërsa hapësira gjeografike që rrok vështrimi dhe imagjinata e tij poetike kalon “përtej avullis, rreth kumbonares, nëpër qiell të bardhë e ma larg, në male të Shqipnis, mbi udha të detit, në pambarim të gjithësisë. Shkruan “Tingëllimat e mallit”, ku qan se larg tij lulëzon Shkodra, pastaj kur e humbet shpresën e rikthimit dërgon shtatë tekste poezie testament nën titullin “Bijës sime”, poezi tronditëse që dëshmon lidhjen e pazgjidhshme me qytetin e lindjes. Poezia “Shqipninë e mora me vete”, që të kujton dhe një varg të nobelistit grek Seferis, që ka qënë dhe konsull në Korçë, ”kudo që shkoj Greqinë e marr me vete si një plagë,” është sintezë e lëndës poetike, që u shndërrua në shpirtin dhe artin e poetit. Koliqi ecën në vazhdën e rilindasve të mëdhenj për të evokuar e lartësuar lashtësinë dhe shenjën më të patjetërsueshme të etnitetit dhe identitetit të shqiptarëve, fjalën shqipe. Shkroi poezinë “Gjuha shqipe”, siç kanë bërë Naimi, Mjeda, Fishta, Poradeci, Kuteli, Kadareja. Kulmin e këngës së vet me këtë temë mendojmë se e arrin në poezinë “Ditiramb trakoilir”, që siç e shënon edhe titulli shpreh edhe qëndrimin himnizues edhe konceptin që kish vetë Koliqi për prejardhjen e shqiptarëve dhe të gjuhës shqipe. Ernest Koliqi vazhdoi traditën e të mëdhenjve të qarkut letrar të Shkodrës. Duke përthithur dhe asimiluar kulturën poetike arbëreshe, kulturën poetike klasike dhe moderne, veçanërisht atë latino-italiane. Gjatë 60 vjetëve të punës si erudit dhe krijues i nivelit

të lartë lëvroi një poezi me lëndë tërësisht shqiptare e ambiente shkodrane. Motivet e kësaj poezie evokojnë veçanërisht lashtësinë e racës vitale të të parëve, të bujarisë dhe fisnikërisë, evokojnë gjuhën shqipe, doket dhe zakonet, duke aspiruar që mbi trungun e lashtë stërgjyshor të shartohet filizi i ri i qytetërimit perëndimor. Është këngëtari dashnor më i plotë dhe më i begatë i Shkodrës,”pasqyrë e odave të mëdhaja, trapazan i shtëpisë shkodrane që censhëm përpunuen daltat mjeshtrore”. Nëpërmjet një lirike plot ndjeshmëri dhe ngjyrë të kopshteve dhe të qiellit shkodran, pasqyroi çaste intime dhe përjetime sublime, një botë të zakonshme dhe të jashtëzakonshme të jetës shkodrane nga këndvështrimi i një zotniu fisnik dhe të kulturuar që studimin në dhé të huaj e ve tërësisht në shërbim të përparimit të atdheut dhe kulturës kombëtare. Mjafton të kujtojmë se “gjatë vitit shkolluer 1941-42, si Titullar i Arsimit, dërgon në Kosovë 200 mësues e mësuese… ma në fund erdhi çasti historik i hapjes së Shkollës së parë të plotë të mesme në gjuhën shqipe, realizue më 12 Dhjetor 1941”. Përkthen poetë të mëdhenj shqiptarë në italisht (Fishta, Ali Asllani), përkthen poetë të mëdhenj italianë në shqip. Ernest Koliqi edhe nëpërmjet poezisë që lëvroi është zë i veçantë i një malli të zhuritur atdhetari dhe qytetari modern, i nostalgjisë së një pinjolli dyersh fisnike dhe dashnori të përgjëruar. Detajet, gjetjet poetike, peisazhin, ngjyrat e stinëve, zërat e kopshteve, misteret e natës dhe magjepsjet e njeriut përballë natyrës dhe çasteve sublime të jetës që përjetoi, i ktheu në figurë poetike, në kumbime dhe ritme të vargut herë klasik, herë modern. Në mënyrë të ndërgjegjshme solli reflekse të vargut deradian, si te “Kangjellet e Rilindjes”. Lëvroi veçanërisht tingëllimën si jehonë të ndikimit të Petrarkës dhe si vazhdues i vetëdijshëm i mjeshtërisë dhe porosisë së Mjedës. “Mjedja na kishte mësue shorti që ka fjala kur zgjidhet me kujdes. Ai dinte të pajtojë në shkrim të vetin mënyrat e shprehjeve stilistike ma moderne, (asokohe çmohej shortia kumbore e lyrikës symboliste dhe përsosja e ftofët, por skalitëse e vargut parnasian,) me ekzigjencat e veshit shqiptar.” Me kryeveprën “Pasqyrat e Narçizit” dëshmoi aftësi të jashtëzakonshme krijuesi, që mitin universal ta shndërrojë në biografi poetike, në meditacion dhe ëndërrim të riu për qytetërimin perëndimor, shartuar në trungun e lashtësisë arbërore.

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2002

Kolë Ashta intelektual me vizion properendimor

Ecja nëpër anën e errët të historisë Nga Prof. Gjovalin Shkurtaj

olë Ashta ka qënë një nga dijetarët e mëdhenj të Shkodrës, intelektual me formim të thellë e vizion të gjerë perëndimor, që dijet e tij të shumta i vuri në shërbim të ndriçimit të pikërisht atyre anëve të historisë së gjuhës shqipe që ishin më të errëta. Ashtu si mjeshtri Eqrem Çabej, me të cilin i lidhte një miqësi e thellë po edhe një fushë e përbashkët kërkimesh, sidomos çka lidhet me leksikun historik të shqipes, Kolë Ashta e hulumtonte dhe e vilte shterrueshëm e me shumë shqyrtime e krahasime zhdavaritëse gjithë leksikun e dokumenteve më të para të shqipes dhe, bash për këtë arsye, separatet e “Buletinit të Shkencave” dhe të “Buletin i Institutit të Shkodrës” me pjesët e botuara të “Leksikut ...” nga Kolë Ashta, Çabej i mbante gjithnjë në tryezën e tij të punës. Para pak kohësh, pas një pune vullnetmadhe e të frytshme shumëvjeçare si pedagog dhe si studiues i gjuhës shqipe, u nda së gjallësh Prof. Dr. Kolë Ashta, njëri nga hulumtuesit më të zellshëm e më të përkushtuar të fjalës shqipe, njohës i mirë i teorisë dhe i praktikës filologjike, figurë e paharrueshme dhe e lidhur me ndihmesa të rëndësishme në lëmin e gjuhësisë shqiptare. Ai vdiq dhe nuk la trashëgimtar: as djalë as vajzë dhe kjo, natyrisht, në planin njerëzor e bën edhe më të dhimbshme humbjen, veçanërisht për familjen e tij, porse ai, ashtu si disa burra të tjerë të shquar të letrave e të shkencës sonë, la një vepër madhështore e të përmasave të mëdha, na la “Leksiku historik i gjuhës shqipe”, vëllimin e parë të së cilës e botoi më 1996 Sektori Shkencor Albanologjik i Universitetit të Shkodrës “Luigj Gurakuqi”: një punë madhore dhe e hapët, prej rreth 500 faqesh, në të cilën janë përfshirë kërkimet dhe hulumtimet e të ndjerit rreth katër pikave nyjë në filologjinë historike shqiptare: 1) “Formulës së pagëzimit” apo dokumentit të parë të gjuhës shqipe, shkruar me 8 nëntor 1462 nga Pal Engjëlli, 2) Dokumentit të dytë të gjuhës shqipe “Fjalorthit” të Von Harfit (1467), 3) “Perikopesë ungjillore” të përkthyer nga fundi i shek. XV e që përbën të tretin dokument të gjuhës shqipe dhe 4) “Mesharit” të Gjon Buzukut (1555) që përbën burimin më

të madh e më të plotë të shqipes së shkruar deri atëherë. Le t’i japim një sy, së bashku, të nderuar lexues, kësaj vepre të jetës së mjeshtrit Kolë Ashta, këtij libri të botuar nga Shtypshkronja “VOLAJ” me ndihmën financiare të Fondacionit “SOROS” dhe të Dhomës së Tregtisë të Shkodrës. Redaktorë të vëllimit janë një treshe e profesoratit shkodran, As. Prof. Dr. Tomor Osmani, As. Prof. Dr. Simon Pepa dhe Tefë Topalli, që të tre miq dhe kolegë të Ashtës, po edhe njerëz që i lidh fort zemra me ndihmesat e vyera të albanologjisë e që, duhet ta themi, në botimin e kësaj pune që përmban gjithë jetën e Kolë Ashtës, kanë rolin e atyre që shpëtojnë dikë nga përmbytja. Gaditja për shtyp e punët redaktoriale që kërkon një veper kaq e vëllimshme si “Leksiku historik i gjuhës shqipe” përbënte me siguri një mund e zotim të shënueshëm dhe atyre u përket një nderim për këtë. Por, para se të hyjmë në thelbin e paraqitjes sonë, le të ndalemi një çast në përkushtimin e kësaj vepre nga autori: “Gjithë punën për kryerjen e këtyre studimeve ia kushtoj Anetës, gruas sime, e cila m’u gjet gjithmonë pranë”. Kjo na kthen edhe një herë tek ajo që prekëm në hyrje: Kolë Ashta nuk la bij, por ai, ashtu si Martin Camaj, pasi çoi jetën me familjen e vet, pasi iu mbaruan ditët, i la bashkëshortes veprën e tij të madhe, e cila e pavdekëson mbiemrin e autorit më shumë se do ta përjetësonin një çetë djem e nipa: ai la emrin e ndritur të studiuesit që kurrë nuk diti të thoshte “kam hulumtuar mjaft”. Ai e vijoi kërkimin dhe punën shkencore deri në çastet kur iu mpakën e iu shterruan të gjitha forcat dhe, pa dyshim, në shkëlqimin më të mbramë të syve të tij, para se t’i mbyllte përgjithmonë, zonja e tij e nderuar, Aneta, me siguri që, bashkë me lamtumirën e burrit, do të ketë ndjerë edhe “amanetin” e autorit për veprën që la në botim e sipër. Tek lexojmë veprën, natyrisht, nuk mund të mos shprehim dhe nderimin që meriton zonja Aneta Ashta që, këtë amanet të të shoqit, arriti ta plotësojë, duke pasur pranë edhe studiuesit e Sektorit të Albanologjisë të Universitetit “Luigj Gurakuqi”. Sa herë të lexojmë, të citojmë a të vlerësojmë atë çka thuhet në “Leksiku historik i gjuhës shqipe” të Kolë Ashtës, krahas tij do të na shkojë mendja natyrshëm edhe tek personat që me aq përkushtim bënë të mundur botimin e saj. Kolë Ashta ka qënë një nga dijetarët e mëdhenj të Shkodrës,

intelektual me formim të thellë e vizion të gjerë perëndimor, që dijet e tij të shumta i vuri në shërbim të ndriçimit të pikërisht atyre anëve të historisë së gjuhës shqipe që ishin më të errëta. Ashtu si mjeshtri Eqrem Çabej, me të cilin i lidhte një miqësi e thellë po edhe një fushë e përbashkët kërkimesh, sidomos çka lidhet me leksikun historik të shqipes, Kolë Ashta e hulumtonte dhe e vilte shterrueshëm e me shumë shqyrtime e krahasime zhdavaritëse gjithë leksikun e dokumenteve më të para të shqipes dhe, bash për këtë arsye, separatet e “Buletinit të Shkencave” dhe të “Buletin i Institutit të Shkodrës” me pjesët e botuara të “Leksikut ...” nga Kolë Ashta, Çabej i mbante gjithnjë në tryezën e tij të punës. Kush lexon e studion veprat e Çabejt sheh se atë lëndë e citonte dhe e shfrytëzonte gjerë për etimologjitë e shqipes dhe më tej në kundrimet rreth historisë së gjuhës shqipe. Nuk gabojmë aspak, po të themi se, në veprën e E. Çabejt “Studime etimoligjike në fushë të shqipes” Kolë Ashta është autori që është cituar më shpesh. 1. Punimi i parë që zë edhe vendin e kreut hyrës të vëllimit është ai që i kushtohet figurës së Pal Engjëllit, si personalitet e bashkëkohës i Skëndërbeut, si historian a biograf i tij, i përmendur gjithandej në shkrimet historike kushtuar heroit tonë kombëtar, krahas Biemnit, Barletit etj. po, duke u ndalur, në mënyrë të veçantë në Kuvendin e Matit të vitit 1462, si një nga sinodet shumë të rëndësishme, ku ipeshkvi i Durrësit Pal Engjëlli shkroi edhe të famshmen “Formula e pagëzimit”. Koha kur u shkrua Formula ishte një pikë kritike e historisë kombëtare shqiptare: Heroi ynë kombëtar, Gjergj Kastriot Skëndërbeu ishte atëherë më i plakur dhe i lodhur e kishte filluar të ndihej trysnia e ndikimit turk. Kuvendi i Matit mishëronte përpjekjet atdhetare për t’i bërë ballë sado pak vërshimit të kësaj vale. Në sythin e titulluar “Dokumenti i parë i shkrimit shqip është “Formula e pagëzimit”, shkruar në Mat, më 8 nëntor 1462 nga Pal Engjëlli”, Kolë Ashta i qaset shtruar shqyrtimit filologjik dhe përshkrimit të hollësishëm të brendisë e të formës gjuhësore të atij dokumenti. “Formula e pagëzimit” e shkruar latinisht e shqip nga Pal Engjëlli është kjo “Ego te baptizmo in nomine Patris et Filius et Spiritus Sancti”. Teksti shqip i Pal Engjëllit: “Vnte paghesont premnit Atit et Birit et Spertit Senit”, që e tejshkruan kështu: “Un të

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2002

pagëzonjt pr emënit/të/ Atit et Birit et Spertit Senit”. Dokumenti i parë i shqipes gjendet brenda një konteksti udhëzimesh të shkruara latinisht. Këto udhëzime, që kanë të bëjnë me këtë shërbesë fetare, me pagëzimin e në lidhje me formulën e tij, që lexohen në tekstin e Pal Engjëllit, dëgjohen përsëri e do të shtjellohen më gjerë edhe në shekujt vijues, si në Kuvendin e Arbnit, të mbajtur në Mërqinjë të Lezhës më 1706. Autori ngulmon se “ato janë dy më të moçmet sinode shqiptare që nga koha e Skëndërbeut”. (fq. 43). Formula e pagëzimit, ndonëse është një tekst i shkurtër, gjithsej vetëm një fjali, përmban një hallkë të rëndësishme që lidh Shqipërinë paraturke me Shqipërinë e kohës osmane. Ajo është formula që do të ketë qenë në përdorim të kishës në gojë të popullit dhe shkruesi i Kuvendit të Matit nuk bëri gjë tjetër veçse e fiksoi me shkrim atë traditë të trashëguar brezpasbrezi e me një trajtë pothuajse të pandryshuar. 2. Dokumenti i dytë i gjuhës shqipe është “Fjalorthi” i Arnold fon Harfit (Von Harf) i vitit 1497. Ky shtegtar gjerman, qe nisur nga Këlni i Renanisë në vitin 1496 për një udhëtim të largët nëpër Itali, Siri, Egjipt, Arabi, Etiopi etj. Gjatë atij udhëtimi ai u ndal diku edhe në brigjet tona. Ato që pa e dëgjoi gjatë udhëtimit të tij Harfi i renditi në një vepër, e cila asokohe nuk qe botuar. Vetëm mbas shumë vjetësh, më 1860, do të botohej në Këln “Die Pilgehrfart des Ritters Arnold Von Harf...”, në f.65 të të cilit, autori sjell disa fjalë shqipe së bashku me disa fraza e me disa numërorë, që u mblodhën prej tij në vendin tonë dhe po prej tij u përkthyen në gjermanisht. Së këtejmi, edhe quajtja e tyre “Fjalorth shqipgjermanisht” i vitit 1497. Nga shqyrtimet e shpjegimet e imëta të Ashtës del se Harfi, së pari, do të jetë ndalur në Ulqin, për të cilin thotë se “ky është një qytet i bukur, i vogël, pronë e venedikasve dhe është tokë shqiptare”. Prej andej kalon nëpër det dhe del në Durrës e aty, mbledh disa fjalë dhe mban shënime që, më vonë, do të ngjallnin aq interesim. Në të vërtetë, përtej interesimit të mirëfilltë për historinë e shqipes së shkruar, ato pak fjalë të Harfit, do të meritonin edhe një hetim e analizë të hollë dialektologjike, sepse, bash qysh aty, mund të vinim re edhe ndonjë dukuri dialektore karakteristike për të folmet bregdetare të Shqipërisë së Mesme dhe të toskërishtes, përderisa dihet se, gjatë udhëtimeve të tij në Shqipëri, ai qëndroi edhe në Sazan. Porse, puna është se teksti origjinal nuk na ka mbërritur, kemi në dorë vetëm kopjimin sipas botimit që ka bërë Mario Roku (Roques). Të interesuarit, studiues apo studentë të letrave shqipe, në studimin e Prof. Kolë Ashtës kanë tërë listën e fjalëve shqipgjermanisht të Harfit, bashkë me disa shpjegime kritike në kllapa. Aty kemi, gjithashtu, alfabetin e shqipes të nxjerrë nga “Fjalorthi”. Sa thotë

Ashta rreth veçorive gjuhësorehistorike të “Fjalorthit” si dhe të dhënat leksikore të nxjerra së andejmi kanë pasur e do të kenë edhe më tej rëndësi të madhe për studimet rreth fonetikës historike të shqipes, si dhe përgjithësisht rreth morfologjisë e leksikut të gjuhës sonë. Ato janë përfillur e cituar gjerë sidomos në kërkimet e Eqrem Çabejt. 3) Dokumenti i tretë i shqipes, të cilin Ashta e trajtoi gjerë në veprën e vet, është “Perikopeja ungjillore”. Aty flitet për përkthyesin anonim të dokumentit, për ndryshimet mes kodit dhe dokumentit shqip të Anonimit “Perikopeja ungjillore”, bëhet përshkrimi i dokumentit nga ana filologjike, jepet pasqyra e alfabetit të “Perikopesë ungjillore” dhe teksti i dokumentit shqip të

Anonimit. Tërheq vëmendjen, në mënyrë të veçantë, shqyrtimi i gjerë dhe plot erudicion i të dhënave rreth fonetikës dhe përbërjes leksikofrazeologjike që nden “Perikopeja”. Aty, praktikisht, Porf. Ashta ka derdhur shpjegime e shpallime etimologjike, historikokulturore, etnologjike etj., të cilat nuk mund të mos përfilleshin nga dijetarët bashkëkohës dhe ata që do të vijnë. 4) Natyrisht, puna më e madhe dhe themeli i vëllimit është studimi “Gjon Buzuku dhe vepra e tij “Meshari” (1555), një monografi e hapët dhe e plotë prej gati 400 faqesh. Kemi të bëjmë me një studim të kryer qysh më 1963 dhe është bërë duke u mbështetur fillim e mbarim vetëm në fotokopjen tërësore të “Mesharit”, sepse, deri atëherë nuk kishte dalë ndonjë botim

Artiste Limousine Service Elegance • Luxury • Affordability “FOR THE SUPERSTAR TREATMENT” Tel. 914-243-0807 • Fax. 914-245-3391 “WEDDINGS & PROMS OUR SPECIALTY” Featuring New Luxurious 2-18 Passengers Super Stretch White Lincolns Fully Loaded

Rolls Royce • Excalibur • Mercedes • Lexus • Sedans

5% DONATED TO MOTHER TERESA CENTER WHEN YOU BOOK WITH US! 24 orë 7 ditë në javë. Zbritje për dasmat dhe ceremonitë shqiptare!

Limuzinat më të reja super të gjata kapaciteti 18 persona Ju garantojmë për çmime të volitshme dhe shërbim profesional!

“FOR ALL OCCASIONS & DESTINATIONS” •Weddings •Airports •Night Out •Anniversaries

•Proms •Casinos •Concerts •Sporting Events

•Birthdays •Christenings •Dinner/Theatre •Special Events

“SERVING THE TRI-STATE AREA SINCE 1983” Weddings Complimentary Champagne & Church Runner

24 Hours 7 Days

914-243-0807 Visit us at:www.artistelimo.baweb.com Lule (Lola) & Nua (Tony) Gjokaj Please Make Your Reservation Early!

Professional Courteous Tuxedo Chauffeurs

Jeta Katolike

filologjik i tij. Vendin kryesor në studimin e Ashtës për librin e Buzukut e zënë, siç e thotë edhe ai vetë, sidomos dy gjëra të reja: ana letrare e përkthimit shqip dhe leksiku i plotë i nxjerrë nga vepra. Monografia është nyjëtuar si vijon: pas disa shënimeve paraprake, shkurt, vjen hyrja me titull “Jehet e kohës e të hapësirës në shekullin XVI dhe Buzuku me veprën e tij” (f. 113-120), sythi rreth jetës së Gjon Buzukut dhe disa vija të personit të tij (f. 121-126), Arsyetim për çështjet bibliografike të veprës së Buzukut (f. 127-134), vrojtime grafike për shkronjat e alfabetit në veprën e Gjon Buzukut (f. 135141), Një përpjekje për studimin e anës letrare të veprës “Meshari”, sipas përkthimit shqip nga Gjon Buzuku (f. 141-175), Veçori dalluese të gjuhës së Buzukut (f. 183-220), Bibliografi për Gjon Buzukun (f. 221-223) dhe Leksiku i plotë nxjerrë nga vepra e Gjon Buzukut, punuar mbi fotokopje (f. 227-494). Vëllimi që kemi në dorë na fton ta këndojmë me nge, po edhe të nxjerrim së andejmi shumë fakte, pikëtakime e të dhëna që do të na duhen shpesh për të shqyrtuar e zhdavaritur të errëtat e kërkimeve rreth gjuhës shqipe. Po ndalem, kalimthi, vetëm në ndonjë ide e përsiatje që na del gati spontane duke lexuar Leksikun e veprës së Gjon Buzukut. Së pari, në afrinë shumë të madhe fonetike dhe leksikogramatikore të asaj që nden “Meshari” me të folmet e anës veriperëndimore, sidomos me ato të Malësisë së Madhe. E kam fjalën, në mënyrë të veçantë, për pika të mëdha takimi e përkimesh që nuk ka si kalohen në hije, si p.sh. grupin e zanoreve uo (afëruom, amëshuom, amëltuom, anëkuom, bekuom, besuom, bukuruom, buollicë, dërguom, dëftuom, dëshmuom, duoj, duruoshim, fabrikuom, faruom, firmuom, gruoja, guxuom, gjatuor, gjimuom, idhënuom), që nuk e ndeshim më kurrkund në të folmet e gegërishtes veriperëndimore, përveç trevave të Malësisë dhe të zonave prej nga kanë qenë shpërngulur malësorët, si në anët e Krajës dhe në diasporën e krijuar prej mërgimtarësh krajanë e anamalas në Zarë të Dalmacisë. Shumëkush, ndonjëherë edhe në radhët e gjuhëtarve që maten me hijen e mëngjesit, harrojnë se, p.sh., të folmet e Kastratit, të Hotit, të Kelmendit etj, bash hir të pranisë së togut uo dhe fazës së mëtejme të tij ua (grua, mua, prrua, shkua) dallohen prerazi nga mbarë të folmet e tjera të gegërishtes, dhe, last but not least, bashkëzanojnë më dukshëm me toskërishten e me gjuhë letrare standard, sesa me të folmet e tjera, qoftë edhe aq pranë, si p.sh. me të thënë edhe gjetkë, ngjason aq fort e përputhet harmonishëm në shumëçka me toskërishten e Lekë Matrëngës. Natyrisht, hipoteza si kjo mbeten gjithësesi “në kantier” e duhen çuar më tej, porse mua më duket se, edhe në shumë raste të tjera, leksiku dhe semantika buzukiane që nden

TETOR - DHJETOR 2002

“Meshari”, jo vetëm gjen përputhje të plota, po edhe jep shteg për të menduar për një zanafillë të mundshme të Gjon Buzukut pikërisht nga ndonjë vis veriperëndimor që kishte një të folme si ato që ndeshim edhe sot në Malësi të Madhe. Sa për ilustrim, po theksojmë këtu se, duke lexuar Leksikun e Buzukut, mua më vijnë kundruall e krejt të njëjta shumë leksema si këto: ardhija dhe shqiptimi i saj në formën ërdhi, që aq shpesh e kisha ndeshur ndër të moshuarit e Kastratit; mbiemri cilësorë i atillë, e atillë me kuptimin “i fortë, i fuqishëm”, që e kam ndeshur në Budishë e Kastrat të Epërm qysh kur punoja për temën e diplomës për të folmen e Kastratit (1965-66); bakeq “keqbërës” dhe antonimi bamirë “mirëbërës”, forma briena si shumës i emrit brini “briri”, folja bukuroj dhe rrjedhojat e saj bukuruom, e bukuruome, që ndërtohen pa parashtesë, por drejtpërdrejt nga tema bukur: ka nis rrushi m’u bukurue (Kastrat), butaku që lidhet me buti, por që në

Kastrat e ndeshim në formën bucaku; fjalët dejem, i dejun “dehem, i dehur”; forma me ll e emrit të së dielës: Buzuku dielleja, Kastrat e gjetkë në Malësi edhe sot: e diell, t diell n mrame; djergem “zbres”, duoj “dorëz kallinjsh”, fjala ndez me formën në dh: dhezunë, dhezëllimë, që, krejt ashtu, na shfaqen në Malësi: me llez i cigare, zjarmin e laç llezun, ka marr t llezun etj. Dukuri të tilla, sigurisht, nuk mjaftojnë vetëm të hetohen, ato duhet edhe të ndiqen në ballë të gjerë e sipas një ideje për te mbërritur në përqasje sa më të plota e sistemore. Vetëm kështu besojmë se mund të jepen pamje më të hapëta e prurje më të sigurta, mbi bazën e të cilave edhe mund të zhdavariten sadopak mjegullnajat rreth fazave të hershme të gjuhës shqipe e të jo pak proçeseve fonetike e morfosintaksore të saj. Paçim shëndet e jetë për t’u ardhur rreth e për të hulumtuar mbi to. Pastë dritë e iu përmendtë kurdoherë për mirë emri mjeshtrit të madh Prof. Dr. Kolë Ashtës.

Elegancë! Elegancë! Elegancë! LE CHIC THE MOST ELEGANT, MODERN, FULL SERVICE, UNISEX SALON IN RIVERDALE...

We use the highest quality professional salon products, the latest equipment and European ammonia-free hair colorings. Personal services are provided by a seasoned, experienced and friendly proffesional staff. HOURS: MONDAY & TUESDAY 10AM-6PM WEDNSDAY, THURSDAY & FRIDAY 8AM-8PM SATURDAY 8AM-6PM CLOSED ON SUNDAY

• Për të gjitha moshat • Shërbim profesional • • Aparaturë moderne • Atmosferë e këndshme • Mirë se vini! Lisa Curanaj

587 WEST 235TH STREET RIVERDALE NY

718-548-9090 PRIVATE PARKING LOT

The Introduction of Christianity into Illyricum Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2002

Rev. Nikolin Pergjini Having in mind a general picture of this ancient Illyricum, we come to the core of our theme, the Christianization of Illyricum. The best way to start is the letter to the Romans “From Jerusalem and as far round as Illyricum.” (Rom 15:19). This claim of the apostolic foundation of Illyricum is one of the first proofs that Illyricum was one of the countries in which St. Paul preached the Gospel. Many scholars today support this statement because they base their argument on the geographical position of Illyricum. Via Egnatia, one of the most ancient highways of Europe, supports the claim of the apostolic foundation of Illyricum. It is precisely this evidence which proves that St. Paul went through this way. Here we have a clear and convincing explanation by Edwin Jacques: The Christian Gospel was first planted in Europe by the Apostle Paul at Philippi in Macedonia (Acts 16:12). Traveling westward on Via Egnatia he then preached at Thessalonica, the largest city on this great highway. This in turn became the center from which Christianity radiated to Athens and Corinth, also the province of Illyricum. It is interesting to note how closely Paul’s missionary journeys followed these Romans highways, and along them extends the chain of the early church. Indeed, a trip of 150 miles along the Egnatian highway from Thessalonica westward would penetrate to the very heart of what is today modern Albania. The Apostle Paul traveled the road. On his third itinerary, about A.D. 59, he wrote to the Christian Church at Rome that “From Jerusalem, and round about even unto Illyricum I have fully preached the Gospel of Christ.” (Letter to the Romans 15:19).

The passage from the letter to the Romans is not the only Scriptural evidence that one can use to argue about the apostolic foundation of Illyricum. St. Paul wrote to Titus, after the release from his first Roman imprisonment, “When I send Artemas or Tychicus to you, do your best to come to me at to Nicopolis, for I have decided to spend the winter there.” (Letter to Titus, 3:12). The city of Nicopolis, which is one of the most well known cities of the province of Epirus, draws one’s attention. What does Nicopolis in the province of Epirus have to do with Illyricum? Here we have at least a recent answer to this question. James S. Torrens, S.J., who is an associate editor of the magazine America, interviewed Gjon

Sinishta, who edited Albanian Catholic Bulletin in San Francisco. The first question addressed to Sinishta was if Albania was part of Roman Illyricum. He provides the answer as following: “Roman Illyricum, yes, and Epirus.” From this statement one can see that there is a connection between the city of Nicopolis and Illyricum because Epirus and Illyricum were considered to be in one Roman province. This fact brings more light to our study because it indicates that one can conclude that St. Paul preached in Illyricum. Jacques in his research about Epirus indicates that it is possible to conclude that St. Paul certainly visited those Illyrian areas.

Nicopolis was a chief city of Epirus, connected to Via Egnatia, and Durrachium (Durres) by a branch highway through Buthrotum (Butrint) is today’s name located in the present Albania, Apollonia, and Clodiana (Peqin). Paul must have had Christian acquaintances in Nicopolis, for he would never propose wintering there unless he was sure of his welcome. It is possible that Paul had taken this route down to Achaia after having preached “even unto Illyricum.” We shall probably never know. History is silent also as to whether Paul ever did actually realize his plan to winter at this Riviera port of southern Albania.

The evidence that we have is in the second letter to Timothy, another Scripture source which strengthens the apostolic claim of Illyricum. One cannot question the very fact that Titus was sent by St.Paul to Dalmatia. We read, “For Demas, in love with this present world, has deserted me and gone to Thessalonica; Crescens has gone to Galatia, Titus to Dalmatia.”

If we look at the map of the Roman Illyricum, we find the word “Dalmatia” up north of the Adriatic Sea. This proves that Dalmatia was one of the many provinces of Illyricum, so one can assume that Titus went there with a certain mission, and it is obvious that there was a chance that St. Paul was there before Titus. This was also mentioned in the writings of St. Epiphanius (403), who state that St. Luke preached the Gospel in Dalmatia.

St. Jerome, an Illyrian, brings more light to the apostolic foundation of Illyricum. He did not doubt the fact that St. Paul did indeed preach in the Roman Illyricum, even though he goes no further than to state that St. Paul had passed through Macedonia.

The German historians Philip Schaff and Henry Wace in their book Nicene and PostNicene Fathers of the Christian Church, state that St. Gregory of Nazianzus in 380. A. D. claims that St. Andrew had preached in Illyricum. He supports his statement by associating Saint Andrew with the province of Epirus. Another French theologian, Jacques P. Migne, who edited the Patrologia Graeca mentions that St. Andrew in his missionary ministry had passed through Thrace and Macedonia, which were the provinces of Roman Illyricum. Leucius Charinus, an Illyrian heretic of the second century who wrote about the apostles, mentions that St. Andrew’s mission and martyrdom took place in a city called Patras, located 75 miles south of the city of Nicopolis, in the province of Epirus.

Having already analyzed the evidence from Scripture about the Christianization of Illyricum, we can now look at another argument that confirms how Christianity could have reached Illyricum. Historically it is known that Illyrian soldiers and officers were in a good number in the Roman Empire. They were considered to be soldiers of good quality; that explains the reason why they predominated in the Roman army. As the result of this, it is claimed that they were placed in the famous Praetorian Guard of the Roman Empire. Jacques, who gives a very interesting argument concerning how these soldiers brought Christianity to Illyricum, supports this argument. He uses as a basic source the Gospels. Based on Jacques’ claim, it is easy for one to assume that the soldiers of the Praetorian Guard could have been instruments of bringing the Christian religion to Illyricum, because they were present at that moment when Christ was crucified. Some of these very guards could have experienced a conversion of heart, having witnessed Christ’s death. Let us read the point of Jacques’ argument and how convincing this can be for the reader: These imperial guards had two exceptional opportunities to become acquainted with the new Christian religion. First, when the Roman Empire provincial governor Pilate turned Jesus Christ over to the soldiers for crucifixion, they “led him away into the hall called Praetorian, and called together the whole band” (Gospel of Mark, 15:16). The brutal soldiery mocked, abused and finally crucified their captive. And it was one of them who at Christ’s death voiced what others of their number must have concluded by then: “Truly this man was the Son of God!” (Mark, 15:39). Some years later the elite

Jeta Katolike Illyrian guardsmen had another excellent opportunity to hear the message of Christ from the Apostle Paul. They would have heard his reasoned defense when arrested at Jerusalem (Acts, 22) and during his lengthy detention at the praetorium at Caesarea. Interestingly enough, although the translations had Paul confined in Herod’s “judgment hall” or his “palace,” the Greek text specifies that he was kept in “Herod’s Praetorium” (Acts, 23: 35). Then later in A. D. 64 during his imprisonment at Rome the Apostle wrote that his “bonds in Christ are manifest in all the palace,” but again the Greek text specifies “all the praetorium” (Letter to the Philippians 1:12-13). In those same verses he assured the Christians in Philippi that his imprisonment had resulted in the furtherance of the gospel.” Undoubtedly, his two years of imprisonment and Christian witness to the rotating Illyrian guardsmen would have brought conversions among them as it did among the servants of “Caesar ’s household” (Philippians, 4:22). Thereafter when these men returned to their Illyrian homes on furlough the Christian faith would have re ach e d t h e i r f a milies a nd friends. But although very probable, this too is conjecture.

The argument of Jacques appears to hold validity. His argument has to be consid ered a d h om in e m, a n d w e c a n assume that there might have been some certainty that the Illyrian soldiers were probably converted to the Christian faith, and that Christianity was known to them in the first stages of its foundation.

The Illyrian Martyrs

A few historians claim that in Illyricum, Christianity was not heavily persecuted. This statement is difficult to support because one can present other evidence that indicates a long list of Illyrian martyrs and severe Christian persecutions in Roman Illyricum.

A source which brings more light to our topic is the Illyricum Sacrum. It is a work of eight volumes that was started by Francesco Riceputi, continued by the Jesuit Daniel Farlati, and concluded by Jean Coleti. The Illyricum Sacrum is known to be predominantly the work of Daniel Farlati. It is clear that the title of this eight-volume work by itself indicates that Illyricum has contributed in one way or another to the spread of Christianity. The Dictionnaire d’Archeologie Chretienne et de Liturgie considers it as one of the most eminent representations of the universal ecclesiastical history. Unfortunately, I do not have a direct access to Farlati’s work, and for this reason I have to use other sources that refer to his outstanding research about Illyricum. One of the earliest persecutions that speak of the first Illyrian martyrs took place in 110 A. D. Trajan’s proscription of

Christianity as a criminal offense against the state brought sharp local conflicts in many Christian regions. Farlati states that St. Astius, the bishop of Dyrrhachium, was martyred with seven Romans who had fled persecution in Rome and sought refuge at Dyrrhachium . (Today known as the city of Durres in Albania). There is other evidence that show that under Hadrian‘s reign (117138 A.D.) two other martyrs, Florian and Laurin, were persecuted. They were from Ulpiana, which is located near modern Prishtina, the capital of Kosova.

The Dictionnaire d’Archeologie Chretienne et de Liturgie also dedicates a section of twenty pages to the Illyrian martyrs. This provides further evidence which speaks to the Roman persecutions in Illyricum. During the persecution of the emperor Diocletian. (who was an Illyrian, born in Salone, today the mod-

ern city of Split), there was a heroic manifestation on the part of the Illyrian churches. This fact has allowed the historian to have a more detailed description of the Illyrian martyrs. The historians accept the fact that the purification of the Roman Army was executed at a time in which the emperor Diocletian was living in Illyricum. Diocletian made his native city of Salone the administrative seat of the province of Illyricum, and restored the Roman Empire to its former greatness. Unfortunately, on the other hand, he was known for bitter persecutions against Christians. The archeologists in the city of Salone have discovered many traces that indicate a strong Christian presence. Among them is a very significant monument that was erected by the Roman authorities of that time with the Latin words “Extincto nomine Christianorum” (The name of Christians is extinguished). This of course indicates that there was very strong evidence of a severe Christian persecution in Illyricum. Under those conditions of persecutions, the Illyrian soldiers who had embraced Christianity were the first Illyrian martyrs. Let us read the detailed conditions under which this persecution took place: It is known that in 298 and 301 A. D. began the persecution of Christian soldiers, while the elimination from the Roman Army of Christians had begun some years earlier. It is known that Galerius imposed this politic immediately upon his success in Persia in 297, which allowed him to impose his personal views upon his imperial colleagues. Galerius was the son of an Illyrian peasant with whom he shared a religious passion: that which called for the chastisement of those Christians

TETOR - DHJETOR 2002 who were from his region and who refused to offer sacrifices to the pagan gods. Many of the Christian legionaries left the army, and those who refused to apostatize were killed.

In the Basse-Mesie region of Illyricum, the veteran Jules, the soldiers Hesychius, Nicandre and Marcien, and finally Pasicrate and Valention died. Their Passions constitute a dignified and confident document. The Authenticity of The Acts of St. Jules, martyr of Durostorum, was never questioned. Jules was killed May 27, and Nicandre and Marcien on June 27.

The Dictionnaire d’Histoire et de Geographie Ecclesiastiques, dedicates a good portion on this topic, by looking at the most important martyrs of Illyricum one by one. It is a long list of martyrs which included bishops, deacons, virgins and simple people who witnessed the deep Christian faith of that region of the Roman Empire. Again this French dictionary indicates the fact that Illyricum had been a place which had contributed with its blood to the expansion of the Christian faith. This section on the Illyrian martyrs is a precious resource for research and other references, and to present a detailed description of the major martyrs of Illyricum would take a good amount of work that can be considered a specific study in itself. It would be a very interesting one for further research. However, at this time I will limit my description of the Illyrian martyrs to the quote of Jacques, who claims that the Illyrians were responsible for the persecution of Christianity, and later for its establishment. Let us read what Jacques has to say: It was just one year after the retirement of Diocletian (305) that another Illyrian, Constantine, became a Caesar, then an Augustus. In 313 he issued his famous Edict of Milan guaranteeing religious toleration. This freedom from persecution was not made effective in the Eastern Empire until 323. Then Constantine seized complete control of empire and established Christianity as the religion of the state. Thus the first and the last persecutions of the church as well of the peace of the church came alike from Illyrian hands.

This quote would raise more questions about the origin of the Constantine as an Illyrian. Unfortunately, Jacques does not give any evidence to support this statement. On the other hand I am more positive in my assumption that he speaks with a certain competence about this claim, otherwise he would not have written an unreliable source. (To be continued in the next issue)

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2002

Regis High School:

Ad Maiorem Dei Gloriam

By Nicholas Nikaj

he Albanian community has always been described as one that thrives on honor, respect, and heroism. We pride ourselves in our concept of ‘the guest,’ and take it for granted that when one member of the community falls, the rest of the community is there to help him up. As we become increasingly assimilated with American culture, we look for places that will continue to foster in our youth the ideas and basic principles of life that our grandfathers and their grandfathers lived by. As a group that is rela-

tively new to the United States, we look for the educational advancement of our people, and thus, more of a major role in society. But along with that influential role, however, comes the responsibility of the Christian. In 1914, a wealthy Catholic woman decided to lay aside a phenomenally large sum of money for the development of a college preparatory school for Catholic boys. In the spirit of the Christian, she did not reveal her name, but to a few people who needed it for practical reasons. Until the late sixties, Regis High School had been funded solely by her and her family. After that date, however, the school has been funded by what remains of her endowment, and the generous donations of the school’s alumni and friends. It is because of this generous self-giving, that Regis has been able to continually offer free education to all of its students for the past eightysix years. Because of this fact, the admissions process is long and complex. In early fall, students in the eighth grade wishing to apply to Regis receive applications from their school’s principal, including teacher recommendation forms, essays, and a transcript. The students will sit for an examination, which lasts

for about three hours, and of about upwards of 900 students who apply and sit for the test, approximately 230 are called back for interviews. Later in the year, 135 students are accepted. As this admissions process is rigorous, so are academics at Regis. The fact that this school is hard to get into, and that this school holds classes at a higher level than most high schools, is not what sets Regis apart, though. The school is named for Saint John Francis Regis, a French Jesuit known for his service to others. In this spirit, Regis’ motto is “men for others.” From the moment students enter the school’s doors on 84th

street between Park and Madison avenues in Manhattan, they are immersed in the traditions of the Jesuit order. Through a lively campus ministry, and an extensive retreat program, the students at Regis are challenged to not simply acknowledge their faith, but to grow and live in it. If one were to ask the average Regian what the pivotal moment of his time at Regis was, he would most likely

Jeta Katolike

answer: Quest. Quest is a retreat that students are required to go on in sophomore year. Based around self-examination, Quest aims to have the retreatants look deep inside themselves for truths about God, their relationships with others, and their families. Part of the growth expected of a Regis student, Quest is merely one example of the ways in which this school tries to dynamically alter the lives of its students for the better. In a school that does have such noble

TETOR - DHJETOR 2002

goals, faculty is instrumental. In fact, Regis teachers go above and beyond the call of duty, as they attend retreats with the students, and have desks in places where students are expected to work. Even more heartening, are the relationships that teachers develop with their students, and vice-versa. The teachers at Regis are devoted to their vocations, and prove this in the many quotes that the students seem to remember forever. “Awake from your dogmatic slumbers!” cries a teacher of

“New York’s Favorite Pizza” ™ NEW YORK CITY 734 A ms t e rd a m ( 9 6 S t. ) 163 0 Bro a d wa y ( 50 S t. ) 285 9 Bro a d wa y ( 11 1 S t .) 4007 Bro a d wa y ( 16 8 S t .) 139 8 Ma d i so n Ave . ( 9 7 S t.) 128 4 Fi rs t Ave n u e ( 6 9 S t .) 686 E ig h t h Ave n u e ( 4 3 S t. )

(212) (212) (212) (212) (212) (212) (212)

749 -1111 489 -7584 865 -1234 927 -3333 996 -9797 288 -1616 382 -3030

Coming Soon... La Guardia Airport - Central Terminal, Lower Level Food Court JFK International Airport - Terminal 6 (Jet Blue) JFK International Airport - American Airlines Terminal

NEW JERSEY Newark Int’l Airport - Terminal C-3 Food Court Newark Int’l Airport - Terminal A Concourse Food Court

(973) 824-1120 (973) 824-1160

PENNSYLVANIA University of Pennsylvania Food Court, Philadelphia Philadelphia International Airport - New Int`l Terminal Shops at Liberty Towers, Philadelphia

(215) 222-7200 (Opening Jan`03) (Opening Jan`03)

OHIO Beachwood Place Mall, Beachwood

(216) 839-5200

MICHIGAN Central Campus - University of Michigan, Ann Arbor Renaissance Center Detroit

(734) 213-8200 (Opening Jan`03)

TEXAS San Antonio Int`l Airport - Terminal 1 Food Court Houston Intercontinental Airport - Terminal E Food Court Houston Intercontinental Airport - Terminal C Food Court

(210) 930-8844 (Opening Oct`03) (Opening May`03)

For employment, franchise and investment opportunities in Famous Famiglia, please contact our corporate offices: Famiglia International, Inc 1650 Broadway, 12th floor New York, New York 10019

Tel 212-262-0970 Fax 212-262-5095 www.famousfamiglia.com

Contemporary Social and Political Issues, and “we must grasp the essence and soul of this people,” cries a Latin instructor. Perhaps the most interesting aspect of the school building is that it is always full. From 7:00 in the morning, when the building is opened, to 6:30 in the evening, when it is closed, there are students in the halls, in classrooms, in the library, in the quadrangle, or in the cafeteria. As students attend from places as far as Connecticut, to places as close as Manhattan, they truly make their school building a second home. Most students find when leaving school, that they have experienced much more than simply classroom learning. “Regis has been so much more than just a High School. It’s been my home for the past four years—and I really want to pass that on to wherever I go,” says one Albanian senior, Helidon Hasanaliaj, who will be graduating in the spring. The significance of this school, is that its values match up with those we, as a community, hold so dear. In Regis’ school song, the students ask, “may ours be the heroes part, ready to do,” and students are eager to fulfill this. Through service, students strive to become their challenge, “men for others.” “As a Jesuit school,” says Regis’ mission statement, “[we are] committed to both academic excellence and fostering a spirit of generosity and service to those in need. With an emphasis on academic rigor and Catholic formation, the school’s program is designed to promote each student’s intellectual and spiritual growth grounded in a deepening relationship with Jesus Christ. Regis seeks to inspire and train the ethnically diverse young men in its care to become imaginative leaders committed to promoting justice and exerting leadership in the Church, in the civic community, and in their chosen profession.” There is an Albanian proverb that says “kudo shkova, e kudo treta, me mire se n’shpi, kurkun s’gjeta.” As a Catholic, and as an Albanian, I have spent the last four years of my life in a place that comes very close to feeling like home.

MARASH MALI Atdhetar Intelektual e Patriot

TETOR - DHJETOR 2002

Nga Gjeto Turmalaj

ty ku ndahet rruga qe të çonë në ato vende aq të bukura turistike njera për në Theth e tjetra për në Razëm, në ate trekandesh, te ura e Jushes, pothuaj se ke hyrë në mes të vendit që quhet Dedaj. Duke ecur në njerën prej mahallëve të Shkrelit, mbrrinë te Kroi i Dedajve një pus me ujë, të kthjelltë e të ftohtë. Për rreth kroit si te ishte kroj i “zanave” shef ato frone guri ku dikur rrinin paria e Dedajve me ne krye me Vojvoden, me ata malesorë kreshnikë, të pashëm e trima. Vetëm disa hapa larg kroit shikohet kulla e Marash Kol Malit, që është ndërtue mbi themelet e moçme, të shtëpisë së Vojvodës Marku i Marash Giles (Maku) që është quajtur prej bashkëkohësve, si njeri prej krernve të urtësisë Shkrelit. Prej këtij trualli u lind nipi i vojvodës, atdhetari Marash Kol Mali që pati marrë udhën peër në konviktin “Malet tona” në Shkodër të ajo shkollë e emnueme “Saverian” e para shkollë katolike në Shqypni. Kur qe nisur për në konvikt, porsa doli në kodër të Arrës, u kthye e pa përballë vargmalin te Rrasa e Kurriles, e në atë moment sikur madhështija e asaj rrasës së malit i tha: mbarësi në udhën e dijes e mos harro se kur të kthehesh ke me kuptuar se nga kjo lartësi e malit të Shkrelit unë kam mundur me perjetuar ngjarjet historike shekullore të ketij vendi qysh në lashtësi e ti duhet ta dish se unë, kam pa Sharlin e katërt ne kohën e kryqzatave që erdhi me kerkuar strehim, në luginën e Shkrelit, me shpëtuar ato pak ushtri qe i kishte mbetur, kam pa e jetuar se këtu në Dedaj janë (Tumbat) vorret arkeolegjike me të vjetrat në të gjithë treven e Malsisë së madhe që ruan material me vlere antike dhe kombëtare . Se kam pa ata mijëra pleq e gra me fëmije, që vinin me gjetur strehë, kur invaduesit e kohëve, të Sulltanëve Turq e Krajlave të shkjaut, qe mësynin me luftë këto troje, e ku derdhej gjaku i trimave të Malsisë gjejshin strehim në varg-malin këtu në Kurrile. Kam pa këtu të rrënja e malit tem, aty te kroni, kur thirrte në kuvend trimat (Maku) Vojvoda duke drejtuar me urti, aty ku merreshin vendime, dhe kur Pasha i dërgonte lajme Makut me shkue në pashallëk, e pyeste për urti përkrahje dhe bashkëpunim të nevojshëm për Shkrelin.

Jeta Katolike

Kam pa e përcjellë Pashën e “mirë” si është qujtur Mehmet Pashë Plaku, e që ka qenë në të vertët i fisit vjetër Malotajve të luginës legjendare të shkrelit. Mehmet Pashë Malota kur qe bërë pashë e kthyer në fe islame, mori vendim dhe solli ujin me tuba qeramike prej Xhajve e deri në Zagore aty ku ishte Xhamija, për me marrë “avdes” Pasha i Malotajve, që edhe në ditët e më vonshme, janë qujtur me toponime: Ahu ku lidhte Pashë Malota Kalin, në Gryke-Lugje, Fusha e Pashes, apo shtegu i Pashes Malotajve. Kam pa Dasho Shkrelin e Bec

Marash Mali me mbesen dhe bashkeshorten

Patanin, herojntë e Shkrelit e të Malsisë si krenare e gjitha kohnave ku ju këndohen këngët e tyre. Mbasi Marashi përfundoi studimet ishte paisë si një intelektual. Ishte ky malësor i shkolluar qe së bashku me kryetrimin Prek Calin dhe me krenet Malësisë së Madhe shkuan me i dhanë nderimet në përvjetorin e naltëmadherisë së tij mbretit Zog, dhe Fotografi Marubi me famë e ka fiksuar k ë t ë m o m e n t h i s t o r i k m e f o t o g r a fi . M a r a s h i fi l l i m i s h t p u n o i n ë Ti r a n ë n zyrtare, në ministri e me vonë në Shkodër dhe në krejt trevën e Malësisë së Madhe dhe krahinën e Shllakut. Me ardhjen e komunizmit në vendin tonë, si intelektual që ishte Marashi, kishte njoftur në shkollë të përëndimit farën e keqe të stalinistëve të kuq dhe Enveristë të asaj partie që e themeluan

serbët Milladin Popoviqi e Dushan Mugosha dhe që vunë në krye spiunin e tyre Enver Hoxhën . Marashi e kundërshtoi e nuk u pajtue me ate parti sllave. Në kryengritjen e Malësisë së Madhe që fillimin e pati në Shkrel, dhe në mbledhjen e parë që u ba aso kohe në shpi të Luket Marashi, të drejtuar nga Ko l o n e l L l e s h M a r a s h i , k o l o n e l P a l Thanin, patrioti intelektual Marash Mali mbajti protokollin e kryengritjes, ku të nesërmen Shkreli, do të bashkohej ne Bajzë: Hot, Kelmend, Kastrat e Rranxa për kryengritje të Malsisë së Madhe me 25 janar të vitit 1945 . Marashi ishte burgosur po ashtu edhe e shoqja që u bani ballë turturave të partizanëve, që po quajshin veten “Çlirimtarë” që banë një luftë të turpshme vllavrasje në të gjithë Malësinë, me ato ide te pa skrupullta me krye/kriminelin E.Hoxha. Në të gjitha vitet e regjimit komunist u dergue me punue në vendet më të vështira nga njëra anë kurse nga ana tjetër i kërkohej dije shkencore dhe pikërisht është i pari në Shqypni që vuni në binarët e shkences mbarë-shtrimin pyjorë. Si njeri me dije bashkohore bani “dram e n ” “ Fa l j a e G j a k u t ” e p ë r a r s y e t ë b i o g r a fi s ë q ë k i s h t e M a r a s h i , a j o “Dramë” e shkruar me aq vërtetësi e pathos si kryevepër e asaj gjinie në krejt Malësi, nuk e pa dritën e botimit prej censures komuniste deri në kohën e demokracisë. Kur doli në qarkullim ajo dramë shkoj ne panairet e librave, si në Prishtinë, në Frankfurt e Romë. Prej lexuesve intelektualë dhe të thjeshtë, u vlerësua si një “drame” e shkrueme me mjeshtri të rralle e që ka me u qëndrua kohëve, si bazë e mençurisë, që “hakmarrja më e madhe është falja”, ku ndërthuret dramaciteti në shpirt, mallengjimi, loti, fjala,burrnija, dhembja dhe qëndresa. Ne “Kroniken Rapsodike” vëllimi i 4. Ded Shyti ka thurur një Rapsodi shume dimensionale per intelektualin patriot Marash Malin, si një figurë me vlera, njeri i zgjuar, i thjeshtë, i dashtun largëpamës dhe atdhetar. Ashtu si shumë intelektual që e lane me dhimbje Shqypninë, edhe Marashi la kul-

Jeta Katolike

l ë n e Vo j vo d e s n ë D e d a j , Vi l ë n q ë e kishte ndërtue me mund e sakrificë, e ku jetoi gati 35 vjet në Shkodër në lagjen “Skanderbeg”, dhe mori rrugën për në mërgim në Gjermani ku jetoi dy vjet. Ketë periudhë 2 vjeçare jetoi afër djalit tezes vet të paharruarit Mark Traboini. Ku për fatin e tyne të dhimbshem, të dyve kjen rrit jetima, pa babë, pa nanë, pa motër e vëlla, por paten njeri tjetrin qysh ne konviktin “Malet Tona” ne Shkodër. Mark Traboini pati shërbye si mësues Prej në Gurez bregu i Mates e deri ne Rapshe e Kushe te Hotit, si njeri me dije e Intelektual u detyrua me shkue në mërgim në Gjermani qysh në kohen e kapitullimit te Gjermanisë.

TETOR - DHJETOR 2002

Deri ne moshen 87 vjecare kje me trup te drejt si kolos i Traboinit kohe ne te cilen ai nderroi jete ne mergim me madh per atdhe e kryesisht per (Shkoder-locen) dhe per Traboinin Heroik qe i deshti aqe shume deri ne momentin qe u nda prej tyre , e prej gruas dhe vajzes se dashur te tije. Intelektuali Marash Mali ka pak vjete qe jeton ne Detroit, dhe tani ne Florida, megjithse i renduem nga mosha e madhe dhe dashuni per Atdhe, po shkruan sikurse thote ai per ate pjese te historise pa ngjyra, te Shqypnise, e kryesishte te “minjeres florinit qe asht qujte Malsia e Madhe” e qe nuk ka me shterrue kurre :thot Marashi.

Nje vellim voluminoz qe per nga tema e trajtimi i figurave kreshnike e heroike, qe nuk kursyen edhe gjakun e tyne per Atme e Fe, qe ne malesi nga i njejti gjak, Katolik e Islam e qe ne ate treve, kurre nuk njoften urrejtje per njera-tjetren. Marashi i moshuam 82 vjec ka nje memorje te fresket, e te bane per veti, me fjalet e ambla, me humorin e holle, e duket se edhe ne kete mosh e ruan ate epitet te thirrun si djali ma i pashem i Shkrelit ,kur e pyet per moshen ai me zgjuarsi komike thote Zoti na ka fale me jetue 100 vjec, e ndoshta ai sekretari i tij ka me ba leshime e na fal vite me shume.turmalaj

BOTIME TË REJA • BOTIME TË REJA • BOTIME TË REJA • BOTIME TË REJA • BOTIME TË REJA • BOTIME TË REJA • BOTIME TË REJA

Vajza nga Kelmendi po çudit botën Nga Iliriana Bajo Libri i Catherine Preljocajt “E mbara për një portokalle nuk është të jetë kajsi”, futet në fondin e letërsisë shqiptare të mërgimit, ndonëse e shkruar në gjuhën frënge. Së bashku me Elvira Dones, Preljocaj radhitet ndër autorët më të veçantë të letërsisë bashkëkohore shqiptare të mërgimit. Me cingërimën e parë rrëmbej telefonin. Është ajo. - Catherine, më fal. E di që jam vonuar pak për të telefonuar, por doja të verifikoja të gjitha rezultatet dhe të flisja me specialistët. Ka një problem... Kontrollet tregojnë se është një grupim anarkist celulash. Kam caktuar një takim për ty në Villejuif. Heshtje. - Është kancerë - Është limfomë... Shërohet mjaft mirë me kimioterapi. Në Villejuif ekipi është shumë i mirë. - Nuk dua të shkoj atje tek kancerozët. Ti e di mirë, kjo sëmundje mori xhaxhain tim, vetëm dy muaj më parë, brenda një kohe kaq të shkurtër... Paniku më përfshin të tërën. Kjo më bën të qaj, por befas fyti më dhemb tmerrësisht shumë. Nuk mund të qaj, nuk dua të qaj... Kam përshtypjen se po ta lëshoj veten për një sekondë, a qoftë dhe për tre të katërtat e sekondës..., ndodh ajo... Do të vdes! Mendoj për Rrokun, vdekja e tim ungji solli përballjen time të parë të drejtpërdrejtë me vdekjen. Paris, 11 maj 1990. Ka vdekur Rroku! Më vjen shumë keq dhe e marr me mend vuajtjen e tim eti. Rroku është i vetmi vëlla që

ai ka në Francë. Pjesën tjetër të familjes nuk e ka parë prej 40 vjetësh. Të tjerët jetojnë në Shqipëri, ne jemi shqiptarë; në të vërtetë prindërit e mi janë shqiptarë. Ne, të pesë fëmijët e tyre, jemi të lindur në Francë. Ndërsa tradita tek ne kërkon që të mos dëgjojmë muzikë, së paku për dyzet ditë, për të nderuar në hesht-

dështojë një ditë. Për Catherine Preljocajn, origjina shqiptare kishte qenë gjithmonë shkak konfliktesh me familjen, e kishte penguar në jetë. Me kohën Catherine kishte dashur ta injoronte. Ajo ishte thjeshtë franceze. Në një moment të tillë, “mallkimi” i gjakut rikthehet në një tjetër formë; atë të kancerit në stomak, njësoj si Rroku, i ungji. Vetëm se Catherine nuk i kishte mbushur ende të 30-at. Ky moment është kthesa në jetën e Catherine Preljocajt. Këtu nis edhe libri i saj autobiografik. Një refleksion për jetën, marrëdhëniet me origjinën, familjen, egzilin, vdekjen.

Historia e një çifti emigrantësh

je kujtimin e tij që ka shkuar, unë lëshoj lirshëm “Requiem të Faur”, muzikën më të butë e më engjëllore që njoh. Ç’është për Rrokunë Kështu nis libri i titulluar “E mbara për një portokalle nuk është të jetë kajsi”, me autore franko - shqiptaren Catherine Preljocaj. Mund të mos jetosh në paqe me origjinën tënde, ndodh të jesh kundër saj, megjithatë nuk mund ta mohosh. Çdo përpjekje e tillë do të

Pjetër Preljocaj i arratisur pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore nga Vermoshi, në veri të Shqipërisë, vendoset në Mal të Zi, së bashku me vëllanë Rrokun dhe disa anëtarë të tjerë të familjes. Aty, Pjetri martohet me Lizën, nga një familje shqiptare vendase. Pas disa vitesh qëndrimi në Mal të Zi, Liza, Pjetri dhe të afërmit e këtij të fundit, pas shqetësimeve nga UDB-ja, vendosin të largohen nga ish-Jugosllavia. Drejt SHBA-së. Po më parë anëtarët e familjes Preljocaj detyrohen të qëndrojnë një periudhë kohe në kampin ushtarak në Gerovo, Kroaci. Kamp që i ngjante kampeve të përqëndrimit, ku mund të vdisje dhe prej urie. Fati luan sërish me ta dhe në rrugëtimin drejt SHBA-së, Liza, Pjetri dhe Rroku vendosen në Francë. Pjetri e Rroku kanë lënë nënën, vëllezër e motra në Shqipëri. Ndërsa ata vendosen në Francë, pjesa tjetër e familjes në Shqipëri vuan në një nga kampet famëkeqe të internimit në Lushnje, qytet në jugperëndim të vendit. Vëllai

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2002 i vogël vdes nga kushtet e vështira. Liza ka lënë në Mal të Zi familjen dhe një varr; bebja e saj e parë nuk rrojti veç disa ditë. Liza nuk e pa kurrë atë varr. Zakoni nuk e lejonte. Me këto brenga të mbërthyera në heshtje brenda vetes, familja Preljocaj tërheq ditët e veta në Francë. Franca ishte vetëm një vendqëndrim i përkohshëm në mendjen e çiftit Preljocaj. Ata punonin në Francë e frymonin si në Vermosh. Megjithatë, në atë vend të huaj lindën katër vajzat dhe djali i tyre i vetëm. Ky vend i huaj ishte atdheu i të pesë fëmijëve të Preljocajve, Shqipëria qe vetëm origjina e prindërve. Me ndjesinë e të përkohshmit në këtë vend, prindërit nuk mund e nuk donin ta kuptonin këtë ndryshim. Për ta, fëmijët e tyre qenë thjesht shqiptarë, që gjendeshin në Francë si pasojë e rrjedhave të jetës. Madje më tepër se kaq. Fëmijët duhet të rriteshin dhe të respektonin traditat e vendit nga vinin, pavarësisht sa mund të dukeshin të çuditshme a të papranueshme në vendin pritës. Kështu, vajzat duhet të martoheshin në moshë të re dhe prindërit të vendosnin se kush ishte i përshtatshëm. Nuk mund të vazhdonin çdo lloj shkolle, nuk mund të kishin shokë, nuk..., nuk..., nuk... Një sërë kufizimesh që e kërkonte origjina e vendit. Të gjitha këto probleme përthyhen tek Catherine apo Katrinë, siç thuhej emri i saj në gjuhën shqipe. Një dyzim kulturash e traditash brenda një shpirti të ndjeshëm e rebel nga njëra anë dhe e prindërve që nuk mund të pajtoheshin me faktin se bija e tyre qe qytetare franceze, si gjithë të tjerat. Nuk e lënë të studiojë për gazetari, “profesion kurvash”, sipas të atit. Xhina, motra e saj e madhe, e cila vendosi të studiojë orientalistikë dhe shqip në Paris, zgjedhje që u pranua nga prindërit, detyrohet të ndërpresë studimet dhe të martohet në një katund të Malit të Zi me një tregtar bostanësh që ia gjen familja. Xhina martohet pa e njohur bashkëshortin e ardhshëm. Dy të afërm të burrit të ardhshëm e marrin dhe e dërgojnë në Mal të Zi. Kjo bën që një ditë, Catherine të braktisë familjen dhe të jetojë jetën e saj. Natyrisht, nuk është e lehtë. Nga raportet e ndryshme dashurore, në miq të mirë; punë të çdollojshme, derisa në fund vendoset në një kompani që merret me fushata reklamash për biznese të ndryshme. Profesion që ishte ndërmjet gazetares dhe artistes, çfarë i pëlqente frankoshqiptares. Marrëdhëniet e saj me prindërit vazhdonin të ishin të ngatërruara, me përplasje të vazhdueshme. Catherine mendonte se nëna qe e pandjeshme dhe nuk dinte t’i donte fëmijët; babai kërkonte të respektohej vetëm kanuni, të tjerat nuk kishin rëndësi për të. Prindërit ishin njerëz të ftohtë ndaj ndjenjave, të painteresuar për artin e të bukurën,

mendonte e bija. Kështu vazhduan raportet prindër-Catherine, derisa vjen sëmundja e saj. Në sajë të takimit me Fatmën, që zotëronte aftësi të veçanta dhe bioenergji, Catherine kupton se shërimi varet edhe prej saj, madje në një masë të madhe. Në ato momente, kur vdekja qe aq afër, vajza rebele kuptoi se kishte nevojë të vinte paqe me prindërit dhe të ndjente se ata e donin. “Nuk mund të vdes me mllef”, shkruan ajo. Kështu nisi të interesohej për të kuptuar jetën e prindërve të shkuarën e tyre. Dhe aty zbuloi dramën e egzilit, që shkaktonte dhembje si kanceri. Ajo mësoi se ata “të pandjeshmit” ndaj artit e të bukurës, ia kishin vënë emrin Xhinës, se ishin admiruesit e aktores së madhe italiane Xhina Lolobrixhida. Kishin sakrifikuar shumçka për të shëruar distrofinë e saj, kur ishte ende foshnje. Në gjithë ato vite ata ishin përpjekur ta ngrinin kohën, të injoronin rrethanat dhe të rrisnin fëmijë shqiptarë. Njohja e dramës së prindërve e ndihmoi Catherine Preljocajn t’i kuptonte dhe të vendoste paqe me ta, pavarësisht se mund të mos ndanin të njëjtat mendime për shumçka.

Preljocajt - një histori ndërmjet mijërave emigrantëve shqiptarë Libri është ditari vetjak i Catherine Preljocajt, ndodhi dhe refleksione në vite. T’i ndryshosh emrat, ajo dramë është e ngjashme me shumë të tjera të emigrantëve shqiptarë në botë. Egzili është mallkim, i rëndë si vdekja. Kjo e bën shumë të vështirë gjetjen e një drejtpeshimi në jetë mes vendlindjes dhe vendit pritës. Libri i Catherine duhet lexuar nga prindërit shqiptarë jashtë, në mënyrë të të kuptojnë fëmijët e tyre të lindur e të rritur në një mjedis të ndryshëm nga i tyre. Libri duhet të lexohet nga fëmijët shqiptarë të lindur e të rritur jashtë, për të ndjerë dramën e prindërve të tyre për të mirëkuptuar reagimet e tyre, të cilat herë-herë tingëllojnë të çuditshme për ta. Koreografi i njohur franko-shqiptar, Angjelin Preljocaj, është vëllai i Catherine. Ndërsa lexoja librin “E mbara për një portokalle nuk është të jetë kajsi”, më kujtohej pritja që i është bërë Angjelin Preljocajt në Shqipëri në mesin e viteve ‘90. Kudo flitej e shkruhej me krenari për shqiptarin e famshëm në kryeqytetin e artit, Paris. Angjelini vizitoi edhe Vermoshin. Nga mediat të krijohej përshtypja, se Vermoshi kishte qenë më i rëndësishëm në jetën dhe suksesin e tij se Parisi. Dhe në veprën e Kadaresë për gjeniun “që ecte ndryshe”, Angjelin Preljocaj, asgjëkundi nuk e gjen dyzimin, pengesat, që të sjellin të qenit me identitet të dyfishtë. Krenohemi me shqiptarët që jetojnë jashtë

kur arrijnë sukses. Harrojmë përballjen e tyre të vështirë me identitetin e origjinës, injorojmë të tjerët që bëjnë një jetë të rëndomtë, por me një dramë të madhe. Catherine Preljocaj në sajë të dashurisë dhe mirëkuptimit vendosi paqe në jetën e saj. Në sajë të kurajos dhe talentit ajo boton një libër që lexohet ëndshëm dhe na ndihmon për të kuptuar dramën e një njeriu, por edhe të asaj pjese të popullsisë që përbën diasporën shqiptare. Libri i Catherine Preljocajt “E mbara për një portokalle nuk është të jetë kajsi”, futet në fondin e letërsisë shqiptare të mërgimit, ndonëse e shkruar në gjuhën frënge. Së bashku me Elvira Dones, Preljocaj radhitet ndër autorët më të veçantë të letërsisë bashkëkohore shqiptare të mërgimit. Catherine Preljocaj ka lindur dyzet vjet më parë në Francë në një familje shqiptare. “E mbara për një portokalle nuk është të jetë kajsi” është libri i parë vetjak i autores, i cili është botuar në gjuhën frënge nga shtëpia botuese “Favre”. Libri autobiografik tregon përvojën e autores së rritur në mesin e dy kulturave të ndryshme, asaj franceze dhe shqiptare.

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2002

Pagëzime Bardha Berisha Prindër: Viktor dhe Zenepe Berisha Kumbarë: Gjon dhe Drita Perkaj Mark Anthony Ivezaj Prindër: Tony dhe Teresa Ivezaj Kumbarë: Victor dhe Lena Ivezaj Augustine Lee Karaqi Prindër: Leonard dhe Renata Karaqi Kumbarë: Mitchell and Pashke Markaj Diana Rukaj Prindër: Palo dhe Katrina Rukaj Kumbarë: Nikoll dhe Leze Lekutanaj Elyssia Rukaj Prindër: Luigi dhe Afrodita Rukaj Kumbar: Pjeter Elezaj

Kristian Shtjefen Saljanin Prindër: Shtjefen dhe Griselda Saljanin Kumbarë: Tom dhe Vitore Balbona Maria Vuksanaj Prindër: Parlind dhe Lindita Vuksanaj Kumbarë: Pllumb Brixhinde Gjonaj Alex Nickolin Djonovic Prindër: Nickolin dhe Elvira Djonovic Kumbarë: Anton dhe Adelina Luljic Frank Elezaj Prindër: Tom dhe Tereza Elezaj Kumbarë: Marko Markolovic dhe Joanna Shkreli Albert Gjelaj Prindër: Rito dhe Erena Gjelaj Kumbarë: Martin dhe Gjelina Smajlaj

Isabella Ujka Prindër: Gjon dhe Agetina Ujka Kumbarë: Gjergj dhe Drita Markolovic

Susan Lena Juncaj Prindër: Lulash dhe Klotilda Juncaj Kumbarë: Nikoll dhe Hana Juncaj

Ava Vukel Prindër: Rok R. dhe Violet Vukel Kumbarë: Gjekota dhe Lisa Nikc

Nick Lulgjuraj Prindër: Mark dhe Gjyste Lulgjuraj Kumbarë: Gjon dhe Valentina Gojcaj

Armand Uke Komani Prindër: Hil dhe Lushe Komani Kumbarë: Nue dhe Kristina Maksuti

Ryan Nikollaj Prindër: Angjell dhe Mrike Nikollaj Kumbarë: Gjon dhe Shpresa Kolaj

Andrew Luca Prindër: Gjergj dhe Edlira Luca Kumbarë: George dhe Rozafa Pali

Drini Nokaj Prindër: Frank dhe Margita Nokaj Kumbarë: Gjon dhe Dushe Berisha

Dominik Berisha Prindër: Anton dhe Marte Berisha Kumbarë: Anton dhe Angelina Gojani

Erac Nokaj Prindër: Fred dhe Vera Nokaj Kumbarë: Pren dhe File Gjidoda

Thomas Joseph Bucaj Prindër: Zef dhe Gjyste Bucaj Kumbarë: Geg dhe Maria Prendi

Juliana Shala Prindër: Ylli dhe Jonida Shala Kumbarë: Palok dhe Lora Vulaj

Donovan Camaj Prindër: Anthony dhe Maria Camaj Kumbarë: Luigj dhe Lola Nicaj

Edward Vincent Shkreli Prindër: Fran dhe Drazne Shkreli Kumbarë: Zef dhe Lena Shkreli

Christopher Dedvukaj Prindër: Doka dhe Dila Dedvukaj Kumbarë: Nikoll Ivezaj dhe Tony Gjelaj

Rocky Stolaj Prindër: Petrit dhe Liljana Stolaj Kumbarë: Ylli dhe Alma Colaj

Joseph Dedvukaj Prindër: Doka dhe Dila Dedvukaj Kumbarë: Nikoll Ivezaj dhe Tony Gjelaj Peter Gjuraj Prindër: Anton dhe Mirlinda Gjuraj Kumbarë: Ndue dhe Grishe Duhani Kristina Lulgjuraj Prindër: Mark dhe Liza Lulgjuraj Kumbarë: George dhe Violeta Camaj Alexander Lulgjuraj Prindër: Fran dhe Suzana Lulgjuraj Kumbarë: Pretash dhe Teresa Nuculaj

Jonathan Ujkaj Prindër: Nik dhe Angelina Ujkaj Kumbarë: Nikoll dhe Maria Vataj Ariana Ujkaj Prindër: Anton dhe Teuta Ujkaj Kumbarë: Anthony dhe Lula Camaj Markes Vukdedaj Prindër: Robert dhe Maria Vukdedaj Kumbarë: Sander dhe Liza Nikac Jonnathan Gjuraj Prindër: Paulin dhe Senka Gjuraj Kumbarë: Fred dhe Kristina Catalic

Angela Gjuraj Prindër: Ardian dhe Dane Gjuraj Kumbarë: Sander dhe Senka Catalic

Alexander Paul Jankovic Prindër: Anto dhe Fanda M. Jankovic Kumbarë: Gjon dhe Linda Kocovic

Ervis Gjeta Prindër: Viktor dhe Lindita Gjeta Kumbar: Gjon Tarazhi

Ariana Pjetri Prindër: Nikol dhe Nada Pjetri Kumbarë: Martin dhe Drita Shkreli

Bianca Kalaj Prindër: Simon P. and Victoria Kalaj Kumbarë: George dhe Violeta Camaj Isabella Krasniqi Prindër: Robert dhe Kristina Krasniqi Kumbarë: Gjin dhe Roza Balaj Anthony Nicholas Ljuljdjurovic Prindër: Vasel dhe Linda Ljuljdjurovic Kumbarë: Nikoll dhe Vickie Nikprelaj Nikollas Viktor Nrecaj Prindër: Viktor dhe Valbona Nrecaj Kumbarë: Martin dhe Shpresa Pjetri Luke Saljanin Prindër: Mark dhe Adelina Kumbarë: Lek dhe Mria Mernacaj Brandon Jake Vulaj Prindër: Ujka dhe Tonya Vulaj Kumbarë: Pashko dhe Lucia Ivezaj Daniel Berisha Prindër: Lum dhe Gjina Berisha Kumbarë: George dhe Maruk Gojcaj Christian Gjonaj Prindër: Rudolf dhe Katrina Gjonaj Kumbarë: Victor dhe Shaqe Cotaj Enrik Haxhari Prindër: Anton dhe Flora Haxhari Kumbarë: Altin dhe Rita Haxhari Christina Ljuljic Prindër: Anton dhe Adelina Ljuljic Kumbarë: Nick dhe Elvira Djonovic Christopher Vucinaj Prindër: Kol dhe Marie Vucinaj Kumbarë: Rito dhe Irena Gjelaj Miranda Bunjaj Prindër: Rrok dhe Mirijeta Bunjaj Kumbarë: Pahko dhe Irena Preldakaj David Matthew Gazivoda Prindër: Nikola dhe Maria Gazivoda Kumbarë: Rudolf dhe Katrina Gjonaj

Lailah Prekelezaj Prindër: Robert dhe Linda Prekelezaj Kumbarë: Keneth dhe Drane Prekelezaj Anna Marie Prendi Prindër: Vincent dhe Roza Prendi Kumbarë: Fran dhe Fjora Sokoli Jessica Bitanji Prindër: Marsel dhe Anila Bitanji Kumbarë: Gjovalin dhe Shpresa Pepushi Viktor Nilaj Prindër: Prek dhe Vitore Nilaj Kumbarë: Rrok dhe Mire Nilaj Rrok Vataj Prindër: Vilson dhe Valentina Vataj Kumbar: Nol Drejaj Elezabeta Berisha Prindër: Henrik dhe Josephine Berisha Kumbarë: Marjan dhe Gjyste Kolnrekaj Isabella Camaj Prindër: Gjergj dhe Drane Camaj Kumbarë: Fran dhe Diana Plumaj Alex Gjeka Prindër: Arben dhe Regina Gjeka Kumbarë: Pjerin dhe Rita Rroku Jozef Popaj Prindër: Pjeter dhe Lindita Popaj Kumbarë: Mark dhe Age Dushaj Gabriela Shpijati Prindër: Arben dhe Valbona Shpijati Kumbarë: Gjergj dhe Zhuljeta Shkurtaj Elizabeth Vataj Prindër: Zef dhe Marijana Vataj Kumbarë: Martin dhe Maria Gjelaj

Levizje demografike për vitin 2002 Pagëzime: Kurorëzime: Kungimi parë: Krezmime: Vdekje:

175 85 55 45 23

Jeta Katolike

TETOR - DHJETOR 2002

Kurorëzime Tonin Drejaj me Pranvere Nacaj më 1 tetor 2002

Valentin Hotaj me Xhuliana Bori më 16 nëntor 2002

Leonard Parubi me Aurore Frroku më 5 tetor 2002

Paul Krasniqi me Liza Popaj më 23 nëntor 2002

Mark Curanovic me Leonora Gjelaj më 12 tetor 2002

Arthur Haxhari me Vjollca Nika më 23 nëntor 2002

Nick Gjokaj me Maria Limka më 19 tetor 2002

Gjergj Preka me Silvana Noshaj më 23 nëntor 2002

Agron Perlleshi me Teuta Gecaj më 20 tetor 2002

Pjeter Berisha me Drita Doda më 30 nëntor 2002

Gjok Shkreli me Keltona Marashi më 26 tetor 2002

Lon Gashi me Leonora Memaj më 30 nëntor 2002

Luigj dedvukaj me Villma Ivezaj më 26 tetor 2002

Maras Saljanin me Vitore Lulgjuraj më 30 nëntor 2002

Zef Vuljevic me Christina Lulgjuraj më 2 nëntor 2002

Nest Gjoni me Dila Ndreka më 7 dhjetor 2002

Kujtim Nicaj me Lindita Vucaj më 9 nëntor 2002

Filip Vukaj me Leonora Rexhaj më 29 dhjetor 2002

Arben Gojani me Vera Marku më 16 nëntor 2002

Florim Berisha me Armanda Marku më 29 dhjetor 2002

In Memoriam Age Lekaj, 90-vjeç Vdiq më 5 tetor 2002 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York Deda Curanaj, 59-vjeç Vdiq më 17 tetor 2002 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York Rrok Mrnacaj, 90-vjeç Vdiq më 11 nëntor 2002 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Pashko Camaj, 47-vjeç Vdiq më 7 dhjetor 2002 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York Viktor Jankovic, 29-vjeç Vdiq më 10 dhjetor 2002 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York File Aliaj, 47-vjeç Vdiq më 28 dhjetor 2002 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Prelush Shkreli, 100-vjeç Vdiq më 20 nëntor 2002 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York Mara Shkreli, 76-vjeç Vdiq më 5 dhjetor 2002 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Në shërbim të Komunitetit Shqiptar në Bronx, me dy objekte të mëdha!

Kujdesi - veçori e punës sonë 920 Allerton Avenue (off Boston Road)

654-0500

4346 White Plains Road (East 273th. Street)

325-6050 Sal Farenga Prop.