БИЛТЕН БРОЈ 4
НА ЗДРУЖЕНИЕТО НА НОВИНАРИТЕ НА МАКЕДОНИЈА
NOVINARITE ZA NAJAVITE ZA NOSEWE ZAKON ZA MIDIUMI Izdava: Zdru`enie na novinarite na Makedonija, Gradski yid blok 13, 1000 Skopje; Tel: (+3892) 3298-139;
Zakon za usoglasuvawe so evropskite standardi ili nova stega za novinarstvoto!? Pi{uva: Jovanka Caruleska
Faks: (+3892) 3116-447, E-mail: contact@znm.org.mk
Uredni~ki tim: Tamara Grn~aroska, Kristina Ma~ki}, Sne`ana Lupevska Novinari: Jovanka Caruleska Sawa Trajkovska Nevena Popovska Dragan Nikolovski
2
V
ladata najavi nov zakon za mediumi so koj tvrdi deka ima namera da go regulira haosot vo mediumskata sfera. Zakonot vo sila }e stapi za okolu tri meseci i spored najavite }e bide vo soglasnost so preporakite i standardite na Sovetot na Evropa. Osven podobruvawe na klimata vo makedonskite mediumi, so novite standardi vlasta o~ekuva na minimum da se svedat zable{kite vo Izve{tajot na Evropskata komisija vo delot za mediumite i audiovizuelnata politika. Najavata za negovo donesuvawe gi razbranuva novinarskite redovi i gi podeli novinarite. Del od niv smetaat deka ima potreba od takov zakon, no del se skepti~ni vo vrska so novata legislativa. Protivnicite na noseweto zakon za mediumi smetaat deka mediumskata sfera dobro e regulirana i so ve}e postojnite zakoni, no oti problemot e vo nivnata selektivna primena. Gra|anskite zdru`enija vo ~ij fokus na interes i rabota e mediumskata sfera predupreduvaat deka ne mo`e da se sozdava nov zakon, a vo negovoto “kroewe” da ne u~estvuvaat samite novinari. Reagiraat deka vlasta ne mo`e da najavuva reorganizacija na uredni{tvata, da ja utvrduva odgovornosta na novinarite, da go regulira pe~atot i da voveduva pravila za elektronskite publikacii, a za seto toa da ne gi pra{a novinarite. Vo ZNM ocenuvaat deka problemite vo mediumite se predizvikani od nesproveduvawe, odnosno od selektivnoto sproveduvawe na aktuelnite zakoni. Od tie pri~ini Zdru`enieto gi povikuva instituciite najprvin da garantiraat celosna i neselektivna implementacija na zakonite {to ja reguliraat rabotata na mediumite. Stavot na Zdru`enieto na novinari na Makedonija e deka ako ne se sproveduvaat postojnite zakoni, toga{ nema nikakva logika da se nosat novi. “Treba da se napu{ti praktikata da se nosat novi zakoni sekoga{ koga ima problemi vo sproveduvaweto na postojnite. Problemot ne e vo zakonite, tuku vo toa dali postoi politi~ka volja za da se sprovedat tie”, reagiraat od ZNM.
Bez ogled dali poddr`uvaat ili ne nov zakon, novinarite se ednoglasno protiv zakon koj }e bide donesen bez konsultacii so niv i nivno u~estvo vo negovoto izgotvuvawe Vo konsultaciite {to Upravniot odbor na ZNM gi izvr{i izminatite nekolku meseci so svoite ~lenovi od Skopje i od {este regionalni centri, stavot na novinarite e re~isi sekade identite~en - tie se ~uvstvuvaat neinformirani i nevklu~eni vo procesot na donesuvawe na zakonot i stravuvaat od re{enija koi bi mo`ele da bidat doneseni bez nivno znaewe. Roberto Beli~anec od Centarot za razvoj na mediumite predupreduva deka so toj zakon dopolnitelno }e se zagrozi slobodata na izrazuvawe vo zemjava. “Prikaznata deka zakonot }e gi garantira tie slobodi vo zemja koja e {ampion vo selektivno primenuvawe na zakonite e prikazna za mali deca. Za zdravjeto na op{testvoto e podobro takov zakon da ne postoi. Ona {to ni treba e toa {to go imame - zakon koj gi regulira radiodifuznite mediumi, samo {to toj treba da se podobri”, veli Beli~anec. Spored nego, pregovorite okolu toj zakon se “kvazi-transparenten proces vo koj na akterite na scenata im e nameneta ulogata na demokratski ornament, odosno izgovor deka se ispo~ituvani demokratskite standardi i zaednicata e konsultirana”. No Beli~anec veruva deka strukturata na toj dijalog, onaka kako {to go zamisluva resornoto ministerstvo, poka`uva deka nikoj nema da ima {ansa da vlijae na tekstot i tuka, kako {to veli, se raspa|a celata prikazna za otvorenosta na procesot. Me|u novinarite i vlasta postoi ogromna doza na nedoverba i ottamu konstruktiven pristap se ~ini nevozmo`en. Samostojniot sindikat na novinari i mediumski rabotnici (SSNM) ocenuva deka samiot na~in na koj temata za novo zakonsko re{enie e vovedena vo javnosta e neprifatliv i bara vo idnina novinarite direktno da
БИЛТЕН на Здружението на новинарите на Македонија
Ungarski urnek za “zakonsko” kontrolirawe na mediumite Prvata godi{nina od donesuvaweto na kontroverzniot Zakon za mediumi vo Ungarija nekolkumina novinari ja odbele`aa so {trajk so glad. Zakonot koj pred edna godina be{e donesen bez konsultacija so ungarskite mediumi, predizvika ostri reakcii i vo ungarskoto op{testvo, no i vo celata Evropska unija. Nekolku dnevni vesnici protestiraa po negovoto izglasuvawe, objavuvaj}i prazni stranici i naslovi: “Vo Ungarija is~ezna slobodata na pe~atot”. Spored tamo{nite mediumi, noviot zakon slu`i samo za “promocija na avtoritarnata vlast”. Zakonot za mediumi vo Ungarija ovozmo`i golemo vlijanie na vlasta nad javnite glasila, a predviduva i golemi kazni za onie {to nema da se pridr`uvaat do pravilata na igra. Ocenkata za toa koj go prekr{il zakonot ungarskite vlasti mu ja doverija na novoformiraniot Mediumski sovet - telo vo koe ~lenovite ne se profesionalci i mediumski rabotnici, tuku se lica politi~ki delegirani i izbrani od parlamentarnoto mnozinstvo. Zakonot oficijalno stapi vo sila pred samo {est meseci, a delovi od nego neodamna ve}e padnaa pred Ustavniot sud na Ungarija. Ustavniot sud kako protivustavni ~lenovi na normativniot akt gi proglasi onie so koi novinarite se zadol`uvaat da gi otkrijat izvorite na informaciite i da dadat izjava pred noviot organ za regulirawe na mediumskata dejnost. Sudot ja ukina i odredbata so koja vesnicite i Internet izdanijata treba{e da objavuvaat samo “balansirani” informacii. No Ungarija ne e edinstvena dr`ava kade {to vlasta so zakonski izmeni izvr{i direkten upad vo slobodata na mediumite. Emituvaweto na vestite re~isi celosno be{e zapreno i vo Italija, poradi najavite za zaostruvaweto na pravilata vo Zakonot za prislu{uvawe - poteg koj tamo{nite mediumi go ocenija kako ograni~uvawe za novinarskite istra`uvawa. Nacrt-zakonot predviduva{e kazni za reporterite koi }e objavat sodr`ina od policiski telefonski presretnuvawa, a toa predizvika lavina od reakcii. Internet stranicite so denovi ne se obnovuvaa, a televiziite gi otka`aa re~isi site informativni blokovi vo znak na protest. (J.C.)
u~estvuvaat vo celiot proces. Za Tamara ^ausidis, pretsedatelka na SSNM, zakon za mediumi }e ni bide potreben toga{ koga }e bideme sigurni deka postojnite zakoni se po~ituvaat, no deka ne se dovolni. “Se dodeka tolerirame blanko otkazi i otpu{tawa bez procedura, se dodeka se nategame {to zna~i ‘semejna vrska' kaj sopstvenicite na mediumite i {to e, na primer, vsu{nost govor na omraza, nam iljadnici zakoni nema da ni pomognat”, decidna e ^ausidis. So drugi zborovi, veli taa, problemot na mediumskata industrija vo Makedonija ne proizleguva od nepostoeweto na zakon za mediumi, tuku od nepo~ituvaweto na postojnite zakoni. Novinarot i porane{en pretsedatel na ZNM Robert Popovski, pak, smeta deka ima potreba od novo zakonsko re{enie, no dodava deka “pred se, neophodna e politi~ka volja za zakonskite izmeni koi }e se donesat da se sproveduvaat”. Vo sprotivno, veli Popovski, mo`eme da doneseme najdobar zakon na svetot, a toj da ostane samo na hartija. “Zakon za mediumi koj }e se donese vo procedura od nas, samite novinari, a ne Vladata da go nametne ili predlo`i. Novinarite da go predlo`at tekstot na zakonot, niz javni debati potkrepeni so ekspertski analizi i na kraj, novinarite da se soglasat okolu nego i kako takov da go ispratat do site politi~ki partii zastapeni vo Sobranieto, no i nadvor od nego”, e stavot na Popovski. Pritoa, dodava toj, treba da se pobara konsenzus od politikata vo Makedonija da go prifati ona {to novinarite smetaat deka treba da bide zakon za mediumi. “Toga{ mislam deka eden takov zakon }e mo`e mnogu da pomogne da gi definira nekoi praznini koi sega postojat, a se pojavile poradi nedore~enosti vo nekoi zakonski odredbi ili neprimena na zakonite {to postojat”, smeta Popovski. Bez ogled dali poddr`uvaat ili ne nov zakon, novinarite se ednoglasno protiv zakon koj }e bide donesen bez konsultacii so niv i nivno u~estvo vo negovoto izgotvuvawe. Predupreduvaat deka dokolku zakonot bide nametnat, toa }e bide najdirekten atak vrz slobodata na mediumite vo zemjava. Vakvoto scenario, najavuvaat novinarite, }e naide na kolektiven otpor od celata mediumska zaednica.
3
ZNM SO IDEJA ZA NADMINUVAWE NA PROBLEMITE VO NOVINARSTVOTO
Novinarskiot Forum da bide Novinarite od razli~ni mediumi se soglasuvaat deka Forumot na novinari mora da bide mesto kade {to }e se nadminat suetite, mesto kade {to }e ima diskusii za su{tinskite problemi i od kade {to }e proizlezat konkretni re{enija za problemite {to go ma~at makedonskoto novinarstvo Pi{uva: Sawa Trajkovska
F
orumot na novinari mora da bide mesto kade {to }e ima svoevidna intelektualna borba na razli~ni idei i mislewa, mesto kade {to }e se nadminat novinarskite sueti i plodna po~va za re{enija na konkretnite problemi {to gi ma~at novinarite i mediumite vo Makedonija. Ova se reakciite na del od novinarite po idejata za sozdavawe Forum na novinari vo Makedonija. Forumot e inicijativa na Upravniot odbor na Zdru`enieto na novinari (ZNM) koj donese odluka da se formira telo vo koe }e u~estvuvaat novinari od razli~ni mediumi od dr`avava. Teloto e zamisleno da funkcionira nadvor od Zdru`enieto i da dava predlozi na ZNM za nadminuvawe na gorlivite problemi {to gi zasegaat novinarite vo zemjava. Na Forumot e zamisleno da se diskutura za aktuelnite problemi vo novinarstvoto, a osnovnata cel e da se pro{iri krugot na novinari involvirani vo re{avaweto na problemite i da im se dade mo`nost na novinari od pove}e mediumi da odlu~uvaat za va`ni pra{awa. “Zamislata e da im se dade mo`nost na novinarite, bez razlika dali se ~lenovi na ZNM ili ne, koi imaat razli~ni interesi, stavovi i ubeduvawa i koi imaat volja da pomognat vo obedinuvaweto na mediumskata zaednica”, veli Naser Selmani, pretsedatel na ZNM. Spored Selmani, “so pogolemo edinstvo me|u novinarite podobro }e se spravuvame so predizvicite koi ne o~ekuvaat godinava”. Zamisleno e ZNM da funkcionira kako logisti~ka poddr{ka za efikasno funkcionirawe na Forumot na novinari. DA NE KOMUNICIRAME SAMO PREKU MEDIUMI
4
Mnogumina smetaat deka e dobra inicijativata na ZNM za formirawe Forum, a voedno i sekoja ideja koja ima za cel podobruvawe na sostojbite vo mediumskata sfera vo zemjava. Takvo e misleweto i na Branko \or|evski, pomo{nik-glaven i odgovoren urednik vo vesnikot “Dnevnik”. “Dobra e idejata, bidej}i sekakvo opstojuvawe na sega{nata sostojba e lo{o za nas, za ugledot na na{ata profesija, za problemite {to treba da se re{avaat. Za po~etok }e bide dovolen uspeh da se sobereme i da se slu{neme me|u sebe. Sega, zboruvame samo po svoi mediumi, so svoi istomislenici i ne slu{ame voop{to {to ka`uva ‘drugata strana'. U{te pomalku ni pa|a na pamet da prifatime del od kritikite koi ni se upatuvaat”, veli \or|evski. Toj predupreduva deka rabotata nema da bide lesna i
ednostavna i mo`e da ima problemi pri realizacijata na idejata za formirawe i efikasno funkcionirawe na Forumot. “Ne sakam da bidam pesimist, no mislam deka postojnite podelbi, konfrontacii, pripadnosta na ovoj ili onoj mediumski tabor mo`e da ja popre~i ~istata ideja site nie, so site na{i razliki, da zboruvame na edno mesto. Vo stilot, nema {to jas da zboruvam so tie novinari ‘vmrovci' ili ‘sdsmovci', so onie na ovoj ili na onoj gazda”, objasnuva Branko \or|evski. Sr|an Stojan~ov, novinar od Radio Slobodna Evropa, koj i pripa|a na relativno pomladata generacija novinari vo zemjava, e skepti~en vo delot deka ovoj Forum bi mo`el da pridonese za podobruvawe na rabotata na ZNM. Veli deka se zaludni dobrite idei bez politi~ka volja za nivno sproveduvawe. “Forumot mo`e da bide dobar na~in za nadminuvawe na razlikite vo odnos na krucijalni pra{awa vo novinarstvoto, no samo ako uspee da privle~e novinari, pred se, urednici, od razli~ni mediumi i so razli~ni pogledi na toa kako treba da izgleda eden mediumski prozivod i koja e ulogata na novinarstvoto vo op{testvoto”, veli Stojan~ov. Vo sprotivno, smeta toj, se }e se svede samo na kafe-muabet me|u lu|e {to i onaka delat sli~ni stavovi. Spored Stojan~ov, presudno e Forumot da gi animira odlu~uva~kite faktori od uslovno ka`ano, “neprijatelskite mediumi”. VKLU^UVAWE NA SITE NOVINARI Za novinarot Nazim Ra{idi, novinar vo “Diversiti media”, ona {to se o~ekuva od inicijatorot za formirawe Forum e rakovodstvoto na ZNM da napravi klima za vklu~uvawe na site novinari vo su{tinska debata. Toj veli deka bez nadminuvawe na antagonizmite, so ZNM na ~elo na felata, nitu eden forum i ni edno drugo telo ne }e mo`e da napravi ni{to bez razlika {to voljata e iskrena.
БИЛТЕН на Здружението на новинарите на Македонија
megdan na razli~ni idei
Suetite mora da se zakopaat Spored novinarite so koi razgovaravme, kako klu~en i najgolem problem za da funkcionira Forumot na novinari onaka kako {to e zamislen, ne e ni{to drugo, tuku novinarskata sueta. Tie go postavija pra{aweto: Dali nie kako novinari i li~nosti imame `elba i podgotvenost da gi nadmineme tie sueti? Za ovaa novinarska dilema govore{e i urednikot vo “Dnevnik” Branko \or|evski, koj pobara edna{ zasekoga{ da se nadminat suetite vo korist na profesijata. “Apeliram da gi nadmineme suetite. Ajde na edno mesto da si ka`eme koj i kako gi kr{i standardite, koj postapuva neobjektivno, kade se zagrozuva na{ata profesija i {to treba da se pravi za da se podobri sostojbata”, veli \or|evski. (S.T.) “ZNM (osobeno rakovodstvoto) treba da izleze od diplomatskata pozicija koja ~esto ja zazema i realno da zastane na stranata na profesijata”, smeta Ra{idi. Spored nego, ne treba da se ima kompleks dali }e brani ili kritikuva novinar ili mediumi stigmatizirani deka se na edna ili druga strana. “Glasno i mo}no treba da zbori so ~istite na~ela na profesijata, {to site gi znaeme koi se. Vakvata kontinuirana rabota } e poka`e, a }e gi nadmine i site mo`ni stravovi za zezemawe strani. Ova za mene e glavnoto pra{awe {to felata o~ekuva od ZNM. Forumot }e treba da go pro{iri ova na~elo so pogolemata vklu~enost {to treba da ja ima”, veli Ra{idi. Klu~ni pra{awa koi treba da se diskutiraat na Forumot, spored novinarite koi gi kontaktiravme, se profesionalnite
standardi vo izvestuvaweto, po~ituvaweto na rabotni~kite prava na novinarite, drakonskite kazni za kleveta i navreda, transparentnosta na instituciite i slobodniot pristap do informacii od javen karakter. Isto taka, mediumskite rabotnici predlagaat da se diskutira i za raspredeluvaweto na parite za reklami od vladini institucii {to na odreden na~in ja potkopuva nezavisnosta na mediumite. Ne treba da se izostavat nitu diskusiite za vlijanijata vrz novinarite, za ulogata na urednicite vo samite mediumi i za nivnata povrzanost so politikata i biznisot. “Jasno e deka sekoj medium ima pravo na svoja ureduva~ka politika, orientacija, stavovi, opredelba koja opcija }e ja poddr`uva. No zo{to kaj nas se dozvoluva vo sproveduvaweto na takvi ureduva~ki politiki da se naru{uvaat standardite. Ne velam site da informirame na ist na~in, no od kade toa stana normalno da se manipulira, da se iskrivuvaat faktite koi se ka`uvaat na najobi~ni pres-konferencii za koi site ja imame obvrskata da gi preneseme soglasno na iska`anata su{tina”, podvlekuva urednikot vo “Dnevnik” Branko \or|evski. Ra{idi pak o~ekuva site povikani novinari da se vklu~at vo su{tinska debata i smeta deka posle site slu~uvawa vo mediumskata sfera, Zdru`enieto e toa koe treba da poka`e so realni ~ekori deka gi spodeluva site problemi i o~ekuvawa na novinarite. “Kreirawe Forum koj }e bide samo proforma vo su{tina mo`e da mu na{teti na kredibilitetot na Zdru`enieto, a so toa i na samata profesija, poradi {to o~ekuvam klima za pogolema vklu~enost na novinarite”, e stavot na Ra{idi. Spored nego, ZNM poradi toa {to treba da dade te`ina na samata organizacija, ne treba da prestane da podava raka na sorabotka kon site novinari. Kako golemo i nezavisno telo locirano nadvor od strukturite na ZNM, novinarite smetaat deka od Forumot mo`e da se upatat kritiki za dejstvuvaweto i raboteweto na Zdru`enieto. \or|evski veli deka “ako ne sme zadovolni od potezite na rakovodstvoto na ZNM, ako smetame deka vle~e pogre{ni potezi, ako manipulira, ajde da go ka`eme toa na ovoj Forum i da mu ispratime signal deka treba da se korigira”. Negoviot stav e deka treba da se slu{nat i takvi mislewa. “Ne veruvam deka koe bilo rakovodstvo }e gi ignorira takvite signali. Kaj nas, novinarite, glaven problem e kako site da sedneme i zaedni~ki da se dogovorime okolu toa kako }e dojdeme do promeni na podbro”, smeta Branko \or|evski. Nesomneno, dobro e da se prifati sekoja mo`nost koja bi gi zbli`ila novinarite, davaj}i im prilika na site niv da se soslu{aat, da razmenat mislewa i stavovi gledaj}i se edni so drugi, o~i v o~i. No ostanuva otvoreno pra{aweto, kako {to e voobi~aeno kaj nas, dali pogolem problem }e bide ona {to e dogovoreno da se ispolni, otkolku da se stavi na hartija kako predlog. Odgovorot na ova pra{awe mo`e da go dadat samo novinarite, poka`uvaj}i kolku vsu{nost sakaat da bidat produktivni, kriti~ni kon samite sebesi i hrabri pred svoite kolegi neistomislenici. No, nesomneno, preku Forumot novinarite dobivaat mo`nost da poka`at kolku vsu{nost gi zasega momentalnata sostojba vo koja e zaglaveno novinarstvoto, neproduktivnosta na dosega{nite malubrojni novinarski diskusii i idninata na ovaa profesija. Sega, ima kade i ima koga!
5
[TO PREDVIDUVA STRATE[KIOT PLAN NA ZNM ZA 2012 GODINA
Ot~etno novinarstvo i na zakonite za podobri Pi{uva: Nevena Popovska
Z
6
golemuvawe na kredibilitetot i doverbata na javnosta kon novinarite i novinarstvoto, aktivno i otvoreno zastapuvawe i lobirawe za po~ituvawe na zakonskata regulativa vo oblasta na mediumite, zgolemuvawe na novinarskata solidarnost i po~ituvawe na profesionalnite standardi i etika vo novinarstvoto se samo nekoi od strate{kite celi koi si gi postavi Zdru`enieto na novinari na Makedonija kako obvrska za ispolnuvawe vo 2012 godina. Strate{kiot plan na Zdru`enieto za 2012 - 2014 godina, za tekovnata godina gi nametnuva za re{avawe nekoi od najgorlivite pra{awa za novinarite vo Makedonija. Nekoi od procesite sodr`ani vo Strate{kiot plan ve}e se zapo~nati, kako {to e procesot na dekriminalizaciija na klevetata i navredata, no i lobiraweto za po~ituvawe na zakonite koi ja reguliraat mediumskata sfera. Sepak, osven zapo~nuvawe na tie procesi, vo Planot jasno se determinirani i so rokovi za nivno ispolnuvawe, {to go pravi Strate{kiot plan dokument koj precizno gi dava nasokite i ramkite kade }e se dvi`i Zdru`enieto vo tekot na 2012 godina. Me|u strate{kite celi, nasoki i aktivnosti koi se predviduvaat za slednata godina e i zgolemuvaweto na kredibilitetot i doverbata na javnosta kon novinarite i novinarstvoto, {to bi se postignalo so vospostavuvawe na samoregulacijata kako mehanizam za ot~etnost i razvoj na odgovorno novinarstvo. Potoa navremeno, to~no i nepristrasno informirawe na javnosta za rabotata na Zdru`enieto na novinari na Makedonija i za sostojbite vo novinarstvoto, kako i aktivno i otvoreno zastapuvawe i lobirawe od strana na ZNM za po~ituvawe na zakonskata regulativa vo oblasta na mediumite, no i aktivna sorabotka na organizacijata so gra|anskiot sektor i akademskite institucii vo re{avaweto na sostojbite vo novinarstvoto.
БИЛТЕН на Здружението на новинарите на Македонија
po~ituvawe sostojbi vo mediumite Dekriminalizacijata na klevetata i navredata vo prvoto trimese~je godinava e prviot test koj ZNM go postavi pred sebe, no i pred nadle`nite dr`avni institucii, za unapreduvawe na zakonskata regulativa {to bi dovelo do podobruvawe na sostojbite vo mediumite Reformata na pravnata ramka i kreirawe politiki vo mediumite e edna od celite koi ZNM si go postavuva kako obvrska za realizaciija vo tekot na ovaa godina. Vo taa nasoka dekriminalizacijata na klevetata i navredata vo prvoto trimese~je godinava e prviot test koj ZNM si go postavi pred sebe, no i pred nadle`nite dr`avni institucii, za unapreduvawe na zakonskata regulativa {to bi dovelo do podobruvawe na sostojbite vo mediumite. Zdru`enieto preku reformata na zakonskata ramka vo oblasta na mediumite, no pred se, so baraweto za striktno i neselektivno po~ituvawe na ve} e postojnite zakoni, kako {to e Zakonot za rabotni odnosi i Zakonot za radiodifuzna dejnost, saka da se sozdadat uslovi koi }e ovozmo`at namaluvawe na pritisokot od strana na politi~kata i biznis elita vrz novinarite. Za taa cel Zdru`enieto na novinari na Makedonija se obvrza da vospostavi i da gradi dobri odnosi so site relevantni akteri koi se vo korelacija so mediumskata sfera, kako {to se dr`avnite institucii, gra|anskite organizacii, biznis sektorot, no i me|unarodnite organizacii i pretstavnici vo zemjava.
7
8
Zgolemuvaweto na novinarskata solidarnost i profesionalnite standardi e u{te edna od celite predvideni so Strate{kiot plan na ZNM. Ovaa cel bi se postignala so zgolemena za{tita na pravata na novinarite od pritisokot na sopstvenicite na mediumite i od politikata, proaktivna komunikacija so novinarite i mediumite za nivnata uloga i pridobivkite, no i ovozmo`uvawe odredeni beneficii za novinarite, kako i so pogolema aktivnost na regionalnite centri koi aktivno pridonesuvaat vo rabotata na Zdru`enieto. Za{titata i promoviraweto na profesionalnite standardi i etikata, spored Zdru`enieto na novinari na Makedonija, edinstveno e mo`no preku formirawe na Pres sovet. Za ispolnuvawe na ovoj strate{ki plan na ZNM predvideno e ovaa godina da prodol`at aktivnostite za realizacija na ovoj proekt zapo~nat vo 2011 godina. Paralelno so toa }e se odvivaat i aktivnostite za redefinirawe i pred se za jaknewe na Sovetot na ~esta, kako i realizacija na programi za obuka i razvoj na ve{tinite na ~lenovite na ZNM i unapreduvawe na profesionalizmot na novinarite. Za realizacija na Strate{kiot plan potrebno e da se obezbedat dovolno resursi so koi bi se pokrile tro{ocite za realizacija na planiranite aktivnosti. Za taa cel izgotven e buxet koj spored proektiranite vrednosti, sporedeni so sredstvata koi ZNM gi dobiva od ~lenarinata i od tekovnite proekti, ne e dovolen za realizacija na delot od Strate{kiot plan za ovaa godina. Spored toa, za celosna realizacija na aktivnostite } e bidat potrebni dopolnitelni izvori na finansirawe koi bi mo`ele da se obezbedat preku bilateralna i multilateralna razvojna pomo{, no i preku agenciite za me|unarodna sorabotka i razvoj. Za da se dojde do neophodnite stredstva za realizacija potrebno e vo ramkite na Zdru`enieto na novinari na Makedonija da se razvijat ve{tini za podgotovka i menaxirawe na proekti, no i aktivno lobirawe pred pretstavnicite na vladinite i me|unarodnite institucii. Ova, pak, go otvora pra{aweto za potrebnite ~ove~ki resursi za sproveduvawe na Strate{kiot plan. Imeno, pred edna godina vo kancelarijata na ZNM nema{e nitu eden vraboten, po {to za kuso vreme na javen konkurs be{e izbran izvr{en direktor i tehni~ka sekretarka, a vo me|uvreme be{e izbran i koordinator na proekti. Stanuva zbor za vrvni profesionalci za koi i ZNM i donatorite so koi dosega sorabotuva{e Zdru`enieto, se na stav deka dobro i uspe{no gi izvr{uvale obvrskite i gi vodele proektite. No za celosno realizirawe na Strate{kiot plan potrebno e doekipirawe na Zdru`enieto so nov personal. Proektirano e deka se potrebni u{te najmalku ~etvorica izvr{iteli vo izvr{niot tim na ZNM i toa za lice za odnosi so javnost, dvajca za rakovodewe na proekti, kako i pravnik koj bi obezbeduval besplatna pravna pomo{ za ~lenovite na Zdru`enieto. Za sledewe i ocenka na realizacijata na Strate{kiot plan, predvideno e sproveduvawe na soodveten monitoring vo periodot koj go pokriva planot, kako i ocenka za dostignuvawata vo sekoja godina oddelno. Vo taa nasoka }e se formira rabotna grupa koja pod rakovodstvo na izvr{niot direktor }e gi sledi tekot i dinamikata na sproveduvaweto na planot. Ovaa rabotna grupa, za svojata rabota }e izgotvuva i podnesuva izve{tai do ~lenovite na Upravniot odbor i Nadzorniot odbor i }e predlaga neophodi promeni i usoglasuvawa, se so cel pouspe{no dostignuvawe na utvrdenite celi.
Vidlivosta i aktivnosta
V
o izminatata godina rakovodstvoto na Zdru`enieto na novinari na Makedonija uspea da go napravi Zdru`enieto vidlivo vo javnosta, kako faktor koj gi promovira i se bori za pravata na novinarite i se zalaga za unapreduvawe na profesionalnite standardi i etika. Postojanata aktivnost na rakovodstvoto na ZNM vo izminatiot period predizvikuva{e vnimanie od mediumite {to od druga strana govori za toa deka se prezema odgovornost i se raboti za da se promenat sostojbite vo novinarstvoto kon podobro. So javnite nastapi na pretstavnicite na ZNM se smeni iskrivenata percepcija za novinarite koja dosega be{e sozdadena vo javnosta i namesto de`urni vinovnici za site problemi vo mediumite se otkri bolnata vistina deka tokmu novinarite se najgolemite `rtvi na nedemokratskiot i koruptivniot mediumski sistem. Pritoa be{e poso~ena odgovornosta na politi~kite partii, sopstvenicite na mediumite i na del od urednicite za haosot vo mediumite. Zdru`enieto vo 2011 godina go izgotvi konceptot i Nacrstatutot na samoregulatornoto telo na mediumite vo Makedonija, zaedno so novinarskiot sindikat organizira{e novinarski protesti za podobruvawe na sostojbata vo mediumite, za istata cel otpo~na i dijalog so Vladata vo ~ii ramki startuva{e trimese~niot proces za dekriminalizacija na klevetata i navredata i e formirana rabotna grupa so Min-
БИЛТЕН на Здружението на новинарите на Македонија
na ZNM vo 2011 se multiplicira{e Zdru`enieto vo tekot na izminatata godina vidlivo se nametna kako faktor koj gi promovira i se bori za pravata na novinarite i se zalaga za unapreduvawe na profesionalnite standardi i etika
isterstvoto za pravda koja treba da gi izgotvi zakonskite izmeni. Vo izminatata godina za prvpat ZNM izgotvi i usvoi trigodi{en Strate{ki plan vo koj jasno i precizno so rokovi se definirani celite na ZNM do 2014 godina. Vo tekot na izminatata godina organizirani se i nekolku konferencii za sostojbite vo novinarstvoto na koi u~estvuvaa relevantni doma{ni i stranski pretstavnici, ostvareni se pove}e sredbi i kontakti so pretstavnici od najvlijatelnite me|unarodni novinarski organizacii i asocijacii. Sprovedeni se i obuki za ~lenovite na Sovetot na ~esta na ZNM, napraveni se i nad deset poseti na regionalnite centri na ZNM za poaktivno vklu~uvawe na novinarite od vnatre{nosta vo raboteweto na Zdru`enieto.
Vo tekot na izminatata godina ZNM i pokraj toa {to be{e izlo`eno na `estok pritisok od politikata, uspea da ja zadr`i samostojnosta i nezavisnosta. Samiot fakt deka novoto rakovodstvo na Zdru`enieto be{e kritikuvano i od vlasta i od opozicijata e dovolen dokaz deka ZNM vo gradeweto na svoite stavovi se vodi od interesite na novinarite i profesijata, a ne od politikata, i deka so toa se nao|a na vistinskiot pat i deka taka treba da prodol`i. Vo 2011 godina rabotata na Zdru`enieto na novinari na Makedonija be{e naso~ena kon nekolku klu~ni pra{awa, me|u koi za{titata na pravata na novinarite i ugledot na profesijata, javnost vo rabotata na ZNM, promovirawe na procesot za samoregulacija, pravna za{tita i beneficii za ~lenovite na Zdru`enieto, lokalna i me|unarodna sorabotka, jaknewe na institucionalniot kapacitet na ZNM, kako i jaknewe na institucionalniot kapacitet na SSNM. Sepak, problemite koi se natalo`ile vo tekot na dvaeset godini ne mo`e da se re{at za edna godina, pa ZNM e uvereno deka ako se prodol`i so zasileno i zdru`eno rabotewe na predvidenata agenda utvrdena vo Strate{kiot plan, potoa so dijalogot so Vladata, no i Akciskiot plan so MIM, rezultatite nema da izostanat. Vo ovie strategii i dijalog se opfateni site su{tinski temi i utvrdeni se rokovi do koga treba da se iznajdat soodvetni re{enija za problemite koi bitno }e ja podobrat sostojbata vo mediumite. (N.P.)
9
START NA NOV PROEKT NA ZNM
Obuki za podobruvawe me|uetni~kiot dijalog Glavnata cel na proektot e da se zgolemi me|uetni~kata interakcija kaj novinarite, da se podigne nivoto na novinarskata profesionalnost i da se zgolemi nivoto na sorabotka
N
10
ovinarstvoto vo Makedonija e pod konstantna kritika vo pogled na etni~kata polariziranost na novinarski produkti na ~uvstvitelni temi. So cel da se podobri imixot na makedonskoto novinarstvo, kako etni~ki nepodeleno, no i da se iskoreni govorot na omraza vrz razni osnovi vo novinarskite tekstovi, vklu~itelno i vrz etni~ka pripadnost, Zdru`enieto na novinari na Makedonija smeta deka e potrebno da se prezemat nekolku aktivnosti za da se ispolni toa. ZNM procenuva deka vo taa nasoka potrebna e tehni~ka i ekspertska pomo{ za zajaknuvawe na kapacitetot na Sovetot na ~esta na ZNM kako edinstveno samoregulatorno telo koe dejstvuva vrz osnova na eti~kite standardi i Kodeksot na novinarite vo Makedonija, potoa zgolemuvawe na nivoto na komunikacija pome|u etni~kite grupi vo mediumskiot sektor preku sorabotka i dijalog, kako i pottiknuvawe na proces na vklu~uvawe mladi novinari i studenti po novinarstvo preku mo`nost za praksa i nabquduvawe na rabotno mesto vo mediumite. Za ispolnuvawe na ovie zalo`bi, so ogled deka tie proizleguvaat od glavnite celi na ZNM - da gi {titi i promovira profesionalnite standardi vo novinarstvoto i slobodata na izrazuvaweto, pobarana e poddr{ka od Organizacijata na Obedinetite nacii za obrazovanie, nauka i kultura (UNESKO), vo ramkite na Zaedni~kata programa na ON za podobruvawe na me|uetni~kiot dijalog i sorabotka. Glavnata cel na proektot koj go predlo`i Zdru`enieto, e da se zgolemi me|uetni~kata interakcija kaj novinarite, da se podigne nivoto na novinarskata profesionalnost i da se zgolemi nivoto na sorabotka. Sekundarna cel na proektot e nudewe besplatna pravna pomo{ na site ~lenovi
БИЛТЕН на Здружението на новинарите на Македонија
na kaj novinarite na ZNM, no i da se podigne svesnosta na novinarite i po{irokata javnost za aktivnostite na ZNM i Sovetot na ~esta. Proektot, koj startuva{e vo januari, }e se implementira pet meseci i }e opfati niza aktivnosti. Kako prvo, predvideno e da se podobri funkcioniraweto na Sovetot na ~esta preku obuka, monitorirawe, izrabotka na prira~nik za pravilno novinarsko i eti~ko odnesuvawe, mediumska kampawa za pogolema vidlivost na ZNM i Sovetot na ~esta kako klu~ni akteri vo promoviraweto na profesionalnite novinarski standardi vo zemjata. Proektot predviduva i podobruvawe na kapacitetite na MRTV, so cel da promovira me|uetni~ki dijalog vo op{testvoto, preku forum na pretstavnici od javniot servis so razli~na etni~ka pripadnost, kako i forum na pretstavnici od javniot servis i drugi komercijalni mediumi. Proektot predviduva i pottiknuvawe na sorabotkata me|u novinarite od razli~ni mediumi pri izvestuvawe za ~uvstvitelni pra{awa i obuka na mladi i idni novinari, {to }e se implementira preku pottiknuvawe na nacionalnite i regionalnite mediumi da otpo~nat praksa na razmena na novinari so razli~na etni~ka pripadnost. Isto taka, }e im se ovozmo`i na studenti od poslednata godina na fakultetite po novinarstvo od dr`avnite univerziteti, no i mladi novinari, da odat na praksa i nabquduvawe na rabotnoto mesto vo mediumi. Implementacijata na proektot startuva{e na 27 i 28 januari so obukata na Sovetot na ~esta na ZNM, koja se odr`a vo Klubot na novinarite na Makedonija, a be{e poddr`ano od Norve{kata ambasada vo zemjava.
(Zaedni~kata programa na ON za podobruvawe na me|uetni~kiot dijalog i sorabotka e implementirana od strana na UNDP, UNICEF i UNESKO so finansiska poddr{ka od Vladata na [panija pod Fondot za ostvaruvawe na mileniumskite razvojni celi)
11
Ustavniot sud ja stopira{e lustracijata na novinarite
U 12
stavniot sud na 25 januari donese vremena merka za stopirawe na 12 ~lena od Zakonot za lustracija, so {to me|u drugite be{e zaprena lustraciijata i na novinarite. Merkata za zapirawe na izvr{uvaweto na spornite delovi od Zakonot e donesena poradi somnenie deka tie izleguvaat od ustavnite ramki i so niv se povreduva slobodata kako ustavno zagarantirano pravo. So obrazlo`enie deka ne se nositeli na javni funkcii, Ustavniot sud povede postapka i za ~lenot koj se odnesuva na osnova~ite, vrabotenite novinari i urednici vo trgovskite radio-difuzni dru{tva, neprofitnite radio-difuzni dru{tva, kako i osnova~ite i vrabotenite vo trgovskite dru{tva od oblasta na pe~atot,
advokatskite dru{tva, advokatite i medijatorite. Vremenata merka na Ustavniot sud dojde {est dena pred istekot na krajniot rok, 31 januari, za podnesuvawe na izjavite za lustracija na aktivnite novinari do Komisijata za verifikacija na faktite. Na samo nekolku dena pred krajniot rok, od Komisijata ne mo`ea da se dobijat podatoci kolku novinari dosega dale izjava. Spored informaciite od samite novinari, re~isi site go dotstavile ili bea vo procedura na dostavuvawe na potrebniot dokument. Inaku predvidenata pari~na kazna za nepodnesuvawe izjava za lustracija iznesuva 4.000 evra, a spored Zakonot, dosiejata na novinarite koi ne dale izjava }e se otvoraa po slu`bena dol`nost. (T.G.)
БИЛТЕН на Здружението на новинарите на Македонија ZNM raspi{a konkurs za dve novinarski nagradi Zdru`enieto na novinari na Makedonija, soglasno Statutot, vo januari raspi{a konkurs za dodeluvawe na dve godi{ni nagradi za novinari koi imaat osobeno postignuvawe vo svojata rabota vo izminatata godina. ZNM go objavuva konkursot za nagradata „Krste Petkov Misirkov” za `ivotno delo i nagradata „Ja{ar Erebara” za ednogodi{no ostvaruvawe za istra`uva~ko novinarstvo vo mediumite. Zdru`enieto pritoa gi povika site profesionalni novinari da gi dostavat svoite prijavi. Kandidatite za ednogodi{no ostvaruvawe za istra`uva~ko novinarstvo vo mediumite preku svoite storii potrebno e da pretstavat avtenti~no novinarsko istra`uvawe sprovedeno od samiot avtor vo koi se obrabotuva tema koja ima po{iroko op{testveno zna~ewe. Vo aplikacijata za nagradata za istra`uva~ko novinarstvo potrebno e do ZNM da se dostavi eden primerok vo izvorniot format na novinarskiot proizvod i dve kopii na istiot. Za nagradata za `ivotno delo, po predlog na trojca kolegi, potrebno e da se dostavi prijava so li~ni podatoci za kandidatot i kratok tekst vo koj se sumirani dostignuvawata na kandidatot. Aplikaciite i prijavite treba da se dostavat do ZNM najdocna do 10 fevruari 2012 godina. Aplikaciite mo`at da bidat dostaveni: - Po po{ta adresirani na Zdru`enie na novinarite na Makedonija, Gradski yid blok 13, 1000 Skopje, R.M.; - Linkovi od on-lajn izdanijata na novinarskite proizvodi mo`at da bidat dostaveni po elektronska po{ta na: contact@znm.org.mk ili - Li~no da se dostavat vo kancelarijata na ZNM. Na prijavata/aplikacijata potrebno e da se navede: „Za NAGRADA”. Nagradenite }e dobijat plaketa i pari~na nagrada od 30.000 denari. Selektiranite kandidati }e bidat kontaktirani od strana na Komisijata za dodeluvawe na nagradite na ZNM. Lice za kontakt za informacii okolu apliciraweto za nagradite: Elizabeta Stoleva - 02/ 3 116 447 ili na elektronska adresa: contact@znm. org.mk
13
NA RABOTNA ZADA^A VO SUDNICA
Novinarski prava vo k
Pi{uva: Kristina Ma~ki}
M 14
nogu pati novinarite se spre~eni ili onevozmo`eni vo izvr{uvaweto na sekojdnevnite rabotni obvrski, osobeno koga stanuva zbor za rabotna zada~a na sledewe sudski proces, t.e. vlez vo sudnica. Za samo edno sudsko polugodie se sli~ija nekolku pogolemi incidenti vo koi novinarite izlegoa kako vinovni, nevospitani. Posledniot primer koga novinarite bea drsko sproveduvani vo sudnica kade sudijata im se zakani so zaklu~uvawe na vratata od sudnicata se slu~i vo noemvri. Vo Osnovniot sud 1 treba{e da se odr`i sudski proces za slu~ajot Alen Zekirov. Novinarskite
Mnogu pati novinarite bile brkani, omalova`uvani vo sudovite, od sudiite i od vrabotenite , koi znaat da bidat nekorektni i drski so novinarite, koi pak mol~at i trpat pla{ej}i se da reagiraat ili od ednostavna pri~ina - ne znaat kako da dojdat do svoite prava
БИЛТЕН на Здружението на новинарите на Македонија
ku}ata na pravdata
ekipi so uredni dozvoli od Vrhovniot sud dojdoa na zaka`aniot termin za odr`uvawe na ro~i{teto , no u{te na vleznata vrata od sudot bea grubo spre~eni od sudskata policija da gi vnesat kamerite i fotoaparatite. Obrazlo`enieto na sudskite policajci be{e deka sudijata zabranil vlez na mediumi. Nekoi od novinarite se obidoa na policajcite da im uka`at deka ekipite imaat uredni dozvoli, no ne bea nitu soslu{ani, a nitu eden od policajcite ne se ni obide da im gi proveri dokumentite. Dokolku sudskata policija gi pogledne{e uverenijata, a ne da se zanimava so ~antite na novinarite, } e uvide{e deka novinarskite ekipi voop{to ne odat na sudski proces kaj sudijata koj zabranil vlez, tuku na drug predmet (slu~ajot Zekirov) koj be{e zaka`an
vo ist termin. Koga novinarite stignaa naidoa na u{te edna “blokada”. Sudijata ostro im se obrati na novinarite, bidej}i site novinari poradi pretresot od sudskata policija se zadr`aa na vlezot od sudot i zadocnija vo sudnica. Sudijata najavi deka na slednoto sudewe vratata na sudnicata }e bide zaklu~ena polovina ~as pred sudewe. Toj ednostavno ne saka{e da ~ue zo{to novinarite zadocnija. Ne mnogu pred ovoj nastan novinarite bea spre~eni da vlezat vo sudnica za golemiot sudski slu~aj Kampawa. Toga{, {to e u{te pozastara{uva~ki, novinarite bea selektirani koj mo`e, a koj ne da prisustvuva na ro~i{teto. Sudot toga{ ekspresno se oglasi so soop{tenie, bidej}i be{e prozvan vo javnosta.
15
I SUDIITE SO SVOJA VINA
16
Vo soop{tenieto do mediumite pi{uva{e : “Osnovniot sud Skopje 1 Skopje poso~uva deka ne se to~ni obvinuvawata na nekoi mediumi deka selektivno se pu{tale novinari na odredeni ku}i, a na odredeni ne im bil dozvolen vlez vo sudnicata. Od Sudot apeliraat vo idnina da ne se iznesuvaat nevistini vo mediumite od ovoj tip i baraat da se ima pove}e razbirawe za prostornite i tehni~ki resursi so koi raspolaga Sudot. Glaveniot pretres po predmetot e javen, me|utoa, poradi ograni~eni prostorni mo`nosti vo sudnicata, sudeweto mo`at da go sledat ograni~en broj lica. Vo sudnicata imalo mesta samo za del od pretstavnicite na mediumite koi sakale da prisustvuvaat, poto~no sudnicata ve}e bila prepolna od ve}e vlezenite rodnini, sprovodnici od zatvorot, pretstavnici od stranski ambasadi, nevladini organizacii i novinari, pa uslovite za rabota na sudot i strankite, bi se ote`nale dokolku se dozvolelo vlez na preostanatite novinari, poradi {to sudskata policija ne dozvolila vlez na istite”. Toga{ od Sudot se obidoa da pojasnat deka toj sekoga{ e otvoren za javnosta i mediumite, pa taka predmetite za koi ima pogolem interes za sledewe, naj~esto se odr`uvaat vo Sala 1 na ovoj sud, no bidej}i denta bila zafatena so sudewe na predmet od oblasta na organiziraniot kriminal i korupcija, vo koj imalo pove}e obvineti i braniteli, sudeweto za predmetot “Kampawa” se odr`alo vo sudnica koja ne raspolaga so dovolen broj mesta za da go sledat site zainteresirani pretresot. No od Sudot mo`ebi zaboravija da pojasnat, a novinarite pak vo izve{taite ne se povikaa na Zakonot za krivi~na postapka. Ona {to site novinari koga vleguvaat vo sudnica treba da go znaat e Sudskiot delovnik (ku}niot red na sudot) i Zakonot za krivi~na postapka. Novinarot sekoga{ koga e onevozmo`en vo izvr{uvaweto na slu`benata zada~a e dol`en da reagira soodvetno i spored ona {to e predvideno so zakon. Pa taka vo Zakonot za krivi~na postapka jasno pi{uva i e predvideno ona {to sudiite vo posledno vreme redovno go odbegnuvaat da go sprovedat,a novinarite zaboravaat da go potsetat. Spored ~l. 296 od ZKP: Ako vo oddelni slu~ai prostoriite na sudskata zgrada ne se pogodni za odr`uvawe na glavniot pretres, pretsedatelot na sudot mo`e da opredeli pretresot da se odr`i vo druga zgrada. Vo posledno vreme aktuelno e i odnesuvaweto na odredeni sudii koi samovolno odlu~ile deka novinarite treba da pobaraat li~na dozvola od sudijata za da prisustvuvaat na sudewe. Vakvo ne{to ne e predvideno nitu so eden zakon nitu so uredba. Jasno e naglaseno vo Zakonot deka dozvolata za sledewe, snimawe ili fotografirawe ja dava samo Vrhovniot sud. Vo nea stoi deka sudijata mo`e da ne dozvoli snimawe na odredeni delovi, no ne i celosno zatvorawe na vratata na sudnicata bez zakonska pri~ina za toa.
SUDSKIOT SOVET ]E GI OPOMENUVA SUDIITE Pretsedatelkata na Sudskiot sovet, sudijata Aleksandra Zafiroska, za biltenot na ZNM objasnuva koja e procedurata za mediumite da si ja baraat pravdata koga se obespraveni. “Site sudewa se javni osven koga mu se sudi na maloletnik ili nekoi drugi zakonski pre~ki. No pove} eto od mediumite znaat koga mo`at da vlezat vo sudnica. Ona {to nekoi sudii ne dozvoluvaat mo`ebi e
БИЛТЕН на Здружението на новинарите на Македонија nea, ona {to treba da go znaat novinarite e deka ne se stranki vo postapkata i za niv ne va`at onie pretstavki i poplaki koi gi podnesuvaat advokati, obvineti i obviniteli. No novinarite imaat pravo preku Zdru`enieto ili pak li~no dokolku im e uskrateno pravoto na slobodno izvesutvawe od sudnica da dostavat izvestuvawe do Sudskiot sovet. “Nie kako Sudski sovet sekako }e se obratime do sudot ili sudijata i }e nastojuvame vakvi nemili situacii da ne se slu~uvaat”, ni izjavi Zafiroska. Mnogupati novinarite koi i kako stranki vleguvaat vo sudot do`ivuvaat da bidat verbalno napadnati i navredeni od vrabotenite. Se ima slu~eno novinarot, koj inaku e izvestuva~ od sudot, vo sudot da dojde za privaten predmet, no od vrabotenite vo sudot poradi toa {to e novinar, bez nikakov povod ili pri~ina, da bide navreduvan. NOVINAROT TREBA BRZO DA REAGIRA
strav od javnosta ili pritisok za koi tie se `alat”, veli Zafiroska. “No iako ve~erta }e ima na vesti ili vo vesnici za nivniot sudski proces i iako toa za niv mo`ebi pretstavuva psiholo{ki pritisok, sudiite sepak treba da se podgotveni na takvo ne{to i nikako ne smeat da gi zatvoraat sudewata za javnost. Tokmu i javnosta e taa koja osven nas, kako stru~en Sudski sovet koj gi ocenuva sudiite, mo`e da pridonese za legitimitetit i kredibilitetot na sudot i sudijata kako poedinec”, veli Zafiroska. Spored
Sudot e ku}ata na pravdata, velat sudiite, no novinarite koi se po~esto se soo~uvaat so prepreki vo sudot se pra{uvaat dali ima pravda vo ku}ata na pravdata, koga vrabotenite drsko i nevospitano se obra} aat, go pretresuvaat kako najgolem kriminalec i mu odat zad petici. Poznati se inicijativite na ~elnici od sudovite koi zabranuvaat sekakva komunikacija na novinar so sudija ili koj bilo vraboten. Poznati se nebulozni reakcii na sudii koga }e obvinat novinar deka tajno go snimal so mobilen vo sudnica i potoa go pu{til na televizija, a sudijata ednostavno ne sfatil deka televiziskiot spiker ~ital telop. Alarmantno e koga sudiite se stavaat nad site, a novinarite mol~at. Nekoi od sudiite duri i se zakanuvaat deka } e gi kaznat novinarite, no nikoga{ ne ka`uvaat po koj zakon, bidej}i ednostavno takov zakon ne postoi. Ona {to sekoj novinar ima pravo da go napravi vo vakva situacija koga vo sudot doa|a privatno, e vedna{ da podnese pretstavka. Taa treba da bide naslovena do pretsedatelot na sudot i vo nea da se navede se {to mu se slu~ilo na novinarot. Za da ne zaluta pretstavkata na priemnoto oddelenie, vo desniot goren agol po`elno e da se napi{e: “Li~no na raka”, pa taka pretsedatelot li~no }e bide izvesten za nemiliot nastan vo sudot. Pretstavkata se dava vo dva primeroci vo priemnoto oddelenie od koi edniot zaveren so pe~at ostanuva kaj novinarot. Istata pretstavka se prepra}a i do Vrhovniot sud, Apelacioniot sud, Ministerstvoto za pravda i drugi relevantni institucii, kako i stranski misii i ambasadi. Na krajot zaklu~okot e deka novinarot so mnogu malku znaewe mo`e mnogu da pridonese vo ostvaruvaweto na pravato na slobodno informirawe od javni sudewa. Novinarot e toj koj treba da se bori na sekoj ~ekor i da go bara svoeto ustavno zagarantirano pravo da bide po~ituvan. Dokolku eden novinar zgre{i ili ja zloupotrebi mo`nosta da vleze vo sudnica i pravilno da izvestuva, sudot nema pravo da gi kazni site novinari za toa.
17
NOVINARSTVOTO VO SVETOT
I minatata godina lo{a za novinarit Lani vo svetot se ubieni 66 novinari, 1.044 se uapseni, a 1.959 bile fizi~ki napadnati i trpele zakani
M 18
inatata godina malku {to se izmeni vo globalnata slika za slobodata na mediumite vo svetot, no i vo pogled na bezbednosta na novinarskata profesija. Spored „Reporteri bez granici�, vo 2011 godina se ubieni 66 novinari, {to e za 16 procenti pove}e od prethodnata godina, dodeka 1.044 se uapseni, 1.959 bile fizi~ki napadnati i trpele zakani, 71 novinar
bile kidnapirani, a 73 prebegale od svojata zemja. Vo 2011 godina duri 499 mediumi vo svetot se cenzurirani. Ovie brojki sami po sebe ne ka`uvaat mnogu, no ako se sporedat so brojkite od izminatite godini }e se zabele`i deka novinarskata profesija ostanuva edna od najrizi~nite profesii, so mnogu mal trend na podobruvawe na sostojbite vo pogled na slobodata na izrazuvaweto, dodeka bezbednosta na novinarite e
БИЛТЕН на Здружението на новинарите на Македонија
be{e te
19
vlo{ena. Samo vo januari ovaa godina ubieni se dvajca novinari, a 179 se u{te se nao|aat vo zatvor. „Reporteri bez granici” za prv pat pred okolu eden mesec ja objavija listata na desette najopasni gradovi, oblasti, regioni za novinarite i za slobodata na izrazuvaweto vo svetot. Spored niv, 2011 godina bila lo{a vo pogled na slobodata na mediumite. Za toa mnogu pridonela i t.n. Arapska prolet, ako se ima predvid deka 20 novinari se ubieni na Bliskiot Istok. So re~isi identi~na brojka na ubieni novinari e i Latinska Amerika - 18, dodeka ve}e vtora godina po red Pakistan e najsmrtonosnata zemja za pripadnicite na mediumite so duri 10 ubieni novinari. Arapskata prolet, no i protestite vo Sudan, Azerbejxan, pa i vo Grcija, Belorusija, Uganda, ^ile vo 2011 godina re~isi dvojno ja zgolemija brojkata na zatvoreni novinari od 2010 godina koja toga{ iznesuva{e 535. Ogromna pak e brojkata na novinari vrz koi e vr{en psiholo{ki pritisok poradi rabotata i toa naj~esto od strana na vlastite za da ne se objavat informacii koi mo`ele da im ja zagrozat pozicijata. Fizi~kite napadi vrz novinarite vo 2011 godina vo globalni ramki se zgolemeni za celi 43 procenti od prethodnata godina, so najvisoka stapka vo Central-
noamerikanskite dr`avi, osobeno vo Honduras kade {to novinarite se napa|ani od policijata dodeka pokrivale demonstracii. Od plo{tadot vo Kairo preku jugozapaden Pakistan, pa se do Mogadi{u i Filipini, 2011 godina se poka`a kako mnogu opasna za rabotata na novinarite vo uslovi na politi~ka nestabilnost. Listata na najopasnite mesta za novinarite vo svetot glavno e so imiwa na dr`avi, regioni i gradovi od Bliskiot Istok, Afrika, Azija, no i Meksiko. Na spisokot se nao|aat Bahrein, Sirija, Libija, Jemen, no i Somalija, Pakistan, Egipet, Bregot na Slonovata Koska. Vo Evropa, pak, iako vo 2011 godina ne se zabele`ani ubistva na novinari, a stapkata na fizi~ki napadi i zakani e mnogu pomala od drugite delovi na svetot, sepak, ostanuva zagri`enosta od postoeweto zakoni za mediumi i sudsko voznemiruvawe na novinarite. Spored Me|unarodniot pres institut, napadite vrz novinarite ostanuvaat golemo pra{awe od Rusija, pa se do balkanskite dr`avi, dodeka Turcija prodol`uva da bide najlo{ata dr`ava na kontinentot koga se vo pra{awe pravata i slobodite na novinarite so okolu 70 zatvoreni novinari. (T.G.)
Makedonija se ponisko na skalata na slobodata na mediumite
20
Slikata za Makedonija vo Deka problemot na mediumskite Makedonija za 2011 godina pogled na slobodata na medislobodi vo Makedonija e se pogolem se najde na 94 mesto spored uka`uva i Evropskata komisija koja umite i novinarite za 2011 godina be{e edna od najlo{ite za polo`bata na novinarite i sloIndeksot za mediumski vo izminatite 20-ina godini. na izrazuvaweto vo posslobodi na „Reporteri bez bodata Okolu 200 novinari od elekledniot Izve{taj za napredokot na tronskite i pe~atenite mediumi granici”, polo{i vo Evropa Makedonija kon EU dade negativna ostanaa bez rabota, se zatvorikritika. Denovi EK ne samo {to od nas se samo Albanija, ja nekolku mediumi, {to pak ja povtori toj stav tuku be{e u{te Crna Gora, Ukraina, Rusija, go svede cenata na novinarskiot poostra vo toa. Spored nea, sloboTurcija i Belorusija trud na minimum i so toa go data na mediumite stanuva prv, od zagrozi socijalniot status na pette klu~ni prioriteti {to Brisel vrabotenite novinari. gi postavi pred Makedonija. Istoto mo`e da se ka`e i Komesarot za pro{iruvawe vo pogled na pritisocite vrz mediumite, osobeno so na EK, [tefan Fule, po sostanokot na Sovetot za stasudski tu`bi protiv novinari. Samo vo prvite {est bilizacija i asocijalcija re~e deka EU o~ekuva konkretni meseci lani pokrenati se 50 sudski tu`bi protiv rezultati i zabrzuvawe na reformite vo Makedonija vo novinari za kleveta i navreda. Kako zgolemen priti- odnos na pette klu~ni politi~ki oblasti. „Prvo, slobosok vrz novinarskata profesija vo 2011 godina se data na izrazuvawe, vtoro vladeeweto na pravoto, treto tolkuva i najavata za nosewe zakon za mediumi za reforma na javnata administracija, ~etvrto izborniot regulirawe na mediumite, {to, osven vo zemjava, go proces i posledno, no ne i pomalku va`no, borbata protiv zapali crvenoto svetlo i kaj me|unarodnite orga- korupcijata. Vo na{iot posleden izve{taj EK po tret pat ja nizacii kako obid za namaluvawe na slobodata na potvrdi preporakata za otvorawe na pregovori. Evropskiot mediumite i na novinarite vo Makedonija. sovet se u{te nema doneseno odluka, no va`no e da se Od tamu ne e za iznenaduvawe podatokot deka odr`i momentumot na procesot”, izjavie Fule. spored Indeksot za mediumski slobodi na „ReportVo zavr{nite zaklu~oci Sovetot naglasuva deka o~ekuva eri bez granici” Makedonija vo 2011 godina padna delotvorni re{enija po nekolku pra{awa kako {to e podoza pove}e od deset mesta od prethodnata godina i se bruvawe na zakonskata ramka, reklamiraweto na Vladata, najde na 94 mesto. Od nas vo slobodata na mediumite, sreduvawe na sostojbite vo javniot servis, po~ituvawe na spored Indeksot, polo{i vo Evropa se samo Albanija, profesionalnite standardi, kako i dekriminalizacija na Crna Gora, Ukraina, Rusija, Turcija i Belorusija. klevetata i navredata. (T.G.)
БИЛТЕН на Здружението на новинарите на Македонија
IZVESTUVA^ITE OD ELEKTRONSKITE MEDIUMI BEZ PRISTAP NA EP VO RAKOMET
EHF: Televiziski novinari „STOP“ Pi{uva: Pi{u Pi { va va: Dragan Dra r ga g n Nikolovski Niko Ni kolo lovs lo vski vs k ki
S
amo am o ~etiri ~eti ~e tiri ri i mes m meseci essec eci po o eeuforijata ufor uf orij ijat jataa {t {to o jaa ppre prer re d di i zv v ika ik make e dons do nsk ns k kata ka a t a k ko{ o{ar o{ arka ar kars ka rska rs ka r e ep r re eze z ze ndizvika makedonskata ko{arkarska reprezentacijaa o ta svo sv o j uvaj uv a }i g o ~ e t v r t oto me e s st o n a kon n osvojuvaj}i go ~etvrtoto mesto na kontinentalniot {ampionat, ovde{nata sportska javnost dobi mo`nost odnovo, sega i zime da se raduva na na{i sportski uspesi na me|unaroden plan. Nenaviknati na premnogu zna~ajni rezultatski dostignuvawa po osamostojuvaweto na dr`avava (ako se izzeme evropskata klupska kruna na „Kometal - \or~e Petrov” vo 2002 godina), osobeno `edni i `elni za istoriski dostreli na na{ite nacionalni selekcii, za kratok period dobivme i vtora mo`nost za izblik na ekstremna sportska radost i na odu{evuvawe koe za mnogumina se grani~i so neveruvawe. Otkako ko{arkarite postavija mnogu povisoki standardi vo odnos na onie na koi bevme „nau~eni” prethodno, rakometarite dobro sfatija deka za fanati~nata privrzanost {to ja dobija, na nacijata }e mora da i vozvratat vo soglasnost so nejzinite o~ekuvawa i `elbi.
Ep Epi ilog og n a ttoa oa se n ivni nite epski ki izd ki dan anij ijja na a EEvropskoto vr rop o skkot oto o Epilog na nivnite izdanija pr r vens ve nstv ns tv v o vo S Srbij ija j a s so k oi ni n i po o m o gnaa aa a d da isf is f frl fr r l lime i me n a prvenstvo Srbija koi pomognaa isfrlime na po o vr v r {ina {i na u{t u { {t t e ed d en z na~i i tele te l n del od n atal l o` ` en e n ite it e f fr r us uss povr{ina u{te eden zna~itelen natalo`enite frustr trac rac acii ii iin nez ezad ez a ov ad ovol olst ol stva st v o va d pora po orane ra ane{n { it itee razo ra azo zo~~a ~aru ruvvawa vawa ppo va o tracii nezadovolstva od porane{nite razo~aruvawa n ast stap p it t e n na a m a ked d on n skit sk t e k lub b o v i i repr pre e zen en n t acii n a nastapite makedonskite klubovi reprezentacii na me|unarodna scena. So ogromna radost rakometnoto EP vo sosedna Srbija go o~ekuva{e i najgolemiot del od sportskite novinari vo zemjava. Blizinata, no i visokite ambicii {to gi najavija na{ite rakometari na prvoto u~estvo na golemo natprevaruvawe po 11-toto mesto na SP vo Hrvatska pred tri godini, bea pri~ina {to cela armija makedonski novinari dolgo se podgotvuvaa da bidat svedoci vo `ivo, kako specijalni izvestuva~i na nivnite mediumi od zna~ajniot nastan, osobeno {to Makedonija nastapuva{e vo Ni{, na edvaj 200 kilometri oddale~enost od Skopje. Za nekoi od niv, toa }e be{e debitantsko profesionalno prisustvo na vakvi sobiri, nekoi, pak, }e vpi{ea vo svoite karieri mo`ebi i dvocifren nastap. No toa bea o~ekuvawata.
21
TELEVIZIITE OSTANAA DOMA
22
Na nepoln mesec pred po~etokot na {ampionatot, sosema neo~ekuvano, so neprijatno iznenaduvawe se soo~ija sportskite novinari od elektronskite mediumi vo zemjava. Prvpat dosega koga stanuva zbor za vakvi golemi rakometni nastani, Evropskata rakometna federacija (EHF) ne im izdade akreditacii na novinarite od najgolemiot broj televiziski ku}i i radiostanici od Makedonija. „Valkaniot” del mu go prepu{ti na svojot deloven sorabotnik „Infront sports”, kompanijata sopstvenik na televiziskite i na marketin{kite prava, koja na takov na~in, oficijalno, gi {titela interesite na nositelite na televiziskite i na radiopravata za ovoj nastan vo Makedonija - televizija „Sitel” i Makedonskoto radio. Sli~ni problemi nemaa pe~atenite mediumi, pa normalno e {to re~isi site vesnici ne ja propu{tija privilegiranata pozicija i ja iskoristija mo`nosta za avtenti~no pokrivawe na nastanot koj, o~ekuvano, pobudi ogromno interesirawe vo na{ata javnost. Imaj}i ja predvid oddale~enosta na Ni{, kade {to makedonskata nacionalna reprezentacija gi odigra prvite tri sredbi na {ampionatot, a i na Belgrad, kade {to prodol`i so nastapite vo ramkite na glavnata natprevaruva~ka runda, razbirliva be{e `elbata i na vlijatelnite televizii i radija kaj nas, koga ve}e ne mo`at da emituvaat prenosi ili snimki od natprevarite, preku zajaknati blokovi informacii za prvenstvoto vo sportskite vesti, no i ne samo vo niv, kvalitativno da gi zbogatat svoite informativni izdanija. Faktot {to dosega nikoga{ ne se slu~ilo takvo ne{to i {to na prethodnite SP i EP novinarite od t.n. „mediumi koi ne gi poseduvaat pravata” (radio i TV-stanici koi ne se sopstvenici na prava za emituvawe direktni prenosi) nikoga{ ne bile spre~eni da bidat prisutni i da izvestuvaat od mestoto na nastanot, dodatno ja razgore nervozata vo ovde{nite novinarski krugovi, osobeno ako se znae deka toa ne va`e{e pred tri i pol godini, koga Makedonija be{e doma}in na `enskoto EP. Toga{ na nitu eden doma{en ili stranski novinar ne mu be{e uskratena mo`nosta da prisustvuvaat vo salite vo Skopje i vo Ohrid, dodeka video i audioizjavite od igra~ite bez problem smeeja da gi snimaat vo t.n. miks-zona na izlez od igrali{teto. Iako go napravi celiot slu~aj u{te poparadoksalen so toa {to na misteriozen na~in, dopolnitelno, im izdade akreditacii na izvestuva~i od dvete sportski radija od zemjava, EHF i „Infront sports” ostanaa dosledni na prvi~nata odluka vo vrska so barawata na drugite elektronski mediumi. Da bide ironijata pogolema, se obidoa i dopolnitelno da zarabotat so „nemoralni” ponudi do nekoi zainteresirani TV-ku}i. Na televiziite im be{e ponudeno da platat odredena suma za koja treba{e da dobijat mo`nost za emituvawe video „highlights” na denot i plus dozvola nivni ekipi (novinar i snimatel) da dobijat dnevni vleznici za vo salite, no samo zaradi snimawe izjavi vo miks-zonata!? Nikoj ne prifati takvo ne{to, pa za Ni{, a potoa i za Belgrad zaminaa samo novinarite od pe~atenite mediumi i od nekolku Internet-portali. O~igledno, slu`benicite na konzervativnata i zatvorena EHF i nivniot u{te porigiden partner „Infront sports”
Pomalku mediumi ne e vo interes na rakometot „Vo minatoto desetici makedonski TV-novinari prisustvuvale na pove}e EP na koi u~estvuvale na{i reprezentacii, ma{kata ili `enskata, seedno. Interesite na onie {to skapo gi platile radio i TV-pravata mora da se {titat, no ne e se taka crno-belo i mora{e kaj EHF i vo “Infront sports” da postoi ~uvstvo deka, na primer, vo Ni{ }e se slu~uva rakometno ludilo koe ne smee da ostane neregistrirano na profesionalen na~in od golem broj mediumi. Toa ne e vo interes na rakometot”, veli Sterjov, potsetuvaj}i i na iskustvoto od 2008 koga Makedonija be{e doma}in na `enskoto EP, a site makedonski elektronski mediumi imaa pravo i mo`nost da izvestuvaat od nastanot, se razbira, so site ograni~uvawa. (D.N.)
se uvereni deka vebnovinarstvoto mo`e pove}e da go popularizira rakometot otkolku elektronskite mediumi. Ili mo`ebi za niv postojat samo oficijalnite nositeli na TV i na radioprava vo svojata zemja!? „Vo zaludniot obid da mu se dobli`i na fudbalot vo popularnosta i osobeno vo zarabotuva~kata, EHF pravi golema gre{ka, sosema nepotrebno otfrlaj}i gi onie {to vo taa misija mo`at najmnogu da i pomognat, elektronskite mediumi, ili poprecizno televiziite. Otkupot na TV-pravata e edna od najgolemite stavki pri popolnuvaweto na buxetot, no neodobruvaweto akreditacii na novinarite od
БИЛТЕН на Здружението на новинарите на Македонија po~nuvaj}i od ovoj {ampionat, da go namali brojot na izdadeni novinarski akreditacii. Taka, `rtvi na novata politika, na promenetiot sistem za akreditirawe i na zasileniot ekskluzivitet na nositelite na ekskluzivnite prava bea televiziskite i radionovinarite od mediumite koi ne gi poseduvaat pravata. Ako e za uteha na makedonskite nezadovolni novinari, novoto, diskriminatorsko pravilo va`elo i vo preostanatite tri grada vo koi se igra{e prvenstvoto. „Nema{e novinari od drugi radija i televizii nitu na natprevarite vo Vr{ac. Od srpskite mediumi, na primer, popularnata “Prva srpska televizija” ne dobi nitu akreditacija, nitu dozvola za snimawe. Isto ja snajde i ekipata na hrvatskata “Nova TV”, koja ne be{e pu{tena da snimi nitu trening na nivnata reprezentacija”, veli Goran Antevski, istaknat sportski novinar na „Dnevnik” i dolgogodi{en pres-sorabotnik na EHF na kontinentalnite {ampionati. „Osven komentatorskite postavi na televiziskite i na radiostanicite, site drugi bea novinari od vesnici, magazini i od Internet-stranici. [teta {to e taka, bidej}i siguren sum deka najmnogu zainteresirani, no i najmnogu odbieni barawa za akreditacii imalo od izvestuva~i od Makedonija”, objasnuva Antevski, koj na ova prvenstvo be{e odgovoren za funkcioniraweto na pres-centarot vo Vr{ac, a potoa i vo Novi Sad. televiziite {to gi nemaat ekskluzivnite prava za prenosi e previd”, smeta Goran Sterjov, porane{en urednik na sportskite redakcii na MTV i na A1 televizija, odli~no upaten vo ovaa problematika, me|u drugoto, i kako pove} ekraten sorabotnik na EHF vo pres-slu`bite pri organizacijata na nekolku kadetski i juniorski svetski i evropski prvenstva {to se odr`aa vo zemjava. Spored Sterjov, sli~ni pravila va`at i za site natprevaruvawa na UEFA i na FIFA, no fudbalot e sepak globalen biznis so koj rakometot i da saka, ne mo`e da se sporeduva. „Rakometot ne e nitu blisku do fudbalot, ograni~en e na edna relativno mala grupa zemji, pa zatoa EHF mora da vlijae ovoj re`im da ostane strog, no ne i radikalno rigorozen”, veli Sterjov, dopolnuvaj}i deka barem novinarite od televiziite so nacionalna koncesija od zemjite {to imaat svoi reprezentacii na prvenstvoto mora da prisustvuvaat na nastanot, sekako so kompletno po~ituvawe na pravilata. Toj poso~uva deka na tie novinari nikoga{ ne im bilo i ne smee da im bide dozvoleno snimaweto na natprevarite i ubeden e oti toa e dovolno za apsolutna za{tita na glavnite interesi na nositelite na pravata. Sepak, Sterjov smeta deka na novinarite od tie elektronski mediumi mora da im se ovozmo`i da bidat svedoci na me~evite i na pres-konferenciite i da imaat pristap vo zonite za intervjua, bidej}i seto toa bi bilo vo interes na site. NASTRADAA I HRVATSKATA „NOVA TV”, „PRVA SRPSKA TELEVIZIJA”... Pregolemata zainteresiranost na pripadnicite na „sedmata sila” vo odnos na ograni~eniot prostor {to go nudele del od objektite ja prinudila EHF,
NA RAKOMET VO NI[ SO ZABAVNITE REDAKCII Bolkata da se tolku blisku do najgolemiot rakometen uspeh na na{ata ma{ka reprezentacija na evropskite prvenstva, a da ne mo`at novinarski da go pokrijat, del od elektronskite mediumi se obiduvaa da ja nadminat glavno so improvizacii. Onie {to ne mo`ea da se pomirat so sodr`inskata skudnost na sportskite minuti vo nivnite izdanija vesti, se re{avaa za ispra}awe na ednodnevni ekskurzii na nivni leta~ki TV-ekipi, i toa mnogu ~esto so novinari od zabavnite redakcii!? Poradi nemo`nosta da kupat vleznici i da bidat na tribinite makar kako obi~ni gleda~i, ili duri i ako obezbedat, poradi obvrskata da vlezat vo salata bez tehni~ka oprema, posetata na Ni{ naj~esto im se sveduva{e na prestoj vo makedonskata fan-zona zaradi dolovuvawe na ambientot, a duri po me~evite se snimaa i najpotrebnite materijali, izjavite od rakometarite. Bez ogled {to neodminliv vpe~atok e deka uredni{tvata mnogu pove}e gi inspirira{e makedonskata naviva~ka histerija i masovnosta na na{ite fanovi vo sosedna Srbija otkolku samiot sportski moment, kolku i da be{e kontroverzen, vakviot na~in na izvestuvawe vo su{tina ja ispolnuva{e celta. Iako sportskite blokovi bea objektivno osiroma{eni, obi~nite gleda~i re~isi i ne mo`ea da sogledaat deka ne{to nedostiga vo niv, osven otsustvoto na onie {to po sekoja definicija treba{e da se javuvaat od mestoto na nastanot - novinarite od sportskite redakcii.
23
Ovoj proekt e delumno poddr`an od Ambasadata na SAD. Mislewata, otkritijata, i zaklu~ocite, ili preporakite izneseni ovde se na avtorot(ite), i ne gi odrazuvaat onie na Stejt Departmentot na SAD.