การไกลเกลี่ยคนกลางและการแกไขความขัดแยง1 (Mediation and Conflict Resolution) ************************ 1.บทนํา บทความเรื่องการไกลเกลี่ยคนกลางและการแกไขความขัดแยง มุงเนนอธิบายความหมายของการ ไกลเกลี่ยคนกลาง ทําใหทราบนิยามรวมกันของการไกลเกลี่ยคนกลางวาคืออะไร นอกจากนี้ เมื่อเกิดความ ขัดแยงขึ้น เรามีวิธีแกไขความขัดแยงไดหลายวิธีการ การไกลเกลี่ยคนกลาง (Mediation) เปนวิธีการหนึ่งใน การแกปญหาความขัดแยงที่นํามาสูความพึงพอใจรวมกันของคูกรณีไดหรือไม อยางไร สําหรับแนวทางใน การศึกษาการไกลเกลี่ยคนกลางนั้น สามารถศึกษาทางทฤษฎีหลายวิธีการทั้งการศึกษาทฤษฎีเปนการทั่วไป กับการศึกษาอยางเฉพาะเจาะจงในแตละกรณี แลวความแตกตางกันในแนวทางดังกลาวคืออะไร อนึ่ง การศึกษาแรงจูงใจของคนกลางและคูกรณีในการไกลเกลี่ยมีความสําคัญและจําเปนมากนอยเพียงใดในการ แกปญหาความขัดแยง นอกจากนี้ บทบาทของคนกลางในการจัดการความขัดแยงควรเปนอยางไร ยุทธวิธีที่ ใชในการจัดการความขัดแยง ประกอบดวยวิธีการใดบาง การจะเลือกใชยุทธวิธีแบบใดตองพิจารณาและ วิเคราะหความขัดแยงที่เกิดขึ้นวาเปนอยางไร แตไมวาจะใชวิธีใดในการไกลเกลี่ยก็ตาม เราจะไมสามารถ มองขามการนิยามความสําเร็จในการไกลเกลี่ยคนกลาง ซึ่งแมวาจะมีการใหคุณคาที่แตกตางกันออกไป แต อยางนอยก็จะมีลักษณะรวมกันถึงความสําเร็จดังกลาว บทความนี้ จะไดนําเสนอรายละเอียดตามหัวขอที่ได กลาวมา 2.ความหมายของการไกลเกลี่ยคนกลาง Jacob Bercovitch ศาสตราจารยดานความสัมพันธระหวางประเทศ ของมหาวิทยาลัย Canterbury in Christchurch ประเทศนิวซีแลนด ไดเขียนบทความเรื่อง Mediation and Conflict Resolution ในหนังสือ เรื่อง The SAGE Handbok of Conflict Resolution ซึ่ง Bercovitch ไดเปนบรรณาธิการในหนังสือดังกลาว ดวย ในบทความเรื่องการไกลเกลี่ยและการแกไขความขัดแยง ไดอธิบายถึงขอจํากัดของการศึกษาการไกล เกลี่ยคนกลางวาขาดขอมูลและการศึกษาที่เพียงพอ นอกจากนี้ ทั้งนักวิชาการและนักปฏิบัติ ไมวาจะเปนใน ระดับทองถิ่นหรือระหวางประเทศ เห็นวาการไกลเกลี่ยคนกลางเปนศิลปะเฉพาะแหง ไมนาจะพัฒนาขึ้นมา เปนการวิเคราะหไดอยางเปนระบบ หรือพัฒนาขึ้นมาเปนการทั่วไปได ตัวอยางที่จะอธิบายไดชัดเจนขึ้นคือ นักปฏิบัติที่มีชื่อเสียงชาวอเมริกันสองคนคือ Arthur Meyer (1960) เห็นวาบทบาทของผูไกลเกลี่ย เปรียบได กับการลองเรือในทะเลที่ไมสงบ ไมมีการเดินเรือที่เปนสูตรสําเร็จ ไมสามารถใชประสบการณจากคนอื่นได 1
ชลัท ประเทืองรัตนา นักวิชาการสํานักสันติวิธีและธรรมาภิบาล สถาบันพระปกเกลา
1
แตตองขึ้นอยูกับแตละบุคคล ในขณะที่ William Simkin (1971) ก็เห็นเชนเดียวกันวาไมมีประโยชนที่การ ไกลเกลี่ยคนกลางจะตองไปพิจารณาถึงการพัฒนามาเปนทฤษฎีที่ใชไดเปนการทั่วไป (Bercovitch, 2009) การไกลเกลี่ยคนกลางมาจากลาตินวา แบงครึ่ง (Halve) แตนิยามและการอธิบายการไกลเกลี่ยก็มี ความแตกตางกันไปคือ 1) ยึดสิ่งที่ผูไกลเกลี่ยทําหรือหวังวาจะบรรลุผล 2) ความแตกตางระหวางการไกล เกลี่ยคนกลางและการแทรกแซงจากบุคคลที่สาม เชน อนุญาโตตุลาการ 3) การอธิบายคุณลักษณะของนัก ไกลเกลี่ย (Attributes) มีรายละเอียดคือ (Bercovitch, 2009) 1) อะไรที่นักไกลเกลี่ยหวังวาจะไดรับ และพวกเขาทําอยางไรในการบรรลุเปาหมาย (What Mediator Hope to Achieve and How They May Go About Achieving It) Oran Young (1967) อธิบายวาการไกลเกลี่ย เปนการกระทําโดยผูที่ไมใชคูกรณีโดยตรง เพื่อลด ปญหาดานความสัมพันธ Chris Mitchell (1981)ใหคําจํากัดความวาการไกลเกลี่ยเปนการใชคนกลางโดย มุงหวังใหไดขอยุติรวมกันระหวางคูกรณี หรืออยางนอยที่สุดเปนการยุติพฤติกรรมความขัดแยงระหวางกัน ในขณะที่ Blake and Mouton (1985) นิยามวา เปนกระบวนการการแทรกแซงโดยบุคคลที่สาม โดยเขาไป คนหาและนิยามปญหา และใชวิธีการแยกการพูดคุยเพื่อหาขอเสนอแนะ เพื่อนําไปสูการยอมรับรวมกัน 2) การไมเนนผลลัพธที่ไดและเนนที่การดําเนินการแทรกแซง (Less Outcome-Oriented and Focus On the Act of the Intervention Itself) Douglas (1957) เห็นวาเปนรูปแบบของการทําใหเกิดขอตกลงสันติภาพ (Peacemaking) ซึ่ง บุคคลภายนอกเขามาดําเนินการเอง หรือการการเชิญชวนจากคูกรณี เพื่อมาชวยทําใหเกิดขอตกลงรวมกัน Moore (1986) เห็นวาเปนกระบวนการที่บุคคลที่สามไมมีอํานาจตัดสินใจ แตชวยใหคูกรณีนํามาสูขอตกลงที่ ยอมรับรวมกัน Singer (1990) ก็เห็นวาเปนการชวยเหลือจากบุคคลที่สามซึ่งไมมีอํานาจในการตัดสินใจ 3) การนิยามที่เนนความเปนกลางและไมลําเอียง (Focus on Neutrality and Impartiality) Bingham (1985) เห็นวาเปนกระบวนการที่เขามาชวยจากฝายที่สามที่มีความเปนกลาง ขณะที่ Folberg และ Taylor (1984) เห็นวาเปนกระบวนการที่ผูเกี่ยวของโดยการชวยเหลือจากบุคคลที่เปนกลาง แยกประเด็นความขัดแยงเพื่อสรางทางเลือก พิจารณาทางเลือกรวมกัน และนํามาสูขอตกลงที่สนองความ ตองการของฝายตางๆ นอกจากที่ Bercovitch ไดประมวลความหมายของการไกลเกลี่ยคนกลางไว ดร.เบอรนารด เม เยอร (2553) แหง CDR Associates องคกรดานการจัดการความขัดแยงในสหรัฐอเมริกา เห็นวาการไกลเกลี่ย คนกลาง ก็คือการจัดการความขัดแยง เปนเครื่องมือในการแทรกแซงความขัดแยงที่เกิดขึ้น โดยมีบุคคลที่ สามใหความชวยเหลือคูกรณีจัดการกับความขัดแยง ไมใชผูตัดสินใจหรือกําหนดวิธีแกปญหา เปนทั้งวิถี ชีวิตและใชไดในการทํางานกับวงการอาชีพตางๆ สอดคลองกับที่ ศ.นพ.วันชัย วัฒนศัพท (2550) เห็นวาการ
2
ไกลเกลี่ยคนกลางเปนการที่คูกรณี พยายามที่จะแกปญหาความแตกตางระหวางกันโดยความชวยเหลือของ บุคคลหรือกลุมบุคคลที่สามที่เปนที่ยอมรับทุกฝาย สรุปไดวาการไกลเกลี่ยเปนกระบวนการจัดการความขัดแยง ที่ไมใชการเจรจากันเองโดยตรง แต ใชคนกลางเขามาชวยเหลือ ซึ่งไดรับการยอมรับจากคูกรณี ไมเปนผูมีสวนไดสวนเสีย ไมมีอํานาจตัดสินใจ โดยคนกลางเขาไปแทรกแซง เปลี่ยนมุมมอง พฤติกรรมดวยการพูดคุยที่ไมใชการบังคับทางกายภาพหรือ ไมไดบังคับใชทางกฎหมาย 3.การแกไขความขัดแยงดวยแนวทางสันติวิธีและการไกลเกลี่ยคนกลาง ความขัดแยงเปนทั้งดานบวกและดานลบ แตก็ควรจัดการความขัดแยงใหเปนไปในทิศทางที่ สรางสรรค ความขัดแยงที่เกิดขึ้นเราสามารถจัดการไดทั้งการใชความรุนแรง และในทิศทางที่ไมใชความ รุนแรง (Non-Violent) วิธีการแกไขความขัดแยงดวยแนวทางสันติวิธีในความขัดแยงระหวางประเทศ มี หลายวิ ธี ก าร ดั ง ที่ ป รากฏในมาตรา 33 ของกฎบั ต รสหประชาชาติ (Charter) ไม ว า จะเป น การเจรจา (Negotiation) การไตสวน (Inquiry) การไกลเกลี่ยคนกลาง (Mediation) การแยกเจรจา (Conciliation) การ อนุญาโตตุลาการ (Arbitration) รวมถึง การใชตัวแทนประจําภูมิภาค (Resort to Regional Agencies) หรือ วิธีการสันติวิธีอื่นๆ (Bercovitch, 2009) ในกฎบัตรสหประชาชาติกลาวถึงการแกไขความขัดแยงระหวางประเทศไว 3 วิธีการ (Bercovitch, 2009) 1.การเจรจาโดยตรงระหวางคูกรณี 2.การไกลเกลี่ยคนกลางดวยวิธีการตางๆทั้งการอํานวยความสะดวกดวยจัดเตรียมสถานที่และการ แยกเจรจา 3.ขอผูกพัน (Binding) ตามกฎหมาย จากฝายที่สาม เชน การอนุญาโตตุลาการและการวินิจฉัยชี้ ขาดโดยศาล (Adjudication) เปนตน แตละวิธีการมีจุดแข็งและจุดออนที่แตกตางกันไป และเหมาะกับความขัดแยงที่แตกตางกันไป ซึ่ง ในบทความนี้จะเนนที่การแกไขความขัดแยงดวยการไกลเกลี่ยคนกลาง เพื่อทําความเขาใจถึงการไกลเกลี่ย คนกลาง การทํางานของการไกลเกลี่ยคนกลาง (How It Work) ใครสามารถใชการไกลเกลี่ยคนกลาง ปญหา ที่ผูไกลเกลี่ยประสบ และประเมินวาการไกลเกลี่ยคนกลางสามารถปองกันและแกไขความขัดแยงไดอยางไร นอกจากการแกปญหาความขัดแยงระหวางประเทศที่กลาวมา วันชัย วัฒนศัพท (2550) เห็นวาการ แกไขความขัดแยงทั่วไปสามารถกระทําไดในรูปแบบตางๆ โดยผลที่ทําใหคูกรณีหรือฝายตางๆ รูสึกวาชนะ ทั้งคู (Win-Win) คือการไกลเกลี่ยคนกลางและการเจรจา ซึ่งประกอบไปดวย 1.หลีกหนีปญหา (Avoidance )เปนการไมหยิบปญหามาพูดกัน บางครั้งไปนินทาลับหลัง 2.การใชคนกลางในการไกลเกลี่ย มีความแตกตางกันระหวางสังคมตะวันตกกับตะวันออก 3
3.การเจรจาไกลเกลี่ยกันเอง ซึ่งคูกรณีใชวิธีการพูดคุยกันเองโดยตรง 4.อนุญาโตตุลาการ เปนกระบวนการใชคนกลางมาทําหนาที่ตัดสิน 5.การฟองรองกัน (Litigation) โดยมีผูพิพากษามาตัดสินในขอพิพาท 6.การใชกระบวนการทางนิติบัญญัติเพื่อแกปญหาขอขัดแยง (Legislation) ผานการออกกฎหมาย จากสภาผูแทนราษฎร 7.การใชการชุมนุมประทวงอยางสันติ (Civil Disobedience) เปนการเรียกรองใหไดสิ่งที่ตองการ อยางสงบ 8.การใชความรุนแรง (Violence) โดยเชื่อวาความรุนแรงสามารถยุติปญหาได แตปญหาก็ไมไดรับ การจัดการอยางแทจริง ปญหายังคงดํารงอยู ลักษณะสําคัญของการไกลเกลี่ยคนกลาง เปนการแทรกแซงของบุคคลภายนอก ไมวาจะมีคู ขัดแยงเพียงสองหรือมากกวานั้น รวมถึงไมใชการบังคับ ใชแนวทางสันติวิธี และไมผูกพันทางกฎหมายให ตองปฏิบัติตาม (Non-Binding) โดยนักไกลเกลี่ยเขาไปในความขัดแยง เพื่อเปลี่ยนแปลง แกไข หรือมี อิทธิพลตอความขัดแยง นอกจากนั้น การไกลเกลี่ยคนกลางเปนความสมัครใจ คูกรณีเปนผูควบคุมผลลัพธ และเลือกเองวาจะยอมรับหรือปฏิเสธการไกลเกลี่ยคนกลาง (Bercovitch, 2009) สรุปไดวาการไกลเกลี่ยคนกลาง เปนหนึ่งในแนวทางการแกไขความขัดแยงดวยแนวทางสันติวิธี สามารถใชไดทั้งในระดับปจเจก ระดับรัฐ ระหวางประเทศ เมื่อการไกลเกลี่ยคนกลางประสบความสําเร็จ จะทําใหคูกรณีลดความขัดแยงลง เปนเครื่องมือในการยุติความเปนปฏิปกษ นํามาสูขอตกลง หรือการยุติ ความขัดแยง 4.แนวทางในการศึกษาการไกลเกลี่ยคนกลาง (Approaches in The Study of Mediation) การศึกษาแนวทางการไกลเกลี่ยคนกลางระหวางประเทศ (International Mediation) จําแนกไดเปน การศึกษาทฤษฎีทั่วไป (General Theory) ทฤษฎีจากบริบท (Context –Specific Theory ) และการขยายทฤษฎี จากบริบท (Extend Context Theory) (Bercovitch, 2009) 1.ศึกษาเพื่อการเสนอแนะสิ่งที่จะนําไปสูการจัดการความขัดแยงที่ดี ดังตัวอยางที่ โรเจอร ฟชเชอร และวิลเลียม ยูริ ผูปฎิบัติงานในโปรแกรมการเจรจา แหงมหาวิทยาลัยฮารวารด ไดเสนอแนะไว มีหนังสือ และคูมือแนะนําวาผูไกลเกลี่ยและนักเจรจาควรจะทําอยางไร อะไรบางที่จะนําไปสูการเจรจาและการไกล เกลี่ยที่ดี และความขัดแยงจะไดรับการแกไขไดอยางไร 2. เปนการศึกษาบริบทการจัดการความขัดแยงที่มีความแตกตางกัน การศึกษาดังกลาว มาจากทั้ง นักวิชาการและนักปฏิบัติ เปนการศึกษาเพื่อทดสอบทฤษฎีและพัฒนาทฤษฎีเพื่อแกไขความขัดแยงในสังคม ทฤษฎีจะไดรับการพัฒนาขึ้นมาจากการทดลอง จากเทคนิคการแกปญหาความขัดแยงตางๆ ในแตละบริบท 4
สังคมที่แตกตางกัน และนําทฤษฎีดังกลาวที่ไดไปใชจัดการกับปญหาความขัดแยงไดแทบทุกเรื่อง ผูที่ศึกษา แนวทางนี้คือ Burton, Dobb, Fisher, Kelman, และ Walton 3.เปนการศึกษาที่มาจากกรณีการไกลเกลี่ยตางๆ เนนวาแตละกรณีจะมีความแตกตางกันไป ไมวา จะเปนสภาพสังคม ผูไกลเกลี่ยที่มีอัตลักษณแตกตางกัน ลักษณะของความขัดแยงที่ไมเหมือนกัน การศึกษา ดังกลาวเปนการศึกษาเพื่อพัฒนาทฤษฎี และเสนอแนะแนวทางดวยการ ก)ศึกษารายละเอียดการไกลเกลี่ย ระหวางประเทศแตละกรณี ข) ทดลองในการไกลเกลี่ยเพื่อคนหาวานักไกลเกลี่ยทําอยางไรในการควบคุม สถานการณ ค) ใชกรอบความคิดที่ไมแนนอน (Contingency Framework) ขึ้นอยูกับแตละบริบท แนวทางนี้ เนนการศึกษากรณีการไกลเกลี่ยระหวางประเทศจํานวนมาก เพื่อกําหนดและทดสอบวาการไกลเกลี่ยที่มี ประสิทธิภาพ และประเมินวาภายใตเงื่อนไขใด ทําใหการไกลเกลี่ยทํางานไดดี ดังเชน งานของ Bercovitch , Rubin, Touval และZartman ซึ่ง Bercovitch เห็นวาแนวทางนี้ นํามาสูความเขาใจอยางลึกซึ้งและใชในการ ไกลเกลี่ยไดดีกวาอีกสองแนวทาง 5.เหตุผลและแรงจูงใจของการไกลเกลี่ยคนกลาง เหตุผลและแรงจูงใจในการไกลเกลี่ยคนกลางระหวางคนกลางและคูกรณี มีความแตกตางกันไป ทั้งประเด็นการใชระยะเวลาในการไกลเกลี่ยคนกลาง ความเสี่ยงในผลลัพธที่ไมแนนอน อยางไรก็ตาม การ ไกลเกลี่ยคนกลางมีความเหมาะสมหรื อถูกพิจารณานํามาใชไดมากกวาวิธีการอื่นเมื่อ ก) ความขัดแย ง ยาวนาน หรือซับซอน ข) คูกรณีมาถึงทางตัน ค) คูกรณีไมสนับสนุนจากตนทุนที่เกิดขึ้นและการสูญเสียชีวิต ง) คูกรณีเตรียมตัวจะรวมมือกัน ยุติสถานการณที่ยุงยาก (Bercovitch, 2009) แรงจูงใจของคนกลาง คนกลางแตละคนมีแรงจูงใจที่แตกตางกันออกไป แรงจูงใจในการไกลเกลี่ยที่ไมเปนทางการใน ระดับปจเจกบุคคล (Unofficial Individual) อาจประกอบไปดวยความตองการ ก) ใชเปนเครื่องมือในการ เปลี่ยนแปลงความขัด แยงที่ข ยายตัว หรือยาวนาน ข) เขาถึงผู นํ าหรื อเป ด ช องทางในการสื่อสาร ค) นํ า ความคิดสูการปฏิบัติในการจัดการความขัดแยง ง) เผยแพรความคิดของตนเอง เพื่อแสดงสถานะความเปน มืออาชีพ สําหรับแรงจูงใจในการไกลเกลี่ยที่เปนทางการ (Official Representative of a government or an organization) ระดับรัฐบาลหรือองคกร ประกอบดวย ก) ภาระหนาที่ที่ชัดเจนในการแทรกแซงความขัดแยง เชน African Union เปนตน ทําหนาที่ไกลเกลี่ยความขัดแยงในภูมิภาค ข) ตองการทําบางสิ่งเกี่ยวกับความ ขัดแยง ความขัดแยงที่ตอเนื่องตอไปอาจจะสงผลกระทบตอผลประโยชนทางการเมือง ค) อาจไดรับการรอง ขอจากคูกรณีหรือฝายใดฝายหนึ่งใหมาทําหนาที่ไกลเกลี่ย ง) เพื่อไมทําใหโครงสรางถูกกระทบกระเทือน เพราะอยูในโครงสรางเดียวกัน เชน สหรัฐอเมริกาเขามาไกลเกลี่ยขอพิพาทระหวางกรีซและตุรกี ซึ่งตางก็ เปนสมาชิกของ NATO จ) การใชการไกลเกลี่ยเปนวิธีในการขยายอิทธิพล เพื่อใหคูกรณีเห็นวามีความ 5
จําเปนอยางยิ่งกลาวคือจะขาดเขาไมได เชน กรณีอาหรับกับอิสราเอล มีการไกลเกลี่ยโดยสหรัฐอเมริกา กลาวไดวานักไกลเกลี่ยเปนตัวแสดงทางการเมือง เขามาเกี่ยวของในการไกลเกลี่ยคนกลางและใชทรัพยากร เนื่องจากคาดหวังวาจะแกไขความขัดแยง และไดรับบางสิ่งจากการกระทําดังกลาว แรงจูงใจของคูกรณี คูกรณีมีแรงจูงใจในการเขารวมการไกลเกลี่ย คือ ก) การไกลเกลี่ยอาจจะชวยพวกเขาใหลดความ เสี่ยงในการขยายตัวของความขัดแยง และอาจนําไปสูขอตกลงรวมกัน ข) แตละฝายหวังวาคนกลางจะชวย ใหตนมีอิทธิพลเหนืออีกฝาย ค) การไกลเกลี่ยจะเปนการสื่อสารตอสาธารณะวาพวกเขาจัดการความขัดแยง ดวยแนวทางสันติ ง) ตองการใหคนนอกเขามาชวยประณามวาความพยายามการสรางสันติภาพลมเหลว จ) ผู ไกลเกลี่ยสามารถเขาไปตรวจสอบ และใหหลักประกันวาจะนํามาสูขอตกลง อยางไรก็ตาม เมเยอร (2553) เนนแรงจูงใจของคูกรณีในประเด็นคูกรณีตองการใหนักไกลเกลี่ย ชวยใหตนเองบรรลุความตองการ โดยเปนจุดเนนมากที่สุดเพื่อชวยเหลือตนเอง คูกรณีตองการใหนักไกล เกลี่ยหาวิธีการสรางความกดดันใหอีกฝายเพื่อใหประนีประนอมและทําขอตกลง ไมวาเราจะศึกษาการไกลเกลี่ยภายในหรือระหวางประเทศ เราควรเขาใจวาการไกลเกลี่ยไมได เปนเหตุผลเพียงมนุษยธรรมเทานั้น หรือผูไกลเกลี่ยอาจไมไดยึดแตประโยชนของคูกรณีเปนที่ตั้งเทานั้น แต อาจมีผลประโยชนของผูไกลเกลี่ยรวมอยูดวยก็เปนได 6.บทบาทหนาที่ของคนกลาง ดังที่เราไดทราบแลววาการไกลเกลี่ยคนกลางจะเหมาะสมกับสถานการณที่คูกรณีไมสามารถ พูดคุยกันไดเอง จึงมีความจําเปนตองใชบุคคลที่สามเขามาชวยกํากับกระบวนการ คนกลางจะมีหนาที่ชวย ใหคูกรณีหรือคูเจรจาหาทางออกรวมกัน ซึ่งเปนที่ยอมรับกันทั้งสองฝายหรือหลายฝาย อันจะนําไปสู ทางออกของความขัดแยงระหวางกัน โดยพยายามไมใหกระบวนการเปลี่ยนไปในทางที่จะเอาชนะกันจน เกิดวาฝายหนึ่งแพฝายหนึ่งชนะ โดยสรุปคนกลางจึงมีบทบาท (วันชัย วัฒนศัพท, 2550) 1. ทําหนาที่สนับสนุนกระบวนการใหดําเนินไปโดยสงเสริมการสื่อสารอยางสรางสรรคของคูเจรจา 2. มีความรูสึกรวมกับคูเจรจาทั้งหลาย 3. ทําหนาที่อยางเปนกลาง 4. แสดงใหเห็นแงมุมทั้งบวกและลบของแตละฝาย 5. ชวยใหคูเจรจาเขาใจธรรมชาติของขอพิพาทและเหตุผลที่ซอนอยู 6. สงเสริมใหคูเจรจาพิจารณาทางเลือก 7. ถามวิถีทางเลือกอื่นที่คิดวาดีที่สุดที่จะทําหากไมมาเจรจาหาขอตกลง (BATNA: Best Alternative To a Negotiated Agreement หรือ ทดตก : ทางเลือกอื่นที่ดีที่สุดแทนการหาขอตกลงจากการเจรจาไกลเกลี่ย) 6
8. ชวยใหคูเจรจาหาทางออกที่ตอบสนองความตองการทุกฝาย 9. ชวยคูเจรจารางขอตกลงที่เปนไปไดจากทางออกตาง ๆ 10. ปกปองความนาเชื่อถือของกระบวนการเจรจาไกลเกลี่ย 7.ยุทธวิธีของการไกลเกลี่ย (Mediation Strategies) อะไรบางที่ผูไกลเกลี่ยทําเมื่อไกลเกลี่ย ยุทธวิธีของการไกลเกลี่ยที่ใชในการไกลเกลี่ยระหวาง ประเทศประกอบดวย 3 วิธีคือ (Bercovitch, 2009) 1.ยุทธิวิธีการสื่อสารและอํานวยความสะดวก (Communication – Facilitation Strategies) เปน พฤติกรรมในระดับต่ําที่สุดของการแทรกแซง ผูไกลเกลี่ยใชบทบาทแบบตั้งรับ (Passive) ดวยการใหขอมูล แกคูกรณี เนนการสรางความรวมมือ (Facilitating Cooperation) มีการเขาไปควบคุมการไกลเกลี่ยคนกลาง นอยมาก เชน กรณีบทบาทการไกลเกลี่ยของนอรเวย ในขอตกลง Oslo (Oslo Agreement) ระหวางอิสราเอล และ PLO ในป 1993 ยุทธวิธีนี้เปรียบไดกับการเอื้ออํานวยใหคูกรณีไดมีโอกาสมาพูดคุยกัน และปลอยให กระบวนการพูดคุยเกิดขึ้นโดยคูกรณีเอง 2.ยุ ท ธิ วิ ธี ก ระบวนการ (Procedural Strategies) นั ก ไกล เ กลี่ ย ใช วิ ธี นี้ เ ป น การเข า ไปควบคุ ม กระบวนการไกลเกลี่ยมากยิ่งขึ้น โดยกําหนดโครงสรางของการประชุม การควบคุมผูสามารถมีอิทธิพลตอ กระบวนการ การเผยแพร ต อ สื่ อ มวลชน การให ข อ มู ล ข า วสาร การสื่ อ สาร ดั ง กรณี ข องบทบาทของ นิวซีแลนดใน Bougainville ในป 1995 ในการนําคูกรณีไปในคายนิวซีแลนด 3. ยุทธวิธีชี้แนะ (Directive Strategies) เปนรูปแบบการแทรกแซงที่เขมขนที่สุด ผูไกลเกลี่ยจะ สง ผลและควบคุ มต อเนื้อ หาของการเจรจาโดยการให ผลประโยชนต อคู กรณี ยุท ธวิธี เ ชน นี้เ ปน การมี เปาหมายในการเปลี่ยนแปลงประเด็น และพฤติกรรมของคูกรณี ดังเชนที่ Richard Holbrook เขาไปมีบทบาท กรณี Dayton การจะเลือกใชวิธีการใดในการไกลเกลี่ยคนกลางถึงจะเหมาะสมคงจะไมสามารถบอกได แตคง ขึ้นอยูกับผูไกลเกลี่ยแตละกรณี วาจะเลือกใชวิธีการแบบใด การใชทางเลือกใดยังขึ้นอยูกับความสัมพันธ (Relationship) ระหวางคูกรณี บริบทของความขัดแยง ประวัติศาสตรที่ผานมา แตก็อาจเปนไดวาความ ขัดแยงที่เขมขนมากๆ อาจตองการการแทรกแซงมากกวา (Intense Intervention) ความขัดแยงที่ไมมาก วิธีการที่ใชควบคุมและจัดการความขัดแยง เมเยอร (2553) เห็นวาหัวใจสําคัญของวิธีการที่นักไกลเกลี่ยใชควบคุมความขัดแยงไมใหขยายตัว มี 4 วิธี ประกอบดวย 1.เปลี่ยนแปลงโครงสรางของปฏิสัมพันธ เพื่อทําใหคูกรณีเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมความขัดแยง เปลี่ยนวิธีการนําเสนอประเด็นปญหา การสื่อสาร การแสดงความรูสึก ซึ่งคูขัดแยงจะผอนปรนพฤติกรรม ตอตานสวนใหญของตน 7
2.ใชความมุงมั่น วิสัยทัศนและใชความเปนมนุษยในการปฏิสัมพันธ นักไกลเกลี่ยตองสรางความ เชื่ อ มั่ น แสดงความมุ ง มั่ น ทุ ม เทให กั บ กระบวนการจั ด การความขั ด แย ง รวมถึ ง การแสดงวิ สั ย ทั ศ น ที่ สรางสรรคตอการแกไขความขัดแยง อีกทั้งการแสดงตัวตนของความเปนมนุษยที่มีความอบอุน อารมณขัน และมีความสามารถในการสานสัมพันธกับคูขัดแยง 3.ใชทักษะและดําเนินการเปนขั้นตอน ไดแกความสามารถในการสื่อสาร การวิเคราะหความ ขัดแยง การวางแผนจัดการความขัดแยง กําหนดขั้นตอนตางๆในการไกลเกลี่ย เชน การระบุประเด็นปญหา การคนหาความตองการ การสรางทางเลือก เปนตน 4.ใช ค า นิ ย มและจริ ย ธรรม นั ก ไกล เ กลี่ ย จะมี ม าตรฐานจริ ย ธรรมของตน เช น นั ก ไกล เ กลี่ ย โดยทั่วไปจะมุงมั่นชวยเหลือคูกรณีในการแสวงหาผลลัพธที่ตอบสนองความตองการของแตละฝายไดอยาง เหมาะสม ถื อ ได ว า จริ ย ธรรมนี้ เ ป น พื้ น ฐานสํ า หรั บ คู ก รณี ใ นการสร า งความเชื่ อ ถื อ และการสร า ง ความสัมพันธ 8.ปจจัยที่กระทบตอการเลือกยุทธวิธี (Factors Affecting the Choice of a Strategy) การจะใชยุทธวิธีแทรกแซง แกไขปญหาแบบใด วาจะเปนแบบเขมขน ปานกลางหรือนอย มีหลาย ปจจัย ปจจัยที่กระทบตอการเลือกทางเลือกใดในการไกลเกลี่ย ประกอบไปดวย (Bercovitch, 2009) 1.ความเขมขนของความขัดแยง (The Intensity of a Conflict) เปนปจจัยหลักที่กระทบตอการ จัดการความขัดแยง และรูปแบบที่ใชในการไกลเกลี่ย ความเขมขนของความขัดแยงพิจารณาไดจาก ความ รุนแรงที่เกิดขึ้น ระดับของการเปนปฏิปกษ จํานวนผูเสียชีวิต ระดับของความโกรธ และความเขมขนของ ความรูสึก รวมถึงประเภทหรือประเด็นผลประโยชน และมุมมองดานลบตอกันของคูกรณี Rubin (1980) เห็นวาเมื่อความขัดแยงต่ํา คูกรณีหวงเรื่อง “การซอมรั้วของตนเอง” และไมตองการบุคคลที่สามเขามา แทรกแซง คูกรณีตองการจัดการความขัดแยงดวยตัวเอง แตถาคูกรณีไมสามารถจัดการปญหาได นักไกล เกลี่ยจะเขามาชวยเรงกระบวนการเจรจา ในทางกลับกัน ความขัดแยงที่เขมขน จําเปนตองไมทําใหความ ขัดแยงขยายตัวออกไป นักไกลเกลี่ยจะตองใชการแทรกแซง สอดคลองกับที่เมเยอร (2553) เห็นวาคูกรณีจะ คอยจนกวาความขัดแยง รุนแรงขึ้นจนควบคุมไมได จึงจะแสวงหาความชวยเหลือจากภายนอก 2.ประเภทของประเด็นที่ขัดแยง (The Type of Issues In Conflict) ประเภทของประเด็นที่ขัดแยง จะสงผลตอการเลือกวิธีการใด เชน เปนความขัดแยงภายในรัฐหรือระหวางรัฐเมื่อเปนความขัดแยงภายในรัฐ ก็จะเนนไปที่ประเด็นอัตลักษณ อํานาจปกครองตนเอง (Autonomy) และเชื้อชาติ ประเด็นเหลานี้เปนเรื่อง ความรูสึก รวมถึงความกลัว ความไมพอใจ ความไมไววางใจ ซึ่งยากตอการไกลเกลี่ย นักไกลเกลี่ยอาจใช วิธีการเจรจาดวยการใชยุทธวิธีการสื่อสารและอํานวยความสะดวก เพื่อสรางความเชื่อมั่นและไววางใจ และ สรางสิ่งจูงใจใหนําไปสูการจัดการความขัดแยงดวยแนวทางสันติวิธี แตในทางตรงขาม ความขัดแยงใน ประเด็น ความมั่นคง ทรัพยากร การปองกันประเทศ เปนประเด็นที่ชัดเจนและงายกวาในการแกไข นักไกล 8
เกลี่ยอาจใชการกดดันเพื่อใหเกิดการยอมกันหรือขอตกลง ในประเด็นที่เห็นได ชัดเจน (Tangible) เพื่อ นําไปสูการแกไขความขัดแยงไดลุลวง 3.ลักษณะภายในของคูกรณี (The Internal Characteristics of The Parties) คูกรณีที่มีความ เหมือนกันในระบบการเมือง โครงสรางทางสังคม (ชาติพันธุ , วัฒนธรรม, ศาสนา) อาจจะยินดีใหความ รวมมือ แกไขความขัดแยงไดดีกวา ในทางกลับกันคูกรณีที่มีความแตกตางทางระบบการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม อาจจะไมไววางใจซึ่งกันและกัน อาจจะรูสึกวาอีกฝายคุกคามตออัตลักษณของอีกฝาย ผูไกลเกลี่ย อาจตองใชยุทธิวิธีการสื่อสาร สรางชองทางในการสื่อสาร ใหความรูตอคูกรณีในดานทักษะการเจรจา และ ชวยพวกเขามองเห็นเขาใจปญหาไดชัดเจนขึ้น 4.ความสัมพันธกอนหนาและประสบการณของคูกรณี (The Previous Relationship and Experience of The Parties) พิจารณาวาในอดีตมีความขัดแยงและการจัดการความขัดแยงหรือไม ความสั ม พั น ธ ใ นป จ จุ บั น ขึ้ น อยู กั บ ในอดี ต ว า มี ค วามสั ม พั น ธ ต อ กั น อย า งไรระหว า งคู ก รณี ในสภาพ บรรยากาศที่มีความเสี่ยง และไมแนนอน นักไกลเกลี่ยอาจอาจใชขอมูลขาวสารจากกอนหนานี้ หรือพิจารณา วาเคยมีการผูกมิตรตอกันหรือไม 5.ตําแหนงและอัตลักษณของผูไกลเกลี่ย (Mediator and Rank) ใชในการอธิบายตําแหนงที่เปน ทางการของผูไกลเกลี่ย อันสงผลตอการเลือกยุทธวิธีในการไกลเกลี่ย ผูไกลเกลี่ยบางคนอาจมีศักยภาพใน การใชทรัพยากร มีอํานาจและอิทธิพล แตผูไกลเกลี่ยบางคนก็มีแตเพียงชื่อเสียง แตไมมีอํานาจ ยุทธวิธีใน การไกลเกลี่ยแตกตางกันไปตามสถานะที่แตกตางกันของผูไกลเกลี่ย บางคนมีทรัพยากรเต็มที่ จึงใชยุทธวิธี แบบเขมขนที่สุด ในขณะที่องคการพัฒนาเอกชน (NGO) ใชไดเพียงยุทธวิธีการสื่อสาร ซึ่งไมสามารถมี ทรัพยากรที่จะใหคูกรณีได 6.การเริ่มตนและเวลาในการแทรกแซงการไกลเกลี่ย (The Initiation and Timing of Mediation Intervention) การไกลเกลี่ยเปนกระบวนการที่เนนความสมัครใจ การเริ่มหรือริเริ่มอาจเกิดขึ้นจาก คูกรณี เอง ผูไ กลเ กลี่ย หรือคู กรณีอื่น ๆ ใครจะเป น ผูริเ ริ่ม กระบวนการและเวลาใดอาจขึ้ นอยู กับ อํา นาจและ ความชอบธรรมในการไกลเกลี่ย 7.สภาพแวดลอมของการไกลเกลี่ย (The Mediation Environment) การเลือกสภาพแวดลอมใดใน การไกลเกลี่ย อาจจะกําหนดโดยความตองการของคูกรณี อํานาจของคูกรณี ทรัพยากรและเปาหมาย และ ความเต็มใจในการเจรจา รวมถึงการกดดันจากสื่อมวลชน 9. ความคิดของความสําเร็จในการไกลเกลี่ยคนกลาง (The Notion of Success in Mediation) เราจะทราบไดอยางไรวาการไกลเกลี่ยประสบความสําเร็จหรือไม? ขอตกลง Dayton ขอตกลง Oslo ถือวาประสบความสําเร็จแลวหรือไม? การพิจารณาหรือใหคํานิยามมีความแตกตางกันออกไป การไกล เกลี่ยระหวางประเทศไมไดเปนรูปแบบเดียว ไมไดมีกฎเกณฑเดียว การไกลเกลี่ยที่มีสถานนะจากปจเจก 9
(Individual mediators) อาจเนนที่วิธีการสื่อสาร และเนนที่การปฎิสัมพันธและสรางสภาพแวดลอมที่ดีขึ้น ในขณะที่การไกลเกลี่ยโดยผูมีอํานาจรัฐ (Mediating states) อาจตองการเห็นการเปลี่ยนแปลงในพฤติกรรม อยางไรก็ตาม การพิจารณาความสําเร็จสามารถทําไดทั้งจากความรูสึกที่เปนอัตวิสัยและตัวชี้วัดที่ชัดเจนที่ เปนภววิสัย (Objective) (Bercovitch, 2009) เกณฑอัตวิสัย (Subjective Criteria) เกณฑอัตวิสัยประกอบไปดวย 4 ปจจัยคือ ปจจัยแรก เนนที่มุมมองของคูกรณีหรือผูไกลเกลี่ย เมื่อ คูกรณีรูสึกวาพึงพอใจ (Satisfaction) ตอกระบวนการหรือผลลัพธของการไกลเกลี่ย หรือรูสึกวามีความเปน ธรรม หรือวาผลลัพธที่ไดถูกมองวาเปนธรรม หรือมีประสิทธิภาพ ความเปนธรรม (Fairness) อาจจับตอง ไมได แตนัก วิชาการหลายคนพยายามสรางตัวชี้วัดความเปนธรรม เชน กระบวนการที่เ ปนกลาง การ ควบคุมการโตเถียง ความเทาเทียม ความเห็นพองตองกันในผลลัพธ การเห็นพองตองกันในการยอมรับ บรรทัดฐาน นอกจากนี้ ยังรวมถึง การปรับปรุงกระบวนการ การเขาถึงขอมูล โอกาสที่เทาเทียมกันในการ แสดงความคิดเห็น ปจจัยที่สอง ความรูสึกหรือตระหนักวากระบวนการเปนธรรม (Perceive Fairness in Proceeding) ในกระบวนการจากคูกรณี คูกรณีตองเห็นวากระบวนการมีความเปนธรรม ถากระบวนการมี ความไมเปนธรรม ผลลัพธที่ไดก็จะถูกมองวาไมประสบความสําเร็จ บางครั้งอาจพิจารณาจากความพึง พอใจ (Participant Satisfaction ) เปนตัวชี้วัดความสําเร็จ ถาคูกรณีพึงพอใจกระบวนการหรือผลลัพธ พวก เขาก็จะเห็นวาประสบความสําเร็จ ปจจัยที่สามคือ คุณภาพของประสิทธิผล (Quality of Effectiveness) เปน รูปแบบใหมของพฤติกรรมที่เห็นพองตองกัน เกิดการเปลี่ยนแปลงในบางสิ่ง อยางนอยก็เปนไปในดานบวก เปนการเปลี่ยนแปลงจากความรุนแรงมาสูพฤติก รรมการไมใชความรุนแรง หรือการลงนามในบันทึก ขอตกลง การยอมรับการหยุดยิง การเห็นดวยกับกองกําลังรักษาสันติภาพของสหประชาชาติ หรือมาตรการ ตางๆ ปจจัยที่สี่คือ ประสิทธิภาพ (Efficiency) เนนที่กระบวนการ ประสิทธิภาพเนนที่ตนทุนของการจัดการ ความขัดแยง ทรัพยากรที่ใช และเวลา ขอตกลงที่ไดถาหากใชเวลาที่รวดเร็วเกินไป หรือเนิ่นนานเกินไปก็ ถือวาเปนปญหา ประสิทธิภาพจึงมีความสําคัญควบคูไปกับประสิทธิผล สรุปไดวามุมมองแบบอัตวิสัยนั้น ความเปนธรรม และการปรับปรุงบรรยากาศในการสรางความสัมพันธ ก็มีความสําคัญ การที่กลาววาเปนอัต วิสัยเนื่องจากขึ้นอยูกับ มุมมอง (Perception) ของคูกรณีในความขัดแยง เกณฑภววิสัย (Objective Criteria) เกณฑภววิสัยแตกตางจากมุมมองและความรูสึกของแตละบุคคล แตเนนที่ตัวชี้วัดที่ชัดเจน เห็นได ในเชิงประจักษ เชน เกิดความรุนแรงนอยลง การเสียชีวิตนอยลง พฤติกรรมหยุดการใชความรุนแรง คูกรณี มาสานเสวนากัน หรือขอตกลงที่ได เปนตน เกณฑแบบภววิสัยจับตองไดชัดเจน จากจํานวนเดือนที่ไดหยุด ยิง การลดจํานวนผูเสียชีวิตระหวางที่มีการไกลเกลี่ยคนกลาง การยอมรับกองกําลังของสหประชาชาติ หรือ มาตรการอื่นๆ 10
แตการใชแตเกณฑอัตวิสัยที่เห็นไดชัดเจนมาพิจารณา ก็อาจจะไมเพียงพอ เนื่องจากนักไกลเกลี่ย และคูกรณีมีความแตกตางกันในเปาหมายในใจ นักไกลเกลี่ยอาจจะเนนที่เนื้อหาสาระระหวางกัน หรืออาจ เนนที่บรรยากาศ สถานที่ บรรทัดฐานในการตัดสินใจ เปาหมายเหลานี้มีความแตกตางกันไป จึงควรประเมิน โดยเนนที่ผูมีสวนรวมในกระบวนการของแตละคน วามีเปาหมายอะไรและวัตถุประสงคใด นอกจากเกณฑอัตวิสัยและภววิสัยที่ไดกลาวมาขางตน ความสําเร็จของการไกลเกลี่ยคนกลางคือ อะไร แคทเธอรีน มอริส (2547) ผูเชี่ยวชาญในการจัดการความขัดแยงจากประเทศแคนาดา และเปนผูสอน ดานการจัดการความขัดแยงใน University of Victoria และจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ไดประมวลไวดังนี้ 1.การชนะหรือตนเองไดมากที่สุด 2.การแกปญหาชั่วคราว เชน การหยุดยิงจากการสูรบกัน 3.การไดขอตกลงที่มั่นคงและยั่งยืน 4.การทําในสิ่งที่ถูกตอง รวมถึงการชดใช หรือการซอมแซมปรับปรุง แกไข 5.การกลับมาคืนดีกันอยางถาวร 6.การสรางหรือพัฒนาสัมพันธภาพจนมีบรรยากาศที่ชวยใหการเจรจาดําเนินไปได ขณะที่เมเยอร (2553) เห็นวาการไกลเกลี่ยคนกลางที่ประสบความสําเร็จไมจําเปนตองบรรลุ ขอตกลงรวมกัน โดยเฉพาะในกรณีที่มีขอขัดแยงกันรุนแรง ยืดเยื้อ มีผูเกี่ยวของเปนจํานวนมาก การทํา ขอตกลงนั้นเปนเพียงขั้นตอนหนึ่งของกระบวนการแกไขปญหาความขัดแยง และตั้งขอสงสัยตอนักไกล เกลี่ยที่กลาวอางวาการไกลเกลี่ยสวนมากมักจะบรรลุขอตกลง อัตราความสําเร็จที่สูงเกินไปอาจเกิดขึ้นจาก การใชวิธีการบังคับก็เปนได แตอัตราความสําเร็จที่ต่ําเกินไปก็เปนปญหาเชนกัน เมเยอรเห็นวาเปาหมายของ การไกลเกลี่ยคนกลางนาจะเนนที่การชวยใหคูกรณีเขารวมการจัดการความขัดแยงไดอยางสรางสรรค และ การที่คูกรณีตระหนักวาตนตองการความชวยเหลือ ถือวาเปนที่มาแหงความสําเร็จที่สําคัญที่สุดของนักไกล เกลี่ย ไมวาจะมีการนิยามความสําเร็จแตกตางกันไป แตความสําเร็จของการไกลเกลี่ยคนกลางจะเกิดขึ้น ไดนาจะประกอบดวย 1.ความรูสึกพึงพอใจและรูสึกวากระบวนการมีความเปนธรรม 2.การเปลี่ยนแปลงจากความรุนแรงมาสูพฤติกรรมการไมใชความรุนแรง 3.ประสิทธิภาพทางดานเวลา และทรัพยากรที่ใช 4.การทําในสิ่งที่ถูกตอง รวมถึงการชดใช หรือการซอมแซมปรับปรุง จากผูที่กระทําผิด ผูที่กระทํา ผิดตองยอมรับวาไดทําผิดไป 5.การกลับมาคืนดีกัน โดยแกไขความสัมพันธที่แตกราวใหเกิดความเขาอกเขาใจกันมากขึ้น 6.การสรางหรือพัฒนาสัมพันธภาพจนมีบรรยากาศที่ชวยใหการเจรจาดําเนินไปได เนื่องจากผูที่ ขัดแยงกันมักจะมีอารมณทรี่ ุนแรงตอกัน การสรางบรรยากาศในการพูดคุยที่ดจี ึงมีความสําคัญมาก 11
7.การไดขอตกลงที่มั่นคงและยั่งยืน ซึ่งมาจากความคิด จากขอเสนอแนะของคูขัดแยงอยางแทจริง อันจะทําใหคกู รณีปฏิบัติตามขอตกลงนั้นอยางจริงจัง 10.บทสรุป บทความเรื่องการไกลเกลี่ยคนกลางและการแกไขความขัดแยง ทําใหเขาใจความหมายของการ ไกลเกลี่ยคนกลางวาเปนกระบวนการจัดการความขัดแยง ที่ไมใชการเจรจากันเองโดยตรง แตใชคนกลาง เขามาชวยเหลือ ซึ่งไดรับการยอมรับจากคูกรณี ไมเปนผูมีสวนไดสวนเสีย ไมมีอํานาจตัดสินใจ โดยคน กลางเขาไปแทรกแซง เปลี่ยนมุมมอง พฤติกรรมดวยการพูดคุยที่ไมใชการบังคับทางกายภาพหรือไมได บังคับใชทางกฎหมาย นอกจากนี้ บทความไดนําเสนอวาการไกลเกลี่ยคนกลาง เปนหนึ่งในแนวทางการ แกไขความขัดแยงดวยแนวทางสันติวิธีที่จะทําใหคูกรณีรูสึกวาไดรับความพึงพอใจ กลาวคือชนะ-ชนะทั้งคู และยังสามารถใชไดทั้งในระดับปจเจก ระดับรัฐ และระหวางประเทศ สําหรับแนวทางในการศึกษาการไกลเกลี่ยคนกลางนั้น สามารถศึกษาทางทฤษฎีหลายวิธีการทั้ง การศึกษาทฤษฎีเปนการทั่วไปกับการศึกษาอยางเฉพาะเจาะจงในแตละกรณี แนวทางแรก เปนการใช ทฤษฎีเพื่อเสนอแนะวา อะไรบางที่จะนําไปสูการเจรจาและการไกลเกลี่ยที่ดี และความขัดแยงจะไดรับการ แกไขไดอยางไร อีกแนวทางหนึ่ง เปนทฤษฎีที่มาจากการศึกษากรณีการไกลเกลี่ยตางๆ เนนวาแตละกรณีจะ มีความแตกตางกันไป ตามแตสภาพสังคม และไมมีทฤษฎีใดที่แนนอนหรือเปนสูตรที่ตายตัว อนึ่งการศึกษา แรงจูงใจของคนกลางและคูกรณีในการไกลเกลี่ย โดยเฉพาะอยางยิ่ง การไกลเกลี่ยระหวางประเทศ ไมได เปนเหตุผลเพียงมนุษยธรรมเทานั้น ผูไกลเกลี่ยอาจไมไดยึดแตประโยชนของคูกรณีเปนที่ตั้งเทานั้น แตอาจ มีผลประโยชนของผูไกลเกลี่ยรวมอยูดวยก็เปนได สําหรับคูกรณีก็อาจจะหวังใชคนกลางเปนเครื่องมือ โดย ใหคนกลางเขาขางฝายตนเอง ในประเด็นยุทธวิธีที่ใชในการจัดการความขัดแยง ประกอบดวยวิธีการใดบาง การทําหนาที่เปน เพียงผูอํานวยความสะดวกใหเกิดการพูดคุยกัน หรือจะเนนการแทรกแซงเนื้อหาการเจรจาโดยแลกกับ ผลประโยชน วิธีหลังนี้ผูไกลเกลี่ยจะมีทรัพยากรและอํานาจที่สามารถกําหนดทั้งเนื้อหาและกระบวนการได การจะเลือกใชวิธีการใดในการไกลเกลี่ยคนกลางถึงจะเหมาะสมคงจะไมสามารถบอกได แตคงขึ้นอยูกับผู ไกลเกลี่ยแตละกรณี วาจะเลือกใชวิธีการแบบใด การจะใชยุทธวิธีแทรกแซง แกไขปญหาแบบใด วาจะเปน แบบเขมขน ปานกลางหรือนอย ขึ้นอยูกับ ความขัดแยงเขมขนมากหรือไม ขัดแยงกันเรื่องอะไร คูกรณีมี ความเหมือนกันทางชาติพันธุ วัฒนธรรม ศาสนามากนอยเพียงใด ความสัมพันธตอกันกอนหนาดีหรือไม อํานาจและทรัพยากรของผูไกลเกลี่ยมีสูงหรือไม รวมถึง เวลาและสภาพแวดลอมที่เกี่ยวของ แตไมวาจะใชวิธีใดในการไกลเกลี่ยก็ตาม เราจะไมสามารถมองขามการนิยามความสําเร็จในการ ไกลเกลี่ยคนกลาง ซึ่งแมวาจะมีการใหคุณคาที่แตกตางกันออกไป แตอยางนอยก็จะมีลักษณะรวมกันถึง ความสําเร็จดังกลาว ซึ่งประกอบไปดวยเกณฑอัตวิสัยและภววิสัย เกณฑอัตวิสัยเปนมุมมองและความรูสึก 12
ของแตละบุคคล ประกอบดวย 1)ความรูสึกวาพึงพอใจของคูกรณี 2) ความรูสึกหรือตระหนักวากระบวนการ เปนธรรม กลาวคือ คูกรณีตองเห็นวากระบวนการมีความเปนธรรม 3) คุณภาพของประสิทธิผล เปนการ เปลี่ยนแปลงจากความรุนแรงมาสูพฤติกรรมการไมใชความรุนแรง เชน การลงนามในบันทึกขอตกลง การ ยอมรับการหยุดยิง เปนตน 4)ประสิทธิภาพ เนนที่ตนทุนของการจัดการความขัดแยง ทรัพยากรที่ใช และ เวลา ขอตกลงที่ไดถาหากใชเวลาที่รวดเร็วเกินไป หรือเนิ่นนานเกินไปก็ถือวาเปนปญหา สําหรับเกณฑภว วิสัยแตกตางจากมุมมองและความรูสึกของแตละบุคคล แตเนนที่ตัวชี้วัดที่ชัดเจน เห็นไดในเชิงประจักษ เชน เกิดความรุนแรงนอยลง การเสียชีวิตนอยลง พฤติกรรมหยุดการใชความรุนแรง คูกรณีมาสานเสวนากัน หรือ ขอตกลงที่ได เปนตน บรรณานุกรม ฟชเชอร, โรเจอร และ ยูริ, วิลเลียม. (2545). กลยุทธการเจรจาตอรอง. (ดร.กองเกียรติ โอภาสวงการ). กรุงเทพฯ: ซีเอ็ดยูเคชั่น. มอริส, แคธเธอรีน. (2547). การจัดการความขัดแยงและการขอโทษ. (วันชัย วัฒนศัพท,ผูแปล). กรุงเทพฯ: โรงพิมพศาลาแดง. เมเยอร , เบอรนารด . (2553). พลวัตรการจัดการความขัดแยง. (นายแพทยบรรพต ตนธีรวงศ, ผูแปล). กรุงเทพฯ: คบไฟ. ยูริ, วิลเลียม. (2544). เอาชนะคําวาไมใชเรื่องยาก. (วันชัย วัฒนศัพท, ผูแปล). ขอนแกน: ศิริภัณฑออฟเซ็ท. ยูริ, วิลเลียม. (2547). กลยุทธการสมานไมตรีเพื่อบรรลุสันติรวมกัน. (เบญจรัตน แซฉั่ว,ผูแปล). กรุงเทพฯ: สํานักพิมพสวนเงินมีมา. วันชัย วัฒนศัพท. (2550). ความขัดแยง: หลักการและเครื่องมือแกปญหา....พิมพครั้งที่ 3. ขอนแกน: ศิริ ภัณฑออฟเซ็ท. ศูนยสันติวิธีและธรรมาภิบาล สถาบันพระปกเกลา. (2547). ศัพทบัญญัติเกี่ยวกับการแกปญหาและความ ขัดแยง. กรุงเทพฯ: ศูนยการพิมพแกนจันทร จํากัด. Bercovitch, Jacob, Victor Kremenyuk, and I. William Zartman (2009). The Sage Handbook of Conflict Resolution. London: SAGE Publications Ltd. Bercovitch, Jacob. (2009). “Mediation and Conflict Resolution” In The Sage Handbook of Conflict Resolution. eds. Bercovitch, Jacob., Kremenyuk, Victor and Zartman, I. William. 2009. London: SAGE Publications Ltd. Lewicki, Roy.J, David M. Saunders, and John W. Minton. (2001). Essentials of Negotiation, New York. Irwin/Mcgraw-Hill. 13