M_i_Rosja_2_1:Milosz i Rosja_2 1/2/2012 10:21 PM Strona 23
Wstęp. Marek Kornat. Czesława Miłosza spotkania z Rosją
droycia: „Zosia Romanowicz wzięła to, co mówiłem o łagrach, dosłownie. La pauvre”57. „Że też muszę być karany za moje przekorne wygłupy” — pisał w innym miejscu58. Na swoisty dydaktyzm mieszkańców pragnących go dokształcić odpowiadał przekorą. Po przeczytaniu Autobiografii na cztery ręce Giedroycia napisał do niego list z pewnym wyrzutem: „Co prawda na wieczne czasy już zostanę jako ten, który nie wierzył w istnienie sowieckich łagrów i który miękko odnosił się do stalinizmu, ale trudno za dużo żądać od życia”59. Wielokrotnie Miłosz będzie pisał o zasadniczym niezrozumieniu położenia intelektualistów w obliczu Nowej Wiary. Dramat intelektualisty w krajach demokracji ludowej polega na tym, że jego przeznaczenie rozgrywa się poza współczuciem świata”, a Zachód uważa ich za „stalinistów z przekonania” — pisał Miłosz w eseju Wielkie pokuszenie (La grande tentation) w drugiej połowie roku 1951, a będącym zarysem przyszłego Zniewolonego umysłu60. Później poeta będzie jeszcze niejednokrotnie powracał do tej sprawy, zwracając się przeciwko tezie o zaślepieniu i ignorancji intelektualistów polskich w sprawach sowieckiej Rosji. „Byli zaślepieni, bo tak im było wygodniej, a potem przejrzeli”, to teza, która „nadal pokutuje, jakby wolno było mówić o nas jak o Francuzach i Anglikach. W Warszawie rozporządzałem niezłymi informacjami o archipelagu Gułag, czyli nie musiałem czekać, aż oświeci mnie kilka dziesiątków lat później Sołżenicyn”61. W zapiskach z roku 1987, jakie złożyły się na Rok myśliwego, Miłosz zanotował: „Czy oni nie przesadzają dzisiaj, krzycząc o niemoralności tych, co wtedy poszli komunizmowi służyć? I wydziwiając na ich zaślepienie, bo tam miliony było gnojonych na śmierć w gułagach, a tutaj ody do radości, entuzjazm nowego życia, «nowego człowieka»?”62. Inny pogląd Miłosza to teza o częstym braku zrozumienia realiów historycznych w formułowaniu ocen ludzkich postaw z epoki Zniewolonego umysłu. Czasy te oceniamy z dzisiejszej perspektywy, z dzisiejszego punktu widzenia, kiedy dokonał się krach nie tylko Nowej Wiary, ale i systemu sowieckiego. „W roku 1945 nie było żadnych danych, które by mogły uzasadnić emigrację jako akt polityczny, chyba że ktoś nie chciał rozumować 23