SKAZANY NA ŚMIERĆ DROGA KRZYŻOWA
SPIS TREŚCI
SPIS TREŚCI Rozdział I - Droga Krzyżowa Wstęp ............................................................................................8 Ewangelia wg św. Jana ...............................................................15 Droga Krzyżowa ........................................................................ 28 Kardynał Stefan Wyszyński - Rozważania Drogi Krzyżowej .................................................43 Rozdział II - Gorzkie Żale Wstęp ..............................................................................................75 Gorzkie Żale - Nabożeństwo .........................................................79 Rozdział III - Pieśni Wielkopostne Ach, mój Jezu ukochany ................................................................94 Ach, mój Jezu, jak Ty klęczysz w Ogrojcu zekrwawiony ..............94 Bądź mi litościw, Boże nieskończony ............................................95 Jezu Chryste, Panie miły ................................................................95 Króla wznoszą się znamiona .........................................................96 Krzyżu Chrystusa, bądźże pochwalony ........................................97 Krzyżu święty nade wszystko ........................................................98 Lament Chrystusa Pana na krzyżu wiszącego na niewdzięczność ludzką .............................................................98 Ludu, mój ludu, cóżem ci uczynił? ...............................................99 O Krwi najdroższa, o Krwi odkupienia .......................................101 Ogrodzie Oliwny widok w tobie dziwny ......................................101 Płaczcie Anieli, płaczcie Duchy święte .........................................102 Rozpłyńcie się me źrenice ............................................................103 Stała Matka boleściwa .................................................................104 W krzyżu cierpienie, w krzyżu zbawienie ..................................104 Wisi na krzyżu Pan Stwórca nieba .............................................105
3
ROZDZIAŁ I DROGA KRZYŻOWA
Johann Friedrich Overbeck, Chrystus na G贸rze Oliwnej (1827/33), Kunsthalle w Hamburgu, Niemcy.
WSTĘP W Kościele katolickim Droga Krzyżowa jest nabożeństwem wielkopostnym o charakterze adoracyjnym, polegającym na symbolicznym odtworzeniu drogi Jezusa Chrystusa na Golgotę. Nazwa ta używana jest też w kontekście samej męki Chrystusa, stacji jako wizerunków drogi krzyżowej, przedstawienia pasyjnego bądź czwartej tajemnicy części bolesnej różańca świętego. HISTORIA Tradycja odprawiania Drogi Krzyżowej wywodzi się z Jerozolimy. Tam pierwsi chrześcijanie otaczali czcią święte miejsca. Według apokryfu „De transitu Mariae” z V wieku, sama Maryja nawiedzała miejsca związane z męką i śmiercią Chrystusa. Dla Europejczyków wielkim przeżyciem okazało się poznanie miejsc Męki Pańskiej podczas wypraw krzyżowych. Szczególnie dwa nowo utworzone zakony posługujące ludziom w miastach – franciszkański i dominikański – zaczęły wówczas organizować tzw. nabożeństwa upadków Jezusa. W średniowieczu rozpowszechnili ją przede wszystkim franciszkanie, którzy podczas oprowadzania pątników zatrzymywali się przy stacjach przedstawiających historię śmierci Jezusa. Kiedy franciszkanie w I połowie XIV wieku przejęli opiekę nad sanktuariami jerozolimskimi rozwinął się kult „dróg”, czyli przejścia Chrystusa z pretorium Piłata – gdzie zapadł wyrok, na Golgotę – gdzie został on wykonany. Z połączenia tych dwóch nabożeństw powstały stacje Drogi Krzyżowej. Nazwę tego nabożeństwa wprowadził w 1458 roku Wiliam Wey. Na upowszechnienie Drogi Krzyżowej miały wpływ odpusty nadane przez Stolicę Apostolską dzięki staraniom franciszkanów. W 1931 roku Pius XI udzielił chorym i więźniom
8
ROZDZIAŁ I - WSTĘP
pozwolenia na odprawienie jej przed krzyżem. Z kolei według Pawła VI do istoty nabożeństwa należy rozważanie męki Pańskiej przy 14 erygowanych krzyżach, co daje możliwość uzyskania odpustu zupełnego za jej odprawienie. Pielgrzymi po powrocie z Ziemi Świętej do domu starali się stworzyć namiastkę Jerozolimy, by łatwiej odczuć to, co przeżywali w miejscu Męki Zbawiciela. W XV wieku w całej Europie rozpoczęto zatem wznosić budowle przypominające te w Jerozolimie. Nazywano je kalwariami.
Rogier van der Weyden, Zdjęcie z krzyża (pomiędzy 1435 a 1438), Muzeum Prado w Madrycie, Hiszpania.
Pierwsza Kalwaria powstała w latach 1405-1420 w południowej Hiszpanii. Założył ją dominikanin, błogosławiony Alvaro z Kordoby w górach Sierra Morena. Następne Kalwarie stanowiły coraz większe obiekty sakralne, np. Kalwaria w Plougastel w Bretanii miała aż 200 kaplic i figur.
9
W Polsce Droga Krzyżowa stała się popularnym nabożeństwem w XVI wieku. Pierwsza Kalwaria w naszym kraju powstała dzięki wojewodzie krakowskiemu Mikołajowi Zebrzydowskiemu, który w 1605 roku przeczytał książkę Chrystiana Adrichomiusa, opisującą Jerozolimę w czasach Chrystusa. Były tam wyliczone miejsca uświęcone męką Jezusa oraz podane odległości między poszczególnymi miejscami. Autor zachęcał czytelników, aby takie stacje odtwarzali koło swych domów i tam rozważali cierpienia Chrystusa. W dobrach Zebrzydowskiego, mieszkającego wówczas w zamku w Lanckoronie, było znaczne podobieństwo terenu do położenia Jerozolimy. Sąsiednia Góra Żarek przypominała wojewodzie wzgórze Golgoty, rzeczka Skawinka – jerozolimski potok Cedron, Góra Lanckorońska Górę Oliwną. W pomiarach i ustawieniu poszczególnych stacji pomógł mu ksiądz Feliks Żebrowski, wychowawca syna wojewody. W tych miejscach w następnych latach budowano później kaplice. Nie wszystko dało się odtworzyć dokładnie tak, jak w Jerozolimie. Odległości między poszczególnymi miejscami były zwykle dłuższe, ale Zebrzydowski wychodził z założenia, że „za jeden krok Chrystusa winniśmy zrobić i dziesięć”. Jan Paweł II odprawiał drogę krzyżową w każdy piątek przez cały rok i codziennie w Wielkim Poście. ROZWAŻANIA MĘKI PAŃSKIEJ
10
Droga Krzyżowa powstała z chęci kroczenia śladami Jezusa Chrystusa. Celem jej odprawiania zawsze było okazanie współczucia dla umęczonego Chrystusa i pragnienie uczestnictwa w Jego cierpieniach. Chodzi tu także o zrozumienie sensu cierpienia dla zbawienia ludzi. Kulminacyjny punkt Drogi Krzyżowej – śmierć na krzyżu – budzi w chrześcijaninie nadzieję na to,
ROZDZIAŁ I - WSTĘP
że między ofiarą krzyża a historią ludzkości zachodzi głęboka relacja zbawcza. Nabożeństwo to domaga się od człowieka podjęcia decyzji właściwego postępowania każdego dnia. Chrystus uczy samozaparcia i ofiary w duchu miłości, niesienia na Jego wzór krzyża
Jan van Dornicke, Tryptyk: Chrystus niosący krzyż, Ukrzyżowanie, Złożenie do grobu (ok. 1520), Muzeum Sztuki w São Paulo, Brazylia.
codziennych zadań i obowiązków, przez co ludzkie cierpienie nabiera sensu. Rozważanie treści kolejnych stacji ma pobudzić do osobistej rewizji życia. Każde z wydarzeń Drogi Krzyżowej jest zaproszeniem, by współpracować z Bożą łaską. Towarzyszy temu gotowość do współudziału w śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa i bycia nowym człowiekiem skłonnym do nawrócenia się i pokuty.
11
STACJE DROGI KRZYŻOWEJ Stacje Drogi Krzyżowej to nie tylko odtworzenie wydarzeń z ostatnich dni Chrystusa. Mają one swą bogatą symbolikę. Dla katolików są również podstawą rozważań medytacyjnych dotyczących m.in. tego, czym jest prawda, miłość... Obecnie męka Pańska rozważana jest w 14 symbolicznych stacjach, ponieważ jednak Pismo Święte nie zawiera dokładnej trasy Drogi Krzyżowej, to początkowo liczba stacji nie była ustalona. Było ich 7, 9, 12, 18 itd. Różnie umieszczano również punkt wyjścia nabożeństwa (Wieczernik, Ogrójec, pałac Piłata). Liczbę 14 stacji ustalono w XVII wieku. Nie wszystkie spośród 14 stacji mają swą podstawę w ewangelicznych opisach męki Pańskiej. Tylko 8 z nich ma jednoznaczne odzwierciedlenie w Biblii. Stacje 3, 4, 6, 7 i 9 nie są potwierdzone przez Biblię. W szczególności nic nie wskazuje na to, że stacja 6 była znana przed średniowieczem. Z kolei stacja 13 jest tylko upiększeniem zapisu biblijnego, według którego Józef z Arymatei ściągnął ciało Jezusa z krzyża i pogrzebał je. Dopiero w XI-XIII wieku w związku z wyprawami krzyżowymi wyodrębniono poszczególne stacje Drogi Krzyżowej. Na Zachodzie kult ten kształtował się już od czasów średniowiecza. W obecnej postaci Droga Krzyżowa została ukształtowana w XVIII wieku. W kościołach katolickich Droga Krzyżowa przedstawiana jest w obrazach lub rzeźbach rozmieszczonych na ścianach bocznych świątyni.
12
ROZDZIAŁ I - WSTĘP
Formę nabożeństwa reguluje Czwarte Wydanie „Enchiridion Indulgentiarum” (promulgowane przez Pawła VI): I. Pobożne ćwiczenia należy odprawiać przed stacjami Drogi Krzyżowej prawnie erygowanymi. II. Do erygowania prawdziwej Drogi Krzyżowej wymaga się 14 stacji krzyżów, przy których zwykło się zamieszczać z pożytkiem tyleż obrazów, przedstawiających stacje jerozolimskie. III. Zgodnie z powszechnie przyjętym zwyczajem pobożna praktyka składa się z czternastu pobożnych czytań, do których dodaje się pewne wezwania modlitewne. Obecnie bardzo często pojawia się także 15 stacja, czyli Zmartwychwstanie, która, jak wierzą katolicy, nadaje sens całej ofierze Jezusa. W Wielki Piątek 1991 roku papież Jan Paweł II zainicjował nową formę nabożeństwa, nazwanego biblijną Drogą Krzyżową. Kilkakrotnie celebrował Drogę Krzyżową w tej formie w Koloseum. Ta wersja została napisana w oparciu wyłącznie o Pismo Święte. W 2007 roku papież Benedykt XVI zatwierdził tę listę stacji do medytacji i publicznego odprawiania. 1. Jezus w Ogrodzie Oliwnym. 2. Jezus zdradzony przez Judasza. 3. Jezus skazany przez Sanhedryn. 4. Piotr wypiera się Jezusa. 5. Jezus sądzony przez Piłata. 6. Jezus biczowany i koronowany cierniem. 7. Jezus bierze krzyż na swe ramiona. 8. Szymon z Cyreny pomaga nieść krzyż Jezusowi. 9. Jezus spotyka niewiasty jerozolimskie. 10. Jezus przybity do krzyża.
13
11. 12. 13. 14.
Jezus obiecuje swoje Królestwo żałującemu łotrowi. Matka i umiłowany uczeń pod krzyżem Jezusa. Jezus umiera na krzyżu. Jezus zdjęty z krzyża i złożony do grobu.
Po każdym wezwaniu (Stacja...) istnieje zwyczaj klękania i mówienia: „Kłaniamy Ci się, Panie Jezu Chryste, i błogosławimy Tobie”, lud odpowiada: „...Żeś przez Krzyż i Mękę swoją odkupił świat” lub „...Żeś przez Krzyż swój święty świat odkupić raczył”.
14
Hans Multscher, Chrystus przed Piłatem, skrzydło ołtarza Wurzach (1437), Galeria Malarstwa w Berlinie, Niemcy.