Bomen op Bomen op het plein het plein Buiten spelen is een must, voor de gezondheid, voor de sociale contacten, om beter te kunnen denken … Kom dus niet aan de pauze! Toch maakt het nog heel wat uit of kinderen die frisse neus op een grijs of op een groen speelplein opdoen. Hoezo moeten kinderen meer naar buiten? Binnenspelende kinderen bewegen ook en raken dan toch ook hun energie kwijt? Klopt, maar buiten biedt veel meer dan dat. Tijdens het buitenspelen wordt er ook sociaal van alles geleerd. Omgaan met ‘vreemde’ kinderen, nieuwe vrienden maken, op je beurt wachten, grote ruimtes overwinnen en wilde spelletjes spelen die binnen niet getolereerd worden. Buiten biedt veel meer onverwachte mogelijkheden en dat prikkelt de creativiteit. En wist je dat buiten spelen ook een positief effect heeft op de cognitieve ontwikkeling? Denk maar eens aan de woordenschat van een kind (niet altijd netjes, maar je moet toch mee met de buitenwereld). Ook het geheugen en de concentratie varen er wel bij: na het buiten zijn blijkt de concentratie zich zonder veel moeite te herstellen en ook herstelt het kind zich sneller bij vermoeidheid en stress. Maar ze worden zo vies! Ja. Dat is zo. Kinderen komen bij het buitenspelen in contact met modder, vuil en ziekteverwekkers. Dit is niet meteen iets om over in paniek te raken, maar juist iets om blij van te worden. Buiten spelen heeft namelijk een positief effect op het immuumsysteem van het kind. Juist kinderen die op jonge leeftijd in aanraking komen met ‘vuil’ ontwikkelen minder allergieën. Buiten spelen is dus een onmisbaar element in de ontwikkeling en opvoeding van een kind.
Grijs of groen Kinderen kunnen op veel verschillende manieren spelen. 28
educare | maart 2013
Tijdens het buitenspelen zie je al deze verschillende vormen van spel. Maar er is een groot verschil tussen de manieren van spelen op een groen en op een grijs schoolplein. Op tegels spelen kinderen vooral regelspellen als voetbal en tikkertje. De meisjes zijn sociaal bezig: ze praten of hangen wat. De jongens domineren het plein met hun geraas. Op een groen speelplein verandert dit: de meisjes gaan op ontdekkingstocht, de jongens gaan bouwen met takken, stenen of modder en zowel jongens als meisjes gaan de uitdaging aan om te klimmen of slootje te springen. Op een groen schoolplein wordt over het algemeen niet méér bewogen, maar er wordt door méér kinderen bewogen en op andere manieren gespeeld.
Elf basisbehoeftes In Nederland zijn er geen criteria voor het inrichten van een schoolplein. De wet schrijft alleen voor dat er een oppervlakte van drie vierkante meter per kind beschikbaar moet zijn. De Duitse pedagoog Otto Herz heeft in 1997 al gepleit dat er vanuit de behoefte van het kind gedacht moet worden. Hij stelde een lijst samen van elf basisbehoeften, waaronder rusten, bewegen, risico’s ondergaan en verantwoordelijkheid nemen. De kunst is om het plein zo in te richten dat de kinderen geen last hebben van elkaars speelgedrag. Inmiddels heeft Duitsland criteria opgesteld waaraan een groen schoolplein moet voldoen, zoals diversiteit, ontwikkelingspotentie en beleefbaarheid. De natuur op het plein
p
Tekst Maarten Schepen Beeld Erica Janse
Laat onze kinderen genieten van wat de natuur te bieden heeft
moet tot spel verleiden, zoals een wilgentunnel, zand en een waterstroompje.
Natuur-lijk onmisbaar Spelen in een natuurlijke omgeving is dus onmisbaar tijdens het opgroeien van een kind. Omdat het buitenspelen op straat en in de vrije tijd steeds meer in de verdrukking komt, moet dit op school worden rechtgetrokken en hoe kan dit mooier dan op een groen schoolplein? Hier zien we kinderen anders bewegen, meisjes meer bewegen en jongens gaan nog meer op ontdekkingstocht. Ook in dat stille jongetje komt beweging, want er zijn ook andere dingen te doen en te ontdekken dan alleen het voetballen. Dat meisje dat loopt te hangen bij het klimrek kan opgelucht ademen: op het groene schoolplein kan ze naar hartelust klimmen en klauteren. Waar wachten we nog op? Laat kinderen genieten van wat de natuur te bieden heeft en maak ruimte voor Bomen op het plein!
Over de auteur Maarten Schepen is student Tuin- en Landschapsinrichting aan de Hogeschool Van Hall Larenstein. Hij schreef dit artikel naar aanleiding van een onderzoek in het kader van de minor Mens en Natuur aan deze hogeschool. De minor gaat in op de relatie tussen mens en natuur. Als oud-Pabostudent was het voor hem een uitgelezen kans om de onderwijswereld en de ontwerpwereld te verenigen.
Weg met die tegels? In EducarePlus vind je praktische handleidingen en resultaten van onderzoeken.
educare | maart 2013
29
Risico’s leren je leven ‘Er is altijd een zeker risico als je leeft. En hoe meer je leeft, hoe meer risico er is.’ Henrik Ibsen
30
educare | maart 2013
Tekst Alberthe Papma Beeld Willem Blanken
Iedereen gunt kinderen een veilige (leef)omgeving waarin ze zich naar eigen vermogen kunnen ontwikkelen en ontplooien. Maar soms lijkt het wel of we alle risico’s voor kinderen willen afdekken. Is er sprake van overbezorgd ‘opvoederschap’ en ontnemen we kinderen daarmee niet ongewild hun mogelijkheden voor groei? ‘Helikopterouders’ worden ze wel genoemd: ouders die hun kinderen willen beschermen tegen alle gevaren die het leven maar kan bieden. Als een helikopter hangen ze boven hun kinderen om alles in de gaten te houden en eventuele risico’s meteen de kop in te drukken. Vooral moeders schijnen zich aan dit gedrag schuldig te maken. Natuurlijk wil iedere ouder haar kind veiligheid en bescherming bieden tegen gevaar. Ook ik, toch een fervent bomenklimmer in mijn jeugd, heb wel eens met kloppend hart onder een boom gestaan terwijl mijn dochter/zoons onbekommerd al hoger en hoger klommen. Tegelijkertijd zal ik ook nooit hun trotse blik vergeten toen ze weer heelhuids beneden waren. Loslaten is soms moeilijk maar levert veel op. Kinderen ontdekken nu eenmaal de wereld door te onderzoek en te experimenteren en hebben uitdagingen en grenzen nodig. Risico’s bieden kinderen rijke ervaringen en mogelijkheden tot groei. Soms verwordt gezonde bezorgdheid tot bemoeizucht en betutteling. En krijgen ouders die besluiten hun kinderen vanaf jonge leeftijd eigen verantwoordelijkheid te gunnen al gauw het etiket ‘onverantwoordelijk’ of ‘slechte opvoeder’ opgeplakt. Dat ondervond ook Lenore Skenazy, een Amerikaanse journalist die een column schreef over het feit dat ze haar 9-jarige zoon het ritje met de metro naar huis zelf liet maken, omdat ze voelde dat hij daar aan toe was. Een golf van verontwaardiging stak op, er werd gesproken over verwaarlozing en over het bewust loslaten van een kind in een gevaarlijke en gewelddadige wereld. Skenazy, inmiddels betiteld als ‘America’s Worst Mom’ ging vervolgens op onderzoek uit en ontdekte dat de wereld weliswaar erg is veranderd, maar niet zo heel veel gevaarlijker is dan een generatie geleden. Het zijn vooral de opvoeders die veel banger zijn geworden, daarin vaak gevoed door sensationele mediaverhalen. Ze schreef er een scherp en vermakelijk boek over, Free Range Kids, waarin ze betoogt dat ‘helikopterouderschap’ leidt tot een lege kindertijd. Skenazy’s actie groeide in Amerika uit tot een heuse Free-Range beweging. Skenazy is bepaald niet uniek in haar visie dat het verstandig omgaan met reële risico’s juist kansen biedt voor de ontwikkeling van kinderen. Al eerder schreven de Britse Helen Tovey en Tim Gill en de Noorse Helene Guldberg boeiende boeken over het belang van vrij (buiten)spel voor een gezonde ontwikkeling van kinderen en de vaak krampachtige wijze
waarop ouders en maatschappij omgaan met risico’s. Door kinderen te veel te beschermen leren ze niet om te gaan met potentieel gevaarlijke situaties, mensen en materialen. En bovendien getuigt het niet alleen van weinig vertrouwen in medemensen als potentieel vangnet en maar ook in kinderen zelf. Dat vindt Gever Tulley ook. Geïnspireerd vanuit het geluk zelf op te groeien in een landelijke omgeving vol mogelijkheden en uitdagingen en met ouders die hem de vrijheid boden die wereld te verkennen, organiseert hij ‘klooikampen’ voor kinderen en schreef hij 50 dangerous things (you should let your children do). Juist door kinderen te leren om te gaan met gevaarlijke dingen, worden ze weerbaar en krijgen ze verantwoordelijkheidsgevoel. Haal de zakmessen maar tevoorschijn! Hoewel we onze Nederlandse situatie niet echt kunnen vergelijken met die in Amerika, en ons land evenals de Scandinavische landen zelfs wordt geroemd om de vrijheid die we onze kinderen gunnen, speelt ook hier nog maar zo’n 10% van de kinderen regelmatig onbegeleid in de natuur. Ter vergelijking: zo’n 30 jaar geleden was dat nog 50%. En daarmee doen we onze kinderen tekort. Een maatschappij die alle risico’s voor kinderen probeert af te dekken, ontneemt hen niet alleen hun bewegingsvrijheid maar belemmert hen in de mogelijkheden uit te groeien tot verantwoordelijke en gelukkige volwassenen. Immers, wie als kind leert om risico’s in te schatten en er op een verstandige manier mee om te gaan, zal later beter bestand blijken tegen de grilligheden van het leven.
Meer lezen? • No Fear. Growing up in a Risk-averse Society, Tim Gill, Calouste Gulbenkian Foundation, 2007 • Reclaiming Childhood. Freedom and Play in an Age of Fear, Helene Guldberg, Taylor & Francis Ltd, 2009 • Laat ze buiten spelen. Pleidooi voor gezonde risico’s, Helen Tovey, Garant, 2010 • Free-Range Kids. How to Raise Safe, Self-Reliant Children (Without Going Nuts with Worry), Lenore Skenazy, John Wiley and Sons Ltd, 2010
educare | maart 2013
31
Omhoog! Vanaf je geboorte wil je klimmen. Je grijpt je vast aan een vinger, de haren van je moeder of de snor van je vader: omhoog! Zodra je kunt lopen klim je op alles wat hoger is dan jijzelf. Een boom met een zijtak op handhoogte is een uitdaging, een muur met uitstekende stenen moet getest worden als klimwand. Fijn dat de gemeente overal klimrekken neerzet, maar als je daar bovenuit groeit moet je je klimspieren toch elders oefenen ‌
32
educare | maart 2013
• Kinderen doen wat
binnen hun be-reik
is … letterlijk en figuurlijk! • Leer kinderen
goed klimmen, in plaats van
het te verbieden. Kijk toe, geef aanwijzingen en geef
vertrouwen. • Goed leren vallen is net zo belangrijk, hen je
want niemand is een goede klimmer geworden zonder
Tekst Marijke Sluijter Beeld Arno Kerkdijk
ooit te vallen. • Forceer niets, maak niet bang en
waardeer
iedere poging … ook de niet geslaagde … • Leer kinderen dat je in de oksels van de takken het veiligst staat; daar is de boom het sterkst. •
Vuistregel: een tak is sterk genoeg om je te dragen als hij zo dik is als je pols. Dat is geen wet van
Meer lezen? Wat mag…? Wat kan…? Dilemma’s bij het spelen, Marianne de Valck, Uitgeverij Elsevier, 2010
Meden en Perzen: altijd zorgvuldig testen voor je gaat staan.
educare | maart 2013
33
Dit artikel kreeg je van Educare! Educare is een tijdschrift over opvoeden en onderwijzen vanuit verbondenheid. Het wordt uitgegeven door Stichting Universele Opvoeding en verschijnt 5x per jaar. Ieder nummer bevat een uitneembaar katern met praktische oefeningen en informatie die je thuis en/of in de klas kunt uitvoeren. Wanneer je op de hoogte wilt blijven van nieuws over opvoeding en onderwijs in verbondenheid, dan kun je je inschrijven op onze digitale nieuwsbrief. We sturen je dan ook bericht wanneer de nieuwe Educare (het tijdschrift) uitkomt. We gebruiken de nieuwsbrief tevens voor nieuws wat niet in het tijdschrift gedrukt kon worden en om je op de hoogte te houden van ontwikkelingen op onze websites. Schrijf je nu in op de nieuwsbrief en ontvang direct 6 Educare katernen (pdf):
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Leren met Hart Focus Schatgraven in jezelf Verrassend tekenen Opgroeien in verbondenheid Leren kun je leren De rol van spiegelneuronen
Je vindt het inschrijfformulier op onze homepage op www.educare.nl Op onze website kun je ook een abonnement afsluiten op het tijdschrift zelf of ter kennismaking een proefnummer aanvragen. De websites van Stichting Universele Opvoeding: www.educare.nl – alles over het tijdschrift Educare www.opvoedingsboek.nl – wekelijks een boekbespreking... www.opgroeieninverbondenheid.nl – wekelijks een praktische tip... opvoedingenonderwijs.ning.com – digitale ontmoetingsplaats voor leden Copyrights van alle teksten en foto’s in deze pdf berusten bij Stichting Universele Opvoeding en de respectievelijke auteurs en fotografen. Je mag er niets uit kopiëren zonder hier vooraf toestemming voor te vragen. Je mag wèl deze pdf in zijn geheel doorgeven aan vrienden en/of collega’s van wie je denkt dat ze belangstelling hebben voor de inhoud ervan. St. Universele Opvoeding – Hendrik Marsmanweg 16 – 4103 WS Culemborg – redactie@educare.nl