straategie Dé informatiebron voor betonnen bestratingsmaterialen en straataankleding
augustus 2006
Vat op variatie in Vathorst
Guido van Woerkom, hoofddirecteur ANWB:
‘Duidelijkheid belangrijker dan uniformiteit bij inrichting’
Moderne revival van gewassen grindtegel
Boulevard Katwijk met duinlandschap verweven Inclusief uitneembaar binnenkatern!
straategie
techniek Beton, oneindig veelzijdig!
www.straategie.nl
inhoud Moderne revival van gewassen grindtegel
Boulevard Katwijk met duinlandschap verweven
pag 4
Straategie, dé informatiebron voor betonnen bestratingsmaterialen en straataankleding, is een periodieke uitgave van de gezamenlijke Nederlandse producenten van betonnen bestratingselementen.
Aanmelden van projecten: Bestrating als brug
Zwarte loper verbindt oud en nieuw Bergschenhoek
pag 7
Secretariaat Straategie:
Guido van Woerkom, hoofddirecteur ANWB:
‘Duidelijkheid belangrijker dan uniformiteit bij inrichting’
pag 10
Column: Geert de Bruin
Kleurbelofte nagekomen
U kunt projectsuggesties aanmelden via de website www.straategie.nl. De redactie zal uw project beoordelen voor publicatie op de website of in het magazine.
Postbus 194 3440 AD Woerden Telefoon: 0348 - 484 484 Fax: 0348 - 484 450 Internet: www.straategie.nl E-mail: secretariaat@straategie.nl ISSN 1388 - 3682
pag 12
Redactie-adres: Straategie Postbus 194 3440 AD Woerden
Straategie techniek
uitneembaar middenkatern
Hoofdredacteur: Paul Engels, Reeuwijk E-mail: hoofdredactie@straategie.nl
Redactiecommissie:
Vat op variatie in Vathorst
pag 13
Robert Bakker (voorzitter), Job Aalbers, Jan Hoeben, Harold Piet, Mark Swinkels en John van der Wurf (secretaris)
Grafische vormgeving: PRACHT reclame, Dongen www.prachtreclame.nl
Goed overzicht en sterke lijnen met betonbanden en kade-elementen
Grachtenstad De Laak vaart wel bij ‘wegdetailleren’
pag 17
Fotografie: Henk Snaterse, Fred Sonnega en anderen
Verplicht bij 1.500 m2 nieuwe bestrating
‘Iedereen gaat meedoen met machinaal straten’
Het rijdt en klinkt minder hard in Bodegraven
Productie: pag 20
pag 22
Giel Nijssen Grafisch Adviesburo bv, Veldhoven
Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van de uitgever worden gekopieerd en/of gebruikt. ©straategie 2006
Beton, oneindig veelzijdig! 2 straategie
www.straategie.nl
Géén ABC-tje in bestratingen D
Hoe opvallend is het dan dat men in die winkelstraten steeds vaker - bijna op de automatische piloot zo lijkt het wel - een rode klinkerbestrating van gevel tot gevel tegenkomt. In menige stad zie je hetzelfde centrumtapijt. Publicist Jaap Huisman zei bij de uitreiking van de Omgevingsarchitectuurprijs 2006 dat Nederland best wat meer lef mag tonen in zulke ontwerpen. Het wordt wel erg eentonig en saai op die manier. Het is aan de ontwerpers en opdrachtgevers om die lef te tonen. Om niet nóg een keer in de ABC-formule te vervallen. Géén ABC-tje in bestratingen. Eén ding is zeker: de fabrikanten van betonnen bestratingsmaterialen bieden met z’n allen duizenden en duizenden producten waarmee toch net iets anders te realiseren is. Ook duurzaam. Ook kleurrijk. Ook functioneel. Maar dan ook nog eens verrassend en verfrissend. De boulevard in Katwijk en het winkelcentrum in Bergschenhoek laten in deze uitgave zien dat een ‘diepere’ zoektocht naar een passend bestratingsproduct lonend is. Lonend in de zin van een creatieve invulling die mensen appreciëren. Plekken met een eigen gezicht dankzij eigentijdse betonnen bestratingsmaterialen. Zelfs voor nieuwbouwwijken met 12.000 woningen, waar wordt uitgegaan van standaard straatprofielen, blijkt voldoende ruimte voor verrassing. De wijk De Velden in Vathorst Amersfoort laat dat onomwonden zien. Boeiende projecten op basis van ontwerpen met creativiteit, doorzettingsvermogen en durf. Het uitneembare technische katern biedt u handvatten om uw creatieve, gedurfde ontwerp te vertalen in een hoogwaardige bestrating. Kortom, veel gedurfd leesplezier!
Paul Engels Hoofdredacteur Straategie
voorwoord
e vrees voor de ABC-formule keert weer. Het was in winkelland een bekend fenomeen dat de winkelstraten allemaal op elkaar gingen lijken qua aanbod. De grote winkelketens streken neer in dé hoofdwinkelstraat in stad en dorp. De ABC-formule werd als negatief ervaren, in de gedachte van overal een Albert Heijn, Blokker en C&A. Het monotone winkelaanbod is de laatste jaren onder impulsen van kleinere detaillisten en (internationale) nieuwkomers veelzijdiger geworden.
Nieuw: forum! Discussieer nu mee in ons nieuwe forum op www.straategie.nl. De eerste stelling luidt: machinaal straten heeft de toekomst.
straategie 3
Moderne revival van gewassen grindtegel
Boulevard Katwijk met duinlandschap verweven
Rafelrand
stukjes duin afgepakt voor bankjes, parkeren, beelden en alles en nog wat. De duinrand leek feitelijk meer op een hondenuitlaatplaats dan op een overgang naar het strand. Er was een grondige opruimbeurt nodig. De gewassen grindtegels die er lagen waren zeker niet verkeerd. Het materiaal uit de jaren ‘70 paste prima bij de stijl van de bebouwing. Alleen de kleur wit vond ik minder gelukkig, omdat het zonlicht aan de kust toch een totaal ander effect op kleur en bestrating heeft dan elders in Nederland. Toen ik van de gemeente de vraag kreeg om een herinrichtingsplan te maken voor de boulevard, heb ik meteen aangegeven dat dan ook het duin moest worden meegenomen.”
Marlies van Diest stond voor de taak om de inrichting om te turnen van een slordige ‘rafelrand’ tot een aantrekkelijke boulevard. “Deze was door de jaren heen tot een rommelig geheel geworden. Telkens waren er
De gemeente had als opdrachtgever in ieder geval een heel duidelijk beeld van wat ze niet wilde. Geen tweede Scheveningen of Zandvoort worden, maar een plek waar de
aar niet zo bijzonder dat de tegel mensen opvalt, want dan zou ik de achterliggende plangedachte mislukt vinden,” meent landschapsontwerper Marlies van Diest uit Baarn. “Men moet gaan spreken over Katwijk met zijn mooi ingerichte boulevard, maar niet over Katwijk met die mooie tegels. Hoeveel werk er ook aan ten grondslag ligt en hoe gek ze ook van mij werden bij de ontwikkeling van de perfecte betontegel. Het materiaal is absoluut belangrijk, maar dan als boulevardbestrating op een natuurlijke wijze verweven met duinlandschap, strand, zee en bebouwing.”
M De eigenwijsheid van de landschapsontwerper en de vakkennis van de fabrikant van betonnen bestratingsmaterialen. Deze combinatie heeft tot een bijzondere betontegel geleid, waarmee de boulevard in Katwijk is heringericht. Een grof gewassen, zandkleurige grindtegel met een toeslag van parelmoer, glanskiezel en blauwgrijze natuursteen. Een betontegel die fris oogt en past bij de kust.
4 straategie
De boulevard in Katwijk heeft verbrede delen waar de fietsen kunnen staan; een extra brede betonband fungeert als scheidslijn tussen duin en bestrating.
Katwijker zich thuisvoelt en met ambitie ingericht. “Wij hebben eerst goed geluisterd naar wat de bewoners wilden. Dit wil niet zeggen dat je hun ideeën moet volgen, maar zij hebben verstand van de plek. Bovendien zijn het vaak wilde ideeën, uiteenlopend van ondertunneling tot het weren van auto’s, terwijl je over een ontsluitingsweg van Katwijk praat. Mijn insteek is geweest om de boulevard te verweven met het majestueuze landschap, onder andere door schuine opgangen vanaf de boulevard naar het strand te creëren en door ‘schotels’ duin langs de boulevard te benadrukken, begeleid door fraaie rondingen van 1 meter brede, antracietkleurige betonelementen. Deze rondingen gaan over in rechtstanden die een breder boulevardgedeelte vormen, waar fietsen kunnen staan. Op deze manier krijgt de boulevard contact met duin, strand en zee.” Het resultaat is in een beeldreportage te zien op www.straategie.nl. Even sfeer proeven op één van de mooiste boulevards van Nederland.
Maatwerk betontegel Het is een rigoureuze verandering, echter wel op een terughoudende manier. Ook qua bestrating wilde Marlies van Diest voldoende zeggingskracht binnen die terughoudendheid. “Een grof gewassen grindtegel past ook in de nieuwe situatie het best bij de boulevard. Met een zo grof mogelijke structuur en een technisch zo groot mogelijk formaat. Bij een boulevard aan het strand met al die open ruimte en 1,7 km lengte lijkt alles tweemaal zo klein als normaal. Dan moet je naar grotere maten en grovere structuren toe. Bijvoorbeeld de 1 meter brede betonelementen, maar ook de betontegel in een speciaal formaat van 50x20x8 cm. We hebben talrijke proeven ge-
daan om de juiste kleur en deklaagsamenstelling te krijgen. Ik wilde graag aansluiten op de zandkleur en het helmgras met zijn blauwgroene tint. Dat is met de kleuren, toeslagstoffen als parelmoer en blauwgroen natuursteen prima gelukt. Op het laatst is nog een glimmende zwarte natuursteenspikkel toegevoegd om wat meer kracht aan de kleur te geven. We hebben twee typen betontegels willekeurig verwerkt: de grovere en een iets minder grove gewassen structuur, zodat ook hierdoor een levendiger straatbeeld van de brede boulevard ontstaat. Juist door dat aparte zonlicht aan de kust is die variatie goed te zien. Het is ook belangrijk dat de grove betontegels veel licht absorberen om niet als de vroegere witte tegels fel te schitteren.” De brede boulevard met de moderne revival van de gewassen grindtegel wordt opgesloten door een brede betonband in hetzelfde gewassen uiterlijk. De landschapsontwerper vervolgt: “Want ik heb niet zo veel met die donkere rouwrandjes in bestratingen. Liever hetzelfde uiterlijk voor elementen die bij el-
Voor de boulevardbestrating zijn een speciale zandkleurige gewassen grindtegel en bijpassende betonband ontwikkeld met een toeslag van parelmoer, glanskiezel, blauwgrijze natuursteen en een zwarte glansspikkel.
>
straategie 5
De gewassen betontegels kennen een grove en minder grove deklaag, die door elkaar worden toegepast om het beeld te accentueren.
Meer ontwerpgegevens
kaar horen. Ook het separate fietspad in geel asfalt past bij de kleurstelling en is wederom opgesloten door de uitgewassen zandkleurige betonband. Omdat sprake is van een busroute en ontsluitingsweg is gekozen voor een herkenbare weg in extra zwart asfalt, mede vanwege geluidswensen van bewoners. Aan de kant van de woningen ligt een voldoende breed trottoir in dezelfde gewassen betontegel.”
zijn te vinden op www.straategie.nl
Gesplitst
Opdrachtgever:
“De opgave om van de rijbaan een 30 km zone te maken, kon aan de woonkant worden ingevuld, omdat je hier met veel zijstraten en voorrangssituaties te maken hebt. Aan de boulevardkant zijn geen zijwegen en zit je meer op het 50 km regime. Daarom ligt het fietspad verhoogd, in een andere kleur verharding. Er zijn aan deze kant nauwelijks conflictpunten aanwezig. Feitelijk ligt hal-
Gemeente Katwijk, Dienst Infrastructuur Ontwerp: Marlies van Diest, Ontwerp Tuin Stad Landschap, Baarn
www. straategie.nl
6 straategie
verwege het straatprofiel een splitsing tussen 30 en 50 km. Maar wel in een samenhangend beeld.” Dat beeld mag beslist gezien worden. De bewoners reageren tevreden op de nieuwe inrichting, die nu voor een kwart gereed is. Wel staan er nu tijdelijk oude banken in afwachting van nieuwe exemplaren. Nog driekwart moet in fasen worden uitgevoerd. Dan komt men ook op het knooppunt tussen noord en zuid, waar een plein komt op de plek van een parkeerplaats. Marlies van Diest besluit: “Dit punt ligt in een soort kom. Je ziet het meteen als je aan komt rijden. Het is ook de enige plek waar je de zee direct kunt zien. De hele boulevard en dit plein worden met dezelfde gewassen betontegels bestraat. Het plein prikt als een soort balkon naar de zee en krijgt een eyecatcher in de vorm van een 30 meter langen houten bank, in de vorm van een golvend duin. Collega landschapsontwerper Wim Wijsman tekent hiervoor. Er komt ook nog een lichtobject van Arjan Karssen. Het zal een fraaie centrumplek worden. Geen centrum dat Katwijk doet veranderen, maar een centrum dat meer respect voor deze unieke plek aan de Noordzeekust toont dan de huidige parkeerplaats. Dit geldt voor de hele boulevard van Katwijk. Die gaat weer meetellen.” •
Bestrating als brug
Zwarte loper verbindt oud en nieuw Bergschenhoek
Een tapijt in het dorp Bergschenhoek. Zo omschrijft ir. Cees van der Goes het plein dat als een zwarte loper het oude centrum en nieuwe gedeelte met woonwinkelcentrum verbindt. Een plein dat deels bovenop een parkeergarage ligt en op één niveau over de vaart van de polder Bleiswijk loopt. De bestrating van zwarte, gepolijste betonstraatstenen als brug, als dak, als plein en als overwinnaar van een natuurlijke barrière. En bovenal als gezellig dorps- en winkelplein. >
straategie 7
et centrum van Bergschenhoek vertoonde weinig samenhang en beeldbepalende elementen als water en groen werden niet voldoende gebruikt. Het bestaande centrum werd begrensd door die poldervaart, zonder dat dit water deel uitmaakte van de sfeer van de openbare ruimte. Aan de zuidzijde van de vaart, op een terrein met een hoogteverschil van 31/2 meter, is naar een ontwerp van buro van der goes uit Hilversum het nieuwe winkelcentrum ‘de Vlashoeck’ gebouwd. Een parkeergarage met 234 plaatsen vormt de basis voor de winkellaag en vangt het hoogteverschil in het terrein op. De parkeergarage vormt tevens de onderlaag voor een groot gedeelte van het nieuwe plein, dat over het water in het verlengde van het oude
H
Een loper van chique betonstraatstenen verbindt het oude en nieuwe centrumgedeelte van Bergschenhoek. De bestrating loopt zelfs als brug door om die verbinding kracht bij te zetten.
‘Door de brug echter te integreren in de pleinbestrating, creëer je een doorlopend tapijt’ gedeelte is gelegd. Aan het plein en aan een promenade langs het water liggen de winkels. Via een onderdoorgang en royale trap bereikt men de wijk ten zuiden van het centrumge-
8 straategie
bied. Vanuit de garage zorgt een tapis roulant voor een comfortabel bereik van de winkelpromenade. Voor de bevoorrading van de winkels ligt een door bergingen afgeschermde laad- en losplaats aan de Dorpsstraat.
Samenhang Het nieuwe dorpshart past bij de sterk groeiende gemeente, die na de herindeling Lansingerland zal gaan heten. Cees van der Goes legt uit: “Het centrum van het dorp voorzag niet meer in de winkelbehoefte. Reden voor de gemeente om in 1997 een prijsvraag uit te schrijven. We wonnen die wedstrijd, schreven een beeldkwaliteitplan voor het gehele centrum en ontwierpen het winkelwooncomplex, gekenmerkt door vele woningtypen en
een zeer gelaagde opbouw van de verschillende gevels. We hebben ook de inrichting van de openbare ruimte op ons mogen nemen en daarmee de samenhang van nieuwbouw en bestaande centrum kunnen versterken. Neem bijvoorbeeld de noodzakelijke brug. Op het moment dat je deze als duidelijke brug ontwerpt, bouw je als het ware een barrière. Door de brug echter te integreren in de pleinbestrating, creëer je een doorlopend tapijt, een echte loper over het gehele dorpsplein ‘de Kruin’.” Precieze situatie van loper en plein wordt
nog eens verduidelijkt met zowel situatietekeningen als extra foto’s op www.straategie.nl. Gekozen is voor een brede, zwarte loper, bestraat met gepolijste betonstraatstenen. Dit gepolijste tapijt wordt in het nieuwe gedeelte gedragen door het dak van de parkeergarage, terwijl het aan de bestaande zijde van de vaart als gewone bestrating is uitgevoerd. ‘Onderweg’ wordt het gedragen door de vlakke brugconstructie. Van der Goes: “Het betekent dat de bestrating op het parkeerdak bijvoorbeeld onder voldoende afschot moest komen te liggen om het hemelwater goed af te voeren. Ook op de brug wil je niet dat water onder de stenen blijft staan en ‘s winters bevriest en schade aanricht. Het is een behoorlijke technische opgave geweest om op deze wijze een bestrating op de juiste manier vorm te geven en uit te voeren. Maar het is gelukt. Het tapijt ligt er strak bij en je ervaart niet dat je over water of over een parkeerdak loopt.”
Harmonieus De wandelpromenades langs de winkels liggen eveneens geheel op het parkeerdak en zijn uitgevoerd in een rode klinkerbestrating gecombineerd met grootformaat betontegels. “Behalve dat we hebben gestreefd naar een onderhoudsarme en blijvend fraaie bestrating op diverse ondergronden, hebben wij ook veel aandacht geschonken aan het groen. Zo zijn groene daken op de winkels aangelegd en zijn bomen in grote betonnen boombakken,
hangend aan de parkeergarage, geplaatst. Veel aandacht is ook uitgegaan naar de betonnen, hardsteenkleurige afdekelementen voor kademuren en brugrand. Gedetailleerd vormgegeven, met een mooie gebouchardeerde strook en voorzien van een metalen voetrail. Dergelijke mee-ontworpen voorzieningen zorgen ervoor dat de inrichting overal harmonieert. De verlichtingsarmaturen staan bijvoorbeeld consequent langs de randen van het tapijt en het straatmeubilair staat steevast op een hardsteenkleurige rand.” De ingreep in het voorheen kleine dorpscentrum van Bergschenhoek is groot geweest. Door het zorgvuldige ontwerp en de gelaagde opbouw van het complex heeft het plan toch een kleinschalig karakter gekregen. Sinds voor het hele centrum de bestrating is aangepast, heeft het centrum van Bergschenhoek weer samenhang gekregen, met een grote rol voor het water en het groen aan een modern en sfeervol dorpsplein. •
Met twee typen oppervlaktestructuren van de betonstraatstenen is een fraai lijnenspel gecreëerd.
Meer ontwerpinformatie vindt u op www.straategie.nl Opdrachtgever: Gemeente Bergschenhoek, Corió Nederland, Vastgoed Batenburg Ontwerp: buro van der goes, Hilversum
www. straategie.nl
straategie 9
Guido van Woerkom, hoofddirecteur ANWB:
‘Duidelijkheid belangrijker dan uniformiteit bij inrichting’
Vaak binnen een paar tellen dient de automobilist te besluiten wat hij of zij moet doen in een verkeerssituatie. Dat kan als de inrichting duidelijk is, vindt mr. Guido van Woerkom, hoofddirecteur van de ANWB. “De inrichting van de openbare ruimte moet voor iedereen meteen houvast bieden. Wees consequent en maak herkenbare, veilige inrichtingen. Dit wil overigens niet zeggen dat men niet creatief kan zijn. Of omgekeerd dat alles volgens uniforme richtlijnen zou moeten.”
10 straategie
p het Nationaal Verkeersveiligheidscongres van SWOV en ANWB werd bekend gemaakt dat het aantal verkeersslachtoffers in de 30 km zones stijgt, terwijl het totaal aantal verkeersslachtoffers in 2005 is gedaald in vergelijking met 2004. Hoewel kan worden gesteld dat het aantal 30 km zones hand over hand toeneemt en dit een reden voor de ongevallenstijging kan zijn, hamert Van Woerkom op ingrijpen, met name in de vorm van een betere inrichting van deze zones. Maar moeten deze dan uniform worden ingericht, zodat je blindelings weet dat het om een 30 km zone gaat en men misschien daardoor geneigd is minder op te letten? Of moeten ze juist zeer creatief en verrassend zijn, zodat de gebruiker in zijn verwarring langzaam gaat rijden? “Dat laatste lijkt mij verre van ideaal. Het gaat in het verkeer om de overzichtelijkheid en snelle herkenning. Daar bereik je het meeste mee. Ik heb grote vraagtekens bij inrichtingsideeën die uitgaan van ‘totaalpleinen’ waar iedereen maar zijn weg moet vinden. Moedige theorieën van verkeerskundigen, maar ik hou het liever bij herkenbare functionaliteit. Laten wij eerlijk zijn:
O
normaliter gebeurt er niet zoveel ernstigs in een 30 km zone. Slechtere ongevallenstatistieken willen niet zeggen dat het ook slecht is. Wij zitten in Nederland internationaal aan de top met verkeersveiligheid. Maar het relatief nieuwe fenomeen van 30 km zones vraagt wel degelijk om extra aandacht, omdat wij nu veelal een schijnveiligheid in die gebieden aan het creëren zijn.”
Op de schop Van Woerkom legt die schijnveiligheid nader uit: “In veel gevallen denken gemeenten dat ze met het plaatsen van een bord 30 km zone het doel bereiken. Je zult die zone écht moeten (her)inrichten, zodat mensen zich ook als zodanig gaan gedragen. Dan heeft de politie de mogelijkheid om die 30 km te handhaven. Als een straat er met een asfaltbaan als 50 km zone uitziet, kun je het de automobilist nauwelijks kwalijk nemen dat hij harder dan 30 km rijdt. De handhaving wordt dan ingewikkeld. Daarom moeten beoogde 30 km zones eerst op de schop. Er staan voldoende richtlijnen in het handboek verkeersvoorzieningen waaruit stedenbouwers en ontwerpers kunnen putten voor een goede inrichting.” Voor drempels, inritconstructies en rotondes lijken richtlijnen prima, maar voor een
30 km zone? Moeten alle woonstraten op elkaar gaan lijken? Dezelfde 30 km zone in oud Amsterdam en nieuw Almere? Van Woerkom pareert: “Daar waar beperking geldt, is de creativiteit vaak het grootst. De professionals kunnen ongelooflijk veel creativiteit aan de dag leggen. Andere oplossingen zijn bij voorbaat niet verkeerd. Maar richtlijnen zijn er meestal niet voor niets. Als ik zie dat men ergens gele in plaats van witte betontegels voor een zebrapad gebruikt vanwege het esthetische beeld, dan gaat het effect van dit zebrapad verloren. Het belangrijkste is en blijft de herkenbaarheid.”
Iets esthetisch Herkenbaarheid kan ook met variatie. Het straatbeeld hoeft niet overal grijs of zwart te zijn. “Een woonstraat mag mooi zijn. Laat
ten, mits dit in overleg met de gemeente en met de nodige professionaliteit gebeurt. Maar niet riskeren dat de veiligheid erbij inschiet en dat de inrichting kwalitatief onder de maat wordt. Nooit als gemeentebestuur carte blanche geven, maar zelf het voortouw nemen voor een veilige, fraaie en goed te onderhouden inrichting van de openbare ruimte.”
Hulp De ANWB fungeert daarbij als intermediair tussen gemeenten en bewoners. De organisatie staat klaar om de beoogde veilige straat te krijgen, luistert naar bewoners, wijst hen de weg naar wegbeheerders, helpt om ‘mobiteams’ op te richten, maar laat de
‘De openbare ruimte is de verantwoordelijkheid van het openbaar bestuur’ bewoners genieten van hun straat. Frisse kleuren, fraai straatmeubilair, mooie bomen, goede verlichting, er is meer dan voldoende keuze om de inrichting mooi én herkenbaar te maken. Ook de bestrating mag iets esthetisch in zich hebben; daar hou ik van. Op delen van ons lage gebouwdak, waar medewerkers op uitkijken, liggen grijze betontegels. Ik heb daar gekleurde betontegels tussen laten leggen, zodat het visueel aantrekkelijker werd. Veelal kun je met simpele zaken er iets moois van maken. Zolang men maar ziet dat het fietspad in rode betontegels aan de fietser toebehoort, een rij blauwe betonstraatstenen een parkeerzone aangeeft en een stoep voor het spelende kind is. Die stoep mag er best wat anders uitzien; een kind leert snel genoeg wat de stoep is. Maar laat het qua inrichting wel een stoep zijn.” De ANWB-hoofddirecteur is ervan overtuigd dat gemeenten in staat zijn om de inrichting van 30 km zones goed op te pakken. En als projectontwikkelaars ook de woonstraten gaan inrichten? Van Woerkom is duidelijk: “De openbare ruimte is de verantwoordelijkheid van het openbaar bestuur. Laat het de bestuurders niet overkomen dat zij dit uit handen geven. Men mag best ontwerp en uitvoering aan projectontwikkelaars overla-
inrichting over aan de professionals (anwb.nl; zoek op veilige buurt). “Wij zijn geen inrichters. Wij weten wel het nodige van het menselijk gedrag in het verkeer. De voetganger en fietser zullen bijvoorbeeld de kortste route willen kiezen. Daar moet je op inrichten. Logisch en duidelijk. Dat komt de verkeersveiligheid ten goede. En dan het liefst met mooie bestratingsproducten. Daarmee moeten gemeenten hun 30 km zones veilig kunnen inrichten. Het vraagt méér dan dat ene verkeersbord.” •
Onderhoud drempels De ANWB doet voortdurend onderzoek naar verkeersdrempels. Guido van Woerkom: “We zien dat gemeenten erg vrij met drempels omgaan. Vaak wordt onvoldoende nagedacht over ondergrond en omgeving. Op zich is een verkeersdrempel een goed instrument. Ze leveren een wezenlijke bijdrage aan de verkeersveiligheid. Maar ook verkeersdrempels moeten duidelijk zijn: een type 50 km op wegen waar 50 km mag worden gereden en een type 30 km binnen 30 km zones. Bovendien is het onderhoud essentieel. Als je drempels niet goed onderhoudt, krijg je een onding met kuilen en hobbels. Daar moeten gemeenten meer aandacht aan schenken. Met een juiste keuze en goed onderhoud neemt de kritiek op drempels af. En als een drempel niet kan, zijn er chicanes, wegversmallingen et cetera. Of je schrijft een wedstrijd uit of laat de TU iets ontwikkelen. Het mag best iets anders of nieuws zijn. Als u en ik maar weten wat er van ons wordt verwacht op straat.”
straategie 11
Kleurbelofte nagekomen
column
Geert de Bruin, senior projectleider van de afdeling Infra van de gemeente Nijkerk, was pionier in kleurvaste betonnen bestratingsproducten. Zijn gemeente koos ruim twintig jaar geleden als één van de eerste in Nederland voor kleurvaste stenen en tegels en blijft ook in de toekomst bij deze keuze.
12 straategie
De pioniersrol van Nijkerk kent geen moment van spijt. Sterker, nadat onze gemeente ruim twintig jaar geleden als eerste in Nederland kleurvaste betonnen bestratingsproducten toepaste, is het materiaal een vaste keuze geworden. We willen niet anders meer. Althans qua betonnen bestratingsmateriaal, want gebakken materiaal staat evenzeer op ons programma. Feitelijk zoeken wij het steevast in de combinatie van deze twee. Gebakken klinkers langs de oude centrumgevels en in de middenstrook kun je dan rustig kleurvaste betonstraatstenen of betontegels leggen. Dat kan prima, óók in een historische omgeving. Ik weet nog dat wij de eerste proefstroken uitvoerden met gele en rode betonstraatstenen en dat de mensen dachten dat het om gebakken klinkers ging. Zo sterk waren de kleuren. En kleur blijft kleur, zo werd door de fabrikant wel gezegd, maar het materiaal was gloednieuw. Je had geen enkele referentie. Het was in zekere zin een sprong in het diepe. Maar we konden toen niet anders, omdat we voor de beoogde centruminrichting de gebakken klinkers niet op tijd konden krijgen, terwijl de binnenstad geheel open lag na de vervanging van riolering en nutsvoorzieningen. Ondanks glasharde afspraken met de leverancier van gebakken materiaal werden wij voor het blok gezet om een andere keuze te maken. Gelukkig kon de fabrikant van betonnen bestratingsmaterialen wél de flexibiliteit opbrengen om in te spelen op de problemen van de klant. Hij kwam met een welkom alternatief. Een alternatief dat een vaste waarde is geworden. Temeer daar de belofte is nagekomen. Kleur blijft kleur. Er liggen nog stukken van vijftien jaar oud in het centrum die er perfect uitzien. Natuurlijk heb je met vervuiling te maken. Maar dat geldt voor alle bestratingen en af en toe schoonmaken helpt. Bovendien is de deklaag van de stenen en tegels door de jaren heen steeds verder verbeterd. Wij zijn er in zekere zin trots op dat Nijkerk de start betekende voor kleurvaste betonnen bestratingsmaterialen. In het begin nodigde de fabrikant geïnteresseerden uit heel Nederland uit om in onze gemeente te komen kijken. Wij blijven álle bestratingsmaterialen toepassen. Juist de variatie en combinatie bevallen ons prima in het centrum. In de nieuwbouwwijken - Nijkerk groeit fors - is het bijna standaard kleurvast betonnen bestratingsmateriaal. Wij denken altijd vanuit de gebruikers. Een bestrating moet fraai ogen, maar ook vlak en goed te belopen zijn. Dáár hangt de materiaalkeuze nauw mee samen. Duurzame kleuren is tegenwoordig geen punt van discussie meer, gelet op de kleurvastheid van alle bestratingsmaterialen. Geert de Bruin
Bezoek www.straategie.nl, zoek op 'nijkerk' in het zoekmenu (links onderin) en vindt het bewijs van jarenlange kleurvastheid in de vorm van een fotoreportage.
Vat op variatie in Vathorst u staat Amersfoort sowieso bekend om een aansprekende en zelfs spraakmakende invulling van nieuwbouwwijken, gelet op de voorlopers van Vathorst, de wijken Kattenbroek en Nieuwland. Daar reden belangstellenden af en aan om dat nieuwe wonen eens te bekijken. Voor Vathorst heeft Ontwikkelingsbedrijf Vathorst, waarin projectontwikkelaars en gemeente Amersfoort participeren, eveneens een hoog ambitieniveau uitgestippeld. KuiperCompagnons en
N
Het thema ‘Wereld van verschil’ staat ook na de eerste jaren van ontwikkeling nog recht overeind voor de nieuwbouwwijk Vathorst in Amersfoort. Ruim 12.000 woningen, maar dan zonder storende uniformiteit. Ook wat betreft de inrichting van de openbare ruimte. “Kenmerkend is juist het sterk gevarieerde karakter van de wijk, stelt ir. Harm Zeedijk, stedenbouwkundige van KuiperCompagnons, Ruimtelijke Ordening, Stedenbouw, Architectuur, Landschap B.V. uit Rotterdam. “In het masterplan van het deelplan Velden 1 bijvoorbeeld is sprake van maar liefst 40 deelgebieden, elk met een eigen signatuur.
West8 werden in een coproductie gevraagd een masterplan te maken; beide bureaus zijn voor de uitwerking als supervisor is aangesteld. Meer over masterplan, wijkdelen en extra impressies op www.straategie.nl.
Lange linten Harm Zeedijk legt uit: “Het thema ‘Wereld van verschil’ duidt op de beoogde grote verschillen in architectuur en inrichting. In deze omvangrijke wijk is de variatie doelbe-
>
straategie 13
Een terughoudende basisinrichting die rust brengt temidden van de gevarieerde woningarchitectuur in de wijk Vathorst.
Vaak is gebruik gemaakt van zwarte en donkergrijze kleuren; op drukke fietsroutes is consequent voor rode, getrommelde betonstraatstenen gekozen.
14 straategie
wust nagestreefd. Uiteraard is de invulling van het thema wel eens onderwerp van discussie. Met de economische recessie was er de neiging om op safe te spelen en met de retrostijl van de jaren ’30 relatief veilig verkoopbare woningen te bouwen. Het heeft echter niets afgedaan aan de filosofie van eigen-signatuur-velden. Basis in het stedenbouwkundige plan zijn de oorspronkelijke lange houtwallen. Op dit landschappelijke patroon hebben wij voortgeborduurd door lange lijnen te creëren, in combinatie met het handhaven van enkele lange linten van wegen en beplanting waar voorheen agrarische bedrijven aan zaten. Dat typerende gebied met zijn lange lijnen is ritmisch opgedeeld in een groot aantal deelvelden, waarbij diverse zichtlijnen behouden zijn gebleven. Elk veld kreeg binnen het landschappelijk kader van de lange lijnen een eigen gezicht.” Daarbij richt de variatie zich vooral op de architectuur van de woningen. Maar ook de inrichting van de openbare ruimte mag zich verheugen in een behoorlijke mate van verscheidenheid tussen de wijken onderling. “Binnen een wijk wil je als inwoner of voorbijganger als het ware vat houden op je omgevingsbeeld. Daarom is sprake van onderling herkenbare wijken, met het in ontwikkeling zijnde De Bron als het centrale deel, de wijk De Velden die op een paar ontwikkelingen na klaar is en de grachtenstad De Laak, waar een eerste aanzet van gereed
is en waar nu volop wordt gebouwd. De wijken verschillen qua stijl en inrichting. Tussen Vathorst en de rijksweg A1 komt een bedrijvenzone, waar IKEA als publiekstrekker een plek heeft”.
Basisinrichting KuiperCompagnons neemt de inrichting van De Velden I, II en III en De Bron voor zijn rekening. “Voor De Velden zijn wij uitgegaan van een eenduidige basisinrichting van de
wijken. Juist om rust te brengen in de architectuurvariatie en bewoners en passanten dat houvast in de wijk te geven. Het voorstel voor de inrichting komt van onze kant, waarbij een kwaliteitsteam namens het Ontwikkelingsbedrijf Vathorst de plannen op kwaliteit toetst. Het is natuurlijk van belang dat óók de inrichting aansluit op het beeldkwaliteitplan. Het beheer en onderhoud komen daarbij nadrukkelijk aan de orde. Onze eerste gedachte was bijvoorbeeld om groenparkeren aan te leggen in De Velden 1. Voor ca 2.000 woningen parkeervoorzieningen met grasbetonstenen en -tegels. Het zou het groene karakter van de wijk versterken. Maar uit oogpunt van beheer en onderhoud is dit niet haalbaar gebleken. Het is het belangrijkste onderdeel uit ons inrichtingsplan dat veranderd is; de overige voorstellen zijn vrijwel 1 op 1 uitgevoerd.”
Op pleintjes en in binnenhoven is ruimte gelaten voor verbijzondering in materiaalkeuze, zoals parkeer/speelpleintjes met zwarte en gele betonstraatstenen en roze/rood genuanceerde bestratingen.
Kern van de inrichting van De Velden is een rijbaan in zwarte, door glimmers fonkelende betonstraatstenen, een lage, schuine betonband, een consequent aangebracht accent met witte en zwarte stenen langs die betonband en een trottoir in donkergrijze betontegels. Harm Zeedijk legt uit: “We willen de woonstraat het domein van de bewoners laten zijn. Dat kan omdat er geen doorgaand verkeer is. Je prikt vanaf de rondlopende boulevard met zijn bomenrijke middenberm vanaf één van de vele rotondes direct de wijk in, extra veilig gemaakt door parallelwegen in dezelfde woonstraatsfeer met zwarte betonstraatstenen. Parkeren hoort niet in deze woonstraten; daarvoor zijn aparte parkeerhoven aangelegd. Op die manier heb je weliswaar een iets verhoogd trottoir, maar het is de bedoeling dat spelende kinderen de straat in z’n geheel benutten. Als je nagaat hoe je zelf als kind op straat hebt gespeeld, compleet met trottoirbanden
straategie 15
als speelattribuut, dan bezit deze woonstraat een uitnodigend profiel. We hebben geen paaltjes willen neerzetten om auto’s van de stoep te weren. De betonband is overrijdbaar. De lijnen witte/zwarte stenen versterken echter de scheidslijn tussen rijbaan en trottoir. Dat werkt goed als verfijning. Als overdag de meeste auto’s uit de wijk zijn, is er ruimte genoeg voor het gebruik als woonstraat.” Uitgebreide projectgegevens en een fotoreportage vindt u op www.straategie.nl. Opdrachtgever: Ontwikkelingsbedrijf Vathorst, Amersfoort Ontwerp: KuiperCompagnons, Ruimtelijke Ordening, Stedenbouw, Architectuur, Landschap B.V., Rotterdam.
www. straategie.nl
16 straategie
Eigen signatuur De kleur zwart en donkergrijs voor rijbaan en trottoir lijkt opvallend. “Toch niet,” zo verzekert Zeedijk, “omdat dit de meest neutrale kleur is bij de variatie in architectuur.” De inrichting geeft ook de eigen signatuur aan de wijk, als herkenbare rode draad in zo’n megagrote, gedifferentieerde wijk. Standaardprofielen, beperking van het assortiment bestratingsmaterialen, terughoudende detailleringen, een speciaal ontwikkelde lantaarnpaal voor De Velden, het helpt mee om dat rustige straatkarakter te krijgen. Bij de woning- en parkeerhoven is meer vrijheid om te variëren met bestratingen, afgestemd op de woningen aldaar. En-
kele speel/parkeerhoven zijn bijvoorbeeld ingericht met gele betonstraatstenen met zwarte banen. Andere hoven hebben een rood gemêleerde bestrating gekregen. “Dan gaat het om specifieke plekken waar je kunt variëren. Ook de fietspaden zijn consequent in rode getrommelde betonstraatstenen uitgevoerd. Ook hierover waren vooraf vragen vanuit het kwaliteitsteam, maar de keuze is consequent doorgezet en rechtvaardig gebleken. De fietspaden zien er prima uit.” De wijken De Velden I, II en III zijn qua bestrating eenvoudig gehouden. Feitelijk zit in de bestrating de noodzakelijke vat op de variatie, zou je kunnen zeggen. Wel zorgvuldig in detaillering - alle straatprofielen zijn vooraf uitgetekend door KuiperCompagnons - maar niet overmatig gedetailleerd. “We weten ook dat de bomen en het groen het straatbeeld letterlijk en figuurlijk gaan overschaduwen. Je ziet het in Kattenbroek waar de structuur inmiddels door het groen wordt bepaald. Ook in Vathorst zal dat over een aantal jaren het geval zijn, hoewel er niet eens zoveel groen en water in De Velden zit. Met name komt het water weer in ruime mate in De Bron terug met wijkpark en waterplas. Je moet niet alle voorzieningen in één wijk willen hebben. Af en toe rust in die beoogde ‘Wereld van verschil’. Dan komt dat verschil ook beter tot zijn recht.” •
Goed overzicht en sterke lijnen met betonbanden en kade-elementen
Grachtenstad De Laak vaart wel bij ‘wegdetailleren’ De wijk De Laak in de uitbreidingswijk Vathorst in Amersfoort krijgt een klassiek stratenpatroon. Maar dan wel op basis van een innovatief plan, waarbij de openbare ruimte tegelijkertijd overzichtelijk, herkenbaar, sober en krachtig is. “Dit heeft alles te maken met het ‘wegdetailleren’ van zaken zoals oren aan parkeervakken en verlichtingsmasten die een onrustig straatbeeld in de hand werken. Daarentegen brengen de sterke lijnen in de vorm van brede betonbanden en kade-elementen juist rust,” aldus Edzo Bindels, ontwerper/directeur van West8 urban design & landscape architecture in Rotterdam. “De rustige openbare ruimte past bij het drukke karakter van de grachtenstad.” >
straategie 17
rachtenstad De Laak in Vathorst gaat uit zo’n 6.000 woningen bestaan, verdeeld over de Laak 1a en 1b, De Laak 2 en De Laak West. Hoewel alleen De Laak 1a voor de helft is gerealiseerd (en de andere deelgebieden in uitvoering en ontwikkeling zijn), is het uitgangspunt voor de inrichting van de openbare ruimte al helder. “De eerste inrichting is ook super goed uitgevoerd en sterkt ons in het idee van een sobere inrichting die echter van wezenlijk belang voor de woningen is. De dichtheid van de grachtenstad is met 45 woningen per hectare dermate hoog, dat de openbare ruimte de uitloop van de woningen vormt. Als je deze ruimte niet goed inricht, is ook meteen de woonkwaliteit beneden de maat. Wij hadden vanwege die dichtheid bijvoorbeeld voor zowel langs parkeren als haaks parkeren in de straat kunnen kiezen, maar dan is de ruimte goeddeels vergeven. Daarom is het parkeren grotendeels in ondergrondse garages en op binnenhoven gesitueerd. In de woonstraat mag alleen in de lengterichting op de rijbaan aan de woningkant worden geparkeerd Dit concept laat ruimte voor een brede stoep van 4 meter aan de overzijde van de straat. Een soort speelstoepen. Daarmee schep je ruimte voor bewoners en kinderen om hun straat te gebruiken. De stoepen zijn opgeslo-
G
Extra brede betonbanden zorgen voor een robuuste belijning, die past bij het klassieke straatprofiel in grachtenstad De Laak Vathorst.
18 straategie
ten met brede, wat hogere betonbanden om de speelfunctie veilig te stellen.”
Geen aparte plekken Edzo Bindels voegt er ogenblikkelijk aan toe dat het daarbij vooral om de overzichtelijkheid en het beeld gaat en niet om het specifiek toekennen van functies. “Ik weiger om in de openbare ruimte alles te scheiden en een functie-etiket op te plakken. Waarom moet je overal aparte plekken voor creëren? In verband met de gevarieerde gevelarchitectuur is bij De Laak gekozen voor die sobere inrichting met dat klassieke patroon van stoep, rijweg en stoep. Dit patroon biedt gebruikers voldoende vrijheid om de ruimte multifunctioneel te benutten. Voordeel is ook dat je een overzichtelijke inrichting krijgt. De stoepen en rijweg zijn met bruine bakstenen bestraat, de antracietkleurige betonbanden zorgen voor sterke lijnen die de overzichtelijkheid bevorderen.” De lijnwerking wordt nog eens benadrukt via extra foto’s op www.straategie.nl. Het gaat hem in de eerste plaats om die goede openbare ruimte als verlengstuk van de woningen en om materialen die daarbij passen. “De grachtenstad heeft een ei-
gentijdse interpretatie van panden en vraagt om eenzelfde interpretatie qua bestrating. Er is daarom gekozen voor een afwijkende gebakken klinker. De banden en kade-elementen zouden in natuursteen hebben gekund, maar dat is gewoonweg te duur. Daarom kun je die vandaag de dag het beste in beton kiezen, gelet op het scala aan formaten en vormen. De tijd dat je ze in natuursteen laat maken, is voorbij. De betonbanden zijn in een mooie antracietkleur uitgevoerd en de kadeelementen in een donkergrijze, luxe afwerking. Omdat de kademuren vaak schuin omhoog lopen naar maaiveldniveau en dan de hoek ombuigen, is hier sprake van speciale driedimensionale vormen van elementen. Bijzonder zijn ook de bijpassende uitstroomelementen om het regenwater vanaf de molgoten in de woonstraten op de grachten te lozen. We wilden absoluut continuïteit van lijnen en vormen van betonbanden en kadeelementen. Daarom is veel op maat gemaakt. Op papier kun je alles tekenen, maar bij de uitvoering is gewerkt met passtukken om die superstrakke lijnen te krijgen. We hebben zaken weggedetailleerd, maar omgekeerd ook zaken met oog voor detail vormgegeven. Zo zijn op de hoeken van straten speciale inritbanden gekomen om de toegankelijkheid van de stoepen te verbeteren. Uiteraard mooi in lijn.”
Des bewoners De grachtenkades vormen een wezenlijk onderdeel van het inrichtingsplan. De bomen en het groen in de wijk zijn vooral langs deze grachten gesitueerd. Er komen nog roestvrijstalen ogen aan de kadeelementen zodat men er boten kan aanmeren. Er is zelfs een ‘Laakjollenclub’ opgericht, waarbij bewoners zelf uit een bouwpakket een jol kunnen vervaardigen en een plek in hun wijk kunnen geven. De eerste Laakjollenregatta door de grachten staat al op het programma. Edzo Bindels: “De wijk gaat vanzelf leven. Dat is zeker. Dan zul je zien dat de sobere inrichting meer dan voldoende is. En als de wijk straks drukker wordt, dan nog zorgt het overzichtelijke straatprofiel voor herkenbaarheid. Je ziet een auto aankomen in de straat. Bovendien is de verkeersintensiteit laag. De woonstraat is des bewoners. Dat hoort bij het concept van de dichtbebouwde grachtenstad.” •
De brede betonnen kade-elementen zijn speciaal vervaardigd en benadrukken eveneens de zorgvuldige lijnwerking.
Meer gegevens en detailfoto’s vindt u op www.straategie.nl Opdrachtgever: Ontwikkelingsbedrijf Vathorst, Amersfoort Ontwerp: West8 urban design & landscape architecture, Rotterdam
www. straategie.nl
straategie 19
Verplicht bij 1.500 m2 nieuwe bestrating
‘Iedereen gaat meedoen met machinaal straten’ De doorbraak van machinaal straten lijkt aanstaande. De Arbeidsinspectie ziet er thans op toe dat nieuwe werken groter dan 1.500 m2 machinaal worden aangelegd. Als deze nieuwe richtlijn goed werkt, zal het tot wet worden verheven. Misschien wordt er nog gesleuteld aan dat aantal vierkante meters, maar Henk Tuenter verwacht geen weg meer terug. “Wij zijn in elk geval blij dat één en ander volgens de weg der geleidelijkheid verloopt en dat over en weer naar argumenten is geluisterd. Anders had het absoluut de doodsteek van het bestratingsbedrijf betekent. ”
e Arbeidsinspectie vindt de fysieke belasting van straatmakers dermate hoog, dat er dwingend moet worden opgetreden. In eerste instantie werd een grens van 300 m2 gelanceerd, vervolgens 500 m2 en in overleg met de werkgroep arbo van de Ondernemersbond Bestratingsbedrijven Nederland kwam men uit op die 1.500 m2 voor nieuwe werken. Herstraatwerk valt er vooralsnog buiten. Henk Tuenter, bestuurslid van de OBN en bedrijfsleider van de Rouwmaat Groep vestiging Dinxperlo, heeft nog altijd gemengde gevoelens bij de afspraak. Hij legt uit: “Er is de afgelopen jaren veel gedaan om de arbeidsomstandigheden van straatmakers te verbeteren. Zo is door onze lidbedrijven fors geïnvesteerd in hulpmiddelen, mede naar aanleiding van de wettelijke tilnorm. Veel knelpunten zijn opgelost. Er wordt nu door de Arbeidsinspectie behalve het tillen ook het repeterend effect bijgehaald. Machinaal straten zou het repeterende werk verlichten. Maar ten eerste praat je bij machinaal straten eveneens over de nodige (fysieke) belasting, bijvoorbeeld de man bij de klem, het lawaai en de snelheid van werken. Ten tweede kun je in het handmatig straten ook rouleren om het repetitie-effect te verkleinen.”
D
Strakkere teugels Desondanks kan Henk Tuenter begrijpen dat de teugels strakker worden aangehaald. Ma-
20 straategie
chinaal straten is meer uitzondering dan regel gebleven. “Dit heeft te maken met de marktwerking waarbij handmatig straten niet zulke grote investeringen vergt en bovendien met het feit dat opdrachtgevers in bestekken mochten eisen dat er handmatig moest worden gestraat. Onderdeel van de afspraak is dat opdrachtgevers geen handmatig straten meer mogen eisen. Gemeenten zullen dus moeten meedoen. Zij zijn straks zelfs verantwoordelijk of de aannemer zich aan de wet houdt. Ook fabrikanten van bestratingsmaterialen moeten meedoen. Betonnen bestratingsproducten zijn al in verschillende pakketten verkrijgbaar, maar daar zal nog veel meer moeten bijkomen, ook in andere formaten dan keiformaat. Vanzelfsprekend zijn ook de bestratingsbedrijven zelf aan de beurt om mee te doen. Kon een bedrijf voorheen nog kiezen voor handmatig werken, straks zal het grootste deel van onze leden een gemengd bedrijf hebben dat zowel handmatig als machinaal uit de voeten kan. Met uitzondering van die bedrijven die specialistisch werk blijven doen dat niet machinaal kan worden gelegd, herstraatwerk of kleine projecten. Er is dus nog ruimte voor onze leden om het ambachtelijke vak te blijven uitoefenen. De anticipatie op de richtlijn is een zaak van de onderneming. Daarom denk ik dat het grootste deel van de OBN-leden kan leven met de richtlijn.” Van wezenlijk belang daarbij is de oprekking naar die 1.500 m2. De OBN-werkgroep is uitgegaan van een reële ondergrens aan vierkante meters, gerelateerd aan een weekproductie met logistieke taken. “Als een gemiddeld OBN-bedrijf met 8 man, dus vier ploegen, voor elke ploeg een machine had moeten kopen, was dat voor velen het faillissement geworden, zeker in deze tijd van té lage marktprijzen. Weg eeuwenlange ervaring, vakkennis, ambachtelijkheid. Weg platform voor jonge aanwas, voor werkgelegenheid. Met die 1.500 m2 moeten bedrijven weliswaar eveneens investeren, maar houden zij werk voor handmatige ploegen. Dan kun je voor het verplichte machinale straten een multifunctionele minishovel met klem aanschaf-
fen, die ook nog eens inzetbaar is voor grondwerk en transport. Zo kan de machine een maximale bezettingsgraad halen. Op deze geleidelijke manier krijgt machinaal straten toch ook die beoogde flinke impuls.”
Voorsprong
zullen machinaal te leggen moeten zijn. Betonnen bestratingsproducten hebben natuurlijk een voorsprong op andere materialen, dankzij hun maatvastheid en jarenlange, bewezen successen in machinaal straten. Het is aan de fabrikanten om die voorsprong te behouden.”
Henk Tuenter hoopt wel dat het rouleren bij machinaal straten een kans krijgt. “De man
‘Machinaal straten is meer uitzondering dan regel gebleven’ bij de klem c.q. degene die de passtenen legt, heeft het zwaar. Machinist zijn vraagt ook het nodige van mens en lijf. Ik ben zelf straatmaker geweest, maar heb tevens de machinistenopleiding gevolgd en altijd belangstelling voor machines gehad. Daarom heb ik al snel het machinaal straten binnen mijn bedrijf gepromoot. Zonder de mannen die voor het ambacht kiezen verplicht richting machi-
nes te sturen. Veel straatmakers beheersen beide vakdisciplines, want machinaal straten is ook een vak. Een vak dat nog verder moet worden verbeterd. Zo vind ik nog steeds dat je de pakketten stenen terugziet in de gerede straat. Dit heeft met de volgorde van productie, het samenstellen van de pakketten en het fasegewijze leggen te maken. Bij nieuwe typen robot-bestratingsmachines die steen voor steen leggen, zie je dat effect niet. In overleg met de fabrikanten zal de toelevering van zowel pakketten als losse stenen en tegels uitgebreid moeten worden. Alle grotere werken
Het is uiteraard ook aan de bestratingsbedrijven om enthousiast het machinaal straten op te pakken. ”Wij zullen tijdens bijeenkomsten, via de nieuwsbrieven en de website en in persoonlijke contacten aan onze leden uitleggen dat deze richtlijn inspanningen vergt, maar naar alle kanten toe werkbaar is. Er wordt een jaar lang geïnspecteerd en zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers worden gewaarschuwd als zij zich niet aan de afspraak houden. Op het moment dat één en ander wet wordt, gaan sancties gelden. Voor die tijd wordt echter over de bevindingen gesproken. We moeten niet de illusie hebben dat de maatregelen worden teruggedraaid. Het is de rijksoverheid menens met lichamelijk zware beroepen. Ook wij nemen de gezondheid van onze mensen serieus. Niet alles zal machinaal kunnen; het ambachtelijke straten zal een plek behouden. Maar het wordt daarin wel dringen. Dan zullen zaken als vakmanschap, kwaliteit en ondernemerschap de doorslag geven. Daarin hebben OBN-leden op hun beurt een voorsprong. Dit geldt ook voor het vakgebied machinaal straten. Met andere woorden, als wij het goed oppakken, is de nieuwe richtlijn geen bedreiging maar een kans.” •
Beton gaat het winnen van gebakken?! Impliceert de verplichting voor machinaal straten een consequente productkeuze voor beton? Machinaal straten en maatvaste bestratingsproducten vormen immers een sterke twee-eenheid. Geef uw mening, verschaf tips, maak tekortkomingen en obstakels kenbaar. Ligt het antwoord in nog meer gevarieerde stenenpakketten, in nieuwe producten of in nieuwe apparatuur? In een volgende Straategie met technisch katern worden alle ins en outs van machinaal straten uitvoerig belicht, inclusief uw bevindingen.
>>> Discussieer mee op het forum op www.straategie.nl!
straategie 21
Het rijdt en klinkt minder hard in Bodegraven
De Burgemeester Le Coultrestraat in Bodegraven blijft één van de belangrijkste verkeersaders naar het centrum. Het verkeerscirculatieplan kan daar niets aan veranderen. Met de herinrichting van een asfaltweg in een 30 km woonstraat met geluidsreducerende betonstraatstenen is echter het razen van auto’s voor een groot deel voorbij en is de gevreesde overlast door bandengeluid alleszins binnen de perken gebleven. De gekozen oplossing werkt.
n de geluidsreducerende betonstraatstenen werken,” voegt Rob Stapersma namens de afdeling Infrastructuur van de gemeente Bodegraven meteen toe. Zie tevens foto’s oude en nieuwe situatie op www.straategie.nl. “Het was voor ons tot dan toe een onbekend product, maar wij zijn blij met de ontdekking en tevreden met het resultaat. Wij hebben voorafgaand aan de keuze hier en daar ons licht opgestoken en bij collega gemeenten als Puttershoek geïnformeerd. Mede op grond hiervan hebben wij dit type steen ingezet. Na enkele maanden dat de straat er nu ligt is onze ervaring dat de 2 tot 4 dB geluidsreductie er wezenlijk toe doet. Natuurlijk ook in combinatie met het langzamer rijden, want dat was uiteindelijk het primaire uitgangspunt voor de aanpak.”
E
De gemeente legde de bewoners drie opties voor: (1) twee sluisjes met remmen en wachten van auto’s, (2) parkeren om en om aan twee zijden zodat het verkeer moest slalommen en (3) asfalt eruit en een be-
22 straategie
strating erin. De eerste optie viel meteen af, de overige twee opties bleven in beeld. Een bestrating zag men absoluut zitten, maar de bewoners verwachtten meer geluid dan bijvoorbeeld een asfalt oplossing. De gemeente was echter voorstander van betonstraatstenen en kon met de geluidsreducerende variant de bewoners achter zich krijgen.
Kleurschakering Gekozen is voor heidepaarse stenen voor de rijbaan, geflankeerd met een 1 meter brede suggestiestrook voor de fietsers. De rijbaan is op de meeste plaatsen 5 meter breed, omdat het een verkeersader betreft die in twee richtingen verkeer afwikkelt. Echter, op verschillende plaatsen zijn aan één zijde van de straat parkeervakken aangelegd, ingeluid met brede trottoirnissen met plek voor een boom. Betonbanden met reflectoren zorgen ervoor dat de automobilist de vernauwing ziet. Dit kan bijna niet missen omdat de heidepaarse rijbaan ter plekke is onderbroken door vlakken van
Door de open structuur van de stenen dringt het bandencontactgeluid voor een deel in de stenen en wordt niet weerkaatst. Gevolg: aanzienlijke reductie van het verkeersgeluid.
grijze betonstraatstenen. Ook het betontegeltrottoir langs de woningen is vernieuwd. De geluidsreducerende betonstraatstenen zijn kleurvast om de gekozen kleurschakering sterk te houden. Hoewel de straat als zelfstandig project is ingericht, is door de toepassing van verlichtingsarmaturen die el-
ders in het centrum zijn gebruikt, toch een bepaalde eenheid geschapen. Rob Stapersma besluit: “De herinrichting is december 2005 voltooid. Later dit jaar laten wij een verkeerstelling verrichten, mede om te bepalen of de verkeerssnelheid is gedaald. Zeker is dat het straatbeeld enorm is opgeknapt sinds de asfaltweg heeft plaatsgemaakt voor een vriendelijke woonstraat. Straatbeeld, snelheid en geluid, op alle drie fronten is winst geboekt.” •
Nadere projectgegevens zijn te vinden op www.straategie.nl Opdrachtgever: Gemeente Bodegraven Ontwerp: Gemeente Bodegraven
www. straategie.nl
Ruimte, ruimte en nog eens ruimte e 16 km lange Oostvaardersdijk tussen Lelystad en Almere is verzwaard en verhoogd naar de huidige eisen qua stormhoogte. De ingreep werd tevens benut om een nieuwe dijkweg aan te leggen, alsmede enkele ruime parkeerplaatsen uitgevoerd in grijze keiformaat betonstraatstenen. Vanaf deze plekken heft men een prachtig uitzicht over het IJsselmeer en het polderlandschap. De ruimte is daar direct voelbaar. De betrokken partijen als Rijkswaterstaat, provincie Flevoland, het waterschap en gemeente Lelystad hebben met de verbijzondering en aankleding van de dijk het nuttige met het aangename gecombineerd. •
D
straategie 23
Hoezo, beperkte mogelijkheden‌?
Betonnen bestratingselementen zijn voor vele toepassingen geschikt. Beleef de sfeer en laat u inspireren door de vele formaten, vormen en het uitgebreide kleurenpallet. CreĂŤer unieke combinaties. Strak en modern, sfeervol en traditioneel, esthetisch en functioneel. Volledig in harmonie met de bestaande omgeving of juist verrassend anders. Betonnen bestrating voelt zich overal thuis. Dat maakt beton tot het meest veelzijdige bestratings- en straataankledingsmateriaal. Sterk verbeterd, duurzaam en voortdurend in ontwikkeling.
Beton, oneindig veelzijdig!
www.straategie.nl